Samookaleczenia jako rodzaj dewiacji Teoria anomii Mertona Koncepcje durkheima 203 Koncepcje Eriksona 283 Siemaszko Granice

e Tolerancji s ! szerokie pojecie dewianta ten" ktor# jest inn#" karzel itd etiolo$ia zachowan dewiac#jn#ch dlacze$o ludzie to ro%ia merton nietra&n# jest po$lad" ze zachowanie dewiac#jne jest wlasciwe naturze ludzkiej i stanowi ekspresje %iolo$iczn#ch popedow czlowieka S '3 (dol prawo)

*dpowiednio cz+ste pojawianie si+ dewiacji staje si+ norm," tak jak zachowania kon&ormist#czne Merton" Teoria socjolo$iczna '!- Siemiaszko" s '. Kultura zaklada wiec

Merton" 202 moze sie prz#dac /#co&anie ze spoleczenstwa0 s 2' czlowiek odspolecznion#1

s '02 dewiacja jest naturalna reakcja" musim# cwicz#c swoj or$anizm do zachowan kon&ormist#czn#ch 2zlowiek jest istota niemoralna Tendencje dewiac#jne sa wszak naturalne Kierunek kontroli spolecznej s '0. 3urkheim i je$o 4*M* 3567E8 s '0! poz#tek z dewiacji uswiadamia nam $ranice normalnosci" akceptowaln#ch zachowan Kont#nuatorem te$o kierunku jest K T Erikson spoleczenstwo jako widownia" ktora ustala kra$ zachowan dewiac#jn#ch '.! Erikson i sta%ilizacja dewiacji w czasie" spoleczenstwo potrze%uje okreslone$o wolumenu dewiantow poziom dewiacji w dluzsz#ch odcinkach czasu powinien %#c raczej niezmienn# /a#ward 6uritans 2.92: 3ewiant ukr#t# ;eckera stara si+ %#c postrze$an# jak kon&ormista" w o%awie przed sankcjami spoleczn#mi ;<;=KE>" <>?*73 <utoa$resja" mowa zranione$o ciala
Wiedza psychologiczna na temat samouszkodze cigle pozostawia bez odpowiedzi wiele pyta dotyczcych mechanizmw, uwarunkowa i funkcji tego zjawiska. Istniejce badania i dane kliniczne ka sdzi!, i o wystpieniu tej formy samoniszczcego zachowania decyduje splot wielu wzajemnie powizanych czynnikw i e mog one pe"ni! rozmaite funkcje# obronne $ polegajce na redukcji cierpienia, napi%cia, gniewu czy l%ku i instrumentalne $ skierowanych na osigni%cia okre&lonych celw. 'odj%te przed laty i nadal kontynuowane na gruncie psychologii rozwoju cz"owieka badania nad wi%zi dowodz znaczenia kontaktu fizycznego dla rozwoju poczucia bezpieczestwa, stosunku do siebie i relacji z innymi. (aleczenie czy inne formy niszczenia siebie s dramatycznym sygna"em, e dotychczasowe sposoby poradzenia sobie z blem psychicznym zawiod"y. )zy wreszcie jak dochodzi do tego, e sygna" zagro enia jakim jest bl czy naruszenie tkanek cia"a staje si% sposobem odzyskiwania poczucia bezpieczestwa i obron* )ia"o staje si% polem cz%sto brutalnych metod wo"ania o pomoc, instrumentalnego wymuszania ust%pstw karania siebie lub innych, kontroli, w"adzy, pozycji w grupie, obni ania albo podnoszenia swojej atrakcyjno&ci. +ranica mi%dzy normalnym a patologicznym samouszkodzeniem niepokojco si% zaciera. )hirurgia plastyczna, sterydy. ,ajmiemy si% zachowaniami -nacinanie, przy eganie, uderzanie, po"ykanie, wprowadzanie do cia"a obcych przedmiotw, za ywanie trucizn, drapanie i wyrywanie w"osw. podejmowanymi przez osoby odczuwajce wewn%trzne napi%cie w celu ekspresji i radzenia sobie z nim. ,achowania tego rodzaju, podobnie jak le ce u ich pod"o a napi%cia, mog przebiega! przy udziale &wiadomo&ci jednostki lub bez jej udzia"u. s. /0 1111 2amookaleczenie jest wypowiedzi na temat traumatycznego do&wiadczenia i napi%cia, kierowan przez dokonujc go osob% w pierwszym rz%dzie do siebie samej, a dopiero w dalszej kolejno&ci do innych ludzi. 2amouszkodzenie stanowi kontynuacj dyskursu ycia cz"owieka, tymczasem prba samobjcza odcina jednostk% od tego dyskursu, eliminuje j z jej &wiadomo&ci lub nawet z istnienia. 3y! mo e r nica mi%dzy tymi dwoma zjawiskami polega na tym, e prba samobjcza jest przede wszystkim wynikiem d enia do zmiany &wiadomo&ci, samookaleczenie natomiast odmienia cia"o. s. /0 2amouszkodzenia nale do szerszego repertuaru zachowa angaujcych ciao w

ekspresj% napi%! wewn%trznych jednostki. 4ako jedno z tych w"a&nie zachowa, samookaleczanie daje jednostce ponadto mo liwo&! podj%cia prby zmagania si% z tymi napi%ciami.

s '8

>oznice pomiedz# t#mi wsz#stkimi t#pami @zw#czajowo zaliczane do jednej $rup#A" patrz ;a%iker i /alsh >osen '!!8 Krotko o kazd#m" a%# uscislic pojecie samookaleczenia a udoskonalanie ciala @2 postaci0 upiekszanie i mani&estacja okreslonej postaw#A 5doskonalanie ciala jest jedn, z &orm samookaleczania" jednak akceptowaln, spoBecznie
5oss i 6c(ay -/787. wprowadzaj rozr nienie mi%dzy bezpo&rednim a po&rednim zachowaniem samouszkadzajcym. W wypadku bezpo&redniego samouszkodzenia zwizek pomi%dzy zachowaniem a jego konsekwencj -to znaczy ran. jest &cis"y i bezsporny, podczas gdy w wypadku po&rednich zachowa samouszkadzajcych -takich jak zaburzenia "aknienia oraz nadu ywanie substancji. zwizek ten jest odleg"y i niejednoznaczny. s. 9/. 2amouszkadzanie jako sposb radzenia sobie z napi%ciem spe"nia t% sam funkcj% co nadu ywanie alkoholu i narkotykw, aczkolwiek jest znacznie mniej k"opotliwe spo"ecznie. 6imo to postrzega si% je jako bardziej :anormalne; i znajdujce si% poza nawiasem zwyk"ych sposobw radzenia sobie z napi%ciem.

9<. )zesto sa omawiane roznice miedzy samouszkadzaniem a samobojstwem. Wg babiker sa one przeciwne, =asz pogld jest jednak taki, e osoba, ktra si% okalecza, w pewnym sensie uzewn%trznia wr%cz przeciwne d enie natury. >na usi"uje si% chroni!. 2amouszkodzenie pomaga si% jej nie rozpa&! :na kawa"ki;, walczy! o przetrwanie, a nie spe"ni! yczenie samounicestwienia. 2zacunkowe dane dotyczce cz%stotliwo&ci wyst%powania samouszkodze s bardzo zr nicowane, przy czym ostatnie doniesienie -?a@azza, 5osenthal, /77<. informuje o ABB do /ABB przypadkach na /BB BBB osb rocznie. Coniesie o samouszkodzeniach jest niewiele, gdy wielu ludzi ukrywa uszkadzanie si% nawet przed w"asnymi rodzinami, nie budzc wcale zainteresowania lekarzy. , telefonw zaufania korzystaj osoby, ktre latami dokonuj samouszkodze, nikomu si% z tym nie zdradzajc w poczuciu wstydu i l%ku przed pot%pieniem. =ajcz%&ciej ten problem odnosi si% do ludzi m"odych, z wiekiem cz%stotliwo&! wyst%powania tej dewiacji jest mniejsze. '5>3DE6 W 3FCF=IG HE4 CEWIF)4I 4E2H 35F( CF=I)J I 6FK> ,+K>2,EL111 Osoby, ktre za porednictwem ciaa wyraaj skrajne napicie, otrzymuj czsto jedn z dwch do spornych diagnoz brzmicych zaburzenie osobowoci z pogranicza (borderline personality disorder), jee!i si uszkadzaj, !ub zaburzenie somatyzacyjne (somatization disorder), kiedy znane jako "histeria#, je!i maj $izyka!ne symptomy niebdce wynikiem zadanych sobie obrae% )ech "czon z zachowaniem pacjentw opisywanych jako :pograniczni;, co do ktrej panuje najwi%ksza zgoda, jest impu!sywno bdM autodestrukcyjno -zazwyczaj przejawiajca si% samouszkodzeniami.. Diteratura z tego zakresu obejmuje prace traktujce o :celowych aktach samoniszczenia; -6organ, /787., :samouszkodzeniach;, :samookale$czeniach; i $ rzadziej $ pos"ugujce si% takimi okre&leniami, jak :zadawanie sobie ran; -Hantam, Whittaker, /779.. 'i&miennictwo na temat :samoniszczenia; przejawia pewn tendencj% do wrzucania do jednego worka samobjstwa, samobjstwa pozorowanego i samouszkodze. 'rzeszukiwanie literatury wed"ug has"a :samouszkodzenie; da"oby zapewne efekt w postaci ca"ego zestawu odsy"aczy do Mrde" odnoszcych si% g"wnie do populacji osb z upo&ledzeniem umys"owym. Hermin :samookaleczenie; jest szeroko stosowany w literaturze traktujcej o zdrowiu psychicznym oraz w tekstach feministycznych w odniesieniu do intencjonalnego samouszkodzenia wolnego od intencji samobjczej. 'ewna cz%&! tej literatury -zw"aszcza w Wielkiej 3rytanii. pos"uguje si% jednak poj%ciem :samouszkodzenie; dla odzwierciedlenia j%zyka preferowanego przez osoby korzystajce z us"ug medycznych. Wi%kszo&! prac na temat samouszkodze przyjmuje podej&cie, ktre mo na by nazwa! klinicznym, to znaczy takie, ktre zalicza to zachowanie do patologu, uznajc je za odchylenie od normy, przejaw nieprzystosowania, dezorganizacj% normalnego funkcjonowania bdM chorob%. 2amouszkodzenie postrzegane jest jako manifestacja zaburze osobowo&ci lub charakteru -np. Walsh, 5osen, /77NO ?a@azza, /779O 5osenthal, /77<.O zaburzenie kontroli impulsw -?a@azza, /779O 'attison, (ahan, /7N<.O osobowo&! wielorak -Dacey, E@ans, /7N0.. CE?I=I)4F 'odczas gdy tradycyjnie preferowano podej&cie strukturalne, obecnie wprowadza si% elementy my&lenia funkcjonalnego. )oraz cz%&ciej zwolennicy orientacji klinicznej gotowi s przyzna!, e samo$okaleczeniejest symptomem powsta"ym na pod"o u napi%cia psychicznego i e pe"ni ono wiele funkcji w procesie radzenia sobie z tym napi%ciem. Wci jednak dominuje pogld, e zachowanie to stanowi symptom choroby psychicznej wymagajcej leczenia. (si ka 6enningera Ma against Himself -/7<N. &enninger zakwa!i$ikowa do k!asy samooka!e'cze% wie!e zachowa%, poczwszy od obgryzania paznokci poprzez "umy!ne# wypadki, symu!owanie i wie!okrotne poddawanie si zabiegom chirurgicznym, a po najdziwaczniejsze $ormy samouszko'dze%( &enninger okre!a samooka!eczenie terminem "samobjstwo zogniskowane# )jednostka skupia tendencj% autodestruk$cyjn na
konkretnej cz%&ci cia"a, nie doprowadzajc do ca"kowitego samounicestwienia. (focal suicide)6, ktry de$iniuje jako

samobjstwo czciowe bd* te kompromis(

P5QCK> 2F6>G2,(>C,EL 'sychoanalitycy powszechnie dopatruj si% Mrde" samouszko$dze w poprzedzajcych je prze yciach zwizanych z jak& form utraty bdM separacji -Walsh, 5osen, /7NN. 2amouszkodzenia interpretowa! mo na zatem poniekd w kategoriach w"a&ciwego wszystkim ludziom impulsu do odnajdywania punktu orientacji i sposobu na przezwyci% anie strachu, konfliktu, bezsilno&ci i napi%cia. 4ednostka :wynajduje koz"a ofiarnego; we w"asnym ciele i krzywdzi -ofiarowuje. go po to, aby zapewni! sobie zno&ny punkt koncentracji uwagi oraz &rodek ekspresji wewn%trznego chaosu. Hak osiga poczucie kontroli. ?izyczne zabiegi lecznicze, ktre nast%puj pMniej, symbolizuj prawdopodobnie psychiczne uzdrowienie, do ktrego t%skni jednostka s( ++,,,1 Wydaje si%, e zaspokajanie pewnych potrzeb spo"ecznych przez zadawanie blu, modyfikacj%, okaleczanie i znakowanie cia"a jest uniwersaln cech spo"eczestw. W wielu wypadkach czynno&ci te pe"ni niezmiernie wa ne funkcje, a zwizane z nimi okaleczenia, blizny czy krwawienie nabieraj g"%bokiego psychologicznego i spo"ecznego znaczenia. 6oc i donios"o&! cia"a oraz tego, co mo e ono czyni! samo i co mo na uczyni! z nim, wiadome s nam wszystkim, przynajmniej na poziomie nie&wiadomym. 4ednostki zmagajce si% z wewn%trznym napi%ciem w swym poszukiwaniu sposobw uwolnienia si% od problemw i rozwizania ich czerpi z ca"ego repertuaru ludzkich zachowa. 'ewne funkcje pe"nione przez okaleczenia w r nych tradycjach mog wi%c sta! si% tymi samymi, dla ktrych ku samouszkodzeniem zwrci si% osoba zmagajca si% z cierpieniem natury psychicznej. Co funkcji tych nale e! b%d na przyk"ad# leczenieO przywracanie porzdku, swojsko&ci i bezpieczestwaO zapewnianie spo"ecznej akceptacji, poczucia wsplnoty i harmoniiO wyra anie uczu! straty i aluO uwalnianie od poczucia winyO dawanie poczucia w"adzy i kontroli i tak dalej. s. R0 Hymczasem nale y sformu"owa! fundamentaln tez%, zgodnie z ktr akty samookaleczenia s odbiciem g"%boko zakorzenionych i szeroko rozpowszechnionych przekona i tradycji odwo"ujcych si% do skuteczno&ci i mocy zabiegw przeprowadzanych na ciele w ramach ekspresji najg"%bszych ludzkich niepokojw. 2F6>>(FDE),E=IF F 2'>KE),EL2HW> =api%cie, ktre doprowadza do samouszkodzenia, mo e wynika! z indywidualnych uwarunkowa danej osoby i splotu okoliczno&ci yciowych, ale tym, co nadaje ksztat temu do&wiadczeniu, s stosunki spo"eczne. )zynniki spo"eczne odbijaj si% z kolei na postrzeganiu siebie i w"asnego cia"a. >ddzia"uj na relacje cz"owieka z innymi ludMmi. 5zeczywisto&! spo"eczna i polityczna wp"ywa te na dost%pno&! wsparcia materialnego i &rodowiskowego, ktre z kolei mo e zmniejsza! lub zwi%ksza! prawdopodobiestwo pojawienia si% potrzeby okaleczania si% jako sposobu ekspresji i radzenia sobie z problemem. Swiadectwa kliniczne i przygodne obserwacje zdaj si% dowodzi!, e cz%sto&! wyst%powania samouszkodze zmienia si% w zale no&ci od takich czynnikw, jak rasa, orientacja seksualna i poziom sprawno&ci fizycznej i umys"owej. >kaleczanie cia"a pozostaje w ca"kowitej sprzeczno&ci z tym, co wyidealizowana kobieta winna czyni!# ze wszech miar stara! si% by! atrakcyjn i w ka dym calu perfekcyjn. (obiety troszcz si% o innych, utrzymuj ich zarwno w sensie dos"ownym, jak i emocjonalnym, co obci a je zarwno fizycznie, jak i psychicznie. )ia"a kobiet -oraz ich energia. maj nie tylko cieszy! i seksualnie zaspokaja! innych, lecz musz te si% o nich troszczy! i ich obs"ugiwa!. (obiety i mezczyzni a samookaleczenia Wszystkie te liczne -i pozostajce ze sob w sprzeczno&ci. wyobra enia o kobietach i wymagania wobec nich wywieraj na nie naciski majce donios"e znaczenie dla naszego rozumienia osb dokonujcych samouszkodze. 'o pierwsze konsekwentne t"umienie w"asnych potrzeb i uczu! oraz tolerowanie, bez s"owa sprzeciwu, sytuacji krzywdzcych, niedajcych spe"nienia, a wr%cz zniewa ajcych, burzy poczucie godno&ci i kondycj% emocjonaln. 'o drugie trwanie w sytuacji, ktra

nie daje szansy wygranej, poniewa karane s wszelkie dzia"ania -zarwno te podejmowane w celu uczynienia w"asnego po"o enia bardziej zno&nym, jak i te wyra ajce odmow% tolerowania tego po"o enia., mo e powodowa! poczucie bezsilno&ci, frustracji i rozpaczy. W zale no&ci od stopnia, w jakim potrzeby danej kobiety s lekcewa one, a ona sama wykorzystywana lub zniewa ana, gromadzi! si% b%d w niej mniejsze lub wi%ksze pok"ady urazy, alu i z"o&ci. (obieta pozostajca w takim po"o eniu, z uwagi na brak bezpiecznych i kulturowo usankcjonowanych sposobw ujawniania uczu! oraz nisk samoocen%, prawdopodobnie skieruje wszystkie swe emocje do wewntrz, na siebie sam, i zdarzy! si% mo e, e ich no&nikiem stanie si% samouszkodzenie. 6% czyMni podlegaj oczekiwaniom zwizanym z :m%sko&ci;, ktrej tradycyjnymi wyznacznikami s na przyk"ad rozmiary cia"a, si"a, muskulatura, niski g"os i zdolno&! do znoszenia blu. Co cech osobowo&ci kojarzonych z m%sko&ci nale odwaga, asertywno&! i pewna doza agresywno&ci, a ponadto raczej logiczne ani eli emocjonalne podej&cie do ycia. >czekuje si%, e m% czyMni b%d odnosili sukcesy w sferze publicznej, na przyk"ad w sporcie, wykazywali si% sprawno&ci techniczn, robili kariery, uzyskiwali dochody, a tak e posiadali dobra materialne, takie jak samochody. =atomiast je eli :zawiod; w tych sferach, na przyk"ad z powodu bezrobocia lub choroby, mog czu! si% pozbawieni znaczenia lub w"adzy, a ich podatno&! na depresj% i trudno&ci emocjonalne nasil si%, co naturalnie mo e prowadzi! do samookaleczania. Cla niektrych m% czyzn samouszkodzenie mo e te si% sta! poniekd sposobem demonstrowania brawury, si"y i wytrzyma"o&ci. Wyja&nia"oby to wi%ksz gwa"towno&!, krwawo&! i jawno&! charakterystyczn dla podejmowanych przez niektrych m% czyzn form samouszkodze, polegajcych na przyk"ad na uderzaniu pi%&ci w &cian% a do pojawienia si% sporych ran. 6% czyMni sk"onni s raczej zaw% a! okazywanie tego rodzaju uczu! do swych najbardziej intymnych zwizkw z kobietami, rzadziej te ani eli kobiety miewaj przyjaci", ktrym mogliby si% zwierza!. Clatego zerwanie zwizku z partnerk ma szczegln wag%. , naszego do&wiadczenia wynika, e uszkadzajcy si% m% czyMni cz%sto t"umacz swe zachowanie jako efekt rozpadu zwizku lub :zdrady; ze strony kobiety. 2amouszkodzeniem prawdopodobnie reaguj oni na poczucie bezradno&ci wynikajce z nieumiej%tno&ci zaspokajania w"asnych potrzeb emocjonalnych -oraz cielesnych.. Mczyni w wizieniach Istotnym wydaje si% fakt, e samouszkodzenia u m% czyzn zdarzaj si% cz%&ciej w&rd wi%Mniw ani eli w oglnej populacji -Hoch, /78R.. 6o liwe, e m% czyMni okaleczaj si% z chwil znalezienia si% w wi%zieniu w du ej mierze z racji tego, e ich zwyczajne Mrd"a wsparcia i strategie radzenia sobie z problemami przestaj si% sprawdza!. 4ednocze&nie spotykaj si% tam z kultur operujc przemoc i ekspresj postaw typu :macho; w du o wi%kszym stopniu ni ta, do ktrej przywykli na wolno&ci. 2amookaleczanie mo e by! zatem sposobem na przetrwanie w niebezpiecznej subkulturze. Gszkodzenia cia"a b%d dawa"y wwczas wyraz napi%ciu jednostki, ale zarazem stanowi"y prb% nadania komunikatu# :=ie zadzieraj ze mn, jestem twardyO patrz, ile znios%;. >soby w m"odym wieku cz%sto w mniejszym stopniu panuj nad okoliczno&ciami w"asnego ycia ani eli ludzie starsi. =ie maj wielkiego wyboru w sprawach takich, jak praca czy zakwaterowanie, pieni%dzy posiadaj te raczej niewiele. 4ednocze&nie mo na si% spodziewa!, e b%d w sposb szczeglny zaprztni%ci kwestiami niezale no&ci i separacjiTindywiduacji. W takim kontek&cie samouszkodzenie mo e okaza! si% nieodpart pokus, po cz%&ci jako sposb na osigni%cie poczucia kontroli w yciu, a ponadto jako metoda dochodzenia swej niezale no&ci i to samo&ci. 3adanie 2pandlera -/770. przeprowadzone w grupie m"odzie y wykaza"o, e r ne formy okaleczenia si% zast%puj poczucie kontroli. 2amouszkodzenie mo e rwnie odgrywa! rol% w zaznaczaniu przynale no&ci bdM zdobywaniu wy szego statusu w okre&lonych grupach rwie&niczych. Istniej pewne dane mwice o tym, e czynnikiem wp"ywajcym na samouszkodzenia mo e by! migracja -2impson, =g, /779.. Dudzie przybywajcy do nieznanego im kraju i kultury -prawdopodobnie niew"adajcy zbyt p"ynnie obowizujcym tam j%zykiem. mog by! nara eni na niepokojce poczucie straty, zaburzenia porzdku i dezorientacji, mog te stan! w obliczu trudno&ci natury praktycznej i finansowej, w dodatku przy nik"ym wsparciu spo"ecznym.

)z%&! czynnikw mogcych przyczyni! si% do wzrostu napi%cia psychicznego, a tym samym sk"onno&ci do uszkadzania si%, b%dzie zaznacza"a si% nieco silniej w yciu klasy robotniczej ani eli klasy &redniej. Co czynnikw tych zalicza si% z" sytuacj% mieszkaniow i zjawisko bezdomno&ci, bezrobocie, ubstwo, braki w wykszta"ceniu oraz prac% o niskim statusie, eksploatujc fizycznie i niedajc sposobno&ci do niezale no&ci ani do samorealizacji. 'owoduj one nisk samoocen% oraz poczucie bezsilno&ci i wyobcowania.

?akt, i lesbijki i geje, szczeglnie w m"odym wieku, s bardzo podatni na uszkadzania w"asnego cia"a, wyp"ywa z wielu przyczyn. >soby te nie s uodpornione na omwione wy ej stereotypy i oczekiwania zwizane z rolami p"ciowymi, a wy"amuj si% z nich, dobierajc sobie partnerw seksualnych. Jomoseksualizm nie znalaz" jeszcze pe"nej akceptacji jako pe"noprawna to samo&! p"ciowa, a lesbijki i geje wci spotykaj si% z dyskryminacj i obel ywym traktowaniem. 4e eli jednostka prze ywa sw p"ciowo&!jako sfer% pozostajc poza jej kontrol, wwczas poczucie wstydu, nienawi&ci do siebie i wyobcowania tym bardziej pog"%bi ten stan. Hakie oto czynniki uformowa! mog dojrza"e pod"o e dla samouszkodzenia.
=iepelnosprawni# W spo"eczestwie, w ktrym najbardziej rozpowszechniony obraz cia"a cechuje m"odzieczo&!, sprawno&! i nieskazitelno&!, osobie niepe"nosprawnej trudno jest nie czu! si% nieakceptowan, :niew"a&ciw; lub niezauwa an. =iepe"nosprawno&! cz%sto przynosi izolacj%, bezsilno&! i stygma$tyzacj%. =iektrzy niepe"nosprawni -a w&rd nich wiele osb z upo&ledzeniem umys"owym. sp%dzaj ca"e ycie w instytucjach opiekuczych. 2pora liczba doros"ych osb pozostaje bez pracy, a utrudniony dost%p do wielu miejsc publicznych wyklucza je z udzia"u w wi%kszo&ci zdarze spo"ecznych. =ajcz%&ciej rwnie ich sytuacja finansowa przedstawia si% gorzej ni osb w pe"ni sprawnych. W takim kontek&cie samouszkodzenie mo e mie! wiele znacze# od karania w"asnego cia"a za jego niedopasowanie do akceptowanego i :po danego; wizerunku po ekspresj% g"%bokiej frustracji i z"o&ci. 2amouszkodzenie mo e te s"u y! zapewnieniu sobie poczucia kontroli nad opornym cia"em bdM te nad egzystencj, ktra z powodu braku przyzwolenia spo"ecznego na pe"ne uczestnictwo osb niepe"nosprawnych w yciu spo"ecznym jest powa nie ograniczona. 6o e te sta! si% prb komunikowania napi%cia, g"%bokiego smutku i protestu przeciwko w"asnej sytuacji.

P5QCKF I ?G=()4E 2F6>G2,(>C,EL W UI)IG 4EC=>2H(I

W wi%kszo&ci wypadkw samouszkodzenia wydaj si% wiza! ze skrajnie trudnymi i stresujcymi prze yciami, cz%sto majcymi swe Mrd"o w dziecistwie. 3adania nad przyczynami samouszkodze zgodnie wskazuj na znaczenie pewnych specyficznych do&wiadcze. =ajcz%stszymi z nich s wykorzystanie seksualne lub maltretowanie, a tak e osierocenie bdM innego rodzaju strata. 3adania nad etiologi samouszkodze koncentruj si% przede wszystkim na do&wiadczeniach z dziecistwa -np. @an der (olk i in., /77/.. >d pewnego czasu uznaje si%, e zdarzeniami poprzedzajcymi samookaleczenia s doznane w dziecistwie akty przemocy fizycznej i seksualnej -de Ioung, /7N9.. 2amouszkodzenia w takim wypadku wed"ug wszelkiego prawdopodobiestwa pojawiaj si% jako sposb radzenia sobie z wykorzystaniem. ,wizek mi%dzy maltretowaniem w dziecistwie a samouszkodzeniami podkre&laj ponadto opracowania sugerujce, e do&! znaczna cz%&! wykorzystywanych bdM zaniedbywanych dzieci -+reen, /78N. i wykorzystywanych seksualnie nastolatkw -Dindberg, Cistad, /7NR. mo e zacz! si% okalecza!. +reen -/78N. na przyk"ad ustali", e A/V dzieci z grupy wykorzystanych i zaniedbywanych praktykowa"o uderzanie g"ow o mur, gryzienie si%, przy eganie bdM nacinanie skry. ?a@azza -/77<. w swym przegldzie obejmujcym z gr 9RB artyku"w dowodzi, e zachodzi silny zwizek mi%dzy samookaleczeniami a :sytuacjami stresujcymi;, do ktrych zalicza on fizyczne bdM seksualne wykorzystanie w dziecistwie, zabiegi medyczne lub hospitalizacj% we wczesnym

i depresj% rodzicw. Wszystkie te sytuacje pocigaj za sob jaki& rodzaj niew"a&ciwego traktowania, zaniedbania i utraty autonomii, prowadzc do pojawienia si% poczucia bezradno&ci, z"o&ci i straty u dziecka. W wypadku osb, ktre zaczynaj si% uszkadza! w okresie dorastania bdM nawet we wczesnym lub pMnym dziecistwie -stanowi one wi%kszo&! ludzi dokonujcych samouszkodze, o czym przekonali&my si% w rozdziale pierwszym., przyczyny tych zachowa naturalnie tkwi! musz gdzie& w pierwszych latach ycia. 2amouszkodzenia, do ktrych dochodzi dopiero w wieku doros"ym, tak e cz%sto zdaj si% wiza! z do&wiadczeniami dziecistwa, ale przecie wydarzenia ycia doros"ego rwnie mog prowadzi! do ich wystpienia. 4ak dotd, stosunkowo niewielu autorw analizowa"o wp"yw do&wiadcze ycia doros"ego na wyst%powanie zachowa samouszkadzajcych. +reenspan i 2amuel -/7N7., opierajc si% na niewielkiej prbie, uwa aj, e do samouszkodze mo e doj&! po doznanym w yciu doros"ym gwa"cie lub innym urazie, niezale nie od do&wiadcze z dziecistwa. Hymczasem 'itman -/77B. i Dyons -/77/. ustalili, e samouszkodzenia mog pojawi! si% w nast%pstwie urazu wojennego.

-ondaz .rno!d, ,naczcy by" wiek dziecka w chwili trau$matycznego do&wiadczenia. W zale no&ci od niego pojawia"y si% r ne formy autodestrukcyjno&ci# im dziecko by"o m"odsze w momencie pierwszego wykorzystania lub oddzielenia od opiekunw, tym cz%&ciej dochodzi"o do nacinania skry -w przeciwiestwie do innych form zachowa autodestrukcyjnych, takich jak przejadanie si% bdM prby samobjcze. i tym powa niejsze by"y zadawane sobie rany. Walsh i 5osen -/7NN. w swym badaniu przeprowadzonym z udzia"em nastolatkw dokonujcych samouszko$dze ustalili, e wielu z nich prze y"o w przesz"o&ci utrat% rodzica -w wyniku &mierci bdM roz"ki $ cz%sto spowodowanej pobytem w placwce opiekuczej.. Wielu mia"o za sob do&wiadczenia przemocy fizycznej bdM seksualnej, a wi%c czynnik ten po raz kolejny wykaza" najsilniejsz korelacj% z samookaleczeniem. Wi%kszo&! badanych pochodzi"a z rodzin, w ktrych dominowa"a impulsywno&!, przemoc, alkoholizm, autodestrukcyjno&! i chaos. ,naczca cz%&! przeby"a te w dziecistwie ci% kie i chroniczne choroby lub zabiegi chirurgiczne. powizania mi%dzy traumatycznymi prze yciami a samouszkodzeniami rozumiemy w sposb nast%pujcy. >t do&wiadczenia wywo"ujce uraz psychiczny przynosz dwojakie efekty mogce doprowadzi! do samouszkodzenia. 'o pierwsze zmuszaj one dziecko -a pMniej i doros"ego. do prze ywania niezwykle z"o onych, przykrych emocji z powodu braku autonomicznych sposobw radzenia sobie. 2amouszkodzenia mog rozwin! si% jako jedyna alternatywa wobec obawy, e by! mo e traumatyzujcego do&wiadczenia nie uda si% przetrwa!. 'o drugie prze ycia takie, zw"aszcza maltretowanie, cz%sto budz w jednostce poczucie niskiej warto&ci oraz uczucia nienawi&ci do siebie, winy i wstydu, ktre z kolei mog prowadzi! do wystpienia tendencji autodestrukcyjnych.

2z+sto pokrz#wdzeni uruchamiaj, wBasne mechanizm# o%ronne" dziaBaj,c w warunkach tzw stanu w#Cszej koniecznoDci" dokonuj, wi+c w#%oru mniejsze$o zBa" kied# to postawieni w s#tuacji prz#musowej poDwi+caj, do%ro niCszej wartoDci na rzecz do%ra w#Cszej wartoDci / ich uznaniu wartoDE jak, jest unikni+cie powrotu do Drodowiska o%j+te$o s#stemem przemoc# cz+sto staje si+ wartoDci, w#Csz," aniCeli wBasne zdrowie 6okrz#wdzeni stosuj, w t#m w#padku mechanizm o%ronn# w postaci ucieczki 6odejmuj, dec#zj+ o dokonaniu samookaleczenia w przekonaniu" Ce w ten sposF% unikn, utrz#muj,ce$o si+ stanu za$roCenia i napi+cia" ktFre jest nieodB,czn#m elementem &unkcjonowania w ich naturaln#m Drodowisku 6okrz#wdzeni staj, przed alternat#w, %,dG utrat# wBasne$o zdrowia" na skutek podj+te$o przez nich dziaBania" %,dG naraCeniem si+ na dziaBanie osF% trzecich" ktFre$o

konsekwencje s, trudne do przewidzenia /#daje si+ wi+c" w t#m prz#padku" Ce pokrz#wdzeni skBonni s, %ardziej w#rz,dziE so%ie krz#wd+" co jest im znane oraz w zakresie" jaki sami so%ie w#znacz, @w#znaczenie rodzaju oraz re$ulowanie nasilenia cierpienia przez same$o sie%ieA" aniCeli naraCaE si+ na utrat+ cze$oD rFwnie wartoDciowe$o" jak np poczucie %ezpieczeHstwa w o%szarze zdrowia &iz#czne$o i ps#chiczne$o oraz w zakresie w#znaczon#m przez ko$oD inne$o @naraCenie na cierpienie przez ko$oD inne$oA

Self Injury: Is It a Syndrome?

Michelle Eisenkra&t" M < Studies estimate that .I o& the $eneral population has sel&9injured @/hite Kress" 2003J Klonsk#" *ltmanns K Turkheimer" 2003AJ the preLalence amon$ colle$e students is eLen hi$her" ran$in$ &rom '2I @MaLazza" '!!-A to 3:I @Gratz" 200'A o& students haLin$ had at least one episode o& S= DEFINICJE Favazza's (199 ! "ont#nues to $e t%e most &#dely a""e'ted def#n#t#on of SI: (t%e del#$erate) d#re"t destru"t#on or alterat#on of $ody t#ssue &#t%out "ons"#ous su#"#dal #ntent) $ut result#n* #n #njury severe enou*% for t#ssue dama*e (e+*+) s"arr#n*! to o""ur+( *ther de&initions come &rom a Lariet# o& researchers Gratz @200'A de&ined S= as Ndirect" repetitiLe sel&9harm %ehaLior with low lethalit# (which) occurs within a short time &rame" is accompanied %# personal awareness o& the e&&ects o& oneOs actions" and inLolLes a conscious intent to harm onesel&N @p 2:.A 6attison and Kahan @'!83A descri%ed people who sel&9injure as Npersons with apparent consciousness and will&ul intent (per&ormin$) pain&ul" destructiLe" and injurious acts upon their own %odies without the apparent intent to kill themselLesN @p 8-PA /hite Kress @2003A used the de&inition Na Lolitional act to harm oneOs %od# without an# intention to die as a result o& the %ehaLiorN @p .!0A To date" S= researchers haLe re&erred to the phenomenon as 0 Nparasuicide" &ocal suicide" sel&9attack" sel&9mutilation" autoa$$ression" s#m%olic woundin$" non9&atal deli%erate sel&9harm"N @6attison K Kahan" '!83" p 8-P A M# %edziem# uz#wac $lownie terminu samouszkodzenie ,ul#-o&s-a zal#"za je do uzalezn#en+ Qdaje si+" Ce istniej, jednak przesBanki ku temu" a%# prz#$l,daE si+ samouszkodzeniom umiarkowan#m z perspekt#w# uzaleCnieH 2hociaC%# podo%ieHstwa w naBo$ow#m re$ulowaniu uczuE" upoDledzona zdolnoDE kontroli nad samookaleczaniem" uporcz#we m#Dlenie o aktach okaleczania" powtarzanie t#ch aktFw mimo ponoszenia konsekwencji @zdrowotn#ch" spoBeczn#chA" koncentracja C#cia wokFB samouszkodzeH zach+caj, do re&leksji na $runcie terapii uzaleCnieH

Qa w#odr+%nieniem samookaleczeH spoDrFd inn#ch za%urzeH &unkcjonowania zdec#dowanie opowiada si+ Renni&er Muehlenkamp" ktFra s&ormuBowaBa siedem kr#teriFw dia$nost#czn#ch s#ndromu celow#ch samouszkodzeH @za0 Eisenkra&t" 200-" s PA0

' Rednostka jest zaa%sor%owana &iz#czn#m ranieniem sie%ie" jednak jej dziaBanie jest poz%awione intencji samo%Fjczej 2 Rednostka jest niezdolna do powstrz#mania impulsu zranienia sie%ie 3 <kt samouszkodzenia jest poprzedzon# su%iekt#wn#m odczuciem narastaj,ce$o napi+cia" $niewu" l+ku" d#s&orii cz# o$Flne$o d#stresu *so%a nie jest w stanie uwolniE si+ od t#ch odczuE" ani ich kontrolowaE . 6o akcie samookaleczenia oso%a odczuwa nat#chmiastow, ul$+ : *so%a prz#najmniej pi+E raz# dokonaBa aktu samouszkodzenia wedBu$ powtarzaj,ce$o si+ wzorca @chociaC metoda samouszkodzenia mo$Ba ulec zmianieA - Samouszkodzenia nie moCna w#jaDniE o%ecnoDci, ps#choz#" transseksualizmu" upoDledzenia um#sBowe$o" za%urzeniami rozwoju %,dG o$Fln#mi dole$liwoDciami med#czn#mi P Samouszkodzenia powoduj, istotne pro%lem# lu% znaczne zakBFcenia w &unkcjonowaniu jednostki w o%r+%ie waCn#ch o%szarFw takich jak0 C#cie spoBeczne" zawodowe