Dieta zdrowotna w.

Hildegardy

Podstawy przyrodolecznictwa w. Hildegardy z Bingen tworzy nauka o przyrodzie zawarta w Physica oraz wiedza lekarska ujta w Causae et curae. W Physica Hildegarda dokonaa przegldu waciwoci leczniczych rolin, ywio!w, ska, zwierzt i "etali. Wiedz na te"at chor!# i "o liwoci ich leczenia przekazaa w Causae et curae. $ledzia ludzkie dolegliwoci we wszystkich czciach ciaa % od st!p do gowy % zaj"owaa si od ywianie" i trawienie", z"iana"i nastroju, za#urzenia"i prze"iany "aterii i zdrowy" style" ycia. &ako #enedyktynka Hildegarda za najwa niejsz spraw uznawaa wieczne przeznaczenie czowieka % jego 'izyczne zdrowie jest na drugi" "iejscu. (wa aa, e po"idzy choro#a"i duszy a choro#a"i ciaa nie zachodzi adna istotna r! nica. ) jedne, i drugie "o na skutecznie leczy* jedynie pod warunkie" z"iany postawy yciowej u pacjenta. W dziele Physica Hildegarda o"awia wpyw na nasz organiz" podstawowych artyku!w spo ywczych. + dzisiejszego punktu widzenia jej lista jest niepena, al#owie" w czasach, w kt!rych ya, nie znano jeszcze takich rolin jak zie"niaki, szparagi, #otwina, #aka any czy po"idory. ,a d rolin, ry# czy rodzaj "isa Hildegarda klasy'ikuje jako artyku ciepy, zimny, suchy lub mokry. -e niepoddajce si jednoznacznej de'inicji waciwoci zdaj si w rozu"ieniu Hildegardy okrela* zasad

dziaania danego rodka leczniczego czy spo ywczego. Po ywienie winno #y* zr! nicowane i przyj"owane w odpowiednich poczeniach.

Przykad najwaniejszych artyku w spoywczych w uj!ciu Hildegardy" ./ +#o a0 orkisz, jcz"ie1, owies, proso, yto, pszenica. 2/ + owoc!w zaleca0 ja#ka, gruszki, je yny, daktyle, owoce dzikiej r! y, orzechy laskowe, kasztany, winie, "igday, owoce nieszpuki, pigwy i tarniny, orzechy woskie. +asadniczo Hildegarda odradza spo ywanie surowych owoc!w. Wedug niej wikszo* warzyw i owoc!w, jeli spo ywa* je na surowo, jest szkodliwa. &edyny wyjtek stanowi podeschnite ja#ka zi"owe, kt!re przynosz po ytek zar!wno chory", jak zdrowy". 3/ + warzyw godne polecenia s0 'asola, pokrzywa, rzodkiew, groch, koper, #luszczyk, kapusta, dynia, "archew, chrzan, czerwone #uraki, seler i ce#ula. 4/ &ako po yteczne "isa Hildegarda wy"ienia0 "iso z jelenia i sarny, woowin, cielcin, #aranin i ko5lin. 6/ W kuchni Hildegardy znajduje zastosowanie r!wnie ptactwo0 kaczki dzikie i do"owe, gsi, kury i koguty, a tak e dzikie go#ie. 7/ 8odne polecenia s ry#y0 pstrg, szczupak, led5.

9/ Poza ty" "aso :z "leka krowiego/, jaja :jedynie gotowane lu# s"a one/ oraz "i!d, s!l, cukier, lecz jedynie w u"iarkowanych ilociach. ;/ Wedug Hildegardy "leko, zwaszcza w zi"ie, posiada waciwoci lecznicze. Bardzo te so#ie ceni ocet winny. <cet pochodzi od wina i nadaje si do wszystkich potraw. =/ >ist produkt!w u ywanych w kuchni Hildegardy za"ykaj przyprawy % go5dziki, czosnek, gaka "uszkatoowa, k"inek, cyna"on % oraz zioa0 #azylia, #ertra", koperek, pietruszka, "acierzanka, "elisa i hizop. .?/ @ajwa niejszy"i napoja"i s piwo i wino. < her#acie i kawie jeszcze wtedy nie syszano. +danie" Hildegardy niekt!re artykuy spo ywcze % o#ojtne0 gotowane, pieczone, s"a one, duszone czy surowe % s# szkodliwe dla zdrowia. A to tzw. trucizny spo ywcze i nale tu ".in.0 wgorz, truskawki, #or!wki, #rzoskwinie, liwki, por i wieprzowina. Pozytywnie wpyn#$ na procesy lecznicze przy za#urzeniach prze"iany "aterii, reu"atyz"ie, podagrze, artretyz"ie, nadcinieniu i choro#ach sk!ry "o e post. W przypadku jakiejkolwiek innej choro#y nale y jednak #y* ostro ny". Poci* nie powinny dzieci, ko#iety ci arne i kar"ice, oso#y ze schorzenia"i tarczycy i ukadu kr enia, z nowotwora"i, cierpice na cukrzyc w ci kiej postaci, a tak e powy ej siede"dziesitego roku ycia. Podczas postu organiz" pochania wasne zapasy su#stancji od ywczych, a wic niejako od ywia si sa"y" so#. Hildegarda opowiada si za ty", a#y post trwa 7 do .? dni. W ty" czasie nale y cakowicie zrezygnowa* ze staych pokar"!w, nato"iast #ardzo du o pi*, a tak e raz lu# dwa razy dziennie spo ywa* zup postn. Post zdrowotny w ujciu Hildegardy skada si z czterech etap!w. Pierwszy z nich to 3B4 dni odci ajcego przygotowania. Po dniu przeczyszczenia nastpuje "aksy"alnie o"iodniowy czas postu. Powr!t do nor"alnego od ywiania trwa 3 dni. @apoja"i postny"i s0 her#atka zro#iona z nasion kopru woskiego :"o e #y* z tore#ki/ oraz przegotowana, lekko podgrzana woda. @a przeczyszczenie Hildegarda zaleca dostpne w aptekach ciasteczka z i"#iru, "ki orkiszowej, cytwaru, lukrecji i soku z wilczo"lecza oraz wino pietruszkowe. Cu a ilo* napoj!w oraz zupa postna sprawiaj, e podczas postu rzadko pojawia si uczucie godu % organiz" w wystarczajcy" stopniu zaopatrywany jest w "ikroele"enty. @iezachwiana pozostaje r!wnie r!wnowaga elektrolityczna. Plan postu %&'( tygodnie)"

Przygotowanie Pije"y du o her#atki koprowej. Dezygnuje"y z #iaka zwierzcego na rzecz lekkostrawnych i czysto rolinnych potraw, takich jak chle# penoziarnisty, ry penoziarnisty, zie"niaki, saatki. +a"iast niadania je"y do poudnia jedynie troch owoc!w.

Czie1 przeczyszczenia Pierwszy dzie1 postu jest zaraze" dnie" przeczyszczenia. ( ywa"y do tego celu ciasteczek i"#irowych. W okresie #ezporednio poprzedzajcy" post zdrowotny z"ienia"y spos!# od ywiania. Dieta0 @a niadanie kilka ja#ek, w poudnie zupa postna i her#atka zioowa :koprowa/. Cni postu waciwego Dano nie nale y z#yt szy#ko wstawa* % najpierw zjedz"y ciasteczko i"#irowe i pozosta1"y jeszcze chwil w ! ku. Dieta0 @a niadanie pije"y her#atk koprow lu# kaw z ziarna orkiszowego. Przez dwa pierwsze dni postu waciwego "o e"y jeszcze nor"alnie pracowa*, pote" ju ogranicza"y wysiek, dajc organiz"owi wicej czasu na odpoczynek. W poudnie i wieczore" wypija"y "ay"i yczka"i nie za gorc zup postn. Cni powrotu Cni powrotu to trzy dni nastpujce po pocie waciwy", podczas kt!rych znowu przyzwyczaja"y si do nor"alnej diety. &ednoczenie winni"y stopniowo podej"owa* wysiek 'izyczny. Dieta pierwszego dnia0 @a niadanie ja#ko pieczone przez 3? "in. w piecu na redni" ogniu. Eo na je posypa* cyna"one". @a posiek poudniowy i wieczorny w dalszy" cigu zupa postna, ale ty" raze" ju #ez odcedzania ziaren i warzyw. - sta zawarto* nale y dokadnie prze u*. Dieta drugiego dnia0 Czie1 rozpoczyna"y od wz"acniajcego niadania. 6? gra"!w patk!w orkiszowych z"iesza* z 4?? "ililitra"i wody. Corzuci* jedno "ae, pokrojone ja#ko oraz po szczypcie gagantu, cyna"onu i #ertra"u. Fao* zacign* y eczk "iodu i gotowa* 3 "in. Przed spo ycie" "o na jeszcze dosypa* y k stoow #a#ki. D!wnie na posiek poudniowy przewidziany jest orkisz w postaci risotta lu# zupy orkiszowej. Eo na te wypi* ros! z kurczaka. @a kolacj przygotowuje"y chle# orkiszowy z wegetaria1ski" s"arowide" i odro#in "asa lu# kawaeczkie" kurczaka czy indyka. Dieta trzeciego dnia0 -ego dnia "o na ju je* nie"al nor"alnie, spokojnie s"akowa* jedzenie w "niejszych, lecz czstszych porcjach rozo onych na cay dzie1. &eszcze przez jaki czas nale y zrezygnowa* z

potraw ci kostrawnych, takich jak wieprzowina, kie#asy czy produkty z du zawartoci tuszczu.

Przepisy na mikstury postne"

+upa postna Hildegardy &edn 'ili ank ziarna orkiszowego gotowa* p! godziny z odro#in woszczyzny :seler, koper, "archew/ na "ay" ogniu. Coprawi* do s"aku #azyli, koperkie", #ertra"e" lu# pietruszk. Przyprawi* gagante" i szczypt soli. Przela* przez sito do du ej 'ili anki i wypi* na ciepo. Wino pietruszkowe Pczek pietruszki :;B.? gazek/ gotowa* przez 6B; "inut w litrze do#rego #iaego wina. +iele odcedzi*, a nastpnie doda* .B2 y ki octu winnego i 26? g "iodu. Fao* raz jeszcze szy#ko zagrza* i gotowa* przez 3B4 "in., po czy" na gorco rozla* do sterylnych #utelek. Pi* 2B3 razy dziennie po kieliszku.

Disotto orkiszowe z pietruszk Akadniki0 . szalotka, . y ka "asa, 26? g ziarna orkiszowego, . pczek pietruszki, s!l. Przygotowanie0 Azalotk o#ra*, posieka* i poddusi* na "ale do zeszklenia. Coda* ziarno i czsto "ieszajc, kr!tko przes"a y*. Coda* 2 'ili anki wody i gotowa* cao* przez okoo 2? "in., od czasu do czasu "ieszajc. <dla* nad"iar wody. Pietruszk u"y* i dro#no posieka*. Wy"iesza* z risotte" i odstawi* na kilka "inut do przegryzienia. Posoli* do s"aku. <#ok odtrucia, waciwego od ywiania i leczniczego postu Hildegarda zaleca r!wnie pewne naturalne medykamenty, kt!re r!wnie dzisiaj oddziauj og!lnie pozytywnie i wz"acniajco. +awsze #ardzo precyzyjnie opisuje skad, spos!# przygotowania oraz zastosowanie swych okad!w, inhalacji, proszk!w i piguek. ,tokolwiek je przyj"uje, winien to czyni* ostro nie, z rozwag i tylko z koniecznoci.

*niwersalne medykamenty Hildegardy"

Ei!d gruszkowy

< "iodzie gruszkowy" Hildegarda wyra a si w sa"ych superlatywach jako o rodku odtruwajcy" i oczyszczajcy" ganiz". Po"aga podo#no na "igren, #!le gowy i trudnoci z oddychanie".

Przepis0 We5 gruszki, pokr!j na kawaki, wyrzucajc przy ty" pestki, ugotuj do#rze w wodzie i rozgnie* na papkowaty "us, we5 korzenia nied5wiedziego :Baerenwurz/ i gagantu "niej ni korzenia nied5wiedziego, i lukrecji "niej ni gagantu, i pieprzycy "niej ni lukrecji :a jeli nie "asz korzenia nied5wiedziego, we5 korzenie kopru/ i zetrzyj wszystko na proszek i wy"ieszaj, i w! do rednio rozgrzanego "iodu, i dodaj wczeniej wspo"niane gruszki, i wy"ieszaj wszystko do#rze. Powy sz "ikstur nale y przyj"owa* trzy razy dziennie0 rano na czczo jedn y eczk od her#aty, po jedzeniu dwie, a wieczore" trzy zwyke y ki. Proszek sywesanowy <so#o" wra liwy" na z"iany pogody, o sa#y" kr eniu lu# z#yt niski" cinieniu, tak e cierpicy" na zatwardzenie i pro#le"y trawienne i ty", kt!re czuj si wyczerpane, Hildegarda zaleca proszek sywesanowy. Przepis0 Eieszanka skada si w czterech czciach z kopru woskiego, w dw!ch z gagantu i jednej z dypta"u. +aleca si spo ywa* jedn y eczk od her#aty z poow szklanki ciepego wina 3? "in. po o#iedzie. -o wspaniay, uniwersalny rodek na "igren i oczyszczenie krwi. ,uracja zote" Cla podtrzy"ania zdrowia % przy podagrze, skonnoci do grypy i pro#le"!w odkowych, przy reu"atyz"ie, artretyz"ie i zapaleniu wielostawowy" % zaleca Hildegarda kuracj zote". Przepis0 GNiech wic czowiek cierpicy na podagr wemie zota i ugotuje je w taki sposb, aby nie byo w nim adnych zanieczyszcze! i aby nic z niego nie przepado, a potem zetrze na proszek" #iedy uczyni to zdrowy czowiek, zatrzyma swoje zdrowie, a kiedy chory, wyzdrowieje .H W praktyce kuracja prze#iega w spos!# nastpujcy0 @ale y przygotowa* ciasto z .,2 g zotego proszku, dw!ch y ek "ki orkiszowej i dw!ch y ek wody. Fiasto przepoowi*. &edn po!wk zje* pierwszego dnia na p! godziny przed niadanie", drug po!wk nastpnego dnia piec przez .6 "inut w te"peraturze ok. .;? stopni i spo y* na p! godziny przed niadanie".

Wielkie znaczenie w diecie odgrywa u Hildegardy discretio, czyli waciwa "iara. +a rozsdny, uporzdkowany styl ycia uwa aa wita podporzdkowanie si na co dzie1 pewny" stay" reguo". ,to yje, nie znajc "iary, popada w choro#y, al#owie" w spos!# syste"atyczny przeci a swe ciao i dusz. Waciwa "iara jest dla ka dego czowieka indywidualna, jedynie on sa" "o e j ustali* i zaakceptowa*. @iewaciwe od ywianie si oddziauje negatywnie na dusz i sprawia, e ciao jest chore, atakowane przez destrukcyjne siy. +drowe"u czowiekowi zaleca ona #ardzo p!5ne niadanie % na kr!tko przed poudnie". Potrawy winny #y* dostosowane do pory roku. >epiej jest te jada* wicej "niejszych posik!w ni "niej o#'itszych. &ada* nale y ciepe rzeczy. +i" trze#a pija* wino i piwo, late" czyst wod. -aje"nica zup Hildegardy polega na ty", e gotuje si je tak dugo, a proste skadniki cudownie zlej si w now jako*.

+ybrane przepisy z kuchni Hildegardy"

+upa dyniowa $kadniki0 .I2 pczka woszczyzny, .?? g dyni pi "owej #ez sk!rki, . "aa ce#ula, . y ka "asa, . y ka penoziarnistej "ki orkiszowej, .I2 l wywaru warzywnego, 2 po"idory, s!l, czarny pieprz. Przygotowanie0 Woszczyzn u"y* i pokroi* dro#no z "i sze" dyni. Fe#ul o#ra*, dro#no posieka*, poddusi* na gorcy" "ale i posypa* "k, a nastpnie wy"iesza* z wyware" warzywny" i zagotowa*. Po"idory zala* wrztkie", o#ra* ze sk!rki i wyci* szypuki. Coda* do wywaru "i sz po"idorowy i dyni z woszczyzn. 8otowa* 2? "in., a

wszystko roz"iknie. +up z"iksowa* i przyprawi* do s"aku sol i pieprze". +upa z rukwi z kwan "ietan $kadniki0 . y ka "asa, . z#ek czosnku, . y ka "ki orkiszowej, .I2 l wywaru warzywnego, 2 garci rukwi, .I; l #iaego wina, .26 g kwanej "ietany, s!l, pieprz. Przygotowanie0 Atopi* "aso i rozgnie* w ni" o#rany czosnek. Wy"iesza* z "k, kr!tko poddusi* i powoli, cigle "ieszajc, zala* wyware". +agotowa*. <#erwa* licie rukwi, u"y* i

gru#o posieka*. <do y* nieco do przy#rania, a reszt wraz z wine" doda* do zupy i podgrza*. +dj* z ognia i doda* "ietan. Przyprawi* do s"aku sol i pieprze". Przy#ra* pozosta rukwi. +upa z jagniciny ze rut orkiszow $kadniki0 26? g chudej jagniciny, 26? g koci jagnicych ze szpikie", . pczek woszczyzny, . "aa ce#ula, .B2 y ki "asa, .I2 'ili anki ruty orkiszowej, s!l, czarny pieprz, nieco pietruszki Przygotowanie0 Eiso z ko*"i wo y* do . litra wody. Woszczyzn u"y* i gru#o pokroi*. Coda* do "isa i cao* gotowa* na redni" ogniu przez 7?B=? "in. Wywar odcedzi*. Eiso pokroi* na *wiartki i odstawi*. Fe#ul o#ra*, posieka* i poddusi* na "ale w oddzielny" naczyniu. Coda* rut i lekko zru"ieni*. +ala* wie y" wyware", doprowadzi* do wrzenia i gotowa* na wolny" ogniu przez .? "in. Przyprawi* zup do s"aku sol i pieprze". Coda* "iso i posypa* pietruszk.

Aaatka letnia $kadniki0 .?? g wie ego szpinaku, . kwaskowate ja#ko, . pczek rzodkiewek, . po"idor, . gar* rukwi, 3 y ki oliwy, 3 y ki octu winnego, s!l, . z#ek czosnku, . y ka "iodu. Przygotowanie0 Azpinak oczyci*, u"y* i pokroi* w paseczki. &a#ko u"y*, ewentualnie o#ra*, i po usuniciu koszyczka nasiennego pokroi* w kostk. Dzodkiewki o#ra* i pokroi* w paseczki. Po"idora u"y*, pokroi* na ; czci i usun* szypuk. Wszystkie skadniki wy"iesza* z u"yt rukwi. + oliwy, octu, soli, o#ranego i rozgniecionego czosnku oraz "iodu zro#i* sos i doda* do saatki. Fao* raz jeszcze lekko wy"iesza*. Cla na#rania penej "ocy saatka winna #y* wedug Hildegardy przyprawiona octe" lu# koperkie". +ielona saata z patka"i r! y $kadniki0 2 g!wki saaty, 6B7 patk!w r! y, gar* "ieszanki zioowej, :np. pietruszka, lu#czyk, koperek, szczypiorek, "elisa/, 6 y ek oliwy zioowej, 3 y ki octu winnego, . y ka ostrej "usztardy, s!l, pieprz, 3 y ki soku cytrynowego, 4 jajka na twardo. Przygotowanie0 Aaat oczyci*, u"y*, otrzepa* z wody i porwa* na kawaki. Patki r! y opuka* i wysuszy* na papierowy" rczniku. +ioa u"y* i dro#no posieka*. + oliwy, octu, "usztardy, soli, pieprzu i soku cytrynowego zro#i* sos. &ajka o#ra* i posieka*. Wy"iesza* z sose". Aaat serwowa* po wy"ieszaniu z sose", w przy#raniu z patk!w r! y. Aaatka z kopru woskiego z zioa"i $kadniki0 2 #ulwy kopru woskiego, sok z .I2 cytryny, po kilka ody ek pietruszki, koperku, ru"ianku, "acierzanki i "elisy, . y ka octu winnego, . y ka oleju, s!l, pieprz, l26 g "ietany, szczypta cukru. Przygotowanie0 Bulwy kopru oczyci* i u"y*. Celikatne zielone czci kopru o#ci* i odo y* do przy#rania. Bulwy zetrze* na gru#ej tarce i pozostawi* w "isce na .? "in.

w soku cytrynowy". +ioa u"y* i dro#no posieka*. +ro#i* sos z oleju, pieprzu, soli i "ietany. Przyprawi* do s"aku cukre", zala* koper i do#rze wy"iesza*. Przed podanie" pozostawi* na kr!tko Gdo przegryzieniaH i przy#ra* dro#no posiekany" kopre". Aaatka szparagowa z rukwi $kadniki0 6?? g wie ych szparag!w, s!l, szczypta cukru, . y ka "asa, . gar* rukwi, 2 y ki soku cytrynowego, 2 y ki oliwy zioowej. Przygotowanie0 Azparagi u"y* i usun* yko. 8otowa* 26 "in. w sonej wodzie, a #dzie je "o na pogry5*. Pozostawi* do o#cieknicia i wystygnicia na sitku. @ieco wywaru odstawi* na sos. Dukiew szy#ko opuka* w zi"nej wodzie i gru#o pokroi*. +ro#i* sos z soku cytrynowego, oliwy zioowej i odro#iny wywaru szparagowego. Wystyge szparagi dro#no pokroi* i wy"iesza* z sose". Przed podanie" odstawi* na co naj"niej p! godziny do przegryzienia. Coda* rukiew. + t saatk s"akuje peno ziarnisty chle# orkiszowy. Placki zioowe z "ki orkiszowej $kadniki0 26? g grysu orkiszowego, 3I4 l "leka, 6 jajek, 2 garci zi! :np. pietruszki, #azylii, lu#czyku/, 26? g "aki orkiszowej, szczypta soli, "aso lu# olej do pieczenia. Przygotowanie0 8rys orkiszowy wy"iesza* z "lekie" i odstawi* na 3?B7? "in. J!tka oddzieli* od #iaek. +ioa u"y* i dro#no posieka*. J!tka, zioa, "k oraz s!l wy"iesza* z "lekie". (#i* na sztywno #iaka i doda* do ciasta. Dozgrza* na patelni nieco oleju lu# "asa i s"a y* placki na kolor zocisto #rzowy. A"a one listki szawiowe $kadniki0 4 gazk wie ej szawii z ;B.? li*"i na ka dej, 4 y ki "ki orkiszowej, . jajko, 2B3 y ki cie"nego piwa, 2B3 y ki oleju zioowego :lu# "asa/. Przygotowanie0 Azawi z listka"i opuka* kr!tko pod zi"n wod i osuszy* papierowy" rcznikie". Ek, jajko i piwo wy"iesza* w taki spos!#, a#y powstao lejce si ciasto. +a"acza* w ni" gazki szawii, zaczeka* chwil, e#y nad"iar ciasta o#ciek, i s"a y* na chrupko na rozgrzany" oleju zioowy". +a"iast szawii "o na u y* delikatnych ody ek #ylicy. -en dodatek s"akuje do pieczystego, np. do piersi kurczaka z sose" po"idorowy". ,nedle z zielonego ziarna $kadniki0 4 czerstwe #uki orkiszowe, .I2 l "leka, .6? g ruty z zielonego ziarna orkiszowego, . ce#ula, 2 y ki "asa, 2 jajka, . gar* "ieszanki zioowej, . czu#ek no a gaki "uszkatoowej, s!l, pieprz, "ka orkiszowa do o#taczania. Przygotowanie0 Buki orkiszowe pokroi* na cienkie plastry i zala* letni" "lekie". +agotowa* .I2 litra wody. Wsypa* do niej rut, doprowadzi* do wrzenia i pozostawi* na "ay" ogniu do spcznienia.

Fe#ul o#ra*, dro#no posieka* i zeszkli* na gorcy" "ale. Coda* ziarno i na"oczone #uki, wy"iesza*. Pozostawi* do wystygnicia. Atopniowo doda* jajka. +ioa u"y* i dro#no posieka*. Wy"iesza* z ciaste", dodajc gak "uszkatoow, s!l i pieprz. + ciasta u'or"owa* knedle i po o#toczeniu w "ce orkiszowej gotowa* .6B2? "in. we wrzcej, osolonej wodzie. Aaatka owocowa w ar#uzie $kadniki0 . "ay ar#uz, . "ae ja#ko, . "aa gruszka, . po"ara1cza, gar* winogron :ew. kiwi/, .I; l soku ja#kowego, . y ka "iodu. Przygotowanie0 Mr#uza przekroi* na p! i wydr y*. Ei sz pokroi* na kostki. &a#ko i gruszk u"y* oraz ewentualnie o#ra*. (sun* z owoc!w koszyczki nasienne i dro#no pokroi*. Winogrona u"y*, wiksze poprzekrawa* na p!. Wy"iesza* owoce z sokie" i "iode". Poda* saatk w wydr onych po!wkach ar#uza. ,ostiki pigwowe $kadniki0 2?? g cukru, 6?? g gstego "usu z pigwy, 6? g "i szu owoc!w dzikiej r! y, .6 g sproszkowanego gagantu, .? g ru"ianku :do na#ycia w aptece/, . g karda"onu. Przygotowanie0 Akadniki do#rze wy"iesza* i kr!tko zagotowa*. @ao y* centy"etrow warstw "usu na wyo on papiere" do pieczenia 'or" i zostawi* na par dni w ciepy" "iejscu do wyschnicia. &eli spodnia warstwa papieru jest nadal wilgotna, przeo y* cao* na nowy papier. Wysuszony "us poci* na kwadraty lu# ro"#y i posuszy* jeszcze przez kilka dni. ,ostki przechowywa* w szczelnie za"knity" pudeku na ciastka, przeo ywszy kolejne warstwy perga"ine". Wiosenne zawijanki $kadniki0 .I2 opakowania papieru ry owego :lu# .I2 opakowania g#oko "ro onego ciasta struclowego/, 2 "archewki, 2 "ae #ulwy kopru woskiego, . y ka "asa, s!l, . !tko :do ciasta struclowego/, tuszcz do 'or"y. Przygotowanie0 Paty papieru ry owego nawil y* zgodnie z instrukcj :paty ciasta struclowego roz"rozi* i pokroi* na kwadraty o wy"iarach .3K.3 c"/. Earchew i #ulwy kopru oczyci*, u"y* i pokroi* dro#no w kostk lu# paseczki. Warzywa kr!tko poddusi* na gorcy" "ale i posoli*. @a rodku ka dego z pat!w ry owego papieru poukada* nieco warzyw. ,rawdzie popdzlowa* roz#etany" !tkie", #oki zagi* i zawin*. :Lwentualnie zawin* warzywa w ciasto struclowe i popdzlowa*

roz#etany" !tkie"/. Dozgrza* piekarnik do 26?o. +awijanki uo y* w natuszczonej 'or"ie u"ieszczonej na rodkowy" pozio"ie i piec okoo .6 "in. Cynia na sodkoBkwano $kadniki0 . dynia :ok. . kg/, ..; l octu z #iaego wina, 4?? g cukru, . laska cyna"onu, 3B4 go5dziki. Przygotowanie0 Cyni pokroi* na *wiartki, o#ra* i y k usun* pestki. Ei sz pokroi* na dro#n kostk. W sypa* do ka"iennej "iski z odro#in wody i poow wskazanej iloci octu winnego i pozostawi* na noc. @astpnie dyni wyj* i zostawi* do o#cieknicia. Pozostay ocet zagotowa* z cukre", cyna"one" oraz go5dzika"i. Coda* dyni i lekko zagotowa* przez .? "in., a si zeszkli. ,ostki dyni ponakada* do sterylnych soik!w i zala* pyne". @atych"iast pozakrca* wieczka. Co wystygnicia ustawi* soiki do g!ry dne" dla wytworzenia pr! ni. Przechowywa* w chodny" i cie"ny" "iejscu. Nasola z czosnkie" $kadniki0 6?? g wie ej zielonej 'asoli szparagowej, 3B4 gazki cz#ru ogrodowego, . ce#ula, . z#ek czosnku, . y ka "asa, . czu#ek no a startej gaki "uszkatoowej, s!l. Przygotowanie0 Nasol u"y*, oczyci* i poa"a*. Wraz z cz#re" wrzuci* do do#rze gotujcej si osolonej wody i

i gotowa* .? "in., a #dzie nadawaa si do pogryzienia. <dcedzi*. Fe#ul i czosnek o#ra*, posieka* i zeszkli* pod przykrycie" na gorcy" "ale. Coda* 'asol oraz do s"aku gak "uszkatoow, s!l i pieprz. +a"iesza* kilka razy i podawa* na gorco.

Dagout sarnie z jaowce" i dypta"e" $kadniki0 . kg "isa gulaszowego z sarny, s!l, pieprz, 2 y ki oleju, 2 ce#ule, . czu#ek no a "ielonych go5dzik!w, 4B7 jag!d jaowca, 2 licie laurowe, po 2B3 listki dypta"u i przetacznika, .I2 l czerwonego wina, ewentualnie .?? g kwanej "ietany. Przygotowanie0 ,awaki "isa u"y*, posoli*, popieprzy* i pods"a y* ze wszystkich stron na gorcy" oleju. Fe#ul o#ra* i gru#o posieka*. Coda* do "isa wraz przyprawa"i i dro#no posiekany"i zioa"i. Podla* wszystko czerwony" wine" i w zale noci od rodzaju "isa dusi* .B2 godziny na "ay" ogniu. W razie potrze#y dolewa* wod lu# wywar "isny. Aos powinien #y* gsty. @a kr!tko przed zako1czenie" duszenia "o na doda* do potrawy nieco kwanej "ietany. ,otlety jagnice z ty"iankie" i "it $kadniki0 . kg kotlet!w jagnicych :ok. ; sztuk/, 2 z#ki czosnku, . ody ka wie ego :lu# . y ka suszonego/ ty"ianku, 6B7 wie ych lici "ity, s!l, pieprz, . y ka soku cytrynowego, 3B4 y ki oleju :lu# 3? g "asa/. Przygotowanie0 ,otlety do#rze opuka* w zi"nej wodzie, osuszy* rcznikie" i naci* o#w!dk z tuszczu. Fzosnek o#ra* i rozgnie*. +ioa opuka* i dro#no posieka*. Eiso natrze* czosnkie", poow przygotowanych zi!, sol i pieprze" oraz skropi* sokie" cytrynowy". <dstawi* na kr!tko pod przykrycie". ,otlety s"a y*.?B.6 "inut na gorcy" tuszczu, tak a#y w rodku pozostay lekko r! owe. Po upywie poowy czasu przewidzianego na s"a enie odwr!ci* i posypa* reszt zi!. Wtr!#ka cielca z #azyli i pietruszk $kadniki0 4 plastry wtr!#ki cielcej, s!l, pieprz, 2 y ki "ki orkiszowej, 7? g "asa :lu# 3 y ki oleju/, . szalotka, .I2 l wytrawnego wina, ; lici #azylii, .I2 pczka pietruszki, 2 y ki "ietany. Przygotowanie0 Plastry wtr!#ki posoli*, popieprzy* i o#toczy* w "ce. <#s"a y* przez 2B2.I2 "in. z o#u stron w 4? g "asa :tak #y w rodku zostay r! owe/ i odstawi* w ciepe "iejsce. Przygotowa* sos0 o#ra* i dro#no posieka* szalotk, po czy" zeszkli* j na pozostay" tuszczu. Cola* #iae wino i kr!tko zagotowa*. ("y* i posieka* #azyli i pietruszk. Coda* wraz ze "ietan do sosu i za"iesza*. Aos pozostawi* na kr!tko do przegryzienia i pola* ni" wtr!#k. Nilety z pstrga z czosnkie" $kadniki0 . y ka oleju, 2 szalotki lu# "ae ce#ule, . y eczka siekanej pietruszki, 2 'ilety z pstrga, #ez sk!ry, s!l, pieprz, . z#ek czosnku, . redni po"idor, 7? "l #iaego wina, . y ka okruch!w z #uki orkiszowej. Przygotowanie0 Dozgrza* piekarnik do .;?o. Dozgrza* 'or" ognioodporn i pos"arowa* j l y eczk oleju. Azalotk o#ra* i dro#no posieka*. Poow rozsypa* wraz z pietruszk na dnie 'or"y, na to uo y* 'ilety, posoli* i popieprzy*. Fzosnek o#ra*, z"ia d y* i posypa* ni" i

reszt szalotki ry#. ("y* po"idory, pokroi* na plasterki i poo y* na wierzchu. Pola* #iay" wine", skropi* reszt oleju i posypa* okrucha"i #uki. Piec 2? "in. Podawa* z zie"niaka"i okraszony"i "ase".

Ooso w "ietanie z rukwi $kadniki0 4 plastry 'ileta z ososia, sok z . cytryny, s!l, pieprz, 2 szalotki, 2 y ki "asa, . li* laurowy, .I; l wytrawnego #iaego wina, . !tko, l y ka octu estragonowego, .26 g "ietany, . gar* rukwi, ewentualnie . y eczka "ki orkiszowej. Przygotowanie0 Nilety kr!tko opuka* pod zi"n wod, osuszy* rcznikie", skropi* sokie" z cytryny, odstawi* na .6 "in., a nastpnie posoli* i popieprzy*. Azalotk o#ra* i dro#no posieka*, poddusi* na roztopiony" "ale. (o y* na wierzchu 'ilety, doda* licie laurowe i wino, a nastpnie dusi* na redni" ogniu przez 6B.? "in. Wyj* ry# i za#ezpieczy* przed wystygnicie". (#i* !tko z octe" estragonowy", doda* pozostae "aso i "ietan i wy"iesza* w rondlu. Coda* u"yt i dro#no pokrojon rukiew. +agotowa* i przyprawi* wie o "ielony" pieprze". (sun* li* laurowy. Aos zagci* wedug uznania "k orkiszow wy"ieszan na gadko z odro#in wody. Nilety wo y* do rondla i pozostawi* na 2 "in. w sosie.

Dagout ry#ne $kadniki0 4?? g okonia, s!l, 3 "archewki, 2?? g selera, 4 po"idory, . ce#ula, 2 y ki oleju, ty"ianek, li* laurowy, czarny pieprz, 7? "l #iaego wina, po y ce siekanej pietruszki i koperku. Przygotowanie0 Dy# pokroi* na du e kostki i posoli*. Earchew u"y* i oskro#a*, seler o#ra*. <#ydwa warzywa dro#no pokroi*. Po"idory zala* wrztkie", o#ra* ze sk!rki i dro#no pokroi*. Fe#ul o#ra* i posieka*. @a patelni rozgrza* olej i zeszkli* na ni" ce#ul. Coda* ry# i dusi* przez 6 "in. Coda* warzywa i przyprawy, a nastpnie wino i przez 3? "in., dusi* ragout pod przykrycie" na #ardzo "ay" ogniu. Przy#ra* pietruszk i koperkie". Aandacz w koszulce $kadniki0 . sprawiony sandacz :lB.,6 kg/, s!l, pieprz, .I2 l wytrawnego #iaego wina, 2 y ki octu winnego, . ce#ula, .? ziaren pieprzu, @a sos0 2 y ki "ki orkiszowej, 4? g "asa, po garci szczawiu i

try#uli lu# pietruszki, pczek any u, 2 pczki koperku, .26 g "ietany, 2 !tka. Przygotowanie0 Aandacza u"y*, posoli* i popieprzy*. Przyrzdzi* wywar, gotujc przez .6 "in. "ieszanin przygotowan z wina, .I2 litra wody, octu, przepoowionych ce#ul i ziaren pieprzu. Wo y* sandacza do wywaru i pozostawi* na 2?B3? "in. pod przykrycie". Po wyjciu usun* petwy i e#, a nastpnie od'iletowa* ry#. Paty "isa uo y* na p!"isku i upiec w piekarniku w te"peraturze .??o. <dcedzi* wywar. + "ki orkiszowej i "asa zro#i* zas"a k, pola* j odro#in wywaru ry#nego i gotowa* a do powstania gstego sosu. +ioa u"y* i posieka*. Wraz ze "ietan i !tkie" doda* do sosu i wy"iesza*. Przyprawi* sos sol i pieprze". Przed podanie" pola* ni" sandacza. Fhle# orkiszowy $kadniki0 . kg penoziarnistej "ki orkiszowej, 3 y ki soli, ewentualnie .I2 l "leka, 2 kostki dro d y :;4 g/, tuszcz do nas"arowania #lachy, ewentualnie "leko do pdzlowania #ochenk!w. Przygotowanie0 Ek wy"iesza* z sol w dostatecznie du y" naczyniu.

Przygotowa* . .I2 litra letniej wody lu# wody z "lekie". Wy"iesza* dro d e z kilko"a y ka"i wody na jednolit "as. Dozpuszczone dro d e wla* w doek w "ce, przysypa* i pozostawi* na .6 "inut pod przykrycie" w ciepy" "iejscu. Colewajc stopniowo wod, zagnie* z "ki w cigu .? "in. gadkie ciasto. ('or"owa* z niego kul i pozostawi* w ciepy" "iejscu na okoo p!torej godziny, po czy" jeszcze raz zagnie*. @atuci* 'or"y i napeni* je ciaste". Daz jeszcze zostawi* pod przykrycie" do wyronicia. Dozgrza* piec do te"peratury 2??o. Bochenki ponacina* wzdu i popdzlowa* "lekie" lu# wod. Piec okoo godziny.