203

Przykady (twierdzenie A. Castigliano)

Zadanie 8.4.1 Obliczy maksymalne ugicie belki przedstawionej na rysunku (8.2). Do oblicze przyj nastpujce dane: q = 10 kN m , l = 1 [m], E = 2 107 [Pa], d = 4 [cm], P = ql.

W obliczeniach pomin wpyw siy poprzecznej T.

Rys. 8.2

Rozwizanie: Energia sprysta przedstawionego ukadu zaley od funkcji momentu zginajcego (siy normalne i momenty skrcajce nie wystpuj). Zgodnie z twierdzeniem Castigliano wsprzdna uoglniona przemieszczenia pi odpowiadajca sile uoglnionej Pi, jest rwna pochodnej czstkowej energii sprystej U danego ukadu wzgldem tej siy (dla staej sztywnoci zginania EJ). U 1 pi = P = EJ
i

Mgi Mgi P dxi i li

Maksymalne ugicie dla belki wystpi w punkcie przyoenia siy P, wic si uoglnion odpowiadajc maksymalnemu przemieszczeniu (ugiciu) bdzie sia P. Funkcja momentu zginajcego oraz pochodna czstkowa momentu zginajcego podug siy P (rys. 8.3) wynosi dla: 0xl 1 Mg = - Px - 2 qx2 , std: Mg Pi = - x

204

Rys. 8.3

Maksymalne ugicie wynosi: l 1 Mg 1 l pmax = EJ Mg P dx = EJ 0 0 11ql2 pmax = 24EJ Po wstawieniu danych z tematu zadania oraz przyjciu, e: d4 (4)4 J = 64 = 64 J = 12,56 [cm4], otrzymamy: pmax = 1,82 [cm]. 1 - Px - 2 qx2 (- x) dx

Zadanie 8.4.2 Obliczy ugicie w punkcie A belki o sztywnoci EJ przedstawionej na rysunku 8.4. Wpyw si poprzecznych na ugicie belki pomin. Dane: q. L. EJ.

Rys. 8.4

205

Rozwizanie: W celu wyznaczenia ugicia belki w punkcie A, przykadamy si fikcyjn P* = 0 (rys. 8.5), o kierunku szukanego przemieszczenia. Funkcje wielkoci si wewntrznych (momentw zginajcych) w poszczeglnych przedziaach wynosz odpowiednio:

Rys. 8.5

0 x1 l x21 , Mg1 = - P x1 q 2
*

l x2 2l Mg2 = - P* x2 ql 2l x3 3l Mg3 = - P* x3 ql 1 x3 - 2 l K P(x3 2l). 1 x2 - 2 l K,

Pochodne czstkowe podug siy fikcyjnej P* wynosz: Mg1 P* = - x1, Mg2 P* = - x2, Mg3 P* = - x3. Ugicie w punkcie A wynosi wic:

206

1 pA = EJ

2l 3l Mg1 Mg2 Mg3 Mg1 P* dx1 + Mg2 P* dx2 + Mg3 P* dx3 0 l 2l

Po wstawieniu odpowiednich wartoci liczbowych i scakowaniu otrzymamy: 579ql2 pA = 24EJ .

Zadanie 8.4.3 W jakiej odlegoci a od koca prta (rys. 8.6), naley przyoy si aby przemieszczenie punktu A byo rwne zero ?. Dane: P, l, EJ = const.

Rys. 8.6

Rozwizanie: Aby obliczy przemieszczenie punktu A, przykadamy w tym punkcie fikcyjn si P* o wartoci rwnej zero (rys. 8.7). Wartoci momentw zginajcych w poszczeglnych przedziaach ramy wynosz odpowiednio: 0 x1 a Mg1 = 0 a x2 2l Mg2 = - P(x2 a) 0 x3 l Mg3 = - P(2l a) 0 x4 2l

207

Mg4 = - P(2l a x4) P*x4

Rys. 8.7

Pochodne czstkowe podug siy fikcyjnej P* wynosz odpowiednio: Mg1 P* = 0, Mg2 P* = 0, Mg3 P* = 0, Mg4 P* = - x4, czyli ugicie w punkcie A bdzie wynosio: l 1 pA = EJ [P(2l - a - x4)] ( - x4) dx4 0 P pA = EJ 4 2a - 3l .

Ugicie punktu A bdzie rwne wtedy zero, kiedy sia P bdzie przyoona w odlegoci a: 2 a = 3 l (od swobodnego koca belki).

Zadanie 8.4.4 Zaprojektowa przekrj stalowej belki zamocowanej i obcionej jak na rysunku (8.8) wiedzc, e dopuszczalne maksymalne ugicie moe wynosi pdop = 0,25 [cm].

208

Przyj, e naprenia maksymalne nie mog przekroczy wartoci kg = 28 [Pa]. Dane: P = 10 [kN], l = 2 [m], EJ = const, E = 2 105 [MPa].

Rys. 8.8

Rozwizanie: W celu zaprojektowania przekroju belki naley wyznaczy rzeczywiste maksymalne ugicie wywoane obcieniem zewntrznym. Ugicie to nie moe przekroczy ugicia dopuszczalnego pdop. Z charakteru obcienia wynika, e maksymalne ugicie belki wystpi w punkcie A. Funkcje momentw zginajcych w poszczeglnych przedziaach (rys. 8.9) i ich pochodne czstkowe podug siy P wynosz:

Rys. 8.9

1 0 x1 2 Mg1 = - Px1, Mg1 P = - x1,

209

1 0 x1 2 Mg2 = - Px2 P(x2 1), Mg2 P = - x2. Przemieszczenie punktu A wynosi: l 2 Mg1 0 l Mg1 Mg2 dx1 + Mg2 dx2 P P l 2

pA =

1 EJ

Pl3 pA = 4EJ . Moment bezwadnoci przekroju wzgldem osi y wynosi: a(2a)3 Jy = 12 Jy = czyli: 2 4 a , 3

3Pl3 pA = 8E a4 pdop

std: a 4 3Pl3 . 8 E pdop

Naprenia maksymalne wystpi w punkcie C i wynios: 3Pl Mgmax 2 max = W = 2a3 kg, g 3 czyli: a 3 9Pl . 4kg

Po podstawieniu wartoci podanych w temacie zadania otrzymamy: - z warunku na dopuszczalny kt ugicia: a 8,81 [cm], - z warunku na dopuszczalne naprenie: a 5,44 [cm]. Ostatecznie przyjmujemy: a = 9 [cm].

210

Zadanie 8.4.5 Stalowa belka o przekroju prostoktnym i dugoci l, podparta w dwch miejscach obciona jest w sposb rwnomierny obcieniem cigym q (rys. 8.10). Maksymalne naprenia normalne powstae w przekroju poprzecznym wynosz max = 6000 [Pa], a l maksymalne ugicie pmax = 600 . Okreli stosunek wysokoci belki h do jej dugoci l.

Rys. 8.10

Rozwizanie: Wartoci reakcji podporowych wyznaczone z rwna rwnowagi wynosz: RAx = 0 1 RAy = RBy = 2 ql. Z wykresu momentu zginajcego przedstawionego na rys. 8.11 wynika, e maksymalne 1 naprenia wystpi w rodku belki, czyli dla x = 2 l.

Rys. 8.11

Naprenia normalne wywoane momentem zginajcym wynosz:

211

Mgmax max = W kg g Wskanik zginania dla belki o przekroju prostoktnym wynosi: bh2 Wg = 6 czyli: 3ql2 max = 4bh2 max = 6000 [Pa]. Maksymalne ugicie wyznaczymy stosujc twierdzenie Castigliano (wzr 8.5): U P = p. Z charakteru obcienia wynika, e maksymalne ugicie wystpi w rodku belki. Przykadamy wic w tym miejscu si fikcyjn P* = 0 (rys. 8.12).

Rys. 8.12

Funkcje momentw zginajcych w poszczeglnych przedziaach wynosz: 1 0 x1 2 l 1 Mg1 = RAyx1 - 2 qx21 = 1 0 x2 2 l 1 Mg2 = RByx2 - 2 qx22 = 1 1 * ql + 2 2 P 1 x2 - 2 qx22 1 1 * 2 ql + 2 P 1 x1 - 2 qx21

Pochodne czstkowe podug uoglnionej siy P* wynosz: Mg1 1 P* = 2 x1,

212

Mg2 1 P* = 2 x2. Uwzgldniajc symetri ukadu, czyli: Mg1 Mg2 Mg , P* = P* = P* oraz, e: P* = 0, ugicie w punkcie C jest rwne: 1 Mg EJ Mg P* dx 0 l 2 l 2 2 = EJ 0

pc = 2

1 1 2 2 qlx - 2 qx

1 2 xdx

5gl4 pc = 384EJ = pmax Moment bezwadnoci przekroju dla prostokta wynosi: bh3 J = 12 , czyli: 5gl4 l pmax = 32bh3E = 600 Obliczamy szeroko przekroju b ze wzoru na maksymalne naprenia: 3ql2 b = 600 4h2 i podstawiajc do wzoru na maksymalne ugicie otrzymamy: l 5gl4 = 3 600 32h 2 107 1 3ql2 6000 4 h2

Po uporzdkowaniu i obliczeniu otrzymujemy: h l = 0,0375.

213

Przykady (twierdzenie Menabrea-Castigliano)

Zadanie 8.5.1 Dla belki dwuprzsowej (rys. 8.23) obcionej na podporze A momentem skupionym K, obliczy reakcje podporowe oraz sporzdzi wykres momentw zginajcych. Dane: K, l, EJ = const.

Rys. 8.23

Rozwizanie: Belka stanowi ukad jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. Za wielko hiperstatyczn przyjmujemy reakcj RA (rys. 8.24).

Rys. 8.24

Funkcje momentw zginajcych w poszczeglnych przedziaach maj posta:

214

0 x1 l Mg1 = RAx1 + K l x2 2l Mg2 = RAx2 + K + RB(x2 l) Wystpujc w rwnaniach reakcj RB wyrazimy za pomoc reakcji hiperstatycznej RA (korzystajc z rwna rwnowagi): K RB = - 2 RA - l , czyli rwnania okrelajce momenty zginajce maj posta: Mg1 = RA + K, Kx2 Mg2 = 2 RA l RAx2 - l + 2 K. Pochodne czstkowe podug reakcji hiperstatycznej RA wynosz: Mg1 RA = x1, Mg2 RA = 2l x2. Wykorzystujc twierdzenie Menabrea-Castigliano otrzymujemy (wzr 8.7): U 1 RA = EJ l 0 2l Mg1 Mg2 Mg1 R dx1 + Mg2 R dx2
A A

=0

Po podstawieniu wartoci i scakowaniu otrzymamy: 5K RA = - 4l . Pozostae reakcje zostay wyznaczone z rwna rwnowagi i wynosz: 3K RB = 2l , K RC = - 4l .

Wykres momentw zginajcych przestawiony zosta na rysunku 8.25.

215

Rys. 8.25

Zadanie 8.5.2 Wyznaczy wielkoci podporowe (reakcje) dla belki jak na rysunku 8.26. Dane: q, l, EJ = const.

Rys. 8.26

Rozwizanie: Rwnania rwnowagi dla danego ukadu maj posta (rys. 8.27): YA + YB + YC 2 ql = 0 - YA 2l YB l + 2 ql2 + MC = 0

Rys. 8.27

216

Ukad jest dwukrotnie statycznie niewyznaczalny. Jako reakcje hiperstatyczne przyjmujemy reakcje YA oraz YB. Dla okrelonych przedziaw zmiennoci obcienia (rys. 8.27) wypisujemy funkcje si wewntrznych w poszczeglnych przedziaach: 0 x1 l 1 Mg1 = YAx1 - 2 qx21 l x2 2l 1 Mg2 = YAx2 - 2 qx22 + YB(x2 l) Pochodne czstkowe podug reakcji hiperstatycznych (wielkoci hiperstatyczne s od YA YB siebie niezalene Y = 0, Y = 0) wynosz:
B A

Mg1 YA = x1, Mg2 YA = x2, Mg1 YB = 0, Mg2 YB = x2 1. Stosujemy dwukrotnie twierdzenie Menabrea-Castigliano i otrzymujemy: U 1 YA = EJ U 1 YB = EJ l 0 l 0 2l Mg1 Mg2 Mg1 Y dx1 + Mg2 Y dx2
A A

=0

l 2l Mg1 Mg2 Mg1 Y dx1 + Mg2 Y dx2

B B

=0

Po podstawieniu danych i scakowaniu otrzymujemy: 8 5 Y A+ 3 6 YB 2 ql = 0, 5 1 17 Y Y A+ B6 3 24 ql = 0. Powysze rwnania wraz z rwnaniami rwnowagi pozwalaj na okrelenie wartoci wielkoci podporowych, ktre wynosz: 11 YA = 28 ql, 13 YC = 28 ql, 8 YB = 7 ql, 1 MC = - 14 ql2.

217

Zadanie 8.5.3 Dla belki jak na rysunku (8.28) obliczy dopuszczalne obcienie q, stosujc metod na dopuszczalne naprenie. Dane: b, h, l, kg.

Rys. 8.28

Rozwizanie: Ukad jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. Dodatkowe rwnanie potrzebne do rozwizania przedstawionego ukadu dostarczy twierdzenie Menabrea-Castigliano. Jako warto hiperstatyczn przyjmujemy reakcj RA (rys. 8.29).

Rys. 8.29

Funkcje momentw zginajcych w poszczeglnych przedziaach maj posta: 0 x1 l 1 Mg1 = - 2 qx21

218

l x2 5l 1 Mg2 = - 2 qx22 + RA(x2 l) Pochodne czstkowe momentw zginajcych podug reakcji hiperstatycznej RA wynosz: Mg1 RA = 0, Mg2 RA = x2 - l Po zastosowaniu twierdzenia Menabrea-Castigliano: U 1 RA = EJ U 1 5l = RA EJ l otrzymamy: RA = 2,66 ql. Na rysunku (8.30) zosta przedstawiony wykres momentw zginajcych Mg. l 0 5l Mg1 Mg2 Mg1 R dx1 + Mg2 R dx2
A A

=0

l 1 - 2 qx22 + RA (x2 l) (x2 l) dx2 = 0

Rys. 8.30

Maksymalny moment zginajcy (warto bezwzgldna) wynosi: Mgmax = 1,86 ql2. Wskanik zginania sprystego dla przekroju prostoktnego o wymiarach jak na rysunku (8.28) wynosi: 2 Wg = 3 bh3.

219

Korzystajc ze wzoru: Mgmax Wg kg, czyli: 2 1,86 ql2 3 bh3 kg. Std wyznaczamy dopuszczalne obcienie q, ktre wynosi: bh3 qdop 0,358 l2 kg. Zadanie 8.5.4 Porwna energie spryste pochodzce od zginania dla ukadw jak na rysunku (8.31). Dla obu belek przyj sta sztywno zginania rwn EJ.

Rys. 8.31

Rozwizanie: Energi spryst ukadu obliczymy z zalenoci: U = UN + UT + UMg + UMs Poniewa obliczamy tylko energi spryst pochodzc od zginania, w naszym przypadku bdzie: U = UMg = l Funkcje momentw zginajcych dla poszczeglnych belek maj posta (rys. 8.32): M2 g 2EJ dl.

220

belka a: 0xl 1 Mg = - 2 qx2 belka b: 0xl 1 Mg = RBx - 2 qx2,

Rys. 8.32

Czyli energia sprysta dla ukadu a (statycznie wyznaczalnego, rys. 8.32a) wynosi: 1 l U(a) = 2EJ M2g dx 0 1 l q2x4 . U(a) = 2EJ 4 0 Po scakowaniu otrzymujemy: q2l5 U(a) = 40EJ . Ukad drugi stanowi belka jednokrotnie statycznie niewyznaczalna. Aby obliczy jej energi spryst, naley najpierw wyznaczy wielkoci podporowe. W tym celu skorzystamy z twierdzenia Menabrea-Castigliano. Jako reakcj hiperstatyczn przyjmujemy RB. Funkcja

221

momentu zginajcego i pochodna czstkowa podug reakcji hiperstatycznej wynosz (rys. 8.32b): 1 Mg = RBx - 2 qx2 Mg RB = x Wykorzystujc twierdzenie Menabrea-Castigliano otrzymamy: U 1 l Mg = Mg dx = 0 RB EJ RB 0 U 1 l = RB EJ 0 1 RBx - 2 qx2 xdx = 0.

Po scakowaniu i rozwizaniu otrzymamy: 3 RB = 8 ql. Energia sprysta dla ukadu b (statycznie niewyznaczalnego) wynosi: 1 l U(b) = 2EJ M2g dx 0 1 l U(b) = 2EJ 0 Po uporzdkowaniu i scakowaniu otrzymamy: q2l5 . U(b) = 320EJ Jak z powyszego wynika, energia ukadu drugiego (b) jest osiem razy mniejsza od energii ukadu pierwszego (a). 3qlx qx2 8 - 2
.

Zadanie 8.5.5 Jaka warto powinna mie sia P, aby reakcja w prawej podporze bya rwna zero. Schemat belki przedstawiono na rysunku 8.33. Dane: q = 10 kN m , l = 1 [m], EJ = const.

222

Rys. 8.33

Rozwizanie: Belka stanowi ukad jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. Jako wielko hiperstatyczn przyjto reakcj RC (rys. 8.34) prawej podpory, ktra przy danej sile P powinna by rwna zero. Momenty zginajce w poszczeglnych przedziaach belki maj posta (rys. 8.34):

Rys. 8.34

0 x1 l Mg1 = RCx1 l 0 x2 2 1 Mg2 = RAx2 - 2 qx22, l 2 x2 l 1 Mg3 = RAx3 - 2 qx23 P l x3 - 2 ,

Poniewa wystpujca w rwnaniach rekcja RA jest wielkoci niewiadom nie hiperstatyczn, naley j przedstawi za pomoc reakcji hiperstatycznej RC. W tym celu skorzystamy z rwna rwnowagi i otrzymamy:

223

1 RA = RC + 2 P Po wstawieniu do rwna si wewntrznych otrzymamy: Mg1 = RCx1, 1 1 Mg2 = RCx2 + 2 Px2 - 2 qx22, 1 1 Mg3 = RCx3 + 2 Px3 - 2 qx23 - P l x3 - 2 .

Pochodne czstkowe podug reakcji hiperstatycznej wynosz odpowiednio: Mg1 RC = x1 Mg2 RC = x2 Mg3 RC = x3 Wykorzystujc twierdzenie Menabrea-Castigliano moemy napisa: U 1 RC = EJ l 0 Mg1 Mg1 R dx1 +
C

l 2 0

l Mg2 Mg3 Mg2 R dx2 + Mg3 R dx3

C C

=0

l 2

Po podstawieniu wartoci, scakowaniu i uwzgldnieniu, e RC = 0, otrzymujemy warto siy P, ktra wynosi: P = 4 ql P = 40 [kN].