You are on page 1of 89

UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO

Wydzia Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii

CECHY OSOBOWOCI I DOWIADCZENIA MISTYCZNE U OSB ZAYWAJCYCH SUBSTANCJE HALUCYNOGENNE

Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Pawa Izdebskiego

BYDGOSZCZ 2011

SPIS TRECI

Streszczenie ...........................................................................................................................4 Wstp.....................................................................................................................................5

Rozdzia 1. Substancje halucynogenne jako specyficzna grupa substancji psychoaktywnych............................................................................ 7


1.1. Substancje psychoaktywne..................................................................................7 1.1.1. Perspektywa historyczna ..............................................................................7 1.1.2. Rozpowszechnienie zaywania substancji psychoaktywnych w Polsce.........8 1.1.3. Klasyfikacja substancji psychoaktywnych....................................................8 1.2. Substancje halucynogenne ................................................................................10 1.2.1. Definicja i wyjanienie terminu..................................................................10 1.2.2. Perspektywa historyczna ............................................................................11 1.2.3. Rozpowszechnienie zaywania substancji halucynogennych w Polsce .......12 1.2.4. Klasyfikacja i dziaanie psychofarmakologiczne ........................................13 1.2.5. Efekty oddziaywania substancji halucynogennych na czowieka ...............15 1.2.6. Zagroenia zwizane z uywaniem substancji halucynogennych................17 1.3. Zakoczenie .....................................................................................................23

Rozdzia 2. Osobowo i czynnikowe ujcie osobowoci .............................. 25


2.1. Czynnikowe ujcie osobowoci ........................................................................25 2.1.1. Czynnikowa teoria cech R.B. Cattela .........................................................26 2.1.2. Trjczynnikowa teoria H.J. Eysencka.........................................................27 2.1.1. Picioczynnikowa teoria osobowoci P.T. Costy, Jr. i R.R. McCrae ...........28 2.2. Zwizek cech osobowoci z zaywaniem substancji halucynogennych .............32 2.2.1. Osobowociowe uwarunkowania zaywania substancji psychoaktywnych .32 2.2.2. Osobowociowe uwarunkowania zaywania substancji halucynogennych..33 2.2.3. Wpyw zaywania substancji halucynogennych na osobowo...................34 2.3. Zakoczenie .....................................................................................................36

Rozdzia 3. Dowiadczenia mistyczne............................................................ 38


3.1. Koncepcje dotyczce dowiadcze mistycznych ...............................................38 3.1.1. Wczesne koncepcje dowiadcze mistycznych...........................................38 3.1.2. Koncepcja uniwersalnego rdzenia (common core) W.T. Stacea.................40 3.2. Zaywanie substancji halucynogennych a dowiadczenia mistyczne .................42 3.3. Zakoczenie .....................................................................................................45

Rozdzia 4. Metodologia bada wasnych ..................................................... 47


4.1. Zaoenia teoretyczne i model bada.................................................................47 4.2. Problemy i pytania badawcze............................................................................48 4.3. Hipotezy badawcze ...........................................................................................48 4.4. Zmienne i ich operacjonalizacja ........................................................................49 4.5. Charakterystyka narzdzi badawczych ..............................................................49 4.5.1. Ankieta dotyczca zaywania substancji psychoaktywnych.......................49 4.5.2. Inwentarz Osobowoci NEO-PI-R Costy i McCrae ...................................49 4.5.3. Skala Mistycyzmu Hooda .........................................................................51 4.6. Opis badanej grupy ...........................................................................................52 4.7. Procedura badawcza .........................................................................................53 4.8. Zastosowane metody analizy statystycznej........................................................54

Rozdzia 5. Wyniki bada wasnych.............................................................. 55


5.1. Przedstawienie wynikw...................................................................................55 5.2. Dyskusja wynikw............................................................................................64 Zakoczenie .........................................................................................................................68 Bibliografia ..........................................................................................................................70 Wykaz tabel i rysunkw .......................................................................................................76 Zaczniki ............................................................................................................................77

Streszczenie
W pracy tej postanowiono zbada, czy uytkownicy substancji halucynogennych rni si od ogu spoeczestwa w zakresie cech osobowoci, a take wystpowania u nich dowiadcze mistycznych. Przebadano 43 osoby deklarujce zaywanie halucynogenw. Badani wypenili ankiet dotyczc zaywania substancji psychoaktywnych, Inwentarz Osobowoci NEO-PI-R oraz Skal Mistycyzmu. Uytkownicy halucynogenw okazali si cechowa przede wszystkim wysz Otwartoci na dowiadczenie i nisz Sumiennoci w porwnaniu do norm, za w mniejszym stopniu take nisz Ekstrawertycznoci i Ugodowoci. Badani osignli take znacznie wyszy wynik na Skali Mistycyzmu ni osoby z grupy kontrolnej. Ponadto, wykryto pozytywny zwizek pomidzy dowiadczeniami mistycznymi a Otwartoci na dowiadczenie i Ugodowoci. Badanie to pokazao, e ciekawo wiata i zainteresowanie rnorodnoci dowiadcze mog by jedn z gwnych motywacji skaniajcych ludzi do zaywania substancji halucynogennych, ktre w ich subiektywnych odbiorze mog pomaga w rozwoju osobistym, poszerza wiadomo czy wywoywa gbokie dowiadczenia duchowe.

Wstp

Substancje

halucynogenne

to

bardzo

specyficzna

grupa

rodkw

psychoaktywnych. Wywouj one gbokie zmiany w percepcji, myleniu i nastroju czowieka. Potrafi wprowadza w cakowicie odmienny stan wiadomoci, wywierajc jednoczenie niewielki wpyw fizjologiczny na organizm cechuj si stosunkowo nisk toksycznoci, nie wywouj uzalenienia fizycznego. Ich uytkownicy czsto deklaruj, e rodki te mog suy rozwojowi osobistemu czy wywoywa dowiadczenia mistyczne. Jednoczenie w trakcie ich dziaania mog wystpi powane napady lkowe czy nawet ostre reakcje psychotyczne. Ich nieodpowiedzialne zaywanie moe prowadzi do dugotrwaych negatywnych nastpstw psychicznych.

Halucynogeny pozostaj tematem wywoujcym wiele kontrowersji, tak w rodowisku naukowym jak i w opinii publicznej. Wydaje si, e odmienno rodkw halucynogennych od innych grup substancji psychoaktywnych moe przyciga do ich zaywania take pewn specyficzn grup osb. Dlatego autor postanowi przyjrze si temu zagadnieniu i zbada cechy osobowoci, ktrymi charakteryzuj si osoby zaywajce rodki halucynogenne. W literaturze zagranicznej istnieje wiele bada dotyczcych cech osobowoci osb zaywajcych rne substancje psychoaktywne, jednak bardzo mao bada dotyczy uytkownikw halucynogenw. Ponadto, w pracy postanowiono zbada kwesti dowiadcze mistycznych wywoywanych przez substancje halucynogenne. Autor zdecydowa si porwna wystpowanie dowiadcze mistycznych u osb zaywajcych rodki halucynogenne oraz osb niezaywajcych adnych narkotykw. Temat ten by poruszany w literaturze zagranicznej, jednak nigdy w naszym kraju. Celem niniejszej pracy jest zatem zbadanie, czy uytkownicy substancji halucynogennych rni si od ogu spoeczestwa w zakresie cech osobowoci, a take wystpowania u nich dowiadcze mistycznych. Autor na podstawie dostpnej literatury przyj hipotezy twierdzce, i takie rnice wystpuj. W celu weryfikacji postawionych hipotez zastosowano procedur ex-post-facto. Badani zostali poproszeni o wypenienie ankiety dotyczcej zaywania substancji psychoaktywnych, Inwentarza Osobowoci NEO-PI-R oraz Skali Mistycyzmu. W pierwszym rozdziale niniejszej pracy przedstawiono charakterystyk halucynogenw na tle innych substancji psychoaktywnych. Omwiono histori tych 5

rodkw, rozpowszechnienie ich zaywania w naszym kraju, podzia, efekty ich oddziaywania na czowieka oraz zagroenia zwizane z ich stosowaniem. Rozdzia drugi dotyczy osobowoci czowieka w ujciu czynnikowym, ze szczeglnym uwzgldnieniem Picioczynnikowej Teorii Osobowoci Costy i McCrae, ktrej operacjonalizacj kwestionariusz NEO-PI-R zastosowano w przeprowadzonym badaniu. Omwiono te moliwe zwizki czce cechy osobowoci czowieka z zaywaniem substancji halucynogennych. Trzeci rozdzia skupia si na

dowiadczeniach mistycznych. Przedstawia koncepcj uniwersalnego rdzenia Stacea, ktr operacjonalizuje wykorzystana w badaniach Skala Mistycyzmu. W tym rozdziale zebrano take wyniki bada dotyczcych wywoywania przez rodki halucynogenne dowiadcze mistycznych. W rozdziale czwartym przedstawiono metodologi bada wasnych, natomiast rozdzia pity przedstawia wyniki bada oraz ich dyskusj. Mam nadziej, e niniejsza praca przyczyni si do lepszego zrozumienia specyfiki substancji halucynogennych oraz powodw i motywacji, dla ktrych ludzie zaywaj te rodki.

Rozdzia 1. Substancje halucynogenne jako specyficzna grupa substancji psychoaktywnych

Substancje psychoaktywne to zwizki chemiczne, ktre oddziaywaj na orodkowy ukad nerwowy, bezporednio wpywajc na jego funkcje, czego efektem s zmiany w myleniu, percepcji, nastroju czy zachowaniu (Szukalski, 2005). W pierwszej czci tego rozdziau przedstawiona zostanie oglna charakterystyka oraz podzia substancji psychoaktywnych. Pozwoli to czytelnikowi lepiej zrozumie specyfik substancji halucynogennych, ktrych opis, klasyfikacja oraz oddziaywanie na czowieka zostan szczegowo omwione w dalszej czci rozdziau.

1.1. Substancje psychoaktywne

1.1.1. Perspektywa historyczna

Ludzie uywali substancji zmieniajcych stan ich umysu od tysicleci. Stosowano je w celach religijnych, medycznych, spoecznych i rekreacyjnych. Substancje psychoaktywne byy wykorzystywane przez wszystkie pierwotne

spoeczestwa, z wyjtkiem Eskimosw, ktrzy po prostu nie mieli do nich dostpu (Stafford, 1993; Weil, 2004). Wydaje si wic, e potrzeba odmienienia stanu wiadomoci i wyzbycia si ogranicze codziennej egzystencji jest naturaln potrzeb czowieka. A by moe nie tyko jego, gdy take wiele zwierzt spoywa psychoaktywne roliny czy sfermentowane owoce w celu odurzenia si (Weil, 2004). lady nasion konopi oraz makwek odnaleziono ju w grobach z epoki neolitu (Rudgley, 2002). Staroytny historyk Herodot opisywa, e w V wieku p.n.e. Scytowie uprawiali i stosowali konopie. Od ponad 3 tysicy lat p.n.e. w rnych kulturach uywane byo opium jako rodek medyczny lub odurzajcy (Szukalski, 2005). Take w trzecim tysicleciu p.n.e. w Mezopotamii wytwarzano alkohol, za na dalekim wschodzie uto betel (Rudgley, 2002). W czasach staroytnych rzadko wykorzystywano

substancje zmieniajce wiadomo w celach rekreacyjnych. Stosowano je gwnie w rytualnych obrzdach, praktykach religijnych czy dla zwikszenia sprawnoci w walce. Substancje psychoaktywne towarzysz take dzisiejszej cywilizacji, jednak zmieni si stosunek do nich. Ich rekreacyjne uywanie, a przede wszystkim naduywanie, jest postrzegane jako jeden z najwaniejszych spoecznych i zdrowotnych problemw wspczesnego wiata. Zaywanie substancji wie si nie tylko z rozmaitymi szkodami dla ich uytkownikw, ale take z ogromnymi kosztami dla spoeczestwa. Opieka zdrowotna, dozr prawny czy prby kontrolowania

przestpczoci zwizanej z narkotykami pochaniaj niezliczone koszty (Nutt i in., 2007).

1.1.2. Rozpowszechnienie zaywania substancji psychoaktywnych w Polsce

W Polsce najczciej stosowanym rodkiem psychoaktywnym jest alkohol. Wedug oglnopolskich bada ankietowych zrealizowanych w 2006 roku (Sierosawski, 2006) spoywanie napoju alkoholowego przynajmniej raz w przecigu ostatnich 12 miesicy deklarowao 90,6% ogu populacji. Aktualne palenie tytoniu deklarowao za 40,5 % badanych. Uywanie nielegalnych substancji jest znacznie mniej

rozpowszechnione. Najpopularniejszymi z nich s przetwory konopi marihuana lub haszysz. W badaniach tych, do ich stosowania kiedykolwiek w yciu przyznao si 9 % mieszkacw kraju, za w cigu ostatnich 12 miesicy 2,7 %. Uywanie innych zabronionych przez prawo uywek jest jeszcze rzadsze i rzadko przekracza 1 % populacji. Nielegalne substancje s jednak znacznie bardziej rozpowszechnione wrd modziey. W grupie wiekowej 15-24 lata stosowanie marihuany lub haszyszu chocia raz w yciu deklarowao ju 17,3 % badanych, amfetaminy 4,8 %, za ecstasy 2,3 %.

1.1.3. Klasyfikacja substancji psychoaktywnych

Na wiecie wystpuje ogromna liczba rodkw psychoaktywnych, tak pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznego, o bardzo zrnicowanej strukturze i kierunku dziaania. Dlatego podejmowano rne prby ich klasyfikacji. W 1974 roku Komitet Ekspertw wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO, 1974) wyrni osiem podstawowych typw toksykomanii: 8

Typ alkoholowo-barbituranowy Typ amfetaminowy Typ kannabis Typ kokainowy Typ substancji halucynogennych Typ khat Typ opiatw Typ lotnych rozpuszczalnikw

Z kolei Midzynarodowa Klasyfikacja Chorb ICD-10 (Puyski i Wcirka, 2000) zawiera kliniczny podzia zaburze psychicznych i zaburze zachowania

spowodowanych przyjmowaniem substancji psychoaktywnych. S to: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane piciem alkoholu Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem opiatw Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem kannabinoidw Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem lekw nasennych i uspokajajcych Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem kokainy Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem innych substancji psychostymulujcych Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem substancji halucynogennych Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem tytoniu Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem lotnych rozpuszczalnikw Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uywaniem kilku substancji lub innych substancji psychoaktywnych

Klasyfikacje te maj jednak pewne mankamenty: straciy ju nieco na aktualnoci i zaliczaj do rnych grup substancje o bardzo zblionym kierunku dziaania. Wydaje si, e bardziej spjna klasyfikacja powinna uwzgldnia przede wszystkim charakter dziaania substancji na orodkowy ukad nerwowy. Przykadem takim jest podzia zaproponowany przez Shuckita (2000, za: Szukalski, 2005): Depresanty orodkowego ukadu nerwowego, np. alkohol, barbiturany, benzodiazepiny Stymulanty OUN, np. amfetamina, metaamfetamina, kokaina, khat, kofeina Opioidy, np. heroina, morfina, kodeina Kannabis marihuana i haszysz rodki halucynogenne, np. LSD, psylocyna, meskalina, halucynogenne pochodne amfetaminy Inhalanty, np. propan, butan, kleje Inne, np. fencyklidyna, ketamina

Dawniej kontrol nad uyciem substancji psychoaktywnych stanowia tradycja i religia. W dzisiejszych czasach kontrol t sprawuj przepisy prawne. Legalne, dopuszczone do uytku rodki okrela si zazwyczaj mianem uywek. rodki zabronione przez prawo w jzyku potocznym nazywane s zwykle narkotykami (Sikorski, 1999). Jest to jednak okrelenie nieprecyzyjne, gdy narkotyk (od gr. narcotikos oszaamiajcy) to dosownie substancja powodujca zniesienie blu, eufori i oszoomienie. Termin ten powinien wic odnosi si tylko do grupy opioidw, ktre wykazuj takie wanie dziaanie (Szukalski, 2005).

1.2. Substancje halucynogenne

1.2.1. Definicja i wyjanienie terminu

Substancje halucynogenne to charakterystyczna, bardzo odmienna od innych grupa rodkw psychoaktywnych. Mona je opisa jako substancje chemiczne, ktre w dawkach nietoksycznych wywouj zmiany funkcji poznawczych czowieka, tj. percepcji i mylenia, a take nastroju, bez cech spltania, utraty pamici lub dezorientacji co do wasnej osoby, miejsca i czasu (Szukalski, 2005, s. 135). 10

Istnieje wiele kontrowersji dotyczcych tych rodkw. Pierwsza z nich dotyczy ju nazewnictwa. Najczciej stosowany termin, substancje halucynogenne (lub halucynogeny), jest w pewien sposb mylcy. Substancje te rzeczywicie mog wywiera gboki wpyw na percepcj i wywoywa znieksztacenia wzrokowe czy suchowe, bardzo rzadko jednak, przynajmniej w typowych dawkach, wywouj rzeczywiste halucynacje, czyli spostrzeenia zmysowe rzeczy, ktre nie istniej w rzeczywistoci (Grinspoon i Bakalar, 1997). Inny zaproponowany termin, rodki psychozomimetyczne, wskazuje, e stany wywoane nimi przypominaj wystpujce naturalnie psychozy. W objawach rzeczywicie istnieje pewne podobiestwo, szybko stao si jednak jasne, e istniej midzy tymi stanami take spore rnice (Hofmann, 2001). Jeszcze inna, szeroko rozpowszechniona w kulturze nazwa, to substancje psychodeliczne, lub po prostu psychodeliki. Termin ten zrodzi si z greckich sw psyche (umys) i delein (ukazywa, objawia), a wic w wolnym tumaczeniu oznacza objawiajcy umys i odnosi si do gbokich zmian, ktre wywouj one w wiadomoci i sposobie mylenia (Grinspoon i Bakalar, 1997). Ostatnio coraz wiksz popularno w krgach niefachowych nabiera take termin enteogeny (od greckich sw: en wywntrz; theo Bg; gen stwarza, wywoywa), czyli w wolnym tumaczeniu - substancje sprawiajce, e Bg objawia si wewntrz kogo (Richards, 2005). Okrelenie to podkrela duchowe i mistyczne aspekty dziaania tych rodkw. W tej pracy stosowany jest jednak termin substancje halucynogenne, gdy mimo swoich niecisoci, jest on najczciej przywoywany w literaturze naukowej.

1.2.2. Perspektywa historyczna

Roliny czy grzyby zawierajce substancje halucynogenne byy uywane od zarania dziejw przez wikszo spoecznoci pierwotnych w obrzdach religijnych, rytuaach i ceremoniach. Najstarsze lady wskazujce na uywanie halucynogenw dostarczone s przez archeologw. Odkryli oni ryty naskalne na grobowcu datowane na ok. 6000 lat p.n.e., ktre przez wielu badaczy s uwaane za wytworzone pod wpywem substancji halucynogennych, gdy skadaj si z charakterystycznych wizyjnych wzorw, ktrych nie ma odpowiednika w naturze (Rudgley, 2002). Odnaleziono te lady wskazujce na uywanie tak zwanego peyotlu, kaktusa zawierajcego meskalin, 11

przez Indian pnocnoamerykaskich ju ok. 3700 r. p.n.e. (El-Seedi i in., 2005). Czonkowie pierwotnych spoecznoci w Ameryce Poudniowej spoywali

halucynogenny napj zwany ayahuasca (wino duszy) co najmniej od 2000r. p.n.e. (Naranjo 1986, za: Barbosa i in., 2009). W Ameryce rodkowej rdzenna ludno spoywaa z kolei grzyby psylocybinowe, zwane przez nich teonancatl, czyli pokarmem bogw, co najmniej od 1500 r. p.n.e. (Szukalski, 2005). Wielu badaczy jest zdania, e w skad kykeonu, tajemniczej mikstury spoywanej przez Antycznych Grekw w Misteriach Eulezyjskich, wyprawianych od ok. 1500 r. p.n.e., wchodzi sporysz, pasoytniczy grzyb zawierajcy substancje halucynogenne spokrewnione z dietyloamidem kwasu D-lizergowego - LSD (Hofmann, 2001; Stafford, 1993). W historii najnowszej rodki halucynogenne, szczeglnie LSD, miay swj renesans w latach 60-tych i pocztku lat 70-tych XX wieku. Ich zaywanie zwizane byo z rozkwitem kontrkultury modzieowej w USA (Hofmann, 2001). Wraz z upadkiem tego ruchu, take rekreacyjne uywanie halucynogenw stao si znacznie mniej powszechne. Naturalne substancje halucynogenne s wykorzystywane po dzi dzie w praktykach religijnych przez potomkw rdzennej ludnoci. Na terenie USA dziaa na przykad Native American Church, ktrego wyznawcy w ramach sakramentu zaywaj peyotl (Szukalski, 2005). W Ameryce Poudniowej natomiast czonkowie organizacji religijnych w dalszym cigu uywaj w swoich ceremoniach napoju ayahuasca (Barbosa i in., 2009).

1.2.3. Rozpowszechnienie zaywania substancji halucynogennych w Polsce

Zaywanie halucynogenw, szczeglnie regularne, nie jest w Polsce zbyt powszechne. Wedug raportu z oglnopolskich bada ankietowych (Sierosawski, 2006), badajcego populacj w wieku od 15 do 64 lat, w 2006 roku przynajmniej raz w yciu zaycie grzybw halucynogennych deklarowao 1% badanych, za LSD 0,9%. Wikszo z tych ludzi nie zalicza si do aktualnych uytkownikw tych substancji, gdy w cigu ostatnich 12 miesicy zaywa te rodki tylko 0,1% populacji. Stosowanie substancji halucynogennych, podobnie jak innych rodkw psychoaktywnych, jest bardziej rozpowszechnione u mczyzn. Cho raz w yciu zaycie LSD deklarowao 1,5% mczyzn i tylko 0,3% kobiet.

12

Najwicej uytkownikw wikszoci substancji psychoaktywnych stanowi ludzie modzi. Nie inaczej jest w przypadku halucynogenw. W grupie wiekowej 15-24 lata przynajmniej raz w yciu zaycie LSD deklarowao 1,7% badanych, w grupie 2534 lata 1,5%, w grupie 35-44 lata 0,7%, za w starszych grupach wiekowych rodek ten praktycznie nie by stosowany (Sierosawski, 2006).

1.2.4. Klasyfikacja i dziaanie psychofarmakologiczne

Pod wzgldem budowy chemicznej, substancje halucynogenne mona podzieli na dwie grupy alkaloidw (Johnson i in., 2008; Nichols, 2004): Tryptaminy (m.in. psylocybina, LSD, DMT) Fenetylaminy (m.in. meskalina i syntetyczne, halucynogenne pochodne amfetaminy)

Do substancji halucynogennych bywaj take zaliczane inne rodki. Nale do nich dysocjanty (np. ketamina, i fencyklidyna), delirianty (np. atropina i skopolamina) oraz 3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA). Ich dziaanie pod pewnymi wzgldami moe by podobne do omwionych wczeniej halucynogenw, zasadniczo rni si one jednak zarwno budow, farmakologicznymi sposobami dziaania jak i subiektywnymi efektami, ktre wywouj (Johnson i in., 2008). Dlatego w tej pracy, termin substancje halucynogenne zarezerwowany jest tylko dla substancji z grup tryptamin i fenetylamin, okrelanych te czasami mianem klasycznych

halucynogenw (Nichols, 2004). Fenetylaminy pod wzgldem budowy chemicznej zblione s do

neuroprzekanikw: dopaminy i noradrenaliny, za tryptaminy wykazuj podobiestwo do neuroprzekanika serotoniny. Jednak podstawowe oddziaywanie obydwu tych grup na orodkowy ukad nerwowy opiera si na ich agonistycznym dziaaniu w stosunku do receptorw serotoninowych 5-HT2, a w szczeglnoci 5-HT2A. (Aghajanian i Marek, 1999; Nichols, 2004). Najprawdopodobniej wanie agonistyczne dziaanie

halucynogenw na te receptory w najwikszej mierze odpowiada za ich gboki wpyw na mylenie, percepcj i emocje czowieka.

13

Substancje halucynogenne z obu tych grup wystpuj zarwno jako alkaloidy naturalne, jak produkowane syntetycznie. Do najczciej uywanych rekreacyjnie nale (Szukalski, 2005): Dietyloamid kwasu D-lizergowego LSD. Zsyntezowany po raz pierwszy w 1938 roku, jest najsilniejszym (najaktywniejszym pod wzgldem dawki) znanym halucynogenem. Jego aktywna dawka waha si zwykle w przedziale od 50 do 250g, czyli zaledwie 0,05 0,25 mg, o wiele mniej ni masa ziarenka piasku . Psylocyna i psylocybina wystpujce w grzybach, gwnie z rodzaju Psilocybe. Grzyby te s rozpowszechnione na caym wiecie, od terenw arktycznych do tropikalnych i wszdzie, gdzie wystpuj byy i s stosunkowo czsto uywane. Psylocybina bywa take wytwarzana syntetycznie czy to nielegalnie, czy do wykorzystania w badaniach naukowych. Dimetylotryptamina DMT. Roliny zawierajce ten rodek byy i s powszechnie stosowane przez rdzennych mieszkacw Ameryki Poudniowej w napoju ayahuasca. W kulturze zachodniej czciej zaywa si syntetyczne DMT w postaci palonej lub iniekcyjnej. ladowe iloci DMT wytwarzane s take w mzgu czowieka przez gruczo szyszynki. Meskalina substancja wystpujca w kaktusach znanych jako peyotl. Od tysicleci a do teraz zaywana przez Indian Pnocnej i rodkowej Ameryki. Jest otrzymywana take syntetycznie. Halucynogenne pochodne amfetaminy (m.in. DOM, DOB, 2-CB, 2-CE) stosunkowo niedawno odkryta grupa substancji syntetycznych, ktre oprcz waciwoci halucynogennych wykazuj zwykle take dziaanie stymulujce.

Wszystkie wymienione wyej substancje, a take wiele innych halucynogennych tryptamin i fenetylamin, rni si w dawkowaniu, czasie dziaania i czci efektw. Niektre s aktywne ju w dawce 50g (LSD), inne 300mg (meskalina). Efekty jednych z nich utrzymuj si p godziny (palone DMT), innych za nawet 30 godzin (DOM). Generalnie, rodki te wywouj jednak podobne spektrum subiektywnych efektw odczuwanych przez uytkownikw (Johnson i in., 2008).

14

1.2.5. Efekty oddziaywania substancji halucynogennych na czowieka

W przeciwiestwie do wszystkich innych grup substancji psychoaktywnych, ktrych dziaanie jest zwykle przewidywalne, efekty wywoywane przez halucynogeny s bardzo zmienne, indywidualne i w duej mierze zalene od szeregu czynnikw okrelanych jako nastawienie i otoczenie (set and settings) (Hofmann, 2001; Nichols, 2004). Nastawienie odnosi si do czynnikw wewntrznych, takich jak osobowo, stan psychiczny i oczekiwania uytkownika, za otoczenie - do aktualnych warunkw zewntrznych. Z powodu tej indywidualnoci dziaanie rodkw halucynogennych bywa czsto okrelane jako niespecyficzne wzmocnienie, intensyfikacja umysowych (Grinspoon i Bakalar, 1997; Grof, 2000). Dr. Stanislav Grof (2000), po przeanalizowaniu 3800 zapisw sesji LSD w warunkach klinicznych, nie znalaz ani jednego objawu, ktry byby absolutnie stay i wystpowa zawsze. Mimo to, mona okreli pewne efekty, ktre pojawiaj si stosunkowo czsto. Nale do nich (Grinspoon i Bakalar, 1997; Grof, 2000) : Symptomy fizyczne halucynogeny zazwyczaj nie wywouj gbokich zmian somatycznych, mog jednak pojawi si reakcje obejmujce wegetatywny ukad nerwowy, takie jak rozszerzenie renic, podniesienie ttna, wzrost cinienia, nudnoci, dreszcze, napicie mini lub rzadziej, przeciwne zwolnienie pulsu, obnienie cinienia, rozlunienie mini; Zmiany percepcyjne stanowi do typow i czsto powtarzajc si reakcj na rodki halucynogenne. Do zmysw uytkownika dociera niezwykle intensywna fala bodcw sensorycznych. Dominuj rnego rodzaju znieksztacenia i zudzenia wzrokowe i suchowe falowanie obrazu, zmiany perspektywy, pozostawanie powidokw, poczucie oywienia przedmiotw, synestezje (syszenie kolorw, widzenie dwikw itp.). Zmysy czsto wydaj si wyostrzone kolory staj si intensywniejsze, kontury silniej zaznaczone. Przy zamknitych oczach pojawiaj si ywe wizje. Poczucie czasu i przestrzeni moe si zmienia czas zdaje si zwalnia, przestrze rozciga, w skrajnych przypadkach ustpujc poczuciu wiecznoci i nieskoczonoci; Zmiany emocjonalne take mog by bardzo gbokie. Zwykle wszelkie emocje odbierane s z wyjtkow intensywnoci czsto pojawia si procesw

wszechogarniajca euforia i bogo, jednak rwnie dobrze, szczeglnie przy

15

niekorzystnym nastawieniu i otoczeniu, uytkownicy halucynogenw mog doznawa ekstremalnego strachu czy rozpaczy. Zmiany mylenia rwnie s wyrane. Tok mylenia moe ulec przypieszeniu bd zwolnieniu. Dominuj wolne skojarzenia i mylenie intuicyjne, obrazowe. Normalne i codzienne aspekty otoczenia interpretowane s jako majce szczeglne znaczenie i wielk gbi. Czsto zdarzaj si wewntrzne refleksje, przynoszce poczucie wgldu w natur siebie, innych ludzi czy wszechwiata. Jednake moe rwnie wystpowa znieksztacona interpretacja zdarze w postaci uroje przeladowczych, odniesienia czy wielkociowych. Pami przy standardowych dawkach zwykle pozostaje nienaruszona. Zmiany wiadomoci s bardzo specyficzne. Zwykle nie ma oznak ilociowego osabienia wiadomoci, takich jak senno, stupor lub piczka. Przy umiarkowanych dawkach zachowana zostaje orientacja co do wasnej tosamoci, czasu i miejsca. wiadomo zmienia si jednak jakociowo, w sposb podobny do tej wystpujcej we nie, medytacji czy transie. Zjawisko to bywa opisywanie jako ekspansja wiadomoci. Dowiadczenia duchowe i mistyczne wystpuj szczeglnie po wysokich dawkach halucynogenw. Mona tu wymieni takie niecodziennie odczucia, jak poczucie jednoci z wszystkimi ludmi, wszechwiatem czy Bogiem, dowiadczenia mierci i odrodzenia, poczucie ostatecznej rzeczywistoci, kontaktu z duchami czy demonami. Doznania te zostan szerzej omwione w dalszej czci pracy (rozdz. 3).

Ditman i Bailey (1967) przeprowadzili badanie, w ktrym podali ochotnikom w klinicznym warunkach przecitn dawk (100-200g) LSD. Po przeminiciu dziaania rodka, badani zostali poproszeni o posortowanie 300 kart zawierajcych okrelenia mogce opisa ich dowiadczenia, zaczynajc od tych, ktre robi to najlepiej. Te 300 okrele zostao zgrupowanych w 18 kategorii. Oto one, poczynajc od tych, ktre najtrafniej opisuj dziaanie rodka: Euforia, rado, relaksacja Poczucie zrozumienia i sensu Poczucie cudownoci Zwikszone doznania estetyczne 16

Odczucie empatii i bliskoci z innymi Poczucie jednoci i dowiadczenia religijne Podwyszona czujno Zaburzenia percepcyjne Przemylenia, wspomnienia Niezwyke doznania cielesne Dyskomfort somatyczny Doznania hipnagogiczne Poczucie symboliki, obrazowoci Depresja, smutek Urojenia, paranoja Wrogo, irytacja Niepokj, strach Halucynacje

Badanie to pokazuje, e najwaniejsze i najczstsze efekty LSD w odczuciu uytkownikw tego rodka to pozytywne zmiany emocjonalne i zmiany poznawcze zwizane z odczuciami zrozumienia, wgldu, doznaniami estetycznymi i duchowymi. Wystpuj take odczucia negatywne, jednak rzadziej. Umieszczenie kategorii halucynacje na ostatnim miejscu wskazuje, jak nieprecyzyjn nazw jest termin rodki halucynogenne.

1.2.6. Zagroenia zwizane z uywaniem substancji halucynogennych

Substancje halucynogenne to bardzo charakterystyczna grupa substancji psychoaktywnych, dlatego take zagroenia wynikajce z ich stosowania s specyficzne. Po pierwsze, zaywanie halucynogenw nie ma na og charakteru cigego lub chronicznego; ludzie zwykle uywaj ich przy rzadkich okazjach. Substancje halucynogenne nie wywouj uzalenienia fizycznego. Nie stwierdzono wystpowania po nich zespou odstawiennego. rodki te maj take niski potencja uzalenienia psychicznego, nie wywouj efektu godu czy przymusu zaywania (Johnson i in., 2008; Nichols, 2004; Seligman, Walker i Rosenhan, 2003).

17

Najprawdopodobniej halucynogeny nie wpywaj na mieszczcy si w mzgu ukad nagrody. Ukad ten zwizany jest z aktywacj szlaku dopaminergicznego, szczeglnie w obszarze jdra plecego. Naukowcy uznaj, e wikszo, jeli nie wszystkie substancje uzaleniajce aktywuj ten mzgowy ukad nagrody. Wyglda na to, e opiaty, kokaina, amfetamina, benzodiazepiny, marihuana, alkohol, nikotyna, a nawet kofeina t sam drog wpywaj na wzrost poziomu dopaminy w mzgu. Tego efektu nie wywouj jednak substancje halucynogenne (Nichols, 2004; Seligman, Walker i Rosenhan, 2003). Badania te zgadzaj si z obserwacjami pokazujcymi, e zwierzta laboratoryjne samodzielnie ucz si zaywa niemal wszystkie substancje naduywane przez czowieka, z wyjtkiem halucynogenw (Johnson i in., 2008; Nichols, 2004; Seligman, Walker i Rosenhan, 2003). Skoro rodki te nie maj prostych waciwoci wzmacniajcych, wydaje si, e ludzie pragn ich zaywa jedynie z powodu ich zoonego oddziaywania na mzg. Uytkownicy tych substancji czsto twierdz, e uywaj ich w celu rozwoju osobistego lub duchowego i dla lepszego zrozumienia siebie i wiata (Nichols, 2004). To moe tumaczy, dlaczego ludzie zaywaj halucynogeny, mimo, e nie maj one nagradzajcych waciwoci dla zwierzt. Pozytywnie oceniane efekty u czowieka zwizane s z wyszymi procesami poznawczymi i nie mog mie odpowiednika u organizmw o mniej rozwinitej korze mzgowej.

Nastpnym

zagadnieniem

jest

kwestia

toksycznoci

substancji

halucynogennych. Oglnie, rodki te wykazuj nisk toksyczno, i nie stwierdzono, by wywoyway uszkodzenia organw wewntrznych lub deficyty neuropsychologiczne (Johnson i in., 2008; Nichols, 2004). Chocia powoduj one potne zmiany w wiadomoci, ich wpyw biologiczny jest niewielki. Naley zaznaczy jednak, e wnioski te pyn z bada przeprowadzonych nad najczciej uywanymi i najlepiej poznanymi halucynogenami i nie wiadomo, na ile mona je odnosi take do nowszych, nie zbadanych jeszcze substancji. Dowiadczenia na zwierztach z wykorzystaniem LSD pokazay, e nawet dawki wielokrotnie wiksze od zwykle stosowanych przez ludzi nie wywouj adnego szkodliwego efektu fizjologicznego (Grof, 2000; Hofmann, 2001). Jak podaje Nichols (2004) przynajmniej do roku 2004 nie zanotowano ani jednego przypadku mierci czowieka w wyniku bezporedniego dziaania LSD. Wedug wiedzy autora twierdzenie to pozostaje prawdziwe take dzisiaj. W latach 60-tych XX wieku w artykuach 18

naukowych i w prasie niefachowej pojawiy si doniesienia, e LSD moe powodowa uszkodzenia chromosomw czy materiau genetycznego (Dishotsky i in., 1971). Badania te byy jednak przeprowadzone in vitro, lub na pojedynczych przypadkach. Pniejsze przegldy wielu bada pokazuj, e naukowcy nie potwierdzili zwizku zaywania LSD, przynajmniej w czystej postaci i zwykych dawkach, z anomaliami chromosomowymi (Dishotsky i in., 1971; McGlothlin i Ardold, 1971). Podobnie, mimo pocztkowych doniesie, badania nie wykazay, aby LSD miao waciwoci teratogenne lub kancerogenne (Dishotsky i in., 1971; McGlothlin i Ardold, 1971).

Nie znaczy to jednak, e substancje halucynogenne s cakowicie bezpieczne. Chocia ich zaywanie niezwykle rzadko prowadzi do uzalenienia, bywaj one stosowane w sposb, ktry mona okreli mianem zaywania szkodliwego lub naduywania. Jest tak w przypadku, kiedy ich zaywanie powoduje problemy w relacjach interpersonalnych, pracy czy szkole (Johnson i in., 2008). Czste stosowanie halucynogenw moe prowadzi do osabienia kontaktu z rzeczywistoci,

zaniedbywania dotychczasowych obowizkw czy przyjemnoci i skupieniu swojego ycia wok tych substancji. Taki schemat zwizany z uywaniem rodkw halucynogennych rozwija si jednak rzadko, poniewa, jak ju wspomniano, najczciej zaywane s one nieregularnie, okazjonalnie.

Wiele zagroe zwizanych ze stosowaniem halucynogenw wynika przede wszystkim z nieprzewidywalnoci ich dziaania. Upoledzona zdolno do oceny rzeczywistoci moe prowadzi do podejmowania niebezpiecznych aktywnoci, wypadkw czy nawet mierci. Istniej doniesienia o ludziach wyskakujcych przez okno w wierze, e potrafi lata (Johnson i in., 2008; Nichols, 2004). Tego typu przypadki zdarzaj si jednak niezwykle rzadko.

Innym moliwym negatywnym nastpstwem dziaania halucynogenw s tak zwane ze podre (bad trips). Nie maj one cisego odpowiednika w terminologii klinicznej, jednak stany te wydaj si zblione do napadw lku panicznego lub w bardziej powanych przypadkach nawet do ostrych reakcji psychotycznych (Grinspoon i Bakalar, 1997). W trakcie zej podry dominuj niepokj, lk czy nieokrelony bl psychiczny. Osoba czsto dowiadcza wraenia cakowitej utraty kontroli nad sytuacj, depersonalizacji, derealizacji, strachu przed utrat zmysw (Szukalski, 2005). 19

Takie

doznania

pojawiaj

si

stosunkowo

czsto,

szczeglnie

przy

niekorzystnym nastawieniu i otoczeniu. Wedug przegldu bada dokonanego przez McGlothlina i Arnolda (1971) 24% uytkownikw LSD deklaruje, e przeyli co, co mona nazwa z podr. Dowiadczenia takie zwykle mijaj wraz z osabieniem dziaania rodka lub niedugo pniej i z reguy nie zostawiaj dugotrwaych negatywnych nastpstw. 50% uytkownikw badanych w omawianym przegldzie stwierdzio, e w dugoterminowej perspektywie przeycie to byo nawet poyteczne i pouczajce. Dowiadczenie niekontrolowanego strachu w trakcie zej podry moe jednak wyzwala myli samobjcze. Rzadko przechodz one w czyn, jednake w historii odnotowywano przypadki samobjstw popenionych pod wpywem

halucynogenw (Grinspoon i Bakalar, 1997). Cho byy to przypadki bardzo nieliczne, zagroenia takiego nie mona lekceway.

Szeroko omawianym w literaturze naukowej i popularnej nastpstwem uywania rodkw halucynogennych s trwae halucynogenne zaburzenia percepcji (hallucinogen persisting perception disorder - HPPD), lub tzw. flashbacki (flashbacks). Jest to zaburzenie wyszczeglnione w klasyfikacji zaburze psychicznych DSM-IV (American Psychiatric Association, 2008), polegajce na dowiadczaniu (ju po przeminiciu dziaania rodka) zaburze percepcyjnych, ktre byy obecne podczas intoksykacji halucynogenami. Cho DSM-IV traktuje pojcia HPPD i flashbacks jako synonimy, w wikszoci opracowa terminy te traktowane s inaczej (Abrahart, 1998). Podczas gdy HPPD odnosi si do trwaych w czasie zaburze percepcji, flashback oznacza doznanie nage i przemijajce. Po drugie, w czasie jego trwania czasowo powrci mog nie tylko doznania percepcyjne, ale jakiekolwiek efekty wystpujce po zayciu halucynogenu. Flashbacki wystpuj zwykle pod wpywem stresu, zmczenia czy intoksykacji innymi rodkami jak alkohol czy marihuana. Trwae halucynogenne zaburzenia percepcji o nasileniu moliwym do zdiagnozowania klinicznego wystpuj prawdopodobnie rzadko. W jednym z bada (Baggott i in., 2006) ich powszechno wrd uytkownikw halucynogenw oszacowano na 0.66% - 4.1%. Spontaniczne, przemijajce flashbacki zdarzaj si znacznie czciej, bo u okoo 25% osb zaywajcych substancje halucynogenne (Abrahart, 1998). Jednake tylko mniej ni poowa z nich uznaje flashbacki za doznania nieprzyjemne lub przeraajce.

20

By moe najpowaniejszymi z moliwych konsekwencji zaywania rodkw halucynogennych s przeduone negatywne reakcje psychiczne. Istniej doniesienia o moliwym zwizku zaywania halucynogenw z wystpieniem psychozy. Cohen (1960) zebra informacje od 44 terapeutw i badaczy, ktrzy podawali pacjentom i ochotnikom LSD lub meskalin. Grupa ta skadaa si cznie z 5000 osb, zarwno pacjentw psychiatrycznych, jak i zdrowych ochotnikw. Cohen oszacowa czsto wystpowania przeduonej reakcji psychotycznej (48 godzin lub duej) w tej grupie na 0,1%. Analizujc otrzymane dane oddzielnie, Cohen oszacowa czsto przeduonej psychozy na 0,18% wrd pacjentw psychiatrycznych i 0,08% wrd badanych eksperymentalnie (jeden przypadek na 1200 w tej grupie badawczej, i to u brata bliniaka schizofrenika). Z kolei Malleson (1971) zebra dane o 4300 pacjentach

psychiatrycznych poddawanych terapii z LSD. W tej populacji przeduona psychoza wystpia u 0,9% pacjentw. Chocia ustalenie przyczyny jest trudne, wydaje si, e halucynogeny w rzadkich przypadkach mog raczej przypieszy, czy uatwi rozwj psychozy u osb z ju istniejcymi problemami psychicznymi, ni bezporednio spowodowa psychoz u zdrowych osb. Istniej jednak pojedyncze doniesienia o przypadkach zdrowych, zrwnowaonych osb, u ktrych wystpia psychoza po zayciu halucynogenw (Abrahart, 1998). Cho to tylko incydentalne doniesienia, nie mona ich lekceway. Prawdopodobnie u niewielkiej liczby osb zaywanie halucynogenw moe take zaostrza lub wywoywa inne problemy psychiczne, takie jak stany depresyjne lub lkowe, jednak dokadna liczba takich przypadkw pozostaje trudna do okrelenia (Grinspoon i Bakalar, 1997).

Wydaje si, e stosowanie substancji halucynogennych moe take powodowa jeszcze innego rodzaju trwae zmiany psychiczne. Wedug doniesie wielu uytkownikw tych rodkw, nawet jednokrotne zaycie silnej dawki halucynogenu moe prowadzi do gbokiej zmiany osobowoci, hierarchii wartoci, przekona religijnych, wiatopogldu oraz trybu ycia (Griffiths i in., 2006; Grof, 2000). W opinii wikszoci z nich natomiast s to zmiany pozytywne. Zagadnienie to zostanie szerzej omwione w dalszej czci tej pracy (rozdz. 2.2.3.).

Dobrym zakoczeniem powyszych rozwaa moe by prezentacja wynikw bada przeprowadzonych pod przewodnictwem Nutta i wsppracownikw (2007), w 21

ktrych grupa niezalenych ekspertw dokonywaa szacunkowej oceny szkodliwoci 20 rnych substancji psychoaktywnych, pod wzgldem ich szkodliwoci fizycznej, ryzyka powstania uzalenienia, oraz szkodliwoci spoecznej. Uredniajc te wyniki, LSD, najpopularniejsza substancja halucynogenna, zaklasyfikowana zostaa na 14 miejscu, niedaleko za marihuan, a w dalszej kolejnoci za tytoniem, amfetamin, i wreszcie alkoholem, kokain i heroin (rys. 1.1). Oznacza to, e zaywanie LSD i podobnych halucynogenw, cho oczywicie niesie za sob ryzyko, to jednak relatywnie mniejsze od zaywania wikszoci innych substancji psychoaktywnych.

Rysunek 1.1. redni ranking szkodliwoci substancji psychoaktywnych wedug niezalenych ekspertw. rdo: Nutt i in., 2007.

Jak wida, zaywanie substancji halucynogennych w znakomitej wikszoci przypadkw nie stwarza zagroe podobnych do tych wypywajcych z zaywania wielu innych rodkw psychoaktywnych. Halucynogeny nie prowadz do rozwoju uzalenienia fizycznego, ani z reguy uzalenienia psychicznego. Ich zaywanie zwykle ma charakter epizodyczny. Ponadto, rodki te maj bardzo niski wskanik toksycznoci fizycznej.

22

Substancje halucynogenne kryj jednak specyficzne dla siebie zagroenia. Ostre reakcje lkowe, zwane zymi podrami, oraz nawracajce ponowne dowiadczanie efektw ich dziaania, czyli flashbacki, zdarzaj si stosunkowo czsto, jednak stany te przemijaj i dla wikszoci uytkownikw nie stanowi powanych problemw. Duo powaniejsze zagroenia wynikaj z nieodpowiedzialnego zaywania halucynogenw, prowadzcego do wypadkw, a take z incydentalnych samobjstw oraz przeduonych negatywnych reakcji psychicznych, zwaszcza stanw psychotycznych. Wydaje si jednak, e biorc pod uwag ilo osb zaywajcych rekreacyjnie rodki halucynogenne takie przypadki s bardzo rzadkie. Wikszo badaczy dosza do wniosku, e w kontrolowanych, klinicznych warunkach substancje halucynogenne s zarwno fizycznie, jak i psychicznie relatywne bezpiecznie (Cohen, 1960). rodki te zaywane przez stabilne, dojrzae osoby w sprzyjajcym rodowisku wywouj gbokie zmiany psychiczne, jednak przemijajce, zwykle za nie powoduj powanych trwaych skutkw ubocznych. atwo jednak domyli si, e rekreacyjne zaywanie halucynogenw czsto nie odbywa si w takich wanie warunkach. Substancje halucynogenne mog stwarza szczeglnie due zagroenie dla osb niestabilnych, niedojrzaych, z problemami psychicznymi, a take zaywanie w niekontrolowanych warunkach zewntrznych (Grinspoon i Bakalar, 1997).

1.3. Zakoczenie

Substancje

halucynogenne,

podobnie

jak

inne

rodki

psychoaktywne,

towarzysz czowiekowi waciwie od zawsze. Jednak halucynogeny to do szczeglna grupa substancji psychoaktywnych. Wywieraj one niewielki wpyw fizjologiczny na organizm, za ich dziaanie psychofarmakologiczne opiera si prawie wycznie na agonistycznym reagowaniu z receptorami serotoninowymi 5-HT2A. Efektem tego jest swego rodzaju niespecyficzna intensyfikacja procesw umysowych. Dlatego ich dziaanie psychiczne jest do nieprzewidywalne i zalene zarwno od psychiki osoby je zaywajcej, jak i warunkw zewntrznych. Najczciej efekty obejmuj rnorodne zmiany percepcyjne, emocjonalne oraz zmiany mylenia i wiadomoci. Istot dziaania rodkw halucynogennych nie jest prosty stan podwyszonego nastroju czy odurzenia. Nie oddziaywaj one na dopaminergiczne szlaki zwizane z ukadem nagrody. By moe dlatego statystycznie, take w Polsce, halucynogeny s uywane do rzadko i 23

nieregularnie w porwnaniu do wielu innych substancji psychoaktywnych. Za to ci nieliczni, ktrzy je stosuj, czsto deklaruj, e mog one by uywane dla podwyszenia wgldu w siebie i rozwoju duchowego. rodki te cechuj si niewielk toksycznoci dla organizmu. Natomiast z ich uywaniem wi si inne niebezpieczestwa, takie jak moliwo wystpienia w trakcie ich dziaania reakcji lkowych, wypadkw, samobjstw lub wywoania przez nie dugotrwaej psychozy. Najprawdopodobniej jednak ryzyko zwizane z ich uywaniem jest stosunkowo niewielkie w porwnaniu do wielu innych substancji psychoaktywnych. Wydaje si zasadne przypuszcza, e skoro halucynogeny s tak specyficzn grup substancji psychoaktywnych, take ich uytkownicy mog by odmienni od uytkownikw innych substancji. Skoro zaywanie halucynogenw nie pociga za sob tak wielkiego ryzyka jak w przypadku wielu innych rodkw, by moe decyduj si je zaywa ludzie, ktrzy nigdy nie signliby po bardziej niebezpieczne narkotyki? Skoro ich dziaanie czsto nie jest w prosty sposb przyjemne czy rekreacyjne, by moe stosuj je ludzie, ktrzy poszukuj innego rodzaju wrae ni uytkownicy innych rodkw? Na te pytania autor postara si odpowiedzie w dalszej czci pracy.

24

Rozdzia 2. Osobowo i czynnikowe ujcie osobowoci


Istnieje bardzo wiele odmiennych spojrze na to, czym w istocie jest osobowo. Nie mona przywoa jednego uniwersalnego wyjanienia tego terminu, gdy zalenie od podejcia teoretycznego, osobowo definiuje si bardzo rnie. Najoglniej mona okreli jednak, i osobowo jest pewnym systemem wewntrznych mechanizmw regulujcych zachowanie czowieka (Pervin, 2002). Wiele spojrze na osobowo pociga za sob istnienie ogromnej liczby teorii osobowoci. W tym rozdziale zostanie przedstawiona osobowo w ujciu teorii czynnikowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem picioczynnikowej teorii osobowoci. Koncepcje czynnikowe zakadaj, e cechy osobowoci s jednymi z gwnych determinantw zachowa. Dlatego w dalszej czci rozdziau poruszony zostanie wtek moliwych zwizkw cech osobowoci z zaywaniem substancji halucynogennych.

2.1. Czynnikowe ujcie osobowoci

Wsplnym elementem wszystkich teorii czynnikowych jest to, e przedstawiaj osobowo jako zbir cech. Dlatego bywaj one take nazywane cechowymi teoriami osobowoci. Teoretycy zgadzaj si, e cechy to pewne szerokie predyspozycje do reagowania (mylenia, czucia, postpowania) w okrelony sposb (Gadowa, 1999). Cechy zwizane s z rnicami indywidualnymi midzy ludmi, to znaczy dostarczaj opisu tego, jak jedna osoba rni si od drugiej. Mog by one uywane nie tylko do opisu, ale take wyjaniania i przewidywania zachowania czowieka. Czynnikowe koncepcje osobowoci zgadzaj si take co do tego, e ludzka osobowo zorganizowana jest hierarchicznie, a wic na wielu poziomach, od najbardziej podstawowych reakcji do uoglnionych, szerokich czynnikw (Pervin i John, 2002). W jaki sposb teoretycy cech wyznaczaj struktur osobowoci? Ot wanym elementem ich pracy jest analiza czynnikowa, od ktrej zreszt ta grupa teorii wzia swoj nazw. Analiza czynnikowa jest metod statystyczn, ktra pozwala na ustalenie, ktre zmienne s zwizane ze sob, natomiast niezalene od innych. Dziki tej technice mona grupowa cechy wyznaczane przez jaki wsplny czynnik (Hall, Lindzey i Cambell, 2006). 25

Dziki rozwojowi metody analizy czynnikowej, rozwino si take czynnikowe ujcie osobowoci. W kadej teorii czynnikowej to wanie cechy s centralnym elementem w osobowoci czowieka. Zdania s jednak podzielone w odniesieniu do tego, jakie s to konkretnie cechy oraz ile ich jest. Poniej przedstawione zostan trzy odrbne teorie czynnikowe.

2.1.1. Czynnikowa teoria cech R.B. Cattela

Jak w kadej teorii czynnikowej, podstawowym elementem strukturalnym osobowoci, wedug Raymonda B. Cattela, s cechy. Dokona on podziau cech na zdolnociowe, temperamentalne i dynamiczne. Cechy zdolnociowe odnosz si do zdolnoci i umiejtnoci. Cechy temperamentalne wpywaj na style zachowania czowieka i jego ycia emocjonalne. Cechy dynamiczne natomiast zwizane s z deniami i motywacj osb. Wedug Cattela, cechy mona take podzieli w inny sposb na powierzchniowe i rdowe. Cechy powierzchniowe to te, ktre ujawniaj si na najbardziej zewntrznym poziomie, najatwiejsze do zaobserwowania. Mog one wydawa si ze sob powizane, w rzeczywistoci jednak nie zawsze s wspzmienne i nie musz mie wsplnej przyczyny. Cechy rdowe natomiast odnosz si do gbszych obszarw osobowoci, stanowi one rzeczywiste, wewntrzne przyczyny i rda okrelonych wspwystpujcych ze sob zachowa. Mog one by badane tylko przy pomocy procedur analizy czynnikowej (Pervin i John, 2002). Cattel postanowi poszukiwa cech rdowych, prowadzc bardzo dugotrwae i obszerne badania. Na pocztek wykorzysta i poszerzy on list ok. 4500 poj cech psychicznych, wyodrbnionych przez Allporta i Odberta. Grupujc synonimy, stworzy list 200 cech, a nastpnie w wyniku wstpnej analizy korelacyjnej 60 skupie, ktre to uzna za cechy powierzchniowe (Gadowa, 1999). Cattel postanowi zbada te cechy, korzystajc z trzech rodzajw danych. S to: dane dotyczce historii ycia, ktre odnosz si do zachowania w codziennych sytuacjach (dane L), dane

kwestionariuszowe, oparte na samoopisie (dane Q), oraz dane uzyskane w drodze testu obiektywnego, dziki badaniu prbek sytuacji (dane OT). Wedug Cattela, analiza czynnikowa zebranych danych powinna ujawni cechy rdowe. W dodatku analiza wszystkich trzech rodzajw danych powinna prowadzi do odkrycia tych samych czynnikw (Pervin i John, 2002). 26

Cattel, analizujc dane typu L, zebra 15 czynnikw osobowoci, ktre wedug niego, dobrze wyjaniay zmienno zachowania. Nastpnie zacz dokonywa analizy danych Q. Generalnie, czynniki odkryte dziki danym Q okazay si bardzo zblione do tych, ktre ustalono przy uyciu danych L, chocia pojawiy si take czynniki specyficzne dla obu typw danych. Na podstawie tych bada, Cattel opracowa Szesnastoczynnikowy Kwestionariusz Osobowoci, ktry bada 12 cech pokrywajcych si dla danych L i Q, oraz 4 cechy uzyskane tylko dla danych Q (Hall, Lindzey, Cambell, 2006). Za pomoc tych 16 czynnikw osobowoci mona, zdaniem autora, opisa kadego dorosego czowieka, stanowi one uniwersalny i wszechstronny sposb opisu osobowoci (Pervin i John, 2002).

2.1.2. Trjczynnikowa teoria H.J. Eysencka

Hans J. Eysenck przeprowadzi obok R.B. Cattela najobszerniejsze badania nad czynnikow struktur osobowoci. Podkrela on konieczno skonstruowania adekwatnych metod pomiaru i klasyfikacji cech osobowoci. Dlatego take postanowi on wykorzysta statystyczn metod analizy czynnikowej (Pervin i John, 2002). Eysenck dokonujc analizy czynnikowej, wyodrbni hierarchiczn struktur osobowoci. Wedug niego, na najniszym poziomie hierarchii znajduj si reakcje specyficzne, wyej za reakcje nawykowe, jeszcze wyej cechy, za na samym szczycie hierarchii superczynniki, lub nadczynniki (Gadowa, 1999). Dla przykadu, rne pojedyncze zachowania mog czy si w takie nawykowe reakcje, jak czste wychodzenie na huczne przyjcia czy otaczanie si duym gronem osb. Z kolei te reakcje cz si w cech, zwan towarzyskoci. Natomiast cechy towarzyskoci, aktywnoci, ywotnoci, asertywnoci i poszukiwania dozna mog by zgrupowane w ramach nadczynnika zwanego ekstrawersj. Dziki analizie czynnikowej Eysenck wyodrbni dwa podstawowe wymiary osobowoci: ekstrawersj (vs. introwersj) oraz neurotyzm (vs. stabilno

emocjonaln). W pniejszym czasie doda take nastpny czynnik: psychotyzm. Te trzy czynniki ekstrawersja, neurotyzm i psychotyzm (w skrcie PEN) tworz podstaw trjczynnikowej teorii osobowoci (Pervin i John, 2002). Wedug Eysencka, wyodrbnione przez niego superczynniki s ortogonalne, a wic cakowicie niezalene od siebie. Autor teorii postulowa take, e czynniki te, a waciwie skrajne nasilenie dwch z nich (neurotyzmu i psychotyzmu) maj zwizek z 27

chorobami psychicznymi. Twierdzi, e nie ma jednoznacznej granicy midzy zdrowiem a chorob, a cechy zwizane z tymi superczynnikami wystpuj zarwno w populacji osb zdrowych, jak i chorych, jednak u chorych przybieraj wysze wartoci (Hall, Lindzey, Cambell, 2006). Bardzo istotne w teorii Eysencka jest zaoenie, e wyodrbnione przez niego trzy czynniki maj w duej mierze podoe biologiczne. Wedug niego, rnice indywidualne w zakresie trzech podstawowych wymiarw odzwierciedlaj rnice w funkcjonowaniu neurofizjologicznym. Na mocne podstawy biologiczne tych czynnikw wskazuj udowodniona empirycznie silna rola czynnikw genetycznych w wyjanianiu ich zmiennoci, a take ich uniwersalno wystpowanie w wielu odmiennych kulturach, oraz wzgldna stabilno w czasie (Eysenck, 1990, za: Pervin i John, 2002)

2.1.1. Picioczynnikowa teoria osobowoci P.T. Costy, Jr. i R.R. McCrae

W ostatnich latach w wielu badaniach nad czynnikow struktur osobowoci uzyskano zblione rezultaty. Obecnie dua cz uczonych zgadza si, e to wanie model obejmujcy pi czynnikw tzw. Wielk Pitk (Big Five) jest modelem wystarczajcym do penego opisu osobowoci czowieka (Gadowa, 1999). Historia modelu picioczynnikowego siga ju pierwszej poowy XX wieku i zwizana jest z hipotez leksykaln, ktra mwi o tym, e najwaniejsze rnice indywidualne dotyczce kontaktw midzyludzkich musiay na przestrzeni wiekw zwrci uwag ludzi i znale odbicie w terminach uywanych przez nich do opisu innych osb. Hipoteza ta zakada wic, e we wszystkich naturalnych jzykach wiata znajduj si terminy, ktre odzwierciedlaj najwaniejsze cechy osobowoci. Analizujc te terminy, mona odkry te najistotniejsze cechy (Pervin i John, 2002). Opierajc si na tym zaoeniu, w 1936 roku Allport i Odbert, sporzdzili przy pomocy sownika jzyka angielskiego list ok. 4500 terminw dotyczcych cech osobowoci czowieka. To wanie opierajc si na tej licie, rozpocz omawiane ju w tej pracy badania Cattel (McCrae i Costa, 2005). Ten nurt bada zosta kontynuowany przez innych badaczy. Wykorzystujc dane zgromadzonych przez Cattela, w 1949 roku Fiske po raz pierwszy otrzyma pi czynnikw osobowoci, podobnych do dzisiejszej Wielkiej Pitki (Siuta, 2006). W nastpnych latach, wykorzystujc prace Allporta i Odberta, Cattela, a take gromadzc nowe dane, coraz wicej badaczy niezalenie od siebie dochodzio do rozwiza 28

picioczynnikowych o podobnej strukturze. Mimo to zainteresowanie tymi modelami osabo, do czasu a w 1981 Goldberg ponownie doszed do piciu czynnikw osobowoci i stworzy pojcie Wielkiej Pitki. W latach 80-tych XX wieku oprcz analizy tradycyjnych list przymiotnikowych, zastosowano take nowe techniki, w tym kwestionariusze osobowoci, ktre take potwierdziy istnienie Wielkiej Pitki (Gadowa, 1999). Obecnie najbardziej znaczcymi propagatorami tego ujcia stali si Paul T. Costa i Robert R. McCrae, ktrzy to przeprowadzili liczne badania empiryczne oraz opracowali dla niego szerszy kontekst teoretyczny. Punktem wyjcia dla picioczynnikowej teorii osobowoci (PTO) Costy i McCrae (2005) byo uznanie podstawowej roli piciu czynnikw w strukturze osobowoci. Autorzy nadali im nazwy: Neurotyczno - mierzy tendencj do dowiadczania negatywnych emocji, oraz wystpowania podobnych niepokojw w mylach i dziaaniu Ekstrawertyczno - mierzy gwnie zaangaowanie w kontakty interpersonalne i poziom energii Otwarto na dowiadczenie - mierzy ciekawo wiata, zainteresowanie rnorodnoci dowiadcze Ugodowo - mierzy trosk o utrzymanie harmonii spoecznej, tendencje do wsppracy z innymi i bezinteresowne zainteresowanie innymi Sumienno - mierzy samokontrol, dyscyplin, stopie zorganizowania i wytrwaoci

Wychodzc od tych cech, Costa i McCrae stworzyli nastpnie teori caego systemu osobowoci. Podstawowe komponenty osobowoci, wedug nich, przedstawia schematycznie rysunek 2.1. Do centralnych struktur osobowoci zaliczane s : podstawowe tendencje, charakterystyczne przystosowania oraz obraz siebie.

Podstawowe tendencje to wzgldnie trwae umiejtnoci, zdolnoci i skonnoci osoby, w tym take cechy osobowoci. Charakterystyczne przystosowania to zmienne skadniki powstae na drodze interakcji osoby ze rodowiskiem. Z jednej strony jest to sposb adaptacji danej jednostki do rodowiska, z drugiej - odzwierciedla jej podstawowe tendencje. W ich skad wchodz osobiste denia, postawy, nawyki, role, przekonania o wasnej skutecznoci, itp. (Ole, 2003). Obraz siebie to natomiast zbir przekona na temat wasnej osoby, schematy Ja. Jest on waciwie elementem

29

charakterystycznych

przystosowa.

Oprcz

tych

elementw,

istniej

jeszcze

komponenty peryferyjne, znajdujce si na zewntrz osobowoci. Pierwszy z nich, podstawy biologiczne, wpywaj bezporednio na podstawowe tendencje, co oznacza, e cechy osobowoci, zdolnoci i temperament czowieka s, wedug autorw, uwarunkowane biologicznie. Wpywy zewntrzne odzwierciedlaj wszelkie

oddziaywania rodowiska, zdarzenia yciowe. Oddziaywaj ona na charakterystyczne przystosowania, ktre z kolei, wraz z wpywami zewntrznymi, determinuj biografi obiektywn czowieka, czyli wszystko to, co robi, myli i odczuwa w cigu ycia (Siuta, 2006).

Rysunek 2.1. Schemat osobowoci wedug PTO. rdo: Costa i McCrae, 2005, s.228.

Jak ju wspomniano, Costa i McCrae najwiksz uwag w swojej pracy powicili cechom osobowoci. Definiuj je oni jako wymiary rnic indywidualnych pod wzgldem tendencji do wykazywania spjnych wzorcw w zakresie mylenia, uczu i dziaa. (McCrae i Costa, 2005, s. 40). Wyjaniajc t definicj, kad nacisk na kilka kwestii. Po pierwsze, wszystkie cechy wystpuj w rnym nasileniu u wszystkich ludzi. Po drugie, cechy s tylko predyspozycjami, a nie absolutnymi determinantami zachowania, na ktre wpywa take wiele innych czynnikw. Jednak im

30

wiksze nasilenie danej cechy, tym wiksze prawdopodobiestwo, e dane zachowanie ujawni si. Wane jest take, e cechy s uoglnionymi dyspozycjami, ktre znajduj swoje odzwierciedlenie w szerokim zakresie dziaa, myli i uczu. Ponadto, wpyw cech jest trway, a wic obserwowalny zarwno w rnym czasie, jak i w wielu sytuacjach. Costa i McCrae (2005) uwaaj, e cechy osobowoci s endogennymi tendencjami podstawowymi, a wic s wyznaczane wycznie przez wpywy biologiczne. Jest to postulat radykalny i najbardziej kontrowersyjny w ich teorii. Autorzy przytaczaj jednak na jego poparcie liczne badania z dziedziny genetyki osobowoci, na przykad dotyczce blinit oraz dzieci adoptowanych. Zgodnie z tymi badaniami okoo poowa wariancji w zakresie cech osobowoci moe by wyjaniona przez geny, natomiast wsplne rodowisko rodzinne ma bardzo niewielki, lub aden wpyw na te cechy. Jak jednak w takim razie wyjani pozosta poow wariancji? Wedug wielu badaczy, ma na ni wpyw rodowisko specyficzne, czyli wszystko to, co spotyka tylko i wycznie jednostk (Hall, Lindzey i Cambell, 2006). Jednak zdaniem Costy i McCrae (2005), dotychczasowe dane s niejednoznaczne i rwnie dobrze to, e geny nie wyjaniaj caoci wariancji moe by spowodowane bdem pomiaru. Ponadto, oprcz wpyww genetycznych, istniej rwnie inne wpywy biologiczne, zwizane z chorobami, oddziaywaniem hormonw, mutacjami itp. Nawet autorzy picioczynnikowej teorii przyznaj jednak, e przynajmniej niektre zdarzenia yciowe mog take wywiera wpyw na cechy osobowoci. Z biologicznym uwarunkowaniem cech osobowoci wie si take ich stao. Wedug McCrae i Costy (2005), cechy rozwijaj si od okresu dziecistwa do dorosoci, za po 30 roku ycia pozostaj na wzgldnie staym poziomie. Osobowo w trakcie rozwoju podlega pewnym zmianom, okazuje si jednak, e w rozmaitych, odmiennych kulturach wystpuj te same wzorce zmian osobowoci (McCrae i in., 2000). Dlatego Costa i McCrae (2005) wysuwaj twierdzenie o wewntrznym dojrzewaniu osobowoci to znaczy, e zmiany, jakim podlegaj cechy osobowoci postpuj pewnymi wewntrznymi ciekami, stanowic odbicie

wewntrznego dojrzewania osobowoci. Trzeba jednak doda, e istniej badania, ktre pokazuj, e take po 30 roku ycia osobowo podlega pewnym zmianom na ktre wpyw ma rodowisko, a nie tylko wewntrzne dojrzewanie (Roberts, Walton, 2006). Kolejnym postulatem Costy i McCrae (2005) dotyczcym piciu podstawowych czynnikw osobowoci jest ich uniwersalno. Oznacza to, e wystpuj one u obu pci, 31

we wszystkich rasach, w kadej grupie wieku i kadym krgu kulturowym. Potwierdzaj to szerokie badanie prowadzone w wielu kulturach (Terranciano i in., 2005). Wedug Costy i McCrae (2005), a take wielu innych teoretykw, Neurotyczno, Ekstrawertyczno, Otwarto na dowiadczenie, Ugodowo i Sumienno to realnie istniejce i uniwersalne podstawowe czynniki osobowoci, ktre umoliwiaj zarwno peny, jak i wystarczajcy opis osobowoci czowieka.

2.2. Zwizek cech osobowoci z zaywaniem substancji halucynogennych

2.2.1. Osobowociowe uwarunkowania zaywania substancji psychoaktywnych

Zgodnie z tym, co przedstawiono ju w tym rozdziale, cechy osobowoci wspuczestnicz w determinowaniu mylenia, czucia i zachowania czowieka. To jaki zawd kto wybiera, w jaki sposb nawizuje relacje midzyludzkie, czy jakie ma hobby, w duej mierze zalee moe od cech osobowoci (McCrae i Costa, 2005). W tym kontekcie wydaje si oczywiste, e osobowo moe wywiera take wpyw na zaywanie substancji psychoaktywnych. Popularna teoria twierdzi, e z uywaniem i naduywaniem substancji psychoaktywnych wi si dwie drogi: pierwsza oparta jest na wzmocnieniach pozytywnych, zwizanych z przyjemnymi efektami rodkw, za druga oparta na wzmocnieniach negatywnych, zwizanych z tym, e niektre substancje mog przynie pomoc w wyzwoleniu si od przykrych stanw emocjonalnych (Koob i Le Moal, 2008; Wise, 1988). By moe te dwa rodzaje wzmocnie s swego rodzaju porednikiem midzy cechami osobowoci a zaywaniem substancji psychoaktywnych. Neurotyczne cechy

osobowoci, takie jak skonno do lku czy depresji, mog predysponowa do szukania ulgi w uywaniu substancji na zasadzie wzmocnienia negatywnego. Z kolei takie cechy jak impulsywno, poszukiwanie nowoci czy odhamowanie mog skania do zaywania substancji na drodze wzmocnienia pozytywnego (Woicik i in., 2009). Liczne badania empirycznie prowadz generalnie do zgodnych i spjnych wnioskw, e to wanie takie cechy jak skonno do niepokoju czy depresyjno z jednej strony, a take odhamowanie, impulsywno, poszukiwanie dozna czy 32

zaleno od nagrody z drugiej strony s najsilniej zwizane z ze szkodliwym uywaniem, naduywaniem lub uzalenieniem od substancji psychoaktywnych (Ball, 2005; Caspi i in., 1996; Comeau, Steward i Loba, 2001; Conway i in., 2003; Paczyski, 2002, za: Hornowska, 2003; Saiz i in., 1998; Sher, Bartholow i Wood, 2000). Take badania oparte na picioczynnikowym modelu osobowoci potwierdzaj podobny obraz. Generalnie, u osb zaywajcych substancje psychoaktywne stwierdza si podwyszony poziom Neurotycznoci, za obniony poziom Ugodowoci i Sumiennoci (Ball, 2005; Kornor i Nordvik, 2007; Martin i Sher, 1994; Mccormick i in., 1998; Mendez, 2010; Terranciano i in., 2008; Walton i Roberts, 2004). Jednoczenie jednak wyniki wielu bada prowadz do wnioskw, i u osb zaywajcych rne rodzaje substancji psychoaktywnych struktura osobowoci moe si rni (Mccormick i in., 1998; Mendez, 2010; Terranciano i in., 2008; Valila, 2008). Na przykad osoby zaywajce marihuan, wydaj si charakteryzowa nie tylko nisz Sumiennoci i Ugodowoci, ale take wyszym poziomem Otwartoci na dowiadczenie (Flory, Lynam i Milich, 2002; Terranciano i in., 2008). Naley doda jeszcze, e znakomita wikszo bada zmierzajcych do ustalenia zwizku cech osobowoci z uywaniem substancji psychoaktywnych ma charakter ex-post-facto. Analizujc wyniki tych bada, nie mona by pewnym, i to okrelone cechy osobowoci wpyny na zaywanie rodkw. Istnieje rwnie moliwo, i to dugotrwae zaywanie substancji wywoao pewne zmiany w osobowoci ich uytkownikw. (2010) Na przykad, osoby wedug bada od Ersche i

wsppracownikw

obejmujcych

uzalenione

substancji

stymulujcych i ich rodzestwo, podwyszony poziom impulsywnoci moe zwiksza ryzyko popadnicia w uzalenienie, natomiast ponadprzecitne poszukiwanie dozna moe by raczej skutkiem uywania tych substancji.

2.2.2. Osobowociowe uwarunkowania zaywania substancji halucynogennych

Z powodu omawianej ju w tej pracy specyfiki i odmiennoci substancji halucynogennych, zasadne wydaje si przypuszczenie, e take profil osobowociowy osb zaywajcych te rodki moe by charakterystyczny tylko dla nich i odmienny od profilu osb uywajcych inne substancje. Przeprowadzono jednak niewielk liczb bada obejmujcych uytkownikw halucynogenw.

33

W badaniach przeprowadzonych przy pomocy kwestionariusza osobowoci EPQ (Eysenck Personalisty Questionnaire) osoby naduywajce halucynogeny cechoway si istotnie wyszym poziomem Neurotyzmu i Psychotyzmu od grupy kontrolnej (Nishith, Mueser i Gupta, 1994). Natomiast badania przeprowadzone z uyciem kwestionariusza osobowoci NEO-FFI Costy i Mccrae pokazay, i uytkownicy halucynogenw cechowali si przede wszystkim wyszym poziomem Otwartoci na dowiadczenie, za w mniejszym stopniu take obnionym poziomem Ugodowoci i Sumiennoci (Mendez, 2010). Jest to zgodne z doniesieniami o podwyszonej Otwartoci na dowiadczenie uytkownikw marihuany, ktra cho nie naley do grupy substancji halucynogennych, moe wywoa efekty nieco podobne do tych wywoywanych przez niskie dawki tych rodkw (Grinspoon i Bakalar, 1997).

2.2.3. Wpyw zaywania substancji halucynogennych na osobowo

Istnieje niezliczona ilo studiw przypadkw i anegdotycznych doniesie pochodzcych od uytkownikw halucynogenw, mwicych, e substancje te mog wywoywa dowiadczenia prowadzce do gbokich, trwaych i zwykle pozytywnych zmian w yciu, obejmujcych zmiany osobowoci, wiatopogldu, hierarchii wartoci, przekona religijnych i duchowych, trybu ycia, zachowania czy postaw (Lerner i Lyvers, 2006; Cohen, 1969; Grof, 2000; Unger, 1969; Grinspoon i Bakalar, 1997). W latach pidziesitych i szedziesitych XX wieku zacza si rozwija terapia kliniczna z uyciem substancji halucynogennych. Wielu terapeutw twierdzio, e rodki te s pomocne w psychoterapii, mog prowadzi do pozytywnych zmian osobowoci, a take by stosowane w leczeniu uzalenienia od alkoholu lub poprawie jakoci ycia pacjentw terminalnych (Abrahart, 1988; Ditman i Bayles, 1967; Eisner i Cohen, 1958; Grof, 2000; Hoffer, 1967). Niestety, doniesienia te pochodziy ze studiw przypadkw lub bada przeprowadzonych bez odpowiedniej grupy kontrolnej. Z powodu delegalizacji wikszoci substancji halucynogennych badania nad ich terapeutycznymi skutkami zostay zarzucone. Nie ma wic przekonujcych dowodw pochodzcych z odpowiednio kontrolowanych bada, ktre potwierdzayby

terapeutyczne dziaanie halucynogenw (Abrahart, 1998; Grinspoon i Bakalar, 1997). Jeli chodzi o kontrolowane badania poza kontekstem klinicznym, pokazuj one, e w odczuciu uytkownikw substancji psychoaktywnych, rodki te mog wywoywa

34

trwae pozytywne zmiany psychiczne. Jednake wikszo tych zmian nie jest potwierdzana przez obiektywne testy psychometryczne. McGlothlin, Cohen i McGlothlin (1969) przeprowadzili eksperyment, w ktrym trzykrotnie podano grupie studentw dawk 200g LSD. Ich reakcje porwnywano z dwiema grupami kontrolnymi, z ktrych jedna otrzymaa bardzo nisk dawk 25g LSD, za druga amfetamin. Po 6 miesicach od eksperymentu, osoby z grupy eksperymentalnej wykazyway istotnie wiksze subiektywnie odczuwane zmiany w osobowoci, postawach i wartociach, w porwnaniu do grup kontrolnych. Wiele osb z grupy badawczej donosio o takich zmianach, jak: lepsze zrozumienie siebie i innych; wikszy wgld lub refleksyjno; atwiejsze znoszenie frustrujcych sytuacji; mniej powane traktowanie siebie; wiksza tolerancja na odmienne pogldy; mniej materialistyczny punkt widzenia. Jednake psychometryczne testy mierzce podobne aspekty funkcjonowania nie wykazay tych subiektywnie odczuwalnych zmian. Do podobnych wnioskw prowadzi najnowsze badanie Griffithsa i

wsppracownikw (2006, 2008), w ktrym grupie ochotnikw podano psylocybin, aktywny skadnik grzybw halucynogennych, lub kontrolnie - metylofenidat, substancj o dziaaniu stymulujcym. W dwa miesice po eksperymencie badani wypeniali kwestionariusz, w ktrym oceniali subiektywnie odczuwalne efekty substancji. W porwnaniu do metylofenidatu, psylocybina wywara w ich ocenie istotnie wyszy pozytywny wpyw na ich zachowanie, postawy, nastrj i relacje spoeczne. Ocen t potwierdzili take po 14 miesicach. Po tym czasie, 64% badanych uznao, e dowiadczenie wywoane przez psylocybin podnioso ich poczucie dobrostanu lub satysfakcji z ycia umiarkowanie lub bardzo. W odczuciu 61% badanych psylocybina wywara umiarkowany do znacznego pozytywny wpyw na ich zachowanie, postawy, nastrj i relacje spoeczne. W ocenie adnego z nich ani psylocybina, ani metylofenidat nie wywar adnego negatywnego wpywu na te aspekty. Badacze zebrali take oceny wpywu substancji na zachowanie i postawy badanych w odczuciu ich rodziny czy znajomych. Wedug nich, w porwnaniu do metylofenidatu, psylocybina wywara niewielki, lecz istotny statystyczne pozytywny wpyw na zachowanie i postawy ochotnikw. Jednake testy psychometryczne wykonane przed i po podaniu psylocybiny nie wykazay u badanych istotnych zmian w cechach osobowoci mierzonych inwentarzem NEO-PI-R ani te zmian w nastroju czy jakoci ycia. Jedynie wyniki na Skali 35

Mistycyzmu okazay si istotnie rni po eksperymencie, jednak zostan one omwione w dalszej czci pracy (rozdz. 3.2). Jeszcze inne rezultaty zostay osignite w badaniach przeprowadzonych z udziaem Brazylijczykw, ktrzy w rytuaach religijnych legalnie stosuj

halucynogenny napj ayahuasca (Bartosa i in., 2009). Ochotnikw poddano badaniu z uyciem Kwestionariusza Temperamentu i Charakteru (TCI) przed ich pierwszym ceremonialnym spoyciem ayahuasca, a take 6 miesicy pniej (przez ten czas wielu z nich kontynuowao nieregularne spoywanie napoju). Okazao si, e badani po 6 miesicach cechowali si niszym poziomem Uzalenienia Od Nagrody (wiksza niezaleno, poleganie na sobie) oraz Unikania Szkody (zmniejszony poziom niepokoju, lkw). Z kolei badania korelacyjne przeprowadzone przez Lernera i Lyversa (2006) wykazay, e osoby uywajce substancje halucynogenne rni si od osb zaywajcych inne nielegalne rodki, a take od osb pijcych alkohol w wyznawanych przez siebie wartociach mierzonych przy pomocy Inwentarza Wartoci yciowych (Life Value Inventory). Uytkownicy halucynogenw osignli istotnie wysze wyniki na skali wartoci duchowych oraz troski o innych, za nisze na skali wartoci materialnych (finansowych) ni obie grupy kontrolne. Nie wiadomo jednak, czy rnice te wynikaj z wpywu substancji halucynogennych, czy te ju wczeniej charakteryzoway osoby, ktre zdecydoway si zaywa te rodki.

2.3. Zakoczenie

Czynnikowe ujcie osobowoci opisuje osobowo czowieka w kategoriach cech wzgldnie trwaych predyspozycji jednostki do okrelonych zachowa, emocji i myli. Obecnie najszerzej uznawan teori z tej grupy jest picioczynnikowa teori osobowoci Costy i McCrae. Zgodnie z ni najbardziej podstawowymi czynnikami osobowoci u wszystkich ludzi s: Neurotyczno, Ekstrawertyczno, Otwarto na dowiadczenie, Ugodowo i Sumienno. Nasilenie tych piciu cech wywiera wpyw na wiele zachowa czowieka, w tym prawdopodobnie na skonno do zaywania substancji psychoaktywnych. Osoby naduywajce rne rodzaje rodkw psychoaktywnych cechuj si zwykle podwyszonym poziomem Neurotycznoci, za obnionym poziomem Ugodowoci i 36

Sumiennoci.

By

moe

osoby,

ktre

zaywaj

substancje

halucynogenne

charakteryzuj si czciowo inn struktur osobowoci, nie istnieje jednak zbyt wiele bada dotyczcych takich osb. Z reguy zakada si, e specyficzny ukad cech osobowoci predysponuje osoby do zaywania substancji psychoaktywnych. Stwierdzone rnice mog jednake wynika take z oddziaywania rodkw psychoaktywnych na osobowo. Wedug subiektywnych odczu uytkownikw substancji halucynogennych, na skutek dziaania tych rodkw mog nastpi trwae zmiany w osobowoci, wiatopogldzie czy systemie wartoci. W czci bada tych zmian nie udaje si potwierdzi obiektywnymi testami psychometrycznymi. Jednak w niektrych badaniach udaje si wykry psychometrycznymi metodami pewne zmiany w osobowoci czy hierarchii wartoci uytkownikw halucynogenw. Wydaje si, e pod wpywem substancji

halucynogennych rzeczywicie mog wystpi jakie zmiany w osobowoci, wartociach i postawach. By moe s one w wikszym stopniu odczuwalne subiektywnie ni dajce si zmierzy obiektywnymi testami. Niewykluczone, e s to zmiany takiego rodzaju, na ktre niektre z testw psychometrycznym nie s wraliwe.

37

Rozdzia 3. Dowiadczenia mistyczne


Mistycyzm jest terminem niejednoznacznym, jednak zawsze odnosi si on do relacji czowieka z jakiego rodzaju gbsz, ostateczn rzeczywistoci, okrelan take jako transcendentalna, niematerialna, pozazmysowa, a czsto rwnie boska, uduchowiona (Grom, 2009). Dowiadczenia mistyczne polegaj na bezporednim doznawaniu tej rzeczywistoci. S one w literaturze przedmiotu rnie rozumiane, chocia wikszo definicji zawiera pewne cechy wsplne. W tym rozdziale omwione zostan najwaniejsze koncepcje opisujce dowiadczenia mistyczne, ze szczeglnym uwzgldnieniem koncepcji W.T. Stacea. Nastpnie za poruszony zostanie wtek moliwoci wywoania dowiadcze mistycznych przez substancje halucynogenne.

3.1. Koncepcje dotyczce dowiadcze mistycznych

Na samym pocztku warto zastanowi si, jaka relacja czy dowiadczenie mistyczne i religi. Dowiadczenie religijne, czyli zwizane z religi i rnie pojmowanym Bogiem, nie zawsze s dowiadczeniami mistycznymi. Jedynie niewielka ich cz moe by za takie uznana. Podobnie, nie wszystkie dowiadczenia mistyczne musz by religijne. Doznania mistyczne mog nie mie zupenie nic wsplnego z osobowym Bogiem i mog odbywa si poza ramami jakiejkolwiek ustrukturalizowanej religii i teologii (Pahnke, 1963; 1967). Wielu z teoretykw i badaczy zajmujcych si dowiadczeniami mistycznymi dochodzi do wniosku, e istniej pewne fundamentalne charakterystyki uniwersalne dla wszystkich tego typu dowiadcze, niezalene od kultury czy religii. Jednak kontekst religijny, historyczny czy kulturowy wpywa na rozumienie i interpretacj tych dowiadcze (Pahnke, 1967).

3.1.1. Wczesne koncepcje dowiadcze mistycznych

Pierwszym, ktry zwrci uwag na uniwersalno dowiadcze mistycznych by Wiliam James (1902, za: Grom, 2009). Wedug niego, podstawowe cechy tych zjawisk to: 38

Niewyraalno, czyli uczucie, e dowiadczenie to nie moe by adekwatnie opisane przy pomocy sw;

Jako noetyczna, czyli uzyskanie wgldu, wyjtkowej wiedzy, a take pewno co do jej prawdziwoci;

Nietrwao, czyli przemijalno dowiadczenia; Bierno, czyli uczucie odbiorcy, e to nie on steruje dowiadczeniem, e odbywa si ono bez jego ingerencji;

Definicja ta bya krytykowana jako zbyt szeroka i obejmujca wiele niecodziennych, jednak niekoniecznie mistycznych dowiadcze. Bardziej specyficzn definicj zaproponowa Johnson (1953, za: Pahnke, 1963), ktry okreli dowiadczenia mistyczne jako stan owiecenia, w ktrym poczucie indywidualnoci jest w duym stopniu zatracone, za jego odbiorca jest przekonany o jego realnoci i pozytywnej wartoci. Takie dowiadczenia mona podzieli na dwie kategorie: Dowiadczenia agodne, ktre charakteryzuj si:

- Poczuciem jednoci, przynalenoci do wikszej caoci; - Poczuciem, e wszystko przepenione jest wiatoci; - Ekstremalnie pozytywnymi emocjami, takimi jak rado, spokj, bogo; przeplata si z nimi poczucie najwyszych wartoci, tak, e najbardziej adekwatnym opisem dowiadczenia dla odbiorcy wydaje si czsto objawienie Boskie; - Niemoliwoci opisania dowiadczenia przy pomocy sw, a jedynie w terminach symboli czy analogii; Dowiadczenia gbokie, podczas ktrych pojawia si:

- Cakowity zanik poczucia indywidualnoci, ustpujc miejsca obejmujcej wszystko jednoci; - Pewno dotyczca niemiertelnoci; - Niezwykle zwikszone docenienie najwyszych wartoci; - Wiedza, e podstawow natur wszechwiata jest pikno i rado; Ponadto, ci, ktrych spotyka takie dowiadczenie, pozostaj pod jego gbokim wraeniem i wierz, e jest ono objawieniem prawdy. Pojawia si u nich wielka rado pynca z przekonania, e wszechwiat jest niewyraalnie dobry.

39

Inaczej uj to zagadnienie Kaufmann (1961, za: Grinspoon i Bakalar, 1997). Wedug niego dowiadczenie mistyczne to: Naga zmiana w codziennej percepcji, rozpoznana przez mistyka (nie urojeniowa), ktra jest uznawana za nieskoczenie waniejsz ni codzienne dowiadczenia, ktra nie ma obiektywnych korelatw w rzeczywistoci, lecz obejmuje rzeczywisto jako cao lub co poza rzeczywistoci.

Z kolei Walker (1962, za: Pahnke, 1963) uznaje, e dowiadczenia mistyczne s stanem Uniwersalnej wiadomoci. Opiera si on na intuicyjnym, bezporednim uwiadomieniu sobie, i indywidualne ja jest czci wikszej, uniwersalnej caoci. Jest to swego rodzaju stopienie si ego z bezgranicznym, bezczasowym bytem.

Jak wida, kady z teoretykw nieco inaczej ujmuje istot dowiadcze mistycznych. Jednak analizujc zarwno przedstawione powyej, jak i inne koncepcje, mona doj do wniosku, e pewne cechy przey mistycznych powtarzaj si w opisach najczciej. Dotyczy to przede wszystkim dwch charakterystyk: poczucia uniwersalnoci, jednoci poczucia objawienia prawdy, wgldu w prawdziw natur wiata

3.1.2. Koncepcja uniwersalnego rdzenia (common core) W.T. Stacea

Najbardziej szczegow i do tej pory uznawan przez wielu za najtrafniejsz opisow koncepcj dowiadcze mistycznych przedstawi W.T. Stace (1960) w swojej pracy Mysticism and Philosophy. Uzna on, e istnieje pewien uniwersalny rdze (common core) wszystkich dowiadcze mistycznych, ktry wystpuje w kadym z nich, niezalenie od ich pniejszej interpretacji w kontekcie religijnym czy kulturowym. Owym uniwersalnym rdzeniem, podstawow cech dowiadcze mistycznych jest wedug Stacea (podobnie jak dla wielu omawianych wczeniej teoretykw) dowiadczanie jednoci. Moe ono jednak przebiega w rny sposb, dlatego autor wyrni dwa typy mistycyzmu: Mistycyzm ekstrawertywny opiera si na dowiadczaniu jednoci ze wiatem zewntrznym. Odbiorca dostrzega rnorodno obiektw we wszechwiecie, 40

jednak jego ja czy si z nimi. Ten typ mistycyzmu najlepiej wyraa si w zdaniu Wszystko jest Jednoci. Mistycyzm introwertywny polega na dowiadczaniu jednoci z Nicoci, przy pominiciu wszystkich rzeczy zewntrznych. Ja odbiorcy zatraca si w jednolitej wiadomoci, z ktrej wykluczono jakkolwiek tre, tak, e pozostaa tylko pustka i jednorodno.

Stace (1960) wyrni take pewne cechy, ktrymi charakteryzuje si pene dowiadczenie mistyczne. S to: dla mistycyzmu ekstrawertywnego:

- poczucie, e Wszystko jest Jednoci; - bardziej konkretne dowiadczenie jednoci: poczucie wewntrznej subiektywnoci przedmiotw, tak jakby wszystko byo oywione, miao wiadomo; dla mistycyzmu introwertywnego:

- dowiadczanie jednolitej wiadomoci, jednoci z Nicoci; - wykroczenie poza czas i przestrze; wsplne dla obu typw mistycyzmu:

- poczucie realnoci i obiektywnoci; - uczucia bogoci, radoci, szczcia, satysfakcji, itp.; - odczucia, e to, czego si dowiadcza jest wite lub boskie; - paradoksalno, niespjno logiczna (np. jedno przeciwiestw); - niewyraalno, niemoliwo adekwatnego opisania dowiadczenia sowami;

Obecnie wrd teoretykw panuje szeroka zgoda na to, e to wanie dowiadczanie jednoci rzeczywicie jest centralnym aspektem dowiadczenia mistycznego. Nie wszyscy jednak zgadzaj si, e dowiadczenie to da si oddzieli od jego interpretacji. Krytycy teorii Stacea sugeruj, e relacja z przeycia mistycznego nigdy nie bdzie czysta, zawsze bdzie znieksztacona przez wzorce kulturowe i religijne mistyka (Grom, 2009).

41

3.2. Zaywanie substancji halucynogennych a dowiadczenia mistyczne

Jak opisano wczeniej w tej pracy (rozdz. 1.2.2.), substancje halucynogenne od zawsze byy wykorzystywane przez spoeczestwa pierwotne w celach religijnych czy rytualnych. Wierzono, e umoliwiaj one kontakt z bogami lub duchami. Nawet tradycyjne nazwy tych rodkw, takie jak teonancatl pokarm bogw, czy ayahuasca wino duszy, wskazuj na takie zastosowanie. Take dzi bywaj one uywane w takim kontekcie czy to w trakcie zorganizowanych praktyk religijnych, czy te indywidualnie. Podkrelajc duchowy aspekt dziaania substancji halucynogennych, niektrzy nazywaj je mianem enteogenw, czyli objawiajcych Boga (Richards, 2005). W wyniku bada przeprowadzonych gwnie w latach 60-tych XX wieku, ale take pojawiajcych si w ostatnim czasie, wielu naukowcw doszo do wniosku, e substancje halucynogenne s w stanie wywoa dowiadczenia, ktre z empirycznego punktu widzenia s identycznie, lub przynajmniej bardzo podobne, do dowiadcze mistycznych opisywanych przez mistykw i wizjonerw na przestrzeni wiekw, a osiganych takimi naturalnymi metodami jak medytacja, modlitwy, asceza, posty, czy te dziki asce Boga (Griffiths i in., 2006; Grinspoon i Bakalar, 1997; Janinger, 1959; Nichols, 2004; Pahnke, 1963, 1967; Richards, 2005; Roberts, 1999; Smith, 2010). Jak wszystkie efekty substancji halucynogennych, to, czy kto dowiadczy przeycia mistycznego pod wpywem tych rodkw zaley w duej mierze od nastawienia i otoczenia. Im bardziej uduchowione, religijne jest otoczenie, a take nastawienie uytkownika w tym kierunku, tym wiksza szansa na takie dowiadczenie (Smith, 2010). Wydaje si, e tego typu doznania wystpuj te raczej przy stosunkowo silnych dawkach (Pahnke, 1967). Wedug Learego (1964), ktry dokona przegldu bada na ten temat, w normalnych klinicznych warunkach, to znaczy takich, w ktrych badacze s wspierajcy, ale w aden sposb nie staraj si wpyn na kierunek dowiadczenia, od 40 do 75% badanych przeywa pod wpywem substancji halucynogennych dowiadczenia w jaki sposb duchowe czy religijne. Natomiast jeli nastawienie i otoczenie nacechowane jest elementami zwizanymi z duchowoci, o takich dowiadczeniach donosi od 40 do 90% badanych. W nowszej pracy Hood (1995, za: Roberts, 1999) szacuje, i od 35 do 50% uytkownikw halucynogenw dowiadcza przey mistycznych czy duchowych, wystpujcych niezalenie od otoczenia. 42

Najbardziej rozbudowany jak na swoje czasy eksperyment dotyczcy tego zagadnienia przeprowadzi Walter Pahnke (1963). Przeszed on do historii jako Eksperyment Wielkopitkowy, poniewa zosta przeprowadzony wanie w Wielki Pitek 1962 roku w kaplicy Uniwersytetu Bostoskiego. Uczestnikami badania byo 20 studentw teologii. Pahnke wybra wanie takich badanych, miejsce oraz dzie, aby wprowadzi maksymalnie uduchowione nastawienie i otoczenie, tak, aby przekona si, czy w takich warunkach substancje halucynogenne mog wywoa dowiadczenia mistyczne. Po odpowiednich przygotowaniach poowa z badanych otrzymaa kapsuki zawierajce psylocybin, za druga poowa placebo w postaci kwasu nikotynowego, wywoujcego pewne krtkotrwae efekty somatyczne. Eksperyment zosta

przeprowadzony jako podwjna lepa prba, a wic ani ochotnicy, ani badacze nie wiedzieli, kto otrzyma psylocybin, a kto placebo. Krtko po zakoczeniu eksperymentu, a take 6 miesicy pniej, badani wypeniali specjalny kwestionariusz dotyczcy ich przeycia. Pahnke stworzy ten kwestionariusz opierajc si na kryteriach mistycyzmu wyrnionych przez Stacea (1960). Zawiera on nastpujce kategorie: Jedno (wewntrzna i zewntrzna); Transcendencja czasu i przestrzeni; Gbokie pozytywne emocje; Poczucie witoci czy boskoci; Jako noetyczna;

Paradoksalno; Niewyraalno; Przemijalno; Trwae pozytywne zmiany w postawach i zachowaniu; Pahnke przyj arbitralne kryterium, wedug ktrego osoba musiaa uzyska przynajmniej 60-70% moliwych do zdobycia punktw w caym kwestionariuszu oraz we wszystkich jego kategoriach, aby mona byo uzna, i osigna pene dowiadczenie mistyczne. 4 na 10 osb z grupy eksperymentalnej spenio te kryteria, w porwnaniu do adnej osoby z grupy kontrolnej. We wszystkich kategoriach kwestionariusza grupa eksperymentalna uzyskaa istotnie wyszy wynik ni grupa kontrolna. redni wynik w caym kwestionariuszu to 60,8% moliwych do zdobycia punktw dla grupy eksperymentalnej i 11,8% dla grupy kontrolnej. wier wieku pniej inny badacz, Doblin (1991), dotar do 16 spord 20 uczestnikw eksperymentu. Wszyscy badani z grupy eksperymentalnej zachowali ywe wspomnienia dotyczce dowiadczenia, w przeciwiestwie do osb z grupy kontrolnej. Wedug ponownie przeprowadzonych rozmw i bada, efekty wywoane przez psylocybin okazay si trwae. Grupa eksperymentalna osigna jeszcze wyszy wynik w kwestionariuszu Pahnkego rednio 66,8%, a wic ich odbir eksperymentu 43

jako dowiadczenia mistycznego nie tylko nie przemin, ale nawet nieco si wzmocni. Odpowiadajc na pytania otwarte, badani deklarowali, e dowiadczenie to pogbio ich wiar, pomogo w podjciu decyzji zawodowych, w rozpoznaniu sztucznoci granic ego, zwikszyo uznanie dla ycia wiecznego i pogbio ich odczuwanie radoci i pikna. Po zdelegalizowaniu wielu substancji halucynogennych w latach 60-tych XX wieku eksperymenty z ich udziaem zostay na dugo zarzucone. Jednak w ostatnim okresie obserwuje si powrt do bada nad halucynogenami. Omawiany ju w tej pracy (rozdz. 2.2.3.) eksperyment Griffithsa i wsppracownikw (2006, 2008) nawizywa do Eksperymentu Wielkopitkowego, jednoczenie spenia jednak nowoczesne kryteria poprawnoci metodologicznej. Badanymi byli ochotnicy, ktrzy nie mieli adnego dowiadczenia ze rodkami halucynogennymi, a take deklarowali regularne uczestnictwo w praktykach religijnych lub duchowych. W dwch sesjach podawano im psylocybin, lub kontrolnie wykazujcy dziaanie stymulujce metylofenidat. W kilka godzin po zakoczeniu kadej sesji badani wypeniali seri kwestionariuszy psychologicznych. Jednym z nich bya Skala Mistycyzmu - badani zostali poinstruowani, e w odpowiedziach maj odnosi si tylko do przeytego dowiadczenia. Oceniajc dowiadczenie wywoane psylocybin, badani uzyskali znaczco wysze wyniki na tej skali, a take w kadym z jej trzech czynnikw, ni oceniajc dowiadczenie wywoane metylofenidatem. Bazujc na arbitralnym kryterium przyjtym przez badaczy, 22 z 36 ochotnikw uzyskao pene dowiadczenie mistyczne pod wpywem psylocybiny, za tylko 4 z 36 badanych pod wpywem metylofenidatu. Rezultat te potwierdziy take wyniki na Skali Mistycyzmu odnoszcej si do caego ycia. Zarwno dwa miesice po eksperymencie, jak i 14 miesicy po nim, badani uzyskali znaczco wysze wyniki na tej skali, a take w kadym z jej czynnikw, ni w pomiarze przed eksperymentem. Ponadto, dwa miesice po badaniu, 67% ochotnikw ocenio dowiadczenie wywoane psylocybin jako jedno z piciu najbardziej znaczcych dowiadcze w ich yciu lub nawet jako najbardziej znaczce ze wszystkich. W czci opisowej badani porwnywali jego znaczenie na przykad do narodzin pierwszego dziecka czy mierci rodzicw. Tylko 10% badanych ocenio tak dowiadczenie wywoane metylofenidatem. 33% badanych ocenio, e dowiadczenie wywoane psylocybin byo najgbszym duchowym dowiadczeniem ich ycia, za nastpne 38% ocenio je jako jedno z piciu najbardziej znaczcych duchowo dowiadcze. cznie wic 71% ocen badanych 44

miecio si w tych dwch kategoriach. Dla porwnania, tylko 8% ochotnikw ocenio tak dziaanie metylofenidatu. Podobne oceny utrzymay si take 14 miesicy po eksperymencie. Trzeba doda, i 33% ochotnikw deklarowao, i w trakcie dziaania psylocybiny dowiadczali okresw znacznego lku, za 17% - uroje odniesienia lub uroje paranoidalnych. Jednak efekty te byy przemijajce i nie przeszkadzay w pozytywnym i duchowym odbiorze caego dowiadczenia.

3.3. Zakoczenie

Dowiadczenia mistyczne s czym trudnym do okrelenia i byy definiowane na rne sposoby. Wikszo teoretykw zgadza si jednak, e centralnym elementem takich przey jest dowiadczanie wszechogarniajcej jednoci. Jedn z najbardziej znaczcych koncepcji mistycyzmu jest koncepcja uniwersalnego rdzenia Stacea (1960). Dzieli on mistycyzm na ekstrawertywny, przeywajcy jedno ze wiatem zewntrznym, oraz introwertywny, przeywajcy jedno z nicoci, pustk. Wystpuj one niezalenie od ich religijnej czy kulturowej interpretacji. Ponadto Stace wyrnia kilka kryteriw charakterystycznych dla dowiadcze mistycznych. Prawdopodobnie od samego pocztku uywania substancji halucynogennych zauwaono, e mog one prowadzi do dowiadcze duchowych i wanie w takim kontekcie stosowano je przez wieki. W latach 60-tych XX wieku badacze zainteresowali si tym zjawiskiem. Okazao si, e w odbiorze znacznej czci uytkownikw halucynogenw rzeczywicie wywouj one zjawiska o wymiarze mistycznym i/lub religijnym. Pahnke (1963) przeprowadzi w dzie Wielkiego Pitku synny eksperyment, w ktrym pokaza, e przy odpowiednim nastawieniu i otoczeniu, psylocybina wywouje u wielu uytkownikw dowiadczenia mistyczne, speniajce kryteria wyrnione wczeniej przez Stacea. Take w ostatnich latach Gryffiths i wsppracownicy (2006, 2008) przeprowadzajc eksperyment znacznie lepiej

speniajcy nowoczesne wymogi metodologiczne, potwierdzili taki wniosek. Wydaje si wic, i substancje halucynogenne s w stanie wywoa dowiadczenia, ktre z empirycznego punktu widzenia s takie same lub przynajmniej bardzo podobne do dowiadcze mistycznych opisywanych w tekstach religijnych i duchowych na przestrzeni wiekw. 45

Niewykluczone, e to wanie dowiadczenia mistyczne wywoywane przez halucynogeny stoj za subiektywnie postrzeganymi przez uytkownikw tych substancji pozytywnymi zmianami w osobowoci, wiatopogldzie, postawach czy zachowaniu. Wedug badaczy (Noble, 1988; Wuthnow, 1978), ludzie, ktrzy dowiadczaj przey mistycznych oceniaj swoje ycie jako posiadajce gbszy sens, s bardziej refleksyjni, wewntrzsterowni, samowiadomi, bardziej empatyczni i wspczujcy, mniej autorytatywni i dogmatyczni, mniej ceni sobie wartoci materialne. Wiele z tych cech pokrywa si z dugotrwaymi zmianami, jakie - w oczach uytkownikw rodkw halucynogennych - nastpuj pod wpywem ich zaywania. Dowiadczenie mistyczne jest czym gbokim, poruszajcym i niecodziennym i jako takie moe prowadzi do rwnie gbokich zmian.

46

Rozdzia 4. Metodologia bada wasnych

4.1. Zaoenia teoretyczne i model bada

Przedmiotem niniejszej pracy jest osobowo i dowiadczenia mistyczne u osb zaywajcych substancje halucynogenne. W pracy przyjto paradygmat psychologii rnic indywidualnych, a wic skupiono si na charakterystykach, ktre odrniaj osoby zaywajce substancje halucynogenne od osb nie zaywajcych tych rodkw. Postanowiono opisa osobowo uytkownikw halucynogenw w wietle cechowego ujcia osobowoci. W czci teoretycznej pracy pokazano, i wiele bada wskazuje na istnienie zwizku midzy cechami osobowoci a zaywaniem substancji

psychoaktywnych. Jednoczenie badania pokazuj, i osoby zaywajce rne rodzaje rodkw, mog charakteryzowa si odmiennym profilem osobowociowym. Istnieje jednak niewielka (w wietle wiedzy autora) liczba bada dotyczcych uytkownikw substancji halucynogennych. W tej pracy scharakteryzowano osobowo tych osb w kategoriach picioczynnikowego modelu osobowoci P.T. Costy i R.R. McCrae. Model ten jest przez wielu teoretykw uznawany za najlepszy pod wzgldem

metodologicznym i najtrafniejszy opis osobowoci czowieka. W czci teoretycznej przytoczono wiele doniesie mwicych o tym, e pod wpywem substancji halucynogennych wystpowa mog dowiadczenia, ktre s empirycznie nieodrnialne od dowiadcze mistycznych opisywanych przez duchownych, mistykw, wizjonerw. W pracy tej postanowiono przyjrze si take temu zagadnieniu, gdy nie zostao ono zbadane w naszym kraju. Punktem wyjcia stay si tutaj opisowe koncepcje mistycyzmu, przedstawiajce charakterystyczne cechy dowiadcze mistycznych. W szczeglnoci odwoano si do charakterystyk dowiadczenia mistycznego opisanych przez W.T. Stacea, ktre po pewnym modyfikacjach zostay zoperacjonalizowane przy pomocy Skali Mistycyzmu R.W. Hooda. W pracy zastosowano procedur ex-post-facto, w ktrym bada si rnice midzy grupami na ktre zmienna niezalena zadziaaa ju w przeszoci. W tym przypadku zmienn t jest zaywanie substancji halucynogennych. Naley jednak

47

pamita, e z powodu braku kontrolowania zmiennej przez badacza trzeba by ostronym w interpretowaniu wynikw w kategoriach przyczynowo-skutkowych.

4.2. Problemy i pytania badawcze

W pracy tej postawiono dwa podstawowe problemy badawcze. Dotycz one: Rnic w poziomie cech osobowoci pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a prb normalizacyjn Rnic w wystpowaniu dowiadcze mistycznych pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a osobami, ktre tego nie robi

W odniesieniu do tych problemw postawiono nastpujce pytania badawcze: Czy istniej rnice w poziomie cech osobowoci pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a prb normalizacyjn? Czy istniej rnice w wystpowaniu dowiadcze mistycznych pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a osobami, ktre tego nie robi?

4.3. Hipotezy badawcze W oparciu o zebran i przedstawion w czci teoretycznej literatur sformuowano nastpujce przypuszczenia:

H1. Istniej rnice w poziomie cech osobowoci pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a prb normalizacyjn Osoby zaywajce substancje halucynogenne cechuj si wyszym poziomem Otwartoci na dowiadczenie (mierzonej Inwentarzem Osobowoci NEO-PI-R) Osoby zaywajce substancje halucynogenne cechuj si niszym poziomem Ugodowoci (mierzonej Inwentarzem Osobowoci NEO-PI-R) Osoby zaywajce substancje halucynogenne cechuj si niszym poziomem Sumiennoci (mierzonej Inwentarzem Osobowoci NEO-PI-R)

48

H2. Istniej rnice w wystpowaniu dowiadcze mistycznych pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a osobami, ktre tego nie robi. Osoby zaywajce substancje halucynogenne osign wyszy sumaryczny wynik na Skali Mistycyzmu, a take w trzech jej czynnikach (mistycyzm ekstrawertywny, mistycyzm introwertywny, religijna interpretacja). 4.4. Zmienne i ich operacjonalizacja Cechy osobowoci zgodne z picioczynnikowym modelem Costy i McCrae mierzone Inwentarzem Osobowoci NEO-PI-R Neurotyczno,

Ekstrawertyczno, Otwarto na dowiadczenie, Ugodowoci i Sumienno; a take ich skadniki Wystpowanie dowiadcze mistycznych - mierzone Skal Mistycyzmu jako sumaryczny wynik na tej skali, a take w jej trzech podwymiarach : mistycyzm ekstrawertywny, mistycyzm introwertywny, religijna interpretacja Zaywanie substancji halucynogennych okrelone na podstawie deklaracji osb badanych Zmienne socjodemograficzne : wiek, pe i wyksztacenie

4.5. Charakterystyka narzdzi badawczych 4.5.1. Ankieta dotyczca zaywania substancji psychoaktywnych

Ankieta skada si z 6 pyta. Dotyczy zaywania substancji psychoaktywnych, a w szczeglnoci rodkw halucynogennych. Ankieta pyta o rodzaj zaywanych substancji, a take czas, ilo i czstotliwo ich uywania. Zawiera take pytanie otwarte dotyczce powodw zaywania rodkw halucynogennych. Ankieta zostaa doczona na kocu pracy (zacznik 1).

4.5.2. Inwentarz Osobowoci NEO-PI-R Costy i McCrae

Test skada si z 240 twierdze, do ktrych doczono 5-stopniow skal (od cakowicie si nie zgadzam do cakowicie si zgadzam). Kwestionariusz ten pozwala na pomiar piciu podstawowych czynnikw osobowoci (wywodzcych si z 49

picioczynnikowej teorii osobowoci Costy i McCrae), a take 6 skadnikw dla kadego z nich. Ich nazwy przedstawia tabela 4.1.
Tab. 4.1. Nazwy czynnikw podstawowych i ich skadnikw w inwentarzu NEO-PI-R. rdo: opracowanie wasne Neurotyczno N1 : Lk N2 : Agresywna wrogo N3 : Depresyjno N4 : Nadmierny samokrytycyzm N5 : Impulsywno N6 : Nadwraliwo Ekstrawertyczno E1 : Serdeczno E2 : Towarzysko E3 : Asertywno E4 : Aktywno E5 : Poszukiwanie dozna E6 : Emocje pozytywne Otwarto na dowiadczenie O1 : Wyobrania O2 : Estetyka O3 : Uczucia O4 : Dziaania O5 : Idee O6 : Wartoci Ugodowo U1 : Zaufanie U2 : Prostolinijno U3 : Altruizm U4 : Ustpliwo U5 : Skromno U6 : Skonno do rozczulania si Sumienno S1 : Kompetencja S2 : Skonno do porzdku S3 : Obowizkowo S4 : Denie do osigni S5 : Samodyscyplina S6 : Rozwaga

50

Jak podaje autor polskiej wersji kwestionariusza (Siuta, 2006), dokonana adaptacja jest oglnie satysfakcjonujca Struktura i w duym stopniu rwnowana zaoeniom

amerykaskiemu

oryginaowi.

czynnikowa

odpowiada

teoretycznym twrcw narzdzia. Take rzetelno skal okazaa si dostatecznie wysoka; wspczynnik alfa Cronbacha dla poszczeglnych skal wynosi od 0,81 do 0,86. Rzetelno podskal polskiej wersji NEO-PI-R jest nieco nisza wspczynnik alfa wynosi dla wikszoci z nich od 0,60 do 0,70, osiem podskal ma wspczynniki nisze, za rzetelno dwch podskal jest niewystarczajca (poniej 0,50). Kwestionariusz zosta doczony na kocu pracy (zacznik 2).

4.5.3. Skala Mistycyzmu Hooda

Skala

Mistycyzmu autorstwa Ralpha

W.

Hooda jest

samoopisowym

kwestionariuszem sucym do pomiaru intensywnych dowiadcze duchowych, charakteryzujcych si poczuciem jednoci ze wiatem zewntrznym i/lub z nicoci, ktre mog, ale nie musz, by interpretowane religijnie. Kwestionariusz ten skada si z 32 pyta, ocenianych na 5 stopniowej skali. Autor tworzc skale opar si na nieco zmodyfikowanych kryteriach mistycyzmu wyrnionych przez Stacea. S to: (1) Jako jednoci: poczucie jednoci ze wiatem zewntrznym (2) Wewntrzna subiektywna jako: Bardziej konkretne dowiadczenie jednoci poczucie, e wszystkie obiekty s oywione, maj wiadomo, przepenione s jednolit energi (3) Jako ja: zatracenie siebie, dowiadczenie pustki (4) Jako przestrzenno-czasowa: Poczucie zatracenia czasu i przestrzeni (5) Niewyraalno: Poczucie, e dowiadczenia nie da si waciwie opisa sowami (6) Jako poznania: Poczucie dostpu do szczeglnej wiedzy, wgldu, objawienia (7) Uczucie pozytywne: Dowiadczenie radoci, szczcia, spokoju, bogoci, itp. (8) Jako religijna: Poczucie witoci, cudownoci, boskoci. W badaniach ustalono jednak trjczynnikow struktur skali, na ktr skada si: mistycyzm ekstrawertywny (obejmujcy jako jednoci i wewntrzn subiektywn jako) mistycyzm introwertywny (jako ja, jako przestrzenno-czasowa i

niewyraalno) religijn interpretacj (jako poznania, uczucia pozytywne i jako religijna) 51

Skala Mistycyzmu zostaa przetumaczona na jzyk polski przez ojca jezuit Stanisawa Kuczkowskiego, jednak w tej wersji nigdy nie zostaa zastosowana. Dalszej adaptacji dokonaa dr Maria Owczarek. W badaniach przez ni przeprowadzonych (Owczarek, 2004) uzyskaa ona zadowalajce wspczynniki rzetelnoci: = 0,78, = 0,64 i = 0,75 odpowiednio dla mistycyzmu ekstrawertywnego, introwertywnego i religijnej interpretacji. Podobnie jak w badaniach amerykaskich, wspczynnik dla mistycyzmu introwertywnego ma najnisz warto. Oryginalna wersja kwestionariusza Hooda jest szeroko stosowany na polu psychologii religii, za badania pokazay jego midzykulturow uniwersalno. Skala zostaa doczona na kocu pracy (zacznik 3).

4.6. Opis badanej grupy Grupa badawcza: Grupa badawcza skadaa si 43 osb deklarujcych zaywanie substancji halucynogennych, uytkownikw forum internetowego talk.hyperreal.info (forum powicone tematyce substancji psychoaktywnych). 24 osoby wykonay badanie za porednictwem Internetu, za 19 osb pochodzcych z Bydgoszczy i okolic wypenio test papierowy. W grupie znalazo si 10 kobiet i 33 mczyzn w wieku od 18 do 36 lat. rednia wieku badanych wyniosa ok. 22 lata. 4 osoby zdobyy wyksztacenie podstawowe, 31 rednie, za 8 wysze. Badani zaczli zaywa narkotyki rednio w wieku 16 lat i 10 miesicy, za ich pierwszy kontakt z substancjami halucynogennymi nastpi rednio w wieku 18 lat i 8 miesicy. Najwicej, bo a 49% badanej grupy twierdzi, e zaywa halucynogeny kilka razy do roku. 30% spoywa te rodki rednio raz na miesic, 17% - mniej wicej raz na tydzie, za 4% - raz na rok. Najbardziej popularnym narkotykiem w badanej prbie okazaa si marihuana jej zaywanie deklarowali wszyscy badani. Drugie miejsce zajmuje dekstrometorfan skadnik atwo dostpnego leku przeciwkaszlowego, ktry stosowany rekreacyjnie wykazuje dziaanie halucynogenne i dysocjacyjne; zaywao go 70% badanych. 63% stosowao rolin o podobnym dziaaniu szawi wieszcz. Spord klasycznych halucynogenw, najwiksz popularnoci ciesz si halucynogenne fenetylaminy (np. 2c-e, 2c-p, DOC), ktre zaywa 65% grupy. 58% deklarowao zaywanie 52

halucynogennych tryptamin (np. 4-ho-met, 4-aco-dmt). 55% badanych przynajmniej raz zaywao LSD; taka sama cz grupy konsumowaa grzyby halucynogenne. 53% badanych osb zaywao MDMA, substancj o dziaaniu psychodelicznym i stymulujcym. Jeli chodzi o rodki z innych grup, najwicej osb zaywao amfetamin (48%), kodein (42%), rozmaite rodki okrelane jako dopalacze (35%), rne rodzaje syntetycznych stymulantw (33%), benzodiazepiny (26%) i tramadol (26%). Na podstawie deklaracji o zaywanych substancjach grup badawcz podzielono na dwie podgrupy 21 osb zaywajcych tylko lub gwnie rodki halucynogenne i marihuan (rodki z innych grup spoywajc najwyej sporadycznie) oraz 22 osoby, ktre oprcz substancji halucynogennych czy marihuany, regularnie zaywaj take inne rodki psychoaktywne.

Grupa kontrolna: Grupa kontrolna skadaa si z 43 osb deklarujcych, i nie zaywali w swoim yciu adnych narkotykw. Grupa zostaa dobrana pod wzgldem pci, wieku i wyksztacenia do grupy badawczej. Osoby z tej grupy wypeniay tylko jeden kwestionariusz: Skal Mistycyzmu. W przypadku kwestionariusza NEO-PI-R rol grupy kontrolnej peni prba normalizacyjna przebadana przez autora polskiej wersji testu.

4.7. Procedura badawcza Badania odbyy si midzy wrzeniem 2010 roku a kwietniem 2011 roku. Spord uytkownikw forum internetowego talk.hyperreal.info zebrano ochotnikw chccych wzi udzia w badaniu i deklarujcych zaywanie substancji

halucynogennych. 24 spord nich wypenio test komputerowy przesany drog elektroniczn, natomiast 19 osb przebadanych zostao w Bydgoszczy. Wszyscy badani otrzymali taki sam zestaw testw skadajcy si z ankiety dotyczcej zaywania substancji psychoaktywnych, Skali Mistycyzmu i Inwentarza Osobowoci NEO-PI-R. Wszystkie osoby zostay te poinformowane o anonimowoci badania oraz otrzymay instrukcj aby testy wypenia samodzielnie, szczerze i w miar moliwoci bez

53

robienia przerw. Czas wypenienia wszystkich kwestionariuszy u adnego z badanych nie przekroczy 90 minut. Badania grupy kontrolnej odbyy si w marcu i kwietniu 2011 roku i obejmoway ochotnikw chccych wzi udzia w badaniu i deklarujcych, e nie zayway w swoim yciu adnych narkotykw. Wszyscy badani otrzymali do wypenienia tylko Skal Mistycyzmu. Dalsze instrukcje brzmiay tak samo jak w przypadku grupy badawczej. Czas wypenienia kwestionariusza u adnego z badanych nie przekroczy 10 minut. 4.8. Zastosowane metody analizy statystycznej

Do wszystkich oblicze statystycznych uyto komputerowego pakietu statystycznego Statistica 6.0. W pracy zastosowano nastpujce statystyki: Statystyki opisowe Test t-Studenta dla prb niezalenych Wspczynnik korelacji Pearsona

54

Rozdzia 5. Wyniki bada wasnych

5.1. Przedstawienie wynikw

Uzyskane wyniki poddano rozmaitym procedurom analizy statystycznej. W tabeli 5.1. oraz 5.2. przedstawiono podstawowe statystyki opisowe wynikw otrzymanych w badaniu.
Tabela 5.1. Statystyki opisowe dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PI-R i ich skadnikw w grupie badawczej. rdo: opracowanie wasne rednia Neurotyczno N1 : Lk N2 : Agresywna wrogo N3 : Depresyjno N4 : Nadmierny samokrytycyzm N5 : Impulsywno N6 : Nadwraliwo Ekstrawertyczno E1 : Serdeczno E2 : Towarzysko E3 : Asertywno E4 : Aktywno E5 : Poszukiwanie dozna E6 : Emocje pozytywne Otwarto na dowiadczenie O1 : Wyobrania O2 : Estetyka O3 : Uczucia O4 : Dziaania O5 : Idee O6 : Wartoci Ugodowo U1 : Zaufanie U2 : Prostolinijno 91,37 15,40 13,47 16,12 16,47 18,07 11,86 101,60 19,12 13,14 14,30 16,19 17,44 21,40 138,93 23,35 23,05 23,49 18,47 24,95 25,63 101,16 17,51 17,49 Minimum 34 4 4 3 7 7 3 53 6 0 2 4 5 4 86 4 14 8 6 13 13 38 4 4 Maksimum 160 30 29 30 28 26 29 151 29 26 23 31 26 31 175 32 32 31 29 32 31 142 31 30 6,56 Odch.std 28,91 6,59 6,06 7,30 5,33 4,91 6,23 23,00 5,70 6,57 4,59 5,68 5,04 5,67 20,88 6,10 4,71 5,74 4,92 4,51 3,62 24,37 7,18

55

U3 : Altruizm U4 : Ustpliwo U5 : Skromno U6 : Skonno do rozczulania si Sumienno S1 : Kompetencja S2 : Skonno do porzdku S3 : Obowizkowo S4 : Denie do osigni S5 : Samodyscyplina S6 : Rozwaga

18,74 14,77 14,70 17,95 93,91 17,37 14,84 17,91 15,12 14,19 14,49

9 3 1 2 50 8 2 8 5 4 7

29 24 27 27 156 29 29 28 28 25 23

4,99 4,56 6,01 5,26 22,31 4,61 6,20 4,90 5,08 4,89 3,94

Tabela 5.2. Statystyki opisowe dla wynikw na Skali Mistycyzmu i jej podskalach w grupie badawczej i grupie kontrolnej. rdo: opracowanie wasne Grupa badawcza rednia Min. Maks. Odch.Std. Skala M 130,44 75 12 22 30 160 50 50 60 20,56 9,77 5,39 8,84 Mistycyzm ekstrawertywny 39,28 Mistycyzm introwertywny 43,42 Religijna interpretacja 47,74 Grupa kontrolna rednia Min. Maks. Odch.Std. 87,30 22,93 26,33 38,05 48 10 15 23 117 33 41 55 16,86 5,98 5,73 7,37

W wietle otrzymanych rezultatw, osoby zaywajce substancje halucynogenne rni si w zakresie cech osobowoci od oglnej populacji (tab 5.3.). Najsilniejsze rnice dotycz Otwartoci na dowiadczenie: grupa badawcza osigna znacznie wysze wyniki od przewidzianych norm zarwno w penej skali, jak i we wszystkich podskalach tego czynnika. Bardzo wyrane rnice wystpuj take w Sumiennoci. Badane osoby cechuj si znaczco niszym poziomem tej cechy ni populacja oglna; w tej grupie niszy jest take poziom piciu podskal Sumiennoci: Kompetencji, Skonnoci do porzdku, Obowizkowoci, Denia do osigni i Samodyscypliny. Grupa badawcza osigna take istotnie nisze w stosunku do norm wyniki na skali Ekstrawertycznoci, jak i jej dwch podskalach: Towarzyskoci i Aktywnoci. Jednake w podskali Emocje pozytywne grupa badawcza cechuje si wyszym wynikiem.

56

Badane osoby cechuj si take nisz ni populacja oglna Ugodowoci; osigaj take nisze wyniki na jej dwch podskalach: Altruizmu i Skromnoci. Brak istotnych statystycznie rnic stwierdzono natomiast w poziomie Neurotycznoci. Grupa badawcza osigna jednak wysze od przewidzianych norm wyniki w jednej podskali tego czynnika: Impulsywnoci.
Tabela 5.3. Porwnanie rednich wynikw dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PI-R i ich skadnikw w grupie badawczej z normami. Rnice istotnie statystycznie wytuszczone. rdo: opracowanie wasne Grupa badawcza Neurotyczno N1 : Lk N2 : Agresywna wrogo N3 : Depresyjno N4 : Nadmierny samokrytycyzm N5 : Impulsywno N6 : Nadwraliwo Ekstrawertyczno E1 : Serdeczno E2 : Towarzysko E3 : Asertywno E4 : Aktywno E5 : Poszukiwanie dozna E6 : Emocje pozytywne Otwarto na dowiadczenie O1 : Wyobrania O2 : Estetyka O3 : Uczucia O4 : Dziaania O5 : Idee O6 : Wartoci Ugodowo U1 : Zaufanie U2 : Prostolinijno 91,37 15,40 13,47 16,12 16,47 18,07 11,86 101,60 19,12 13,14 14,30 16,19 17,44 21,40 138,93 23,35 23,05 23,49 18,47 24,95 25,63 101,16 17,51 17,49 Normy 89,50 15,27 13,57 15,03 16,03 15,83 11,97 111,73 20,73 17,66 14,20 18,66 17,76 18,43 108,22 17,06 16,66 19,99 15,59 17,83 18,59 109,24 17,57 17,10 t 0,42 0,13 -0,11 0,97 0,52 2,93 -0,11 -2,87 -1,85 -4,50 0,15 -2,85 -0,40 3,28 9,09 6,58 8,09 3,85 3,79 10,08 12,50 -2,16 -0,05 0,38 df 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 p 0,68 0,90 0,91 0,34 0,60 0,004 0,91 0,005 0,07 0,00002 0,88 0,006 0,69 0,001 0,000000 0,000000 0,000000 0,0002 0,0003 0,000000 0,000000 0,03 0,96 0,70

57

U3 : Altruizm U4 : Ustpliwo U5 : Skromno U6 : Skonno do rozczulania si Sumienno S1 : Kompetencja S2 : Skonno do porzdku S3 : Obowizkowo S4 : Denie do osigni S5 : Samodyscyplina S6 : Rozwaga

18,74 14,77 14,70 17,95 93,91 17,37 14,84 17,91 15,12 14,19 14,49

20,43 15,34 18,03 18,57 113,38 19,27 18,73 20,87 19,73 18,57 15,41

-2,21 -0,81 -3,60 -0,77 -5,71 -2,68 -4,11 -3,94 -5,94 -5,88 -1,51

84 84 84 84 84 84 84 84 84 84 84

0,03 0,42 0,0005 0,44 0,000000 0,008 0,00009 0,0002 0,000000 0,000000 0,13

Wyniki przedstawiaj si jednak nieco inaczej, jeli grup badawcz rozdzieli si na dwie podgrupy: osoby zaywajce tylko lub gwnie halucynogeny oraz osoby zaywajce regularnie oprcz halucynogenw rwnie inne rodki tzw.

politoksykomani. Jeli wzi pod uwag wycznie wyniki osb zaywajcych tylko lub gwnie halucynogeny, okazuje si, e rni si one od przewidzianym norm tylko znacznie podwyszon Otwartoci na dowiadczenie i obnion Sumiennoci (tab. 5.4.). Natomiast grupa politoksykomanw cechuje si podwyszon Otwartoci na dowiadczenie, obnion Sumiennoci, a take obnion Ekstrawertycznoci i Ugodowoci (tab. 5.5.). Naley zaznaczy jednak, e taki sposb podzielenia grupy badawczej sprawia, e kada podgrupa liczy sobie mniej ni 30 osb, co znacznie ogranicza pewno wnioskowania statystycznego.

Tabela 5.4. Porwnanie rednich wynikw dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PI-R i ich skadnikw w grupie zaywajcej gwnie halucynogeny z normami. Rnice istotnie statystycznie zostay wytuszczone. rdo: opracowanie wasne Grupa I Halucynogeny Neurotyczno Ekstrawertyczno Otwarto na dowiadczenie Ugodowo Sumienno 84,24 105,33 139,43 109,14 96,48 Normy 88,50 111,45 106,59 108,83 113,69 t -0,69 -1,26 7,29 0,07 -4,38 df p

40 0,49 40 0,21 40 0,000000 40 0,95 40 0,00008

58

Tabela 5.5. Tab. 5.4. Porwnanie rednich wynikw dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEOPI-R i ich skadnikw w grupie politoksykomanw z normami. Rnice istotnie statystycznie zostay wytuszczone. rdo: opracowanie wasne

Grupa II Politoksykomani Neurotyczno Ekstrawertyczno Otwarto na dowiadczenie Ugodowo Sumienno 98,18 98,04 138,45 93,54 91,45

Normy 90,45 112,00 109,77 109,64 113,09

t 1,24 -2,72 5,63 -2,95 -3,89

df 42 42 42 42 42

p 0,22 0,009 0,000001 0,005 0,0003

Kolejnym krokiem byo porwnanie wynikw uzyskanych na Skali Mistycyzmu przez osoby z grupy badawczej i grupy kontrolnej. Analizy potwierdziy, i osoby zaywajce halucynogeny osigaj znaczco wysze wyniki na Skali Mistycyzmu oraz na kadym z jej podwymiarw ni osoby z grupy kontrolnej (tab.5.6.).

Tabela 5.6. Porwnanie rednich wynikw na Skali Mistycyzmu i jej podskalach dla grupy badawczej i grupy kontrolnej. Rnice istotne statystycznie zostay wytuszczone. rdo: opracowanie wasne Grupa badawcza Skala M wynik peny Mistycyzm ekstrawertywny Mistycyzm introwertywny Religijna interpretacja 130,44 39,28 43,42 47,74 Grupa kontrolna 87,30 22,93 26,32 38,05 t 10,64 9,36 14,25 5,52 df p

84 0,000000 84 0,000000 84 0,000000 84 0,000000

Ponadto, w grupie badawczej wykryto zwizek pomidzy wynikami na Skali Mistycyzmu i cechami osobowoci. Okazao si, e wynik na Skali Mistycyzmu koreluje dodatnio z Otwartoci na dowiadczenie oraz Ugodowoci (tab.5.7.). Jeli chodzi o skadniki czynnikw osobowoci, wynik na Skali Mistycyzmu koreluje dodatnio z czterema podskalami Otwartoci: Wyobrania, Estetyka, Uczucia i Wartoci. Dodatnia korelacja wystpuje take w przypadku dwch podskal Ugodowoci: Altruizm i Ustpliwo oraz dwch podskal Ekstrawersji: Serdeczno i Emocje pozytywne.

59

Tabela 5.7. Korelacje pomidzy czynnikami osobowoci mierzonymi testem NEO-PI-R i ich podskalami a wynikami na Skali Mistycyzmu. Korelacje istotne statystycznie zostay wytuszczone. rdo: opracowanie wasne skala M -0,08 Neurotyczno N1 : Lk N2 : Agresywna wrogo N3 : Depresyjno N4 : Nadmierny samokrytycyzm N5 : Impulsywno N6 : Nadwraliwo Ekstrawertyczno E1 : Serdeczno E2 : Towarzysko E3 : Asertywno E4 : Aktywno E5 : Poszukiwanie dozna E6 : Emocje pozytywne Otwarto na dowiadczenie O1 : Wyobrania O2 : Estetyka O3 : Uczucia O4 : Dziaania O5 : Idee O6 : Wartoci Ugodowo U1 : Zaufanie U2 : Prostolinijno U3 : Altruizm U4 : Ustpliwo U5 : Skromno U6 : Skonno do rozczulania si Sumienno S1 : Kompetencja -0,08 -0,05 0,02 -0,18 0,12 -0,21 0,22 0,39 -0,05 -0,17 0,16 0,11 0,42 0,44 0,43 0,44 0,45 -0,01 0,14 0,39 0,36 0,28 0,08 0,49 0,31 0,22 0,20 0,07 0,16

60

S2 : Skonno do porzdku S3 : Obowizkowo S4 : Denie do osigni S5 : Samodyscyplina S6 : Rozwaga

0,05 0,22 -0,05 0,02 -0,11

Osoby z grupy badawczej odpowiaday take na pytanie dotyczce powodw z jakich zaywaj substancje halucynogenne. Na podstawie treci odpowiedzi te zostay zaklasyfikowane do kilku kategorii (tab. 5.8.).
Tabela 5.8. Powody zaywania substancji halucynogennych przez osoby w grupie badawczej. rdo: opracowanie wasne.

Powd zaywania substancji halucynogennych Rozwj osobisty

liczba os. 30

% caej grupy 69,8 41,9 32,6 23,2 20,9 16,3 44,2 25,6 25,6 20,9 18,6 9,3

Wgld w siebie lub natur wiata czy innych ludzi 18 Spojrzenie z innej perspektywy Waciwoci terapeutyczne Zwikszenie kreatywnoci Zwikszenie satysfakcji yciowej 14 10 9 7
19 11 11 9 8 4

Przyjemno, rozrywka Ch dowiadczenia innego stanu wiadomoci Przeycia mistyczne, duchowe Doznania estetyczne, zmysowe Ciekawo Pogbienie relacji z innymi

Najwiksza cz badanych, 70 %, twierdzi, e zaywa halucynogeny w ramach szeroko pojtego rozwoju osobistego. Badani ci s przekonani, e zaywanie tych rodkw przyczynia si do dugotrwaych pozytywnych zmian w ich yciach. Dobrze ilustruje to jedna z wypowiedzi : Zaywam je bo posiadaj ogromny potencja rozwijajcy wiadomo, niesamowicie zachcaj do praktyk samodoskonalajcych czowieka. ()Wiele poznania siebie zawdziczam tym boskim substancjom. Uwolniy

61

mnie z wielu ogranicze (przede wszystkim na poziomie emocji, wyleczyy z depresji), ukazay wiele moliwoci, waciwie nieskoczon przestrze moliwoci. Cz odpowiedzi nalecych do tej kategorii zostao zaklasyfikowanych do bardziej szczegowych podkategorii. 42% badanych podkrelio, e ich zdaniem halucynogeny zwikszaj introspekcyjno, uatwiaj wgld w siebie, lub te natur innych ludzi czy caego wiata. Chc lepiej pozna i zrozumie samego siebie, swojego rodzaju introspekcja, analiza wasnych uczu, przey, ambicji, planw, ego. Czsto dziki psychodelikom widz to, czego nie dostrzegam lub te nie dopuszczam do siebie na trzewo, w szczeglnoci mog dostrzec wasne wady i uchybienia, co mobilizuje mnie do dziaania i pracy nad moim ja. pisze badany. Inny za ujmuje to tymi sowami : Podczas dziaania halucynogenw wycigam ciekawe wnioski na temat natury wiata i siebie. () Zmieniaj nastawienie, pozwalaj poczu si integraln czstk wszystkiego, doceni to, co si ma. Niecae 33% badanych zwraca te uwag na to, e rodki halucynogenne pozwalaj im spojrze na siebie i wiat z innej perspektywy. Jak pisze jedna z osb: Wtedy mona spojrze na wiat z zupenie innej strony, mona nabra dystansu do wielu spraw, zda sobie spraw z jaki swoich natrctw i obsesji, ktrych na co dzie nie zauwaam. Czsto miewam ciekawe przemylenia, po ktrych zmieniam swoje postpowanie i pogldy. () Podrujc zawsze mam inny obraz siebie, patrz wtedy na siebie z innej strony, czsto widz siebie tak, jak chciaabym by a nie potrafi albo odkrywam w sobie now cech, hobby i wikszo z tych rzeczy udaje mi si na trzewo zrealizowa. To jednak wymaga cikiej pracy. 23% badanych twierdzi, e substancje halucynogenne maj dla nich waciwoci terapeutyczne i pomagaj im radzi sobie z rnymi przypadociami. Jak pisze jeden z nich : Zaywam LSD-25 poniewa bardzo pomaga mi w depresji, jest jedynym rodkiem, ktry pomaga mi w tej dolegliwoci. Sprawia, e przez kilka tygodni po zayciu wiat staje si lepszym miejscem.. 21% badanych zauwaa, e psychodeliki zwikszaj ich kreatywno, pomagaj w twrczoci. Natomiast 16% podkrela, e zaywanie tych rodkw dugotrwale podnosi poziom ich satysfakcji yciowej. Oglnie - m. in. dziki ich zaywaniu mog powiedzie - jake wspaniaa jest ta podr, to ycie! pisze jedna z badanych. Drugim najczciej wymienianym powodem zaywania halucynogenw wrd badanych jest dostarczanie przez nie przyjemnoci, zabawy czy te rozrywki. 44% badanych twierdzi, e jest to dla nich przynajmniej jeden z powodw stosowania tych 62

rodkw. Gwnym powodem, dla ktrego zaywam halucynogeny jest czerpanie przyjemnoci ze stanu jaki wywouj. stwierdza jeden z badanych. Inny za ujmuje to bardziej obrazowo: Aby cieszy si intelektualn rozrywk, jak zapewnia mi mj mzg pod wpywem tych substancji. Traktuj to tak jak wizyt w kinie czy przejadk rollercasterem, z tym e wraenia s duo intensywniejsze. Blisko 26% osb z badanej grupy zaywa substancje halucynogenne midzy innymi dla dowiadcze duchowych czy te mistycznych, jakie mog one wywoywa. Jeden z nich pisze: Jako czowiek wychowany w religijnym domu, ktry porzuci wiar dla szkieka i oka znalazem w psychodelikach, zwaszcza tych

najmocniejszych, doznania, ktre by moe wypeniaj t luk pozostawion przez odrzucenie religii. Uprawiam swego rodzaju szamanizm psychologiczno-filozoficzny, przy pomocy owych substancji dowiadczam stanw i wizji, dziki ktrym mam nadziej, chocia o wos zbliy si do odpowiedzi na pytania typu: kim jestem?, czym jest ten wiat?. Taka sama cz badanych zaywa halucynogeny, aby dowiadczy odmiennego stanu wiadomoci, czego innego od codziennoci, lub nawet uciec od rzeczywistoci. Jak to okreli badany : Lubi by z dala od rzeczywistoci, poznawa wiat ktry nie istnieje, i cieszy si chwilami ktrych nikt mi nie zabierze. Moe troch uciekam od rzeczywistoci w swj wasny wiat. Dla 21% badanych jednym z powodw stosowaniu halucynogenw s wywoywanie przez nie doznania estetyczne i zmysowe. Jak okreli to jeden z nich: Uczta dla oczu - przepikne kolory, wzory, fraktale, faktury, niespotykane ksztaty, patrzenie na to wszystko sprawia mi ogromn rado. Niecae 19% osb z grupy badawczej przyznaje, e przy stosowaniu tych rodkw w pewnej mierze kieruje nimi ciekawo. Bo s one najciekawiej dziaajcymi substancjami psychoaktywnymi, fascynuje mnie ich dziaanie. pisze jedna z osb. 9% badanych uwaa, i halucynogeny pogbiaj ich relacje z bliskimi. Dziki nim niesamowicie pogbiam i pogbiam doznania bliskoci z moim partnerem, nasza komunikacja jest znacznie peniejsza. stwierdza jedna z nich.

63

5.2. Dyskusja wynikw

Wyniki

przeprowadzonego

badania

generalnie

potwierdzaj

hipotezy

postawione przez badacza. Zgodnie z zaoeniami, istniej rnice w cechach osobowoci pomidzy grup osb zaywajcych rodki halucynogenne a prb normalizacyjn. Przede wszystkim, osoby zaywajce halucynogeny cechuj si skrajnie podwyszon Otwartoci na dowiadczenie. Badani osignli take wysokie wyniki we wszystkich jej skadnikach, a wic otwartoci na wyobrani, estetyk, uczucia, dziaania, idee i wartoci. Jest to zgodne z wczeniejszymi badaniami nad uytkownikami halucynogenw (Mendez, 2010). Prawdopodobnie wysoka Otwarto na dowiadczenie jest specyficzna wanie dla osb stosujcych rodki halucynogenne, a take marihuan (Flory, Lynam i Milich, 2002; Terranciano i in., 2008), ktrej dziaanie w niektrych aspektach przypomina dziaanie halucynogenw. Cecha ta wie si z ciekawoci wiata, zainteresowaniem rnorodnoci dowiadcze, bogat wyobrani, deniem do prowadzania bogatego ycia wewntrznego i zewntrznego. Wydaje si, e Otwarto na dowiadczenie moe by siln motywacj do zaywania wanie halucynogenw, ktre w przeciwiestwie do innych grup narkotykw rzadko dostarczaj prostej przyjemnoci czy wprowadzaj w stan miego odurzenia, wywoujc za to bardzo niecodziennie dowiadczenia. Zmiany w percepcji, nastroju i myleniu wywoane przez halucynogeny w opinii wielu ich uytkownikw pozwalaj spojrze na rzeczywisto z innej perspektywy. Takie doznania mog by podane przez ludzi o wysokiej Otwartoci na dowiadczenie. Nie mona tez jednak wykluczy, e przynajmniej w pewnym stopniu wystpuje take odwrotna zaleno: skomplikowany efekt psychologiczny wywoany dziaaniem halucynogenw, owo wraenie

poszerzenia perspektyw czy szczeglnego wgldu pod ich wpywem moe wpywa na zwikszenie Otwartoci na dowiadczenie uytkownikw tych substancji. W porwnaniu do norm, osoby zaywajce halucynogeny cechuj si te znacznie nisz Sumiennoci (i niemal wszystkimi jej skadnikami) oraz obnion Ugodowoci. Rezultaty te take wpisuj si w wyniki poprzednich bada (Mendez, 2010; Nishith, Mueser i Gupta, 1994). Osoby o niszej Sumiennoci s bardziej niefrasobliwe, beztroskie, dziaaj spontanicznie, bez planowania, s mniej wytrwae i zorganizowanie, nastawione do ycia bardziej hedonistycznie. Nisza Ugodowo 64

wie si z niezalenoci, tendencj do stawiania na swoim. Badani osignli nisze wyniki w podskalach: Altruizm i Skromno, s wic przede wszystkim bardziej skoncentrowani na sobie. Wydaje si, e cechy te mog by zwizane z tzw. odhamowaniem i zaywaniem substancji psychoaktywnych na drodze wzmocnienia pozytywnego (Woicik i in., 2009). Ujawniaj si one u osb zaywajcych waciwie wszystkie rodzaje rodkw psychoaktywnych (Ball, 2005; Kornor i Nordvik, 2007; Martin i Sher, 1994; Mccormick i in., 1998; Mendez, 2010; Terranciano i in., 2008; Walton i Roberts, 2004). Nie stwierdzono natomiast rni midzy prb normalizacyjn a osobami zaywajcymi halucynogeny w poziomie Neurotycznoci, czyli tendencji do dowiadczania negatywnych emocji. Podwyszona Neurotyczno zwizana jest z zaywaniem substancji na drodze wzmocnienia negatywnego, a wic prbie zagodzenia dziki nim przykrych stanw emocjonalnych (Woicik i in., 2009). Wystpuje ona u osb zaywajcych wiele rodkw psychoaktywnych, m.in. nikotyn, alkohol czy opiaty (Ball, 2005; Kornor i Nordvik, 2007; Martin i Sher, 1994; Mccormick i in., 1998; Mendez, 2010; Terranciano i in., 2008). By moe podwyszona Neurotyczno nie cechuje osb zaywajcych halucynogeny, poniewa rodki te raczej nie mog suy umierzeniu negatywnych emocji. Pod wpywem substancji halucynogennych wszelkie drczce problemy i niepokoje mog nawet ulec intensyfikacji. W grupie badawczej wykryto jednak podwyszony poziom jednego ze skadnikw Neurotycznoci: Impulsywnoci. Cecha ta zwizana jest z niezdolnoci do kontrolowania swoich pragnie i atwo zrozumie jej zwizek z zaywaniem halucynogenw czy jakichkolwiek innych substancji psychoaktywnych. Okazao si take, i grupa badawcza charakteryzuje si niszym od prby normalizacyjnej poziomem Ekstrawertycznoci, a wic jest sabiej zaangaowana w kontakty spoeczne. Podobne rnice rzadko wystpoway w innych badaniach dotyczcych uytkownikw substancji psychoaktywnych. Na poziomie podskal, osoby zaywajce halucynogeny charakteryzuj si nisz Towarzyskoci i Aktywnoci. Trudno spekulowa dlaczego osoby mniej uspoecznione sigaj po halucynogeny. By moe dziaa tu odwrotna zaleno i to dziwaczno, niecodzienno dowiadczenia halucynogennego skania niektrych do pewnego wycofania si z ycia spoecznego. Jednak w przypadku jednego skadnika Ekstrawertycznoci: Emocji pozytywnych, badani osigaj wysze wyniki od prby normalizacyjnej. Podskala ta mierzy

65

pozytywne przeycia emocjonalne. By moe pod wpywem halucynogenw ich uytkownicy czsto dowiadczaj takich stanw. Naley zauway, e osoby zaywajce prawie wycznie halucynogeny oraz osoby, ktre oprcz halucynogenw zaywaj rwnie inne rodki (politoksykomani) take rni si midzy sob w zakresie cech osobowoci. Obydwie te grupy cechuj si podwyszon Otwartoci na dowiadczenie i obnion Sumiennoci, jednak tylko grupa politoksykomanw charakteryzuje si nisz w stosunku do norm Ugodowoci i Ekstrawertycznoci. By moe wyniki grupy politoksykomanw wpyny na wyniki caej grupy badawczej i w rzeczywistoci zaywanie substancji halucynogennych zwizane jest z Otwartoci na dowiadczenie i Sumiennoci, ale nie z Ekstrawertycznoci i Ugodowoci. Z powodu maej liczebnoci grupy badawczej wniosek ten jest jednak niepewny i naleaoby go sprawdzi w nastpnych badaniach. Wyniki uzyskane na Skali Mistycyzmu rwnie okazay si zgodne z hipotez badawcz. Przebadane osoby zaywajce substancje halucynogenne dowiadczyy w swoim yciu znacznie intensywniejszych przey mistycznych ni osoby z grupy kontrolnej, niezaywajce narkotykw. Osoby zaywajce halucynogeny dowiadczay zarwno intensywnych stanw jednoci ze wiatem zewntrznym, jak i z nicoci, pustk. Rezultaty te s zgodne w wynikami wielu zagranicznych bada (Griffiths i in., 2006; Pahnke, 1963) i potwierdzaj przekonanie, i substancje halucynogenne mog prowadzi do dowiadcze duchowych empirycznie nieodrnialnych od dowiadcze mistykw czy wizjonerw. Okazao si take, i wystpuje zwizek pomidzy dowiadczeniami mistycznymi, ktre przeywaj osoby zaywajce halucynogeny, a niektrymi ich cechami osobowoci. Osoby cechujce si wyszym poziomem Otwartoci na dowiadczenie (szczeglnie otwartoci na wyobrani, uczucia, estetyk i wartoci) dowiadczali take w swoim yciu intensywniejszych stanw mistycznych. By moe osoby ciekawe wiata, entuzjastycznie nastawione do nowych i rnorodnych dowiadcze i posiadajce gbok wyobrani atwiej osigaj mistyczne doznania. Niewykluczone jednak rwnie, e to gbokie dowiadczenia duchowe w jaki sposb sprawiaj, e ludzie staj si bardziej otwarci. Potwierdzayby to badania (Noble, 1988; Wuthnow, 1978) sugerujce, i pod wpywem dowiadcze mistycznych ludzie staj si bardziej refleksyjni czy samowiadomi. Podobny zwizek dotyczy Ugodowoci i jej dwch podskal: Altruizmu i Ustpliwoci, a take dwch podskal Ekstrawertycznoci: Serdecznoci i Emocji pozytywnych. 66

Wszystkie te cechy zwizane s w jaki sposb z pozytywnym, ciepym i empatycznym stosunkiem do innych ludzi. Wydaje si prawdopodobne, i gbokie doznania mistyczne (podczas ktrych zwykle dowiadcza si jednoci wszystkich ludzi) sprawiaj, e osoby, ktre ich dowiadczyy staj si nastawieni bardziej pozytywnie w stosunku do innych. Takie zaoenie jest zgodne z wynikami bada (Noble, 1988; Wuthnow, 1978), wedug ktrych dowiadczenie mistyczne moe prowadzi do zwikszenia empatii i wspczucia w stosunku do innych W omwione ju wyniki dobrze wpisuj si odpowiedzi uytkownikw halucynogenw dotyczce powodw, motywacji dla ktrych zaywaj oni rodki halucynogenne. Zdecydowana wikszo (70%) tych osb twierdzi, e substancje te w jaki sposb pomagaj im w rozwoju osobistym midzy innymi zwikszajc wgld w siebie czy w natur wiata, pozwalajc spojrze na wszystko z innej perspektywy. Take w innych badaniach wielu uytkownikw tych substancji deklarowao, e uywaj ich w celu rozwoju osobistego lub duchowego i dla lepszego zrozumienia siebie i wiata (Nichols, 2004). Taki odbir dziaania halucynogenw pozwala zrozumie, dlaczego zaywaj je osoby o wysokiej Otwartoci na dowiadczenie a wic zainteresowani wiatem, chccy prowadzi bujne ycie wewntrzne i zewntrzne. Mniej ni poowa badanej grupy deklaruje, e zaywa halucynogeny dla przyjemnoci czy rozrywki. Wydaje si to zgodne z doniesieniami, i substancje halucynogenne nie maj tak silnych jak inne rodki psychoaktywne waciwoci wzmacniajcych i rzadko prowadz do uzalenienia (Nichols, 2004). Naley zaznaczy, e wyniki przedstawione w niniejszej pracy maj pewne ograniczenia. Grupa badawcza skada si z do niewielkiej liczby osb, co ogranicza pewno wnioskowania statystycznego. Ponadto w badaniu uczestniczyli ochotnicy, ktrzy mogli by w szczeglny sposb zainteresowani tematem pracy, a wic take posiada inne cechy ni caa populacja. Cz bada zostao przeprowadzonych przez Internet, a wic nie mogy by one tak dobrze kontrolowane jak przy obecnoci badacza. Grupa badawcza skada si z wielu osb, ktre oprcz halucynogenw zaywaj take inne rodki psychoaktywne. Dlatego w celu potwierdzenia wynikw otrzymanych w pracy naleaoby przeprowadzi kolejne badania, najlepiej na duo wikszej prbie osb zaywajcych tylko i wycznie substancje halucynogenne.

67

Zakoczenie
Zamierzeniem autora byo zbadanie rnic pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a osobami, ktre tego nie robi w zakresie cech osobowoci i wystpowania dowiadcze mistycznych. W tym celu zastosowano procedur ex-postfacto, w ktrej porwnano wyniki na skalach Inwentarza Osobowoci NEO-PI-R uytkownikw halucynogenw z prb normalizacyjn. Ponadto porwnano take wyniki na Skali Mistycyzmu uytkownikw halucynogenw z grup kontroln (osoby nie zaywajce adnych narkotykw). Otrzymane rezultaty prawie w caoci potwierdziy zakadane hipotezy: Stwierdzono istnienie rnic w poziomie cech osobowoci pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a prb normalizacyjn. Uytkownicy halucynogenw cechuj si przede wszystkim wysz Otwartoci na dowiadczenie i nisz Sumiennoci, za w mniejszym stopniu take nisz Ekstrawertycznoci i Ugodowoci; Stwierdzono istnienie rnic w wystpowaniu dowiadcze mistycznych pomidzy osobami zaywajcymi substancje halucynogenne a osobami, ktre tego nie robi. Uytkownicy halucynogenw dowiadczali w swoim yciu znacznie intensywniejszych stanw mistycznych; Ponadto, wykryto take pozytywny zwizek pomidzy intensywnoci dowiadcze mistycznych a Otwartoci na dowiadczenie i Ugodowoci (oraz podskalami Serdeczno i Emocje pozytywne ze skali Ekstrawertycznoci); Najwicej uytkownikw halucynogenw deklaruje, i gwnym powodem, dla ktrego zaywaj te rodki jest ich wykorzystanie w ramach rozwoju osobistego. Znacznie mniejsza ilo twierdzi, e stosuje te rodki dla przyjemnoci czy rozrywki;

Okazao si wic, e osoby zaywajce rodki halucynogenne rzeczywicie rni si nasileniem cech osobowoci zarwno od osb nie zaywajcych narkotykw, jak i od osb zaywajcych inne substancje psychoaktywne. Co prawda uytkownikw halucynogenw cechuje obniona Sumienno i Ugodowo, podobnie jak

uytkownikw innych rodkw psychoaktywnych. Jednake w przypadku osb zaywajcy halucynogeny bardzo charakterystyczna jest ich wysoka Otwarto na 68

dowiadczenie. By moe to wanie to zainteresowanie rnorodnoci dowiadcze jest wan motywacj pchajc ludzi do eksperymentowania z halucynogenami. Z pewnoci takimi niezwykymi dowiadczeniami s stany mistyczne, ktre przeywaj osoby zaywajce rodki halucynogenne. I zapewne nieprzypadkowo osoby cechujce si wysz Otwartoci na dowiadczenie doznaj take bardziej intensywnych przey mistycznych. Interesujce jest to, e wielu badanych deklaruje, i rodki halucynogenne pomagaj im w rozwoju osobistym zwikszaj wgld w siebie czy wiat, pozwalaj spojrze na rzeczywisto z innej perspektywy. Wydaje si, e wanie takie subiektywnie odbierane efekty halucynogenw, wraz z wywoywanymi przez nie dowiadczeniami duchowymi mog przyciga do nich ludzi o wysokiej Otwartoci na dowiadczenie. O ile wysoka Neurotyczno moe predysponowa do poszukiwania rodkw pozwalajcych umierzy przykre stany emocjonalne, a niska Sumienno do substancji dajcych wiele przyjemnoci, to wanie Otwarto na dowiadczenie moe popycha do eksperymentowania z substancjami wywoujcymi niecodzienne i gbokie zmiany w psychice. Otwartym pozostaje pytanie, na ile w rozwj osobisty, poszerzenie perspektyw umysowych czy pozytywnie odbierane dowiadczenia mistyczne wywoane przez rodki halucynogenne maj rzeczywist warto. By moe substancje te kryj w sobie pewien niewykorzystany potencja i warto zastanowi si nad wznowieniem bada nad ich terapeutycznym zastosowaniem. Z pewnoci jednak zaywanie tych potnie dziaajcych rodkw na wasn rk przez ludzi skuszonych perspektyw poszerzenia wiadomoci moe rwnie by bardzo niebezpieczne i skoczy si dugotrwaymi negatywnymi nastpstwami psychicznymi.

69

Bibliografia
Abrahart, D. (1998). A Critical Review of Theories and Research Concerning Lysergic Acid Diethylamide (LSD) and Mental Health [Online]. Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies. Protok dostpu: http://www.maps.org/research/abrahart.html [15.11.2010]. Aghajanian G.K. i Marek G.J. (1999). Serotonin and hallucinogens. Neuropsychopharmacology, 21, 16-23. American Psychiatric Association i Wcirka, J. (red. wyd. pol.) (2008). Kryteria diagnostyczne wedug DSM-IV-TR. Wrocaw: Elsevier Urban & Partner. Baggott, M.J., Erowid, E., Erowid, F. i Robertson, L.C. (2006). Prevalence of chronic flashbacks in hallucinogen users: a web-based quiestionaire. W: R. Eisenberg (red.) The College on Problems of Drug Dependence. Abstracts of the 68th Annual Scientific Meeting. (materia nie opublikowany). Ball, S.A. (2005). Personality traits, problems, and disorders: Clinical applications to substance use disorders. Journal of Research in Personality, 39(1), 84-102. Barbosa, P., Cazorla, I., Giglio, J. i Strassman, R. (2009). A Six-Month Prospective Evaluation of Personality Traits, Psychiatric Symptoms and Quality of Life in Ayahuasca-Nave Subjects. Journal of Psychoactive Drugs, 41(3), 205-212. Caspi, A., Moffitt, T.E., Newman, D.L. i Silva, P.A. (1996). Behavioral observations at age 3 years predict adult psychiatric disorders. Longitudinal evidence from a birth cohort. Archives of General Psychiatry, 53(11), 10331039. Cohen, S. (1960). Lysergic Acid Diethylamide: Side-effects and Complications. Journal of Nervous and Mental Disease, 130, 33-40. Comeau, M.N., Stewart, S.H. i Loba, P. (2001). The relations of trait anxiety, anxiety sensitivity, and sensation seeking to adolescents' motivations for alcohol, cigarette, and marijuana use. Addictive Behaviors, 26, 803825. Conway, K.P., Kane, R.J., Ball, S.A., Poling, J.C. i Rounsaville, B.J. (2003). Personality, substance of choice, and polysubstance involvement among substance dependent patients. Drug Alcohol Dependence, 71(1), 65-75. Dishotsky, N.I., Loughman, W.D., Mogar, R.E. i Lipscomb, W.R. (1971). LSD and genetic damage . Science, 172 (982), 431440.

70

Ditman, K.S. i Bailey, J.J. (1967). Evaluating LSD as a Psychotherapeutic Agent. W: H.A. Abramson (red.) (s. 74-80). The use of LSD in psychotherapy and alcoholism. New York: Bobbs-Merrill. Doblin, R. (1991). Pahnke's "Good Friday Experiment": A Long-Term Follow-Up and Methodological Critique. The Journal of Transpersonal Psychology, 23 (1), 1-28. Eisner, B. i Cohen, S. (1958) Psychotherapy with lysergic acid diethylamide. Journal of Nervous and Mental Disease, 127, 528-539. El-Seedi, H.R., De Smet, P.A., Beck, O., Possnert, G. i Bruhn, J.G. (2005). Prehistoric peyote use: alkaloid analysis and radiocarbon dating of archaeological specimens of Lophophora from Texas. J Ethnopharmacol, 101 (1-3), 238242. Ersche, K., Turton, A., Pradhan, S., Bullmore, E. i Robbins, T. (2010). Drug Addiction Endophenotypes: Impulsive Versus Sensation-Seeking Personality Traits. Biological Psychiatry, 68(8), 770-773. Flory, K., Lynam, D. i Milich, R. (2002). The relations among personality, symptoms of alcohol and marijuana abuse, and symptoms of comorbid psychopathology: Results from a community sample. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 10, 425434. Gadowa, A. (red.) (1999). Klasyczne i wspczesne koncepcje osobowoci. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. Griffiths, R.R., Richards, W.A., Johnson, M.W., McCann, U. i Jesse R. (2008). Mystical-type experiences occasioned by psilocybin mediate the attribution of personal meaning and spiritual significance 14 months later. Journal of Psychopharmacology. Griffiths, R.R., Richards, W.A., McCann, U. i Jesse R. (2006). Psilocybin can occasion mystical-type experiences having substantial and sustained personal meaning and spiritual significance. Psychopharmacology, 187(3), 268-283. Grinspoon, L. i Bakalar, J.B. (1997). Psychedelics Drugs Reconsidered. New York: The Lindesmith Center. Grof, S. (2000). Obszary Niewiadomoci. Raport z bada nad LSD. Krakw: Wydawnictwo A. Grom, B. (2009). Psychologia religii. Krakw: WAM. Hall, C.S., Lindzey, G., Campbell, J.B. (2006). Teorie osobowoci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

71

Hoffer, A. (1967) A program for the treatment of alcoholism: LSD, Malvaria and Nicotinic Acid. W: H.A. Abramson (red.) (s. 343-406). The use of LSD in psychotherapy and alcoholism. New York: Bobbs-Merrill. Hofmann, A. (2001). LSDmoje trudne dziecko. Warszawa: Wydawnictwo Latawiec. Hornowska, E. (2005). Wykorzystanie psychobiologicznej koncepcji osobowoci R.C. Cloningera w obszarze uzalenie. Problemy Narkomanii, 2, 63-80. J Religion Health, 44, 377-389. Janiger O. (1959). The use of hallucinogenic agents in psychiatry. California Clinician, 55, 222-224. Johnson, M.W., Richards, W.A. i Griffiths, R.R. (2008). Human hallucinogen research: Guidelines for safety. Journal of Psychopharmacology, 22, 603-620. Koob, G.F. i Le Moal, M. (2008). Neurobiological mechanisms for opponent motivational processes in addiction. Phil. Trans. R. Soc. B, 363, 3113-3123. Kornor, H., Nordvik, H. (2007). Five-factor model personality traits in opioid dependence. BMC Psychiatry, 7, 37. Leary, T. (1964). The Religious Experience: Its Production and Interpretation. The Psychedelic Review 1(3), 324-346. Lerner, M. i Lyvers, M. (2006). Values and Beliefs of Psychedelic Drug Users: A Cross-Cultural Study. The Journal of Psychoactive Drugs, 38(2), 143-147. Malleson, N. (1971). Acute Adverse Reactions to LSD in Clinical and Experimental Use in the United Kingdom. British Journal of Psychiatry, 118, 229-230. Martin, E.D. i Sher, K.J. (1994) Family history of alcoholism, alcohol use disorders and the five-factor model of personality. Journal of Studies on Alcohol, 55, 8190. Mccormick, R.A., Dowd, E.T., Quirk, S., Zegarra, J.H. (1998). The relationship of neopi performance to coping styles, patterns of use, and triggers for use among substance abusers. Addictive Behaviors, 23(4), 497-507. McCrae, R.R. i Costa, P.T. (2005). Osobowo dorosego czowieka. Krakw: Wydawnictwo WAM. McGlothlin, W., Cohen, S. i McGlothlin, M. (1969). Long lasting effects of LSD in normals. W: J.O. Cole i J.R. Wittenborn (red.) (s. 3-26). Drug abuse: Social and psychopharmacological aspects. Springfield: C.C. Thomas. McGlothlin, W.H. i Arnold, D.O. (1971). LSD revisited: A ten-year follow-up of medical LSD use. Archives of General Psychiatry, 24, 35-49.

72

Mendez, K. (2010). Substance Use in a Clinical Sample: The Importance of Personality and Gender [Online]. Psychology Undergraduate Honours Essays. Protok dostpu: https://circle.ubc.ca/handle/2429/27010 [2010.11.30]. Nichols, D.E., Hallucinogens. (2004) Pharmacology & Therapeutics, 101, 131-181. Nishith, P., Mueser, K.T., Gupta, P., Personality and hallucinogen abuse in a college population from India. (1994). Personality and Individual Differences, 17(4), 561-563. Noble, K.D. (1987). Psychological Health and the Experience of Transcendence. The Counseling Psychologist, 15 (4), 601-614. Nutt, D., King, L.A, Saulsbury, W. i Blakemore, C. (2007). Development of a rational scale to assess the harm of drugs of potential misuse. The Lancet, 369 (9566), 10471053. Owczarek, M. (2004). Jako ycia a dowiadczenia wewntrzne. (Nie opublikowana praca doktorska). Warszawa: Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego. Pahnke, W. (1963). Drugs and mysticism: An analysis of the relationship between psychedelic drugs and the mystical consciousness. (Nie opublikowana praca doktorska). Cambridge: Harvard University. Pahnke, W. (1967). LSD and religious experience. W: R DeBold. i R. Leaf (red.), LSD, man and society (s. 60-85). Middletown: Wesleyan University Press. Pervin, L. (2002). Psychologia osobowoci. Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne. Pervin, L.A., John, O.P. (2002). Osobowo teoria i badania. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. Puyski, S., Wcirka, J. (2000). Klasyfikacja zaburze psychicznych i zaburze zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazwki diagnostyczne. Krakw: Vesalius. Richards, W.A. (2005). Entheogens in the Study of Religious Experiences: Current Status. Roberts, T.B. (1999). Do entheogen-induced mystical experiences boost the immune system? Psychedelics, peak experiences, and wellness. Advances in Mind-Body Medicine, 15, 139-147. Rudgley, R. (2002). Alchemia kultury. Od opium do kawy. Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Saiz, P.A., Gonzalez, M.P., Bousono, M. i Boses, J. (1998). Drug use and psychological profiles in military conscripts. European Psychiatry. 13(4), 230-230.

73

Seligman, M.E.P., Walker, E.F. i Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia. Pozna: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Sher, K.J., Bartholow, B.D. i Wood, M.D. (2000). Personality and substance use disorders: A prospective study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 818829. Sierosawski J. (2006). Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania. Raport z oglnopolskich bada ankietowych zrealizowanych w 2006 roku. Warszawa: Krajowe Biuro ds. Przeciwdziaania Narkomanii. Sikorski, T. (1999). Uycie substancji halucynogennych a religia. Krakw: Zakad Wydawniczy NOMOS. Siuta, J. (2006). Inwentarz Osobowoci NEO-PI-R Paula Costy i Roberta R. McCrae. Adaptacja polska. Podrcznik. Warszawa: Pracownia Testw Psychologicznych. Smith, H. (2010). Oczyci drzwi percepcji. Warszawa: Gaia Mater. Stace, W.T. (1960). Mysticism and Philosophy. Philadelphia: J. B. Lippincott. Stafford, P. (1993). Psychedelics Encyclopedia. Berkeley: Ronin Publishing. Szukalski B. (2005). Narkotyki kompendium wiedzy o rodkach uzaleniajcych. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii. Terracciano, A., Lckhenhoff, C., Crum, R., Bienvenu, O. i Costa, P.T. (2008). FiveFactor Model personality profiles of drug users. BMC Psychiatry, 8, 1-10. Unger, S.M. (1963). Mescaline, LSD, Psilocybin, and Personality Change. Psychiatry, 26, 111-125. Valila, J. (2008). The relationship between personality type and drug of choice among substance users. (Nie opublikowana praca doktorska). Minnesota: Walden University. Walton, K., i Roberts, B.W. (2004). On the relationship between substance use and personality traits: Abstainers are not maladjusted. Journal of Research in Personality, 38, 515-535. Weil, A. (2004). The Natural Mind: A Revolutionary Approach to the Drug Problem. Boston: Houghton Mifflin Harcourt. Wise, R. (1988). The neurobiology of craving: Implications for the understanding and treatment of addiction. Journal of Abnormal Psychology, 97(2), 118-132. Woicik, P., Stewart, S., Pihl, R. i Conrod, P. (2009). The Substance Use Risk Profile Scale: A scale measuring traits linked to reinforcement-specific substance use profiles. Addictive Behaviors, 34(12), 1042-1055. 74

World Health Organization (1974). WHO Expert Committee on Drug Dependence: Twentieth Report. Geneva: WHO. Wuthnow, R. (1978). Peak Experiences: Some Empirical Tests. Journal of Humanistic Psychology, 18 (3), 59-75.

75

Wykaz tabel i rysunkw


Rysunek 1.1. redni ranking szkodliwoci substancji psychoaktywnych wedug niezalenych ekspertw .22 Rysunek 2.1. Schemat osobowoci wedug PTO ...30 Tabela 4.1. Nazwy czynnikw podstawowych i ich skadnikw w inwentarzu NEO-PI-R.50 Tabela 5.1. Statystyki opisowe dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PIR i ich skadnikw w grupie badawczej......55 Tabela 5.2. Statystyki opisowe dla wynikw na Skali Mistycyzmu i jej podskalach w grupie badawczej i grupie kontrolnej......56 Tabela 5.3. Porwnanie rednich wynikw dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PI-R i ich skadnikw w grupie badawczej z normami......57 Tabela 5.4. Porwnanie rednich wynikw dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PI-R i ich skadnikw w grupie zaywajcej gwnie halucynogeny z normami...58 Tabela 5.5. Tab. 5.4. Porwnanie rednich wynikw dla czynnikw osobowoci mierzonych testem NEO-PI-R i ich skadnikw w grupie politoksykomanw z normami....59 Tabela 5.6. Porwnanie rednich wynikw na Skali Mistycyzmu i jej podskalach dla grupy badawczej i grupy kontrolnej59 Tabela 5.7. Korelacje pomidzy czynnikami osobowoci mierzonymi testem NEO-PI-R i ich podskalami a wynikami na Skali Mistycyzmu....60 Tabela 5.8. Powody zaywania substancji halucynogennych przez osoby z grupy badawczej.......61

76

Zaczniki

Zacznik 1. Ankieta dotyczca zaywania substancji psychoaktywnych.

Ankieta

Ponisza ankieta dotyczy zaywania substancji psychoaktywnych innych ni powszechnie dostpne uywki, takie jak alkohol, tyto czy kawa, zwanych potocznie narkotykami. Udzia w badaniu nie niesie za sob adnego ryzyka. Ankieta jest w peni anonimowa, a zebrane dane zostan wykorzystane wycznie w celach badawczych. Uczestnictwo w badaniu jest dobrowolne i kady ma prawo do rezygnacji na kadym etapie badania.

Pe : M / K

Wiek :

Wyksztacenie :

Prosz, przeczytaj uwanie ponisze pytania i postaraj si odpowiedzie jak najbardziej szczerze.

1. Od jak dawna zaywasz substancje psychoaktywne (inne ni powszechnie dostpne uywki)?

2. Od jak dawna zaywasz substancje halucynogenne? *

---------------------------------------------------------------------------------------------------------* substancje halucynogenne, psychodeliczne substancje chemiczne, ktre w dawkach nietoksycznych wywouj zmiany funkcji poznawczych czowieka, tj. percepcji i mylenia, a take wiadomoci i nastroju, bez cech spltania, utraty pamici lub dezorientacji; m. in : LSD, psylocybina, meskalina, DMT

77

3. Jakie substancje psychoaktywne zaywae/a do tej pory? Wpisz ich nazwy

4. Postaraj si okreli, jak wiele razy zaywae kad z tych substancji, wstawiajc odpowiedni liter ze skali poniej, obok wpisanych wczeniej nazw substancji. A) B) C) D) E) F) zaywaem jeden raz zaywaem 2,3 razy zaywaem kilka razy (4-10) zaywaem kilkanacie razy (11-19) zaywaem kilkadziesit razy (20-100) zaywaem wicej ni 100 razy

5. Postaraj si okreli, jak czsto zaywasz substancje halucynogenne? Zakrel waciw odpowied A) B) C) D) E) F) rzadziej ni raz na rok mniej wicej raz na rok kilka razy do roku mniej wicej raz na miesic mniej wicej raz na tydzie czciej ni raz na tydzie

6. Dlaczego (z jakich powodw, w jakim celu) zaywasz substancje halucynogenne? Wpisz odpowied.

78

Zacznik 2. Inwentarz Osobowoci NEO-PI-R

NEO-PI-R Paul T. Costa, Jr., Robert R. McCrae Tumaczenie: Jerzy Siuta

INSTRUKCJA Przeczytaj uwanie ponisz instrukcj, zanim zaczniesz wypenia Arkusz Odpowiedzi. W tym zeszycie niczego nie pisz. Twoim zadaniem jest wskazanie, w jakim zakresie kade z 240 stwierdze zawartych w tym zeszycie odnosi si do Ciebie. Do wyboru bdziesz mie zawsze 5 odpowiedzi, spord ktrych wybierz t, ktra najlepiej ci charakteryzuje: Otocz kkiem liter: A, jeli cakowicie si nie zgadzasz lub gdy uwaasz, e to stwierdzenie jest zupenie nietrafne. B, jeli nie zgadzasz si lub gdy uwaasz, e to stwierdzenie jest raczej nietrafne. C, jeli nie masz zdania lub nie moesz si zdecydowa albo uwaasz, e to stwierdzenie jest rwnie trafne jak nietrafne. D, jeli zgadzasz si lub gdy uwaasz, e to stwierdzenie jest raczej trafne. E, jeli cakowicie si zgadzasz lub gdy uwaasz, e stwierdzenie to jest zupenie trafne.

Wybierz tylko jedn odpowied przy kadym stwierdzeniu. Po zakoczeniu badania sprawd, czy udzielie wszystkich odpowiedzi. Jeli si pomylisz, to przekrel bdnie zaznaczon liter i otocz kkiem waciw liter.

79

1. Nie nale do osb, ktre si zamartwiaj. 2. Wikszo ludzi, ktrych spotykam, darz rzeczywist sympati. 3. Mam bardzo yw wyobrani. 4. Bywam cyniczny i sceptyczny w stosunku do zamiarw, ktre maj inni ludzie. 5. Znany jestem z roztropnoci i zdrowego rozsdku. 6. Czsto odczuwam zo z powodu sposobu, w jaki ludzie mnie traktuj. 7. Unikam tumw. 8. Sprawy estetyczne i artystyczne nie s dla mnie wane. 9. Nie jestem chytry ani przebiegy. 10. Zazwyczaj nie planuj niczego z gry, lecz czekam, jaki obrt przyjm sprawy. 11. Rzadko odczuwam samotno lub przygnbienie. 12. Jestem osob dominujc zdecydowan i nie ulegajc innym. 13. Bez silnych emocji ycie byoby dla mnie nieinteresujce. 14. Niektrzy ludzie myl, e jestem samolubem i egoist. 15. Staram si sumiennie wykonywa wszystkie naoone na mnie zadania. 16. Gdy mam do czynienia z ludmi, to zawsze obawiam si, e popeni jak gaf. 17. Zarwno w pracy, jak i w zabawie, dziaam bez popiechu. 18. Nie jestem zbyt elastyczny w swoich zachowaniach. 19. Raczej wol wsppracowa z ludmi ni z nimi wspzawodniczy. 20. Jestem na luzie i niczym si nie przejmuj. 21. Rzadko sobie dogadzam pod jakimkolwiek wzgldem. 22. Czsto odczuwam siln potrzeb mocnych wrae. 23. Czsto rozmylam o sprawach teoretycznych i abstrakcyjnych. 24. Bez skrpowania mwi o swoich uzdolnieniach i sukcesach. 25. Potrafi pracowa w takim tempie, eby skoczy prac na czas. 26. Czsto odczuwam bezradno i ch, by kto za mnie rozwiza moje problemy. 27. Nigdy, w sensie dosownym, nie skakaem z radoci. 28. Myl, e jeeli pozwala si studentom na suchanie kontrowersyjnych mwcw, to powoduje to u nich zamieszanie i sprowadza ich na ze drogi. 29. Przywdcy polityczni powinni by bardziej wiadomi ludzkich aspektw swoich politycznych dziaa. 30. W cigu lat zrobiem wiele do gupich rzeczy. 31. atwo mnie przestraszy. 32. Pogawdki z ludmi nie sprawiaj mi wiele przyjemnoci. 33. Staram si myle realistycznie i trzyma na wodzy fantazje. 34. Uwaam, e wikszo ludzi ma w zasadzie dobre intencje. 35. Nie traktuj zbyt powanie takich obowizkw spoecznych, jak np. gosowanie. 36. Jestem osob zrwnowaon. 80

37. Lubi mie wok siebie duo ludzi. 38. Czasem jestem cakowicie pogrony w suchanej muzyce. 39. Jeli trzeba, jestem skonny tak manipulowa ludmi, aby osign swj cel. 40. Dbam o czysto i porzdek w rzeczach, ktre do mnie nale. 41. Czasem czuj si zupenie bez wartoci. 42. Czasem nie udaje mi si broni swoich interesw w takim stopniu, w jakim powinienem. 43. Rzadko przeywam silne emocje. 44. Staram si by uprzejmy w stosunku do wszystkich, ktrych spotykam. 45. Czasem nie mona polega na mnie w takim zakresie, jak to by powinno. 46. Gdy jestem z ludmi, rzadko odczuwam niemiao. 47. Kiedy co robi, to robi to z du energi. 48. Myl, e wyszukiwanie i rozwijanie nowych hobby jest rzecz interesujc. 49. Gdy trzeba, potrafi by zoliwy i uszczypliwy. 50. Mam jasno wytyczone cele i w sposb systematyczny d do ich osignicia. 51. Mam trudnoci z opanowywaniem swoich pragnie. 52. Wakacje w modnym, tumnie uczszczanym i penym rozrywek kurorcie nie sprawiyby mi przyjemnoci. 53. Dyskusje filozoficzne nudz mnie. 54. Raczej nie jestem skonny mwi o sobie i swoich dokonaniach. 55. Zanim zabior si do pracy, trac duo czasu. 56. Czuj, e z wikszoci swoich problemw jestem w stanie sam sobie poradzi. 57. Doznawaem czasem intensywnej radoci lub zachwytu. 58. W moim przekonaniu, prawa i polityka spoeczna powinny tak si zmienia, aby uwzgldnia potrzeby zmieniajcego si wiata. 59. Mam trzewe i praktyczne postawy. 60. Zanim podejm decyzj, duo si nad ni zastanawiam. 61. Rzadko odczuwam lk lub niepokj. 62. Jestem uwaany za osob ciep i przyjazn. 63. Moje myli wypenione s fantazjami. 64. Uwaam, e wikszo ludzi wykorzysta innych, jeli si im na to pozwoli. 65. Staram si by dobrze poinformowany i zwykle podejmuj waciwe decyzje. 66. Znany jestem jako osoba porywcza i w gorcej wodzie kpana. 67. Zazwyczaj wol pracowa w samotnoci. 68. Nudzi mnie ogldanie baletu i tacw wspczesnych. 69. Nawet gdybym chcia, to nie bybym w stanie nikogo zwodzi. 70. Nie jestem osob zbyt systematyczn. 71. Rzadko jestem smutny lub przygnbiony. 81

72. Czsto przewodziem grupie, do ktrej naleaem. 73. Emocjonalny stosunek, jaki mam do rnych rzeczy, jest dla mnie bardzo wany. 74. Niektrzy uwaaj mnie za osob zimn i wyrachowan. 75. Swoje dugi spacam szybko i w caoci. 76. Zdarzao mi si by tak zawstydzonym, e chciaem zapa si pod ziemi. 77. Pracuj wolno, ale wytrwale. 78. Gdy znajd waciwy sposb robienia czego, to ju si go trzymam. 79. Staram si nie okazywa gniewu, nawet gdyby byo to usprawiedliwione. 80. Gdy rozpoczynam jaki kurs samodoskonalenia, to zwykle rezygnuj z niego po kilku dniach. 81. Bez wikszego trudu opieram si pokusom. 82. Zdarzao mi si robi co ryzykownego wycznie dla zabawy. 83. Lubi rozwizywa zagadki lub ukada puzzle. 84. Jestem lepszy ni wikszo ludzi i zdaj sobie z tego spraw. 85. Jestem osob produktywn, ktra zawsze koczy zaczt prac. 86. W sytuacji duego stresu czuj si cakiem rozbity. 87. Nie jestem pogodnym optymist. 88. Jestem przekonany, e decyzje w sprawach moralnych powinny podejmowa osoby majce autorytet w dziedzinie religii. 89. Nigdy nie moemy zrobi za duo dla osb biednych i starych. 90. Zdarza mi si najpierw co zrobi, a dopiero potem pomyle. 91. Czsto jestem napity i stremowany. 92. Wielu ludzi uwaa mnie za osob chodn i trzymajc innych na dystans. 93. Nie lubi traci czasu na marzenia. 94. Uwaam, e wikszo ludzi, z ktrymi mam do czynienia, to ludzie uczciwi i warci zaufania. 95. Czsto zdarza mi si nie by w peni przygotowanym do jakich sytuacji. 96. Nie jestem uwaany za osob draliw i wybuchow. 97. Gdy dugo jestem sam, to mam siln potrzeb kontaktw z ludmi. 98. Dziea sztuki, a take widoki, ktrych dostarcza przyroda, bardzo mnie poruszaj. 99. Cakowita szczero przeszkadza w interesach. 100. Lubi, aby kada rzecz bya na swoim miejscu, abym j mg bez trudu znale. 101. Zdarzao mi si mie gbokie poczucie winy i czu, e jestem grzesznikiem. 102. Na spotkaniach zwykle pozwalam, by inni mwili. 103. Rzadko zwracam uwag na to, co w danej chwili odczuwam. 104. Zazwyczaj staram si by troskliwy i delikatny. 105. Gdy stawiam pasjansa, to czasem oszukuj. 82

106. Nie przejmuj si wcale, gdy ludzie namiewaj si ze mnie lub mi dokuczaj. 107. Czsto si czuj tak, jakby mnie rozsadzaa energia. 108. Czsto prbuj nowych i zagranicznych potraw. 109. Jeli kogo nie lubi, to mu to okazuj. 110. Pracuj wytrwale dla osignicia celw. 111. Jeli jem swoj ulubion potraw, to zwykle si przejadam. 112. Raczej unikam ogldania makabrycznych i szokujcych filmw. 113. Czasem trac zainteresowanie rozmow, gdy ludzie mwi o bardzo abstrakcyjnych, teoretycznych problemach. 114. Staram si by pokorny. 115. Mam trudnoci ze skonieniem siebie do robienia tego, co powinienem. 116. W krytycznych sytuacjach zachowuj zimn krew. 117. Czasem jestem przepeniony szczciem. 118. Jestem przekonany, e odmienne od naszych przekonania o tym, co jest dobre, a co ze -ywione przez ludzi z innych spoeczestw - s dla nich istotne. 119. Nie mam wspczucia dla ebrakw. 120. Zanim co zrobi, zawsze zastanawiam si nad konsekwencjami. 121. Rzadko odczuwam lk przed tym, co przyniesie przyszo. 122. Rozmawianie z ludmi sprawia mi wiele prawdziwej radoci. 123. Lubi si pogra w marzeniach lub fantazjach, aby zbada wszystkie ich moliwoci, pozwoli im si rozwija i przybiera na sile. 124. Gdy kto robi dla mnie co miego, to staj si podejrzliwy w stosunku do niego. 125. Dumny jestem ze swoich zdrowych sdw. 126. Czsto odczuwam wstrt do ludzi, z ktrymi mam do czynienia. 127. Wol takie zajcia, ktre pozwalaj mi pracowa w pojedynk, bez wtrcania si innych ludzi. 128. Poezja wywiera na mnie wpyw niewielki lub aden. 129. Za nic w wiecie nie chciabym by uwaany za osob dwulicow (hipokryt). 130. Mimo wysikw, nigdy nie byem osob dobrze zorganizowan. 131. Gdy co si nie udaje, to obwiniam za to siebie. 132. Czsto si zdarza, e inni oczekuj, abym to ja decydowa. 133. Moje ycie emocjonalne i uczuciowe jest bardzo bogate. 134. Nie jestem uwaany za osob wspaniaomyln. 135. Gdy si do czego zobowi, to mona liczy, e rzecz doprowadz do koca. 136. Czsto czuj, e jestem gorszy od innych. 137. Nie jestem tak szybki i peen energii jak inni ludzie. 138. Wol spdza czas w otoczeniu, ktre ju znam. 139. Gdy kto mnie obrazi, to po prostu staram si zapomnie i przebaczy. 83

140. Nie czuj w sobie potrzeby odnoszenia sukcesw. 141. Rzadko ulegam zachciankom. 142. Lubi by tam, gdzie co si dzieje. 143. Lubi gry umysowe. 144. Mam o sobie bardzo wysokie mniemanie. 145. Gdy zaczn jak prac, to prawie zawsze j kocz. 146. Czsto trudno mi podejmowa decyzje. 147. Nie uwaam si za osob zbyt niefrasobliw. 148. Uwaam, e lojalno w stosunku do wasnych przekona jest bardziej istotna ni otwarto umysu. 149. Potrzeby ludzkie zawsze powinny bra gr nad wzgldami ekonomicznymi. 150. Czsto robi co pod wpywem chwili. 151. Czsto martwi si, e co moe si nie uda. 152. Umiechanie si do obcych i nawizywanie z nimi kontaktu nie sprawia mi trudnoci. 153. Gdy api si na myleniu o niebieskich migdaach, to szukam sobie zajcia i skupiam si na jakiej pracy. 154. Moj pierwsz reakcj na innych ludzi jest zaufanie. 155. Nie sdz, ebym w czymkolwiek odnosi sukcesy. 156. Trzeba bardzo duo, aby mnie doprowadzi do wciekoci. 157. Wolabym spdzi wakacje na modnej play ni w domku w rodku lasu. 158. Niektre rodzaje muzyki s dla mnie rdem nieskoczonej fascynacji. 159. Czasem uciekam si do podstpw, aby skoni kogo do zrobienia tego, co ja chc. 160. Mam tendencj do bycia osob wybredn i wymagajc. 161. Mam niskie mniemanie o sobie. 162. Wolabym raczej chodzi wasnymi ciekami ni by przywdc innych. 163. Rzadko zwracam uwag na nastroje i uczucia wywoywane przez rne miejsca, w ktrych przebywam. 164. Wikszo moich znajomych lubi mnie. 165. Trzymam si cile swoich zasad etycznych. 166. Nie odczuwam adnego skrpowania w obecnoci moich przeoonych lub innych osb, ktre darz szacunkiem. 167. Czsto si spiesz. 168. Czasem wprowadzam jakie zmiany w swoim mieszkaniu, aby dowiadczy czego nowego. 169. Jeli kto rozpoczyna ze mn walk, to jestem gotw j podj. 170. Staram si osign tak duo, jak mog. 171. Zdarza mi si chorowa z przejedzenia. 84

172. Bardzo lubi wraenia, jakie daje jazda diabelsk kolejk. 173. Nie interesuj mnie zbytnio problemy dotyczce natury wszechwiata lub kondycji czowieka. 174. Uwaam, e bez wzgldu na wszystko nie jestem wcale lepszy od innych. 175. Gdy co, co zaczem, okazuje si zbyt trudne, to zabieram si za inn prac. 176. W sytuacjach kryzysowych dosy dobrze daj sobie rad. 177. Jestem weso i pen ycia osob. 178. Uwaam si za osob o szerokich horyzontach i tolerancyjn w stosunku do stylu ycia innych ludzi. 179. Jestem przekonany, e wszyscy ludzie zasuguj na szacunek. 180. Rzadko podejmuj szybkie decyzje. 181. Mam mniej obaw ni wikszo ludzi. 182. Z moimi przyjacimi cz mnie silne wizi emocjonalne. 183. Gdy byem dzieckiem, rzadko sprawiay mi przyjemno gry polegajce na udawaniu kogo lub czego. 184. W zasadzie uwaam, e ludzie s dobrzy. 185. Jestem osob bardzo kompetentn. 186. Czasami odczuwam gorycz i niech do innych. 187. Spotkania towarzyskie s dla mnie zwykle nudne. 188. Czasem, gdy czytam poezje lub ogldam dziea sztuki, odczuwam dreszcz podniecenia. 189. Czasem zncam si nad ludmi lub im pochlebiam, aby skoni ich do zrobienia tego, co ja chc. 190. Nie przykadam zbyt wielkiej wagi do porzdkw. 191. Czasem wszystko wyglda ponuro i beznadziejnie. 192. Gdy z kim rozmawiam, to zwykle gwnie ja mwi. 193. Mam du atwo empatii, czyli odczuwania tego, co inni czuj. 194. Uwaam si za osob dobroczynn. 195. Kad prac wykonuj starannie, tak eby nie trzeba jej byo powtarza. 196. Jeli zrobiem co zego jakiej osobie, lub co zego o niej powiedziaem, to potem bardzo niezrcznie czuj si w jej obecnoci. 197. Moje ycie biegnie w szybkim tempie. 198. Podczas wakacji (urlopu) wol jecha do miejsc, ktre dobrze znam. 199. Jestem uparty i nieustpliwy. 200. We wszystkim, co robi, staram si doj do perfekcji. 201. Czasem, pod wpywem impulsu, robi rzeczy, ktrych pniej auj. 202. Pocigaj mnie jaskrawe kolory i krzykliwy styl. 203. Mam w sobie duo ciekawoci intelektualnej. 204. Wolabym raczej chwali innych ni by przez innych chwalonym. 85

205. Jest tak wiele drobnych rzeczy, ktre trzeba by zrobi, e czasem w ogle nie zwracam na nie uwagi. 206. Nawet gdy nic mi si nie ukada, to nadal jestem w stanie podejmowa trafne decyzje. 207. Mwic o swoich odczuciach, rzadko uywam takich sw jak: fantastyczne lub niesamowite. 208. Uwaam, e jeli ludzie do 25 roku ycia nie wiedz, w co wierz, to jest z nimi co nie w porzdku. 209. Wspczuj ludziom, ktrym si powiodo gorzej ni mnie. 210. Gdy jad na wycieczk, to z gry wszystko drobiazgowo planuj. 211. Czasem chodz mi po gowie przeraajce myli. 212. Jestem ywo zainteresowany sprawami ludzi, z ktrymi wsppracuj. 213. Trudno by mi byo pozwoli swoim mylom bdzi bez kierowania nimi i bez sprawowania nad nimi adnej kontroli. 214. Mam duo wiary w natur czowieka. 215. Jestem sprawny i wydajny w swojej pracy. 216. Nawet drobne rzeczy s w stanie mi dokucza. 217. Lubi spotkania towarzyskie z udziaem wielu ludzi. 218. Bardziej lubi czyta poezje mwice o uczuciach ni pene akcji utwory prozatorskie. 219. Dumny jestem ze sprytu, ktry wykorzystuj w kontaktach z ludmi. 220. Duo czasu zabiera mi szukanie rzeczy, ktre nie wiem gdzie pooyem. 221. Zbyt czsto, gdy co si nie udaje, zniechcam si i mam ochot si podda. 222. Trudno mi, w rnych sytuacjach, bra ster w swoje rce. 223. Niezwyke rzeczy - takie jak pewne zapachy czy nazwy odlegych miejsc - mog wywoywa u mnie gbokie nastroje. 224. Jeli tylko mog, to rezygnuj ze swoich celw, aby pomc innym. 225. Musiabym by naprawd chory, eby opuci dzie w pracy. 226. Jeli osoba, ktr znam, zrobi co gupiego, to wstyd mi za ni. 227. Jestem bardzo aktywn osob. 228. Gdy dokd si udaj, to zwykle wybieram t sam drog. 229. Czsto si kc z moj rodzin i wsppracownikami. 230. Jestem osob, dla ktrej praca jest jak nag. 231. Jestem zawsze w stanie kontrolowa swoje uczucia. 232. Lubi by w tumie na zawodach sportowych. 233. Mam szerok gam intelektualnych zainteresowa. 234. Pod wieloma wzgldami przewyszam innych ludzi. 235. Mam bardzo duo samodyscypliny. 236. Jestem osob do zrwnowaon emocjonalnie. 86

237. atwo wybucham miechem. 238. Uwaam, e nowa moralno, pozwalajca na wszystko, nie jest w ogle adn moralnoci. 239. Wolabym uchodzi raczej za osob litociw" ni sprawiedliw. 240. Zanim odpowiem na pytanie, dwa razy zastanawiam si nad odpowiedzi.

87

Zacznik 3. Skala Mistycyzmu

Ralph W. Hood Jr.

Skala M
Ustosunkuj si do poniszych twierdze niezalenie od tego czy jeste religijny, czy nie. Przy kadym z twierdze w tabeli wstaw krzyyk w kratk oznaczajc JEDN z nastpujcych moliwoci: 1 - nie zgadzam si 2 - raczej nie zgadzam si 3 - i tak, i nie 4 - raczej si zgadzam 5 - zgadzam si

Nr 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

Twierdzenie Miaem dowiadczenie, w ktrego trakcie zaniky czas i przestrze Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym czubym si zjednoczony z wszystkimi rzeczami Miaem dowiadczenie, w ktrym straciem poczucie czasu i przestrzeni Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym moje ja zdawao si stapia z czym wikszym ode mnie Dowiadczyem czego wikszego ni ja sam, i to co zdawao si mnie pochania Nigdy nie przeyem stanu doskonaego spokoju wewntrznego Miaem dowiadczenie, o ktrym wiem, e jest wite Nigdy nie miaem dowiadczenia, po ktrym czubym zachwyt Przeyem dowiadczenie, w ktrym wszystko zdawao si znika z mego umysu, a byem wiadom tylko prni Dowiadczyem gbokiej radoci Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym bybym wiadomy jednoci wszystkich rzeczy Miaem dowiadczenie, w ktrym zostaa mi objawiona ostateczna rzeczywisto Nigdy nie miaem dowiadczenia, jakby wszystkie rzeczy byy ywe Miaem dowiadczenie, w ktrym czuem, e w tej chwili wszystko jest doskonae Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym wszystkie rzeczy zdaway si by wiadome Miaem dowiadczenie, w ktrym czuem, e wszystko na wiecie jest czci tej samej caoci

88

17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32.

Nigdy nie miaem dowiadczenia, ktre zdawaoby mi si wite Miaem dowiadczenie, w ktrym odsoni si przede mn nowy obraz rzeczywistoci Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym nie istniaby czas i przestrze Miaem dowiadczenie, po ktrym czuem strach Nigdy nie miaem dowiadczenia, ktrego nie potrafibym wyrazi adekwatnie za pomoc sw Miaem dowiadczenie, w ktrym wszystkie rzeczy zdaway si mie wiadomo Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym zostay mi objawione gbsze aspekty rzeczywistoci Miaem dowiadczenie, w ktrym czuem, e nic nigdy naprawd nie umiera Nigdy nie dowiadczyem czego niemoliwego do wyraenia w sowach Nigdy nie dowiadczyem czego, co byoby boskie Miaem dowiadczenie, ktrego nie da si opowiedzie innym Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym czas przestrze i odlego straciyby znaczenie Miaem dowiadczenie, ktrego nie da si wyrazi sowami Nigdy nie dowiadczyem czego, co mgbym nazwa ostateczn rzeczywistoci Miaem dowiadczenie, w ktrym byem wiadomy jednoci z wszystkimi rzeczami Nigdy nie miaem dowiadczenia, w ktrym wszystkie rzeczy zdaway si zczone w jedn cao

89

You might also like