HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

Sekstus Empiryk – „Zarysy pirrońskie”

1. Sekstus Empiryk i przeformułowanie sceptycyzmu

• W przeciwieństwie do swoich poprzedników, Sekstus sformułował

swój fenomenizm w kategoriach dualistycznych – wyróżniał zjawiska
jako doznania zmysłowe lub wrażenia podmiotu i jako takie
przeciwstawiał je przedmiotowi, rzeczy zewnętrznej (różnej od
podmiotu, a będącej przyczyną doznania zmysłowego tegoż
podmiotu). Nie jest to już pirroński fenomenizm absolutny, ale
fenomenizm empiryczny i antymetafizyczny: zjawisko, jako czyste
doznanie podmiotu, nie wyczerpuje całej rzeczywistości, lecz
pozostawia poza sobą swój przedmiot zewnętrzny, który jest
niepoznawalny.

• Sekstus postawił znak równości pomiędzy zjawiskiem a rzeczą

zmysłową, a następnie sprowadza je do doznania podmiotu.

Sekstus przeciwstawia przedmiotowi zewnętrznemu także poznanie

umysłowe, gdyż i to uważa za subiektywne, zjawiskowe.

• Sekstus przeciwstawia jedne zjawiska drugim – jedno rozumowanie

może znieść inne rozumowanie, a fakt zmysłowy (zjawisko) może
zakwestionować rozumowanie, ale nie na odwrót.

Sekstus przystaje więc na uznanie pewnych rzeczy – doznań

związanych z przedstawieniami zmysłowymi. Chodzi jednak o
uznanie empiryczne, nie dogmatyczne. Formuły sceptyków odnosić
się mają do rzeczy niejawnych, a nie do fenomenów. Jednakże
Sekstusowi udało się przypisać fenomenom nową treść kosztem
rezygnacji z konsekwentnego wywodu sceptyckiego. Chcąc ująć tę
nową treść we właściwych granicach, musi odwołać się do szeregu
założeń przyjętych z mentalności dogmatycznej.

Czym innym są dla Sekstusa przedmiot, który się jawi (fenomen) i

przedmiot, który istnieje.

• Problemem sceptycyzmu staje się u Sekstusa to, czy subiektywne

jawienie się przedmiotu odpowiada jego obiektywnemu bytowi.
Afazja (zawieszenie sądu) tyczyć się ma już tylko sądów o
przedmiotach zewnętrznych.
 HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

2. Sekstusa życie bez dogmatów, czyli życie bez filozofii

• Stopienie wymagań sceptycyzmu i empiryzmu pociągnęło za sobą

także odejście od pirrońskiego stanowiska w etyce. Sekstus buduje
bowiem elementarną etykę zdrowego rozsądku. Według niego należy
żyć zgodnie z doświadczeniem i powszechnym zwyczajem, a także
przestrzegać czterech reguł:

- należy iść za impulsami doznań;

- należy iść za wskazaniem natury, która za pośrednictwem
zmysłów i rozumu mówi, co jest pożyteczne;
- należy respektować prawa i obyczaje swego kraju (w praktyce za
dobre uważać to, co zbożne, za złe – to, co bezbożne);
- należy nie pozostawać biernym, ale uprawiać jakąś sztukę;

Sekstus uznaje przy tym istnienie bogów.

• Uznanie wartości zwyczajnego życia pociąga za sobą porzucenie

ideału bezwzględnej obojętności i niewrażliwości, a przyjęcie
metropatii, miarkowania odczuwanych z konieczności doznań.
Powyższa kwestia pociąga za sobą pewne przywrócenie wartości
temu, co pożyteczne (uprawianie sztuk).

• Osiągnięcie niewzruszoności, ataraksję, Sekstus pojmuje jako

przypadkową niemal konsekwencję afazji.

3. Sekstusa systematyczna krytyka wszystkich nauk i filozofii

• Najpokaźniejsza część twórczości Sekstusa ma charakter krytyczny.

W „Zarysach pirrońskich” tylko pierwsza księga ma charakter
systematyczny. We wszystkich pozostałych dziełach tworzył Sekstus
encyklopedię sceptycką nauk filozoficznych. Przeprowadzając
krytykę sztuk, Sekstus odrzuca aparat doktrynalny, który je tworzy i
leżącą u ich podstaw mentalność etiologiczną. Celem każdej sztuki
ma być, jego zdaniem, pożytek dla człowieka. Podstawę nauki
stanowią nie abstrakcyjne rozumowania, ale doświadczenie i
systematyczna obserwacja.

• Za swe największe zadanie uznał Sekstus zbijanie argumentów

dogmatyków i doprowadzenie ich do zawieszenia sądu. Sekstus
twierdzi, że:
 HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

- nie istnieje kryterium prawdy;

- gdyby nawet kryterium prawdy istniało, to byłoby
bezużyteczne, gdyż nie istnieje prawda;
- niemożliwe jest też rozumowanie indukcyjne w obrębie
samych rzeczy;

• W etyce krytykuje Sekstus dogmatyczne koncepcje dobra i zła,

twierdzenie, że istnieje jakaś sztuka życia oraz twierdzenie, że,
przyjąwszy, że taka sztuka istnieje, można jej nauczać.