BIAORU JAKO MNIEJSZO NARODOWA

W prawie midzynarodowym pojcie mniejszoci narodowej nie jest zdefiniowane.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

w art. 35 przyznaje szczeglne prawa

"mniejszociom narodowym i etnicznym", nie definiuj c jedna! tyc" terminw i nie podaj c !ryteriw rozr#nienia midzy mniejszociami narodowymi a etnicznymi. $ozr#nienie to ma jedna! donios%e s!ut!i pra!tyczne, poniewa# pols!a
ordynacja wy&orcza

przyznaje pewne szczeglne przywileje mniejszociom narodowym, nie o&darzaj c nimi mniejszoci etnicznyc". 'niejszoci narodowe stanowi tyl!o niewiel! cz( spo%ecze)stwa pols!iego, &o o!o%o 3 * +,, a s toSowacy Czesi ydzi Romowie Niemcy Ukraicy Biaorusini Litwini

, ,

rmianie

i !atarzy.
pastwa

'niejszo( narodowa jest to grupa ludzi, zamiesz!uj ca o&szar danego odr#niaj ca si od reszty spo%ecznoci & d. c"ci
reli$i# j"zykiem

kultur#

, poc"odzeniem etnicznym

. /&iorowo( ta c"ara!teryzuje si poczuciem w%asnej odr&noci, a ta!#e

Prawo

zac"owania i prze!azania swojej !ultury nastpnym po!oleniom. gwarantuje przestrzeganie praw tyc" z&iorowoci.

mi"dzynarodowe

Kwestia oc"rony mniejszoci narodowyc" jest jednym z najtrudniejszyc" zagadnie) praw cz%owie!a, mo#e si &owiem wi za( z poczuciem zagro#enia integralnoci pa)stwa, szczeglnie jeli mniejszoci narodowe zamiesz!uj terytorium przyleg%e do pa)stwa reprezentuj cego ten sam nard 0dlatego prawo ic" dotycz ce nie znalaz%o si w Karcie 12/ ani w 3owszec"nej 4e!laracji 3raw 5z%owie!a6. 'niejszoci narodowe w 3olsce posiadaj przywileje i prawa, o !tre trudno 3ola!om w s siednic" pa)stwac". 'niejszoci niemiec!a, &ia%orus!a czy litews!a w 3olsce oprcz praw politycznyc" corocznie otrzymuj dotacje z &ud#etu na dzia%alno( !ulturaln , wydawnicz , owiatow . 3rzy!%adowo w przysz%orocznym &ud#ecie resortu edu!acji rod!i na dotacje owiatowe dla mniejszoci wzrosn o +7 proc.,

podczas gdy dla pols!ic" samorz dw tyl!o o + proc. 8ymczasem 3olacy w 2iemczec" nie s nawet uznawani za mniejszo( narodow i podo&nie ja! na 9ia%orusi czy :itwie &ud#et 2iemiec nie przeznacza dla nic" #adnyc" !wot. W pols!im &ud#ecie najwi!sze rod!i na mniejszoci narodowe zosta%y przeznaczone w ramac" 'inisterstwa ;du!acji 2arodowej i <portu w postaci su&wencji owiatowyc". W 3olsce jest =7> sz!% i placwe! z dodat!owym jzy!iem mniejszoci narodowyc", do !tryc" uczszcza%o w zesz%ym ro!u sz!olnym +?.@>5 uczniw. Aedynie proje!t &ud#etu 'inisterstwa Kultury przewiduje zmniejszenie dotacji na dzia%alno( !ulturaln mniejszoci narodowyc" do o!o%o ?,B mln z%., lecz pomimo zmniejszenia dotacji z 'inisterstwa Kultury wzrastaj su&wencje z resortu edu!acji, co w glo&alnym rozliczeniu oznacza dalszy wzrost na!%adw na mniejszoci narodowe w 3olsce. Cc" sytuacj powinna jeszcze poprawi( zaproponowana przez Komisj 'niejszoci 2arodowyc" ustawa o mniejszociac" narodowyc". /godnie z ni powo%any ma &y( specjalny urz d, !try o&j %&y opie! wszyst!ie mniejszoci. 3onadto w proje!cie jest m.in. zagwarantowane prawo do podwjnego nazewnictwa topograficznego czy drugiego jzy!a urzdowego. 8rudno doszu!a( si jedna! podo&nyc" przywilejw dla pols!iej mniejszoci nawet w pa)stwac", !tryc" mniejszoci w 3olsce s tra!towane w !omfortowy spos&. Aest to !onse!wencj wieloletniego niestosowania przez pols!i rz d zasady wzajemnoci. W swojej pracy c"ce zaj ( si omawianiem mniejszoci ja! jest 9ia%oru. Wed%ug ;l#&iety 5zy!win, autor!i !si #!i "9ia%orus!a mniejszo( narodowa ja!o grupa stygmatyzowana", jest ic" 75>D3>> tysicy, co stanowi >,BD>,E proc. og%u mniejszoci w 3olsce. /decydowana wi!szo( przedstawicieli mniejszoci &ia%orus!iej nale#y do 3ols!iego Futo!efalicznego Kocio%a 3rawos%awnego.

4u#e orod!i !ultury &ia%orus!iej s!oncentrowane s

w 9ia%ymsto!u, 9iels!u

3odlas!im i Gajnwce. W CC po%owie HCH wie!u to w%anie 9ia%ysto! &y% centrum !szta%towania si &ia%orus!iej wiadomoci narodowej. 4u#e znaczenie dla tego

procesu mia%a dzia%alno( Konstantego Kalinows!iego na :itwie podczas powstania styczniowego i wydawana przez niego w jzy!u &ia%orus!im gazeta 'u#yc!a 3rauda. Gistoria 9ia%orusi, a tym samym 9ia%orusinw, to o!res znacznie wczeniejszy. 4zisiejsi 9ia%orusini to potom!owie rus!ic" plemion Krywiczw i 4re"owiczw, !tre przy&y%y na tereny dzisiejszej 9ia%orusi ze wsc"odu od strony Wo%!owys!a ju# w IC w. 2ale#a%y one do plemion wsc"odnios%owia)s!ic". W CH w. 9ia%orusini wc"odzili w s!%ad $usi Kijows!iej D wczesnofeudalnego pa)stwa starorus!iego. W HCI w. 9ia%oru zosta%a wcielona do Wiel!iego Ksistwa :itews!iego. 2a mocy postanowie) pols!oDlitews!iej Jnii :u&els!iej z ?5=@ r. znalaz%a si w granicac" $zeczpospolitej, a po roz&iorac" w za&orze rosyjs!im. W ?@?@ r. zac"odnia cz( 9ia%orusi wrci%a w granice $zeczpospolitej. CC wojna wiatowa definitywnie o!reli%a granice terytorialne 3ols!i i 9ia%orusi. W latac" ?@?ED?@7? na !rt!o zaistnia%a 9ia%orus!a $epu&li!a :udowa i 9ia%orus!a <ocjalistyczna $epu&li!a $adziec!a. 2astpnie podzielono ziemie na mocy tra!tatu rys!iego midzy $osj $adziec!a a CC $zeczpospolit . /acz%a si wtedy tworzy( wi!sza wiadomo( narodowa. 8ymczasem spo%ecze)stwo pols!ie i w%adze nie zauwa#a%y tej przemiany. 3olity!a w%adz pols!ic" zmierza%a do asymilacji niewiadomyc" swej narodowoci, w prze!onaniu w%adz, 9ia%orusinw. :i!widowano sz!o%y &ia%orus!ie, prze!azywano ziemie z reformy rolnej pols!im osadni!om wojs!owym. 8 samowol 9ia%orusini od&ierali jednoznacznie ja!o dzia%ania wrogie. $ea!cj na to sta% si wzrost szeregw 9ia%orus!iej W%ocia)s!iej $o&otniczej Gromady, rady!alnej partii politycznej powsta%ej w ?@75 r. ja!o !lu& sejmowy + pos%w. W styczniu ?@7B r. &y%o ju# ?>> tys. cz%on!w. W ?@7B r. parti t zdelegalizowano. W czasie swojego istnienia partia ta patronowa%a ta!im dzia%aniom, ja!- za!%adanie &i&liote!, sp%dzielni rolniczyc", !as po#ycz!owyc", amators!ic" zespo%w piewaczyc" i teatralnyc". W latac" ?@@BD?@@E stosun!i pols!oD&ia%orus!ie utrzymywa%y si na o&ni#onym poziomie ze wzgldu na spos& sprawowania rz dw i ustawiczne %amanie praw cz%owie!a na 9ia%orusi. 'imo to podtrzymywano midzyDdepartamentalne !onta!ty ro&ocze z &ia%orus!im '</ i !ontynuowano wsp%prac midzyresortow .

9ia%orusini o&ecnie d&aj

o to, &y zac"owa( swj jzy!, i potrafi

go

promowa(. 3o ?@E@ ro!u zacz%y si rozwija( wydawnictwa w jzy!u &ia%orus!im. 2iestety, wraz z wolnoci s%owa przysz%y twarde realia ryn!u. Cstnienie powszec"nej owiaty po &ia%orus!u musia%o rzutowa( na szerzenie si narodowociowej dzia%alnoci spo%ecznoD!ulturalnej. 2ajpierw zacz%y si mno#y( amators!ie zespo%y c"ralne, a gdzieniegdzie i teatralne. Cnicjowali je nauczyciele piewu, dyrygenci parafialnyc" c"rw cer!iewnyc", oso&y z nieja!im wy!szta%ceniem muzycznym. <przyja%y temu miejscowe w%adze realizuj ce polity! ludowego uczestnictwa w !ulturze. 4otowano wydat!i na stroje, nieodp%atnie u#yczano wietlic, rod!w transportu w wypad!u !oncertowania w dalszyc" miejscowociac". /wi ze! 9ia%orus!i w $3 uruc"omi% ostatnio 9ia%orus!ie $adio "$acja" w 9ia%ymsto!u, !trego codzienne wielogodzinne programy s od&ierane ta!#e w $epu&lice 9ia%oru. Aest to drugi z !olei orode! emisyjny &ia%orus!ojzyczny na falac" eteru, o&o! codziennyc" audycji w tym jzy!u na antenie &ia%ostoc!iego "3ols!iego $adia" 0istnieje ta!#e reda!cja &ia%orus!a pi tego !ana%u "3$" w Warszawie6. <z!olnictwa stricte &ia%orus!iego nie ma. W !il!udziesiciu sz!o%ac" gminnoD wiejs!ic" jest nauczany 0nieo&owi z!owo6 przedmiot jzy!a i literatury &ia%orus!iej. 2a szczegln uwag zas%uguje ruc" literac!i pols!ic" 9ia%orusinw. 2ie tyl!o z powodu o#ywionej dzia%alnoci wydawniczej. $zecz w tym, #e w %onie tego ruc"u wytworzy%o si co, co mo#na nazwa( samoistn pols! literatur &ia%orus! , przy czym o europejs!im odzewie. J!azuj dwc" literaturD pols!iej i &ia%orus!iej. 2ajwa#niejsze tytu%y prasoweD"2iwa" D tygodni!, D"5zasopis" D miesiczni!, D"9ia%orus!ie /eszyty Gistoryczne" D p%roczni!, si t%umaczenia jej autorw w Fnglii, 2iemczec", W%oszec", Fustrii, Krancji. W ten spos& 3ols!a sta%a si ponie! d !rajem

2ast pi% pocz te! prawos%awnego ruc"u m%odzie#owego, powszec"nie zwanemu 9ractwem '%odzie#y 3rawos%awnej. /do%a% on w ci gu ca%ej de!ady lat osiemdziesi tyc" wiele osi gn ( w poznawaniu i propagowaniu duc"owoci prawos%awnej oraz w integracji rodowis!a m%odzie#owego, poc"odz cego ze spo%ecznoci &ia%orus!iej i u!rai)s!iej. 3oprzez r#norodne formy swojej dzia%alnocispot!ania parafialne, o&ozy letnie i zimowe, pielgrzym!i m%odzie# mia%a szans zet!n ( si z przejawami !ultury &ia%orus!iej. <zczeglne znaczenie posiada%y coroczne majowe pielgrzym!i na Lw. Mr Mra&ar!, podczas !tryc", oprcz g%wnego, modlitewnego c"ara!teru tego spot!ania, m%odzie# nieraz po raz pierwszy mia%a !onta!t z naj&ardziej przyswajalnym przez ni noni!iem !ultury &ia%orus!iejD piosen! .

BIBLIOGRAFIA:
?. ;l#&ieta 5zy!win N9ia%orus!a mniejszo( narodowa ja!o grupa stygmatyzowana" 7. A. 8omaszews!i N'niejszoci narodowe w 3olsce HH wie!uO, Warszawa ?@@? 3.