L O G I K A

( W )

semiotyka logiczna (logiczna teoria jzyka): cel jzyk sprawnym narzdziem komunikacji, usprawnienie jzyka, dokonywanie czynnoci badawczych logika !ormalna badanie schemat"w wnioskowa# niezawodnych zale$y od !ormy przes%anek i wnioskowa#, nie treci metodologia nauk bada czynnoci poznawcze (wyjanianie, sprawdzanie, dowodzenie, de!iniowanie, klasy!ikowanie) cel: podanie regu% sprawnego dokonywania czynnoci badawczych SEMIOTYKA LOGICZNA ./01231/32 .45201/32
- relacje zachodz(ce pomidzy wyra$eniami jzyka a pozajzykow( rzeczywistoci(

- teoria sk%adni logicznej relacje pomidzy wyra$eniami jzyka

6728521/32
- relacje zachodz(ce pomidzy jzykiem a u$ytkownikami tego jzyka (wyra$anie, rozumienie)

JZYK przedmiot logicznej teorii jzyka: &' wyrazy wchodz(ce w sk%ad jzyka zbi"r wyraz"w sownik )' regu%y sk%adniowe (regu s n!"k! #$ne) jzyka *' znaczenia wyraz"w (regu se%"n! #$ne) +zyk rodzina zbior"w (*) s%ownika, regu% sk%adniowych-syntaktycznych i regu% semantycznych C e # & ! " k ' o ( ) ! e g o ( ) $ k "* - "r+i!r",no-. poszczeg"lnym przedmiotom ich nazwy zosta%y nadane arbitralnie - se%"n! #$no-. wyrazy jzyka odsy%aj( do czego, co le$y poza jzykiem, za jego pomoc( m"wimy o czym, co jest poza jzykiem - /wuk,"sowo-. (nie dotyczy jzyk"w sztucznych) poziom pierwszy nie jest wyposa$ony w znaczenia (w, p, z''') poziom drugi wyposa$ony w znaczenia (kombinacja el' poziomu pierwszego) - "u!ono%i#$no-. wyrazy jzyka odrywaj( si od rzeczywistoci, od tego, co nas otacza (zdania o przesz%oci, przysz%oci, innych miejscach etc') - kre"! wno-. istnieje mo$liwo, s!ormu%owania zdania, z kt"rym nigdy wczeniej si nie spotkalimy - niesko#czona ilo, zda# w danym jzyku - rekurs wno-. jedna regu%a mo$e zastosowana do danego zdania mo$e wyst(pi, wicej razy rekursywno, regu% sk%adniowych ze sko#czonego zbioru sk%adniowego i s%ownika niesko#czona ilo, zda# 01NKCJE JZYKA* - 'r$e/s!"wieniow" za pomoc( jzyka odsy%amy do pozajzykowej rzeczywistoci, przedstawiamy co, co dzieje si poza jzykiem jzyk w pewnym stopniu kreuje rzeczywisto, (np' klasy!ikacja kolor"w, postrzeganie krewnych) wiat widziany przez pewn( wizj jzyka - eks'res wn" wyra$anie odczu,, uczu,, stan"w nieodnosz(cych si do pozajzykowej rzeczywistoci - i%'res wn" celem wypowiedzi jest wp%ynicie na zachowania innych - 2"! #$n" nawi(zanie kontaktu - 'er2or%"! wn" wyg%oszenie, przyrzekanie wypowiedzi per!ormatywne dokonane b(ddokonywane (dot' np' wyrok"w s(dowych) JZYKI NAT13ALNE JZYKI SZT1CZNE
jzyk ukszta%towany w spos"b $ywio%owy i spontaniczny niesterowany, niedekretowany proces powstawania niedookrelone regu%y sk%adniowe regu%y semantyczne ulegaj( zmianom (j' o!icjalny j' potoczny j' archaiczny j' wsp"%czesny homonimy) nie wymaga precyzji zw' tak$e z !unkcj( poetyck( odstpstwo (w pewnym stopniu) od regu% sk%adiowych nie powoduje braku zrozumienia wymylone do realizacji pewnego celu j' nauki, arytmetyki, chemii nie zastpuj( jzyka naturalnego pozwala na precyzyjne wyra$anie (w j' naturalnym wiele wyraz"w nie jest zwi(zana precyzyjnym reg' semantycznymi) odstpstwo od reg' sk%adniowych powoduje brak zrozumienia

J)$ k !eks!4w 'r"wn #&* - jest jzykiem mieszanym - przewaga jzyka naturalnego liczne elementy jzyka sztucznego - w reg' sk%adniowych nie wystpuj( r"$nice - niekt"re wyrazy nowe znaczenie .%ownik i regu%y sk%adniowe (bez semantyki) KO5 (np' 2l!abet 5orse9a) J)$ k 'o,ski z punktu widzenia de!' semiotyki: - nie jest & jzykiem konglomerat jzyk"w - odmiany jzykowe zr"$nicowanie terytorialne, dialekty regionalne (gwary) - zwi(zane ze straty!ikacj( spo%eczn( (pionow( struktur() - uwarunkowania generacyjne - socjolekty grupy zawodowe, spo%eczne - tajne jzyki (grypsowe) np' w wizieniach (j' nie!ormalne) niekiedy przenikaj( do jzyka prawniczego

SYNTAKTYKA
zdanie pojciem wyjciowym intuicyjne postrzeganie (na wz"r geometrii 4uklidesa) nie odwo%uje si do prawdziwoci i !a%szywoci K"!egorie s n!"k! #$ne* ) wyrazy lub wyra$enia z%o$one nale$( do tej samej kategorii syntaktycznej, je$eli mog( by, sob( w$"(e%nie $"s!6'ione w zdaniu' - n"$w" 7 ka$dy wyraz lub wyra$enie z%o$one, kt"re mo$e by, podstawione za a lub za b w zdaniu " (es! + nazwa rzeczownik mo$e by, & lub wicej wyraz"w traktowanie jzyka polskiego jako jzyk pozycyjny, nie !leksyjny - 2unk!or dodany do ) element"w tworzy z nimi zdanie nazwa w zale$noci od tego, co tworzy i z czego tworzy Z - !unktor zdaniotw"rczy od ) nazw 5aria kocha +ana' N Z - !unktor zdaniotw"rczy od & nazwy +an pi' NN Z - !unktor zdaniotw"rczy od ) zda# (a, i, albo, lub) 4wa kocha s%onia, a s%o# pi' ZZ - !unktor zdaniotw"rczy od & zdania (nieprawda, e; moliwe, e; myl, e) Nieprawda, e s%o# pi' Z Z - !unktor nazwotw"rczy od & nazwy +an jest zdolnym studentem - !unktor !unktorotw"rczy tworz(cy !unktor zdaniotw"rczy od ) nazw z !unktora zdaniotw"rczego od ) Z NN nazw 4wa mocno bije +ana Z NN - !unktor !unktorotw"rczy tworz(cy !unktor zdaniotw"rczy od & nazwy z !unktora zdaniotw"rczego od Z N & nazwy .%o# gboko pi' Z N - !unktor !unktorotw"rczy tworz(cy !unktor !unktorotw"rczy tworz(cy !unktor zdaniotw"rczy od ) nazw z !unktora zdaniotw"rczego od ) nazw z !unktora !unktorotwrczego tworz(cego !unktor zdaniotw"rczy od ) nazw z !unktora zdaniotw"rczego od ) nazw 4wa bardzo mocno bije +ana' - metoda cyrkularna przyjcie za%o$enia, $e wypowied- jest zdaniem inaczej nie mo$na stosowa, kategorii syntaktycznych'

Jan mocno kocha Mari So pi Jana Z Z Z Z Z N NN N N =Z N N = ZN Z NN ZZ N N NN - dany wyraz nie zawsze nale$y do tej samej kategorii syntaktycznej w zale$noci od kontekstu 3egu * - kwali!ikacyjne przyporz(dkowanie poszczeg"lnych wyraz"w jzyka do okrelonych kategorii syntaktycznych - konstrukcyjne w jaki spos"b mo$na %(czy, wyrazy nale$(ce do okrelonych kat' synkatycznych W ()$ ku n"!ur",n % nie %" (e/no$n"#$n #& regu kw",i2ik"# (n #&' Z5ANIE
w sensie logicznym takie, kt"remu przys%uguje warto, logiczna nie zawsze zdanie w sensie gramatycznym jest zdaniem w sensie gramatycznym pytania, nakazy, normy - !unktory zdaniotw"rcze w 37>-cie tylko !unktory eks!ens(on",ne (prawdziwociowe)

- warto, logiczna zdania jest 2unk#(6 ,ogi#$n6 zda# prostych

!' intensjonalne konieczne, e; myl, e; nakazane )e!#, e;wierz, e; moliwe, e warto, log' zdania nie jest wyznaczona przez warto, logiczn( zda# prostych i !unktora

SEMANTYKA NAZW
5ESYGNAT przedmiot, o kt"rym zgodnie z prawd( nazw a mo$na orzec - relacja oznaczania relacja zachodz(ca pomidzy nazw( a desygnatem n a z w y o z n a c z a j ( w sensie kolektywnym ca%o, sk%adaj(ca si z czci swoje desygnaty
merologia teoria zbior"w w sensie kolektywnym

Z"kres n"$w zbi"r desygnat"w danej nazwy w sensie dystrybutywnym teoria mnogoci (teoria zbior"w) * ro/$"(e n"$w*
nazwy 'us!e pozbawione desygnat"w zakres zbi"r pusty kwadra#owe koo; na)wy!za liczba na#uralna (ze znaczenia) czowieka *+,me#rowy (nie ze znaczenia)

nazwy og4,ne wicej ni$ & desygnat ?a, b, c, '''@

nazwy (e/nos!kowe dok%adnie & desygnat ?a@ na)wy!za g'ra wia#a (przes(dza znaczenie) pl laurea# poko)owe) N%Nobla (nie wynika ze znaczenia)

ro$'"!r w"ne* tylko terminy postrzegane przez zmys%y aktualny stan wiata i historia nazwy "+s!r"k# (ne cno#a, mio$, liczba
6laton wiat idei - tylko te maj( byt realny - dusza ludzka wdruje po tym wiecie

nazwy konkre!ne krze!o, !o , mikro"on

reizm 1' 3otarbi#ski - nazwy pozorne - istniej( tylko przedmioty realne - mo$e by, najwy$ej np' cz%owiek cnotliwy

Szczero$ przeraa Jana% Jan przeraa !zczero$% :0' ;homsky< dwie nazwy nie nale$( do tej samej kategorii sk%adnia %o! wow"n" on!o,ogi#$nie &becny kr'l (ranc)i )e!# y!y' presupozycja presuponujemy, zak%adamy istnienie kr"la =rancji je$eli presupozycja nie jest spe%niona, zdanie nie jest ani prawdziwe, ani !a%szywe Zn"#$enie n"$w* - !re-. 'en" zbi"r cech wsp"lnych nazwy, wszystkie cechy przys%uguj(ce desygnatom

!re-. #&"r"k!er s! #$n" zbi"r cech # taki, $e ka$dy desygnat nazwy n posiada ka$d( z cech zbioru # i tylko desygnaty nazwy n posiadaj( ka$d( z tych cech (zbioru #) - !re-. ()$ kow" (znaczenie) nazwy a to taka tre, charakterystyczna, wedle kt"rej u$ytkownicy jzyka rozpoznaj( jej desygnaty - nazwy puste maj( znaczenie naoczne, intuicyjne (nie mo$na poda, zespo%u cech charakterystycznych) nazwy gener",ne (nie ma znaczenia ilo, nazwy in/ wi/u",ne (imiona w%asne) - -ech .a!a, /ndrze) -epper desygnat"w)
- #ramwa), !o , na)wy!za g'ra wia#a - maj( znaczenie w jzyku polskim - umiejtno, rozpoznawania desygnat"w nie jest zwi(zana z umiejtnociami jzykowymi

ko,ek! wne (zbiorowe)

- oznaczaj( zbiory przedmiot"w desygnatami s( nazwy sk%adaj(ce si z czci - wo)!ko, biblio#eka, druyna

nieko,ek! wne (niezbiorowe)

- przedmiot nie sk%ada si z czci - !#uden#, !!ak

'r w"! wne

- w swoim znaczeniu jzykowym podkrelaj( brak jakiej cechy - niepoczy#alny, nie!zczero$

nie'r w"! wne

- nie podkrelaj( braku cech - !o , !#uden#

'ros!e -

$o8one nazwy indywidualne nie s( nigdy nazwami og"lnymi proces przekszta%cania nazwy indywidualnej w generaln( degeneracja nazw indywidualnych (np' znak"w towarowych) walkman, adida!

2 student
2 E

STOS1NKI 9OMI5ZY ZAK3ESAMI NAZW . 1 A . B 0 3 C > 2 D C 4 7 2 0 C 2 E ssak !#o!unek podrzdnoci 7 ka$dy desygnat
nazwy 2 jest desygnatem nazwy E, ale nie ka$dy desygnat nazwy E jest desygnatem nazwy 2

2 student
2 E

E s%uchacz wy$szej uczelni !#o!unek rwnowanoci 7 ka$dy

desygnat nazwy 2 jest desygnatem nazwy E i ka$dy desygnat nazwy E jest desygnatem nazwy 2

2 krgowiec
2 E

E s%o# !#o!unek nadrzdnoci 7 nie ka$dy

desygnat nazwy 2 jest desygnatem nazwy E, ale ka$dy desygnat nazwy E jest desygnatem nazwy 2

. 1 A . B 0 3 C 2 s%o#
2 E

3 7 > / F A D 2 0 C 2 E zwierz tresowane !#o!unek niezalenoci 7 des' n' 2 s( d' n'

E i d' n' E s( des' n' 2, ale istniej( takie d' n' 2, kt"re nie s( d' n' E i istniej( takie d' n' E, kt"re nie s( d' n' 2

2 ssak
2 E

E nie-student !#o!unek podprzeciwiestwa 7 tak,

jak w niezale$noci, ale zakresy obu nazw wyczerpuj( ca%y zbi"r uniwersalny

. 1 A . B 0 3 C 2 s%o#
2 E

D / 3 G B ; > 2 0 C 2 E student !#o!unek przeciwiestwa 7 $aden

desygnat nazwy 2 nie jest desygnatem nazwy E i $aden desygnat nazwy E nie jest desygnatem nazwy 2

2 s%o#
2 E

E nie-s%o# !#o!unek sprzecznoci 7 tak jak w

przeciwie#stwie, ale zakresu obu nazw wyczerpuj( ca%y zbi"r uniwersalny - przynajmniej jedna nazwa musi by, negacj(

6omidzy dwiema nie'us! %i nazwami jzyka zachodzi zawsze /ok"/nie (e/en z H stosunk"w zakresowych' ) nazwy jedna jest czci( drugiej zawsze przeciwie#stwo ( za!#p harcer!ki, druyna harcer!ka) podobnie w przypadku hierarchicznoci jzyk przedmiotowy o rzeczywistoci pozajzykowej jzyk o jzyku przedmiotowym jzyk II stopnia, metajzyk etc' jzyk C stopnia to inny jzyk ni$ CC stopnia 0o zdanie )e!# "a!zywe zdanie s!ormu%owane w dw"ch jzykach bezsensowne nie mo$na !ormu%owa, zda# w r"$nych jzykach (antynomia k%amcy)
2 E

:; 2 nie-student E nie-s%o# 'o/'r$e#iwie<s!w"

2 E E nie$",e8no-#i >; 2 nazwa pusta E nazwa og"lna (w metajzyku) 2 E 'r$e#iwie<s!w" ?; 2 nazwa pusta E s%o# nie mo$na ustali, stosunku zakresowego ) r"$ne stopnie jzyka @; 2 nazwa indywidualna E nazwa generalna 2 E
- rozpatrujemy tylko jzyk przedmiotowy - ze wzgldu na !unktory

=; 2 nie-student E nie-sportowiec

'r$e#iwie<s!w"

A; 2 nazwa jednostkowa E nazwa generalna

2 E

nie$",e8no-#i
gdy jest nazwa pusta i niepusta dwa stosunki zakresowe

B; 2 krasnoludek E s%o# 'r$e#iwie<s!w"

2 E

'o/r$)/no-#i
nie istnieje kra!noludek, kt"ry jest !oniem i nie istnieje !o , kt"ry nie jest kra!noludkiem

C; 2 krasnoludek E wampir - nie istnieje taki krasnoludek, kt"ry jest wampirem st' 'r$e#iwie<s!w" - nie istnieje taki krasnoludek, kt"ry nie jest wampirem st' r4wnow"8no-#i
pomidzy dwiema nazwami pustymi zachodzi stosunek przeciwie#stwa i r"wnowa$noci

D; 2 s%o# E tresowany s%o# (wzbogacenie treci nazwy przez dodanie przydawki)

2 2unk#(" /e!er%inu(6#" przydawki przydawka zacienia zakres nazwy, determinuje

'o/r$)/no-#i
2 E przydawka nie charakteryzuje osoby, a odczucia kon!irmuje 2unk#(" kon2ir%u(6#" - zgodnie z intuicj( jzykow( (!a%szywy przyjaciel nie jest desygnatem nazwy przyjaciel) - analogicznie: !akt i rzeczywisty !akt

:E; 2 przyjaciel E prawdziwy przyjaciel r4wnow"8no-#i

::; 2 oko E szklane oko

2 E

2unk#(" %o/ 2iku(6#" przydawki zakres nazwy przenosimy na inne przedmioty

'r$e#iwie<s!w" - nazwy metajzykowe

stosunku podprzeciwie#stwa nie mo$na uzyska,, je$eli przynajmniej jedna nazwa nie ma negacji

::; 2 nazwa konkretna

2 E

E nazwa jednostkowa
cnota albo

nie$",e8no-#i

:=; 2 nazwa og"lna

2

E Is%o#J (cudzys%"w - nazwa metajzykowa desygnatem: s%o#)

E

'r$e#iwie<s!w"

Is%o#J nazwa jednostkowa ,ekse% wyraz jako pojcie s%ownika, a nie jako wyraz tekstowy (nazw tyle, ile razy u$yto w tekcie)

:>; 2 nazwa nie-og"lna

2 E

E nie-nazwa og"lna 'o/r$)/no-#i

- np' albo - ka$dy desygnat nazwy 2 jest desygnatem nazwy E, ale nie ka$dy desygnat nazwy E jest desygnatem nazwy 2

- nazwa jednostkowe, puste

:?; nazwy puste gdy dwie nazwy puste: - stosunek r"wnowa$noci - stosunek przyeciwie#stwa - zbi"r pusty zawiera si w zbiorze niepustym i jednoczenie si wykluczaj( - nie rysowa, schemat"wK nie mo$na tego wykona,

WIELOZNACZNOFG W JZYK1 NAT13ALNYM

LA5A0C5C2 w jzyku naturalnym: wyrazy, kt"rym przys%uguje wicej, ni$ & znaczenie dwa niezwi(zane ze sob( znaczenia w logice bez rozr"$niania polisemia znaczenia pokrewne - eliminacja homonimii za pomoc( mechanizmu kontekstu rzadko powoduje nieporozumienia w jzyku naturalnym inaczej w jzyku prawnym brak kontekstu sytuacyjnego 43DCDA32;+2 rozumowanie sk%ada si z przes%anek i wniosk"w nie mo$na wyci(gn(, dobrych wniosk"w EMNO 43DCDA32;+C u$ycie jednego wyrazu w przes%ankach wnioskowania w r"$nych znaczeniach >+2DC.3A 0C4A.17AP;C nazwa 2 jest n"$w6 nieos!r6, je$eli +r$eg n"$w 2 jest zbiorem niepu!#ym +r$eg n"$w 2 zbi"r przedmiot"w, o kt"rych u$ytkownik jzyka nie jest sk%onny orzec ani nazwy 2, ani nazwy nie-2 - zasadniczy problem prawniczy konieczno, rozstrzygania przez sdzi"w - w tekstach prawnych eliminuj( nieostro, przez sprecyzowanie nieostroci de"inic)e legalne - nieostro, wystpuje, bo inaczej teksty prawne musia%yby by, szczeg"%owe, kazuistyczne w"wczas w sytuacji nieprzewidzianej brak skutk"w prawnych - nieostro, wystpuje po stronie jzyka, nie za po stronie wiedzy przedmiotowej - ka$da nazwa jzyka naturalnego jest potencjalnie nazw( nieostr(

wahania przy nazwach nieostrych zale$( od w%aciwoci semantycznych nazwy jednostkowe nie s( nigdy nazwami nieostrymi (niepewno, mo$e rodzi, si z braku wiedzy przedmiotowej) nazwy jednostkowe s( zawsze nazwami ostrymi w przypadku nazwy pustej jej brzeg jest tak$e zbiorem pustym (nazwa bez desygnat"w nie mo$e mie, brzeg"w) nie s( nieostre nazwy indywidualne mog( by, nazwami nieostrymi (np' bogaty krewny 3owalskiego)

nazwa og"lna nazwa nieostra

2 E

n"/r$)/no-#i (tylko nazwy og"lne mog( by, nazwami nieostrymi)

$("wisko ok"$(on",no-#i nazwy okazjonalne zmieniaj( desygnaty w zale$noci od tego, przez kogo, gdzie, kiedy, w jakich okolicznociach zosta%y wyg%oszone - wszystkie zaimki osobowe dzisiaj, jutro, wczoraj, etc' (IjaJ w chwili wyg%aszania) - interpretowane s( w kontekcie brak w tekstach prawnych su'o$ #(e role znaczeniowe - !upozyc)a "ormalna oznaczono wszystkie przedmioty nale$(ce do zakresu nazwy (np' s%o# jest ssakiem) - !upozyc)a pro!#a konkretny przedmiot (jeden) z zakresu nazwy - !upozyc)a ma#erialna nie oznacza $adnego przedmiotu, jedynie zawarty w cudzys%owie (np' Is%o#J jest nazw() s s!e%"! #$n" wie,o$n"#$no-. - niekt"re czasowniki wikszo, czynnociowych np' gram w bryd$a - znaczenie ak#ualne gram w tej chwili - znaczenie po#enc)onalne potra!i gra, - znaczenie habi#alne grywam w bryd$a np' w czwartki $n"#$enie /osowne i 'r$eno-ne
b1d "igura#ywnego mylenia nie dostrzegamy, $e wyra$enie wystpuje w znaczeniu przenonym, przyjmuj(c jego dos%owne znaczenie

nie/o'owie/$enie w zdaniu nie okrelamy stopnia og"lnoci b1d niedopowiedzenia wie,o$n"#$no-. am!ibolia w jakim zdaniu wyrazu jednoznaczne, cho, zdanie ma wiele znacze# np' p Q r ucz studenta matematyki n i e u s t a l o n e z w i ( z k i s k % a d n i o w e - do, czste w tekstach prawnych

LOGIKA 9YTAH
- 3' 2jdukiewicz prekursorem (lata )R' i *R' SS wieku) ) zagadnienia: - pr"ba stworzenia logiki pyta# jako systemu dedukcyjnego z & pytania inne pytania (pytania bez wartoci logicznej jak dyrektywy) - pr"ba odpowiedzi na pytanie: czy pytania s( samoistn( kategori( jzykow( czy te$ mo$na je zredukowa, do innych kategorii wypowiedzi (rodzaj rozkazu rozkazy epistemiczne: Iniech bdzie wiadome'''J) ' !"nie - (w kategoriach gramatycznych) wyra$enie zbudowane z partyku%y pytajnej (czy, kto, co, kiedy, dlaczego), zdania w sensie logicznym lub !ragmentu zdania w sensie logicznym, zako#czone pytajnikiem

a) czy umiesz gra, w szachyT b) kto odkry% 2merykT c) ;o s(dzisz o warunkach studiowania na D6i2 B+T - mo$na wyeliminowa, partyku% IczyJ przez inwersj, pozosta%ych nie mo$na wyeliminowa, pytanie w sensie gramatycznym (pojcie 2jdukiewicza) pytanie w sensie pragmatycznym nie ka$de pytanie w sensie gram' bdzie pytaniem w sensie pragmatycznym tak$e pytanie nie bd(ce w og"le pytaniem w sensie gram' mo$e by, pytaniem stosunek niezale$noci zakresowej s#&e%"! o/'owie/$i - da#um 2uea!#ioni! dana pytania - !unkcja zdaniowa, kt"ra jest wyznaczona przez tre, pytania i partyku% pytajn( a) U (tak, nie) umiem gra, w szachy b) U odkry% 2meryk c) brak schematu odpowiedzi pytanie nie wyznacza sposobu odpowiedzi U niewiadoma pytania zmienna, kt"ra wystpuje w schemacie odpowiedzi zbi"r wszystkich U zakres niewiadomej pytania S9OSOIY CJA3AKTE3YSTYKI 9YTAH &' pytania-rozstrzygnicia i pytania-dope%nienia )' pytania otwarte i pytania zamknite *' pytania proste i pytania z%o$one V' typologia: pytania pozorne, retoryczne, podchwytliwe, sugestywne W' pytania w%aciwie i niew%aciwie postawione &' '; ro$s!r$ gni)#i" zaczynaj( si od partyku%y IczyJ - )-cz%onowe dwie wzajemnie sprzeczne odpowiedzi - wielocz%onowe kilka mo$liwych odpowiedzi, z kt"rych ka$da wyklucza inn( przeciwie#stwo zakresowe (np' czy 6ary$ le$y nad .ekwan(, na Goar( czy 5ozel() '; /o'enieni" (do uzupe%nienia) pozosta%e partyku%y )' '; o!w"r!e nie wyznaczaj( swego schematu odpowiedzi (wy%' p' dope%nienia np' co s(dzisz, dlaczego, jak''') '; $"%kni)!e maj( sw"j schemat odpowiedzi (p' rozstrzygnicia i niekt"re pytania dope%nienia) *' '; 'ros!e uzyskanie dok%adnie & in!ormacji '; $o8one wicej ni$ & in!ormacja - wicej ni$ & partyku%a pytajna (np' kto i kiedy, gdzie i kiedy) - odpowiednia budowa treci pytania (kto widzia% wypadek i udzieli% pomocy''') V' '; suges! wne - pytaj(cy stara si nakierowa, odpowiadaj(cego na udzielenie odpowiedniej odpowiedzi mo$e dotyczy, !akt"w lub s(d"w wartociuj(cych W' '; w"-#iwie 'os!"wione '; niew"-#iwie 'os!"wione $"o8enie ' !"ni" pozytywne za%o$enie pytania stwierdzenie, z kt"rego wynika, $e przynajmniej jedna odpowied- na pytanie jest prawdziwa negatywne za%o$enie pytania stwierdzenie, z kt"rego wynika, $e istnieje przyjmniej & !a%szywa odpowied pytanie niew%aciwie postawione pozytywne lub negatywne za%o$enie pytania jest !a%szywe, mylne inna de!' za%o$enia pytania twierdzenie, kt"re zak%adamy stawiaj(c na serio dane pytanie p' niew%aciwie postawione: pytanie, kt"rego za%o$enie jest b%dne W typ"w pyta# niew%aciwie postawionych: - !a%szywe pozytywne za%o$enie pytania - !a%szywe negatywne za%o$enie pytania - pytania obarczone b%dem podw"jnego pytania (np' czy przesta% pan bra, %ap"wki w%aciwe tylko wtedy, gdy za%o$enie jest zgodne z prawd()

pytania niepozwalaj(ce na rozstrzygnicia (np' czy lubisz dzieci +anaT w przypadku, gdy ten nie ma dzieci czy Dis%a przep%ywa przez 3rak"w czy Droc%aw, czy przez 8da#sk wybra, mo$na jedno, co jest niew%aciwe) - pytania niepozwalaj(ce na dope%nienie (uzupe%nienie) (np' +ak na imi maj( dzieci +ana, co s(dzisz o ich wychowaniu itd' w przypadku, gdy +an dzieci nie posiada) S9OSOIY CJA3AKTE3YZOWANIA O59OWIE5ZI :; o/'owie/$i 'r"w/$iwe ,u+ 2"s$ we )' o/'owie/$i $nos$6#e niew"-#iweK 2"s$ we $"o8enie ' !"ni" odpowiedzi, kt"re s( jedynymi poprawnymi na pytania niew%aciwie postawione *' o/'owie/$i w"-#iwe (zdania zbudowane wg schematu odpowiedzi, w kt"rym niewiadoma pytania jest zast(piona przez jak( warto, nale$(c( do zakresu niewiadomej pytania) i niew"-#iwe (odpowied-, kt"ra nie jest zbudowana zgodnie ze schematem odpowiedzi lub kt"ra jest zbudowana zgodnie ze schematem odpowiedzi, ale niewiadom( pytania zast(piono w niej przez warto, nienale$(c( do zakresu niewiadomej pytania V' o/'owie/$i #"kowi!e w'ros! (to$same z odpowiedzi( w%aciw() lub niew'ros! (odpowied-, z kt"rej odpowied- w%aciwa wynika) i o/'owie/$i #$)-#iowe (pozwalaj(ce wykluczy, niekt"re odpowiedzi w%aciwe eliminacja) Z"/"ni" eg$"%in"# (ne C' scharakteryzuj pytanie I3iedy uchwalono aktualnie obowi(zuj(c( 3onstytucj 76J, podaj przyk%ad odpowiedzi czciowej oraz odpowiedzi ca%kowitej niewprost na to pytanie, uzasadnij odpowied- pytanie dope%nienie, zamknite (wyznacza schemat odpowiedzi), proste, w%aciwie postawione uzasadni, - zde!iniowa, sugerowane odpowiedzi i poda, przyk%ady CC' ze stosunku zakresowego: jaki stosunek zachodzi pomidzy nazwami pomidzy rodzajami pyta# lub rodzajami odpowiedzi - podanie znaczenia nazw - 2 odpowied- w%aciwa E odpowied- prawdziwa - 2 pytanie rozstrzygnicie E pytanie zamknite - podanie desygnat"w - czy istniej( takie desygnaty, kt"re s( desygnatami obu nazw jednoczenieT - czy istniej( takie desygnaty nazwy 2, kt"re nie s( desygnatami nazwy ET - czy istniej( takie desygnaty nazwy E, kt"re nie s( desygnatami nazwy 2T - czy istniej( takie desygnatami, kt"re nie s( desygnatami obu nazwT - 2 odpowied- w%aciwa E odpowied- prawdziwa

2 E
CCC' scharakteryzowa, odpowiedzi

nie$",e8no-#i

TEO3IA 5E0INICJI
dwa znaczenia de!inicji:
- re",ne dotycz(ce przedmiot"w, - s!ormu%owanie podanie jednoznacznej charakterystyki jakiego przedmiotu - pozwalaj( na odr"$nienie od wszelkich innych przedmiot"w - zdanie z jzyka przedmiotowego - odnosi si do rzeczywistoci pozajzykowej no%in",ne - de!inicje wyraz"w lub wyra$e# z%o$onych - zdania metajzykowe - odnosz( si do jzyka przedmiotowego (wy%(cznie te w logice) & de!' mo$e by, dwojako interpretowana (realna lub nominalna) s!ormu%owanie jej nie przes(dza - wszystkie de!inicje odnosz(ce si do wyraz"w zawsze interpretowane jako de!inicje nominalne

TEO3IA 5E0INICJI NOMINALNYCJ

I15OWA 5E0INICJI - np' IstudentJ tzn' Is%uchacz wy$szej uczelniJ IbursztynJ to Iskamienia%a $ywicaJ I$o%nierzJ oznacza Iosob pe%ni(c( czynn( s%u$b wojskow(J - cz, de!inicji zawieraj(ca wyraz de!iniowany definiendum - cz, okrelaj(ca znaczenie wyrazu de!iniowanego definiens - po%(czone tzw' spjk definicyjn (znaczy, oznacza, jest) - de!inicje r"wnociowe wszystkie zbudowane z tych trzech element"w - de!inicje nier"wnociowe wszystkie inne de!inicje

/e2ini#(e no%in",ne
de!inicje r4wno-#iowe de!inicje nier4wno-#iowe

w r"Lne - w jej de"iniendum wy%(cznie wyraz de!iniowany

kon!eks!owe - wyraz de!iniowany w de"iniendum wystpuje w kontekcie innych wyraz"w np' n-ta potga liczby a to iloczyn czynnik"w, z kt"rych ka$dy jest a

in/uk# (n" - ) zdania: !ormu%uj(ce warunek wyjciowy i !ormu%uj(ce warunek indukcyjny

'r$e$ 'os!u,"! - wyraz de!iniowany wicej ni$ w & zdaniu' >dania te s( prawdziwe tylko przy okrelonym znaczeniu tego wyrazu de!' ta wskazuje na znaczenie

k,"s #$ne de!inicj urabia si przez podanie rodzaju i r"$nicy gatunkowej dok%' te ) elementy np' cz%owiek to istota dwuno$na, nieopierzona

niek,"s #$ne np' zbo$e to'''

#$6s!kow" - wicej ni$ & zdanie - warunek wystarczaj(cy, by zaliczy, do zakresu i by nie zaliczy, - nie rozstrzyga o wszystkich przedmiotach nazwy - czciowe wyeliminowanie nieostroci nazwy

01NKCJE 5E0INICJI
s'r"wo$/"w#$" - opisuj( zastane znaczenia pewnych wyraz"w - s( zdaniami prawdziwymi lub !a%szywymi analityczne - nie wystpuj( w tekstach prawnych

'ro(ek!u(6#" - wprowadzenie nowego wyrazu do jzyka i w spos"b arbitralny nadanie mu znaczenia - od woli projektuj(cego zale$y, jaki wyraz i jakie znaczenie syntetyczna

regu,u(6#e - dotycz( wyraz"w b(dwyra$e# ju$ !unkcjonuj(cych w jzyku, kt"re s( wieloznaczne lub nieostre - w arbitralny spos"b ustala zakres nazwy nieostrej lub znaczenie na wieloznacznej

- wy%(cznie te w tekstach prawnych (najczciej reguluj(ce) - w ten spos"b prawodawca eliminuje nieostro, - s( arbitralne nie s( zd' w sensie logicznym

/e2ini#(e r4wno-#iowe - de!inicje treciowe w swoim de!iniensie podaje znaczenie de!iniowanej nazwy znaczenie jzykowe - de!inicje zakresowe w swoim de!iniensie podaj( wyra$enie maj(ce taki sam zakres jak nazwa de!iniowana, cho, niekoniecznie o tej samej treci jzykowej M de!inicje r"wnociowe tylko jako rodki przek%adu - przek%ad ka$dego zdania zawieraj(cego nazw n na zdanie, kt"re nazwy n nie posiada pozwalaj( na eliminacj pewnych wyra$e# /e2ini#(" /eik! #$n" (ostensywna) - zdanie jzyka po%(czone ze wskazaniem przedmiotu bd(cego desygnatem nazwy /e2ini#(" 'ersw"$ (n" - dotyczy takich wyraz"wXwyra$e#, z kt"rymi w jzyku skojarzone s( okrelone odczucia emocjonalne (pozytywne i negatywne) - wyrazy takie !ormu%uje si w ten spos"b, aby zachowa, emocjonalne nacechowanie, przy jednoczesnej zmianie zakresu tego wyra$enia IN5Y 5E0INIOWANIA +6/ nie"/ekw"!no-#i - de!' adekwatna gdy zakres wyraz wyrazu de!iniowanego jest r"wnowa$ny zakresowi de!iniensa (wy%' do de!inicji r"wnociowej) - we wszystkich innych przypadkach nieadekwatne - je$eli zachodzi jakikolwiek inny st' zakresowy np' de!' za w(ska, stosunek nadrzdnoci za szeroka, stosunek podrzdnoci do de!iniensa - r"wnoczenie za w(ska i za szeroka stosunek niezale$noci +6/ 'r$esuni)#i" k"!egori",nego - pomidzy de!iniendum a de!iniensem stosunek przeciwie#stwa - dot' wy%(cznie de!inicji sprawozdawczej +6/ i/e% 'er i/e% (to samo przez to samo) - wyraz de!iniowany wystpuje po obu stronach de!inicji - de!inicje tautologiczne zawieraj( b%(d idem per idem (b%(d b%dnego ko%a bezporednio) - b%dne ko%o porednie dot' ca%ego cyklu de!inicji +6/ igno!u% 'er igno!e% - de!iniens danej de!inicji zawiera wyraz nieznany adresatom tej de!inicji b%(d dydaktyczny - b%(d relatywny, nie absolutny tylko dla danej grupy odbiorc"w (audytorium)

TEO3IA 9O5ZIAN1 LOGICZNEGO

podzia% logiczny podzia% zbioru w sensie dystrybutywnym (w sensie kolektywnym partycja, wyodrbnienie) - przedmiotem zawsze zakres pewnej nazwy podzia%em logicznym zakresu nazwy 2 jest niepusty zbi"r nazw E do 0 takich, $e: &' ka$dy desygnat nazwy 2 jest desygnatem jednej z nazw E do 0 w"runek "/ekw"!no-#i podzia%u logicznego (wyczerpuj(cy) )' nazwy ze zbioru E do 0 parami wykluczaj( si w"runek ro$6#$no-#i podzia%u logicznego - #o#um di3i!ioni! (ca%o, dzielona) zakres nazwy 2 - membra 4membrum5 di3i!ioni! (cz%ony podzia%u) nazwy od E do 0 - nazwa cz%onku podzia%u w stosunku podrzdnoci do nazwy dzielonej - pomidzy poszczeg"lnymi cz%onami stosunek przeciwie#stwa - wg jednego kryterium "undamen#um di3i!ioni! (zasada podzia%u) wg jednej zasady podzia%u - 'o/$i" / #&o!o%i#$n wedle cech kontradyktorycznych (cech sprzecznych: p i p) zawsze )cz%onowy, adekwatny i roz%(czny - nie ka$dy podzia% )-cz%onowy jest podzia%em dychotomicznym (np' student p%ci mskiej i $e#skiej) - stosunek zakresowy midzy nazwami: podzia% dychotomiczny i podzia% dwucz%onowy st' podrzdnoci - nazwy abstrakcyjne i nazwy konkretne podzia% logiczny, nie dychotomiczny - nazwy generalne i indywidualne podzia% dychotomiczny kryterium podzia%u s( cechy kontradyktoryczne 'o/$i" s$!u#$ne 'o/$i" n"!ur",ne -

- przedmioty nale$(ce do poszczeg"lnych - przedmioty nale$(ce do poszczeg"lnych przedmiot"w podzia%u maj( niewiele cech wsp"lnych przedmiot"w podzia%u maj( wiele cech wsp"lnych - 'o/$i" is!o!ne i nieis!o!ne - nie istniej( takie, kt"re z natury rzeczy s( istotne b(d- nieistotne - zale$y to od celu, w jakim s( dokonywane - z punktu widzenia prawa reguluje konstytucja (nieistotne to te, kt"re pozostaj( sprzeczne z konstytucj()

KLASY0IKACJA* SK3ZYOOWANY 9O5ZIAN LOGICZNY klasy!ikacja nazw

nazwy proste

nazwy z%o$one

og"lna

jednostkowa

pusta

og"lna

jednostkowa

pusta

indywidualna

generalna

itd'

np' nazwa prosta og"lna generalna powtarzanie wszystkich okrele# -$adna nazwa $adnego podzia%u nie mo$e by, nazw( pust( k,"s 2ik"#("* C' kryterium iloci desygnat"w (nazwy og"le, jednostkowe, puste) CC' kryterium budowy wr"d n' og"lnych, jednostkowych, pusty nazwy proste i z%o$one CCC' kryterium posiadania i nieposiadania treci jzykowej nazwy indywidualne i nazwy generalne -mo$e si zdarzy,, $e kolejne kryterium nie znajdzie zastosowania dla wszystkich cz%on"w poprzedniego kryterium ! 'o,ogi" wyr"$nienie typ"w i stwierdzenie, i$ pewna osoba zbli$a si do okrelonego typu -nie spe%nia wymogu roz%(cznoci -nie jest podzia%em logicznym

3ELACJE 7 TEO3IA 3ELACJI

mog( by, )- lub wicej-cz%onowe %(cz( ) lub wicej podmiot"w schemat zda# opisuj(cych relacj )-cz%onow( U pozostaje w relacji 7 do y
poprzednik relacji 7

U7y

nastpnik relacji 7

/$ie/$in" relacji zbi"r wszystkich przedmiot"w, kt"re pozostaj( w relacji 7 do innego przedmiotu 'r$e#iw/$ie/$in" relacji zbi"r wszystkich przedmiot"w, do kt"rych jaki przedmiot pozostaje w relacji 7 - 'o,e relacji 7 suma dziedziny i przeciwdziedziny - relacje ograniczone: w dziedzinie (relacja 7 ograniczona do zbioru 2 to relacja to relacja, kt"rej poprzednik nale$y do zbioru ) lub w przeciwdziedzinie (je$eli ograniczono przeciwdziedzin) jedne relacje przekszta%caj( si w drugie - konwers re,"#(i relacja odwrotna U7y (konwers) y79U SYMET3YCZNOFG - niekt"re relacje identyczne ze swoim konwersem - relacje symetryczne r"wnowa$ne ze swoim konwersem

- dla ka$dego U i y: U7y y7U - stosunek r'wnowanoci, !przecznoci 'r$e#iws %e!r #$no-. - dla ka$dego U i y: U7y (y7U) - !#o!unek nadrzdnoci, !#o!unek podrzdnoci nies %e!r #$no-. - istniej( takie U i y: U7y y7U i U7y (y7U) ZW3OTNOFG - je$eli ka$dy przedmiot nale$(cy do pola relacji pozostaje w tej relacji do samego siebie (np' relacja r"wnego wzrostu) - ka$dy U7U 'r$e#iw$wro!no-. - nie istnieje taki U, $e zachodzi ta relacja do U (m(drzejszy, wy$szy) nie$wro!no-. - zachodzi lub nie midzy danym przedmiotem a nim samym 93ZECJO5NIOFG - dla ka$dego U, y, z: (U7y y7z) U7z 'r$e#iw'r$e#&o/nio-. - dla ka$dego U, y, z: (U7y y7z) (U7z) nie'r$e#&o/nio-. - istniej( takie U, y, z: (U7y y7z) U7z i (U7y y7z) (U7z) S9PJNOFG - musi si zawsze odnosi, do jakiego zbioru - sp"jna w zbiorze >, je$eli relacja zachodzi w jednym lub drugim kierunku dla dowolnego elementu zbioru 'r$e#iws'4(n" - je$eli nie zachodzi midzy $adnymi elementami tego zbioru nies'4(n" - je$eli zachodzi pomidzy niekt"rymi elementami zbioru, a pomidzy innymi nie bycie starszym: przeciwsymetryczna, przeciwzwrotna, przechodnia, sp"jna (w zbiorze student"w) podrzdno,: przeciwzwrotna, przechodnia, niesp"jna przeciwie#stwo: symetryczna, przeciwzwrotna, nieprzechodnia 3ELACJE 9O3ZQ5K1JQCE - uporz(dkowanie element"w zbioru ci(g z element"w, w kt"rym ka$dy ma cile okrelone miejsce - niekt"re relacje pozwalaj( uporz(dkowa, zbi"r - %o#noM'or$6/ku(6#" przeciwsymetryczna (U7y y7U) przechodnia (U7y i y7z to U7z) sp"jna w zbiorze, kt"ry porz(dkuje (zachodzi dla ka$dej pary) - s"+o-'or$6/ku(6#" przechodnia, przeciwsymetryczna, ale niesp"jna w danym zbiorze 67>/6A7>NO3AD20C4 &' )edno)ednoznaczne (wzajemnie jednoznaczne) gdy & element dziedziny pozostaje w relacji z dok%adnie z & elementem przeciwdziedziny, a dla ka$dego elementu przeciwdziedziny jest & element dziedziny

)' )ednowieloznaczne gdy & element dziedziny pozostaje w relacji do wicej ni$ & element"w przeciwdziedziny, ale dla ka$dego elementu przeciwdziedziny w relacji pozostaje tylko & element dziedziny np' relacja matki

*' wielo)ednoznaczne ka$dy element dziedziny mo$e pozostawa, w relacji tylko do & elementu przeciwdziedziny, natomiast element przeciwdziedziny mo$e pozostawa, w relacji do wicej ni$ & elementu dziedziny np' relacja bycia bezporednim podw%adnym

V' wielowieloznaczne (wzajemnie wieloznaczne) ka$dy element dziedziny mo$e pozostawa, w relacji do ka$dego elementu przeciwdziedziny i 33

LOGIKA MO5ALNA
- analiza zda# modalnych zdania
'ro+,e%"! #$ne stwierdzaj( mo$liwo, pewnego stanu rzeczy "'o/ k! #$ne stwierdzaj( konieczno, lub niemo$liwo, jakiego stanu rzeczy "ser!or #$ne stwierdzaj( zachodzenie b(dniezachodzenie pewnego stanu rzeczy w ich sk%ad: zawsze operator modalny (konieczno, lub mo$liwo,)

- de dic#um konieczne, $e mo$liwe, $e - de re musi, mo$e V znaczenia, w kt"rych stwierdzamy, $e co jest konieczne: - interpretacja logiczna w rozumieniu logicznym: konieczne, $e p zdanie p wynika logiczne ze zda# uprzednio przez nas uznanych za prawdziwe wynikanie logiczne - interpretacja dynamiczna p jest nieuchronnie spowodowane przez pewne istniej(ce w rzeczywistoci czynniki odnosi si do istnienia w rzeczywistoci czynnik"w, kt"re nieuchronnie powoduj( zdarzenie - interpretacja aksjologiczna musimy p, p jest zalecane z punktu widzenia systemu wartoci - interpretacja tetyczna p konieczne w znaczeniu tetycznym p nakazane przez pewn( norm interpretacja psychologiczna konieczne, $e p jestem przekonany, $e p zajdzie

- ka$e zdanie stwierdzaj(ce konieczno, zrelatywizowane - relatywizujemy do pewnego zespo%u czynnik"w istniej(cych w rzeczywistoci znaczenia, gdy interpretujemy, $e co jest mo$liwe: - interpretacja logiczna ze zda# przez nas uznanych nie wynika logicznie p - interpretacja dynamiczna wr"d istniej(cych czynnik" brak takich, kt"re nieuchronnie powoduj(, $e p - interpretacja aksjologiczna wr"d uznawanych wartoci brak takich, kt"re p uwa$aj( za warto, absolutn( - interpretacja tetyczna p nie jest zakazane tak$e relatywizacja odrbne logiki dotycz(ce koniecznoci i mo$liwoci w rozumieniu aksjologicznym i tetycznym (,ogik" /eon! #$n") i w rozumieniu logicznym i dynamicznym (",e! #$n" ,ogik" %o/",n")

mo$liwo, dwuznaczne: dwustronna (mo$liwe, $e p albo p albo p) i jednostronna (mo$liwe, $e p nie przes(dzamy o tym, czy mo$liwe jest p: w logice modalnej oddala si od rzeczywistoci mo$liwe, $e p zawsze jednostronne) 3 operator koniecznoci (3p) 5 operator mo$liwoci (5p) 3p 5p -

KWA53AT LOGICZNY
R K' K ' stosunek przeciwie#stwa

M'

M ' stosunek podprzeciwie#stwa

- stosunek sprzecznoci 93AWA LOGIKI 7 $"ws$e : K' M' K ' M ' K' M ' K ' M' K' R K ' M' M '

scharakteryzuj relacj sprzecznoci midzy zdaniami modalnymi z punktu widzenia symetrycznoci, sp"jnoci itd' 3p w sprzecznoci 5p 5p w sprzecznoci 3p symetryczne, przeciwzwrotna, przeciwprzechodnia - sp"jno, w zbiorze zda# modalnych niesp"jna - nie jest porz(dkuj(ca (przeciwsymetryczna, przechodnia) - rel' przeciwie#stwa: przeciwsymetryczna, przeciwzwrotna, niesp"jna, przeciwprzechodnia) 3p p z tego, $e co jest konieczne wynika, $e co zachodzi - wszystkie 1 klasycznego rachunku zda#, je$eli zmienne zdaniowe zast(pimy operatorami 3(pQ) 3p) 3Q (5(pQ) 5p) 5Q :3(pQ)< (3p3Q) - 0iemo$liwe, $e 4wa kocha +ana 3onieczne, $e nieprawda, $e - +an nie mo$e zda, egzaminu 0ieprawda, $e +an mo$e''' - 5o$liwe, $e nieprawda, $e +an +an mo$e nie'''

LOGIKA 5EONTYCZNA
konieczne, $e p interpretacja tetyczna p nakazane przez norme systemu zdanie deontyczne zdanie stwierdzaj(ce, $e pewien czyn jest zakazany, nakazany lub dozwolony z uwagi na normy systemu - relatywizacja wypowiedzi do systemu normatywnego - zdania deontyczne normy opisuje tylko normatywny status pewnych czyn"w maj( warto, logiczn( - odnosz( si do norm, w jaki spos"b s( nimi zdeterminowane - musz( odnosi, si do jakiego podmiotu - przedmiotem zainteresowania mog( by, tylko czyny cz%owieka - tylko takie zachowanie, kt"re zale$y od woli cz%owieka, jest w pewnym sensie dowolne - w postaci dzia%ania lub zaniechania mo$e by, przedmiotem zda# deontycznych - nakazane, $e p tylko takie zdania, kt"re dotycz( czyn"w ludzkich 0p (nakazane, $e p) >p (zakazane, $e p) Op (dozwolone, $e p) - wzajemnie przez siebie de!iniowane - wzajemnie przez siebie de!iniowalne - przyjcie jednego operatora jako wyjciowego i de!iniowanie pozosta%ych: >p Op Op >p 0p >p >p 0p Op 0p 0p Op Op - >p regulacji prawnej poddane s( wszystkie czyny ludzkie w tym sensie system prawny jest zupe%ny - domknicie nikomedyjskie to, co nie jest dozwolone, nie jest zakazane - o charakterze totalitarnym - prowadzi do sprzecznoci systemu normatywnego -

0p'

0p (Y>p)

Op logika aletyczna p 5p 3p p logika deontyczna p Op 0p p

-

O p

czyny indy!erentne ani zakazane, ani nakazane: 0p Op ale Op >p U mo$e co zrobi,, ma kompetencj lub wolno mu

METO5OLOGIA NA1K
Bzasadnianie twierdzenia: w nauce postulat krytycyzmu racji dostatecznej (wolno przyj(, takie twierdzenia, kt"re zosta%y udowodnione) - twierdzenie Y zdanie Bzasadnienie

+e$'o-re/nie zdania tak uzasadnione to zdania, kt"re s( przez nas zaakceptowane w oparciu o nasze spostrze$enia - spostrze$enia zewntrzne, zmys%owe - spostrze$enia wewntrzne, introspekcyjne skierowane na sk%adniki wiadomoci
- w odniesieniu do spostrze$e# zewntrznych czy spostrze$enia zmys%owe prowadz( do zda# prawdziwych - nie s( zawsze niezawodn( podstaw( uzasadniania - zmys%y mog( zawodzi,, mog%y zosta, st%umione b(dzniekszta%cone, w naszej wiedzy mo$e istnie, zdanie !a%szywe - twierdzenia oparte na spostrze$eniach zmys%owych s( zawsze interpretacjami (st(d zeznania nieobiektywne, powstaj( na podstawie przypadkowych spostrze$e#) - przypadkowe lub obserwacja (kierowane z g"ry postawionym pytaniem) przynajmniej co do zasady podlegaj( intersubiektywnej, midzyludzkiej kontroli nie odnosi si do spostrze$e# wewntrznych - zdania oparte na introspekcji nie s( sprawdzalne - nikt nie ma dostpu do sk%adnik"w wiadomoci innej osoby - behawioryci psychologia nie mo$e bada, psychiki, a jedynie zachowania, zwi(zek pomidzy bod-cami a reakcjami

Cnne sposoby bezporedniego uzasadniania twierdze#: niekt"re kierunki !ilozo!iczne nie tylko spostrze$enia, ale np' twierdzenia przyjte w oparciu o nasz( intuicj !enomenologia, intuicja ejdetyczna (wykszta%cona) twierdzenia oczywiste 'o-re/nie jakie zdanie jest uzasadnione porednio, gdy zosta%o wywnioskowane z innych zda# - wnioskowanie proces mylowy, w kt"rym na podstawie wczeniej uznanych zda# uznajemy inne, nowe, uprzednio nieuznawane zdania ) rodzaje zda#: - 6rzes%anki 6& 6n sko#czona ilo, - Dniosek

6n - jakie w"runki: .
przes%anki wnioskowania musz( by, zdaniami prawdziwymi tylko zdania prawdziwe przyjmujemy jako przes%anki - +6/ %"!eri",n we wnioskowaniu przyjmujemy zdania !a%szywe - s%absze wymaganie: przyjmowanie tylko takich zda#, kt"re zosta%y odpowiednio uzasadnione w oparciu o spostrze$enia lub uzasadnione porednio - pe#i#io principi we wnioskowaniu przyjmujemy zdania (przes%anki) nienale$ycie uzasadnione - uzasadnienie wewntrzne wnioskowania czy wniosek D jest uzasadniony w oparciu o przes%anki 6 & do 6n - uzasadnienie zewntrzne wniosku D w jaki spos"b uzasadniono przes%anki 6 & do 6n - pomidzy przes%ankami a wnioskiem musi zachodzi, odpowiedni zwi(zek, je$eli nie zachodzi +6/ 2or%",n we wnioskowaniu - wnioskowanie nie odpowiada implikacji z 37> (p Q) - w implikacji pomidzy poprzednikiem a nastpnikiem nie musi by, zwi(zku, od treci p i Q nie zale$y warto, implikacji - zdanie Q wynika ze zdania p (p Q) Y & oraz prawdziwo, (p Q) opiera si na zwi(zku pomidzy tym, co g%osi p, a tym, co g%osi Q - w jzyku potocznym: je$eli to () wynikanie - >) wynika z >&, je$eli >& >) Y &, a prawdziwo, tej opiera si na zwi(zku pomidzy tym, co g%osi zdanie >& a >) - w wynikaniu: >& racja >) nastpstwo V rodzaje zwi(zk"w midzy treci( > & a >): - przyczynowy midzy zdaniami opisanymi przez >& i >) - strukturalny zwi(zek o charakterze przestrzennym lub czasowym - o char' tetycznym wywodz(cy si z ustanowienia przez kogo - zw' analityczny ze znaczenia termin"w (wyraz"w) u$ytych w C i CC zdaniu wynikanie logiczne gdy jest tautologi( 37> -

6 & 6) '''

(6& 6) 6n) D

6n . wynika logicznie, gdy implikacja, w kt"rej poprzednik przes%anki, s( koniunkcj(, a nastpnik wnioskiem wnioskow"nie /e/uk# (ne wniosek wynika logicznie z przes%anek - wnioskowanie niezawodne wniosek musi by, prawdziwy pod warunkiem, $e przes%anki s( zdaniami prawdziwymi - nie przes(dza o prawdziwoci wniosku - prawdziwo, przes%anek przes(dza o prawdziwoci wniosku - !a%szywo, cho,by jednej nie wiemy - logika wnioskowanie w spos"b wzgldny, na podstawie przes%anek ich uzasadnianie (uzasadnianie zewntrzne) nie jest przedmiotem logiki (zajmuje si uzasadnianiem wewntrznym) - logika dotyczy operacji na zdaniach (zwi(zk"w midzy zdaniami), nie za samych zda#, kt"re zosta%y dostarczone Iz zewn(trzJ - wynikanie logiczne relacja: zwrotna (ka$de zdanie wynika logicznie z samego siebie), przechodnia, niesp"jna, niesymetryczna wnioskow"nie nie/e/uk# (ne - uprawdopadabniaj(ce - przes%anki prawdziwe prawdziwo, wniosku prawdopodobna 1ypy: wnioskowanie redukcyjne 6 p 2 & :( p 2) 2 < p . 2 p 6) - z prawdziwoci implikacji i prawdziwoci jej nastpnika wnioskujemy o prawdziwoci poprzednika - przes%anki entymematyczne milcz(ce przes%anki, oczywiste, niewymieniane, nieujawniane wnioskowania entymematyczne indukcja enumeracyjna - wniosek, bd(cy zdaniem og"lnym uzasadniamy w oparciu o zbi"r przes%anek, z kt"rych ka$da jest zdaniem szczeg"%owym - wniosek og"lna prawid%owo, przes%anki, szczeg"lne przes%anki tej prawid%owoci - przes%anki zbi"r zda#, sko#czony

a& )e!#S a) )e!#S

a& )e!#6 a) )e!#6

przes%anka klasy!ikuj(ca (nale$y do zbioru) przes%anka kwali!ikuj(ca (ma okrelon( cech) ci(g przes%anek klasy!ikuj(cych i kwali!ikuj(cych

a* )e!#S a* )e!#6 Sa6

-

Sa6 a& )e!#S a& )e!#6

- z wniosku i przes%anki klasy!ikuj(cej wynika przes%anka kwali!ikuj(ca (odwr"cony kierunek wynikania logicznego) prawdziwo, przes%anek nie przes(dza o prawdziwoci zwi(zk"w prawa nauki niesko#czona ilo, przypadk"w ilo, przeprowadzonych eksperyment"w nie przes(dza o prawdopodobie#stwie twierdzenia logicznego ;arl 6opper paradoks indukcji ilo, ustale# i przes%anek kwali!ikuj(cych i klasy!ikuj(cych w $adnej mierze nie wp%ywa na prawdopodobie#stwo twierdze# indukcja nie jest $adn( metod( uzasadniania twierdze# odrzucenie indukcji enumeracyjnej niezupe%nej indukc)a enumeracy)na zupena przes%anki klasy!ikuj(ce i kwali!ikuj(ce obejmuj( wszystkie przypadki podpadaj(ce pod og"ln( prawid%owo, przyk%ad wnioskowania dedukcyjnego, niezawodnego prawdziwo, przes%anek przes(dza o prawdziwoci wniosk"w
wniosk' dedukcyjne nie$",e8no-. $"kresow" indukcja enumeracyjna

a) twierdzenia cile og"le nie zawieraj( odniesienia, dot' ka$dego miejsca w przestrzeni i ka$dego momentu w czasie np' prawo powszechnego ci($enia b) generalizacje historyczne tre, twierdzenia zawiera odniesienia do jakiego momentu w czasie lub miejsca w przestrzeni (np' teoria dot' ustroj"w pa#stw skandynawskich) indukcja eliminacyjna cel: ustalenie zwi(zk"w przyczynowych zjawiska (2, E, ;, O), skutek (.) - kanon zgodnoci 2, E, ; . 2, ;, O . 2, E, O . w ka$dej z kon!iguracji wystpuje 2 2 jest przyczyn( . - kanon )edyne) r'nicy 2, E, ; . 2, E, O . 2, ;, O . E, ;, O .

jest przyczyn( .

NA1KA
w sensie wynikowym: zesp"% twierdze# naukowych, zda# uznawanych w danej nauce rezultat czynnoci badawczych metodologia apragmatyczna w sensie czynnociowym: podejmowany zesp"% czynnoci badawczych dowodzenie, sprawdzanie, wyjanianie metodologia pragmatyczna opis, rekonstrukcja czynnoci badawczych !wier/$eni" 'ierwo!ne takie twierdzenia, kt"re w nauce si uznaje, mimo $e nie zosta%y dowiedzione na podstawie innych twierdze# !wier/$eni" w!4rne wyprowadzone z innych twierdze#

6odstawowy podzia% nauk ze wzgldu na typ wnioskowa# stosowanych w danej nauce

NA1KI 5E51KCYJNE - twierdzenia wt"rne uznaje si wtedy, gdy wynikaj( logicznie (bezporednio lub porednio) z twierdze# pierwotnych - jedynym dopuszczalnym sposobem wnioskowania wnioskowanie dedukcyjne - matematyka i logika (ka$da z nauk matematycznych odrbn( nauk( dedukcyjn() - by uzna, jakie twierdzenie, nale$y je w spos"b dedukcyjny wywnioskowa, z innych twierdze# - aksjomaty regu%y dowodzenia: z nich twierdzenia wynikaj(ce logicznie z aksjomat"w na podstawie regu% dowodzenia Sr4/" "ks(o%"!4w* - uzasadnieniem przyjcia rzeczywisto, lub dowiadczenie - s( zdaniami analitycznymi (s( prawdziwe z uwagi na samo znaczenie zawartych w nim termin"w) - s( zdaniami przyjtymi na podstawie pewnej konwencji, umowy W %"g"ni"* - niesprzecznoci wolno przyj(, tylko takie aksjomaty, z kt"rych nie mo$na wyprowadzi, twierdze# sprzecznych - dwa zdania dowolne, sprzeczne nie pozwalaj( na uzasadnianie: (pZp) [Q - niezalenoci aby jeden aksjomat nie wynika% logicznie z pozosta%ych, aksjomaty musz( by, niezale$ne - zupenoci na podstawie aksjomat"w mo$na wykaza,, $e ka$de zdanie jest albo twierdzeniem teorii albo do%(czone do aksjomatu tej teorii jest sprzeczne - teorie dedukcyjne mog( by, sprzeczne midzy sob(, ale nie wewntrznie ich stosowanie zale$y od przyjtej rzeczywistoci w praktyce

NA1KI EM9I3YCZNE (NIE5E51KCYJNE) - twierdzenia wt"rne uznaje si nie tylko wtedy, gdy zosta%y wydedukowane na podstawie twierdze# pierwotnych, ale gdy zosta%y uzasadnione w oparciu o inne, niededukcyjne sposoby wnioskowania - twierdzenia pierwotne zdania spostrze$eniowe (uzasadnione bezporednio, w oparciu o spostrze$enia zewntrzne lub wewntrzne) - twierdzenia wt"rne uzasadnione w oparciu o zdania spostrze$eniowe - in/uk#(oni$% wolno przyj(, tylko takie twierdzenia wt"rne, kt"re s( uog"lnieniem zda# spostrze$eniowych (tw' pierwotnych) - twierdzenia og"lne nauki to uog"lnienia zda# spostrze$eniowych - &i'o!e! $% ka$de twierdzenie ma charakter hipotezy nie mo$na wykluczy,, $e kto je kiedy obali - hipoteza og"lna dojcie do twierdzenia: kwesti( kontekstu (.a6) - pr"ba rzetelnej !alsy!ikacji (typ wnioskowania dedukcyjnego) .ap a& jest ., a& nie jest 6 Z.a6 schemat wnioskowania dedukcyjnego - 1homas 3uhn kwestionowa% dotychczasow( wizj rozwoju nauki (polegaj(c( na kumulacji wiedzy) jego zdaniem rozw"j nauki polega na odrzucaniu zastanych twierdze# i zastpowaniu ich nowymi typ rewolucyjny zmian 6odzia% w naukach empirycznych: n"uki 'r$ ro/ni#$e n"uki s'oe#$ne kryterium podzia%u ma charakter podmiotowy - nie traktuj( cz%owieka - cz%owiek wyr"$niony jako podmiot pewnych w spos"b wyr"$niony badanych proces"w - proces badawczy nie - sam !akt podjcia bada# mo$e wp%yn(, na ich przebieg wp%ywa na i wynik (ma wp%yw na rzeczywisto,) rzeczywisto, - badacz nie jest neutralny wobec przedmiotu bada#, nie badawcz( potra!i zachowa, neutralnoci - prawid%owoci - samospe%niaj(ce si prognozy (samorealizuj(ce) lub wp%ywaj(Xrz(dz( samodestrukcyjne procesami - niemo$liwe lub znacznie utrudnione jest niezmienne w czasie przeprowadzenie eksperyment"w - maj( praktyczne - czynniki zewntrzne utrudniaj( przebieg zastosowanie w eksperyment"w oparciu o teorie - trudno, w stosowaniu metod ilociowych (prawa) nauk - znacznie mniejszy stopie# cis%oci twierdzenia nauk przyrodniczych mo$na spo%ecznych nie r"$ni( si od twierdze# przewidywa, pewne publicystycznych zjawiska - nauki spo%eczne nie s( w stanie przewidywa, zjawisk - neutralno, badacza prognozy s( kr"tkoterminowe wobec badanej - nie !ormu%uj( prawid%owoci, a jeli, to ich rzeczywistoci zastosowanie jest bardziej w(tpliwe czsto s%u$y do uzasadnienia decyzji, oparcia ich w naukach spo%ecznych nie daje za wskaz"wek, jak postpowa, - ew' prawid%owoci ograniczone do pewnego miejsca w czasoprzestrzeni

NA1KI J1MANISTYCZNE
wyodrbniona grupa nauk spo%ecznych na podstawie kryterium przedmiotowego zajmuj( si przedmiotami kulturowymi (produktami wiadomej dzia%alnoci cz%owieka o charakterze materialnym lub niematerialnym) - obejmuj( r"wnie$ nauki prawne (dogmatyk, teori, histori prawa) 5og%"! k" - nauka o prawie pozytywnym Y aktualnie obowi(zuj(cym - odpowiada na pytania walidacyjne jakie przepisy obowi(zuj( - odpowiada na pytania interpretacyjne ustala znaczenie przepis"w .tatus metodologiczny: a) dogmatyka dotyczy pewnego przypadku, nie !ormu%uje $adnych prawid%owoci, uniwersalnych wniosk"w - dokonuje analizy pewnych przepis"w prawa -

nie ma !unkcji eksploracyjnej, wyjaniaj(cej nie wyjania zjawisk (wskazanie prawid%owoci, kt"ra danym zjawiskiem rz(dzi), nie odpowiada na pytanie IdlaczegoJ b) neutralno, badacza zajmuje si wyk%adni(, interpretacj( - wartoci, oceny wyznawane maj( wp%yw na dokonywan( wyk%adni - sam wyb"r pomidzy teoriami: statyczn( i dynamiczn(, jest wyborem ideologicznym - nie mo$na przyj(, neutralnej postawy - rezultaty proces"w interpretacyjnych zale$ne od wartoci wyznawanych przez dokonuj(cego interpretacji c) dogmatyka prawa sezonowa - aktualno,, obowi(zywanie pewnych praw zale$y od kaprysu prawodawcy - rezultaty badawcze zale$( od aktualnego stanu prawa d) dogmatyka brak rozwoju technik i metod badawczych - niewielki postp w technikach interpretacyjnych S!"!us /og%"! ki* Naturalizm metodolo iczny istnieje jeden uniwersalny wzorzec nauki, tylko dziedziny pod ten wzorzec podpadaj(ce s( naukami !ntynaturalizm metodolo iczny nie ma & wzorca, istniej( bowiem przynajmniej ): przyrodniczych i humanistycznych oba s( odrbne, zawieraj( inne zasady metodologiczne - nauki humanistyczne nie d($( do wyjaniania zjawisk, ich celem jest zrozumienie zjawisk (a) - nie wyjanianie, a interpretacja (a) - nauki humanistyczne nie musz( !ormu%owa, twierdze# og"lnych z tego punktu widzenia wszystkie zarzuty wobec dogmatyki staj( si jej cechami charakterystycznymi: (c) regulacje prawne si zmieniaj(, ale wiedza prawnicza (wiedza dotycz(ca technik, regu%, znajomo, instytucji prawnych) pozostaje sta%a (d) nie ma potrzeby rozwoju technik i metod badawczych, skoro s( one skuteczne - z antynaturalistycznego punktu widzenia dogma#yka )e!# nauk1 - pokrewie#stwo midzy dogmatyk( a teologi( ta druga zajmuje si interpretacj( i walidacj( 6isma Pw' r"$nica: prawnik odkrycie dos%ownego sensu, teolog sensu meta!orycznego