Tytu oryginau D-DAY June 6, 1944: The Climactic Battle of World War II Przekad Magdalena Sysz, Krzysztof Obucki

Konsultacja Stanisaw Derejczyk Projekt okadki Ewa Witosiska Wszystkie ilustracje pochodz z wydania oryginalnego A Touchstone Book, Published by Simon & Schuster

Korekta Zesp Copyright 1994 by Ambrose-Tubbs, Inc. All rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form. Copyright 1999, 2010 for the Polish edition by Wydawnictwo MAGNUM Ltd. Copyright 1999, 2010 for the Polish translation by Wydawnictwo MAGNUM Ltd. Wydawnictwo MAGNUM sp. z o.o. 02-536 Warszawa, ul. Narbutta 25a tel./fax 22 848-55-05, tel. 22 64600-85 magnum@it.com.pl

Spis treci
Strona tytuowa Strona redakcyjna Spis treci Podzikowania Dedykacja Motto Skad dywizji Prolog Rozdzia 1. Bronicy si

Rozdzia 2. Atakujcy Rozdzia 3. Dowdcy Rozdzia 4. Gdzie i kiedy? Rozdzia 5. Wykorzysta wszelkie atuty Rozdzia 6. Plany i przygotowania Rozdzia 7. Szkolenie Rozdzia 8. Koncentracja wojsk i odprawy Rozdzia 9. Zaadunek Rozdzia 10. Decyzja o rozpoczciu akcji Rozdzia 11. Przeamanie Wau Atlantyckiego Rozdzia 12. Dorwijmy tych drani

Rozdzia 13. Najwiksze przedstawienie, jakie kiedykolwiek widzia wiat Rozdzia 14. Droga przez kana i ostrza z morza Rozdzia 15. Tu zaczynamy wojn Rozdzia 16. Nous restons ici Rozdzia 17. Droga przez pieko Rozdzia 18. Zapanowa kompletny chaos Rozdzia 19. Tok Rozdzia 20. Jestem entuzjast niszczycieli Rozdzia 21. Moe mi

powiecie, jak tego dokonalimy? Rozdzia 22. Na zboczu w Vierville Rozdzia 23. Powstrzymana katastrofa Rozdzia 24. Walka o paskowy Rozdzia 25. To byo po prostu fantastyczne Rozdzia 26. wiat wstrzymuje oddech Rozdzia 27. Zaopatrzeni we wszystko, cznie z gadetami Rozdzia 28. Wszystko byo dobrze zorganizowane

Rozdzia 29. Rewan Rozdzia 30. Niezapomniany widok Rozdzia 31. Mj Boe, dokonalimy tego Rozdzia 32. Kiedy zblaknie ich sawa? Sownik skrtw Przypisy Bibliografia Aneks Ilustracje Przypisy wydawcy

Dywizje piechoty i powietrznodesantowe walczce w II wojnie wiatowej skaday si z: druyn (przewanie onierzy) plutonw 9-12 (3

druyny) kompanii (3-4 plutony) batalionw (3-4 kompanie) pukw (3-4 bataliony) dywizji (3-4 puki) plus: oddziay saperw, artyleria, personel medyczny i inny.

Amerykaskie, brytyjskie i kanadyjskie dywizje piechoty liczyy w DDay po 15 000-20 000 onierzy. Alianckie dywizje powietrznodesantowe byy o poow mniejsze. Wikszo niemieckich dywizji

liczya 10 onierzy.

000

Prolog
Szesnacie minut po pnocy, 6 czerwca 1944 roku[3] nad kanaem Caen, jakie pidziesit metrw od mostu obrotowego, wyldowa szybowiec Horsa. Porucznik Den Brotheridge, prowadzcy dwudziestu omiu ludzi z 1 Plutonu Kompanii D, Puku

Piechoty Lekkiej hrabstw Oxford i Buckingham, brytyjskiej 6 Dywizji Powietrznodesantowej, wydosta si z samolotu. Chwyci za rami sieranta Jacka Billa Baileya, dowdc druyny, i szepn mu do ucha: Bierz swoich chopcw i w drog. Bailey wyruszy wic z grup, by obrzuci granatami bunkier przy mocie, gdzie, jak wiedziano, znajdowa si karabin maszynowy. Porucznik Brotheridge zebra pozostaych onierzy z

plutonu, rzuci szeptem: Dalej, chopaki! i zacz biec w stron mostu. Niemiecka obrona obiektu w sile ponad pidziesiciu ludzi nie zdawaa sobie sprawy, e od dawna spodziewana inwazja wanie si zacza. Gdy Brotheridge i jego ludzie wspili si szybko po nasypie i wbiegli na most, siedemnastoletni szeregowiec Helmut Romer, jeden z dwch niemieckich wartownikw, ujrza zbliajcych si z naprzeciwka dwudziestu jeden brytyjskich

spadochroniarzy, ktrzy w jego odczuciu pojawili si dosownie znikd. Wszyscy trzymali bro gotow do strzau. Romer odwrci si i przebieg przez most. Mijajc koleg wartownika, krzykn: Spadochroniarze! Ten wycign Leuchtpistole (rakietnic) i wystrzeli; Brotheridge posa w jego kierunku seri trzydziestu dwch pociskw ze Stena. Byy to pierwsze strzay z tych, jakie miay zosta oddane przez sto siedemdziesit pi tysicy

onierzy i marynarzy, Brytyjczykw, Amerykanw, Kanadyjczykw, Francuzw, Polakw, Norwegw i przedstawicieli innych narodw, nalecych do Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych, ktrzy przez nastpne dwadziecia cztery godziny uczestniczyli w inwazji na Normandi. Tra ony wartownik sta si pierwszym Niemcem polegym w obronie Europejskiej Fortecy Hitlera. Dwudziestoszecioletni Brotheridge przygotowywa

si do tej chwili od dwch lat, a do tej szczeglnej akcji opanowania mostu poprzez coup de main[4] od szeciu miesicy. Zosta awansowany z szeregowca; dowdca jego kompanii, major John Howard, zarekomendowa go do Jednostki Szkolenia O cerw (OCTU) w 1942 roku. Pozostali o cerowie w plutonie mieli wysze wyksztacenie, byli, jeli nie bogaci, to zamoni, i wywodzili si albo z arystokracji, albo przynajmniej z klasy wyszej.

Kiedy wic Brotheridge wrci do jednostki jako o cer, zachowywali si wobec niego z pewn rezerw, bo jak mwili, to nie jest, rozumiesz, jeden z naszych. Brotheridge gra na przykad w pik non, a nie w krykieta. By doskonaym sportowcem i wszyscy przewidywali, e po wojnie zostanie zawodowym pikarzem. atwo nawizywa kontakt z ludmi i nigdy nie odczuwa tej wielkiej przepaci, jaka czsto dzieli brytyjskich o cerw od

chudym, wesoym, sympatycznym facetem i koledzy o cerowie szybko przekonali si do niego. Wszyscy go podziwiali; uczciwy, sumienny, wymagajcy, szybko si uczy, najlepiej w caej kompanii zna si na rnych rodzajach broni; by zdolnym nauczycielem i pojtnym uczniem, urodzonym dowdc. Kiedy major Howard zaproponowa, by Brotheridge stan na czele 1 Plutonu, pozostali porucznicy w kompanii zgodzili si, e

Den zasuguje na to, by poprowadzi do akcji w D-Day pierwsz grup onierzy. Brotheridge by jednym z wielu modszych o cerw w armii brytyjskiej, najlepszych ludzi, jakich wyda ten kraj, ktrzy walczyli o wolno, ryzykujc ycie. Mody porucznik mia jednak wicej do stracenia w tej walce ni inni, poniewa by jednym z nielicznych onatych onierzy w Kompanii D, a jego ona Margaret bya w smym miesicu ciy. Lecc nad

kanaem La Manche, myla o przyszoci swego nie narodzonego dziecka. Krzyk Romera, rakieta wystrzelona z Leuchtpistole i seria ze Stena zaalarmoway niemieckich onierzy siedzcych w gniazdach broni maszynowej i krytych transzejach po obu stronach mostu. Natychmiast otworzyli ogie z karabinw maszynowych MG-34[5] i pistoletw maszynowych. Brotheridge, znajdujcy si niemal po drugiej stronie

mostu na czele strzelajcych w biegu onierzy, wycign granat i rzuci go w stron gniazda broni maszynowej po prawej stronie. W tym samym momencie zosta tra ony pociskiem w szyj. Upad twarz do przodu. Jego ludzie minli go. Tu za nimi biegli onierze z dwch innych plutonw, ktrzy przylecieli dwoma kolejnymi szybowcami. Chopcy z Kompanii D szybko oczycili gniazda broni maszynowej i transzeje, tak e dwadziecia jeden minut po pnocy w

najbliszym ssiedztwie mostu nie byo ju adnego wroga wszyscy albo zostali zabici, albo uciekli. Szeregowy Parr ruszy na poszukiwanie Brotheridgea, ktry mia by na stanowisku dowodzenia w kawiarence przy mocie. Gdzie jest Danny? zapyta innego szeregowca. (Podwadni zwracali si do porucznika Mr. Brotheridge, o cerowie za mwili do niego Dan. Wszyscy jednak myleli o nim i nazywali go po prostu

Danny.) Gdzie Danny? powtrzy Parr. Zapytany nie wiedzia. Parr pobieg pod kawiarni. Znalaz Brotheridgea lecego na drodze naprzeciwko kafejki. Mia otwarte oczy i porusza ustami, ale Parr nie mg zrozumie jego sw. Szeregowy pomyla: Co za strata! Tyle lat przygotowa do tej roboty a wszystko trwao zaledwie par sekund i biedak ley rozcignity na ziemi.

Noszowi zabrali Brotheridgea do punktu medycznego po drugiej stronie mostu. Lekarz kompanii, John Vaughan, zobaczy rannego porucznika lecego na plecach i patrzcego w gwiazdy wyglda na strasznie zdziwionego, po prostu zdziwionego. Zrobi mu zastrzyk z mor ny i zacz opatrywa ran po pocisku na jego szyi. Zanim zakoczy udzielanie pierwszej pomocy, Brotheridge skona. By pierwszym alianckim

onierzem, zabitym wroga w D-Day.

przez

Porucznik Robert Mason Mathias dowodzi 2 Plutonem Kompanii E 508 Puku Piechoty Spadochronowej amerykaskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej. O pnocy z 5 na 6 czerwca 1944 roku lecia Dakot C-47 nad kanaem La Manche, kierujc si ku brzegom Normandii. Dwie godziny pniej samolot znalaz si nad Francj i zosta kilkakrotnie ostrzelany przez

niemieckie dziaa przeciwlotnicze. O godzinie 2.27 porucznik Mathias zobaczy, e nad otwartymi drzwiami samolotu zapalio si czerwone wiateko znak, eby si przygotowa. Wsta i zahaczy si! zawoa do szesnastu ludzi za sob, przyczepi sprzczk spadochronu do linki biegncej wzdu pod dachem samolotu. Podszed do drzwi, gotw wyskoczy, gdy tylko pilot uzna, e maszyna znalaza si w rejonie zrzutu, i wczy

zielon lampk. Tymczasem Niemcy poniej strzelali wciekle do armady powietrznej omiuset dwudziestu dwch C-47, transportujcych onierzy z 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych na teren inwazji. Czterolufowe dziaka przeciwlotnicze 20 mm Flakvierling-38 rozwietlay niebo eksplozjami, a pociski smugowe z karabinw maszynowych zielone, te, czerwone, niebieskie, biae rysoway uki na

niebie. Widok by wspaniay (prawie kady spadochroniarz pomyla zapewne, e tak niesamowitego pokazu fajerwerkw nie widzia nawet z okazji wita 4 Lipca) i jednoczenie przeraajcy. Na kad smug przypadao bowiem pi ostrych pociskw niewidocznych, ale dobrze syszalnych, bo uderzay o skrzyda samolotw, wydajc dwik przypominajcy grzechotanie kamykw w blaszanej puszce. Lecce nie wyej ni trzysta metrw nad ziemi, z prdkoci okoo

dwustu kilometrw na godzin, C-47 stanowiy atwy cel. Patrzc w kierunku drzwi, porucznik Mathias widzia ten szalejcy ostrza. Prawdopodobnie od wystrzelonego pocisku smugowego zapalia si stojca na skraju Ste-Mreglise stodoa, ktra pona, owietlajc un horyzont. C47 wykona zwd, daremnie prbujc umkn przed ostrzaem, ludzie za plecami Mathiasa zaczli

wykrzykiwa: Ruszajmy!, Na mio bosk, wyskakujmy! albo Skaczmy, do cholery, skaczmy! Kiedy kilka pociskw karabinw maszynowych przebio kadub, wszyscy instynktownie osonili krocza. Mieli za sob z tuzin albo wicej skokw wiczebnych i nigdy nie myleli, e bd tak si rwali do opuszczenia leccego samolotu. Mathias opar rce na zewntrznej stronie drzwi, gotw wyskoczy w noc, gdy tylko zapali si zielona

lampka. Tu obok niego nastpi wybuch. Czerwony pocisk smugowy rozpru zapasowy spadochron na jego piersi, cinajc porucznika z ng. Z wielkim wysikiem Mathias zacz si podnosi. Zapalio si zielone wiateko. Dwudziestoomioletni Mathias by mniej wicej o pi lat starszy od pozostaych porucznikw w piset smym, ale wyglda modziej. Mia typowe dla Irlandczykw rudoblond wosy i piegi, ktre nadaway mu chopicy wygld. Szczupy i

wysoki (sto osiemdziesit trzy centymetry wzrostu i osiemdziesit kilo wagi), by w doskonaej formie same muskuy bez grama tuszczu i wystarczajco silny, by przey uderzenie, ktre powalioby wou, wic niemal natychmiast przyszed do siebie. Wsta i zaj poprzedni pozycj przy drzwiach. Bya to akcja, jakiej onierze z plutonu spodziewali si po Bobie Mathiasie. Porucznik cieszy si ogromn popularnoci

wrd podwadnych i kolegw o cerw. Od dwch lat przygotowywa si ze swoimi ludmi do tej chwili. Wszyscy uwaali go za absolutnie uczciwego i cakowicie oddanego sprawie, ktrej suy. By najlepszym bokserem w puku i znakomitym piechurem. Pewnego razu, podczas czterdziestokilometrowego marszu treningowego, bdcego dla onierzy z plutonu cik prb wytrzymaoci, jeden z jego ludzi si podda. Mathias

podnis go i taszczy przez ostatni kilometr. Jego podwadny, szeregowiec Harold Cavanaugh, opowiada, w jaki sposb Mathias cenzurowa poczt: Czyni ogromne wysiki, by patrze jedynie na zawarto listu. Nazwisko autora sprawdza tylko wtedy, gdy w tekcie byo co, co nie powinno si tam znale. Osobicie zanosi list do autora, eby wyjani, dlaczego pewne partie naley usun. Po koniecznych poprawkach list mg zosta

wysany. Byo bardzo mao prawdopodobne, by zagin w drodze, wic autor zawsze mia pewno, e adresat go przeczyta. Mathias by arliwym katolikiem. Chodzi na msz tak czsto, jak to byo moliwe, i robi wszystko, by i jego ludzie mogli uczestniczy w obrzdkach religijnych. Nigdy nie kl. Dowdca jego kompanii powiedzia: Najtwardszego faceta potra zmusi do posuszestwa; nikt nigdy jednak nie sysza, by uy

sowa cholera czy psiakrew. Kiedy kto w 2 Plutonie mia jaki problem, Mathias od razu to wyczuwa. Delikatnie proponowa pomoc, ale nigdy si nie narzuca. Jeden z jego szeregowcw wspomina: By wyrozumiay, ale nigdy nie rezygnowa ze swoich wymaga. Sprawia wraenie gboko uraonego, gdy zdarzyo si, e nie spenilimy jego oczekiwa, ale nigdy nie traci panowania nad sob. Wszechstronnie

przygotowa si do nadchodzcej operacji. Studiowa histori wojskowoci. By znawc wszelkiego rodzaju broni i opanowa najrniejsze umiejtnoci niezbdne w kompanii strzeleckiej. Interesowa si uzbrojeniem wroga, jego organizacj i taktyk. Nauczy si niemieckiego i posugiwa si nim pynnie; pozna take francuski na tyle dobrze, eby w terenie ewentualnie zapyta o drog. Uczy swoich ludzi niemieckich komend i

francuskich zwrotw. To byy poyteczne lekcje zauwaa Cavanaugh. Bojc si, e Niemcy uyj gazu, Mathias przeszkoli swoich ludzi w dziedzinie rodkw chemicznych: zawicych, rcych, powodujcych kichanie i tym podobnych. Ta wiedza okazaa si pniej niepotrzebna stwierdzi Cavanaugh ale porucznik nie chcia pomin ani jednego rodzaju broni. Pukownik Roy E. Lindquist, dowodzcy piset smym, powiedzia o

Mathiasie: Albo zasuy sobie na Medal Honorowy, albo bdzie pierwszym czowiekiem z puku, ktry zginie w akcji. Wieczorem 5 czerwca na lotnisku, kiedy piset smy adowa si do samolotw, Mathias ucisn rk kademu onierzowi z plutonu. Jego ludzie lecieli dwoma maszynami; szeregowy Cavanaugh, ktry znalaz si w tej drugiej, wspomina: W tym wspaniaym facecie bya jaka spokojna pewno siebie.

Podalimy sobie rce, a on powiedzia: Pokaemy im, my Irlandczycy, prawda? Gdyby porucznik Mathias po tym, jak zosta ranny odamkiem pocisku, usun si z przejcia i pozwoli stojcym za nim ludziom wyskoczy, a mia jeszcze na to do siy, to zaoga C-47 udzieliaby mu pierwszej pomocy i prawdopodobnie odstawia z powrotem do Anglii, na operacj, ktra uratowaaby mu ycie. Zamiast tego jednak Mathias podnis praw rk,

wykrzykn: Za mn! i rzuci si w ciemnoci nocy. Czy to wstrzs wywoany otwarciem si spadochronu, czy te uderzenie o ziemi byy przyczyn, a moe krwawienie z licznych ran do, e kiedy p godziny pniej udao si go odnale, ju nie y. By pierwszym amerykaskim o cerem, zabitym w wyniku ostrzau niemieckiego w D-Day. Operacja Overlord, inwazja na okupowan przez Niemcy Francj, dokonana w czerwcu 1944 roku, bya

przedsiwziciem na oszaamiajco wielk skal. W cigu jednej doby, pokonujc od stu dziesiciu do stu osiemdziesiciu kilometrw otwartego morza, przerzucono na opanowany przez wroga brzeg, przy jego intensywnym oporze, sto siedemdziesit pi tysicy onierzy i ich sprzt, w tym pidziesit tysicy wszelkiego typu pojazdw, od motocykli po czogi i spychacze opancerzone. W transporcie uczestniczyy, take jako wsparcie, pi

tysicy trzysta trzydzieci trzy okrty i wszelkiego rodzaju jednostki pywajce oraz jedenacie tysicy samolotw. Oddziay wojskowe przybyy z poudniowo-zachodnich, poudniowych i wschodnich wybrzey Anglii. Akcja wygldaa tak, jakby w cigu jednej nocy na wschodni brzeg jeziora Michigan przeniesiono miasta Green Bay, Racine i Kenosha w stanie Wisconsin wraz ze wszystkimi: mczyznami, kobietami i dziemi, oraz

pojazdami. Przygotowania do tego niezwykego przedsiwzicia ktre brytyjski premier Winston S. Churchill susznie nazwa najtrudniejsz i najbardziej skomplikowan operacj, jak kiedykolwiek przeprowadzono trway dwa lata i wymagay zaangaowania dosownie milionw ludzi. Liczba wyprodukowanego przez USA sprztu, okrtw wojennych i desantowych, samolotw wszelkiego typu, broni pancernej i uzbrojenia,

rodkw medycznych i wielu innych, bya wrcz astronomiczna. Wielka Brytania i Kanada wniosy rwnie duy wkad. Nie podwaajc znaczenia wysiku caego amerykaskiego przemysu, wielkiego zaangaowania Brytyjczykw, Kanadyjczykw i innych sprzymierzonych, wszystkich planw i przygotowa, genialnej koncepcji oszukania wroga i udziau wietnych dowdcw ostateczny sukces czy klska operacji Overlord

zaleay od stosunkowo niewielkiej grupy modszych o cerw, podo cerw, szeregowych onierzy i marynarzy, nalecych do amerykaskiej, brytyjskiej i kanadyjskiej armii, marynarki wojennej, si powietrznych i Stray Przybrzenej. Ta najlepiej przygotowana operacja wojskowa w historii, wspierana przez niewiarygodnie silny ostrza z morza i bombardowanie z powietrza, mogaby si bowiem nie powie, gdyby spadochroniarze i onierze,

ktrzy przylecieli szybowcami, zamiast szuka wroga, skryli si za ywopotami i schowali w stodoach; gdyby dowdcy jednostek desantowych, bojc si ostrzau wroga, nie przybili do brzegu, ale wysadzili onierzy na gbokiej wodzie; gdyby onierze na plaach okopali si za falochronami, a podo cerowie i modsi o cerowie nie zdoali wobec silnego ognia wroga poprowadzi ich w gb ldu. Tak si jednak nie stao.

O wszystkim przesdzia garstka chopcw w wieku od osiemnastu do dwudziestu lat. Byli doskonale wyszkoleni i wyposaeni, mogli liczy na silne wsparcie, ale zaledwie kilku z nich miao wczeniej okazj do walki. Niewielu kiedykolwiek zabio czowieka albo choby widziao, jak ginie kolega. Wikszo przypominaa Dena Brotheridgea i Boba Mathiasa nigdy w ich obecnoci nie oddano strzau z nienawici. Byli zwykymi obywatelami powoanymi do

wojska, nie zawodowcami. Wiosn 1944 zastanawiano si, czy system demokratyczny potra wychowa modych onierzy, ktrzy mogliby skutecznie przeciwstawi si doskonaym rekrutom, jakich wysay na front nazistowskie Niemcy. Hitler by przekonany, e odpowied brzmi nie. Znajc dokonania armii brytyjskiej we Francji w 1940 roku, czy te wojsk brytyjskich i amerykaskich w Afryce Pnocnej i na wybrzeach Morza

rdziemnego w latach 19421944, nie mia adnych wtpliwoci, e Wehrmacht bdzie mia miadc przewag. Fanatyzm i dyscyplina, charakterystyczne dla systemw totalitarnych, zawsze zatriumfuj nad liberalizmem i zniewiecia demokracj tego Hitler by pewny. Gdyby jednak widzia w akcji Dena Brotheridgea i Boba Mathiasa tego pierwszego dnia inwazji na Normandi, moe zachwiaby si w swoim przekonaniu. Ta

ksika opowiada wanie o Brotheridgeu, Mathiasie i ich kolegach, modych ludziach, ktrzy przyszli na wiat w okresie zudnej prosperity lat dwudziestych, a dorastali w gorzkich realiach Wielkiego Kryzysu nastpnej dekady. Ksiki, ktre czytali jako nastolatkowie, miay charakter antywojenny i cynicznie przedstawiay wszelkich patriotw jako frajerw, a frajerw jako bohaterw. aden z owych chopcw nie pali si do kolejnej wojny. Pragnli gra

w baseball i rzuca pik do kosza, a nie granaty na pozycje wroga, strzela z flowera do krlikw, a nie z karabinu M-1 do innych modych ludzi. Ale kiedy nadesza chwila prby, kiedy trzeba byo walczy o wolno lub j straci, stanli do walki. Byli bojownikami demokracji. Stali si bohaterami D-Day i to im zawdziczamy wolno. Zanim jednak pojmiemy, czego i w jaki sposb dokonali, zanim to w peni docenimy, musimy ogarn wzrokiem szersze to.

szeregowcw. Brotheridge mia zwyczaj przychodzi wieczorem do koszar, siada na pryczy swego ordynansa i rozmawia z chopcami o pice nonej. Przynosi ze sob o cerki i w czasie rozmowy je pastowa. Szeregowy Wally Parr nigdy nie zapomnia tego widoku: brytyjski porucznik polerowa swoje buty, podczas gdy jego ordynans lea na posaniu, gawdzc o Manchester United, West Ham i innych druynach pikarskich. Den Brotheridge by

Rozdzia 1 Bronicy si
Na pocztku 1944 roku podstawowym problemem nazistowskich Niemiec byo to, e podbiy terytorium, ktrego nie byy w stanie obroni. Hitler mia jednak

mentalno zdobywcy i zamierza zatrzyma kady skrawek zrabowanej ziemi. By wypeni jego rozkazy, Wehrmacht musia ucieka si do rnych improwizowanych akcji, polegajcych przede wszystkim na organizowaniu jednostek wojskowych zoonych z onierzy obcych narodowoci, modziey niemieckiej w wieku szkolnym czy te ludzi starych, a take na stworzeniu mocnych pozycji obronnych. Niemieckie dowdztwo musiao rwnie zmieni

koncepcje taktyczne i rodzaj uzbrojenia, przeksztacajc bardzo sprawn armi z okresu Blitzkriegu (wojny byskawicznej), czyli lat 19401941, ktra dysponowaa lekkimi, szybkimi czogami i wytrzyma w marszu piechot, w przycikie, mao ruchliwe wojsko z 1944 roku, posiadajce cikie, powolne czogi i piechot, kryjc si w okopach. Wszystko, co dziao si w Niemczech w okresie nazizmu, byo dzieem Hitlera. Fhrer dobrze

zapamita sobie lekcj z I wojny wiatowej e Niemcy nie s w stanie wygra wojny na wyczerpanie i w kampaniach pierwszych dwch lat realizowa strategi Blitzkriegu. Jednak pod koniec 1941 roku jego byskawiczna wojna, toczona na terenie Rosji, stracia rozpd. Wtedy popeni jeden z najbardziej niezrozumiaych bdw w tym samym tygodniu, w ktrym Armia Czerwona rozpocza ofensyw pod Moskw, wypowiedzia wojn Stanom

Zjednoczonym!1 Latem 1942 roku Wehrmacht podj prb wznowienia wojny byskawicznej przeciwko Armii Czerwonej, ale ju na znacznie mniejsz skal (jedna grupa armii na jednym froncie zamiast trzech na trzech frontach jednoczenie), by ponownie zim utkn w miejscu z powodu opadw niegu. Pod koniec stycznia 1943 roku pod Stalingradem do niewoli oddao si prawie wier miliona niemieckich onierzy. W czerwcu tego

samego roku Wehrmacht podj ostatni ofensyw na Froncie Wschodnim, pod Kurskiem. Armia Czerwona powstrzymaa j jednak, zadajc wrogowi olbrzymie straty. Klska pod Kurskiem pozbawia Hitlera nadziei na militarne zwycistwo nad Zwizkiem Radzieckim. Nie znaczy to jednak, e uzna swoj spraw za stracon. Mia jeszcze sporo zagarnitych ziem, by powstrzyma napr Armii Czerwonej na Froncie

Wschodnim, liczc na szybki rozpad dziwacznego przymierza, ktre zawary ze sob Wielka Brytania, Zwizek Radziecki i Stany Zjednoczone, prawdopodobnie wycznie z jego powodu. mier Hitlera i cakowita klska nazistowskich Niemiec z pewnoci doprowadziyby do rozwizania przymierza, ale Fhrer chcia skorzysta z tego jeszcze za ycia i mia powody, by sdzi, e jest to moliwe gdyby tylko zdoa przekona Stalina, e nie

moe polega na Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Stalin doszedby do przekonania, e koszty zwycistwa walczcej samotnie Armii Czerwonej s zbyt wysokie i gdyby armia radziecka dosza do linii granicznej z czerwca 1941 roku wyznaczonej przez zabr wschodniej czci Polski mgby podj negocjacje pokojowe, ktrych stawk byaby Europa Wschodnia, podzielona midzy Niemcy i ZSRR. W okresie midzy

sierpniem 1939 roku a czerwcem 1941 Niemcy i Zwizek Radziecki byy sojusznikami, a ich przymierze opierao si na podziale Europy Wschodniej. By ponownie uzyska tak sytuacj, Hitler musia przekona Stalina, e Wehrmacht nadal moe zagrozi Armii Czerwonej i zada jej olbrzymie straty. W tym celu naleao zgromadzi wicej onierzy i sprztu, ogoacajc z nich Europ Zachodni. To jednak kolidowao z absolutn

koniecznoci odparcia ewentualnej inwazji i ambitnymi zamiarami zepchnicia jej do morza. Z tych powodw D-Day by krytycznym punktem wojny. W dyrektywie z 3 listopada 1943 roku (nr 51) Hitler przedstawi to w sposb nadzwyczaj przejrzysty:
Trwajca od dwch i p roku zacita i kosztowna bya naszych walka z

bolszewizmem wyzwaniem dla

ogromnym zasobw

militarnych i energii. (...) Sytuacja si

jednak stanowi jeszcze

zmienia. dla nas

Wschd

nadal ale

zagroenie,

wiksze

niebezpieczestwo

czyha na nas ze strony zachodniej: desant angielsko-amerykaski!

Olbrzymie przestrzenie na Wschodzie pozwalaj w ostatecznoci na strat nawet duej czci terytorium, co nie byoby miertelnym ciosem dla

Niemiec i ich szans na przetrwanie. Inaczej sprawa ma si na Zachodzie! Jeli wrogowi uda si przeama

szerokim frontem nasze linie obrony, konsekwencje takiego zaamania si

dotychczasowej sytuacji dadz o sobie zna w krtkim czasie.

Hitler chcia przez to powiedzie, e powodzenie anglo-amerykaskiej ofensywy w 1944 roku mogoby bezporednio zagrozi najwaniejszemu orodkowi przemysu niemieckiego: Zagbiu Ruhry. Odlego midzy poudniowo-wschodnim wybrzeem Anglii a Koloni, Dsseldorfem i Essen jest mniejsza ni odlego midzy tymi orodkami a Berlinem;

innymi sowy, pod koniec 1943 roku linia frontu na Wschodzie bya oddalona od Berlina o ponad dwa tysice kilometrw, podczas gdy Wa Zachodni rozciga si w odlegoci piciuset kilometrw od Zagbia Ruhry i tysica kilometrw od stolicy Niemiec. W rezultacie zwyciskiej ofensywy w 1944 roku Armia Czerwona opanowaa cz Ukrainy i Biaorusi, obszary wane, ale nie kluczowe dla Niemiec, jeli chodzi o dalsze losy wojny. Natomiast udana

ofensywa Anglii i USA oznaczaaby zajcie Ruhry, czyli terenw absolutnie niezbdnych dla potencjau militarnego Niemiec. Dlatego te, jak owiadczy Hitler, wanie na wybrzeach Francji miaa rozegra si decydujca bitwa tej wojny. Nie mog wic duej pozwala na dalsze osabianie Zachodu na rzecz innych teatrw wojny stwierdzi. Postanowiem wzmocni obron na Zachodzie (...). 2 Spowodowao to zmian polityki, rozpocztej pod

koniec 1940 roku wraz z przerwaniem przygotowa do operacji Seelwe (Lew Morski), czyli inwazji na Angli. Od tego czasu Wehrmacht cigle redukowa swoje siy we Francji, przerzucajc ludzi i sprzt w ogromnych ilociach na Front Wschodni. Hitler chcia skoncentrowa siy na Zachodzie, majc na uwadze raczej wzgldy polityczne ni militarne. 20 marca owiadczy gwnym dowdcom: Udaremnienie

prby ldowania wroga na Zachodzie nie ma bynajmniej lokalnego znaczenia. To decydujcy czynnik dla caego przebiegu wojny, a w efekcie dla jej ostatecznego wyniku. 3 Wyjania dalej: Raz pokonany wrg nigdy ju nie podejmie prby inwazji. Pomijajc nawet ogromne straty, bd potrzebowali wielu miesicy, by zorganizowa now akcj. Poza tym klska inwazji byaby druzgoccym ciosem dla morale Brytyjczykw i Amerykanw. Po pierwsze,

Roosevelt straciby szanse na reelekcj i w najlepszym razie skoczyby w jakim wizieniu! Po drugie, Brytani szybciej dopadoby zmczenie wojenne, a Churchill, ju i tak schorowany stary czowiek o malejcych wpywach, nie byby w stanie przeprowadzi nowej operacji desantowej. Wobec tego Hitler postanowi przerzuci czterdzieci pi dywizji ze Wschodu na Zachd, by cakowicie zmieni panujc tam sytuacj. (...) Kocowy wynik wojny, a tym samym rwnie

los caej Rzeszy, zaley bowiem od kadego dodatkowego czowieka walczcego na Zachodzie!. 4 Bya to wic jedyna nadzieja dla Niemcw, a dokadniej dla Hitlera i nazistw, poniewa dla narodu niemieckiego decyzja, by kontynuowa walk, oznaczaa katastrof. W kadym razie, gdyby scenariusz Hitlera si sprawdzi, latem 1945 roku Siy Powietrzne Armii Stanw Zjednoczonych, bezpieczne w bazach na terenie Anglii,

zaczyby zrzuca bomby atomowe na Berlin i inne miasta niemieckie. Ale, oczywicie, na pocztku roku 1944 nikt jeszcze nie wiedzia, czy i kiedy prace prowadzone w ramach amerykaskiego projektu Manhattan przynios sukces w postaci takiej broni. *** Najwaniejszym problemem, przed jakim stan Hitler, byo znalezienie sposobu, by odeprze zbliajc si inwazj. Spraw utrudniao wiele

czynnikw, ktre mona okreli jednym sowem oglny niedostatek. Brakowao onierzy, czogw, okrtw, samolotw. Niemcy okupoway teraz znacznie wiksze terytorium ni podczas I wojny wiatowej. Cho Hitler krytykowa cesarza za to, e prowadzi wojn na dwch frontach, sam pod koniec 1943 roku toczy j a na trzech. Na Froncie Wschodnim jego siy rozcignite byy na linii dwch tysicy kilometrw; na

Froncie rdziemnomorskim, ktry przebiega od poudniowej Grecji przez Jugosawi, Wochy i poudniow Francj, oddziay niemieckie stacjonoway na linii okoo trzech tysicy kilometrw; na Zachodzie za musiay broni wybrzea dugoci szeciu tysicy kilometrw od terenu Holandii a po poudniowy kraniec Zatoki Biskajskiej. Waciwie istnia jeszcze i czwarty front wewntrzny. Powietrzna ofensywa aliantw na miasta niemieckie zmusia

Luftwa e do wycofania si z Francji i podjcia walki obronnej na wasnym terenie. Wprawdzie bombardowania nie wpyny w sposb decydujcy na ograniczenie niemieckiej produkcji wojennej w 1943 roku Niemcy nawet j zwikszyli, wypuszczajc z fabryk wiksz liczb czogw i samolotw, co jednak nie wyrwnywao ponoszonych strat ale zmusiy Luftwa e do defensywy. Hitler tego nienawidzi. Caa jego osobowo, nie

mwic ju o niemieckiej tradycji wojennej, domagaa si, by Niemcy przeszli do ofensywy. Hitler nie mg jednak zaatakowa wrogw, przynajmniej do czasu, a bdzie w posiadaniu swojej tajnej broni. Byo to dla niego bardzo bolesne i trudne do zniesienia, ale musia pozosta na razie w defensywie. Ta konieczno tak mu ciya, e w efekcie popeni strategiczne bdy o podstawowym znaczeniu. Kiedy w 1940 roku niemieccy

zycy poinformowali go, e do 1945 mogliby skonstruowa bomb atomow, poleci im porzuci ten projekt, twierdzc, e do tego czasu wojna bdzie ju zakoczona wygrana lub przegrana. Bya to z pewnoci suszna decyzja, ale nie dlatego, e jego przepowiednia okazaa si prawdziwa, lecz z tego powodu, e Niemcy nie dysponowali ani zasobami naturalnymi, ani struktur przemysow, niezbdnymi do produkcji takiej bomby. Naukowcy niemieccy podjli

natomiast prace nad inn broni; zgodnie z daniem Hitlera miaa to by bro ofensywna, jak na przykad okrty podwodne z silnikami Diesla, zdalnie sterowane samoloty i rakiety. Owe Vergeltungswaffen (bro odwetowa) zostay wprawdzie zaprojektowane i ostatecznie wprowadzone do walki, ale nie miay wikszego znaczenia dla przebiegu wojny. V-2 natomiast, pierwsza na wiecie rakieta balistyczna redniego zasigu, nie zostaa wykorzystana jako

bro strategiczna. (Rakiety Scud, uyte przez Irak w 1991 roku podczas wojny w Zatoce, byy tylko troch ulepszon wersj V-2; rwnie nieprecyzyjne, nie tra ay do celu i zawieray jedynie may adunek wybuchowy). Denie Hiltlera do zniszczenia Londynu i jednoczenie zupeny brak zainteresowania obron miast niemieckich byy brzemiennym w skutkach bdem i zdecydoway o dalszym biegu historii. W maju 1943 roku profesor

Willy Messerschmitt dysponowa ju przygotowanym do seryjnej produkcji Me-262, dwusilnikowym myliwcem o napdzie odrzutowym. Osiga on prdko omiuset trzydziestu szeciu kilometrw na godzin, czyli o sto kilometrw wicej ni alianckie samoloty i by wyposaony w cztery trzydziestomilimetrowe dziaka. Marszakowi Rzeszy Hermannowi Goeringowi bardzo zaleao na tej maszynie, ale musia jeszcze

przekona do niej Hitlera. Ten jednak, zbyt wiele razy zwiedziony obietnicami Goeringa, a do grudnia 1943 roku nie uczestniczy w pokazach Me-262, podczas ktrych demonstrowano jej moliwoci. Samolot w kocu zrobi na nim pewne wraenie, lecz Hitler potrzebowa przede wszystkim bombowca, by uderzy na Londyn, a nie samolotu myliwskiego do obrony Niemiec. Goering zapewni go wtedy, e dwiecie szedziesitka

dwjka moe zosta tak zmody kowana, by moga przewozi rwnie bomby. To wystarczyo, by Hitler zacz fantazjowa na temat olbrzymich szkd, jakie taki bombowiec odrzutowy mgby wyrzdzi Londynowi, a take o rozgromieniu inwazji aliantw na Francj. Goering, co byo dla niego charakterystyczne, nie bardzo wiedzia, o czym mwi. Messerschmitt nie mg zrobi z myliwca samolotu bombowego, a poza tym odrzutowiec o wikszych

rozmiarach byby ju zbyt duym wyzwaniem dla wczesnych niemieckich moliwoci technicznych. Goering zignorowa wic rozkaz Hitlera i zakady Messerschmitta rozpoczy produkcj Me-262, wytwarzajc do kwietnia 1944 roku sto dwadziecia maszyn. Kiedy Hitler dowiedzia si o tym, rozzoci si na Goeringa i zabroni produkcji Me-262 jako samolotu myliwskiego odtd nowy, przebudowany na bombowiec samolot mia si

nazywa Blitz. Przez nastpne sze miesicy Messerschmitt stara si przeksztaci myliwiec w bombowiec. Zaprowadzio go to jednak donikd. Ostatecznie w listopadzie 1944 roku Hitler rozkaza utworzy pierwsze skrzydo myliwcw odrzutowych. Wtedy jednak system transportowy by ju kompletnie zdezorganizowany, szeregi pilotw myliwskich zdziesitkowane, a zasoby paliwa cakowicie

wyczerpane[6]. Luftwa e otrzymaa wic tylko symboliczne wsparcie, zanim ostatecznie i tak wszystko znalazo si w rozsypce. Niemcy wyprodukoway ponad tysic Me-262, ale dopiero w ostatnich szeciu tygodniach wojny mogy wysa do walki jednoczenie sto samolotw tego typu. Mimo to, w poufnym raporcie z 1960 roku prezydent Dwight Eisenhower pisa:
W owym czasie piloci niemieccy dosownie zataczali koa wok

naszych

myliwcw

cakowit wyrw w

bezkarnoci

dokonywali

naszych formacjach bombowych. (...) Na przykad podczas nalotu na Berlin 18 marca [1945] tysicowi dwustu pidziesiciu czternacie B-17 grup towarzyszyo myliwcw

stosunek prawie jeden do jednego. Tylko jeden dywizjon Me-262 zestrzeli dwadziecia pi bombowcw i pi myliwcw , liczebna Niemcy cho nasza sto do ani przewaga jednego. jednego

wynosia nie

stracili

samolotu.

Raport (przygotowany zgodnie z prob Eisenhowera tylko na jego prywatny uytek) zosta napisany przez o cera sztabowego Biaego Domu, Ralpha Williamsa. Twierdzi on, e rozmawia z generaem Carlem Spaatzem, dowdc 8 Armii Lotniczej podczas wojny. Spaatz, wedug niego, sam przyzna, e aden z naszych myliwcw nie dorwnywa niemieckim odrzutowcom, i (...) doda, e gdyby Niemcy wczyli je do

swoich si na wybrzeu Francji, mogliby odebra nam przewag w powietrzu, udaremni ldowanie w Normandii, a nawet zmusi nas, ebymy poszukali sobie drogi do Europy od strony Woch. 5 Tak si jednak nie stao; nad Francj i kanaem La Manche w czerwcu 1944 roku nie byo niemieckich odrzutowcw, a jedynie kilka zwykych samolotw zwiadowczych. Kanau strzego niewiele niemieckich okrtw

wojennych; byy to E-Booty, znacznie wiksza wersja amerykaskiego kutra patrolowo-torpedowego, rozmiarami niemal dorwnujca korwecie (E w nazwie oznacza enemy wrg). Potra y zastawia miny, odpala torpedy i szybko ucieka. Poza uyciem E-Bootw, marynarka niemiecka moga przyczyni si do obrony Festung Europa jedynie poprzez stawianie min. Nie dysponujc sprawnym lotnictwem ani marynark

wojenn, Niemcy byli praktycznie bezradni. Musieli te znacznie rozproszy swoje siy, by obsadzi kady obszar, na ktrym mogoby si odby ldowanie wroga. Alianci natomiast, majc przewag w powietrzu i na morzu, zyskali niespotykan dotd swobod ruchw i moliwo cakowitego zaskoczenia wroga najkrcej mwic, wiedzieli, gdzie i kiedy rozegra si bitwa, podczas gdy Niemcy tkwili w kompletnej niewiadomoci.

W czasie I wojny wiatowej nie mona byo ukry przygotowa do wielkiej ofensywy. Gromadzenie oddziaw trwao tygodniami; przygotowania artyleryjskie caymi dniami; zanim ofensywa si rozpocza, wrg wiedzia, gdzie i kiedy nastpi uderzenie, i mg wzmocni swoje siy w tym punkcie. Ale wiosn 1944 roku Niemcy tego wszystkiego tylko si domylali. Duchowy mentor Hitlera, Fryderyk II Wielki, ostrzega:

Kto broni wszystkiego, nie broni niczego. 6 Straty w ludziach i sprzcie, jakie Niemcy poniosy podczas wojny na Froncie Wschodnim, zmusiy Hitlera do zlekcewaenia ostrzee Fryderyka Wielkiego i rozpoczcia budowy staych umocnie na Zachodzie. Wkraczajc w czerwcu 1941 roku do Rosji, Wehrmacht dysponowa si trzech milionw trzystu tysicy ludzi. Do koca 1943 straci trzy miliony onierzy; jedn trzeci stanowili zabici,

zaginieni, wzici do niewoli lub trwale niezdolni do walki z powodu ran. Mimo heroicznych wysikw, by uzupeni niedobr ludzi siami ciganymi z Francji, a take poprzez pobr nowych onierzy z Niemiec, po bitwie kurskiej (najwikszej po Verdun bitwie w historii, w ktrej uczestniczyy dwa miliony ludzi) siy Wehrmachtu na Froncie Wschodnim liczyy ju tylko dwa i p miliona onierzy i musiay utrzyma si na linii od Leningradu a po Morze

Czarne, liczcej dwa tysice kilometrw. W chwili, gdy Wehrmacht napada na Zwizek Radziecki, mg szczyci si czystoci rasow swoich onierzy. Jednak desperacka potrzeba uzupenienia szeregw armii zmusia dowdcw do drastycznego zmody kowania tej zasady, a w kocu do rezygnacji z niej. Pocztkowo Volksdeutsche, czyli Niemcy z terenu Polski i krajw bakaskich, przyjmowani byli do wojska jako ochotnicy. Zaliczano ich

do trzeciej grupy Volkslisty niemieckiej listy narodowej, co oznaczao, e uzyskiwali obywatelstwo niemieckie na okres do dziesiciu lat i podlegali obowizkowi suby wojskowej, ale nie mogli awansowa powyej stopnia szeregowca. Rekrutacja onierzy na okupowanych terenach ZSRR przebiegaa w latach 1942-1943 pod hasem walki z komunizmem; na pocztku okrelenie powoywanych onierzy jako Freiwilligen, czyli ochotnikw, odpowiadao prawdzie,

poniewa mieszkacy zachodnich republik radzieckiego imperium zacigali si do niemieckiego wojska, by walczy przeciwko Stalinowi. Kiedy jednak Niemcy zaczli si wycofywa, szeregi Freiwilligen zaczy male, a wzrosa liczba Hilfswilligen, oddziaw pomocniczych, rekrutowanych przymusowo spord cywilw zamieszkujcych okupowane ziemie, a take spord wzitych do niewoli onierzy Armii Czerwonej. Na

pocztku 1944 roku w armii Wehrmachtu suyli ju ochotnicy z Francji, Woch, Chorwacji, Wgier, Rumunii, Polski, Finlandii, Estonii, otwy, Litwy, azjatyckiej czci ZSRR, Afryki Pnocnej, Rosji, Ukrainy, muzumaskich republik Zwizku Radzieckiego, jak rwnie Tatarzy nadwoascy, Finowie znad Wogi, Tatarzy krymscy, a nawet Hindusi. Po klsce pod Kurskiem Wehrmacht coraz mniej mg polega na tak zwanych

Ostbataillonen, czyli Batalionach Wschodnich, dlatego te zaczto je wysya do Francji na wymian z oddziaami niemieckimi. Porucznik Robert Brewer z 506 Puku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej Armii Stanw Zjednoczonych schwyta w dniu inwazji na play Utah czterech Azjatw w mundurach niemieckich. Nikt nie zna ich jzyka; w kocu okazao si, e byli to Koreaczycy. Jak to si, do licha, stao, e walczyli za

Hitlera przeciwko Amerykanom na terenie Francji? Prawdopodobnie zostali w 1938 roku powoani do armii japoskiej Korea bya wtedy koloni Japonii w 1939 wzici do niewoli przez Rosjan podczas jakiej granicznej potyczki z Japoczykami, wcieleni do Armii Czerwonej, schwytani przez Wehrmacht w grudniu 1941 roku pod Moskw, wcieleni z kolei do armii niemieckiej i wreszcie wysani do Francji. 7 (Porucznik Brewer nigdy si nie

dowiedzia, jaki by ich dalszy los, ale pewnie wysano ich z powrotem do Korei. Jeli rzeczywicie tak si stao, niemal na pewno znowu zostali powoani do wojska albo w szeregi armii Korei Poudniowej, albo Pnocnej. Moliwe wic, e w 1950 roku ponownie wzili udzia w walce przeciwko armii amerykaskiej albo przy jej boku, zalenie do tego, z jakiej czci Korei pochodzili. Takie oto s meandry polityki w XX wieku). W czerwcu 1944 roku na szeciu

niemieckich onierzy przypada jeden pochodzcy z Batalionw Wschodnich. Ponadto Wehrmacht znacznie zagodzi swoje wymagania co do kondycji zycznej rekrutw, by przyjmowa do armii wicej Niemcw. Na front wysyano ludzi cierpicych na choroby puc i odka. Czas rekonwalescencji skrcono, podobnie zreszt jak okres szkolenia rekrutw. Powoywano do wojska modszych i starszych mczyzn. W grudniu 1943

roku z armii liczcej cztery miliony dwiecie siedemdziesit tysicy ludzi ponad ptora miliona miao wicej ni trzydzieci cztery lata; w niemieckiej 709 Dywizji Piechoty w Normandii przecitna wieku onierzy wynosia trzydzieci sze lat, w szeregach za caego Wehrmachtu trzydzieci jeden i p roku (w armii amerykaskiej natomiast dwadziecia pi i p roku). Jednoczenie ogoszono pobr do wojska tak modych rocznikw, jak 1925 i 1926. 8

W konsekwencji tych desperackich decyzji Wehrmacht nie dysponowa odpowiednimi zasobami ludzkimi, by prowadzi dziaania defensywne, oparte na kontratakach i kontrofensywach. Brakowao mu dobrze wyszkolonych onierzy, pojazdw transportowych, odpowiedniego uzbrojenia. Starzy ludzie, modzi chopcy i zagraniczni rekruci mogli si przyda tylko w okopach lub za betonowymi forty kacjami, i to jedynie wtedy, gdy stali za

nimi niemieccy podo cerowie, gotowi zastrzeli kadego, ktry by prbowa opuci swoje stanowisko. W 1939 roku Hitler twierdzi, e Wehrmacht to armia, jakiej wiat jeszcze nie widzia. Zupenie inaczej sprawa wygldaa w roku 1943. Departament Wojny Stanw Zjednoczonych tak opisywa typowego niemieckiego onierza:
(...) uczestnik Weteran wielu frontw , odwrotw ,

licznych

przedwczenie postarzay, zmczony wojn cynik, albo pozbawiony ju

odwagi i wszelkich zudze, albo zbyt otpiay, by sta go byo na

samodzielne mylenie. Jest to jednak zaprawiony najczciej swoje Nowy w bojach onierz,

podo cer,

wypeniajcy sprawnie. niektrymi SS

obowizki rekrut,

bardzo poza

doborowymi

jednostkami

(Schutzsta eln Sztafety Ochronne), jest albo zbyt mody, albo zbyt stary i czsto w nie najlepszym stanie

zdrowia. Zosta sabo przeszkolony ze

wzgldu na brak czasu, ale jeli jest bardzo mody, nadrabia to

fanatyzmem, graniczcym niemal z szalestwem. Jeli natomiast jest stary kieruje nim lk przed tym, co

wedug zapowiedzi propagandy moe sta si z jego ojczyzn w przypadku zwycistwa aliantw, a czciej jeszcze strach przed tym, co czeka jego

samego i rodzin, jeli nie bdzie dokadnie wypenia rozkazw. Dlatego te dziaania starych i chorych

onierzy mog do pewnego stopnia wynika z desperacji. Wysokie

dowdztwo

niemieckie

potra

wyjtkowo dobrze dobiera okrelone typy ludzi do odpowiednich jednostek, jak rwnie selekcjonowa tych, ktrzy maj by w przyszoci misem

armatnim i broni si do ostatniej kropli krwi; jednoczenie za czyni wszelkie wysiki, by ochrania elitarne jednostki, obecnie wchodzce w skad niemal wycznie Wa en-SS

(frontowych oddziaw SS). Niemiecki onierz sucy w tych jednostkach naley stanowi do najwyszej kategorii i si

kociec

niemieckich

zbrojnych. Nauczono go, by nigdy si nie poddawa; pozbawiony wyznaje wobec zasad jedynie swojej

moralnych, posuszestwo

organizacji. Potrafi by bezwzgldny.9

Poza Wa en-SS, najlepsi modzi rekruci wysyani byli do Fallschirmjger (oddziaw powietrznodesantowych) albo jednostek pancernych. Ci doborowi onierze byli specjalnie wychowywani w nazistowskich Niemczech urodzeni midzy 1920 a 1925 rokiem, wzrastali ju w

czasach Hitlera i byli poddawani staej, agresywnej propagandzie. Naleeli do Hitlerjugend. wietnie wyposaeni otrzymywali najlepsze uzbrojenie, jakie wytwarzano w Niemczech, a pastwo to przodowao na wiecie w produkcji broni rcznej, pojazdw pancernych i artylerii byli doskonale przygotowani do walki. W obronie linii wybrzey, wzmocnionej jeszcze dziki fachowoci niemieckich inynierw, nawet onierze drugiej i trzeciej kategorii

mogli zada cikie straty stronie atakujcej. Krtko sformuowa to Hitler ich obowizkiem byo sta i umrze na stanowisku. 10 By to przejaw mylenia jeszcze z czasw I wojny wiatowej, odlege echo polityki Blitzkriegu, wymg nieadekwatny do epoki czogw, ale biorc pod uwag okolicznoci konieczny. Wiarygodnoci tej koncepcji nadawa plan uycia w bezporednim kontrataku doborowych jednostek Wa en-SS, a take oddziaw

pancernych. Pod koniec 1943 roku oddziay te walczyy wci na Froncie Wschodnim albo byy dopiero formowane na terenie Niemiec, ale zalecenie Hitlera z 3 listopada 1943 przewidywao, e w momencie rozpoczcia inwazji aliantw wiele z nich znajdzie si tu za umocnieniami Wau Atlantyckiego. Swoj koncepcj obrony Hitler wyoy ju w marcu 1942 roku w dyrektywie nr 40:
Obrona wybrzey ma by tak

zorganizowana, a jednostki wojskowe tak rozlokowane, by wszelkie prby inwazji zostay zniweczone w trakcie ldowania aliantw albo natychmiast po nim.11

W sierpniu 1942 roku Hitler poleci kontynuowa z fanatyczn wprost energi budow forty kacji we Francji, by utworzyy cig betonowych, odpornych na bombardowanie bunkrw, ktre miay prowadzi nieprzerwany ogie zaporowy. Wedug sw

amerykaskiego historyka, Gordona Harrisona,

Hitler nie wierzy, i nigdy nie da si przekona, e mona broni si skutecznie betonu, bez odpowiedniej samej iloci

dziki

determinacji

onierzy.12

We wrzeniu 1942 roku, podczas trzygodzinnej konferencji z Goeringiem, ministrem przemysu zbrojeniowego Rzeszy Albertem Speerem (szefem Organizacji Todta, niemieckiej

organizacji budowlanej), feldmarszakiem Gerdem von Rundstedtem naczelnym dowdc na Zachodzie, generaem Gntherem Blumenstedtem (szefem sztabu Oberbefehlshaber West OB West, niemieckiego naczelnego dowdztwa wojsk ldowych na Zachodzie) i innymi o cerami, Hitler powtrzy rozkaz, by wznie jak najmocniejsze stae forty kacje Wau Atlantyckiego. Musimy je zbudowa owiadczy

poniewa Anglicy i Amerykanie zechc wykorzysta swoj przewag w powietrzu i na morzu, a tylko beton wytrzyma miadce uderzenie bomb i pociskw. Zayczy wic sobie, eby wzniesiono pitnacie tysicy silnych punktw obrony i obsadzono je trzystoma tysicami ludzi. A poniewa aden odcinek wybrzea nie by bezpieczny, na caej jego dugoci naleao je uforty kowa. Przygotowanie umocnie miao zosta zakoczone do 1

maja 1943 roku. 13 Wikszo z tych planw byo czyst fantazj i, poza umocnieniem najwaniejszych pozycji, do koca 1943 roku nie udao si zrealizowa zamierze Hitlera. Kierunek dziaa zosta jednak wyznaczony, a zobowizania podjte. Rundstedtowi bardzo nie podoba si pomys budowania staych umocnie. Uwaa, e Niemcy powinni trzyma jednostki pancerne z dala od wybrzea, poza zasigiem ostrzau z morza, tak by byy

zdolne do prawdziwej kontrofensywy. Jednak brak ludzi, niedobory uzbrojenia, paliwa i ochrony powietrznej postawiy t koncepcj pod znakiem zapytania. Hitler mg tylko prbowa przewidzie, w ktrym miejscu nastpi inwazja, cign tam dostpne na Zachodzie jednostki wojskowe i wykorzysta je do lokalnych kontratakw, liczc na to, e Wa Atlantycki zatrzyma aliantw. Czogi mogy powstrzyma wszelkie prby

desantu przez obce wojska; mogy zepchn do morza lej uzbrojon pierwsz fal atakujcych onierzy, jeli umocnienia byyby na tyle silne, eby wyhamowa impet aliantw. Sztuka polegaa wic na tym, eby wybra waciwe miejsce i wznie tam odpowiednio silne fortyfikacje. Najbardziej prawdopodobnym miejscem inwazji wydawao si Pas-deCalais, i to z dwch zasadniczych powodw: midzy Dover i Calais kana

La Manche jest najwszy, a najkrtsza linia czca Londyn z Zagbiem Ruhry i Berlinem przebiega wanie przez Dover, Calais i Belgi. Hitler musia wic zgadywa i w 1943 roku postawi na Pas-de-Calais. W pewnym sensie stara si zmusi aliantw, by tam wanie dokonali ldowania. W lecie 1943 roku postanowi zainstalowa w tym rejonie wyrzutnie pociskw V-1 i rakiet V-2. Przypuszcza, e bro ta jest dla aliantw tak niebezpieczna, i bez wzgldu

na poprzednie plany zechc zaatakowa wanie Pas-deCalais, by opanowa wyrzutnie. Dlatego te obszar Calais sta si najbardziej uforty kowanym odcinkiem Kanalkste, czyli brzegu kanau, i rejonem najwikszej koncentracji wojsk niemieckich na Zachodzie. W tym te miejscu Wa Atlantycki najbardziej przypomina nie zdobyt fortec, tak sawion przez propagand niemieck. Fhrer by dziwnym

czowiekiem. Wedug zastpcy szefa operacji w Naczelnym Dowdztwie Si Zbrojnych (OKW Oberkommando der Wehrmacht), generaa Waltera Warlimonta, zna rozmieszczenie jednostek obrony lepiej ni jakikolwiek o cer armii. Mia zdumiewajce zamiowanie do szczegw. Przy jakiej okazji zauway na przykad, e na wyspach w kanale La Manche brakuje dwch dzia przeciwlotniczych, ktre byy tam jeszcze poprzedniego

tygodnia. O cer odpowiedzialny za t domnieman redukcj zosta ukarany. Okazao si potem, e po prostu pomylono si w liczeniu. Hitler spdza cae godziny na studiowaniu map przedstawiajcych rozmieszczenie wojsk niemieckich wzdu Wau Atlantyckiego. da te staych raportw na temat budowy umocnie, gruboci betonowych cian, rodzaju uywanego betonu, systemu stalowych konstrukcji

kady z tych raportw czsto liczy ponad dziesi stron. 14 Po wydaniu jednak rozkazu budowy najwikszych forty kacji w historii nigdy nie zada sobie trudu, by dokona ich inspekcji. Po wizycie w Paryu latem 1940 roku, w chwili najwikszego triumfu niemieckiej armii, ju nigdy nie postawi stopy na ziemi francuskiej. A przecie cay czas utrzymywa, e tam wanie bdzie miaa miejsce decydujca bitwa podczas tej wojny!

Rozdzia 2 Atakujcy
Gwnym zadaniem aliantw byo ldowanie na terenie wroga, przeamanie Wau Atlantyckiego, zdobycie przyczka i po wzmocnieniu si jego rozszerzenie.

Warunkiem sine qua non caej operacji byo zaskoczenie przeciwnika. Gdyby Niemcy wiedzieli, gdzie i kiedy nastpi atak, mogliby z pewnoci zgromadzi wystarczajc liczb ludzi, betonowych zapr, czogw i artylerii, by udaremni inwazj. Due trudnoci przedstawiaa ju sama konieczno zaskoczenia wroga. Morskie operacje desantowe s si rzeczy najtrudniejsze; niewiele z nich zakoczyo si sukcesem.

Juliusz Cezar i Wilhelm I Zdobywca wprawdzie przeprowadzili je zwycisko, ale niemal wszystkie inne inwazje, ktre napotkay na opr wroga, poniosy klsk. Ani Napoleon, ani Hitler nie zdoali przekroczy kanau La Manche. Mongow, ktrzy prbowali najecha Japoni, pokonaa pogoda. Podobnie byo w przypadku Hiszpanw, kiedy usiowali dokona inwazji na Angli. Brytyjczycy w XIX wieku doznali cikich strat na Krymie, a podczas I wojny wiatowej pod Gallipoli.

W czasie II wojny wiatowej statystyka przedstawiaa si jeszcze gorzej. Do koca 1943 roku alianci przeprowadzili tylko trzy zwyciskie morskie operacje desantowe: w Afryce Pnocnej (8 listopada 1942 roku), na Sycylii (10 lipca 1943 roku) i pod Salerno (9 wrzenia 1943 roku). We wszystkich uczestniczyy brytyjskie i amerykaskie siy ldowe, morskie i powietrzne pod dowdztwem generaa Dwighta D. Eisenhowera. adne jednak z atakowanych

wtedy wybrzey nie byo uforty kowane. (Jedyne ldowanie na uforty kowanym brzegu, przeprowadzone przez Kanadyjczykw pod Dieppe w pnocnej Francji w sierpniu 1942 roku, okazao si zdecydowan porak.) Aliantom udao si zaskoczy wroga w Afryce Pnocnej, poniewa zaatakowali francusk armi kolonialn bez wypowiedzenia wojny, ale nawet wtedy napotkali wiele trudnoci. Na Sycylii bronili si wprawdzie pozbawieni

ducha walki Wosi oraz nieliczne oddziay niemieckie, a mimo to zdarzyo si kilka tragicznych wypadkw, na przykad zestrzelenie przez aliancki okrt samolotu transportowego, przewocego wanie onierzy amerykaskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej, ktra miaa wzi udzia w walce. Pod Salerno natomiast Niemcy szybko doszli do siebie po podwjnej niespodziance, jak bya dla nich zdrada Wochw i desant

morski wroga, i prawie udao im si zepchn Brytyjczykw i Amerykanw do morza, cho ci znacznie przewyszali ich liczebnoci oraz uzbrojeniem. Krtko mwic, na pocztku 1944 roku niewiele byo takich operacji, ktre mogyby by przykadem dla aliantw. Musieli podj prb czego, czego jeszcze nikt nigdy nie robi. Nie byo jednak innego wyjcia. Szef sztabu armii amerykaskiej, genera George C. Marshall, chcia

dokona inwazji na Francj ju latem 1942 roku, a potem w poowie 1943. Wahania Brytyjczykw i polityczna konieczno sprawiy, e zwrcono si wtedy w stron Morza rdziemnego. Pod koniec 1943 Wielka Brytania w kocu przestaa si waha i alianci podjli decyzj o inwazji na drug stron kanau, ktra miaa by gwn operacj militarn w roku nastpnym. Istniao wiele powodw, aby tak decyzj podj, ale najwaniejszym byo

przekonanie, e wojny wygrywa si dziki akcjom ofensywnym. Mimo wszystkich wtpliwoci zwizanych z terminem przyszej inwazji, brytyjski premier Winston Churchill od pocztku wiedzia, e taka ofensywa jest nieunikniona. Ju w padzierniku 1941 roku powiedzia komandorowi lordowi Louisowi Mountbattenowi, szefowi Operacji Poczonych: Musisz przygotowa si do inwazji na Europ, bo jeli nie ruszymy z miejsca, nie

wyldujemy tam, nie podejmiemy walki z Hitlerem i nie pokonamy jego si na ldzie, to nigdy nie wygramy tej wojny. 1 W tym wanie celu Marshall przeksztaci armi Stanw Zjednoczonych, liczc w 1940 roku sto siedemdziesit tysicy ludzi, w si, ktra trzy lata pniej liczya siedem milionw dwiecie tysicy (z czego dwa miliony trzysta tysicy onierzy suyo w siach powietrznych). Bya to najlepiej wyposaona,

najbardziej sprawna i dysponujca najwiksz si ognia armia na wiecie. Stworzenie jej stanowio najwiksze osignicie w historii Stanw Zjednoczonych. Tak armi naleao wykorzysta take poza terenem Woch. Fiasko inwazji, majcej umoliwi stworzenie drugiego frontu, byoby dla Stalina ciosem w plecy i mogoby mie tragiczne konsekwencje polityczne podpisanie oddzielnego niemiecko-

radzieckiego pokoju, na jaki Hitler liczy. Albo, co gorsza, doprowadzioby w kocu do wyzwolenia Europy Zachodniej przez Armi Czerwon, a co za tym idzie, do okupacji tych ziem przez ZSRR po wojnie. W kadym razie, gdyby w 1944 nie podjto ataku na drug stron kanau, zwycistwo nad Niemcami przesunoby si w czasie na koniec 1945 roku albo nawet na rok 1946. Tymczasem za w USA narastaa polityczna presja, by powiedzie Brytyjczykom:

Do diaba, jeli nie podejmiecie walki we Francji, zabierzemy swoj armi na Pacyfik! Inwazja bya wic nieunikniona. I mimo wszystkich trudnoci, mimo siy Niemcw ktrzy posiadali sprawne linie komunikacyjne i stae, betonowe forty kacje, oraz walczyli dzielnie i skutecznie w obronie to alianci panowali nad sytuacj. Dziki temu, e osignli przewag na morzu i w powietrzu, a take dysponowali masowo

produkowanymi najrniejszymi desantowymi jednostkami pywajcymi i samolotami transportowymi, byli niezwykle mobilni. Poza tym to oni decydowali o czasie i miejscu ataku. Jednak w chwili rozpoczcia desantu przewag mieliby Niemcy. Oddziay alianckie przetransportowane drog morsk i powietrzn, znalazszy si na ziemi francuskiej, byyby pocztkowo mao skuteczne. Dopki nie rozszerzono by

przyczka, umoliwiajc ldowanie czogw, artylerii samobienej i samochodw ciarowych, poruszano by si raczej pieszo. Niemcy tymczasem mogliby przemieszcza si po drogach i torach kolejowych, kierujc si choby odgosami walki a do wiosny 1944 roku zdoali ju zgromadzi we Francji pidziesit dywizji piechoty i jedenacie dywizji pancernych. Alianci nie mogli te liczy na to, e zdoaj pierwszego dnia rzuci do walki wicej ni pi dywizji

 co zapewnioby im lokaln przewag poniewa wszelkie posiki, kady nabj, kady kawaek bandaa musia przecie przeby drog przez kana La Manche. Przed aliantami stay wic dwa trudne zadania samo ldowanie na nieprzyjacielskim wybrzeu i umocnienie si na nim. Gdyby udao im si zdoby przyczek i opanowa teren umoliwiajcy posuwanie si w gb ldu, mogliby cign do Francji sprzt i uzbrojenie,

a to przesdzioby los Niemcw. Ich bezwarunkowe poddanie si pozostaoby tylko kwesti czasu i ceny. Jeliby jednak Wehrmacht zdoa przed kocem pierwszego tygodnia od D-Day skierowa do walki dziesi dywizji pancernych oraz pozostae dywizje piechoty i rozpocz skoordynowany kontratak, ich przewaga liczebna i sia ognia mogyby okaza si decydujce dla wyniku inwazji. W miar upywu czasu problem ten wydawa si coraz

powaniejszy, poniewa wiosn 1944 roku miao si znale we Francji ju ponad szedziesit dywizji niemieckich, podczas gdy alianci potrzebowaliby a siedmiu tygodni od D-Day, by przeprawi czterdzieci par dywizji, ktre zgromadzone byy w Anglii. By wygra pierwsze starcie i zdoby przyczek, alianci musieli zda si przede wszystkim na swoje potne lotnictwo, ktre miao sparaliowa ruchy Niemcw w tej kwestii jednak

wszystko zaleao od pogody i widocznoci. Znacznie skuteczniejsz metod unieszkodliwienia nieprzyjacielskich dywizji pancernych byo oszukanie wroga wprowadzenie go w bd nie tylko przed inwazj, ale take w momencie jej rozpoczcia, czyli przekonanie, e to, co si dzieje, jest atakiem pozorowanym. By to warunek, ktry zdecydowa o wyborze miejsca desantu. Bez wzgldu jednak na miejsce ldowania inwazja

zawsze wizaaby si z frontalnym atakiem na dobrze przygotowane pozycje wroga. Jak co takiego przeprowadzi przy moliwie najmniejszych stratach oto byo pytanie, ktre spdzao sen z powiek generaom obu stron w okresie I wojny wiatowej i nie doczekao si odpowiedzi a do koca 1943 roku. Wehrmacht pokona swoich przeciwnikw w Polsce w 1939 roku, we Francji w 1940 i w Rosji w 1941. Bezporednie frontalne ataki Armii Czerwonej w

1943 roku, a take podobne Brytyjczykw i Amerykanw tego samego roku we Woszech przyniosy due straty i byy stosunkowo mao skuteczne. A frontalny atak w D-Day mia by przeprowadzony z morza. Podczas I wojny wiatowej wszystkie ataki frontalne poprzedzane byy potnym ostrzaem artyleryjskim, trwajcym czasem nawet tydzie lub dwa. Dziki swojemu potnemu lotnictwu alianci dysponowali si ognia dwukrotnie wiksz ni

ostrza artyleryjski. Dowdcy alianccy uznali jednak, e zaskoczenie wroga jest tu znacznie waniejsze ni dugotrwae bombardowanie, dlatego te ograniczyli je do okoo p godziny przed atakiem. Pniej pojawiy si gosy krytyczne twierdzce, e cikie straty, jakich doznali alianci na play Omaha, byyby mniejsze, gdyby kilka dni przed inwazj bombardowano z morza i powietrza pozycje wroga, jak to pniej miao miejsce na

Pacy ku na Iwo Jimie i Okinawie. Krytycy zapomnieli jednak o wanej rzeczy. Jak w swej historii Marynarki Stanw Zjednoczonych napisa Samuel Eliot Morison:
Alianci dokonywali inwazji na

kontynent, gdzie wrg mog wzmocni swoje siy i przystpi do kontrataku, a nie na ma wysp, odcit przez morze od wszelkich posikw . (...)

Nawet kompletne rozbicie umocnie Wau Atlantyckiego na play Omaha nic by nam nie dao, gdyby dowdztwo

niemieckie miao dwadziecia cztery godziny na zgromadzenie rezerw do kontrataku. Musielimy liczy si z moliwoci plaach, by powanych zapobiec strat na

jeszcze

ciszym, jakich moglimy dozna na paskowyu i midzy zabudowaniami.2

W czasie I wojny wiatowej, majc za sob wsparcie artyleryjskie, onierze mogli wyj z okopw i wkroczy na opustoszay teren wroga. Podczas operacji morskoldowej nie byo jednak

okopw przed liniami wroga, z ktrych piechota mogaby wyskoczy; onierze musieli natomiast pokona przybrzeny pas wody i brn przez mokry piach, co uniemoliwiao im szybkie poruszanie i opniao przetransportowanie sprztu. Poza tym, jak mieli wydosta si na brzeg z jednostek transportowych, na ktrych przepynliby kana? Na pocztku II wojny wiatowej nikt sobie tego nawet nie wyobraa. Pod koniec lat trzydziestych

dowdcy Piechoty Morskiej Stanw Zjednoczonych (US Marines), wiadomi, e podczas wojny z Japoni na Pacy ku konieczne bd desanty na wyspach, wymogli na marynarce budow okrtw desantowych, ale ta bya raczej zainteresowana lotniskowcami i pancernikami, a nie maymi okrtami, niewiele wic w tej kwestii zrobiono. Wehrmacht natomiast, przygotowujc atak na Angli w 1940 roku, planowa przerzucenie swoich jednostek piechoty przy

uyciu barek holowniczych. Zostay one jednak zbudowane z myl o transporcie rzecznym; na otwartych wodach kanau, na ktrych rzadko panuje cisza morska, mogy okaza si kompletnie bezuyteczne. Brytyjczycy zbliyli si do rozwizania tego problemu wraz ze skonstruowaniem okrtw desantowych LST (Landing Ship, Tank) i odzi desantowych LCT (Landing Craft, Tank) do transportu czogw i pojazdw. LST by duym okrtem,

dorwnujcym wielkoci lekkiemu krownikowi, o dugoci okoo stu metrw i wypornoci czterech tysicy ton; mia paskie dno i dlatego trudno nim byo sterowa w cikich warunkach morskich. By w stanie przybi do brzegu i wyadowa na paskich plaach czogi oraz ciarwki; zarywszy si w piasek, otwiera dwuskrzydowe ukowe wrota na dziobie i opuszcza ramp, a pojazdy zjeday na brzeg. LST mg przewozi w przepastnej adowni dziesitki

czogw i ciarwek, a na pokadzie dodatkowo take mae odzie transportowodesantowe. LCT (w terminologii Marynarki Wojennej USA okrt liczy ponad szedziesit metrw dugoci) by odzi o dugoci trzydziestu trzech metrw, ktra moga przewozi od czterech do omiu czogw (ostatecznie powstay bowiem cztery typy LCT) przez stosunkowo due obszary wodne, takie jak kana La Manche, nawet przy duej

fali, a nastpnie z rampy wyadowa transport na brzeg. Przyczajc si do wojny, Ameryka podja si wycznej produkcji LST i LCT, jednoczenie ulepszajc ich konstrukcj. LST i LCT peniy rol konia pocigowego aliantw. Byy gwnymi jednostkami desantowymi sucymi do transportowania pojazdw i z powodzeniem wykorzystywano je w rejonie Morza rdziemnego w latach 1942 i 1943. Miay jednak powane wady. Byy

wolne, mao zwrotne i dlatego stanowiy atwy cel (ci, ktrzy na nich pywali, mawiali, e skrt LST oznacza long slow target dugi powolny cel). Nie speniay rwnie swojej roli, gdy trzeba byo wysadzi na ld plutony onierzy biorcych udzia w bezporedniej walce, ktrzy musieli torowa drog innym jako pierwsza szpica. Do tego celu lepsza byaby maa d o nieduej wypornoci i z osonit rub, ktra mogaby dziobem zary w pla, a potem szybko si

wycofa i wydosta na otwarte morze, nie ryzykujc zwrotu bokiem do wysokich fal. Taka jednostka powinna take posiada trapy, umoliwiajce onierzom zejcie na pla (by nie musieli wyskakiwa przez burty). Nad projektem takiej odzi pracowao w Ameryce wielu konstruktorw, nie tylko sucych w marynarce wojennej. Prezentowali rne rozwizania, z ktrych pewne si sprawdziy. Najlepsze okazay si projekty LCI

(Landing Craft, Infantry penomorska d desantowa o dugoci czterdziestu dziewiciu metrw, przewoca wzmocnion kompani piechoty prawie dwustu ludzi, ktrzy mogli zej na brzeg po trapach z obu stron dziobu), LMC (Landing Craft, Medium) i LCVP (Landing Craft, Vehicle and Personnel d desantowa transportujca pojazdy i ludzi). 3 Byo jeszcze wiele innych typw odzi, w tym najdziwniejsza pywajca

dwuiptonowa ciarwka, ktra zostaa zaprojektowana przez cywilnego pracownika O ce of Scienti c Research and Development (Biura Bada Naukowych i Rozwoju), Palmera C. Putnama. Przeksztaci on tak zwan dwuiptonwk najczciej uywan i najpopularniejsz ciarwk armii amerykaskiej w am bi, ktra utrzymywaa si na wodzie dziki hermetycznie zamknitej obudowie i pywaa za pomoc dwch maych rub. Zetknwszy si

z ldem, poruszaa si jak normalna ciarwka. Am bia ta moga rozwija na spokojnym morzu prdko dziesiciu kilometrw na godzin, a na ldzie osiemdziesiciu kilometrw na godzin. Przystosowana bya do przewoenia sprztu artyleryjskiego, onierzy i innych adunkw. Pocztkowo wikszo ludzi wymiao t hybryd, ale wkrtce dostrzeono jej zalety i postanowiono j wykorzysta. W armii otrzymaa nazw DUKW, ale

uytkownicy nazywali j po prostu Duck, czyli kaczk. 4 Produkcja odzi desantowych przedstawiaa podobne trudnoci jak ich projekt. Budowa odpowiednio duej oty, ktra mogaby przewie w cigu jednego dnia trzy do piciu dywizji, stanowia ogromny problem. Ani stocznie marynarki wojennej, ani adne cywilne nie miay dowiadczenia w podobnych przedsiwziciach. Poza tym w gr wchodziy jeszcze inne priorytetowe produkcje. W 1942 roku

niezbdnie potrzebne okazay si eskortowce oraz ota handlowa, i to na ich budow przeznaczono ca stal i silniki okrtowe. W rezultacie, gwnym ograniczeniem podczas planowania inwazji bya niedostateczna liczba odpowiednich okrtw i odzi desantowych. W gruncie rzeczy brak ten stanowi take najwaniejszy czynnik przy opracowywaniu oglnej strategii wojennej, zarwno na Pacy ku, Morzu rdziemnym, jak i Atlantyku.

Churchill skary si z pewn gorycz: Losy dwch wielkich imperiw (...) wydaj si zalee od jakich przekltych jednostek o nazwie LST. 5 To, e udao si przezwyciy wszystkie owe trudnoci, byo cudem techniki, a take triumfem amerykaskiego systemu gospodarczego. Marynarka nie chciaa zawraca sobie gowy produkcj maych odzi, podobnie jak jej potni kontrahenci, czyli wielkie stocznie. Si rzeczy zadanie

to przypado wic drobnym przedsibiorcom, wacicielom maych stoczni, projektujcym odzie na zasadzie eksperymentu i produkujcym je na podstawie umowy, potwierdzonej jedynie uciskiem doni. Byo wielu takich ludzi, ale najwikszym projektantem i budowniczym odzi desantowych sta si Andrew Jackson Higgins z Nowego Orleanu. Gdy po raz pierwszy spotkaem si z generaem Eisenhowerem, a byo to w

jego gabinecie w Gettysburgu w 1964 roku, zaproponowa mi stanowisko jednego z redaktorw jego o cjalnych pism i dokumentw. Pod koniec rozmowy powiedzia: Syszaem, e uczy pan w Nowym Orleanie. Pozna pan Andrew Higginsa? Nie, sir odparem. Zmar, zanim si tam przeprowadziem. Wielka szkoda odrzek. Ten czowiek wygra dla nas wojn. Syszc podobne stwierdzenie, i to w ustach

kogo takiego, musiaem mie zdumion min. Eisenhower wyjani, co mia na myli: Gdyby Higgins nie zaprojektowa i nie wybudowa LCVP , nie moglibymy wyldowa na otwartej play. Caa strategia wojny wygldaaby inaczej. Andrew Higgins by genialnym samoukiem, jeli chodzi o projektowanie maych odzi. W latach trzydziestych budowa je dla przedsibiorcw naftowych, ktrzy eksploatowali botniste tereny poudniowej Luizjany i

potrzebowali paskodennej odzi, zdolnej podpyn na brzeg, a potem wycofa si z niego. Wymogi te doskonale speniaa jego drewniana Eureka. Higgins, przekonany, e wybuchnie wojna i potrzebne bd tysice maych odzi, a na pewno zabraknie stali, wykupi od Filipin cay zbir mahoniu z 1939 roku i zatrzyma na przyszy uytek. Kiedy piechota morska zmusia marynark, by zacza prace nad projektem odzi desantowej, Higgins

wczy si do tych bada. Navy Bureau of Ships (Biuro Marynarki do Spraw Okrtw) chciao samodzielnie opracowa projekt, nie yczc sobie udziau tego porywczego, haaliwego Irlandczyka, ktry wypija butelk whisky dziennie, budowa odzie z drewna zamiast ze stali i ktrego rma Higgins Industries sprawiaa raczej wraenie stworzonej na apucapu, nie budzcej zaufania spki znad zatoki, ni powanego przedsibiorstwa

ze Wschodniego Wybrzea. Do tego wszystkiego Higgins wci powtarza, e marynarka nie ma zielonego pojcia o maych odziach. Walka midzy biurokratami a samotnym przedsibiorc trwaa przez par lat, w kocu jednak Higgins zdoa w jaki sposb nakoni marynark, by pozwolia mu ubiega si o ten kontrakt... i w rezultacie piechota morska zachwycia si efektem jego produkcji, czyli LCVP . d Higginsa do tego stopnia przewyszaa

wszystko, co zaprezentowali konstruktorzy marynarki czy inni prywatni przedsibiorcy, e jej projektu nie mogli zbojkotowa nawet lepi, tpi i nieruchawi biurokraci. Zawarszy umow wstpn, Higgins od razu pokaza, e jest nie tylko doskonaym projektantem, lecz take genialnym organizatorem i producentem. Uruchomi linie montaowe w caym Nowym Orleanie (niektre nawet pod pciennym dachem), zatrudniajc w szczytowym

okresie trzydzieci tysicy robotnikw bya to pierwsza w miecie tego rodzaju zorganizowana sia robocza, w ktrej skad wchodzili biali i czarni, mczyni i kobiety. Higgins zachca ich do pracy, tak jak genera zagrzewa do walki swoich onierzy. Nad liniami montaowymi wisiay wielkie hasa:
KTO SI W PRACY OBIJA,

PASTWOM OSI SPRZYJA!

Rozwiesza

rwnie

zdjcia, ktre przedstawiay Hitlera, Mussoliniego i Hirohito, siedzcych na sedesie w toaletach jego fabryk.
SPOKOJNIE, MINUTA, BRACIE! KADA SI

PODCZAS

KTREJ

RELAKSUJESZ, TO DLA NAS ZYSK.

Paci te robotnikom najwysze stawki bez wzgldu na pe czy ras. 6 Higgins udoskonali konstrukcj LCT i zacz produkowa ich setki; pomg take zaprojektowa kutry

patrolowo-torpedowe, wytwarzajc ich cae tuziny; by wanym podwykonawc w realizacji projektu Manhattan i na rne inne sposoby uczestniczy w wysiku wojennym swojego narodu. Przede wszystkim jednak Higgins Industries produkoway LCVP . Ich budowa oparta bya na konstrukcji Eureki, z tym e zamiast wskiego miay dzib kwadratowy, ktry peni jednoczenie rol rampy wyadunkowej. d ta, o dugoci jedenastu i

szerokoci trzech metrw, przypominaa pywajce pudeko na cygara i poruszaa si dziki osonitej rubie, napdzanej przez silnik dieslowski. Moga transportowa pluton liczcy trzydziestu szeciu onierzy albo dipa i druyn dwunastu ludzi. Ramp miaa stalow, ale burty i kwadratow ruf ju ze sklejki. Nawet na spokojnym morzu koysaa si i podskakiwaa, podczas gdy fale przeleway si nad ramp i burtami. Niemniej jednak LCVP moga

przetransportowa pluton onierzy na brzeg i wyadowa ich w cigu paru sekund, a potem wycofa si i podpyn z powrotem do okrtu matki po nastpny adunek. Doskonale speniaa wic swoje zadanie. Do koca wojny Higgins Industries wyprodukoway ponad dwadziecia tysicy LCVP , nazywanych popularnie odziami Higginsa. Przewoziy one piechot na wybrzea Morza rdziemnego, Francji, a take Iwo Jimy, Okinawy i innych wysp Pacy ku. Zeszo

z nich na ld wicej onierzy amerykaskich ni ze wszystkich innych typw odzi desantowych razem wzitych[7]. odzie Higginsa byy transportowane na drug stron Atlantyku a potem przez kana na pokadach LST. Spuszczano je na wod za pomoc urawikw. (Jeden ze sporw Higginsa z Navy Bureau of Ships dotyczy wymiarw odzi. Konstruktor twierdzi, e jedenacie metrw to odpowiednia dugo, speniajca wszelkie

wymogi, podczas gdy marynarka upieraa si, e odzie powinny mie dziewi metrw, poniewa urawiki na LST zostay do takiej dugoci przystosowane. To zmiecie urawiki! rykn Higgins i w rezultacie przyjto rozwizanie, jakie dyktowa zdrowy rozsdek.) odzie Higginsa wraz z LCT i innymi jednostkami sprawiy, e alianci mogli porusza si na wodzie niezwykle sprawnie. Alianci mieli przewag nad wrogiem take w innych

dziedzinach, dziki czemu mogli rozwiza i pozostae problemy. Niemcy, ktrzy jako pierwsi stworzyli oddziay spadochronowe, zrezygnowali z operacji powietrznodesantowych po zajciu Krety w 1941 roku, kiedy to ponieli ogromne straty, a obecnie nie mieli odpowiednich moliwoci transportowych, by zorganizowa co wicej ni tylko may desant. Natomiast armie amerykaska, brytyjska i kanadyjska dysponoway dywizjami

powietrznodesantowymi oraz samolotami, ktre mogy je przetransportowa poza linie wroga. Maszyny te, oznaczone symbolem C-47, nazywane byy Dakotami. Kada z nich moga przewie grup osiemnastu spadochroniarzy. Dakota bya wojskow wersj DC-30, dwusilnikowego samolotu zbudowanego przez Douglas Aircraft w latach trzydziestych. Nie opancerzona, nie miaa te adnego uzbrojenia, ale moga

suy do najrniejszych celw. Cho powolna (rozwijaa prdko do trzystu siedemdziesiciu kilometrw na godzin), bya najbezpieczniejszym, najsolidniejszym i najlepiej zaprojektowanym samolotem wojskowym. (Ponad p wieku pniej wikszo DC-3, zbudowanych w latach trzydziestych, cigle jeszcze byo w uyciu suyy do lotw handlowych, kursujc nad grami Ameryki Poudniowej i rodkowej.) onierze transportowani

przez Dakoty naleeli do jednostek elitarnych dwch brytyjskich dywizji powietrznodesantowych, 1 i 6, a take dwch amerykaskich, 82 i 101. Wszyscy spadochroniarze byli ochotnikami (w przeciwiestwie do onierzy transportowanych szybowcami) i kady z nich przechodzi szkolenie najcisze z moliwych. To dowiadczenie jeszcze bardziej wzmacniao wizi midzy nimi w jednostce panowaa szczeglna

solidarno. Byli to niezwykle sprawni ludzie, onierze odznaczajcy si wielk motywacj do walki, eksperci w dziedzinie broni. Niewtpliwie najlepsze na wiecie byy rwnie inne alianckie jednostki desantowe, formacje takie, jak na przykad rangersi amerykaskie jednostki specjalnego przeznaczenia czy brytyjscy komandosi. Dywizje piechoty armii Stanw Zjednoczonych nie naleay do jednostek uwaanych za elitarne, ale

rwnie wyrniay si spord innych. Chocia gwnie skaday si z onierzy poborowych, to jednak midzy amerykaskimi poborowymi a ich niemieckimi przeciwnikami (nie mwic ju o Batalionach Wschodnich) istniaa wielka przepa. Amerykaski system poborowy by bardzo wymagajcy. Jedna trzecia mczyzn powoywanych do wojska bya zwalniana po badaniach lekarskich, dziki czemu przecitny amerykaski poborowy by

inteligentniejszy, zdrowszy i lepiej wyksztacony ni przecitny amerykaski cywil. Mia dwadziecia sze lat, mierzy metr siedemdziesit dwa centymetry i way okoo szedziesiciu piciu kilogramw; w obwodzie klatki piersiowej liczy prawie osiemdziesit pi centymetrw, a w pasie mia siedemdziesit osiem i p centymetra. Po trzynastu tygodniach szkolenia przybywao mu trzy i p kilo wagi przy czym tuszcz zamienia si w minie a

obwd klatki piersiowej zwiksza si co najmniej o dwa i p centymetra. Niemal poowa poborowych ukoczya szkoy rednie; jeden na dziesiciu uczy si w collegeu. Jak napisa Geoffrey Perret w swojej historii armii amerykaskiej podczas II wojny wiatowej:
Byli to najlepiej jakich wyksztaceni do

mczyni,

powoywano

wojska na przestrzeni dziejw.7

Pod wojsko

koniec 1943 amerykaskie

roku byo

najbardziej niedowiadczon armi na wiecie. Z prawie pidziesiciu dywizji piechoty, pancernych i powietrznodesantowych, ktre miay uczestniczy w kampanii w pnocnozachodniej Europie, tylko dwie 1 Dywizja Piechoty i 82 Powietrznodesantowa bray ju udzia w walce. Wikszo onierzy brytyjskich rwnie nigdy nie widziaa prawdziwej bitwy. Cho Wielka Brytania bya w stanie wojny z Niemcami od czterech lat, tylko nieliczne

dywizje miay ju okazj do walki, a te, ktre wyznaczono do udziau w inwazji, liczyy w swoich szeregach zaledwie kilku weteranw. Taka sytuacja stwarzaa problemy i stanowia powd do obaw, ale jednoczenie niosa ze sob pewne korzyci. Jak powiedzia szeregowy Carl Weast z amerykaskiego 5 Batalionu Rangersw, weteran piechur to przeraony piechur. 8 Sierant Carwood Lipton z 506 Puku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji

Powietrznodesantowej zauway za: Podczas D-Day tak ryzykowaem ycie, jak ju nigdy pniej podczas tej wojny. 9 Paul Fussell pisze w ksice Wartime (Czas wojny), e w trakcie walki ludzie przechodz dwa kolejne stadia racjonalizacji, a potem wreszcie etap penego zrozumienia sytuacji. Rozwaajc moliwo, e zostanie powanie ranny albo nawet zabity, przecitny onierz myli: To nie moe zdarzy si mnie. Jestem zbyt

sprytny/sprawny/wywiczony/prz itd. Kolejny etap racjonalizacji polega na tym, e mwi sobie: To jednak moe mi si zdarzy, wic musz by bardziej ostrony. Unikn niebezpieczestwa, jeli bd bardziej uwaa, osaniajc kogo/okopujc si/ukrywajc swoj pozycj w trakcie strzelania itp. Wreszcie onierz uwiadamia sobie: To mi si w kocu zdarzy, jeli tu pozostan. 10 Podczas frontalnego ataku na przygotowane pozycje wroga onierze, ktrzy nigdy

nie widzieli, co z ludzkim ciaem moe zrobi kula, mina ldowa czy eksplodujcy pocisk modzierzowy, sprawdzaj si lepiej ni ci, ktrzy ju uczestniczyli w rzezi. Modzi mczyni, nastoletni lub tu po dwudziestce, czuj si niemiertelni, jak tego dowodzi uwaga Charlesa Easta z 29 Dywizji. Kiedy w przeddzie inwazji usysza od swego dowdcy, e na dziesiciu ludzi dziewiciu zostanie rannych w D-Day, spojrza na koleg z prawej

strony, potem na tego z lewej i pomyla: Biedne chopaki!. 11 Tacy ludzie jak sierant Lipton i szeregowy East a podobnych do nich byy w armii amerykaskiej tysice rekompensowali brak dowiadczenia zapaem i zuchwaoci. Sytuacja w dywizjach piechoty armii brytyjskiej przedstawiaa si jeszcze inaczej. Sucy w nich onierze przebywali w koszarach od czerwca 1940 roku, gdy Brytyjskie Siy

Ekspedycyjne wycofay si z kontynentu. Nie byli tak wyksztaceni ani zycznie sprawni jak ich amerykascy koledzy. Wprawdzie lepiej od nich przestrzegali koszarowej dyscypliny dbali o mundur, salutowali itd. ale jeli chodzi o posuszestwo wobec przeoonych i wypenianie rozkazw, byli znacznie gorsi. War O ce, brytyjskie Ministerstwo Wojny, bao si narzuca zbyt surow dyscyplin w armii demokratycznego pastwa,

ywic niezrozumiae obawy, e moe to osabi ducha walki wrd prostych onierzy. Sucy w armii brytyjskiej weterani zostali ju pokonani przez Wehrmacht w 1940 roku; ich koledzy z oddziaw zamorskich ulegli znacznie sabszej od nich armii japoskiej w Singapurze w lutym 1942; pobici zostali rwnie przez Niemcw pod Tobrukiem w Libii, w czerwcu 1942 roku, a take na greckiej wyspie Lros w listopadzie 1943. Jedyne

swoje zwycistwo, nad Afrika Korps pod El Alamein w listopadzie 1942 roku, zawdziczali Brytyjczycy temu, e wrogowi brakowao ludzi, broni i sprztu. cigajc Afrika Korps w gb Tunezji, a take podczas pniejszych kampanii na Sycylii i we Woszech, brytyjska 8 Armia nie wykazywaa szczeglnych skonnoci do zabijania. Niemcy, ktrzy mieli okazj walczy z Brytyjczykami, czsto wyraali zdumienie, e onierze ci robili tylko to, co

byo ich obowizkiem i nic wicej. Dziwili si, e Anglicy przerywali pocig za wrogiem, gdy nadchodzia pora parzenia herbaty, a take, co byo ju zupenie nie do pojcia, poddawali si, kiedy koczyy im si amunicja i paliwo, albo kiedy zostali okreni. Genera Bernard Law Montgomery, dowdca 8 Armii, napisa do swego przeoonego, szefa Imperialnego Sztabu Generalnego, marszaka polnego Alana Brookea:
Problem z naszymi brytyjskimi

chopcami polega na tym, e z natury nie s to zabjcy.12

Jedn z przyczyn niepowodze armii brytyjskiej podczas II wojny wiatowej byo sabe uzbrojenie. Angielskie czogi, ciarwki, artyleria i bro rczna nie dorwnyway sprztowi niemieckiemu czy amerykaskiemu. Kolejnym powodem saboci Brytyjczykw by trujcy jad pacy zmu, ktry war si w serca ich modziey po klskach nad Somm, we

Flandrii i na innych polach bitewnych I wojny wiatowej. Co wicej, z tamtejszych okopw wyszli obecni wysi o cerowie. Cigle drczyy ich koszmary senne po dawnych przeyciach. Ludzie ci przewanie nie wierzyli w akcje ofensywne, a w bezporednie ataki frontalne jeszcze mniej. Gdyby przeoeni kazali im poprowadzi atak przez pas ziemi niczyjej, nie posuchaliby. Uwaaliby, e to gupota, daremny wysiek, samobjstwo. Nie pojmowali,

e dowiadczenia I wojny wiatowej niekoniecznie musz dotyczy wszystkich akcji ofensywnych. W przeddzie inwazji na Normandi genera Montgomery pojecha na inspekcj Kompanii D, Puku Lekkiej Piechoty hrabstw Oxford i Buckingham, jednostki szybowcowej 6 Dywizji Powietrznodesantowej. Jej dowdc by major John Howard. Kompania D miaa specjalne zadanie. Skadaa si z ochotnikw, doskonaych

modszych o cerw, bardzo dobrze wyszkolonych i przygotowanych do akcji. Bya to wspaniaa kompania strzelecka. Patrzc na nich, Montgomery powiedzia urywanym gosem do Howarda: Prosz sprowadzi do domu tylu z tych chopcw, ilu si da. 13 Stosunek Montgomeryego do ofensywy zdecydowanie rni si od podejcia, jakie prezentowa marszaek polny Douglas Haig podczas I wojny wiatowej, i z ca pewnoci by bardziej ludzki. Jednak

sowa te, wypowiadane do dowdcy elitarnej jednostki, ktra nazajutrz miaa wykona absolutnie kluczowe zadanie, brzmiay do dziwnie. Wydawa by si mogo, e w takiej sytuacji stosowniejsze byoby zalecenie: John, bez wzgldu na wszystko, postaraj si wykona zadanie. Powcigliwo Montgomeryego wynikaa po czci z realizmu. Anglia wyczerpaa ju swoje zasoby ludzkie. Armia brytyjska nie moga pozwoli sobie na

straty, nie zdoaaby bowiem ich uzupeni. Jednak taki wanie sposb mylenia doprowadza Amerykanw do furii. Ich zdaniem najlepszym sposobem zminimalizowania strat byo jak najszybsze zakoczenie wojny a w tym celu naleao podj ryzyko, zapominajc o ostronoci. Amerykanw irytowao jeszcze co innego pene wyszoci lekcewaenie, jakiego nie potra li ukry niektrzy brytyjscy o cerowie wobec wszystkiego, co amerykaskie. Niemal kady

z nich ywi przekonanie o wyszoci brytyjskiej techniki, metod dziaania oraz taktyki, i dawa temu wyraz. Mwic wprost, wikszo brytyjskich o cerw traktowaa Amerykanw jak neo tw w dziedzinie wojny, ktrzy wprawdzie otrzymali od Boga mas wspaniaego, nowoczesnego sprztu, ale nie mogli pochwali si dowiadczeniem wojennym. Tacy ludzie uwaali za swj obowizek czy wrcz misj, by szkoli i poucza Jankesw. Marszaek polny

sir Harold Alexander pisa z Tunezji do marszaka polnego Brookea o Amerykanach:

Oni po prostu nie znaj si na onierskiej robocie i dotyczy to

wszystkich rang, od generaa a po szeregowca. By moe najsabszym ogniwem s nisi dowdcy, ktrzy

praktycznie nie dowodz, w rezultacie czego ich podwadni po prostu nie walcz.14

Kolejny wic problem, przed jakim stanli alianci pod koniec 1943 roku, wynika

wanie z faktu, e byli oni sprzymierzecami. Sojusznicy s po to, by przeciwko nim walczy powiedzia niegdy Napoleon, stwierdzajc oczywist prawd. Amerykanie dziaali na nerwy Brytyjczykom, Brytyjczycy za okropnie denerwowali Amerykanw. Antypati zaostrzaa jeszcze wzajemna blisko; w miar jak przed inwazj do Anglii przybywao coraz wicej oddziaw amerykaskich, kon ikty si nasilay. Zdaniem Brytyjczykw kopoty z

Amerykanami polegay na tym, e s przepacani, rozbuchani i w ogle s. Ci za rewanowali si, mwic, e Brytyjczycy s sabo opacani (co byo prawd) i ozibli (co take wydawao si uzasadnione, bo angielskie dziewczta wyranie lgny do amerykaskich onierzy, ktrzy mieli duo pienidzy do wydania i kwaterowali raczej po wsiach ni w zamknitych koszarach). W Tunezji, na Sycylii i we Woszech Anglicy i Amerykanie wprawdzie

walczyli rami przy ramieniu, ale zbyt duo byo midzy nimi wzajemnej niechci, a zbyt mao poczucia solidarnoci. Jeli obie nacje miay razem sforsowa Wa Atlantycki, musiay nauczy si wsppracy. Dowodem, e s do tego zdolni, mogo by nazewnictwo jednostek wojskowych. Jeszcze w 1917 roku, kiedy onierzy Amerykaskich Si Ekspedycyjnych (American Expeditionary Force) zapytano, co oznacza skrt ich jednostki AEF

odpowiedzieli: After England Failed po klsce Anglii. W 1943 roku jednak AEF oznaczao ju Allied Expeditionary Force Alianckie Ekspedycyjne Siy Zbrojne. Przeciwko niedowiadczonym, zarozumiaym Amerykanom (do diaba z torpedami caa naprzd!) i zmczonym wojn, nazbyt ostronym Brytyjczykom Niemcy mogli wystawi zaprawionych w boju ludzi, ktrzy, jak to

okreli Max Hastings, cieszyli si od wielu wiekw opini doskonaych onierzy; za Hitlera za niemiecka armia osigna apogeum swojego rozwoju. Na potwierdzenie tego Hastings dodaje te: Gdziekolwiek onierze brytyjscy czy amerykascy zetknli si podczas II wojny wiatowej z dorwnujcymi im liczebnie oddziaami niemieckimi, wszdzie Niemcy bili ich do szcztu. 15 Ocena Hastingsa bya do popularna wrd historykw wojskowych

pierwszego pwiecza po wojnie. onierzom niemieckim przypisywano niemal mityczne zalety, uwaajc ich za najlepszych wojownikw nie tylko tej wojny, ale take w caej historii. Jest to jednak opinia niesuszna. W armii Wehrmachtu byo duo doskonaych jednostek wojskowych i na pewno wielu wspaniaych onierzy, ale nie naley uwaa ich za niepokonanych. Nawet onierze doborowych

jednostek Wa en-SS w latach 1944-1945 nie byli o wiele lepsi od zwykych onierzy w szeregach aliantw, jeli w ogle mona mwi o jakiej wyszoci. Natomiast elitarne jednostki sprzymierzonych, powietrznodesantowe czy te rangersi albo komandosi pod wieloma wzgldami znacznie przewyszay oddziay, jakie Niemcy mogli wysa do walki. To, co wpywao na tak wysok ocen onierzy niemieckich, co robio tak wielkie wraenie na

Hastingsie i innych, to stosunek zabitych po obu walczcych stronach, ktry wynosi dwa do jednego na korzy Wehrmachtu, a czasami wicej. Ale takie kryterium oceny nie uwzgldnia zasadniczego faktu Wehrmacht prawie zawsze walczy z wojskami alianckimi w defensywie, majc za sob przygotowane pozycje lub stae forty kacje, jak Linia Mareth w Tunezji i Linia Zimowa we Woszech, Wa Atlantycki we Francji czy wreszcie Wa Zachodni u

granic pastwa niemieckiego pod koniec wojny. Jednak nawet w takich sytuacjach nie potra wytrwa na swoich pozycjach i pozwala si z nich wypiera. Oczywicie niektrzy historycy twierdz, e Niemcw zmuszaa do odwrotu obezwadniajca sia ognia, e alianci wygrywali, poniewa przewyszali wroga iloci sprztu i uzbrojenia, a nie walecznoci, i trzeba przyzna, e jest w tym troch prawdy. Niemniej jednak, kiedy jedyny raz podczas II wojny

wiatowej Wehrmacht podj prawdziw ofensyw przeciwko oddziaom amerykaskim, zosta po prostu rozgromiony. W Ardenach w grudniu 1944 roku Niemcy zdecydowanie przewaali pod wzgldem liczebnoci i uzbrojenia. Stosunek ich si do si aliantw pod Bastogne, gdzie okryli 101 Dywizj Powietrznodesantow, wynosi dziesi do jednego. To, e alianci kontrolowali przestrze powietrzn, okazao si bez wikszego

znaczenia, poniewa panowaa za pogoda. Niemcy natomiast znajdowali si w pobliu skadw zaopatrzenia, a nawet swego najwikszego rejonu przemysowego, tak e czogi zjedajce z tam produkcyjnych zakadw Ruhry mogy przystpi do walki niemal natychmiast po przekroczeniu bramy fabrycznej. Dysponowali te silnym wsparciem artyleryjskim. Mimo to lekko uzbrojona sto pierwsza, odcita od zaopatrzenia, zmarznita, godna, nie

majca moliwoci odpowiedniego zajcia si rannymi, ktrej ponadto koczya si amunicja i nie moga liczy na wsparcie artylerii, wytrzymywaa niemieckie ataki ponad tydzie. Okazao si wic, e amerykaskie jednostki elitarne przewyszaj doborowe wojska niemieckie. W innych rejonach Ardenw byo podobnie. Doszedszy do siebie po pocztkowym zaskoczeniu, regularne oddziay piechoty

amerykaskiej spisyway si naprawd doskonale. W 1980 roku felietonista magazynu Time, Hugh Sidey, poprosi generaa Maxwella Taylora, dowdc 101 Dywizji Powietrznodesantowej podczas wojny, by opowiedzia o dokonaniach amerykaskich onierzy, sucych pod jego dowdztwem. Taylor stwierdzi, e na pocztku mia z nimi sporo problemw, ale ju w grudniu 1944 roku w jego dywizji znajdoway si

kompanie
(...) lepsze ni gdziekolwiek indziej. onierze byli zaprawieni w bojach, o cerowie sprawdzeni, a sprzt mieli

unowoczeniony. cudown atwo

Ludzie

przystosowywania

si do nowych warunkw i pewno siebie, jak daje wychowanie w

systemie demokratycznym. aden inny ustrj nie mgby ale ich wyda takich

onierzy,

przygotowanie

wymagao nieco czasu.16

Tak wic, cho w skad

wojsk niemieckich wchodzio kilka bardzo dobrych jednostek, nie mona powiedzie, e bya to najlepsza armia na wiecie. Naleaoby raczej stwierdzi, e po 1941 roku strona walczca w defensywie si rzeczy lepiej wypadaa w powierzchownej ocenie ni atakujca. Niemcy nie przewyszali te Amerykanw pod wzgldem technicznym. To prawda, ich piechota bya lepiej uzbrojona, dysponowali te rnymi nowinkami

technicznymi, jak samolotpocisk samosterujcy V-1, oraz naprawd przeomowymi wynalazkami, na przykad wyposaonym w chrapy okrtem podwodnym czy rakietami V-2. Zostawali jednak wyranie w tyle, jeli chodzi o rozwizania techniczne i jako samolotw myliwskich i bombowych (moe z wyjtkiem Me-262, ktry pojawi si zbyt pno). Nie prowadzili te bada nad broni atomow, ich system szyfrowy Enigma zosta zamany, a w dziedzinie

transportu motorowego co wydaje si dziwne w przypadku ojczyzny Mercedesa i Volkswagena rwnie dali si wyprzedzi innym pastwom. Brytyjczycy natomiast przodowali w dziedzinie nauki. To oni wynaleli zapalnik zblieniowy, radar i sonar, a take penicylin. Prace nad bomb atomow zainicjowali wanie oni. Brytyjczycy w ogle odznaczali si du pomysowoci. Pracowali na przykad nad specjalnym

typem czogu, ktry nazwano zabawk Hobarta, od nazwiska generaa Percyego Hobarta, dowdcy 79 Dywizji Pancernej. W marcu 1943 roku Hobart mia przedstawi plan przetransportowania czogw na plae i dalej poza wydmy, tak by alianci mogli przedrze si przez betonowe forty kacje i pola minowe Wau Atlantyckiego. Genera wymyli wtedy pywajce czogi. Nazwano je DD duplex drive (podwjny napd), poniewa oprcz gwnego silnika posiaday

jeszcze dwie niezalenie pracujce ruby. Czogi miay take wodoszczelny dach i pcienn, wypenian powietrzem oson korpusu, co nadawao im wygld dziecicego wzka. Nadmuchiwana osona bya porzucana, gdy pojazd dotar na brzeg. Inna zabawka Hobarta wyposaona bya w pudekowo-belkowy most dugoci okoo dwunastu metrw, sucy do pokonywania roww przeciwczogowych. Czog z

cepami Krab z kolei mia przed sob ruchomy bben, ktry obracajc si, uderza w ziemi stalowymi acuchami, co pozwalao w sposb bezpieczny detonowa miny. Istniay jeszcze inne podobne wynalazki. Bardziej zaskakujcy od idei pywajcych czogw by pomys, by przetransportowa przez wody kanau porty czy doki, montowane z przenonych elementw. Pod koniec 1943 roku tysice robotnikw brytyjskich pracowao przy budowie

takich tymczasowych portw (opatrzonych kryptonimem Mulberries[8]), a take falochronw, ktre miay je osania. Doki skaday si z pywajcych przystani i mola czcego je z brzegiem. Przystanie byy tak skonstruowane, e platforma, po ktrej mona si byo porusza, spoczywaa na czterech larach wspartych o dno morza i moga to unosi si, to opada, poddajc si fali. Falochron (kryptonim Phoenix) stanowi natomiast

konstrukcj zoon z pustych betonowych kesonw o wysokoci szeciu piter i starych statkw handlowych. Ustawiano je obok siebie wzdu wybrzey francuskich i zatapiano przez otwarcie kadubw. W ten sposb w DDay i pniej mona byo szybko i w odpowiednim miejscu wznie falochrony, osaniajce urzdzenia portowe. Brytyjczycy mieli take wiele innych osigni w dziedzinie techniki. Jednym z nich bya Ultra, czyli system

amania szyfru niemieckiej maszyny kodujcej, Enigmy[9]. Od 1941 roku potra li rozszyfrowa znaczn cz niemieckich komunikatw radiowych, co pozwolio aliantom ustali przewanie do dokadnie, a w niektrych przypadkach z cakowit precyzj plan rozmieszczenia oddziaw niemieckich przed inwazj. Takie informacje wywiadowcze, jak rozmieszczenie jednostek wroga, ich sia i uzbrojenie, maj podstawowe i bezcenne

znaczenie, dlatego te alianci zyskali dziki Ultrze olbrzymi przewag ju na starcie. Kiedy na pocztku lat siedemdziesitych ujawniono wreszcie sekret Ultry, ludzie pytali: Jeli rzeczywicie cay czas odczytywalimy niemieckie komunikaty radiowe, to dlaczego nie wygralimy wojny wczeniej? Odpowied brzmi: ale wanie tak si stao. Przewaga aliantw nad Niemcami zwikszya si jeszcze za spraw

brytyjskiego systemu dezinformacji wroga i wyprowadzenia w pole jego wywiadu. W 1940 roku Brytyjczykom udao si aresztowa wszystkich niemieckich szpiegw dziaajcych w Wielkiej Brytanii i przecign ich na swoj stron zostali po prostu nakonieni pod luf pistoletu do podjcia dziaalnoci podwjnych agentw. Przez nastpne trzy lata alfabetem Morsea przesyali swoim niemieckim o cerom prowadzcym

informacje... starannie dobierane przez wywiad brytyjski. Byy one zawsze prawdziwe, poniewa caa operacja polegaa na tym, by wzmocni zaufanie Abwehry do swoich agentw, cho przewanie miay mae znaczenie strategiczne lub przesyano jej zbyt pno, aby mogy si na co przyda. 17 Niekiedy takie informacje wywoyway niepokj po stronie si alianckich, przygotowujcych si do inwazji. Sierant Gordon Carson z amerykaskiej sto

pierwszej stacjonowa pod koniec 1943 roku w Aldbourne, po zachodniej stronie Londynu. Lubi sucha w radiu programu Axis Sally[10]. Sally, znana take jako Suka z Berlina, nazywaa si w rzeczywistoci Midge Gillars i bya dziewczyn z Ohio, ktra marzya o karierze aktorki, ale zostaa modelk w Paryu. Tam poznaa Maxa Ottona Koischwitza, wysza za niego za m i wraz z nim przeniosa si do Berlina. Kiedy wybucha wojna,

podja w radiu niemieckim prac disc jockeya. Cieszya si ogromn popularnoci wrd onierzy amerykaskich z powodu specy cznego akcentu, a take sodko i namitnie brzmicego gosu. Nadawaa zwykle najnowsze przeboje, przeplatajc je okropnymi hasami propagandowymi (po co walczy w obronie komunistw? po co walczy w obronie ydw?), ktre w takim zestawieniu wszystkich mieszyy. onierze jednak

przestawali si mia, kiedy Sally w przerwach midzy piosenkami wtrcaa uwagi, ktre wywoyway u nich ciarki po plecach. Mwia na przykad: Halo, onierze z Kompanii E, 506 Puku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Aldbourne. Mam nadziej, e dobrze bawilicie si na przepustkach w Londynie podczas zeszego weekendu. Och, a przy okazji, powiedzcie wadzom miasta, e zegar na kociele pni si o trzy

minuty. 18 Axis Sally lubia zaskakiwa takimi uwagami wielu Amerykanw oraz Brytyjczykw pamita jeszcze podobne historie, jak ta z zegarem. Pidziesit lat pniej weterani tamtej wojny wci krc gowami i dziwi si: Skd, do diaba, moga to wiedzie? Wiedziaa, poniewa informacje te przekazywa jej wywiad brytyjski. U Niemcw natomiast dziki takim wiadomociom roso przekonanie, e maj

najlepsz sie szpiegowsk na wiecie. Wierzyli te niezachwianie, e Enigma jest najdoskonalsz maszyn szyfrujc, absolutnie nie do zamania, a ich wywiad i kontrwywiad s niepokonane. Dezinformowanie Niemcw na temat moliwoci i zamiarw aliantw naleao do destrukcyjnej sfery dziaalnoci wywiadu. Drug, konstruktywn, byo zbieranie informacji dotyczcych rozmieszczenia si bojowych Niemcw. Tu nieocenion rol odgrywaa oczywicie

Ultra; oprcz niej alianci mieli jeszcze dwa rda informacji, ktre uruchomili pod koniec 1943 roku. Pierwszym by zwiad powietrzny. Kiedy Luftwa e przesza do defensywy, wycofujc si na teren Niemiec, Amerykanie i Brytyjczycy mogli swobodnie lata nad Francj i robi zdjcia, jakie tylko chcieli. Poniewa jednak czogi i artyleria mogy znajdowa si w lesie, a stanowiska polowe czsto byy zamaskowane, alianci musieli odwoa si do drugiego rda informacji,

jakim by francuski ruch oporu. Czciowo z tego powodu, eby produkcja gospodarcza sza pen par, a czciowo dlatego, e niemieccy okupanci starali si zachowa przyjazne stosunki z miejscow ludnoci, francuscy cywile nie zostali ewakuowani z okolic wybrzea. Mogli wic obserwowa, gdzie Niemcy rozmieszczaj swoje dziaa, ukrywaj czogi, zakopuj miny. Kiedy nadesza odpowiednia pora, rnymi sposobami przekazywali te

informacje do Anglii, korzystajc przede wszystkim z pomocy Special Operation Executive (SOE Kierownictwo Operacji Specjalnych), agencji stanowicej cz olbrzymiej brytyjskiej sieci wywiadowczej, ktrej organizacja bya jednym z najwikszych osigni Brytyjczykw podczas wojny. Byoby znacznym uproszczeniem, gdybymy powiedzieli, e maria talentw brytyjskich z si Amerykanw przypiecztowa

los nazistowskich Niemiec na Zachodzie. Brytyjczycy bowiem take wnieli sporo siy, a Amerykanie wynalazczoci. Jednak w takim stwierdzeniu jest troch prawdy. Jeli wrd brytyjskich cudw techniki z czasw drugiej wojny wiatowej znalazy si zabawki Hobarta, Mulberries, Ultra i system dezinformacji wroga, to z kolei Amerykanie dostarczyli takiej iloci sprztu wojskowego, jakiej wiat jeszcze nie widzia.

Na pocztku 1939 roku przemys amerykaski znajdowa si wci w stanie zastoju. Moce przerobowe wykorzystywano mniej ni w pidziesiciu procentach. Bezrobocie przekraczao dwadziecia procent. Pi lat pniej liczba bezrobotnych spada ju do jednego procenta, moliwoci produkcyjne przemysu podwoiy si, a potem jeszcze zwielokrotniy. W 1939 roku Stany Zjednoczone wyprodukoway osiemset samolotw wojskowych. Kiedy

prezydent Roosevelt wezwa do produkcji czterech tysicy na miesic, wszyscy myleli, e oszala. Ale ju w 1942 roku USA osigny taki poziom, a pod koniec 1943 doszy nawet do liczby omiu tysicy samolotw miesicznie. Podobny, niewiarygodny skok dokona si w zakresie produkcji czogw, okrtw, odzi desantowych, karabinw i innych rodzajw broni. I wszystko to dziao si w okresie, kiedy Stany Zjednoczone zaangaoway

cae swe siy w najwiksze przedsiwzicie przemysowe wszechczasw produkcj bomby atomowej (nad ktr prace rozpoczto w 1942 roku, a zakoczono w poowie 1945). Fakt, e w ogle powzito plan ataku na Wa Atlantycki, by zasug tego, co Dwight Eisenhower nazwa furi pobudzonej do dziaania demokracji. Przeprowadzenie operacji w D-Day byo moliwe dziki staemu dopywowi broni z fabryk amerykaskich, dziki

Ultrze i systemowi dezinformacji wroga, dziki zwycistwu w bitwie o Atlantyk, zdobyciu przewagi w powietrzu i na morzu, dziki brytyjskiej pomysowoci, francuskiemu ruchowi oporu, stworzeniu w zachodnich demokracjach armii obywatelskich, wytrwaoci i pomysowoci Andrew Higginsa oraz innych wynalazcw i przedsibiorcw, wspdziaaniu Stanw Zjednoczonych i Zjednoczonego Krlestwa na

paszczynie politycznej, gospodarczej i handlowej czyli dziki temu, co mona wyrazi dwoma sowami: praca zespoowa.

Rozdzia 3 Dowdcy
Ci dwaj ludzie mieli ze sob wiele wsplnego. Urodzony w 1890, Dwight Eisenhower by tylko o rok starszy od Erwina Rommla. Obaj dorastali w maych

miasteczkach: Eisenhower w Abilene, w Kansas; Rommel w Gmnd, w Szwabii. Ojciec Eisenhowera by mechanikiem, Rommla nauczycielem; obaj wyznawali rygorystyczne zasady wychowania narzucali synom surow dyscyplin i stosowali kary zyczne. Obaj chopcy lubili sport. Eisenhower gra w futbol amerykaski i baseball, Rommel jedzi na rowerze, gra w tenisa, uprawia wiolarstwo, jazd na nartach i ywach. Cho w ich

rodzinach nie byo tradycji militarnych, obaj poszli do szk wojskowych; Rommel w 1910 roku wstpi do Krlewskiej Szkoy Oficerskiej w Gdasku, a Eisenhower w 1911 do Akademii Wojskowej w West Point. Niczym nie wyrniali si spord kadetw, ale byli zdolni, a take przejawiali skonno do naruszania dyscypliny. Rommel wbrew przepisom nosi monokl, podczas gdy Eisenhower pali papierosy. Zarwno jeden, jak i drugi doskonale

prezentowali si w mundurach; zalecali si i zdobyli w kocu rk uznanych piknoci, modych i penych ycia kobiet Rommel w 1916 roku polubi Lucie Mollin; Eisenhower za rok pniej oeni si z Mamie Doud. 1 Podczas I wojny wiatowej ich kariery miay ju jednak zupenie inny przebieg. Rommel walczy we Francji i we Woszech, zdobywajc wysokie odznaczenia (Krzy elazny pierwszej i drugiej klasy oraz bardzo cenione Pour le

Mrite). Eisenhower za pozosta w Stanach Zjednoczonych jako szkoleniowiec, co odczu jako powany cios. Obaj jednak jako modzi o cerowie wykazywali wyrane zdolnoci przywdcze. Theodor Werner, dowdca jednego z plutonw Rommla, wspomina:
Kiedy go zobaczyem po raz

pierwszy [w 1915 roku], by szczupy i drobny, wyglda wprost chopico; mia w sobie wity ogie, zawsze by

peen zapau i gotw do dziaania. Jakim dziwnym sposobem potra

swoim duchem zarazi cay puk na pocztku niezauwaalnie, dla potem wikszoci jednak ju

coraz wyraniej, a wszyscy byli pod wraeniem jego inicjatywy, odwagi, galanterii (...)

przejaww ujmujcej

Podwadni uwielbiali go wrcz, mieli do niego bezgraniczne zaufanie.2

Starszy sierant Claude Harris tak natomiast wspomina Eisenhowera:

By dyscypliny, ale bardzo

zwolennikiem urodzonym ludzkim,

surowej onierzem,

wyrozumiaym

dowdc. (...) Mimo modego wieku doskonale rozumia, na czym polega dobra organizacja. (...) Dziki temu zdoby u swoich o cerw podziw i lojalno, jakimi mogo si poszczyci niewielu dowdcw.3

Porucznik Ed Thayer, podwadny Eisenhowera, pisa o nim:

Nasz nowy kapitan o nazwisku

Eisenhower, jeli si nie myl to jeden z najsprawniejszych o cerw w kraju. i (...)

najlepszych

Wspaniale nas przeszkoli w walce na bagnety. Angauje wyobrani

chopcw , sam rzuca si z krzykiem do ataku i my te zaczynamy

wrzeszcze, a co podrywa nas w gr.4

W latach midzywojennych Rommel nadal by o cerem liniowym, a Eisenhower o cerem sztabu. Awanse zdarzay si rzadko, ale aden

z nich nie myla nawet o innym yciu ni onierskie, cho obaj byli ambitni i mieli wszelkie dane po temu, by odnie sukces w innych zawodach. Robili bardzo dobre wraenie na swoich dowdcach. Dowdca puku napisa w 1934 roku o Rommlu:
Pod kadym wzgldem przewysza przecitnego dowdc batalionu.5

Tego samego roku przeoony Eisenhowera, szef sztabu armii, Douglas

MacArthur, pisa:
To najlepszy o cer w armii. Kiedy nadejdzie nastpna wojna, powinien znale si na samym szczycie.6

Wojna wydobya obu mczyzn z cienia. Rommel odznaczy si ju na pocztku jako dowdca dywizji pancernej, ktra torowaa drog wojskom niemieckim we Francji i wsawia si w walce, a on sam da si pozna wiatu jako dowdca Afrika Korps walczcego we wschodniej Afryce Pnocnej

w latach 1941-1942. Eisenhower za zyska saw w listopadzie 1942, dowodzc siami aliantw w zachodniej Afryce Pnocnej. Mimo spektakularnych zwycistw na pustyni, Rommel po klsce pod El Alamein u schyku 1942 roku sta si, jak to zwyk nazywa Hitler, defetyst, cho inni okreliliby jego postaw jako realistyczn. 20 listopada, kiedy dowiedzia si, e z pidziesiciu samolotw transportowych, przewocych paliwo dla

czogw, czterdzieci pi zostao zestrzelonych (dziki Ultrze), wybra si na spacer po pustyni z dowdc jednego z batalionw, majorem baronem Hansem von Luck. Luck, to ju koniec! major wspomina sowa Rommla. Nie moemy nawet utrzyma Trypolitanii i musimy wycofa si do Tunezji. Tam z pewnoci natkniemy si na Amerykanw. (...) Nasza dumna afrykaska armia i nowe dywizje, ktre wyldoway w pnocnej

Tunezji, bd zgubione (...) Major Luck zaoponowa, mwic, e s jeszcze jakie szanse. Rommel jednak temu zaprzeczy. Jak wspomina Luck, powiedzia wtedy: Nie dostaniemy posikw. Hitler postawi ju krzyyk na tym teatrze wojny. Teraz tylko bdzie wymaga, eby onierz niemiecki sta jak mur albo zgin! (...) Luck, przegralimy t wojn!. 7 Mimo jednak drczcych go wtpliwoci, Rommel walczy dalej. W Tunezji na Afrika Korps czekali ju

przybywajcy z zachodu Amerykanie. Tam te po raz pierwszy, w bitwie o przecz Kasserine, stanli naprzeciw siebie Rommel i Eisenhower. Dziki zuchwaemu i niespodziewanemu atakowi, Rommlowi udao si pocztkowo pokona niedowiadczonych jeszcze i nie do dobrze wyszkolonych onierzy amerykaskich, dowodzonych przez rwnie niedowiadczonych i sabo przygotowanych generaw w tym Eisenhowera, ktry dowodzi sw pierwsz

prawdziw bitw. Cho Eisenhower popeni wiele bdw, potra je jednak naprawi. Umiejtnie wykorzysta przewag logistyczn nad wrogiem oraz si ognia i w ten sposb ostatecznie wygra bitw. W owym czasie Rommel cierpia na nadcinienie (podobnie zreszt jak Eisenhower), silne ble gowy, wyczerpanie nerwowe i reumatyzm. By podreperowa zdrowie, a take reputacj generaa (poraka w Afryce Pnocnej bya wielkim ciosem

dla Niemcw), Hitler wezwa go do kraju, a nastpnie mianowa feldmarszakiem. Pozbawiony dowdztwa Rommel spdzi w Niemczech pozosta cz roku 1943. Eisenhower za pod koniec tego roku dowodzi inwazj na Sycyli i Wochy. Obie operacje zakoczyy si sukcesem, ale przebieg dalszej kampanii przynis rozczarowanie. Na Sycylii a pi tygodni zajo amerykaskiej 7 Armii (w sile piciu dywizji) i brytyjskiej 8 Armii (zoonej z czterech

dywizji) wyparcie z wyspy dwch dywizji niemieckich i kilku woskich; na terenie Woch wojska alianckie posuway si rwnie wolno i Niemcom udao si je zatrzyma na poudnie od Rzymu. Mimo rozczarowa i zmczenia, Eisenhower by raczej nastawiony optymistycznie. Pisa do ony:
Kiedy wzrasta napicie i pogbia si stres, kady zaczyna ujawnia

swoje saboci. Dowdca jednak musi je ukrywa; nade wszystko za musi

maskowa wiary.

wtpliwoci,

lk

brak

Jak dobrze mu si to udawao, wiadczy list o cera jego sztabu, ktry pisa z Afryki Pnocnej:
[Eisenhower] to prawdziwy wulkan energii i dobrego humoru, zadziwia wszystkich pamici najdrobniejszych szczegw i odwanym patrzeniem w przyszo.8

Eisenhower uczy dowodzenia, ktre

si jego

zdaniem byo nie sztuk, nie darem od Boga, lecz umiejtnoci do opanowania.
Jedyn cech, jak mona w sobie wyrobi przemyleniom dziki i gbszym praktyce, jest

dowodzenie ludmi.

Pisa te, e podczas dowodzenia na pierwszym swoim stanowisku, w Gibraltarze 1942 roku, uwiadomi sobie,
jak nieubaganie i nieuchronnie stres oraz napicie wyczerpuj

wytrzymao dowdcy, zakcaj jego zdolno oceny i pozbawiaj go wiary.

Bez wzgldu wic na to, jak byoby le, jak niepokoiby si cay sztab, dowdca musi
zachowa optymizm i

podtrzymywa go w innych. Bez wiary, entuzjazmu i optymizmu wrd

dowdztwa osignicie zwycistwa jest prawie niemoliwe.

Eisenhower zdawa sobie spraw, e optymizm i pesymizm s zaraliwe i

bardzo szybko si udzielaj, zwaszcza podwadnym. Przekona si rwnie, e pogodne nastawienie dowdcy moe mie niezwyky wpyw na wszystkich, z ktrymi si on styka. Majc to na wzgldzie, postanowiem, e mj sposb mwienia i sowa wypowiadane publicznie zawsze bd odzwierciedlay radosn pewno zwycistwa a wszelkie pesymistyczne odczucia oraz lki zostawi sobie do poduszki. 9 Nigdy wic nie rozmawia z podwadnym tak, jak

Rommel z majorem Luckiem. (Ma si rozumie, e Eisenhower mia znacznie wicej powodw do optymizmu). Istniay take inne zasadnicze rnice midzy tymi dwoma ludmi, wynikajce zarwno z odmiennoci charakterw, jak i pozycji, jakie zajmowali. Rommla niecierpliwiy trudnoci zwizane z logistyk i sprawami administracyjnymi, podczas gdy Eisenhower, od niemal dwudziestu lat o cer sztabowy, doskonale sobie z

nimi radzi. Rommel mia skonnoci do arogancji, Eisenhower tymczasem stara si podtrzymywa swj wizerunek prostego chopaka z Kansas, ktry daje z siebie wszystko. Rommel nie lubi woskich sprzymierzecw i nawet nie usiowa ukrywa pogardy dla nich, podczas gdy Eisenhower mia autentyczn sympati dla Brytyjczykw i robi, co mg, by wsppraca z nimi przebiegaa jak najsprawniej. Rommel czsto traci panowanie nad sob w obecnoci podwadnych

(podobnie jak Eisenhower) i nie lubi dzieli si wadz, ale w tym drugim wzgldzie Eisenhower by jego cakowitym przeciwiestwem. Rommel by samotnikiem, stojcym z boku geniuszem, ktry miewa chwile natchnienia i kierowa si intuicj; Eisenhower za potra pracowa w zespole organizowa wsplnie z nim wielkie przedsiwzicia, wydawa decyzje po dogbnych konsultacjach z caym sztabem i poszczeglnymi dowdcami i

wcza wszystkich do planowania. Na polu walki Rommel by agresywnym ryzykantem, Eisenhower ostronym i rozwanym strategiem. Rommel wygrywa bitwy dziki byskotliwym manewrom, Eisenhower przytaczajc wroga si. Poniewa Rommel dowodzi oddziaami ustpujcymi przeciwnikowi liczebnoci i uzbrojeniem, jego taktyka bya adekwatna do okolicznoci; taktyka Eisenhowera wynikaa z tego,

e dowodzi potniejszymi siami. By moe kady z nich dziaaby inaczej, gdyby znalaz si w odmiennej sytuacji, lecz raczej naley w to wtpi sposoby dowodzenia obu generaw pasoway bowiem do ich osobowoci. Pomimo tych wszystkich rnic, istniay midzy nimi take znaczne podobiestwa. Historyk Martin Blumenson napisa o Rommlu:
Jeli wiele wymaga od swoich

ludzi, to nie mniej dawa z siebie.

Pracowa

ciko, wid

walczy proste

z ycie,

powiceniem,

atwo nawizywa kontakt ze swoimi onierzami i by bardzo oddany onie i synowi.10

Dokadnie to samo mona by powiedzie o Eisenhowerze. Kady z nich mg si pochwali udanym maestwem. W latach wojny obaj pisywali regularnie do on. W listach poruszali sprawy, o ktrych nie powiedzieliby nikomu innemu, wyjawiali swoje nadzieje i

obawy, uskarali si na drobne uciliwoci, pisali o tsknocie i pragnieniu powrotu do spokojnego ycia domowego, przywoujc wspomnienia z wczesnego okresu maestwa krtko mwic, chwile, ktre powicali na korespondencj z onami, jako jedyne przynosiy im troch spokoju i ukojenia wrd szalejcej zawieruchy wojennej. 11 Kady z nich mia syna. Manfred Rommel wstpi do Luftwa e na pocztku 1944 roku, zaraz po swoich

pitnastych urodzinach, i suy w artylerii przeciwlotniczej. John Eisenhower studiowa w West Point, ktr ukoczy 6 czerwca 1944 roku, i natychmiast zacign si do wojska. Obaj chopcy zrobili kariery w innych zawodach ni ich ojcowie Manfred jako polityk, John jako pisarz historycznych ksiek wojennych. Rommla i Eisenhowera czya jeszcze jedna wana cecha: kady nienawidzi tego, do czego zmuszaa ich wojna.

Chcieli budowa, nie burzy; roznieca ycie, a nie gasi. Odpychaa ich destrukcja, lubili natomiast tworzy. Rommel powiedzia kiedy, e kiedy wojna si skoczy, chciaby pracowa jako inynier i budowa w caej Europie elektrownie wodne. (Jego syn jako burmistrz Stuttgartu sponsorowa w latach siedemdziesitych, osiemdziesitych i dziewidziesitych ogromne przedsiwzicia budowlane w tym szybko rozwijajcym si miecie). Eisenhower

natomiast, bdc prezydentem, sta si dziki zbudowaniu drogi morskiej St. Lawrence i stworzeniu sieci autostrad midzystanowych jednym z najwikszych budowniczych w historii Stanw Zjednoczonych. Rommel, gdyby przey, by moe odegraby podobn rol jako kanclerz Niemiec Zachodnich. Wszystko, co o nim wiemy, przemawia za tym, e mgby by rwnie popularnym politykiem, jakim okaza si Eisenhower. Pod koniec padziernika

1943 roku genera Alfred Jodl, szef operacji w OKW, zasugerowa Hitlerowi, by przekaza Rommlowi ktry miaby podlega feldmarszakowi Gerdowi von Rundstedtowi, naczelnemu dowdcy w Europie Zachodniej dowodzenie taktyczne wojskami niemieckimi na Zachodzie. Rundstedt by najstarszym niemieckim feldmarszakiem pozostajcym w subie czynnej i majc szedziesit dziewi lat, by zbyt stary, by dowodzi na polu walki.

Brakowao mu si, nie dysponowa te odpowiednim zaopatrzeniem na Zachodzie, wic cho powierzono mu tak wane zadanie budowy Wau Atlantyckiego, poza rejonem Pas-de-Calais niewiele mg zdziaa. W zamierzeniu Jodla Rommel mia wnie niezbdn energi, dziki ktrej mona by przyspieszy prace fortyfikacyjne. W typowy dla siebie sposb Hitler zwleka z decyzj. Nie powierzy Rommlowi taktycznego dowdztwa obrony przed

inwazj, ale poleci mu dokona inspekcji Wau Atlantyckiego i zoy na ten temat raport. 5 listopada, informujc go o swej decyzji, Hitler podkreli znaczenie misji: Jeli wrg wylduje na Zachodzie, bdzie to decydujcy moment wojny, ktry musimy wykorzysta. Naley bezwzgldnie wycisn z Niemcw kad kropl potu, jak si da. 12 Rommel przez dwa rodkowe tygodnie grudnia dokonywa inspekcji, pokonujc tras od Morza

Pnocnego a po Pireneje. To, co zobaczy, byo dla niego szokiem. Owiadczy, e budowa Wau Atlantyckiego to farsa, Wolkenkuckuksheim [utopia] Hitlera (...) wielki blef (...) przeszkoda raczej dla narodu niemieckiego ni dla wroga (...) ktry poprzez swoich agentw wie o nim wicej ni my sami. Odwoujc si do swoich dowiadcze z Afryki Pnocnej, Rommel powiedzia naczelnemu inynierowi, generaowi Wilhelmowi Meisemu, e przewaga

powietrzna aliantw uniemoliwi przemieszczenie niemieckich oddziaw posikowych na teren bitwy, i stwierdzi: Nasz jedyn szans bd wic plae tam wrg jest zawsze najsabszy. Mwic za o budowie prawdziwego Wau Atlantyckiego, owiadczy: Potrzebuj min przeciwpiechotnych i przeciwczogowych. Potrzebuj min do zatapiania okrtw i odzi desantowych. Potrzebuj tak zaminowanych pl, by przesza po nich nasza

piechota, ale nie przeszy nieprzyjacielskie czogi. Potrzebuj min, ktre wybuchaj, gdy zahaczy si o drut; min, ktre eksploduj, kiedy drut zostaje przecity; min, ktre mona zdetonowa z daleka, i takich, ktre eksploduj, gdy zostanie przerwany snop wiata. 13 Rommel przewidzia, e alianci poprzedz inwazj bombardowaniami z powietrza oraz morza, a potem przystpi do dziaa powietrznodesantowych, a take desantu morskiego.

Przewidywa, e bez wzgldu na to, jak wiele min si rozmieci, stae umocnienia mog jedynie na jaki czas zatrzyma szturm, ale go nie udaremni; osign to mona tylko poprzez szybki kontratak piechoty zmotoryzowanej i dywizji pancernych w dniu inwazji. Dlatego naleao zgromadzi te jednostki jak najbliej wybrzea, by byy gotowe do odparcia desantu. Rundstedt nie zgadza si z Rommlem w tej bardzo wanej kwestii. Chcia

pozwoli aliantom ruszy w gb ldu, a potem wyda im decydujc bitw na ziemi francuskiej, gdy bd ju poza zasigiem cikich dzia swoich pancernikw i krownikw. Te rnice w pogldach dzieliy najwysze dowdztwo niemieckie jeszcze w D-Day, a take potem. Rundstedt i Rommel byli zwolennikami dziaa ofensywnych, podobnie zreszt jak wszyscy o cerowie, ktrzy mieli za sob szko Wehrmachtu. Teraz jednak znaleli si w

defensywie. Niemieccy generaowie nigdy nie zaakceptowali takich sytuacji, cho z taktycznego punktu widzenia mogy by dla nich korzystne o czym wiadczyy dowiadczenia Armii Czerwonej. Nigdy nie skorzystali z lekcji, jak byby dla nich przykad armii radzieckiej, gdyby zechcieli mu si lepiej przyjrze. Dowodzi mianowicie, e elastycznie prowadzona obrona, ustpujca przed przewaajc si wroga, a nastpnie odpowiadajca

kontruderzeniem, gdy wojska wroga nadmiernie si rozcign, jest najskuteczniejsz form walki w warunkach II wojny wiatowej. Twierdzc, e alianckie siy powietrzne utrudni albo wrcz uniemoliwi wszelkie ruchy wojsk niemieckich w gb ldu, Rommel nie uwzgldni susznego spostrzeenia Rundstedta, e walczc na plaach, Niemcy znajd si pod ostrzaem dzia floty aliantw. Mimo jednak tych rnic,

Rommel i Rundstedt potra li ze sob wsppracowa w kadym razie zgadzali si co do tego, e atak aliantw nastpi najprawdopodobniej w okolicy Pas-de-Calais. Rundstedt zaproponowa, by Rommel obj dowdztwo 15 i 7 Armii, stacjonujcych na obszarze od granic Holandii a po Loar, na poudniu Bretanii. Hitler wyrazi na to zgod. 15 stycznia 1944 roku Rommel obj nowe stanowisko. Pod koniec listopada 1943 roku Roosevelt i Churchill

wraz ze swoimi wsppracownikami udali si do Teheranu na spotkanie ze Stalinem. Radziecki przywdca chcia dowiedzie si czego konkretnego na temat drugiego frontu. Roosevelt zapewni go, e inwazja nastpi na pewno wiosn 1944 roku. Otrzymaa ju nawet kryptonim, wybrany przez Churchilla z listy bdcej w posiadaniu brytyjskich szefw sztabu operacja Overlord. Stalin chcia wiedzie, kto bdzie ni dowodzi. Roosevelt

odpowiedzia, e tego jeszcze nie ustalono. Radziecki przywdca stwierdzi, e w takim razie nie wierzy, by zachodni sprzymierzecy powanie myleli o ofensywie. Amerykaski prezydent obieca, e podejmie decyzj w cigu najbliszych trzechczterech dni. Mimo zoonej obietnicy, Roosevelt niechtnie myla o czekajcym go przykrym zadaniu. Rozwizanie, ku ktremu si skania by operacj Overlord dowodzi szef sztabu armii, genera

George Marshall, a Eisenhower powrci do Waszyngtonu i obj jego stanowisko nie wydawao si najlepsze. W ten bowiem sposb Eisenhower zostaby zwierzchnikiem Marshalla, co ju samo w sobie byo absurdem, a ponadto musiaby wydawa rozkazy swemu dawnemu szefowi, MacArthurowi, obecnemu dowdcy wojsk amerykaskich w poudniowozachodnim rejonie Pacy ku. Roosevelt jednak bardzo chcia, by Marshall mia

okazj bezporedniego dowodzenia armi, ktr stworzy, uzbroi i przeszkoli. Kiedy wic caa ekipa przyjechaa na pocztku grudnia do Kairu, przedstawi generaowi sytuacj i da mu moliwo wyboru, majc nadziej, e ten podejmie za niego decyzj. Marshall tymczasem odpowiedzia, e chtnie bdzie suy tam, gdzie go skieruje prezydent i e wolaby nie wypowiada si w swojej wasnej sprawie. Roosevelt, acz niechtnie, musia sam zdecydowa. Gdy

ostatnie spotkanie w Kairze dobiegao koca, poprosi Marshalla, by w jego imieniu napisa wiadomo dla Stalina. Marshall napisa pod dyktando prezydenta:
Podjto decyzj o natychmiastowej nominacji generaa Eisenhowera na stanowisko Overlord.14 dowdcy operacji

Mogo si wic wydawa, e Eisenhower otrzyma najbardziej podan funkcj podczas tej wojny tylko z tego powodu, e zabrako kogo

bardziej odpowiedniego. Roosevelt, wyjaniajc potem, czym si kierowa, powiedzia, e nie mgby spokojnie zasn, gdyby Marshalla nie byo w kraju. A poniewa dowdc inwazji musia by Amerykanin (jako e Amerykanie stanowili trzy czwarte si uczestniczcych w operacji Overlord), drog eliminacji wybr pad na Eisenhowera. Istniao jednak wiele innych powodw przemawiajcych za jego wyborem. By ju dowdc

trzech udanych inwazji, w ktrych bray udzia amerykasko-brytyjskie siy powietrzne, ldowe i morskie. Dobrze dogadywa si z Brytyjczykami, a oni z nim. Genera Montgomery, ju wczeniej mianowany dowdc si ldowych uczestniczcych w operacji Overlord, powiedzia o Eisenhowerze: Jego prawdziwa sia polega na tym, e ma ludzkie cechy. (...) Umie zjednywa sobie serca onierzy, tak jak magnes potra przyciga kawaki

metalu. Wystarczy, by si umiechn, a ju zdobywa twoje zaufanie. 15 Admira sir Andrew Cunningham powiedzia Eisenhowerowi, e suba pod jego dowdztwem na obszarze Morza rdziemnego bya wspaniaym dowiadczeniem. Mia okazj obserwowa, jak genera jednoczy onierzy dwch narodw, ludzi o rnym pochodzeniu, odmiennym stosunku do suby wojskowej i nie dajcych si pogodzi pogldach, tworzc z nich

jedn druyn. Nie sdz stwierdzi Cunningham e mgby tego dokona kto inny. 16 Kluczem do sukcesu byo wanie sowo druyna. Nacisk, jaki Eisenhower kad na prac zespoow, jego niesychane zaangaowanie we wsplne dziaania, byy tym, co zdecydowao o jego wyborze na szefa operacji. 7 grudnia 1943 roku Eisenhower spotka si z Rooseveltem w Tunisie, gdzie prezydent zatrzyma si w

drodze powrotnej do Waszyngtonu. Roosevelta wyniesiono z samolotu i posadzono w samochodzie Eisenhowera. Kiedy wz ruszy, prezydent zwrci si do generaa i powiedzia lekkim tonem: C, Ike, bdziesz dowodzi operacj Overlord. 17 Eisenhower otrzyma w ten sposb funkcj naczelnego dowdcy Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych. Wskutek nalega Marshalla, Eisenhower wrci do Stanw Zjednoczonych na

dwutygodniowy urlop, po ktrym odby jeszcze szereg spotka i narad. Do Wielkiej Brytanii odlecia w poowie stycznia wyldowa w Szkocji, a do Londynu dotar ju pocigiem. 15 stycznia 1944 roku obj nowe stanowisko. Kiedy Eisenhower po raz pierwszy odwiedzi Londyn, w czerwcu 1942 roku, czeka na niego apartament w Claridgeu, najlepszym wwczas i najdroszym hotelu stolicy. Generaowi jednak nie przypadli do gustu lokaje w

liberiach, podobnie zreszt jak bogato zdobiony hall, a sam apartament, z czarnozotym salonem i row sypialni, wyda mu si odpychajcy. Przenis si do mniej eleganckiego hotelu, a wsppracownicy znaleli mu spokojne miejsce na wsi, gdzie mg odpoczywa. By to may skromny domek z dwiema sypialniami, pooony w Kingston, w hrabstwie Surrey. Nazywano go Telegraph Cottage domkiem telegrafisty. Gdy genera ponownie

przyjecha do Londynu w styczniu 1944 roku, natychmiast postanowi, e kwatera dowdztwa Overlord nie powinna znajdowa si w miecie. Churchill, ambasador amerykaski i inne osobistoci czuliby si upowanieni, by dzwoni do niego o kadej porze, a atrakcje nocnego ycia w Londynie mogyby okaza si zbyt kuszce dla jego wsppracownikw. W cigu dwch tygodni Eisenhower przenis si wic do Bushy Park pod miastem, wsppracownicy za, mocno

narzekajc, zamieszkali w namiotach. Adiutanci znaleli sobie kwater w rezydencji w Kingston Hill, ktr jednak genera uzna za zbyt okaza. Przypomnia sobie wtedy o Telegraph Cottage i kiedy o niego zapyta, dowiedzia si, e mieszka tam teraz marszaek lotnictwa Arthur Tedder, jego zastpca. Udao mu si przekona go, by zamienili si rezydencjami. Tym sposobem najwyszy dowdca alianckich si zbrojnych zamieszka w najmniej pretensjonalnym

domu, w jakim stacjonowa ktrykolwiek z podlegych mu generaw. Kiedy na pocztku stycznia Rommel przyjecha do Parya, by spotka si z Rundstedtem (ktry mieszka w luksusowym hotelu George V), miasto wydao mu si istn wie Babel. Chcia umieci swoj kwater gdzie indziej. Jego adiutant do spraw marynarki, wiceadmira Friedrich Ruge, owiadczy, e znalaz ju odpowiednie miejsce. Wracajc z wybrzea Francji do Parya, zatrzyma si w

pooonym nad Sekwan zamku w La Roche-Guyon, w osadzie liczcej piciuset czterdziestu trzech mieszkacw i oddalonej okoo szedziesiciu kilometrw od stolicy. Zamek by przez wiele wiekw siedzib ksit de La Rochefoucauld. U schyku XVIII wieku goci w nim Thomas Je erson, ktry peni wwczas funkcj amerykaskiego ambasadora we Francji i przyjani si z najsawniejszym przedstawicielem rodu

Franois. Ruge, gorliwy czytelnik maksym La Rochefoucaulda, odwiedzi ksin, by zoy jej wyrazy uszanowania. Teraz wic oznajmi Rommlowi, e zamek jest doskonale pooony, poza Paryem i niedaleko dowdztw 7 i 15 Armii, a poza tym wydaje si na tyle duy, by pomieci wsppracownikw i adiutantw generaa. Wszyscy oni, mocno narzekajc, musieli zatem opuci Pary i przenie si do sennej osady

La Roche-Guyon. Eisenhower zayczy sobie psa jako towarzysza. Adiutanci znaleli mu modziutkiego teriera szkockiego. Nazwano go Telek, co byo skrtem od Telegraph Cottage. Rommel rwnie chcia mie psa. Wsppracownicy przyprowadzili mu maego jamnika. Oba pieski spay w sypialniach swoich panw. Byo wiele takich zbienoci. Kady z dowdcw kiedy woy stopy w strzemiona, wzi w donie

lejce i ruszy galopem. Cho mieli chwile wahania i zwtpienia, teraz przysza pora na zdecydowane dziaania. Obaj byli absolutnie zdeterminowani. Rommel pisa do ony:
Zamierzam rzuci si w now

prac ze wszystkim, czym dysponuj, i dopilnowa, by przyniosa sukces.18

Eisenhower za powiedzia po przyjedzie:

Zbliamy si do krytycznego

punktu gry, ktrej stawka jest trudna

do ogarnicia.19

Obaj generaowie narzucili sobie takie tempo pracy, e inni mczyni po pidziesitce z trudem dotrzymywali im kroku. Zwykle wyruszali z domu o szstej rano, dokonywali inspekcji, jedzili po okolicy, szkolili swoich ludzi i przygotowywali ich do akcji. Jedli w biegu przewanie racje polowe lub kanapki, ktre popijali liank kawy. Nie wracali na kwatery przed zmrokiem. Eisenhower sypia

rednio cztery godziny na dob, Rommel rzadko kiedy wicej. Rnio ich jedno: o ile Eisenhower wypala cztery paczki papierosw dziennie, to Rommel nigdy nie bra papierosa do ust. Istniay midzy nimi jeszcze inne, waniejsze rnice. Chocia obaj byli niezwykle zaangaowani w to, co robili, niemiecki genera nie mg pozby si drczcych go wtpliwoci, podczas gdy Amerykanin w ogle ich do siebie nie dopuszcza. 17 stycznia

Rommel pisa do ony:

Myl, e wygramy bitw obronn na Zachodzie mieli pod warunkiem, e

bdziemy

odpowiednio

duo

czasu, by wszystko przygotowa.20

Dla Eisenhowera nie istniao adne pod warunkiem, traktowa przygotowywan operacj jako wyzwanie, ktremu musi sprosta. 23 stycznia powiedzia swoim zwierzchnikom na zebraniu Poczonego Komitetu Szefw Sztabw: Musimy pokona

kad przeszkod, znie kad niedogodno i podj kade ryzyko, by mie pewno, e zadamy decydujcy cios. Nie moemy sobie pozwoli na porak. 21 Jedn z przyczyn pesymistycznego nastawienia Rommla bya panujca w niemieckiej armii niejasna struktura dowdztwa. Mimo e w Niemczech cigle powtarzano haso Ein Volk, ein Reich, ein Fhrer, nazici kierowali pastwem, a take armi zgodnie z zasad dziel

i rzd. Hitler celowo zaciera granice kompetencji dowdcw, by nie wiedziano dokadnie, kto jest za co odpowiedzialny. T charakterystyczn dla niego skonno potgowaa jeszcze naturalna i powszechnie panujca rywalizacja midzy siami ldowymi, powietrznymi i morskimi. Jeli wic chodzi o Rommla, nie mia on kontroli ani nad dziaaniami Luftwa e we Francji, ani nad Kriegsmarine, ani nad administracj terenw okupowanych. Nie podlegay

mu nawet jednostki Waffen-SS stacjonujce we Francji, czy te oddziay spadochronowe i oddziay artylerii przeciwlotniczej (ktre naleay do Luftwaffe). Podzia kompetencji poszczeglnych dowdcw w niemieckiej armii doprowadzono do absurdu. Na przykad, gdy ota aliancka zbliaa si do wybrzey Francji, niemiecka artyleria rozmieszczona wzdu kanau La Manche pozostawaa pod kontrol Kriegsmarine. W momencie

jednak, gdy alianci zaczli desant, dowdztwo baterii przybrzenych obj znowu Wehrmacht. Poza tym do koca nie byo wiadomo, kto bdzie dowodzi bitw obronn Rommel czy Rundstedt. Istniaa obawa, e sam Hitler zechce obj nad ni dowdztwo. Fhrer pozostawi sobie zwierzchnictwo nad dywizjami pancernymi, ktre tylko na jego rozkaz mogy by skierowane do walki. Problem jednak polega na tym, e kwatera Hitlera znajdowaa

si tysic kilometrw od sceny wydarze, a jednostki pozostajce pod jego dowdztwem Rommel zamierza rzuci do walki ju pierwszego dnia inwazji. Wszystko to razem wygldao na czyste szalestwo. Eisenhower nie mia takich zmartwie. Jego pozycja bya jasno okrelona, a wadza bez ogranicze. Pocztkowo nie przyznano mu dowdztwa nad alianckim lotnictwem (amerykask 8 Armi Lotnicz i brytyjskim Lotnictwem Bombowym), ale

kiedy zagrozi, e zrzeknie si swej funkcji, jeli w razie potrzeby nie bdzie mg posuy si bombowcami, Poczony Komitet Szefw Sztabw przysta na jego dania. Wiosn 1944 roku kady onierz, lotnik czy marynarz, kada jednostka wojskowa w Wielkiej Brytanii, podlegali Eisenhowerowi. W ten sposb alianci zadali kam nazistowskiej propagandzie, e systemy demokratyczne ju z samej swej natury s mao skuteczne, gdy przychodzi do dziaania.

W przeciwiestwie do sytuacji panujcej w niemieckim OB West i Grupie Armii B, w szeregach Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych dziki wyranie okrelonej hierarchii wadzy wszyscy mieli jasno celu, jaki przed nimi stoi. Dodatkowym czynnikiem, ktry stwarza wrd nich poczucie jednoci, byy relacje Eisenhowera z bezporednimi podwadnymi, kontrastujce mocno ze stosunkiem, jaki Rommel mia do swoich ludzi.

Eisenhower wsppracowa z wikszoci podkomendnych jeszcze podczas kampanii rdziemnomorskiej i to on awansowa ich na dowdcw armii, korpusw czy dywizji, podczas gdy Rommel ledwie zna podlegajcych mu generaw. Nie znaczy to jednak, e Eisenhower lubi czy nawet by zadowolony ze wszystkich swoich podwadnych. Nie przepada na przykad za generaem Montgomerym i obawia si, e w czasie inwazji moe on by zbyt

ostrony. Wiedzia jednak, e Monty, jako jedyny dotd bohater wojenny Anglikw, musi wzi udzia w tym przedsiwziciu, i mia zamiar wsppracowa z nim moliwie najefektywniej podobnie jak niegdy podczas kampanii rdziemnomorskiej. Rwnie za zbyt ostronego i pesymistycznie nastawionego uwaa wicemarszaka lotnictwa Tra orda LeighMalloryego, niemniej postanowi wykrzesa z niego to, co najlepsze. Bardzo lubi

natomiast i podziwia swego zastpc, marszaka lotnictwa Teddera, a take naczelnego dowdc si morskich, admiraa Bertrama Ramsaya. Wsppracowa z nimi blisko ju podczas dziaa w rejonie Morza rdziemnego. Z amerykaskim dowdc, generaem Omarem N. Bradleyem, Eisenhower z kolei przyjani si jeszcze od czasw West Point i cakowicie ufa jego opiniom. Z szefem swojego sztabu, generaem Walterem B. Smithem, wsppracowa od

poowy roku 1942. Opisywa go jako doskonaego szefa sztabu, rwnie pomocnego jak kula dla jednonogiego kaleki. Szkoda, e nie mam takich z tuzin powiedzia do przyjaciela. Gdyby tak byo, kupibym sobie wdk, a do domu co tydzie pisywabym o moich wspaniaych dokonaniach na wojnie. 22 Rommel nigdy wczeniej nie wsppracowa z generaem Hansem von Salmuthem, dowdc 15 Armii, ani z generaem Friedriechem Dollmannem,

dowdc 7 Armii. Z Salmuthem gono si kci. Dollmann za mia niewielkie dowiadczenie, jeli chodzi o walk w polu, by sabego zdrowia i nie przepada za Rommlem. Ani Salmuth, ani Dollmann nie byli fanatycznymi nazistami. Grup pancern na Zachodzie dowodzi genera baron Leo Geyr von Schweppenburg. Jako weteran Frontu Wschodniego by przeraony propozycj Rommla, by uy czogw w charakterze zapory ogniowej; jego

zdaniem wykorzystanie ich jako stacjonarnej artylerii byoby bdem. Spr nie zosta rozstrzygnity, ale nie miao to znaczenia, poniewa Rommel nie sprawowa dowdztwa nad grup pancern. Rommel odprawi swego szefa sztabu. Jego nastpc zosta genera Hans Speidel pochodzcy ze Szwabii, z okrgu Wirtembergii, o cer, ktry walczy razem z Rommlem podczas I wojny wiatowej i suy z nim w wojsku w latach

dwudziestych. Bardziej uwiadomiony politycznie i krytycznie nastawiony ni jego zwierzchnik, aktywnie konspirowa przeciwko Hitlerowi. W kocu udao mu si przekona Rommla, by przyczy si do spisku, ktry w pierwszych miesicach 1944 zyskiwa coraz szersze poparcie. Tu tkwia powana rnica midzy Rommlem i Eisenhowerem. Eisenhower caym sercem wierzy w spraw, za ktr walczy. Inwazja bya dla niego

krucjat majc na celu uwolnienie Europy spod okupacji niemieckiej i zniszczenie ju na zawsze zarazy, jak by nazizm. Nienawidzi nazistw i wszystkiego, co sob reprezentowali. Rommel, cho patriota, nie by nazist cho czasami przypochlebia si Hitlerowi. Zbliajca si bitwa bya dla niego starciem z wrogiem, do ktrego nigdy nie ywi nienawici i ktrego tak naprawd szanowa. Przygotowywa si do niej z

chodnym profesjonalizmem, nie traktujc jej jako szczeglnej misji.

Rozdzia 4 Gdzie i kiedy?

W poowie marca 1943 roku, niedugo po bitwie o przecz Kasserine i niemal dwa miesice przed ostatecznym zwycistwem w Tunezji, Poczony Komitet

Szefw Sztabw mianowa brytyjskiego generaa porucznika, sir Fredericka Morgana, szefem sztabu Naczelnego Dowdztwa Alianckich Si Zbrojnych i powierzy mu zadanie koordynowania i nadzoru planw operacji przekroczenia kanau, przewidywanej w tym i nastpnym roku. W kolejnym miesicu postanowiono, e inwazja nie nastpi jednak w 1943 roku; ostateczna dyrektywa, wydana pod koniec kwietnia, dotyczya

przygotowa do
zakrojonego na szerok skal

ataku na kontynent, przewidzianego na 1944 rok najwczeniej jak to bdzie moliwe.1

Trudno sobie wyobrazi mniej precyzyjne sformuowanie. Miejsce ataku, kontynent, mogo znajdowa si pomidzy Holandi a Brestem; okrelenie najwczeniej jak to bdzie moliwe wyznaczao przedzia czasowy midzy marcem a wrzeniem

1944 roku. Morgan zebra wic brytyjskich i amerykaskich o cerw, generaa brygady Raya Barkera z armii amerykaskiej mianowa swoim zastpc, a grup nazwa COSSAC (Chief of Sta to the Supreme Allied Commander szef sztabu Alianckiego Naczelnego Dowdztwa) od pierwszych liter nazwy swej funkcji i zabra si do roboty. COSSAC dziaa przy zasadniczym ograniczeniu opracowujc plan inwazji

trzeba byo mie na uwadze, e liczba samolotw i okrtw desantowych, jakie przydzielono do tej operacji, pozwala na uycie tylko trzech dywizji. Ponadto naleao si liczy z tym, e Niemcy umocni jeszcze Wa Atlantycki, i wobec tego zrezygnowa z pokusy rozszerzenia ataku. Od pocztku wic COSSAC kierowa si zasad maksymalnej koncentracji si. Inwazja miaa nastpi w jednym miejscu, a dywizje wyldowa tu obok siebie.

Pytanie tylko gdzie? Miejsce musiao spenia wiele warunkw. Musiao lee w zasigu alianckich myliwcw stacjonujcych w Wielkiej Brytanii. W pobliu powinien znajdowa si przynajmniej jeden wikszy port, ktry naleao zdoby od strony ldu i jak najszybciej wykorzysta podczas operacji. Nie wchodzi w rachub desant w tych rejonach, gdzie Wa Atlantycki by ju umocniony, to znaczy wok francuskich portw:

katastrofalny w skutkach szturm Kanadyjczykw na Dieppe w sierpniu 1942 roku przekona czonkw COSSAC, e bezporedni atak frontalny na dobrze broniony port moe si nie powie. Dlatego te plae wybrane do desantu powinny umoliwi sukcesywny wyadunek oddziaw oraz sprztu bezporednio z LST, a take mie poczenie z sieci drg pozwalajcych na szybki, zmasowany atak w gb ldu. Takie byy wymogi taktyczne. Wikszo z nich

speniay na przykad rdziemnomorskie wybrzea Francji czy wybrzee Bretanii. Ze strategicznego jednak punktu widzenia inwazja powinna mie miejsce najbliej celu, czyli Zagbia Ruhry, z tego oczywistego powodu, by droga, jak wojsko i zaopatrzenie miay pokona, bya moliwie najkrtsza. Holandia i Belgia miay doskonae porty, ale znajdoway si one zbyt blisko Niemiec i baz Luftwa e, a tereny wok nich byy

naraone na zalanie i dobrze bronione. Wybrzee Pas-deCalais w najbardziej na pnoc wysunitej czci Francji wydawao si idealne pod kadym niemal wzgldem oprcz jednego byo tak oczywistym miejscem na dokonanie desantu, e Niemcy wznieli tu najsilniejsze forty kacje Wau Atlantyckiego. Hawr w Grnej Normandii, na pnocnym brzegu wpadajcej do morza Sekwany, take mg uchodzi za doskonay pod tym

wzgldem port, ale mia swoje wady. By go zdoby, alianci musieliby wyldowa na obu brzegach rzeki. Podzielone w ten sposb siy nie mogyby si wzajemnie wspiera, co pozwolioby Niemcom rozbi je do reszty. Na wschd od Hawru lini brzegow stanowi przewanie klif, ktry tylko w nielicznych miejscach przerywany jest maymi plaami, majcymi jeszcze mniej zej. Bretania ze swoim gwnym portem, Brestem, oraz innymi, pooonymi na

pnocnym wybrzeu mniejszymi, ale dogodnymi, miaa take pewne zalety, przesania je jednak fakt, e znajdowaa si za daleko od Wielkiej Brytanii i celu, dla ktrego miano dokona inwazji. Bliej ju lea Cherbourg, przez co pwysep Cotentin (Pwysep Normandzki) wydawa si kuszcym miejscem na desant. Jednak zachodnie wybrzee pwyspu naraone byo na sztormy atlantyckie, a poza tym nieopodal leay opanowane przez Niemcw

wyspy Guernsey i Jersey. Wschodnie wybrzee byo natomiast paskie i podmoke. Co wicej, wska nasada pwyspu pozwoliaby Niemcom atwo zablokowa przyczek. W drodze eliminacji wybr pad w kocu na wybrzee Calvadosu w Normandii. Port miasta Caen, cho may, mg by zdobyty bez wikszych trudnoci prawdopodobnie ju na pocztku inwazji. Tu za Caen znajdowao si lotnisko o nazwie Carpiquet, ktre mona byo opanowa

pierwszego dnia. Zdobycie miasta umoliwioby przecicie poczenia komunikacyjnego midzy Paryem a Cherbourgiem, dziki czemu pwysep Cotentin byby odizolowany, a alianci mogliby wyruszy na Pary. Byy i inne korzyci wynikajce z wyboru wanie tego miejsca. Ujcie rzeki Orne rozdzielao obszary rozlokowania niemieckiej 15 Armii, znajdujcej si na pnocnym zachodzie, i 7, stacjonujcej na poudniowym

zachodzie, a linie dzielce wojska s zawsze najsabszymi punktami. Alianci starliby si wic z 7 Armi, ktra dysponowaa tylko jedn dywizj pancern (21), podczas gdy 15 Armia miaa ich pi. Poza tym Calvados znajdowa si w odlegoci mniej wicej stu pidziesiciu kilometrw od najwaniejszych portw angielskich, Southampton i Portsmouth. Pwysep Cotentin chroni go przed szkodliwymi skutkami sztormw na Atlantyku. W

kierunku zachodnim od ujcia Orne przez trzydzieci kilometrw cigny si piaszczyste plae, ktre w wikszej czci agodnie wznosiy si ku ldowi, a za nimi znajdowaa si rozwinita sie drg. Wprawdzie na zachd od Arromanches na dugoci dziesiciu kilometrw wznosiy si niemal pionowe urwiska, ale poczwszy od Colleville, przez nastpne dziesi kilometrw biegy ju nieco dalej od brzegu. Cho osigay tam wysoko

pidziesiciu metrw, nie byy to ju pionowe ciany. Przed nimi natomiast rozcigay si piaszczyste plae, ktre podczas odpywu liczyy dwiecie metrw szerokoci, a podczas przypywu dziesi. Do play dochodziy cztery odgazienia drg, co umoliwiao sprawne przedostanie si w gb ldu. Brytyjczycy zdyli ju zorganizowa na wybrzeu francuskim ca sie agentw. Wkrtce po akcji pod Dunkierk BBC nadao przez

radio apel, by mieszkacy Wielkiej Brytanii przynosili pocztwki, nadsyane im niegdy przez rodziny, ktre w okresie przedwojennym spdzay wakacje we Francji. W pierwszej poczcie nadeszo trzydzieci tysicy widokwek, a wszystkich razem zebrano dziesi milionw. W cigu 1942 i 1943 roku gromadzono take zdjcia z rekonesansw powietrznych; potem zrobiono z nich fotogra e panoramiczne. Francuski ruch oporu dostarcza informacje o

ewentualnych niemieckich przeszkodach na plaach, silnych umocnieniach, jednostkach wojskowych i tym podobnych. Dane na temat przypyww, prdw morskich i topogra i atwo byo znale w przewodnikach. Mimo e wiedziano bardzo duo o wybrzeu Calvadosu, trudno byo odpowiedzie na zasadnicze pytanie: czy na plaach na zachd od ujcia rzeki Orne bd mogy wyldowa am bie DUKW, czogi, spychacze i ciarwki? Obawiano si, e

mog by z tym kopoty, poniewa brytyjscy geografowie i geolodzy donosili o erozji, jaka dokonaa si tam w cigu ostatnich dwustu lat. Pierwotny port Calvadosu, jeszcze z czasw rzymskich, oddalony by o dwa kilometry od XX-wiecznej linii brzegowej. Francuskiemu ruchowi oporu udao si przemyci z Parya cztery tomy map geologicznych, w tym jedn po acinie, sporzdzon jeszcze przez Rzymian, ktrzy swego czasu

poszukiwali w caym imperium surowcw nadajcych si na opa. Mapa wskazywaa, e na wybrzeu Calvadosu wydobywali due iloci torfu. Jeli wic pod cienk warstw piasku znajdoway si botniste torfowiska, plae nie utrzymayby czogw i ciarwek. COSSAC musia mie pewno. W tym celu naleao pobra prbki ziemi. Pilota Operacji Poczonych nr 1 i Grupa Rozpoznania Play, skadajce si z majora Logana Scotta-Bowdena i

sieranta Brucea OgdenaSmitha, w sylwestra 1943 roku wyruszyy kieszonkowym okrtem podwodnym, by zdoby prbki, majc nadziej, e Niemcy bd zajci witowaniem Nowego Roku. Akcj dowodzi komandor podporucznik Nigel Willmott z Operacji Poczonych, a towarzyszyli mu kapitan odzi i inynier. Major ScottBowden i sierant OgdenSmith popynli wpaw do brzegu; mieli przy sobie pistolety, sztylety, kompasy,

zegarki, wodoodporne latarki i z tuzin trzydziestocentymetrowych probwek. Pynli wraz z podnoszc si fal w okolice Luc-surMer, kierujc si ku play, ktra potem otrzymaa kryptonim Sword. Byli tak blisko niemieckiego garnizonu, e mogli sysze piewy nieprzyjaciela. Wyszli na brzeg, ruszyli w gb ldu, co jaki czas padajc na ziemi, by ukry si przed snopem wiate, omiatajcym pla, i znowu posuwali si

dalej. Upewnili si, e s jeszcze poniej linii przypywu, by ich lady zostay przed witem zmyte przez fale. Zaczli pobiera prbki piasku, notujc miejsce ich pochodzenia na wodoodpornych tabliczkach, ktre mieli przypite na przedramieniu. Kopoty si zaczy wspomina Scott-Bowden kiedy ju pobralimy prbki. Fale przybrzene byy do due, tak e naprawd utknlimy na pycinie i miotalimy si z naszym

ekwipunkiem. Prbowalimy wydosta si na pene morze, ale bylimy spychani z powrotem. Odpoczywali chwil, sprbowali jeszcze raz pokona fale, ale znowu zostali przez nie odrzuceni w ty. Odpynlimy wic tak daleko w morze, jak si dao fale byy tam troch mniejsze i obserwowalimy ich rytm. Za trzecim razem, wyliczywszy czas midzy kolejnymi falami, wydostalimy si dalej, ale troch nas od siebie znioso i musielimy energicznie

macha rkami i nogami, by nie odrzucio nas z powrotem. Na szczcie nie stracilimy ze sob kontaktu. Nagle Ogden-Smith zacz krzycze. Mylaem, e zapa go kurcz minia albo co takiego opowiada Scott-Bowden ale kiedy si do niego zbliyem, usyszaem, e wrzeszczy po prostu: Szczliwego Nowego Roku! To by dobry kumpel, wietny facet. Sklem go, a potem te yczyem mu szczliwego Nowego Roku. 2

Prbki wykazay, e piasek wytrzyma konieczny ciar. Grupy Pilotau Operacji Poczonych przeprowadziy tej zimy ca seri rekonesansw wzdu wybrzea Calvadosu, przy plaach nazwanych Juno i Gold. Czasami wysyano na zwiad kieszonkowe okrty podwodne, ktre schodziy na gboko peryskopow i robiy zdjcia. Scott-Bowden wyjania: Moglimy zobaczy to, czego nie byo wida na zdjciach lotniczych, poniewa patrzylimy z

pozycji robaka. Bya to do trudna operacja, bo jeli czowiek niechccy poruszy si w okrcie kieszonkowym, znajdujcym si na gbokoci peryskopowej, a fale s wysokie, moe wszystko zepsu, poderwa okrt albo spowodowa uniesienie rufy, czy co takiego, dlatego trzeba by bardzo ostronym. 3 W pewnej chwili okrt przepyn pod francuskim trawlerem rybackim z niemieckim obserwatorem na

dziobie. Scott-Bowden mg przyjrze si robotnikom na play, ktrzy pracowali przy dwukoowych wzkach cignionych przez konie. On i Ogden-Smith brali udzia jeszcze w kilku rejsach okrtem podwodnym, na przykad na pla midzy Colleville i Vierville (pod koniec stycznia nazwan Omaha), i uczestniczyli take w innych misjach zwiadowczych. Pod koniec stycznia ScottBowden zosta wezwany do siedziby COSSAC w Norfolk

House, przy St. Jamess Square budynek wczeniej zajmowany przez Kwater Gwn Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych (Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force SHAEF) w celu zdania raportu ze swoich zwiadw admiraowi Ramsayowi, generaom Bradleyowi, Smithowi i kilku innym o cerom. Kontradmira George Creasy, szef sztabu Ramsaya, zacign w oknach zasony i powiedzia:

 A teraz prosz opowiedzie o wynikach paskich rekonesansw. Scott-Bowden spojrza na map. Bya zbyt wielka, zbyt oglna. C, sir, obawiam si, e bardzo trudno bdzie na jej podstawie przedstawi szczegy zauway. Och odpar Creasy z tamtej strony mamy jeszcze inn, moe bdzie lepsza. Major przeszed za nim do drugiej czci duego pokoju, spojrza na wiszc tam map i stwierdzi, e jest bardziej

odpowiednia. Creasy zawoa: Chodcie tu, panowie, i wecie ze sob krzesa! Kiedy admiraowie i generaowie podeszli, dwudziestotrzyletni ScottBowden pomyla w duchu: O Boe, kiepsko si zaczo. Nigdy wczeniej nie miaem do czynienia z tyloma grubymi rybami naraz, wic si okropnie jkaem, zdajc t relacj wspomina. Potem przez godzin zasypywano mnie pytaniami. Przedstawiciele marynarki nie byli szczeglnie

zainteresowani tym, co miaem do powiedzenia, inaczej byo z generaem Bradleyem. Cigle pyta mnie, czy czogi Sherman zdoaj przeby t czy tamt tras. Przypomniaem sobie dwukoowe wzki i odpowiedziaem, e owszem, to moliwe. I tak byo cigle. Kiedy pytania si wyczerpay, Scott-Bowden wyrazi swoj opini. Za pozwoleniem, sir zwrci si do Bradleya myl, e paska plaa z caym tym niesamowitym

zapleczem, artyleri osaniajc brzeg ze wszystkich stron, to bdzie co naprawd mocnego. Bradley poklepa ScottaBowdena po ramieniu i odrzek: Tak, wiem, mj chopcze, wiem. 4 Kiedy Eisenhower i jego zesp przyjechali do Londynu, by spotka si z grup COSSAC, przestudiowali plan Morgana i zaakceptowali go, z jednym tylko wyjtkiem. Wszyscy

obecni Montgomery, Eisenhower, Smith, Bradley i pozostali stwierdzili, e w inwazji musi jednak wzi udzia pi dywizji. Zadali przydziau dodatkowych odzi desantowych i otrzymali je. Rozszerzenie rejonu ataku na wschd, w stron Hawru, nie byo wskazane, poniewa ldujce oddziay znalazyby si bezporednio pod ostrzaem przybrzenych dzia tego portu, najgroniejszych wzdu caego Wau Atlantyckiego. Morgan natomiast wyklucza

rozszerzenie operacji na zachd, ku poudniowowschodniemu kracowi pwyspu Cotentin, gdy Niemcy zalali ten teren. Eisenhower podj jednak odmienn decyzj ni Morgan postanowi rozszerzy rejon ataku na zachd. Zamierza poradzi sobie z zalanym obszarem, zrzucajc amerykaskie dywizje powietrznodesantowe w gbi ldu i powierzajc im zadanie przejcia wyej pooonych drg, przecinajcych te tereny, by jednostki ldujce z

morza mogy wydosta si nimi ze strefy przybrzenej. Drog przez pwysep Cotentin, gdzie znajdowaa si plaa opatrzona kryptonimem Utah, utorowa miaa 4 Dywizja Piechoty Stanw Zjednoczonych. Amerykaskie 29 i 1 Dywizje wyldowayby na play wybrzea Calvadosu, nazwanej Omaha. Brytyjczycy i Kanadyjczycy mieli dokona desantu na plaach rozcigajcych si na zachd od ujcia Orne, ktre wymieniajc od wschodu otrzymay nazwy: Sword

(brytyjska 3 Dywizja plus angielscy i francuscy komandosi), Juno (3 kanadyjska) i Gold (brytyjska 50). Brytyjska 6 Dywizja Powietrznodesantowa miaa wyldowa midzy rzekami Orne i Dives, by osania lew flank. COSSAC skania si do tego, by w pierwszym ataku uy tylko jednej armii, brytyjskiej albo amerykaskiej, co uprocioby wiele spraw i wyeliminowao najsabszy punkt w szeregach sprzymierzecw, jakim jest

linia podziau midzy wojskami dwch narodw. Byo to jednak niemoliwe ze wzgldw politycznych. Jak w czerwcu 1943 roku powiedzia genera Barker: Naley przyj za pewnik, e premier nie pozwoliby na to, by w ataku choby przez chwil uczestniczyli wycznie onierze amerykascy. I vice versa to samo mona powiedzie o rzdzie USA. Musimy zdawa sobie z tego spraw i pogodzi si z faktami. 5

Powzito wic decyzj. Inwazja nastpi na wybrzeu Calvadosu Brytyjczycy wylduj po lewej stronie, a Amerykanie na play Omaha, rozszerzajc atak na prawo, ku play Utah na pwyspie

Cotentin. Najwiksz wad wybrzea Calvadosu byo to, e ldujcy tu Amerykanie znaleliby si na poudniowy zachd od Sekwany, a zatem od celu inwazji dzieliyby ich dwie powane przeszkody: rzeki Sekwana i Somma. Jednak owa wada atwo moga sta si zalet: COSSAC sdzi, e mosty na Sekwanie mona by zniszczy w bombardowaniach poprzedzajcych inwazj, co bardzo utrudnioby Niemcom sprowadzenie dywizji

pancernych z Pas-de-Calais i wczenie ich do bitwy. Najwiksz zalet Calvadosu bya natomiast moliwo zaskoczenia wroga, ktry mgby przypuszcza, e jest to atak pozorowany, majcy na celu cignicie jego oddziaw z rejonu Pas-de-Calais na zachd od Sekwany. Zaskoczenie za gwarantowa fakt, e alianci mieli wyruszy z poudniowego wybrzea Anglii, z dala od punktu, ktrego Rommel bezwzgldnie musia broni,

czyli Zagbia Ruhry, a nie z brzegu wschodniego, najbliszego celu, do ktrego zmierzali. Dziki temu mona byo te przekona Niemcw, e rzekomy atak na Calvados mia odwrci ich uwag od rejonu prawdziwej inwazji, czyli Pas-de-Calais. Czonkowie COSSAC dobrze wiedzieli, e nie da si ju odwrci biegu spraw, to znaczy, e alianci nie bd mogli zaatakowa Pas-deCalais i w sposb wiarygodny upozorowa operacji na obszarze Calvadosu. Jeli

rzeczywicie zaatakowaliby Pas-de-Calais, Niemcy nie pozostawiliby swoich oddziaw w Dolnej Normandii, obawiajc si, e zostan odcite. Sprowadziliby je w rejon Pasde-Calais i rzucili do walki. Mogliby natomiast po ldowaniu wrogw na wybrzeu Calvadosu zatrzyma wikszo wojsk w Pas-de-Calais, poniewa w ten sposb ich ludzie i czogi staliby na drodze si alianckich do Niemiec. Krtko mwic, geogra a pomogaby

w zatrzymaniu wojsk niemieckich w rejonie Pas-deCalais. Aby nakoni Niemcw do zatrzymania armii pancernych na pnocny wschd od Sekwany, COSSAC zaproponowa a Eisenhower po objciu dowdztwa zatwierdzi plan wyprowadzenia przeciwnika w pole. Otrzyma on kryptonim Fortitude i mia na celu przekonanie Hitlera i jego generaw, e rozpoczynajcy si wanie atak to operacja s ngowana,

a prawdziwa inwazja ma nastpi w innym miejscu. Aby to uwiarygodni, naleao wmwi Niemcom, e siy alianckie s dwukrotnie wiksze, ni byy w rzeczywistoci. Fortitude byo wsplnym przedsiwziciem zespou amerykaskiego i brytyjskiego. Przy jego realizacji posuono si Ultr i brytyjskim systemem dezinformacji wroga, stworzono makiety wojsk i faszowano wasne komunikaty radiowe, a take

podjto bardzo szczeglne rodki bezpieczestwa. Plan skada si z wielu elementw, ktre miay przekona Niemcw, e inwazja nastpi w Zatoce Biskajskiej, w rejonie Marsylii albo nawet na Bakanach. Najwaniejszymi jego czciami byy Fortitude North (Pnoc), majcy sugerowa, e alianci zamierzaj dokona desantu na wybrzea Norwegii (w rejonie baz niemieckich UBootw, posiadajcych kluczowe znaczenie dla

planowanych przez Hitlera operacji ofensywnych, dlatego tak dla niego wanym), i Fortitude South (Poudnie), ktry z kolei ogniskowa dziaania pozorowane wok Pas-de-Calais. Chcc skierowa uwag Niemcw ku Norwegii, alianci musieli najpierw ich przekona, e dysponuj wystarczajcymi siami, by dokona tam dywersji czy te drugoplanowego ataku. Byo to szczeglnie trudne ze wzgldu na niedostateczn liczb odzi desantowych a

do samego D-Day dowdztwo nie miao bowiem absolutnej pewnoci, czy wystarczy ich do przeprawienia na francuski brzeg wyznaczonych szeciu dywizji. Aliantom nie pozostao nic innego jak stworzy faszywe oddziay i odzie desantowe, i to w znacznych ilociach. Dokonano tego gwnie dziki wykorzystaniu systemu dezinformacji wroga, talentom amerykaskich i brytyjskich lmowcw oraz komunikacji radiowej. Brytyjska 4 Armia na

przykad, stacjonujca rzekomo w Szkocji i majca dokona inwazji na Norwegi w poowie lipca, istniaa wycznie na falach radiowych. Na pocztku 1944 roku mniej wicej dwa tuziny emerytowanych brytyjskich o cerw udao si na pnocny kraniec Szkocji, gdzie przez kilka miesicy wymieniali midzy sob komunikaty radiowe. Powodowali w eterze szum charakterystyczny dla koncentracji prawdziwych jednostek wojskowych,

posugujc si prostym, a wic atwym do zamania szyfrem. Przesyane i odbierane wiadomoci stwarzay wraenie, jakby po caej Szkocji rozproszone byy dowdztwa korpusw i dywizji. Oczywicie komunikaty nie zawieray informacji: Zaatakujemy Norwegi w poowie maja Niemcy nigdy nie uwierzyliby w tak prosty podstp. Zamiast tego gosiy: 80 Dywizja zamawia tysic osiemset par rakw i tysic osiemset par wiza

narciarskich, VII Korpus prosi o przysanie instruktorw wspinaczki po paszczyznach lodowych metod Bilgeriego albo Kompania Zmechanizowana II Korpusu zamawia podrczniki na temat funkcjonowania silnikw w niskich temperaturach i na duych wysokociach. 80 Dywizja, VII Korpus ani Kompania Zmechanizowana II Korpusu w rzeczywistoci nie istniay, ale Niemcy o tym nie wiedzieli. 6 Jednak oszuka Niemcw

nie byo atwo; byli specjalistami w dziedzinie dezinformacji radiowej. Na pocztku 1942 roku zorganizowali jedn z bardziej skomplikowanych i skutecznych akcji dezinformacyjnych podczas II wojny wiatowej tak zwan operacj Kreml. Jej celem byo przekonanie dowdztwa Armii Czerwonej, e gwna niemiecka ofensywa w roku 1942 nastpi na froncie moskiewskim, a nie pod Stalingradem. Jak pisze historyk Earl Ziemke,

operacja Kreml
istniaa tylko na papierze, bya cakowit kcj obliczon na zmylenie

przeciwnika, ale w swej koncepcji staa si arcydzieem niewidzialnej sztuki wojennej.

Niemcy posuyli si falami radiowymi, by powoa do ycia nie istniejce armie, ktre rzekomo zagraay Moskwie; w swej istocie wic operacja Kreml bya podobna do Fortitude. 7 System dezinformacji

wroga, jakim dysponowali alianci, dawa im jednak znacznie wicej moliwoci. W akcji wzili udzia skaptowani niemieccy szpiedzy dziaajcy w Zjednoczonym Krlestwie, ktrych wiarygodno zostaa sprawdzona przez Abwehr w cigu trzech ostatnich lat. Wysyali oni zaszyfrowane informacje radiowe do siedziby Abwehry w Hamburgu, opisujc wzmoony ruch pocigw w Szkocji, przybycie nowych dywizji, widzianych jakoby na

ulicach Edynburga, a take relacjonujc plotki, krce wrd onierzy, o przerzucie do Norwegii. Ponadto na szkockich lotniskach zaczy pojawia si drewniane dwusilnikowe bombowce. Brytyjscy komandosi wykonali kilka wypadw na wybrzea norweskie, by rzekomo okreli stanowiska radarw, pobra prbki ziemi, czyli generalnie sprawia wraenie, e dokonuj przygotowa do inwazji. Efekty tego wszystkiego okazay si imponujce. Do

koca wiosny Hitler zgromadzi ju w Norwegii trzynacie dywizji (wraz z liczcymi dziewidziesit tysicy ludzi jednostkami morskimi i oddziaami Luftwa e w sile dziesiciu tysicy ludzi). Nie byli to wprawdzie doborowi onierze, ale mogli przecie zapeni okopy wzdu Wau Atlantyckiego na wybrzeu francuskim. Pod koniec maja Rommel namwi Hitlera, by przerzuci z Norwegii do Francji pi dywizji piechoty. Jednostki te, zaadowane ju

na ciarwki, miay wyruszy w drog, gdy Abwehra przesaa Hitlerowi kolejny zestaw przechwyconych informacji, ktre potwierdzay atak aliantw na Norwegi. Fhrer odwoa swj poprzedni rozkaz. Parafrazujc sowa Churchilla, mona powiedzie, e nigdy w historii wojskowoci tak wielu ludzi nie zostao unieszkodliwionych przez tak niewielu. 8 Fortitude South by planem jeszcze bardziej nezyjnym i

mia wikszy zasig. W jego realizacji wykorzystano fakt stacjonowania w okolicach Dover 1 Grupy Armii Stanw Zjednoczonych, ktra mogaby zagrozi Pas-deCalais. Posuono si tu take dezinformacj radiow, niedokadnie zamaskowanymi makietami odzi desantowych w portach Ramsgate, Dover i Hastings, atrapami czogw wykonanymi z papier-mch i kauczuku, no i oczywicie systemem dezinformacji wroga. Szpiedzy donosili o

wzmoonej aktywnoci aliantw w okolicach Dover o prowadzonych tam pracach konstrukcyjnych, ruchach wojsk, nasilonym kursowaniu pocigw i tym podobnych. Informowali te, e dok w Dover (notabene zbudowany rkami lmowcw) zosta otwarty i funkcjonuje. Zwieczeniem Fortitude South by fakt, e Eisenhower mianowa generaa Georgea S. Pattona dowdc 1 Grupy Armii Stanw Zjednoczonych. Niemcy uwaali Pattona za najlepszego dowdc w

obozie alianckim, przypuszczali wic, e to on poprowadzi inwazj. Tymczasem Eisenhower, ktry zamierza wykorzysta Pattona w dalszej fazie zbliajcej si kampanii, posuy si jego reputacj, by uwiarygodni Fortitude South. Podobn rol peniy angielskie gazety (ktre Niemcy otrzymywali via Portugalia lub Hiszpania z jednolub dwudniowym opnieniem; ponadto niemieccy agenci w Dublinie mieli do nich dostp ju tego

dnia, gdy byy drukowane, i przesyali najwaniejsze wiadomoci przez radio). Dziki sygnaom radiowym 1 Grupy Armii USA Niemcy wiedzieli o wszystkich ruchach Pattona, a take informowani byli, e siln rk obj nowe dowdztwo. W skad 1 Grupy wchodziy zarwno prawdziwe, jak i wymylone dywizje, korpusy i armie: 3 Armia Stanw Zjednoczonych istniaa rzeczywicie, ale przebywaa gwnie w USA; brytyjsk 4 Armi stworzono tylko na

uytek planu, a 1 kanadyjska stacjonowaa w Anglii. Ponadto w Stanach Zjednoczonych stacjonowao rzekomo pidziesit dywizji uzupeniajcych, stanowicych kcyjn amerykask 14 Armi, ktre oczekiway na przerzut w rejon Pas-de-Calais po opanowaniu przyczka przez 1 Grup. Wikszo dywizji owej 14 Armii istniaa naprawd, przydzielone byy jednak do amerykaskiej 1 Armii, dowodzonej przez Bradleya, ktra znajdowaa

si w poudniowo-zachodniej Anglii. Miar powodzenia planu Fortitude byy niemieckie szacunki si, jakimi mieli rzekomo dysponowa alianci. Pod koniec maja Niemcy oceniali, e w skad si alianckich wchodzi osiemdziesit dziewi dywizji, podczas gdy faktycznie byo ich czterdzieci siedem. Sdzili take, e pastwa koalicji maj wystarczajco duo jednostek desantowych, by wysadzi na brzeg

jednoczenie dwadziecia dywizji, cho dobrze by byo, gdyby zdoay przerzuci sze. Wierzc, e alianci dysponuj takimi siami, Niemcy przypuszczali wic, e prawdziwej inwazji bd towarzyszy rne ataki dywersyjne i pozorowane, zwaszcza e miao to swoje uzasadnienie taktyczne. 9 Waniejsze jednak od wmwienia Niemcom, e atak nastpi w Pas-de-Calais czy w Norwegii, byo ukrycie przed nimi, i stanie si to na wybrzeu Calvadosu.

Eisenhower napisa w notatce z 23 lutego 1944 roku:

Sukces lub klska nadchodzcej operacji zaley od tego, czy wrg dowie si wczeniej o miejscu

ldowania.10

Aby utrzyma spraw w tajemnicy, alianci poczynili daleko idce kroki. W lutym Eisenhower zwrci si z prob do Churchilla, by wyda zakaz ruchu turystycznego na poudniowym wybrzeu Anglii, gdzie tworzono bazy do

przyszego ataku i prowadzono szkolenia. Obawiano si bowiem, e wrd podrnych mogliby znale si szpiedzy. Churchill powiedzia nie nie mg a do tego stopnia ograniczy wolnoci obywateli. Genera Morgan narzeka, e decyzja Churchilla miaa charakter polityczny i ostrzega: Jeli przegramy, nie bdzie ju adnej polityki. 11 Mimo to rzd brytyjski pozostawa niewzruszony. Gdy jednak i Montgomery stwierdzi, e nie chce widzie

adnych goci na swoim terenie szkoleniowym, Eisenhower wystosowa stanowcze pismo do brytyjskiego Gabinetu Wojennego. Ostrzega w nim, e
nie zaznamy spokoju sumienia, jeli w nastpnych latach towarzyszy nam bdzie poczucie, e przez

zaniedbanie ostronoci

podstawowych narazilimy na

rodkw ryzyko

sukces tych tak wanych operacji, jak rwnie ycie naszych ludzi.

W takiej sytuacji Churchill si podda. Zakazano wyjazdw na poudnie Anglii. 12 Eisenhower take przekona Gabinet Wojenny, by ograniczy moliwo wysyania poczty dyplomatycznej ze Zjednoczonego Krlestwa. Uwaa bowiem, e teczki dyplomatw stwarzaj najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa naszej operacji oraz ycia marynarzy, onierzy i lotnikw. 13 Kiedy 17

kwietnia rzd brytyjski wyda taki zakaz (nie dotyczy on dyplomatw amerykaskich i radzieckich), przedstawiciele zainteresowanych pastw ostro zaprotestowali. Dao to Hitlerowi duo do mylenia na temat terminu operacji Overlord; na pocztku maja stwierdzi, e Anglicy przedsiwzili rodki bezpieczestwa, ktre mog utrzyma w mocy tylko od szeciu do omiu tygodni. 14 Wobec takiej yczliwoci rzdu brytyjskiego Eisenhower musia wykaza

si podobn postaw. W kwietniu genera brygady Henry Miller, gwny o cer zaopatrzenia 9 Armii Lotniczej USA i kolega Eisenhowera z West Point, uda si na coctail party w hotelu Claridge. Zacz tam swobodnie opowiada o swoich trudnociach ze zdobyciem zaopatrzenia, dodajc, e problem ten przestanie istnie wraz z DDay, ktry, jak owiadczy, ma nastpi 15 czerwca. Kiedy zaczto kwestionowa t dat, zaproponowa, e si o

ni zaoy. Dowiedziawszy si nastpnego rana o tej niedyskrecji, Eisenhower zareagowa natychmiast. Rozkaza zdegradowa Millera do stopnia pukownika i wysa go z powrotem do Stanw, co byo najwikszym upokorzeniem dla zawodowego onierza. Miller prbowa protestowa. Eisenhower jednak nie chcia odwoa swojej decyzji. Zdegradowany genera wrci do kraju i wkrtce potem przeszed na emerytur. 15 W maju zdarzya si

jeszcze jedna podobna wpadka, kiedy o cer marynarki USA upi si na przyjciu i ujawni szczegy nadchodzcej operacji, w tym miejsce desantu, rodki transportu, jakich zamierzano uy, siy wojsk i daty. Eisenhower napisa wtedy do Marshalla:
Tak zezocio mnie to

niepotrzebne kuszenie licha, e sam chtnie zastrzelibym owego o cera. Taki incydent, zwaszcza w poczeniu ze spraw Millera, wystarcza, by

czowiekowi plecach.

przeszy

ciarki

po

Niedyskretny o cer take wrci do Stanw. 16 Aby sprawdzi oddziaywanie planu Fortitude, a take skuteczno przedsiwzitych rodkw bezpieczestwa, Kwatera Gwna SHAEF wykorzystywaa przechwytywane przez Ultr komunikaty wroga. Co tydzie brytyjski Poczony Komitet do Spraw Wywiadu wydawa raport dotyczcy

niemieckiego obrazu alianckich zamierze na Zachodzie, jednolub dwustronicowy dokument na temat tego, gdzie, kiedy i w jakiej sile ma wedug informacji Niemcw nastpi atak aliantw. Tydzie po tygodniu Kwatera Gwna otrzymywaa wiadomoci, na ktre liczya: e Niemcy spodziewaj si ataku w Norwegii, akcji dywersyjnych na poudniu Francji, w Normandii i w Zatoce Biskajskiej, a gwnego natarcia, z udziaem

dwudziestu lub wicej dywizji, w rejonie Pas-de-Calais. Niemcy wzmacniali forty kacje w Pas-de-Calais, wlewajc w nie coraz wicej betonu. cigali w ten rejon wci nowych onierzy i zabezpieczali im tyy dywizjami pancernymi. Zaminowywali kana La Manche wanie w okolicach Pas-de-Calais. Donoszono, e wedug ich ocen Kwatera Gwna SHAEF dysponowaa znacznie wikszymi siami ni w rzeczywistoci. Krtko mwic, poknli haczyk.

Okazao si jednak, e niezupenie. Zdajc sobie spraw z przewagi aliantw na morzu i w powietrzu, Niemcy traktowali niemal kad pla na wybrzeu francuskim jako ewentualne miejsce inwazji. 19 marca, podczas konferencji w Berchtesgaden, Hitler tak przedstawi ten problem swoim dowdcom: Jest oczywiste, e inwazja angloamerykaska na Zachodzie nastpi. Jak i kiedy tego nikt nie wie i nie moe przewidzie. A jednak

prbowa przewidzie, poniewa Niemcy nie mieli adnych moliwoci, by pozna plan Fortitude, a bardzo ograniczone by omin rodki bezpieczestwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych. Udao im si przeprowadzi kilka lotw zwiadowczych i rzeczywicie zaobserwowali koncentracj okrtw w poudniowych portach angielskich, Southampton i Portsmouth; ale jak powiedzia Hitler, taki wywiad by niemal bezuyteczny: Nie

mona traktowa koncentracji okrtw jako wskazwki, e ich wybr pad na jaki konkretny odcinek naszego dugiego zachodniego frontu, cigncego si od Norwegii po Zatok Biskajsk stwierdzi poniewa takie skupiska mona w kadej chwili podczas gorszej widocznoci przemieci w inne miejsce i wykorzysta dla zmylenia przeciwnika. To jednak nie powstrzymao go przez zgadywaniem; nic innego zreszt nie mg zrobi.

Najbardziej odpowiednimi miejscami na desant i z tego wzgldu najbardziej dla nas niebezpiecznymi s zachodnie wybrzea dwch pwyspw koo Cherbourga i Brestu, stwarzaj bowiem bardzo kuszce moliwoci (...)17 I tu si pomyli. Admira Theodor Krancke, dowodzcy Grup Marynarki Zachd, przypuszcza, e inwazja nastpi midzy Boulogne a Cherbourgiem, na pwyspie Cotentin albo u uj Orne, Sekwany czy Sommy, co byo w czci zgodne z

prawd. 18 Rommel z kolei stawia na Pas-de-Calais. Spdza tu wicej czasu ni gdziekolwiek indziej na swym dugim froncie, dokonujc inspekcji, popdzajc ludzi do pracy, budujc umocnienia. Na pocztku maja zacz kierowa wzrok nieco na poudniowy zachd i powiedzia generaowi Gerhardowi von Schwerinowi, ktry dowodzi rozbit 116 Dywizj Pancern 15 Armii: Spodziewamy si inwazji z jednej albo drugiej strony

ujcia Sommy. 19 Wszystkie jednak przesanki wci wskazyway na Pas-de-Calais. Akcje powietrzne aliantw wzmacniay jeszcze wiarygodno planu Fortitude. Nad obszarem stacjonowania 15 Armii przeprowadzano dwukrotnie wicej lotw zwiadowczych ni nad pozycjami 7 Armii; prawie dziesi razy wicej nalotw na cele znajdujce si po pnocno-zachodniej stronie Sekwany ni w Dolnej Normandii. Nic wic

dziwnego, e Rommel nadal spoglda na Pas-de-Calais. By przekonany, e jeli alianci zaatakuj w tym rejonie, zdoa odeprze inwazj. 27 kwietnia niemieckie kutry patrolowo-torpedowe Schnellboote (w skrcie SBoote, nazywane przez aliantw E-Bootami) przenikny na teren wiczebnej koncentracji okrtw alianckich (opatrzonej kryptonimem Tiger Tygrys) i zatopiy dwa LST. Utrata ponad

siedmiuset ludzi bya dla aliantw powanym ciosem; Niemcy natomiast uzyskali informacj, e alianci prowadz wiczenia w Slapton Sands, co mogo okaza si dla nich uyteczne. Hitler dostrzeg to od razu. Chocia nigdy nie by w Anglii, na pwyspie Cotentin czy wybrzeu Calvadosu, mia zadziwiajc zdolno zapamitywania informacji topogra cznych. Natychmiast wic zauway podobiestwo midzy plaami w Slapton Sands i na pwyspie Cotentin

(co wanie byo powodem, e alianci wybrali Slapton Sands jako miejsce wicze) i zacz obstawa, by wzmocni forty kacje w Dolnej Normandii. 20 Mimo ograniczonych warunkw, w jakich musia dziaa na Zachodzie Wehrmacht, udao si to przeprowadzi. Cotygodniowy raport wywiadu Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych z 29 maja zawiera mroc krew w yach informacj:
Ostatnie ruchy niemieckich si

ldowych zdaj si

kierunku

Cherbourga pogld, e

potwierdza

okolice Hawru-Cherbourga

uwaane

s za prawdopodobny, a moe nawet gwny punkt naszego ataku.21

Czyby Hitler pozna sekret operacji Overlord? Mona si byo o tym przekona dopiero po rozpoczciu waciwej akcji; tymczasem nadeszy dobre wieci, e gwne siy pancerne pozostaj nadal na pnocnym wschodzie od Sekwany wraz z 15 Armi.

Kiedy mia nastpi atak? Dyrektywa Morgana gosia: jak najszybciej. Marzec nie wchodzi jednak w rachub. Nawet gdyby alianci wybrali par pogodnych dni na przepynicie kanau i desant, prawdopodobiestwo, e na wybrzeu Calvadosu podczas ldowania i koncentracji si moe szale sztorm, wyeliminowao marzec jako miesic zbyt ryzykowny. 1 kwietnia, data sugerowana przez Poczony Komitet Szefw Sztabw, te nie by dobrym terminem ze wzgldu

na nieprzewidywalne warunki pogodowe panujce na wodach kanau, a take dlatego, e odwil w Rosji uniemoliwiaby Armii Czerwonej rozpoczcie skoordynowanej ofensywy. Dlatego Morgan wybra 1 maja. Kiedy Eisenhower obj dowdztwo, przesun dat inwazji na 1 czerwca, by wykorzysta dodatkowy miesic na produkcj LST, LCVP i innych jednostek desantowych. Ta data oznaczaa, e Alianckie Ekspedycyjne Siy

Zbrojne wyrusz do akcji w pierwszym odpowiednim dniu po 1 czerwca. Wybr D-Day uzaleniony by od wielu czynnikw, a gwnie od wysokoci fali i fazy ksiyca. Admiraowie chcieli przepyn kana za dnia, by unikn zamieszania, mie jak najwiksz kontrol nad tysicem jednostek pywajcych i maksymalnie wykorzysta wsparcie ogniowe. Dowdcy si powietrznych take woleli dziaa w wietle dziennym, zanim pierwsze jednostki

zejd na brzeg, poniewa zaleao im, by moliwie zintensy kowa naloty bombowe. Wszyscy musieli jednak ustpi dowdcom si ldowych, ktrzy stanowczo obstawali przy nocnej przeprawie przez kana, by zaskoczy wroga, a take przy ldowaniu w pierwszych promieniach witu, aby mie przed sob cay dzie na umocnienie pozycji. Rommel przewidywa, e atak nastpi w ostatniej fazie przypywu, poniewa dziki temu pierwszy rzut

atakujcych miaby do przebycia najkrtszy odcinek play. Niemiecki genera niewiele jednak wiedzia o operacjach morsko-ldowych. Od samego pocztku alianci postanowili ldowa podczas pierwszej fazy przypywu, eby odzie desantowe mogy atwo podpyn na plae, a potem wycofa si z nich wraz z odpywem.

Czekali na noc pomidzy peni ksiyca a nowiem, by ota i spadochroniarze, ktrzy mieli by zrzuceni na teren Francji okoo piciu godzin przed Godzin H, mogli co widzie. Odpyw nastpujcy o wicie, po nocy w odpowiedniej fazie ksiyca, przypada w czerwcu dwukrotnie: 5, 6 i 7, a potem dopiero 19 i 20. Eisenhower wybra 5 czerwca jako D-Day. Miejscem ataku mia by wic poudniowo-wschodni brzeg pwyspu Cotentin i

wybrzee Calvadosu, dniem 5 czerwca, a por wschd soca. Rommel nie przeczuwa, e aliantom moe brakowa odzi desantowych. Sdzi, e jest wprost przeciwnie. Podwjni agenci dziaajcy w Anglii dostarczali mu jeszcze innych faszywych informacji, dlatego pomyli si take co do daty inwazji. W kwietniu myla, e nastpi to w pierwszym lub trzecim tygodniu maja. 6 maja pisa do ony:
Czekam na bitw, ktra moe

nastpi 15 maja albo dopiero pod koniec miesica.22

15 maja donosi:
Ju poowa maja. I nadal nic si nie dzieje. Myl, e wydarzy si to dopiero za par tygodni.23

1 czerwca przeanalizowa fazy ksiyca i wykresy obrazujce przypywy oraz odpywy, po czym owiadczy, e a do 20 czerwca nie ma odpowiednich warunkw do inwazji (jego zdaniem ostatniej fazy przypywu o

wicie). Nastpnego napisa do Lucie:

dnia

Nic nie wskazuje, e inwazja jest bliska.24

Hitler nie by lepszy w przewidywaniach. udzi si, e moe w ogle inwazji nie bdzie. 6 kwietnia powiedzia: Nie mog pozby si wraenia, e ta caa sprawa jest haniebn misty kacj. Pniej jednak skary si: Nie mamy adnego sposobu, by si dowiedzie, co oni tak naprawd knuj. 25

Nie moemy pozwoli sobie na porak powiedzia Eisenhower. Bya to wytyczna dla si zbrojnych. Nie istnia aden plan awaryjny. Podczas ofensywy ldowej, na okrelonym odcinku szerokiego frontu, atakujcy mogli pozwoli sobie na pewn elastyczno w planowaniu. Jeli pierwszy rzut nie zdoaby przebi si w gb ldu, nastpne jednostki mogy okopa si na ankach albo wycofa, by nastpnego dnia w innym miejscu znowu podj atak.

Zaoeniem operacji Overlord byo jednak wszystko albo nic. Hitler i Rommel nie mylili si, przypuszczajc, e jeli Wehrmacht nie pozwoli aliantom utrzyma si na ldzie, nie bd ju w stanie przygotowa w 1944 roku kolejnej ofensywy. wiadomo tak wysokiej stawki miaa doskonay wpyw na koncentracj ludzi z Kwatery Gwnej, ktrzy przygotowywali operacj, ale jednoczenie nakadaa na ich barki ogromny obowizek i powodowaa wrcz trudne do

zniesienia napicie. Pod koniec stycznia Eisenhower pisa do Mamie:

Gdybym dokadny tygodnia, wyobraenie, pracujemy! mg ci przedstawi z zeszego pewne gorczce

plan

dziaa miaaby w jakiej

Pod koniec maja donosi:

Mam wraenie, jakbym y na

styku linii wysokiego napicia.26

Rozdzia 5 Wykorzysta wszelkie atuty

Podczas I wojny wiatowej strona przygotowujca ofensyw musiaa liczy si z tym, e wrg moe przystpi

do kontrataku niemal na kadym odcinku frontu rozcigajcego si od granicy szwajcarskiej po brzeg kanau. Naleao wic wzdu linii frontu zgromadzi odpowiednie siy. To samo dotyczyo Niemcw okupujcych tereny Europy Zachodniej podczas II wojny wiatowej. Kwatera Gwna Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych bya w znacznie korzystniejszej sytuacji. Poniewa Niemcy nie byli w stanie przeprowadzi

ofensywy przeciwko Wielkiej Brytanii, alianci mogli skoncentrowa wszystkie swoje siy do przeprowadzenia ataku. Przed rokiem 1918, zanim powstay pierwsze eskadry bombowe i zaczto organizowa akcje desantowe (cigle jeszcze na bardzo ma skal), strona atakujca nie miaa moliwoci pojawi si na tyach wroga, by sparaliowa ruchy jego wojsk i przeszkodzi w wysaniu posikw na teren walki. Mona to byo osign

tylko poprzez dezinformacj i zmylenie wroga. Alianci korzystali z tych metod rwnie obecnie, ale dysponowali jeszcze trzema innymi rodkami, ktre mogy zapobiec przemieszczeniu niemieckich rezerw na pole walki, co pozwolioby odci Doln Normandi od pozostaej czci kraju, czynic z niej izolowany obszar o strategicznym znaczeniu. Tymi trzema rodkami byy: dywizje powietrznodesantowe, francuski ruch oporu i

lotnictwo. Sucy w nich ludzie nie mieli adnego dowiadczenia, tote pojawiy si istotne rnice zda co do tego, jak najlepiej mona je wykorzysta. Ostatecznie zdoano si jednak porozumie i uzgodniono plan dziaania. Pierwotny plan opracowany przez COSSAC zakada, e brytyjska 6 Dywizja Powietrznodesantowa, ldujca wok Caen, opanuje miasto i lotnisko w Carpiquet. By to miay plan zbyt

miay dla Montgomeryego, ktry chcia wykorzysta dywizj raczej do defensywy, zrzucajc j midzy rzekami Dives i Orne i odcinajc w ten sposb pla Sword[11]. Bradley tymczasem zdecydowa, by amerykaskie 82 i 101 Dywizje Powietrznodesantowe wyldoway na tyach wroga na pwyspie Cotentin, uniemoliwiajc Niemcom rozpoczcie lokalnych kontratakw na pla Utah. Spadochroniarze mogli dziki temu opanowa drogi wyjcia

z play, co pozwolioby 4 Dywizji Piechoty przedosta si w gb ldu. Zapoznawszy si z tymi planami, genera Marshall popad w przygnbienie. Na pocztku wojny wiza bowiem wielkie nadzieje z nowym rodzajem broni, jakim miay by jednostki spadochronowe, ale jak dotd nadzieje te pozostay nie spenione. We wrzeniu 1943 roku, na przykad, w ostatniej minucie zrezygnowano z planu zrzucenia 82 Dywizji Powietrznodesantowej na

lotniska wok Rzymu, poniewa uznano to za zbyt ryzykowne, i w efekcie dywizja udzielia jedynie taktycznego wsparcia przyczkowi w Salerno. Na pocztku 1944 roku Marshall wyzna Eisenhowerowi, e jest rozczarowany z powodu pozbawienia jednostek spadochronowych strategicznej roli w inwazji. Sdzi, e Alianckie Siy Zbrojne postaraj si w wikszym stopniu wykorzysta sw przewag w

powietrzu i uyj doborowych wojsk powietrznodesantowych, ktre utworzono z takim wysikiem. Marshall dostrzega w tym wszystkim brak koncepcji, spowodowany niedostateczn wspprac ze strony dowdcw, z ktrych kady zainteresowany by tylko swoim odcinkiem operacji. Zauway te, e gdyby jemu powierzono dowdztwo nad operacj Overlord, opowiedziaby si za jedn du akcj

powietrznodesantow, po czym doda: A jeli Brytyjczycy byliby jej przeciwni, przeprowadzibym j wycznie przy udziale amerykaskich onierzy. Marshall sugerowa Eisenhowerowi, eby zrzucono spadochroniarzy w gb ldu na poudnie od Evreux, sto kilka kilometrw od Caen. W pobliu Evreux znajdoway si bowiem cztery dogodne lotniska, ktre mona by szybko zdoby, a potem dziki nim wesprze lej uzbrojone jednostki

powietrznodesantowe. Taki plan wydaje mi si suszny owiadczy Marshall poniewa w moim odczuciu byoby to prawdziwe okrenie z powietrza i stworzyoby tak grob dla Niemcw, e musieliby zmieni swoje koncepcje defensywne. Pozwolioby te na cakowite zaskoczenie wroga, przeszkodzioby Niemcom w przeprawie przez Sekwan, a take mogoby w konsekwencji zagrozi ich oddziaom w Paryu. Ponadto dziki takiemu posuniciu

mona by stworzy baz dla francuskiego ruchu oporu. Jedyn wad swego planu Marshall widzia w tym, e jeszcze nigdy dotd czego takiego nie robilimy i szczerze mwic, to mnie niepokoi. 1 Eisenhower bardzo nie lubi spiera si z Marshallem i prawie zawsze si z nim zgadza. Dlatego te jego odpowied bya duga i miaa charakter pojednawczy. Stwierdzi, e od ponad roku ulubionym tematem jego rozmyla jest znalezienie

sposobu, ktry daby aliantom zasadnicz przewag nad wrogiem i oczywicie musia wzi pod uwag uycie spadochroniarzy. Niemniej jednak w tym wzgldzie Marshall si myli. Po pierwsze, jak tumaczy Eisenhower swemu szefowi, jednostki powietrznodesantowe musz znale si na ance play Sword i poza liniami wroga przebiegajcymi przez pla Utah, by na brzegu moga wyldowa piechota. A po drugie, co byo waniejsze,

siy desantowe, zrzucone w gbi ldu, nie byyby samodzielne, wolno by si przemieszczay i mogyby zosta atwo rozbite. Niemcy za udowodnili ju podczas tej wojny, e nie boj si strategicznego okrenia z powietrza. Wykorzystujc sie drg Europy Zachodniej, mogliby zgromadzi olbrzymie siy przeciwko okronym jednostkom i rozbi je w py. Przykadem takiej akcji moe by Anzio. Samotna jednostka desantowa, zdana wycznie

na posiki dostarczane drog powietrzn, pozbawiona czogw i ciarwek, powolna i niedostatecznie uzbrojona, nie ma szans na przetrwanie. Eisenhower powiedzia wic Marshallowi, e zrzucenie spadochroniarzy w okolicach Evreux nie tylko nie stwarzaoby adnej groby dla wroga, ale byoby marnowaniem ich moliwoci. Nie lubi przeciwstawia miaym koncepcjom postawy zachowawczej zakoczy Eisenhower, ale w dalszym

cigu obstawa przy uyciu 6, 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych zgodnie z zamierzeniem Montgomeryego i Bradleya, by trzyma siy niemieckie z dala od pla, na ktrych miano dokona inwazji. 2 Kiedy Eisenhower obj dowdztwo, Luftwa e wycofaa si na teren Niemiec, by zaj si obron powietrzn swoich miast, a to pozwolio aliantom opanowa niebo nad Francj. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone woyy wielki wysiek w

budow swoich ot powietrznych, myliwcw i przede wszystkim wszelkich typw rednich oraz cikich bombowcw. Poniesiono wielkie wydatki na ten cel. Jednym z powodw niedostatecznej liczby jednostek desantowych by wanie fakt, e ca stal, silniki, jak rwnie wszelkie moce przerobowe, przeznaczano na produkcj bombowcw. Ponadto siy powietrzne miay pierwszestwo w naborze ludzi, co odbywao si

kosztem armii ldowej, i powodowao niedobr kadry modszych o cerw i podo cerw na niszym szczeblu dowodzenia. Krtko mwic, rozbudowa si powietrznych bya duym wyzwaniem przy wczesnych moliwociach technicznych. Pozwolia jednak aliantom zdoby panowanie w powietrzu i kontrolowa przestworza dziki tysicom samolotw. Te dwa fakty daway ich siom zbrojnym olbrzymi przewag, nie spotykan w

historii wojskowoci. Ale czy to warte byo tego caego zachodu? Nikt si ju nad tym nie zastanawia: sprawa bya oczywista. Pozostawao natomiast pytanie: jak t przewag wykorzysta. Nie budzio wtpliwoci to, jak ota powietrzna powinna zosta wykorzystana w DDay. Wszyscy zgadzali si, e tu przed Godzin H i potem przez cay dzie kady aliancki bombowiec, ktry bdzie wystarczajco sprawny, wemie udzia w ataku na forty kacje

wybrzea normandzkiego. Spierano si natomiast co do roli, jak powinny odegra bombowce w cigu dwch miesicy poprzedzajcych inwazj. Genera Carl Spaatz, dowdca 8 Armii Lotniczej Stanw Zjednoczonych, i marszaek lotnictwa, sir Arthur Harris, dowdca Lotnictwa Bombowego RAF, byli zwolennikami teorii, e wojn mona wygra jedynie przy uyciu bombowcw. Brytyjski genera J.F.M. Whiteley, ktry podczas

kampanii rdziemnomorskiej peni funkcj zastpcy szefa sztabu Eisenhowera, bra udzia we wrzeniu 1943 roku w konferencji w Quebec z udziaem Churchilla, Roosevelta i Poczonego Komitetu Szefw Sztabw. Jak potem relacjonowa, miaa tam miejsce burzliwa dyskusja na temat operacji Overlord. Whiteley odnis wraenie, e w RAF-ie i w USAAF (dowodzonym przez Henryego Hopa Arnolda) bya potna grupa ludzi, ktrzy cho oczywicie mieli

nadziej, i Overlord przyniesie peny sukces, to jednak z alem musieli odmwi swego bezporedniego w niej udziau, poniewa byli zaangaowani w znacznie waniejsz batali przeciwko Niemcom. 3 Zasadniczo wic dyskusja midzy lotnictwem a siami ldowymi sprowadzaa si do bardzo prostej kwestii. Spaatz i Harris uwaali, e im dalej za liniami wroga bd dziaa bombowce czyli ju na terenie Niemiec, atakujc

cele strategiczne tym bardziej mog przysuy si operacji. Eisenhower i Kwatera Gwna Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych reprezentowali natomiast pogld, e bombowce bd tym bardziej przydatne, im bliej linii frontu zostan wykorzystane. W dodatku wynika jeszcze rozbieno zda midzy samymi dowdcami lotnictwa bombowego. Chocia Harris i Spaatz zgadzali si, e operacja Overlord nie jest

konieczna, mieli odmienne koncepcje dalszej strategii wojennej, jak powinno si zastosowa. Harris by zdania, e Lotnictwo Bombowe RAF mogoby skoni Niemcw do kapitulacji, terroryzujc ich cikimi nalotami. Spaatz uwaa, e amerykaska 8 Armia Lotnicza byaby w stanie zmusi ich do poddania si poprzez niszczenie wybranych okrgw przemysowych, zwaszcza ra nerii ropy i zakadw produkujcych paliwo

syntetyczne. Dowdcy si ldowych, a przede wszystkim Eisenhower, sdzili natomiast, e jedynym sposobem, by zmusi Niemcw do kapitulacji, jest wkroczenie na teren ich pastwa, a do tego niezbdne byo przeprowadzenie operacji Overlord. Jej sukces za moga zapewni tylko przewaga powietrzna. Jak to zwykle bywa w przypadku wojskowych, spr dotyczy nie tyle sprawy zasadniczej i najprostszej,

ktr by cel operacji, ile ju bardziej zoonej kwestii organizacji i struktury dowdztwa. Tu wszystko byo niejasne. Chocia Eisenhower sprawowa naczelne dowdztwo operacji, w rzeczywistoci dowodzi tylko siami przydzielonymi mu przez Poczony Komitet Szefw Sztabw, ktry nie da mu kontroli ani nad 8 Armi Lotnicz, ani Lotnictwem Bombowym. Jeli bowiem chodzi o wojska lotnicze, Kwatera Gwna Naczelnego Dowdztwa Alianckich

Ekspedycyjnych Si Zbrojnych sprawowaa dowdztwo jedynie nad brytyjskimi jednostkami powietrznymi (9 Armi Lotnicz), ktre znajdoway si pod bezporednim zwierzchnictwem wicemarszaka lotnictwa Tra orda Leigh-Malloryego. Leigh-Mallory dowodzi do tej pory wycznie myliwcami; by typem czowieka ostronego, z natury pesymisty, a Harris i Spaatz ani takich nie lubili, ani im nie ufali. Odmwili wic suby

pod jego komend, czy te w ogle pod dowdztwem Kwatery Gwnej. W styczniu Eisenhower spiera si z Marshallem i Arnoldem na temat struktury dowdztwa. Nalega, by Harris i Spaatz podlegali Kwaterze Gwnej przez kilka tygodni poprzedzajcych inwazj, tak by mona byo okreli cele ataku bombowcw. Owiadczy Arnoldowi, e bdzie si przy tym upiera. Ku jego zaskoczeniu i jednoczenie uldze, Arnold zgodzi si, aby

bombowce znalazy si pod jego bezporednim dowdztwem w czasie nadchodzcej operacji. 4 Eisenhower zamierza wykorzysta bombowce, by sparaliowa francuski ruch kolejowy. Uwaa, e dziki temu mona bdzie uniemoliwi Niemcom sprowadzenie posikw do Dolnej Normandii. Tak zwany plan Transportation (Transport) wymaga jednak czasu nie mona byo go zrealizowa w cigu dwchtrzech dni przed

rozpoczciem operacji. Dowdcy strategicznych si powietrznych zobowizali si, e wezm udzia w dziaaniach majcych na celu odizolowanie pola walki na krtko przed D-Day. Ich zadaniem miao by przerwanie linii telekomunikacyjnych, zerwanie mostw oraz sparaliowanie waniejszych obiektw kolejowych. Realizacja planu Transportation wymagaa jednak dugotrwaych bombardowa dworcw,

bocznic kolejowych, parowozowni, warsztatw naprawczych, obrotnic, sygnalizatorw, zwrotnic, a wreszcie caego taboru kolejowego lokomotyw i wagonw. Forrest Pogue, historyk, pisze:
Zabiegajc propozycji, o przyjcie swojej i

Eisenhower,

Tedder

Leigh-Mallory spotkali si z gorcym sprzeciwem lotnictwa sztabu 21 wikszoci bombowego, Grupy Armii, dowdcw czonkw a take

premiera i wikszej czci Gabinetu

Wojennego, i to zarwno z powodw strategicznych, jak i politycznych.5

Gwnie protestowali Harris i Spaatz. Harris twierdzi, e lotnictwo bombowe, odpowiedzialne za nocne naloty i bombardowania duych obszarw, nie bdzie w stanie przeprowadzi precyzyjnych atakw powietrznych na tak mae cele, jak dworce, warsztaty naprawcze, mosty i inne punkty komunikacyjne. Tedder, najwikszy zwolennik planu Transportation wrd

czonkw Kwatery Gwnej, czowiek, ktry zdoa przekona do niego samego Eisenhowera, oskary nawet Harrisa, e manipuluje danymi, by dowie, i jego bombowce nie s w stanie zniszczy wymienionych celw. Spaatz z kolei upiera si, e najlepszym wsparciem dla operacji Overlord bd dalsze bombardowania niemieckich ra nerii ropy, co przekonao Arnolda, ktry przeszed na jego stron. Spaatz dowodzi te, e jego plan Oil (Paliwo) sparaliuje

Niemcw znacznie skuteczniej ni plan Transportation. Eisenhower twierdzi, e plan Oil nie przyniesie natychmiastowego efektu, poniewa Niemcy zgromadzili we Francji, w rozproszonych i dobrze zamaskowanych zbiornikach, due zapasy ropy i benzyny. Dopiero po ich wyczerpaniu co nastpi po D-Day brak paliwa moe zakci niemieckie dziaania we Francji. Spaatz odpar ten argument, mwic, e plan Transportation w niewielkim

stopniu pomoe w odizolowaniu terenu walki, podczas gdy plan Oil z pewnoci bdzie bardziej przydatny w pniejszym etapie operacji. Tu wanie lea zasadniczy punkt sporu: Spaatz nie przewidywa wielkich trudnoci z ldowaniem na brzegu i umocnieniem si tam, Eisenhower za by przeciwnego zdania. Plan Oil pozwoliby take 8 Armii Lotniczej zachowa niezaleno od Kwatery Gwnej, na czym Spaatzowi

szczeglnie zaleao ze wzgldu na LeighMalloryego. Eisenhower by zaenowany otwart niechci, jak Spaatz okazywa Brytyjczykowi, i stara si go zapewni, e to Tedder osobicie bdzie nadzorowa kampani powietrzn. Co wicej, jak zanotowa Spaatz w swoim dzienniku, Eisenhower
prbowa delikatnie przekona

mnie do Leigh-Malloryego, mwic, e (...) by moe tego nie doceniam czowieka.

inteligencji

Powiedziaem mu, e moje pogldy si nie zmieniy i nie zmieni.6

Nie mogc doj do porozumienia z dowdcami lotnictwa, Eisenhower zwrci si do swoich przeoonych. Prbowa przekona Churchilla, e Tedder mgby peni rol jego prawej rki do spraw lotnictwa, co pozwolioby omija LeighMalloryego w sprawach zwizanych z jednostkami bombowymi. Wyonia si jednak zasadnicza trudno. Premier stwierdzi, e nie

moe by mowy o przekazaniu brytyjskiego lotnictwa bombowego naczelnemu dowdcy [operacji] ani jego zastpcy. Churchill nalega te, by plany Kwatery Gwnej dotyczce wojsk lotniczych zostay zatwierdzone przez Poczony Komitet Szefw Sztabw. Temu sprzeciwi si Eisenhower, dajc penej kontroli operacyjnej nad caym brytyjskim lotnictwem bombowym i amerykaskimi siami strategicznymi. By przy tym bardzo stanowczy

owiadczy Churchillowi, e jeli nie otrzyma dowdztwa nad jednostkami bombowymi, pjdzie sobie do domu. 7 Ta groba nie spotykana w historii wojskowoci (Rommlowi nigdy nie przyszoby na myl, by powiedzie Hitlerowi, e jeli nie otrzyma dowdztwa nad dywizjami pancernymi, pjdzie sobie do domu) przemwia do rozsdku Brytyjczykom. Gabinet Wojenny wyda zarzdzenie, w ktrym przyznawano Eisenhowerowi nadzr nad

lotnictwem bombowym. Marshall zaproponowa, by zamieni to sowo na dowdztwo. Brytyjczycy odmwili, co zaskoczyo Eisenhowera. 22 marca napisa w dzienniku:
Jeli nie otrzymam zadowalajcej odpowiedzi, drastyczne zamierzam rodki i podj

poinformowa

Poczony Komitet Szefw Sztabw, e zrzekam si naczelnego dowdztwa.

Brytyjscy szefowie sztabw mieli si zebra tego

samego rana. Kiedy Eisenhower usysza o rezultacie ich narady, dopisa w dzienniku:
Dowiedziaem si wanie, e

zaakceptowano sowo kierownictwo. (...) Amen!8

Tedder przygotowa list ponad siedemdziesiciu celw, ktre zamierzano zbombardowa we Francji i Belgii (by nie ujawnia miejsca inwazji, naloty nie mogy koncentrowa si wok Dolnej Normandii). 3

kwietnia mia j zatwierdzi Gabinet Wojenny. Brytyjczycy jednak ju wczeniej zakazali atakw powietrznych na terytorium krajw okupowanych i z tego te powodu wycofali si teraz z planu Transportation. Churchill pisa do Eisenhowera:
Powody koncentracji nalotw na te wanie cele s zrcznie poparte

wzgldami militarnymi,

ale gabinet

poinformowa,

z ca powag ustosunkowa si do przedstawionej propozycji i w

rezultacie j odrzuci.

Minister spraw zagranicznych, Anthony Eden, szczeglnie ostro sprzeciwia si planowi, mwic, e po wojnie Wielka Brytania bdzie czci Europy, ktra i tak ju skania si ku Rosji, bardziej, ni moglibymy sobie yczy. Doda te, e byoby le, gdyby Francuzi zaczli odnosi si do Anglikw i Amerykanw z nienawici. 9

Eisenhower odpowiedzia, e od przeprowadzenia planu uzaleniony jest sukces caej operacji Overlord, i stwierdzi, e nie widzi moliwoci, by z niego zrezygnowa. Przypomnia te Churchillowi, e Francuzi s obecnie w niewoli i to wanie im przygotowywana akcja przyniesie wyzwolenie. Nie moemy zapomina argumentowa e u podstaw decyzji o podjciu operacji Overlord lego przekonanie, e tylko nasze potne siy powietrzne

umoliwi przeprowadzenie akcji, ktr w innym przypadku naleaoby uzna za niezwykle ryzykown, jeli nawet nie szalecz. Na koniec stwierdzi, e odrzucenie planu byoby du lekkomylnoci. 10 Churchill przedstawi opini Eisenhowera Gabinetowi Wojennemu. Wymownie podkreli, jak wielki ciar odpowiedzialnoci spoczywa na naczelnym dowdcy. Powinnimy zadba doda by niepotrzebnie nie

przysparza mu trosk. Wyrazi jednak zaniepokojenie, e akcja si powietrznych przybierze tak okrutn i bezwzgldn form, i zauway, e plan Transportation podway dobre imi RAF-u. 11 W takiej sytuacji postanowiono zasign rady Francuzw. Szef sztabu Eisenhowera, genera Walter B. Smith, przeprowadzi wic rozmow z generaem Pierreem-Josephem Koenigiem, ktry reprezentowa Francuski

Front Wyzwolenia Narodowego generaa Charlesa de Gaullea, dziaajcy na terenie Algierii. Ku mojemu zdziwieniu donosi Smith Koenig ma znacznie bardziej trzewy pogld na t spraw ni my. Zauway: To jest wojna i naley si liczy, e bd o ary. Pogodzimy si z przewidywanymi stratami, byle tylko pozby si Niemcw. 12 Churchill by ju prawie przekonany cho do koca si nie poddawa. Postanowi

przekaza spraw do decyzji Roosevelta, by w ten sposb zmusi Amerykanw do wzicia przynajmniej czci odpowiedzialnoci za przyjcie planu. Wyoy Rooseveltowi obawy Gabinetu Wojennego o to, e bombardowania spowoduj masakr Francuzw, a take wtpliwoci, czy nie daoby si osign podobnych efektw militarnych innymi sposobami. Na koniec stwierdzi jednak, e to on, Roosevelt, musi podj

decyzj. Amerykaski prezydent odpar, e wzgldy militarne s tu decydujce. Plan Transportation zosta zatwierdzony. 13 Kwatera Gwna skierowaa wic bombowce do akcji. Przed D-Day alianci zrzucili na wybrane cele siedemdziesit sze tysicy ton bomb (siedemdziesit sze kiloton, czyli siedmiokrotnie wicej, ni wynosia sia wybuchu bomby atomowej zrzuconej na Hiroszim). Mosty na Sekwanie po zachodniej

stronie Parya zostay dosownie zmiecione. Jeli przyj, e natenie ruchu kolejowego wynosio w styczniu i lutym 1944 roku sto procent, to w poowie maja spado do szedziesiciu dziewiciu, a przed D-Day do trzydziestu omiu procent. Jednak nie osignito tego jedynie dziki bombardowaniom swoj rol odegra tu take francuski ruch oporu. Oczywicie Francuzi mieli pewne pretensje do aliantw o naloty na ich ziemie, ale nie

w takim stopniu, jak obawia si Eden. O ar w ludziach byo mniej, ni przewidywali pesymici z Gabinetu Wojennego. 3 czerwca, w cotygodniowym raporcie, opatrzonym numerem 11, wydzia G-2 (wywiad) Kwatery Gwnej Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych oceni efekty przeprowadzonej akcji. Raport zaczyna si od sw:
Kontrolowana przez wroga sie

kolejowa celem

na tak

Zachodzie bya intensywnych

i jest i

dugotrwaych atakw , jakim do tej pory nie podlega aden system

komunikacyjny.

Zniszczono lub trwale uszkodzono okoo tysica siedmiuset lokomotyw i dwadziecia pi tysicy wagonw, ale cho liczby te robiy wraenie, stanowiy zaledwie odpowiednio trzynacie i osiem procent taboru istniejcego przed nalotami. Co gorsza, Niemcy

mogli uzupeni straty w sprzcie, uszczuplajc tabor sucy w ruchu cywilnym. Jak napisano w raporcie:
[W wyniku akcji] najbardziej

ucierpieli Francuzi. Francuski ruch kolejowy zosta ograniczony na rzecz niemieckich potrzeb, a kulejca ju i tak gospodarka francuska doznaa

kolejnego ciosu. Tak wic straty nie osigny zapobiec takich rozmiarw , by

przemieszczeniom

oddziaw posikowych, jak si tego spodziewano, cho niewtpliwie w

pewnym

stopniu

ograniczyy

ruchy

nieprzyjaciela.

Poza taborem kolejowym, plan Transportation przewidywa take zniszczenie dworcw, obrotnic i mostw. Na mniej wicej dziewidziesit celw zrzucono blisko pidziesit osiem tysicy ton bomb, powodujc olbrzymie straty. Niestety jednak Niemcy doskonale sobie radzili z odbudow zbombardowanych obiektw:
W wielu przypadkach [zniszczenia]

zostay usunite i ponownie otwarto trasy, niekiedy nawet w cigu

dwudziestu czterech godzin.

Bardziej zadowalajcy by raport na temat mostw kolejowych na Sekwanie na trasie od Parya do wybrzey francuskich zerwanych zostao osiem mostw na dziewi. W przeddzie rozpoczcia inwazji wydzia G-2 (wywiad) Kwatery Gwnej wyda owiadczenie, ktre nie napawao optymizmem:

Dane ruchu

dotyczce wojsk

ograniczenia s dotd

niemieckich jak

niesatysfakcjonujce,

bombardowania nie stanowi dla nich powanego zagroenia.14

Ta ocena podwaa sens realizacji planu Transportation. Dowdcy jednostek bombowych nigdy nie wierzyli w jego celowo; po wojnie historyk amerykaskich si lotniczych napisa:
Jeszcze dugo po D-Day zadawano

sobie uzasadnione pytanie, czy efekty planu warte byy wysiku lotnictwa, a take zniszcze, jakich dokonano w miastach francuskich i belgijskich.15

Ci jednak, ktrzy najlepiej mogli to oceni, czyli niemieccy generaowie, byli gboko przekonani, e te wszystkie ataki zniweczyy w duym stopniu ich plany zwizane z kontrofensyw. 16 Bombowcem, ktry niewtpliwie zada wrogowi najwiksze straty podczas tej akcji, by B-26 Marauder,

skonstruowany przez Glenn L. Martin Company. Ten redni bombowiec lata na niskich wysokociach i niezwykle precyzyjnie tra a w cel, sta si wic maszyn wysyan gwnie do bombardowania mostw kolejowych i dworcw. Po wojnie szef sztabu Rommla, Hans Speidel, stwierdzi:
Zniszczenie drg kolejowych

uniemoliwio transport odwodw a do poowy maja 1944 roku. Brak

paliwa za sparaliowa wszelkie inne

ruchy. Mosty na Parya, a poniej czerwca

Sekwanie

poniej Loarze 6

take mosty na zostay

Orleanu 1944

przed na

zerwane

skutek

bombardowa powietrznych.

Ta wypowied Speidla zostaa wyryta na tablicy pamitkowej, ktr umieszczono na kadubie bombowca B-26 w Muzeum Si Powietrznych USA w Dayton, w stanie Ohio. Podczas wywiadu w 1946 roku genera Jodl powiedzia, e budowa umocnie

obronnych nie zostaa jeszcze i nie miaa zosta zakoczona, poniewa nie byo ju moliwoci, by sprowadza piasek i cement. 17 Gordon Harrison, historyk inwazji normandzkiej, oceni, e system komunikacyjny [we Francji] znalaz si w stanie zupenego zaamania, co okazao si bardzo wane dla bitwy o Normandi. 18 W akcji niszczenia systemu komunikacyjnego uczestniczyy nie tylko bombowce. Francuski ruch

oporu odegra tu nie tyle waniejsz, ile bardziej skuteczn rol, biorc pod uwag ilo uytych materiaw wybuchowych. Ruch oporu, ktry organizowa si w ponurych dniach 1940 roku praktycznie od zera, na pocztku 1944 by ju powanie liczc si si. Podobnie jak w innych krajach, mia bardzo zoon, wieloczonow struktur i skada si z komrek regionalnych oraz organizacji politycznych. Jego o cjalnym zwierzchnikiem by genera

Charles de Gaulle, ktry przebywa jednak w Algierii, z dala od sceny wydarze i nie mg sprawowa nad nim bezporedniej kontroli. Ogniwem poredniczcym midzy nimi byy: Kierownictwo Operacji Specjalnych (SOE), powoane przez Brytyjczykw pod koniec 1940 roku (pierwszych agentw zrzucono na spadochronach we Francji wiosn 1941), oraz Amerykaskie Biuro Sub Strategicznych (OSS), wzorowane na SOE. OSS

rozpoczo dziaalno w 1943 roku. Ruch oporu mia szereg sabych punktw. Przede wszystkim od pocztku by naraony na penetracj ze strony Niemcw. Posiada te niedostateczn ilo broni, a bardzo czsto jego czonkowie byli jej w ogle pozbawieni. czno w ramach jednej komrki bya marna, za pomidzy poszczeglnymi organizacjami nie istniaa. Ruch oporu nie mg rwnie liczy na poparcie spoeczestwa,

poniewa wikszo Francuzw wolaa nie mie kopotw z Niemcami. O sile ruchu oporu decydoway jednak takie czynniki, jak odwaga dziaajcych w nim ludzi, ich gotowo do powice i gorcy patriotyzm. Czonkowie ruchu oporu mogli przekazywa najbardziej aktualne i wiarygodne informacje (Widziaem na wasne oczy), dokonywa sabotay, uszkadzajc linie kolejowe, mosty i drogi, a take organizowa zbrojne

oddziay na tyach wroga, ktre byyby w stanie opni ruchy si niemieckich podczas inwazji. Ruch oporu by niewtpliwie najlepszym rdem informacji na temat Wau Atlantyckiego, poniewa w budowie wikszoci umocnie uczestniczyli Francuzi. Monsieur Clement Marie z Port-en-Bessin w Calvadosie by jednym z wielu, ktrzy w czerwcu 1942 roku zostali zmuszeni przez Niemcw do pracy przy wznoszeniu duego bunkra w

Pointe du Hoc (na zachd od play Omaha). Brakowao cikiego sprztu; pracowano przy uyciu opat i zwykych wzkw, wykorzystujc si ludzi i koni. Forty kacje sigay fundamentami gbokoci prawie siedmiu metrw. Wszystkie tunele i okopy byy zamaskowane; kopuy strzelnic wystajce nad ziemi rwnie przykrywano darni. Marie pomaga przy znoszeniu ziemi, ktr usypywano wok bunkra, by przypomina naturalne wzniesienie.

Pracowa take w Pointede-la-Perce (na zachodnim kracu play Omaha) przy budowie stacji radarowych dla niemieckiej Kriegsmarine. Przypomina sobie, e na pocztku 1944 roku zapowiedziano inspekcj Rommla. Niemcy polecili francuskim robotnikom, by zdjli czapki, gdy tylko pojawi si feldmarszaek. Wiadomo rozesza si bardzo szybko opowiada Marie i kiedy przyjecha Rommel, ani jeden czowiek w Port-en-Bessin nie mia na

gowie czapki czy kapelusza i w zwizku z tym nie musia ich zdejmowa. 19 Oczywicie Rommel nie zwrci uwagi na ten drobny akt nieposuszestwa. Zreszt z braku sprztu potrzebowa jak najwicej robotnikw. (Pod pewnymi wzgldami Wa Atlantycki zbudowano tak samo jak Wielki Mur w Chinach zosta wzniesiony rkami ludzkimi; rni si tylko tym, e Niemcy uyli betonu i stalowych prtw zbrojeniowych.) Wecie francuskich chopw do

budowy umocnie poleci Rommel dowdcy dywizji stacjonujcej w pobliu Hawru. Pacie im dobrze i na czas. Mwcie im, e wrg prawdopodobnie nie zaatakuje tam, gdzie umocnienia s najsilniejsze! Francuscy wieniacy chtnie nabij sobie kabz. 20 Niemcy oczywicie nigdy nie pacili wystarczajco duo kurs marki do franka by dla Francuzw rujnujcy, nie karmili te na tyle dobrze pracownikw, by zaskarbi sobie ich lojalno. Robotnicy

byli wic niezadowoleni i narzekali midzy sob, a niektrzy z nich nawizali wspprac z dziaaczami ruchu oporu, przekazujc im informacje. Kierownictwo Operacji Specjalnych przekazywao je do Londynu na wiele pomysowych sposobw, midzy innymi za porednictwem gobi pocztowych. Andr Rougeyron, ktry dziaa w ruchu oporu na terenie Normandii, opisa we wspomnieniach dziwn

metod przesyania informacji, stanowic poczenie dawnych sposobw komunikacyjnych z najnowszymi:

Zoy mi wizyt Ernest Guesdon. Bardzo si cieszy, bo znalaz na

swoim pastwisku gobia pocztowego, zrzuconego na spadochronie.

Podobnych przypadkw jest wiele. Ta metoda brytyjskich sub

wywiadowczych sprawdza si bardzo dobrze. Ptaki zrzucane s w nocy, w klatkach przywizanych do maych

spadochronw . waciciel sadu

Rano albo

znajduje

je

pastwiska. do

Komunikacja

dziaa

sprawnie,

przesyki doczany jest odpowiedni ekwipunek: paczka z poywieniem dla ptaka, zawierajca pergaminowa wszelkie koperta potrzebne

instrukcje i dwie tulejki do wkadania wiadomoci. Tulejki s przyczepione do obrczki znajdujcej si na apce ptaka. Doczaj bardzo jeszcze specjalny,

cienki papier, owek oraz

instrukcje, jak karmi, a nastpnie odesa gobia, a take pytania

dotyczce jednostek wojskowych, ich ruchw , stanu morale i oczywicie postpu prac przy budowie umocnie.

Rougeyron by szefem sekcji ucieczek, ktra ocalia wielu modych Amerykanw pilotw i zaogi samolotw zestrzelonych nad Francj. Za porednictwem gobi przesya informacje, e uratowani ludzie wymienieni tylko z nazwiska, bez stopni wojskowych s bezpieczni. Nie chcielimy pisa nic wicej, bo balimy si, e gobie mog zosta po

drodze zestrzelone. 21 Na zachd od Port-enBessin Niemcy postawili na kli e czterodziaow bateri. Potnym forty kacjom odpowiaday potne armaty 152 mm. Nie byy widoczne z powietrza, poniewa zostay zrcznie zamaskowane siatkami i ziemi. Wieniak, na ktrego polu je postawiono, by wcieky nie mg tam ani uprawia zb, ani pa byda. Wymierzy wic odlegoci midzy bunkrami,

stanowiskami obserwacyjnymi umieszczonymi na samym skraju klifu, dystans midzy nimi a wybrzeem i tak dalej. Jego niewidomy syn, chopiec w wieku omiu czy dziewiciu lat, jak wielu lepcw mia doskona pami. By kalek, tote Niemcy nie zwracali na niego uwagi. Pewnego dnia w pocztkach 1944 roku may wybra si autostopem do Bayeux. Udao mu si skontaktowa z Andr Heintzem, osiemnastoletnim dziaaczem ruchu oporu.

Przekaza mu informacje od ojca; Heintz wysa je do Anglii za porednictwem radia, wykonanego chaupniczo i ukrytego w puszce po zupie Campbell (dzi na wystawie w Muzeum w Caen). Dziki nim marynarka brytyjska dysponowaa w D-Day wsprzdnymi bunkrw na wybrzeu. 22 W maej wsi Benouville, pooonej przy mocie nad kanaem Caen, Thrse Gondre prowadzia kawiarni. Niemcy, ktrzy

popijali tu wino i zamawiali rne przekski, nie wiedzieli, e zna niemiecki. Kobieta powtarzaa zasyszane od nich informacje pani Vion, dyrektorce miejscowego szpitala pooniczego i jednoczenie szefowej miejscowego oddziau ruchu oporu, ktra z kolei przesyaa je swoim zwierzchnikom w Caen. Ci przekazywali wiadomoci dziaajcym w tym rejonie agentom Kierownictwa Operacji Specjalnych, tamci za drog radiow albo za

porednictwem maych samolotw do Anglii. W ten sposb major John Howard, dowdca kompanii Bykw i Kozw 6 Dywizji Powietrznodesantowej, ktry szkoli swoich ludzi przed czekajcym ich w D-Day atakiem na most w Caen, tak duo wiedzia o pozycjach wroga, a take o umiejscowieniu detonatora, za pomoc ktrego Niemcy zamierzali wysadzi most w razie inwazji. 23 Jednym z zada 506 Puku Piechoty Spadochronowej 101

Dywizji Powietrznodesantowej w DDay byo zdobycie osady SteMarie-du-Mont. Dziki dziaalnoci ruchu oporu porucznik Richard Winters z Kompanii E piset szstego wiedzia nawet, e dowdca stacjonujcej tam jednostki niemieckiej spotyka si z miejscow nauczycielk i e codziennie o pitej po poudniu wyprowadza psa na spacer. 24 Guillaume Mercader z Bayeux prowadzi sklep z rowerami. Przed wojn

zawodowo startowa w wycigach rowerowych. Opowiada potem w wywiadzie: Odnowiem w czasie okupacji kart rowerow i pod pretekstem treningu bez trudnoci mogem jedzi po okolicy. Podczas tych przejadek zbiera od zatrudnianych przymusowo Francuzw szczegowe informacje na temat budowy umocnie, ich infrastruktury, uzbrojenia, rozmieszczenia wojsk, zapr na plaach i tak dalej. Moim bezporednim zwierzchnikiem

by Meslin, alias podchory Morvin, dowdca pododdziau. Spotykalimy si co tydzie w Caen, przy ulicy Saint-Jean 259, gdzie przekazywaem mu dane informacje, ktre udao si zdoby. 25 Dziki informacjom ruchu oporu, uzupenianym i potwierdzanym przez nasuch Ultry oraz loty zwiadowcze, Alianckie Ekspedycyjne Siy Zbrojne dysponoway bardziej kompletn wiedz na temat stanu i siy wojsk nieprzyjacielskich ni

jakakolwiek inna armia w dziejach, przygotowujca si do ofensywy. Inn specjalnoci ruchu oporu by sabota. W latach 1941-1943 organizowano we Francji sporadyczne, nie skoordynowane akcje sabotaowe w zakadach produkujcych sprzt wojskowy, niszczono tory kolejowe, kanay, linie telefoniczne i telegra czne. Nie odbywao si to jednak na tak skal, by mogo niepokoi Niemcw. Ale z pocztkiem 1944 roku, kiedy

Kierownictwo Operacji Specjalnych przeszo pod zwierzchnictwo Kwatery Gwnej Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych, dziaalno sabotaowa zostaa rozszerzona i podporzdkowana planowi Transportation. Czowiek z ruchu oporu, ktry podkada we waciwym miejscu pod mostem lask dynamitu, by znacznie skuteczniejszy ni bombowiec B-17, zrzucajcy na ten sam cel dwieciepidziesiciokilogramow

bomb z wysokoci czterech tysicy piciuset metrw. Mg bowiem tak wyliczy czas eksplozji, by razem z mostem wyleciaa w powietrze take przejedajca lokomotywa. W pierwszych trzech miesicach 1944 roku ruch oporu zniszczy a osiemset osiem lokomotyw, podczas gdy w atakach powietrznych uszkodzono ich trzysta osiemdziesit siedem. Kiedy jednak wszed w ycie plan Transportation, stosunek tych liczb si zmieni: w kwietniu i

w maju bombardowania unieszkodliwiy tysic czterysta trzydzieci siedem lokomotyw, a akcje sabotaowe ruchu oporu zaledwie dwiecie dziewidziesit dwie. 26 Brytyjczycy liczyli na bardziej bezporedni pomoc ruchu oporu. Komitet skadajcy si z przedstawicieli Kierownictwa Operacji Specjalnych oraz armii rozwaa nawet moliwo wywoania francuskiego powstania narodowego. Ruch oporu

mgby wesprze operacj Overlord, gdyby wywoa strajk generalny albo powstanie na skal narodow. Przewayy jednak gosy ludzi trzewo mylcych. Pewien o cer francuski stwierdzi, e koncepcja powstania zakadaa udzia caego narodu, a przecie gotowych zaryzykowa ycie, jak to zwykle bywa, nie mogo by wielu. Poza tym, oglnonarodowe powstanie oznaczaoby walk z nowoczesnymi czogami przy

uyciu katapult z epoki Juliusza Cezara. 27 O cerowie z Kwatery Gwnej SHAEF podchodzili do sprawy bardziej realnie. Zamierzali wykorzysta komrki ruchu oporu do wysadzenia w D-Day gwnych magistrali kolejowych prowadzcych w rejon walki. Akcja otrzymaa kryptonim Vert. W maju Kierownictwo Operacji Specjalnych donioso Kwaterze Gwnej, e przygotowano si do zniszczenia piciuset

siedemdziesiciu jeden obiektw kolejowych. Plan Vert uzupeniony zosta jeszcze planem Tortue, ktry przewidywa zakcenie ruchu si niemieckich poprzez akcje partyzanckie, co w praktyce oznaczao ostrza kolumn wojsk nieprzyjacielskich ze Stenw i Brenw, a nastpnie ucieczk do lasu w nadziei, e Niemcy dadz si sprowokowa do pocigu. Czonkowie ruchu oporu czsto wpadali w rce Niemcw, byli aresztowani i torturowani, tote Francuzi

nie mogli zna terminu inwazji wczeniej. Rozkazy dotyczce akcji sabotaowych przesyano szyfrem przez radiostacj. Odbiorcy informacji musieli sucha wiadomoci BBC pierwszego, drugiego, pitnastego i szesnastego dnia kadego miesica. W razie zbliania si terminu inwazji mieli usysze jej wstpn zaszyfrowan zapowied. Potem naleao czeka na wiadomo B, czyli potwierdzenie, po ktrym w cigu dwudziestu czterech

godzin miao si pojawi wezwanie do walki. Kady rejon otrzyma inne haso. Hasem dla ludzi Mercadera w Bayeux byo zdanie: W Suezie panuje upa, a potem miao nastpi Koci le na dywanie. Mercader przypomina sobie dzie, kiedy usysza te sowa: Suchaem radia w Bayeux, w mojej piwnicy. O szstej trzydzieci pada pierwsza wiadomo: W Suezie panuje upa. Dwa razy. Potem absolutna cisza. I wtedy: Koci le na dywanie. Koci

le na dywanie. Te dwa razy, podobnie jak inne wiadomoci, ktre nas nie dotyczyy. Kiedy suchaem ich oszoomiony, przez chwil poczuem wzruszenie, ale szybko si opanowaem. Wyczyem radio i przeskakujc po cztery stopnie wybiegem z piwnicy. Przede wszystkim powiedziaem onie, co usyszaem. Potem wsiadem na rower i pojechaem powiadomi moich ludzi o zbliajcej si inwazji. Mielimy przed sob dug

noc. 28 Kwatera Gwna SHAEF pocztkowo zamierzaa ograniczy dziaalno sabotaow do terenu Dolnej Normandii. Uwaano, e inne rejony powinny poczeka z niszczeniem mostw do chwili, gdy wymagayby tego bezporednie dziaania si alianckich. Dotyczyo to szczeglnie poudniowej Francji, gdzie w poowie sierpnia planowano kolejny desant. Co wicej, gdyby ruch oporu ruszy do akcji w caym kraju, naraziby swoich

czonkw na zdemaskowanie i aresztowanie, a Niemcy mogliby w tym czasie naprawi szkody. Te racje jednak zostay zdominowane przez pogld, e w chwili inwazji naley wywoa moliwie najwikszy chaos na tyach wroga. Poza tym Kwatera Gwna SHAEF dosza do wniosku, e poszczeglne komrki ruchu oporu i tak nie pozostan w konspiracji, gdy usysz wiadomoci o rozpoczciu inwazji. Anthony Brooks,

dwudziestoletni Anglik, ktry wychowa si we francuskojzycznej czci Szwajcarii, a w chwili wybuchu wojny studiowa we Francji, dziaa w 1944 roku jako agent Kierownictwa Operacji Specjalnych na poudniu kraju, w okolicach Tuluzy. Otrzymawszy ze zrzutw materiay wybuchowe, rozdzieli je midzy swoich ludzi z ruchu oporu, ktrzy ukrywali je w szambach albo nawet w lokomotywach, jeli maszynista take nalea do

organizacji. (Chowalimy materiay wybuchowe w elektrycznych lokomotywach wspomina a aden niemiecki onierz nie zajrzy do czego, co opatrzone jest napisem 16 tysicy woltw i zamknite na klucz.) Cz materiaw ukrywano te w szambie w zbiornikach miecio si nawet dwadziecia kilogramw towaru. Jak wikszo agentw Kierownictwa Operacji Specjalnych, Brooks widzia, e jego podwadni si niecierpliwili i wprost rwali do

akcji. Musielimy pozwoli im na wysadzenie kilku pocigw opowiada nawet jeli byo to przedwczesne i nie mielimy takich rozkazw. Czasami zdarzao nam si wykolei niewaciwy, co jakby to powiedzie nie przysparzao nam zwolennikw. Pewnego razu wykoleilimy pocig Szwajcarskiego Czerwonego Krzya, cztery wielkie wagony pene jajek wyleciay w powietrze. Ludzie prbowali pniej wybiera z

rzeki tka na omlety i nie przestawali nam zorzeczy. 29 W kwietniu 1944 roku 2 Dywizja Pancerna SS Das Reich przeniosa si do miasteczka Montauban, pooonego w pobliu Tuluzy. Miaa tu zregenerowa siy po cikiej subie na Froncie Wschodnim, a take otrzyma nowe czogi Tygrysy, najwiksze i najlepsze, jakie produkowano w Niemczech. Napdzane byy benzyn wayy szedziesit trzy tony

i spalay galon paliwa (niecae cztery litry) na osiemset metrw. Stwarzay jednak wiele problemw technicznych. Miay tylko stalowe gsienice, ktre szybko cieray si na asfalcie. Z tego powodu Niemcy transportowali je wagonami kolejowymi. Sprowadzone do Montauban Tygrysy trzymano pod cis stra. Wagony, ktrymi je przewoono, byy ukryte na bocznicach kolejowych wok miasteczka, a na kadym dla niepoznaki ustawiono stare

francuskie ciarwki. Same wagony wydaway si bezpieczne. Brooks wymyli zadanie dla swoich ludzi. Wrd nich bya pikna siedemnastoletnia dziewczyna o imieniu Tetty, crka miejscowego waciciela garau, panna o krconych wosach, ktrej matka wci powtarzaa, by nie bawia si lokami. Przez cay maj Tetty, jej chopak, czternastoletnia siostra i inni po zmroku jedzili rowerami w rejon, gdzie stay wagony, usuwali smar z osi, a na to

miejsce sypali proszek cierny, otrzymywany ze zrzutw Kierownictwa Operacji Specjalnych. Brooks kaza im pozby si smaru, ale oczywicie Francuzi mwili, e gupio wyrzuca taki pikny zielony smar i sprzedawali go jako dobrej jakoci smar do silnikw, ktry osiga na czarnym rynku wysok cen. W D-Day Das Reich otrzymaa rozkaz, by wyruszy do Normandii. Niemcy zaadowali swoje Tygrysy na wagony. Te jednak

stany, zanim jeszcze dotary do Montauban. Uszkodzenia osi okazay si tak powane, e nie mona byo ich naprawi. Min tydzie, zanim Niemcom udao si znale nowe wagony, ale a w Perigueux, oddalonym o sto kilometrw, co nie wryo dobrze gsienicom i zapasom paliwa. Ruch oporu zreszt cay czas utrudnia dywizji drog z Montauban do Perigueux. W rezultacie Das Reich, oczekiwana przez Rommla w Normandii jakie trzy-cztery dni po rozpoczciu

inwazji, dotara tam siedemnacie dni pniej. Co wicej, jak odnotowuje z satysfakcj Brooks, aden pocig nie wyruszy po 5 czerwca z Montauban na pnoc bez zatknitej agi francuskiej albo amerykaskiej. 30 Trudno oceni dokadnie rol, jak w noc poprzedzajc D-Day odegray jednostki spadochronowe, jak rwnie dziaalno bombowcw i ruchu oporu na kilka tygodni przed inwazj. Nie ulega

jednak wtpliwoci, e podczas gdy Eisenhower nigdy nie musia si martwi o swoje tyy, Rommel ani przez chwil nie zazna spokoju.

Rozdzia 6 Plany przygotowania i

Jak mwi genera Eisenhower, opracowanie dobrego planu przed bitw ma decydujce znaczenie. 1

Jako naczelny dowdca nadzorowa wic proces przygotowywania planw operacji, ktry wydawa si nie mie koca, by niezwykle zoony i wymaga wsplnego wysiku mnstwa ludzi, poczwszy od o cerw sztabu w Kwaterze Gwnej, poprzez dowdcw 21 Grupy Armii (czyli sztabu Montgomeryego), brytyjskiej 2 i amerykaskiej 1 Armii, korpusw, dywizji, batalionw i kompanii, a po o cerw rnego szczebla wszystkich si zbrojnych lotnictwa,

marynarki i Stray Przybrzenej. W rezultacie operacja Overlord bya najstaranniej przygotowan inwazj w historii. Odwiedziwszy kwater sztabu Bradleya, Eisenhower powiedzia do o cerw: Dla tej operacji nie ma adnej alternatywy. Musi nam przynie sukces i tak bdzie. Wyldujemy tam, rzucimy do bitwy wszystkie swoje siy i postaramy si zwyciy. (Eisenhower powtrzy te sowa w 1964 roku podczas wywiadu dla Waltera

Cronkitea. Mwi z przejciem, marszczc nieco czoo, co pozwalao wyobrazi sobie si jego gosu, postaw, spokojn pewno siebie i zdecydowanie, jakie charakteryzoway go w 1944 roku. Potem wyranie si rozluni, umiechn niepewnie kcikami ust i doda: Ale na wojnie nie ma nic pewnego. Dopki nie wyle si batalionu przeciwko druynie, nic nie jest pewne. 2) Zadaniem przygotowujcych plan

operacji byo zapewnienie jej maksimum bezpieczestwa. W tym celu musieli by w staym kontakcie z oddziaami w terenie, obserwowa efekty szkole i manewrw, by wiedzie, co jest wykonalne, co moe by wykonalne, a co absolutnie nie. Musieli poczy te informacje z doniesieniami innych sub, eby opracowa wszechstronny plan, ktry zaakceptowaliby wszyscy zainteresowani. Proces ten rozpocz si na grze i stopniowo obejmowa

nisze szczeble dowodzenia. Eisenhower zdecydowa o miejscu i dacie inwazji. Pojawiy si wtpliwoci, czy ldowanie na play Utah nie przyniesie zbyt duych strat z powodu znajdujcych si za ni podmokych terenw, tote szef sztabu Eisenhowera, genera Smith, zaproponowa, by dywizje powietrznodesantowe opanoway groble wiodce przez mokrada w gb ldu. Spotkao si to z ostrym sprzeciwem dowdcw jednostek

powietrznodesantowych, ale ostatecznie stanowisko Eisenhowera, ktry popar Smitha, przesdzio spraw. 3 Pod koniec stycznia Eisenhower podejmowa decyzje zwizane gwnie z wyborem miejsca desantu. 25 lutego sztab Bradleya mia ju naszkicowany oglny plan dziaania; sztab brytyjskiej 2 Armii swj ukoczy miesic pniej. Stopniowo do procesu planowania wczay si sztaby poszczeglnych korpusw, dywizji, pukw i batalionw.

Genera Freddie de Guingand, szef sztabu Montgomeryego, wspomina, e cokolwiek zaproponowano, natychmiast spotykao si z gorcym protestem kolejnego szczebla dowodzenia. Jeli postulowao co dowdztwo korpusu, sztab dywizji wyraa sprzeciw. Jeli piechota i marynarka osigny porozumienie w jakie sprawie, mona byo mie pewno, e siy powietrzne nie wyra na to zgody.

De Guingand pamita te, e to sztab 21 Grupy Armii pod dowdztwem Montyego zadecydowa, by w pierwszym rzucie wysa do akcji czogi DD (am bie), osaniane przez ostrza dzia okrtowych. Powodem uycia czogw DD na pierwszej linii bya konieczno zaskoczenia wroga, co mogo osabi jego ducha walki; czogi miay rwnie stanowi wsparcie dla piechoty. 4 Na najwyszych szczeblach dowodzenia odczuwano pokus, by

opracowa kompleksow strategi z uwzgldnieniem dziaa nawet najmniejszych jednostek, ale szybko porzucono ten zamys. Genera de Guingand wyjania: Na pocztku prbowalimy opracowa niemal szkoln koncepcj kadego etapu inwazji w jakiej kolejnoci miay wchodzi do akcji artyleria, wojska inynieryjne, czogi, piechota ale po pierwszych wiczeniach zarzucilimy ten nonsensowny plan i pozwolilimy, by poszczeglne

jednostki, biorce udzia w ataku, same rozwizyway swoje problemy. 5 Problemy poszczeglnych korpusw, dywizji, pukw i batalionw zaleay oczywicie od zada, jakie im wyznaczono. Kady z oddziaw musia przezwyciy inne trudnoci, zwizane po pierwsze z uksztatowaniem terenu, na ktry mia dokona inwazji, a po drugie, co byo jeszcze trudniejsze, z rnymi rodzajami umocnie niemieckich. Rommel

natomiast, w przeciwiestwie do aliantw, nie mg niczego z gry zaplanowa, tylko poczyni przygotowania na wypadek ataku. Wczeniejsze opracowanie planu dziaa umoliwia koncentracj si i energii, lecz wymaga te znajomoci daty i miejsca ofensywy nieprzyjaciela, a tego Niemcy nie wiedzieli. Przygotowania do ataku, ktry moe nastpi wszdzie, nios ze sob konieczno znacznego rozcignicia linii obrony. Rommel wznis

umocnienia na kadej play, ktra choby teoretycznie moga by miejscem desantu wroga. Na morzu za pierwsz lini obrony Niemcw stanowiy miny rozmieszczone w wodach kanau, ktre wprawdzie nie zadowalay dostatecznie Rommla, natomiast dla marynarki aliantw byy powanym problemem. Umocnienia brzegowe rniy si w zalenoci od lokalnych warunkw terenowych, ale zapory pomidzy liniami przypywu i odpywu na

plaach Omaha, Utah oraz tych, na ktrych mieli wyldowa Brytyjczycy, wyglday podobnie. Skaday si z tak zwanych bram belgijskich, czyli stalowych ram wysokoci trzech metrw. Osadzano je w pasie biegncym rwnolegle do brzegu, okoo stu pidziesiciu metrw od linii przypywu. Do tych konstrukcji podczone byy miny talerzowe (przeciwczogowe, zawierajce niecae sze kilogramw trotylu) albo

stare francuskie pociski artyleryjskie z Linii Maginota, wycelowane w morze i gotowe do odpalenia. Admira Ruge nie wierzy w umieszczane pod wod miny typu ldowego i pociski artyleryjskie, poniewa nie miay zabezpiecze wodoodpornych, jednak min morskich brakowao. 6 Okoo stu metrw od linii przypywu znajdowaa si potna zapora z pali, wbita w piasek pod takim ktem, by ich ostre koce skierowane byy ku morzu. Do kocw

niektrych pali przyczepiano miny talerzowe. Mniej wicej siedemdziesit metrw od brzegu Niemcy rozstawiali tak zwane jee (trzy albo cztery stalowe prty dugoci dwch metrw, poczone razem w rodku), ktre mogy rozpru dno kadej odzi desantowej. Rommel sta na ziemi francuskiej niczym kolos. Mg zatopi, i zatapia osady, przerywajc tamy na rzekach albo pozwalajc morzu wdziera si w gb ldu. Mg wysiedla obywateli

francuskich, burzy domki letniskowe i inne budynki, by zrobi miejsce dla artylerii. Mg wycina lasy, by mie materia do budowy zapr na plaach. Istnienie tych zapr postawio aliantw przed wyborem: czy ldowa podczas ostatniej fazy przypywu, naraajc odzie desantowe na zniszczenie, czy przypyn z pocztkiem fali, co pozwolioby Niemcom wyci pierwszy rzut atakujcych w trakcie pokonywania przez nich

odsonitej poaci piachu a do kamienistego pasa wybrzea[12] na play Omaha czy linii wydm na play Utah, ktre mogy da im pewn oson. eby w peni wykorzysta ten niebezpieczny dla aliantw odcinek, Rommel zgromadzi w pobliu dodatkowo jeszcze swoje stacjonarne dywizje (wrd nich byy Bataliony Wschodnie; pidziesit procent sucych w nich onierzy stanowili Polacy albo Rosjanie). Przy wyjciach z play

Omaha na przykad, u stp urwiska, a take na zboczu i na szczycie znajdoway si okopy, w ktrych ukrywali si strzelcy i obsuga dzia. Wzdu drg odchodzcych w gb ldu, a take ju na paskowyu, rozmieszczono setki tobrukw, wybetonowanych okrgych dow, na tyle duych, by pomieci obsug modzierza, karabin maszynowy lub nawet wieyczk czogu. Tobruki poczone byy z sob podziemnymi tunelami. Przed

nimi i wok nich Niemcy ustawili grujce nad pla betonowe zapory. Podobnie jak w tobrukach, umieszczano w nich szkice panoramiczne przedstawiajce uksztatowanie terenu rozcigajcego si poniej, z podanymi odlegociami i ktem odchylenia poszczeglnych celw. Na samej Omaha Niemcy wznieli dwanacie silnych pozycji obronnych, umoliwiajcych ostrza ogniem ankowym caej

dugoci play. W bunkrach z otworami strzelniczymi umiecili potne armaty 88 mm i 105 mm, ktre byy wymierzone w pla, nie w morze. Bunkry miay jednak dodatkowe skrzydo skierowane ku morzu, ktre penio rol osony przed ostrzaem okrtw alianckich. Na wzniesieniu rozmieszczono osiem betonowych bunkrw i cztery otwarte stanowiska polowe z armatami od 75 mm do 88 mm, ktre mogy ostrzela kady metr play. Pochodziy

one z caego obecnego imperium niemieckiego 75 mm z Francji, wielkie armaty z ZSRR, 105 mm z Czechosowacji, jeszcze inne z Polski. Potne bunkry mogy wytrzyma nawet najsilniejszy ostrza okrtw alianckich, tak e armaty nie zostayby uszkodzone. By ochroni bunkry przed bezporednim atakiem piechoty, majcej do dyspozycji granaty i miotacze ognia, Niemcy otoczyli je polami minowymi i drutami kolczastymi.

Tak wic Amerykanie, ktrzy mieli wyldowa na play Omaha, musieli pokona na pokadach LST zaminowany kana La Manche, dosta si na brzeg odziami Higginsa pod ostrzaem baterii ldowych, potem przedrze si przez pas zaminowanych zapr szerokoci okoo stu pidziesiciu metrw pod krzyowym ogniem pistoletw i karabinw maszynowych, wrd eksplodujcych pociskw artyleryjskich i modzierzowych, by znale

pierwsze schronienie za kamienistym wystpem. Byliby wic pod potrjnym ostrzaem karabinw maszynowych i cikiej artylerii z prawej i lewej strony, broni mniejszego kalibru od frontu oraz pociskw modzierzy spadajcych na nich z gry. Jeliby wic onierze amerykascy nie zostali zabici w czasie desantu czy podczas pokonywania pierwszego odcinka play, jeliby jakim cudem udao im si dotrze do wystpu, to Rommel poczyni

wszelkie starania, by dotarli tam ranni. A jeli nie ranni, to cakowicie sparaliowani przez strach. Aby zatrzyma ich w tym miejscu, Rommel poleci jeszcze gciej zaminowa teren. Pomidzy gazami a urwiskiem znajdowa si paski fragment play (w pewnych miejscach bagnisty). Niemcy rozcignli tam druty kolczaste, ale Rommel polega gwnie na minach. W nieregularny sposb rozmieszczono tam ich wszelkie moliwe typy.

Niektre zawieray zwyky adunek trotylu, byy przykryte kamieniami i wybuchay przy szarpniciu drutu podczonego do zapalnika. Miny S mona natomiast nazwa prawdziwym wynalazkiem szatana detonowane, wyskakiway w gr i eksplodoway na wysokoci piersi czowieka. Byy te i inne. cznie Rommel rozmieci ich sze i p miliona, a domaga si jeszcze kilku milionw wicej (zamierza wykorzysta

jedenacie milionw min przeciwpiechotnych). 7 Poza pasem min, na drogach odchodzcych od play znajdoway si rowy przeciwczogowe, liczce okoo dwch metrw gbokoci, oraz cementowe zapory, uniemoliwiajce przejazd czogw i ciarwek. Za tym wszystkim rozmieszczone byy potne dziaa w Pointe du Hoc znajdowaa si bateria szeciu armat 155 mm, ktra moga ostrzela wszystkie jednostki

przybijajce do pla Omaha i Utah; kolejna, w St-Marcouf, skierowana bya prosto na pla Utah; nastpna, w Longues-sur-Mer, strzega play Gold i tak dalej. Za pla Omaha, po przebyciu paskowyu, nie byo ju adnych umocnie. Wynikao to z faktu, e Rommel nie mg rozbudowa forty kacji w gb ldu, poniewa Wa Atlantycki rozciga si na zbyt duej dugoci, a rodki do jego budowy byy niewystarczajce.

Odzwierciedlao to stosunek Rommla do bitwy o plae, oparty na zasadzie wszystko albo nic. Ale jak moe potwierdzi kady onierz amerykaski, ktry walczy w Normandii, w krainie ywopotw i zbudowanych z kamienia domw, stod i zabudowa gospodarskich stae forty kacje nie byy potrzebne. Sielska Normandia stanowia przy zastosowaniu najnowoczeniejszej broni idealny teren obrony. Na plaach Gold, Juno i

Sword rwnie ustawiono liczne zapory, ale wydmy nie byy tu tak wysokie jak w przypadku Utah i zamiast urwiska za waem ochronnym znajdoway si francuskie domy letniskowe. Niektre z nich zostay przez Niemcw zburzone w celu stworzenia lepszego pola raenia, inne wykorzystano jako punkty obrony. Wzdu wybrzea rozsiane byy te bunkry due i mae. Jak wszdzie, pas obronny nie by rozbudowany w gb. Na Utah take

umieszczono zapory, za pla jednak nie byo urwiska, lecz tylko wa ochronny wysokoci od trzydziestu do dziewidziesiciu centymetrw, a za nim wydmy. Niemcy nie stworzyli tu systemu okopw dla swojej piechoty, ale za to wykopali w piasku tobruki, montujc w nich wieyczki czogw. Tobruki poczone byy podziemnymi tunelami. Oprcz nich lini obrony tworzyy bunkry z cik artyleri, pola minowe i cignce si kilometrami

zasieki z drutu kolczastego. Punktem oporu na play Utah by bunkier w La Madeleine. Znajdoway si w nim: armata 88 mm, dwa dziaa przeciwpancerne 50 mm, dwie armaty 75 mm, haubica 40 mm, pi granatnikw, dwa miotacze ognia, trzy cikie karabiny maszynowe w tym jeden umieszczony pod opancerzon wieyczk i osiem Goliatw. Byy to miniaturowe czogi, niewiele wiksze od dziecicego wzka, wypenione materiaem

wybuchowym i zdalnie sterowane za pomoc radia. Za wydmami Utah rwnolegle do play biega droga. Odchodziy od niej w gb ldu cztery boczne drogi, czy jak nazywali je Amerykanie groble. Wiody nad podmokymi polami, nawadnianymi przez miejscowe rzeki. Za mokradami Rommel rozmieci w kadej wsi jednostki wojskowe, a w groble wycelowa dziaa artylerii polowej. cignite w ten rejon oddziay naleay

do 709 i 716 Dywizji (skadajcych si z batalionw gruziskich i 642 Batalionu Wschodniego) i nie miay wasnego transportu. Owe jednostki ldowe wykorzystywane byy do budowy miejscowych umocnie, skadajcych si gwnie z wystajcych w gr pali, ktre wbijano na polach, gdzie ewentualnie mogy ldowa szybowce. Poniewa alianci masowo cho nie zawsze z pomylnym skutkiem uywali szybowcw podczas kampanii sycylijskiej

w 1943 roku, Rommel przypuszcza, e i teraz si nimi posu. By temu zapobiec, wymyli co, co nazwano szparagami Rommla byy to pale dugoci trzech metrw, wbijane w ziemi, na ktrych zamierzano osadzi poczone kablem pociski. Pociski wprawdzie nie przybyy z Parya a do D-Day, ale ju same pale mogy rozerwa drewniane szybowce, lecce z prdkoci ponad stu kilometrw na godzin.

Aby zmyli wroga, Rommel zbudowa take bunkry, w ktrych nie byo adnych dzia. Admira Ruge wspomina: Makiety baterii stay si celem wielu alianckich atakw powietrznych, dziki czemu udao nam si uratowa prawdziwe dziaa. Podczas operacji Fortitude Amerykanie masowo wykorzystywali gumowe, nadmuchane czogi i makiety innych cikich pojazdw, ale Niemcy nie korzystali z takich

wynalazkw. 8 Zamiast tego Rommel wlewa w ziemi coraz wicej betonu i sadzi coraz wicej szparagw. Genera pukownik Georg von Sodenstern, dowdca 19 Armii stacjonujcej w poudniowej Francji, uwaa go za szaleca. Na temat staych umocnie, bdcych ide xe Rommla, powiedzia: Jak aden czowiek przy zdrowych zmysach nie pooyby gowy na kowadle, gdy kto wali w nie motem, tak aden genera nie

powinien gromadzi swoich wojsk w miejscu, gdzie w pierwszym potnym ataku wrg moe rzuci do walki swe najlepsze jednostki. Rommel odpowiedzia na to: Nasi generaowie, ktrzy walczyli na Wschodzie, nie potra sobie wyobrazi, po co tu s. Tu nie chodzi o obron naszych linii przed atakiem fanatycznych hord, ktre nie dbaj o straty i stosuj nieskomplikowan strategi; mamy do czynienia z wrogiem, ktry angauje do walki ca swoj inteligencj i

wykorzystuje wszelkie moliwoci techniczne, ktry nie szczdzi rodkw i realizuje kad operacj tak, jakby wielokrotnie j przewiczy. 9 Nie myli si w swej ocenie amerykaskiej armii, ale zdaniem generaa barona Leo Geyra von Schweppenburga wycign mylne wnioski na temat sposobu odparcia ataku. Schweppenburg sprawowa dowdztwo nad Grup Pancern Zachd. Kiedy Rommel chcia cign 2 Dywizj Pancern bliej

wybrzea, na pnoc od Amiens, genera zaprotestowa. Rommel jednak nie da si odwie od swego zamiaru i skierowa t wyborow jednostk na samo wybrzee. Mrukn wtedy do admiraa Ruge: Dywizje pancerne zostan przeniesione do przodu, czy im si to podoba, czy nie!10 Niedugo potem rozwcieczony genera Schweppenburg spotka si z Rommlem w towarzystwie wyroczni Hitlera do spraw wojsk pancernych, generaa

Heinza Guderiana. Rommel powiedzia im wprost, e zamierza wkopa w ziemi kady czog wzdu linii brzegowej. Guderian by zszokowany. Z uporem twierdzi, e caa potga formacji pancernych ley w ich sile ognia i moliwoci przemieszczania si. Radzi Rommlowi, by przenis czogi poza zasig alianckich dzia okrtowych. Na potwierdzenie swych racji przytacza przykad ldowania aliantw na Sycylii i pod Salerno, kiedy Niemcy nie

mogli wyda im decydujcej bitwy, poniewa znajdowali si pod nieprzyjacielskim ostrzaem z morza. Guderian dobrze wiedzia, e oddziay desantowe wcale nie s bezbronne podczas przerzutu na brzeg. Wrcz przeciwnie chronione s przez wielkie dziaa okrtowe. Przekonywa wic Rommla, by rozway moliwo przeprowadzenia ofensywy zgodnie z taktyk Wehrmachtu, to znaczy w gbi ldu, gdy siy aliantw bd rozcignite. Tak wanie z wielkim

powodzeniem zrobili Rosjanie, co Guderian mg osobicie potwierdzi. Rommel nie zmieni jednak zdania. Jeli zostawimy dywizje pancerne na tyach powiedzia ostrzegawczo nigdy nie rusz do przodu. Gdy tylko zacznie si inwazja, siy powietrzne wroga sparaliuj wszelkie nasze ruchy. 11 Skadajc raport przed Hitlerem, Guderian twierdzi, e wojska niemieckie powinny wycofa si w gb ldu i tam walczy, co oznaczaoby

pozbawienie Rommla nie tylko dowdztwa, ale take jakiejkolwiek kontroli nad dywizjami pancernymi. Hitler jednak poszed na kompromis. 7 maja przekaza Rommlowi dowdztwo nad trzema dywizjami pancernymi: 2, 21 i 116. Pozostae cztery miay pozosta w gbi ldu. Genera Alfred Jodl, szef Naczelnego Dowdztwa Wehrmachtu, zapewni Rommla, e cho owe cztery dywizje znajduj si pod kontrol OKW, zostan skierowane do walki bez

uprzedniej paskiej proby gdy tylko upewnimy si co do zamiarw wroga i celu jego ataku. 12 Brzmiao to rozsdnie, ale fakty mwiy co innego: taka struktura dowodzenia powodowaa, e niemieckie dywizje pancerne w razie kryzysu otrzymywayby rozkazy nie od jednego dowdcy, lecz od trzech Rommla, Rundstedta oraz Hitlera. Jodl nie zwrci rwnie uwagi na fakt, e w ten sposb nie dokonano wyboru adnego planu. Hitler

nie popar ani Rommla, ani stronnictwa SchweppenburgGuderian. Podobnie jak nie potra zaufa ludziom, nie ufa te adnemu z planw. Jego decyzja spowodowaa osabienie si niemieckich, przyczyniajc si do ich pniejszej klski. Rommel cign swoje trzy dywizje pancerne tak blisko wybrzea, jak tylko mg zwaszcza dwudziest pierwsz w okolice Caen. Bya to jego ulubiona dywizja podczas kampanii w Afryce, tam te

zostaa zdziesitkowana. Odbudowano j z kadry dawnych o cerw, do ktrych nalea pukownik Hans von Luck. Dywizj dowodzi genera Edgar Feuchtinger, ktrego wybrano na to stanowisko, poniewa dobrze organizowa parady wojskowe podczas corocznych zjazdw partii. Nie mia adnego dowiadczenia wojennego i niewiele wiedzia o czogach. Jak twierdzi Luck, Feuchtinger by czowiekiem kierujcym si zasad: yj i pozwl y innym. Lubi

przyjemnoci, ktre byy w Paryu. By jednak na tyle rozsdny, by powierzy rzeczywiste dowdztwo swoim bezporednim podwadnym. 13 Pozostae dwie dywizje pancerne pozostajce pod jego dowdztwem, dwunast SS i Panzer Lehr , Rommel umieci w takiej samej odlegoci od Calais, jak od Calvadosu. adna z nich nie moga jednak dosta si na plae w cigu paru godzin, co dowodzi, jak duga bya linia frontu, ktr Niemcy musieli

zabezpieczy. Genera Fritz Bayerlein, dowodzcy Panzer Lehr, uwaa swoj dywizj pancern za najlepiej wyposaon, jak kiedykolwiek dysponowaa armia niemiecka. Bya cakowicie uzbrojona; nawet piechota dywizyjna miaa kompletne uzbrojenie. Kiedy obejmowa nad ni dowdztwo, Guderian powiedzia mu: Przy pomocy tylko tej jednej dywizji powiniene zepchn aliantw do morza. Twoim celem bdzie wybrzee nie, nie

wybrzee morze. Z wyjtkiem dywizji pancernych, siy, jakimi dysponowa Rommel, nie przemieszczay si zbyt sprawnie. Rundstedt, wierny swej teorii, e dynamiczna bitwa w gbi ldu jest skuteczniejsza ni walka toczona na staych pozycjach obronnych, stara si w pierwszych piciu miesicach 1944 roku usprawni transport dywizji stacjonujcych na wybrzeu. Jego wysiki byy jednak torpedowane przez Rommla,

ktry zamierza okopa wzdu wybrzea wszystkie jednostki wojskowe i kady czog. Jak jednak zauwaa Gordon Harrison, niemieckie wyobraenia o szybko przemieszczajcych si oddziaach w 1944 roku na Zachodzie niewiele miay wsplnego z amerykask koncepcj zmotoryzowanej armii. Mobilne jednostki niemieckie dysponoway w najlepszym razie dwiema lub trzema ciarwkami do przewozu niezbdnego ekwipunku, cignion przez

konie artyleri i rodkami transportu oglnego. Tak zwani zmotoryzowani onierze mieli rowery. 14 Wehrmacht by w 1944 roku dziwn armi. W skad jego dywizji pancernych wchodziy na przykad bardzo sprawne jednostki doskonale uzbrojone i wyposaone w nowoczesne pojazdy pancerne brakowao im jednak paliwa. Na skutek alianckich bombardowa rumuskich pl naftowych Niemcy odczuwali dotkliwie brak ropy i benzyny.

W przypadku dywizji pancernych, stacjonujcych we Francji, oznaczao to znaczne ograniczenie wicze wojskowych. Jeli za chodzi o dywizje piechoty, Wehrmacht w 1944 roku stanowi niemal replik armii cesarskiej z 1918. Uzaleniony by od dostaw kolejowych i transportu konnego, a onierze poruszali si gwnie pieszo. Biorc pod uwag organizacj, taktyk i doktryn wojenn, walczy tak, jak walczono w 1918 roku podobnie Wa

Atlantycki by prb odtworzenia systemu okopw z I wojny wiatowej. Mimo braku odpowiedniego sprztu, niemieckie dywizje piechoty mogy porusza si znacznie sprawniej, gdyby je w tym przewiczono. Rommel jednak mia tak obsesj na punkcie betonowych umocnie i budowy zapr z pali na plaach, e kierowa do tych prac take swoich onierzy. Podwadnemu, ktry domaga si wicze wojskowych, odpowiedzia: Zabraniam

organizowania jakichkolwiek szkole; ycz sobie natomiast, by wykorzystano kad chwil na budow zapr. Wanie na plaach zdecyduje si los inwazji, i to w cigu pierwszych dwudziestu czterech godzin. 15 Nawet jednostki 21 Dywizji Pancernej z okolic Caen zostay skierowane do pracy przy wbijaniu szparagw Rommla. W marcu, po tym jak odwil unieruchomia niemieck armi na Froncie Wschodnim, Hitler zacz

przerzuca wojska na Zachd. Rommel wysya je tam, gdzie byy najbardziej potrzebne. Na pwysep Cotentin skierowano now 91 Dywizj, uwaan za zmotoryzowan, a take 6 Puk Spadochronowy, dowodzony przez pukownika Friedricha von der Heydtego, synnego ze swych dokona na Krecie. Jego oddzia by jednostk elitarn, zoon z samych ochotnikw. Przecitna wieku sucych w nim onierzy wynosia siedemnacie i p roku (dla porwnania

onierze 709 Dywizji Piechoty stacjonujcej na pwyspie Cotentin mieli rednio trzydzieci sze lat). Po przybyciu do Normandii pukownik by zaszokowany stanem uzbrojenia i wyposaenia dywizji niemieckich. Bro, jak dysponoway, pochodzia ze wszystkich krajw, ktre znajdoway si pod panowaniem niemieckim, i bya w uyciu podczas ostatnich trzydziestu lat. Jego puk mia za na wyposaeniu cztery rodzaje

granatnikw i siedem typw lekkich karabinw maszynowych. Heydte by rwnie zdumiony, kiedy dano mu do podpisania pewien dokument. Pochodzi on od Hitlera, ktry da, by kady z dowdcw zoy pisemn obietnic, e nie opuci stanowiska walki i bdzie broni kadego skrawka ziemi, gdy nadejdzie inwazja. Heydte odmwi podpisania deklaracji; dowdca jego korpusu tylko wzruszy na to ramionami. 16 W maju na pwyspie

Cotentin Rommel mia wic trzy dywizje: 243, 709 i 91. Wzdu wybrzea Calvadosu rozmieci za kolejne trzy: 352 naprzeciwko play Omaha, 716 przy plaach brytyjskich i 21 Pancern wok Caen. O niczym to jednak nie wiadczyo. Budowa betonowych umocnie i kopanie tych wszystkich roww wzdu brzegu miao na celu zatrzymanie wroga na plaach na tyle dugo, by jeszcze przed zakoczeniem D-Day zorganizowa

kontratak jednostek pancernych. Majc jednak do dyspozycji tylko jedn dywizj pancern do obrony linii brzegowej na dugoci Calvados-pwysep Cotentin i dwie do obrony wybrzea rozcigajcego si od Hawru a po Holandi, Rommel nie mg liczy na tak szybkie uderzenie wojsk pancernych. Odmawiajc mu dowdztwa nad czogami, Hitler zniweczy wszystkie plany strategiczne Rommla. Mniej uparty genera mgby przyj strategi, ktr mu

narzucono, mimo e w ni nie wierzy. Lecz nie Rommel. Obstawa przy wasnej koncepcji, cho logika wskazywaa, e przy rodkach, jakimi dysponowa, nie moga sprawdzi si w dziaaniu. W dniu, w ktrym rozpocza si bitwa, potne dywizje pancerne Wehrmachtu byy wic unieruchomione nie tyle przez siy powietrzne aliantw, ich marynark, czy dziaania francuskiego ruchu oporu, ile z powodu zwyczajw

panujcych w kierownictwie Trzeciej Rzeszy. Przypumy jednak, e Rommel przekonaby Hitlera, aby odda mu pod bezporednie dowdztwo dywizje pancerne. Przypumy, e umieciby jedn z nich w Bayeux, a drug w Carentan (co wedug generaa Bayerleina, dowdcy dywizji Panzer Lehr , chcia uczyni). 17 Zamy te, e w D-Day Rommel przeprowadziby kontratak na 4 Dywizj Piechoty, ldujc na play Utah, i oddziay

dokonujce desantu na lewej ance Omaha i prawej Gold. Sytuacja byaby wtedy naprawd krytyczna powstaby ogromny chaos na atakowanych plaach i zginoby wielu ludzi. Naley jednak zastanowi si nad cen, jak zapaciby za to Wehrmacht. Biorc pod uwag system komunikacyjny aliantw, umoliwiajcy im koordynacj ostrzau wroga z morza i powietrza, siy morskie Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, wspomagane przez

kanadyjskie, norweskie, polskie i francuskie okrty, mogy unicestwi kady atakujcy czog. Innymi sowy koncepcja Rommla, by zatrzyma aliantw ju na plaach, bya bdna z zaoenia. cignicie wojsk pancernych w zasig ostrzau okrtw alianckich byoby, jak zreszt twierdzi Guderian, szalestwem. Na Sycylii i pod Salerno czogi niemieckie wprawdzie przebiy si przez linie aliantw i dostay w poblie pla, ale zostay tam kompletnie rozbite przez

alianckie niszczyciele. Rommel jednak nie by ani na Sycylii, ani pod Salerno. Rundstedt mia racj; jedyn nadziej Niemcw byo wycofanie si w gb ldu (jak zrobili to Japoczycy na wyspach Pacy ku) i wydanie aliantom bitwy poza zasigiem potnych dzia okrtowych. W tym celu jednak musieliby stworzy szeroki pas umocnie obronnych, skadajcy si z wielu punktw oporu, jak podczas I wojny wiatowej. Gdyby caa ta energia, ktr

spoytkowano na budow Wau Atlantyckiego, wykorzystana zostaa na przygotowanie pozycji obronnych w kadym zweniu terenu, przy kadym mocie czy przeprawie przez rzek, Niemcy mogliby utrzyma si we Francji a do zimy, a wtedy z powodu pogody ustayby operacje wojskowe. Przerwa jednak nie pomogaby Niemcom wygra wojny, poniewa wiosn 1945 roku alianci rozpoczliby zmasowany ostrza artyleryjski pozycji

niemieckich, nasilajc jednoczenie naloty, a do zrzucenia bomby atomowej na Berlin w sierpniu. Wszystko to jednak wymagaoby jakiego czasu, a tymczasem sytuacja Niemcw mogaby zmieni si na korzy. Duga zima, ktr alianci musieliby spdzi nad Sekwan i Somm, bardzo le wpynaby na ich morale, co z kolei poprawioby samopoczucie Niemcw. Mogaby rwnie skoni Stalina do rozwaa, czy nie warto byoby jednak

przystpi do negocjacji pokojowych z Hitlerem. Zastj na linii frontu prawdopodobnie umoliwiby te Niemcom zakoczenie prac na ich tajn broni, a take nad samolotem odrzutowym Me-262. Decyzja Rommla, by skupi wszystkie siy na plaach, za moliwie najpotniejszymi umocnieniami, oparta bya na ocenie sytuacji z wojskowego punktu widzenia. Natomiast decyzja Hitlera, ktry zgodzi si cho czciowo z koncepcj swego generaa,

wynikaa z megalomanii politycznej. Mentalno zdobywcy nie pozwalaa mu bowiem odda ani skrawka zdobytej ziemi. Rommel i Hitler popenili podstawowe bdy, przygotowujc plany dziaania w D-Day, poniewa opierali si na faszywej ocenie realiw. Jedynie sdziwy Rundstedt, penicy na Zachodzie rol marionetki, nie myli si, kiedy doradza wycofanie si poza zasig alianckich dzia okrtowych. Rommel z Hitlerem

bardziej ni okrtw obawiali si jednak samolotw wroga. Spogldali z lkiem w niebo, nie na morze. I to by ich bd. Doktor Detlef Vogel z Militargeschichtliches Forschungsamt we Fryburgu pisze:
To naprawd zadziwiajce, e

wysi dowdcy wojskowi, ktrzy ju kiedy prowadzili tak skomplikowane operacje zaczepne, nagle postanowili ukry si za waem obronnym.18

Rwnie zaskakujce byo

to, e Rommel, dowdca znany z byskotliwej taktyki, przemylanych posuni i byskawicznych uderze, przyj wycznie postaw obronn. 11 maja odwiedzi La Madeleine na play Utah. Dowdc kompanii w tym punkcie forty kacji by dwudziestotrzyletni podporucznik Arthur Jahnke, ktry zosta ciko ranny na Froncie Wschodnim. Rommel przyjecha swoim horchem, przywoc w baganiku akordeony, mia bowiem zwyczaj dawa je w prezencie

onierzom jednostki, ktra spenia jego oczekiwania. Podporucznikowi Jahnke i jego ludziom nie dane byo jednak wysucha koncertu. Rommel by w zym nastroju, ktry pogarsza si w miar, jak genera wdrowa wzdu wydm w towarzystwie swych adiutantw i nieszczliwego Jahnkego. Jego krytyka przypominaa razy biczem: za mao zapr na play, za mao min wok bunkra, za mao drutu kolczastego. Jahnke tego nie wytrzyma i zaprotestowa:

 Panie feldmarszaku, rozcigam cay drut, jaki dostaj, ale nic wicej nie mog zrobi. Paskie rce, poruczniku! Chc zobaczy paskie rce! zada Rommel. Zbity z tropu, Jahnke zdj rkawiczki. Na widok gbokich szram na zdeformowanych doniach Rommel zagodnia: Dobrze, poruczniku powiedzia. Krew, ktr pan straci podczas budowy umocnie, jest rwnie cenna,

jak ta przelana w walce. Wsiadajc do horcha, Rommel poradzi jeszcze Jahnkemu, by by szczeglnie czujny podczas przypyww, bo jak stwierdzi, alianci na pewno przybd wraz z przypywem. 19 Alianci tymczasem pracowali nad przygotowaniem jak najskuteczniejszego planu. Wa Atlantycki przeraa ich, ale w adnym razie nie uwaali go za nie do przebycia. 7 kwietnia, w

Wielki Pitek, sztab 21 Grupy Armii zakoczy opracowywanie oglnego planu inwazji i by gotowy zaprezentowa go dowdcom poszczeglnych jednostek. Spotkaniu przewodniczy Montgomery; odbyo si ono w jego kwaterze, w St Pauls School (ktr genera ukoczy). Zebranie to zacz ma na celu zapoznanie wszystkich dowodzcych oddziaami wojskowymi z caoci planu operacji Overlord, by sta si zrozumiay i jednoczenie

zosta zachowany w tajemnicy. Potem wyoy jego zaoenia. Zaczynajc od lewej strony, poinformowa, e brytyjska 6 Dywizja Powietrznodesantowa przystpi do akcji zaraz po pnocy, a celem jej dziaa bdzie unieszkodliwienie baterii w Merville, opanowanie mostw nad rzek i kanaem Orne, wysadzenie mostw nad Dives i generalnie osona anek. Brytyjska 3 Dywizja, z francuskimi i angielskimi

komandosami, miaa przebi si przez pla Sword i przej przez Ouistreham, by zdoby Caen i lotnisko Carpiquet. Zadaniem kanadyjskiej 3 Dywizji byo przedostanie si przez pla Juno w gb ldu do drogi czcej Caen z Bayeux. Brytyjska 50 Dywizja, ldujca na play Gold, miaa takie samo zadanie, plus zdobycie maego portu Arromanches i baterii w Longues-sur-Mer, poprzez atak od tyw. Ldujce na Omaha dwie

amerykaskie dywizje, 1 i 29, miay ruszy drogami wychodzcymi z play, opanowa wsie Colleville, StLaurent i Vierville, a potem przebi si w gb ldu. Zadaniem batalionw rangersw byo zdobycie baterii w Pointe du Hoc od strony ldu. Amerykaska 4 Dywizja Piechoty miaa przeby pla Utah, opanowa drog biegnc wzdu wybrzea i ruszy groblami na zachd, by potem skierowa si w stron Cherbourga.

101 Dywizji Powietrznodesantowej, ldujcej na poudniowy zachd od Ste-Mre-glise, powierzono zadanie zabezpieczenia grobli w gbi ldu, zniszczenie mostw w pobliu Carentan oraz opanowanie pozostaych, by osania poudniow ank Utah. 82 Dywizja Powietrznodesantowa miaa wyldowa za zachd od StSauveur-le-Vicomte, by zablokowa drog posikom niemieckim w zachodniej czci pwyspu Cotentin.

Omawiajc plan, Montgomery przyj zaoenie, e ldowanie na plaach nie bdzie problemem. Niepokoio go natomiast, czy onierzom uda si utrzyma na brzegu. Powiedzia podwadnym: Rommel moe trzyma swoje dywizje zmotoryzowane z dala od wybrzea, dopki nie bdzie pewien, gdzie nastpi nasz gwny atak. Potem jednak szybko je cignie i zada decydujcy cios. Jego stacjonarne dywizje bd prboway utrzyma si na

pozycjach obronnych w waniejszych rejonach, by potem przystpi do kontrataku. O zmierzchu przed D-Day wrg bdzie mg tylko si domyla, jakich si uyjemy do realizacji Neptuna [kryptonim morskiej czci operacji Overlord]. Wieczorem D-Day bdzie ju zna szeroko frontu i przyblion liczb atakujcych dywizji. Montgomery przypuszcza, e nazajutrz po D-Day Rommel sprowadzi w rejon ataku dwie dywizje pancerne; pi dni

pniej znajdzie si ich tam ju sze. Obrona i rozszerzanie zdobytego terenu bd wic jeszcze trudniejsze ni samo zdobycie go. 20 Po otrzymaniu zada generaowie i pukownicy zabrali si do roboty, opracowujc szczegowe plany dotyczce ldowania na brzegu ju na szczeblach dywizji, pukw i batalionw. Gdy si tym zajmowano w kwietniu i maju, Rommel budowa umocnienia, wlewa w nie beton i wznosi

stanowiska obronne. Alianccy dowdcy nie podzielali jednak pogldu Montgomeryego, e desant bdzie najatwiejszym z czekajcych ich zada. Uwaali, e jest to pierwszy z problemw do pokonania albo ostatni. Plan, ktry wyoni si ostatecznie w toku prac, wyglda nastpujco: Pierwsze ldujce puki miay zej na brzeg tu po zakoczeniu poprzedzajcego ca akcj bombardowania i ostrzau z morza. Jego celem byo zniszczenie znanych

aliantom stanowisk artyleryjskich i osabienie ducha onierzy niemieckich. Naloty zamierzano rozpocz o pnocy atakiem RAF-u na baterie przybrzene, rozmieszczone od ujcia Sekwany po Cherbourg (tysic trzysta trzydzieci trzy cikie bombowce miay zrzuci pi tysicy trzysta szesnacie ton bomb). O wicie amerykaska 8 Armia Lotnicza zbombardowaa pozycje obronne wroga w rejonie inwazji. Do ataku na punkty oporu na play Omaha

skierowano czterysta osiemdziesit B-24, ktre miay tam zrzuci cznie tysic dwiecie osiemdziesit pi ton bomb. Oddziay ldujce na Omaha spodzieway si zasta na play mnstwo lejw po bombach, stanowicych doskonae schronienie. Ostrza z morza mia si rozpocz o wschodzie soca i trwa do Godziny H minus pi minut (soce wschodzio o 5.58, Godzin H wyznaczono za na 6.30). Amerykaskie pancerniki

Texas i Arkansas, dysponujce dziesicioma dziaami 355 mm i dwunastoma dziaami 305 mm, ostrzelayby pla Omaha z odlegoci osiemnastu kilometrw, koncentrujc si ognia na Pointe du Hoc i w punktach oporu przy drogach prowadzcych w gb ldu. Przyczy si do nich miay trzy krowniki z dziaami 152 mm i osiem niszczycieli z dziaami 127 mm. Gdyby bombardowania i ostrza z dzia okrtowych nie rozbiy

obrocw w proch, nie sparalioway ich i nie obezwadniy strachem, do akcji gnbienia Niemcw przystpiyby odzie desantowe. Dwa z kadych czterech czogw DD, przewoonych na pla Omaha przez szesnacie LCT, mogy wystrzeli ponad ramp sto pidziesit pociskw z jednego dziaa, rozpoczynajc z odlegoci trzech kilometrw, na pitnacie minut przed Godzin H. Dziesi LCT miao przewozi trzydzieci sze haubic

(samobienych) 105 mm, nalecych do 58 i 62 Batalionw Polowej Artylerii Pancernej, ktre mogy wystrzeli po sto pociskw z odlegoci omiu kilometrw, rozpoczynajc akcj na trzydzieci minut przed Godzin H. Wreszcie czternacie LCT(R) przystosowanych byo do tego, by peni rol wyrzutni rakiet; kada z nich wystrzeliwaa tysic pociskw rakietowych z odlegoci trzech kilometrw od brzegu. Pod tak oson ognia miaa

wyldowa pierwsza partia onierzy. Plany dotyczce ldowania rniy si w przypadku poszczeglnych pukw i samych pla. Najbardziej reprezentatywny by plan dziaania amerykaskiego 116 Puku Piechoty 29 Dywizji, dokonujcego desantu na zachodniej (prawej) ance play Omaha. Jak pokazuje mapa, zadanie przebycia zapr byo bardzo zoone, a poszczeglne jego etapy zostay obliczone co do sekundy. Na pi minut przed

Godzin H, z chwil ustania ostrzau z morza i powietrza, ze wiszczcymi w grze pociskami rakietowymi z dwch LCT(R), Kompanie B i C 743 Batalionu Czogw (w liczbie trzydziestu dwch maszyn) miay wjecha na ld po prawej stronie play. Czogami tymi byyby DD, ktre miay podpyn do brzegu z odlegoci piciu i p kilometra. Przewidywano, e zajm pozycje ogniowe na styku ldu z morzem, by osania pierwszy rzut piechoty.

Dokadnie o Godzinie H, czyli o 6.30, do brzegu po lewej stronie play miao przybi osiem LCT, przywoc Kompani A 743 Batalionu Czogw. Razem z Kompani A przybyoby osiem cystern z paliwem, cigncych przyczepy z materiaami wybuchowymi, ktre miay by uyte przez saperw do zniszczenia zapr, zanim zakryby je przypyw. Minut po Godzinie H mia zej na brzeg pierwszy transport piechoty Kompania A na prawy skraj

play Dog Green, Kompanie E, F i G na Easy Green, Dog Red i Dog White. Kada kompania liczya dwustu ludzi i uzbrojona bya w karabiny, karabiny maszynowe, torpedy bangalore (adunki wybuchowe w rurze metalowej do wysadzania przeszkd z drutu kolczastego), bazooki, modzierze i granaty. Za pierwszym rzutem onierzy ruszyliby saperzy, potem lekka artyleria i baterie przeciwlotnicze, znowu saperzy, a pidziesit minut

po Godzinie H na brzeg miaa zej druga fala piechoty (116 Puk, Kompanie L, I, K i C). Szedziesit minut po Godzinie H z prawej strony play wyldowayby dwa bataliony rangersw; sto dziesi minut po Godzinie H am bie DUKW miay przywie cik artyleri. Przewidywano, e trzy godziny po Godzinie H do akcji wkrocz jednostki ratownicze marynarki i kompanie zmotoryzowane. Wtedy plae byyby ju oczyszczone, a kompanie

strzeleckie przemieszczayby si w gb ldu. (Genera brygady Norman Dutch Cota, zastpca dowdcy 29 Dywizji Piechoty, nie by zwolennikiem koncepcji, by rozpocz desant w pierwszej godzinie po wschodzie soca. Nie wierzy w skuteczno bombardowa powietrznomorskich, uwaa, e nie na wiele si zdadz, i by zdania, e ldowanie powinno nastpi w nocy w cakowitych ciemnociach. Dziki temu atakujcy

onierze mogliby bezpiecznie przeby plae i zaj pozycje u stp urwiska, zanim zauwayliby ich Niemcy. Plae i tak bd nafaszerowane gwnem owiadczy. Ciemnoci nie utrudni zasadniczo ldowania na brzegu; nie na tyle w kadym razie, by miao to zrwnoway wszystkie zagroenia zwizane z atakiem w wietle dziennym. Jego opini jednak zlekcewaono. 21) Kady ruch wymaga dokadnej synchronizacji w

czasie; akcja miaa rozpocz si trzy-cztery godziny przed Godzin H w portach poudniowo-zachodniej Anglii, oddalonych o sto szedziesit kilometrw od play Omaha. Wtedy nastpiby zaadunek ludzi i sprztu na LST, LCI i LCT. Po wydostaniu si poza teren portu jednostki pywajce miay uformowa konwj, a po przebyciu kanau zakotwiczy u brzegw Francji. Ludzie mieli zej po siatkach do LCVP albo przesi si na odzie, spuszczane w d na

urawikach. Dopki nie odpynaby d macierzysta, miay kry po morzu, a nastpnie uformowa szyk i skierowa si do brzegu. Plan dziaania sto szesnastego, przedstawiony tu w zarysie, by w rzeczywistoci znacznie bardziej szczegowy, istniay te rne jego wersje dla poszczeglnych odcinkw i play, ale generalnie nie odbiega znacznie od pozostaych. Bardzo due znaczenie przywizywano do zmasowanego

bombardowania umocnie na plaach, na p godziny przed przybyciem czogw, po ktrych mieli zaraz wyldowa pierwsi onierze i, korzystajc z powstaego zamieszania, opanowa okopy oraz drogi wychodzce z play. Potem ju tylko naleao sprawnie przerzuci na brzeg rodki transportu i artyleri, by zdoby wyej pooone tereny, i ruszy w gb ldu. Wszystko to zostao uwzgldnione w niezwykle precyzyjnym, opracowanym do najdrobniejszych

szczegw planie i dokonano tego bez pomocy choby jednego komputera. *** Szeregowy John Barnes z Kompanii A 116 Puku Piechoty, opuszczajc odpraw, na ktrej przedstawiono plan akcji, by pod wielkim wraeniem. Zejdzie na brzeg dokadnie o Godzinie H; minut pniej wylduje Kompania E, a za ni, trzy minuty po Godzinie H saperzy. Potem przybd: Kompania Sztabowa i artyleria przeciwlotnicza,

znowu saperzy, nastpnie pitnacie minut po Godzinie H Kompania L i tak dalej, przez cay dzie. Wydawao si to tak dobrze zorganizowane wspomina Barnes e wszystko musiao si uda. (...) Plan przypomina rozkad jazdy pocigw, a my bylimy niemal jak pasaerowie. Wiedzielimy, e za nami wylduj inne odzie, wszystkie o okrelonym czasie i zgodnie z planem. Nic nie mogo ju tego zatrzyma. 22

Inni nie czuli si tak pewnie. Kapitan Robert Miller ze 175 Puku 29 Dywizji Piechoty pamita teczk z planem operacji, ktr jego dowdca, pukownik Paul Pop Good, trzyma w rku. Bya grubsza ni najwiksza ksika telefoniczna. Po odprawie pukownik Good wsta, wzi j i prbowa przedrze na p, ale nawet tak silny facet jak on nie mg tego zrobi. Rzuci j wic za siebie i powiedzia: Zapomnijcie o tym

cholerstwie. Macie przenie swoje tyki na pla. Bd tam na was czeka i wtedy powiem wam, co dalej. Ani jedna rzecz z tego planu nie pjdzie jak trzeba. 23 Gdyby Eisenhower sysza te uwagi, z pewnoci zgodziby si z nimi. Zawsze powtarza, e przygotowujc si do bitwy, naley opracowa dobre plany, ale dodawa, e gdy tylko bitwa si zacznie, staj si bezwartociowe. W poowie maja plany dotyczce dziaa

poszczeglnych pukw byy ju gotowe, cho nie miay jeszcze charakteru ostatecznego. Wprowadzano do nich zmiany a do D-Day, w miar napywania nowych informacji czy danych na temat umacniania przez Rommla forty kacji. Major Kenneth Lord, asystent w G-3 (oddziale operacyjnym) 1 Dywizji, zwrci uwag na niepokojcy fakt. Do poowy kwietnia o cerowie 1 Dywizji obserwowali z zadowoleniem, e bramy belgijskie raczej skadowane s na plaach ni

rozmieszczane na swoich miejscach. Kiedy jednak B-17 przypadkiem pozby si bomb na play Omaha, przed powrotem do Anglii z odwoanego lotu, Lord przejrza zdjcia z bombardowania. Dostrzeg wybuchy min podwodnych tu przy play Easy Red. Major Lord powiadomi wic marynark, by zwrcia uwag na owe miny, poniewa, jak zauway, to ona ponosi odpowiedzialno za wszelkie dziaania operacyjne a do linii

przypywu na plaach. Marynarka odpowiedziaa, e zdaje sobie z tego spraw i ma rodki, by zniszczy miny. Mimo to dowdztwo 1 Dywizji zwrcio si do Kwatery Gwnej o przydzielenie dwch batalionw saperw, ktre potem wysano z pierwszym rzutem ldujcych. Kiedy Lord oznajmi saperom, e znajd si na czele ataku, doznali prawdziwego szoku. Major zapewni ich jednak, e bd mieli silne wsparcie czogw DD, tak piknie jak to okreli

sprawujcych si podczas manewrw wiczebnych. 24

Owe podwodne miny wywoay spor konsternacj w sztabie 21 Grupy Armii. Czy s one elektryczne, cinieniowe, magnetyczne, a moe jeszcze inne? By to wyjani, wysano po jedn z nich kapitana Georgea Lanea, komandosa

wsppracujcego z Grup Pilotau Operacji Poczonych. Pewnej nocy pod koniec kwietnia podpyn do zapr. Zauway tylko miny talerzowe i zabra jedn ze sob. Jego zwierzchnicy, jak opowiada, wrcz umierali ze strachu, kiedy im j demonstrowaem; nie bya wodoodporna i nigdy nie miaa znale si pod wod, zdali wic sobie spraw, e skorodowana moe wybuchn w kadej chwili[13]. Ostatecznie jednak doszli do wniosku, e

tam musi by co innego, i wysali Lanea ponownie ku brzegom Francji, nie tylko, eby rozejrza si za nowym typem min, ale take, by zrobi w podczerwieni zdjcia podwodnych zapr. W maju popyn wic tam znowu, lecz tym razem szczcie mu nie dopisao. Zosta schwytany przez zaog niemieckiego E-Boota i zaprowadzony do kwatery Rommla w La Roche-Guyon. Do pokoju wszed elegancki oficer sztabu i zapyta: No, co nowego w Anglii?

Pogoda musi by tam pikna. W Anglii koniec maja zawsze jest adny. Okazao si, e jego ona bya Angielk. O cer zabra Lanea przed oblicze Rommla. Paska sytuacja jest bardzo powana zacz Rommel poniewa uwaamy pana za sabotayst. Lane zwrci si do tumacza: Prosz powiedzie panu generaowi, e gdyby uwaa mnie za sabotayst, nie zaprosiby mnie tutaj.

Rommel si rozemia: A wic pan traktuje to jako zaproszenie? Owszem odpar Lane. Uwaam to za wielki zaszczyt i jestem pod wraeniem. Rommel zamia si znowu, po czym zapyta: Jak si miewa mj przyjaciel Montgomery? Lane odrzek, e nie zna osobicie generaa. Jak wic pan myli, co porabia? Wiem tylko to, co

przeczytam w Timesie. Pisz tam, e przygotowuje si do inwazji. Sdzi pan, e rzeczywicie bdzie jaka inwazja? I wezm w niej udzia Brytyjczycy? Tak pisano w Timesie. C, jeli to prawda, armia brytyjska pierwszy raz w historii wczy si do walki. Co pan chce przez to powiedzie? zapyta Lane. Brytyjczycy zawsze pozwalali, eby inni walczyli za nich: Australijczycy, Kanadyjczycy,

Nowozelandczycy, mieszkacy Poudniowej Afryki. Ci Anglicy to bystry nard. Rommel spowania. No to gdzie, pana zdaniem, nastpi inwazja? zapyta. Nie mam pojcia, nie mwi takich rzeczy modszym o cerom. Ale gdyby to ode mnie zaleao, dokonabym desantu w najbliej pooonym rejonie po drugiej stronie kanau. Tak pokiwa gow Rommel to bardzo

interesujce. Rozmawiali dalej o polityce. Rommel wyrazi przekonanie, e Brytyjczycy powinni stan przy boku Niemcw w walce z Rosjanami. Lane by przeciwnego zdania. Po rozmowie z Rommlem Lanea odwieziono do Parya i przekazano gestapo. Tam jednak nie zadawano mu pyta ani go nie torturowano w kocu zosta ju przesuchany przez samego Rommla. Lane mia wic szczcie podobnie jak

alianci, bo przecie schwytano go na wybrzeu Calvadosu, czyli w miejscu przyszej inwazji. 25 Naleao wprowadzi take inne poprawki do planu. Przybycie pod koniec maja niemieckiej 91 Dywizji Piechoty na teren desantu amerykaskiej 82 Dywizji Powietrznodesantowej na pwyspie Cotentin spowodowao konieczno dokonania zmian. 28 maja stref zrzutu przesunito w kierunku zachodnim, obejmujc Merderet, tak e

celem spadochroniarzy stao si opanowanie terenu midzy rzekami Merderet i Douve. Codziennie ogldaem najnowsze zdjcia play Utah wspomina pukownik James Van Fleet, dowdca 8 Puku 4 Dywizji Piechoty. Niemcy szaleczo wzmacniali forty kacje. Przeciwko nam szykowano stalowe zapory i dziaa, co wydawao si przeraajce. Cigle prosiem marynark, by wysadzono nas bardziej na poudnie, gdzie byo mniej zapr. Ale ich dowdca powiedzia, e jest

tam za pytko i odzie osid na mielinie. Van Fleetowi udao si jednak wygra batali z marynark. Dowodzcy operacj pocztkowo twierdzili, e to dowdcy LCT zdecyduj, gdzie wysadzi czogi DD. Van Fleet nie mia wielkiego zaufania do tych maszyn. Chcia, by marynarka dotransportowaa je jak najbliej brzegu, poniewa w wodzie poruszay si wolno i byy doskonaym celem dla artylerii. Van Fleet wspomina: Kciem si o to tak ostro,

e w kocu marynarka si poddaa; to dowdca czogu mia podj decyzj o miejscu ldowania. 26 Aby wyobrazi sobie rozmiary zmian wprowadzanych do planu caej operacji, naley pomnoy dowiadczenia Lorda i Van Fleeta przez sto. Czy przy takim zaangaowaniu wszystkich ludzi i rwnie przeraajcej sile ognia inwazja moga si nie powie? Montgomery nie mia co do

tego adnych wtpliwoci. 15 maja przeprowadzi w swej kwaterze, w St. Pauls School, prb generaln operacji Overlord. Byli na niej obecni Churchill, krl Jerzy VI oraz wszyscy admiraowie i generaowie ze Stanw Zjednoczonych, Zjednoczonego Krlestwa i Kanady. Spotkaniu w sali wykadowej przewodniczy sam gospodarz. Zgromadzeni siedzieli w pkolistym, wznoszcym si audytorium; na pododze Montgomery rozoy wielk kolorow

map Dolnej Normandii. Churchill przyjecha z cygarem w ustach; kiedy wszed krl, premier skoni si swym zwykym gwatownym ruchem, nie wypuszczajc cygara z doni. Pniej, admira Morton Deyo z Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych, dowodzcy grup ostrzeliwujc pla Utah, napisa:
Kiedy zajlimy miejsca, w sali zapada cisza i czuo si wyrane napicie. Wikszo z nas nie moga pozby si wraenia, e

synchronizacja

tak

wielu

trybw

wymaga co najmniej boskiej opieki. Niepowodzenie w jakim punkcie

mogo zakci ca akcj i wywoa chaos. Zebrani wagi w sali mieli z

wiadomo

problemw ,

ktrymi naleao si upora.27

Jako pierwszy zabra gos Eisenhower. Mwi krtko. Chciabym powiedzie jedno owiadczy. Obowizkiem kadego, kto widzi jaki saby punkt tego planu, jest powiedzie to. Wedug sw Deyo jego

umiech wart by dwudziestu dywizji. Pena ciepa, spokojna pewno siebie tego czowieka rozproszya mgy wtpliwoci. Przewodniczcy zebrania, Montgomery, mia na sobie dobrze skrojony battle dress o kantach spodni ostrych jak n. Wydawa si opanowany i mwi cichym, cho wyranym gosem. Wedug protokolanta, od czasu do czasu przerywa mu Churchill, zadajc pytania, ktre miay wiadczy o jego wiedzy militarnej. W pewnej chwili wtrci si premier,

mwic kwano, e pod Anzio wysadzilimy na brzeg sto szedziesit tysicy ludzi i dwadziecia pi tysicy pojazdw, a zdoalimy pokona zaledwie dziewitnacie kilometrw. Dlatego jego zdaniem nie zaszkodzi co jaki czas zaryzykowa. Montgomery nie traci jednak spokoju i opanowania. Jego postawa zdawaa si mwi: Dysponujemy odpowiedni liczb onierzy i caym potrzebnym sprztem; mamy doskonay plan. To

zupenie normalna operacja, ktra zakoczy si sukcesem. Jeli kto ma co do tego wtpliwoci, niech si wycofa. Jego ocena planw Rommla bya obecnie bardziej realistyczna ni w kwietniu, kiedy by zdania, e Niemcy przez par dni powstrzymaj si od uycia czogw. Stwierdzi: Rommel to energiczny i peen determinacji genera; wprowadzi ogromnie duo zmian, odkd obj dowdztwo. Wie, jak

odeprze atak; potrafi zetrze wroga w py. Jest zbyt impulsywny, by prowadzi pojedyncze potyczki. Ju on si postara urzdzi nam drug Dunkierk (...) i wyle naprzd czogi. Montgomery podsumowa: Inicjatywa jest w naszych rkach. Decydujce znaczenie dla operacji bd miay nastpujce elementy: a) szybki i sprawny atak b) wsparcie ogniowe z morza i powietrza c) prosty i jasny plan d) wiara w zwycistwo.

Potem wypowiedzia sowa, ktre w przyszoci bd go przeladoway: Musimy ogniem utorowa sobie drog na brzeg i dobrze si na nim umocni, zanim wrg sprowadzi wystarczajce posiki, by nas wyprze. Kolumny pancerne musz przenikn w gb ldu, i to jeszcze w D-Day; zniweczy to plany Niemcw i zatrzyma ich do czasu, a wzmocnimy siy. Powinnimy szybko ruszy naprzd i rozstrzygn bitw ju w gbi ldu. 28 Spotkanie zaczo si o

godzinie 9.00, a zakoczyo o 14.15. W ten sposb, jak pisze protokolant, dobiego koca najwiksze zgromadzenie dowdcw wojskowych, jakie kiedykolwiek widzia wiat. Churchill by pod wraeniem. Na pocztku 1944 roku wyraa rne zastrzeenia pod adresem operacji Overlord, a nawet pewnego razu powiedzia do Eisenhowera: Kiedy myl o plaach Normandii, usanych ciaami modych Amerykanw i Brytyjczykw, kiedy widz

oczami wyobrani fale zabarwione ich krwi, zaczynam mie wtpliwoci. (...) Zaczynam mie wtpliwoci. W pocztkach maja Eisenhower jad lunch z premierem. Przy poegnaniu Churchill nieco si wzruszy. Ze zami w oczach powiedzia: Bd z panem do koca, a jeli przegramy, razem pjdziemy na dno. Jednak po odprawie w St Pauls School ucisn Eisenhowerowi do i powiedzia: Coraz bardziej przekonuj si do tego przedsiwzicia. Byo ju

troch pno na przystpienie do druyny, ale lepiej pno ni wcale. Jeli za chodzi o Eisenhowera, nigdy nie mia wtpliwoci, e inwazja zakoczy si sukcesem. 29

Rozdzia 7 Szkolenie
Niezalenie od tego, jak doskonay byby plan akcji, jak skuteczny system dezinformacji wroga czy intensywne bombardowania z powietrza i ostrza z morza

tu przed inwazj, operacja Overlord moga si nie powie, gdyby onierze biorcy w niej udzia nie zostali dobrze przeszkoleni. Aby ich jak najlepiej przygotowa, alianci zadali sobie wiele trudu. W 1942 roku Amerykanie byli przekonani, e wystarczajco dobrze przygotowali onierzy do walki bo rzeczywicie poddali ich tak cikiemu treningowi jak adna armia na wiecie. Jednak w lutym 1943 roku, na przeczy Kasserine,

okazao si, e ich szkolenie byo daleko niewystarczajce w stosunku do wymaga wspczesnej sztuki wojennej. onierze zaczli ucieka, a ich dowdcy wpadli w panik. Ci wszyscy, ktrzy rzekomo mieli by u szczytu moliwoci zycznych, stwierdzili, e wcale nie s w najlepszej formie. Eisenhower pisa do Marshalla:
Nasi ludzie, od szeregowcw a po najwyszych rang, przekonali si, e wojna to nie zabawa, i wyraaj teraz gotowo oraz ch, by zacz

szkolenie od podstaw . Od tej chwili zamierzam wprowadzi zasad, by

adna jednostka wojskowa, od chwili gdy wczy si do walki a do koca wojny, nie zaprzestaa szkolenia.1

Jako naczelny dowdca wprowadzi t zasad w ycie. Gwnym elementem wicze byo przygotowanie onierzy do sprawnego zejcia na brzeg. Cay trening skupia si na dziaaniach majcych nastpi bezporednio w DDay. Alianckie Ekspedycyjne Siy Zbrojne zapaciy potem

za to wysok cen. Nie zrobiono nic, by przygotowa onierzy do walki midzy zabudowaniami; dopiero na miejscu musieli si uczy innej taktyki walki. Ale oczywicie nie byoby bitwy, gdyby alianci nie zdoali wyldowa na kontynencie. Niektre dywizje rozpoczy trening jeszcze w Stanach. Szkolenia oddziaw powietrznodesantowych, utworzonych w latach 19411942 z myl o ldowaniu za Waem Atlantyckim, podporzdkowane byy

wanie tej operacji. Po przygotowaniu teoretycznym onierze wiczyli na rodkowym Poudniu skoki spadochronowe, zbirk w wyznaczonym punkcie, a nastpnie atak. Pukownik James Van Fleet obj dowdztwo 8 Puku 4 Dywizji Piechoty 21 lipca 1941 roku. smy zosta powoany do istnienia rok wczeniej z wyranym zamiarem wykorzystania w byskawicznej ofensywie na ldzie, ale kiedy skierowano do niego Van Fleeta, sytuacja

si zmienia. Pukownik zacz szkoli go jako jednostk szturmow, uczestniczc w desancie pierwszego rzutu wojsk. Jak wyjania: Pocztkowy etap szkolenia dotyczy ataku na nieprzyjacielskie punkty oporu, takie jak bunkry. Do chwili ldowania aliantw w Europie Niemcy mieli czas na budow betonowych umocnie, osaniajcych stanowiska artyleryjskie i cik bro maszynow. Spdzalimy wic dugie miesice, wiczc ataki na

takie pozycje, najpierw na szczeblu druyn, a potem caych kompanii i batalionw. W skad 8 Puku wchodzili ludzie z rnych stanw. Jak zauway Van Fleet, historycznie rzecz biorc, by to puk wywodzcy si z Poudnia i pocztkowo suyli w nim chopcy z Florydy, Alabamy i Georgii. Pukownik nazywa ich strzelajcymi do wiewirek. Potra li noc odnale si w lesie, umieli posugiwa si karabinem. Potem do puku zaczli

napywa ochotnicy z Nowego Jorku i innych miast na wschodzie. Ci z kolei nie wiedzieli nic o broni i gubili si w lesie, ale za to mieli inne umiejtnoci, obce chopcom z Poudnia, mianowicie znali si na samochodach i innych rodkach transportu. Maria Pnocy z Poudniem okaza si szczliwym pomysem skomentowa Van Fleet. Podczas przygotowa smego do inwazji pukownik podkrela znaczenie dobrej koordynacji dziaa oraz waciwego

prowadzenia ognia. Jeli dwch onierzy wiczyo atak na bunkier, jeden z nich ostrzeliwa go od frontu, podczas gdy drugi skrada si z przeciwnej strony. Atakujcy z przodu ciga na siebie ogie, pada na ziemi i odpowiada ogniem, gdy tymczasem jego towarzysz zblia si do bunkra, po czym wrzuca do niego przez otwory strzelnicze granat. Taki atak wymaga odwagi, zaufania do partnera i cierpliwoci stwierdzi Van Fleet. Odgrywalimy ten

scenariusz setki razy od 1941 roku przez cay 1943, czsto przy uyciu ostrej amunicji. 2 Dwa lata to dugi czas treningu. Ludzie zaczli si niecierpliwi. Jeden z bardziej niespokojnych o cerw Van Fleeta, porucznik George L. Mabry, chcia ju przystpi do prawdziwej walki, zwrci si wic z prob o przeniesienie do lotnictwa. Van Fleet wezwa go na rozmow. Spodziewajc si, e dowdca bdzie niezadowolony, Mabry przyszed na spotkanie,

trzsc si jak osika. Chcesz si przenie do lotnictwa? zapyta Van Fleet. Tak, sir. A leciae ju kiedy samolotem? Nie, sir. No to lepiej wycofaj swoje podanie. Mgby pochorowa si w samolocie. Tak jest, sir. Mabry pozosta wic u Van Fleeta. Okaza si jednym z najlepszych o cerw w 4 Dywizji.

29 Dywizja odpyna do Anglii we wrzeniu 1942 roku na pokadzie Queen Mary, przeksztaconej z luksusowego liniowca w transportowiec. Okrt pyn samotnie, dziki swej prdkoci uciekajc przed okrtami podwodnymi. Kiedy znalaz si w odlegoci okoo dziewidziesiciu dwch kilometrw od kontynentu, czyli ju w zasigu Luftwa e, doczya do niego eskorta brytyjskich okrtw wojennych. Jeden z krownikw, HMS Curacao

o tonau czterech tysicy dwustudziewidziesiciu ton, zawadzi o dzib majcej osiemdziesit trzy tysice ton wypornoci Queen Mary, ktra wbia si w niego i praktycznie przecia go na p, zabijajc trzystu trzydziestu dwch czonkw jego zaogi. Taki pocztek nie wry dobrze wielkiej inwazji aliantw. Dywizja zostaa zakwaterowana w koszarach Tidworth, w pobliu Salisbury. Byy to najlepsze koszary w Anglii, ale

amerykaskim chopcom bolenie brakowao tego wszystkiego, do czego przyzwyczaili si w obozach treningowych w Stanach. Ludziom, ktrzy przeszli szkolenie na Poudniu USA, angielska pogoda wydawaa si koszmarna. Szeregowy John R. Slaughter z Kompanii D 116 Puku wspomina: Nasze morale nie byo najlepsze podczas tych pierwszych miesicy na Wyspach Brytyjskich. Tsknota za domem, ohydna pogoda, dugie tygodnie

nieustajcych wicze wszystko to byo przyczyn cigych narzeka. 3 Sytuacji nie poprawiao take to, e 29 Dywizja si rzeczy staa si oddziaem eksperymentalnym. Bya jedyn wiksz amerykask jednostk bojow stacjonujc w Zjednoczonym Krlestwie. W cigu pierwszego roku pobytu w Anglii nie miaa adnego prawdziwego zadania do wykonania. Zamiast tego uczestniczya w wiczeniach, podczas ktrych dopiero

wyprbowywano rne warianty taktyczne desantu morskiego. Krtko mwic, onierze czuli si jak krliki dowiadczalne. Na domiar zego jedzenie byo okropne. Wielka Brytania znajdowaa si w stanie wojny od ponad dwch lat; brakowao wieych jaj, za mao byo misa, a za duo brukselki. Porucznik Robert Walker z kompanii sztabowej 116 Puku Piechoty wspomina: Wydawano nam lunch w torebkach. Skada si z dwch kanapek z suchego

ciemnego chleba; w jednej bya galaretka, a w drugiej plasterek mielonki wieprzowej. Nazywalimy je gwnem w papierku. 4 Kady amerykaski turysta, ktry naby kiedy jedn z takich kanapek w londyskim sklepie, dobrze wie, jakie s ohydne. Weekendowe przepustki na wyjazd do Salisbury albo nawet do Londynu byy trudne do uzyskania i w zwizku z tym bardzo cenne. Jankesi otrzymywali dwa razy wikszy od ni Brytyjczycy i

mieli bardziej twarzowe mundury, tote dziewczta wrcz lgny do nich. By to jeszcze jeden powd wzajemnej niechci onierzy koalicji. Istnia rwnie rozam midzy czarnymi Amerykanami, sucymi gwnie w subach zaopatrzenia, a ich biaymi kolegami. Kiedy spotykali si w pubie, zawsze wywizywaa si midzy nimi bjka, a czasami dochodzio nawet do strzelaniny. Dowdztwo armii prbowao wic wyznacza oddzielne puby dla biaych i

dla czarnych onierzy. Zwaywszy, e na wyspie, niewiele wikszej od stanu Colorado, stacjonowao przed inwazj okoo dwch milionw Jankesw, ta amerykaska okupacja Wielkiej Brytanii przebiegaa stosunkowo bezproblemowo. Niewtpliwie pomoga tu wiadomo wsplnego celu. Czynnikiem, ktry take przyczyni si do zagodzenia kon iktw, byo zaostrzenie dyscypliny wrd Amerykanw. 116 Pukiem dowodzi pukownik Charles

Canham, absolwent West Point, rocznik 1926. Szeregowy Felix Branham scharakteryzowa go jako zapalczywego faceta, ziejcego ogniem i siark. By takim tyranem, e zaczlimy mwi o naszej jednostce obz koncentracyjny Canhama. Jeli ktry z onierzy, wracajc z przepustki, spni si choby pi minut, musia zapaci trzydzieci dolarw i nie mg opuci obozu przez nastpne trzydzieci dni. Pewnego dnia Branham podsucha rozmow

midzy Canhamem a dowdc 29 Dywizji, generaem Charlesem Gerhardtem. Gerhardt powiedzia pukownikowi: Jeste za ostry dla swoich ludzi. Do licha, Charles odpar Canham to mj puk i ja nim dowodz. Dobrze wiesz doda Gerhardt e chopcom nie chodzi o te trzydzieci dolarw; bardziej doskwiera im trzydziestodniowy pobyt w obozie. Od tej pory Canham

rozluni troch dyscyplin, ale nieznacznie. To byy wiczenia, nie przelewki opowiada Branham. Zaczlimy od rnych typw okrtw i odzi desantowych. Trenowalimy zaadunek i wyadunek na LST, LCVP , LCI i LCM. Nie byo takiej jednostki pywajcej, ktrej bymy nie poznali. Posugiwalimy si rnymi granatami. Uczylimy si take uywa broni wroga. 5 Gerhardt rwnie ukoczy West Point, by kawalerzyst i

gra w polo. Ubiera si z wyszukan elegancj i zachowywa jak zupak. Robi wszystko zgodnie z regulaminem i chcia, by jego ludzie ubierali si nieskazitelnie, zawsze byli ogoleni i nawet swoje dipy utrzymywali w absolutnej czystoci. Oczekiwa od nich zaangaowania; jednak jedynym przejawem entuzjazmu, jaki zdoa osign, by okrzyk bojowy onierzy, ktry wznosili podczas marszu przez wydmy: Dwudziesta dziewita,

naprzd! Kiedy usysza go stary onierz z 1 Dywizji, weteran walk w Afryce Pnocnej i na Sycylii, odkrzykn: Naprzd, dwudziesta dziewita, bdziemy zaraz za wami!6 Dywizja odbywaa wiczenia w caej poudniowozachodniej Anglii. Chopcy spdzali noce w terenie, sypiajc w okopach. Nauczyli si wszystkiego, czego powinna nauczy si piechota: e teren to ich sprzymierzeniec, e mona odpowiednio wykorzysta

jego uksztatowanie, e wymusza okrelon taktyk, a przede wszystkim, e mona jednak bezczynnie tkwi w nim duszy czas. Nauczyli si te dostrzega takie cechy terenu, jakich nie zauwayby aden cywil. Atakowali miasteczka, wzgrza, wsie, zagajniki. Kopali niezliczon liczb dow. Poznawali problemy zwizane z rnymi rodzajami broni, atakujc wyznaczone cele przy wsparciu artylerii, modzierzy, karabinw maszynowych. Uczyli si

indywidualnych dziaa ofensywnych. Jeden z onierzy 29 Dywizji wspomina wiczenia, w ktrych uczestniczy: Zaadunek i wyadunek z odzi desantowych, ewakuacja, zrzucanie wierzchniej odziey, szybki marsz do przodu, czoganie si pod drutami kolczastymi przy ostrzale karabinw maszynowych i eksplodujcych wok pociskw. Uczono nas, jak posugiwa si materiaami wybuchowymi: tornistry z

adunkiem wybuchowym i torpedy bangalore doskonale sprawdzay si przy rozrywaniu drutw kolczastych i unieszkodliwianiu uforty kowanych bunkrw. Bagnetw uywalimy przy poszukiwaniu ukrytych min. Obrona przed gazami trujcymi, pierwsza pomoc, identy kacja samolotw i czogw, uycie i wykrywanie min-puapek i tak dalej wszystko to dawao nam pewno, e jestemy dobrze przygotowani. Uwaam, e

nasza dywizja zostaa tak przeszkolona jak adna inna wiea jednostka w historii. 7 Spdzali take wiele godzin na strzelnicy. Sierant Weldon Kratzer z Kompanii C 116 Puku pamita dzie, w ktrym Eisenhower, Montgomery i inne grube ryby z dowdztwa przybyli, by obserwowa wiczenia dwudziestej dziewitej. Po jakim czasie Eisenhower wezwa Kratzera. Sierancie,

przygldaem si, jak pan strzela powiedzia i musz panu pogratulowa. Kiedy te byem dobrym strzelcem. Pozwoli pan, e skorzystam z pana karabinu? To bdzie dla mnie zaszczyt, sir. Eisenhower pooy si na ziemi, przyoy bro do ramienia, wycelowa, pocign za spust i... nic. Sir, karabin nie jest odbezpieczony wyjani Kratzer. Nie mam do pana pretensji o te rodki

ostronoci odpar Eisenhower, czerwienic si i odbezpieczajc bro, po czym zacz strzela do celu oddalonego o szeset metrw. Nie by zy opowiada Kratzer. Tra a przewanie w prawy dolny rg tarczy. Raz jednak cakowicie chybi. Gdy Eisenhower wystrzeli cay magazynek, Kratzer zaproponowa, e ponownie zaaduje mu bro. Genera podzikowa: Nie, dzikuj. Wy,

chopcy, musicie wicej wiczy ni ja. Odjedajc, zwrci si jeszcze do Kratzera: Sierancie, jestem pod wraeniem pana umiejtnoci strzeleckich. Dobrze nauczylicie si w Kentucky bra poprawk na wiatr. Panie generale zauway Kratzer pochodz z Wirginii. Tam nauczyem si j ocenia. Niech mnie licho odpar genera w takim razie my wszyscy powinnimy stosowa wasz poprawk na

wiatr. 8 Eisenhower wiele czasu spdza w terenie, dokonujc inspekcji i obserwujc wiczenia. Chcia spotka si z jak najwiksz liczb onierzy. Rozmawia osobicie z setkami z nich. W cigu czterech miesicy, od 1 lutego do 1 czerwca, odwiedzi dwadziecia sze dywizji, dwadziecia cztery bazy lotnicze, pi okrtw wojennych i cae mnstwo skadw, magazynw, szpitali i innych obiektw. Wiosn 1944 roku

Eisenhower wygosi mow do absolwentw ostatniego rocznika brytyjskiej szkoy wojskowej w Sandhurst, poruszajc wane sprawy. Stwierdzi, e los kadego z tych chopcw, jego szanse na szczliwe i godne ycie zale od sukcesu operacji Overlord. Powoujc si na wspaniae tradycje Sandhurst, mwi wieo upieczonym o cerom, e powinni by jak ojcowie dla swych onierzy, nawet jeli oni s dwa razy od nich starsi, e powinni oszczdza im kopotw i

suy pomoc, jeli dopuszcz si jakich wykrocze. Kada kompania to jedna wielka rodzina, a o cerowie powinni peni rol gowy tej rodziny, starajc si, by jednostka bya zyta, dobrze przeszkolona, naleycie wyposaona, gotowa do walki. Suchacze, wedug sw Thora Smitha, o cera prasowego w Kwaterze Gwnej, byli zelektryzowani przemwieniem Eisenhowera. Po prostu go pokochali stwierdzi. 9

Oprcz szkole strzeleckich, treningu sprawnociowego i zapoznawania si z rnymi typami okrtw i odzi desantowych, onierze wiczyli take dziaania zwizane bezporednio z inwazj. Starano si, by poznali wszystkie jej etapy, od zejcia po siatkach, by dosta si do odzi Higginsa na penym morzu, a po zdobywanie punktw oporu na ldzie. Sierant Tom Plumb z kanadyjskiego Puku Strzelcw Krlewskich

Winnipeg 3 Dywizji, po wyldowaniu w D-Day na brzegu w pobliu Berniressur-Mer (plaa Juno) stwierdzi, e jest on bardzo podobny do play w Inverness, w Szkocji, na ktrej trenowalimy ma nawet podobnie rozmieszczone bunkry. 10 Podpukownik Paul Thompson, szef amerykaskiego Centrum Szkolenia Desantowego w Woolacombe, wyznaczy poligony na odpowiednich plaach, gwnie na terenie

Slapton Sands w hrabstwie Devon na poudniowym wybrzeu. Niemal trzy tysice mieszkacw tej okolicy musiao wyprowadzi si z domw i gospodarstw. Uksztatowanie terenu w Slapton Sands dokadnie odpowiadao topogra i wybrzea pwyspu Cotentin. Za kamienist pla znajdoway si pytkie laguny. Thompson, absolwent West Point z 1929 roku, by doskonaym inynierem. Wymyla niezwykle pomysowe i zblione do

planowanych akcji wiczenia w terenie, bardzo te angaowa si, opracowujc taktyk desantu na silnie umocnione wybrzea. Pocztkowo jego zadaniem byo przeszkolenie jednostek pokazowych i demonstracja ich umiejtnoci w obecnoci obserwatorw wysokiej rangi. Po zaakceptowaniu przez zwierzchnikw jego propozycji, sta si odpowiedzialny za szkolenie wszystkich oddziaw biorcych udzia w inwazji. 11 Thompson przystpi do

pracy w sierpniu 1943 roku. W Slapton Sands i omiu innych rejonach nadzorowa budow zapr do wiczebnych atakw batalionw i przygotowywanie rnych poligonw: do szkolenia caych kompanii, do prbnych ostrzaw artyleryjskich i modzierzowych z odzi desantowych, do przerywania zasiekw z wykorzystaniem torped bangalore i innych urzdze pomocnych przy przecinaniu drutu kolczastego, do dziaa

wiczebnych piechoty atakujcej bunkry, do unieszkodliwiania podwodnych i ldowych zapr, a take do rnego rodzaju manewrw z uyciem miotaczy ognia, rakiet i granatw. Stworzy take teren wicze dla saperw. Po wielu eksperymentach Thompson i jego ludzie doszli do wniosku, e pierwszy rzut atakujcych, ktrzy w trzydziestoosobowych grupach mieli by dostarczani odziami Higginsa na brzeg, powinien by podzielony na

plutony, skadajce si z piciu strzelcw, czterech ludzi do niszczenia zasiekw, czterech z rakietnicami, dwch nioscych miotacze ognia, czterech z karabinami automatycznymi Browninga, dwch do obsugi modzierza 60 mm, piciu saperw i dwch oficerw. Thompson podzieli szkolenie na cztery etapy. Pierwszy indywidualne wiczenia w pokonywaniu zapr. Drugi zespoowy trening saperw i druyn odpowiedzialnych za

przecinanie oraz niszczenie zapr i zasiekw. Trzeci wiczenia kompanii i czwarty batalionw. Podczas szkolenia obecni byli obserwatorzy, ktrzy oceniali, krytykowali, doradzali. wiczenia byy trudne i moliwie najbardziej zblione do warunkw naturalnych, w ktrych onierze mieli walczy. Czsto uywano ostrej amunicji, zdarzay si wic i wypadki. W poowie grudnia z krtkiej salwy artyleryjskiej zabito czterech ludzi i raniono szeciu; kilka

dni pniej wywrciy si trzy odzie desantowe i utono czternastu onierzy. 29 Dywizja pierwsza przesza przez t szko. Genera Gerhardt wychwala wspaniae warunki wiczebne, dziki ktrym jego oddzia zosta dobrze przygotowany do desantu na brzeg Europejskiej Fortecy Hitlera. 12 Tak wic zim i wiosn 1944 roku tysice onierzy kadego tygodnia odbywao wiczenia, obserwatorzy za oceniali, jak daj sobie rad,

co sprawia im trudno, i wprowadzali poprawki do planw operacji. Praktyka wykazaa na przykad, e uycie dymu w charakterze osony w rwnym stopniu dezorientuje wroga, jak i atakujcych onierzy, e nie mona kontrolowa jego intensywnoci i uniemoliwia obserwacj ostrzau z okrtw. W efekcie z dymu zrezygnowano. Dalsze eksperymenty przekonay planujcych operacj, e czogi najlepiej sprawdzaj si nie w roli

pojazdw pancernych, lecz jako bliskie wsparcie artyleryjskie. Rezygnujc wic z elementu zaskoczenia, jaki niewtpliwie by wprowadziy, dowdcy postanowili zamiast czogw wykorzysta ostrza z dzia okrtowych, uznajc, e waniejsze jest udzielenie atakujcym wsparcia ni pomoc w bezporednim przeamywaniu umocnie. O dziwo, adna z tych lekcji nie wynikna z dziaa wojsk amerykaskich na Pacy ku. Istniay pewne

podobiestwa midzy zadaniami 1 Specjalnej Brygady Saperw w Europie a 2 Brygad na Pacy ku. Do Wielkiej Brytanii sprowadzono wic paru o cerw z tamtego rejonu walk, ale generalnie warunki dziaa na obu tych frontach byy odmienne. Po dowiadczeniach z Afryki Pnocnej, Sycylii i Woch dowdcy jednostek w Europie nie czuli potrzeby, by prosi o rad swoich kolegw walczcych na Pacyfiku. W kwietniu i na pocztku

maja wiczenia przed inwazj, coraz bardziej przypominajce prb generaln, odbyway si ju na terenie caej Anglii. Naleay do nich: koncentracja wojsk, zaadunek na odzie i odpynicie w rejs, a nastpnie ldowanie na brzegu i organizacja jednostek na play. Podczas prb spotkay si oddziay, ktre miay we Francji sta si jednym zespoem: jednostki desantowe O (Omaha), G (Gold), U (Utah), J

(Juno) i S (Sword). Wojska ldowe musiay pozna kolegw z marynarki i vice versa. Lotnictwo take zostao zaangaowane w wiczenia; jak okrelono to w sztabie Leigh-Malloryego: Wane jest, by piloci wszystkich jednostek powietrznych zobaczyli rozmiary si biorcych udzia w desancie morskim. (...) I odwrotnie onierze wojsk ldowych powinni zdawa sobie spraw, na jak oson i wsparcie powietrzne mog liczy. 13

Trzydziestodwuletni porucznik Dean Rockwell zajmowa si szkoleniem zag odzi desantowych LCT. Przed wojn by zawodowym zapanikiem i trenerem w szkole redniej. Chocia nigdy wczeniej nie zetkn si ze son wod, wstpi do marynarki, gdy usysza, jak apeluje o to mistrz wagi cikiej, Gene Tunney. W marynarce mianowano go instruktorem wicze zycznych, ale Rockwell nie aprobowa narzuconego mu programu zaj i nie ukrywa

tego. Tak czsto i tak gono zgasza uwagi krytyczne, e zyska reputacj komucha. Za kar skierowano go do suby na odziach desantowych, ktre starsi o cerowie traktowali jako jednostki dla samobjcw. Na og o cerowie marynarki uwaali odzie desantowe za szpetne i nie dla ludzi morza; Rockwell jednak je pokocha. wietnie je pozna i nauczy si rozumie ich dziwne czasami zachowanie. Zacz od LCVP i LCM; wkrtce zosta

awansowany do stopnia bosmana i skierowany do Anglii. By dobry w swojej pracy, wic mianowano go podporucznikiem, potem porucznikiem, a wreszcie w marcu 1944 powierzono mu nadzr nad programem szkoleniowym dla zag LCT. Porucznik Eugene Bernstein z Marynarki Wojennej USA, dowodzcy jedn z LCT(R), pamita, e wiczenia byy bardzo zblione do prawdziwych warunkw bojowych. Poznawalimy miejsce

rnych rodzajw odzi w konwojach, w transporcie oddziaw, czogw, amunicji i wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Okoo pnocy otwieralimy kopert z rozkazami, by dowiedzie si, e pyniemy do Slapton Sands czy gdzie indziej i e bdziemy tam wiczy desantowanie. Robilimy zwrot o sto osiemdziesit stopni, kierujc si na Slapton Sands, wystrzeliwalimy rakiety w stron wyznaczonego celu [jeli LCT(R) pyna z prdkoci

osiemnastu i p kilometra na godzin, odrzut przy odpalaniu wszystkich tysica szedziesiciu rakiet powodowa zmniejszenie szybkoci do piciu i p kilometra na godzin], wyadowywalimy onierzy do mniejszych odzi i przybijalimy do brzegu. Byy to manewry na pen skal, z oson powietrzn, ostrzaem okrtowym i tak dalej. Potem wracalimy do domu. Niebawem zaczynalimy wszystko od nowa. I my, i Brytyjczycy przewiczylimy

operacj jedenacie razy. Tak nam mina wiosna 1944 roku. Bernstein dodaje te, e kiedy przyszo do prawdziwych dziaa podnielimy kotwic i spokojnie wyruszylimy w drog, jakby to byy kolejne wiczenia. 14 Major R. Younger, ktry dowodzi szwadronem brytyjskich czogw w Puku Krlewskich Saperw, wspomina, e pierwsze wiczenia koczyy si przewanie katastrof. Wszystko szo nie tak, ale

uczylimy si. (...) Maszyny si psuy. Zjazd czogiem z odzi desantowej przy wzburzonym morzu nie jest atwy i czasami pojazd rozbija ramp LCT, tak e trzeba j byo holowa. Z ca pewnoci te wiczenia byy nam potrzebne. Wemy na przykad radiostacj. Nie moesz porozumiewa si z dowodzonymi przez ciebie czogami bez radiostacji, a poniewa wczeniej nigdy si nimi nie posugiwalimy, pocztkowo mwilimy za

duo i zbyt rozwlekle. Kiedy jednak przywyklimy do tego, komunikowalimy si znacznie szybciej ludzie poznawali si po gosie i skracali wiadomoci, tak e w kocu rozmowa skadaa si z trzech sw, a kady wiedzia, o co chodzi. W eterze trzeba si streszcza, bo zdarza si, e kto inny ma co znacznie waniejszego do przekazania i nie moe si przebi. 15 Wsplne wiczenia ujawniy pewne sabe punkty planu. W czasie operacji Tiger w nocy z 27 na 28 kwietnia,

podczas prbnej akcji ldowania VII Korpusu na play Slapton Sands, czyli Utah, okazao si, e le opracowano harmonogramy dziaa. W rezultacie nastpiy korki, a jedna z odzi przybya zbyt pno na miejsce zaadunku. Co gorsza, przez oson brytyjskich niszczycieli przedar si niemiecki E-Boot, zatapiajc dwa LST i uszkadzajc sze innych. Zgino ponad siedmiuset czterdziestu dziewiciu ludzi, a trzystu podczas eksplozji zostao

rannych lub utono. Wnioski, ktre wycignito z tej lekcji, przyczyniy si do uratowania niejednego ycia ludzkiego w D-Day. Podczas operacji Tiger w formacji jednostek pywajcych nie byo odzi ratunkowej. Dowdcy marynarki uwiadomili sobie, e moe by potrzebna. Ludzi nie nauczono wczeniej, jak posugiwa si kamizelkami ratunkowymi po operacji Tiger ju to umieli. Okazao si te, e Brytyjczycy porozumiewaj si na innych

dugociach fal ni Amerykanie, co rwnie przyczynio si do katastrofy. I ten bd naprawiono. Nie tak atwo jednak byo zmieni pogod. W nocy z 27 na 28 kwietnia widoczno bya tak fatalna, e nie wystartowa aden z amerykaskich samolotw myliwskich. Operacja Tiger nie bya jedynymi wiczeniami, podczas ktrych zginli ludzie. W wyniku uycia ostrej amunicji odnioso rany albo stracio ycie wielu onierzy.

Podobnie byo podczas skokw spadochronowych. Major David Thomas by lekarzem 508 Puku Piechoty Spadochronowej. Podczas prbnego skoku nie otworzy si spadochron ktrego z onierzy. Szukalimy tego chopca trzy dni wspomina Thomas a kiedy go odnalelimy, wziem jego rkawiczki. Praem je trzy czy cztery razy, eby pozby si sodkawej woni mierci. Nie jestem przesdny, ale pomylaem, e te rkawiczki nie mog przynie

nieszczcia a dwa razy. Thomas mia je na sobie w DDay. 16 Nikt nie powiedzia Amerykanom ani Anglikom, gdzie i kiedy rozpoczn inwazj, ale rodzaj manewrw pozwala chopcom z dwudziestej dziewitej czy czwartej domyla si, e znajd si w czowce desantu, gdziekolwiek miaby nastpi. Morale byo wysokie, ale nikt nie mia zudze, e nie bdzie o ar. Kompanie byy tak wzmacniane, e liczyy zbyt

wielu ludzi, zwaszcza modszych o cerw i podoficerw. Szeregowy Harry Parley wstpi do Kompanii E 116 Puku na pocztku 1944 roku. Nigdy nie zapomnia chwili przyjazdu: Wszed dowdca, powiedzia, e nazywa si kapitan Lawrence Madill, e nasza kompania pjdzie jako pierwszy rzut podczas inwazji, e przewiduje si trzydziestoprocentowe straty w ludziach i e to bdziemy my! Parley tak to skomentowa: Przykro

zrobio mi si na myl, co czeka niektrych moich kolegw. 17 *** W desancie na francuski brzeg miay wzi udzia amerykaskie 1, 4 i 29 Dywizje Piechoty, brytyjskie 50 i 3 oraz kanadyjska 3, wspomagane przez dywizje powietrznodesantowe: brytyjsk 6 oraz amerykaskie 82 i 101. Dywizje 1 i 82 uczestniczyy ju w kampanii rdziemnomorskiej; pozostae miay w D-Day

przej chrzest bojowy (podobnie zreszt, jak onierze z uzupenie, ktrzy zostali wczeni do 1 Dywizji ju w Anglii). Jak pisze Geoffrey Perret:
Operacja najpowaniejszym Overlord bya zadaniem

wojskowym, do ktrego powoano ca armi. Gdy zadziaaa machina byo

produkujca rzuci do

onierzy, mona walki z

doborowymi tak

oddziaami

niemieckimi

niedowiadczone dywizje, jak 4, 29 czy

101

Powietrznodesantowa

poprowadzi je do zwycistwa.18

Dywizje piechoty zoone byy w przewaajcej czci z onierzy poborowych. W dywizjach powietrznodesantowych suyli natomiast wycznie ochotnicy (oprcz jednostek szybowcowych), z de nicji wic byy to oddziay elitarne. Wstpujcy do nich chopcy kierowali si, wedug sw szeregowca Roberta Radera z 506 Puku 101 Dywizji, pragnieniem, eby by

lepszym od innych facetw. 19 Pewn zacht byo take dodatkowe pidziesit dolarw odu za skoki spadochronowe. Ludzie sucy w tych jednostkach uwaali si za wyjtkowych i takimi rzeczywicie byli, ale podczas kampanii w pnocnozachodniej Europie, w latach 1944-1945, przekonali si, e onierze jednostek szybowcowych i piechurzy z pierwszej, czwartej i dwudziestej dziewitej s rwnie dobrzy jak oni co byo zasug dobrego

szkolenia. Nie mona jednak zaprzeczy, e oddziay powietrznodesantowe przechodziy cisze szkolenie ni piechota. Jeszcze w Georgii pod koniec 1942 roku piset szsty odbywa na przykad trzydniowe forsowne marsze z caym ekwipunkiem, pokonujc okoo dwustu osiemnastu kilometrw. Kiedy puk przyby do Anglii we wrzeniu 1943, treningi stay si jeszcze intensywniejsze. Organizowano rne

trzydniowe wiczenia polowe, poczynajc od skokw. W ksidze pamitkowej puku opisano powrt z marszu do barakw:
Patrzc wzdu kolumny, miao si wraenie, e wszyscy wygldaj, jakby wanie stoczyli bitw: na

nieogolonych obliczach malowao si wyczerpanie i gorycz, ludzie gw , a e byli ich nie z

uboceni od stp do kombinezony wytrzymay potami i

wiadczyy, prby w

zetkniciu

ogrodzeniami.

Kiedy

wreszcie wykoczony onierz przeby te ostatnie si mordercze na prycz, kilometry mg i

rzuci

tylko

powiedzie: Wojna nie moe by a tak cika!20

Celem kadego szkolenia, czy to piechoty, wojsk pancernych, inynieryjnosaperskich czy powietrznodesantowych, byo wpojenie onierzom przekonania, e prawdziwa walka ju nie moe by gorsza ni treningi, ktre przeszli. Dziki temu wszyscy

niecierpliwie wyczekiwali koca wicze i momentu przystpienia do akcji. Ale oczywicie treningu nigdy nie byo do, co stwierdziem potem zauway sierant Zane Schlemmer z 508 Puku Piechoty Spadochronowej. Kiedy czowiek pozna, czym jest prawdziwa walka, nigdy nie mia do przygotowa. Byoby to absolutnie niemoliwe. 21 Niektre jednostki przechodziy bardzo specjalistyczne wiczenia.

Major Howard z Kompanii D Bykw i Kozw poprosi topografw, by przejrzeli mapy Wielkiej Brytanii i znaleli mu miejsce, gdzie obok siebie biegn rzeka i kana, nad ktrymi przechodz mosty, stanowice cz tej samej drogi tak jak w dorzeczu Orne. Warunki te spenia rejon w okolicach Exeter. Howard zabra tam swoj kompani i przez sze dni, w dzie i noc, atakowa z ni mosty w Exeter, uwzgldniajc wszystkie

moliwe warianty i sytuacje w efekcie, gdyby nawet z szeciu szybowcw transportujcych po plutonie onierzy tylko jeden dotar do celu, jego zaoga i tak byaby w stanie wykona misj. By mie pewno, e szybowce wylduj w pobliu mostw, piloci (wszyscy w stopniu sieranta i wszyscy nalecy do Puku Szybowcowego; byo ich szesnastu, po dwch do kadego z szeciu szybowcw, biorcych udzia w D-Day, plus czterech

rezerwowych) uczestniczyli w operacji Deadstick. Pukownik George Chatterton, dowdca Puku Szybowcowego, diabelnie utrudni im wiczenia. Kaza pilotom ldowa w pobliu lasku w ksztacie litery L: trzy szybowce miay usi u szczytu L, a trzy u podstawy. Za dnia, podczas lotu w prostej linii, byo to stosunkowo atwe. Ale potem Chatterton poleci im odczy si na wysokoci dwch tysicy stu metrw od samolotw holowniczych i

lecie samodzielnie, posugujc si stoperem i robic dwa lub trzy pene zwroty przed przybyciem nad obszar lasu. To te jeszcze nie byo najtrudniejsze, poniewa, jak wyjani Jim Wallwork, pilot szybowca numer 1, w wietle dziennym zawsze mona troch kombinowa. Wtedy jednak Chatterton naoy pilotom ciemne szka na gogle, by widzieli tak jak w nocy, i ostrzeg: Oszukiwanie to gupota z waszej strony, bo kiedy przyjdzie czas,

bdziecie musieli wykona to, jak naley. Chocia Wallwork i tak zdejmowa szka, gdy wydawao mu si, e przelecia nad celem, to jednak stwierdzi: Na og gralimy uczciwie. Na pocztku maja latali ju take przy wietle ksiyca, odczajc si od samolotw holowniczych na wysokoci tysica omiuset metrw, w odlegoci okoo trzynastu kilometrw od lasku. Odbywali wiczenia niezalenie od pogody. Wykonywali zwroty i zataczali

koa na niebie, posugujc si jedynie stoperem. W ramach operacji Deadstick odbyli czterdzieci trzy loty prbne, w tym ponad poow w nocy. Byli dobrze przygotowani do akcji. 22 Amerykaskie 2 i 5 Bataliony Rangersw skaday si z ochotnikw. Czsto nazywano je oddziaami samobjcw, cho porucznik James Eikner z 2 Batalionu nie zgadza si z tym okreleniem: Bylimy po prostu penymi zapau modymi ludmi, ktrzy

uwaali, e jeli ju mamy walczy, moemy to robi w najlepszych jednostkach; chcielimy wzi udzia w wojnie, eby j wreszcie zakoczy i jak najszybciej wrci do domu. 23 Oczywicie, takie doborowe jednostki otrzymay specjalne zadanie miay opanowa bateri w Pointe du Hoc. Poniewa wizao si to ze wspinaczk po kli e, onierze musieli by w doskonaej kondycji zycznej. W marcu pojechali wic w gry szkockie, gdzie 4

Brygada Komandosw lorda Lovata poddaa ich cikim marszom (rednio czterdzieci kilometrw dziennie, najduszy jednak wynosi szedziesit kilometrw) na trasie uwaanej za najtrudniejsz na wiecie. onierze zdobywali gry, wspinali si na klify, wiczyli walk wrcz. Uczyli si podchodzi niezauwaenie do obiektu i przeprowadza szybkie ataki. Po dziesiciu dniach takiego treningu jeden z szeregowcw schud z okoo dziewidziesiciu trzech

kilogramw do siedemdziesiciu siedmiu. 24 Pniej na wybrzeu szkockim wiczyli desant morski, ldujc na specjalnie przygotowanych plaach, zastawionych zasiekami z drutu kolczastego, zaporami i wszelkiego rodzaju przeszkodami, jakie Rommel przygotowa w Normandii na ich przybycie. W kwietniu zostali przeniesieni do Centrum Szkolenia Desantowego. Na pocztku maja wysano ich do Swanage, gdzie mieli wiczy

wspinaczk po kli e przy uyciu lin i wyrzutni hakw, ktre wbijay si w grn krawd stoku. Posugiwali si rozsuwanymi drabinami, podarowanymi im przez londysk stra poarn i przewoonymi przez am bie DUKW. 25 Porucznik Walter Sidlowski, inynier, podziwia tych onierzy. Moi chopcy zawsze uwaali, e s w dobrej formie zycznej wspomina ale tamci robili wszystko dwa razy szybciej, zarwno z broni i

ekwipunkiem, jak i bez niego. Kiedy patrzylimy, jak w przerwach miedzy zajciami wykonuj pompki i inne wiczenia, nie moglimy si nadziwi. 26 Zapewniam wszystkich stwierdzi porucznik Eikner z 2 Batalionu e gdy po takim szkoleniu przystpilimy do walki, nie trzlimy si ze strachu, nie pakalimy ani nie modlilimy si. Wiedzielimy, co nas czeka; pamitalimy, e kady z nas dobrowolnie zgosi si do tej niebezpiecznej roboty.

Szlimy do walki spokojni. Oczywicie w ogniu bitwy mielimy stracha, ale mylelimy o tym, eby dobrze wykona zadanie. Wczeniej zreszt nie moglimy si ju doczeka, kiedy przystpimy do akcji. 27 Saperw biorcych udzia w ataku rwnie czekao skomplikowane zadanie. Naleeli oni do trzech brygad, skadajcych si z trzech batalionw; 6 Specjalna Brygada Saperw miaa walczy u boku 116 Puku na prawej ance play Omaha;

pita z 16 Pukiem na lewej ance Omaha, a pierwsza z 4 Dywizj na play Utah. Saperzy stanowili prawie jedn czwart amerykaskich onierzy uczestniczcych w inwazji. Ich zadaniem byo (mniej wicej w tej kolejnoci): zniszczenie zapr na plaach, detonacja zastawionych przez wroga min, ustawienie znakw wskazujcych zbliajcym si odziom desantowym oczyszczone ju tory wodne, rozmieszczenie platform

umoliwiajcych onierzom i pojazdom zejcie na brzeg (kolor platform by dla odzi informacj, jakie naley spuci jednostki), oczyszczenie drg wychodzcych z play, wysadzanie zapr przeciwczogowych, organizowanie skadw amunicji i zaopatrzenia oraz kierowanie ruchem na plaach. W skad wojsk saperskich wchodziy rne jednostki. Bataliony ldujce na play miay, oprcz radiostacji,

take sygnalizatory i heliografy, ktre miay suy do cznoci pomidzy brzegiem a okrtami i odziami. Zadaniem batalionu wojsk chemicznych bya neutralizacja gazw trujcych i materiaw radioaktywnych (obawiano si, e Niemcy s wystarczajco zaawansowani w badaniach nad broni atomow, by uy takich rodkw). W operacji uczestniczyy te: bataliony medyczne i zaopatrzeniowe, kompanie rejestrujce miejsca pochwku zabitych

onierzy, andarmeria wojskowa zajmujca si jecami, bataliony am bii DUKW, kompanie cznoci rozcigajce kable telefoniczne wszystkiego razem szesnacie wyspecjalizowanych jednostek. Jak zauway podpukownik Thompson, ktry obj dowdztwo 6 Specjalnej Brygady Saperw, kiedy Centrum Szkolenia Desantowego zakoczyo prac: Czy istniaa kiedykolwiek rwnie starannie skompletowana i

przygotowana do swej misji jednostka, jak ta?28 Wojska saperskie rwnie odbyway wiczenia w Centrum Szkolenia Desantowego na terenie Slapton Sands. Sierant Barnett Ho ner z 6 Batalionu bra udzia w operacji Tiger 27-28 kwietnia, podczas ktrej Niemcy zatopili LST. Byem wtedy na play z moj druyn. wiczylimy rozbrajanie min, gdy zobaczylimy unoszce si na wodzie ciaa. Nigdy wczeniej nie widziaem martwego

czowieka. Zaczlimy zblia si do brzegu, by wydoby zwoki. Wtedy usyszaem okrzyk: Sierancie! Prosz zabra stamtd waszych ludzi! Kiedy uniosem gow, zobaczyem dwie gwiazdki na ramieniu o cera by to genera Huebner. Szybko odwoaem druyn. Nigdy nie kwestionuj sw dowdcw. 29 Kady mia do wykonania okrelone zadanie. Genera Huebner chcia, by sierant Ho ner skupi si wycznie na swoim. Zmarymi mieli si

zaj ludzie odpowiedzialni za rejestracj zgonw. Jako gwn zasad przyjto, e w D-Day nikt nie powinien zatrzymywa si, by pomaga rannym, a ju na pewno nie po to, by grzeba zabitych naleao pozostawi to lekarzom oraz odpowiednim subom i myle tylko o swoim zadaniu. W operacji bray udzia jeszcze inne wyspecjalizowane jednostki, jak druyny saperw dziaajcych pod wod, zaogi kieszonkowych okrtw

podwodnych, prowadzcych nadpywajce jednostki desantowe, mae jednoosobowe samoloty ze skadanymi skrzydami, transportowane na promach Rhino (paskodenne odzie pontonowe o wymiarach dwanacie i p na pidziesit trzy metry, przewoce czterdzieci pojazdw, holowane przez LST i dysponujce tak moc podczepianych za ruf silnikw, by wpyn na plae) samoloty te wczano do operacji ju na plaach i

wykorzystywano do kierowania ogniem dzia okrtowych. 743 Batalion Czogw, podobnie jak inne jednostki majce na wyposaeniu DD, przez cae miesice uczy si manewrowa swoimi maszynami na wodach kanau. 320 Batalion Balonw Zaporowych (zoony z Murzynw) trenowa rozmieszczanie balonw na plaach. Na pla Utah i Omaha skierowano take po dwudziestu Indian Cherokezw; porozumiewali

si przez radio w swoim jzyku, wiedzc, e Niemcy nigdy nie zrozumiej ich meldunkw. Wszystkie jednostki komandosw miay charakter specjalny, ale niektre z nich w wikszym stopniu ni pozostae. W 1 i 8 Plutonie 10 Kompanii Komandosw suyli Francuzi; szeregowy Robert Piauge nalea do 1 Plutonu. Urodzi si w 1920 roku w Ouistreham u ujcia Orne; jego ojciec zmar na skutek rany odniesionej podczas I wojny wiatowej. On sam

wstpi do armii francuskiej w 1939 roku, nie zwaajc na proby i protesty matki, a w czerwcu 1940 udao mu si zbiec do Anglii, w odpowiedzi na apel de Gaullea. Zacign si do oddziau komandosw marynarki francuskiej, ale wyposaony i przeszkolony zosta przez Anglikw, a nastpnie wczony w szeregi komandosw brytyjskich. Wszyscy Francuzi pragnli powrci do kraju, ale szczeglnie Piauge nie mg si doczeka tej chwili, zwaszcza gdy dowiedzia si,

e mieli wyldowa w Ouistreham, gdzie mieszkaa jego matka. 30 onierze 10 Kompanii Komadosw pochodzili z caej Europy. Byli wrd nich Polacy, Duczycy, Norwegowie i Belgowie. Rwali si do walki podobnie jak Francuzi i tak samo jak brytyjscy komandosi, amerykascy rangersi czy spadochroniarze, wiczyli do granic wytrzymaoci. Ludzie z 3 Plutonu 10 Kompanii Komandosw nie potrzebowali adnej

dodatkowej motywacji do walki. Byli to modzi ydzi z Europy, ktrzy zdoali przedosta si do Anglii. Ju od chwili przybycia, czy to z Niemiec, Austrii, Czechosowacji czy Wgier, zabiegali, by wzi udzia w walce. Komodor lord Louis Mountbatten, dowdca Operacji Poczonych, skierowa ich do komandosw, gdzie utworzono z nich 3 Pluton. Odbyli tam regularne szkolenie dla onierzy tej specjalnoci, by potem suy w patrolach i wywiadzie.

Gwn ich zalet bya znajomo jzykw. Zatrzymani podczas patrolu, potra liby poprawnie odpowiedzie po niemiecku; mogliby take prowadzi na miejscu przesuchania jecw. Przeszkolono ich we wszystkich sprawach dotyczcych Wehrmachtu organizacji, dokumentw, broni i taktyki. Kapral Peter Masters nalea do 3 Plutonu. Urodzony w Wiedniu w 1922 roku, mieszka w tym miecie w dniu Anschlussu Austrii, 12

marca 1938 roku, i wspomina: yem pod okupacj niemieck przez sze miesicy, co zupenie wystarczyo, ebym z dziecka, wychowanego w duchu pacyfistycznym, zamieni si w ochotnika, ktry pali si do walki. W sierpniu 1938 roku znalaz si w Londynie i niebawem wstpi do komandosw. Potra sz strzela? pyta go o cer rekrutujcy. Umiesz prowadzi d? Co wiesz o komunikacji radiowej? Masters odpowiedzia, e

kiedy strzela z rewolweru BB, wiosowa odzi, ale nigdy nie eglowa i nic nie wie o radiostacji. By jednak tak peen zapau, e zosta przyjty do komandosw. Kiedy mu powiedziano, eby zmieni nazwisko na wypadek schwytania przez Niemcw i ewentualnych represji, i dano na to par minut, wybra Masters. Dosta plakietk z napisem Peter Masters i Koci anglikaski. On i wszyscy inni onierze sucy w 3 Plutonie musieli wymyli

historie, ktre by tumaczyy, dlaczego mwili po angielsku z obcym akcentem. Rodzice Mastersa rzekomo duo podrowali, a on sam zosta wychowany przez niemieck niak, ktra niezbyt dobrze znaa angielski. 31 Harry Nomburg rwnie suy w 3 Plutonie. Urodziem si w Niemczech opowiada i w wieku pitnastu lat zostaem przez rodzicw wysany do Anglii, by unikn przeladowa ze strony nazistw. Opuciem Berlin 21 maja 1939 roku.

Bya to niedziela Dzie Matki. Nigdy ju nie zobaczyem rodzicw. Po ukoczeniu osiemnastu lat wstpiem do armii brytyjskiej i na pocztku 1943 roku zgosiem si do komandosw. Wraz z zielonym beretem otrzymaem nowe nazwisko. Nazywa si teraz Harry Drew, ale po wojnie powrci do wasnego nazwiska. Masters pozosta ju przy angielskim. 32 (Wrd amerykaskich spadochroniarzy by chopak, ktry nalea kiedy do

Hitlerjugend. Fred Patheiger urodzi si w grudniu 1919 roku w Rastatt, w Niemczech. Jako nastolatek wstpi do Hitlerjugend. Ciotka Freda chciaa wyj za m; ledztwo przeprowadzone przez parti nazistowsk wykazao, e jego pradziadek by ydem, a wtedy wyrzucono go z organizacji. Matka chopca skontaktowaa si ze swoimi krewnymi w Chicago; w kwietniu 1938 roku Patheiger wyemigrowa do Stanw Zjednoczonych. Jego rodzice, ciotka i reszta

rodziny zginli w obozach koncentracyjnych. Kiedy w 1940 roku chcia zacign si do armii amerykaskiej, na jego podaniu napisano: Odrzucony wroga narodowo. Odwoa si w tej sprawie do J. Edgara Hoovera, mwic, e chce walczy przeciwko nazistom, a nie Niemcom. Wkrtce potem przyjto go do armii. Zosta kapralem w 101 Dywizji Powietrznodesantowej. 33) onierze nalecy do 3 Plutonu zostali przed inwazj

podzieleni na picioosobowe grupy, ktre przydzielono do rnych brygad komandosw. Masters znalaz si w grupie wyposaonej w tanie, wywrotne bicykle z koszykami na przodzie, w ktrych wozili swoje plecaki. Masters uwaa, e te pojazdy bez botnikw i pedaw, majce jedynie kierownic, s przeklestwem. By jednak w wojsku i cieszy si, e moe by przydatny. W cigu piciu ostatnich lat nazici, karmicy si nienawici, zasiali j po caej Europie. Piauge,

Masters, Nomburg, Patheiger i inni modzi uchodcy mieli im si za to odpaci. Rasizm lea u podstaw ideologii nazistowskiej. By jednak take obecny w armii amerykaskiej. W 1937 roku wysi o cerowie w U.S. Army War College (szkole wojskowej armii amerykaskiej) napisali prac, analizujc wady i zalety czarnoskrych onierzy. W konkluzji stwierdzili: Jako jednostka, Murzyn atwo si uczy, jest posuszny, pogodny i yczliwie

nastawiony. Niesprawiedliwie potraktowany, moe okaza si krnbrny i uparty, cho zazwyczaj ma to charakter krtkotrway. Bywa niefrasobliwy, niezaradny, nieodpowiedzialny i skryty. le reaguje na krytyk; najlepiej kierowa nim za pomoc pochwa, a take omieszania. Brak mu zasad moralnych, nie mwi prawdy, a wiadomo dobra i za jest u niego niedostatecznie rozwinita. Jeli za chodzi o zalety, Murzyna cechuje lojalno;

nie ma te zwyczaju narzeka, jeli jest dobrze karmiony. Jest muzykalny i ma poczucie rytmu. Jego twrczo ma charakter prymitywny. Przewanie bywa religijny. Odpowiednio kierowani, Murzyni potra by pracowici. Reaguj emocjonalnie i mona w nich wzbudzi nawet duy entuzjazm. Podczas I wojny wiatowej we Francji walczyy dwie amerykaskie dywizje zoone z czarnoskrych onierzy. Jedna, suca u boku armii

francuskiej, sprawowaa si dobrze; zdobya wiele odznacze, a Francuzi nawet zayczyli sobie wicej czarnych jednostek. Druga, naleca do armii amerykaskiej i dowodzona przez o cerw z Poudnia, sabo przeszkolona i wyposaona, nie sprawdzaa si w walce. Oficerowie z War College w 1937 roku zwrcili uwag gwnie na ich poraki, ignorujc zupenie osignicia, co doprowadzio do konkluzji, e czarni nie nadaj si do suby

wojskowej. W konsekwencji, cho podczas II wojny wiatowej utworzono trzy dywizje piechoty zoone z Murzynw, tylko jedn, 92, skierowano do walki. W marcu 1944 roku w Wielkiej Brytanii przebywao sto pidziesit tysicy czarnoskrych Amerykanw. Wikszo z nich przydzielono do sub zaopatrzeniowych przewanie pracowali w portach przy wyadunku okrtw lub jako kierowcy ciarwek. Cho wedug o cjalnej wersji nie byli

dyskryminowani, podlegali jednak segregacji rasowej. Oddzieleni od biaych, ale rwni z nimi taka panowaa zasada w Ameryce i potem w Wielkiej Brytanii. 34 Genera Eisenhower wyda rozporzdzenie skierowane do wyszych dowdcw amerykaskich, w ktrym pisa:
Naley koniecznie unika

dyskryminacji jednostek murzyskich.

Przyzna jednak, e w Londynie i innych miastach,

gdzie

podczas

przepustek

urlopw bd spotyka si czarni i biali onierze, nie da si

konsekwentnie przestrzega tej zasady w obiektach socjalnych i

rekreacyjnych.

Eisenhower da, by Murzynom zezwolono na wstp do wszystkich klubw Czerwonego Krzya. Cigle jednak powtarza dowdcom poszczeglnych jednostek, by
kierujc si wasn ocen sytuacji, starali si redukowa przyczyny

kon iktw

midzy

onierzami,

odpowiednio przydzielajc przepustki.

Innymi sowy, jeli w okolicy znajdowa si tylko jeden klub Czerwonego Krzya albo zaledwie par pubw, czarni onierze otrzymywali przepustki jednego wieczora, a biali nastpnego. 35 Czerwony Krzy otworzy dwadziecia siedem klubw przeznaczonych wycznie dla Murzynw, ale to i tak byo za mao. W klubach dla biaych, a jeszcze czciej w pubach,

mona wic byo spotka rwnie czarnych onierzy. Bywao to przyczyn bardzo przykrych incydentw. W miejscach, gdzie obok siebie pili piwo czarni i biali Amerykanie, czsto wybuchay bjki. Czasami dochodzio nawet do strzelaniny i o ar w ludziach przy czym agresorami byli przewanie biali (genera Ira Eaker, dowdca 8 Armii Lotniczej, stwierdzi, e w dziewidziesiciu procentach za kon ikty odpowiedzialni byli biali onierze).

Oczywicie armia staraa si tuszowa wszystkie takie przypadki. Eisenhower wyda wic kolejne rozporzdzenie. Owiadczy wyszym o cerom, e rozpowszechnianie deprecjonujcych opinii na temat jakichkolwiek amerykaskich jednostek, czy to biaych, czy czarnych, bdzie uznane za dziaanie szkodliwe dla porzdku i dyscypliny wojskowej, a winni zostan niezwocznie ukarani. (...) ycz sobie, by mieli to

na uwadze wszyscy o cerowie. Sugeruj te, by kady porozmawia z innymi dowdcami i poleci im drog subow przekaza dalej to zalecenie. Genera J.C.H. Lee, dowodzcy subami zaopatrzeniowymi i si rzeczy najbardziej zainteresowany problemem, rozkaza wszystkich o cerom, by odczytali obiegwk Eisenhowera swoim podwadnym, i ostrzeg ich, e Eisenhower nie artuje. Odnioso to niewielki

skutek. Kon ikty na tle rasowym nie ustaway. Eisenhower nakaza cenzurowanie listw; jak stwierdzili o cerowie, ktrzy si tym zajmowali, wikszo biaych onierzy wyraaa zdziwienie, e w Wielkiej Brytanii nie ma segregacji rasowej i z oburzeniem komentowaa zwizki Angielek z Murzynami. onierze obawiali si, e efekt tych dowiadcze da o sobie zna po powrocie czarnych Amerykanw do kraju. Murzyni natomiast

zachwycali si Angli i panujc tam tolerancj rasow. Pewien o cer po przeanalizowaniu raportw cenzury z kilku ostatnich tygodni napisa pod koniec maja 1944 roku:
Dominuje wraenie, e jeli

wkrtce nie nastpi inwazja, mog by kopoty.36

Najlepszym sposobem uniknicia kopotw byo przydzielenie oddziaom, niezalenie od koloru skry, odpowiednio cikiej pracy.

Eisenhower wyda rozkaz:

onierze maj razem trenowa, razem nauczyli pracowa si i mieszka, by

wspdziaa

podczas

[zbliajcej si] inwazji.37

Jeli biali piechurzy wiczyli wysiadanie z odzi Higginsa, to czarni onierze zaadowywali i wyadowywali LST i inne jednostki. Szkolenie przebiegao intensywnie i wydawao si nie mie koca. Natomiast Niemcy przebywajcy we Francji

prawie w ogle nie wiczyli. Zamiast tego wbijali pale w ziemi i stawiali coraz wicej zapr na plaach, pracujc w kwietniu i maju raczej w charakterze batalionw saperskich ni uczestniczc w manewrach polowych. Wyjtkiem bya tu tylko 21 Dywizja Pancerna. Pukownik Luck, dowodzcy 125 Pukiem, przeprowadza ze swoimi czogami nocne wiczenia. Organizowa zbirki, marsze na wybrzee, czy w kierunku mostw na rzece i kanale Orne, trenowa

ostrza i szybki atak. By zachwycony zademonstrowan przy uyciu ostrej amunicji wyrzutni rakiet o czterdziestu omiu lufach nazywan organami Stalina. Tego samego wieczora Rommel powiedzia o cerom dwudziestej pierwszej, eby byli szczeglnie czujni. Przemwienie zakoczy sowami: Nie liczybym na to, e wrg przybdzie podczas adnej pogody i za dnia. Zachowanie staej czujnoci nie byo atwe. Jak

wspomina Luck: Dla dywizji pancernej, ktra podczas dotychczasowych kampanii przyzwyczaia si, e stale jest w ruchu, taki brak aktywnoci by mczcy i niebezpieczny. onierze tracili czujno, zwaszcza po calvadosie i cydrze, typowych trunkach tego regionu. Poza tym nie wiedzielimy, czy w ogle dojdzie do ldowania aliantw na naszym odcinku. 38 Inaczej mwic, nawet doborowe jednostki Wehrmachtu traciy w

Normandii ducha bojowego, wiodc wygodne ycie okupanta w krainie tustych trzd i soczystych jabek. ycie przecitnego onierza Wehrmachtu, czy to nastolatka z Berlina, czy czterdziestoletniego Polaka albo Rosjanina z Batalionw Wschodnich, upywao na nudnej pracy w cigu dnia, zabawie wieczorami, czekaniu i modlitwach, by inwazja nastpia w zupenie innym miejscu czyli na wszystkim, tylko nie przygotowaniach do walki na

mier i ycie. Trwajca ju od duszego czasu okupacja Francji bya take przyczyn bardzo szczeglnych problemw. Wzrastaa na przykad liczba niemieckich onierzy, ktrzy rozwodzili si ze swymi onami, by polubi Francuzki. Co wicej, istniaa groba, e nie tylko pojedynczy ludzie, ale i cae jednostki wojskowe mog si podda ju przy pierwszej okazji. Takie przypadki mogyby mie miejsce nie tylko w Batalionach

Wschodnich, ale take w oddziaach rdzennie niemieckich, ktre wedug tajnego raportu dowdztwa z grudnia 1943 roku udziy si, e maj do czynienia z przeciwnikiem, ktry postpuje w sposb humanitarny. Jak napisa doktor Detlef Vogel z Militargeschichtliches Forschungsamt:
W rezultacie mao kto lka si niewoli aliantw . Taki stan nie sprzyja wyrabianiu w onierzach

wytrzymaoci i hartu ducha, ktrych

wymagali dowdcy wojskowi.

Doktor Goebbels uruchomi machin propagandow, by wmwi niemieckim onierzom na Zachodzie, e czeka ich walka na mier i ycie, rozstrzygajce wszystko starcie. Niedugo przed inwazj genera Jodl usiowa wzmocni morale onierzy, przekonujc: Zobaczymy, kto lepiej walczy i kto mniej ginie: niemiecki onierz, bronicy swej ojczyzny, czy Amerykanie i Brytyjczycy,

ktrzy nawet nie wiedz, w imi czego zdobywaj Europ. Rommel nie mg jednak liczy na patriotyzm swoich podwadnych. Jak pisze doktor Vogel, w przeddzie inwazji
pojawiy niemieccy si wtpliwoci, na czy

onierze

Zachodzie

zechc broni si do ostatniej kropli krwi, tak jak podczas walk z Armi Czerwon, poniewa ich motywacja nie bya rwnie silna jak wtedy, gdy zmagali si na Froncie Wschodnim.39

Aby przeciwstawi si defetyzmowi, dowdcy okamywali swoich ludzi. Peter Masters stwierdzi podczas przesucha jecw w D-Day, a take i pniej, e mwiono im: Bez trudu zepchniemy wrogw do morza. Zbombarduj ich Stukasy; U-Booty bd ledzi i zatapia torpedami ich okrty; bombowce zatopi okrty desantowe; czogi zmiad piechot na plaach. 40 Ilu z nich, jeli w ogle tacy byli, uwierzyo w te

fantastyczne zapewnienia nie wiadomo. Prawd jest, e w szeregach Wehrmachtu coraz powszechniej objawia si brak wiary w sens obrony, czemu dawa wyraz Rommel, coraz bardziej umacniajc betonem forty kacje i wbijajc w ziemi pale, zamiast szkoli onierzy w szybkich manewrach i byskawicznych atakach. Tymczasem po drugiej stronie kanau Alianckie Ekspedycyjne Siy Zbrojne niemal przez cay czas przygotowyway si do akcji.

Rozdzia 8 Koncentracja wojsk i odprawy

Poczwszy od pierwszego tygodnia maja onierze piechoty i marynarki si alianckich zaczli gromadzi

si na poudniu Anglii. Przypywali morzem na pokadach niezliczonych transportowcw i LST. Okrty pyny z zatoki Clyde i Belfastu, Morzem Irlandzkim obok Isle of Man, a take z Liverpoolu, Swansea i Bristolu. Po drodze tworzyy formacje zoone z dwudziestu, czterdziestu, stu jednostek, wypyway na Atlantyk, mijay przyldek Lands End, po czym kieroway si w lewo do wyznaczonych portw Plymouth, Torquay, Weymouth, Bournemouth,

Southampton, Portsmouth, Eastbourne i innych. Przybywali take ldem: pocigami, autobusami, ciarwkami, jak rwnie pieszo onierze i sprzt z Irlandii Pnocnej, Szkocji, rodkowej Anglii i Walii. Tworzyli kompanie i bataliony, a potem puki, by maszerowa wskimi drogami Anglii, kierujc si na poudnie. Po dotarciu na teren koncentracji formowali dywizje, korpusy i armie, liczce setki tysicy ludzi razem byo ich dwa miliony

plus p miliona pojazdw. Obsugiwao ich pidziesit cztery tysice osb, w tym cztery tysice piciuset kucharzy. Bya to najwiksza koncentracja si zbrojnych w historii brytyjskiej i amerykaskiej armii. wiat nie widzia i nigdy ju nie zobaczy podobnej akcji[14]. 175 Puk 29 Dywizji Piechoty przyby na swoje miejsce zbirki, zwane kiebask, w pobliu Falmouth. (Rejony te nazywano tak ze wzgldu na ksztat; podune, wskie,

ogrodzone i zazwyczaj pooone przy drodze, wyglday na mapie wanie jak kiebaski.) Tam oddzia zosta odizolowany od wiata. onierze zamieszkali w namiotach; na terenie obozu wyznaczono wirowe alejki i przykazano wszystkim, by poruszali si wycznie po nich, uniemoliwiajc niemieckim samolotom zwiadowczym wykrycie cieek wydeptanych przez du liczb ludzi. Pojazdy parkowano przy ogrodzeniach i ywopotach. Wszystko

zamaskowano siatkami. Kiebaski strzeone byy przez andarmeri wojskow; nikogo z cywili na ich teren nie wpuszczano. Nie pozwalano rozpala ognisk, cho noce w poowie maja w Anglii bywaj jeszcze bardzo chodne, a rano na polach mona byo zobaczy szad. Porucznik Eugene Bernstein pyn dowodzon przez siebie LCT(R) przez Morze Irlandzkie na Isle of Man, gdzie uzupeniono zaopatrzenie (gwnie steki, ktre jadalimy trzy razy

dziennie). Potem wyruszy do Falmouth, tam jednak okazao si, e przyby w niewaciwe miejsce. Po wielu nieporozumieniach i nasilonej wymianie korespondencji polecono mu uda si do Dartmouth nad rzek Dart. Tam z kolei dowiedzia si, e ma pyn w gr rzeki, i ostatecznie zarzuci kotwic naprzeciwko Greenway House, domu Agathy Christie. Bya to pikna posiado z cieplarniami i ogrodem, a take wirow drog biegnc wzdu rzeki.

Pisarka przekazaa dom Marynarce Wojennej Stanw Zjednoczonych, ktra zaoya tu Kwater Gwn. 1 Oddziay powietrznodesantowe uday si do obozw w pobliu lotnisk poudniowej Anglii: 506 Puk Piechoty Spadochronowej do Uppottery, kompania Bykw i Kozw do Tarrant Rushton. Jednostki saperskie miay wasne tereny zgrupowania 6 Batalion stacjonowa na przykad w okolicy Portsmouth.

Kiebaski zastawione byy rnego rodzaju sprztem wojskowym. Sierant John Robert Slaughter ze 116 Puku 29 Dywizji wspomina: Na kadym kawaku pola i w kadym kcie sta sprzt zgromadzony do zbliajcej si wielkiej bitwy. Czogi i inne pojazdy gsienicowe, ciarwki, dipy i transportery; samoloty korygowania ognia artyleryjskiego Piper Cub; wszystkie rodzaje dzia; zapasy paliwa, wody i

ywnoci, kanistry, puda, bbny wszystkiego, cokolwiek by wymieni, byo a w nadmiarze. 2 Pojazdy zabezpieczono przed wod. Kad ich ruchom cz nasmarowano tust substancj o nazwie cosmoline, ktra chronia metal przed korozj. Ganiki dipw, czogw i ciarwek wyposaono w rury doprowadzajce powietrze. Kierowcy i artylerzyci, ktrzy pracowali pod oson siatek, musieli by bardzo uwani opowiada

porucznik Ralph Eastridge ze 115 Puku 29 Dywizji. Jakiekolwiek zaniedbanie czy chwila nieuwagi mogy by pniej przyczyn unieruchomienia pojazdu podczas zjazdu z rampy do wody czy na sam pla. Artylerzyci starannie zabezpieczali zamki swoich dzia gumowymi osonami i wypeniali gum kad szczelin. Operatorzy pakowali radiostacje w wodoszczelne worki. 3 Zuywano te miliony prezerwatyw. Niektre

nadmuchiwano i robiono z nich balony albo wypeniano wod, ale przewanie wykorzystywano je do bardziej praktycznych celw, cho zupenie niezgodnych z pierwotnym przeznaczeniem. Piechurzy nakadali je na lufy swoich karabinw M-1; guma zabezpieczaa bro przed piaskiem i wod, a usun j mona byo strzelajc. Wielu onierzy pakowao w prezerwatywy nawet zegarki; niestety, kondomy okazay si za mae, by zapakowa w nie portfele.

onierze otrzymali rwnie specjalny zestaw na wypadek ucieczki po schwytaniu przez wroga. To byo co takiego, jak dla skautw zauwaa major Howard. W jego skad wchodziy: metalowy pilnik, ktry wszywao si w bluz munduru, mosiny guzik przy spodniach, tak namagnetyzowany, e gdy oparo si go na gwce od szpilki, mg peni rol kompasu, jedwabna chusta z map Francji, tabletki do odkaania wody i franki

francuskie (wydrukowane przez rzdy USA i Wielkiej Brytanii, mimo wyranych protestw de Gaullea) w przeliczeniu na walut amerykask po dziesi dolarw na osob. Takie rzeczy dziaay bardzo na wyobrani onierzy opowiada Howard. Nigdy nie widziaem, by co tak zwyczajnego wywoywao tak wiele emocji. 4 Kady onierz dosta cakowicie now bro. Karabiny samopowtarzalne i maszynowe musiay najpierw

zosta przetestowane i przestrzelane. Slaughter wspomina: Wszyscy z nas otrzymali mnstwo amunicji do wicze. Bagnety i noe zostay naostrzone jak brzytwa. 5 Dostali take nowe komplety ubra, nasycone substancj chemiczn neutralizujc trujcy gaz. Nienawidzili tych mundurw. Szeregowy Edward Jeziorski z 507 Puku Piechoty Spadochronowej wyrazi opini wszystkich uczestnikw inwazji, kiedy owiadczy:

Byy to najohydniejsze, najchodniejsze, najwilgotniejsze, najsztywniejsze i najbardziej cuchnce ubrania, jakie kiedykolwiek nosili ludzie. Z pewnoci facet, ktry wymyli to cholerstwo, dosta medal za wzorow sub od samego diaba. 6 (onierze nosili te mundury podczas caej kampanii normandzkiej, a czasami nawet duej; substancja chemiczna, ktr byy nasycone, nie przepuszczaa powietrza, tak wic w nocy w nich marzli, za

dnia za pocili si i zawsze mierdzieli.) Jedzenie natomiast byo wymienite. Steki i kotlety wieprzowe z rozmaitymi dodatkami wspomina Slaughter a na deser cytrynowa beza to byo typowe menu i wszystko podawano w olbrzymich ilociach. wiee jajka pierwsze, jakie onierze mieli okazj zje po przybyciu do Anglii lody, biae pieczywo i rne inne wczeniej nieosigalne rarytasy pochaniali z apetytem, nie

unikajc przy tym komentarzy: Tucz nas przed mierci. 7 W namiotach urzdzono kina, gdzie bez przerwy wywietlano najnowsze lmy z Hollywood i rozdawano bezpatnie praon kukurydz oraz cukierki. Wikszo onierzy pamita jeszcze tytuy tych lmw, cho fabua zatara si ju w ich pamici do ulubionych naleay: Mr. Lucky z Carym Grantem i Laraine Day, Going my Way z Barrym Fitzgeraldem i

Bingiem Crosbym, a take The Song of Bernadette. wiczenia si skoczyy. Do czasu odpraw, poza strzelaniem z broni, ostrzeniem noy i bagnetw czy ogldaniem lmw, niewiele byo do roboty. Kapral Peter Masters wspomina ten okres jako cigncy si bez koca. Po poprzednich pracowitych miesicach doskonale wywiczeni onierze szybko zaczynali si nudzi. Jak zauway Masters, na obszarach koncentracji wojsk

moe wybuchn totalna wojna, bo kiedy ludzie s tak uzbrojeni, zawsze kto przez pomyk nacinie spust. Od czasu do czasu zdarzay si wypadki syszao si seri strzaw, a potem okrzyk: Lekarza!8 W Kompanii A 116 Puku jaki artowni wrzuci do ognia magazynek karabinu M-1 z nabojami 7,62 mm; chopcy stojcy w pobliu najpierw ryczeli ze miechu, potem zaczli przeklina, a wreszcie rzucili si do ucieczki. 9 W miar upywu czasu

napicie wzrastao, a wytrzymao na stres malaa. Nawet drobna rnica zda moga spowodowa wybuch agresji wspomina szeregowy Jeziorski. 10 Bjki na pici naleay do porzdku dziennego. Porucznik Richard Winters z piset szstego pobi si z porucznikiem Raymondem Schmitzem i zama mu dwa ebra, w rezultacie czego tamten tra do szpitala. 11Jak zwykle w obozach wojskowych, tak i tu midzy kiebaskami kryy

najbardziej nieprawdopodobne plotki. Aby t nagromadzon energi rozsdnie spoytkowa, zalecano uprawianie sportu. Na pocztku onierze zachcani byli do gry w futbol amerykaski, ale potem wikszo dowdcw pooya temu kres, poniewa zabawa staa si zbyt agresywna i paru ludzi poamao sobie koci. Softball by ju lepszy wszdzie wic stay beczki z rkawicami i pikami. Duo ludzi pamita te gry jako

ostatnie, w ktrych brali udzia, poniewa podczas pniejszej kampanii zostali ranni albo stracili rce. Na terenie kiebasek byy te biblioteki z ksikami w broszurowej oprawie. (W 1939 roku na rynku wydawniczym nastpia prawdziwa rewolucja, polegajca na wprowadzeniu mikkich okadek. Pocket Books wyday w takiej edycji dziesi tytuw po cenie dwudziestu piciu centw; w 1941 roku ladem tego wydawnictwa poszy Avon

Books, a potem Popular Library i Dell. Wydano te bezpatn specjaln seri ksiek w maym formacie pod nazw Armed Services Editions; przeznaczone byy dla amerykaskich onierzy i wydrukowano je w nakadzie dwudziestu dwch milionw egzemplarzy.) Jedn z popularniejszych pozycji bya A Tree Grows in Brooklyn, ale o dziwo najwikszym zainteresowaniem cieszya si The Pocket Book of Verse (kieszonkowy zbir poezji). (W trosce o morale onierzy

nie umieszczono w nim adnego z przepenionych gorycz wierszy angielskich weteranw I wojny wiatowej. 12) Ulubionym sposobem na zabicie nudy by hazard. Praktycznie bez przerwy grano w pokera i koci. Due sumy pienidzy zmieniay wacicieli. Szeregowy Arthur Dutch Schultz z 505 Puku Piechoty Spadochronowej wygra w koci dwa tysice piset dolarw. Wiem to dokadnie, bo przerwaem gr i przeliczyem pienidze

wspomina. Pokonaem wszystkich, oprcz sieranta sztabowego, ktrego nie lubiem i ktremu pozostao jeszcze pidziesit dolarw. Postanowiem ogra go ze wszystkiego. Szczcie jednak mnie opucio i straciem te dwa i p tysica. 13 Alkoholu w obozie nie byo. Kilku ludziom udao si wymkn z kiebasek i przedosta do okolicznych pubw, by zaspokoi pragnienie, ale bardzo szybko zostali aresztowani przez andarmeri wojskow i

sprowadzeni z powrotem. Major David Thomas, lekarz 508 Puku, pamita, e kady z personelu medycznego dosta po menace alkoholu do odkaania ran podczas akcji w Normandii. Zgryliwie jednak zauwaa: Wtpi, by cho kropla z tego opucia Angli. 14 Dowdcy kompanii urzdzali swoim ludziom marsze po okolicznych drogach. Byo to dla onierzy wiczenie, a jednoczenie pomagao zwalczy nud i rozadowa napicie. Dawao

take wyobraenie o rozmiarach czekajcego ich przedsiwzicia, a take wiadomo ogromu siy, jaki stanowi. Maszerujc przez pola i osady, widzieli niewiarygodn ilo sprztu, niezliczon liczb samolotw. Mogli take obserwowa przedstawicieli caego wolnego wiata, ktrzy zebrali si, by walczy z nazizmem Nowozelandczykw, Norwegw, Polakw, Francuzw, Australijczykw, Kanadyjczykw,

Brytyjczykw, Holendrw, Belgw i Amerykanw. Jak wspomina sierant Slaughter: Wszdzie wida byo onierzy ze wszystkich pastw alianckich. 15 Od czasu do czasu daway o sobie zna niesnaski pomidzy Brytyjczykami a Amerykanami. Kapral Masters wspomina, e pewnego razu mija wraz z 3 Batalionem maszerujc jednostk amerykask. Kilku Jankesw przystano, by pogawdzi z napotkan kobiet i jej trzyletni

creczk (wszelkie kontakty z osobami cywilnymi byy zabronione, ale zakaz ten amano). Dziewczynka na pewno pytaa o to, o co pytay amerykaskich onierzy wszystkie dzieci w Wielkiej Brytanii: Masz gum, kolego? Ale kiedy ich mijalimy opowiada Masters ktry z naszych warkn niechtnie w stron Amerykanw: Moglibycie chocia poczeka, a dorosn!16 Spord milionw ludzi,

zgromadzonych na poudniu Anglii, by wzi udzia w inwazji na kontynent, tylko garstka znaa najwiksz tajemnic operacji Overlord gdzie i kiedy nastpi atak. Ci nieliczni uprzywilejowani naleeli do nielicznej grupy osb dopuszczanych do najtajniejszych z tajnych informacji opatrzonych nadrukiem BIGOT[15], ich samych za nazywano bigotami. Stopniowo krg wtajemniczonych si rozszerza. Dowdcy z

Kwatery Gwnej i o cerowie sztabowi 21 Grupy Armii ujawniali szczegy operacji dowdcom armii i korpusw, ci za przekazywali je dowdcom dywizji i pukw, tamci dowdcom batalionw, kompanii i plutonw i tak dalej a do szeregowcw. Na niszych szczeblach nie ujawniano miejsc ataku, dopki onierze nie wyruszyli do Francji; poza tym jednak odprawy byy niezwykle szczegowe i dokadne, jeli chodzi o opis terenu i dane na temat si niemieckich. Bardzo

optymistycznie przedstawiay natomiast przewidywane skutki bombardowa linii wroga z morza i powietrza. Plany dziaa demonstrowano na stoach z makietami z piasku, czy jak w przypadku 12 Puku 4 Dywizji Piechoty na wykonanych z gumy i gbki trjwymiarowych makietach pwyspu Cotentin, przedstawiajcych szczegowo drogi, mosty, budynki, linie wysokiego napicia, ogrodzenia, forty kacje i zapory. Jeden z

onierzy dwunastego wspomina: To byo tak, jakbymy nagle znaleli si w samolocie i patrzyli na kad pla, na ktrej mielimy wkrtce wyldowa, i na kady odcinek, o ktry mielimy walczy. 17 O cerowie odbywali odprawy na szczeblu pukw. Porucznik Ralph Eastridge ze 115 Puku 29 Dywizji opisa przebieg tej, w ktrej uczestniczy. O cer wywiadu puku (S-2) zacz od mapy przedstawiajcej pla Omaha. Wyjani, e

szesnasty (z 1 Dywizji) i sto szesnasty (z 29 Dywizji) wylduj tu obok siebie, a zaraz za sto szesnastym przybdzie sto pitnasty. Opisa zapory i stae umocnienia na play oraz uksztatowanie terenu, podajc odlego od wau ochronnego do podna skarpy (okoo dwustu metrw), wysoko urwiska (rednio trzydzieci metrw) i inne dane. Jak widzicie, umocnienia s najsilniejsze w miejscach, gdzie w gb ldu prowadz te

mae wwozy. Przerwy czy wgbienia wzdu urwiska to drogi wyjcia z play. Zabezpieczenie ich w pierwszym uderzeniu bdzie kluczem do sukcesu caej operacji. Umocnienia chronione s przez pola minowe, zasieki z drutu kolczastego, rowy przeciwczogowe i punkty ogniowe, skupione przy wyjciach z play. Obsadzone s przez batalion onierzy, a midzy nimi rozstawione s kolejne bataliony. Nale one do 916 Dywizji, jednostki

stacjonarnej, nazwanej tak, poniewa ma walczy na ufortyfikowanych pozycjach. Ta konkretna dywizja skada si w czterdziestu procentach z Niemcw, z ktrych wielu jest czciowo niezdatnych do walki. Ale pamitajcie, jednorki onierz moe rwnie dobrze pocign za spust karabinu maszynowego w bunkrze, jak majcy dwie rce. Pozostae szedziesit procent dywizji stanowi onierze najemni, przewanie Rosjanie, troch Polakw,

Jugosowian i innych mieszkacw Bakanw. (...) To brutalni, proci, niewyksztaceni ludzie, dla ktrych ycie innych ma niewielk warto. Pochodz z tych czci Europy, gdzie przez cae pokolenia gwnym zajciem bya walka. O cerowie i podo cerowie to Niemcy; bd walczy a do mierci. Za t stacjonarn dywizj znajduj si dywizje zmechanizowane, doborowe jednostki. Su w nich przewanie Niemcy.

Wikszo uczestniczya w walce na frontach rosyjskim albo woskim. Ich saboci jest brak rodkw transportu. (... ) Teraz plan szczegowy. Puki 16 i 116 wylduj na play okoo 6.30. (...) odzie opyn podwodne zapory na pocztku przypywu. Pierwszym celem bdzie opanowanie wyej pooonych terenw za pla, by uniemoliwi Niemcom prowadzenie obserwacji i bezporedniego ostrzau brzegu. Nasz puk wylduje o

Godzinie H plus dziewidziesit minut, ruszy natychmiast do tej osady [wskaza na mapie StLaurent-sur-Mer] i skieruje si na pozycje po prawej stronie. (...) Pierwsza cz zadania jest stosunkowo atwa do wykonania. Najcisza robota przypadnie sto szesnastemu, jeszcze przed naszym przybyciem. Jeli jemu si powiedzie, powinnimy przebi si bez trudu. Sir zapyta jeden z

o cerw a co si stanie, jeli sto szesnasty nie oczyci play na czas? Wtedy my przejmiemy ich zadanie. Ile dywizji przybdzie w pierwszym rzucie? spyta inny. To bdzie wielka impreza odpowiedzia z umiechem S-2 wierzcie mi. Ale powinnimy interesowa si tylko tym, co naley do nas. Kiedy nastpi D-Day? Jeszcze nie wiem. Moe 3 albo 4 [czerwca].

O cerom 115 Puku podobao si stwierdzenie, e przebij si bez trudu, ale w nie nie wierzyli. Porucznik Eastridge stwierdzi: Nie wygldao to dobrze. Schematy rozmieszczenia zapr na plaach wiadczyy, e Niemcy starannie przygotowali si do obrony. Sto szesnasty mia przed sob paskudne zadanie. 18 Rzeczywicie, szeregowy Felix Branham ze sto szesnastego przypomina sobie, jak prowadzcy odpraw o cer powiedzia

ludziom z jego plutonu, e maj zabra jak najwicej sprztu pociski modzierzowe, miny ldowe, skrzynki z amunicj, radia, baterie i tak dalej. Idcy za nimi ludzie ze sto pitnastego, mniej obcieni, wezm to, co zostawimy na brzegu, i wykonaj dalsz robot, choby mieli przej po naszych trupach. 19 Taki brutalny realizm by raczej do niezwyky. Wikszo o cerw staraa si w czasie odpraw uspokaja, a take podnosi

na duchu onierzy swoich kompanii i plutonw. Czterdzieci lat pniej ludzie walczcy kiedy na play Omaha wspominali z pewn gorycz ich sowa: Prowadzcy odpraw tumaczy nam, e nie bdzie adnych problemw, bo w operacji wemie udzia mnstwo samolotw, ostrza z morza po prostu zmiecie wroga, odzie desantowe, odpal tysice rakiet to bdzie spacerek, nic trudnego. Kopoty mog si najwyej zacz dwa-trzy dni

pniej, kiedy dywizje pancerne przystpi do kontrataku (149 Batalion Saperw). 20 Mwiono nam, e tu przed inwazj 9 Armia Lotnicza zrzuci na nasz pla tysice bomb. Niepokoiem si, e z powodu pozostawionych przez nie lejw moemy mie kopoty z przejazdem ciarwkami (6 Specjalna Brygada Saperw). 21 O cer prowadzcy odpraw paln nam pokrzepiajc mow.

Najpierw do dziaania przystpi ponad tysic bombowcw. Okrty wojenne zmiot dosownie wszystko bunkry, stanowiska artyleryjskie, modzierze i zasieki z drutu kolczastego. Wszystko zostanie rozniesione to bdzie atak! (26 Puk). 22 Na odprawie przekonywano nas, e na play nie zastaniemy ywego ducha, ani jednej ywej istoty. To bdzie kaszka z mlekiem (5 Specjalna Brygada Saperw). 23

Niemal kada jednostka, majca wzi udzia w inwazji, przechodzia przez to samo. Modsi o cerowie, podo cerowie i szeregowcy namawiani byli do studiowania makiet z gumy lub piasku, wic tysice z nich spdzao tak cae godziny: zapoznawali si ze swoimi zadaniami, omawiali je i starali si wszystko jak najlepiej zapamita. Otrzymywali take zdjcia, niekiedy nawet sprzed kilku godzin, ukazujce postpy robt przy budowie Wau

Atlantyckiego. Czy przy tak sprawnym alianckim wywiadzie wojskowym Niemcy maj w ogle jakie szanse? Byy te surowe napomnienia. Prowadzcy odpraw dla 91 Eskadry Lotnictwa Transportowego (pilotw holujcych szybowce) ostrzeg zebranych: Uwolnicie szybowce, gdy samolot C-47 prowadzcy formacj zacznie stopniowo skrca w lewo, kierujc si ku brzegowi. Jeli ktry z pilotw C-47 zbyt szybko

puci swego szybowca, niech lepiej nie wraca, bo bd tu na niego czeka. Jeden z pilotw szybowcowych mia pytanie zdawaoby si, cakiem oczywiste: Sir, co mamy robi, kiedy ju wyldujemy? O cer prowadzcy odpraw by zaskoczony. Po chwili milczenia wyzna: Nie wiem. Chyba nikt si nad tym nie zastanawia. Kiedy pilot siedzcy obok sieranta Charlesa Skidmorea rzuci artobliw

odpowied: Spieprza, ile si w nogach!, rozleg si nerwowy miech. 24 W wojsku, jak to w wojsku, zdarzali si take idioci. Sierant Alan Anderson ze 116 Puku wspomina, e wezwano go do namiotu, gdzie jaki pukownik z biura prasowego wsta i wygosi namitn, patriotyczn mow o tym, jaki nas spotka zaszczyt, e moemy uczestniczy w wielkiej inwazji, ktra zmieni histori wiata. Pod koniec wyrazi al, e nie moe popyn z

nami. Mj kumpel, Arkie Markum, szturchn mnie i powiedzia: Jeli tak bardzo chce, moe pj zamiast mnie! Przemawiajc dalej, pukownik stwierdzi, e w pierwszych dwudziestu czterech godzinach operacji straty w ludziach mog wynie sto procent. Anderson wspomina: Kady z nas odwrci si, spojrza na koleg i stwierdzi: No to idziemy!25 Po odprawie onierze nie mogli opuszcza obozu.

Pilnowaa ich andarmeria wojskowa: nie wpuszczaa nikogo bez odpowiednich dokumentw, jak rwnie nie wypuszczaa bez odpowiednich rozkazw. Kapitan Cyril Hendry, brytyjski czogista, wspomina, e 1 czerwca umar jego ojciec, ktry mia by pochowany dwa dni pniej, ale nie pozwolono mi pojecha na pogrzeb, po prostu nie wydano pozwolenia, natomiast mj brat stacjonujcy w Damaszku otrzyma

przepustk. 26 Modzi ludzie, ktrym wydaje si, e s niemiertelni, maj skonno do brawury, ale odprawy i pilne studiowanie umocnie na plaach otrzewiy nawet najbardziej niefrasobliwych i beztroskich onierzy. Cho czsto powtarzali, e nie ma nic gorszego ni rygory treningu i szkolenia, mieli pewne wyobraenie, co mog zrobi z ludzkim ciaem kule i odamki. Wikszo nie braa nigdy udziau w walce, jednak od wrzenia 1939 roku

czytywali i ogldali wiadomoci. ledzili za porednictwem lokalnych gazet i kronik lmowych postpy Wehrmachtu w Europie, patrzyli, jak Niemcy pokonuj najlepsze oddziay, wystawiane przeciwko nim przez Polakw, Norwegw, Belgw, Brytyjczykw, Francuzw, Jugosowian, Grekw i Rosjan. onierze z Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych zdawali sobie spraw, e Wehrmacht jest bardzo dowiadczon armi, jeszcze do niedawna

niepowstrzyman w swym pochodzie, ktra moe znowu okaza si nie do pokonania. W konsekwencji tych przemyle wana rola przypada kapanom wojskowym. Po utracie wygranych dwu i p tysica dolarw Dutch Schultz poszed do spowiedzi. Wspomina, e pastor, Brytyjczyk, da mi duo do mylenia na temat grzechw, jakich dopuciem si wobec szeciu wsptowarzyszy. Schultz chodzi na msz tak czsto, jak tylko mg, i jak

mwi, widok kapitana Stefa, majora Kellama, majora McGintyego i innych o cerw batalionowych, sucych do mszy, by bardzo pokrzepiajcy. 27 Major Thomas z piset smego nie przej si zanadto tym, co usysza na odprawie: Suyem w lotnictwie wystarczajco dugo, by wiedzie, e nocne skoki nigdy nie przebiegaj zgodnie z planem. Potem po prostu przyczy si do grajcych w pokera; poniewa przegrywa, pomyla sobie:

Lepiej pjd posucha pastora. Kiedy usiadem na ku polowym w ostatnim rzdzie, bo innych wolnych miejsc ju nie byo, pastor Elder powiedzia: Panu nie bardzo podobaj si ci, ktrzy zwracaj si do niego tylko w potrzebie. Pomylaem w duchu: Jezu, musia widzie, jak wchodziem. Wstaem wic i wyszedem. 28 Gdy John Barnes dowiedzia si, e jego Kompania A ze 116 Dywizji Piechoty poprowadzi atak, poszed na msz mylaem,

e to moe by ostatni raz. Zosta wychowany przez gboko wierzc matk, ktra chciaa, by zosta duchownym. Kiedy ukoczy szko redni, musia jej powiedzie, e nie jest stworzony do takiego ycia. Wspomina jednak, e modlc si podczas mszy, postanowiem potargowa si z Bogiem. Jeli ocali mi ycie, zostan pastorem. Potem pomylaem, e to nie jest dobry ukad, ani dla Niego, ani dla mnie, i uznaem, e musz po prostu

zaryzykowa. 29 Byli take tacy, ktrzy nie chcieli ryzykowa. Dutch Schultz pamita spadochroniarza, ktry przypadkiem postrzeli si w stop. Sierant z 1 Dywizji, Joseph Dragotto, patrzy ze zdumieniem, jak onierz z innej kompanii spokojnie wsypa spor porcj tytoniu fajkowego midzy dwie kromki chleba i zjad t kanapk. Tym sposobem znalaz si w szpitalu i unikn udziau w inwazji. Dragotto widzia take czowieka, ktry

wzi karabin i zacz strzela w kierunku namiotw. Chopak zosta zabrany przez andarmeri wojskow, a Dragotto usiowa zrozumie, dlaczego zrobi co tak szalonego. Wtedy zda sobie spraw, e nieszcznik po prostu nie chcia i na wojn. 30 Inni prbowali pokona strach, nadajc sobie groniejszy wygld. onierze pewnej druyny 115 Puku ogolili sobie gowy do samej skry. Pomys ten szybko si rozprzestrzeni; wkrtce nie

tylko kompania, ale i cay puk przybray wygld kolonii skazacw. Mod t zarazili si take spadochroniarze, z t tylko rnic, e zostawiali porodku gowy pas wosw i wygldali jak Indianie (fryzura nosia nazw mohawks). Kiedy pukownik Robert Sink, dowodzcy 506 Pukiem Piechoty Spadochronowej, zobaczy onierzy golcych sobie gowy, powiedzia: Zapomniaem wam powiedzie, e kilka tygodni temu powiadomiono nas,

jakoby Niemcy ostrzegali Francuzw, e inwazj aliantw poprowadz amerykascy spadochroniarze, skazacy i psychopaci, atwi do rozpoznania ze wzgldu na ogolone by. 31 Modsi o cerowie i podo cerowie take byli przestraszeni: czy zdoaj sprosta zadaniu, jakie im powierzono? Sierant Alan Anderson rozmawia o swych obawach z jednym z szeregowcw, Georgeem Mouserem. Mouser odrzek:

C, panie sierancie, jedynym sposobem zakoczenia tej wojny jest przeprawienie si na drug stron kanau i bdziemy musieli to zrobi. Im szybciej, tym lepiej. A jeli miabym wybiera, ze wszystkich ludzi, z ktrymi trenowaem, poszedbym do walki wanie z panem. 32 Sieranci Carwood Lipton i Elmer Murray z 506 Puku Piechoty Spadochronowej przez wiele godzin omawiali rne sytuacje bojowe, w jakich mogliby si znale, i

zastanawiali si, co wtedy powinni zrobi. Na przepraw przez kana w D-Day czekao w kiebaskach sto siedemdziesit pi tysicy ludzi i oczywicie trudno jednym sowem okreli ich nastrj. Niektrzy troch si bali, inni rwali do walki; jedni uwaali, e inwazja jest konieczna, drudzy umierali ze strachu. Nastawienie onierzy zaleao po czci od ich wieku. Charles Jarreau mia siedemnacie lat; swoich dwudziestodwuczy

dwudziestotrzyletnich kolegw uwaa za staruszkw, ktrzy myl: Jezu, skoczmy z tym wreszcie i wracajmy do domu. On sam podchodzi do sprawy inaczej: Pymy do Francji i zabawmy si troch. 33 Mona jednak zaryzykowa stwierdzenie, e Amerykanie bardziej niecierpliwie oczekiwali na rozpoczcie akcji ni Brytyjczycy. Dla Amerykanw droga do domu wioda przez Niemcy, Brytyjczycy

natomiast byli w domu. Kapitan Alistair Bannerman, dowdca plutonu w Sussex na poudniu Anglii, 28 maja napisa dugi list do ony i opisa, jak wyglda ycie w kiebasce. Oddaje on nastroje przynajmniej czci Anglikw.
Wcale nie jestemy w podniosym nastroju. W naszym yciu tutaj jest zbyt wiele drobnych uciliwoci.

Cigy dryl, bez przerwy nas ganiaj, podbite wiekami buty i skarpety, w ktrych poc si nogi, a teraz jeszcze

to

zamknicie

obozie. ludziom

(...) z

Prbowaem

tumaczy

mojego plutonu, e tworzymy histori i pewnego dnia dzieci bd czyta o naszych podrcznikach, dokonaniach ale oni w tylko

umiechaj si krzywo. Przemwienia radiowe Churchilla (...) brzmi troch aonie bardzo dla wierz onierzy, w nowy ktrzy wiat, nie nie

wierz w adn misj wyzwolecz. Spodziewaj si raczej, e skocz w kostnicy. Zaley im tylko na tym, by to wszystko si ju skoczyo, eby mogli

wrci na

ulice swoich miast, do

domw , do swego ycia prywatnego, on i bliskich.

31 maja Bannerman pisa:

Jak wielkie wysiki kady z nas musi czyni, by stawi czoo temu, co nas czeka. I ci, ktrzy tak niewiele jeszcze przeyli, i ci niewyksztaceni, bez adnej wiedzy i przygotowania, ubogie, i ci lozo cznego majcy ycie

samotne,

potrzebujce

wsparcia rodziny, i ci, ktrych nikt nigdy nie kocha, ktrzy nigdy nie

mieli wygrowanych ambicji ani nie chcieli zmienia wiata.

Zgromadzilimy si tu wszyscy i gdy nam rozka, pjdziemy ochoczo do walki.34

W pierwszych dniach czerwca siy alianckie zaczy wyrusza w drog, by przeprawi si przez kana. Ludzie zostawili swoje osobiste rzeczy, zabierajc tylko to, co mogli unie bro, amunicj, maski przeciwgazowe, zdjcia bliskich i ubranie na zmian

(przydziay papierosw oraz racje ywnociowe C i K otrzymali ju na odziach). Podpukownik Thompson wyrazi opini wszystkich, kiedy powiedzia: Kady, kto tam by, wspomina z nostalgi tygodnie spdzone w obozie przygotowawczym. 35 Jedn z wielkich tajemnic II wojny wiatowej jest to, e cho Niemcy wiedzieli o koncentracji wojsk w poudniowej Anglii trudno byo jej nie zauway nie wycignli z tego faktu odpowiednich wnioskw.

Organizowali nocne naloty bombowe na kiebaski nic wielkiego, rzadko si zdarzao, by wysyali wicej ni p tuzina bombowcw a take regularne przeloty nad wybrzeem Anglii, by zrzuci miny. Niemieckim samolotom zwiadowczym od czasu do czasu udao si co zaobserwowa, zrobi par zdj i uciec na wschd. W takiej sytuacji Luftwa e powinna czyni wszelkie wysiki, by zbombardowa zatoki i teren zgrupowania wojsk, ale nawet nie podja

takich prb. Oczywicie obecna Luftwa e bya zaledwie cieniem tamtej z czasw bitwy o Angli, a makiety jednostek desantowych rozmieszczone na wschodzie Wielkiej Brytanii, by uwiarygodni plan Fortitude, wprowadziy Niemcw w bd, niemniej jednak bardzo dziwne wydaje si, e nie wykorzystali oni okazji, by zaatakowa zatoki i kiebaski przy uyciu choby takiego sprztu, jakim dysponowali. To by chyba cud stwierdzi Richard

Freed, marynarz z oty handlowej. 36 Kolejna zagadka: dlaczego po wielkim sukcesie, jakim byo zatopienie dwch LST i uszkodzenie szeciu odzi desantowych podczas alianckich manewrw Tiger, niemiecka marynarka nie wysaa E-Bootw znajdujcych si w porcie Caen przeciwko aliantom? Jednostki te stay bezczynnie. Niemieckie okrty podwodne czy te to, co z nich pozostao kryy natomiast na pnocnych

wodach Atlantyku. W pierwszych tygodniach czerwca U-Booty zatopiy wprawdzie dwa amerykaskie niszczyciele na rodkowym Atlantyku, ale nie przeprowadziy adnych misji zwiadowczych ani atakw torpedowych przeciwko alianckiej armadzie. To, e Niemcy nie domylali si, gdzie alianci zamierzaj dokona inwazji, nie byo takie zaskakujce. Zgrupowanie alianckich wojsk w poudniowej Anglii nie wskazywao jednoznacznie

miejsca ataku, Portsmouth bowiem znajduje si bliej Pas-de-Calais ni Caen. Majc za przewag na morzu, alianci mogli po wypyniciu na wody kanau skierowa si albo prosto na wschd, czyli do Calais, albo na poudnie w stron Calvadosu i pwyspu Cotentin czy te na poudniowy zachd, do Bretanii. Alianckie Ekspedycyjne Siy Zbrojne dysponoway tak sprawnym sprztem, jakiego historia dotd nie widziaa. Jak susznie zauwaa John

Keegan, dziki nowoczesnym morskim jednostkom desantowym, utworzeniu dywizji powietrznodesantowych i uzyskaniu przewagi powietrznej, umoliwiajcej skuteczn izolacj miejsca ldowania, to, co alianci uwaali za swj najsabszy punkt w strategii Drugiego Frontu, stanowio wanie ich si a bya to decyzja o transporcie swoich si drog morsk. 37 W tygodniach poprzedzajcych D-Day

alianci przeprowadzili wiele pomniejszych operacji przypominajcych Fortitude, wysyajc odzie desantowe pod oson krownikw i niszczycieli, by upozorowa ataki na rne plae we Francji. Takie akcje utrzymyway Niemcw w stanie cigego niepokoju, a czasami pomagay zlokalizowa stanowiska radarowe i lokalne zgrupowania jednostek Luftwaffe. Znacznie wicej precyzyjnych informacji o

Niemcach uzyskiwano dziki nasuchowi Ultry, nieustajcym, intensywnym lotom zwiadowczym i dziaalnoci francuskiego ruchu oporu. 3 czerwca Poczony Podkomitet Wywiadw przedstawi raport zatytuowany Niemiecka ocena zamiarw aliantw zwizanych z operacj Overlord. By to dokument napawajcy duym optymizmem. Zaczyna si od sw:
W cigu ostatniego tygodnia nie

byo doniesie wiadczcych, e wrg zdoa ustali obszar, w ktrym

nastpi nasz gwny atak. Spodziewa si go w kilku punktach midzy Pasde-Calais a Cherbourgiem.

W raporcie odnotowano take, e Niemcy nadal przeceniaj rozmiary si alianckich, ktre mog by wykorzystane podczas inwazji i przypuszczaj, e desant nastpi w Norwegii. 38 W Tygodniowym raporcie wywiadu nr 11, rwnie wydanym 3 czerwca, wydzia

G-2 (wywiad) Kwatery Gwnej SHAEF dokona oceny si niemieckich. Odnotowa take przemieszczanie rnych niemieckich dywizji na teren Francji i w poblie wybrzea. Duy niepokj wywoay pniej ruchy niektrych formacji w kierunku pwyspu Cotentin i play Omaha, poniewa wydawao si, e Hitler, Rundstedt i Rommel w kocu przeniknli sekret operacji Overlord; w rzeczywistoci jednak dowdztwo niemieckie

przemieszczao te jednostki, by wzmocni Wa Atlantycki od pnocnego wschodu ku poudniowemu zachodowi (LXVII Korpus, na przykad, zosta skierowany 1 czerwca ku ujciu Sommy i zaoy kwater dowdztwa w Amiens). Siy niemieckie we Francji zwikszyy si prawie o dwadziecia procent, z pidziesiciu do szedziesiciu dywizji (w tym dziesi pancernych); oczywicie niektre z tych jednostek zostay wysane w rejon przyszej inwazji, ale na

szczcie nie byy to dywizje pancerne. 39 Niemniej jednak, oglnie rzecz biorc, informacje zebrane przez aliantw byy dokadne, szczegowe i do pomocne w przeciwiestwie do informacji uzyskiwanych przez Abwehr. Alianci wiedzieli, co ich czeka, Niemcy za mogli si tego tylko domyla. W Widerstandsnest 62 (WN 62), forty kacji grujcej nad drog ku Colleville, ktra wychodzia z

play Omaha, osiemnastoletni szeregowiec Franz Gockel wda si w gorc dyskusj z kolegami. Poowa jego plutonu bya zdania, e za tydzie czy dwa alianci zaatakuj wanie tu. Druga poowa uwaaa, e umocnienia Colleville s zbyt potne i e wrogowie nie odwa si w tym miejscu dokona desantu. WN 62 strzego artyleryjskiego stanowiska obserwacyjnego, z ktrego przekazywano informacje do baterii polowej pooonej pi kilometrw w gbi ldu.

Przed stanowiskiem znajdowaa si armata 105 mm wymierzona w przewidywane miejsce ataku. Samo WN 62 skadao si natomiast z dwch bunkrw, w ktrych umieszczono armaty 75 mm, dziao przeciwpancerne, dwa lekkie i dwa cikie karabiny maszynowe. Stacjonowao tam dwudziestu ludzi plus starszy sierant i dwch podo cerw, niespena dwudziestoletnich. Bunkry miay betonowe sklepienia dwumetrowej gruboci i

poczone byy okopami. Szeregowy Gockel po raz pierwszy zobaczy morze, kiedy na pocztku 1944 roku skierowano go z 352 Dywizj Piechoty na teren Calvadosu. W kwietniu, maju i na pocztku czerwca siedzia noc w noc za swoim podwjnie sprzonym karabinem maszynowym, obserwujc, wyczekujc i rozmylajc. W cigu dnia zatrudniano go do kopania umocnie jak powiedzia jego kolega po poudniu 3 czerwca: Jeli jest jaka szansa na przeycie

ataku, to tylko w tym dole. Kop! Tego wieczora, jak wspomina Gockel, morze byo spokojne, tylko drobne fale leniwie obmyway brzeg. odzie rybackie z Grandcamp i Port-en-Bessin pozostay w zatoce. Od maja regularnie kursoway wzdu wybrzea, ale wtedy adna nie pojawia si na morzu. 40

Rozdzia 9 Zaadunek
Eisenhower wyznaczy DDay na 5 czerwca. Zaadunek wojsk rozpoczto 31 maja. Przebiega on kolejno z zachodu na wschd amerykaska 29 Dywizja

Piechoty wsiadaa na pokady transportowcw w Falmouth i Fowey; 4 Dywizja w Dartmouth, Torquay i Exmouth; 1 Dywizja w Weymouth i Portland, brytyjska 50 i kanadyjska 3 Dywizja w Southampton; i brytyjska 3 Dywizja w Portsmouth i Newhaven. Jednostki stacjonujce w bardziej oddalonych miejscach przybyway na nabrzee autobusami lub ciarwkami; onierze z bliej poonych kiebasek formowali si w grupy,

plutony oraz kompanie i szli pieszo. Wszystko ruszyo w drog: dipy, ciarwki, cika artyleria, czogi, pojazdy koowo-gsienicowe, motocykle i rowery. Na ulicach gromadziy si tumy gapiw, ktrzy obserwowali t nie koczc si procesj. Doroli pokazywali palcami znak V oznaczajcy zwycistwo, ale gdy jedna z kompanii 1 Dywizji przechodzia przez jak osad, chopczyk w wieku jedenastu-dwunastu lat

zawoa do sieranta: Ju nie wrcicie! Jego matka zaczerpna gwatownie powietrza, chwycia maego na rce i pobiega na czoo kolumny. Kiedy mija ich sierant, chopiec wyszlocha: Wrcicie! Na pewno wrcicie!1 Wielu onierzy mylao o mierci. Szeregowy Clair Galdonik wspomina podr autobusem do Dartmouth: Prawie si nie odzywalimy. Nie byo artw ani wygupw. Czulimy si sobie blisi ni kiedykolwiek

wczeniej. 2 Charles Jarreau, mechanik ze Stray Przybrzenej, by na LCI 94 i obserwowa jednostki przybywajce na nabrzee Weymouth. onierze po prostu przepeniali doki wspomina. Wszdzie wida byo ludzi. Duchowni mieli pene rce roboty. Widziaem nawet ydw przystpujcych do komunii. Wszyscy byli miertelnie przeraeni. 3 Dla wikszoci jednak pragnienie przystpienia do walki byo wiksze ni strach. Ludzie chcieli ju wyruszy.

W powietrzu wyczuwao si ogromne podniecenie. Naczelne dowdztwo celowo wytworzyo w onierzach najwyszy stopie gotowoci, zarwno pod wzgldem psychicznym, jak i zycznym. Szkolenie i wiczenia trway przewanie dwa lata albo duej. Cho oczywicie zdarzay si przeniesienia, wikszo ludzi w druynach czy plutonach znaa si od chwili wstpienia do armii. Przechodzili razem przez trudny okres wicze, poznali zyczny i psychiczny wysiek,

jaki mu towarzyszy, nienawidzili albo kochali swoich dowdcw, jedli razem posiki, spali w tych samych okopach podczas manewrw, razem si upijali. Wytworzyy si midzy nimi mocne wizi, stali si jedn rodzin. Znali si jak yse konie, wiedzieli, czego mog si spodziewa po koledze z lewej lub z prawej strony, co lubi je, jak pachnie. Niewielu z nich znalazo si tutaj przez przypadek. Niewielu te przepojonych byo takim patriotyzmem, by

gono o tym mwi. Ale prawie wszyscy woleliby raczej umrze ni zawie kolegw czy przy nich stchrzy. Dugi okres szkolenia i wicze wyrobi w nich przede wszystkim poczucie solidarnoci z grup. Przed wejciem na pokad statkw i odzi transportowych niektrzy dowdcy zebrali swoich ludzi na ostatni rozmow. Dowdca 115 Puku, pukownik Eugene Slappey, spojrza na ogolone gowy onierzy, zdj hem,

podrapa si po ysej czaszce i owiadczy: Mielicie dobry pomys. Tak jest znacznie lepiej. Nigdy jednak nie pomylaem, e ju od dawna jestem gotowy do tej inwazji. Zamia si, po czym spowania i zacz przemawia do onierzy jak do synw: My, staruszkowie, niewiele bdziemy mogli zrobi. Powodzenie inwazji zaley od was, chopcy. Dugo si do niej przygotowywalimy: szkoda, e nie wiecie, jak wiele woylimy w to wysiku. To

najwiksza operacja wojskowa. Wszyscy znacie jej stawk, zdajecie sobie spraw, e od naszego sukcesu zaley bieg historii. To wielka satysfakcja pomyle, e aden oddzia nie zosta lepiej przygotowany do walki; dlatego wykonamy t robot. Slappey zakoczy mow sowami: Do zobaczenia we Francji. Odchodzc, porucznik Eastridge pomyla: Dzie, w ktrym stracimy tego staruszka, bdzie dla puku bardzo smutny. 4

Genera Bradley zgromadzi prawie tysic o cerw w wielkim hangarze generaowie siedzieli na podwyszeniu, pukownicy w pierwszym rzdzie awek, porucznicy z tyu. Genera brygady Theodore Roosevelt junior, syn prezydenta Theodorea Roosevelta, by zastpc dowdcy 4 Dywizji. Ze wzgldu na swj wiek, pidziesit sze lat, i zy stan zdrowia (mia chore serce), musia uzyska szereg zawiadcze i specjalnych penomocnictw, by pozwolono

mu wyldowa na play Utah wraz z pierwszym rzutem atakujcych. Wreszcie dopi swego. Siedzia teraz na podwyszeniu, szeroko si umiechajc. Bradley rozpocz spotkanie: Panowie, to bdzie najwiksze przedstawienie na ziemi. Macie zaszczyt obserwowa je z balkonu. Roosevelt zmarszczy czoo, pokiwa gow i scenicznym szeptem powiedzia: Niech to licho! Nie jestemy na balkonie!

Jestemy na patelni! Dziki doskonaej akustyce hangaru wszyscy usyszeli ten komentarz. Rozlegy si miechy i napicie troch zelao. Bradley umiechn si i cign dalej swoj mow. 5 Ludzie ze Stray Przybrzenej i z marynarki czekali ju na onierzy. Charles Jarreau pamita, e na pokadzie LCI 94 znajdowao si czterech o cerw i dwadziecia sze osb zaogi. O cerowie byli

cudownymi dziemi, wyszkolonymi w trzy miesice absolwentami szk wojskowych, tu po dwudziestce, natomiast dowdca uchodzi za starca mia bowiem trzydzieci dwa lata. Suy dziesi lat we ocie handlowej i narzuca swoje zasady, nie uznajc zasad marynarki wojennej; nie lubi zreszt ludzi stamtd. Dwa dni przed zaadunkiem onierzy na swoj d powiedzia do Jarreau: Nikt potem nie bdzie mg zej z tej ajby,

wic id i przynie alkohol, jaki chcesz, to zrobimy sobie przyjcie. Impreza zacza si o sidmej wieczorem i jak opowiada Jarreau, chopie, pod koniec wszyscy byli zalani w trupa, ale napicie na pewno zelao. Po przespanej nocy wytrzewielimy i zaczlimy wprowadza onierzy na pokad. 6 Znajomo procesu zaadunku rwnie pomoga zagodzi napicie. onierze wielokrotnie wiczyli go wczeniej, tak e sta si dla nich rutyn. Wielu twierdzio

pniej, e mogli to wszystko wykona nawet we nie; inni mwili, e gdy usyszeli przez goniki komendy o rozpoczciu zaadunku, nie byli do koca przekonani, czy nie jest to kolejna akcja wiczebna. Zreszt to wanie chcieli uzyska ich dowdcy. Od wiekw onierze idcy na wojn mieli zwyczaj zabierania ze sob zbyt wielu rzeczy. Dowdcy obserwujcy wiczenia prowadzone przez Centrum Szkolenia Desantowego doszli do wniosku, e atakujcy nie

powinni mie wicej ni okoo dwudziestu kilogramw wyposaenia, wikszo jednak onierzy miaa ze sob nawet dwukrotnie wicej. Czciowo bya to wina dowdcw puku, ktrzy chcieli, by pierwszy rzut atakujcych wzi miny ldowe, tornistry z adunkami wybuchowymi, dodatkow amunicj, zapasowe radiostacje, modzierze i tym podobne. Czciowo za odpowiedzialno za to ponosili sami onierze; uwaali, e zawsze co

jeszcze moe im si przyda a to Rozmwki francuskie, a to Biblia, dodatkowy n czy pistolet, a przede wszystkim papierosy. Papierosy przydzielano na nabrzeu, wraz z racjami ywnociowymi. Szeregowy Robert Patterson z 474 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej powiedzia kwatermistrzowi, eby mu ich nie dawa, poniewa nie pali. Lepiej we odpar kwatermistrz bo gdy si tam znajdziesz, ju bdziesz pali.

Czterdzieci lat pniej Patterson stwierdzi: Nie myli si. Na odzi nauczyem si pali i pozostao mi to na wiele lat. 7 Pewien onierz z 4 Dywizji lubi camele. Poniewa ba si, e mu ich zabraknie, kupowa je, poycza od kolegw albo wymienia na inne rzeczy. Wchodzc na pokad odzi, mia dziesi kartonw. Inni onierze zabierali ze sob po dwa, liczc, e w razie potrzeby dostan papierosy od armii. Pojazdy take

przeadowane byy amunicj, kanistrami, kilofami i opatami, menakami, racjami polowymi, broni i mnstwem innych rzeczy. Mimo to zaadunek przebiega sprawnie i zgodnie z pracowicie przygotowanym planem. Wydawao si niemoliwe, by kady z tysica okrtw i kada d desantowa mogy znale w tym zamieszaniu swoje miejsce, a pasaerowie odnale waciw jednostk pywajc, ale okazao si, e nie ma z tym problemu.

Czogi, artyleria, ciarwki i dipy wjeday po kolei na pokady LCT a te, ktre wjechay jako pierwsze, zjeday potem ostatnie. Korzystay w tym celu ze specjalnych betonowych ramp, stanowicych przeduenie nabrzea i wznoszcych si pod odpowiednim ktem w stosunku do pokadu LCT. onierze wsiadali na swoje LST, LCI i inne jednostki transportowe w zadziwiajco krtkim czasie, jak powiedzia

porucznik Eastridge. Oba pokady LST 459 niemal w jednej chwili zaadowane zostay pojazdami i dziaami, ktre nastpnie przymocowano acuchami do burt. Okrt by wrcz przepeniony ludmi na trzech onierzy przypadaa jedna koja, musieli wic spa na zmian, nie wicej ni po osiem godzin. W dokach nie mona byo szpilki wcisn, brakowao betonowych ramp zaadunkowych, wic kompanie piechoty przewoono odziami

Higginsa do jednostek stojcych w zatoce. LST 459 odbi od nabrzea, skierowa si powoli na rodek rzeki wpadajcej do zatoki Plymouth i podpyn do innego LST. Otaczao nas tak wiele odzi wspomina Eastridge e przez dziewiset metrw mona byo przeskakiwa z jednej na drug. Zbliajc si do morza, zobaczylimy niszczyciele i inne wiksze okrty. Zatoka wypeniona bya wszelakiego rodzaju ajbami. 8

Zgromadzono tam dwa tysice siedemset dwadziecia siedem jednostek pywajcych, poczwszy od pancernikw po odzie desantowe i am bie. Miay na swych pokadach onierzy i marynarzy z rnych stron wiata: ze Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Poudniowej Afryki, Francji, Belgii, Norwegii, Polski, Grecji i Holandii dziewiset trzydzieci jeden jednostek, kierujcych si ku plaom

Omaha i Utah, naleao do Zachodniego Zgrupowania Si Morskich, a tysic siedemset dziewidziesit sze jednostek, pyncych ku Gold, Juno i Sword, do Wschodniego Zgrupowania Si Morskich. Na pokadach LST znajdoway si odzie Higginsa i inne mniejsze jednostki pywajce, ktre nie mogy samodzielnie przeby kanau. Byo ich dwa tysice szeset sze. Caa armada liczya wic pi tysicy trzysta trzydzieci trzy okrty, statki i odzie desantowe rnego typu, czyli

 jak powiedzia admira Morison wicej ni byo na wiecie za panowania krlowej Elbiety I. 9 Jako pierwsze wyruszyy traowce. Ich zadaniem byo skontrolowanie wd przybrzenych Anglii na wypadek, gdyby Luftwa e i EBooty rozmieciy w tym rejonie miny, nastpnie oczyszczenie piciu szlakw, kady o szerokoci czterystu metrw, ktrymi miay popyn siy desantowe (kierujce si ku poszczeglnym plaom) oraz

oznaczenie ich wietlnymi bojami, rozstawionymi co ptora kilometra. I wreszcie oczyszczenie akwenw przy plaach, gdzie transportowce miay zarzuci kotwice. W tej gigantycznej akcji uczestniczyo dwiecie czterdzieci pi okrtw, ktre rozpoczy prac w nocy z 31 maja na 1 czerwca. 3 czerwca z Belfastu wyruszyy okrty nalece do Zachodniego Zgrupowania Si Morskich, ktre miay stanowi wsparcie ogniowe, i przeciy Morze Irlandzkie,

kierujc si na poudnie. W ich skad wchodziy pancerniki: Nevada, ocalay z ataku na Pearl Harbour, Texas, najstarszy z oty amerykaskiej, i Arkansas, a take siedem krownikw i dwadziecia jeden niszczycieli. Kiedy miny Lands End i wysp Wight, 4 czerwca przed witem wyruszyy za nimi LST, LCT, LCM i inne transportowce, formujc konwoje. Kiedy onierze zaadowali si ju na transportowce i

odzie desantowe, wrczono im rozkaz dzienny generaa Eisenhowera, zaczynajcy si od sw:

onierze, Alianckich marynarze i lotnicy Si

Ekspedycyjnych

Zbrojnych! Bierzecie udzia w wielkiej krucjacie, przygotowywalimy do si przez ktrej wiele

miesicy. Oczy wiata s zwrcone na was. Towarzysz wam nadzieje i

modlitwy ludzi miujcych pokj. (...) Stoi przed wami nieatwe zadanie. Wrg jest dobrze wyszkolony,

uzbrojony

zaprawiony

w bojach.

Bdzie walczy bez wytchnienia. Mamy jednak rok 1944! (...) Koleje losu si odwrciy! Mieszkacy

wolnego wiata maszeruj razem ku zwycistwu! Wierz w wasz odwag,

powicenie i umiejtnoci wojskowe. Zadowoli nas moe tylko cakowity sukces! ycz wam powodzenia! I promy Wszechmocnego Boga o

bogosawiestwo dla nas i naszego

szlachetnego przedsiwzicia.10

Sierant Slaughter kaza swoim chopcom podpisa si pod tekstem rozkazu. Potem owin go w plastikow torebk i woy do portfela dokument ten towarzyszy mu podczas caej kompanii normandzkiej, a do aby we wschodnich Niemczech. Nadal go mam oprawiony wisi nad moim biurkiem powiedzia Slaughter. To moja najcenniejsza pamitka z wojny. 11 Tysice tych, ktrzy

otrzymali rozkaz dzienny Eisenhowera, zachowao go przy sobie. Nie wiem, ile razy wchodzc do mieszka weteranw inwazji normandzkiej, by przeprowadzi z nimi wywiad, widziaem go, by oprawiony w ramki i zawieszony w widocznym miejscu. U mnie te taki wisi. Szeregowy Felix Branham ze 116 Puku Piechoty poprosi wszystkich zgromadzonych na swojej odzi o podpisanie si na banknocie pisetfrankowym,

ktry wygra w pokera. Jeden go zapyta: Po co?, a ja odpowiedziaem: Chopcy, niektrzy z nas nie wyjd z tego ywi. Moe ju nigdy potem si nie zobaczymy. Moe zostaniemy kalekami albo co w tym rodzaju. No wic podpiszcie si. Ten banknot wisi u mnie na cianie. Nie oddabym go za nic. 12 O cerowie znacznie nisi rang od Eisenhowera take prbowali przemwi do swoich chopcw. Kiedy LST 530 wzi ju na pokad czogi

Churchill, dipy, ciarwki, sze odzi Higginsa i szeciuset brytyjskich onierzy i skierowa si ku play Gold, porucznik Tony Duke z Marynarki Stanw Zjednoczonych pomyla, e powinien wygosi przemwienie przez gonik. Przypomnia sobie Henryka V Szekspira. Na mostek wszed jednak pukownik armii brytyjskiej, pooy mi do na ramieniu nigdy tego nie zapomn i powiedzia: Zastanw si, chopcze. Wikszo moich ludzi

widziaa ju wojn na pustyni, wielu byo te we Francji i ewakuowao si przez Dunkierk. Radz ci wic, daj sobie spokj nie dramatyzuj i nie urzdzaj adnych zawych scen. Byem wprawdzie wzruszony i przejty, ale poszedem za jego rad i powiedziaem tylko kilka najwaniejszych rzeczy. Pniej zdaem sobie spraw, e okropnie bym si wygupi, gdybym uleg emocjom. 13 Pierwsz rzecz, jak zrobiy zaogi okrtw i odzi, byo nakarmienie onierzy.

arcie, jakie serwowano w marynarce, byo wspaniae wspomina Eastridge. Nasi ludzie zaczli rozwaa, czy nie przenie si tam w razie nastpnej wojny. 14 Na pokadzie transportowca Samuel Chase kapitan Oscar Rich, obserwator artyleryjski 5 Dywizjonu Artylerii Polowej 1 Dywizji (ktrego may samolot L-5 po zoeniu skrzyde i woeniu miga do rodka zosta zdemontowany i umieszczony na okrcie na wycigu), zszed na d, by

przestudiowa wykonan z tworzywa makiet wybrzea Calvadosu. Bya to najbardziej szczegowa makieta, jak kiedykolwiek widziaem. Widniay na niej drzewa, cieki, drogi, domy i zapory na plaach dosownie wszystko. Studiowaem j caymi godzinami (...). Widziaem swoje ldowisko, sad z jaboniami obok drogi prowadzcej z Easy Red na play Omaha. Wszystko byo bardzo mae miaem wraenie, jakbym by w

samolocie, jakie piset stp nad pla, i oglda ziemi z prawdziwej perspektywy. Niesamowite, jak udao im si zrobi co takiego. W kocu jednak oderwa si od makiety i przyczy do grajcych w pokera. Wrd nich byli Robert Capa, znany fotoreporter magazynu Life, i korespondent Don Whitehead. 15 Znalazszy si na pokadzie, wikszo onierzy miaa niewiele do roboty poza gr w karty, czytaniem czy powtarzaniem

pogosek. Szeregowy Clair Galdonik znalaz pik do softballu i dwie rkawice, zacz wic mecz z koleg, ale rzuci niecelnie i pika wypada za burt. 16 Walter Sidlowski z 5 Specjalnej Brygady Saperw odkry na swojej LCT, e kapitan nie naoy adnych ogranicze na korzystanie z toalety i zbiornik si przepeni. Sidlowski z paroma kolegami wykorzysta swoje zdolnoci techniczne i skonstruowa wiszce za burt krzesekasedesy. Gdy obok siedzcych

na sedesach onierzy przepywaa motorwka admiraa, widok by naprawd komiczny. 17 Ludzie suchali te radia. Zgrzytali zbami, gdy Axis Sally, zapraszajc ich na kontynent, mwia, e ju tam na was czekaj. Nastroje polepszyy si dopiero, gdy ogoszono zdobycie Rzymu przez aliantw. Czytali rwnie ksiki: porucznik Frank Beetle z 16 Puku 1 Dywizji pamita, e czyta (wierzcie albo nie) o Platonie w

broszurowym wydaniu Story of Philosophy Willa Duranta. 18 Niektre z kompanii 2 Batalionu Rangersw przeprawiay si przez kana na pokadzie New Amsterdam, maego pasaerskiego statku. Bya to jednostka brytyjska i zaoga serwowaa typowo brytyjskie jedzenie, czyli gulasz z cynaderek, co powodowao wiele narzeka. Rangersi jak to rangersi, nie mogli siedzie bezczynnie i czeka.

Kontynuowali wic wiczenia i poprawiali kondycj, przywizujc liny do masztu i wspinajc si po nich. Robili pompki, przysiady, a nawet wiczyli musztr. 19 Zdarzay si jednak komplikacje. Kapitan Robert Walker ze 116 Puku uczestniczy w wiczeniach na odziach desantowych LCVP , LCT, LCM i am biach DUKW. Jedynym typem odzi, z ktrym nigdy si nie zetkn, bya LCI i oczywicie przed inwazj zosta przydzielony wanie do LCI 91, jako o cer

kwaterunkowy. d przewidziana bya na sto osiemdziesit osb, ale Walker mia na niej rozlokowa dwustu potnie obadowanych onierzy. W dodatku LCI 91 miaa ju na pokadzie ogromne zwoje kabla telefonicznego, torpedy bangalore, tornistry z materiaem wybuchowym, kotwice, miotacze ognia i wiele, wiele innych rzeczy. Ostatecznie jednak Walkerowi udao si wprowadzi wszystkich do odzi. Rozmawia potem z jej

dowdc, porucznikiem Stray Przybrzenej, pochodzcym z Bostonu, ktry opowiedzia mu, e wstpi do stray, spodziewajc si, e spdzi wojn, pilnujc wd przybrzenych Atlantyku koo swego rodzinnego miasta, a tymczasem mia wzi udzia ju w trzeciej inwazji. 20 Porucznik Charles Ryan z 18 Puku 1 Dywizji bra udzia w wiczeniach na LCI, wiedzia wic, czego si spodziewa, gdy jego d wypyna na otwarte wody kanau. Opisa LCI jako

metalowe pudo zaprojektowane specjalnie przez sadyst, ktry chcia, by podczas przeprawy onierze dowiadczyli absolutnego psychicznego dyskomfortu, cierpieli na chorob morsk i czuli si upodleni, a po wyldowaniu we wciekym szale nieli zniszczenie i mier, mszczc si na wszystkich i wszystkim, co napotkali po drodze. d ta bya poczeniem roller coastera (kolejki grskiej), dzikiego konia i wielbda. 21

Zgromadzeni wok lotnisk piloci szybowcw i spadochroniarze tysiczny raz sprawdzali sprzt, prbowali znale jakie miejsce na dodatkow paczk papierosw czy granat, rzucali ostatnie spojrzenie na makiety pwyspu Cotentin z rzekami Orne i Dives po czym ponownie na nie zerkali. Spakowani, byli gotowi w kadej chwili pomaszerowa na lotnisko i wsi do brytyjskich szybowcw Horsa i amerykaskich samolotw transportowych C-47.

Na innym lotnisku, Fairford w hrabstwie Gloucester, do lotu nad kanaem przygotowywaa si mniej znana jednostka. Naleaa do SAS, brytyjskich SAS, ktre utworzono z myl o dziaalnoci w pastwach Osi. Formacja ta skadaa si z trzech pukw (jeden dziaa we Francji) oraz trzech francuskich batalionw i kompanii belgijskiej. Kapitan Michael R.D. Foot by o cerem wywiadu SAS. Od sierpnia 1942 roku obserwowa przebieg

niemieckiej okupacji we Francji i postpy w budowie umocnie. Bra udzia w jednej z akcji komandosw. Teraz przygotowywa si do wysania na teren Francji kilku druyn, ze szczeglnym zadaniem (Foot by zbyt wielkim zapalecem, by pozwolono mu osobicie wzi udzia w akcji na tyach wroga). Footowi nieatwo byo uzyska zgod na przydzia druyny do operacji opatrzonej kryptonimem Titanic (wybra tak nazw z

listy, mylc, e bdzie dla Niemcw brzmiaa bardzo powanie). Zwrci si do dowdcy puku, ktry przygotowywa oddziay do niszczenia mostw za liniami wroga oraz innych akcji sabotaowych, i poprosi o cztery mae grupy onierzy. Po co? burkn tamten. eby wprowadzi Niemcw w bd podczas ldowania naszych wojsk. Nie. Pukowniku, to rozkaz. Nie dla mnie. Prosz

zwrci si z tym na pimie, a dostanie pan pisemn odpowied, dlaczego si nie zgadzam. Ale po co marnowa papier? Po prostu wytumacz to panu. Zagodnia troch i wyjani: Na pocztku istnienia puku przygotowywalimy si do ataku na woskie lotnisko. Wywiad odwoa akcj w ostatniej chwili. Pojechalimy na przepustk do Kairu, a kiedy wrcilimy pijani, usyszelimy: Dobra, chopaki, wyruszacie dzi w

nocy. Niewielu z nas ocalao. Przysigem wtedy, e nie bd si ju nigdy zadawa z dowdztwem wywiadu. Prosz si std zabiera! Foot umwi si wic na spotkanie z pukownikiem Francksem, dowdc innego puku Specjalnych Sub Powietrznych, z ktrym jak mwi niegdy odbylimy nasz pierwszy skok ze spadochronem. Bylimy do zaprzyjanieni i Francks, acz niechtnie, wyrazi zgod na akcj Titanic, pod warunkiem jednak, e zostanie

zredukowana do dwch grup. Foot przysta na to. Uda si do Fairford, gdzie stacjonoway druyny SAS, przygotowujce si do lotu na teren Francji, i tam zaopatrzy swoje dwie grupy kada skadaa si z o cera, podo cera i dwch szeregowcw w specjalny sprzt, niezbdny do akcji. Sprzt ten skada si z okoo piciuset manekinwspadochroniarzy, gramofonu oraz mnstwa pistoletw sygnaowych i amunicji. Foot wyjani swoim ludziom, na

czym polega jego pomys: onierze zrzuc z samolotw manekiny, ktre zostan zniszczone w momencie ldowania w wyniku maych eksplozji. Potem wyskocz sami, zabierajc cay sprzt. Po wyldowaniu wcz gramofon. Na pytach nagrano rozmowy onierzy, przerywane strzaami z broni rcznej. Potem bd krci si po okolicy, strzelajc z karabinw. Jedna grupa miaa wyldowa w poowie drogi midzy Rouen a Hawrem, druga w pobliu Isigny.

Francuskiemu batalionowi SAS przydzielono inne misje jedna z druyn miaa opanowa przed inwazj ldowisko w Bretanii, by mg tam wyldowa cay batalion. Dowodzi ni pewien poszukiwacz przygd nazwiskiem Bourgoin, ktry straci rk, ale nauczy si skaka ze spadochronem bez jej pomocy. Francuzi nalecy do tej druyny mieli by pierwszymi aliantami ldujcymi na kontynencie. 22 onierze przygotowujcy si do lotu na teren Francji,

poczwszy od czteroosobowych grup SAS po potne dywizje powietrznodesantowe, byli gotowi wyruszy do akcji. Wieczorem 3 czerwca oddziay alianckie, ktre jako pierwsze miay przystpi do ataku, znajdoway si ju na pokadach jednostek desantowych. Force O, wychodzca w morze w Falmouth i transportujca 29 Dywizj na praw flank play Omaha, miaa do przebycia najduszy dystans, wypyna

wic na pocztku, jeszcze w nocy. Jak stwierdzi genera Eisenhower, w powietrzu czu ju byo zwycistwo. 23 Na przeciwnym brzegu panowaa cisza. 2 czerwca Rommel spdzi, polujc na jelenie. Nastpnego dnia pojecha do Parya, by kupi dla ony Lucie panto e na urodziny, przypadajce 6 czerwca. W Paryu spotka si z Rundstedtem, ktry podziela jego pogld, e nadal nie ma adnych oznak wiadczcych o bliskiej inwazji. Przypywy w

cieninie Dover miay rzekomo uniemoliwi dokonanie desantu do poowy czerwca. Rommel sprawdzi prognoz pogody zapowiadano wzrost zachmurzenia, wiatr i deszcz. Postanowi wic pojecha do Herrlingen na urodziny Lucie, a potem do Berchtesgaden, by spotka si z Hitlerem i baga o przydzielenie posikw. Chcia prosi o dwie dodatkowe dywizje pancerne i dowdztwo nad wszystkimi oddziaami pancernymi w Normandii. Napisa w

dzienniku:
Najatwiej Fhrera prywatnej.24 bdzie podczas przekona rozmowy

Chocia Rommel dysponowa o poow mniejszymi siami ni potrzebowa uwaa, e ma zdecydowanie za mao ludzi, broni, min, szparagw, zapr na plaach i staych punktw obrony emanowa pewnoci siebie. Wypenia swoje zadania z przekonaniem i entuzjazmem.

Morale w oddziaach stacjonujcych wzdu Wau Atlantyckiego byo wysokie, a przynajmniej tak utrzymywali niemieccy dowdcy. Tajny raport Gestapo gosi, e onierze nie mog wrcz doczeka si inwazji. Ludzie uwaaj, e dziki niej bdzie mona odwrci los wojny pisano. Praktycznie nie stwierdza si lku przed atakiem wroga. 25 Rommel zdoa przekona podkomendnych, e odnios zwycistwo, jeli tylko bd mieli okazj do walki.

Wikszo onierzy niemieckich na wybrzeu miaa nadziej, e inwazja nastpi z dala od nich, ale gdyby przypada na ich odcinek, byli gotowi stan do walki. Er soll nur kommen! (Niech tylko si zjawi!) brzmiao szydercze haso Goebbelsa. Bo czego mieliby si obawia? Nawet Bataliony Wschodnie miay przed swoimi okopami i uforty kowanymi bunkrami zapory antydesantowe, zasieki z drutu kolczastego i

pola minowe, na tyach modzierze i dziaa, wymierzone w kady odcinek play, a po bokach bunkry z armatami 88 mm, przygotowanymi do prowadzenia krzyowego ognia. Ponadto za plecami onierzy stali niemieccy sieranci z pistoletami w doniach. Alianccy o cerowie, ktrzy podczas odpraw mwili swoim ludziom, e oddziay te s sabsze i prawdopodobnie rzuc si do ucieczki, byli w bdzie. Nie mylili si natomiast ci, ktrzy

przypominali, e Bataliony Wschodnie skadaj si z prymitywnych i niewyksztaconych ludzi i e dowodzeni s przez niemieckich o cerw i podo cerw, pilnujcych, by szli do walki. Niemieckie dowdztwo przeladowaa jednak wizja poddajcych si onierzy. Obawiano si, e wielu z nich moe przy pierwszej okazji odda si w rce wroga. I byy to obawy uzasadnione. Genera dowodzi Dietrich Kraiss 352 Dywizj

Piechoty, ktra zostaa w maju przeniesiona z St-L do Calvadosu, by strzec play Omaha. Kraiss walczy na Froncie Wschodnim i wyrni si tam, ale stan jego dywizji we Francji pozostawia wiele do yczenia. Taktyka Niemcw na Wschodzie polegaa na tym, e pozwalano Armii Czerwonej na atak, a nastpnie przystpowano do kontrataku przy uyciu rezerw wycofanych z linii frontu. Rommel oczywicie zamierza zastosowa w Normandii

zupenie inn taktyk, lecz zgodnie z zasadami panujcymi w armii niemieckiej pozostawia pewne sprawy do decyzji swoich podwadnych. Dlatego te na play Omaha jedynym miejscu na odcinku wybrzea przydzielonym Kraissowi, gdzie nastpi atak aliantw (a siy generaa rozcigay si od rzeki Vire do Arromanches) znalaz si jeden dywizjon artylerii i dwa bataliony piechoty (z 716 Dywizji). Rezerwy, w sile dziesiciu batalionw

piechoty i czterech dywizjonw artylerii, Kreiss wycofa a dziewitnacie kilometrw od wybrzea. Niemcy zyskali jedn przewag w wyniku tych ruchw: wywiad aliancki nie zauway przerzucenia czci 352 Dywizji na wybrzee. O cerowie prowadzcy odprawy przed inwazj powiedzieli onierzom 29 Dywizji, e plaa Omaha bdzie broniona jedynie przez sabsze jednostki z 716 Dywizji. Podobnie jak Rommel,

genera pukownik Dollmann, dowodzcy 7 Armi w Normandii, by przekonany, e pogarszajca si pogoda uniemoliwi inwazj. Wyda wic rozkaz, by 6 czerwca w Rennes przeprowadzono wiczenia na mapie. Mieli w nich uczestniczy wszyscy dowdcy dywizji i po dwch dowdcw z kadego puku. Admira Krancke odwoa z powodu zej pogody patrole morskie E-Bootw. Zaniepokojony by tylko jednonogi genera Erich Marcks, ktry dowodzi

LXXXIV Korpusem Piechoty w zachodniej czci wybrzea Calvadosu i na pwyspie Cotentin. Martwi si zwaszcza o 716 i 352 Dywizje Piechoty, stacjonujce w Calvadosie. Kada z nich miaa broni pidziesiciokilometrowego odcinka linii brzegowej. To najsabszy sektor z caego mojego korpusu skary si. 1 czerwca pojecha do Arromanches. Patrzc na morze, powiedzia do kapitana, ktry sta obok: Jak znam Brytyjczykw, w

niedziel pjd do kocioa, a w poniedziaek rusz w drog. Grupa Armii B twierdzi, e na razie nie przystpi do inwazji, a kiedy to zrobi, zaatakuj Calais. Myl wic, e powitamy ich w poniedziaek wanie tutaj. 26

Rozdzia 10 Decyzja rozpoczciu akcji o

Pod koniec maja, gdy zacz si zaadunek, wicemarszaek lotnictwa Tra ord Leigh-Mallory, ktry

od pocztku podwaa sens zrzucenia dwch amerykaskich dywizji powietrznodesantowych na pwyspie Cotentin, zjawi si w kwaterze Eisenhowera w Southwick House (poprzednio kwaterze admiraa Ramsaya, przejtej przez Kwater Gwn Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych), pooonym na pnoc od Portsmouth, by jeszcze raz wyrazi swoje zastrzeenia. Wywiad wykry bowiem, e Niemcy

przerzucili 91 Dywizj Piechoty ku centralnej czci pwyspu, czyli dokadnie tam, gdzie miaa wyldowa 82 Dywizja Powietrznodesantowa. By unikn spotkania z Niemcami, osiemdziesita druga przesuna swoj stref zrzutu na zachd, ale Leigh-Mallory by zdania, e i tak jest to za blisko. Owiadczy wic Eisenhowerowi: Nie wolno nam przystpi do tej operacji. Przewidywa siedemdziesicioprocentowe

straty w jednostkach szybowcowych i co najmniej pidziesicioprocentowe wrd spadochroniarzy, i to zanim jeszcze znajd si na ziemi. Ostrzega przed niepotrzebn rzezi dwch doskonaych dywizji niepotrzebn, poniewa onierze nie zd nawet wzi udziau w walce. Wedug jego sw wysanie ich na pwysep Cotentin byoby zoeniem z nich ofiary. 1 Eisenhower uda si do swojej przyczepy, okoo mili od Southwick House, i

przemyla wszystko od nowa. W tej ostatniej chwili nie potrzebowa doradcw. Pniej opisa ten moment jako najtrudniejszy podczas wojny i zanotowa we wspomnieniach: Nie mona sobie wyobrazi bardziej gnbicego problemu. Przemyla od nowa plan caej operacji, a potem zacz zastanawia si nad zadaniem dla amerykaskich dywizji powietrznodesantowych. Wiedzia, e jeli zlekceway ostrzeenie LeighMalloryego, a okae si ono

suszne, a do mierci nie pozbdzie si nieznonych wyrzutw sumienia, obarczajcych go odpowiedzialnoci za gupi, niepotrzebn o ar z tysicy modych Amerykanw. 2 Zdawa sobie jednak spraw, e gdyby odwoa t akcj, musiaby w ogle odwoa ldowanie na play Utah. Gdyby bowiem spadochroniarze nie opanowali grobli, 4 Dywizja Piechoty znalazaby si w niebezpieczestwie. A z kolei odwoanie desantu na Utah

zakcioby tak wypracowany plan i stworzyoby zagroenie dla caej operacji Overlord. Poza tym byy to tylko przewidywania LeighMalloryego, a dowiadczenia jednostek powietrznodesantowych na Sycylii i we Woszech (w ktrych Leigh-Mallory nie uczestniczy; operacja Overlord bya jego pierwsz z udziaem spadochroniarzy) nie uzasadniay tak powanych obaw, cho pod wieloma wzgldami akcje te nie zakoczyy si sukcesem.

Uznaem wic, e musimy uy tych dwch dywizji powietrznodesantowych opowiada Eisenhower e musz one zdoby SteMre-glise i opanowa groble, by chroni nasze anki. Wezwa LeighMalloryego, by powiadomi go o swojej decyzji, a potem jeszcze wysa do niego list. Napisa: Nie ma innego wyjcia i poleci mu, by nie ujawnia wobec onierzy swoich obaw i pesymistycznych przewidywa. 3

Podczas gdy Rommel jecha na spotkanie z Hitlerem, by prosi o przydzielenie wikszej liczby czogw i rozszerzenie zakresu dowdztwa, Eisenhower goci u siebie Churchilla, ktry take przyby do naczelnego dowdcy operacji z prob. Chcia bowiem popyn wraz z onierzami na pokadzie krownika HMS Belfast. (Oczywicie nikt nie lubi, by do niego strzelano zauway pniej Eisenhower ale musz

powiedzie, e wikszo ludzi raczej chciaa wzi udzia w inwazji ni si z niej wycofa.) Eisenhower relacjonowa: Powiedziaem mu, e nie moe tego zrobi. Dowodziem t operacj i nie mogem ryzykowa, e go strac. By zbyt wany dla sprawy aliantw. Zastanawia si przez chwil i powiedzia: Otrzyma pan operacyjne dowdztwo nad siami aliantw, ale nie ma pan kontroli administracyjnej nad kompletowaniem zag. Odpowiedziaem:

 Tak, ma pan racj. Na to on stwierdzi: C, wobec tego mog zacign si jako czonek zaogi na jeden z okrtw Jego Krlewskiej Moci, a pan nie ma prawa mi w tym przeszkodzi. Owszem odrzekem. Ale przez to, panie premierze, naoy pan na mnie jeszcze wikszy ciar odpowiedzialnoci. Churchill stwierdzi, e mimo wszystko popynie. Eisenhower poleci swojemu szefowi sztabu, generaowi

Smithowi, by zadzwoni do krla Jerzego VI i poinformowa go o tej sprawie. Krl powiedzia Smithowi: Zostawcie Winstona mnie, chopcy. Wezwa Churchilla i oznajmi mu: C, jeli pan sdzi, e powinien popyn, to ja uwaam za swj obowizek panu towarzyszy. Wtedy Churchill si podda. 4 W przypadku de Gaullea to Eisenhower prosi o przysug. 3 czerwca Churchill przyprowadzi francuskiego generaa do

Southwick House, gdzie gwnodowodzcy siami alianckimi przedstawi mu plan operacji Overlord. De Gaulle po raz pierwszy zapozna si z planem i przez godzin poucza Eisenhowera, co trzeba zmieni; ten odpar, e chtnie skorzystaby z uwag generaa, ale jest ju za pno. Potem pokaza mu tekst przemwienia do narodu francuskiego, ktre zamierza wygosi w D-Day, proszc, by wszyscy podporzdkowali si jego rozkazom. Jednoczenie zwrci si do

de Gaullea z prob, by zaapelowa do swoich rodakw o przyjmowanie frankw, wydrukowanych przez Kwater Gwn. Genera jednak odmwi. Nard francuski ma sucha jego, a nie dowdcw alianckich; tylko francuski rzd, na czele ktrego stoi, ma prawo emitowa walut. Eisenhower prosi go wytrwale, ale bez skutku. Wedug jego sw caa sprawa bya raczej nieprzyjemna. 5 Kiedy Churchill i de Gaulle

wyszli, Eisenhower sporzdzi notatk do swojego dziennika, ktr zatytuowa Gwne problemy dowdcy. Na szczycie listy umieci de Gaullea i napisa trzy akapity o trudnociach zwizanych z francuskim generaem. Na nastpnym miejscu znalaza si pogoda. Eisenhower wanie wybiera si na narad powicon prognozom meteorologicznym.
Myl, e poniewa konieczno wyruszenia przy pierwszym

odpowiednim wielka, a

przypywie pogoda

jest

tak tak

zawsze

niepewna, nigdy nie zdoamy zgra idealnie warunkw atmosferycznych z waciw fal, a zatem powinnimy wyruszy chyba e bez wzgldu na pogod, si

naprawd

powanie

pogorszy.6

Eisenhower, jego gwni podwadni oraz wszyscy o cerowie i onierze Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych spdzili wiele miesicy, trenujc, opracowujc plany i

przygotowujc si do tej chwili. Wielka armia wedug sw Eisenhowera przypominaa rozcignit spryn: wszyscy w napiciu oczekiwali na moment, kiedy po przebyciu kanau bd mogli da upust swojej energii. 7 Postanowi wic wyruszy tak szybko, jak to bdzie moliwe. Rankiem 3 czerwca wszystkie LCT na rzece Dart zaczy wypywa w drog. Na brzegu zgromadziy si setki Brytyjczykw, machajcych onierzom na

poegnanie i yczcych im powodzenia. Dwudziestoletni podporucznik Edwin Gale, ktry znajdowa si na pokadzie LCT 853, nalecej do 17 Flotylli, by jednym z cudownych dzieci, ktre w ostatnich miesicach opuciy szkoy o cerskie. Dowdca odzi zwrci si do niego: Edwin, wiesz, e jest to by moe najwaniejsza rzecz, jakiej dokonamy w yciu? Ciesz si, e bior w tym udzia. 8 Porucznik Dean Rockwell, byy trener piki nonej w

szkole redniej, dowodzi otyll szesnastu LCT. Poniewa kada z nich przewozia cztery czogi DD, ktre miay wyldowa na play przed pierwszym transportem piechoty, wypyn na wody kanau jako pierwszy. Jego LCT opucia Weymouth pn noc 3 czerwca. Wkrtce zrobio si ciemno cho oko wykol adnych wiate, nic. Nie do powiedzie, e rozptao si pandemonium bo pyny z nami nie tylko LCT, ale take okrty prowadzce i

eskortowce oraz wszelkiego typu jednostki, ktre prboway ustawi si w szyku. Obowizywaa cisza radiowa, nie wolno byo te uywa wiate sygnalizacyjnych, wic jak wspomina Rockwell, nie moglimy nic zrobi, tylko kl w ywy kamie, dopki wszystko nie doszo do porzdku. 9 Wok jednostek desantowych kryy okrty wojenne, ktre miay utworzy konwoje. O cer zaopatrzeniowy 2/C, Homer

Carey z LCT 505, pamita, e widzia dwa brytyjskie krowniki w lekkiej powiacie, ktre przepyny obok nas, kierujc si na poudnie ku wybrzeom Francji. Pruy wod ksztatnymi dziobami i miny nas tak szybko, e wydawao si, jakbymy stali w miejscu. Byy pikne jak szybkobiene statki transatlantyckie. Przyjemnie byo pomyle, e walcz po naszej stronie. 10 2 Batalion 116 Puku pyn na pokadzie transportowca

Thomas Je erson. Ludzie dobrze znali ten statek, poniewa dwukrotnie wiczyli wysiadanie z niego. Szeregowy Harry Parley stwierdzi jednak, e podczas przeprawy przez kana humory byy kiepskie, a arty wymuszone. Mylaem o domu, rodzinie i oczywicie o tym, co nas czeka. Ze smutkiem uzmysowiem sobie, co moe si sta z niektrymi moimi kolegami, ktrych tak polubiem. Parley szczegln sympati darzy porucznika Fergusona,

z ktrym dyskutowa kiedy o stosunku do mierci w rnych systemach lozo cznych. Nie zazdrociem mu stwierdzi. Do dobrze pozna swoich ludzi, poniewa musia czyta i cenzurowa wysyan przez nas poczt. Strata kadego czowieka bya dla niego podwjn tragedi. Szeregowy Parley mia ze sob miotacz ognia, wacy okoo trzydziestu omiu kilogramw, opat, pas ratunkowy, paszcz

przeciwdeszczowy, paczk dynamitu, racje ywnociowe i trzy kartony papierosw. Niepokoi si, czy dotrzyma kroku swojej druynie podczas ataku na pla. W pewnej chwili miertelnie przestraszy kolegw dziki trickowi, ktrego si wanie nauczy. Potra bowiem bez naciskania spustu miotacza ognia rozpali may pomie, czemu towarzyszy taki sam syczcy dwik, jak przy strzale z broni. Stojc na pokadzie Thomasa Jeffersona, miotaczem ognia

przypali sobie papierosa, a dwudziestka jego kolegw, przeraona, rozbiega si na wszystkie strony. 11 Szeregowy George Roach z Kompanii A 116 Puku odmawia raniec. Martwi si, e zginie wielu ludzi, bo mielimy pj w pierwszym rzucie i wiedzielimy, e mamy kiepskie szanse na przeycie. Ponad poowa onierzy w jego kompanii pochodzia z tego samego miasta, Bedford w Wirginii. Wikszo puku stanowili zreszt chopcy z poudniowej

Wirginii. 12 Sierant Joe Pilck z 16 Puku 1 Dywizji znajdowa si na pokadzie transportowca Samuel P . Chase . Podczas przeprawy przez kana wspomina bylimy zadowoleni, e co ju si zaczo dzia. Nie to, ebymy rwali si do walki, ale wiedzielimy, e nie mamy innego wyjcia, wic chcielimy ju mie to za sob. 13 Pogoda, pierwszych ktra w dniach czerwca

bya naprawd pikna czyste niebo, lekki wiatr zacza si pogarsza. Tworzyy si schodzce coraz niej chmury, zacz wia silny wiatr, zanosio si na deszcz. Kapral Robert Miller, pyncy na swojej LCT, by w sytuacji nie do pozazdroszczenia. Zaczo my, zrobio si chodno. Znajdowa si na otwartym pokadzie, gdzie nie byo adnej osony. Coraz wysze fale koysay odzi. Stalowy pokad by zbyt liski, by si na nim pooy, wic Miller

usiowa troch si przespa na plandekach ciarwek, ale wiatr, deszcz i koysanie jeszcze si wzmogy. Da wic sobie spokj. 14 Szeregowy Henry Gerald z kanadyjskiego Puku Strzelcw Krlewskich Winnipeg rwnie pyn na LCT. Jeszcze za dnia, 4 czerwca, gdy d znalaza si na wodach kanau, przyczy si do kolegw w kabinie zaogi, gdzie dowdca plutonu prowadzi odpraw. LCT zacza unosi si szedziesit centymetrw w

gr, a potem opada. Ci, ktrzy poprzedniego dnia byli zieloni, tego ranka wygldali ju jak duchy. Pokad by cay zarzygany. Gerald pogratulowa sobie, e nie ma choroby morskiej, kiedy facet naprzeciwko mnie zacz wymiotowa do torebki. Wtedy grna sztuczna szczka wpada mu do rodka. Nie byo jeszcze tak le, dopki nie sign do woreczka, nie wyj jej i nie woy z powrotem do ust. Na ten widok Gerald zwrci niadanie. 15

Gdy wypynli na wody kanau, mawka zamienia si w zimny, przenikliwy deszcz. Wikszo ludzi pyncych na LCI i LCT nie miaa gdzie si schroni. Pokady zrobiy si liskie, a odzie coraz silniej koysay si na wzburzonym morzu. Wszyscy byli przemoknici i wygldali aonie. Eisenhower czu w powietrzu zwycistwo, ale onierze, ktrzy opucili zatok na pokadach transportowcw i odzi desantowych, czuli tylko zapach rzygowin.

W pierwszych dniach czerwca Eisenhower i jego gwni wsppracownicy dwa razy dziennie odbywali narady z Komitetem Meteorologicznym Kwatery Gwnej o 9.30 i 16.00. Dwudziestoomioletni pukownik J.M. Stagg, chodny, ale niegupi Szkot16, jak opisa go Eisenhower, przedstawia prognoz pogody, a potem odpowiada na pytania. Eisenhower od miesica odbywa z nim prywatnie spotkania, mia wic ju

pewne pojcie, na jakiej podstawie Stagg je przygotowuje i jak jest w tym dobry pamitajc, oczywicie, jak sam mwi, e pogoda w tym kraju jest nieprzewidywalna. 17 Ostatnia narada z meteorologami wyznaczona bya na 4 czerwca o godzinie 4.00, cho z portw wypyway ju okrty i zaczynay na morzu formowa konwoje. Stagg mia ze wiadomoci. Przesuwa si front atmosferyczny i obniao cinienie. 5 czerwca miao

by pochmurno i burzowo, podstawa chmur od stu pidziesiciu dwch metrw do zera, wiatr w sile piciu stopni w skali Beauforta. Sytuacja pogarszaa si tak szybko, e prognoza na nastpne dwadziecia cztery godziny bya bardzo niepewna. Eisenhower poprosi wsppracownikw o opini. Montgomery uwaa, e naley pyn. Tedder i LeighMallory byli zdania, e powinno si przeoy termin operacji. Ramsay stwierdzi,

e marynarka by moe wykona swoje zadanie, ale ostrzeg, e za widoczno i wysokie fale mog wpyn na celno ostrzau z morza i e trudno bdzie kierowa odziami Higginsa. Eisenhower zauway, e operacja Overlord opiera si gwnie na wojskach ldowych, ktre nie s zbyt silne. Zdecydowano si na t akcj z powodu przewagi powietrznej aliantw. Bez tego atutu inwazja staje si zbyt ryzykowna. Genera zapyta, czy kto ma inne

zdanie. Nikt si nie odezwa. Eisenhower postanowi wic przeoy operacj przynajmniej o jeden dzie, majc nadziej, e do 6 czerwca pogoda si polepszy. O 6.00 wyda rozkaz, by akcj wstrzyma. Mniej wicej w tej wanie chwili Rommel wyrusza w dug podr poza teren wybrzea, by odwiedzi on i swego Fhrera. Odjedajc podczas lekkiej mawki, zauway: Nie bdzie inwazji. A gdyby nawet nastpia, nie wydostan si

poza plae!18 Rozkaz wstrzymania akcji przekazano alianckim konwojom rnymi sposobami, poniewa obowizywaa cisza radiowa. Porucznik Benjamin Frans by o cerem artyleryjskim na niszczycielu Baldwin. Okrt znajdowa si jeszcze w Portland, kiedy nadesza wiadomo. Wyruszy wic z najwiksz prdkoci, by dogoni konwoje na przedzie. Kiedy si z nimi zrwna, zastpca kapitana okrtu

zawoa przez tub do dowdcw odzi desantowych i transportowych: Operacja zostaa wstrzymana! Wraca do bazy! Baldwin dogoni trawler pyncy na czele pierwszej formacji dopiero w odlegoci pidziesiciu kilometrw od brzegw Francji. 19 Porucznik Dean Rockwell kierowa si na punkt zborny, kiedy do burty LCT 535 podpyna d zwiadowcza i przekazaa mu wiadomo: Post Mike One stanowisko Mike 1. Oznaczao

to, e ma pyn z powrotem do zatoki. Wszyscy wic zawrcilimy cae setki statkw i odzi rnych rozmiarw. Okoo poudnia by ju w Weymouth. Dla Rockwella wstrzymanie akcji byo wbrew pozorom bogosawiestwem. W nocy doszo do paru kolizji. Delikatne dno i burty odzi zostay uszkodzone, silniki wymagay wymiany albo naprawy. 20 LCT 535, na ktrej pyn Rockwell, otrzymaa nowy silnik. Zdoa

zaatwi jego wymian jeszcze przed zmrokiem. Podporucznik Sam Grundfast dowodzi LCT 607. Zawiadomiony zosta o wstrzymaniu akcji za pomoc sygnalizacji agowej. Prosz sobie wyobrazi to zamieszanie, setki odzi desantowych prbujcych dosta si do zatoki Portsmouth. Utknlimy w korku. Mona byo przeby ca zatok, przechodzc z odzi do odzi. 21 By jeszcze spotgowa efekt, nad kad odzi i okrtem kiwa si

balon, przywizany stalow lin. Balony miay uniemoliwia Luftwa e dokonywanie niskich nalotw na flot. Dla wikszoci onierzy 4 czerwca by okropnym dniem. Ludzie z 4 Dywizji Piechoty spdzili go na morzu nie zdyliby wrci do Devonshire, gdyby Eisenhower postanowi rozpocz inwazj 6 czerwca. odzie transportowe i desantowe kryy wic wok wyspy Wight. Fale rozbijay si o burty, pada deszcz.

onierze mieli na sobie mundury polowe oraz cay ekwipunek, a zreszt i tak nie mogli nigdzie si ruszy. Nikt nie mia ochoty gra w koci ani w pokera, czyta ksiek ani sucha kolejnej odprawy. Nastroje byy niewesoe. Ludziom z jednostek, ktre zarzuciy kotwic albo powizay si ze sob w zatokach lub na rzekach, nie pozwolono zej na ld. Siedzieli wic, zorzeczyli i czekali. Przeklinalimy ten sztorm wspomina szeregowy Branham ze 116

Puku bo chcielimy wyruszy. Po prostu chcielimy wyruszy. Brzmi to niedorzecznie, ale zaszlimy ju tak daleko, siedzielimy w Anglii tyle czasu, e chcielimy mie to ju za sob i wrci, cholera, do domu. 22 Oczekiwanie, a zacznie tworzy si historia, byo bardzo trudne wspomina szeregowy Clair Galdonik. Duo czasu spdzaem na modlitwie. Sytuacj pogarszao to, e nie moglimy si nigdzie ruszy. Jak wszyscy cierpiaem na

chorob morsk i caa d cuchna wymiotami. 23 Spadochroniarze oddziaw powietrznodesantowych znajdowali si wprawdzie na staym ldzie i byli osonici przed deszczem, ale take czuli si zawiedzeni. Przygotowali si do akcji, sprawdzili bro i spakowali sprzt, gdy nagle nadesza wiadomo, e akcja zostaje zawieszona. Major Howard napisa w dzienniku:
Pogoda si zaamaa co za

straszliwy

pech. ni

Jestem to po

bardziej sobie

przygnbiony

pokazuj. Wiatr i deszcz jak dugo to jeszcze potrwa? zwlekali], Im tym duej lepiej

[bdziemy

przygotuj si Hunowie, tym wicej umieszcz L[dowania]. zapr Boe, w prosz, S[tre e] spraw ,

eby jutro si przejanio.24

Cz ludzi z kompanii Howarda posza do kina. Obejrzeli Stormy Weather z Len Horne i Fatsem Wallerem. O cerowie zebrali

si w pokoju porucznika Davida Wooda i oprnili dwie butelki whisky. Porucznik Den Brotheridge, dowodzcy 1 Plutonem Kompanii D, popad w przygnbienie. Wood sysza, jak Den recytuje wiersz zaczynajcy si od sw: Gdybym umar...25 Szeregowy Edward Jeziorski z 507 Puku Piechoty Spadochronowej 82 Dywizji Powietrznodesantowej kolejny raz sprawdza swj sprzt. Potem, pamitam to wietnie, wyjem z portfela zdjcie mojej dziewczyny i

woyem na dno hemu, mylc, e bdzie tam znacznie bezpieczniejsze. Kiedy nadesza wiadomo o przeoeniu operacji, niektrzy faceci odetchnli z ulg, ale dla wikszoci z nas byo to prawdziwe nieszczcie. Chcielimy ju dziaa. 26 Sierant Jerry Eades z 62 Dywizjonu Polowej Artylerii Pancernej, pyncy na LCT, wrci do Weymouth noc 4 czerwca. Oczywicie nie wiedzielimy, co si dzieje, ale wszyscy przeklinali i

zorzeczyli z powodu kolejnej odwoanej akcji. Zmarnowalimy jeszcze jeden dzie. Sierant Eades by onierzem zawodowym. Wiedzia, jak to w wojsku bywa: e popiech, a potem czekanie to typowy los onierza, wic powiedzia jednemu ze swych szeregowcw: Do diaba, zmitrymy jeszcze wiele dni. 27 Porucznik James Edward ze 115 Puku wrci do portu Plymouth po poudniu. Widok by niezapomniany

wspomina okrt przy okrcie, z braku miejsca wszystkie stay tu obok siebie. C to byby za cel, gdyby tylko Niemcy o tym wiedzieli. 28 Tej nocy rzeczywicie mia miejsce jeden nalot niemiecki. Eskadra czterech bombowcw, nie zwaajc na burz, przeleciaa nad Poole, gdzie take toczyy si okrty i odzie. Porucznik Eugene Bernstein, dowodzcy jedn z LCT(R), wspomina, e te zabkane samoloty powita taki ostrza z okrtw, e

piloci musieli by zdumieni. Niebo cae janiao od ostrzau przeciwlotniczego. 29 Rommel spdzi ten dzie w drodze. Przyjecha do Herrlingen jeszcze przed zmierzchem i poszed na spacer z Lucie, ktra postanowia wyprbowa nowe panto e prezent urodzinowy od ma. Genera Salmuth, dowdca 15 Armii, by na polowaniu w Ardenach. Genera Dollmann, dowdca 7 Armii, jecha do Rennes, by przygotowa si do wicze z

map, wyznaczonych na 6 czerwca. Genera Feuchtinger, dowdca 21 Dywizji Pancernej, udawa si do Parya w towarzystwie swego o cera operacyjnego, by odwiedzi dziewczyn. Niemcom udao si przenikn do pewnych komrek ruchu oporu we Francji i przechwyci kilka zaszyfrowanych komunikatw, ktre informoway Francuzw, by przygotowali si do akcji, ale poniewa w maju byo ju tyle faszywych alarmw, stan

przypyww i odpyww w Pas-de-Calais wydawa si nieodpowiedni, a pogoda gwatownie si pogarszaa, nie potraktowali powanie tych informacji. Poza tym, jak powiedzia jeden z podlegych Rundstedtowi o cerw wywiadu, alianci musieliby oszale, eby zapowiedzie rozpoczcie inwazji przez radio. 30 Przed wyjazdem do Rennes genera Dollmann odwoa planowany stan gotowoci w nocy, uwaajc, e pogoda uniemoliwi wrogom dokonanie inwazji.

Jego onierze czuwali ju przez tak wiele majowych nocy. Cz 2 Batalionu Rangersw znajdowaa si na pokadzie starego parowca kursujcego po kanale, Prince Charles (statek ten przewozi w styczniu komandosw na przyczek Anzio we Woszech). onierze spdzili cay dzie, krc wok wyspy Wight. Dowdca statku, Brytyjczyk, powiedzia porucznikowi Kerchnerowi: Bd musieli szybko posa

nas do akcji albo wracamy. Koczy nam si jedzenie i paliwo. Jak stwierdzi Kerchner, angielskie arcie byo paskudne, wic nie bardzo si zmartwilimy, ale niepokojca bya sprawa paliwa. 31 Admira Ramsay niepokoi si jeszcze bardziej. Kiedy Eisenhower podj decyzj o przeoeniu inwazji, admira ostrzeg go, e nie bdzie mona czeka z jej rozpoczciem do 7 czerwca, bo ocie zabraknie paliwa. Oznaczao to, e akcja musi

rozpocz si 6 czerwca albo zostanie przeoona o dwa tygodnie, do nastpnego odpowiedniego przypywu, czyli na 19 czerwca. Tego wieczora, 4 czerwca, Eisenhower spotka si w kasynie w Southwick House z Montgomerym, Tedderem, Smithem, Ramsayem, LeighMallorym, Bradleyem oraz generaem Kennethem Strongiem, szefem Oddziau G-2 Kwatery Gwnej, i innymi wysokiej rangi o cerami sztabu. Na zewntrz d wiatr, a deszcz bbni

staccato o szyby francuskich okien. Jadalnia kasyna bya duym pomieszczeniem po jednej jego stronie sta ciki st, a po drugiej fotele. Podano kaw i zacza si zdawkowa rozmowa. O 21.30 przyszed Stagg, przynoszc najnowsz prognoz pogody. Mia dobre wieci; oznajmi, e spodziewa si zakoczenia sztormu. Jak wspomina genera Strong, po sowach Stagga podniosy si wiwaty. Rzadko si syszy, by panowie w rednim wieku tak si cieszyli!32 Deszcz,

cign Stagg, przestanie pada jeszcze przed pnoc. Potem przez trzydzieci sze godzin mona si spodziewa jako tako dobrej pogody. Wiatr si uspokoi. Bombowce i myliwce bd mogy wyruszy do akcji w poniedziakow noc z 5 na 6 czerwca, cho dziaalno utrudni im gste chmury. Usyszawszy to, LeighMallory straci entuzjazm. Stwierdzi, e jednak naleaoby przeoy operacj na 19 czerwca. Eisenhower zacz przemierza pokj z

pochylon gow i splecionymi z tyu rkami. Nagle podnis gow i spojrza bystro na Smitha. A co pan o tym sdzi? zapyta. To byaby gra z szatanem, ale i tak najlepsza z moliwych odpar Smith. Eisenhower skin gow, znowu zacz chodzi po pokoju, popatrzy na Teddera i z kolei jego zapyta o zdanie. Tedder stwierdzi, e operacja byaby w tych warunkach ryzykowna i take doradza, by j

przeoy. Eisenhower ponownie pokiwa gow, zrobi kilka krokw, zatrzyma si i skierowa spojrzenie na Montgomeryego. Widzi pan jaki powd, by nie wyruszy we wtorek? zapyta. Montgomery popatrzy mu w oczy i odrzek: Moje zdanie jest takie w drog! Naczelne dowdztwo Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych byo wic podzielone. Spraw

przesdzi mg tylko Eisenhower. Smitha uderzya wtedy myl, e dowdca jest zupenie samotny, kiedy musi podj dziejow decyzj, a wszyscy zdaj sobie spraw, e od jego indywidualnej oceny sytuacji zaley sukces lub poraka caej operacji. Eisenhower nadal przemierza pokj ze zwieszon gow. W pewnej chwili przystan i zauway: Pytanie tylko, na jak dugo moemy zawiesi t operacj i pozwoli, by tak nad nami wisiaa?

Nikt nie odpowiedzia. Eisenhower znowu zacz chodzi. W pokoju sycha byo jedynie bbnienie deszczu o szyby i trzeszczenie okien. Rozpoczcie ataku przy takiej pogodzie wydawao si niemoliwe. O 21.45 Eisenhower ogosi jednak decyzj: Jestem przekonany, e naley rozpocz operacj. 33 Ramsay pospieszy, by wyda odpowiednie rozkazy ocie. Eisenhower wrci do swojej przyczepy, by troch si przespa. O godzinie

23.00 kada jednostka pywajca otrzymaa rozkaz, by ruszy w drog. D-Day przypad wic na 6 czerwca 1944 roku. O pnocy z 4 na 5 czerwca zaczy si formowa konwoje. Admira Ramsay wyda rozkaz dzienny, skierowany do wszystkich o cerw i marynarzy, w ktrym pisa:
Mamy zaszczyt bra udzia w

najwikszej operacji ldowo-morskiej w historii (...). Bd z nami nadzieje i modlitwy wolnego wiata oraz

zniewolonych narodw Europy, wic

nie moemy zawie (...). Licz, e kady zrobi wszystko, by zapewni powodzenie przedsiwziciu temu (...). ogromnemu ycz wam

szczcia i niech Bg was prowadzi.34

Eisenhower obudzi si o 3.30. Przyczepa trzsa si w porywach wiatru. Deszcz pyn z nieba niemal pionowymi strugami. Wedug zapowiedzi Stagga powinien ju usta. Genera ubra si i w ponurym nastroju przejecha mil w bocie, by dotrze do Southwick House

na ostatni narad w sprawie pogody. Cigle jeszcze mona byo odwoa operacj, rozkaza ocie, by wrcia do portu, i ponowi prb 19 czerwca i trzeba by tak postpi, jeliby sztorm nie usta. Gorca kawa, podana w kasynie, pomoga przezwyciy ze nastroje i niepokj, cho Eisenhower wspomina potem: Pogoda bya okropna. Trzeszcza w posadach cay Southwick House. Och, to bya prawdziwa burza.

Mimo to by znacznie bardziej, ni jeszcze pi godzin temu, przekonany, e przed witem deszcz ustanie. Nadeszy jednak ze wiadomoci: pogoda poprawi si tylko we wtorek; w rod moe znowu pada. Oznaczao to, e pierwszy rzut atakujcych dostanie si na brzeg, ale nastpne jednostki ju mog mie z tym kopoty. Eisenhower ponownie zapyta zgromadzonych o opini i znowu zacz nerwowo chodzi po pokoju z

pochylon gow. Montgomery nadal uwaa, e naley pyn, podobnie jak Smith. Ramsay niepokoi si, e ze warunki na morzu mog wpyn na celno ostrzau okrtowego, ale uwaa, e trzeba jednak podj ryzyko. Tedder si waha. Leigh-Mallory wci by zdania, e pogoda absolutnie uniemoliwia przeprowadzenie akcji. Okrty i odzie wanie wypyway na wody kanau. Jeli operacja miaaby by odwoana, naleaoby to

zrobi teraz. Naczelny dowdca by jedyn osob, ktra moga o tym zdecydowa. Eisenhower znowu rozpocz wdrwk po kasynie. Niektrzy z obecnych mieli wraenie, e chodzi tak przez pi minut. Samemu generaowi wydawao si, e zaledwie czterdzieci pi sekund. Jestem pewien, e nie trwao to a pi minut powiedzia pniej. Pi minut w takiej sytuacji wydawaoby si rokiem. Jeszcze raz rozway

w myli alternatywy. Jeli Stagg si myli, onierze wylduj na brzegu osabieni chorob morsk, bez wsparcia powietrznego i skutecznego wsparcia artyleryjskiego ze strony okrtw. Odoenie operacji byoby jednak miertelnie mczce i niebezpieczne. Ludzie odbyli ju odprawy; nie mog tkwi na odziach transportowych i desantowych przez dwa tygodnie; ryzyko, e Niemcy poznaj tajemnic operacji Overlord byoby zbyt wysokie.

W typowy dla niego sposb, Eisenhower martwi si przede wszystkim o ludzi. Nie naley zapomina powiedzia w wywiadzie dwadziecia lat pniej e wok Portsmouth znajdoway si setki tysicy onierzy; wielu z nich przebywao na odziach ju od jakiego czasu, zwaszcza ci, ktrzy mieli ruszy do ataku jako pierwsi. Ci ludzie, wci gotowi do akcji, byli jak w klatkach. Trudno to inaczej okreli. Znajdowali si w zamkniciu. Siedzieli stoczeni i wszystkim

byo bardzo ciko. Eisenhower cign dalej: Bg wie, e ci chopcy duo dla mnie znaczyli. Ale podczas wojny konieczne s pewne decyzje. Czowiek mwi sobie: musz zrobi to, co bdzie najkorzystniejsze dla kraju przy stosunkowo najmniejszych kosztach. Nie mona zupenie nie liczy si z kosztami. Wiesz, e stracisz cz z tych ludzi, i jest to bardzo, bardzo trudne. Zatrzyma si, spojrza na podwadnych, po czym powiedzia cicho, lecz

wyranie: Dobrze, wic pymy. 35 I znowu w Southwick House rozlegy si oklaski. 36 Potem dowdcy zerwali si z foteli i wybiegli z sali, spieszc na swoje stanowiska. W cigu trzydziestu sekund kasyno opustoszao pozosta tylko Eisenhower. Jego osamotnienie byo wrcz symboliczne, bo wydawszy rozkaz, nic wicej nie mg zrobi. Powiedzia pniej: To najgorsza chwila dla naczelnego dowdcy. Uczyni wszystko, co byo w jego

mocy, przygotowa ca operacj. I nie mia ju nic wicej do zrobienia. 37 Eisenhower wzmocni si niadaniem i kaw, a potem pojecha do Portsmouth, by obserwowa wypywajce odzie oraz zaadunek dalszych partii onierzy. Chodzi tam i z powrotem wzdu nabrzea. Niedugo po wschodzie soca deszcz przesta pada, a wiatr ucich. Okoo poudnia Eisenhower wrci do swojej przyczepy, gdzie na pudle po sucharach zagra w warcaby ze swoim

doradc do spraw morskich, kapitanem Harrym Butcherem. Butcher wygrywa mia dwie damki, a Eisenhower tylko jedn ale genera pobi mu damk i osign w ten sposb remis. Uzna, e to dobra wrba. 38 Po lunchu Eisenhower usiad przy przenonym stole i na wszelki wypadek sporzdzi odrcznie notatk dla prasy:
Poniewa nasz desant (...) si nie powid, rozkazaem wycofa wojska. Moja decyzja o ataku w tym wanie

czasie

miejscu

oparta

bya

na

najlepszych

informacjach, onierze

jakimi piechoty,

dysponowaem.

lotnictwa i marynarki wypeniali swoje zadania z odwag i powiceniem. Jeli kto ponosi win za operacji, to wycznie ja.39 porak

Rommel spdzi 5 czerwca z Lucie. Nazrywa polnych kwiatw na urodzinowy bukiet. Tymczasem jego szef sztabu, genera Hans Speidel, przygotowywa tego wieczora przyjcie w zamku w La Roche-Guyon. Dzwoni do

rnych przyjaci, zapraszajc ich do siebie, a w rozmowie z jednym z nich owiadczy: Stary wyjecha. 40 Genera Dollmann by w Rennes, gotowy do wicze na mapie, ktre miay si rozpocz we wtorek wczesnym rankiem. Genera Feuchtinger przybywa w Paryu i noc przed wyjazdem do Rennes zamierza spdzi ze swoj dziewczyn. Inni dowdcy dywizji i pukw 7 Armii mieli dusz drog do przebycia, wyruszali wic do Rennes

jeszcze tego popoudnia. 5 czerwca genera Marcks wezwa do swojej kwatery pukownika Friedricha von der Heydtego. Stwierdzi, e jest zbyt zaniepokojony, by opuci na noc oddziay, ktrymi dowodzi. Zamierza wyjecha do Rennes o brzasku i chcia, by Heydte towarzyszy mu w podry. 41 Stacjonujcy tu pod Caen pukownik Luck z 21 Dywizji Pancernej zarzdzi dla jednej z kompanii nocne wiczenia, w myl zasady, by szkoli kolejno wszystkie oddziay w

nocnych akcjach. 42 (Inne kompanie zgromadzone na pwyspie Cotentin rwnie przygotowyway si do nocnych wicze. Karabiny adowano nabojami z drewnianymi pociskami. Jeden z onierzy amerykaskich, ktry potem znalaz magazynek z takimi nabojami, wciek si na Niemcw. By przekonany, e miay powodowa straszliwe rany, co byoby jaskrawym pogwaceniem praw wojennych. Okazao si

jednak, e, wykonane z mikkiego drewna balsy, nie mogy zrani czowieka, a jedynie wskazyway, gdzie trafia kula.) Hitler, przebywajcy w Berchtesgaden, spdzi dzie jak zwykle. Genera Walter Warlimont, zastpca szefa sztabu Wehrmachtu generaa Jodla, napisa potem: 5 czerwca 1944 (...) najwysze dowdztwo niemieckie nie miao najmniejszego pojcia, e zblia si decydujcy moment wojny. 43

5 czerwca po poudniu spadochroniarze oddziaw powietrznodesantowych zaczli ubiera si do akcji. Kady z nich mia swj karabin M-1 (albo zoony w wycieanej walizce zwanej pojemnikiem Griswolda, albo ju zmontowany), sto szedziesit nabojw, dwa rczne granaty odamkowe, po jednym granacie wydzielajcym biay fosfor i pomaraczowy dym oraz granat gammon (czyli kilogram plastiku, za pomoc ktrego mona byo wysadzi

czog). Wikszo uzbrojona bya jeszcze w pistolety (spadochroniarze najbardziej bali si, e zostan tra eni w powietrzu albo schwytani po wyldowaniu, zanim zd wycign karabin) oraz n i bagnet. Niemi niespodziank okaza si rozkaz, by kady z onierzy zabra take min przeciwczogow Mark IV, ktra waya okoo piciu kilogramw. Mona j byo woy jedynie do chlebaka, przez co onierze musieli przepakowa cay swj

ekwipunek i klli przy tym mocno. onierze obsugujcy karabiny maszynowe nieli zoon bro i dodatkowe tamy z amunicj. Modzierze, bazooki i radiostacje zapakowane byy w paki A-5 z przyczepionymi spadochronami. Kady onierz mia przy sobie piciodniowe polowe racje ywnociowe i oczywicie dwa-trzy kartony papierosw. Pewien sierant zabra ze sob pik baseballow, na ktrej napisa: Id do diaba,

Hitlerze zamierza zrzuci j nad Francj i tak te zrobi. 44 Do wyposaenia naleay take maski przeciwgazowe idealne miejsce, by ukry dodatkowy karton papierosw (kapitan Sam Gibbons z 501 Puku Piechoty Spadochronowej wsadzi do swojej dwie puszki piwa Schlitz). 45 onierze mieli rwnie zestaw pierwszej pomocy z bandaami, sulfonamidami w tabletkach i dwiema strzykawkami z mor n, jedn przeciw blowi, a

drug na drog do wiecznoci. Otrzymali take zabawkowego wierszcza, ktrego mieli uywa zamiast tradycyjnego hasa i odzewu. Na jedno pstryknicie naleao odpowiedzie dwukrotnym. Pierwsi mieli polecie zwiadowcy. Ich zadaniem byo oznaczenie strefy zrzutu za pomoc urzdzenia zwanego radarowym systemem sygnalizacyjnym EurekaRebecca, ktre wysyao sygnay do kadej maszyny prowadzcej formacj

samolotw C-47. Kapral Frank Brumbaugh, zwiadowca nalecy do 508 Puku Piechoty Spadochronowej, musia zabra nie tylko wac okoo trzydziestu trzech kilogramw Eurek, ale take dwie klatki z gobiami pocztowymi. Po zrzuceniu Eureki mia sporzdzi o tym notatk, umieci j w tulejce na nce jednego z gobi i wypuci go. Drugiego ptaka z informacj, jak przebiega akcja, kazano mu wysa o 6.30. Kiedy jednak dotar na

teren zgrupowania, stwierdzi, e nie ma jak nakarmi i napoi gobi, wic wypuci je na wolno. Brumbaugh way nago niecae szedziesit dwa kilogramy; z caym sprztem za, wczajc gwny spadochron i zapasowy prawie sto czterdzieci trzy. 46 Okoo smej wieczorem na falach radiowych odezwaa si Axis Sally, czyli Suka z Berlina. Dobry wieczr 82 Dywizji Powietrznodesantowej

powiedziaa na powitanie. Wasze aki znajd si jutro na naszych czogach. Niektrych onierzy to przestraszyo; inni poczuli si pewniej Axis Sally powtarzaa co takiego od dziesiciu dni. 47 Jej sowa day im jednak do mylenia. Szeregowy John Delury z 508 Puku Piechoty Spadochronowej rozmawia ze swoim przyjacielem, Frankiem Tremblayem, o szansach na przeycie. Frank mia nadziej, e zostanie lekko ranny i

przeyje. Ja baem si, e zgin. To by ostatni raz, gdy go widziaem. 48 Szeregowy Tom Porcella, rwnie z piset smego, zadrcza si myl, e by moe bdzie musia zabi innego czowieka (by to do powszechny problem; kapelani wci zapewniali onierzy, e zabicie kogo w obronie swojego kraju nie jest grzechem). Zabi albo zosta zabitym mwi do siebie Porcella. Jestem tutaj, ja, dobry chrzecijanin, i musz wykonywa rozkazy. A

w dziesiciu przykazaniach napisano: Nie zabijaj. Co musi by nie tak z tymi przykazaniami albo z zasadami, jakie panuj dzi na wiecie. Ucz nas dziesiciu przykaza, a potem posyaj na wojn. To wszystko nie ma sensu. 49 Kiedy wszyscy byli gotowi do akcji, onierze poszczeglnych pukw zgromadzili si wok dowdcw, ktrzy mieli wygosi do nich ostatnie sowo. Wikszo o cerw ograniczya si do najwaniejszych

rozporzdze szybka zbirka w wyznaczonym punkcie ale jeden czy drugi prbowa powiedzie jeszcze co pokrzepiajcego. Najsawniejsz mow wygosi pukownik Howard Jumpy Johnson, dowodzcy 501 Pukiem. Wszyscy onierze ywo j pamitaj i mog wyrecytowa z pamici zakoczenie. Tak opowiada o tym porucznik Carl Cartledge: [Pukownik] paln wspania mow przed bitw, mwi o zwycistwie, wyzwoleniu, mierci wrogw, o tym, e

niektrzy z nas zgin, ale taka jest cena wolnoci i tak dalej. Potem powiedzia: chc ucisn rk kademu z was, wic ustawcie si w szeregu. Jednoczenie pochyli si, wycign n z cholewki buta, unis go nad gow i zakrzykn: Jeszcze przed witem zatopi ten n w sercu najohydniejszego drania na ziemi niemieckiej! Z piersi dwch tysicy suchajcych go onierzy wyrwa si donony okrzyk i wszyscy w odpowiedzi podnielimy noe. 50

Po spotkaniu w ramach pukw onierze poszczeglnych kompanii i plutonw zebrali si wok swoich bezporednich dowdcw. O cerowie podali im haso i odzew: Byskawica, Grom i Witaj. Witaj welcome wybrano dlatego, e w ustach Niemcw brzmiaoby velkom. Kiedy kapitan Charles Shettle z 506 Puku podawa hasa, podszed do niego doktor Samuel Feiler, pukowy dentysta, ktry na ochotnika zgosi si do

udziau w desancie. Feiler by niemieckim ydem, ktry uciek z Berlina w 1938 roku. Kapitanie Shettle zapyta. Co ja mam robi? (Vat do I do?) Doktorze odpar Shettle po wyldowaniu niech pan nie otwiera ust. Prosz wzi dwa dodatkowe wierszcze i pstryka bez sowa, gdy kto zapyta pana o haso. Gdy przed samym lotem Shettle dokonywa inspekcji adunkw w samolotach, zauway, e Feiler

przywiza sobie wierszcze do ramion i ng, a kilka dodatkowych poupycha jeszcze w kieszeniach. 51 Okoo 19.00 genera Eisenhower zoy wizyt 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Greenham Common. Przechadza si wrd spadochroniarzy, gwnie po to, by podnie ich morale, ale jak zauway porucznik Wallace Strobel z 502 Puku, to raczej nasza obecno dziaaa pokrzepiajco na niego. Eisenhower

powiedzia wtedy po kapitana L. Legsa Johnsona: Zrobiem ju wszystko, co mona; teraz kolej na was. 52 Mwi te grupie onierzy, eby si nie martwili, bo maj najlepszy sprzt i najwspanialszych dowdcw na wiecie, a za nimi rusz potne siy. Pewien sierant z Teksasu wychyli si i rzuci: Do diaba, my si nie martwimy, panie generale. To Szkopy powinny si martwi. 53 Rozmawiajc z inn grup, Eisenhower zapyta:

 Jest tu kto z Kansas? Odezwa si szeregowy Sherman Oyler z Topeka: Ja jestem z Kansas, sir. Jak si nazywasz, synu? Oylera, przejtego faktem, e zwrci si do niego sam naczelny dowdca, zamurowao i zupenie zapomnia, jak ma na nazwisko. Po chwili kopotliwej ciszy koledzy zaczli mu gono podpowiada: Powiedz mu, jak si nazywasz, Oyler. 54

Eisenhower ucisn chopaka i powiedzia: Le i dorwij ich, Kansas. Naczelny dowdca zwrci si nastpnie do porucznika Strobla, ktry mia na szyi tabliczk z numerem 23, co oznaczao, e bdzie skaka wraz ze swoimi ludmi z samolotu numer 23. Eisenhower zapyta go o nazwisko i skd pochodzi. Strobel, sir. Z Michigan odpar tamten. Ach, tak, Michigan. Wspaniae miejsce na ryby. Podobao mi si tam.

Potem spyta Strobla, czy jest gotowy do akcji. Porucznik odrzek, e wszyscy s dobrze przygotowani, odbyli odprawy i mog wyrusza. Doda te, e jego zdaniem nie powinno by zbyt duych kopotw. Kto zawoa: Niech pan przestanie si martwi, generale, my ju wszystko zaatwimy!55 Okoo godziny 22.00, gdy zaczo si ciemnia, pad rozkaz: Spadochrony w! Wszyscy zaczli pracowicie przypina spadochrony, a

potem prbowali znale odrobin miejsca, by powiesi albo przywiza jeszcze jaki sprzt, ktry zabierali ze sob. Gdy wszystko wreszcie zostao spakowane, wielu ludzi nie miao ju nawet czasu po raz ostatni si wysika. Pomaszerowali do swoich maszyn i po raz pierwszy zobaczyli samolot transportowy C-47 w barwach wojennych, czyli z wymalowanymi trzema biaymi pasami wok kaduba i na skrzydach. (W cigu ostatnich dwch dni

pomalowano w ten sposb wszystkie samoloty alianckie, zuywajc ca bia farb dostpn w Anglii. Oznaczenia te miay uatwi identy kacj; na Sycylii bowiem okrty alianckie strzelay do wasnych maszyn.) Szeregowy John Richards z piset smego spojrza na swj C-47 i zauway, e znajduje si na nim rysunek diaba trzymajcego tac z dziewczyn w kostiumie kpielowym. Napis pod nim gosi: Niebo moe zaczeka. Richards pomyla:

Miejmy tak nadziej. 56 Dutch Schultz z piset pitego, ktry wygra kiedy w pokera dwa i p tysica dolarw, mia przy sobie zegarek Jerryego Columbiego otrzyma go w zastaw za poyczone dwadziecia pi dolcw. By to prezent od rodzicw z okazji ukoczenia szkoy redniej z tyu, na kopercie, znajdowa si stosowny napis. Columbi lecia z inn grup. Schultz podszed do niego i zwrci mu zegarek: Masz, Jerry. Jeste mi winien troch

forsy, wic nie zapomnij mi jej odda. 57 Piset pity startowa z lotniska Spanhoe. Gdy Schultz sta w kolejce, czekajc na pomoc przy wsiadaniu do samolotu (ludzie byli zbyt obcieni, by wgramoli si samodzielnie), usysza wybuch. Eksplodowa jeden z granatw typu gammon, ktry mia przy sobie jaki onierz z kompanii sztabowej 1 Batalionu. W samolocie wybuch poar, zgino trzech ludzi, a dziesiciu zostao rannych. Dwch ocalaych

onierzy przydzielono do innego samolotu; obaj jeszcze przed witem zginli w walce. Wstrznity Schultz zaj swoje miejsce w samolocie i, jak opowiada, przede wszystkim wyjem raniec, bo jako chopak wychowany w duchu katolickim wierzyem w moc modlitwy do Matki Boskiej. Odmawiaem jeden raniec za drugim, obiecujc Matce Boskiej, e ju nigdy, przenigdy nie zami szstego przykazania. 58 Kiedy zapad zmrok, ostatni ludzie znaleli si ju

na pokadach samolotw. Eisenhower wyszed na drog startow i zawoa: Powodzenia! Zauway przy tym niskiego szeregowca, raczej gr sprztu ni onierza, jak potem powiedzia. Chopak mu zasalutowa. Genera odsalutowa. Wtedy szeregowiec zwrci si na wschd i wykrzykn: Strze si, Hitler! Nadlatujemy!59 Piloci wczyli silniki. Kiedy C-47 ustawiay si w kolejce do startu, lotnisko wypenia kakofonia dwikw. Na

pocztku pasa piloci blokowali hamulce i doprowadzali silniki do wysokich obrotw, a zaczynay wy. Po dziesiciosekundowej przerwie zwalniali hamulce i ruszali pasem, najpierw powoli, potem stopniowo, nabierajc prdkoci, a przeadowane maszyny z trudem unosiy si w niebo. Gdy ostatni samolot z rykiem wzlecia w gr, Eisenhower odwrci si do swego kierowcy, Kay Summersby, ktra miaa zy w oczach. Podszed wolno do

samochodu. C powiedzia cicho zaczo si. 60 Przed udaniem si na spoczynek admira Ramsay zanotowa w dzienniku:
Poniedziaek, 5 czerwca 1944

roku. Oto zapada niezwykle wana, wrcz kluczowa decyzja o rozpoczciu przedsiwzicia, ktre, mam nadziej, przyczyni si bezporednio do upadku niemieckiej potgi wojennej,

zakoczenia okupacji nazistowskiej i wczeniejszego wyganicia wszelkich

konfliktw. Nie mam zudze co do ryzyka, jakie niesie ze sob ta najtrudniejsza ze wszystkich operacji (...). Sukces wisi na wosku. Musimy wykorzysta

wszelkie atuty, by szala zwycistwa przechylia si na nasz stron. Bdzie pomoc, nam potrzebna udzieli caa Bg,

jakiej

moe

ktry, w co gboko wierz, na pewno nas nie opuci.61

Cho z pewnoci bardzo zmczony, Ramsay bardzo

trafnie odda istot tej wielkiej operacji, zwaszcza wyraajc nadzieje zwizane z jej rezultatami dla okupowanej Europy i caego wiata, wiadomo grocego niebezpieczestwa i pewno, e Bg pobogosawi suszn spraw.

Rozdzia 11 Przeamanie Wau Atlantyckiego Spadochroniarze w Normandii

Jako pierwsze poleciay

samoloty rozpoznawcze. Wyprzedziy gwny rzut spadochroniarzy mniej wicej o godzin. Zadaniem zwiadowcw byo oznaczenie stref zrzutu radiolatarniami, aparatami Eureka i latarniami Holophane, uoonymi na ziemi w ksztacie litery T. Poniewa jednak niski puap chmur zmusi pilotw, by przelecieli albo nad, albo pod nim, zwiadowcy skakali ze zbyt duej lub zbyt maej wysokoci. Co wicej, chcc unikn ostrzau z ziemi,

piloci wykonywali uniki, przez co spadochroniarze zboczyli z kursu. W rezultacie z osiemnastu druyn amerykaskich zwiadowcw, tylko jedna wyldowaa w wyznaczonym miejscu. Inna wpada w wody kanau. Sierant Elmo Jones z 505 Puku Piechoty Spadochronowej wyskoczy na wysokoci okoo stu metrw. Tu przed opuszczeniem C-47 odmwi krtk modlitw: Panie, niech si dzieje wola twoja. Ale jeli mam zgin, prosz, pozwl mi zgin po

ludzku. Jego spadochron si otworzy, Jones spojrza w gr na czasz i w tej chwili dotkn stopami ziemi. Mia mikkie ldowanie. (Jedyn zalet nocnych skokw jest to, e ludzie nie widz ziemi, wic nie spinaj si przed uderzeniem w ni.) Spadochron opad mu na gow i jak wspomina, pierwsz rzecz, jak pomylaem, nie prbujc nawet wyplta si z materiau, byo: cholera, wanie przeamaem Wa Atlantycki.

Jones zebra swoj druyn, wysa ludzi z latarniami, by w odpowiednich miejscach uoyli z nich litery T, i poleci im, eby nie wracali, dopki nie usysz nadlatujcych samolotw. Sam za ustawi radiostacj i zacz wysya sygna dla myliwcw z osony powietrznej. 1 Dowodzona przez majora Johna Howarda Kompania D z puku Ox and Bucks miaa ruszy do akcji jako pierwsza. Pilot szybowca, sierant Jim Wallwork, posadzi swoj

Hors dokadnie tam, gdzie chcia Howard, czyli przy mocie na kanale Orne. Porucznik Brotheridge przeprowadzi 1 Pluton przez most. Horsy, transportujce 2 i 3 Pluton, wyldoway tu za Wallworkiem. W cigu kilku minut onierze opanowali teren wok mostu, pokonujc okoo dwudziestu niemieckich obrocw. Dwa inne plutony wyldoway w pobliu mostu na rzece Orne i zdobyy go. 6 czerwca, dwadziecia jeden minut po pnocy, pi minut po dokonaniu desantu,

Kompania D opanowaa wyznaczone obiekty. Bya to efektowna akcja. 2 Gdy zwiadowcy oznaczali teren zrzutu, a ludzie Howarda przeprowadzali operacj coup de main, na teren Normandii nadlatywao trzynacie tysicy czterystu amerykaskich i siedem tysicy angielskich spadochroniarzy. Amerykanie lecieli cile okrelon tras, na terenie Anglii oznaczon co szesnacie kilometrw Eurekami i co czterdzieci

osiem radiolatarniami. Przez pidziesit pi kilometrw nad kanaem La Manche drog wytyczaa im brytyjska d patrolowa Gallup. Do punktu kontrolnego Hoboken, oznakowanego re ektorem brytyjskiego okrtu podwodnego, pozostawao jeszcze dalszych pidziesit pi kilometrw. Tam samoloty wykonyway ostry skrt na poudniowy wschd, przelatyway midzy wyspami Jersey i Guernsey (okupowanymi przez

Niemcw, ktrzy prowadzili z nich ostrza przeciwlotniczy) i kieroway si ku swoim strefom zrzutu na pwyspie Cotentin. Wszystkie samoloty zobowizane byy do ciszy radiowej, aden wic z pilotw nie zosta ostrzeony przez zwiadowcw o grubej pokrywie chmur nad pwyspem. Ludzie leccy Dakotami przygotowywali si do skoku, po ktrym dopiero zaczynaj si kopoty. Skok ten wart by dziesi tysicy dolarw (onierze amerykascy

musieli wykupi polis ubezpieczeniow na tak sum). Lot nad Angli i kanaem trwa dwie godziny albo wicej. Genera major Matthew Ridgway, dowodzcy 82 Dywizj Powietrznodesantow, wspomina, e ludzie siedzieli cicho, pogreni w mylach. 3 Porucznik Eugene Brierre by adiutantem generaa Maxwella Taylora, dowdcy 101 Dywizji Powietrznodesantowej. Mia to by ostatni kwali kacyjny skok Taylora (eby otrzyma

odznak spadochroniarza, naleao zaliczy pi skokw), ale genera nie by wcale tym podekscytowany. Wzi ze sob par poduszek i rozoy je na pododze samolotu. Brierre pomg mu zdj spadochron; Taylor wycign si na poduszkach i zapad w godzinny sen. Kiedy adiutant go obudzi, genera przez pi minut zakada z powrotem spadochron. 4 Szeregowy Dwayne Burns z 508 Puku wspomina: Siedzielimy tam, kady samotny w ciemnoci. Ci

ludzie wok mnie byli moimi najlepszymi przyjacimi w yciu. Zastanawiaem si, jak wielu z nich zginie przed wschodem soca. Boe, bagam ci, spraw, ebym wszystko zrobi jak naley. Nie dopu, ebym kogo zabi i sam zosta zabity. Wydaje mi si, e jestem jeszcze na to za mody. 5 Szeregowy Ken Russell z piset pitego znalaz si wreszcie w swoim C-47. Dwa tygodnie wczeniej mia wysok gorczk na skutek szczepie i zosta wysany do

szpitala. 4 czerwca temperatura mu jeszcze nie spada. Relacjonowa potem: Jak wszyscy, czekaem niecierpliwie na D-Day od 1940 roku kiedy byem jeszcze w szkole. Przestraszyem si wic, e caa akcja moe mnie omin. Ubaga, eby wypuszczono go ze szpitala, i 5 czerwca doczy do swojej kompanii. Lecc nad kanaem, pomyla nagle, e w Tennessee jego koledzy z klasy wanie tej nocy kocz szko redni. 6

Jak wielu wierzcych onierzy, Dutch Schultz by cakowicie pogrony w modlitwie racowej. Clayton Storeby siedzia obok Georgea Dicksona, ktry modli si z racem, odmawiajc Zdrowa Mario. Po dziesiciu minutach uwiadomiem sobie, e robi to razem z nim, wic zapytaem: George, kiedy ju skoczysz, moe by poyczy kumplowi ten raniec?7 By to czas modlitwy wspomina szeregowy Harry Reisenleiter z 508 Puku.

Myl, e zoylimy wtedy Bogu wiele pochopnych obietnic. Opowiada te, e wszyscy bardzo si bali bali si, e zostan ranni, e sami zrani innych, a przede wszystkim tego, e tak bardzo si boj. 8 Piloci z Grupy Lotnictwa Transportowego take si bali. Dla wielu z nich bya to pierwsza misja bojowa. Nie zostali przeszkoleni w nocnych lotach ani przygotowani na ostrza przeciwlotniczy czy z

pogod. Ich C-47 przeznaczone byy do przewozu adunkw albo pasaerw. Nie byy uzbrojone ani opancerzone. Nie miay zabezpieczonych ani samouszczelniajcych si zbiornikw paliwa. Kady pilot niepokoi si moliwoci zderzenia z innym samolotem. C-47 byy czci olbrzymiej armady powietrznej: 101 Dywizj Powietrznodesantow transportoway czterysta trzydzieci dwie maszyny, a osiemdziesit drug

mniej wicej tyle samo. Leciay w szyku V, rozcignite na niebie na szeroko dziewiciu samolotw i dugo czterystu osiemdziesiciu kilometrw, zachowujc cisz radiow. Tylko piloci, ktrzy lecieli na czele formacji, zoonych z czterdziestu piciu samolotw, mieli Eurek ze wiatami w kopuach z pleksiglasu, by prowadzi znajdujce si za nimi maszyny. Samoloty jednej formacji dzielia od koca skrzyde odlego trzydziestu

metrw, poszczeglne formacje za trzystu metrw. Maszyny nie miay wiate wida byo jedynie may niebieski punkt na ogonie kadej z nich. By to zwarty jak na nocny lot szyk, zwaszcza dla samolotw o dugoci dwudziestu metrw i rozpitoci skrzyde prawie dwudziestu dziewiciu. Maszyny przeleciay nad kanaem na wysokoci stu pidziesiciu metrw albo jeszcze niej, by unikn wykrycia przez niemieckie

radary, a potem wspiy si na wysoko czterystu pidziesiciu metrw, by uciec przed ogniem baterii przeciwlotniczych na wyspach kanau (strzelano do nich bez efektu, budzc jedynie picych onierzy tabletki przeciwko chorobie lokomocyjnej, jakie lekarze wrczyli im na lotniskach, spowodoway, e wielu, midzy innymi Ken Russell, przysypiao). Kiedy samoloty zbliyy si do wybrzea Normandii, zeszy na wysoko stu osiemdziesiciu

metrw, czyli puap, z ktrego mieli skaka spadochroniarze (co miao skrci czas skoku, kiedy ludzie byli cakowicie bezradni). Kiedy samoloty miny lini wybrzea, natkny si na grub pokryw chmur i straciy widoczno. Piloci instynktownie oddzielili si od siebie, niektrzy zeszli niej, inni wyej, odchodzc w prawo lub lewo, aby unikn kolizji. Kiedy po paru sekundach, a najwyej minutach wyonili si z chmur, byli bardzo od siebie

oddaleni. Porucznik Harold Young z 326 Spadochronowego Batalionu Saperw wspomina, e gdy jego samolot wylecia z chmur, bylimy zupenie sami. Pamitam moje zdumienie: gdzie si podziay te wszystkie C-47?9 Rwnoczenie, by uy sw wielu z pilotw, rozptao si prawdziwe pieko. Niebo rozjanio si wiatami re ektorw i pociskw smugowych oraz byskami wybuchw. Pilot Sidney Ulan ze 99 Eskadry

Samolotw Transportowych u gum i w pewnym momencie zauway, e kompletnie zascho mi w ustach ze strachu. Wydawao si prawie niemoliwe przelecie przez t cian ognia i nie zosta tra onym, ale nie miaem innego wyjcia. Nie mona ju byo zawrci. 10 Mogli tylko przyspieszy, co wikszo z nich zrobia. Zgodnie z planem, mieli zredukowa prdko do stu czterdziestu czterech kilometrw na godzin albo

nawet mniej, by zmniejszy szok grocy spadochroniarzom przy skoku, ale przy takiej szybkoci staliby si atwym celem dla Niemcw. Zwikszyli wic prdko do dwustu czterdziestu kilometrw, jedni zeszli na wysoko dziewidziesiciu metrw, inni wspili si do szeciuset metrw i wyej. Robili uniki i skrty, rzucajc wewntrz adunkiem i pasaerami. Ostrzeliway ich karabiny maszynowe i dziaa przeciwlotnicze pociskami 20

mm i 88 mm. Widzieli spadajce samoloty z prawej i lewej strony, poniej i powyej. Widzieli, jak maszyny lecce obok eksploduj. Nie mieli pojcia, gdzie si znajduj, poza tym e lec nad pwyspem Cotentin. Minwszy wyspy w kanale La Manche, piloci zapalili czerwone wiata nad drzwiami. By to znak dla kierujcych skokami, by wydali swoim ludziom rozkaz Wsta i przypi si. Piloci wczyli zielone wiato, kiedy

uznali, e znaleli si w pobliu strefy zrzutu. By to sygna do skakania. Wielu onierzy widziao podczas skoku lecce niej samoloty. Co najmniej jedna z maszyn zostaa uszkodzona przez wyrzucon pak ze sprztem, ktra utrcia jej koniec skrzyda dugoci okoo metra. Dosownie kady samolot mia jakie problemy. Jeden z pilotw przerwa cisz radiow i zawoa z desperacj: Mam spadochroniarza zaczepionego na skrzydle!

Inny zaraz udzieli mu rady: Zwolnij, to si zsunie. 11 W tym przeraajcym szalestwie ostrzau, ryku samolotw i skaczcych spadochroniarzy wspomina pilot Chuck Ratli stwierdzilimy, e minlimy stref zrzutu i znowu znalelimy si nad wod. Zupenie zgupielimy: co robi? Ratli , jak mwi, zawrci t gwnian maszyn i zatoczy z powrotem koo. Zszed na wysoko stu osiemdziesiciu metrw.

Kierujcy skokami przecisn si do kokpitu, by pomc zlokalizowa rejon zrzutu. Wydao mu si, e go widzi. Zamknlimy przepustnic do poowy opowiada Ratli zapalilimy zielone wiato i spadochroniarze wyskoczyli w ciemn noc. Zeszlimy jeszcze do trzydziestu metrw nad ziemi i ruszylimy z powrotem do Anglii, pen par, jak zgonione psy. 12 Sierant Charles Bortz eld z 100 Eskadry Samolotw Transportowych sta obok drzwi w hemie z intercomem

i przekazywa informacje kierujcemu skokami. Kiedy zapalio si zielone wiato, zosta tra ony szrapnelem. Dosta czterema odamkami w rami i do, a upadajc zama sobie jeszcze nog. Jeden ze spadochroniarzy zapyta go, zanim wyskoczy: Oberwae? Chyba tak odpar Bortzfield. Ja te! zawoa przez rami, znikajc w ciemnociach[16]. Siedzcy w samolotach

spadochroniarze byli przeraeni nie tym, co ich czeka, ale dlatego e czuli si zupenie bezradni. W kadej chwili mogli zosta zestrzeleni. Kiedy samoloty robiy zwody i uniki, wspinay si w gr albo schodziy w d, wielu chopcw padao na podog, ktra stawaa si kbowiskiem ng, broni i sprztu. Tymczasem przez skrzyda i kadub przebijay si pociski. Wedug szeregowca Johna Fitzgeralda wydaway taki dwik, jak praona na patelni

kukurydza. Porucznikowi Carlowi Cartledgeowi przypominay natomiast grzechot kamykw w blaszanej puszce. 13 Przez otwarte drzwi ludzie widzieli pociski smugowe, ktre z wolna rysoway na niebie efektowne uki. Pomaraczowe, czerwone, niebieskie, te przeraay, ale jednoczenie hipnotyzoway. Wikszo onierzy opisywaa je jako najwiksze fajerwerki, jakie kiedykolwiek widzieli w wito 4 Lipca. Gdy potem

uwiadomili sobie, e jeden pocisk smugowy przypada na sze ostrych pociskw, do dzi dziwi si, e w ogle przeyli tamten skok. Szeregowy William True z piset szstego uzna za niewiarygodne, e tamci na dole strzelaj do niego! Prbuj zabi Billa True! Porucznik Parker Alford, o cer artylerii przydzielony do piset pierwszego, take obserwowa smugi. Rozejrzaem si po samolocie i zobaczyem, e niektre chopaki

naprzeciwko mnie umiechaj si do mnie. Prbowaem odpowiedzie umiechem, ale miaem skamienia twarz. 14 Szeregowy Porcella czu, jak serce wali mu w piersi. Byem tak przeraony, e trzsy mi si kolana. Aby rozadowa napicie, musiaem co powiedzie. Krzyknem wic: Ktra godzina?! Kto odkrzykn: Pierwsza trzydzieci!15 Piloci wczyli czerwone wiato i kierujcy skokami wykrzykn: Wsta i przypi si! Ludzie zahaczyli linki

przy klapach plecakw gwnych spadochronw o lin, biegnc przez rodek grnej czci kaduba. Zgosi gotowo sprztu! Z tyu samolotu doszy kolejno odpowiedzi: Szesnasty w porzdku!, Pitnasty w porzdku! i tak dalej. onierze zaczli przeciska si do przodu. Wiedzieli, e Niemcy ju na nich czekaj, ale jak nigdy wczeniej rwali si do opuszczenia samolotu. Skaczmy ju! No, skaczmy! krzyczeli, ale

kierujcy skokami wstrzyma ich, czekajc na zielone wiato. Mj samolot miota si jak szalony wspomina szeregowy Dwayne Burns z piset smego. Syszaem pociski z karabinw maszynowych, uderzajce w skrzyda. Trudno byo usta, ludzie padali na podog i podnosili si; niektrzy wymiotowali. Mimo wszystkich treningw nie bylimy na co takiego przygotowani. 16 Podczas szkolenia

spadochroniarze wiedzieli, kiedy zapali si zielone wiato; zanim pilot je wczy, zazwyczaj zwalnia troch i unosi ogon samolotu. Tej nocy jednak wszystko przebiegao inaczej. Wikszo pilotw zwikszaa prdko i zaczynaa pikowa. Dutch Schultz i wszyscy ludzie w jego samolocie przewrcili si na podog. Gdy wstali, znowu zaczli krzycze: Skaczmy ju! Maszyna sieranta Dana Furlonga zostaa tra ona trzema pociskami 88 mm.

Pierwszy uderzy w lewe skrzydo, cinajc jego koniec o metr. Drugi tra obok drzwi i zniszczy tablic wietln. Trzeci przebi podog. Wyrwa dziur o rednicy okoo p metra, uderzy w su t i eksplodowa, tworzc szczelin o dugoci szedziesiciu centymetrw. Zabi trzech ludzi, ranic czterech innych. Furlong wspomina: Waciwie Szkopy przeciy samolot na p. Byem z tyu, asystowaem kierownikowi skokw. Zaczem krzycze:

Skaka! Spadochroniarze, razem z trzema rannymi, wyskoczyli z samolotu gow do przodu. Pilot zdoa odzyska kontrol nad maszyn i skierowa si do najbliszej bazy w Anglii (Dakoty, nawet powanie uszkodzone, nadal byy w stanie lata). Czwarty z rannych straci przytomno; kiedy ockn si nad kanaem, majaczy. Prbowa wyskoczy z samolotu. Szef zaogi musia przy nim siedzie, dopki nie wyldowali. 17

W innych maszynach, utrzymujcych mniej wicej odpowiedni wysoko, onierze po zapaleniu si zielonej lampki ustanawiali wrcz rekordy, jeli chodzi o tempo opuszczania samolotu. Wielu jednak do tej pory pamita, o czym myleli, kiedy stali przy otwartych drzwiach i wyskakiwali. Chocia chcieli jak najszybciej znale si na zewntrz, na chwil wstrzymywa ich widok smug przecinajcych niebo. Czterech spadochroniarzy z piset pitego, dwch z

piset smego i po jednym z piset szstego oraz piset sidmego odmwio skoku. Woleli, jak powiedzia John Keegan, ponie surowe konsekwencje dyscyplinarne i narazi na powszechn pogard za pozostanie w samolocie, ni rzuci si w ciemno nocy nad Normandi. 18 Wszyscy inni, jako tako sprawni ludzie, wyskoczyli. Szeregowy John Fitzgerald z piset drugiego kadego rana od dwch lat bra zimny prysznic, przygotowujc si

do tej chwili. Szeregowy Arthur DeFilippo z piset pitego widzia zbliajce si ku niemu smugacze i jak mwi, mogem tylko modli si do Boga, eby sprowadzi mnie bezpiecznie na d, bo tam ju poradzibym sobie sam. 19 Szeregowy John Taylor z piset smego przerazi si, kiedy dotar do drzwi; jego samolot lecia tak nisko, e Taylor pomyla: Nie potrzeba nam wcale spadochronw; przydaaby si raczej drabina. 20 Szeregowy Oyler, chopak z Kansas, ktry

zapomnia swego nazwiska, kiedy zwrci si do niego Eisenhower, powrci myl do swego rodzinnego miasta. Pomyla: Szkoda, e nie widz mnie teraz chopaki z gangu w Wellington High. 21 Szeregowy Len Gri ng z piset pierwszego znalaz si przy drzwiach i jak wspomina, zobaczyem co, co wygldao jak ciana smug. Pamitam to tak wyranie, jakby zdarzyo si dzi rano. Mam ten widok utrwalony w mzgu. Powiedziaem sobie: Len, jeste w takich

tarapatach, w jakich ju nigdy nie bdziesz. Jeli uda ci si z tego wyj, nikt nie zrobi ci nic takiego, czym musiaby si przejmowa. W tej chwili pocisk 88 mm tra w skrzydo i samolotem gwatownie wstrzsno. Gri ng upad na podog, ale zdoa wsta i wyskoczy w noc. 22 Wikszo onierzy wyskoczya ze zbyt szybko i zbyt nisko leccych samolotw, doznajc gwatownego szarpnicia przy

otwarciu spadochronu. W stu, jeli nie tysicu przypadkach zakoysali si raz i ju byli na ziemi. Inni wyskoczyli ze zbyt duej wysokoci; tym z kolei wydawao si, e mina wieczno, zanim dotknli ziemi. Z powodu szarpnicia samolotem grupa szeregowca Gri nga bya bardzo rozproszona. Czowiek, ktry wyskoczy przed nim, znalaz si osiemset metrw z tyu ten, ktry skoczy po Gri ngu, osiemset metrw z przodu. Mj spadochron

otworzy si z opotem i stwierdziem, e oprcz mnie na niebie nie ma nikogo. Sto lat trwao, zanim znalazem si na dole. Pod nim platforma artyleryjska z czterolufowym dziakiem 20 mm wypluwaa w gr pociski, a ja byem jedynym jej celem. Pode mn przelatyway smugi, tak e instynktownie podkurczaem nogi. Strzelano do niego, nawet gdy ju znalaz si na ziemi. Tra liby mnie, choby przez sam szwabski upr, gdyby nie nadleciay kolejne samoloty i

zamiast do mnie, zaczli strzela do nich. 23 Szeregowy Fitzgerald relacjonuje: Spojrzaem w gr, na czasz, i ze zdumieniem zobaczyem, e pociski dziurawi mj spadochron. Byem zahipnotyzowany tym, co dziao si wok. Niebo janiao wszystkimi kolorami tczy. Obok mnie przelatyway paki ze sprztem, przyczepione do spadochronw, ktre nie cakiem si otworzyy, hemy zerwane na skutek

szarpnicia, sami spadochroniarze (...). Pode mn w rnych kierunkach biegali ludzie. Pomylaem: Chryste, wylduj w samym rodku zbiegowiska Niemcw! Mj spadochron opad na jabo, a ja z guchym oskotem wyldowaem na ziemi. Drzewo kwito, wydzielajc sodk wo, przez co scena wydawaa si jeszcze bardziej kuriozalna. Fitzgerald odetchn z ulg: zamiast Niemcw zobaczy krowy szukajce schronienia.

Ogarno mnie dziwne uniesienie: yem!24 Piset szsty mia wyldowa okoo dziesiciu kilometrw na poudniowy zachd od Ste-Mre-glise, ale paru chopcw z puku wyldowao na terenie miasta. Bya godzina 1.15. Maa stodoa, ktra staa po poudniowej stronie placu kocielnego, pona, najprawdopodobniej zapalona przez pociski smugowe. Mer Alexandre Renaud wezwa mieszkacw, by uformowali szereg i od pompy podawali

wiadra z wod do gaszenia ognia. Niemcy wysali z garnizonu grup onierzy, eby nadzorowali to naruszenie godziny policyjnej. Sierant Ray Aebischer wyldowa na placu przed kocioem, za szeregiem Francuzw, podajcych wiadra z wod. Niemcy go nie zauwayli (wielki mosiny dzwon, bijcy na trwog, zaguszy oskot przy ldowaniu). Aebischer odci spadochron, a potem ruszy powoli w stron kocioa, by si tam schroni. Drzwi byy

jednak zamknite. Skierowa si, biegnc pochylony, ku tyowi kocioa, a potem wzdu wysokiego muru. Nagle Niemcy zaczli strzela nie do niego, ale do jego ldujcych kolegw. Aebischer zobaczy jednego z nich, ktrego spadochron zaplta si w gaziach drzewa. Ostrzeliwano ich z karabinw maszynowych. W ten sposb Niemcom udao si zabi czterech spadochroniarzy. 25 Szeregowy Don Davis wyldowa na placu przed

kocioem; udawa nieywego, a potem przeturla si, nie zauwaony przez Niemcw, i w ten sposb ocali ycie[17]. Aebischer tymczasem skorzysta z zamieszania, by uciec. Po kilku minutach nad Ste-Mre-glise znowu zapanowa spokj, a mieszkacy podjli walk z ogniem. Niemieckie strae stay si jednak czujne, liczc si z moliwoci desantu powietrznego. Sierant Carwood Lipton i porucznik Dick Winters z Kompanii E piset

szstego wyldowali na skraju Ste-Mre-glise. Lipton domyli si, gdzie s, bo odczyta w wietle ksiyca, po jednej literze, nazwy na drogowskazie. Winters zebra mniej wicej druyn spadochroniarzy i razem skierowali si ku celowi kompanii, czyli SteMarie-du-Mont. Winters nie wiedzia, e jego dowdca nie yje. Porucznik Thomas Meehan i kompania sztabowa lecieli pierwszym samolotem formacji, zoonej z

szedziesiciu szeciu maszyn. Zostali tra eni przez pociski, ktre przebiy kadub, rozwietlajc go iskrami. Samolot jeszcze przez chwil utrzymywa kurs oraz prdko, po czym wykona obrt przez prawe skrzydo. Pilot Frank DeFlita, ktry lecia z tyu, pamita, e w samolocie zapaliy si wiata ldowania i ju wydawao si, e ujd z yciem, gdy maszyna uderzya w ywopot i eksplodowaa. Nikt z nich nie przey. 26 Sierant McCallum, jeden

ze zwiadowcw piset szstego, wyldowa okoo dziesiciu kilometrw od SteMre-glise. Niemcy przewidywali, e pole to moe zosta wykorzystane jako miejsce zrzutu, wic z trzech stron obstawili je karabinami maszynowymi i modzierzami. Po czwartej stronie staa natomiast stodoa, ktr oblali naft. Kiedy wic nadlecia samolot z kompani kapitana Charlesa Shettlea i jego ludzie zaczli wyskakiwa, Niemcy podpalili stodo. Owietlia ca okolic. W

chwili gdy spadochroniarze wyldowali, otwarto do nich ogie. Sierant McCallum powiedzia: Nigdy nie zapomn rozpaczy, z jak obserwowaem kolegw wpadajcych w t mierteln puapk. Kapitanowi Shettleowi udao si wyldowa bezpiecznie, mimo e wok wybuchay pociski modzierzy, nad polem przelatyway smugacze. Shettle by o cerem operacyjnym S-3 batalionu; kompania, z ktr skaka,

miaa zebra si w stodole, ale oczywicie byo to teraz niemoliwe. Shettle ruszy szybko do awaryjnego punktu zbornego i zacz wzywa swoich ludzi gwizdkiem. W cigu p godziny zebra pidziesiciu spadochroniarzy ale tylko pitnastu z piset szstego. Pozostali naleeli do piset pierwszego. Podobne zamieszanie i dezorientacja panoway na caym pwyspie Cotentin. Ludzie z Kompanii E piset szstego byli rozproszeni na

odcinku dwudziestu kilometrw, od Carentan do Ravenoville. onierze z 82 Dywizji znaleli si na terenie zrzutu 101 Dywizji i odwrotnie. Standardow procedur, wiczon niezliczon liczb razy, byo w takim przypadku zgarnianie ludzi. Pierwsi spadochroniarze ruszali tras maszyny; ci, ktrzy wyskakiwali po nich, zostawali tam, gdzie spadli; ostatni wracali szlakiem, jakim lecia samolot. Podczas wicze sposb ten si

sprawdza. Tej nocy jednak, w czasie prawdziwej akcji, odnalazo si tylko kilku szczliwcw. Kapitan Sam Gibbons z piset pierwszego (pniej przez wiele lat kongresman z Florydy) by zupenie sam podczas swej pierwszej godziny we Francji. Wreszcie dostrzeg jak posta, da sygna, pstrykajc raz swoim wierszczem, usysza w odpowiedzi dwukrotne pstryknicie i jak mwi, nagle poczuem si o tysic lat modszy. Ja i on

podeszlimy do siebie, tak e moglimy si dotkn. Wyszeptaem swoje nazwisko, on poda mi swoje. Ku mojemu zdziwieniu okazao si, e by z innego samolotu. Nie nalea nawet do mojej dywizji. 27 Porucznik Guy Remington wyldowa na moczarach w pobliu rzeki Douve. Wspina si wanie na brzeg, kiedy usysza haas. Zamar, odbezpieczy Thompsona, a potem pstrykn wierszczem. adnej odpowiedzi. Przygotowa si

do strzau, kiedy usysza: Przyjaciel. Rozchyli gazie krzakw i ujrza zawstydzonego pukownika Johnsona, swojego dowdc, ktry wyjani: Zgubiem tego cholernego wierszcza. 28 Niektrzy onierze byli sami przez ca noc. Kiedy zdesperowany Schultz pstryka swoim wierszczem, majc nadziej, e znajdzie ktrego ze swoich, ostrzelany zosta z karabinu maszynowego. Podniosem karabin M-1,

wycelowaem w stron Niemcw i wtedy stwierdziem, e nie zaadowaem broni. Odczoga si z tego miejsca, mylc rwnoczenie: Jestem kompletnie nie przygotowany do czego takiego. 29 Szeregowy Gri ng wspomina: Tej nocy syszao si tyle pstrykni i odpowiedzi, e nie byo wiadomo, kto pstryka do kogo. 30 Szeregowy Storeby wyldowa w rowie. Kiedy odci spadochron i wdrapa si po stoku na gr, usysza

pstryknicie. Ale to nie by wierszcz. By to wyrany szczk odbezpieczanego M-1. Storeby wycign swojego wierszcza i jak mwi, zaczem pstryka nim jak cholera; wreszcie ten facet kaza mi zbliy si z rkami do gry. Poznaem go po gosie; by to Harold Conway z Ann Arbor w Michigan. Powiedziaem mu: Nie mam pojcia, gdzie jestemy, co mamy robi i w ogle. Razem wyruszyli na poszukiwanie kolegw. 31 W przeciwiestwie do

niemal wszystkich innych batalionw, 2 Batalion z piset pitego mia doskonae ldowanie. Zwiadowcy spadli we waciwym miejscu, po czym rozmiecili Eureki i latarnie. Pilot prowadzcy, ktry lecia Dakot z dowdc batalionu, podpukownikiem Benjaminem Vandervoortem, zobaczy wietliste T dokadnie tam, gdzie si tego spodziewa. O godzinie 1.45 dwudziestu siedmiu z trzydziestu szeciu onierzy batalionu wyldowao albo w

stre e zrzutu, albo w odlegoci ptora kilometra od niej. Vandervoort podczas ldowania zama nog w kostce; cilej zasznurowa but, wspar si na karabinie jak na kuli, sprawdzi swoje pooenie i zacz wystrzeliwa zielone rakiety, sygnalizujc batalionowi miejsce zbirki. W cigu p godziny zebra wok siebie szeciuset ludzi; adna inna jednostka podobnej wielkoci nie odnalaza si tak sprawnie i w takiej liczbie. 2 Batalion mia za zadanie

opanowa Neuville-au-Plain, lece na pnoc od Ste-Mreglise, czyli bardzo daleko. Vandervoort by zbyt potnym mczyzn, by go nie; zauway jednak dwch sierantw, cigncych skadany wzek z amunicj. Zapyta, czy by go nie podwieli. Jeden z sierantw odpowiedzia, e nie przebyli tej caej drogi do Normandii, eby wozi jakiego zasranego pukownika. Vandervoort opowiada pniej, e w kocu ich jednak przekona. 32

Genera Taylor nie mia takiego szczcia jak Vandervoort. Dowdca 101 Dywizji wyldowa samotnie pod Ste-Marie-du-Mont. Przez dwadziecia minut krci si w kko, prbujc odnale punkt zborny. Wreszcie natkn si na jednego ze swoich spadochroniarzy, szeregowca ze sto pierwszej, da mu sygna wierszczem i uciska chopaka. Kilka minut pniej pojawi si adiutant Taylora, porucznik Brierre. We trzech wdrowali po

okolicy, dopki Taylor w ciemnociach nie wpad na dowdc artylerii dywizyjnej, generaa brygady Anthonyego McAuli ea. On take nie wiedzia, gdzie si znajduj. Brierre wyj latark, generaowie wycignli map i wszyscy trzej schowali si w krzakach, by ustali swoje pooenie. Po przestudiowaniu mapy mieli jednak trzy odmienne opinie na ten temat. Porucznik Parker Alford i jego radiooperator (wprawdzie bez radiostacji,

ktr zgubi podczas skoku co byo powszechnym przypadkiem) przyczyli si do grupy Taylora, ktra skadaa si ju z dwch generaw, pukownika, trzech podpukownikw, czterech porucznikw, kilku radiooperatorw i kikunastu szeregowcw. Taylor rozejrza si, umiechn ironicznie i powiedzia: Nigdy nie czytaem w kronikach wojennych, eby tak wielu o cerw dowodzio tak garstk podkomendnych. Postanowi

wyruszy w kierunku, ktry, jak mia nadziej, zaprowadzi go do gwnego celu, czyli wsi Pouppeville, u pocztku grobli 1. 33 Podpukownik Louis Mendez, dowodzcy 3 Batalionem z piset smego, wyldowa jeszcze gorzej ni Taylor. Wyskoczy na wysokoci szeciuset czterdziestu metrw, zbyt wysoko jak na zadanie, ktre mia wykona. Wyldowaem mniej wicej o 2.30 i przez pi dni nie widziaem nikogo z naszych. W tym czasie

zabi chyba wicej wrogw ni wszyscy inni podpukownicy podczas wojny: Trzech Szwabw zaatwiem z pistoletu, dwch z karabinu, a jednego rcznym granatem. Jak ocenia, przeby pieszo sto czterdzieci cztery kilometry w zachodniej czci pwyspu Cotentin, szukajc bez powodzenia innych Amerykanw. 34 Porucznik Arthur Jahnke, siedzcy w swoim bunkrze, w La Madeleine, nie wiedzia, co robi. Nie zaniepokoiy go

przelatujce w grze samoloty, cho tej nocy byo ich wicej ni zazwyczaj. Co jednak miay znaczy serie z karabinw i pistoletw maszynowych, ktre sysza na tyach? Jahnke obudzi swoich ludzi, podwoi strae i wysa patrol na zwiad. W tym samym czasie szeregowy Louis Merlano ze sto pierwszej jako drugi ze swej grupy wyldowa na wydmach w odlegoci kilku metrw od stanowiska Jahnkego. Podczas skoku z przeraeniem sucha

krzykw jedenastu kolegw, ktrzy spadli do kanau i tonli. P godziny pniej niemiecki patrol wrci do La Madeleine z dziewitnastoma Amerykanami, zapanymi na play. Wrd nich by Merlano. Zachwycony zdobycz, Jahnke prbowa zatelefonowa do dowdcy batalionu, ale kiedy zacz zdawa raport, poczenie zostao zerwane. Ktry ze spadochroniarzy w gbi ldu przeci lini. Jahnke zamkn jecw w bunkrze i postawi przed nim

wartownika. O godzinie 4.00 wartownik przyszed go poinformowa, e winiowie zachowuj si nerwowo i nalegaj, by przeniesiono ich na tyy. Jahnke nic z tego nie rozumia; o wicie mia by przypyw, a Rommel powiedzia mu, e alianci przybd podczas jego ostatniej fazy. Czego wic bali si jecy?35 Ostrza w Ste-Mre-glise cigle si nasila. Ludzie z piset szstego, ktrzy wyldowali w miasteczku i wok niego, byli bardzo

rozproszeni. O 1.45 w rejonie miasta znalaz si take pluton Kompanii F piset pitego. Garnizon niemiecki czeka na nich w penej gotowoci. W plutonie tym by Ken Russell. Spadajc wspomina spojrzaem w prawo i zobaczyem faceta, ktry w tej samej chwili zosta rozerwany w wyniku wybuchu. Na ziemi spad ju sam spadochron. Najwyraniej pocisk tra w granaty gammon, ktre onierz mia przy sobie.

Przeraony Russell spojrza w lewo. Ujrza innego koleg z plutonu, szeregowca Charlesa Blankenshipa, ktry lecia w kierunku ognia (spalanie wywouje ruch powietrza w kierunku ognia). Usyszaem, jak raz krzykn, zanim wpad w pomienie, potem drugi raz, a pniej nie wyda ju adnego dwiku. Niemcy strzelali w niebo pociskami smugowymi. Russell usiowa osoni si zapasowym spadochronem, bo wszyscy bylimy jak kaczki wystawione na strza. Zosta

tra ony w rk. Zobaczy porucznika Harolda i szeregowcw H.T. Bryanta i Ladislava Tlap, ktrzy wyldowali na supach telefonicznych wok placu kocielnego. Niemcy zastrzelili ich, zanim zdyli odci si od spadochronw. Wygldao to tak, jakby zostali tam ukrzyowani. 36 Szeregowy Penrose Shearer zawis na drzewie naprzeciwko kocioa i zosta zabity. Szeregowiec John Blanchard, ktry rwnie spad na drzewo, zdoa wyj

n i przeci linki sterujce. Jednoczenie obci sobie jeden z palcw i nawet tego nie zauway, zorientowa si dopiero pniej. 37 Russell, szarpic linkami sterowniczymi, usiowa tak manewrowa, by nie wpa w ogie, i wyldowa na dachu kocioa, pokrytym dachwk. Par moich linek owino si wok wiey. Potem zelizgnem si z dachu. Russell zawis na krawdzi. I wtedy spad Steele, sawny [szeregowy] John Steele [wystpowa w ksice i lmie

The Longest Day], a jego spadochron przykry wie. Steele zosta trafiony w stop. Sierant John Ray wyldowa na placu przed kocioem, zaraz za Russellem i Steeleem. Zza rogu wyszed niemiecki onierz. Nie zapomn go nigdy opowiada Russell. Mia rude wosy; strzeli sierantowi Rayowi w brzuch. Potem zwrci si ku Russellowi i Steeleowi, podnis pistolet maszynowy i wymierzy w nich. A wtedy sierant Ray, ju w agonii,

wyj pistolet i strzeli Niemcowi w ty gowy. Przez cay ten czas bi dzwon, Russell nie pamita jednak, by go sysza. Steele, ktry wisia na dzwonnicy, oguch od jego dwiku na par tygodni. (Zosta cignity na d przez niemieckiego obserwatora ulokowanego na dzwonnicy i zabrany do wizienia, ale po kilku dniach zbieg.) Russell, wystraszony na mier, wyj n i odci si od spadochronu. Upad na ziemi, i jak wspomina,

ruszyem pdem przez ulic, podczas gdy serie z karabinu maszynowego ciy ziemi wok mnie. Wbiegem midzy drzewa na skraju miasteczka i poczuem si najbardziej samotnym czowiekiem na wiecie. Znalazem si w zupenie obcym kraju chopiec, ktry powinien wanie koczy szko redni, a nie tua si po obcym kraju. W lasku staa platforma z dziaem, ktre ostrzeliwao przelatujce Dakoty. Wyjem granat gammon,

rzuciem go w stron dziaa i dziao zamilko. Russell ruszy za miasto. Drog nadjecha na motocyklu niemiecki onierz. Russell go zastrzeli. Potem napotka Amerykanina ze sto pierwszej (prawdopodobnie spadochroniarza z piset szstego, ktry wyldowa w Ste-Mre-glise p godziny wczeniej).

Zapyta go: Wiesz, gdzie jeste? Nie odpar onierz. Poszli wic na poszukiwanie kogo, kto by wiedzia[18]. 38

Szeregowy James Eads z osiemdziesitej drugiej wyldowa na olbrzymiej kupie gnoju, jakich jest w Normandii wiele. Mia przynajmniej mikkie ldowanie. Z pobliskiego domu wypado dwch niemieckich onierzy, ktrzy pobiegli w jego kierunku. Do diaba powiedzia do siebie Eads z rusztu prosto do latryny, a teraz jeszcze to. Karabin mia wci przywizany do piersi. Nie mg te uwolni si od uprzy spadochronowej

(brytyjscy spadochroniarze mieli urzdzenia odpinajce, natomiast Amerykanie musieli rozpi paski, co nie byo najlepszym pomysem, nawet w najdogodniejszych okolicznociach). Eads wyj pistolet, odcign kurek i zacz strzela. Dwaj pierwsi onierze upadli, ale trzeci wci bieg. Eadsowi pozostaa tylko jednak kula. Ostatniego Niemca zastrzeli tu u swoich stp. Tkwic cigle w kupie gnoju, Eads prbowa uwolni si od spadochronu, kiedy

otworzono do niego ogie z karabinu maszynowego. Cholera powiedzia gono caa szkopska armia przeciwko mnie, jednemu rudemu wystraszonemu spadochroniarzowi? Seria przeszya jego chlebak. Eads usiowa zagrzeba si w gnoju. Nagle usysza wybuch i strzay ucichy. Chopak odci spadochron i zacz ucieka. Usyszawszy z tyu jaki haas, postanowi zaryzykowa i pstrykn wierszczem. Usysza w odpowiedzi dwa pstryknicia.

Miaem ochot ucaowa tego faceta wspomina. Jego pierwsze sowa brzmiay: Rozwaliem tych nadgorliwych szkopskich artylerzystw granatem, ale wybuch zerwa mi hem z gowy i teraz nie mog go znale. Potem zaczerpn oddech i wykrzykn: Do licha ale ty mierdzisz!39 Wielu ludzi z 82 Dywizji Powietrznodesantowej, ktrych strefy zrzutu znajdoway si na zachd od Ste-Mre-glise po obu

stronach rzeki Merderet, przeszo prawdziwe pieko. Rommel rozkaza, eby na czas przypywu otwierano luzy w pobliu ujcia rzeki, przy Carentan, bo chcia w ten sposb zala dolin. Poniewa teren poronity by traw, na zdjciach z alianckich zwiadw lotniczych nie byo wida puapki. Gboko wody w zasadzie nie przekraczaa metra, ale to wystarczyo, by utopi si w niej obadowany spadochroniarz, ktry na dodatek nie mg pozby si

uprzy. Szeregowy Porcella mia wyjtkowego pecha. Wpad do rzeki i znalaz si pod wod. Musia odbi si od dna, eby zaczerpn powietrza. Serce bio mi tak szybko, jakby miao pkn. Modliem si: och, Boe, nie pozwl mi uton w tej przekltej wodzie. Schyli si, eby zdj pasy z ng, ale nie chciay si odpi. Podskoczy znowu, by nabra powietrza, po czym stwierdzi, e jeli bdzie sta na palcach, zdoa wystawi nos nad wod.

Uspokoiwszy si nieco, postanowi przeci pasy. Zanurzy gow w wodzie i schyli si, by wycign n z prawego buta. Podskoczy, znowu wzi gboki oddech, pochyli si i wsun n midzy nog a pas, piujc nim z gry na d. Nic to jednak nie dao. Wpadem w panik. Odbiem si, by kolejny raz zaczerpn powietrza, i pomylaem, e serce eksploduje mi ze strachu. Chciaem woa o pomoc, ale wiedziaem, e to moe tylko pogorszy spraw.

Powiedziaem sobie: Pomyl! Musisz myle! Dlaczego n, ostry jak brzytwa, nie przeci pasa? Porcella ponownie wyskoczy nad wod, odmawiajc Zdrowa Mario. Potem uwiadomi sobie, e ci tp stron noa. Odwrci go wic i uwolni si z szelek. To pomogo, ale ciar chlebaka i miny ldowej, ktr mia przy sobie, ciga go w d. Kilka ci noem i pozby si ekwipunku. Ruszy powoli ku pytszej wodzie,

ktra sigaa mu do piersi. Wtedy uwiadomi sobie, e nad jego gow przelatuj pociski karabinowe. Cay ten trening, jaki przeszedem, nie przygotowa mnie na to. Nagle na niebie buchny pomaraczowe pomienie. Niemcy tra li w C-47, ktry zamieni si w kul ognia. O mj Boe! Spada prosto na mnie! wykrzykn Porcella. Samolot lecia w d z rykiem, ktry przypomina renie umierajcego konia. Porcella prbowa biec.

Maszyna rozbia si tu przy nim. Nagle znowu zapada ciemno i zrobio si bardzo cicho. Spadochroniarz podj wdrwk w kierunku staego gruntu. Usysza okrzyk: Byskawica! Nie wierzy wasnym uszom. Zna ten gos nalea do jego kolegi, Dalea Cablea. Porcella wycign prawic, by dotkn Cablea, ktry powtrzy haso, jednoczenie odbezpieczajc M-1. Muszka karabinu znalaza si tu przy twarzy Porcelli. Ten na

szczcie przypomnia sobie odzew i krzykn: Grom! Podczas dalszej wdrwki napotkali innych spadochroniarzy, ktrzy rwnie taplali si w moczarach. Po rnych przygodach wydostali si wreszcie na stay ld. 40 Porucznik Ralph De Weese z piset smego wyldowa na plecach w wodzie o gbokoci metra. Zanim zdy uwolni si z uprzy, wiatr wyd spadochron, ktry zacz go cign. Majc na brzuchu ciki sprzt

(zapasowy spadochron, karabin, min i racj polow), chopak nie mg si odwrci. Liny okrciy mu si wok hemu, ten za przypity by pod brod paskiem, wic De Weese nie mg go zrzuci. Jego gowa znalaza si pod wod. Spadochron cign go tak przez kilka metrw. Kilkakrotnie mylaem, e to nie ma sensu, ju postanawiaem otworzy usta i utopi si, ale za kadym razem wiatr troch ustawa, tak e mogem wystawi

gow nad wod i zaczerpn powietrza. Musiaem napi si duo wody, bo przez nastpne dwa dni w ogle nie odczuwaem pragnienia. Resztk si wyj n i przeci szelki. Nad moj gow wistay pociski karabinowe, ale nie przejmowaem si tym, poniewa w tamtej chwili byo mi ju wszystko jedno. De Weese wreszcie wydosta si z wody, odnalaz paru swoich ludzi i ruszy z nimi drog. W pewnej chwili zobaczy dwch Francuzw i

zapyta, czy widzieli jeszcze jakich Amerykanw. Nie rozumieli, o co mu chodzi. Wskaza wic naszywk z amerykask ag na swoim rkawie. Jeden z Francuzw pokiwa z zadowoleniem gow, wyj paczk lucky strikew i wskaza dalej na drog. Widok tych papierosw sprawi mi nieopisan rado. (Dwa miesice pniej, ju po powrocie do Anglii, De Weese napisa do matki, relacjonujc swoje przeycia podczas inwazji. Jak

stwierdzi, najgorsze ze wszystkiego byo to, e nie mia suchych papierosw, ale nie chcia zabiera Francuzowi jego strikew. Doda te, e po wyjciu z wody kieszenie mia pene maych rybek.)[19] Szeregowy David Jones z piset smego rwnie wyldowa na mokradach. Wiatr znis go ku brzegowi; poniewa spadochron owin si wok drzewa, Jones zdoa wyj z wody, podcigajc si na linkach. Kiedy pozby si uprzy i

wspi na wyej pooony suchy grunt, czekaa go kolejna przykra niespodzianka. Jeszcze w Anglii, podczas nocnych wicze, poszed kiedy do przydronego pubu i wda si tam w porzdn bjk na pici z innym spadochroniarzem. Koledzy ich rozdzielili, ale jego przeciwnik zapowiedzia, e kiedy ju rusz do walki, dobierze mu si do tyka. I teraz, w Normandii, wspomina Jones, nie uwierzycie, ale pierwsz

osob, ktr napotkaem na brzegu mokrade, by wanie tamten spadochroniarz. Mierzy mi z Thompsona midzy oczy. C, kiedy ju uciskalimy si i grzmotnlimy po plecach, mwic, jakie to mamy szczcie, e wci yjemy, ruszylimy razem w drog. 41 Tej nocy jednak utono a trzydziestu szeciu spadochroniarzy z osiemdziesitej drugiej. Raport z akcji, sporzdzony 25 czerwca 1944 roku, stwierdza, e wci nie

odnaleziono jednej grupy z piset sidmego. Podczas ldowania stu siedemdziesiciu trzech spadochroniarzy zamao sobie rk albo nog; szedziesiciu trzech zostao wzitych do niewoli. 42 Wielu dostao si do niewoli, zanim zdoali uwolni si z uprzy. By wrd nich szeregowy Paul Bouchereau, Amerykanin francuskiego pochodzenia, mieszkajcy w Luizjanie. Zosta zabrany na posterunek niemiecki, gdzie surowo przesuchiwano ju

innych jecw. Mwicy po angielsku kapitan chcia wiedzie, ilu Amerykanw wyldowao w Normandii. Cae miliony odpar jeden z jankeskich onierzy. Rozwcieczony o cer to samo pytanie zada Bouchereau. Ten odpowiedzia swoim francuskim akcentem: Tylko ja. Szalejcy ze zoci kapitan rozkaza jecom pooy rce na karku i poleci stranikom, by ich wyprowadzili. Po kilku minutach niemiecki sierant

bez adnego powodu zacz strzela do winiw z pistoletu maszynowego. Wci go pamitam powiedzia Bouchereau. By niski i krpy, raczej niepozorny. Najbardziej charakterystyczn cech bya szrama po prawej stronie jego twarzy. Bouchereau zosta ranny w okolice lewego kolana. Miaem wraenie, jakby mocno udlia mnie pszczoa wspomina. Niemiecki sierant uspokoi si i podjto marsz. Bouchereau prbowa i,

mimo e ob cie krwawi przy kadym kroku. Po chwili jednak upad. Podszed do mnie jeden ze Szwabw i przewrci mnie na plecy. Podnis karabin i przystawi mi go do gowy. Zaczem w rekordowym tempie odmawia raniec, ale Niemiec, zamiast nacisn spust, zamia si i podsun mi amerykaskiego papierosa. Moe powinienem by wdziczny, e mnie nie zabi, ale zamiast tego poczuem wcieko z powodu zycznych i

psychicznych tortur, jakie mi zadano. Cay byem przepeniony nienawici. Marzyem o dniu, w ktrym odpac im za wszystkie cierpienia.[20] Porucznik Briand Beaudin, chirurg z piset smego, mia nieco lepsze dowiadczenia jako jeniec. Okoo godziny trzeciej zajmowa si rannymi w domu, w ktrym urzdzono punkt medyczny, kiedy zaatakowali ich Niemcy. Zatkn wic swj hem z czerwonym krzyem na dugi

kij i wystawi go za drzwi. Niemcy wstrzymali ogie i zabrali rannych Amerykanw do niemieckiego szpitala polowego, gdzie lekarze byli traktowani przez personel medyczny jak przyjaciele. Wszyscy pracowali razem przez reszt nocy i nastpne dni. Mimo e by przez par tygodni jecem, Beaudin uzna swj pobyt w szpitalu polowym (91 Feldlazarett) za bardzo interesujce dowiadczenie. Pozna techniki medyczne niemieckich lekarzy, a ich z

kolei nauczy amerykaskich. 43

metod

Niemcy obsugujcy baterie przeciwlotnicze mocno utrudnili zadanie alianckiej armadzie powietrznej, ale inne jednostki zareagoway na desant spadochroniarzy z wahaniem i niepewnie. Takie zachowanie wynikao po czci z tego, e wszyscy dowdcy dywizji i wielu dowdcw pukw wyjechali do Rennes na wiczenia na mapie, ale istniao jeszcze duo innych powodw.

Gwnym by ten, e Grupa Lotnictwa Transportowego nie zdoaa zrzuci spadochroniarzy w wyznaczonych strefach. O godzinie 1.30 do kwatery dowdztwa niemieckiej 7 Armii zaczy napywa raporty o desancie spadochronowym na wschd i pnocny zachd od Caen, w St-Marcouf, Montebourg i na obu brzegach rzeki Vire, na wschodnim wybrzeu pwyspu Cotentin i w innych miejscach. Nie byo w tym adnej logiki, nic, co

wiadczyoby o koncentracji si po prostu dwch ludzi tu, czterech tam, p tuzina gdzie indziej. 44 Niemcy zostali wprowadzeni w bd take przez manekinyspadochroniarzy, zrzucone przez dwie druyny SAS z inicjatywy kapitana Footea. Jedna z grup wyldowaa przed pnoc midzy Hawrem a Rouen. Godzin pniej komendant jednostki niemieckiej, stacjonujcej w Hawrze, wysa pilny telegram do dowdztwa 7 Armii

ktry nastpnie zosta przesany do Berlina donoszc, e na jego terenie dokonano duego desantu powietrznego i e prawdopodobnie zosta odcity od reszty wojsk. Znajdujcy si w tym rejonie rezerwowy puk niemiecki, w sile dwch tysicy onierzy, spdzi wic wczesne godziny poranne 6 czerwca, przeczesujc lasy w poszukiwaniu duego oddziau spadochroniarzy, ktrego jako nigdzie nie mg znale. Dla aliantw bya to

wic bardzo poyteczna akcja przy niewielkiej inwestycji z ich strony. 45 Niemcy nie potra li ustali, czy jest to ju ta zapowiadana inwazja czy te seria rozproszonych atakw i akcji dywersyjnych, poprzedzajcych ldowanie w Pas-de-Calais, czy moe operacja wspierajca, zorganizowana przez francuski ruch oporu. W rezultacie, cho prbowali strzela do przelatujcych samolotw, zupenie nie umieli stawi czoa

rzeczywistej grobie ataku. Tu i tam dowdcy miejscowych jednostek wysyali patrole, by sprawdzi doniesienia o pojawiajcych si w okolicy spadochroniarzach, ale wiksze oddziay Wehrmachtu na og nie ruszay si z koszar. I chocia, zgodnie z przyjt koncepcj, Niemcy mieli odpowiedzie natychmiastowym kontratakiem na wszelkie ofensywne ruchy przeciwnika, tej nocy nic takiego nie nastpio.

Wan przyczyn zamieszania wrd Niemcw bya czno. Spadochroniarzom amerykaskim powiedziano, e jeli nie uda im si zrobi nic innego, niech przynajmniej przetn linie telefoniczne. Niemcy od lat uywali w Normandii telefonw i telegrafw, wic nie martwili si o swj system komunikacyjny. 6 czerwca jednak, midzy godzin pierwsz a witem, spadochroniarze, indywidualnie lub w maych

grupach, wysadzali granatami supy telefoniczne i przecinali linie, izolujc jednostki porozmieszczane w poszczeglnych wioskach od reszty wojsk niemieckich. Okoo 1.30 o cer cznoci w dowdztwie 6 Puku Spadochronowego pukownika Heydtego odebra wiadomo, e w pobliu Ste-Mre-glise lduj nieprzyjacielscy spadochroniarze. Prbowaem skontaktowa si z generaem Marcksem, ale nie dziaaa sie telefoniczna wspomina

Heydte. 46 Przewanie linie niszczono tylko okazjonalnie, ale w kilku przypadkach byy to akcje zaplanowane. Podpukownik Robert Wolverton, dowodzcy 3 Batalionem 506 Puku, otrzyma zadanie zniszczenia wanego poczenia telefonicznego midzy Carentan a siami niemieckimi na pwyspie Cotentin. Powierzy t misj kapitanowi Shettleowi, dowdcy Kompanii I. Ten chcia zna dokadn lokalizacj celu, wic pod koniec maja ludzie z

wywiadu sprowadzili do Anglii jednego z dziaaczy francuskiego ruchu oporu. Pokaza on kapitanowi Shettleowi miejsce, gdzie pod ziemi przebiegaj linie telefoniczne i gdzie znajduje si betonowy waz, ktrym mona dosta si pod ziemi. W cigu p godziny po wyldowaniu Shettle zebra pitnastu ludzi z Kompanii I. Razem ruszyli w drog, odnaleli waz, umiecili tam adunki wybuchowe i zdetonowali je. (Wiele lat pniej pewien niemiecki

o cer z 6 Puku Spadochronowego powiedzia kapitanowi Shettleowi: Niemcy byli zdumieni, e Amerykanie tak szybko zniszczyli ich gwny system cznoci. 47) Pukownik Heydte by zawodowym onierzem o bogatym dowiadczeniu bojowym, ktre zdoby w Polsce, we Francji, w Rosji, na Krecie i w Afryce Pnocnej. Swoje stanowisko dowodzenia umieci w Priers, a bataliony, znajdujce si pod jego komend, stacjonoway

midzy Priers a Carentan. Trzydzieci minut po pnocy Heydte ogosi alarm dla swoich jednostek, ale zamieszanie, wywoane przez raporty o desancie powietrznym na caym pwyspie, uniemoliwio mu wydanie jakiegokolwiek innego rozkazu ni: Zachowa pen gotowo! Musia jak najszybciej skontaktowa si z generaem Marcksem, ale cigle nie mg uzyska poczenia. 48 Nie wiedzia, e onierze jednego z plutonw puku,

kwaterujcy we wsi pod Priers, urzdzili sobie przyjcie. Szeregowy Wolfgang Geritzlehner wspomina: Ni std, ni zowd przyby do nas kurier, ktry krzycza: Alarm, alarm, nieprzyjacielscy spadochroniarze! Zaczlimy si mia i powiedzielimy mu, eby si tak nie ekscytowa. Siadaj i napij si z nami calvadosu. Nagle jednak niebo zapenio si samolotami. To nas otrzewio! Zewszd zaczli pojawia si nieprzyjacielscy

onierze jakby wyroiy si rozdranione pszczoy. Trzy i p tysica ludzi z niemieckiego 6 Puku Spadochronowego zaczo przygotowywa si do obrony. Nie przebiegao to zbyt szybko. onierze byli rozproszeni w caej okolicy, a mieli do dyspozycji tylko siedemdziesit ciarwek, z ktrych wiele przypominao raczej zabytki muzealne ni sprawne pojazdy byo ich pidziesit rnych typw, nie dao si wic uzupenia zepsutych czci zapasowymi.

Elitarne jednostki Heydtego musiay ruszy do walki na piechot. Nie miay te co liczy na cisz bro, dysponoway jedynie rczn. Kiedy pukownik zada od generaa Sta a cikich modzierzy i dzia przeciwpancernych, ten odpowiedzia mu z umiechem: Ale, Heydte, przeciwko spadochroniarzom wystarczy sztylet. Niemniej jednak niemieccy onierze czuli si do pewnie. Szczerze mwic, nie balimy si wspomina

Geritzlehner. Bylimy przekonani, e caa sprawa zakoczy si po paru godzinach, i nawet nie wzilimy ze sob rzeczy osobistych. Tylko bro, amunicj i troch jedzenia. Wszyscy bylimy spokojni. 49 Na wschodzie, gdzie ldoway brytyjskie i kanadyjskie szybowce, Niemcy rwnie nie mogli nic zrobi, ale tym razem nie tyle z powodu dziaa aliantw, ile wasnej struktury dowodzenia. Wedug przewidywa Rommla to

wanie pukownik Hans von Luck, dowdca 125 Puku 21 Dywizji Pancernej, mia poprowadzi kontratak w razie desantu si alianckich na wschd od rzeki i kanau Orne. O 1.30 Luck dosta pierwsze raporty o ldowaniu wroga. Bezzwocznie zebra swj puk i w cigu godziny jego ludzie stali obok czogw i innych pojazdw, czekajcych ju z wczonymi silnikami. Ale cho Luck by przygotowany na ten wanie moment, wiedzia, gdzie

powinien si uda i jak tras (do mostu na kanale Orne, by odbi go majorowi Howardowi), nie mg wyda rozkazu do wymarszu. Mg to zrobi jedynie Hitler, ale... spa. Podobnie jak Rundstedt. Rommel pojecha do ony, genera Dollmann by w Rennes, genera Feuchtinger przebywa w Paryu. Dowdztwo 7 Armii, z kolei, nie rozumiao, co si dzieje. O godzinie 2.40 penicy obowizki dowdcy Grupy Armii Zachd stwierdzi z zadowoleniem: Nie mamy do

czynienia z powan akcj. Jego szef sztabu zaoponowa: Zasig penetracji wskazuje, e jest to co powaniejszego. Dyskusja nie zostaa jednak rozstrzygnita. 50 Luck nie mia adnych wtpliwoci. Moja koncepcja polegaa na tym powiedzia czterdzieci lat pniej eby przystpi do kontrataku, zanim Brytyjczycy zd zorganizowa obron, zanim zaatakuj nas ich siy powietrzne, zanim uderzy ich ota. Bylimy dobrzy w walce

na ldzie i myl, e moglimy przebi si do mostw. Gdyby Luck do nich dotar, kompania Howarda mogaby przeciwstawi jego dywizji pancernej tylko kilka pancerzownic typu Piat. Luck nie mg jednak samodzielnie podj decyzji i tkwi w miejscu najstarszy stopniem o cer w dywizji pancernej podlegej Rommlowi, majcy zepchn aliantw do morza, gdyby zaatakowali rejon Caen, w dodatku cakowicie przekonany, e mgby tego

dokona, mia kompletnie zwizane rce z powodu skomplikowanych ukadw w kierownictwie Trzeciej Rzeszy. 51 Po godzinie 3.00 zaczy przybywa ze wsparciem szybowce. Szedziesit dziewi szybowcw dostarczyo na lewe skrzydo cay puk razem z dowdc 6 Dywizji Powietrznodesantowej, generaem majorem Richardem Galeem. Wyldowali w pobliu Ranville, na polach

opanowanych przez spadochroniarzy, ktrzy zostali zrzuceni par godzin wczeniej. Czterdzieci dziewi maszyn usiado bezpiecznie w wyznaczonej stre e ldowania, przywoc dipy i dziaa przeciwpancerne. Na prawym skrzydle, w Hiesville, sze kilometrw od Ste-Mre-glise, wyldoway pidziesit dwa amerykaskie szybowce. Transportoway onierzy, dipy, dziaa przeciwpancerne i may buldoer. W pierwszej

maszynie lecia genera brygady Don Pratt, zastpca dowdcy 101 Dywizji. Pilotem drugiej by porucznik Robert Butler. Gdy szybowce zbliay si do strefy ldowania, niemiecki ostrza przeciwlotniczy zmusi pilotw holujcych, by wznieli swoje Dakoty w gr. Kiedy wic Butler i pozostali przecili nylonowe liny holownicze, czce je z Dakotami, musieli kry i kry w powietrzu. Zarwno samoloty, jak i szybowce cay czas byy

ostrzeliwane przez nieprzyjacielsk artyleri. Dla tych, ktrzy przeyli ostrza przeciwlotniczy, problemem stay si normandzkie ywopoty. Otoczone nimi pola byy bardzo mae i nie pozwalay na sprawne ldowanie. Co gorsza, krzewy byy znacznie wysze, ni si spodziewano. (Stanowio to jeden z najwikszych bdw alianckiego wywiadu. Jak powiedzia sierant Zane Schlemmer z osiemdziesitej drugiej: Nikt nie

poinformowa nas o wysokoci francuskich ywopotw. Powiedziano nam oczywicie, e spotkamy ich wiele w Normandii, ale sdzilimy, e bd podobne do angielskich, czyli niskich ogrodze, ktre moe przeskoczy lis. 52) ywopoty w Normandii sigaj stu osiemdziesiciu centymetrw albo wyej i s nie do przebycia. Biegnce midzy nimi drogi przypominaj wwozy i dziki nim Niemcy mieli jakby cae kilometry gotowych ukry. Dlaczego wywiad nie

zauway tak oczywistej cechy uksztatowania przyszego terenu bitwy pozostaje tajemnic. Leccy nisko piloci widzieli przed sob majaczce w ciemnociach krzewy, prbowali poderwa maszyny do gry, by przelecie nad przeszkod, tracili szybko i rozbijali si. Jeli za nadlatywali z wysoka, nie mogli posadzi szybowcw na tak maej powierzchni, by unikn zderzenia z ywopotem po drugiej stronie. Rezultat, wedug sw

sieranta Jamesa Elmo Jonesa, zwiadowcy oznaczajcego pola dla szybowcw, by tragiczny. Nie znam wikszej rzezi ni ta, ktra dokonaa si owej nocy. Trudno sobie wyobrazi straszniejszy widok. 53 Przed porucznikiem Butlerem lecia pukownik Mike Murphy, prowadzcy pierwszego w formacji szybowca. Butler widzia, e maszyna zostaa kilkakrotnie tra ona z niemieckiego karabinu maszynowego (zgin wtedy Pratt, pierwszy

zabity tego dnia genera), a potem patrzy, jak Murphy wpada na ywopot zama sobie wtedy obie nogi. 54 Sierant Leonard Lebenson z osiemdziesitej drugiej lecia szybowcem, ktry uderzy w czubek drzewa, odbi si od niego, waln w ziemi, uderzy w rg budynku i w kocu rozbi si na drugim drzewie. Kawaki naszego szybowca rozsiane byy poza granicami tego stosunkowo maego pola, ale jakim cudem mielimy tylko jednego rannego. 55

Porucznik Charles Skidmore, pilot, wyldowa bezpiecznie na mokradach. Udao mu si wydosta z wody i natychmiast znalaz si pod ostrzaem karabinw maszynowych. Strzay dochodziy z bunkra, w ktrym siedziao z tuzin wcielonych do armii niemieckiej Polakw, dowodzonych przez niemieckiego sieranta. Kiedy do Skidmorea doczyli ludzie, ktrych wanie przywiz, razem odpowiedzieli ogniem. Nagle

strzelanina ucicha. Potem pad pojedynczy strza. Rozlegy si krzyki i miechy. Z bunkra wyszli Polacy, podnoszc rce do gry na znak, e si poddaj. Okazao si, e zastrzelili pilnujcego ich sieranta. 56 Szeregowy Reisenleiter z piset smego znajdowa si na polu, na wprost miejsca, gdzie wyldowa szybowiec. W ciemnoci, pod oson ywopotu, nie bardzo wiedzia, co si dzieje. Usysza jaki trzask po drugiej stronie pola, wic

zawoa: Byskawica! Wsad se w dup swoj byskawic usysza w odpowiedzi. Zatuk nas tutaj, wic spywamy. Reisenleiter pozwoli im odej, stwierdzi bowiem, e tylko Amerykanin mg tak odpowiedzie na haso[21]. 57 Szeregowy John Fitzgerald z 502 Puku Piechoty Spadochronowej obserwowa ldowanie szybowcw. Najpierw syszelimy z oddali ryk samolotw, a potem zapada cisza. Po niej nastpia seria wistw. Do

tych odgosw doczy si trzask amanych gazi i drzew, a potem gone uderzenia i krzyki. Szybowce nadlatyway szybko, jeden za drugim, ze wszystkich stron. Wiele z nich przeleciao nad polem, ldujc w okolicznych lasach, inne rozbijay si o domy i kamienne mury. W jednej chwili na polu zapanowa kompletny chaos. Maszyny uderzay o ziemi i kilkakrotnie odbijay si od niej, ryjc wielkie bruzdy na polu. Wszdzie leay ciaa i paki ze sprztem. Niektrzy z

onierzy zostali przebici odpryskujcymi kawakami szybowcw, wykonanych z amliwej sklejki. Natychmiast pospieszylimy rannym z pomoc, ale musielimy najpierw oceni, komu mona jeszcze pomc, a komu ju nie. Zorganizowalimy prowizoryczny punkt medyczny i rozpoczlimy przykr procedur oddzielania ywych od umarych. Zauwayem nogi i tyek jakiego onierza, wystajce z pciennego kaduba szybowca.

Prbowaem go wycign. Ani drgn. Kiedy zajrzaem do rodka wraku, zobaczyem, e tors tego czowieka zosta zmiadony przez dipa. 58 Niektre z szybowcw transportoway buldoery, ktre miay by uyte do przygotowania pasw dla ldujcych pniej maszyn. Sierant Zane Schlemmer wspomina, e szybowiec uderzajcy w drzewo wydawa dwik przypominajcy zgniatanie tysica pudeek zapaek na raz i od razu wyobraaem

sobie tego biednego pilota miadonego przez may buldoer. 59 Straty osiemdziesitej drugiej byy bardzo cikie. Z dziewiciuset pidziesiciu siedmiu spadochroniarzy, ktrych wysano tej nocy do Normandii, dwudziestu piciu zgino, stu osiemnastu zostao rannych, a czternastu zagino (co razem stanowio szesnacie procent strat). Na sto jedenacie dipw, dziewitnacie nie nadawao si do uytku, podobnie jak cztery z siedemnastu dzia

przeciwpancernych. Jeli oddzia ponosi szesnastoprocentowe straty, zanim przystpi do waciwej akcji, oznacza to, e popeniono jaki powany bd. Leigh-Mallory obawia si jednak, e jednostki szybowcowe mog ponie siedemdziesicioprocentowe straty, gwnie z powodu szparagw Rommla. W rzeczywistoci owe pale nie stanowiy wikszego zagroenia; przyczyn problemw byy natomiast ywopoty. A dipy i dziaa

przeciwpancerne, ktre nie ulegy zniszczeniu, okazay si nieprzydatne. O godzinie 4.00 amerykascy spadochroniarze i onierze jednostek szybowcowych byli bardzo rozproszeni na caym pwyspie Cotentin. Poza nielicznymi wyjtkami pogubili si. Przewanie prcz ludzi z 2 Batalionu 505 Puku wdrowali pojedynczo albo w maych grupach: trzy-, picio-, dziesicio-, najwyej trzydziestoosobowych.

Podczas ldowania zagubiy si paki ze sprztem; umieszczone na nich mae, niebieskie latarki przewanie nie zday si na nic. Wikszo ludzi stracia te swoje torby, zawierajce dodatkow amunicj, radiostacje polowe, trjnogi do karabinw maszynowych i inny sprzt. Te kilka radiostacji, ktre udao si odnale, albo zamoko, albo ulego zniszczeniu na skutek uderzenia o ziemi i po prostu nie dziaao. onierze doznali urazw z powodu wstrzsu

przy otwarciu spadochronu, cikich upadkw ze zbyt maej wysokoci, ostrzau niemieckiego albo nieudanego ldowania szybowcw. Porucznik Carl Cartledge z piset pierwszego wyldowa na bagnach. Ludzie z jego kompanii mieli si zebra na sygna trbki, ale trbka zatona. Cartledge zdoa odnale szeregowcw Johna Fordika i Smitha. Smith nie mg si rusza zama krgosup. Inni z grupy potonli. Porucznik zebra dziesiciu

ludzi ze swego plutonu. Razem zanieli Smitha w wyej pooone suche miejsce i przykryli gaziami. Prosi, eby pozwolono mu zatrzyma dwa gobie pocztowe. Jeden z nich mia na nce wiadomo, e batalion zosta rozbity; drugi, e onierze wypenili zadanie. Ustalono, e Smith za dnia wypuci ktrego z ptakw. Gdy pluton przygotowywa si do drogi, Smith wypowiedzia do Cartledgea swoje ostatnie sowa: Wyl

t dobr wiadomo. Nie pozwlcie, ebym wyszed na kamc. Nagle kto zacz strzela do spadochroniarzy z karabinu maszynowego, spychajc ich z powrotem do bagna. Cartledge nie mia radiostacji. Nie wiedzia, w jakim punkcie si znajduje, tkwi po piersi w bocie i nie mg odpowiedzie ogniem. Szeregowy Fordik, twardy grnik z Pensylwanii, pochyli si i szepn mu do ucha: Co panu powiem, poruczniku Cartledge: Niemcy chyba

wygrywaj t wojn. 60 Dziesi tygodni pniej, kiedy oddziay powietrznodesantowe powrciy do Anglii i przygotowyway si do kolejnej akcji, prawdopodobnie take nocnej, dowdcy pukw i batalionw 82 Dywizji zebrali si w Glebe Mount House, w Leicester, na narad. Starali si zanalizowa niedawne dowiadczenia pod ktem tego, co poszo dobrze, a co si nie powiodo.

Zaczli od pilotw. Dowdcy spadochroniarzy uwaali, e piloci powinni zosta przeszkoleni do walki i przygotowani do akcji w zych warunkach atmosferycznych. Domagano si te, eby w przyszoci przestrzegali obowizku zwalniania lotu pada nawet sugestia, aby kady pilot z Grupy Lotnictwa Transportowego zaliczy skok z samolotu leccego z prdkoci dwustu czterdziestu kilometrw na godzin. Chciano rwnie usysze od pilotw

potwierdzenie, e uniki i zwody, jakie zastosowali na niebie rozwietlonym pociskami smugowymi, nie zday si na nic, a przeciwnie wyrzdziy wiele zego. Chocia nie zostao to powiedziane na naradzie, to jednak konieczno zachowania ciszy radiowej rwnie przyniosa wicej szkody ni poytku. Obsuga niemieckich dzia przeciwlotniczych zostaa ju i tak wczeniej postawiona na nogi przez nadlatujce samoloty rozpoznawcze.

Piloci tych maszyn mogliby natomiast drog radiow ostrzec pozostaych, leccych za nimi, o zagroeniu, jakim by wa chmur. Gdyby mogli porozumiewa si ze sob, samoloty nie ulegyby tak wielkiemu rozproszeniu. Jedynie dowdcy batalionw piset pitego mieli co pozytywnego do powiedzenia, o systemie wiate w ksztacie litery T podpukownik Edward Krause, dowodzcy 3 Batalionem, powiedzia, e gdy zobaczy owo wietliste T,

poczu si, jakby znalaz witego Graala. Pozostali w ogle nie zauwayli swojego znaku (ktry przewanie nie zosta nawet uoony, bo zwiadowcy nie wiedzieli, czy znaleli si we waciwym miejscu). Wszyscy zgodnie stracili te wiar w system Eureki. Generalnie zgadzano si, e paki ze sprztem powinny by powizane razem i mie lepsze oznakowanie wietlne. Dowdcy chcieli, eby kady spadochroniarz bra ze sob min (i natychmiast

umieszcza j na drodze; onierze otrzymaliby instrukcje, by trzyma si z dala od waniejszych tras komunikacyjnych). Naleao te wymyli sposb, eby kada druyna moga zabra ze sob bazooki. Granaty gammon okazay si bardzo skuteczne. Kady onierz mia te zosta wyposaony w pistolet Colt, do natychmiastowego uycia zaraz po wyldowaniu. Jeli chodzi natomiast o zbirk spadochroniarzy w

terenie, dowdcy uznali, e najskuteczniejszym sposobem sygnalizacji s rakiety: jedna na batalion, bdca w posiadaniu dowdcy, wystarczyaby w zupenoci. Gwizdki, trbki i tym podobne okazay si mao praktyczne, poniewa zagusza je ostrza przeciwlotniczy, a poza tym w krainie ywopotw dwik le si niesie. Z powodu ywopotw nie sprawdzia si take metoda zgarniania grupy cho niewtpliwie przyczyn byo rwnie zbyt due rozproszenie zrzutw.

Tu pomocne byyby sprawniejsze radiostacje, i to w wikszej liczbie. Ludzi naleaoby take przygotowa do szybszego pozbywania si uprzy i spadochronw (najprostszym rozwizaniem byoby pozbycie si wszelkich sprzczek i zastosowanie angielskiego mechanizmu odpinania, ktry w kocu wprowadzono). 61 Dowdcy oddziaw spadochronowych mieli wic co krytykowa. Mimo to, wbrew obawom szeregowca Fordika, Niemcy bynajmniej

nie wygrywali wojny. Alianccy spadochroniarze i onierze z szybowcw, cho rozproszeni, prbowali wykonywa swoje zadania, podczas gdy wojska niemieckie, zdezorientowane, przewanie bezradnie tkwiy w miejscu.

Rozdzia 12 Dorwijmy drani tych

Nocny atak wojsk powietrznodesantowych

Podczas narady w Glebe

Mount House w sierpniu 1944 roku dowdcy pukw i batalionw 82 Dywizji doszli do wniosku, e onierze powinni zosta przeszkoleni w przeprowadzaniu szybkich zbirek, a nastpnie organizowaniu si w grupy, ktre wyruszyyby po paki ze sprztem. Najwaniejsze jednak stwierdzili to zdy opanowa kluczowe punkty i obiekty w godzinach nocnych, poniewa reakcja wroga przybiera na sile i jest bardziej zdecydowana za dnia.

Ponadto, kady onierz powinien przystpi do akcji niezwocznie po wyldowaniu. Pojedynczy ludzie oraz mae grupy, ktre dekuj si i nic nie robi, naraone s na odcicie od reszty wojsk i rozbicie. Jednostki powietrznodesantowe wprowadzaj do akcji element zaskoczenia; naley to wykorzysta. Od tego zaley (...) powodzenie misji. 1 Oczywicie dowdcy nie byli zadowoleni ze wszystkich onierzy. Wielu z nich zaszyo si pord

ywopotw, oczekujc witu; kilku nawet zasno. Szeregowy Francis Palys z piset szstego widzia co, co byo chyba najwikszym pogwaceniem wszelkich zasad suby wojskowej. Kiedy zebra grup onierzy w pobliu Vierville, usysza rne odgosy i piew dochodzce z niedaleka, wic podkrad si wraz ze swoimi do pobliskiego domu. Znajdowali si tam Amerykanie z rnych jednostek. Okazao si, e spadochroniarze odkryli w

piwnicy beczk calvadosu (przechowywan w kadym dosownie domu w Normandii) i spili si jak winie. To byo niewiarygodne. 2 Historyk piset pitego, Allen Langdon, prbowa wyjani zachowanie tych czy innych onierzy, ktrzy nie przystpili do akcji. Napisa:
Skok na spadochronie, a

zwaszcza skok w warunkach bojowych (jeli si go przeyo), napawa takim entuzjazmem, e ludzie biorcy po raz pierwszy w tym udzia mogli

zapomnie o powodach, dla ktrych si tam znaleli to znaczy, by zabija Niemcw . Odczuwali to tak: dokonalimy desantu, a teraz Niemcy powinni pa na ziemi i udawa martwych. (...) Kolejnym odnotowanym zjawiskiem (...) by szok wywoany

przejciem z warunkw (...) pokojowych w wojenne. Wanie z tego powodu onierze niechtnie przystpowali do walki.3

Szeregowy Dwayne Burns przykucn za ywopotem. Usysza haas po drugiej

stronie. Wstaem i powoli tam zerknem, a rwnoczenie z drugiej strony podnis si jaki Niemiec i spojrza na mnie. W ciemnoci ledwie widziaem jego twarz. Stalimy tak, patrzc na siebie, a potem znowu wolno schylilimy si w kocu kady z nich ruszy w przeciwnym kierunku. 4 Inni mieli podobne dowiadczenia. Porucznik Lynn Tomlinson z piset smego szed wzdu ywopotu. W pewnym miejscu krzewy byy nisze i

kiedy spojrza na drug stron, zobaczy czterech niemieckich onierzy, idcych w przeciwn stron. To byy jeszcze dzieciaki. Byem ptora metra od nich. Wyszed ksiyc i jak wspomina Tomlinson, jeden z tych smarkaczy zauway mnie i si umiechn. Pomylaem, e jeli nie bd nam wchodzi w drog, i my im nie wejdziemy. 5 Szeregowy R.J. Nieblas z piset smego przycupn za ywopotem, za ktrym biega wyoona brukiem

droga. Dowdca jego kompanii zabroni mu strzela. Nieblas sysza stukot podkutych butw, a potem zobaczy, e wanie przemaszerowa niemiecki patrol. To byli modzi chopcy, dzieci zreszt tak jak my i ich nowiutkie mundury zrobiy na mnie wraenie. Nie otworzylimy ognia i pomylaem wtedy: Boe, nie wiem, czy potra bym strzeli do czowieka, ktry si tego nie spodziewa[22]. Niektrzy dowdcy

batalionw i kompanii wydali swoim ludziom rozkaz, by nie strzelali w nocy, bo obawiali si, e mogliby przez to zdradzi swoje pozycje. Zakazali nawet adowania broni. onierze mieli w razie koniecznoci uy granatw albo najlepiej noy. Dowdcy osiemdziesitej drugiej zgodzili si potem podczas narady, e wydanie takich rozkazw byo bdem. Sierant Dan Furlong z piset smego mia inn przygod. Wyldowa samotnie i podkrad si do

najbliszego domu. W budynku byo peno Niemcw. Furlong sysza, jak rozmawiaj. Oni take musieli go usysze, bo jeden z onierzy wyszed na zewntrz, by sprawdzi, co si dzieje na podwrku. Min rg budynku, a ja staem tu pod cian. Walnem go w gow kolb karabinu, potem jeszcze poprawiem bagnetem i zwiaem. 6 Furlong nie spotka adnego z kolegw przez reszt nocy. W podobnej sytuacji byy setki innych.

Dutch Schultz wdrowa sam, kierujc si w stron odgosw strzelaniny, ale zanim napotka innych Amerykanw, walki ustaway. Robio si cicho, a potem znowu nastpowa huk i sucha byo odgosy walki. Po chwili powraca spokj i czowiek czu si jak na wsi w niedzielne popoudnie. Cisza, a potem ponownie walka. 7 Oczywicie dowdcy musieli dokona krytycznej oceny dziaa; w sierpniu 1944 roku przygotowywali si do kolejnej akcji, ktra take

miaa si odby w nocy, si rzeczy wic skoncentrowali si raczej na bdach i niedopatrzeniach w D-Day, ni napawali swoim sukcesem. I cho atak powietrznodesantowy nie zakoczy si cakowitym powodzeniem, to jeli chodzi o realizacj wyznaczonych zada, onierze spisali si na tyle dobrze, by operacj uznano za udan. Gwnym zadaniem dywizji powietrznodesantowych byo zdezorganizowanie si niemieckich, by uniemoliwi

im przeprowadzenie skoncentrowanego kontrataku przeciwko oddziaom ldujcym o wicie na wybrzeu. Miay take zabezpieczy anki na plaach Sword i Utah. W przypadku 6 Dywizji Powietrznodesantowej oznaczao to zniszczenie mostw na rzece Dives i opanowanie tych, ktre znajdoway si na rzece i kanale Orne, a take utrzymanie si na linii dziau wd midzy Dives a Orne i zniszczenie niemieckiej

baterii w Merville. Bateria w Merville cztery armaty nieznanego kalibru, ukryte w czterech bunkrach znajdowaa si po wschodniej stronie rzeki Orne, na paskim otwartym terenie, ktry by niegdy pastwiskiem. Alianci przypuszczali, e armaty te s wymierzone w pla Sword i mog udaremni ldowanie 3 Dywizji, dlatego te uznano je za gwny obiekt do zniszczenia. Bateria miaa by zaatakowana z powietrza i ldu, a gdyby zaistniaa taka

potrzeba ostrzelana take z morza. Atak powietrzny, przeprowadzany przez sto bombowcw RAF Lancaster, mia si rozpocz o godzinie drugiej. Jego celem byo raczej ostrzelanie baterii i przestraszenie niemieckich obrocw ni zniszczenie armat; nawet bowiem dokadne zbombardowanie nie mogo naruszy grubych betonowych murw, wzmocnionych stalowymi prtami. Potem mia nastpi atak

od strony ldu. Podobnie jednak jak przed bombardowaniem, bunkry byy take zabezpieczone przed atakiem ldowym. Okoliczny teren otoczony zosta drutami pod napiciem elektrycznym, wewntrz znajdowao si pole minowe, potem ogrodzenie z drutu kolczastego, kolejny zaminowany odcinek, wewntrzny pas zasiekw i wreszcie linia okopw niemieckiej piechoty, wzmocnionych dziesicioma karabinami maszynowymi.

Baterii bronio, wedug oceny aliantw, dwustu onierzy. Forty kacje byy tak potne, a armaty tak niebezpieczne, e Brytyjczycy przydzielili do tego zadania ponad dziesi procent si 6 Dywizji Powietrznodesantowej. Jego realizacj powierzyli dwudziestodziewicioletniemu podpukownikowi T.B.H. Otwayowi, dowodzcemu 9 Batalionem. Otway zamierza przeprowadzi operacj coup de main, przypominajc akcj majora Howarda nad

kanaem Orne (most Pegasus), ale na znacznie wiksz skal. Howard mia sze szybowcw i stu osiemdziesiciu onierzy; Otway otrzyma siedmiuset pidziesiciu onierzy, w tym szedziesiciu leccych szybowcami, a reszt spadochroniarzy. Jego plan polega na tym, by zebra batalion w lesie pooonym kilka kilometrw od baterii, ruszy z nim na wyznaczone pozycje i przystpi do ataku, kiedy tu pod cianami bunkrw, za liniami zasiekw,

wylduj szybowce. Jeli wszystko si powiedzie, Otway mia wystrzeli z pistoletu sygnaowego (rakietnicy). Zadanie miao zosta zakoczone do 5.15. Gdyby do tego czasu nie otrzymano sygnau, brytyjskie okrty wojenne przy play Sword miay zacz ostrza Merville. Tak wyglday plany. Podczas gdy ludzie Howarda wyldowali dokadnie tam, gdzie chcieli si znale (Leigh-Mallory nazwa wyczyn pilota Jima Wallworka

najbardziej nezyjnym w czasie II wojny wiatowej), piloci Otwaya fatalnie rozproszyli jego batalion. Wprawdzie nie natknli si na wa chmur, ale podobnie jak ich amerykascy koledzy, byli zaskoczeni ostrzaem artyleryjskim i nie bardzo potra li oceni, jakie stanowi zagroenie. Wszyscy zaczli robi uniki i zwody, cho ostrza by w zasadzie niegrony; w konsekwencji 9 Batalion zosta rozrzucony na rozlegym terenie. Otway wyldowa tu przy

niemieckich umocnieniach. Skierowa si do punktu zbornego w lesie, gdzie przywita go jego zastpca: Dziki Bogu, e pan jest, sir. A co si stao? zapyta Otway. Straszny zrzut. W pobliu prawie nikogo nie ma. 8 Dochodzia 2.00. Otway dysponowa niespena setk spadochroniarzy. Musia dosta si pod umocnienia baterii, zanim przylec szybowce, lecz potrzebowa

co najmniej jednej sidmej swoich si, by wykona zadanie. Zoci si, ale czeka. Do 2.30 zebrao si stu pidziesiciu spadochroniarzy z jednym tylko karabinem maszynowym. Nie mieli modzierzy, dzia przeciwpancernych, radiostacji ani wykrywaczy min. Szybowce miay przyby za dwie godziny. Otway postanowi ruszy do ataku z tym sprztem, ktrym dysponowa.

O 2.50 grupa wielkoci kompanii wyruszya w drog, liczc na to, e w pobliu baterii napotka jednostk zwiadu, zrzucon wczeniej przez samoloty rozpoznawcze. Maszerujc gsiego do Merville, gwna druyna mina niemieckie armaty przeciwlotnicze, ktre ostrzeliway nadlatujce wanie brytyjskie samoloty i szybowce. Bya to dua pokusa dla spadochroniarzy Otwaya, ktrzy chtnie zaatakowaliby armaty, ale mieli do wypenienia

waniejsz i pilniejsz misj. Otway nie chcia ujawni swojej pozycji, a poza tym czas nagli. Przykaza wic swoim ludziom adnego strzelania. Wkrtce Otway natkn si na dowdc grupy zwiadowczej. Jego informacje byy nie do koca pomylne. Udao mu si przeci pierwsze, zewntrzne druty znajdujce si pod napiciem i przeby pole minowe. Zasieki z drutu kolczastego nie byy takie grone, jak sobie wyobraa. Nie mia jednak

tamy, by oznaczy na polu minowym ciek, ktr przeszed (wyszukiwa miny palcami). Co gorsza, bombardowanie RAF-u okazao si kompletnie chybione. W pobliu baterii nie spada ani jedna bomba. O 4.30, dokadnie o umwionej porze, na niebie pojawiy si szybowce, zataczajc krgi i wypatrujc rakiet z modzierzy, ktre miay by dla nich sygnaem do ldowania. Otway patrzy w gr bezradnie jego ludzie nie odnaleli pak z

rakietami. Nie otrzymawszy sygnau, piloci pomyleli, e co le poszo. Otway zauway, e jeden z szybowcw przelecia tu nad bateri, nie wyej ni trzydzieci metrw na ziemi, potem dokona zwrotu, by wyldowa z tyu na polu. Otway nie mia wyboru. Da rozkaz do akcji. Zamierza przeprowadzi frontalny atak z jednej tylko strony; nie mia bowiem tylu ludzi, aby okry obiekt i zaatakowa z czterech stron. Rozkaza grupom, by nie

zwaajc na okopy, ruszyy prosto na bunkry. Niemcami w okopach miay si zaj nastpne druyny. onierze podkradli si w miejsca, gdzie przerwano druty. Wtedy niemiecka zaoga otworzya do nich ogie. Ludzie Otwaya pobiegli naprzd, nie zwaajc na miny, ostrza i krzyki. Wielu z nich pado, ale cz dobiega pod ciany bunkrw i przez otwory strzelnicze zacza strzela do rodka. Po dwudziestu minutach akcja bya zakoczona.

Niemcy, ktrzy przeyli rze, poddali si. Otway wystrzeli rac wietln, dajc znak, e operacja si udaa; krcy w grze samolot zauway j i przekaza informacj marynarce pitnacie minut przed planowanym rozpoczciem ostrzau z morza. O cer sygnalizacyjny Otwaya wypuci gobia pocztowego z kieszeni kurtki z wiadomoci, e bateria w Merville zostaa zdobyta. Cena tego sukcesu bya jednak bardzo wysoka. Niemcy zabili lub ranili

poow stupidziesicioosobowego oddziau Otwaya. Sami take ponieli ogromne straty; z dwustu obrocw baterii alianci wzili do niewoli tylko dwudziestu dwch caych i zdrowych onierzy. 9 Otway zniszczy armaty, wrzucajc w ich lufy granaty gammon. Okazao si, e byy to stare francuskie armaty 75 mm, zabrane z Linii Maginota. Miay stanowi element obrony przybrzenej w razie ataku wroga na wschd od rzeki Orne. Nie

byy jednak wikszym zagroeniem na play Sword. Tak wic brytyjscy spadochroniarze na pocztek spisali si doskonale. Jeszcze przed wschodem soca opanowali mosty na rzece i kanale Orne, a take zdobyli bateri w Merville, w obu przypadkach dokadnie w przewidywanym czasie. Grupa Howarda odpara gwatowny kontratak miejscowych jednostek niemieckich przy uyciu dwch starych czogw francuskich. Otrzymaa te

wsparcie spadochroniarzy z 7 Batalionu. Howardowi udao si zrealizowa plan zdobycia mostu Pegasus w najdrobniejszych szczegach, podczas gdy plan Otwaya zosta w zasadzie przekrelony jeszcze przed ldowaniem spadochroniarzy. Jednak, zarwno dziki inwencji i zdolnociom Otwaya do improwizacji, jak i doskonaej organizacji, rozwadze i pewnoci siebie Howarda, armia brytyjska podczas II wojny wiatowej

pokazaa si z jak najlepszej strony. 6 Dywizja Powietrznodesantowa tej nocy miaa jeszcze inne przygody i odniosa wiele sukcesw. Jedn z najbardziej spektakularnych akcji bya odyseja majora A.J.C. Rosevearea, sapera z 8 Batalionu. Roseveare by saperem ju przed wojn, cho pracowa jako cywil. Teraz otrzyma zadanie wysadzenia mostw na rzece Dives w Bures i Troarn. Jego oddzia zabra ze sob, w

pakach ze sprztem, kilkadziesit pitnastokilogramowych adunkw wybuchowych o specjalnym ksztacie, zwanych genera Wade. Roseveare wyldowa z dala od wyznaczonego miejsca, wdrowa jaki czas po okolicy, napotka porucznika Davida Breezea i kilku jego ludzi, a wtedy dokona oceny si i sprztu, jakimi dysponowa. Grupa skadaa si z siedmiu spadochroniarzy. Mieli skadany wzek i pojemnik z

adunkami wybuchowymi. Wiedzieli, gdzie si znajduj i dokd zmierzaj do Troarn, wikszego z dwch mostw, pooonego osiem kilometrw na poudniowy wschd. Roseveare zarekwirowa wczeniej rower. Doczy do nich te dip-sanitarka z przyczep, dostarczon przez szybowiec. Jak wspomina Roseveare, przyczepa wypeniona bya po brzegi butelkami z krwi, bandaami, szynami, wszelkiego rodzaju materiaami opatrunkowymi i

instrumentami medycznymi. Powiedziaem lekarzowi, eby jecha ze mn. Pomylaem, by moe w przypywie desperacji, e dobrze byoby mie jaki rodek transportu. Po drodze, w Herouvillette, mielimy zamiar przeci lini telefoniczn, bo uznalimy, e tra a nam si dobra ku temu okazja. Przeci kable mia sierant Bill Irving. Podczas treningu dziesitki razy waziem na supy telegra czne powiedzia. Wtedy wspiem si do poowy

i koniec byem zanadto obciony sprztem. W rezultacie linia nie zostaa przecita. Karawana z dipem i przyczep na kocu ruszya dalej. Na skrzyowaniu drg, pi kilometrw od Troarn, przyczyo si do nich omiu spadochroniarzy z 8 Batalionu. Roseveare odetchn z ulg. Wyjani, na czym bdzie polegao ich zadanie, owiadczy, e jego saperzy zajm si wysadzeniem mostu, gdy tylko zostanie zdobyty. Tyrad

zakoczy sowami: No to prowad, piechoto! W grupie nie byo jednak adnego o cera ani podo cera. Omiu szeregowcw spojrzao po sobie i pokrcio gowami z zakopotaniem. Nieco skonsternowany Roseveare szybko przyszed od siebie i wymyli nowy plan. Rozkaza lekarzowi, eby rozadowa przyczep. I nie protestowa? zapytano potem Rosevearea podczas wywiadu. Nie mia nic do powiedzenia. Potem

zaadowalimy na przyczep wszystkie specjalne adunki wybuchowe i urzdzenia do detonacji. Roseveare wysa swoich saperw w kierunku Bures, dajc im poow adunkw potrzebnych do wysadzenia mostu. Sam zaj miejsce za kierownic dipa bo, jak mwi, lubi mie wszystko pod kontrol pozostaych siedmiu ludzi usiado za nim, a smy, saper Peachey, wspi si na przyczep. Mia przy sobie Brena i peni rol strzelca osaniajcego tyy.

Na masce z przodu, ze Stenami w doniach, usadowili si sieranci Irving i Joe Henderson. Ludzie w samochodzie take trzymali bro gotow do strzau, by osania boki. Dip ruszy, uginajc si pod ciarem adunku i z trudem nabierajc prdkoci. Na szczcie, nie byo adnych pagrkw, ktre musiaby pokona, a droga stopniowo zacza schodzi w d ku rzece. Roseveare oszczdza silnik i jecha z grki na luzie.

W pewnej chwili skrci za rg, nie zmniejszajc szybkoci i, jak wspomina Irving, samochd wpad na zasieki z drutu kolczastego. Irving zlecia z maski, wszyscy w rodku pospadali z siedze, a koa wozu zapltay si w druty. Spodziewajc si ataku Niemcw, Roseveare poleci swoim ludziom zaj pozycje obronne, a sam przywieca latark Irvingowi, kiedy ten zabra si do przecinania drutw. Znajdujcy si w krgu wiata Irving wspomina, e czu si

niczym groszek, ktry zaraz kto wyuska ze strczka. W pobliu jednak nie byo Niemcw. Wygldao na to, e garnizon w Troarn pogrony jest we nie. Irving zakoczy przecinanie drutw i wszyscy wsiedli do samochodu. Wjechali cicho do miasteczka. Roseveare zatrzyma si przed skrzyowaniem i poleci Irvingowi pj naprzd i sprawdzi, czy maj woln drog. Panowa spokj. Irving da znak, e mona jecha. Kiedy

odwrciem si, by jeszcze raz skontrolowa sytuacj wspomina zobaczyem niemieckiego onierza, ktry gwidc, nadjecha wanie na rowerze najwyraniej wraca z przepustki. Koledzy w dipie seri ze Stena unieszkodliwili go. To przesdza spraw zdecydowa Roseveare. Wcisn peda gazu i ruszy prosto gwn ulic, kierujc si w d ku rzece po drugiej stronie miasteczka. Niemcy niemal natychmiast si obudzili i zaczli strzela.

Im dalej si posuwalimy opowiada Irving tym silniej bylimy ostrzeliwani, tym szybciej jecha Roseveare i tym ostrzej odpowiadalimy ogniem, robic jednoczenie uniki. Wedug jego oceny atakowao ich od osiemnastu do dwudziestu Niemcw. Kiedy zaczynali t szalecz jazd, siedzia na przodzie z lewej strony dipa strzelajc ze Stena do wszystkiego, co si rusza. Gdy samochd dotar do granicy miasteczka, nie wiem, jak to si stao, ale leaem na masce. Doda

przy tym: Bylimy tak podekscytowani, e waciwie nie czulimy strachu. Przy kocu ulicy z budynku wybieg jaki Niemiec, wytaszczy MG-34 i ustawi go porodku drogi. Zrobi to o sekund za pno; dip omal go nie rozjecha. Ale jak wspomina Roseveare, i tak by strasznie szybki. Chwyci karabin oraz trjng i znikn w drzwiach. Gdy tylko dip przejecha, ponownie ustawi bro i nagle nad gowami zaczy nam przelatywa pociski smugowe.

I znowu o sekund za pno. Dip znajdowa si ju na ostatniej prostej, zjeda po pochyoci w stron rzeki. Samochd nabiera szybkoci. Roseveare jecha zygzakiem, robic gwatowne zwroty, a strzelec nie mg tak pochyli lufy, by go trafi. Dip przechyli si na bok. Peachey spad z przyczepy (zosta ranny i wzity do niewoli). I jakim cudem opowiada Irving Joe Henderson, ktry pocztkowo siedzia obok mnie z przodu dipa, teraz znalaz si w

przyczepie. Musia przej gr po samochodzie. Prosz nie pyta mnie, jak to zrobi, ale udao mu si. Grupa dotara wreszcie do mostu, ktry nie by strzeony. Roseveare zatrzyma wz, rozadowa go i wyda rozkazy. Rozstawi strae na obu brzegach i poleci saperom umieci adunki wybuchowe porodku gwnego przsa. Po paru minutach (dwch, jak wydawao si Irvingowi; Roseveare twierdzi, e piciu) wszystko byo ju

przygotowane do detonacji. Irving zapyta Rosevearea, czy chce zapali lont. Nie, ty go zapal. Zawsze potem mylaem, e chcia powiedzie: jeli to cholerstwo nie wyleci w powietrze, to nie z jego winy powiedzia Irving, wspominajc t wymian zda. Most jednak z wielkim hukiem wylecia w powietrze. W rodku powstaa prawie dwumetrowa wyrwa. Roseveare poprowadzi dipa wzdu rzeki botnist

drog, ktra wkrtce si skoczya. Grupa porzucia samochd i ruszya pieszo w kierunku miejsca zbirki batalionu. Zagbili si w las. Roseveare zaproponowa, by zatrzymali si na odpoczynek. Po tym caym podnieceniu opowiada Irving bylimy okropnie zmczeni. Dosownie padlimy na ziemi i zasnlimy. Niebo na wschodzie zaczo si przejania. Obudzili si po godzinie i ju bez adnych przygd dotarli do miejsca zbirki batalionu.

Tam Roseveare dowiedzia si, e saperzy, ktrzy mieli wysadzi most w Bures, take wykonali zadanie. 10 Celem kanadyjskiego batalionu powietrznodesantowego by most na dolnym odcinku rzeki Dives. O godzinie 2.00 sierant John Kemp pozbiera swoich ludzi, ale nie wiedzia, gdzie si znajduje. Jego zadaniem bya osona druyny saperw, ktrzy mieli wysadzi most Robehomme. W ciemnociach nocy, ni

std, ni zowd, Kemp usysza dzwonek roweru. Rowerzyst okazaa si francuska dziewczyna, ktra prawdopodobnie przecinaa noc linie telefoniczne podobne akcje przeprowadzano w caej Normandii. Mwicy po francusku Kanadyjczycy zagadnli nieznajom; dziewczyna zgodzia si zaprowadzi ich do mostu i razem ruszyli w drog. Okazao si jednak, e Francuzka zaprowadzia ich pod kwatery niemieckie i

zadaa, by je zdobyli. Kemp odmwi; mia wysadzi most, a nie budzi Niemcw. Dziewczyna niechtnie ustpia i razem ruszyli w drog. Kiedy przybyli w kocu do mostu Robehomme, Kemp stwierdzi, e obiekt nie jest strzeony. Spokojnie wic ustawi warty przy obu jego kocach i usiad, czekajc na przybycie saperw z materiaami wybuchowymi. Dziewczyna nie posiadaa si z oburzenia. I co? Nic nie bdziecie robi? zapytaa. Duo

ryzykowaa, prowadzc ich tam. Zamierzacie tak siedzie? Na szczcie niebawem przybyli saperzy, most zosta wysadzony i dziewczyna poczua si wreszcie usatysfakcjonowana. 11 Brytyjscy spadochroniarze mieli powody do zadowolenia. Wysadzili tej nocy wszystkie mosty, ktre miay by wysadzone, opanowali te, ktre miay by zdobyte. Zajli take kilka wanych osad oraz skrzyowa na

caym pwyspie, midzy rzekami Dives i Orne. Unieszkodliwili bateri w Merville. Wypenili wic swoje zadanie lewa anka play Sword, stanowica lewe skrzydo caej inwazji, zostaa przed witem zabezpieczona przez 6 Dywizj, ktra znalaza si na tyach wroga. Odczuwaa jednak drastyczny brak wszelkiego rodzaju broni cikiej. Poza wskimi mostami w dorzeczu Orne nie miaa drg komunikacji ldowej, ktrymi mogaby nawiza kontakt z

innymi oddziaami brytyjskimi a nikt nie potra powiedzie, kiedy spadochroniarze dotr do mostu Pegasus. Natomiast na prawym skrzydle Amerykanie nie wywizywali si ze swoich zada rwnie dobrze, jak ich brytyjscy koledzy. 101 Dywizja Powietrznodesantowa miaa opanowa cztery drogi odchodzce w gb ldu po zachodniej stronie grobli, ktre biegy na zachd od play Utah, midzy St-Martin-

de-Varreville i Pouppeville. Ponadto polecono jej zniszczy dwa mosty na rzece Douve, jeden lecy na gwnej szosie na pnocny zachd od Carentan i drugi kolejowy prowadzcy ku zachodowi. Do jej zada naleao take zdobycie i utrzymanie luzy La Barquette oraz opanowanie przyczkw na Douve, za luz. Oglnie mwic, sto pierwsza miaa otworzy drog dla 4 Dywizji Piechoty, ldujcej na play Utah, i jednoczenie zatrzyma

Niemcw znajdujcych si w Carentan. Realizacja misji przebiegaa le z powodu znacznego opnienia ju na samym pocztku. Potrzeba byo caych godzin, a do witu albo i duej (w niektrych przypadkach nawet caego dnia), by jednostki poczyy si w bataliony, a nastpny tydzie trwao oddzielanie onierzy ze sto pierwszej od onierzy z osiemdziesitej drugiej. Podpukownik Robert Cole,

dowodzcy 3 Batalionem 502 Puku Piechoty Spadochronowej, wyldowa w pobliu Ste-Mre-glise. Cel, do ktrego zmierza, czyli dwie drogi prowadzce z play Utah, pooony by w odlegoci dziesiciu kilometrw. Jaki czas zajo Coleowi ustalenie, w jakim znajduje si miejscu, i pozbieranie swoich ludzi. O godzinie 4.00 mia dopiero pidziesiciu onierzy. Mimo to postanowi wyruszy w drog. W cigu kilkugodzinnej wdrwki

wok Ste-Mre-glise grupa powikszya si do siedemdziesiciu spadochroniarzy. Wkrtce natknli si na ma nieprzyjacielsk kolumn, zabili paru Niemcw i wzili dziesiciu jecw. O wschodzie soca Colea dzielia jeszcze od celu godzina drogi. Natomiast porucznik Cartledge o wicie mg wreszcie troch odetchn. Po wyldowaniu w nie znanym sobie miejscu sdzi, e znajduje si na rzek Douve,

ale w rzeczywistoci bya to Merderet. Do 4.00 udao mu si zebra dziewiciu ludzi. Jego druyna skadaa si onierzy rnych jednostek. Cartledge mia ze sob Wernera Meyera z wywiadu, ktry zosta przydzielony do dowdztwa dywizji jako tumacz, jednego sapera, trzech radiotelegra stw, pisarza kompanijnego i dwch ludzi z wasnej kompanii. Poniewa tylko trzech z nas byo przygotowanych do walki opowiada musielimy poczy si z jak wiksz

grup. Cartledge wyruszy wic, jak przypuszcza, w kierunku wybrzea. Kiedy si rozjanio, przystanlimy na stoku wzgrza, przy polnej drodze, rozoylimy wok miny ldowe, a potem wyjlimy tabliczki czekolady oraz menaki i zabralimy si do niadania. Meyer, Bravo, Fordik i ja usiedlimy obok siebie, by omwi sytuacj i zdecydowa, w ktr stron powinnimy i. 12 W tej samej chwili wielu spadochroniarzy 101 Dywizji

tak wanie siedziao i rozwaao, co dalej robi. Szeregowy John Fitzgerald rwnie mia mnstwo problemw do przedyskutowania, ale w pobliu nie byo nikogo, z kim mgby pogada. Okoo godziny 4.00 napotka kapitana i szeregowca z 82 Dywizji. Razem udali si na poszukiwanie innych. Wtedy wanie zaczy nadlatywa szybowce i Niemcy otworzyli do nich ogie z pobliskiej baterii. Przy caym tym huku

moglimy podkra si do baterii na odlego dwudziestu trzech metrw powiedzia Fitzgerald. Ostrza nie ustawa. Kapitan szeptem wyjani dwm swoim podkomendnym plan ataku, a potem krzykn: Dorwijmy tych drani! Szeregowiec z osiemdziesitej drugiej zacz strzela z karabinu automatycznego Browning, tra ajc dwch Niemcw na prawo od platformy. Kapitan z kolei rzuci granat, ktry rozerwa si dokadnie pod dziaem.

Strzeliem z karabinu M-1 w kierunku dwch Niemcw po lewej stronie relacjonuje Fitzgerald. Chwil potem byo ju po wszystkim. Po czole spywa mi pot i trzsy mi si rce. Po raz pierwszy strzelaem do ywych istot. Nagle zauwayem podziurawiony kondom, ktry zwisa z lufy mojego karabinu. Zaoyem go przed skokiem, eby zabezpieczy bro przed wod, a potem o nim zapomniaem. 13 Po drodze natknli si na kolejn, tym razem wiksz

bateri. Zaatakowali j, ale zostali odparci. Podczas ucieczki rozdzielili si. Gdy wzeszo soce, Fitzgerald znowu by sam i zastanawia si, gdzie moe by. Kapitan Gibbons z 501 Puku Piechoty Spadochronowej zebra dwunastu ludzi i o godzinie 3.00 ruszy z nimi w drog. Przepdzili z maej osady paru Niemcw, obudzili francuskich mieszkacw, pokazali im map i dowiedzieli si, e wanie wyzwolili Carquebut. Gibbons

orientowa si, e osada ta ley poza sektorem sto pierwszej; bya natomiast celem osiemdziesitej drugiej. Postanowi uda si na poudnie, w kierunku obiektw, ktre miay by celem ich dziaa, czyli mostw na Douve. Czekaa go jednak duga droga. Kiedy opuszczalimy Carquebut wspomina wanie zaczynao wita. Wyruszy wic ze spadochroniarzami, ktrych wczenie w ogle nie zna, ku obiektowi pooonemu w

odlegoci pitnastu kilometrw. Nie mia adnego sprztu ani materiaw do wysadzenia mostu. Jak pniej zauway, z ca pewnoci nie tak wyobraaem sobie przebieg inwazji; nie przerabialimy czego takiego. 14 Niemniej jednak realizowa swoje zadanie. Modsi o cerowie z obu dywizji, rozproszeni po caym pwyspie Cotentin, postpowali tak samo. W ten sposb owocoway dugie, szczegowe odprawy.

Dowdcy plutonw i kompanii dobrze znali zadania swoich batalionw. O godzinie 4.00 wielu z nich ruszyo w drog z zamiarem wykonania tego, co do nich naleao, bez wzgldu na to, jak odlegy by cel. Kapitan Shettle jako jeden z nielicznych odnalaz swj obiekt jeszcze przed witem. Po wysadzeniu poczenia komunikacyjnego na pnoc od Carentan, skierowa si w stron dwch mostw na Douve, poniej luzy. Mia zdoby przyczek na drugim brzegu rzeki, nie niszczc

mostw, ktre zamierzano wykorzysta do nawizania cznoci midzy lew stron play Utah (gdzie w tej chwili przebywa Shettle) a praw flank od strony Omaha. Shettle mia ze sob okoo pitnastu ludzi. Razem podeszli pod dom, otoczyli go, wywoali na zewntrz mieszkajc tam francusk rodzin i dowiedzieli si, e przebywa u nich tylko jeden Niemiec patnik 6 Puku Spadochronowego. Shettle wzi go wic do niewoli i skon skowa pienidze.

Francuz zaprowadzi potem grup do mostw. Byy wprawdzie bronione przez rozmieszczone na poudniowym brzegu stanowiska karabinw maszynowych, ale spadochroniarze ruszyli naprzd i udao im si wyprze wroga. Kiedy jednak wzeszo soce, niemiecka obsuga karabinw zmusia przedni stra Shettlea do odwrotu na pnocny brzeg. 15 Tu przed witem pukownik Johnson, dowdca 501 Puku wraz z grup

spadochroniarzy, zdoby luz La Barquette i rozstawi kilka druyn na przeciwlegym brzegu. 82 Dywizja miaa odci pwysep Cotentin od poudnia. W tym celu naleao zniszczy mosty na Douve powyej miejsca, gdzie rzeka czy si z Merderet w Pont-lAbb i Beuzeville, a potem opanowa oba brzegi Merderet i osania poudniowo-zachodnie skrzydo VII Korpusu przez zabezpieczenie linii rzeki Douve. Na pnocy natomiast

gwnym celem dziaa dywizji miao by opanowanie Ste-Mre-glise. O godzinie 4.00 podpukownik Ed Krause z 3 Batalionu 505 Puku Piechoty Spadochronowej zgromadzi okoo stu osiemdziesiciu onierzy i ruszy w kierunku Ste-Mre-glise. W miasteczku strzelanina ju umilka i mieszkacy udali si na spoczynek, podobnie jak onierze niemieckiego garnizonu. Byo to do dziwne, ale tak wanie przedstawiaa si sytuacja.

Kiedy Krause dotar do granic Ste-Mre-glise, wysa najpierw kompani, by po cichu ustawia na ulicach blokady, zabezpieczajc je dodatkowo minami. Po pgodzinie skierowa nastpn kompani do miasteczka, ktra miaa je oczyci. Jeden z miejscowych, niezupenie trzewy Francuz, poprowadzi batalion pod kwater Niemcw. Trzydziestu z nich poddao si bez walki; dziesiciu, ktrzy stawiali opr, polego.

W ten sposb cel zosta osignity. Krause zniszczy kable wza komunikacyjnego. Jego spadochroniarze opanowali drogi prowadzce do SteMre-glise, cznie z gwn szos wiodc z Caen do Cherbourga[23]. O wicie mia miejsce nieszczliwy wypadek. Drog z Chef-du-Pont nadjecha, przywieziony przez szybowiec, dip, ktry holowa dziao przeciwpancerne. Zanim ktry z ludzi Krausego zdoa

temu zapobiec, dip najecha na min, ktra nie tylko wysadzia w choler wz i dziao, ale zabia dwch ludzi w samochodzie i rozwalia blokad. Na szczcie, Krause przywiz ze sob dwa dziaa przeciwpancerne. Gdy zrobio si widno, opanowa cae miasteczko. 16 adna inna amerykaska dywizja powietrznodesantowa nie dotara przed witem do wyznaczonych celw. Nie zajto ani nie wysadzono mostw, nie opanowano drg

na groblach. Ani jedna amerykaska kompania nie bya w komplecie; tylko nieliczne dysponoway poow swoich ludzi. W godzin po wschodzie soca Amerykanie cigle jeszcze wzajemnie si poszukiwali. Fakty te ka si zastanowi, czy nie naleao wyldowa raczej po wschodzie soca. Za dnia onierze zebraliby si szybciej i o 7.30 jednostki prawdopodobnie byyby ju w drodze czyli w tym samym czasie albo nawet wczeniej

ni to nastpio. (Po dwudziestu godzinach od wyldowania, czyli pod koniec D-Day, sto pierwsza zebraa zaledwie dwa tysice piciuset z szeciu tysicy spadochroniarzy, ktrych zrzucono w Normandii. 17) Mimo znacznego opnienia i kopotw ze zbirk, ta nocna akcja przyniosa take wymierne korzyci. Z ca pewnoci spowodowaa zamieszanie w szeregach wojsk niemieckich. Modsi o cerowie wykazali si inicjatyw i zebrawszy tylu

ludzi, ilu mogli, skierowali si ku swoim celom. Ste-Mreglise znalazo si w posiadaniu aliantw. Jednak, kiedy zaczo wita, wszyscy dowdcy amerykaskich jednostek powietrznodesantowych, od kompanii poczwszy, odnosili nieprzyjemne wraenie, e s odcici od swoich, zewszd otoczeni przez wroga, i w zwizku z tym mieli powane obawy, czy uda im si wypeni swoje zadania. Cho pozbierani onierze naleeli do rnych oddziaw, dywizje

nie miay ze sob adnego kontaktu i nie mogy si porozumiewa. To nie by wiczebny rajd, po ktrym zabrano by je do domu. onierze musieli walczy o wyznaczone cele, opanowa je i poczy si z innymi jednostkami, a tymczasem mieli do dyspozycji tylko jedn trzeci si. W tej sytuacji najbardziej si bali, e pozostanie im skupi si wok swoich pojazdw i przej do obrony bez radiostacji, bez informacji, gdzie si znajduj inne

oddziay amerykaskie, przytoczeni przewag wroga. Tu przed witem pukownik Heydte nawiza wreszcie kontakt z generaem Marcksem i otrzyma od niego rozkazy. Mia wraz ze swoim pukiem zaatakowa aliantw na pnoc od Carentan i oczyci rejon midzy tym miastem a Ste-Mre-glise. Heydte ruszy w drog, przekonany, e poradzi sobie bez trudu. Mia pod dowdztwem silny puk, ktry jego zdaniem dorwnywa dwm amerykaskim czy

brytyjskim dywizjom. Spadochroniarze Heydtego byli odwanymi chopcami w wieku okoo siedemnastu lat. Kiedy Hitler doszed do wadzy, mieli po sze lat. Wzrastali karmieni ideologi nazistowsk, ktra przygotowaa ich do takiego wanie zadania. Dowodzili nimi zaprawieni w bojach o cerowie z uzupenie, zawodowi onierze odznaczeni za mstwo. 6 Puk Spadochronowy by typowym wytworem nazistowskich Niemiec.

Nazici poczyli w nim dowiadczenie niemieckich dowdcw z modoci wieo powoanych do armii rekrutw. Wyposayli ich w najnowszy sprzt i uzbrojenie. Zamierzali przeciwstawi doborowym jednostkom amerykaskim to, co mieli najlepszego. Niech no tylko tamci si zjawi zapowiada zowieszczo Goebbels. No i zjawili si wreszcie, rozproszeni i atwi do pokonania. Gdy zaczo wita, ruszya przeciwko nim

elitarna jednostka Heydtego. Niemcy przystpowali do pierwszego powanego kontrataku. Wkrtce miao nastpi starcie najlepszych amerykaskich i niemieckich oddziaw wojskowych i jednoczenie starcie dwch odmiennych systemw.

Rozdzia 13 Najwiksze przedstawienie, jakie kiedykolwiek widzia wiat Bombardowania

Gdy si rozwidnio opowiada kapitan Shettle z 506 Puku Piechoty Spadochronowej bylimy wiadkami najbardziej spektakularnego pokazu dziaa wojennych. Widzielimy kolejne fale lekkich i rednich bombowcw, ktre zniay lot nad atakowanymi plaami, by zrzuci bomby. 1 Bya to najwiksza armada powietrzna, jak kiedykolwiek zgromadzono. W operacji wzia udzia ogromna liczba samolotw. W D-Day alianci

przeprowadzili ponad czternacie tysicy akcji lotniczych, podczas gdy Luftwa e zaledwie dwiecie pidziesit (z tego wikszo przeciwko jednostkom morskim biorcym udzia w inwazji)[24]. Wielu pilotw i wiele zag bombowcw uczestniczyo tego dnia a w trzech nalotach, a niemal wszyscy w dwch. Spaatz, Harris i Leigh-Mallory rzucili do ataku wszystkie samoloty, ktre byy w stanie unie si w powietrze. Nie zostawili

adnych rezerw, co dobitnie wiadczyo, jak przewag osignli w lotnictwie od okresu 1939-1942, kiedy RAF walczy w defensywie i nie mia nawet marzy, e kiedy jego samoloty zostawi teren Wielkiej Brytanii bez jakiejkolwiek osony. Zapracowali sobie na t przewag na niebie i zapacili za ni wysok cen, ponoszc due straty w sprzcie, ale przede wszystkim w ludziach. Suba w lotnictwie bya najbardziej niebezpieczna lecz take najbardziej

zaszczytna. Piechota zazdrocia lotnikom, ktrzy jej zdaniem przewanie krcili si wok barakw i nic nie robili, dostawali na noc przepustki i podrywali dziewczyny, a w dodatku mieli moliwo szybkiego awansu nie zawsze zasuenie. Piechurzy nie mogli jednak zobaczy lotnikw w akcji. Lotnicy za uwaali si za weteranw, ktrzy uczestnicz w wojnie ju od 1939 roku (w przypadku RAFu) czy od 1941 (amerykaskie

siy lotnicze), podczas gdy wojska ldowe siedziay bezczynnie w koszarach. Lotnicy wiedli dziwn egzystencj. Podczas brzydkiej pogody, a takie dni przewaay, czas spdzali w barakach, a na przepustki wyjedali do Londynu. Natomiast na kilka godzin przed akcj stawali si spici, nieprzystpni, zdenerwowani albo udawali znudzonych. Potem zaczynao si dla nich prawdziwe pieko. Atakowani z ziemi przez niemieck artyleri, a w powietrzu przez

myliwce, przez godzin lub duej przeywali prawdziwy horror. Nie byli jednak bezradni. Alianckie bombowce miay karabiny maszynowe, umieszczane w przodzie, pod kadubem i na kadubie oraz w ogonie. Co prawda, specjalici radzili lotnikom, eby eliminowali niepotrzebny ciar czyli karabiny maszynowe i ich obsug (B17 mia na przykad trzynacie karabinw maszynowych 12,7 mm). Lejsz maszyn mogli lecie

wyej i szybciej, co pozwalao niekiedy unikn niebezpieczestwa. Nie, wielkie dziki odpowiadali lotnicy. Chcieli mie moliwo odpowiedzenia ogniem. Lotnicy bardzo ryzykowali. Statystycznie, zaogi bombowcw giny po odbyciu nie wicej ni dwudziestu piciu lotw. Paragraf 22 to nie kcja. Sierant Roger Lovelace z 386 Grupy Bombowej dowiedzia si, e po zaliczeniu dwudziestu piciu lotw bdzie mg

powrci do domu. Potem usysza, e po trzydziestu, a jeszcze pniej e po trzydziestu piciu. W D-Day bra udzia w swojej szedziesitej akcji (razem odby ich siedemdziesit sze). 2 W cigu dwch miesicy poprzedzajcych operacj Overlord alianckie siy powietrzne straciy dwanacie tysicy ludzi i ponad dwa tysice samolotw. Ci, ktrzy przeyli, triumfowali. To, e zadali cikie straty niemieckiej gospodarce i produkcji

wojennej, jest nadal przedmiotem sporw, ale fakt, e wyparli Luftwa e z obszaru powietrznego Francji, zmuszajc j do wycofania si nad Niemcy i przejcia do defensywy nie ulega wtpliwoci. Po osigniciu przewagi powietrznej alianckie lotnictwo cakowicie panowao na niebie. Pocztkowo nie przewidywano, by strategiczne siy powietrzne miay by uyte do taktycznego wsparcia

jednostek ldowych. Jednak w trakcie realizacji planu Transportation na pocztku czerwca takie wanie przydzielono im zadanie. Tu przed operacj i w samym DDay wszystkie bombowce z Wielkiej Brytanii powinny wzi udzia w ataku na Wa Atlantycki. Wtpliwoci budzia tylko kwestia, do jakich konkretnie dziaa miayby zosta wykorzystane. Przyjty ostatecznie plan wyglda nastpujco: dwa dni przed rozpoczciem operacji niemal poowa bombowcw

miaa zaatakowa rejon Pasde-Calais, jeszcze w ramach planu Fortitude. Nastpnego dnia ta cz zag odpoczywaaby, podczas gdy pozostali lotnicy wziliby udzia w akcjach okrelanych jako kaszka z mlekiem. Bombowce RAF-u miay rozpocz naloty o pnocy, bombardujc baterie nabrzene oraz Caen. O brzasku amerykaska 8 Armia Lotnicza, w sile tysica dwustu B-17 (Flying Fortress) i B-24 (Liberator), bombardowaaby przez p

godziny plae na wybrzeu Calvadosu, gdy tymczasem B26 (Marauder) z 9 Armii Lotniczej pla Utah. W przypadku dobrej pogody bombardowanie miao si zakoczy pi minut przed ldowaniem onierzy na brzegu; gdyby byo pochmurno dziesi minut wczeniej. Spaatz, Tedder i LeighMallory uwaali, e strefa bezpieczestwa oddzielajca rejon bombardowania od pozycji wasnych wojsk powinna wynosi okoo

tysica czterystu metrw, za dowdcy wojsk ldowych e tylko czterysta pidziesit. W drodze kompromisu ustalono, e bdzie ona liczy dziewiset metrw. Po zakoczeniu porannych nalotw bombowce miay powrci do Anglii, zatankowa paliwo, zaadowa bomby i ruszy znowu do akcji. Tym razem celem ich atakw byyby mosty i skrzyowania drg w gbi ldu, a take zbombardowanie Carentan,

Caen i innych miast. Spaatz sprzeciwia si tym planom, twierdzc, e takie dziaania s niehumanitarne i w gruncie rzeczy niepotrzebne, lecz Eisenhower popar w tej kwestii Leigh-Malloryego i lotnictwo otrzymao stosowne rozkazy. 3 Sierant Roger Lovelace wspomina, e 4 czerwca napicie w powietrzu byo tak silne, e niemal syszalne i dotykalne mona byo nawet poczu jego zapach. Wieczorem nastpnego dnia mielimy wraenie, e

siedzimy na bombie z zapalonym lontem. A potem si zaczo. Usyszelimy nad gow samoloty byy to Dakoty, ktrymi lecieli spadochroniarze. Wyszlimy na zewntrz i spojrzelimy w niebo, ktre ju ogarnia wit. Samolotw byo tyle, e przechodzio to wszelkie wyobraenie. 4 Ludzie zebrani w salach odpraw 6 czerwca o godzinie 2.00 byli ogromnie podekscytowani. Wszyscy zgadzali si, e inwazja musi

nastpi tego dnia. Oficerowie prowadzcy odprawy, szczerzc zby jak skunksy jedzce czekolad, poprosili o uwag, odsonili mapy i wyjawili miejsce ataku. Jak wspomina porucznik Carl Carden z 370 Grupy Bombowej, nastpia eksplozja radoci, w sali rozlegy si wiwaty i przez jaki czas nie moglimy opanowa podniecenia. Potem przystpilimy do pracy, a Amerykanie wyruszyli do akcji. 5 Ujawnione podczas odpraw

szczegy operacji podniosy wszystkich na duchu; zaogom samolotw powiedziano, e bd lecie na duych wysokociach, ostrza bdzie lekki, a Luftwa e w ogle nie przystpi do dziaania. Kto jednak zapyta, jak otrzymaj oson ze strony myliwcw. Jeden z prowadzcych odpraw odpowiedzia: Nad pla tego ranka bdzie trzy tysice piset alianckich myliwcw. Usyszelimy, e mamy jak najlepiej przygotowa

teren, by piechota moga zej na brzeg, utrzyma si na nim, walczy i zwyciy opowiada porucznik John Robinson z 344 Grupy Bombowej 9 Armii Lotniczej. Mielimy nadziej, e zabij kup tych przekltych artylerzystw, dla ktrych nie mielimy adnej sympatii ani litoci. 6 Jednak dla zag Marauderw, ktre miay si skierowa ku wybrzeom pwyspu Cotentin i zaatakowa stanowiska artyleryjskie, szczegy nalotu

byy mocno niepokojce. Powiedziano im, e w razie potrzeby polec na wysokoci czterystu pidziesiciu metrw. Czy naprawd usyszaem: czterysta pidziesit metrw? zapyta sierant Lovelace koleg. To nas troch poruszyo. Kiedy ostatnio, podczas misji w Holandii, dziesi B-26 zeszo na t wysoko, oberway wszystkie. 7 Maraudery dwusilnikowe rednie bombowce, zbudowane przez rm Martin

charakteryzoway si wysokimi statecznikami na ogonie, kadubem w ksztacie cygara i krtkimi skrzydami. Lotnicy nazywali B-26 latajcymi prostytutkami. Zaogi lubiy je, bo jak stwierdzi porucznik Robinson byy niewtpliwie najlepszymi bombowcami na caym wiecie. 8 Celem nalotu porucznika J.K. Havenera z 9 Armii Lotniczej byo stanowisko artyleryjskie w St-Martin-deVarreville, w pobliu Barfleur. Jego samolot mia zabra

dwadziecia stotrzynastokilogramowych bomb oglnego przeznaczenia. Mielimy zniszczy dziaa albo przestraszy niemieckich artylerzystw i piechot, zmusi ich, by si ukryli, i zostawi dla naszych onierzy leje, ktre mogliby wykorzysta po wyldowaniu na play znanej pniej pod nazw Utah. 9 B-17 miay lecie na wysokoci szeciu tysicy metrw, czyli trzy tysice niej ni zwykle, wiozc przy

tym o jedn trzeci ciszy adunek. Ich celem byy baterie na wybrzeu i plae, na ktrych mieli wyldowa Brytyjczycy. Kada latajca forteca niosa szesnacie bomb dwustukilogramowych. Na lotniskach caej Anglii, po odprawach, zaogi samolotw zjady niadanie, a potem wsiady do ciarwek, ktre zawiozy je do bombowcw. Piloci wczyli silniki. Maraudery z silnikami Pratt & Whitney o mocy dwch tysicy koni

mechanicznych warkny, zakrztusiy si i wyczerpane wypuciy kby dymu. Byy gotowe do startu. Porucznik James Delong by pilotem B-26 w 387 Grupie Bombowej. Lecia w formacji trzydziestu szeciu samolotw, w dwch kluczach po osiemnacie maszyn. Wspomina, e koowanie przypominao obd, start by rwnie wariacki. Jeden samolot startowa z prawej strony pasa; nastpny grza silnik i rusza, gdy poprzedni by w poowie pasa lewego.

Panowaa ciemno i pada deszcz. Maszyna przede mn zamienia si w kul ognia. Moe mam za ciki adunek, eby wystartowa? pomylaem. Delong rozpdzi samolot na pasie i zacz si wznosi. Wszdzie wok widzia maszyny z otwartymi przepustnicami i wczonymi wiatami ldowania, by unikn kolizji. Par wypadkw zdarzyo si jednak; lotnicy artowali, e tej nocy wszyscy robili w gacie.

Nawet po pidziesiciu lotach, ktre zaliczyem, miaem spocone rce i czuem si kompletnie wykoczony przyzna Delong. Jego grupa natra a na wa chmur i rozdzielia si. Kiedy wyoni si z chmur na wysokoci dwch tysicy czterystu metrw, niebo byo czyste. Nie widzia jednak nikogo ze swojej grupy, przyczy si wic do innej formacji B-26 i skierowa ku Normandii. 10 To samo przydarzyo si setkom pilotw. Leccy w B-17 porucznik

John Meyer usysza, jak kolega pilot narzeka przez interkom na chmury. Mwi: to jaka cholerna tajna bro Niemcw. Hitler wynalaz now bro. 11 Drugi pilot Havener z B-26 przechodzi psychiczne tortury, gorsze ni podczas poprzednich dwudziestu czterech lotw. Po prostu nie mogem przesta myle o tych nieszcznikach w Holandii, ktrzy lecieli na tak maej wysokoci. A my tu ruszalimy w tak sam samobjcz misj, z setkami

Marauderw startujcych kolejno w odstpach zaledwie paru minut. 12 Porucznik A.H. Corry by bombardierem w B-26. Kiedy jego samolot wyoni si z chmur, okazao si, e wok nie ma nikogo. W nastpnej minucie, jak wspomina Corry, zobaczyem niej jak maszyn, ktra take wyleciaa z obokw. By to B26. Wyjem lamp sygnalizacyjn i wysaem w jego kierunku wiadomo. Potwierdzi, e zrozumia, a

potem wznis si i usytuowa na prawym skrzydle. Chwil pniej na lewym skrzydle pojawi si kolejny samolot. Za nim nastpny i nastpny, a utworzylimy trzy formacje zoone z szeciu maszyn kada i wzilimy kurs w stron wyznaczonego obszaru inwazji. 13 Kapitan Charles Harris by pilotem B-17 w 100 Grupie Bombowej. Wystartowa o 3.45 jako ostatni. Pamitam, e lecielimy na szarym kocu caej 9 Armii Lotniczej i kiedy zerknem par razy do tyu,

nie zauwayem ju adnego innego samolotu, natomiast przed sob widziaem ich setki. 14 Gdy lecce nisko Maraudery zbliyy si do play Utah, niebo si rozjanio i lotnicy ujrzeli widok, jakiego nie ogldano w caej historii wiata. aden z nich nigdy go nie zapomnia wszyscy natomiast z trudem potra li opisa. W dole do play podpyway setki odzi desantowych, zostawiajc za sob biae smugi na wodzie.

Za nimi znajdoway si okrty desantowe LST i inne transportowce, a take niszczyciele, krowniki i pancerniki. Gdy spojrzaem w d na to niezwyke zgrupowanie powiedzia porucznik Allen Stephens, drugi pilot w B-26 z 397 Grupy Bombowej nie mogem oprze si wraeniu, e ogldam najwiksze przedstawienie, jakie kiedykolwiek widzia wiat. 15 Porucznik William Moriarity, pilot B-26,

relacjonowa: Zbliajc si do wybrzea, moglimy obserwowa okrty, ktre ostrzeliway plae. Jeden z niszczycieli, ju do poowy zatopiony, cigle jeszcze strzela, dopki nie zaton. Plaa bya jedn wielk poaci eksplodujcych bomb i pociskw. 16 Porucznik Corry wspomina: Na wodzie unosio si mnstwo odzi, przypominajcych skupiska krztajcych si mrwek. Wyobraziem sobie wszystkich modych ludzi

stoczonych na pokadach, ktrzy zapewne umierali teraz ze strachu. Widziaem, dokd zmierzaj, i modliem si za tych odwanych chopcw. Pomylaem: czowieku, ty tu patrzysz sobie na to z gry, a oni tam czekaj, by wysadzono ich na brzeg. 17 Zaogi B-17, leccych przewanie na wysokoci szeciu tysicy metrw, ponad chmurami, nie miay takiego widoku. Lotnicy nie widzieli nic poza innymi B-17. Za pomoc radaru bombardierzy

mieli okreli cele ataku. Kiedy pierwsza maszyna zrzucia bomby, pozostae poszy jej ladem. Nie bya to klasyczna metoda bliskiego wsparcia wojsk ldowych; bombardowanie okazao si dalece niewystarczajce. Przekadajc termin rozpoczcia operacji, Eisenhower zaznaczy, e bardzo liczy na t akcj, miaa bowiem pomc jednostkom w zejciu na brzeg; doda, e alianci nie zdecydowaliby si w ogle na przeprowadzenie inwazji, gdyby nie mieli

przewagi w powietrzu. Dopiero po niesawnym, zbyt krtkim bombardowaniu pod koniec lipca, w przeddzie operacji Cobra, Eisenhower zrozumia, e B17 nie s odpowiednimi samolotami do taktycznego wsparcia dziaa ldowych. Relacje pilotw i zag B-17, ktrzy opisywali swoje przeycia w D-Day, wiadcz, e samoloty podczas tej operacji nie zostay waciwie wykorzystane i e powinny bombardowa tylko due

obiekty na terenie Niemiec (ra nerie ropy naftowej, dworce kolejowe, zakady przemysowe, lotniska). Bombardowanie pla powinno si natomiast powierzy wycznie Marauderom i A20 (Havoc). Ale nawet ci dowdcy, ktrzy uwaali, e strategiczne siy powietrzne same mog wygra wojn, i ktrzy tak ostro sprzeciwiali si planowi Transportation, nie wyobraali sobie, e mogliby nie wzi udziau w inwazji na Normandi. Chcieli

tam by, a Eisenhower chcia speni ich yczenie. Na wysokoci szeciu tysicy metrw, ponad gst warstw chmur, gdy niebo ledwie zaczynao janie, lotnicy nie bardzo wiedzieli, gdzie owo tam si znajduje. Wielu pilotw nie umiao okreli swego pooenia. Rozkaz brzmia: Jeli nie odnajdziesz lub nie zobaczysz celu na radarze, zabierz bomby z powrotem do bazy. Z 466 Grupy Bombowej zawrcio a szedziesit

osiem B-17, ktre wiozy sto osiemdziesit tysicy kilogramw bomb. Zaledwie trzydzieci dwa pozbyy si swego adunku poniewa jednak dokonay tego w gstych chmurach, zrzuciy go na plae atakowane pniej przez Brytyjczykw. Porucznik Carden mia brata, ktry wanie znajdowa si na dole. Nie wiedziaem, gdzie jest, ale chciaem precyzyjnie wykona zadanie. Bylimy troch opnieni z powodu pogody, ktra prawie kademu

leccemu z nasz grup utrudnia celne zrzucenie bomb. 18 Piloci opnili akcj o uamek sekundy, by nie zbombardowa schodzcych na brzeg ludzi; w konsekwencji wszystkie bomby zrzucone przez B-17 spady trzy-cztery kilometry w gbi ldu, nie czynic adnych szkd. To by dzie cigych frustracji stwierdzi porucznik Meyer. Z ca pewnoci nie wykonalimy tego, co byo zaplanowane. Na szczcie dla B-17 ostrza

artyleryjski by do lekki, a Luftwaffe si nie pojawia. To bya rzeczywicie kaszka z mlekiem podsumowa Meyer. 19 Natomiast piloci Marauderw nie mieli atwego zadania nad pla Utah. Zeszli tak nisko nad ziemi, e Niemcy mogli rzuca w nich kamieniami. Sierant Lovelace pamita, e widzia pierwszy rzut odzi desantowych zaledwie parset metrw od brzegu, zmierzajcych zygzakiem ku

play. Lecielimy wzdu brzegu, wypatrujc celu. Bylimy silnie ostrzeliwani, i to nie ze zwykych armat 88 mm, ale z broni maszynowej. Wci mam przed oczami obraz niemieckiego strzelca z karabinem maszynowym ustawionym na stodole. Przez sekund patrzyem w luf jego karabinu. Nasi strzelcy, w ogonie albo w rodku kaduba, mogli odpowiedzie ogniem, ale ja, w wieyczce, czuem si zupenie bezsilny. Nie mogem skierowa luf karabinw maszynowych niej

i nikogo ostrzela. 20 Porucznik Havener zobaczy, e samolot w jego formacji zosta tra ony pociskiem z dziaa przeciwlotniczego, zrobi beczk, powrci do dawnej pozycji i lecia dalej. Nie do wiary! zauway. Lecimy zrzuci bomby, a tu obrywa kolejna z naszych maszyn. Do cholery z prowadzcym odpraw i jego kaszk z mlekiem! Co robi tutaj z t ca artyleri!21 Sierant Ray Sanders lecia samolotem Havenera.

Bylimy przyzwyczajeni do cikiego ostrzau mwi ale tu by on najbardziej miadcy, najciszy i najcelniejszy. 22 Podczas lotu bombardier Corry znalaz si na wysokoci dziewiciuset metrw, czyli zbyt nisko, aby uy celownika. Widzia ludzi wyskakujcych z odzi desantowych, chopcw, ktrzy wpadali do wody i unosili si na falach, widzia pociski smugowe wystrzeliwane z bunkrw i rozwietlajce pla.

Pocign zwalniacz bomb. Nie stara si nawet tra dokadnie; wspomina: Pomylaem, e zrobi par porzdnych lejw dla chopcw schodzcych na brzeg. 23 Leccy w B-26 Havenera sierant Sanders usysza odgos, jakby nasza maszyna eksplodowaa albo zostaa rozerwana na kawaki. By to znacznie goniejszy dwik ni wszystkie inne, jakie kiedykolwiek syszaem, i wydawao si, e dochodzi z pokrycia samolotu. Zanim

ucich i wszystko si uspokoio, zawoaem do interkomu: zostalimy tra eni! Wtedy odezwa si drugi pilot, porucznik Havener, ktry powiedzia: nie, nie oberwalimy. Po prostu zrzucone przez nas bomby wybuchy. Tak nisko lecielimy. 24 Porucznik John Robinson wspomina: Na tej wysokoci fale uderzeniowe wybuchw podbijay skrzyda. Przypominao to troch jazd samochodem po wybojach. 25 Wielu pilotw miao podobne

dowiadczenia, co wskazuje, jak silnie odczuwano skutki eksplozji w grze. Jednak nie caa sia wybuchu sza w gr, co mg powiadczy porucznik Jahnke w La Madeleine. Kiedy nadleciay Maraudery, schroni si w swoim okopie i zamkn oczy. Na wydmy zaczy spada zrzucane dywanowo bomby, wznoszc wirujce supy piachu do wysokoci kilku metrw. Jedna z bomb rozerwaa si zaledwie kilka metrw od

kryjwki Jahnkego i zasypaa go. Ranny w rami, z trudem wygrzeba si z piachu i wtoczy do leja. Nawet w Rosji, pomyla, nie widzia czego takiego. Jahnke przebywa na terenie, gdzie teraz znajduje si Muzeum Play Utah[25]. W pewnej chwili przypomnia sobie ceremoni, ktra odbya si tu zaledwie tydzie wczeniej. Genera Marcks udekorowa go Krzyem elaznym za odwag na Froncie Wschodnim. Potem wszyscy pili i witowali, a

nastpnie obejrzeli przedstawienie w wykonaniu przyjezdnych aktorw. Pierwsze zdanie sztuki brzmiao: Jak dugo mamy siedzie na tej beczce prochu? Ludzie Jahnkego wybuchnli wtedy miechem. Beczka z prochem wanie eksplodowaa. Dwie armaty 75 mm zostay kompletnie zniszczone, armata 88 mm bya uszkodzona, dwie armaty przeciwpancerne 50 mm wyleciay w powietrze, podobnie jak miotacze pomieni. Radiostacja i telefon

Jahnkego przestay dziaa. Jego ludzie ocaleli, bo ukryli si bunkrach; kiedy wyszli na zewntrz, ogarno ich przeraenie. Pomocnik kwatermistrza, stary onierz, przybieg do Jahnkego. Wszystko zniszczone, Herr Leutnant! Skady zaopatrzeniowe si pal! Wszystko zniszczone! Krcc gow, doda: Musimy si podda, Herr Leutnant. Postradae zmysy, czowieku? odpowiedzia dwudziestotrzyletni Jahnke.

Gdybymy poddawali si w Rosji w podobnych sytuacjach, Rosjanie ju dawno by tu byli. Wyda rozkaz: Wszyscy maj si okopa! Kiedy onierze przystpili do pracy, nadleciaa kolejna fala Marauderw. Ludzie zagrzebali si w piasku. Jahnke wysa cznika na rowerze, by powiadomi dowdztwo batalionu o sytuacji, ale ten po drodze zosta zabity przez bomb. Kiedy bombardowanie

ustao, a niebo si przejanio, Jahnke zobaczy armad morsk, ktra wyonia si z ciemnoci i pyna prosto ku La Madeleine. Widok ten do reszty podkopa morale niemieckich onierzy. Ludzie Jahnkego wierzyli, e La Madeleine, ze swoj potn armat, jest nie do zdobycia; bunkier jednak zosta zniszczony i stanli teraz twarz w twarz z najprawdziwszym niebezpieczestwem, czyli siami morskimi aliantw. Jahnke mg przeciwstawi im

jedynie dwa karabiny maszynowe i dwa granatniki. 26 Amerykaskie Maraudery wykonay doskona robot, rozbijajc forty kacje Rommla na play Utah, zanim Niemcy zdyli odda choby jeden strza. Inny dwusilnikowy bombowiec, A-20, okaza si rwnie skuteczny podczas lotw na maej wysokoci. Samoloty te naleay do 410 Grupy Bombowej (znanej wrd sucych w niej zag jako najlepsza na wiecie grupa bombowa i

wyrnionej specjaln pochwa przez prezydenta). Czterysta dziesitka zbombardowaa Carentan i w ten sposb uniemoliwia pukownikowi Heydtemu wyprowadzenie z miasta pojazdw pancernych i wczenie ich do bitwy. Po zrzuceniu bomb samoloty przeleciay nad pwyspem Cotentin, potem skrciy w prawo, ominy pnocny kraniec pwyspu i skieroway si do bazy w Anglii. Na caej tej trasie przed lotnikami roztaczay si

widoki, ktre trudno usun z pamici. Porucznik Delong opisa to w ten sposb: Wszdzie rozsiane byy spadochrony i kawaki rozbitych szybowcw. Nie przypominam sobie, ebym widzia cho jeden cay. Ogarn mnie niepokj, e le si dzieje. 27 Porucznik Charles Middleton take widzia wszdzie spadochrony i rozrzucone czci szybowcw. Wida byo, w ktrych miejscach maszyny wpady na ywopoty, bo

zostay tam po nich skrzyda; niektre spony, niewiele z nich ocalao. Potem Middleton ujrza zupenie niewiarygodn scen: Niedaleko miejsca walki jaki chop ora ziemi. Mia biaego konia i najwyraniej nie interesowa si tym, co dziao si wok. 28 O godzinie 8.00 wikszo zag powrcia do bazy i zjada drugie niadanie. Po godzinie czy dwch znowu znalazy si w powietrzu, bombardujc St-L i inne obiekty pooone w gbi ldu.

Samoloty RAF-u ponownie skieroway si nad Caen, by zbombardowa dworzec kolejowy. Tymczasem Niemcy w Caen wyprowadzili z cel osiemdziesiciu schwytanych dziaaczy francuskiego ruchu oporu i w odwecie zastrzelili ich z zimn krwi. W przeciwiestwie do akcji przeprowadzonych przez samoloty B-26 na play Utah, ktre zakoczyy si niemal cakowitym sukcesem, wielkie naloty bombowe B-17 i B-24, dokonane 6 czerwca na pla

Omaha oraz na plae atakowane przez Brytyjczykw, okazay si nieporozumieniem. Alianci w cigu dwch godzin zrzucili na Normandi wicej bomb ni na Hamburg, miasto najciej bombardowane w 1943 roku. Jednak z powodu zej pogody oraz obaw, by nie tra we wasnych onierzy, spady one gwnie na francuskie ki (albo zostay zabrane do Anglii), zamiast na Wa Atlantycki. Zaogi B-17 day z siebie wszystko i w niektrych przypadkach zrobiy

rzeczywicie wiele a na pewno znacznie wicej ni bombowce Luftwaffe. 29 Do cisej elity alianckich si zbrojnych naleeli piloci myliwcw. Modzi, pewni siebie, sprawni, dowiadczeni w wojnie, w ktrej udzia bray miliony onierzy, zdecydowanie si wyrniali. Toczc w grze samotne pojedynki z myliwcami Luftwa e, byli prawdziwymi rycerzami II wojny wiatowej w lnicych zbrojach. yli intensywnie, chwil;

cho bardzo modzi, byli na tyle rozumni, by zdawa sobie spraw, e to, w czym bior udzia bitwa o Angli, naloty na Niemcy i inne niebezpieczne operacje jest niepowtarzalne i ma historyczne znaczenie. Nazwanie tych chopcw gwiezdnymi herosami nie oddaje im sprawiedliwoci, poniewa byli kim wicej, ale niewtpliwie mieli cechy herosw. Za najwaniejsz z nich naley uzna potrzeb wspzawodnictwa. Kady z nich chcia wzi udzia w D-

Day, chcia walczy, wsptworzy histori. Do walki rwali si szczeglnie piloci P-47. W 1943 roku, podczas strategicznych nalotw bombowych, penili rol eskorty i przy tej okazji toczyli wiele pojedynkw powietrznych. Wiosn 1944 musieli jednak ustpi pola P51, myliwcom o wikszym zasigu (ktre zdaniem wielu specjalistw odegray bardzo wan rol podczas wojny, umoliwiajc B-17 gbok

penetracj obszarw powietrznych wroga i zmuszajc Luftwa e do wycofania si znad Francji). P-47 (Thunderbolt) by jednosilnikowym myliwcem o klasycznym ksztacie. Lot nim dawa wiele przyjemnoci, samolot by te niezastpiony w walce. Jednak w cigu ostatnich tygodni przed inwazj P-47 wykorzystywano tylko do ostrzeliwania rnych obiektw na terenie Francji. Piloci zaczynali si powoli nudzi. Porucznik Jack Barensfeld

lata wanie P-47. 5 czerwca o 18.30 przyszed na odpraw wraz z innymi pilotami myliwcw z bazy. Najpierw oznajmiono im, e nadszed wielki dzie, co wywoao radosne okrzyki i elektryzujce podniecenie, ktrego nigdy nie zapomn, jak wspomina porucznik James Taylor. Wszyscy cakiem zwariowalimy. Dalimy upust wszystkim emocjom, ktre tak dugo tumilimy w sobie. Uwaalimy si za dobrych pilotw i wiedzielimy, e

naprawd jestemy przygotowani do walki. 30 Piloci, miejc si i rozmawiajc, rozeszli si do swoich eskadr. Tam w spokoju poznali szczegy swoich zada. Barensfeld mia do przejcia tysic dwiecie metrw. Zwrci si do porucznika Bobbyego Berggrena i powiedzia: C, Bob, na to wanie czekalimy od dwch tygodni nie mielimy okazji zobaczy ani jednego nieprzyjacielskiego samolotu, ale jutro znajdziemy

si na pierwszej linii i bdziemy mogli wreszcie si wykaza. Berggren zaoy si z nim o pidziesit dolarw, e nie ujrz ani jednej niemieckiej maszyny. 31 Porucznik Taylor dowiedzia si, e jego eskadra wyruszy na lot patrolowy okoo dwustu kilometrw na poudnie od terenu inwazji, by wypatrywa okrtw podwodnych i si Luftwa e. Mieli lata tam i z powrotem, by linie ich przelotu tworzyy

siatk. Bylimy zdruzgotani wspomina Taylor. Spojrzaem na Smittyego i Auyera, a oni obaj wbili wzrok w ziemi. Czulimy si potwornie zawiedzeni. Byo to okropnie przykre, wielu z nas narzekao, skaryo si. Taylor by tak przybity, e nie mia ochoty na niadanie. Chcia by rycerzem w byszczcej zbroi, a zrobiono z niego skauta. 32 Pierwszy P-47 wystartowa o 4.30. Piloci nigdy jeszcze nie wyruszali w nocy, ale

wszystko poszo dobrze. Chwil pniej, w grze, stali si czci armady powietrznej, ktra kierowaa si ku Francji. Nad nimi leciay B-17, poniej Maraudery i Dakoty. Te ostatnie cigny szybowce. Wok siebie widzieli inne myliwce. Porucznik (pniej genera major) Edward Giller prowadzi klucz trzech myliwcw. Pamitam, e wznoszc si, bylimy mocno wystraszeni z powodu niskiego puapu chmur. W

tych chmurach rwnoczenie z nami leciaa grupa B-26 i w pewnym momencie trasy naszych formacji si przeciy. Przeylimy chwile prawdziwej grozy. Piloci P-47 dowiadczali rnych uczu, przelatujc nad kanaem. Porucznik Charles Mohrle wspomina: Niespokojne wody kanau pruy najrniejszego typu i rozmiaru okrty oraz odzie desantowe, tworzc tak zwart paszczyzn, e mona byo po niej przej od brzegu do brzegu. Pomylaem

pamitam to dobrze e Hitler musi by szalony, jeli myli, e uda mu si pokona narody, zdolne wysa na morze i w powietrze takie siy. 33 Porucznik Giller mia patrolowa plae, by si upewni, e aden niemiecki samolot nie bdzie prbowa zbombardowa odzi desantowych. Bylimy tak wysoko opowiada e stracilimy kontakt z tym, co dziao si na dole. Widzielimy dymy okrtw, ten cay ruch, ale wydawao nam si to tak

odlege, e nie czulimy si osobicie zaangaowani. Obsuga radarw w Anglii nadaa przez radio wiadomo o pojawieniu si niemieckich myliwcw; Giller i wszyscy inni piloci, znajdujcy si w pobliu, pospieszyli w kierunku tego sektora, ale wkrtce zorientowali si, e by to faszywy alarm. 34 Porucznik Mohrle tego dnia rwnie wyruszy z misj patrolow. Latanie tam i z powrotem przez cztery godziny nad tym samym akwenem wodnym, w

poszukiwaniu wroga, ktry si nie pojawi, byo mczce i nudne. Po poudniu Barensfeld eskortowa grup Dakot holujcych szybowce nad teren Normandii. Lecce z prdkoci czterystu kilometrw na godzin P-47 musiay wykonywa dugie powolne zwroty (linia takiego zwrotu przypominaa liter S), bo w przeciwnym razie wyprzedziyby formacje szybowcw i straciy je z oczu. Szyk bojowy, samoloty w odstpie od stu

osiemdziesiciu do dwustu siedemdziesiciu metrw, potem zwrot, przecicie toru lotu i znowu wyrwnanie pozycji. Byem tym tak zaabsorbowani, e straciem poczucie czasu. Oczywicie wypatrywaem samolotw nieprzyjacielskich, ale nie spotkaem adnego. Sucho w ustach. Siedziaem na brzegu fotela. Cisza. To byo bardzo ekscytujce. Szybowce odczyy si od holujcych je samolotw. Barensfeld zszed poniej trzystu metrw, by

poprowadzi je w kierunku Normandii. Tu jednak okazao si, e ldowisko dla nich byo nierwne, a ywopoty znajdoway si za blisko siebie. Z przykroci patrzyem, jak szybowiec zatacza koo i uderza w ywopot. Mylaem wtedy: mj Boe, ta inwazja si nie uda, jeli cho w maej czci jej sukces zaley od tych maszyn. 35 *** P-38 (Lightning) by dwusilnikowym, jednoosobowym myliwcem o

kadubie dwubelkowym; zaprojektowany zosta w fabryce samolotw Lockheeda przez sawnego Clarencea Kellyego Johnsona (ktry pniej opracowa projekt samolotu szpiegowskiego U2). Niemcy nazywali t maszyn Gabelschwanz Teufel (diabem o rozwidlonym ogonie). Ze wzgldu na charakterystyczny ksztat Lightningi peniy rol bliskiego wsparcia, chodzio bowiem o to, by obsuga dzia przeciwlotniczych na

alianckich okrtach moga je atwo rozpozna, gdyby nie dostrzega biaych pasw namalowanych na skrzydach i belkach. Ale cho piloci P-38 znajdowali si w pobliu akcji, czsto doznawali zawodu w swoich oczekiwaniach. Po pierwsze, na morzu pywao wiele okrtw z nadgorliwymi zaogami, ktre miay sporo amunicji niestety zdarzao si niejednokrotnie, e P-38 byy zestrzeliwane przez wasne okrty, podczas gdy same nie znajdoway adnych

samolotw nieprzyjacielskich, ktre mogyby zaatakowa. Krylimy w powietrzu nad naszymi okrtami relacjonuje kapitan Peter Moody. Troch zazdrocilimy pilotom myliwcw, ktrzy mogli polecie nad francuskie wybrzee i wypatrywa okazji do walki. W pewnej chwili usyszaem przez radio brytyjskiego kontrolera lotw, ktry nadawa do jednego z samolotw: Roger, Czerwony Roger, moesz si urwa i troch poszale. 36

Wedug porucznika Williama Satterwhitea, leccego P-38 nad pla Omaha, opr, jaki stawiali Niemcy, by dla nas straszny w skutkach. odzie desantowe wywracay si, niektre eksplodoway, a ich adunek, cae mnstwo ludzi i sprztu, unosi si na powierzchni wody. 37 W D-Day alianci wysali do akcji trzy tysice czterysta szedziesit siedem cikich bombowcw, tysic szeset czterdzieci pi rednich

oraz pi tysicy czterysta dziewi myliwcw. Ani jeden z samolotw nie zosta strcony przez Luftwa e. Niemieckiej artylerii przeciwlotniczej udao si za zestrzeli sto trzynacie maszyn. Oglnie rzecz biorc, dokonania alianckich si powietrznych w D-Day, poza pla Utah, nie mog by uznane za znaczce dla operacji, poniewa najwaniejsze akcje przeprowadzono wczeniej, w kwietniu i w maju. Wtedy

wanie do skutecznie odizolowano teren przyszej inwazji, pozbawiajc go cznoci, uszkadzajc i niszczc francuskie linie kolejowe, utrudniano, a niekiedy wrcz uniemoliwiano Niemcom transport sprztu i czogw za dnia, a take spowodowano wycofanie si Luftwa e z obszaru powietrznego Francji. Nie udao si natomiast opracowa skutecznej metody wykorzystania cikich bombowcw do wsparcia

wojsk ldowych ani znale waciwego sposobu komunikowania si onierzy piechoty z pilotami P-38 w powietrzu. Pniej opracowano tak metod; w grudniu 1944 roku, podczas bitwy o wybrzuszenie, koordynacja midzy ziemi a niebem bya doskonaa i miaa decydujce znaczenie dla zwycistwa aliantw. Ale w DDay tego zabrako. To, czego dokonay siy powietrzne przed rozpoczciem inwazji, warte byo jednak wszelkich

kosztw. Jak dalece alianci kontrolowali niebo nad terenem operacji, ilustruje przykad jedynego nalotu bombowego na pla, ktry Luftwa e zdoaa przeprowadzi tego dnia. Rozpocz si on o zmierzchu. LST tkwiy na morzu jeden obok drugiego w rejonie play Omaha, odzie Higginsa znajdoway si przy brzegu, a dipy, ciarwki, czogi, pozostay sprzt i ludzie stoczeni byli na play. Wymarzony cel, w ktry nie mona byo nie trafi.

Nad pla Omaha pojawiy si cztery dwusilnikowe Ju88. Gdy wszyscy onierze alianccy obsugujcy karabiny maszynowe i dziaka przeciwlotnicze zaczli strzela, niebo rozwietlio si od pociskw smugowych. Ten ogie zaporowy by niesamowity, oguszajcy, wrcz straszliwy opowiada porucznik Donald Porter, kontroler lotw jednostek myliwskich, znajdujcy si wwczas na pokadzie LCI i oczekujcy, by zej na brzeg. Poniewa pociski smugowe,

wystrzeliwane przewanie z karabinw maszynowych 12,7 mm, przelatyway bardzo nisko, musielimy schyla gowy. Niemcy nadlatywali na nieduej wysokoci i ostrza aliancki wymierzony by praktycznie w nasze odzie. Kryem si wic na maym i zatoczonym pokadzie, a do ochrony miaem tylko hem i dwa koce. Porter zerkn w gr i zobaczy smugi zbiegajce si nad jego gow. W tej samej chwili jeden Ju-88 stan w ogniu. Wydawao si, e

ponca maszyna runie prosto na nas, a nasze dziaa waliy w ni nawet wtedy, gdy ju si palia. Niemiecki samolot przelecia w odlegoci okoo dziewidziesiciu metrw od LCI i z sykiem wpad do wody. Nasze dziaa cigle jeszcze do niego strzelay, gdy zanurza si w morzu jakie czterdzieci pi metrw od sterburty. 38 Olbrzymia liczba pociskw, jak okrty i odzie desantowe posay w kierunku tych Ju-88, potwierdzia niezbicie, e bez wzgldu na to, co dziao si na

ziemi, niebo nad Normandi naleao do RAF-u i amerykaskich si powietrznych, a wody kanau do Marynarki Krlewskiej, Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych oraz pozostaych alianckich okrtw. Piloci P-47 nie byli jedynymi, ktrzy odczuwali pewien niedosyt, e nie mog bezporednio uczestniczy w walce. Obsuga naziemna w Anglii miaa wprawdzie pene rce roboty, tankujc paliwo i

naprawiajc uszkodzenia powstae na skutek ostrzau artyleryjskiego, ale bya jakby troch poza zasigiem operacji. O cerowie sztabu, ktrzy pracowali w Londynie i na terenie caego kraju, ludzie rnej narodowoci i nalecy do rnych sub, tak czsto lekcewaeni przez o cerw liniowych, wykonali swoj robot wczeniej i w D-Day byli ju tylko widzami dziaa wojennych. Cika praca, jak woyli w przygotowanie operacji, niejednokrotnie uniemoliwia im nawet

penienie roli obserwatorw. Harry Crosby by o cerem nawigacyjnym 100 Grupy Bombowej 8 Armii Lotniczej. Wspomina: Cay tydzie przed D-Day pracowaem po dwadziecia cztery godziny na dob. Nadzorowaem przygotowanie map i rozkadu lotw. Musiaem ustali skad formacji wykonujcych setk najrniejszych lotw i opracowa ile tam ich wariantw. Prowadziem zbiorowe odprawy dla grup nawigatorw i oddzielne dla kadego nawigatora

prowadzcego. Byem tylko niewielkim trybikiem w caej operacji, ale pracowaem po siedemdziesit pi godzin z przerwami po par minut, nawet nie ogldajc ka. Nie miaem czasu si goli. Ordynans przynosi mi mundur na zmian. Nie pamitam, ebym wtedy co jad. Przypominam sobie natomiast morze wypijanej kawy, za kadym razem tak gorcej i mocnej, e od razu stawiaa mnie na nogi. 5 czerwca wieczorem

Crosby przypomina zombie. Dowdca poleci mu pj do ka. Kiedy zaprotestowa, dowdca powiedzia, e to rozkaz. Crosby pad na ko w krawacie i w butach. Spa dwadziecia cztery godziny. Jeli wic chodzi o D-Day, jak mwi, zupenie go przegapi. 39 Niedugo po tym, jak kapitan Shettle z wojsk spadochronowych ujrza nadlatujc formacj Marauderw, dostrzeg ostrzeliwujc j niemieck

bateri przeciwlotnicz. Poleciem mojemu radiooperatorowi z marynarki, by przesa na swj okrt wsprzdne pozycji. Niemal natychmiast rozpoczli ostrza i po skorygowaniu celu tra li w bateri, a ogie usta. 40 Incydent ten wiadczy o doskonaej koordynacji i wsppracy wojsk alianckich 6 czerwca.

Rozdzia 14 Duga, nie koczca si kolumna okrtw Droga przez kana i ostrza z morza

Pierwsze wyruszyy traowce. Byo ich dwiecie pidziesit pi. Powierzono im zadanie przetarcia szlakw na morzu, poczwszy od wyspy Wight, przez wody kanau, po wybrzee Francji, gdzie jednostki transportowe miay zarzuci kotwice. Traowce poszukiway najrniejszych min kontaktowych i antenowych, pywajcych i zakotwiczonych, a take cinieniowych, ktre umieszczane byy na dnie morza i wybuchay na skutek zmiany cinienia wody, jak

powodowa nadpywajcy okrt. 1 Wszystkie one stanowiy najskuteczniejsz i w zasadzie jedyn zapor morsk, jak przygotowali Niemcy. Miny byway bardzo niebezpieczne. Pierwsze o ary wrd onierzy alianckich podczas tej inwazji spowodowa wanie wybuch jednej z nich. 5 czerwca okoo godziny siedemnastej traowiec USS Osprey natkn si na min, ktra wyrwaa wielk dziur w przedziale silnikowym. Wybuch poar i o

18.15 zaoga musiaa si ewakuowa na inn jednostk. Wkrtce potem Osprey zaton. Podczas tego wypadku zgino szeciu marynarzy. 2 Formacja traowcw, znajdujca si bezporednio pod rozkazami admiraa Ramsaya, kontynuowaa jednak swoj misj. Oczycia szeroki szlak od wyspy Wight do punktu Z, dwadziecia cztery kilometry na poudniowy wschd od niej. Wok punktu Z wyznaczono okrg o promieniu dziewiciu

kilometrw Piccadilly Circus, przez ktry miay przepyn wszystkie jednostki. W tym miejscu traowce rozdzieliy si na grupy, by wytyczy dziesi tras prowadzcych do wybrzey Francji (po dwie dla kadego zgrupowania si morskich jedn dla wolniejszych jednostek transportowych, drug dla szybkich okrtw). Oczyszczone szlaki oznaczane byy bojami wietlnymi. Po wypenieniu tego zadania traowce skierowano do

oczyszczania pytszych wd tu przy atakowanych plaach. Niszczyciele peniy rol osony. Niszczyciel prowadzcy czoow otyll traowcw nalea do si zbrojnych pastwa, ktre jako pierwsze pado o ar agresji Hitlera; by to polski okrt o nazwie lzak, dowodzony przez komandora Romualda Nacz-Tymiskiego. Tu za lzakiem pyn niszczyciel HMS Middleton, a za nim norweski Svenner. Okrty te

osaniay traowce brytyjskie, kanadyjskie i amerykaskie pikne wiadectwo solidarnoci aliantw. 5 czerwca o 23.15 trzy niszczyciele wpyny na szlak oznaczony numerem 10, a wraz z nimi ruszyy traowce, ktre oczyciy tras i oznaczyy j bojami. 6 czerwca o 3.30 zakoczyy swoj robot, a niszczyciele rozpoczy patrolowanie naprzeciwko Ouistreham (plaa Sword). Za traowcami pyna otylla LCT. Kada z odzi

transportowaa cztery czogi DD, cztery dipy z przyczepami wypenionymi amunicj oraz ich zaogi. Do sektorw 29 Dywizji na play Omaha (Easy Green, Dog Red, Dog White i Dog Green) szesnacie LCT przewozio przez kana szedziesit cztery czogi DD, ktre miay zosta spuszczone na wod w odlegoci piciu kilometrw od brzegu. Nie mogo by mowy o adnym opnieniu; przewidywano, e czogi wjad na pla i zaczn ostrza bunkrw na pi minut

przed Godzin H, by w ten sposb osania pierwszy rzut piechoty, ktra miaa wyldowa dokadnie w godzin po wschodzie soca i jednoczenie godzin przed rozpoczciem przypywu. LCT pyny na czele, poniewa byy najwolniejszymi i najmniej sterownymi jednostkami oty. Byy to odzie desantowe dugoci trzydziestu trzech metrw, z cik maszyneri na ru e oraz wysokim i lekkim dziobem. Paskodenne, nie miay rodkowego

pokadu. Podczas porywistego wiatru i w rejonie silnych prdw morskich trudno byo utrzyma je na kursie. Porucznik Dean Rockwell dowodzi otyll LCT, ktra pyna ku play Omaha. 5 czerwca wyruszy w dwudziestoczterogodzinny rejs ku odlegemu brzegowi. Po przybyciu na Piccadilly Circus pojawi si pierwszy problem zagina LCT 713. Wok kryo mnstwo okrtw, odzi i innych jednostek, ktre prboway utworzy formacje; jedne z

nich miay wymalowane na burtach wielkie O (Omaha), pozostae U (Utah). Rockwell wreszcie odnalaz LCT 713, oznaczon O d krya sobie jak gdyby nigdy nic midzy jednostkami z ogromnymi literami U. Podpynem do niej i powiedziaem dowdcy, eby si rozejrza i zobaczy, gdzie jest. Och! jkn. Potem poprowadziem go tam, gdzie byo jego miejsce. Rockwell skierowa si ku Francji. Wia silny wiatr, trudno byo nie zboczy z

kursu, nawet utrzymanie si na wodzie sprawiao due problemy. Same Shermany wayy przecie po trzydzieci dwie tony, a odzie przewoziy jeszcze amunicj, ywno, paliwo, no i ludzi. Tak wic, mielimy bardzo mao miejsca. Poza tym przez pokad cay czas przeleway si fale. 3 6 czerwca o 4.00 LCT dotary do sektora transportowego play Omaha. O 4.15 przepyny ze strefy numer 1 na stanowiska wyczekiwania. O 5.10 zbliyy

si o kilometr do play, do pozycji szturmowych znajdujcych si pi kilometrw od brzegu. O 5.22 odzie ruszyy ku swoim sektorom play. Cho nadal wiay silne zachodnie wiatry, odzie znalazy si pod oson pwyspu Cotentin, a morze byo tu do spokojne. Za LCT pyny okrty, ktre miay ostrzeliwa wybrzee: pancerniki, krowniki i niszczyciele. Wrd nich znajdowao si sze pancernikw (trzy

amerykaskie i trzy brytyjskie), dwadziecia krownikw (trzy amerykaskie, trzy francuskie, a pozostae brytyjskie oraz kanadyjskie), szedziesit osiem niszczycieli (trzydzieci jeden amerykaskich, jeden norweski, jeden polski, a reszta brytyjskich i kanadyjskich). Pancerniki byy starymi okrtami. Nevada, z dziesicioma dziaami 355 mm, rozpocza sub w 1916 roku i jako jedyna z pozostaych okrtw

liniowych bya w Pearl Harbour podczas ataku Japoczykw. Texas, wyposaony w dziesi dzia 355 mm, by dwa lata starszy, podczas gdy Arkansas (przyjty do marynarki w 1912 roku i majcy dwanacie dzia 305 mm) przewidziany by do demobilizacji, ale zatrzymano go jeszcze na czas wojny. HMS Warspite mia dwadziecia dziewi lat i uzbrojony by w osiem dzia 381 mm podobnie jak HMS Ramillies, wczony do suby

w 1917 roku; HMS Rodney, z dziewicioma dziaami 406 mm, by z nich najmodszy (zacz pywa w 1927 roku). Marynarze nazywali je starymi damami. Teraz miay stan do pojedynku z cikimi bateriami niemieckimi. Niemcy zgromadzili w sektorze play Utah sto dziesi dzia od 75 mm po 170 mm. W gbi ldu znajdowao si natomiast osiemnacie baterii, a najwiksza w bunkrach nieopodal St-Marcouf skadaa si z czterech armat

210 mm. Stare damy byy ju mocno wysuone i spodziewano si, e co najmniej dwie z nich zostan zatopione, ale w planach aliantw wanie one miay cign na siebie potny ogie nieprzyjaciela, by w ten sposb oszczdzi plae. Za krownikami i pancernikami pyna gwna grupa niszczycieli, a za nimi z kolei poday transportowce oraz okrty i odzie desantowe, LCI, LCC, LCM i inne. Caa ota liczya dwiecie dwadziecia

dziewi LST, dwiecie czterdzieci pi LCI, dziewiset jedenacie LCT, czterysta osiemdziesit jeden LCM (wszystkie pynce samodzielnie), tysic osiemdziesit dziewi LCVP , przewoonych przez LST do sektora wyadunkowego, oraz odzie ratunkowe Stray Przybrzenej, kutry patrolowo-torpedowe, statki, ktre miay zosta zatopione, by stworzy sztuczne porty przy play Gold i Juno, a take inne.

Najbardziej niezgrabnymi jednostkami, jeszcze mniej zwrotnymi ni LCT, byy promy Rhino poczone hakami barki, ktre przewoziy ciarwki, dipy, buldoery i inny ciki sprzt. Holoway je LST, ale miay te wasne silniki zaburtowe po to, eby potem samodzielnie dopyn do play. 4 Na pokadzie USS Bayfield, uzbrojonego transportowca, na ktrym znajdowao si stanowisko dowodzenia generaa majora Raymonda O. Bartona,

dowdcy 4 Dywizji Piechoty, toczyli si onierze i marynarze. Kry wrd nich zastpca Bartona, genera brygady Theodore Roosevelt, i cichym spokojnym gosem dodawa im otuchy. Bardzo wielu onierzy 4 Dywizji pamita jeszcze sowa Roosevelta, najstarszego wiekiem wrd tych, ktrzy mieli tego dnia zej na normandzki brzeg. Pamitaj take, e w pewnym momencie zacz piewa i zachca innych, by si do niego przyczyli. Porucznik

John Robert Lewis tak opisa t scen: Podczas przeprawy [przez kana], zebralimy si na pokadzie Bayfielda i zaintonowalimy The Battle Hymn of the Republic, a potem Onward Christian Soldiers. Z wielk powag piewalimy sowa: Jak Bg umar, by przyda ludziom witoci, tak my umrzemy, by da im wolno. 5 Starszy marynarz Joseph Donlan, radiooperator na Bayfieldzie, pamita, e pomyla wtedy o swej klasie

ze szkoy redniej, ktra w tej chwili prawdopodobnie wiczya ceremoni wrczenia wiadectw maturalnych. Gdyby nie wstpi do marynarki, byby teraz z nimi. 6 Starszy marynarz Gene Sizemore na LST 530 skada raport kapitanowi Anthonyemu Dukeowi. Tu przed opuszczeniem Anglii wyzna mu: Mam tylko pitnacie lat, panie kapitanie, i nie chc wyrusza w t podr. (Zgaszajc si do wojska,

skama na temat swego wieku.) Duke odpar: C, Sizemore, nie masz innego wyjcia. Ale, panie kapitanie, ja si boj marynarz nie ustpowa. Chc si wypisa, i to zaraz. Duke stwierdzi, e bardzo mu wspczuje, ale moe tylko tyle poradzi, by co godzin meldowa si u niego na mostku. W ten sposb bd mg kontrolowa, jak si miewasz, a ty bdziesz widzia, jak ja

si miewam. Sizemore zgasza si wic do raportu i by w niezej formie. LST 530 pyn w kierunku play Gold jako drugi w kolumnie dwunastu okrtw. Duke przede wszystkim rozkaza podnie balon zaporowy. Sznury miotay si na wietrze, co stanowio pewne niebezpieczestwo dla zaogi. Kapitanowie innych odzi zrobili jednak to samo. Duke wspomina: Na Boga, nigdy nie zapomn tego wraenia potgi, ktre

wzbierao we mnie, gdy patrzyem na dug, nie majc koca kolumn okrtw i statkw, pyncych ku Normandii. 7 Mimo wiatru i wysokiej fali, przeprawa tysicy alianckich okrtw, statkw i odzi przebiegaa zgodnie z planem. Zdarzyo si par drobnych kolizji, ale nie byo powaniejszych wypadkw. Tak niewiarygodnie sprawny przebieg akcji zdawa si wiadczy, jak twierdzi admira Morison, o boskiej opiece. 8

Potdze tej Niemcy mogli przeciwstawi kilka kanonierek, par okrtw podwodnych, ma otyll EBootw i nic wicej. W czasie I wojny wiatowej byli w stanie rywalizowa z Wielk Brytani o panowanie na morzu, ale w 1944 roku mieli w czynnej subie zaledwie trzy okrty wiksze od niszczycieli byy to krowniki Prinz Eugen, Nrnberg i Emden, ktre na dodatek w D-Day stay w porcie. O godzinie 23.00

pancernik Nevada, z podajcymi za nim krownikami Quincy i Tuscaloosa oraz HMS Black Prince, opuci Piccadilly Circus i skierowa si na poudniowy wschd ku play Utah. O 2.30 dotar na wyznaczone stanowisko, dwadziecia kilometrw od brzegu. Kiedy zblialimy si do ujcia Sekwany wspomina porucznik Ross Olsen czulimy si tak, jakbymy podchodzili wroga i nawet ciszylimy gos do szeptu, bo wydawao si nam,

e mog nas usysze Niemcy na play, co oczywicie byo niemoliwe. Potem jednak rzucilimy kotwic, ktra narobia okropnego haasu, gdy acuch przesuwa si przez kluz. Olsen jest przekonany, e ten dwik musia dotrze do Niemcw. 9 Wkrtce da si sysze oskot innych acuchw zarwno przy play Utah, jak i pozostaych. Niemcy jednak nic nie widzieli i nic nie syszeli. Cho z Piccadilly Circus od pnych godzin nocnych

pyna nieprzerwana kolumna okrtw i odzi, tak zwarta, e mona byoby przej po niej jak po mocie od wyspy Wight a do Normandii, a pierwsze jednostki dotary do strefy transportowej okoo godziny 2.00, nieprzyjacielskie radary nie wykryy adnego ruchu. Czciowo spowodowane to byo brakiem czujnoci Niemcw, ale przede wszystkim skutecznoci bombardowa, ktre poprzedziy inwazj i zniszczyy cakowicie lub

przynajmniej uszkodziy stanowiska radarowe. Poza tym alianckie samoloty zrzucay okienka, paski metalowej folii, ktre powodoway niezliczone echa na niemieckich radarach. Na domiar wszystkiego admira Krancke z powodu zej pogody odwoa rejsy patrolowe EBootw. Stay one bezczynnie w portach w Hawrze, Ouistreham i Cherbourgu. O godzinie 3.09 niemieckie radary wreszcie wytropiy zbliajc si armad. Krancke pospiesznie wyda

bateriom nabrzenym rozkaz, by przygotoway si do odparcia inwazji. Wysa te w morze otylle E-Bootw i dwa uzbrojone trawlery, ktre o godzinie 3.48 byy ju w drodze. Tymczasem kucharze na amerykaskich transportowcach podali onierzom kanapki z konserw misn i kaw. Ludzie na brytyjskich LST dostali na niadanie jajka sadzone (pywajce w tuszczu) i odrobin rumu. Komandor podporucznik B.T.

Whinney z Krlewskiej Marynarki, dowdca play Gold, by zdumiony, gdy o godzinie 2.00, w mesie o cerskiej na pokadzie Empire Arquebus, nieskazitelnie ubrani stewardzi w biaych rkawiczkach podali mu menu. 10 Midzy 1.00 a 4.00, zalenie od tego, kiedy poszczeglne oddziay miay przybi do brzegu, na pokadach LST day si sysze gwizdki: Uwaga! Wszyscy na stanowiska

bojowe. Marynarze wykonali rozkaz. Ponownie zabrzmiay gwizdki dowdcw: Uwaga! Jednostki desantowe, do stref wyadunku! onierze weszli do swoich LCVP i innych odzi; kiedy znowu rozleg si dwik gwizdkw i usyszeli rozkaz: Wszystkie odzie za burty!, cikie, wyadowane odzie desantowe zostay uniesione na urawikach, wystawione za burt i spuszczone na wod. Na Empire Javelin, brytyjskim transportowcu, na ktrym pyn ku play Omaha

1 Batalion 116 Puku Piechoty 29 Dywizji, unoszona przez urawik jedna z odzi utkna na p godziny za burt statku, poniej odpywnika nieczystoci. Przez te p godziny wspomina major Tom Dallas, zastpca dowdcy batalionu zaoga wykorzystaa okazj, na ktr Anglicy czekali od 1776 roku. Woania z odzi nie zday si na nic. Spywajce z gry potoki ekskrementw i odpadkw, w barwach od kanarkowej ci po sien i ziele oliwkow, lay si na

zastpc dowdcy batalionu i onierzy, ozdabiajc kadego na odzi. Przeklinalimy, ryczelimy, mialimy si, ale nadaremnie. Kiedy ruszylimy ku brzegowi, bylimy od stp do gw uwalani gwnem. 11 odzie desantowe, ktre odbyy drog przez kana zawieszone za burtami LST, zostay spuszczone na wod tylko ze sternikami na pokadach. Gdy sternicy LCVP (w wikszoci nalecy do Stray Przybrzenej bardzo modzi ludzie, w wieku kilkunastu lat) uruchomili

silniki i zaczli kry w pobliu jednostek macierzystych, zaogi LST i innych transportowcw przerzuciy przez burty siatki drabinkowe. onierze, niezdarnie schodzcy po tych siatkach do odzi Higginsa, stanowili jeden z najbardziej charakterystycznych widokw w D-Day. Podobnie jak spadochroniarze zrzuceni w nocy na teren Francji, piechota i saperzy byli zanadto obcieni broni, amunicj i racjami

ywnociowymi. Impregnowane mundury i potne buty jeszcze bardziej krpoway ruchy. Byo ciemno, a wody kanau koysay maymi odziami desantowymi, unoszc je na wysoko nawet trzech metrw. Kiedy sternicy podpynli do burt transportowcw, o cerowie na pokadach poinstruowali onierzy, by skakali z siatek do odzi w momencie, gdy znajdzie si na ona na szczycie fali i odlego bdzie najmniejsza. Wielu to

si jednak nie udao: w pierwszej tylko godzinie zaadunku ponad dwa tuziny onierzy zamao nogi. Z kilku, ktrzy wpadli midzy okrt a d, co najmniej trzech zostao zmiadonych, pozostali doznali powanych urazw. Starszy marynarz Ronald Seaborne, radiotelegra sta marynarki, ktry na play Gold mia peni rol przedniego obserwatora, nis chlebak, radiostacj, anten teleskopow, rewolwer i kilka adownic. Wszystko to

taszczy na plecach, poza anten, ktr trzyma w rce. Schodzc po siatce, mg si przytrzymywa tylko jedn rk. Zejcie do odzi byo dla mnie najtrudniejsz czci caej operacji normandzkiej. Gdyby nie fala, ktra nieomal rzucia d z powrotem na pokad LST i w ten sposb maksymalnie skrcia dystans, jaki miaem do pokonania, wtpi, czy udaoby mi si wykona ten skok. 12 Oglnie jednak, biorc pod uwag wszystkie te trudnoci, zaadunek

przebieg sprawnie. Na odziach Higginsa toczyo si po trzydziestu onierzy i dwch o cerw z plutonw majcych wyldowa w pierwszym rzucie. Nieli torpedy bangalore, modzierze, karabiny automatyczne Browninga i inn bro. Wszyscy musieli sta, nie byo miejsca, by ktokolwiek mg usi na poziomie oczu mieli wic okrnice. Kiedy odzie byy ju zaadowane, sternicy odbijali od okrtw matek i zaczynali kry

wok nich, zataczali coraz wiksze koa. odzie podskakiway na falach i prawie natychmiast wikszo niedawnego posiku: kanapek, jaj i rumu, wyldowaa na pokadzie, ktry sta si przez to nader liski. Jak opowiada starszy marynarz Seaborne, na jego LCM genera brygady Krlewskiej Piechoty Morskiej, siedzia sobie dostojnie w dipie, podczas gdy reszta z nas toczya si midzy samochodem a burtami odzi, usiujc unikn

zimnych rozbryzgw wody morskiej, ktra przelewaa si przez burty. Ludzie zaczli chorowa; wiatr znosi wymiociny w kierunku dipa i siedzcego w nim generaa. Wcieky zacz wrzeszcze na wszystkich, e jeli s chorzy, maj przej na drug stron odzi. Chwil pniej przy lewej burcie peno byo ludzi o zielonkawych twarzach. Poniewa d wci krya po morzu, teraz z lewej burty powia wiatr, unoszc kolejn fal wymiocin

na generaa i jego dip. Na szczcie, genera przesta si wcieka i ju si nie przejmowa fatalnym stanem swego munduru i samochodu. 13 Porucznik John Ricker dowodzi LCC, ktrej powierzono rol gwnej jednostki patrolowej w rejonie Tare Green Beach na play Utah. Porucznik Howard Vander Beek, dowodzcy LCC 69, wyruszy ku wybrzeu za PC 1176 Rickera. LCC, wraz z LCT oraz odziami transportujcymi druyny

saperw morskich, pyny na przedzie. Vander Beek opowiada, e czekajc na LCVP i inne odzie, z ktrymi LCC miay podpyn na plae, czulimy si wystawieni na cel, bezbronni. Cho za plecami mielimy setki dzia na amerykaskich pancernikach, krownikach i niszczycielach, przyczajonych i gotowych do akcji, to jednak przed nami znajdoway si baterie Wehrmachtu, ktre czekay tylko na wschd soca, by rozpocz

ostrza. 14 Cho panowaa chodna noc, a pryskajca w twarze woda bya lodowata, to onierze i marynarze pyncy w kierunku Normandii pocili si mocno. Powodowa to stan napicia, strachu i wyczekiwania. Warkot silnikw odzi desantowych zosta wkrtce zaguszony przez ryk nadlatujcych pierwszych bombowcw. Za pyncymi na przodzie jednostkami poday nastpne. Marynarze obsugujcy na okrtach

wojennych dziaa 127 mm, 255 mm, 305 mm i 355 mm, gotowi byli do rozpoczcia ognia. Armada morskodesantowa miaa podj dzieo rozpoczte wczeniej przez oddziay powietrznodesantowe. To, co posia Hitler, wanie dojrzewao. Mieszkacy wolnego wiata wysali swoj najlepsz modzie i najnowoczeniejszy sprzt, eby oswobodzi Zachodni Europ, zetrze w proch agresora i jego nazistowsk

parti. Niedugo po 5.20 na wschodzie pojawiy si pierwsze promienie soca. Bombowce zaczy zrzuca swj adunek, a niemieckie dziaa przeciwlotnicze rozpoczy ich ostrza. Jednak na morzu, w rejonie zgrupowania transportowcw, panowaa zowrbna cisza. adna z niemieckich baterii nie otworzya ognia; alianckie okrty natomiast miay czeka z rozpoczciem ostrzau do 5.50 (czterdzieci minut przed Godzin H), chyba e

zostayby zaatakowane. Porucznik Jerry Clancy, znajdujcy si na pokadzie niszczyciela USS McCook naprzeciwko play Omaha, krci gow ze zdziwieniem. Nie rozumiem, dlaczego do nas nie strzelaj powiedzia do reportera Martina Sommersa, ktry sta obok. Nikt z nas nie mg tego poj napisa pniej. Chcielimy, eby zaczli ju strzela, bo wtedy moglibymy odpowiedzie ogniem. To byoby znacznie lepsze ni czekanie. Gdy

bombardowanie nasilio si, przez pokad przebiego zbiorowe, pene respektu westchnienie: Ach! (...) Wzdu brzegu przetoczy si huk potnych eksplozji, po ktrych nastpiy wybuchy wielobarwnych pociskw przeciwlotniczych, tu i tam pojawiy si gejzery pomieni (...). Eksplozje nastpoway po sobie tak szybko, e zlay si w jeden wielki grzmot. Linia brzegowa staa si jednolitym acuchem ognia. Sommers i Clancy prbowali kontynuowa

rozmow, ale ledwie si syszeli. To chyba najdusza godzina w historii stwierdzi Clancy. 15 O 5.35 niemieckie baterie zaczy ostrza oty alianckiej. Porucznik Olsen na pokadzie Nevady, nieopodal play Utah, zobaczy, e wszdzie wok spadaj pociski. Mia wraenie, e wszystkie niemieckie dziaa rozmieszczone we Francji wziy na cel jego okrt. Dowiedzielimy si pniej, e wystrzelono do nas dwadziecia siedem pociskw

i aden nie tra . Wydawao si, e ostrza trwa ju wieki, zanim skierowano na cel nasz gwn wie dzia 355 mm i przygotowano j do prowadzenia ostrzau. 16 Kiedy pancerniki otworzyy ogie, wydawao si, e to Zeus miota byskawice na Normandi. Huk, wstrzsy, byski z luf wszystko to pozostawio niezatarte wraenie na kadym ze wiadkw. onierze w odziach Higginsa widzieli przelatujce nad nimi ogromne pociski. Starszy

marynarz James ONeal, znajdujcy si na LCI w rejonie play Juno, zauway, e za kadym razem, gdy pancerniki oddaway salw, sia odrzutu po wystrzale powodowaa przechy, tworzyy si spore fale, ktre pyny ku brzegowi i koysay nasz odzi. 17 Holdbrook Bradley by korespondentem Baltimore Sun i pyn na LST w kierunku play Omaha. Sze lat pniej zosta wysany w takiej samej roli do Korei; dwadziecia pi lat pniej

za pisa reportae z Wietnamu. W ustnej relacji przedstawi to tak: Przywykem do zgieku wojennego. Ale to [rozpoczcie ostrzau w DDay] byo czym najgoniejszym, co zdarzyo mi si sysze. Nigdy wczeniej ani potem nie syszaem potniejszego ostrzau; wikszo z nas czua, e jest to najwaniejsza chwila w naszym yciu, jego centralny punkt, najbardziej niezwyky. Dla Bradleya pierwsza

salwa, oddana przez pancerniki, bya jedn wielk eksplozj, olbrzymim piekielnym wybuchem. Nigdy w yciu nie syszaem ju nic podobnego. 18 Porucznik Cyrus Aydlett, o cer zaopatrzeniowy na transportowcu Bayfield, pobieg na pokad, eby popatrze, co si dzieje.
To byo jak pokaz sztucznych ogni w dniu 4 lipca, tylko tysic razy

potniejsze. Mielimy wraenie, jakby niebo si otworzyo, a na brzeg,

widniejcy miliony

przed z

nami, ktrych

spaday kada

gwiazd,

wysyaa we wszystkie strony wietliste byskawice. Nigdy dotd nie byo tak doskonaej koordynacji dziaa

naszych si morskich skierowanych na wybrzee, ktre Herr

Schicklgruber[26] umacnia z takim trudem moliwych za pomoc Ku wszelkich niebu z

rodkw .

impetem wzbijay si supy ognia i dymu huk wybuchw nawet nam, w oddali, wydawa si przeraajcy kolana mimowolnie uginay si pod

nami,

jakby

nogawek czepiay

si

jakie gremliny statek trzs si i dra, jakby zdawa sobie spraw, co si dzieje.

Jeden z ludzi, ktrzy wraz z Aydlettem przygldali si widowisku, wrzasn mu do ucha: Zao si, e niejeden na tym statku ma teraz pene gacie!19 Podobnie rzecz si miaa z wieloma Niemcami, ukrytymi w bunkrach, ktre byy wanie ostrzeliwane. *** Spadochroniarze

obserwowali ostrza z przeciwnej strony, niektre pociski spaday midzy nimi a pla, inne przelatyway nad ich gowami. John Howard, znajdujcy si przy mocie Pegasus, tak to opisa:
Ogie zaporowy by naprawd

straszliwy. Czuo si, jak od strony wybrzea dry ziemia. Niebawem

pociski zaczy spada dalej, w gbi ldu. Huk by straszliwy, a my

nieszczsna, przeklta piechota, nigdy wczeniej nie bylimy pod ostrzaem z morza; nadlatyway te parszywe

olbrzymie pociski, tak wielkie, e gdy przelatyway, czowiek odruchowo kuli si, nawet jeli by w bunkrze. Mj radiotelegra sta, ktry sta tu obok, by tym tak poruszony, e w kocu powiedzia: Psiakrew , sir, oni chyba strzelaj dipami.20

Ostrza obudzi take mieszkacw Vierville, maej osady pooonej na urwisku przy zachodnim kracu Omaha. Kiedy samoloty odleciay, zapanowa dziwny spokj. Pierre i Jacqueline

Piprel pobiegli do domu Clementa Marie, bo wiedzieli, e wbrew surowym niemieckim zakazom ma lornetk. Wszyscy troje na zmian obserwowalimy z okna na poddaszu t niezwyk armad, rosnc w oczach, w miar jak si zbliaa. Nie wida ju byo morza, tylko same okrty i odzie. I wtedy zabrzmiaa pierwsza salwa. Na Vierville zaczy spada pociski. W cigu paru minut w oknach nie pozostaa ani jedna

szyba. Jeden z pociskw eksplodowa w sypialni na pitrze domu i wszystko runo na znajdujc si niej jadalni. Kolejny pocisk przelecia ze wistem przez cay budynek, wpad jednym oknem, a wypad drugim. Inny uderzy w piekarni, zabijajc suc i niemowl, dziecko piekarza, ktre kobieta trzymaa na rkach. 21 Strzelano z kadego dziaa oty alianckiej. Niszczyciel USS Harding, pod dowdztwem komandora Georgea G. Palmera,

otworzy ogie w stron play Omaha o 5.37. Celem bya bateria, znajdujca si na wschd od Port-en-Bessin, w odlegoci okoo czterech tysicy czterystu metrw. Harding wystrzeli czterdzieci cztery pociski 127 mm w kierunku dzia niemieckich i na jaki czas je uciszy. Tymczasem pociski wroga, spadajce wok Hardinga, wzbijay fontanny wody; najbliszy przelecia w odlegoci siedemdziesiciu metrw. O 5.47 Harding skierowa

dziaa w stron trzech bunkrw, pooonych dwa tysice siedemset metrw dalej, przy drodze ku Colleville. Posa tam sto kolejnych pociskw, zanim dym zupenie przesoni widok. Cae wybrzee zasnuo si pyem i zamienio w rumowisko. Komandor Palmer nie mg dostrzec punktw orientacyjnych w terenie i musia polega wycznie na radarze. Kiedy wiatr umoliwi jako tak obserwacj, Harding otworzy ogie w kierunku

budynku przy drodze; dwadziecia pociskw zmioto go z powierzchni ziemi. O godzinie 6.10 okrt wzi na cel kolejny uforty kowany obiekt i ostrzela go czterdziestoma pociskami. Potem wypatrzy nieprzyjacielskie stanowisko na play Omaha, ktrego zaoga przygotowywaa si do ostrzau podpywajcej wanie odzi desantowej. O 6.15 Harding zbliy si do brzegu na odlego tysica piciuset metrw i odda sze salw w stron

niemieckiej armaty. Wprawdzie nie udao mu si jej zniszczy, ale nieprzyjacielscy onierze uciekli w kierunku urwiska. 22 Przez cay ten czas niemieckie armaty rozmieszczone na brzegu odpowiaday ogniem. Marynarze na Hardingu syszeli gwizd pociskw, ktre przelatyway im nad gowami i ponad ruf. Porucznik William Gentry pamita, e kiedy Niemcy ostrzeliwali pancerniki i krowniki, znajdujce si za Hardingiem,

tor lotu pociskw by tak paski, e przelatyway one na poziomie naszych kominw. Niektrzy czonkowie zaogi byli nawet przekonani, e kilka pociskw spado pomidzy kominy. O 6.20, kiedy do play Omaha podpyna jedna z pierwszych odzi desantowych, o cer artyleryjski zgosi, e zadanie zostao wykonane i komandor Palmer wyda rozkaz, by przerwa ogie. 23 Naprzeciwko piciu pla byo zakotwiczonych

szedziesit osiem alianckich niszczycieli; kady z nich uczestniczy w ostrzale wybrzea, dziaajc podobnie jak Harding, to znaczy ostrzeliwa najpierw wyznaczone obiekty gwnie bunkry i inne umocnienia lub wiee kocielne a nastpnie pozostae cele, ktre udao mu si dostrzec. Potem wszystkie przerway ogie, by pozwoli odziom desantowym wyldowa na play. Dwa niszczyciele miay pecha. Norweski Svenner

znajdowa si na odlegym lewym skrzydle, najbliej Hawru. O 5.37 p tuzina EBootw z tego portu, wysanych do akcji przez admiraa Kranckego, zbliyo si do oty aliantw i posao w jej kierunku seri torped. Tra ony zosta tylko Svenner torpeda przesza obok dziobu lzaka. Komandor Nacz-Tymiski tak to opisa:
W okolicy rdokrcia pojawi si bysk, zaraz po nim nastpia gona detonacja, a nastpnie w powietrze

unis si sup ognia i dymu. Svenner przeama si na p i zaton.24

Kapitan Kenneth Wright, komandos, pi dni pniej pisa do rodzicw:

Byo to makabryczne. Okrt jakby pk w poowie i zgi si niczym scyzoryk.25

Svenner by jedynym alianckim okrtem zatopionym tego dnia przez marynark niemieck. EBooty, ktre wystrzeliy

torpedy, zostay potem ostrzelane przez pancernik HMS Warspite. Jeden z okrtw zaton, a pozostae dokonay szybkiego zwrotu i powrciy do stosunkowo bezpiecznego Hawru. Tak zakoczya si jedyna prba, jak podja Kriegsmarine, by przeszkodzi w ldowaniu wojsk alianckich. Samoloty, majce rozcign zason dymn midzy stanowiskami Niemcw a ostrzeliwujc ich ot, pojawiy si nad pla

Omaha o 6.10. Ale maszyna, ktrej zadaniem byo osoni niszczyciel USS Corry, zostaa zestrzelona. Przez jaki czas Corry by wic jedynym dobrze widocznym okrtem alianckim i dlatego dziaa niemieckie skoncentroway na nim ogie. Niszczyciel zacz gwatownie manewrowa, cay czas strzelajc z dzia. Bardzo przy tym ryzykowa, poniewa tylko niewielki akwen wodny zosta oczyszczony z min. Mechanik, mat Grant Gullickson, by w tym czasie w

przedniej maszynowni. Rury ociekay wod, z turbin z sykiem wydobywaa si para. Mielimy wykonywa polecenia dowdcy okrtu [komandora podporucznika Ho mana]: caa naprzd albo caa wstecz jak sobie yczy. Nad nami bez przerwy grzmiay dziaa. Nagle okrt dosownie wyskoczy z wody! Wsporniki podogowe si rozchwiay, zgaso wiato i maszynowni wypenia para. Corry tra rdokrciem na min. Zapanowaa kompletna

ciemno, a wszdzie unosia si gorca, duszca para wspomina Gullickson, ktry znalaz si w najgorszej sytuacji, w jakiej mg si znale zamknity na toncym okrcie w maszynowni z przegrzanymi turbinami, kotami parowymi i rurami. Woda si podnosia, po paru minutach sigaa mu ju do piersi. Wtedy rozleg si kolejny oskot od spodu kaduba. Corry uderzy w kolejn min i zosta prawie przepoowiony. Ho man,

sterujc osobicie, skierowa okrt na pene morze, ale w cigu paru minut silniki straciy moc i Corry zacz zwalnia. O 6.41 wyda rozkaz, by wszyscy opucili okrt. W maszynowni tymczasem, jak relacjonuje Gullickson, mocowalimy si z pokryw luku, a kiedy wreszcie udao si j otworzy, zaczlimy si ewakuowa. Na zewntrz zobaczylimy, e gwny pokad znajduje si na poziomie morza i jest ju zalewany. Nie ulegao

wtpliwoci, e to ostatnie chwile okrtu. W tym momencie zauwayem, e nie mam na sobie pasa ratunkowego i kamizelki. Prawdopodobnie zostay ze mnie zerwane podczas eksplozji. Opuciem pokad przez sterburt w okolicy rdokrcia. Nie musielimy skaka, po prostu odpynlimy, bo Corry by ju pod wod. Dwie godziny pniej USS Fitch zabra Gullicksona i innych na pokad. Tam napojono ich kaw z alkoholem uywanym

do napdu torped, a potem przeniesiono na transportowiec, ktry zabra ich do szpitala w Anglii. Na okrcie znajdowa si bosman Ravinsky, szef przedniej maszynowni. Para poparzya mu dziewidziesit procent powierzchni ciaa. Opiekowalimy si nim; mg troch mwi, ale oparzenia byy bardzo bolesne. Nastpnego dnia umar. 26 Starszy marynarz Joseph Dolan suy w bojowym orodku cznoci, na

Bayfieldzie. Nadal pamitam piln wiadomo, ktr odebraem z pokadu Corryego. Informowali, e okrt uderzy w min i tonie, maj wielu rannych i natychmiast potrzebuj pomocy. Wiadomoci byy przewanie kodowane, ta jednak ze wzgldu na popiech nie zostaa zaszyfrowana. 27 Starszy marynarz A.R. Beyer z Fitcha popyn odzi ratunkow, by zebra rozbitkw. Pamita, e rufa Corryego ostatnia zanurzya

si pod wod. Widzia, jak jeden z ludzi uchwyci si grnej opaty ruby, wikszo jednak pywaa uczepiona szcztkw okrtu czy tratw i tych postanowi ratowa jako pierwszych. Kiedy powrci do Corryego, czowieka na rubie ju nie byo. W cigu caego ranka Fitch zabra na pokad dwustu dwudziestu trzech ludzi. 28 Podporucznik Doug Birch znajdowa si w cigaczu naprzeciwko play Utah. Kiedy Corry uderzy w min,

wielu ludzi wypado za burt; tak si zoyo, e wycignem z wody marynarza, ktry mia grup krwi B; po uoeniu go na pokadzie naszej odzi, oddaem mu krew podczas transfuzji. Kiedy potem lekarz powiedzia, e ten czowiek nie yje, nie byem pewny, kto umar: on czy ja. 29 Miny spowodoway prawdziwe spustoszenie wrd jednostek alianckich znajdujcych si w pobliu play Utah. d patrolowa PC 1261 o 5.42 tra a na

min i zatona po czterech minutach. O 5.47 LCT 597, pync tu za PC 1176, spotka podobny los. Porucznik Vander Beek na LCC 60 widzia, jak sia eksplozji wyrzucia j z wody. Bylimy par metrw dalej, a potna fala wywoana wybuchem przetoczya si przez nasz d. LCT 597 zatona natychmiast, razem z adunkiem czterech czogw DD. Mniej wicej w tym samym czasie Vander Beek dowiedzia si, e jedna z jego

siostrzanych odzi, LCC 80, zahaczya rub o boj wietln i ulega uszkodzeniu, nie moga wic uczestniczy w akcji. W ten sposb tylko LCC 60 Vandera Beeka moga poprowadzi wszystkie LCT i pierwszy rzut LCVP w kierunku Omaha. Byo to dla jednej odzi waciwie niewykonalne zadanie, a sytuacj pogarsza jeszcze wiatr wiejcy od strony ldu oraz silny prd morski. Vander Beek usiowa prowadzi LCT i LCVP w kierunku brzegu, ale znioso

go na lewo, tak wic kiedy da znak odziom, e mog pyn ku plaom, znajdoway si piset-tysic metrw na poudniowy wschd od wyznaczonej strefy ldowania. 30 O 6.00 pozostae LCT spuciy na wod czogi DD, te pyny jednak bardzo wolno, poniewa przeszkadzay im wiatr i prd morski. Wkrtce wyprzedziy je odzie Higginsa, wypenione onierzami, ktrzy mieli przystpi do ataku w pierwszym i drugim rzucie.

Podczas gdy odzie desantowe podpyway do brzegu, pancerniki i krowniki kontynuoway ostrza. Salwy z dzia powodoway jeden wielki huk, odczuwalny niemal zycznie w powietrzu. Haas potgoway jeszcze niemieckie baterie i warkot silnikw bombowcw. Nevada zarzucia kotwic naprzeciwko play Utah, a Texas i Arkansas przy Omaha. Poniewa oczyszczony akwen by zbyt wski i nie pozwala na adne

manewry, okrty stay zakotwiczone, co wiadczy o tym, e marynarka bardziej obawiaa si min ni niemieckich baterii. Za pancernikami znajdoway si transportowce, przed nimi za niszczyciele i odzie desantowe, ktre kieroway si ku brzegowi w kolumnach zoonych z odzi Higginsa, LCI, LCT, am bii DUKW. Pancerniki miay wsparcie krownikw. Gwnym celem dla dzia 355 mm Nevady byy niemieckie baterie. Mniejsze

dziaa zasypyway pociskami plae. O 6.20 pancernik zwrci ku plaom take lufy swoich trzysta pidziesitek pitek; domaga si tego genera Collins, ktry wierzy w skuteczno ostrzau z wielkich dzia i liczy na to, e porobi wyrwy w betonowych umocnieniach. Nevada strzelaa wic na wprost, prawie w linii poziomej; onierze pyncy w odziach Higginsa twierdz, e na skutek podmuchu powietrza, spowodowanego przez nadlatujce pociski, odzie

wrcz podrzucane byy przez fale. Texas, zakotwiczony w pobliu play Omaha, ostrzeliwa bateri w Pointe du Hoc, gdzie niebawem miay wyldowa grupy rangersw. O 5.50 zrobio si na tyle jasno, e ogniem mogy ju kierowa samoloty rozpoznawcze. Olbrzymie pociski z dzia okrtowych poznaczyy rejon Pointe du Hoc kraterami, oberway wielkie kaway klifu, ktre spady do morza, i zniszczyy bunkry kryjce dziaa.

Komandor porucznik L.C. Glover pilotowa samolot kierujcy ogniem z dzia HMS Warspite, ktry ostrzeliwa bateri w Villerville, na wschd od play Sword. Lata midzy pancernikiem a lini brzegow. Wydaem rozkaz: Ognia! I powoli odwrciem si bokiem w stron wybrzea, czekajc, a spadn pociski. Nagle na czystym niebie moja maszyna doznaa gwatownego wstrzsu, ktry niemal pozbawi mnie zmysw. W tej samej chwili zobaczyem dwa

olbrzymie obiekty, szybko oddalajce si ode mnie w kierunku brzegu, i uwiadomiem sobie, e przeciem trajektorie dwch pociskw 381 mm wystrzelonych z Warspitea. Przeraony, ledziem wzrokiem dalszy paraboliczny lot pociskw i zobaczyem, e jeden z nich tra w stanowisko artyleryjskie, ktre mielimy zniszczy! Mniej radosn wie Glover przekaza pniej, tego dnia bowiem co najmniej dwa alianckie samoloty zostay

tra one i zniszczone przez pociski. 31 O 6.15 Texas obrci swoje dziaa 355 mm ku drodze wychodzcej z zachodniego kraca play Omaha. Prowadzia ona wwozem do wsi Vierville. Admira Morison zauway wczeniej: Sia i celno ostrzau morskiego w duej mierze zdecyduj, w jakim czasie po Godzinie H 1 Batalion 116 Puku [29 Dywizji] opanuje t drog. 32 Niemcy odpowiedzieli ogniem ze swoich baterii w

Port-en-Bessin. Nick Carbone, marynarz z Brooklynu pywajcy na pokadzie Texasu, zobaczy, jak ogromny niemiecki pocisk wpada do wody midzy jego pancernikiem a jednym z brytyjskich krownikw. Naladujc znany wszystkim Amerykanom gos, Carbone powiedzia: Nienawidz wojny. Eleanor te jej nienawidzi. 33 Tymczasem Arkansas przy zachodnim kracu Omaha wzi na cel bateri w Les Moulins, a krowniki i

niszczyciele ostrzeliway niemieckie bunkry rozmieszczone wzdu urwiska (dzi znajduje si tam cmentarz). W rejonie pla atakowanych przez Brytyjczykw i Kanadyjczykw ostrza by rwnie silny. Krtko mwic, plae i baterie niemieckie zostay ostrzelane tonami pociskw. Efekty okazay si jednak czsto niezadowalajce. Kady, kto mia okazj zobaczy normandzkie wybrzee, moe potwierdzi,

e przyczyn tego nie by niecelny ostrza, ale dobrze przemylany system obrony niemieckiej. Starszy marynarz Ian Michie, sucy na krowniku HMS Orion, mwi prawd, gdy stwierdzi: Nasz ostrza by bardzo skuteczny i wkrtce odnotowalimy bezporednie tra enia. Trzynacie razy tra limy w bateri, zanim zaatakowalimy nowy cel. 34 Do dzi jednak w Longues-surMer, Pointe du Hoc, Port-enBessin, St-Marcouf, Azeville i innych punktach, gdzie

znajdoway si baterie, mona zobaczy bunkry nieco naruszone, ale nie zniszczone. Na niektre z nich spady tuziny pociskw, ale nawet te 355 mm nie przebiy grubych cian. Poznaczyy je dziurami, oderway troch betonu, odsoniy stalowe prty, ale nie przebiy si do rodka. Wielu niemieckich artylerzystw ogucho albo stracio przytomno na skutek ostrzau i bombardowa. W o cjalnym raporcie Krlewskiej Marynarki Wojennej

przyznano, e nie udao si

zniszczy konstrukcji betonowych cian ani samych dzia w punktach oporu,

podkrelano jednak,
e ostrza i bombardowanie

skutecznie unieszkodliwiy stanowiska artyleryjskie, stan poniewa ich wprawiy zaogi w i

przeraenia

uniemoliwiy im uycie broni, a tym samym strzelanie do ldujcych

jednostek.35

Okazao si, e byy to tylko pobone yczenia. Gdy usta ostrza z morza, a zanim jeszcze wyldowa pierwszy rzut aliantw, Niemcy zdyli obsadzi ludmi dziaa i otworzyli ogie strzelali jednak niecelnie, bo nie dysponowali samolotami rozpoznawczymi, a stanowiska obserwacyjne rozmieszczone wzdu klifu miay utrudnion widoczno z powodu dymu. Tak wic, cho stanli do walki z pancernikami i krownikami, nie trafili adnego z nich.

Mniejsze baterie, bunkry i tobruki na obszarze samych pla czy te na stoku urwiska za pla Omaha take przetrway ostrza i bombardowanie. Te blisze, na plaach, miay otwory strzelnicze po bokach, a nie od strony morza, by mogy razi ogniem ankowym rwnolegle do linii brzegowej i jednoczenie wytrzyma ostrza okrtw. Kiedy na brzegu wyldowa pierwszy rzut aliantw, dziaa nieprzyjacielskie otworzyy miadcy ogie do czogw i

piechoty. Z punktu widzenia onierzy schodzcych na brzeg potny ostrza z morza by rwnie nieskuteczny jak potne bombardowanie z powietrza. Wedug admiraa Morisona przyczyn by zbyt krtki czas przeznaczony na ostrza, a poza tym, jego zdaniem, wina leaa po stronie wojsk ldowych, a nie marynarki, poniewa nie chciay, by ostrza rozpocz si przed witem. Jak twierdzi Morison, Godzin H naleao wyznaczy na 7.30,

by da okrtom wicej czasu na rozwalenie umocnie wzdu pla. 36 Gdy okrty przesuny lini ostrzau, kierujc go w gb ldu, do akcji przystpiy LCT(R). Porucznik Eugene Bernstein dowodzi odzi pilotujc trzynacie innych jednostek pyncych w kierunku play Omaha. W odlegoci trzech i p tysica metrw od brzegu LCT(R) uformoway szereg, ustawiajc si w odstpie stu metrw od siebie. Bernstein wspomina, i by bardzo

zdziwiony, e znalaz si w wyznaczonym miejscu o wyznaczonej porze. 37 Na LCT(R) 450 pyn lekarz W.N. Solkin. Pamita, e w pewnej chwili caa zaoga wzia do rki ganice. Dowdca odzi znajdowa si w wieyczce obserwacyjnej, trzyma palec tu nad przyciskiem wyrzutni. Wstrzymalimy oddech, chwytajc si wszelkich staych elementw odzi. Odpalilimy rakiety i wtedy rozptao si pieko. Mielimy wraenie, e d

eksplodowaa. Nastpi gwatowny przechy i znalazem si w pltaninie rk i ng. Teraz przyday si ganice. W rnych miejscach pojawi si ogie, zza grodzi wodoszczelnych wydobywa si dym. Haas i gorco byy nie do wytrzymania. Wszyscy, krzyczc i przeklinajc, prbowali opanowa ogie, ktry zagraa caej odzi. Nie potra opisa dwiku tysica rakiet odpalanych jednoczenie w cigu niespena minuty. Ktry z kolegw przyrwna

go do huraganu. odzi zatrzso, rzucio do tyu i w jednej chwili stracilimy panowanie nad sterem. 38 Rakiety w liczbie czternastu tysicy przeleciay ukiem nad odziami Higginsa, w kierunku play. Jak okreli to Joseph Balkoski, historyk 29 Dywizji: Ich ryk przypomina naowe crescendo wielkiej symfonii. 39 Ludziom pyncym odziami Higginsa wydawao si, e nikt nie moe przey takiego ostrzau. Niestety, wiele

rakiet spado do morza, nie wyrzdzajc adnych strat. Kilka uderzyo w dolny stok urwiska lub spado pomidzy urwiskiem a pla. Zapalia si od nich trawa, powsta dym, wybucho par min ldowych ale zgino niewielu Niemcw, jeli w ogle ktrykolwiek z nich straci ycie. *** Nastpi jeszcze jeden ostrza z morza. Ogie otworzyy Shermany, ktre zbliay si do brzegu na pokadach LCT. Ze wzgldu

na warunki wysok fal, dym i mg, a take zdenerwowanie by bardzo niecelny. Fakt, e czogi znalazy si na tyle blisko brzegu, by rozpocz ostrza, graniczy wrcz z cudem, ktrego dokonano dziki odwadze i przytomnoci umysu jednego czowieka, porucznika Rockwella. Ze wszystkich modszych o cerw podj on by moe najwaniejsz decyzj w caym D-Day. LCT, ktre zbliay si do play Omaha, miay spuci na

wod czogi DD w odlegoci piciu kilometrw od brzegu. odzie podzieliy si na dwie grupy. Osiem z nich, po lewej stronie otylli Rockwella, spucio czogi zgodnie z planem, ale z trzydziestu dwch dwadziecia dziewi zatono. Fale byy zbyt due, czogi niskie, a ich osony niewystarczajce. Byo co patetycznego w tym, jak maszyny jedna za drog zjeday po opuszczonej rampie i pogray si w wodzie. Niewtpliwie zawini tu

take tpy upr dowdcw, ktrzy widzc, jak spuszczane na wod czogi zalewa fala, pcienne osony opadaj, a maszyny kolejno ton bezmylnie wykonywali rozkaz. Dowdcy LCT patrzyli na to bezradnie, obezwadnieni strachem i zgroz. By to tragiczny widok. Tylko dowdca LCT 600, podporucznik H.P . Sullivan, mia odwag, eby przerwa t bezsensown akcj. Kiedy zobaczy, e pierwszy z grupy czterech jego czogw poszed

pod wod, rozkaza zaodze podnie ramp i podpyn do brzegu. Z caej otylli LCT uratoway si jedynie te trzy maszyny; wkrtce potem otworzyy silny ogie w kierunku Easy Green[27]. Porucznik Rockwell, znajdujcy si na wprost Dog White i Dog Green, podj w tym czasie samodzieln decyzj. Mimo zakazu skontaktowa si przez radiostacj w czogu z kapitanem Elderem z 743 Batalionu Czogw na pobliskiej LCT. By

przygotowany na powan dyskusj, poniewa sdzi, e Elder bdzie chcia postpowa zgodnie z rozkazami. (Jeli chodzi o uycie radiostacji, Rockwell powiedzia pniej: Na tym etapie akcji postanowiem zaryzykowa, bo inwazja bya w toku, a od tego zalea jej los.) Sprawiajc ulg Rockwellowi, Elder zgodzi si z nim. Chyba nam si nie uda powiedzia. Czy wobec tego mgby nas zabra bliej play?

To wanie Rockwell chcia usysze. Posugujc si chorgiewkami i alfabetem Morsea, rozkaza siedmiu innym dowdcom LCT ze swojej otylli, by przygotowali rampy i podpynli do brzegu. Kiedy odzie zbliyy si do pla, zaogi czogw skwapliwie otworzyy ogie w kierunku urwiska, strzelajc znad ramp. 40 Flotylla Rockwella uformowaa szereg. Nie zareagowa tylko dowdca LCT 607. Jego zastpca, podporucznik Sam Grundfast

(ktry by niegdy skautem i potra , szybciej ni sygnalista przeczyta wiadomo nadan Morseem), powiedzia bez ogrdek: Po prostu sta jak skamieniay. Sygnalista spojrza wic na mnie, ja spojrzaem na niego, a potem przejem dowdztwo odzi. Daem znak, e odebralimy rozkaz i wpywamy na pla. Podpywajc do brzegu, LCT 607 tra a na min. Dosownie wylecielimy w gr. Dowdca zosta zabity. Zginli wszyscy poza mn i

jeszcze dwoma ludmi. Stracilimy cztery czogi i ca zaog z odzi. Ja leczyem si z ran przez kilka miesicy, przeszedem w szpitalu kilka powanych operacji. 41 Starszy marynarz Martin Waarvick pyn na odzi Rockwella, LCT 535. Byem na stanowisku w kabinie na lewej burcie w pobliu rampy i grzaem may silnik rmy Briggs & Stratton, za pomoc ktrego bya opuszczana. 42 Moment by krytyczny. Gdyby rampa opada zbyt szybko, a d znajdowaaby si jeszcze

na gbokiej wodzie, czogi nie wykonayby swojego zadania i 116 Puk Piechoty nie otrzymaby wsparcia w chwili, gdy najbardziej tego potrzebowa. Huk by oguszajcy. Nad LCT przelatyway pociski wystrzeliwane z dzia pancernikw i krownikw. Niszczyciele waliy z dzia po obu stronach szlaku odzi desantowych. W grze warczay silniki samolotw. Gdy Rockwell podpyn bliej, LCT(R) opuciy rampy. Zaogi czogw na jego odzi

uruchomiy silniki. Nie mona byo rozmawia, a nawet zebra myli z powodu haasu. Jakby tego byo mao, dym przesoni widok. Kiedy jednak na chwil troch si przerzedzi, Rockwell zauway, e fale znosz go na wschd. Zmieni wic kurs i zwikszy prdko, co widzc, pozostali dowdcy odzi poszli jego ladem. W chwili, gdy usta ostrza, grupa Rockwella znajdowaa si dokadnie naprzeciwko Dog White i Dog Green.

Nadszed moment, do ktrego Rockwell przygotowywa si od ponad dwch lat. Wanie do tej misji stworzono LCT. Ale ku zaskoczeniu Rockwella to, czego si spodziewa, nie nastpio. Zawsze przypuszcza, e jego d w chwili przybijania do brzegu zostanie ostrzelana przez wroga, ale jak dotd nic takiego si nie stao. O 6.29 da sygna Waarvickowi, ktry opuci ramp. LCT 535 bya pierwsz odzi z pierwszego

rzutu atakujcych, ktra spucia na brzeg czogi. Waarvick pamita, e zaczy zjeda po rampie, chrzszczc i zgrzytajc. Na tym stalowym pokadzie robiy haas jak startujca rakieta. Woda w tym miejscu miaa niespena metr gbokoci. Pierwszy czog zjecha po rampie, zanurzy si w wodzie i przeby dzielce go od play czterdzieci pi metrw, cho fale raz po raz zaleway mu ty. Jednoczenie zacz strzela i w tej samej chwili do ostrzau przystpili

rwnie Niemcy. Rockwell obserwowa, jak kolejno trzy odzie desantowe zostay tra one pociskami 88 mm. Spodziewa si, e nastpny uderzy w jego LCT, ktra staa na wodzie, zwrcona bokiem w kierunku strzelajcej armaty i stanowia wietny cel. Kiedy ostatni z czogw zjecha do wody, Waarvick podnis ramp. A wtedy, jak wspomina Rockwell, wykonalimy ten synny manewr morski, znany od zarania marynarki

wojennej zaczlimy zwiewa tak szybko, jak si dao. By si wycofa, wykorzysta rzucon wczeniej kotwic oraz silnik odzi umoliwiajcy jej odwrcenie. 43 Kiedy Rockwell odpywa, czogi, ktre z takim powiceniem i odwag wysadzi na brzeg, strzelay ze swoich dzia 75 mm i karabinw maszynowych 12,7 mm. Podczas gdy LCT 535 si wycofywaa, do brzegu przybijay odzie Higginsa wiozce 116 Puk. Na play

Omaha bya 6.30, Godzina H. W bunkrze Widerstandsnest 62, nad drog do Colleville, szeregowy Franz Gockel przeywa najdramatyczniejsz godzin w yciu. O 4.00 otrzyma rozkaz zajcia stanowiska przy karabinie maszynowym, ale jak wspomina, pocztkowo nic si nie dziao. Czyby to by kolejny faszywy alarm? Minuty mijay bardzo wolno. A moe tym razem co si wydarzy? Stalimy z broni i drelimy z zimna w cienkich

letnich mundurach. Kucharz przygotowa grzane wino. Pojawi si podo cer, by sprawdzi nasz gotowo, i powiedzia: Kiedy si pojawi, nie strzelajcie od razu. O wschodzie soca nadleciay bombowce, a na horyzoncie zacza si wyania si nieprawdopodobnie wielka ota. Mae odzie, mae okrty, due okrty wszystkie najwyraniej zmierzay w kierunku WN 62. Nie koczca si armada

jednostek morskich. Potne okrty pyny sobie jak na paradzie. Gockel prbowa si skupi na swoim karabinie maszynowym i wci go sprawdza, by odwrci myli od tego, co wkrtce miao nastpi. Okrty rozpoczy ostrza. W kierunku naszych pozycji oddawano salw za salw. Otoczyy nas kby dymu i py. Wok trzsa si ziemia. Oczy i uszy wypeniy si pyem. Midzy zbami zgrzyta piach. Nie moglimy liczy na adn pomoc.

Ostrza jeszcze si wzmg. Pierwsze promienie soca, wschodzcego nad zbliajc si ot desantow, odsoniy przed nami nasz los. Gockel by zdumiony, e alianci przybywaj na pocztku przypywu. W czasie majowej inspekcji Rommel zapewnia porucznika dowodzcego WN 62, e pojawi si w jego ostatniej fazie. Jeszcze bardziej by zaskoczony, kiedy ostrza z morza usta i odkry, e nikt z jego plutonu nie zosta zabity,

jedynie kilku odnioso rany. Kulilimy si za naszymi karabinami, sabi i bezradni. Modliem si, eby dane mi byo przey. Potem morze jakby oyo. Do brzegu szybko zbliay si odzie desantowe i szturmowe. Przez dym i py przedar si do mnie kolega i krzykn: Franz, patrz! Nadchodz! Armata 75 mm z WN 62 strzelaa do amerykaskiego czogu, ktry odpowiedzia ogniem. Pocisk eksplodowa w bunkrze i zniszczy armat. 44

Na play Omaha bya 6.30.

Rozdzia 15 Tu wojn zaczynamy

4 Dywizja na play Utah

Pierwotny plan

przewidywa, e o 6.30, zaraz po zakoczeniu ostrzau artyleryjskiego i rakietowego, jako pierwsze wylduj czogi DD. W rejon play Utah na pokadach omiu LCT przybyy trzydzieci dwie pywajce maszyny. Za nimi mia ruszy 2 Batalion 8 Puku Piechoty, przywieziony przez dwadziecia odzi Higginsa, w trzydziestoosobowych grupach szturmowych. Dziesi odzi miao przybi do brzegu w rejonie Tare Green Beach, naprzeciwko stanowiska obrony w Les-

Dunes-de-Varreville, pozostae natomiast na poudnie od Uncle Red Beach. Drugi rzut trzydziestu dwch odzi Higginsa, wiozcych 1 Batalion 8 Puku Piechoty oraz saperw (wojsk ldowych i marynarki), wyldowaby pi minut pniej. Trzeci mia przyby pitnacie minut po Godzinie H; w jego skad wchodzio osiem LCT z czogamibuldoerami na pokadzie oraz Shermanami. Dwie minuty po nich przewidywano czwart fal desantu, gwnie

skadajc si z jednostek 237 i 299 Batalionw Saperw. Nic jednak nie potoczyo si zgodnie z planem. Niektre z odzi przybiy do brzegu pniej, inne wczeniej, a wszystkie mniej wicej w odlegoci kilometra na poudnie od wyznaczonego sektora. Ale dziki bystroci umysu i szybkim decyzjom wyszych o cerw obecnych na plaach, a take inicjatywie i inteligencji szeregowcw, co, co mogo przeksztaci si w jedno wielkie zamieszanie, a nawet

kompletny chaos, okazao si jednak udan akcj, ktra przyniosa stosunkowo niewiele ofiar. Przyczyn zakce w realizacji planu i ldowania w niewaciwym miejscu byy z pewnoci wysokie fale, silny wiatr i gsty dym, ale niewtpliwie gwn rol odegraa tu strata trzech z czterech LCC, ktre uderzyy o miny. Zatonicie tych odzi spowodowao cakowit dezorganizacj. Dowdcy LCT kryli po morzu bezradnie, nie wiedzc, w ktrym

kierunku maj pyn. Jedna z odzi tra a na min i wyleciaa w powietrze. W cigu paru sekund posza na dno wraz z czterema czogami. W tym wanie momencie dowdztwo przejli porucznicy Howard Vander Beek i Sims Gauthier na LCC 60. Po naradzie postanowili nadrobi stracony czas, podpywajc LCT na odlego trzech kilometrw od brzegu a nie piciu, jak wczeniej planowano i tam dopiero spuci czogi, by skrci

dystans dzielcy ich od play. Vander Beek opyn wszystkie LCT, przekazujc przez tub rozkaz, by ruszyy za nim. Potem skierowa swoj d ku play jak si okazao, nie tej waciwej, lecz pooonej kilometr na poudnie od miejsca, gdzie miay wyldowa czogi. Kiedy LCT opuciy rampy, a maszyny, ktre po nich zjechay, zaczy powoli odpywa, Vander Beek pomyla, e przypominaj jakie potwory morskie o przedziwnych ksztatach, ze

swoimi wielkimi osonami jak pczki potwory przedzierajce si przez fale i z trudem zachowujce szyk. 1 odzie Higginsa wiozce pierwszy rzut oddziaw szturmowych miay pyn za czogami, ale poniewa te posuway si naprzd bardzo wolno, wkrtce je wyprzedziy. Dlatego wanie Kompania E 2 Batalionu 8 Puku Piechoty 4 Dywizji bya pierwsz alianck jednostk, ktra zesza na brzeg normandzki podczas inwazji. W pierwszej odzi, ktra

dotkna brzegu, by genera Roosevelt. Genera major Barton pocztkowo nie zgodzi si na jego uczestnictwo w desancie wraz z 8 Pukiem Piechoty, ale Roosevelt przekonywa go, e obecno tak wysokiego rang o cera korzystnie wpynie na morale onierzy. Pomyl, e skoro idzie z nami genera, nie bdzie tak le argumentowa. Uy take bardziej osobistego tonu, wyznajc: Bardzo chciabym w tym uczestniczy. Barton, cho

niechtnie, w kocu wyrazi zgod. Natomiast szczcie nie opuszczao Kompanii E. Niemieckie umocnienia w planowanym przez aliantw miejscu inwazji, przy drodze numer 3, byy znacznie trudniejsze do pokonania ni te, ktre broniy play, gdzie w kocu dokonano desantu, czyli przy wyjciu numer 2, naprzeciwko La Madeleine, poniewa ju wczeniej Maraudery zbombardoway bunkry. Niemieckie jednostki rozmieszczone w tym rejonie

naleay do 919 Puku 709 Dywizji Piechoty i posiaday tylko lekkie uzbrojenie. Bombardowanie i ostrza z morza mocno je przerzedziy, tak e w ogle nie prboway ostrzeliwa ldujcych. Ogie otworzyli jedynie strzelcy z okopw usytuowanych na wydmach, tu za betonowym waem ochronnym, wysokoci stu dwudziestu centymetrw. *** W okopach tych schronili si Niemcy, ktrych bombardowanie wypdzio z bunkrw. Dowodzi nimi

porucznik Jahnke. By zdumiony tym, co zobaczy, kiedy skierowa wzrok na morze. To by naprawd hipnotyzujcy widok wspomina. Nawet przez chwil pomylaem, e mam halucynacje z powodu ostrzau. Zobaczy bowiem czog DD: Czogi-am bie! To musi by owa tajna bro aliantw! Postanowi wykorzysta w akcji rwnie wasn tajn bro, odkry jednak, e jego Goliaty nie nadaj si do uytku, poniewa podczas

bombardowania zostay uszkodzone systemy zdalnego sterowania. Wyglda na to, e Bg i cay wiat zapomnieli o nas powiedzia do stojcego obok cznika. Co robi nasze lotnictwo?2 W tej samej chwili sierant Malvin Pike z Kompanii E pyn w odzi Higginsa ku brzegowi. By przeraony. Znajdowaem si na prawej ru e odzi i syszaem wist pociskw przecinajcych powietrze nad naszymi

gowami; kiedy spojrzaem do tyu, zobaczyem tylko dwie rce na kole sterowym i po jednej przy kadym karabinie maszynowym 12,7 mm, z ktrych strzelali chopcy z marynarki. Powiedziaem do dowdcy plutonu, porucznika Rebarchecka: Oni nawet nie patrz, dokd pyn ani gdzie wal. Wtedy podnis si sternik, spojrza w kierunku play i znowu si schowa. Obsuga karabinw maszynowych rwnie staraa si ukry; modlilimy si, eby jako dostarczyli nas na

pla. d natra a na awic piasku okoo dwustu metrw od brzegu. (Woda bya pytsza w rejonie wyjcia z play, oznaczonego numerem 2, ni naprzeciwko wyjcia numer 3, dlatego marynarka nalegaa, by pyn trjk.) Sternik oznajmi, e piechota tu wysiada, a on sam zawraca. Porucznik Rebarcheck odpar: Nie moe pan potopi tych ludzi. Prosz sprbowa jeszcze raz. Sternik wycofa d z mielizny,

skierowa si trzysta metrw na lewo, prbowa pyn do brzegu, ale znowu utkn na mielinie. Rebarcheck zdecydowa: Okey, wysiadamy ale z kolei nie dao si opuci rampy. Do diaba z tym! zawoa. Wyskoczy przez burt, a reszta onierzy posza jego ladem. Znalazem si w wodzie po pas wspomina sierant Pike. Do brzegu mielimy szedziesit metrw, a przecie nie dao si biec,

moglimy tylko brn przez fale. Wreszcie dotarlimy na brzeg, potem pozostao nam do przebycia sto osiemdziesit metrw otwartej play, przez zapory. Na szczcie jednak wikszo Niemcw nie bya w stanie walczy, byli w szoku na skutek bombardowa i ostrzau rakietowego, tak e przewanie chcieli si po prostu podda. 3 Kapitan Howard Lees, dowdca Kompanii E, poprowadzi swoich ludzi poza wa ochronny na szczyt wydm.

To, co zobaczylimy relacjonowa sierant Pike w ogle nie przypominao tego, co ogldalimy w Anglii na stoach z makietami. Stwierdzilimy: o rany, pokazywano nam co zupenie innego. 4 Kiedy z determinacj podali w kierunku swoich pozycji, przyczy si do nich Roosevelt szed o lasce (mia kiedy atak serca), w zrobionym z weny kapeluszu (nie cierpia hemu), nie zwaajc na ogie. Mniej wicej w tym czasie (o 6.40)

niemiecka zaoga bunkra w Les-Dunes-de-Varreville otworzya ogie do 2 Batalionu z armaty 88 mm oraz karabinw maszynowych, ale niecelnie. Roosevelt i Lees naradzili si, przestudiowali mapy i doszli do wniosku, e s w niewaciwym miejscu. Roosevelt wrci na pla. Tymczasem wyldoway ju pierwsze Shermany i otworzyy ogie do Niemcw. Komodor James Arnold, nadzorujcy pla Utah z ramienia marynarki, wanie

wysiada na brzeg z trzecim rzutem atakujcych. Niemieckie armaty 88 mm ostrzeliway przyczek opowiada. Dwa amerykaskie czogi byy ju przy grnej linii przypywu, cay czas ostro strzelajc. Prbowaem dosta si pod ich oson. Wtedy zrozumiaem, dlaczego piechota podczas natarcia tak lubi mie obok siebie czogi. Daj poczucie bezpieczestwa na otwartym terenie, kiedy czowieka a mdli ze strachu. Arnold tra

na lej po pocisku i zaoy tam tymczasowe stanowisko dowodzenia. Jaki o cer piechoty z gwiazdk generaa brygady wskoczy do mojego leja, by ukry si przed wybuchem pocisku 88 mm. Pieprzone myszoowy mrukn, kiedy ju si pozbieralimy i spojrzelimy na siebie. Jestem Teddy Roosevelt. A pan jest Arnold z marynarki. Pamitam pana z odprawy w Plymouth. 5 Do Roosevelta doczyli dwaj dowdcy batalionw 8

Puku Piechoty, podpukownicy Conrad Simmons i Carlton MacNeely. Kiedy studiowali map, na brzeg zszed pukownik Van Fleet, dowdca puku. Wyldowa wraz z czwartym rzutem onierzy, w ktrego skad wchodziy 237 i 299 Bataliony Saperw. Van! wykrzykn Roosevelt. Jestemy nie tam, gdzie trzeba. Wskaza budynek na play, ktry powinien znajdowa si po lewej stronie. Mamy go po prawej. Wydaje mi si, e

jestemy ponad ptora kilometra na poudnie. Van Fleet uzmysowi sobie, e jak na ironi, znaleli si w miejscu, gdzie chcia wyldowa wbrew sprzeciwom ludzi z marynarki, ktrzy twierdzili, e jest to niemoliwe ze wzgldu na zbyt pytk wod. Musielimy, nie zwlekajc, podj wan decyzj napisa Van Fleet czy naley przerzuci puk o mil wzdu play i realizowa pierwotny plan, czy raczej ruszy groblami

znajdujcymi si naprzeciwko miejsca, gdzie wyldowalimy. onierze z o cerami na czele zaczli ju pokonywa wa ochronny wydmy, podczas gdy saperzy wysadzali z przodu zapory. I wtedy Roosevelt mia powiedzie: Tu zaczynamy wojn!. Van Fleet utrzymuje jednak, e byo inaczej. W nie opublikowanych wspomnieniach napisa:
To ja podjem decyzj.

Ruszamy w gb ldu rozkazaem. Znalelimy si w sabym punkcie

wroga, wic wykorzystajmy to.6

Wane byo nie to, kto podj decyzj, ale e odbyo si to bez sprzeciwu czy duszych dyskusji. Decyzja okazaa si suszna i dowioda, e wysze dowdztwo potra dostosowa si do okolicznoci. Simmons i MacNeely natychmiast wydali rozkaz zlikwidowania punktw oporu wroga na play, przygotowujc si do zdobycia wschodnich wylotw drg numer 1 i 2, a potem przebycia grobli, by nastpnie

skierowa si na zachd. Najpierw jednak musieli przeprowadzi swoich ludzi przez wa ochronny i wydmy. Saperzy przybyli tu za pierwszym rzutem piechoty i rwnie wyldowali naprzeciwko wyjcia numer 2. Byli silniej ostrzeliwani ni ich poprzednicy i od razu zauwayli, e miejsce, do ktrego zmierzaj, to nie ten punkt, ktry ogldali na makietach w Anglii. Zorientowali si take, e zostan wysadzeni w wodzie po pas, zaczli wic oprnia

bagae. Sierant Richard Cassiday wspomina, e pierwsze poszy kartony papierosw. On sam mia sze inny onierz zabra ich a dziesi. Cassiday rozerwa karton, wyj jedn paczk, a reszt wyrzuci. Podobnie zrobili pozostali. Brodzilimy na odzi po kolana w papierosach wspomina. 7 Druyny saperw skaday si z piciu ludzi z marynarki (specjalistw od niszczenia zapr podwodnych) i dwch lub trzech z piechoty. Takich

druyn byo dziesi. Kady saper nis na plecach od dwudziestu do trzydziestu piciu kilogramw materiaw wybuchowych: trotylu albo mieszanki C (plastiku wybuchowego wynalezionego przez Brytyjczykw, ktry wyglda jak kostka myda; mona go byo zapali lub w odpowiedni sposb detonowa). Saperzy z marynarki byli starsi ni wikszo onierzy biorcych udzia w operacji; zostali przewanie przeszkoleni przez grnikw z zachodnich

rejonw Stanw Zjednoczonych prawdziwych specjalistw w dziedzinie materiaw wybuchowych. Saperzy z marynarki, zwani rwnie pszczoami morskimi, byli odpowiedzialni za likwidacj zapr znajdujcych si najbliej morza, czyli tych, ktre jako pierwsze zostayby zakryte przez fale podczas przypywu. W razie koniecznoci pracowali pod wod (cho nie mieli takiego specjalistycznego sprztu,

jakim dysponuj wspczeni nurkowie). Orval Wake eld wspomina, jak o cer rekrutujcy ochotnikw do podwodnych druyn saperskich zapewnia ich, e oddziay te bd miay zasadnicze znaczenie dla sukcesu inwazji, dowiody tego podobne akcje na Pacyfiku. Tumaczy nam te, e to wyjtkowo niebezpieczna suba, e potrzebuj dobrych pywakw i przejdziemy specjalne szkolenia praktyczne i teoretyczne,

dobrze nas przygotuj do akcji na plaach. Bdziemy zajmowa si zaporamipuapkami i minami. Nie musielibymy take odbywa suby KP (Kitchen Police kuchenna suba), co byo dla nas korzystne. Wszystko to okazao si prawd. Podczas gdy schodzcy na brzeg onierze 4 Dywizji omijali nadbrzene przeszkody na Utah, druyna Wake elda przygotowywaa je do wysadzenia. Saperzy rozmiecili adunki wybuchowe, poczyli je

kablem i na haso Ogie w doku! dokonali detonacji. Potem podeszli pod wa ochronny, zaszyli si w okopie i po prostu obserwowali, co si dzieje na play. Bezporednio po wyldowaniu naszych jednostek onierze biegali, miotali si, omijali przeszkody. I nagle w tym ruchu pojawi si porzdek jak w ulu. odzie mogy ju pokona zapory. Buldoery spychay piach pod wa, a pojazdy koowo-gsienicowe i czogi mogy przedosta si w gb ldu. To wszystko

przypominao teraz mrowisko. 8 Rwnoczenie saperzy z wojsk ldowych zajli si zaporami pooonymi na dalszym odcinku play. Umiecili pod nimi adunki, a take przy pojedynczych palach z przyczepionymi minami i bramach belgijskich, i podczyli kable do zapalarki, by wysadzi wszystkie przeszkody jednoczenie. Sierant Al Pikasiewicz z 237 Batalionu Saperw, wsplnie z kolegami podoyli adunki pod ca

grup zapr, poczyli je kablem i pobiegli w kierunku wau ochronnego, eby dokona detonacji. Ogie w doku! krzyknli. Tu przed eksplozj wspomina Pikasiewicz kiedy bylimy przy wale, przypyno par odzi desantowych. Opaday rampy i zbiegali po nich ludzie, nie zdajc sobie sprawy z tego, co ich czeka. Kiedy usyszeli nasze krzyki i woania, padli na ziemi tu za zaporami. Mj Boe powiedziaem do Jimmyego Graya, lekarza.

Rzuciem si w tamt stron, zaczem ludzi szarpa za plecaki z racjami ywnociowymi i wrzeszcze: Spieprzajcie std, bo adunki zaraz wybuchn! Odcignem z szeciu ludzi, ostrzegem pozostaych i pobiegem w kierunku wau. Oddaliem si cztery do piciu metrw, kiedy wszystko wyleciao w powietrze, a odamek uderzy w mj hem. Druyna zabraa si do pracy przy zaporach bliej wau, by wykona zadanie, zanim rozpocznie si

przypyw. By tam genera Roosevelt opowiada sierant Cassiday. Chodzi tam i z powrotem wzdu play z nieodczn laseczk. Zawoaem: Niech ten facet padnie na ziemi, bo inaczej zginie! A kto odkrzykn: Wiesz, kto to jest?! Odparem: Wiem, to Roosevelt i zaraz wyleci w powietrze. Genera odszed, a druyna wysadzia zapory. 9 W cigu niespena godziny saperzy oczycili osiem szlakw szerokoci pidziesiciu metrw i

zaczli rozglda si za nie tknitymi jeszcze przeszkodami. Nastpnie 237 Batalion zabra si do wysadzania wau ochronnego, by utorowa drog dla pojazdw. Po wybuchu czogi z lemieszami z 70 Batalionu Czogw zgarny gruz. Nad gowami saperw cay czas przelatyway pociski 88 mm, wikszo z nich spadaa jednak do wody Niemcy nadal koncentrowali si, bez wikszych rezultatw, na ostrzale nadpywajcych odzi

desantowych. Starszy marynarz Martin Gutekunst by specjalist od cznoci; zosta przydzielony do saperw morskich. Wspomina, e po usuniciu zapr i zrobieniu wyomu grupa odwaniejszych i bardziej zuchwaych saperw ruszya na drug stron wau i zmusia Niemcw, by si poddali. Gutekunst przyczy si do kolegw. Zobaczylimy wiele niemieckich stanowisk artyleryjskich, osonitych betonowymi cianami i

zadaszonych. Wewntrz bunkrw namalowana bya panorama, odpowiadajca tej, ktra rozcigaa si na zewntrz, a w murach znajdoway si wskie otwory strzelnicze. Nie byo jednak nikogo, kto by przez nie strzela; onierze Wehrmachtu albo si poddali, albo uciekli groblami w gb ldu. 10 Saperzy z 237 Batalionu przeszli przez wyrwy w wale ochronnym za czogami wyposaonymi w lemiesze, wspili si na wydmy i

zobaczyli tablice z napisem: Achtung Mienen. Z tyu napierao na nich tyle czogw i onierzy, ktrzy chcieli wydosta si z play i ruszy w gb ldu, e saperzy musieli posuwa si naprzd. Ci ludzie szli jako pierwsi opowiada sierant Vincent Powell z dwiecie trzydziestego sidmego. I nagle tra li na miny S, skaczce Betty, ktre wyskakiway z ziemi i eksplodoway. onierze zaczli krzycze i biec z powrotem ku play, zalani

krwi. I wtedy czogi. 11

nadjechay

O 6.45 czogi DD wci zmagay si z falami, pync ku play. Miay wyldowa, zanim zejd na brzeg oddziay szturmowe, ale nie byy pierwszymi czogami, jakie pojawiy si na play. Przed nimi na ld dotary Shermany, wchodzce w skad Kompanii C 70 Batalionu Czogw pod dowdztwem kapitana Johna Ahearna i przywiezione przez odzie LCT. Shermany rozpoczy ostrza jeszcze

przed przybiciem do brzegu. Ahearn prowadzi drug maszyn w pierwszej LCT; przed nim by czog, ktrym dowodzi porucznik Owen Gavigan. Wodoszczelne czogi przebyy pas wody o gbokoci ptora metra, po czym Ahearn przekaza saperom cztery Shermany wyposaone w lemiesze, a pozostae czternacie Shermanw podzieli na dwie grupy. Sobie pozostawi dowdztwo nad jedn grup, a drug powierzy porucznikowi Yeomanowi.

Skierowa si ze swoj grup na lewo, szukajc miejsca, w ktrym mgby przejecha przez wa, Yeoman z kolei ruszy w prawo. Ahearn znalaz wyrw w wale, skierowa si w tamt stron i natkn si na Goliata. Goliatw uyto pod Anzio, ale on nie by we Woszech i nie mia pojcia, co to za maszyna. Na szczcie, pojazd, ktry mia przed sob, by unieruchomiony. Jak si pniej okazao, jego system zdalnego sterowania zosta uszkodzony podczas

bombardowania. Ahearn przeprowadzi swoje czogi przez wyrw w wale. Rozejrza si i zobaczy z poudniowej strony niemiecki punkt obronny. Wystrzeli do niego kilka pociskw. Wwczas z bunkra zaczli wychodzi Niemcy, co najmniej kilka tuzinw, z rkami podniesionymi do gry, i biegiem rzucili si w kierunku Ahearna. Kiedy wyszed z czogu, by wzi ich do niewoli, zaczli krzycze do mnie: Achtung Mienen! i pokazywa, ebym nie jecha

dalej. Poleciem im maszerowa w kierunku drogi, a tam jecw przekazalimy piechocie. Nie byli to jednak Niemcy, lecz onierze Batalionw Wschodnich z Gruzji i innych republik Zwizku Radzieckiego. Potem Ahearn skierowa si na poudnie, drog, ktra skrcaa w gb ldu, do Pouppeville. Wzdu wydm biega natomiast polna droga. Kapitan wysa pi czogw z porucznikiem Tigheem w kierunku Pouppeville, ktre,

jak przypuszcza, powinno ju by w rkach 101 Dywizji Powietrznodesantowej. Sam z dwoma maszynami pojecha dalej na poudnie, by sprawdzi, czy s gdzie jeszcze jakie niemieckie bunkry, ktre naleaoby zdoby. Jego czog najecha na min, ktra uszkodzia lew gsienic. Ahearn powiadomi Tighea przez radio, e jest unieruchomiony, wyskoczy z maszyny i ruszy pieszo, by rozejrze si w terenie. Wszed, niestety, na min S.

Wybuch rzuci go na ywopot. Ahearn mia poranione nogi i przez jaki czas by nieprzytomny. Zaoga rozpocza poszukiwania dowdcy. Zauwayli go, gdy zacz krzycze, ostrzegajc ich przed minami. onierze wrcili do czogu po dug lin, rzucili j rannemu i wycignli go w bezpieczne miejsce. Noszowi zanieli Ahearna do prowizorycznego szpitala polowego, tam amputowano mu stop. Pniej dowiedzia si od saperw, e z tego terenu

usunito pitnacie tysicy min typu S. 12 Porucznik Elliot Richardson dowodzi jednostk medyczn, ktra wyldowaa wraz z czwartym rzutem desantu. Zszedem na brzeg z moimi ludmi. Na pla spaday pojedyncze pociski, ale nie byo tego wiele, bo wikszo niemieckich dzia nie nadawaa si ju do uytku. Wspiem si na wydm i rozejrzaem dookoa. Teren by zastawiony zasiekami, a jaki ranny o cer, ktry

wszed na min przeciwpiechotn, wzywa pomocy. Richardson zastanawia si przez chwil. Wkroczenie na zaminowany obszar byo oczywicie ryzykowne. Niemniej jednak zdecydowaem si pj. Ostronie stawiajc kroki, podszedem do rannego, wziem go na rce i wyniosem. Ludzie Richardsona pooyli o cera na nosze i zabrali do punktu medycznego na play. To by mj chrzest bojowy

 powiedzia Richardson. Uznaem, e tak wanie powinienem postpi. 13 Kapitan George Mabry, o cer operacyjny S-3 z 2 Batalionu 8 Puku Piechoty, przeby wydmy i wraz z kilkoma onierzami Kompanii G znalaz si na polu minowym. Trzech ludzi weszo na miny S. Pukownik Van Fleet tak to opisa:
Mabry mia do wyboru: wycofa si na pla albo kontynuowa

natarcie. Kada

z tych moliwoci

oznaczaa minowe.

przejcie Mabry

przez wybra

pole atak.

Strzelajc, przebieg dwadziecia trzy metry w kierunku okopu wroga. Cz Niemcw , ktrzy stawiali opr,

zgina; pozostali woleli si podda. Nastpnie zebra garstk ludzi z

Kompanii G, zada dwch czogw i zaatakowa spory bunkier, strzegcy grobli przy wyjciu numer 1.14

Sierant Pike z Kompanii E przyczy si do grupy Mabryego. Kapitan prowadzi ludzi grobl w kierunku

Pouppeville. Po drodze natknli si na porucznika Tighea z 70 Batalionu Czogw. Tighe straci trzy Shermany, ktre najechay na miny, ale z dwoma pozostaymi ostronie posuwa si dalej. Mabry wysun si ze swoimi piechurami na czoo. Narzuca due tempo, poniewa byli wystawieni na ostrza modzierzy, jednoczenie jednak wymaga od wszystkich szczeglnej ostronoci ze wzgldu na miny. Kiedy dotarli do mostu

nad przepustem, domylili si, e Niemcy przygotowali go do wysadzenia, i rzeczywicie wkrtce zwiadowcy donieli, e widzieli ukrytych w kanale niemieckich onierzy. Mabry wysa swoich ludzi na zatopione pola, eby podkradli si z obu stron przepustu. Niemcy poddali si bez walki. Wtedy poleci im rozmontowa przygotowane do zdetonowania adunki, wysa jecw na pla, a sam ruszy w dalsz drog. 15 Po zaadowaniu jecw do odzi desantowej, ktra miaa

ich dostarczy na pokad transportowca Bayfield w celu przesuchania, onierze Mabryego zgosili si do Van Fleeta. Bya 9.40. Van Fleet skontaktowa si przez radiostacj z generaem Bartonem na Bayfieldzie i poinformowa go: Jestem na brzegu z pukownikiem Simmonsem i generaem Rooseveltem, posuwamy si powoli do przodu. Gdy na play pojawi si kolejny transport onierzy, Van Fleet i Roosevelt skierowali ich do wyrw w wale ochronnym z

rozkazem, eby ruszyli w gb ldu. W tej chwili najwikszym problemem by tok na play. Przybywao na ni zbyt wielu ludzi i zbyt wiele pojazdw, a za mao byo przej w wale. Sytuacj pogarsza jeszcze nkajcy co jaki czas ostrza artyleryjski i wszechobecne miny. Mimo to o 10.45 Van Fleet zameldowa przez radiostacj Bartonowi: Wszystko przebiega dobrze. Teren play zosta stosunkowo dobrze zabezpieczony, a rezerwowe bataliony schodziy na

brzeg. 16 Mabry tymczasem posuwa si wzdu grobli. Zaleca zwiadowcom ostrono, a sierantowi Pikeowi powiedzia: Spadochroniarze mieli opanowa Pouppeville, ale moe jeszcze nie zdyli. Lepiej nie strzelajmy do adnych spadochroniarzy. Zwiadowcy dotarli do zachodniego kraca zatopionych pl. W miejscu, gdzie grobla si koczya, zobaczylimy zarola i par drzew wspomina Pike. Wtedy ujrzaem hem, ktry

chwil potem znikn. Powiedziaem wic kapitanowi Mabryemu, e widziaem za krzakami hem, a on zapyta, czy nalea do Amerykanina czy Niemca. Odrzekem, e nie wiem, bo nie zdyem si przyjrze. onierze wystrzelili pomaraczow rakiet jako sygna rozpoznawczy. Wtedy ci faceci podnieli si i pierwsz rzecz, jak zobaczylimy, byy naszywki z amerykask ag na ich ramionach. Byli to dwaj spadochroniarze. Zapytali: 4

Dywizja?, a my potwierdzilimy. 17 Jednym ze spadochroniarzy by porucznik Eugene Brierre ze sto pierwszej. Przywita si z Pikeem i spyta: Kto tu dowodzi? Mabry podszed i powiedzia, e on. Brierre na to: Genera Taylor jest tu niedaleko w Pouppeville i chciaby si z panem spotka. Bya 11.10. Dywizje 101 i 4 wreszcie si poczyy. Wyjcie numer 1 byo w rkach Amerykanw. 18

Mabry naradzi si z Taylorem, ktry zdecydowa, e rusza dalej, kapitan za skierowa si przez Pouppeville ku Ste-Marie-duMont. W Pouppeville natkn si na ciaa okoo czterdziestu niemieckich onierzy, wiadectwo walki, jak stoczyli tu spadochroniarze 101 Dywizji. W pobliu SteMarie-du-Mont Mabry odstpi porucznikowi Louisowi Nixonowi dwa czogi (szczegy w dalszej czci ksiki), a potem pomg spadochroniarzom opanowa

miasteczko. 4 Dywizja i przydzielone jej dodatkowe jednostki wci jeszcze schodziy na brzeg. Najwikszych problemw przysparzao im samo morze, a nie Niemcy. Fale miotay odziami, przeleway si ponad burtami i zaleway onierzom twarze, tak e wyczerpani, nie mogli si doczeka, kiedy wreszcie wysid. odzie kryy jak pluskwy, ktre szukaj sobie miejsca wspomina szeregowy Ralph Della-Volpe. Zjadem superwielkie

niadanie, przekonany, e to mi dobrze zrobi, ale w caoci je zwrciem. 19 Podobnie reagowao wielu innych. Marvin Perrett, osiemnastolatek ze Stray Przybrzenej, pochodzcy z Nowego Orleanu, by sternikiem na odzi Higginsa, wybudowanej zreszt w jego rodzinnym miecie. Kiedy trzydziestu onierzy 12 Puku 4 Dywizji, ktrych wiz na pokadzie, odwrcio gowy w jego stron, by unikn rozpryskujcej si fali, zobaczy na ich twarzach

smutek i lk. Tu przed nim sta kapelan. Perrett ca uwag skoncentrowa na tym, by utrzyma swoj d w szeregu innych, gdy nagle kapelan zwymiotowa niadanie. Niesione wiatrem nie strawione jajka, kawa i kawaki bekonu znalazy si na twarzy Perretta. Kto z zaogi zaczerpn wody do wiadra i chlusn ni na sternika. No jak, sze e? zapyta. wietnie odpar Perrett. Zrb to jeszcze raz. Tamten posusznie

wypeni polecenie, a ludzie z piechoty wybuchnli miechem. To rozadowao napicie stwierdzi Perrett. 20 Sierant John Beck z 87 Batalionu Modzierzy zay pastylki przeciwko chorobie morskiej, ktre jednak nie podziaay, wyrzuci wic pozostae. Te jednak, ktre pokn, miay nieoczekiwany efekt sprawiy, e podczas przeprawy Beck zasn. Kiedy zblialimy si do brzegu, obudziy mnie wybuchy pociskw

wspomina. Mj najlepszy kumpel, sierant Bob Meyers z New Castle w stanie Pensylwania, rwnie zay troch tych piguek i postrada zmysy. Do dzi nie przyszed do siebie. Uczestniczy w inwazji na Normandi i nic z tego nie pamita!21 (Kto postanowi rozda onierzom te piguki, pozostaje jedn z tajemnic DDay. Otrzymay je take oddziay powietrznodesantowe i wielu spadochroniarzy skaryo si potem, e byli po nich senni.

Nigdy nie podawano ich podczas akcji wiczebnych, cho zdarzao si, e morze byo rwnie wzburzone jak 6 czerwca.) Kiedy paskodenna d o kwadratowym dziobie podskakiwaa na falach, jeden z amerykaskich onierzy o pozieleniaych twarzach wyrazi uczucia wszystkich swoich kolegw, mwic: Ten skurwysyn Higgins nie ma si czym chwali!. 22 Pukownik Russell Red Reeder dowodzi 12 Pukiem

Piechoty, ktry mia wyldowa o 10.30. Przez pierwsze cztery godziny inwazji usiowa obserwowa z LCI brzeg oddalony o sze kilometrw, jednak z powodu dymu i mgy niewiele mg zobaczy. Wskazwki zegarka tkwiy w miejscu napisa. Czas pomidzy szst trzydzieci a chwil ldowania, czyli dziesit trzydzieci, to byy najdusze godziny w moim yciu. Dwunasty mia zej na brzeg na pnoc od rejonu ldowania smego, ale

sternicy na rozkaz Roosevelta wysadzili kolejne partie onierzy tu za 8 Pukiem, dwa kilometry na poudnie od planowanego miejsca desantu. To nie ma znaczenia owiadczy pukownik Reeder, kiedy odkry pomyk. Wiemy, gdzie i! Poprowadzi swoich ludzi przez wyrw w wale na szczyt wydmy i tam zobaczy Roosevelta. Red, groble prowadzce w gb ldu s zablokowane! zawoa genera. Spjrz tylko! Caa kolumna dipw i

wszystkie stoj w miejscu. Reederowi wydao si, e Roosevelt wyglda na zmczonego, a przy tym ciko opiera si na lasce, co jeszcze potgowao to wraenie. 23 Bezporednim celem Reedera byo St-Martin-deVarreville, gdzie pukownik mia nadziej poczy si z 82 Dywizj Powietrznodesantow. Po jego prawej stronie znajdowao si wyjcie numer 4, ktrym powinien si uda, ale wschodni kraniec wyjcia

numer 2 nie zosta opanowany i od pnocy ostrzeliwaa go niemiecka artyleria cztery armaty 155 mm, znajdujce si w St-Marcouf. Reeder mgby poprowadzi swj puk prosto do grobli i przeby ni mokrada. Gdyby jednak tak postpi, jego ludzie staliby si celem dla Niemcw. W adnym wypadku nie mg ruszy grobl numer 2; toczyy si na niej dipy, ciarwki i onierze. Pozostawao mu tylko przeci na przeaj zalane tereny, kierujc si

wprost ku St-Martin-deVarreville. Reeder podj decyzj. Idziemy przez zalewisko! krzykn. Zauway podpukownika Charlesa Chucka Jacksona, dowodzcego 1 Batalionem, i da mu znak rk. Jackson podobnie oceni sytuacj i natychmiast wyruszy w drog. 24 Z Jacksonem by sierant Clifford Sorenson. Wspomina: Zwiad powietrzny oceni, e woda na zalanych polach, poza rowami irygacyjnymi,

siga kostek, natomiast w rowach wynosi miaa okoo p metra. C, powanie si pomylili. W niektrych miejscach woda sigaa nam do pasa, a w rowach nawadniajcych powyej gowy. Niektrzy miakowie przepywali rowy, potem przerzucali liny z karabiczykiem i przecigali pozostaych na drug stron. To tyle, jeli chodzi o rozpoznanie lotnicze. Batalion wdrowa przez zalewisko prawie dwa kilometry. Brnlimy i

brnlimy opowiada Sorenson. Od czasu do czasu pad jaki strza, ale nie rani nikogo. Skupialimy si na tym, eby nie uton, bo dno byo liskie i zdradliwe. Mona si byo wywrci i uton z caym tym sprztem. Czuem, jak ogarnia mnie wcieko. Najpierw przy brzegu prbowaa mnie utopi marynarka, a teraz, na zalewisku armia. Wciekaem si bardziej na naszych dowdcw ni na Niemcw, ktrzy, jak dotd, jeszcze nic zego mi nie

zrobili. 25 Marsz trwa trzy-cztery godziny, a nawet duej, ale obyo si bez strat. Kiedy batalion dotar na suchy teren, Reeder da znak Jacksonowi, eby skrci w prawo i zmierza do StMartin-de-Varreville. Jackson tak zrobi. Batalion doszed do skrzyowania, tam dosta si pod ostrza artyleryjski i ludzie rozbiegli si, szukajc schronienia. Grobl nr 2 nadjecha dip z generaem Rooseveltem, ktry siedzia na masce. Genera zauway

pukownika Jacksona. No, jak tam, Chuck? zapyta. Jackson zreferowa, jak wyglda sytuacja. Chodmy na czoo zasugerowa Roosevelt. Jestemy na czele odpar Jackson. Widzi pan tych dwch [pidziesit metrw z przodu]? To gwni zwiadowcy Kompanii A. No to pogadamy z nimi zaproponowa genera. Po rozmowie zwiadowcy ruszyli do przodu, a za nimi

pomaszerowa batalion. 26 Pnym popoudniem 8 Puk Piechoty wraz ze wspierajcym go 22 Pukiem poczyy si z 82 Dywizj Powietrznodesantow w StMartin-de-Varreville i StGermain-de-Varreville. Oddziay rozoyy si tam na noc i cho nie wykonay wszystkich zada wyznaczonych na ten dzie, ludzie byli zadowoleni, e s ju w Normandii i nawizali kontakt z osiemdziesit drug. Tymczasem 12 Puk

Piechoty dotar do celu, ktry mia osign w D-Day. Kapitan Mabry przeprowadzi swoich onierzy przez SteMarie-du-Mont, by na noc zajli pozycje na pnoc od Les Forges. Kompania K wysaa pluton zwiadowczy do Chef-du-Pont z zadaniem nawizania kontaktu z 82 Dywizj Powietrznodesantow, tak wic przed zmierzchem dwunasty poczy si z obiema jednostkami spadochronowymi. Tak due postpy

atakujcych batalionw byy moliwe take dziki wsparciu, jakiego udzielay okrty. Gdy tylko obserwatorzy towarzyszcy jednostkom 4 Dywizji napotykali na drodze artyleri albo czogi niemieckie, powiadamiali o tym artylerzystw z pancernikw i krownikw, proszc o pomoc w przeamywaniu oporu. Piloci samolotw rozpoznawczych rwnie poredniczyli w przekazywaniu takich informacji. Wwczas

marynarka otwieraa ogie. Porucznik Ross Olsen by o cerem artyleryjskim na Nevadzie. Pamitam, e nasze dziaa 127 mm strzelay tak intensywnie, e zacza z nich schodzi farba i spod spodu wyzieraa bkitna stal. Musielimy na chwil przerywa ostrza, eby pozbiera z pokadu puste uski po pociskach. Zwykle adowalimy je do skrzy, ale tego dnia wyrzucalimy za burt, bo ograniczay ruchy wieyczek dzia. W pewnej chwili Nevada

miaa ostrzela obiekt, mierzc do niego niemal na wprost ze wszystkich dzia, zarwno 355 mm, jak i 127 mm. T salw Olsen przypaci cakowit utrat suchu w prawym uchu i pidziesicioprocentow w lewym; od tej pory musia nosi aparat suchowy. Ostrza zniszczy take motorow d ratunkow dugoci omiu metrw, znajdujc si na pokadzie szalupowym, wywali drzwi mesy, spowodowa, e odpada warstwa izolacyjna

na grodzi i rozprysy si prawie wszystkie arwki w obudowie su tu na lewej burcie. 27 Powanie ranni onierze, zarwno niemieccy, jak i amerykascy, byli przewoeni na wiksze okrty przez powracajce odzie desantowe. Sanitariusz Vincent del Giudice suy na transportowcu Bayfield. Cay dzie mia pene rce roboty, zajmowa si mnstwem rannych, ale szczeglnie dwaj utkwili mu w pamici. Jednym z nich by p-Meksykanin,

p-Amerykanin, ktry mia niezwykego pecha, bo wszed na dwie miny S jednoczenie. Niemieccy lekarze zaoyli mu opaski zaciskowe na obie nogi i rce, ale wyparci przez amerykaski patrol, pozostawili go na polu. Zosta zabrany przez amerykaskich noszowych, a potem przewieziony na Bayfield, lecz przez cay ten czas nie zdjto mu opasek, wskutek czego wywizaa si gangrena. Del Giudice asystowa podczas operacji, kiedy amputowano mu jedn nog

poniej kolana, drug ponad kolanem i obie rce. onierz mia take rany brzuszne, ktre Del Giudice oczyci. By to bardzo przykry widok powiedzia Del Giudice. Facet jednak si nie skary. Wyglda na zrezygnowanego. Obudzi si z narkozy, spojrza na swoje cztery kikuty, zamkn oczy i znowu zapad w sen. Pniej Del Giudice zajmowa si rannym niemieckim kapralem, wysokim, szczupym, do przystojnym facetem o

jasnych wosach. Zosta ranny w praw rk: do i dyndajce na niej palce byy poczerniae. Sanitariusz amputowa mu palce, posypa do rodkiem odkaajcym i w nagrod otrzyma umiech oraz danke schn!28 Porucznik Jahnke strzela do zbliajcych si Amerykanw, ukryty w prowizorycznej ziemiance na wydmach. Zauway go czogista i ostrzela okop ze swego dziaa 75 mm. Niemiec prawie zosta pogrzebany

ywcem. Nagle poczu, e kto go odkopuje. Okazao si, e by to amerykaski onierz. Za walk na Froncie Wschodnim Jahnke otrzyma Krzy elazny. Teraz jednak wola raczej rzuci si do ucieczki ni dosta do niewoli. Dostrzeg pistolet maszynowy na ziemi i sign po niego. Amerykanin odepchn go i powiedzia cicho: Spokojnie, Szwabie. Odesa Jahnkego, z rkami zaoonymi na karku, do obozu dla jecw,

tymczasowo zorganizowanego na play. Tam Jahnke ponownie zosta ranny, ale tym razem przez pocisk niemiecki. 29 Saper marynarki, Orval Wake eld, sta przy wale ochronnym. Opowiada, e w poowie popoudnia plaa zamienia si z pustego terenu, obstawionego zaporami, w mae miasto. Wida byo, e dobrze wykonalimy swoj robot; po jednej stronie plaa zostaa cakowicie oczyszczona i nic nie przeszkadzao ju odziom

desantowym. Stwierdzilimy wic, e by to udany dzie, cho nikt nam za to nie podzikowa. Pytano nas: kto wy jestecie, chopcy? Co robicie? Sternicy nie przepadali za nami, bo zawsze mielimy przy sobie duo materiaw wybuchowych. Kiedy za schodzilimy na ld, o cerowie armii cigle si dopytywali, co na ich terenie robi ludzie z marynarki.

Jaki lekarz w stopniu o cera armii zauway druyn Wake elda i zawoa, e potrzebuje ochotnikw do przeniesienia rannych na brzeg, do punktu ewakuacyjnego. Powiedzia:

Panowie, zamierzacie tu tak siedzie, czy zgosicie si do pomocy? Nie bardzo podoba nam si ten pomys, dopiero co odbieglimy z miejsca eksplozji, ale ostatecznie zgodzilimy si mu pomc. Zanielimy rannych na brzeg. Cigle nadlatyway niemieckie pociski. Znalazszy si tam, Wake eld zauway, e na brzeg schodz ju nie masy ludzi, ale zjeda niezliczona liczba pojazdw. Potem ujrza niezapomniany widok: Nagle na horyzoncie, nad

oceanem, pojawia si jakby chmura, ktra zbliaa si w naszym kierunku. Kiedy znalaza si nad nami, wypeniaa ju cae niebo. Nadlatyway szybowce, ktre miay samodzielnie wyldowa w gbi ldu. 30 Posiki przybyway z morza i z powietrza. Plaa Utah bya opanowana. Rano Amerykanie mieli odci pwysep Cotentin od reszty kontynentu, zdoby Cherbourg i zmierza do zakoczenia wojny, by wrci wreszcie do domu.

O zmierzchu Wake eldowi przysza do gowy najwaniejsza myl tego dnia. Brnc o wicie w wodzie po piersi, zauway, e nogi uginaj mi si w kolanach. Pomylaem, e to ze strachu. Potem jednak odkry, e torby z adunkami wybuchowymi s pene wody i e niesie ponad pidziesit kilogramw. Odci ciar i pozby si go, a potem przystpi do pracy. Kiedy przez moment przyszo mi do gowy, e sobie nie poradz, e jestem tchrzem, a potem

jednak stwierdziem, e dam rad nie wyobraacie sobie, jak wspaniale si poczuem. Po prostu zrozumiaem, e owszem, zdoam wykona to, czego si podjem. Oglnie rzecz biorc, straty byy zaskakujco niewielkie. Puki 8 i 22 doliczyy si jedynie dwunastu zabitych i stu szeciu rannych. 12 Puk straci szedziesiciu dziewiciu ludzi. Prawie wszyscy oni ucierpieli na skutek min: morskich albo ldowych, gwnie diabelskich

min typu S. 4 Dywizja poniosa cisze straty podczas akcji wiczebnych (podczas katastrofy w Slapton Sands zgino lub zostao rannych niemal dwadziecia razy wicej onierzy ni 6 czerwca). Rwnie zaskakujce byo tempo, w jakim 4 Dywizja i przydzielone do niej jednostki zeszy na brzeg. Naley przypisa to dobrej organizacji, szkoleniu i umiejtnociom ludzi biorcych udzia w akcji, zarwno wojsk ldowych,

marynarki, lotnictwa, jak i Stray Przybrzenej. Udao im si przezwyciy logistyczne problemy, ktre wydaway si nie do rozwizania. W D-Day, w cigu pitnastu godzin, Amerykanie wysadzili na brzeg ponad dwadziecia tysicy onierzy i tysic siedemset pojazdw. Genera Jodl ocenia, e desant trzech dywizji na teren Francji zajby aliantom sze-siedem dni. Na samej tylko play Utah, liczc wycznie dywizje powietrznodesantowe,

Amerykanie dokonali tego w jeden dzie. D-Day by wielkim sukcesem 4 Dywizji i przydzielonych jednostek. Zdobyto prawie wszystkie wyznaczone obiekty, cho trzeba byo porzuci pierwotny plan akcji jeszcze przed ldowaniem pierwszego rzutu onierzy. Wraz z zapadniciem nocy dywizja bya ju przygotowana do rozpoczcia dziaa o wschodzie soca 7 czerwca, by zdoby Montebourg, a potem ruszy na Cherbourg.

Miaa tam stoczy znacznie cisze walki ni na plaach pwyspu Cotentin i wyrni si podczas kampanii w Zachodniej Europie, powstrzymywaniu niemieckiej kontrofensywy pod Mortain, wyzwoleniu Parya, w walkach w lesie Hrtgen i w bitwie o wybrzuszenie. 31 Wiele przyczyn zoyo si na sukces 4 Dywizji w D-Day, a jedn z nich bya na pewno przesadna wiara Niemcw, e aliantw zatrzymaj pola minowe, zalane tereny i stae umocnienia i e nie trzeba do

tego specjalnie przeszkolonych oddziaw. Wane okazao si rwnie bombardowanie, a take ostrza okrtowy, ktry trwa potem jeszcze cay dzie. Naley te doceni rol generaa Roosevelta i jego pukownikw, ludzi takich jak Van Fleet, Reeder i Jackson, ktrzy potra li podj waciwe decyzje. Nieocenionym heroizmem wykazali si modsi o cerowie, tacy jak kapitanowie Ahearn i Mabry. Czwarta zawdzicza

swj sukces przede wszystkim jednostkom powietrznodesantowym, zrzuconym na tyach Niemcw. Spadochroniarze opanowali wszystkie zachodnie wyjcia z play. Unieszkodliwili baterie, ktre mogy otworzy ciki ogie w kierunku play Utah. Jak im si to udao i dlaczego byli tacy szczliwi, kiedy udao im si poczy z 4 Dywizj to zupenie oddzielna historia.

Rozdzia 16 Nous restons ici Spadochroniarze na pwyspie Cotentin

O wicie spadochroniarze z 82 i 101 Dywizji

Powietrznodesantowych byli rozproszeni na obszarze, ktry rozciga si dziesi kilometrw na poudniowy zachd od ujcia Douve po pnocny kraniec Carentan, dwadziecia kilometrw na pnocny zachd od Carentan do Pont-lAbb i dwadziecia na pnocny wschd w kierunku Ravenoville na wybrzeu. Wielu z nich nie wiedziao, gdzie si znajduje. Poszczeglne jednostki prawie nie miay ze sob cznoci. Wikszo zebraa si w grupy liczce od szeciu

do pidziesiciu spadochroniarzy w paru przypadkach byli to sami o cerowie, w innych tylko szeregowcy z podo cerami. Grupy te byy przewanie niejednolite, skupiay spadochroniarzy z rnych kompanii, batalionw, pukw, a nawet dywizji. Dowdcy, majcy pod komend nie znanych sobie onierzy, wykonywali wic akcje, do ktrych tamci nie byli wyznaczeni i do ktrych nie zostali przygotowani. W konsekwencji

spadochroniarze stoczyli dwadziecia albo nawet wicej potyczek, bez jakiejkolwiek cznoci midzy sob, w wielu przypadkach walczc raczej o uratowanie wasnego ycia ni z zamiarem opanowania wyznaczonego obiektu. Dla wikszoci jednostek powietrznodesantowych DDay by dniem wielkiego zamieszania. Ale wanie dlatego, e Amerykanie byli tak zdezorganizowani, Niemcy nie potra li przedsiwzi odpowiednich

krokw powanie przecenili siy atakujcych, a przy tym nie mogli uzyska od jecw adnych spjnych informacji, ktre pozwoliyby im zorientowa si w sytuacji. Dziki inicjatywie niektrych wyszych i niszych o cerw, czasami podo cerw czy szeregowcw, osiemdziesita druga i sto pierwsza przewanie przezwyciay wszelkie trudnoci i wykonay najwaniejsze zadania opanoway Ste-Mre-glise i

wyjcia z play Utah. Dokonay tego jednak wbrew zasadom sztuki wojennej i czsto w zupenie inny sposb, ni przewidywa plan. Nad tymi wszystkimi dziaaniami nikt nie sprawowa kontroli, poniewa generaowie i pukownicy nie mogli wydawa rozkazw jednostkom, ktre praktycznie si nie uformoway. Grupy, ktre nawizay ze sob kontakt w terenie, nie orientoway si, gdzie waciwie w tej chwili si znajduj i gdzie mog by inne

jednostki, a sytuacj pogarszay jeszcze wszechobecne zdradliwe ywopoty. Problem ten mogaby rozwiza czno radiowa, ale wikszo radiostacji zostaa uszkodzona albo zagina podczas zrzutw, a te, ktre dziaay, nie zawsze speniay swoje zadanie. SCR300 (radiostacja wojsk cznoci), waca czternacie kilogramw, dziaaa w zasigu omiu kilometrw, ale tylko w idealnych warunkach.

Bardziej popularne byy SCR536, ktre wayy tylko dwa i p kilograma (nazywane walkie-talkie, bo mona byo rozmawia przez nie podczas marszu), lecz miay zasig niespena dwch kilometrw. Co gorsza, byy bez trudu zaguszane przez Niemcw. Sierant Leonard Lebenson suy w sztabie generaa Ridgwaya. Na teren Normandii przylecia szybowcem i odnalaz swj punkt dowodzenia, pooony w pobliu maego gospodarstwa

pod Ste-Mre-glise. Tak opisa sytuacj, jak zasta: By tam adiutant Ridgwaya, a take paru o cerw sztabu i dwch czy trzech onierzy. Nasze stanowisko dowodzenia miao koordynowa dziaania, ale w rzeczywistoci nie panowalimy nad niczym. Siedzielimy tam i czekalimy na rozwj wydarze. Ridgway, jako czowiek bardzo odwany i operatywny, by cigle w ruchu, stara si odzyska kontrol nad sytuacj. Nie

moglimy jednak nic zrobi, poza zdobywaniem szcztkowych informacji i prbami oceny sytuacji. Nie otrzymywalimy adnych raportw, nie mielimy telefonw ani radiostacji, nie dysponowalimy nawet kompletem map. Zupenie nie spenialimy naszej roli. 1 John Delury z 508 Puku Piechoty Spadochronowej, znajdujcy si na drugim kocu acucha dowodzenia, wspomina, e wraz z nadejciem witu ogarna go euforia. Ta koszmarna noc

wreszcie si koczya i wci byem przy yciu. Ale uczucie radoci trwao krtko. Kiedy nadszed ranek, stwierdziem, e stracilimy naszego najlepszego sprzymierzeca oson nocy. Nie moglimy si okopa i ewentualnie stawia oporu, bo szkopy miay do dyspozycji czno, rodki transportu, czogi, artyleri i po zlokalizowaniu otoczyliby nas i po prostu poknli musielimy wic dziaa w ukryciu. Szlimy w jakim kierunku, atakowalimy znienacka

Niemcw, zwiewalimy ile si w nogach i to samo robilimy na kolejnej drodze, cay czas prbujc odnale swj puk albo jakie inne wiksze siy. 2 Dla sieranta D. Zanea Schlemmera z piset smego kade pole czy ka stawao si terenem bitwy. Czu si straszliwie opuszczony. W tej sytuacji znalaz sobie dziwnego sprzymierzeca biaobrzow normandzk krow. Schlemmer opowiada: Z zadowoleniem witalimy

widok kadej pascej si krowy, bo wtedy moglimy mie jako tak pewno, e teren nie jest zaminowany. Obserwujc te z natury do dziwne zwierzta, potra limy take wywnioskowa, czy pojawi si kto w pobliu, poniewa wtedy staway i patrzyy w tamtym kierunku w nadziei, e si je wydoi. Cho upyno tyle lat, zachowaem w sercu ciepe wspomnienie miych normandzkich krw z wielkimi oczami i ogromnymi wymionami.

Krowy mogy jedynie wytropi Niemcw, ale nie unieszkodliwi, a spadochroniarzom brakowao broni. Przed poudniem w DDay zebrao si ju wicej onierzy, ale nie mielimy modzierzy; mielimy kilka karabinw maszynowych, zaledwie par bazook, jeszcze mniej radiostacji, troch rodkw medycznych (...) naprawd byo tego wszystkiego niewiele wicej ni kilka granatw i nasze karabiny. 3 Cho nie dysponowali

cik broni, mieli jednak prawdziwego ducha walki i ogromn determinacj. Sierant Sidney McCallum z 506 Puku Piechoty Spadochronowej wraz z sierantem Williamem Adleyem stoczyli typow dla tego terenu walk pod ywopotem. Obaj wanie wyruszyli w drog, gdy zostali ostrzelani z karabinu maszynowego. Zanim padli na ziemi, Adley dosta w gow. Strzelec nadal siek seriami nad nimi, ale nie mg tak pochyli karabinu, by ich

trafi. Gdy kule ciy ywopot nad naszymi gowami, spytaem Adleya, czy le z nim, a on odpowiedzia: Umieram, Mickey, ale na pewno wygramy t cholern wojn, mwi ci! Wygramy j, ty popieprzecu! Kiedy strzelanina ustaa, Bill ju nie y. McCallum zakoczy swoj relacj pytaniem: Czy jest moliwe wiksze powicenie?4 Pnocnymi wyjciami z play Utah, ktre cigny si

mniej wicej kilometr w gb ldu przez zalane pola, byy droga nr 4, biegnca w pobliu St-Martin-deVarreville, i droga numer 3 przebiegajca obok Audouville-la-Hubert. Jedn i drug mia zaj 502 Puk Piechoty Spadochronowej. Podpukownik Robert Cole, dowodzcy 3 Batalionem piset drugiego, przyby na miejsce jako pierwszy. Wyldowa w pobliu SteMre-glise, podczas nocnej wdrwki zebra ludzi okoo siedemdziesiciu piciu

spadochroniarzy ze swojego batalionu, kilkunastu z 506 Puku plus garstk z 82 Dywizji Powietrznodesantowej i wyruszy w kierunku StMartin-de-Varreville. Po drodze wda si w potyczk z niemieckim patrolem; Amerykanie zabili kilku Niemcw, a dziesiciu wzili do niewoli. W St-Martin Cole wysa zwiadowcw, by zbadali stan tamtejszej baterii. Okazao si, e zostaa zniszczona w czasie bombardowa i

opuszczona. Pukownik podzieli wic swoje siy, wysyajc jedn grup, by opanowaa wyjcie numer 3, a drug wyjcie numer 4. O godzinie 9.30 w okolicy Audouville-la-Hubert spadochroniarze zauwayli niemieckich onierzy, ktrzy wycofywali si grobl z play. Amerykanie zabili od pidziesiciu do siedemdziesiciu piciu Niemcw i nie ponieli przy tym adnych strat. W poudnie oba wyjcia byy ju w posiadaniu aliantw.

Kapitan L. Legs Johnson prowadzi patrol grobl ku play, gdy przy jednej z baterii zobaczy niemieckich onierzy, powiewajcych bia ag. Znajdowali si w bunkrze, bdcym czci umocnie przybrzenych; byli to starsi ludzie, ktrzy waciwie nie powinni ju suy w wojsku. Zgodzilimy si wzi ich do niewoli, ale kazalimy im wychodzi tylko maymi grupami. Nastpnie umiecilimy wszystkich za ogrodzeniem z drutu kolczastego ich wasnego

zreszt; wygldali na zaskoczonych, kiedy zorientowali si, e jest nas znacznie mniej ni ich samych w bunkrze siedziao przynajmniej pidziesiciu facetw. Johnson zdj hem, pooy si na ziemi i opar na nim gow: Nie przejmowaem si zbytnio i czekaem na przybycie onierzy 4 Dywizji Piechoty. Pojawili si okoo jedenastej i byo to do zabawne, poniewa zeszlimy na pla z uczernionymi twarzami, a chopcy, ktrzy

przypywali odziami i dobijali do brzegu, po opuszczeniu swoich dek a rwali si do walki. Musielimy szybko do nich podej, eby pokaza nasze amerykaskie naszywki. 5 W gbi ldu, okoo kilometra od Ste-Mere-deVarreville, znajdoway si kwatery zag niemieckiej artylerii przybrzenej, oznaczone na mapach amerykaskich jako WXYZ. Podpukownik Patrick Cassidy, dowdca 1 Batalionu 502 Puku, ktry mia mao

ludzi, a sporo jeszcze zada do wykonania, poleci sierantowi Harrisonowi Summersowi z Zachodniej Wirginii, by wraz z pitnastoma spadochroniarzami opanowa je. Siy, jakimi dysponowa, byy niewielkie, zwaszcza e przeciwko sobie mia ca niemieck kompani, ale Cassidy nie mg da im wsparcia. Summers wyruszy natychmiast w drog, nie tracc czasu nawet na zapoznanie si z onierzami,

ktrych prowadzi. Oni za niechtnie ruszyli z jakim nie znanym im dowdc. Jednego z nich, sieranta Lelanda Bakera, przywoa do siebie i poleci mu: Id na szczyt tego wzniesienia, patrz w tamtym kierunku i postaraj si, eby nikt nie wspi si po stoku i nie zaszed mnie od anki. Zosta tam, dopki ci nie odwoam. Baker wykona rozkaz. 6 Potem Summers przystpi do akcji. Zaatakowa pierwszy z budynkw, majc nadziej, e jego grupa ruszy za nim.

Nie ruszya, ale Summers kopniakiem wyway drzwi i ostrzela wntrze z Thompsona. Czterech Niemcw pado martwych, a pozostali uciekli tylnym wyjciem do ssiedniego budynku. Summers, wci sam, zdoby i ten budynek, wypdzajc Niemcw. Jego przykad zachci szeregowca Williama Burta, ktry wyskoczy z rowu, gdzie ukrywaa si caa grupa, odbezpieczy swj lekki karabin maszynowy i strzelajc w kierunku

trzeciego baraku, osania swego dowdc. Summers po raz kolejny ruszy do akcji, lecz tym razem Niemcy ju na niego czekali. Zaczli strzela przez otwory strzelnicze, ale poniewa osania go Burt, a poza tym bieg zygzakiem, nie udao im si go tra . Ponownie kopniakiem wywali drzwi i wystrzeliwszy seri, zabi szeciu Niemcw, a pozostaych zmusi do ucieczki. Po tym wyczynie pad na ziemi, wyczerpany zarwno

zycznie, jak i psychicznie. Odpoczywa p godziny. W tym czasie nadesza jego grupa i uzupenia mu amunicj. Gdy wsta, by i dalej, pojawi si nie znany mu kapitan ze sto pierwszej, ktry wyldowa sporo kilometrw od wyznaczonej strefy zrzutu. Pjd z panem powiedzia. W tej samej chwili jednak zosta tra ony w serce i Summers znowu zosta sam. Zaatakowa nastpny budynek i zabi kolejnych szeciu Niemcw. Reszta podniosa

rce do gry. Ludzie Summersa byli niedaleko; przekaza im jecw. Jeden z grupy, szeregowy John Camien z Nowego Jorku, zawoa do Summersa: Dlaczego pan to robi?! Nie potra powiedzie odpar Summers. A inni? Jeli nie maj ochoty walczy powiedzia nie mog ich do tego zmusi. Sam musz skoczy robot. W porzdku stwierdzi Camien id z

panem. Razem przechodzili od budynku do budynku, na zmian atakujc i ubezpieczajc si. Doczy do nich Burt ze swoim karabinem. We trjk mogli unieszkodliwi wicej Niemcw. Pozostay im dwa budynki do zdobycia. Summers zaatakowa pierwszy, a kiedy kopn w drzwi, ujrza najbardziej nieprawdopodobny widok. Przy stoach siedziao pitnastu niemieckich

artylerzystw i jado niadanie. Summers nie traci czasu; zastrzeli wszystkich na miejscu. Ostatni budynek by najwikszy. Obok niego staa szopa i stg siana. Burt podpali je, wystrzeliwujc pocisk smugowy. Szopa suya jako magazyn amunicji, ktra szybko eksplodowaa, zmuszajc trzydziestu Niemcw do wyjcia na otwart przestrze. Kiedy uciekali, kilku z nich pado zastrzelonych przez Camiena

i Burta. Teraz doczy do nich nastpny onierz z grupy Summersa. Mia bazook, za pomoc ktrej podpali dach ostatniego domu. Znajdujcy si na parterze Niemcy prowadzili cigy ogie przez otwory strzelnicze, ale gdy budynek stan w ogniu, wszyscy wybiegli na zewntrz. Wielu zgino. Pozostaych trzydziestu jeden podnioso rce, by si podda. Summers osun si na ziemi, doszcztnie wyczerpany prawie

piciogodzinn walk. Zapali papierosa. Jeden z jego ludzi zapyta: Jak si pan czuje? Nie za dobrze opar. To byo jakie szalestwo. Jestem pewien, e ju nigdy czego takiego nie zrobi. 7 Summers zosta awansowany do stopnia o cera za zasugi na polu walki i otrzyma Distinguished Service Cross (Krzy za Wybitn Sub). Przedstawiono go take do odznaczenia Medal of Honor (Medalem Honoru), ale jego

dokumenty zaginy. Pod koniec 1980 roku, gdy zmar na raka, szeregowy Baker i pozostali starali si o pomiertne przyznanie mu tego medalu, ale bezskutecznie. 8 Mimo to Summers jest legend wrd amerykaskich spadochroniarzy sierantem Yorkiem II wojny wiatowej. Jego historia zanadto przypomina lmy hollywoodzkie, by mona byo w ni uwierzy ale ponad dziesiciu ludzi widziao i potwierdzio bohaterstwo

tego czowieka. O godzinie 6.00 genera Taylor wyda swj pierwszy rozkaz w D-Day. Mia przy sobie generaa brygady Anthonyego McAuli ea (dowdc artylerii sto pierwszej), pukownika Juliana Ewella (dowdc 3 Batalionu 501 Puku Piechoty Spadochronowej), osiemnastu o cerw i czterdziestu onierzy. Po wschodzie soca mona byo ju dostrzec wie kocioa w Ste-Marie-du-Mont. Znam ten ksztat stwierdzi

genera, przypominajc sobie, co oglda na makietach podczas odprawy przed inwazj. Taylor mg ruszy na poudnie, by broni linii rzeki Douve, lub skierowa si na wschd, ku wyjciom z play oznaczonym numerami 1 i 2. Zarwno w jednym, jak i drugim przypadku realizowaby zadania przydzielone sto pierwszej. Postanowi uda si na wschd: Powinnimy wesprze 4 Dywizj Piechoty w kady moliwy sposb

stwierdzi. Wyruszy wic z punktu pooonego na poudnie Ste-Marie-du-Mont, zmierzajc do Pouppeville (nazywanego przez Amerykanw Pupvil) i wyjciu numer 1. 9 Porucznik Eugene Brierre szed na czele, wraz z ubezpieczajcymi boki, ktrzy penetrowali pola po obu stronach drogi. Pod Pouppeville rozlegy si strzay. Wioska znajdowaa si w rkach szedziesiciu onierzy z niemieckiej 91 Dywizji Piechoty. Przyczaili

si w budynkach i od czasu do czasu strzelali z okien na drugim pitrze. Niewielka grupa Taylora przez prawie trzy godziny zdobywaa dom po domu, a waciwie okno po oknie. Batalion Ewella straci osiemnastu ludzi i unieszkodliwi dwudziestu piciu Niemcw. Niemal czterdziestu onierzy Wehrmachtu oddao si do niewoli. W jednym z budynkw Brierre znalaz na pododze rannego Niemca. Obok niego leaa bro. Ju miaem go

zastrzeli, gdy uwiadomiem sobie, e jest ciko ranny. Da znak, jakby prosi, ebym mu co poda; zorientowaem si, e wskazuje raniec. Wziem jego karabin, rozadowaem i odoyem na bok, a potem podniosem raniec i podaem mu. W jego oczach pojawia si gboka wdziczno; zacz si modli, przesuwajc w palcach paciorki. Niedugo potem skona. Po zdobyciu Pouppeville Taylor nie mia problemw z opanowaniem wyjcia numer

1. Wysa grobl porucznika Brierrea z omioosobowym patrolem, polecajc im nawiza kontakt z 4 Dywizj Piechoty na Utah. Kilku niemieckich onierzy, ktrzy uciekli z Pouppeville, take skierowao si ku play; jednoczenie czterech wycofywao si stamtd po grobli. Kiedy obie grupy si spotkay, Niemcy zdali sobie spraw, e s w puapce, i ukryli si pod mostem. Tymczasem grobl maszerowa take kapitan Mabry.

Brierre wystrzeli w powietrze pomaraczow rakiet na znak, e id swoi. Tamci podeszli bliej, a kiedy znaleli si przy mocie, spod przsa wyonio si szeciu Niemcw z rkoma podniesionymi do gry. Wyszedem na drog i przywitaem si z kapitanem Mabrym. Spojrzaem na zegarek: bya 11.10. Kontakt z 4 Dywizj pod Pouppeville zosta nawizany. 10 Brierre zabra Mabryego na spotkanie z generaem Taylorem. Kiedy Mabry zda

mu spraw z tego, jak gadko przebiega desant na Utah, Taylor powiedzia do swego szefa sztabu, pukownika Geralda Higginsa: Inwazja przebiega pomylnie. Nie musimy martwi si o groble. Moemy teraz zastanowi si nad nastpnym ruchem. 11 Niemiecki 6 Puk Spadochronowy przystpi do ataku, lecz zosta natychmiast ostrzelany z dzia okrtowych. Trudno sobie wyobrazi, co si wtedy dziao opowiada szeregowy Egon Rohrs. W chwili gdy okrty

otworzyy ogie, jakby rozpta si sztorm. Zapanowao pieko. I trwao tak, i trwao. To byo nie do wytrzymania. Leelimy wtuleni w ziemi. Szeregowy Wolfgang Geritzlehner suy w jednostce Rohrsa. Wczeniej przez dwa lata zamartwia si, e wojna si skoczy, zanim zdy wzi w niej udzia. Teraz wspomina, po godzinie chciaem ju tylko wrci do domu. Bylimy wszyscy przeraeni. Niektrzy pakali i wzywali swe matki. 12

Pukownik Heydte chcia osobicie skontrolowa sytuacj, wsiad wic na motocykl w Carentan i pojecha do Ste-Marie-duMont. Po przybyciu na miejsce wdrapa si na wie kocieln t, ktr godzin wczeniej wypatrzy Taylor a poniewa miaa pidziesit metrw wysokoci, mia stamtd doskonay widok na pla Utah. To, co zobaczy, zaparo mu dech w piersi. Wzdu caej play wspomina stay mae odzie, byy ich

setki, a kada wyrzucaa na brzeg trzydziestuczterdziestu onierzy. Za nimi znajdoway si okrty ze swoimi oguszajco grzmicymi olbrzymimi dziaami potniejszej oty wczeniej chyba nikt nie widzia. Przybywajcy amerykascy onierze nie mieli adnej osony na agodnie wznoszcym si stoku i byli ostrzeliwani z kadego bunkra. Wydawao si jednak, e poza tymi niewielkimi punktami oporu niemiecka obrona nie istnieje,

a w kadym razie nie byo jej wida. Wok kocioa, w wiosce i dalej, na zielonych polach poprzecinanych ywopotami, panowaa cisza. W Brecourt Manor, par kilometrw na pnoc od Ste-Marie-du-Mont, znajdowaa si niemiecka bateria zoona z czterech armat 105 mm, z ktrych jednak nie strzelano, cho byy tak pooone, e mogy zasypa pociskami odzie przybijajce do Utah i zmusi okrty do odpynicia na wody kanau. Milczaa rwnie

podobna bateria w Holdy, tu na poudnie od Ste-Marie-duMont. 13 Nikt si nigdy nie dowiedzia, dlaczego tak si stao. Jest to rwnie niewytumaczalne, jak historia z niemieckimi artylerzystami, ktrzy spokojnie jedli niadanie, gdy zaatakowa ich Summers. Naturalnie nie byli to doborowi onierze i w adnym razie nie mona ich porwnywa ze spadochroniarzami Heydtego; byli to ludzie w wieku albo przed- albo ju popoborowym

i niewielu z nich palio si do walki z Amerykanami. Modsi o cerowie i podo cerowie artylerii nie potra li albo te nie chcieli poderwa swoich ludzi do walki. Byli przygotowani, by broni si w okopach, bunkrach czy budynkach gospodarskich; nie przypuszczali jednak, e bd musieli obsugiwa dziaa. Heydte zbieg z wiey po krtych schodach i dopad radiostacji. Rozkaza 1 Batalionowi, by jak najszybciej przyby do SteMarie-du-Mont i Holdy,

opanowa wioski i obsadzi dziaa, otwierajc z nich ogie. Wehrmacht zapaci ogromn cen za nadmierne rozcignicie swoich si. Najlepsi niemieccy onierze zostali zabici albo ranni, dostali si do niewoli albo walczyli wanie na Froncie Wschodnim. Garnizony rozmieszczone na pwyspie Cotentin byy bezuyteczne albo nawet sprawiay trudnoci. Heydte musia przede wszystkim otworzy drog z Carentan do Ste-

Mre-glise, zebra swj puk, by wyprze niewielkie siy 82 Dywizji Powietrznodesantowej z SteMre-glise i kontratakujc, zepchn Amerykanw do defensywy. Takie mia plany, ale nie najlepsza sytuacja baterii w Brecourt i Holdy zmusia go, by podzieli swoje siy i skierowa jeden batalion do obrony. Heydte by jedynym niemieckim dowdc puku, ktry tego ranka przystpi do dziaania. Inni przebywali w Rennes i bawili si w wojn.

By to wanie jeden z powodw, e Wehrmacht nie przeprowadzi adnego skoordynowanego kontrataku, cho przygotowywa si do tego dnia od szeciu miesicy, i cho Rommel cigle podkrela absolutn konieczno niemieckiej kontrofensywy, gdy alianci bd jeszcze na plaach. Ale wiczenia wojenne w Rennes tylko w niewielkim stopniu przyczyniy si do kompromitujcej poraki Wehrmachtu. Win za to ponosi parali decyzyjny, jaki

opanowa naczelnych dowdcw i przenikn ca armi niemieck. Wiadomoci radiowe BBC, skierowane do francuskiego ruchu oporu, byy mniej lub bardziej ignorowane (to przynajmniej mona jako usprawiedliwi; w poprzednich tygodniach byo tyle faszywych alarmw, e niemieckie jednostki przybrzene byy ju nimi zmczone; poza tym z podawanych wiadomoci nie wynikao, gdzie ma nastpi inwazja). Zrzucenie przez SAS faszywych

spadochroniarzy rwnie sugerowao, e caa operacja to zwyky bluff. Jednak gwn przyczyn klski Wehrmachtu by, jak si wydaje, zanik ducha walki wrd niemieckich onierzy, ktrzy wiedli w okupowanej Francji do przyjemne ycie. Ju o godzinie 6.15 genera Max Pemsel, szef sztabu 7 Armii generaa Dollmanna, powiadomi generaa Speidla w La Roche-Guyon o zmasowanym ostrzale alianckim z morza i bombardowaniu z powietrza;

p godziny pniej Pemsel donis kwaterze Rundstedta, e zacz si desant doda jednak, e 7 Armia sama poradzi sobie z t sytuacj. Po otrzymaniu takiej wiadomoci genera Salmuth, dowodzcy 15 Armi, poszed spa. Podobnie byo w przypadku Speidla i wikszoci o cerw Rommla w La Roche-Guyon. Genera Blumentritt z kwatery Rundstedta owiadczy generaowi Jodlowi w sztabie Hitlera w Berchtesgaden, e zacza si powaniejsza inwazja, i

poprosi o przydzielenie w charakterze posikw I Korpusu Pancernego SS, stacjonujcego koo Parya. Jodl jednak nie chcia budzi Hitlera, odmwi wic Blumentrittowi. Genera Bayerlein, dowodzcy dywizj Panzer Lehr , ju o 6.00 by gotowy do wyruszenia ze swoimi czogami, ale otrzyma na to pozwolenie dopiero pnym popoudniem. Berliskie radio donioso o desancie w Normandii o godzinie 7.00. Kwatera Gwna Naczelnego

Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych wydaa pierwszy komunikat informujcy o inwazji o 9.30; ale a do 10.30 informacja ta nie dotara do Rommla, ktry przebywa w swoim domu w Herrlingen. Kiedy j otrzyma, natychmiast wyruszy w dug podr do La Roche-Guyon, ale przyby tam dopiero po zmroku. 14 Przyczyn tego caego zamieszania, poza samozadowoleniem wyszych niemieckich o cerw i bezwadem wynikajcym ze

skomplikowanej struktury dowdztwa, bya take przeprowadzona wczeniej operacja Fortitude. Max Hastings zauwaa: Kady z wyszych o cerw niemieckich potraktowa wiadomoci o inwazji w Normandii jako pocztek jakiej inwazji, nie te j oczekiwanej. 15 Wybrzea Calvadosu i pwyspu Cotentin pooone byy do daleko od La Roche-Guyon, jeszcze dalej od Parya i Pas-de-Calais, a ju najdalej od przemysowego serca

Niemiec, czyli Zagbia Ruhry. Niemcy po prostu nie mogli uwierzy, e wojska alianckie dokonay wikszego, a w dodatku jedynego desantu na zachd od Sekwany. Postanowili wic czeka na prawdziwy desant, ktry ich zdaniem musia nastpi w Pas-de-Calais. Jeszcze trzy miesice pniej nie przyjmowali do wiadomoci, e jest to inwazja, dziki ktrej alianckie wojska opanoway ju Francj i wkroczyy do Belgii. Taka bya reakcja armii,

ktra uchodzia za najlepsz i najlepiej przygotowan na wiecie. W rzeczywistoci jednak armia ta, poczwszy od naczelnego wodza w Berchtesgaden, poprzez dowdcw wojskowych we Francji i samej Normandii a po onierzy w barakach WXYZ, ustpowaa pod kadym wzgldem (z wyjtkiem uzbrojenia, zwaszcza armat przeciwlotniczych 88 mm i karabinw maszynowych) wojskom alianckim. Sabo niemieckiej armii

ujawniaa si raz po raz w DDay. Pod Brecourt Manor, o godzinie 8.30, mniej wicej w tym samym czasie, kiedy sierant Summers zacz akcj w WXYZ, porucznik Richard Winters i dziesiciu ludzi z Kompanii E 506 Puku Piechoty Spadochronowej zaatakowali pidziesiciu onierzy osaniajcych bateri armat 105 mm. Niemcy zaszyli si za ywopotami; ukryci byli w poczonych ze sob, licznie rozgazionych okopach, mieli karabiny maszynowe oraz

modzierze, a przed sob otwarte pole. Druyna Wintersa dysponowaa jednym modzierzem, dwoma lekkimi karabinami maszynowymi, dwoma Thompsonami i picioma karabinami. Ale chocia Winters mia piciokrotnie mniej ludzi i atakowa wroga bronicego si w okopach, odnis zwycistwo. On i jego podkomendni wygrali, poniewa zastosowali odpowiedni taktyk, ktrej nauczyli si podczas szkolenia, a take dlatego, e

potra li myle i mieli wystarczajco duo odwagi. Za cen czterech zabitych i dwch rannych Winters i jego ludzie zastrzelili pitnastu Niemcw, jeszcze wicej zranili, wzili do niewoli dwunastu onierzy i zdobyli cztery armaty 105 mm. Amerykanie wykonali swoje zadanie dziki szybkoci i zuchwaoci ataku oskrzydlajcego, ktry poprowadzi Winters przy wsparciu modzierzy i karabinw maszynowych. Do powodzenia akcji przyczyni

si fakt, e byo to pierwsze dowiadczenie bojowe onierzy. Sierant Carwood Lipton przyzna, e tego dnia ryzykowa tak jak ju nigdy potem w yciu. Ale bylimy tego dnia tacy peni pary! Nie wierzyem, e mgbym zosta zabity. Miaem wraenie, e gdyby kto do mnie strzela, to po prostu uchylibym si albo odskoczy. 16 Po zniszczeniu dzia spadochroniarze Wintersa rozdzielili si. Ocalali Niemcy ukryli si za ywopotami

otaczajcymi paacyk i prowadzili ogie nkajcy z karabinw maszynowych. Okoo poudnia od strony play nadjechay dwa Shermany. Winters wspi si na ty pierwszego z nich i powiedzia dowdcy: Ostrzelajcie ywopoty, tam, tam i tam, a potem sam budynek. Zmiecie wszystko, co jeszcze stoi. Maszyny z rykiem ruszyy do przodu. Dla czogistw bya to pierwsza okazja, by postrzela sobie do wroga. Mieli peny zapas nabojw do

swoich karabinw maszynowych, 7,62 mm i 12,7 mm, oraz do dziaa 75 mm. Po prostu roznieli te ywopoty wspomina porucznik Harry Welch z kompanii Wintersa. Zdawao si, e nigdy nie przestan strzela. 17 onierze 1 Batalionu 506 Puku przeprowadzili podobny atak w Holdy i zniszczyli bateri. Potem piset szsty wypar batalion pukownika Heydtego z SteMarie-du-Mont. 4 Dywizja Piechoty miaa wic otwart

drog w gb ldu i moga dalej prowadzi dziaania. Sto pierwsza wypenia swoje gwne zadanie mimo e nigdzie nie udao si zebra wicej ni pluton onierzy z tej samej kompanii. Taylor, Cassidy, Winters, Summers i wielu innych wzili inicjatyw w swoje rce i doskonale si spisali. Sto pierwszej nie poszo ju tak dobrze z wypenieniem drugiego w kolejnoci zadania, czyli zabezpieczenia poudniowego skrzyda

poprzez zdobycie mostw na Douve i otwarcie drogi w kierunku Carentan. Przyczyn kopotw by za duy rozrzut spadochroniarzy; uniemoliwi on sformowanie choby jednej wikszej grupy, ktra mogaby przeprowadzi atak. Pukownik Johnson zdoby co prawda luz w La Barquette i opanowa niewielki przyczek na poudniowym brzegu rzeki, ale nie mg go rozszerzy, bo zosta unieruchomiony przez spadochroniarzy Heydtego, ktrzy ostrzeliwali go z St-

Cme-du-Mont. Nie mia przy tym kontaktu z adnym oddziaem sto pierwszej. Kapitan Sam Gibbons z 501 Puku Piechoty Spadochronowej, dziaajc samodzielnie, prowadzi w kierunku St-Cme-du-Mont may patrol. By przekonany, e wioska znajduje si w rkach piset pierwszego, porusza si jednak ostronie, bo ywopoty bardzo ograniczay obserwacj. Przed wyruszeniem w drog wypi z kolegami dwie puszki piwa, ktre mia ze sob, a

potem ustawi je na rodku drogi, jako pamitk po pierwszych ykach Schlitza na ziemi francuskiej. Patrol dotar do podna stoku, na ktrego szczycie stao St-Cme-du-Mont. Od strony ywopotu Gibbons usysza szczk karabinu. Spojrza w tamt stron i zobaczy wycelowan w siebie luf. Kiedy wskoczyem do rowu, rozptao si pieko. Znalelimy si w puapce. Niemiec stojcy za ywopotem siek po wszystkim z pistoletu

maszynowego. Natychmiast odezway si karabiny z budynkw w St-Cme-duMont i zza ywopotw. Gibbons przywar do ziemi. Niemiec nie mg si do niego dobra, nie opuszczajc wasnej kryjwki. Gibbons rzuci granat na drug stron zaroli i strzay umilky. Nie widzia jednak, co si dzieje, bo gdy raz tylko podnis gow, od razu cign na siebie ogie z wioski. Jego ludzie zaczli strzela, najpierw z rzadka, a potem coraz intensywniej.

Podbieg do betonowego supa telefonicznego z zamiarem ukrycia si za nim, okazao si jednak, e nie daje dostatecznej osony, rzuci si wic w kierunku rowu. Zagbienie dawao pewn oson, gdy lea pasko na brzuchu. Zacz si czoga: Dostaem taki zastrzyk adrenaliny, e mgbym tak przeby ca mil. Nie musia si jednak czoga a tak daleko. Po przebyciu pidziesiciu metrw znalaz kryjwk i

przekaza swoim ludziom, eby zmniejszyli nieco ogie i oszczdzali amunicj. Nie ulegao wtpliwoci, e jest nas znacznie mniej, a Niemcy umocnili si na swoich pozycjach i zamierzaj wytrwale broni St-Cme-duMont. My natomiast znajdowalimy si dwiecie metrw na pnoc od wsi i bylimy pod ostrzaem znacznie przewaajcych si. Nie mielimy broni maszynowej, radiostacji, jedynie pautomatyczne karabinki i kilka pistoletw.

Nie znalimy si prawie, ale szybko nawizywalimy kontakty i dobrze nam si wspdziaao. Gibbons naradzi si z dwoma porucznikami. Postanowili zrezygnowa z tej akcji i ruszy na pnoc, ku Ste-Mre-glise, w poszukiwaniu jakiego alianckiego oddziau. Po drodze zauwayli, e puszki po piwie znikny, zabrali je prawdopodobnie ludzie Heydtego. W wiosce Blosville, do ktrej dotarli, panowa spokj, cho wok niej

syszao si mniej lub bardziej nasilon strzelanin. Drzwi domw byy zaryglowane, okiennice zamknite, krowy wyprowadzone na pole; ani ladu czowieka. Strzay jakby zupenie nie niepokoiy krw, ktre spokojnie si pasy. Od czasu do czasu ktra podnosia gow i spogldaa ku nam. Nikt nas nie zatrzyma, wic poszlimy dalej. 18 Spadochroniarze Heydtego odparli atak aliantw i utrzymali Ste-Cme-du-Mont, ktre blokowao drog do

Carentan. Byo to dla Niemcw znaczce zwycistwo, poniewa dziki niemu panowali nad liniami kolejowymi i drogami przebiegajcymi przez mosty na Douve, na pnoc od Carentan, a to dawao im moliwo przerzucenia posikw do wschodniej czci pwyspu Cotentin. Heydte mg take cign swj 2 Batalion do punktu, gdzie droga z Chef-du-Pont do SteMarie-du-Mont krzyowaa si z szos prowadzc z Carentan do Ste-Mre-glise.

Pod kadym wzgldem jak powiedzia Heydte w 1991 roku dzie nie przebiega tak, jak si tego spodziewalimy. Jego 1 Batalion zosta wyparty z SteMarie-du-Mont i zepchnity na poudnie, gdzie wielu onierzy utono w zalewisku u ujcia Douve. Cho dowodzi najlepszym pukiem na pwyspie Cotentin, znajdowa si w defensywie; mia w swoich rkach skrzyowania drg, ale nie mg przeprowadzi adnego skoordynowanego

kontrataku. 19 Jedna z kompanii Heydtego zdoaa uruchomi bateri armat 88 mm w Beaumont, ktre zaczy ostrzeliwa pozycje pukownika Johnsona w La Barquette. Na szczcie dla Johnsona, o cer majcy kontrolowa z ldu ostrza morski, porucznik Farrell, ktry zosta zrzucony na teren Normandii z piset pierwszym, znalaz dziki swej wytrwaoci nadajnik SCR-609. Farrellowi towarzyszy porucznik Parker Alford, obserwator na

wysunitej pozycji z ramienia artylerii sto pierwszej. Obaj starali si nawiza kontakt z krownikiem USS Quincy, ale Niemcy zaguszali na tej czstotliwoci. Alford wpad na pomys, eby poczy si z wojskami na play Utah i za ich porednictwem przekaza na pokad Quincy wskazwk, by dziaa skieroway ogie na Beaumont. Quincy chcia jednak sprawdzi tosamo Alforda. Porucznik odpowiedzia wwczas, e zna o cera

marynarki, ktry gra jako boczny obroca w meczu z druyn Nebraski podczas zawodw o Puchar Ry w 1940 roku. Prosz poda jego nazwisko zadano z pokadu Quincy, a z brzegu przekazano polecenie. Spokojnie odpowiedzia Alford. To K.C. Roberts i naley do grupy, za porednictwem ktrej rozmawiamy. Roger, Roger, gdzie skierowa ten ogie?

Alford poda wsprzdne. Quincy wypali z dzia, a Beaumont zostao zmiecione i armaty zamilky. 20 Grupka kapitana Shettlea z 3 Batalionu piset szstego spdzia dzie samotnie, przy mostach w dolnym biegu Douve. Kapitan nie mg posun si naprzd, Niemcy za nie prbowali go wyprze. Pnym popoudniem Shettle otrzyma informacj, e na tyach zauwaono wojska niemieckie w sile plutonu. Wzi wic poow swoich ludzi, by

zastawi na Niemcw zasadzk. Kiedy Amerykanie otworzyli ogie, domniemani Niemcy nawet nie podjli walki; podnieli rce do gry i oddali si do niewoli. Okazao si, e s to wgierscy robotnicy, ktrzy uciekli z play taki by jedyny kontakt Shettlea z tym, co dziao si na Utah. Gdy dzie mia si ju ku kocowi, grup Shettlea zaatakowa niemiecki patrol. Amerykanie obrzucili go granatami. Kapitan poderwa si, by take rzuci granat,

ale zapomnia, e zwichn sobie rami podczas skoku wiczebnego w maju: Kiedy si zamachnem, rami wyskoczyo mi ze stawu i granat wyldowa w moim okopie. Na szczcie, osoniy mnie ciany okopu, ale nazajutrz rano zauwayem, e rozerwany zosta mj ulubiony trencz w stylu Bond Street, ktry by znacznie lejszy i chroni lepiej ni cikie, sztuczne kapoty z przydziau. Tak zakoczy si D-Day. Mao snu, niepokj o nasze wysunite stanowisko,

brak amunicji i tylko twarde tabliczki czekolady do jedzenia. 21 Te tabliczki, wchodzce w skad racji D, podtrzymay siy wielu amerykaskich spadochroniarzy, ale niektrzy po nich zamarzyli o prawdziwym jedzeniu. Szeregowy Herbert James z 508 Puku Piechoty Spadochronowej prbowa dobi targu z normandzkim chopem. Pokaza na migi, e chciaby troch jaj, ale tamten nic z tego nie rozumia i wyglda na wystraszonego.

Zaczem wic gdaka jak kura i podskakiwa, ale wtedy pomyla, e chodzi mi o kurczaka i usiowa zapa jednego dla mnie. James pokrci przeczco gow i palcami nakreli w powietrzu zarys jajka. Chop przynis par jaj, a James da mu w zamian tabliczk czekolady. Zadowolony z transakcji Francuz wywoa z domu creczk i da jej ten rarytas, wci powtarzajc: Czekolada, czekolada. Dziewczynka pierwszy raz w yciu miaa w ustach

czekolad i bya zachwycona. James wrci do lasu, usmay jajka na saperce i rwnie by w sidmym niebie. 22 Porucznik Carl Cartledge z 501 Puku mia jeszcze wicej szczcia. Wraz z kolegami z plutonu oczyci z Niemcw dom w gospodarstwie, zabijajc szeciu czy siedmiu z nich. Wewntrz znalaz st z pozostawion spor iloci jedzenia francuskie sery, jabka, misa na zimno i cydr. Kiedy troch si posili, sprawdzi kieszenie zabitych Niemcw, a szukajc

ksieczek odu czy innych dokumentw, ktre pozwoliyby zidenty kowa jednostk, musia rozpi pasek jednego z onierzy. Spojrzaem na klamr z orem, a na niej widnia napis: Gott mit uns. Powiedziaem gono: Rzeczywicie jak cholera! Porucznik Cartledge znajdowa si w rejonie Vierville, na pnocny wschd od St-Cme-du-Mont. Znalaz tam zamordowanego lekarza kompani nazwiskiem Anderson, ktry po

wyldowaniu w Normandii wpad w rce Niemcw. Wisia na drzewie za nogi, z opuszczonymi rkami; mia przecite gardo i wetknite w usta genitalia. Opaska z czerwonym krzyem na ramieniu bya poplamiona krwi wypywajc spomidzy jego wosw. 23 Ten widok rozjuszy Amerykanw, jednak podobnych okruciestw dopucili si tego dnia nie tylko Niemcy. Szeregowy William Sawyer z piset smego wspomina, e wpad

na jednego ze swoich kolegw. Przydzielono nam te rkawice z koskiej skry. Ten facet mia jednak na rkach czerwone, zapytaem wic, kto mu je da, a on sign do kieszeni spodni kombinezonu i wyj z nich cay sznur uszu. Zbiera je w cigu caej nocy i nawleka na stare sznurowado. 24 Przed poudniem porucznik Jack Isaacs z 505 Puku zacign do pobliskiego domu trzech rannych Amerykanw z jednostek szybowcowych.

Chwil potem zauwaylimy, e na pole wyszed niemiecki onierz i zbliy si do rannego, ktrego jeszcze nie zdylimy zabra. Niemiec rozejrza si, po czym zwyczajnie go zastrzeli. Szkop nie przey drogi powrotnej pod ywopot. 25 Udzielanie pomocy rannym stwarzao due trudnoci. Kady onierz mia co prawda zestaw pierwszej pomocy, ale zawiera on tylko bandae, sulfonamidy w tabletkach i dwie strzykawki z mor n. Wrd

spadochroniarzy bya ledwie garstka lekarzy, ktrzy mieli ze sob skromny ekwipunek. Major David Thomas, lekarz 508 Puku, zaoy swj punkt medyczny w rowie przy rzece Merderet. Najlepiej pamitam onierza, ktry mia przy samym kolanie oderwan praw nog, trzymajc si jedynie na wizadle rzepki. Kazaem go uoy w rowie i powiedziaem: Synu, bd musia odci pozosta cz nogi i przeyjesz jeszcze raz ten bl, bo nie mam adnych

rodkw znieczulajcych. Odrzek: Do roboty, doktorze. Przeciem wizado, a on nawet nie jkn. 26 Chaos, ktry 6 czerwca charakteryzowa dziaania wszystkich jednostek powietrznodesantowych, da si szczeglnie we znaki 82 Dywizji, poniewa wyldowaa po obu brzegach rzeki Merderet. W rezultacie nieustannego zalewania tych terenw rzeka zamienia si w pytkie jezioro (o szerokoci kilometra i dugoci dziesiciu

kilometrw). Mona j byo przekroczy jedynie w dwch miejscach: wysoko pooon drog (czy te grobl) z mostem w La Fire, okoo kilometra na zachd od SteMre-glise, lub nastpn grobl z mostem w Chef-duPont, dwa kilometry na poudnie od La Fire. Osiemdziesita druga miaa nadziej, e uda jej si w nocy zdoby La Fire i Chef-duPont i nazajutrz ruszy na zachd, by zabezpieczy grny odcinek Douve, jednak jeszcze przez cay dzie

dywizja walczya o te dwa punkty. Wiele z jej jednostek byo odcitych na zachd od Merderet; niektre nie mogy wydosta si z okrenia nawet przez cztery dni, a ich jedyn broni przed niemieckimi czogami i atakami artyleryjskimi bya bro rczna (pistolety, karabiny i granaty). Niedugo po wschodzie soca genera James Gavin, zastpca dowdcy osiemdziesitej drugiej, zebra prawie trzystu ludzi, gwnie z 507 Puku czyli

grup niemal tak liczn, jak tego rana zgromadzili Amerykanie. Ruszy na poudnie wzdu torw kolejowych, biegncych brzegiem rozlewiska do La Fire, stwierdzi, e amerykaskie pozycje po wschodnim nasypie grobli s bezpieczne, zostawi tu cz swoich ludzi, a z reszt pomaszerowa na poudnie do Chef-du-Pont. Tymczasem grupa liczca osiemdziesiciu onierzy, dowodzona przez podpukownika Charlesa

Timmesa, opanowaa wiosk Canquigny po zachodniej stronie grobli, ktra prowadzia do La Fire. Kiedy do wioski przyby patrol zoony z czterech o cerw i omiu onierzy pod dowdztwem porucznika Lewisa Levyego z 507 Puku, Timmes uzna, e dwunastu ludzi zdoa samodzielnie utrzyma przyczek. Sam postanowi przej ze swoj grup w kierunku pierwotnego celu, Amfreville, i zaatakowa go. Sierant Donald Bosworth

nalea do Kompanii Sztabowej 1 Batalionu piset sidmego. Podczas ldowania zama nog w kostce. Z pomoc piciu ludzi ze swojej kompanii dotar do pobliskiego domu. ona mieszkajcego tam farmera bya nauczycielk i troch mwia po angielsku. Kiedy otworzya drzwi, Bosworth wskaza naszywk z amerykask ag na swym prawym ramieniu. Na ten widok kobieta podskoczya z radoci, zaprosia wszystkich do rodka i kadego z nich

uciskaa. Jej m odda do dyspozycji Boswortha swoj ma star ciarwk i wydoby piciogalonowy[28] kanister z benzyn, ktry przechowywa zakopany na podwrku. Bosworth i sierant A.J. Carlucci pokwitowali odbir wozu (by Francuzi mogli potem odebra jego rwnowarto od Wuja Sama) i pojechali w kierunku Amfreville. Po drodze przyczyli si do grupy Timmesa, a lekarz opatrzy Bosworthowi kostk. Bosworth jednak nie mia

zamiaru rezygnowa z walki. Wobec tego Timmes kaza mu sprawdzi zabudowania gospodarskie po przeciwnej stronie ywopotu. Zaczem si czoga wzdu zaroli, by dosta si na drug stron, kiedy nagle stanem twarz w twarz z dwoma Niemcami w odlegoci ptora metra ode mnie. Ustawiali wanie karabin maszynowy. Wydawao si, e mina caa godzina, zanim ktry z nas si poruszy. Bosworth wystrzeli do Niemcw ze swojego karabinu

automatycznego, oni rwnie zaczli strzela do niego. Zosta tra ony w prawe rami, odrzucio go w ty i straci przytomno. Porucznik Robert Law zabra go do piwnicy domu, gdzie przelea reszt dnia. 27 Timmes tymczasem nie mg przebi si przez niemieckie pozycje obronne wok Amfreville. Gavin i Timmes odwoali swoje siy z La Fire i Canquigny, bo uznali, e grupki, ktre pozostawili na tyach, utrzymaj pozycje i

bd si wzajemnie wspiera. W rkach Niemcw znajdoway si jednak wyej pooone tereny po zachodniej stronie grobli, ktre cigny si przez mniej wicej kilometr, i w zwizku z tym droga bya pod cigym ostrzaem niemieckich snajperw i modzierzy, tak e Amerykanie nie mogli ni przej. Przed poudniem Niemcy przystpili do przeciwnatarcia na Canquigny, wsparci trzema czogami. Porucznik Levy i jego grupa odpierali atak

ponad godzin. Udao im si unieszkodliwi granatami gammon dwa czogi (Amerykanie uwielbiali ten angielski granat; bya to najlepsza bro przeciwczogowa, jak mieli, znacznie skuteczniejsza ni ich bazooki jeli oczywicie mona byo podej dostatecznie blisko obiektu), ale ostatecznie musieli wycofa si na pnoc. W ten sposb, tak zrcznie zdobyty przyczek zosta stracony. Jednostki osiemdziesitej drugiej byy

odseparowane od siebie i kada z nich walczya samotnie po obu stronach rozlanej szeroko Merderet. Grupa Timmesa pozostawaa rozdzielona przez dwa dni. Na poudniu, w Chef-duPont, genera Gavin i grupa pod dowdztwem podpukownika Edwina Ostberga, liczca okoo stu ludzi, przewanie z 1 Batalionu, wyruszya w drog. Jej celem byo zdobycie mostu pooonego okoo p kilometra na zachd. O godzinie 10.00 Ostberg

pospiesznie wprowadzi swj oddzia na gwn ulic i skierowa si w stron mostu. Amerykanie zostali ostrzelani z kilku budynkw jednoczenie i stracili czterech ludzi. Dwie godziny zajo im dokadne oczyszczenie wioski; Niemcy wycofali si w kierunku mostu. Zdawalimy sobie spraw, e most musi zosta zdobyty, zanim Niemcy zorganizuj obron wspomina kapitan Roy Creek ruszylimy wic tam pospiesznie. Przybylimy

za pno. Dwaj o cerowie, ktrzy dobiegli jako pierwsi, zostali postrzeleni jeden wpad do wody, drugi upad na ziemi na wschodniej czci mostu. Tym, ktry wpad do rzeki, by Ostberg (wkrtce potem go wyowiono i za jaki czas mg znowu walczy; drugi nie y). Na miejsce akcji przybyli podpukownik Arthur Maloney i okoo siedemdziesiciu piciu spadochroniarzy, a wtedy razem przystpilimy do wypierania przeciwnika. Okazao si to jednak

niemoliwe. Niemcy ju wczeniej okopali si wzdu grobli, a take utrzymywali si na paskowyu po jej zachodniej stronie. Do tego Amerykanie mieli tylko bro rczn, Niemcy natomiast dysponowali czogami i artyleri, ktre stanowiy wsparcie dla karabinw maszynowych i modzierzy. Dwukrotny atak na most si nie powid. 28 Niemcy przystpili do kontrataku. Szeregowy David Jones z 508 Puku wanie zblia si do grobli, gdy

zobaczy nadjedajce czogi trzy francuskie Renault prawdopodobnie najmniejsze czogi, jakich uywano podczas caej tej wojny, dla mnie byy jednak olbrzymie. Czog jadcy na czele mia otwarty waz, w ktrym wychylony do pasa sta dowdca w czarnym hemofonie, z rkami opartymi na wieyczce. Jones odwrci si do kolegi i owiadczy: Chyba pora rozpocz wojn. Starannie wycelowa i strzeli do dowdcy czogu. Tra w

wieyczk i jak opowiada, (...) wci pamitam dwik tego rykoszetu. Czarny mundur znikn, waz si zamkn, czog ruszy do tyu, a nasza grupka rozbiega si na wszystkie strony. Nie do, e chybiem, oddajc mj pierwszy strza podczas II wojny wiatowej, to jeszcze nie miaem si gdzie ukry. Jones znalaz chwilowe schronienie w ogrdku warzywnym za domem. Czog jednak wystrzeli pocisk 20 mm i tra w budynek z jednej strony, a Jones ze sw grup

umknli pod najbliszy ywopot. 29 Czog skierowa si ku Chef-du-Pont. Pozostae dwa ruszyy za nim. Ten jadcy w rodku zatrzyma si przed domem; na drugim pitrze znajdowali si sieranci Ray Hummle i O.B. Hill. Hill poda koledze granat gammon. W tej samej chwili wspomina waz si unis; do poowy wysun si z niego dowdca i rozejrza dookoa. Hummle wrzuci granat do rodka czogu. Nastpi straszny wybuch, wok

maszyny pojawiy si pomienie i dym, a dowdca poszybowa w powietrze jak korek od szampana. Pozostae dwa czogi zwrciy dziaa w kierunku domu i wypaliy. Matka i crka, ktre byy na pierwszym pitrze, przeraziy si i krzyczc zaday, ebymy opucili dom. Pomylelimy, e chyba tak trzeba zrobi. Hummle i Hill uciekli pod najbliszy ywopot. Czogi wycofay si na zachd. 30 Na grobli wytworzya si

sytuacja patowa. Amerykanie nie mogli posuwa si naprzd ani si wycofa. Niemiecka piechota, ktra siedziaa w okopach pod obu stronach, bronia si, ale nie moga uciec. Jeden z onierzy postanowi si podda i wyszed zza nasypu. S.L.A. Marshall opisa t scen w znanej ksice Night Drop (Nocny zrzut).
Zawoa: Kamerad! Zanim

ktokolwiek zdy odpowiedzie, jeden ze spadochroniarzy, znajdujcy si nie

dalej ni sze metrw , zastrzeli go na oczach onierzy po obu stronach grobli.

Marshall pisze, e ten strza by straszliw gupot; gdyby owemu czowiekowi pozwolono si podda, jego towarzysze zrobiliby to samo. 31 Kapitan Creek zauway: Poniewa widziaem to wydarzenie z bliska, mog stwierdzi, e bardzo trudno w uamku sekundy zdecydowa, co naley zrobi, kiedy nieprzyjacielski onierz

wyskakuje z okopu sze metrw od ciebie, z obu stron wiszcz kule, a ty po raz pierwszy znalaze si w ogniu walki. Dzi, po czterdziestu siedmiu latach, nie wiem, czy tamten Niemiec chcia si podda czy nie. Moim zdaniem kady wrg zabity podczas walki za dugo zwleka z poddaniem si. On ryzykowa, a atakujcy walczy o ycie. Niedugo potem, po poudniu, genera Gavin, ktry wrci do La Fire, wezwa pukownika Maloneya, by

wraz ze swoimi ludmi przyczy si do niego. Creek zosta wic sam z trzydziestoma czterema spadochroniarzami, starajc si zgodnie z rozkazem Gavina za wszelk cen utrzyma Chef-du-Pont. Wygldao na to, e cena nie bdzie za wysoka. Niezalenie jednak od wszystkiego, trudno byo utrzyma co, co do nas nie naleao. Na domiar zego, Creek zauway zbliajc si z lewa od tyu niemieck piechot, a zza Merderet

odezwaa si nieprzyjacielska artyleria polowa. I wtedy, jak zesane specjalnie przez Boga, zaczy pojawia si C-47, ktre zrzucay paki z broni i amunicj. Jedna z nich zawierajca granaty do modzierza 60 mm spada nam prosto w rce. Potem otrzymali dostarczone przez szybowiec dziao przeciwpancerne 57 mm. Kapitan skierowa ogie z modzierzy przeciwko niemieckiej piechocie i wypali te z dziaa w stron

stanowiska artyleryjskiego po zachodniej stronie grobli. Nie tra limy w nie, jestem tego pewien, ale Niemcy przestali strzela. Creek przeszed do ofensywy. Przez grobl ruszy biegiem dziesicioosobowy patrol. Z okopw wzdu nasypu wyskoczyo piciu niemieckich onierzy i prbowao ucieka. Zostali zastrzeleni. Pozostali oddali si do niewoli. To przesdzio spraw stwierdzi Creek. Most by nasz i wiedzielimy, e

zdoamy go utrzyma. Ale jak wszystkich zwycizcw podczas wojny, dopado nas jednoczenie przygnbienie. Mielimy wiadomo, e do Berlina jest jeszcze duga droga. Creek zabra si do organizowania pozycji obronnych, a take udzielania pomocy rannym i znoszenia zabitych, Niemcw i Amerykanw, ktrych nastpnie okrywano spadochronami. Zapada zmrok. Drczyo pytanie: Kiedy nadejd onierze z

play? Ju powinni tu by. Moe caa inwazja si nie udaa? Znalimy tylko sytuacj w Chef-du-Pont. O pnocy nasze obawy zostay rozwiane. Do miasteczka wjechay grupy zwiadowcze 4 Dywizji Piechoty. Podzielili si z nami swoimi racjami ywnociowymi. Dobiega koca drugi dzie inwazji na Normandi. Gdy tak siedziaem, rozmylajc o wydarzeniach dnia, przypomniaem sobie fragmenty walk i akty odwagi

ludzi, ktrzy brali w nich udzia. Par rzeczy przeprowadzilimy le. Ale oglnie spisalimy si dobrze, zwaszcza e bylimy mieszanin onierzy z rnych jednostek, nie wiczylimy razem, nawet si nie znalimy, a dla wielu z nas byo to pierwsze starcie. Opanowalimy most i utrzymalimy go. 32 Ste-Mre-glise byo cichym miasteczkiem, skadajcym si z setki domw z szarego kamienia. Na gwnym placu wok

normandzkiego kocioa stay domy ze sklepikami z jajkami, serami, misem, konfekcj, cydrem i winami, kiosk z pras, piekarnia i apteka, a take ratusz i szpital. Przez dziesi wiekw nie odnotowano nic znaczcego. Najwikszymi wydarzeniami byy wita i wesela. Przez miasteczko przebiegaa droga N13, ktra prowadzia na pnoc w stron Cherbourga, na poudnie do Carentan, na wschd do Caen i do Parya. Nie majc dostpu do N13,

Niemcy, ktrzy zajmowali teren na pnoc od Ste-Mreglise, byliby odcici; natomiast gdyby Ste-Mreglise znajdowao si w rkach niemieckich, wtedy odcici byliby amerykascy spadochroniarze, znajdujcy si wzdu Merderet i za ni, a 4 Dywizja Piechoty nie mogaby ruszy ani na zachd, ani na pnoc. Dlatego wanie bitwa o Ste-Mre-glise miaa tak wielkie znaczenie. Sztab 82 Dywizji Powietrznodesantowej

uzgodni na etapie planowania operacji, e miejsce to stanie si jej gwnym stanowiskiem obronnym. Gdyby 4 Dywizji Piechoty nie udao si do niego dotrze, jednostki 82 Dywizji miay umocni si w miasteczku i czeka, a nadejdzie wsparcie. Naleao utrzyma go take z innego powodu; przed zmrokiem w tej okolicy mia wyldowa drugi transport szybowcw. 3 Batalion 505 Puku Piechoty Spadochronowej, dowodzony przez podpukownika Edwarda

Krausego, opanowa miasteczko tu przed witem. By z nim porucznik James Coyle z Kompanii Sztabowej. Coyle przypomina sobie pewnego Francuza, ktry wyszed z domu, by z nim porozmawia. Mwi bardzo sabo po angielsku, prawie w ogle, ja te waciwie nie znaem francuskiego, ale zrozumiaem, co go martwi: chcia wiedzie, czy to tylko rajd, czy prawdziwa inwazja. Coyle rozwia jego obawy. Nous restons ici powiedzia (Zostajemy tutaj).

 Nie opucimy Ste-Mreglise. 33 Szeregowy John Fitzgerald z 502 Puku, ktry zosta zrzucony z dala od swego waciwego celu, o wschodzie soca znalaz si w SteMre-glise. Zobaczy spadochroniarzy wiszcych na drzewach. Wygldali jak szmaciane lalki, podziurawione kulami. Na ziemi, ktr przybyli wyzwoli, kapaa ich krew. Na skraju miasteczka Fitzgerald ujrza widok, ktry (...) na zawsze utkwi mi w

pamici. Bya to jakby obrazkowa opowie o mierci jakiego spadochroniarza z 82 Dywizji Powietrznodesantowej. Zaj on niemiecki okop i zrobi z niego wasne Alamo. Wokoo spoczyway ciaa dziewiciu Niemcw. Najblisze z nich znajdowao si metr od okopu zabity trzyma w rku tuczek do ziemniakw[29]. Inne, powykrcane, leay tam, gdzie onierze padli, a ukad ich cia wiadczy, jak zaart walk tu stoczono. Amerykanin mia wci na

ramionach puste pasy po nabojach do M-1. Na ziemi walay si uski. Kolba jego karabinu bya zamana na p. onierz walczy samotnie i jak wielu tej nocy samotnie zgin. Spojrzaem na jego blaszk identy kacyjn. Widniao na niej nazwisko Martin V. Hersh. Zapisaem je sobie w ksieczce do naboestwa, na wypadek, gdybym ktrego dnia spotka kogo, kto go zna. Nigdy jednak takiej osoby nie spotkaem. 34 Pukownik Vandervoort,

pomimo zamanej nogi w kostce, towarzyszy swemu batalionowi, z piset pitego, w drodze do SteMre-glise. Zadaniem batalionu byo osanianie drg prowadzcych do miasteczka od pnocy. W tym celu pukownik wysa 3 Pluton z Kompanii D (dowodzony przez porucznika Turnera Turnbulla) do Neuville-auPlain z rozkazem zorganizowania tam obrony. Vandervoort wkroczy do Ste-Mre-glise i od razu dopisao mu szczcie.

Znalaz tam sprawnego dipa, ktrego przywiz szybowiec, i przesiad si do niego z taczek, dziki czemu mg znacznie szybciej si porusza. Potem odby narad z Krausem (ktry zosta ranny w nog odamkami) i uzgodni, e sam zajmie si zabezpieczeniem wschodniej i pnocnej czci miasteczka, a Krause poudniowej i zachodniej. Nie mieli tylu spadochroniarzy, by zorganizowa okrn obron, ale mogli zablokowa drogi.

Do Vandervoorta ponownie umiechno si szczcie. Kapitan Alfred Ireland z 80 Spadochronowego Dywizjonu Przeciwlotniczego, ktry nadlecia szybowcem wkrtce po wschodzie soca, zgosi, e ma dwie sprawne armaty przeciwpancerne 57 mm. (Opowiadajc potem o swoim locie do Normandii i o tym, jak szybowiec rozbi si podczas ldowania, Ireland powiedzia o onierzach jednostek szybowcowych: Tym facetom stanowczo za mao si paci. 35 Mia racj;

nie dostawali bowiem dodatkowych pidziesiciu dolarw miesicznie, ktre wypacano spadochroniarzom za zaliczone skoki.) Vandervoort umieci jedn z armat przeciwpancernych na pnocnym skraju SteMre-glise, a drug wysa na pnoc do Neuville-auPlain, by wspomc Turnbulla. Turnbull by pCzerokezem. Jego ludzie nazywali go wodzem, cho nie mieli si tak do niego zwraca bezporednio. To by fajny facet wspomina

szeregowy Charles Miller. Boksowaem si z nim. 36 Turnbull rozstawi dwie grupy spadochroniarzy wzdu ywopotu na wschd od Neuville-au-Plain, a trzeci po zachodniej stronie miasteczka. Vandervoort tymczasem ulokowa swoj armat, kierujc luf ku pnocy, a potem odby rozmow z Turnbullem, ktry poinformowa go, e od czterech godzin nic si nie dzieje. Bya 13.00. Gdy prowadzili t rozmow, nadjecha na

rowerze Francuz, ktry zawiadomi ich po angielsku, e kilku amerykaskich spadochroniarzy prowadzi od pnocy spor grup niemieckich jecw. I rzeczywicie, kiedy Vandervoort i Turnbull spojrzeli w tamt stron, ujrzeli kolumn onierzy maszerujcych posusznie rodkiem drogi N13, najwyraniej pod nadzorem spadochroniarzy, ktrzy machali pomaraczowymi chorgiewkami (by to amerykaski znak

rozpoznawczy w D-Day). Vandervoort nabra jednak pewnych podejrze, kiedy zobaczy dwa dziaa samobiene, jadce na kocu kolumny. Poleci Turnbullowi, by posa z karabinu maszynowego krtk seri na prawo od zbliajcych si onierzy, ktrzy znajdowali si ju w odlegoci niespena kilometra. Na odgos strzaw kolumna si rozproszya. Zarwno jecy, jak i spadochroniarze skoczyli do roww i odpowiedzieli

ogniem, zdrajca Francuz odjecha, pedaujc co si w nogach, a dziaa, ktre wzbudziy podejrzenia Vandervoorta, ruszyy do przodu pod oson dymu. W odlegoci p kilometra otworzyy ogie. Jeden z pierwszych pociskw tra w obsug bazooki Turnbulla, a nastpny niemale w amerykask armat przeciwpancern. Jej obsuga rozbiega si na wszystkie strony, ale po pewnej zachcie ze strony Vandervoorta artylerzyci

powrcili do armaty i wkrtce, po szybkim oddaniu kilku celnych strzaw, unieszkodliwili nieprzyjacielskie dziaa samobiene. Jednak niemiecka piechota, kompania 91 Dywizji Luftlande, ktra pod wzgldem liczebnoci piciokrotnie przewyszaa siy Turnbulla, zacza go powoli oskrzydla, korzystajc z osony, jak daway ywopoty. Vandervoort zda sobie spraw z tego, e Turnbull zostanie szybko pokonany,

jeli nie otrzyma wsparcia, kaza wic kierowcy dipa zawie si jak najszybciej do Ste-Mre-glise, skd wysa do Neuville porucznikw Theodorea Petersona i Coylea z 1 Plutonem Kompanii E, by osaniali wycofujcego si Turnbulla. Tymczasem Turnbull rozcign swoje siy w kierunku wschodnim i zachodnim, chcc w ten sposb utrudni Niemcom manewr oskrzydlajcy, ale o godzinie 16.00 zacz ju odczuwa brak ludzi. Ponosi

cikie straty, gwnie na skutek celnego ostrzau z modzierzy. Z czterdziestu trzech spadochroniarzy, ktrych zabra do Neuville-auPlain, tylko szesnastu nadawao si jeszcze do walki, a wielu byo rannych. Dziewiciu zgino. 37 Turnbull zamierza podj ostatni prb odparcia wroga, zaatakowa tak jak Custer pod Little Big Horn, kiedy zgosi si do niego sanitariusz, kapral James Kelly. Zaproponowa, e pozostanie z rannymi,

natomiast szeregowy Julius Sebastian, kapral Ray Smithson i sierant Robert Niland utworz tyln stra i bd osania wycofujcy si pluton, czyli tych, ktrzy jeszcze byli w stanie chodzi. Gdy Turnbull zacz si wycofywa, do Neuville-auPlain wkraczaa ju Kompania E. Uderzylimy szybko i z du si wspomina sierant Otis Sampson, ktry obsugiwa modzierz i niele sobie z tym radzi. Pociski ldoway w samym rodku niemieckich si,

nadchodzcych od skrzyda. Szkopy prboway przerzuci cz swoich ludzi z lewej strony na praw. onierze przebiegali pojedynczo w okrelonych odstpach czasu. Obliczyem, kiedy ruszy nastpny, i zaadowaem nowy pocisk. Nie pomyliem si w obliczeniach. Sampson by w cigym ruchu ze swoim modzierzem, by szkopy nie mogy go namierzy. Druyny strzeleckie prowadziy stay ogie. Natarcie Niemcw

zaczo si zaamywa. Jednoczenie porucznicy Peterson i Coyle wyruszyli z patrolem na spotkanie Turnbulla i jego ludzi. A potem udalimy si w drog powrotn do Ste-Mreglise opowiada Sampson. Syszaem okrzyki Niemcw, kiedy odchodzilimy. Skojarzyo mi si to z nie dokoczonym meczem pikarskim, bo woali za nami, ebymy wrcili i rozstrzygnli walk. Wycofalimy si jednak, nie zwracajc na to uwagi, bo

odwalilimy swoj robot. Szedem obok porucznika Turnbulla. To by porzdny czowiek. 38 Dwudziestu omiu ciko rannych, ktrzy zostali z tyu, i dwaj onierze, ktrzy ich osaniali, dostali si do niewoli. (Trzeci z nich, sierant Bob Niland, zgin przy swoim karabinie maszynowym. Jeden z jego braci, dowdca plutonu w 4 Dywizji, zosta zabity tego samego przedpoudnia na play Omaha. Drugi jeszcze w tym

tygodniu straci ycie w Birmie. Pani Niland jednego dnia otrzymaa trzy telegramy z Departamentu Wojny, zawiadamiajce o mierci synw. Jej czwarty chopak, Fritz, suy w 101 Dywizji Powietrznodesantowej; armia wycofaa go z linii frontu). Ci z rannych, ktrych yciu zagraao niebezpieczestwo, zostali przez Niemcw zabrani do szpitala w Cherbourgu i w kocu uwolnieni, kiedy alianci 27 czerwca zdobyli miasto. Pozostali znaleli si na

wolnoci w nocy z 7 na 8 czerwca, gdy amerykaskie czogi zdobyy Neuville-auPlain. Turnbull zgin w SteMre-glise 7 czerwca, gdy dosta si pod ogie artylerii. 39 Bohaterski opr Turnbulla pozwoli Krausemu i Vandervoortowi skupi si na jeszcze silniejszym niemieckim kontrataku, przeprowadzonym przez 795 Puk Piechoty na poudnie od Ste-Mre-glise. Byo to najwiksze przeciwuderzenie, jakie Niemcy zorganizowali w

D-Day, wsparte ogniem armat 88 mm, znajdujcych si na wzniesieniu na wschd od miasteczka. Spadajce pociski wyrzucay w gr kaway ziemi i bota wspomina szeregowy Fitzgerald. Ziemia draa i miaem wraenie, e zaraz pkn mi bbenki w uszach. Na koszuli miaem py, ktry dostawa si take do oczu i uszu. Armaty 88 mm przeszy ju do legendy. Mwiono, e nawrciy na wiar chrzecijask wicej

onierzy ni wici Piotr i Pawe razem wzici. Kiedy ostrza nagle usta, byo pne popoudnie. Nadal utrzymywalimy si w miasteczku i wierzylimy, e z play jad nam na pomoc czogi. Przez nastpne kilka dni nie mogem utrzyma brzytwy w rku, by si ogoli. Do tamtej chwili, jeli chodzi o stan psychiczny, byem jakby w defensywie. Przeszedem jednak chrzest bojowy i wyzwoliem si z tego. Stwierdziem, e wkurza mnie to wszystko Niemcy,

py, oguszajcy haas i myl, e jestemy wypierani. 40 Inni reagowali podobnie. Kiedy pukownik Krause wysa Kompani I, by uderzya na skrzydo nieprzyjaciela, onierze z wciekoci ruszyli do walki. Zaatakowali na otwartej przestrzeni niemieck kolumn bazookami oraz granatami gammon i zniszczyli kilka czogw. Niemiecka piechota wycofaa si pod gradem kul. Pod koniec dnia opowiada Fitzgerald

powstrzymalimy ostatni atak Niemcw. 41 Wkrtce przybyy szybowce z posikami. Prboway ldowa wok Ste-Mre-glise, ale zostay ostrzelane przez Niemcw z broni maszynowej. W dodatku pola byy zbyt mae, a ywopoty zbyt wysokie, by dao si bezpiecznie wyldowa. Wydawao si, e kady szybowiec wpada na ywopot. Staem w rowie, kiedy nagle wrd drzew rozbi si szybowiec wspomina

porucznik Coyle. Nie widziaem, jak nadlatywa, i oczywicie tego nie syszaem, bo nie wydawa adnego dwiku. Zdyem tylko pa twarz na ziemi, kiedy maszyna przeleciaa przez drog i zatrzymaa si tak, e jej skrzydo zawiso nade mn. Musiaem si spod niego wyczoga. 42 Sierant Sampson rwnie przypad do ziemi, kiedy szybowiec rozbi si o ywopot. Ogon maszyny stercza pod ktem czterdziestu piciu stopni.

Pobiegem, eby sprawdzi, czy mog jako pomc. Kiedy si zbliyem, po prawej stronie szybowca pojawia si dziura. Ludzie znajdujcy si wewntrz kopniakami zrobili wyrw. Wychodzili przez ni jak pszczoy z ula zeskakiwali na ziemi, biegli w stron drzew i znikali z pola widzenia. Prbowaem im powiedzie, e s na bezpiecznym terenie, ale pdzili obok, jakby mnie tam wcale nie byo. W nocy Niemcy wystrzeliwali rakiety

wietlne, ostrzeliwali SteMre-glise z karabinw, modzierzy i od czasu do czasu z armat 88 mm, wykrzykujc groby pod adresem Amerykanw. Sprawiali wraenie bardzo pewnych siebie opowiada Sampson. Najpierw otwierali do nas zmasowany ogie, potem strzelali z pistoletw maszynowych i wrzeszczeli, jakby ruszali do ataku. Potem robio si cicho, a po jakim czasie wszystko zaczynao si od nowa. Przytulaem si wtedy do

mojego modzierza i gaskaem luf. Tak bardzo chciaem z niego postrzela! Ale bylimy zanadto porozrzucani; mgbym tra w naszych. Niemcy nigdy nie zaatakowali. Moe myleli, e krzyczc i strzelajc, zmusz nas do ucieczki. Zastanawiaem si, jaka jest sytuacja na plaach. Piechota ju powinna by z nami. Przychodziy mi do gowy rne myli. Obawiaem si, e inwazja si nie powioda. Mylaem o moim kraju i

ludziach, ktrym staralimy si przyj z pomoc. Byem prawie pewny, e ju nie ujrz wiata dziennego. Nie mog powiedzie, e si baem. Chciaem tylko zabra ze sob jak najwicej szkopw. Chciaem, eby podeszli do miejsca, gdzie mgbym ich zobaczy. Chciaem ujrze stert ich cia przed sob, zanim by mnie dopadli. atwiej byoby mi umiera. 43 Ste-Mre-glise zostao utrzymane, cho nie byo to atwe. W o cjalnych dokumentach okrela si t

obron jako najwaniejsz operacj 82 Dywizji Powietrznodesantowej w DDay. 44 Kolejne zwycistwo osiemdziesita druga zawdzicza kapitanowi Creekowi, ktry obroni Chefdu-Pont. Jednak po zachodniej stronie Merderet spora cz dywizji bya rozproszona, mae grupy tworzyy pojedyncze punkty oporu, okrone i walczce raczej o przetrwanie ni o opanowanie jakich obiektw. Jednostki te praktycznie nie miay ze sob kontaktu. Genera Ridgway

mia powane obawy, e dywizja zostanie rozbita, zanim zdy si zebra i nawiza czno z 4 Dywizj Piechoty. Na wschodzie, bliej pla, sto pierwsza oczycia groble i poczya si z amerykaskimi oddziaami desantowymi. Trudno byo doliczy si wszystkich jej onierzy; z szeciu tysicy szeciuset spadochroniarzy, ktrzy zostali zrzuceni w nocy na teren Normandii, zaledwie dwa i p tysica walczyo pod koniec dnia w jako tako

zorganizowanych grupach. Niektre z nich, jak na przykad grupa pukownika Johnsona w La Barquette czy kapitana Shettlea przy mostach w dolnym odcinku Douve, byy odcite i naraone na rozbicie. Sto pierwsza wykonaa ju jednak swoje gwne zadanie i otworzya 4 Dywizji Piechoty drog w gb Francji. Trudno precyzyjnie okreli procent strat; dane dotyczce o ar poniesionych przez oddziay powietrznodesantowe w

Normandii nie podaj, ilu spadochroniarzy polego w samym D-Day, a ilu w nastpnych tygodniach. Straty wyniosy prawdopodobnie dziesi procent, czyli znacznie mniej, ni przewidywa zaniepokojony Leigh-Mallory, ale jak na jeden dzie walki byo to niewiarygodnie duo. Mona by to uzna za nadmiernie wysok cen, gdyby nie fakt, e wanie dziki spadochroniarzom 4 Dywizja zesza na brzeg i ruszya dalej, ponoszc

minimalne straty. Zawdziczaa to najwikszej akcji powietrznodesantowej, jak kiedykolwiek przeprowadzono. Leigh-Mallory nalega, by Eisenhower odwoa zrzut spadochroniarzy i wysa dywizje powietrznodesantowe na plae w charakterze uzupenie. Eisenhower odmwi i z pewnoci mia racj. Bez spadochroniarzy walczcych na tyach wroga 4 Dywizja Piechoty by moe wyldowaaby na brzegu i przesza przez wydmy bez

wikszych problemw, poniewa niemieccy obrocy play byli nieliczni i le przygotowani, a poza tym zostali zbombardowani przez Maraudery. Ale ju pokonanie grobli na zalanych terenach za pla kosztowaoby wiele o ar, a moe nawet byoby niewykonalne bez pomocy jednostek powietrznodesantowych. Sto pierwsza wykonaa dwa zadania o olbrzymim znaczeniu: jej spadochroniarze opanowali wyjcia z play od strony ldu

i unieszkodliwili niemieckie armaty w Brecourt Manor, Holdy i inne ktrych ostrza mgby by zabjczy dla piechoty i odzi desantowych. Genera Marshall z kolei proponowa Eisenhowerowi, by spadochroniarzy zrzucono znacznie dalej, w odlegoci a szedziesiciu kilometrw od pla. I tu take Eisenhower si sprzeciwi. Uwaa, e lekko uzbrojone oddziay powietrznodesantowe, znajdujce si daleko za liniami wroga, byyby bezradne rozproszone,

naraone na wybicie, niezdolne do miaych posuni. Dowiadczenia 82 Dywizji na zachd od Merderet potwierdzaj, e Eisenhower si nie myli.

Rozdzia 17 Droga pieko przez

116 Puk na play Omaha

Jeli Niemcy zamierzali

gdzie powstrzyma inwazj, to wanie na Omaha. Nietrudno byo si domyli, e tu nastpi desant, poniewa bya to jedyna piaszczysta plaa midzy ujciem Douve na zachodzie a Arromanches na wschodzie, czyli na przestrzeni prawie czterdziestu kilometrw. Po obu jej kracach znajdoway si klify. Piasek na Omaha ma zoty kolor, jest drobnoziarnisty, idealny do plaowania, urzdzania piknikw i kopania dokw, ale sama plaa jest

wska. Lekko wznosi si ku grze i ma okoo dziesiciu kilometrw dugoci. Podczas odpywu jej szeroko wynosi od trzystu do czterystu metrw, podczas przypywu odlego midzy lini wody a kamienistym nasypem (wysokoci jednego-trzech metrw) liczy zaledwie par krokw. W 1944 roku nasyp ten by nie do przebycia dla pojazdw. Na zachodnim odcinku play, w jednej trzeciej jej dugoci, za nasypem bieg wa ochronny,

czciowo z drewnianych pali, czciowo z kamieni, wysokoci od jednego metra do trzech (obecnie ju go nie ma). Za waem znajdowa si chodnik, potem rw przeciwczogowy w ksztacie litery V, gbokoci a dwch metrw, odcinek bagnistego obszaru, a nastpnie strome urwisko, wznoszce si na wysoko trzydziestu kilku metrw. Czowiek mg si na nie wspi, ale pojazd nie mg wjecha. Poronite traw stoki wydaway si w miar gadkie, ale w

rzeczywistoci miay wystpy i zagbienia, ktre okazay si duym utrudnieniem podczas walki. Do paskowyu, grujcego nad pla, prowadzio pi wznoszcych si drg, ukrytych w wwozach. Od wyjcia D-1 do Vierville prowadzia brukowana droga; z Les Moulins (wyjcie D-3) do St-Laurent polna droga; z wyjcia E-1 wioda na paskowy tylko cieka; z E-3 do Colleville prowadzia polna droga; z wyjcia F-1 natomiast polna cieka.

aden taktyk nie stworzyby lepszych warunkw obronnych. Wskie, ograniczone pole walki, nie dajce moliwoci obejcia go od skrzyda; wiele naturalnych przeszkd nie do ominicia dla atakujcych; idealne miejsce do budowy staych umocnie i systemu okopw na stoku urwiska i wyej pooonym rozlegym odsonitym terenie, ktry musi przeby piechota. Alianckim dowdcom, przygotowujcym plan inwazji, bardzo nie podoba

si pomys desantu na play Omaha, ale nie byo innej moliwoci. Zdawa sobie z tego spraw zarwno Rommel, jak i Eisenhower. Obaj generaowie wiedzieli, e jeli alianci dokonaj inwazji na Normandi, bd musieli wyldowa take na Omaha, bo w przeciwnym razie odlego midzy Utah a plaami, ktre mieli zaatakowa Brytyjczycy, bdzie za dua. Wody przybrzene byy gsto zaminowane, podobnie jak plae, promenada (wzdu

ktrej rozoono zwoje drutw kolczastych) i urwisko. Rommel umieci tu wicej zapr ni na Utah. Rozlokowa dwanacie punktw oporu z armatami 88 mm i 75 mm oraz modzierzami. Zbudowa dziesitki tobrukw i bunkrw z karabinami maszynowymi, poczonych rozgazion sieci okopw. Wszystko, czego Niemcy nauczyli si podczas I wojny wiatowej o sposobach powstrzymywania atakw piechoty, Rommel zastosowa

teraz na Omaha. Stanowiska strzelnicze ustawi pod takimi ktami do play, by cay jej obszar, cznie z odcinkiem odsonitym podczas odpywu, obj ogniem krzyowym, zmasowanym i koszcym ze wszelkich rodzajw broni. Rozmieci stanowiska artyleryjskie wzdu klifu, po obu kracach play, tak by mogy zasypa ca Omaha pociskami z armat 88 mm. Podziemne kwatery i magazyny, znajdujce si w sieci okopw, byy poczone tunelami. Punkty oporu

skupiono w pobliu drg wychodzcych z play, na ktrych stay olbrzymie cementowe zapory. Wiksze dziaa artyleryjskie chronione byy od strony morza betonowymi cianami. Na caej play nie byo ani centymetra, ktry nie znalazby si w zasigu zmasowanego i koszcego ognia. Widzc zbliajce si amerykaskie odzie desantowe, Niemcy nie mogli uwierzy wasnym oczom. Jasny gwint! Jednak

nadchodz! wykrzykn porucznik Frerking. Ale to niemoliwe, to przecie niemoliwe. Odoy lornetk i ruszy pospiesznie do punktu dowodzenia, w bunkrze w pobliu Vierville. odzie desantowe po naszej lewej, od strony Vierville zbliaj si do play! zawoa kapral Heinz Severloh w bunkrze Widerstandsnest 62. Musieli oszale stwierdzi sierant Krone. Zamierzaj pyn do brzegu wpaw? Tu pod naszymi

lufami? Dowdca puku artylerii wyda surowy rozkaz: Nie strzela, dopki wrg nie dotrze do linii brzegowej. Niemieccy onierze rozmieszczeni wzdu urwiska obserwowali zblianie si odzi, trzymajc palce na spustach karabinw maszynowych, dzia i armat lub dzierc w rkach granaty modzierzowe. W bunkrze 62 Frerking rozmawia przez telefon podawa odlego artylerzystom znajdujcym si kilka kilometrw w gbi ldu:

Cel Dora, wszystkie dziaa, odlego czteryosiem-pi-zero, podstawowy kierunek dwadziecia plus, zapalnik uderzeniowy1. Kapitan Robert Walker z Kompanii Sztabowej 116 Puku 29 Dywizji Piechoty opisa pniej umocnienia przed Vierville: Klifowy stok usiany by dobrze zamaskowanymi okopami i mnstwem bunkrw. Z przodu bunkry byy praktycznie niewidoczne. Otwory strzelnicze wychodziy na anki, eby mona byo

prowadzi ogie krzyowy na play i wzdu caej dugoci urwiska. Wewntrz bunkrw znajdoway si schematy pl ostrzau, oprawione w ramki nad otworami. 2 A.J. Liebling, reporter New Yorkera relacjonujcy przebieg inwazji, w kilka dni po D-Day wspi si na urwisko. Okopy byy gbokie, wskie i tak krte, e atakujcy onierze mogli by ostrzeliwani z kilku stron jednoczenie pisa. Waniejsze punkty, jak stanowisko dowodzenia czy

stanowiska modzierzy, obudowane betonem. Punkt dowodzenia znajdowa si ptora metra pod ziemi i by wyoony od rodka cegami. Obsuga stanowisk spaa w podziemnych schronach o wyoonych drewnem su tach i podogach. Liebling uzna, e to wszystko wyglda jak regularna Linia Maginota. 3 Alianci sdzili, e uda im si z powodzeniem zaatakowa t, wydawaoby si, niemoliw do zdobycia pozycj obrony dziki czterem czynnikom. Po

pierwsze, wywiad aliancki twierdzi, e umocnienia i okopy obsadzone s przez 716 Dywizj Piechoty, jednostk pod wzgldem bojowym raczej sab, w ktrej suyli rwnie [wcieleni do Wehrmachtu] Polacy i Rosjanie, o niskiej motywacji do walki. Zgodnie z informacjami wywiadu, na Omaha znajdowa si tylko jeden batalion w sile omiuset onierzy. Po drugie, B-17, biorce udzia w bombardowaniach, miay zrzuci na pla cay

swj adunek bomb, by zniszczy lub przynajmniej uszkodzi bunkry i znajdujce si w nich dziaa, a take zrobi leje na play i urwisku, ktre mogy by potem wykorzystane jako okopy dla atakujcej piechoty. Po trzecie, ostrza z morza oraz rakietami z LCT(R), mia unicestwi wszystko, co ewentualnie pozostaoby jeszcze przy yciu po nalocie B-17. onierzom z 29 i 1 Dywizji powiedziano, e mog mie problemy dopiero po przejciu play, gdy dostan

si na szczyt urwiska i rusz w gb ldu ku swoim celom. Czwartym czynnikiem, dajcym nadziej na pomylne przeprowadzenie ataku, bya liczebno si, ktre zamierzano rzuci do akcji. W D-Day na play Omaha miao wyldowa czterdzieci tysicy onierzy i trzy tysice piset pojazdw zmechanizowanych. Ostatecznie jednak okazao si, e adne z tych przewidywa i kalkulacji si nie sprawdziy. Wywiad mia ze informacje; zamiast

lekcewaonej siedemset szesnastej, na miejscu stacjonowaa znacznie sprawniejsza 352 Dywizja Piechoty. Zamiast jednego batalionu osaniajcego pla, Niemcy umiecili tam trzy. B17, z powodu zachmurzenia i opnionego przybycia, zrzuciy swj adunek a pi kilometrw w gbi ldu; w efekcie na plae i urwisko nie spada ani jedna bomba. Ostrza z morza trwa zbyt krtko i generalnie nie by do celny, a w kadym razie skupi si na najwikszych

forty kacjach za urwiskiem. I wreszcie wikszo rakiet spada za blisko i wyldowaa w morzu, zabijajc tysice ryb, ale adnego Niemca. Kapitan Walker, znajdujcy si na LCI, pamita, e tu przed Godzin H spojrzaem w stron brzegu i serce zamaro mi w piersi. Nie mogem uwierzy, e panuje tam taka cisza i spokj, e plaa jest nietknita. Wszystko poronite byo zieleni. Budynki stay nienaruszone. Wiee kocioa dumnie, wrcz wyzywajco

sterczay w gr[30]. Wykrzyknem do siebie: Gdzie jest to zasrane lotnictwo!?4 Plany dziaania na Omaha byy opracowane do najmniejszych szczegw. Po prawej stronie (zachodniej) mia wyldowa 116 Puk 29 Dywizji (przyczony tylko na ten dzie do 1 Dywizji), wspierany przez Kompani C z 2 Batalionu Rangersw. Po lewej stronie 16 Puk 1 Dywizji. Mia to by atak frontalny z udziaem dwch pukw w jednym rzucie. Na

play wyznaczono osiem sektorw, nazwanych (od prawej do lewej): Charlie, Dog Green, Dog White, Dog Red, Easy Green, Easy Red, Fox Green i Fox Red. Do sto szesnastego naleay sektory od Charliego do Easy Green. W pierwszej fali uderzeniowej znajdoway si po dwa bataliony z kadego puku, ktre ldoway kompaniami, a za nimi schodzi na brzeg trzeci batalion. Druyny szturmowe miay pokry ogniem kady metr play, strzelajc z

karabinw M-1, karabinw maszynowych 7,62 mm, automatycznych karabinw Browning, bazook, modzierzy 60 mm i miotaczy ognia. Na przodzie znajdowayby si czogi DD oraz druyny saperw morskich i wojsk ldowych. Kada z grup szturmowych i jednostek wspierajcych musiaa wykona okrelone zadania, a wszystkie razem miay doprowadzi do otwarcia wyj z play. Po ostrzelaniu niemieckich pozycji przez piechot,

druyny saperw powinny wysadzi zapory i oznaczy chorgiewkami wytyczone trasy, by podczas przypywu sternicy wiedzieli, ktrdy mog bezpiecznie pyn. Potem miay przybywa kolejne rzuty odzi desantowych, dostarczajc wsparcia wedug cile opracowanego planu tak, by wedle zaistniaych potrzeb ostrzela (od M-1 poczwszy, po haubice) odpowiednie cele. Miay take przywie dalsze czogi, ciarwki, dipy, suby medyczne, ludzi z

kontroli ruchu, dowdztwo, jednostki cznoci sowem, cae zaplecze i administracj, niezbdnie potrzebne dwm dywizjom piechoty, biorcym udzia w wielkiej akcji. Sto dwadziecia minut po Godzinie H pojazdy miay ruszy oczyszczonymi drogami na szczyt urwiska w gb ldu w stron wyznaczonych celw, przede wszystkim wsi Vierville, StLaurent i Colleville, a potem kierowa si ku Pointe du Hoc albo na poudnie, by opanowa Trevires,

pooone osiem kilometrw od play Omaha. 5 Zdanie Eisenhowera, e plany s najwaniejsz rzecz przed walk, ale staj si bezuyteczne w momencie jej rozpoczcia, sprawdzio si co do joty w przypadku play Omaha. Nic nie przebiegao zgodnie z planem, ktry okaza si nierealny ju w chwili, gdy Niemcy otworzyli ogie do atakujcych, a nawet jeszcze wczeniej. Z wyjtkiem Kompanii A sto szesnastego, adna

jednostka nie wyldowaa tam, gdzie miaa wyldowa. Poowa Kompanii E znalaza si ponad kilometr od celu, a druga poowa ponad dwa kilometry na wschd od przydzielonego sektora. By to skutek silnego wiatru i prdw morskich. Pnocnozachodni wiatr o prdkoci od dziesiciu do osiemnastu wzw powodowa powstawanie fal wysokoci jednego do dwch metrw, a te znosiy odzie w lewo. Podobne dziaanie mia prd morski, ktry podczas

przypywu (odpyw zakoczy si przy Omaha o 5.25) osiga prdko dwch i siedmiu dziesitych wza. O Godzinie H odzie nie tylko nie osigny waciwych pozycji, ale na dodatek znajdujcy si w nich onierze byli wymczeni chorob morsk, ciskiem i oglnie byli w zej formie. Wikszo zesza na odzie ju cztery godziny wczeniej albo nawet wicej. Nad burtami przeleway si fale. Kada LCVP i LCA (Landing Craft Assault szturmowa d

desantowa, brytyjska wersja odzi Higginsa) wprost zalewana bya wod. Pompy przewanie nie naday z jej usuwaniem, onierze musieli j wylewa hemami. Co najmniej dziesi z dwustu odzi, pyncych w pierwszym rzucie, zatono; wikszo onierzy zabray potem jednostki ratunkowe Stray Przybrzenej, czsto dopiero po godzinie; wielu jednak si potopio. Rwnie widok zag zatopionych czogw DD w kamizelkach ratunkowych, walczcych z

ywioem lub kurczowo czepiajcych si ska by mao pokrzepiajcy dla onierzy w odziach, ktre ocalay. 6 Oglnie mwic, pyncy jako pierwsi byli wyczerpani i psychicznie rozstrojeni, zanim jeszcze przystpili do walki. Jednak z powodu niepomylnych okolicznoci wody chlustajcej im w twarze oraz choroby morskiej pragnli jak najszybciej znale si na brzegu, poniewa wydawao im si, e ju nic gorszego od

przejadki przekltymi odziami nie moe ich tam spotka. Pewne poczucie bezpieczestwa stwarza take szalejcy nad ich gowami aliancki ostrza z morza ale nawet pociski z dzia okrtowych spaday dopiero na szczyt urwiska albo dalej, przelatujc ponad pla czy stokiem. Pi minut po Godzinie H ostrza zosta zakoczony. Szef elektrykw, mat Alfred Sears, pyn na ostatniej, szesnastej LCVP w pierwszym rzucie. Przed

akcj ich podporucznik zapewnia, e wszystkie niemieckie punkty oporu zostan zmiecione z ziemi, zanim zejdziemy na brzeg. Sears opowiada: Wierzylimy w to do tego stopnia, e podczas rejsu ja i wikszo moich ludzi siedzielimy na budce maszynowni i podziwialimy cae przedstawienie, zafascynowani ostrzaem okrtw. Miejsce, w ktrym mielimy wyldowa, zryte zostao tysicem rakiet wystrzelonych z odzi

rakietowych. Wygldao to cakiem niele. Porucznik Joe Smith by dowdc sektora z ramienia marynarki. Jego zadaniem byo rozmieszczenie na morzu chorgiewek, by odzie desantowe Kompanii A 116 Puku bezpiecznie dobiy do brzegu. d Higginsa, ktr pyn, miaa tam dotrze jako pierwsza. Niemcy znajdujcy si na play zostawili nas w spokoju. Nie rozumielimy dlaczego. Wiedzielimy przecie, e na nas patrz; czulimy si dziwnie. Bylimy

na wprost niemieckiej armaty 88 mm, ale na nasze szczcie wymierzona bya w pla, nie w morze, wic jej obsuga nas nie widziaa. Za Smithem pyna d Higginsa przewoca grup szturmow z Kompanii A. Znajdujcy si na niej ludzie byli przekonani, e zgodnie z tym, co im zapowiadano, bombardowanie z morza i powietrza zmioto niemieck obron. Opuszczono wic rampy. Cel Dora ognia! krzykn do telefonu

porucznik Frerking. Caa bateria otworzya ogie. Po lewej rce Frerkinga znajdoway si trzy stanowiska karabinw maszynowych MG-42, przed nim umocniona pozycja z modzierzem, a dalej, na stoku urwiska siedziaa w okopach piechota. Wszyscy ostrzeliwali ldujcego wroga. 7 Wpynlimy na mielizn wspomina mat Sears opucilimy ramp, a potem znalelimy si w piekle.

onierze na odzi zostali zasypani gradem pociskw. Od razu na pocztku zgin porucznik piechoty zosta trafiony w gow. 8 Kapitan Taylor Fellers i wszyscy jego ludzie, ktrzy pynli w pierwszej odzi wiozcej Kompani A, LCA 1015, zginli, zanim jeszcze opada rampa. Po prostu d wyparowaa. Nigdy si nie dowiedziano, czy uderzya w min, czy zostaa tra ona pociskiem 88 mm. 9 Opucili ramp o tym, co widzia, opowiada dowdca

sektora z ramienia marynarki, porucznik Joe Smith a wtedy jeden czy dwa niemieckie karabiny maszynowe otworzyy ogie i tu przed nasz odzi trysny fontanny piasku. Nikt si nie ruszy. Wtedy podnis si sternik, krzykn i nie wiadomo dlaczego, przez chwil zrobio si zupenie cicho jego gos sycha byo wyranie jak bicie dzwonu. Zawoa: Na mio bosk, chopaki, wysiada! Musz pyn po nastpny transport!10

Tymczasem niemieckie karabiny maszynowe po drugiej stronie play prowadziy straszliwy ogie w kierunku pechowych Amerykanw. (Jeden ze strzelcw porucznika Frerkinga w WN 62 wystrzeli tego ranka dwanacie tysicy pociskw.) Poniewa onierze amerykascy wyldowali nie tam, gdzie powinni, byli skupieni w grupach, pomidzy ktrymi znajdoway si puste odcinki dugoci nawet kilometra. To umoliwio

Niemcom koncentracj ognia. Gdy odzie Higginsa i wiksze LCI zbliay si do brzegu, niemiecka artyleria walia w nie bez opamitania z tobrukw, umocnionych stanowisk wzdu drg i na szczycie urwiska, a take z dzia w gbi ldu. Mechanik Charles Jarreau ze Stray Przybrzenej pyn na LCI 94. Dowdca jego odzi nalea do staruszkw mia trzydzieci dwa lata suy niegdy we ocie handlowej i robi wszystko po swojemu. Nadano mu

przydomek Popeye. Sprowadzi na pokad adunek szkockiej whisky J&B i przykaza kucharzowi, eby kry wrd zaogi i nalewa im tak dugo, a stwierdz, e nie chc ju ani kropli wicej, albo nie skoczy si zapas alkoholu; tego dnia zreszt wypilimy prawie cay. Chocia nic nie jadem, a tankowaem od rana do nocy, alkohol w ogle na mnie nie podziaa. LCI 94 pyna w pierwszym rzucie, tu za saperami z marynarki i

druynami zajmujcymi si znakowaniem play. Wtedy zaczo si robi gorco. Popeye spojrza na nas i powiedzia: Do diaska, ja tam nie pyn. Nigdy nie dostaniemy si na t pla. I zmieni kurs. Pozostae LCI z naszej otylli popyny tam, gdzie przewidywa plan, i adna z nich nie wrcia. Wszystkie zostay tra one. Dowdca naszej odzi cholernie duo zyska w naszych oczach. Popeye popyn wzdu play okoo stu metrw dalej,

zwrci d ku brzegowi, wyrzuci za burt kotwic rufow i ruszy do przodu z prdkoci trzykrotnie mniejsz, a znalaz si na mielinie mniej wicej dwadziecia metrw od brzegu. Trapy zostay opuszczone i ludzie ze sto szesnastego zaczli schodzi na ld. Po ich zejciu d staa si znacznie lejsza. Popeye kaza uruchomi silniki, wrzuci wsteczny bieg, za pomoc silniczka Briggs & Stratton wcign kotwic i wycofa si z mielizny. Piciu

ludzi z jego dwudziestoszecioosobowej zaogi zgino od kul karabinw maszynowych, a z dwustu onierzy piechoty ycie stracio dwudziestu, zanim jeszcze zdyli dotrze do brzegu. 11 Szeregowy John Barnes z Kompanii A sto szesnastego znajdowa si na pokadzie LCA. Kiedy d, pync w jednej linii z pozostaymi jedenastoma jednostkami, zbliya si do brzegu, kto zawoa: Spjrzcie! Bdziemy o tym opowiada wnukom!

Barnes ujrza przed sob iglic kocioa w Vierville. Kompania C zmierzaa dokadnie do wyznaczonego celu LCA z warkotem pyny ku play, tnc fale. Nagle wok kostek poczuem bulgotanie, a przd odzi zanurzy si w morzu. Po chwili woda sigaa nam ju do piersi. Zaczlimy krzycze w kierunku odzi pyncych po obu naszych stronach. W odpowiedzi pomachali nam tylko rkami. Pokad umkn mi spod ng. Chwyciem rurk z

dwutlenkiem wgla przy pasie ratunkowym. Zawr si urwa i odpad. Odwrciem si i zapaem za plecy kogo znajdujcego si za mn. Szedem jednak pod wod. Wdrapaem si temu czowiekowi na grzbiet i w panice podcignem do gry. Na powierzchni wody wychylay si raz po raz inne gowy. Widzielimy pozostae odzie zmierzajce w stron brzegu. Niektrzy owinli bro w kamizelki ratunkowe i teraz je pompowali. Barnes zobaczy

unoszcy si obok karabin, a potem miotacz ognia owinity dwiema kamizelkami. Uchwyciem si go kurczowo, ale wci czuem, e ton. Nie mogem utrzyma gowy nad wod. Usiowaem pocign linki zwalniajce przy kamizelce, ale nie byem w stanie si poruszy. Porucznik Gearing zapa mnie za kamizelk, przeci bagnetem linki i uwolni mnie do cikiego adunku. Teraz byo ju o wiele lepiej, mogem przynajmniej pyn.

Grupa szturmowa znajdowaa si okoo kilometra od brzegu. Sierant Laird chcia pyn do play, ale porucznik Gearing powiedzia: Nie, poczekajmy, a zabierze nas ktra z odzi. adna si jednak nie zatrzymaa; sternicy mieli wyrany rozkaz, by pyn przed siebie i pozostawi akcje ratunkowe specjalnym subom. Po pewnym czasie (...) usyszelimy gos jakiego Brytyjczyka na jednej z LCI, ktry zawoa do nas

przyjanie. Zatrzyma si, mia pust d. Pomg nam wgramoli si do niej. Rozpoznalimy tego sternika pyn na transportowcu Empire Javelin. Nie wraca ju na pla. Zapytalimy go, co z reszt ludzi. Powiedzia, e wysadzi ich bez wikszych problemw. Wrcilimy na pokad Empire Javelin, ktry opucilimy o 4.00 nad ranem. Ile mino czasu? Wydawao si, e zaledwie par minut. Kiedy zapytaem o godzin, usyszaem, e jest ju 13.00. 12

Barnes i jego grupa mieli wyjtkowe szczcie. Okoo szedziesiciu procent onierzy z Kompanii A pochodzio z Bedford w Wirginii; pierwsze pitnacie minut na Omaha oznaczao dla ludzi z tego miasta prawdziw rze. Kompanie G i F miay zej na brzeg natychmiast po Kompanii A, ale poniewa fale zniosy je kilometr na wschd, Niemcy, okopani wok drogi do Vierville, ktrej zamierzali broni do upadego, mogli skierowa cay ogie na onierzy Kompanii A. W

chwili, gdy na odziach Higginsa opady rampy, Niemcy po prostu ostrzelali je z karabinw maszynowych, dzia i modzierzy. Rozpocza si masakra. Z ponaddwustuosobowej kompanii przeyo tylko kilkudziesiciu onierzy, ktrzy jednak nie uniknli ran. Sierant Thomas Valance ledwie uszed z yciem. Po zejciu z rampy znalelimy si w wodzie po kolana i robilimy to, czego nauczono nas podczas treningu, to znaczy ruszylimy przed

siebie, potem przyklknlimy i otworzylimy ogie. Problem jednak polega na tym, e nie wiedzielimy, do czego strzela. Widziaem smugi nadlatujce od strony betonowych stanowisk obronnych, ktre wydaway mi si gigantyczne. Nigdy wczeniej nie widziaem tak potnych forty kacji. Zaczem strzela w tamt stron, ale nie mogem przecie betonowego stanowiska artyleryjskiego zaatwi karabinem 7,62 mm.

Szybko nadchodzi przypyw i fala dosiga onierzy wok Valancea. Valance z trudem utrzymywa si na nogach jak wikszo kolegw by bardzo obadowany, przemoczony i wyczerpany. Brnc w mokrym piachu, prbowa omija zapory z przyczepionymi minami. Porzuciem cay sprzt, ktry cign mnie w d, do wody. Wiedzielimy ju, e niewiele moemy zrobi. Pamitam, e kiedy z trudem posuwaem si w wodzie,

usiujc poprzez uniesienie rki utrzyma rwnowag, przestrzelono mi do, a potem kciuk. Dotar do mnie szeregowy Henry Witt. Pamitam, e powiedzia wtedy: Panie sierancie, zostawi nas tu, ebymy zdechli jak szczury. Jak zwyke szczury. Valance zosta znowu tra ony tym razem w lewe udo, kula zgruchotaa mu ko biodrow. By jeszcze dwukrotnie raniony. Poza tym dwa pociski tra y w jego plecak, a jeden przeci mu

pod brod pasek od hemu. Valance przeczoga si przez pla i jak wspomina oparem si o wa ochronny, osunem na ziemi i waciwie w tej jednej pozycji przeleaem cay dzie. W gruncie rzeczy mj udzia w inwazji, podobnie jak wikszoci onierzy mojej kompanii, zakoczy si w ten sposb, e zostaem z niej wyeliminowany. Ciaa kumpli leay na brzegu obmywane wod, ja byem jedynym ywym wrd tylu przyjaci, ktrzy zginli, a wielu z nich

zostao rozerwanych na strzpy. 13 Porucznik Edward Tidrick zosta zabity jako pierwszy ze swojej odzi. Kiedy zeskoczy z rampy do wody, kula przeszya mu gardo. Zatoczy si, pad na piach u stp szeregowca Leo Nasha i unis si, by jeszcze powiedzie: Id z przecinaczami zasiekw! W tej samej chwili seria z karabinu maszynowego przeszya go od ciemienia po miednic. O 6.40 tylko jeden o cer z

Kompanii A pozosta przy yciu by to porucznik E. Ray Nance ale i on zosta tra ony w pit i w brzuch. Wszyscy sieranci zginli albo byli ranni. Kiedy opada rampa na jednej z odzi, Niemcy wystrzelali cay trzydziestoosobowy oddzia, zanim ktokolwiek zdy zej na brzeg. 14 Szeregowy George Roach nis wspomagajcy miotacz ognia. Sam way okoo pidziesiciu siedmiu kilogramw, nis za sprzt o wadze czterdziestu piciu

kilo, w tym karabin M-1, amunicj, granaty rczne, pojemnik z prawie dwudziestoma litrami paliwa do miotacza ognia, komplet kluczy maszynowych i cylinder z azotem. Zeszlimy po rampie i ju wtedy straty byy due. Nie potra limy si zorientowa, skd jestemy ostrzeliwani: czy ze szczytu urwiska, czy z domku letniskowego na brzegu. Rzuciem si na piach, chwyciem karabin i zaczem strzela w kierunku tego domku. Wtedy sierant Wilkes

zapyta: Do czego strzelasz? Odpowiedziaem, e nie wiem. Jedynym pozostaym przy yciu onierzem z druyny szturmowej Roacha by szeregowy Gil Murdoch. Obaj padli na ziemi za zapor na play. Murdoch zgubi okulary i le widzia. Umiesz pywa? zapyta go Roach. Nie. Sam widzisz, e nie moemy tu zosta. W pobliu nie ma nikogo, kto by nam powiedzia, co robi.

Wracajmy do wody i pymy z fal. Wycofali si i znaleli oson za rozbitym czogiem. Obaj byli lekko ranni. Przykrya ich fala, tak e zawili na czogu. Roach zacz pyn do brzegu; w poowie drogi zabraa go jedna z odzi Higginsa. Sternik wcign mnie na pokad, byo okoo 10.30. Wkrtce zapadem w sen. Roach dotar w kocu pod wa ochronny i tam pomaga sanitariuszom. Nastpnego dnia natkn si na ocalaego

onierza swojej kompanii. Spotkaem generaa Cot i chwil z nim rozmawiaem. Zapyta mnie, z ktr jestem kompani, a kiedy mu powiedziaem, tylko pokrci gow. Kompania A nie istniaa. Gdy si pozbieralimy, okazao si, e pozostao nas tylko omiu zdolnych do walki. (Cota spyta Roacha, co zamierza robi, gdy skoczy si wojna. Chciabym pj do collegeu, a potem ukoczy studia odpar Roach. Wybrabym

Fordham. Pi lat pniej Roach ukoczy wanie Fordham. Przez te wszystkie lata powiedzia w 1990 roku chyba nie byo dnia, ebym nie myla o tych, ktrzy nie mieli takiego szczcia. 15) d sieranta Lee Poleka zacza ton, gdy zbliaa si do brzegu. Wszyscy wylewali wod hemami. Krzyczelimy do zaogi, eby nas wypucia, wolelimy walczy ni uton. Gdy opada rampa, dosign nas ogie karabinw maszynowych. Zawoaem do

ludzi, eby si przygotowali, bo popyniemy i bdziemy walczy. Nasza d znalaza si pod bezporednim ostrzaem. Trzej dowdcy mojej druyny i ci, co byli na przodzie, oberwali. Paru ludzi wyskoczyo za burt. Dwaj marynarze zostali tra eni. Znalazem si po kostki w wodzie, usiowaem biec, ale woda nagle signa mi do bioder. Dopadem stalowej zapory na play i ukryem si za ni. Waliy w ni kule, inne tra ay w moich ludzi. Przebyem pla, podpezem

pod kamienisty nasyp, tam przyczyo si do mnie paru moich onierzy. Policzyem pozostao nas tylko jedenastu z trzydziestki na odzi. Kiedy rozpocz si przypyw, zawrcilimy i pobieglimy ku linii wody, by zabra rannych. Niektrzy z lecych na play zostali ponownie tra eni. Pod nasypem toczyo si coraz wicej ludzi. Coraz wicej te byo rannych na skutek ostrzau. Staralimy si sobie nawzajem pomaga. W tym cisku powiedziaem Jimowi Hickeyowi, e

chciabym doy czterdziestki, pracowa czterdzieci godzin tygodniowo i zarabia dolara na godzin (kiedy wstpiem do wojska, dostawaem trzydzieci siedem i p centa w przeliczeniu na godzin). Czuem, chopie, e zasugiwaem na te czterdzieci dolcw tygodniowo. Jim Hickey wci dzwoni do mnie 6 czerwca z Nowego Jorku i pyta: Hej, sierancie, wycigasz ju dolara na godzin?16 Kompania A nie zdya

uy broni. A ju z ca pewnoci nie zabia ani jednego Niemca. Przewidywano, e ruszy w gr drog ku Vierville i dotrze na szczyt urwiska o 7.30, ale o tej porze garstka niedobitkw toczya si pod waem, cakowicie pozbawiona moliwoci obrony. Kompania stracia dziewidziesit sze procent swoich si. Jednak ta o ara nie posza na marne. onierze przynieli ze sob karabiny, granaty, adunki trotylu,

karabiny maszynowe, modzierze i pociski do nich, miotacze pomieni, inny sprzt i racje ywnociowe. Wszystko to leao na piasku na Dog Green. Bro i sprzt byy spraw ycia i mierci dla kolejnych rzutw piechoty, ktre przybyway podczas przypywu i byy zmuszone wszystko porzuci, by wydosta si na brzeg.

*** Kompania F ze sto szesnastego miaa zej na ld na Dog Red i rzeczywicie wyldowaa nieopodal celu, pomidzy Dog Red a Easy Green. Natomiast Kompania

G, ktra powinna przybi do brzegu na prawo od Kompanii F, na Dog White, zdryfowaa daleko w lewo, tak wic obie zeszy na pla razem, dokadnie naprzeciwko potnych forty kacji w Les Moulins. To pozwolio bronicym si Niemcom skupi na nich ogie. Dla ludzi z Kompanii F i G te dwiecie metrw, ktre musieli przeby od odzi Higginsa do nasypu, byo najdusz i najniebezpieczniejsz drog, jak kiedykolwiek musieli

pokona. Porucznik dowodzcy grup szturmow na odzi sieranta Harryego Barea poleg, gdy opuszczono ramp. Jako najstarszy stopniem podo cer opowiada Bare prbowaem wysadzi na ld moich ludzi i jako dosta si z nimi pod wa ochronny. Dobrnlimy do play, padlimy na ziemi i utknlimy w miejscu, nie mogc si ruszy. Mojemu radiotelegra cie trzy metry ode mnie rozwalono gow. Plaa usiana bya ciaami

zabitych, ludzi bez ng i rk Boe, to byo straszne. Bare wspomina, e bieg od zapory do zapory, przykucajc za kad, a kiedy wreszcie dotar do wau prbowaem zorganizowa jako ludzi. Ocalao tylko szeciu ludzi z mojej odzi. Byem przemoknity do suchej nitki, cay si trzsem, ale cholernie si staraem opanowa. Czuem, e ogarnia mnie lodowaty strach. 17 Szeregowy John Robertson na podpywajcej do brzegu

odzi wymiotowa za burt. Jego sierant krzykn, eby bardziej pochyli gow. Robertson odpar: Umieram na chorob morsk, wic jakie to ma znaczenie? Sternik zary przodem odzi w piach, po czym kaza wszystkim szybko zabiera si z odzi. Rampa zostaa opuszczona i nasi ludzie zaczli skaka do wody, zanurzajc si w niej po szyj. Robertson skierowa si na ruf. Widzia, jak jego dowdca, porucznik Hilscher, ginie raony przez

eksplodujcy pocisk. Chwil pniej wybuch miotacz ognia. Robertson skoczy do wody. Mimo cikiego sprztu, wacego okoo trzydziestu kilogramw, udao mu si wydosta na brzeg. Pad w miejscu, gdzie woda miaa gboko trzydziestu centymetrw jak wspomina, leaem tam i zastanawiaem si, co dalej. Do szybko podjem decyzj. Z tyu zblia si Sherman, zabezpieczony wok pontonami. Miaem dwie moliwoci: da mu si

przejecha albo przebiec przez pla pod ostrzaem karabinw maszynowych i artylerii. Jak mi si to udao do tej pory nie wiem i nigdy si nie dowiem. Dotarem jednak pod nasyp i staraem si jako ocali ycie. 18 Kiedy sierant Warner Hamlett z Kompanii F znalaz si na brzegu, stwierdzi, e przemoczone ubranie, sprzt i piach bardzo utrudniaj mu bieg. Sysza, jak inni krzycz: Zwiewaj z play! i zda sobie spraw, e nasz jedyn szans jest jak

najszybsza ucieczka, bo bylimy wystawieni na strzay jak kaczki. Ruszy wic naprzd, zobaczy d i wskoczy do niego. Wyldowa na plecach szeregowca O.T. Grimesa[31]. W odlegoci dziesiciu metrw spad pocisk, a jego wybuch wyrwa Hamlettowi bro z rki i zerwa z gowy hem. Czogajc si na okciach i kolanach, odzyska karabin i hem, a potem zatrzyma si chwil, eby zebra siy i sprawdzi, czy nogi zechc mnie nie.

Okazao si, e nie jest tak le. Krtkimi skokami, wykorzystujc zapory jako oson, przeby drog do nasypu. Gdy odpoczywa, (...) pad koo mnie Gillingham, mody onierz, ze strachu blady jak papier. Wydawao si, e baga wzrokiem o pomoc. Powiedziaem: Gillingham, biegnijmy oddzielnie, bo Niemcy bd raczej strzela do dwch ludzi ni do jednego. Wci milcza, gdy wyskoczyem zza zapory i pdem ruszyem

przed siebie. Pomidzy nimi wybuch pocisk. Odjem Gillinghamowi podbrdek, razem z koci, zosta mu moe tylko may kawaek misa. Usiowa przytrzyma go na miejscu, kiedy bieg w kierunku nasypu. Udao nam si tam dotrze, a wtedy Bill Hawkes i ja zrobilimy mu zastrzyk z mor ny. Zostalimy przy tym biedaku okoo p godziny, dopki nie skona. Cay czas by przytomny i wiedzia, e umiera.

onierzom biegncym przez pla kamienisty nasyp wydawa si najbardziej upragnionym miejscem na wiecie. Gdy jednak do niego dotarli, zobaczyli rozcignite zwoje drutu kolczastego. Nie mona go byo przeby bez wysadzenia za pomoc adunkw wybuchowych, a po obu jego stronach szalay mier i zniszczenie. I cho byli w tej chwili osonici przed ogniem karabinw maszynowych, ktrym Niemcy siekli z okopw na urwisku, to przecie zagraa im ostrza z

modzierzy. Ci, ktrzy tam si znaleli, pochodzili z rnych oddziaw, byli zdezorganizowani, pozbawieni dowdcw (porucznik Wise z Kompanii F, jeden z niewielu o cerw, ktrzy dotarli do wau, prbowa zrobi wyrw w zwojach drutu kolczastego, gdy kula tra a go w czoo i zgin) i waciwie nie mieli broni. Mogli tu tylko czeka stoczeni i mie nadziej, e nastpne grupy atakujcych przynios torpedy bangalore i bdzie mona rozerwa

zasieki. Kompania E ze sto szesnastego wyldowaa najdalej od swego celu. Cho miaa dokona desantu na Easy Green, przybia do brzegu na granicy Easy Red i Fox Green, czyli kilometr dalej. W dodatku jej onierze wymieszali si z ludmi 16 Puku 1 Dywizji. Szeregowy Harry Parley nis miotacz ognia o ile mg si zorientowa, jedyny sprawny, jaki znalaz si na play[32]. Ldujc, mia ze sob pistolet w kaburze,

kamizelk ratunkow, paszcz przeciwdeszczowy, menak, laski dynamitu i wacy okoo trzydziestu piciu kilogramw miotacz ognia. Kiedy nasza d dotkna piasku i opuszczono ramp wspomina Parley znalazem si w piekle. odzie po obu stronach byy ostrzeliwane z dzia. Niektre staway w ogniu, inne tony. Postanowiem na to nie patrze i skupiem si na schodzeniu po rampie za innymi, a potem skoku do wody.

Natychmiast jednak zacz i na dno. Nie mogem wydosta si na powierzchni. Wiedziaem, e ton, i czyniem daremne wysiki, eby odpi szelki miotacza. Nagle kolega chwyci miotacz pomieni i pocign Parleya do przodu, do miejsca, gdzie mg stan o wasnych siach. Wtedy, podtopiony, krztuszc si wod, odzyskaem grunt pod nogami i zaczem i w kierunku tego pandemonium, ktre widziaem przed sob. Od play dzielio go

dwiecie metrw. Kiedy je pokona, by zupenie wyczerpany. Pla ostrzeliway karabiny maszynowe. Pociski sieky piach, wydajc dwik przypominajcy cmokanie, jakby kto zasysa powietrze przez zby. Do dzi nie wiem, dlaczego nie rzuciem tego miotacza i nie popdziem za jak oson. Nie zrobiem tego jednak. Parley znajdowa si za swoj grup. W nastpnych miesicach, kiedy prbowaem dociec, jak to si

stao, e bezpiecznie przeszedem przez pla, podczas gdy inni, ktrzy biegli, zostali zabici, znalazem odpowied. Niemcy kierowali ogie na pierwsz lini atakujcych, a poniewa ja byem z tyu, omijali mnie. Krtko mwic, adunek, ktry miaem na plecach, by moe uratowa mi ycie. Kiedy dotar pod nasyp, stwierdzi, e panuje tam straszliwy chaos. Ludzie prbowali kopa albo rkami wygrzebywa doy, by schroni si przed pociskami

modzierzy. Inni przenosili rannych albo pomagali im dotrze w osonite miejsca. Musielimy kuca albo porusza si na czworakach. eby si porozumie, wrzeszczelimy, przekrzykujc huk dzia dochodzcy z obu stron. Wikszo z nas bya w takim stanie, e nie nadawaa si do walki. Chcielimy tylko ocali ycie. Uwiadomiem sobie groz naszej sytuacji, gdy zrozumiaem, e wyldowalimy w

niewaciwym sektorze, e onierze wok nas pochodz z rnych jednostek i e ich nie znam. Co wicej, teren rozcigajcy si przed nami by niepodobny do tego, z jakim miaem do czynienia podczas wicze i w ktrym miaem si znale. Pamitam, e odoyem miotacz ognia i lec na brzuchu, prbowaem si okopa. Nie bardzo mi si to udawao, tote rozejrzaem si wok i znalazem porzuconego Browninga. Nie widzielimy jednak nic, do

czego moglimy strzela. To my bylimy celem. Parley lea pod nasypem (...) przeraony i zdesperowany. Co chwil si modliem. Raz czy dwa opanowaem strach na tyle, eby przebiec przez pla i ocali bezradnego onierza przed utoniciem podczas przypywu. Tylko na to starczyo mi odwagi tego ranka. 19 Jak si okae, nie tylko na to. Kapitan Lawrence Madill z Kompanii E pogania swoich ludzi, eby szli do przodu.

Epizody, ktre najlepiej zapamitaem to schodzenie z odzi desantowej, a take szukanie schronienia przed ogniem nieprzyjacielskim za zaporami wspomina Walter A. Smith. Z tyu zbliy si do nas kapitan Madill i rozkaza wszystkim, ktrzy mogli si rusza, eby uciekali z play. Kiedy na niego spojrzaem, zobaczyem, e ma prawie odstrzelone lewe rami. Madill dobieg pod wa i odkry, e jest tam jeden z jego kompanijnych

modzierzy, ale nie ma do niego amunicji. Wrci wic biegiem na pla, eby zabra par pociskw. W drodze powrotnej zosta tra ony seri z karabinu maszynowego. Zanim umar, wyszepta: Najstarszy stopniem podo cer, prosz zabra ludzi z play. 20 Ci nieliczni, ktrzy ocaleli z Kompanii A, F, G i E 116 Puku, toczyli si za zaporami lub nasypem, a tymczasem na brzeg zaczy przybywa kolejne transporty onierzy: o 7.00 Kompanie B i H, o 7.10

 Kompania D, a 7.20 C, K, I i M. adna nie znalaza si na wyznaczonym odcinku. Sternicy usiowali wymin zapory i umkn przed nadlatujcymi pociskami, ale unoszcy si dym zasoni punkty orientacyjne w terenie i te kilka chorgiewek, ktrymi oznaczono plae. Na odzi, ktr pyn dowdca Kompanii C, kapitan Ettore Zappacosta, brytyjski sternik zawoa: Nie moemy tam pyn! Nie widz punktw orientacyjnych! Musimy zawrci.

Zappacosta wycigna Colta 45 kaliber 11,43 mm i rozkaza: Na Boga, poprowadzisz t d prosto do brzegu. Sternik wykona polecenie. Kiedy opada rampa, Zappacosta ruszy na ni pierwszy. Od razu zosta tra ony. Lekarz Thomas Kenser zobaczy krew na jego biodrze i ramieniu. Krzykn do niego, schodzc po rampie: Trzymaj si! Id do ciebie! Ale kapitan ju nie y. Zanim Kenser zeskoczy z rampy, take zosta zastrzelony.

Wszyscy z tej odzi poza jednym szeregowcem Robertem Salesem zginli albo zostali ranni, zanim jeszcze dotarli do play. 21 Kiedy dziewitnastoletni szeregowiec Harold Baumgarten z Kompanii B zeskakiwa z rampy, kula przeszya mu czubek hemu, nastpna uderzya w magazynek karabinu M-1, ktry trzyma w lewej rce. Brn w wodzie po pas, a wok niego padali koledzy. Zobaczyem, e szeregowiec Robert Ditmar z

Fair eld w Connecticut trzyma si za pier, i usyszaem, jak krzyczy: Tra li mnie! Tra li! Padem na ziemi i patrzyem, jak idzie jeszcze naprzd jakie dziesi metrw. Potkn si o zapor i kiedy si przewraca, jego ciao obrcio si, tak e lec na mokrym piasku, mia twarz zwrcon w stron Niemcw, a oczy skierowane w niebo. Krzycza: Mamo! Mamusiu! Sierant Clarence Pilgrim Robertson zosta tra ony w praw skro. Szed

jak oszalay przez wod. Potem zobaczyem, e upada na kolana i zaczyna modli si z racem. W tym momencie Niemcy przecili go wp miercionon seri. Baumgarten mia narysowan gwiazd Dawida na plecach kurtki mundurowej, z napisem Bronx, Nowy Jork po to, eby Hitler wiedzia, z kim ma do czynienia. Kiedy znalaz si za zapor, zauway re eks wiata na hemie jednego z niemieckich snajperw na urwisku i jak mwi,

wycelowaem w niego i pniej stwierdziem, e miaem dobre oko. To by jedyny strza, jaki odda, poniewa jego karabin przeama si na p po naciniciu spustu. Wok eksplodoway pociski. Uniosem gow, eby krzykn, co myl o Niemcach, a wtedy jakie osiemnacie metrw przede mn wybuch pocisk 88 mm i dostaem odamkiem w lewy policzek. Miaem wraenie, jakbym oberwa kijem baseballowym, tylko e skutki

byy znacznie gorsze. Miaem strzaskan grn szczk, a na lewym policzku otwart ran. Grn warg przecio mi na p. Rozerwao mi te podniebienie, a wszdzie w ustach miaem wybite zby i kawaki dzise. Z rany laa si krew. Zaczyna si przypyw. Baumgarten przemy twarz zimn brudn morsk wod i jakim cudem nie zemdla. Poziom wody podnosi si o dwa i p centymetra na minut (midzy 6.30 a 8.00 podnis si o dwa metry),

musia wic ucieka, bo inaczej by uton. Zosta tra ony ponownie, tym razem kula rania go w nog. Pywy, ruszy przed siebie pchany falami. Wreszcie doszed pod wa, a tam lekarz opatrzy mu rany. Nadleciay pociski modzierzowe, wic chwyciem lekarza za koszul, by pocign go na ziemi. Odepchn moj rk i powiedzia: To ty jeste ranny. Jeli ja oberw, wtedy bdziesz mg si mn zaj[33]. Sierant Benjamin

McKinney by saperem wojsk ldowych, przydzielonym do Kompanii C. Opowiada, e kiedy na jego odzi opuszczono ramp, byem tak chory, e nie przejbym si szczeglnie, gdybym dosta kul midzy oczy, bo skoczyaby si moja mka. Gdy zeskoczy z rampy, (...) jak deszcz spady na nas pociski karabinw maszynowych. (...) Wydawao si, e pierwszy rzut atakujcych ley pokotem na play. McKinney dosta si jednak pod nasyp. W

odlegoci jakich trzydziestu metrw na prawo wraz z sierantem Stormsem zauwayli bunkier z karabinem maszynowym, ktry siek seriami po play. Podczogali si tam. McKinney obrzuci bunkier granatami, a Storms go ostrzela. Po chwili wyskoczyli stamtd dwaj Niemcy, ktrych Storms zastrzeli. Sto szesnasty zaczyna bra odwet. 22 O 7.30 pojawio si dowdztwo sto szesnastego z dowdc puku,

pukownikiem Charlesem Canhamem, i zastpc dowdcy 29 Dywizji, generaem brygady Normanem Cot. Pynli na LCVP z druyn szturmow z Kompanii K. d utkna na jednej z zapr, do ktrej przyczepiona bya mina talerzowa, i cho unosia si i opadaa wraz z fal, jakim cudem nie spowodowaa wybuchu. LCVP znajdowaa si jednak pod silnym ostrzaem karabinw maszynowych, modzierzy i lejszych dzia. Gdy

spuszczono ramp, od razu zginli trzej ludzie, w tym major John Sours, kwatermistrz puku S-4. Na tej odzi by rwnie szeregowy Felix Branham. Wspomina: Pukownik Canham mia Browninga i czterdziestk pitk. Szed na przodzie. Cay czas strzela, a gdy karabin wypad mu z rki, wycign pistolet. To by bardzo odwany facet. 23 Scen, jak ujrzeli dowdcy, przedzierajc si ku play, przedstawi adiutant

Coty, porucznik J.T. Shea, w licie napisanym dziesi dni pniej: Chocia pierwsze oddziay atakujcych byy ju na play mniej wicej godzin, aden nie przedar si poza wa ochronny, stanowicy granic play. [Ludzie] skupili si pod nasypem, przytoczeni ogniem karabinw maszynowych, a wtedy wrg zacz ich ostrzeliwa z modzierzy (...). Plaa pokryta bya ciaami zabitych, umierajcych i rannych, a midzy nimi biegali zdezorientowani onierze,

pozbawieni dowdcw. Kiedy Cota dobrn do wau, natychmiast podj decyzj o kluczowym znaczeniu. Zrozumia od razu, e plan ataku drogami wychodzcymi z play naley porzuci jako niemoliwy do przeprowadzenia. onierze nie mogli te pozosta za waem ochronnym. Musieli przej przez nasyp, pokona gsto zaminowany bagnisty teren i wspi si po urwisku, wyprze Niemcw z okopw i opanowa drogi wiodce w gb ldu.

Porucznik Shea opisa dziaania Coty: Wystawiajc si na ostrza, genera Cota przeby wa; ludziom znajdujcym si w pobliu udziela wskazwek, wydawa rozkazy, dodawa otuchy. Osobicie kierowa ogniem Browningw na pozycje wroga na urwisku. Kiedy natkn si na zwoje drutu kolczastego przy wale, kierowa umieszczeniem torpedy bangalore do wysadzenia przeszkody i by jednym z pierwszych, ktrzy przeszli przez wyrw w

zasiekach. W pobliu spado sze pociskw modzierzowych. Zabiy trzech ludzi i dwch innych raniy, ale Cocie nic si nie stao. Na czele kolumny onierzy z rnych oddziaw torowa drog ku wzniesieniu za pla i poprowadzi ich w gr, skd mogli rozpocz skuteczny ostrza pozycji nieprzyjacielskich. Za nim podali saperzy z wykrywaczami min i oznaczali bia tam ciek przez zaminowane pole. 24

Niektre odzie, przypywajce w kolejnych rzutach, dobiy do brzegu bez wikszych strat. Bya to kwestia szczcia, a take liczebnoci otylli. Tylko szczliwy traf pozwala unikn zapr minowych, zakrytych ju teraz przypywem. Dua liczba odzi natomiast powodowaa, e Niemcy nie mogli ju skupi ognia; mieli zbyt wiele celw. O 7.30 zaczo si wreszcie dzia to, co byo zadaniem pierwszej fali desantu grupy szturmowe ruszyy do

natarcia w kadym sektorze play (nie zawsze waciwym). Innym szczcie nie dopisao. LCI 92, o 7.40 zbliajca si do Dog White, zostaa przez pocisk 88 mm tra ona w ruf, gdy podja pierwsz prb przebycia zapr. T odzi pyn sierant Debs Peters z 121 Batalionu Saperw. Wspomina: Stracilimy kierunek i zwrcilimy si bokiem do fal, tak e przez chwil bylimy ustawieni rwnolegle do play.

Dostalimy dokadnie w rdokrcie i nastpi wybuch. Ci z nas, ktrzy przebywali na pokadzie, zapalili si od poncego paliwa i wypadli za burt. Ja te wpadem do wody i poszedem na dno jak kamie. Napompowa jednak swoj kamizelk ratunkow i wypyn na powierzchni. Niemcy ostrzeliwali cay teren z karabinw maszynowych. Przytrzymaem si jednego z pali, dopki nie odzyskaem oddechu, potem podpynem do nastpnej

zapory. Wreszcie znalazem si jakie pidziesit metrw od brzegu. Przypyw osign kulminacyjny punkt, woda sigaa niemal do drogi. Po wydostaniu si na pla, relacjonuje Peters, byem tak ciki od wody i piachu, e ledwie mogem chodzi. Skry si za czogiem, w ktry uderzy pocisk 88 mm. Jeden z odamkw rani znajdujcego si przy nim onierza, a drugi jego samego tra w policzek. Peters mia jednak szczcie by jednym z nielicznych na LCI 92, ktrym udao si

ocali ycie. 25 Kapitan Robert Walker z Kompanii Sztabowej pyn LCI 91, tu za LCI 92. (LCI 94, ta, ktrej dowdca, Popeye, postanowi podpyn do innego sektora, znajdowaa si na lewo od LCI 91 i 92.) Gdy zbliya si do brzegu, LCI 91 dostaa si pod ostrza karabinw maszynowych. Manewrujc pomidzy zaporami, uderzya w jedn z nich i spowodowaa wybuch miny talerzowej. Eksplozja uszkodzia trap na prawej burcie.

Dowdca odzi prbowa j wycofa. Walker ruszy do trapu na lewej burcie i stwierdzi, e stan w pomieniach. onierz, ktry nis miotacz ognia, zosta postrzelony; druga kula spowodowaa zapalenie si galaretowatego paliwa. Chopak, ogarnity pomieniami, krzyczc z blu, skoczy do wody. Zobaczyem, e paliy si nawet podeszwy jego butw. Innych take ogarn ogie; Walker widzia paru onierzy ze straszliwymi

poparzeniami na twarzy. Dowdca odzi przybieg na przedni pokad, krzycza i macha rkami: Wszyscy na drug stron! Walker wskoczy do wody, gbokiej na jakie dwa i p metra. Mia tak ciki sprzt, e mimo kamizelki ratunkowej nie mg utrzyma si na powierzchni. Odrzuci karabin, hem i chlebak i dziki temu dopyn do miejsca, gdzie poczu dno pod nogami. I oto znalazem si na play Omaha. Zamiast silnym,

wytrenowanym onierzem piechoty, byem wyczerpanym, niemal bezradnym, pozbawionym broni rozbitkiem. Kiedy dotar do miejsca, gdzie woda sigaa mu po pas, pad na kolana i w ten sposb przeby reszt drogi. Przebijajc si w stron wau, ujrza ciao kapitana Zappacosty. Przy wale za, jak wspomina, zobaczyem dziesitki onierzy, przewanie rannych. Te rany byy makabryczne. (Czterdzieci dziewi lat

pniej Walker zauway, e ta scena przywioda mu na myl wiersz Tennysona The Charge of the Light Brigade (Szara lekkiej brygady), a szczeglnie Dziao z lewej strony / Dziao z prawej strony / Dziao przed nimi / Zagrzmiay, oddajc salwy. Doda te, e chyba kady amerykaski onierz zna jeszcze wers: Nie im zastanawia si dlaczego / Im tylko i i powici, co maj najcenniejszego, nawet jeli nie wiedzieli, skd pochodzi. Ci na Omaha, ktrzy znali

wiersz na pami, z pewnoci szeptali do siebie: Kto popeni bd...) Walker doszed do tego samego wniosku, co Cota. Kade inne miejsce byo lepsze ni to; plan przepad, a nie mona ju byo zawrci. Na wasn rk zacz si wic wspina po urwisku. Wzi karabin M-1 i hem zabitego onierza, po czym ruszy w drog. Byem sam i dziaaem cakiem niezalenie. 26 Major Sidney Bingham (absolwent US Military Academy

amerykaskiej Akademii Wojskowej, rocznik 1940) dowodzi 2 Batalionem sto szesnastego. Kiedy dotar pod nasyp, nie dysponowa radiostacj, nie byo przy nim ani adiutanta, ani cznika. Jego S-3 (o cer operacyjny) zgin, dowdca Kompanii Sztabowej by ranny, dowdca Kompanii E zosta zabity, dowdca Kompanii F take odnis ran, dowdca Kompanii H poleg, a w Kompanii E stracio ycie okoo pidziesiciu piciu ludzi z ponad dwustu, ktrzy

wyldowali na brzegu. Binghama ogarno uczucie (...) cakowitego zwtpienia. Staem tam, dowdca batalionu, niezdolny pokierowa akcj ani wykona, co powinno zosta wykonane. Wyruszy w drog, eby zebra pozbawion dowdcy Kompani F i poprowadzi j ku urwisku. W tym samym czasie, okoo 7.45, inni bezimienni onierze robili to samo, zarwno o cerowie, podo cerowie, jak i w

niektrych przypadkach szeregowcy. Pozostanie na play oznaczao pewn mier, wycofanie si z niej take nie wchodzio w rachub, a poniewa kto musia tych niedobitkw poprowadzi, co odwaniejsi brali na swoje barki ten ciar i przystpowali do dziaania. Bingham tak to wyrazi: Tego dnia inicjatyw podejmowali poszczeglni ludzie lub mae grupy. Niewiele, jeli w ogle cokolwiek, zawdziczamy dowdcom kompanii,

batalionw i pukw, ich taktycznym umiejtnociom czy koordynacji dziaa. Bingham przeprowadzi analiz tego, co poszo le w przypadku pierwszej i drugiej fali atakujcych. Stwierdzi midzy innymi, e ludzie zbyt dugo przebywali na odziach Higginsa. Choroba morska, trwajca trzy czy cztery godziny, zabia wszelk motywacj do walki, jak mogli mie ci onierze. Przyczynia si te do zmniejszenia sprawnoci bojowej dowdcw.

W dodatku obcienie onierzy byo moim zdaniem w duej mierze niepotrzebne, ograniczao ich swobod i krpowao ruchy, a w niektrych przypadkach spowodowao nawet utonicie. Wedug Binghama, gdyby wrg wykaza si cho minimalnym entuzjazmem i ruszy do ataku, bez wikszych trudnoci Niemcy zepchnliby nas z powrotem do morza. Od 6 czerwca 1944 roku a do 1990 roku Bingham mia nieuzasadnione poczucie

winy: Czsto czuem wstyd z powodu faktu, e tego strasznego dnia na play nie sprawdziem si jako dowdca. Tak wanie czuje si dobry dowdca batalionu, jeli prowadzi grup niewiele wiksz ni druyna ale Bingham przeprowadzi swoj przez nasyp i zaatakowa z ni wroga, co byo waciwym i jedynym moliwym dziaaniem w takich okolicznociach. 27 Niemcy nie przystpili do kontrataku z rnych powodw, niektrych

niewtpliwie susznych. Po pierwsze, nie dysponowali dostatecznymi siami. Genera Kraiss mia dwa bataliony piechoty i jeden dywizjon artylerii, okoo dwch tysicy ludzi, czyli mniej ni dwustu pidziesiciu na kilometr. Po drugie, zareagowa z opnieniem. Dopiero o 7.35 cign rezerwy dywizji, Kampfgruppe Meyer (nazwan tak od dowdcy 915 Puku 352 Dywizji Kraissa), a potem postanowi sprowadzi jeszcze jeden batalion, ktry przyby w poowie dnia.

Opiera si na faszywym zaoeniu: e jego onierze zatrzymali ju inwazj na Omaha. Po trzecie, niemiecka piechota nie bya przygotowana do dziaa ofensywnych, tylko do obrony pozycji i ostrzeliwania si. Jeden z niemieckich szeregowcw, ktry obsugiwa wwczas MG-42 na szczycie urwiska, powiedzia podczas wywiadu radiowego w 1964 roku: Pierwszy raz strzelaem wtedy do ludzi. Nie pamitam dokadnie, jak to byo, wiem

tylko, e podszedem do karabinu maszynowego i strzelaem, strzelaem i strzelaem. 28 Straty osobowe tego ranka byy wrcz zatrwaajce. Kapitan Walter Schilling z Kompanii D, ktry przeprowadzi wspania odpraw dla swoich wspaniale wytrenowanych onierzy, pyn w odzi prowadzcej trzeci rzut desantu. By rwnie dobrym dowdc jak wszyscy inni w amerykaskiej armii. Kompania miaa zej na brzeg w sektorze play, na

ktrym nie byo ywego ducha i panowa cakowity spokj adnych odgosw walki. Schilling powiedzia do szeregowca Georgea Kobea: Widzisz, mwiem wam, e bdzie atwo. Chwil pniej, zanim jeszcze opuszczono ramp, zosta zabity. 29 Porucznik William Gardner by o cerem operacyjnym kompanii, absolwentem West Point. Sierant John Robert Slaughter okreli go jako (...) modego, wygadanego, przystojnego, twardego i agresywnego. Mia wszystkie

dane, eby sta si wyszym o cerem armii. 30 Rampa na jego odzi opada okoo stu pidziesiciu metrw od brzegu. Ludzie zeszli po niej bez szwanku. Gardner poleci im, by rozcignli si w linii i posuwali w pochyleniu. Sam zosta zabity z karabinu maszynowego, zanim doszed do play. d sieranta Slaughtera znalaza si pod ostrzaem artylerii niemieckiej. Sto metrw od brzegu brytyjski sternik owiadczy, e musi opuci ramp i wszyscy

powinni jak najszybciej po niej zej. Sierant Willard Nor eet kaza mu podpyn bliej: Ci ludzie maj ciki sprzt i dowieziesz ich na sam brzeg owiadczy. Sternik baga: Ale w ten sposb wszyscy zginiemy! Nor eet wyj z kabury Colta 45, przystawi go sternikowi do skroni i rozkaza: Naprzd! Sternik ruszy. Sierant Slaughter, znajdujcy si na dziobie, pomyla: jeli nie popyniemy szybciej i nie dobijemy do brzegu, umr z powodu

choroby morskiej. d wpyna na mielizn i zatrzymaa si. Ogldaem lm The Longest Day opowiada Slaughter. Bohaterowie wysiadali tam z odzi i pokonywali pla jak duchy, ale w rzeczywistoci byo inaczej. Wyskakiwao si do wody i jeli czowiek si w niej nie zanurzy, gin zastrzelony. Ostrza by straszliwy. To wtedy onierze z chopcw przeistaczali si w mczyzn zauway Slaughter.

Jedni mieli okaza si bardzo odwani, inni wkrtce zgin, ale ci wszyscy, ktrzy przeyli, byli miertelnie przeraeni. Niektrzy zsikali si w spodnie, inni, nie kryjc si z tym, pakali, ale wielu znalazo w sobie wystarczajco duo hartu ducha, by wykona zadanie. Oddajc sprawiedliwo kapitanowi Schillingowi, Slaughter zakoczy: Wtedy wanie day o sobie zna dyscyplina i efekty szkolenia. Slaughter dobrn wreszcie do brzegu. W

wodzie pyway trupy i ciaa tych, ktrzy udawali nieywych, by uniosa ich fala. Wikszoci onierzy Kompanii D ca godzin zajo wydostanie si na pla. Po wyjciu na brzeg Slaughter wrcz obsesyjnie myla o tym, jak przebiec przez pla i dotrze pod nasyp. Udao mu si to jednak. Pierwsz rzecz, jak tam zrobiem, to zdjem kurtk mundurow i rozoyem paszcz, eby wyczyci karabin. Wtedy zobaczyem w paszczu dziury

po kulach. Zapaliem pierwszego papierosa (owinem je w foli). Musiaem odpocz i doj do siebie, bo ugiy si pode mn kolana. Zjawi si pukownik Canham, praw rk mia na temblaku, a w lewej trzyma Colta 45. Wrzeszcza na o cerw, eby zabierali ludzi z play: Spieprzajcie z tej przekltej play i idcie zaatwi Niemcw! Jeden z o cerw schowa si w bunkrze przed ostrzaem z modzierzy. Pukownik

Canham, ktry sta w pobliu, wrzasn: Zabieraj stamtd tyek i poka, e jeste dowdc! Do innego krzykn: Niech ci ludzie wezm dupy w troki i ruszaj za wa!. 31 By to przeomowy moment walki. Sta si te wielkim sprawdzianem: czy system demokratyczny moe wyda na tyle twardych ludzi, by potra li dziaa, obj dowdztwo? Szeregowy Carl Weast tak to opisa: Przy nasypie zatrzymywa nas zwyky strach. Leelimy tam

i dawalimy si siec granatami i pociskami modzierzowymi tylko dlatego, e nie byo nikogo, kto by nas zabra z tej cholernej play. Jak to si mwi: zrobiem swoje, a teraz niech mnie kto poprowadzi dalej. 32 Sierant William Lewis pamita, e straszliwie si ba, kiedy siedzia pod nasypem. Przycinity do niego szeregowy Larry Rote spyta: Pan si trzsie, sierancie? Jak cholera!

 Mj Boe odpar Rote. A mylaem, e to ja! Lewis zauway jednak: Ale i on si porzdnie trzs. Toczylimy si wszyscy razem, prbujc jako przey. Nie moglimy zrobi nic innego, tylko trzyma tyki przy ziemi. Inni schronili si pod waem. Wszyscy, ktrzy przebyli pla Omaha, chowali si teraz za nasypem. Potem Cota czy Canham, tu jaki kapitan, tam porucznik, jeszcze gdzie indziej sierant przejmowali dowodzenie.

Woali: Za mn! i zaczynali wspina si po urwisku. Jak wspomina sierant Lewis, porucznik Leo Van de Voort zawoa: Ruszajmy, do diaba, nie ma co tu siedzie, bo wszystkich nas wytuk! Pierwszy dobieg do niemieckiego stanowiska artyleryjskiego i wrzuci granat przez otwr strzelniczy. Wrci z picioma czy szecioma jecami. Pomylelimy sobie: cholera, jeli on potra , to my te sobie poradzimy. W ten sposb wydostalimy si z

play. 33 Podobnie byo w przypadku wikszoci onierzy. Szeregowy Raymond Howell, saper przydzielony do Kompanii D, opisa, co wtedy myla: Powiedziaem sobie: niech to szlag, jeli mam zgin, to nie tutaj. Jeli nastpni rusz za ten przeklty wa, id z nimi. Jeli ju mam by piechurem, to bd. Nie wiem, co myleli inni, ale wydaje mi si, e wszyscy wtedy zdecydowali: czas rusza. 34

Rozdzia 18 Zapanowa kompletny chaos 16 Puk na Omaha play

16 Puk Piechoty 1 Dywizji

jako jedyny oddzia wrd pierwszej fali desantu w DDay mia dowiadczenie bojowe. Niewiele mu to jednak pomogo. Wszystko to, z czym zetkn si podczas ldowa w Afryce Pnocnej (1942) i na Sycylii (1943), nie mogo si rwna z rzeczami, ktre napotka 6 czerwca 1944 roku na Easy Red, Fox Green i Fox Red. Podobnie jak sto szesnasty, 16 Puk wyldowa wrd wielkiego zamieszania, z dala od celu i jak si okazao, by w

cakowitej rozsypce (poza Kompani L, jedyn, ktra w komplecie zesza na brzeg). Natychmiast znalaz si te pod intensywnym ostrzaem karabinw maszynowych i modzierzy, a take silnego ognia artyleryjskiego prowadzonego z obu skrzyde i od frontu. Wszystkie plany zawiody, nie zrobiono przej wrd zapr, a o cerowie ktrzy jako pierwsi opucili odzie w wikszoci zostali zabici albo ranni, zanim zdyli zrobi krok na play. Ostrza z morza usta,

kiedy tylko odzie Higginsa wyruszyy w drog, i podjty zosta dopiero wtedy, gdy dym i mga odsoniy najwaniejsze cele oraz kiedy o cerowie kontroli ogniowej marynarki przekazali z brzegu dokadne wsprzdne obiektw (niewielu z nich jednak w ogle dostao si na ld, a ci, ktrym si to udao, mieli niesprawne radiostacje). Wikszo czogw DD zatona w wodach kanau; a nieliczne, ktre dopyny do brzegu, byy uszkodzone. W tej sytuacji Niemcy,

bezpieczni w swoich bunkrach, zupenie nie ostrzeliwani, mogli spokojnie otworzy ogie do nadchodzcego wroga. Amerykaska piechota bezadnie miotaa si na brzegu, nie majc adnego wsparcia. Liczba o ar bya ogromna, zwaszcza w wodzie i na odcinku pierwszych dwustu metrw otwartej play. Tak jak w przypadku sto szesnastego, znajdujcego si po prawej stronie, atak pierwszego i drugiego rzutu onierzy 16

Puku przypomina raczej natarcie piechoty przez pas ziemi niczyjej nad Somm podczas I wojny wiatowej, ni typow akcj II wojny. Nasze szanse na przeycie byy zblione do zera stwierdzi szeregowy John MacPhee. Bylimy zanadto obadowani. Przypominalimy muy. Byem bardzo mody, w wietnej formie. Mogem i cae mile, wytrzymabym nawet najwikszy wysiek zyczny, ale choroba morska tak daa mi si we znaki, e ju

mylaem, e umr. aowaem nawet, e tak si nie stao. Byem cakowicie wykoczony. MacPhee skoczy z rampy do wody, ktra sigaa mu do piersi, i ledwie dobrn na brzeg. Tam padem na ziemi i leaem tak chyba wieczno. Dosigy go trzy kule pierwsza tra a w doln cze plecw, dwie pozostae w lew nog. Parali obj rami. To przesdzio spraw. Zupenie przestaem si ba, byem przekonany, e umr.

Pojednaem si ze Stwrc i ju tylko czekaem. MacPhee mia jednak szczcie. Dwaj koledzy zacignli go pod oson wau ochronnego; w kocu zosta ewakuowany. Odnis ran, ktr onierze nazywali ran za milion dolarw. Dla niego wojna si skoczya. 1 Gdy opada rampa na odzi Higginsa, sierant Clayton Hanks ujrza nagle oczami wyobrani scen z przeszoci. Kiedy mia pi lat, zobaczy w bostoskiej gazecie zdjcie z I wojny

wiatowej. Powiedzia wtedy do matki: Ktrego dnia chciabym zosta onierzem. Matka odpara: Nigdy wicej tak nie mw. Nie mwi, ale gdy skoczy siedemnacie lat, wstpi do wojska. Suy w nim dziesi lat do chwili, gdy opuszczono ramp i przypomnia sobie sowa matki. Sam si zacignem powiedzia do siebie. Sam si o to prosiem cokolwiek ma si sta. Rzuci si w wod i prbowa dobrn do brzegu. 2

Szeregowy Warren Rulien przyby wraz z drugim rzutem. Na falach, ktre sigay ju za pierwsze zapory, unosiy si zwoki zabitych. Rulien ukry si za stalowym supem w wodzie gbokiej po pas. Za innym takim supem tkwi dowdca jego plutonu, dziewitnastoletni porucznik. Zawoa do niego: Hej, Rulien, id! i prbowa rzuci si biegiem do brzegu. Powalia go seria z karabinu maszynowego. Rulien przycign jedno z

unoszcych si na wodzie cia i posuwajc si w stron brzegu, popycha je przed sob. Pokonaem zaledwie krtki odcinek, gdy za mn znaleli si trzej albo czterej onierze. Wrzasnem: Nie zbija si w grupy! i ruszyem naprzd, zostawiajc ich z ciaem. Pochyliem si w wodzie, jak tylko mogem, a dotarem na mielizn i przeczogaem si przez ni na brzuchu. Od strony ldu woda zakrywajca mielizn sigaa mu do piersi,

ale udao mu si dotrze na suchy ld. Na brzegu siedzieli o cerowie kompletnie ogupiali. aden z nich nie obj dowodzenia. Rulien przyczy si do reszty ocalaych, ktrzy kryli si pod waem. 3 Sternik na odzi szeregowca Charlesa Thomasa zosta zabity seri z karabinu maszynowego, gdy zbliali si do brzegu. Jego funkcj przej jeden z czonkw zaogi. Dowdca plutonu zosta postrzelony w rami, kiedy prbowa opuci

ramp. Wreszcie rampa opada i grupa szturmowa skoczya do wody. Thomas nis torped bangalore, wyskoczy wic jako ostatni. Ju miaem wysi, ale zatrzymaem si, eby zabra granat dymny jakbym jeszcze mia mao do niesienia. Facet prowadzcy d wrzasn, ebym si zmywa. Spieszno mu byo, ale ja odwrciem si i powiedziaem, e mnie si nie spieszy. Thomas wpad po pier do wody. Hem opad mi na

plecy, a pasek dusi mnie w szyj. Karabin zanurza si w wodzie, nie mogem usta. Nadmucha kamizelk ratunkow i wreszcie dotar na brzeg. Czogaem si tam wrd rannych i zabitych, nie wiedziaem, kto jeszcze yje, a kto nie, a poza tym mielimy rozkaz nie zatrzymywa si na skraju play i nie udziela pomocy, tylko i do przodu, bo inaczej sami moglimy oberwa. Kiedy Thomas dosta si do wau, byo tam peno onierzy, rannych albo

zabitych. onierze siedzieli jedni na drugich. Pooyem si na boku i rozpiem rozporek, musiaem si wysika. Nie wiem, dlaczego go rozpiem, przecie i tak byem mokry, w dodatku znajdowaem si pod ostrzaem. Chyba po prostu byem taki porzdny. Thomas przedar si na lew stron, tam (...) wpadem na grup kumpli z kompanii. Wikszo z nich nie miaa nawet karabinu. Niektrzy wycyganili ode mnie papierosy, bo miaem

trzy kartony zapakowane w woskowany papier. Thomas znajdowa si u podna urwiska (nieco poniej terenu obecnego cmentarza amerykaskiego). Jak twierdzi, Niemcy mogli nas zetrze na proch, gdyby wiedzieli, ilu nas zostao i w jakim jestemy stanie. 4 Kapitan Fred Hall pyn na LCVP , ktra wioza kompani sztabow 2 Batalionu (pod dowdztwem podpukownika Herba Hicksa). Hall by o cerem operacyjnym batalionu. Serce

mu zamaro, gdy zobaczy te tratwy z ludmi w kamizelkach ratunkowych i uwiadomi sobie, e s to zaogi czogw DD. To oznaczao, e nie bdziemy mieli wsparcia na play. d znajdowaa si w sektorze Kompanii E na Easy Red. Kompania miaa wyldowa na prawym skrzydle szesnastego i poczy si ze 116 Pukiem na granicy Easy Green i Easy Red, zesza jednak na brzeg w pobliu granicy Easy Red i Fox Green, czyli cay kilometr od

najbliszej jednostki sto szesnastego po jego prawej stronie (a take z czci Kompanii E sto szesnastego, ktry wyldowa w niewaciwym miejscu, po lewej). W aden sposb nie mona ju byo naprawi tego bdu. O cerowie i szeregowcy zaczli skaka do wody, a potem kady na wasn rk prbowa przeby otwart pla, gdzie znalelimy si pod silnym ostrzaem. Czternastu onierzom z trzydziestu to si nie udao.

Hall dobieg do wau razem z Hicksem. Wtedy otworzylimy owinity w ptno mapnik, ktry zawiera plany ataku z zaznaczonymi granicami poszczeglnych pododdziaw i celami natarcia. Pamitam, e wyday mi si troch nierealne, biorc pod uwag okolicznoci. Ostrza by zabjczy. I ten huk nieustajcy huk, ogie z dzia okrtowych, broni mniejszego kalibru, armat i modzierzy, nad gow samoloty, warkot silnikw,

krzyk i jki rannych nic dziwnego, e niektrzy nie mogli tego wszystkiego wytrzyma. Zastpca dowdcy puku i przedni obserwator artyleryjski zginli od kul. Podpukownik Hicks zawoa do Halla, eby odnalaz dowdcw kompanii. Dla Halla (... ) oznaczao to powrt do ycia. Byem tak pochonity szukaniem dowdcw, ktrzy by zorganizowali ludzi i zabrali ich z play, e nie miaem czasu na mylenie o czymkolwiek poza tym, co

naleao zrobi. Hicks zamierza przerzuci swoich ludzi na prawo, gdzie wedug planw batalion mia si znale, to znaczy na wprost drogi biegncej po urwisku midzy St-Laurent i Colleville, ale jakikolwiek ruch by prawie niemoliwy. Przypyw si nasila, przybyway kolejne transporty onierzy, a plaa robia si coraz wsza. Panowa na niej coraz wikszy tok i zamieszanie. Na ile Hall mg si zorientowa, nie byo sposobu, by wydosta si

z play. 5 Jednak jeden pluton z Kompanii E 16 Puku zacz wspina si po urwisku. Prowadzi go porucznik John Spaulding. By jednym z pierwszych modszych o cerw, ktrzy przebyli wa ochronny, mokrada i paski teren za pla. d Spauldinga dobia do brzegu dokadnie o 6.30. Wraz z sierantem Fredem Bisco, pod ostrzaem karabinw maszynowych, modzierzy i dzia,

kopniakami opucili ramp. Spaulding skoczy do wody. Po lewej stronie widzia pozostae odzie Kompanii E, ale po prawej bya pusta przestrze. Jego pluton znajdowa si na dalekiej prawej flance 16 Puku. Kaza onierzom rozcign si w linii i ruszy w kierunku brzegu. Gboko wody na mielinie wynosia okoo metra, ale po drodze pluton natkn si na rw, gdzie woda sigaa ludziom ponad gow. Silny prd znis ich na lewo

(Spaulding mwi, e uczy si pywa w rzece Ohio; stwierdzi jednak, e prd przy Omaha by znacznie silniejszy). Sierant Streczyk i lekarz George Bowen nieli picioipmetrow drabin, za pomoc ktrej zamierzali przeby rowy przeciwczogowe. Spaulding chwyci si jej. Streczyk krzycza do mnie: Sierancie, damy sobie rad sami!, ale do diaba, to ja potrzebowaem pomocy. W tej dramatycznej sytuacji Spaulding rozkaza

swoim ludziom, eby porzucili ciki sprzt i prbowali wydosta si na brzeg. Zostawili drabin, miotacz ognia, modzierze, jedn z dwch bazook i cz amunicji. Wikszo onierzy podczas drogi podpieraa si karabinami; ku zdumieniu Spauldinga, gdy tylko wyszli na brzeg, mogli z nich strzela. To wiadczy, jak wspania broni jest karabin M-1 zauway. Pluton w drodze na brzeg straci tylko kilku ludzi. Spaulding mia szczcie;

zszed na ld w miejscu, gdzie niemieckie umocnienia nie byy zbyt silne, a poza tym Niemcy mieli przed sob znacznie wiksze cele ni pojedynczy pluton. Kiedy ludzie znaleli si na brzegu, rozpoczli wdrwk przez piach. Bylimy zanadto przemoknici, eby biec opowiada Spaulding ale wszyscy posuwali si najszybciej, jak tylko mogli. Wygldao to tak, jakby szli pod wiatr, pod bardzo silny wiatr. Przy wale sierant

Curtis Colwell wysadzi druty torped bangalore. Spaulding i jego onierze ruszyli dalej. Porucznik zdj z ramienia radiostacj 536, wysun anten i prbowa si poczy ze swoim dowdc. Radiostacja jednak nie dziaaa. Zosta tra ony mikrofon. Naleao ten szmelc wyrzuci, ale trening zrobi swoje starannie zoyem anten, jak mnie tego nauczono, i z powrotem zawiesiem radiostacj na ramieniu. Nawyki wpojone podczas szkolenia odzywaj

si nawet wtedy, gdy umierasz ze strachu. Po przebyciu wau pluton dosta si pod silny ogie z broni maszynowej. Jeden z onierzy zgin. Mokrada i paskowy za pla byy zaminowane. Sierant Streczyk i szeregowy Richard Gallagher ruszyli przodem na zwiad. Nie moemy tdy przej! zawoali i skierowali si w lewo, gdzie znaleli ciek przez pole minowe. Pluton dotar pod urwisko i zacz si po nim wspina, posuwajc si tym

wskim szlakiem. Wci nie widzielimy nikogo po prawej ani po lewej stronie relacjonowa Spaulding. Nie mielimy pojcia, co stao si z reszt Kompanii E. odzie podpywajce do brzegu pony. Zobaczyem czog, ktry utkn na play nie nadawa si do uytku. Par razy obejrzelimy si za siebie i postanowilimy wicej tego nie robi. Po prawej stronie od miejsca, w ktrym znajdowa si Spaulding, sta bunkier;

ukryty w nim karabin maszynowy ostrzeliwa pla. Otworzylimy do niego ogie, ale nie tra limy. Bylimy straszliwie ostrzeliwani z lejszej broni, cho tylko paru z nas oberwao. Pluton znajdowa si ju w poowie stoku, w samym rodku niemieckich okopw. Szeregowy Gallagher idcy na przedzie przekaza informacj, e znalaz ciek w prawo, ktra biegnie pod oson, za kilkoma okopami przez pole minowe. Spaulding ruszy naprzd.

Sierant Bisco zawoa: Poruczniku, niech pan uwaa na te cholerne miny! Cay teren by nimi naszpikowany wspomina Spaulding (...) ale po drodze nikomu z nas nic si nie stao, mimo e Kompania H, idca t sam tras par godzin pniej, stracia kilku ludzi. Bg by z nami i podczas tego przemarszu czuwali nad nami anioowie. Z gry strzelano do nich z karabinu maszynowego. Sierant Blades wypali w tamtym kierunku z jedynej

bazooki, jak dysponowa pluton, ale chybi. Sam zosta tra ony w prawe rami, jeden z szeregowcw zgin, a sierant Phelps, ktry ruszy w gr ze swoim Browningiem, zosta ranny w obie nogi. Spaulding postanowi zaatakowa pozycj wroga. Gdy przypucilimy atak, Niemiec, ktry jako jedyny obsugiwa karabin maszynowy, natychmiast podnis rce do gry i wrzasn: Kamerad! Potrzebowalimy jecw, by

uzyska jak najwicej informacji, wydaem wic rozkaz, by nie strzelano. Rzekomy Niemiec okaza si Polakiem. Powiedzia Spauldingowi (za porednictwem sieranta Streczyka), e w pobliskich okopach znajduje si jeszcze szesnastu Polakw, ktrzy ustalili w gosowaniu, e nie chc ju walczy, ale niemieccy podo cerowie zmusili ich do otwarcia ognia. Doda take, e nie strzela do nas, ale widziaem przecie, e zabi trzech

naszych. Przekazaem go pod stra rannemu sierantowi Bladesowi, ktry odda bazook koledze i mia do obrony jedynie n. Porucznik przenis rannych w osonite miejsce, gdzie udzieli im pomocy sanitariusz, szeregowy George Bowen. Spaulding zreszt pochwali go potem: Zaj si tego dnia caym sektorem play; nikt nie czeka na pierwsz pomoc duej ni pi minut. Jego postawa bardzo podniosa onierzy na duchu. Zosta

pniej odznaczony Distinguished Service Cross. Spaulding poprowadzi pluton po urwisku, wykorzystujc przy tym wszelkie nierwnoci gruntu. Przed podejciem na szczyt sierant Clarence Colson zacz strzela z biodra ze swego Browninga w stron karabinu maszynowego po prawej stronie i strzela dopki nie oprni magazynka. Byo okoo godziny 8.00. Amerykanie wykurzali Niemcw z okopw i zbliali si do paskowyu. 6

Spaulding ze swoimi onierzami, a take inne mae grupy z pukw 116 i 16, pod dowdztwem takich ludzi, jak kapitanowie Joe Dawson i Robert Walker, dokonywali wielkich rzeczy. Sposb, w jaki wykorzystywali rozmaite okazje, ich odwaga, a nawet zuchwao, bohaterstwo, umiejtno wsppracy i znajomo taktyki byy naprawd wyjtkowe i zasuguj na najwysze uznanie. Na takie wanie cechy swoich modszych o cerw,

podo cerw i szeregowcw armia liczya i powicia dwa lata treningw, by z cywilw stali si onierzami. Jednym z najwikszych osigni Stanw Zjednoczonych podczas II wojny wiatowej byo podniesienie produkcji przemysowej do niespotykanego wczeniej poziomu. Ale do osigni naley take zaliczy wyksztacenie i doskonalenie w modszych o cerach przewanie jeszcze chopcach z collegew cech, jakie

powinni mie dowdcy. Te wszystkie mae grupy, ktre o 8.00 wspinay si po urwisku, nie wiedziay wzajemnie o sobie. Spaulding i jego ludzie byli ju w poowie drogi midzy Colleville a StLaurent. Celem, do ktrego zmierzali, bya wanie ta druga osada. Tam mieli nadziej poczy si z Kompani E sto szesnastego, ktra miaa przyby z ich prawej strony. W rzeczywistoci jednak Kompania E znajdowaa si po lewej stronie i cigle tkwia

przy wale. Kompania L szesnastego znalaza si z kolei na dalekim lewym skrzydle. Zesza na brzeg o 7.00, godzin pniej, ni przewidywano, w dodatku o kilometr od celu. Miaa wyldowa przy drodze, ktra prowadzia bezporednio do Colleville, a przybia do play na Fox Green, wschodnim kracu Omaha, gdzie przypyw siga niemal podna urwiska, a jego zbocze w pocztkowym odcinku przypominao klif. odzie byy opnione, a

przypyw zakry ju pierwsz lini zapr na play. Nie przewidywano, by ktra z kompanii miaa wyldowa na Fox Red, i dlatego nie byo tu saperw, ktrzy zajliby si wysadzeniem przeszkd. Szeregowy Kenneth Romanski zobaczy, e d po prawej stronie wyleciaa w powietrze. Spojrza w lewo i rwnie z tej strony ktra z odzi tra a na min. Jaki onierz wyrzucony zosta do gry mia rozpostarte rce i nogi, a cae ciao w pomieniach.

Mniej wicej wtedy dowdca naszego plutonu, porucznik Godwin, wykrzykn: Zawracamy! Zawracamy! Odwrci t zasran d! Brytyjski sternik wykona polecenie. Odpyn okoo stu metrw i skierowa si w lewo. Opuci ramp rozkaza porucznik Godwin. Opuci ramp! Woda miaa w tym miejscu dwa i p metra gbokoci. Romanski wyskoczy i natychmiast poszed na dno. Odrzuci karabin i torped bangalore,

nadmucha kamizelk ratunkow i popyn do brzegu, a raczej mci rkami wod, dopki nie poczu pod stopami dna. Potem wyczoga si na brzeg, ruszy do przodu i przebieg kilka metrw, ktre dzieliy go od podna klifu. Byli tam ju inni, niektrzy zabici, niektrzy ranni. To byy szcztki pododdziaw. Panowaa kompletna dezorganizacja. Nie wiedziaem, co dalej robi. Zabraem jakiemu zabitemu karabin. Szczcie

mi dopisao lea przy nim granatnik. Wystrzeliem wic sze moich granatw ponad klifem. Nie wiem, gdzie dokadnie upady, ale na pewno na obszar nieprzyjacielski. Romanski obejrza si w stron play i ujrza widok, (...) ktrego nigdy nie zapomn. Na falach koysay si zwoki zabitego. Jedna noga trzymaa si na kawaku minia, nie wikszego ni nadgarstek. Gdy ciao unoszone byo do przodu, noga te si unosia. Kiedy

noga cofaa si wraz z fal, ciao rwnie si cofao. Na prawo wida byo wsk ciek, prowadzc w kierunku wschodniego kraca klifu. Jaki o cer prbowa nakoni onierzy, by ruszyli w tamt stron. Pomocy! Romanski usysza jego woanie. Potrzebuj pomocy! Chodcie tutaj! Potrzeba mi ludzi! Pobieg do niego. Kompania liczya tylko stu pidziesiciu ludzi, ale miaa kompletny sprzt i bya najlepiej zorganizowan

jednostk na caej play Omaha. Romanski przyczy si do nieznajomego o cera, ktry zebra jeszcze dwudziestu ludzi. Zaczli si wspina w gr, a za nimi poszy inne plutony. 7 Midzy plutonem Spauldinga z prawej strony a Kompani L z lewej miotay si Kompanie E, F i I pomieszane ze sob, opnione w stosunku do planu i oddalone od wyznaczonych celw. onierze tkwili przy zaporach i na play albo

toczyli si pod waem ochronnym. Odnosili rany, ale nie odpowiadali ogniem. By midzy nimi szeregowy H.W. Shroeder. Przyby z trzecim rzutem. Kiedy jego d podpywaa do brzegu, (...) z jednej strony usyszelimy dwiki, jakby kto rzuca w nas wirem. Niemiecka obsuga karabinw maszynowych wzia nas na cel. Zaczlimy krzycze: Padnij! Sternik wycofa d, skierowa j w bok i ponownie zbliylimy si do brzegu. Zauwayem, e

twarz porucznika zrobia si zupenie szara, a na twarzach innych malowa si strach. W pewnej chwili porucznik zawoa do sternika: Opuszcza! Rampa opada i moglimy spojrze na pla. Zrobio nam si niedobrze. Mwiono, e bdziemy mie wsparcie czogw. Byy tam tylko dwa z nich. Jeden zosta unieruchomiony, a drugiemu zabrako amunicji. Mogy jedynie suy za oson przed ogniem z gry, ktry przypomina czerwon burz

niegow tyle pociskw smugowych nadlatywao z rnych stron. Shroeder ruszy naprzd ze swoj grup, przedosta si przez zapory i przeby pla, po czym rzuci si pod wa. onierze leeli tam jeden na drugim. Zaczem sprawdza mj karabin maszynowy 7,62 mm, peno w nim byo piachu i wody. Shroeder oczyci bro i zosta pod waem godzin albo duej. 8 d, ktra wioza dowdc Kompanii I, kapitana

Kimballa Richmonda, znioso na wschd, niemal do Port-enBessin. Sternik chcia tam przybi do brzegu, ale Richmond zorientowa si, e s w niewaciwym miejscu. Poinstruowa wic sternika, eby popyn na zachd, a znajd si na wysokoci Fox Green, czyli pierwotnego celu. Stracili godzin. Kiedy sternik wreszcie dotar do odpowiedniego miejsca i opuci ramp, zosta postrzelony z karabinu maszynowego. Nadal jednak by w stanie manewrowa

odzi. Kaza podnie ramp, po czym wycofa si z pola raenia. Kry po morzu, dopki kapitan nie wypatrzy bezpieczniejszego odcinka i poleci mu tam podpyn. Bya 8.00 i przypyw zakry przeszkody. Zbliajc si do brzegu, sternik sam ju nie wiedzia, czego powinien si bardziej obawia: min czy karabinw maszynowych. Okoo stu metrw od play, jak wspomina szeregowy Albert Mominee, (...) d przechylia si nagle. Uderzylimy w zapor i w tej

samej chwili nastpia eksplozja, a po niej olepiajcy bysk ognia. Stanlimy w pomieniach. Jako pierwszy da o sobie zna instynkt samozachowawczy wola ycia. Zanim si zorientowaem, ju byem w wodzie. Mominee mia metr pidziesit pi centymetrw wzrostu, znikn wic pod wod cakowicie. Pozby si karabinu i sprztu, nadmucha kamizelk ratunkow i popyn ku brzegowi.

Dookoa waliy kule, zabijajc i ranic onierzy. Mniej wicej czterdzieci pi metrw od brzegu byo ju na tyle pytko, e mogem i. Jeszcze trzydzieci metrw do przebycia, jeszcze dwadziecia. Byem wyczerpany i w szoku. Syszaem, jak kto woa: Naprzd, May! Naprzd! Uda ci si! To porucznik Anderson, zastpca dowdcy, prbowa pobudzi mnie do wysiku. Poczuem si, jakby kto wyrwa mnie ze snu. Rzuciem si w jego stron, a

kiedy si przy nim znalazem, chwyci mnie za rk i wycign z wody, a potem dosownie zawlk pod oson wau. Tylko szeciu z trzydziestu ludzi pyncych na odzi uszo bez szwanku. Rozejrzaem si dokoa i zobaczyem obraz ndzy i rozpaczy. Porzucone pojazdy i czogi, walajcy si wszdzie sprzt, sanitariusze opatrujcy rannych, kapelani poszukujcy zabitych. Nagle poczuem wielk ochot na papierosa. Ma kto fajk? zapytaem. 9

Kompania I miaa jedn trzeci rannych. Kompania F, ktra wyldowaa wczeniej na Fox Green, po prostu przestaa istnie jako jednostka; nieliczni onierze dotarli pod wa, ale przewanie bez broni. Kompania G przybya o 7.00. Dowdca, kapitan Joe Dawson, jako pierwszy wyskoczy z odzi, a za nim ruszy sierant z cznoci i pisarz kompanijny. Kiedy znaleli si w wodzie, na d spad pocisk i zabi trzydziestu ludzi, w tym

o cera marynarki, ktry mia kierowa wsparciem ogniowym z okrtw. Dawson spodziewa si, e znajdzie oczyszczon przez Kompani F ciek wiodc w gr urwiska, ale po wyjciu na brzeg zobaczyem tylko trupy albo lecych onierzy, ktrzy prbowali przedosta si przez pla. Dotar jednak do nasypu, gdzie doczyli do niego ludzie z innych odzi Kompanii G. 10 By wrd nich sierant Joe Pilck, ktry wspomina: Nie moglimy ruszy naprzd, bo

przed nami rozcigay si podwjne zasieki z drutu kolczastego, po prawej stronie byo bagno, przez ktre nie moglimy si przeprawi, z lewej pola minowe. 11 Zapanowa kompletny chaos opowiada Dawson bo Niemcy cakowicie kontrolowali teren desantu. Zrozumia, e nic nie da si zrobi, mona tylko umrze. eby przedosta si przez zasieki, kaza szeregowcom Edowi Tatarze i Henryemu Peszkowi zczy dwie

torpedy bangalore, podoy je pod druty i detonowa. Potem przeszli przez pole minowe i ruszyli w gr urwiska, cay czas strzelajc do wroga. Uforty kowany teren za pla w sektorach Easy i Fox by zbyt rozlegy, by mogy go oczyci niewielkie jednostki Spauldinga i Dawsona, obaj jednak ze swoimi ludmi przyczynili si do zmniejszenia intensywnoci ognia, jakim Niemcy razili znajdujcy si na dole 16 Puk.

Grupy Spauldinga, Dawsona i inne, ktre przebijay si na szczyt, podziaay jak magnes na ludzi kryjcych si wzdu nasypu. Jeli tamtym si udaje, to dlaczego nie mnie? myleli. Rwnoczenie zagrzewali ich do walki nisi o cerowie, podo cerowie i dowdca puku, czterdziestosiedmioletni pukownik George Taylor, ktry wyldowa o 8.00. Jego przybycie widzia szeregowy Warren Rulien. Kiedy szed po mielinie, kule wok niego

wzbijay fontanny wody. Pad na brzuch i czoga si w stron brzegu, a jego oficerowie robili to samo. Mia za sob paru ajzowatych dupkw opowiada z kolei szeregowy Paul Radzom, ktry rwnie to widzia. Wygldali, jakby umierali ze strachu. Kiedy dotar pod wa, Rulien usysza, jak pukownik mwi do swoich o cerw: Jeli mamy zgin, zgimy tam na grze. 12 Innej grupie powiedzia: Na play s tylko dwa rodzaje ludzi: ci, ktrzy

ju zginli, i ci, ktrzy wkrtce zgin. Wic schrzaniajmy std!13 onierze zajli si wysadzaniem zasiekw za pomoc torped bangalore. Potem do akcji przystpili saperzy z wykrywaczami min i oznaczyli oczyszczone cieki. Inni zaatakowali bunkry u stp urwiska. Ruszyem z moim miotaczem ognia, eby zaatakowa otwory strzelnicze jednego z bunkrw wspomina szeregowy Buddy Mazzara z Kompanii C a Fred Erben

przynis adunek wybuchowy. Wkrtce z bunkra wybiegli onierze z rkami podniesionymi do gry i zaczli woa: Nie strzela! Nie strzela! Ja Polak. 14 Szeregowy Shroeder, ktry oczyci ju swj karabin maszynowy i mg strzela, obserwowa onierza, ruszajcego spod nasypu. Zacz biec zygzakiem w stron urwiska. Wtedy wszyscy poczulimy si troch pewniej, bo zobaczylimy, e mamy szans si std wydosta. Pole minowe

jednak cae byo usane zabitymi i rannymi. Wreszcie przysza kolej na mnie. Chwyciem moj cik bro i idc cay czas w pochyleniu, przebyem nasyp, a potem pole minowe. Dotarem w kocu do podny urwiska. Tam ukry si za starymi fundamentami domu. Doczyli do niego jeszcze dwaj onierze. Byo nas tylko trzech, nie moglimy znale naszych dowdcw plutonw, sierantw ani nikogo takiego. Ujrzeli jednak dwie sceny,

ktre doday im otuchy. Jedna to Amerykanie wdrapujcy si po urwisku, druga grupa jecw schwytanych przez kapitana Dawsona i schodzcych teraz na d pod stra. Jecy byli naprawd zmaltretowani. Nie wygldali wcale na takich twardych. Ruszylimy wic w gr, zabierajc nasz sprzt, a za nami poszli inni. 15 Porucznik William Dillon zgromadzi niedobitkw ze swojego plutonu. Poczyli trzy torpedy bangalore, podoyli je pod zasieki, ktre

wysadzili, a potem pokonali teren bagienny, przebyli rw przeciwczogowy wypeniony wod, i dotarli pod urwisko. Wiedziaem, e Niemcy musieli zostawi jak nie zaminowan ciek, ktra wiodaby na szczyt. Rozejrzaem si wok. W modoci byem dobrym myliwym, bez trudu potra em wytropi zajca. Przyjrzaem si ziemi i zauwayem wsk cieynk, biegnc zygzakiem w gr, ruszyem wic ni ostronie. Za sob usyszaem wybuch.

Obejrzaem si i zobaczyem modego onierza, ktry nastpi na min oberwao mu nog do kolana. Poprowadziem ciek pozostaych. Na szczycie ujrzelimy Rosjan, pierwszych i jedynych, jakich kiedykolwiek widziaem. 16 Ernie Pyle zapisa w dzienniku pod dat 12 czerwca 1944 roku: Teraz, gdy jest ju po wszystkim, wydaje mi si prawdziwym cudem, e w ogle opanowalimy t pla. (...) Jak powiedzia jeden z

o cerw, jedynym sposobem jej zdobycia byo patrze przed siebie i i. Pocztkowo drogo to kosztowao, ale nie byo innej moliwoci. Gdyby ludzie leeli na play, zakopani w piachu i bezczynni, mogoby ich rwnie dobrze tam nie by. Byliby przeszkod dla kolejnych rzutw desantu i wszystko poszoby na marne. Nasi chopcy tylko na chwil padli na ziemi, potem jednak podnieli si i ruszyli do przodu tak, e w kocu zdobylimy pla i ldowanie

zakoczyo si sukcesem. Udao si to, mimo ogromnej przewagi wroga i naszych kiepskich szans. Siedzimy teraz, rozmawiamy i z dystansu kilku dni uwaamy za cud, e nasi ludzie przeszli przez pla i zdoali j opanowa. 17 To nie by cud bya to zasuga piechoty. Pierwotny plan przewidywa, e dziki bombardowaniom z powietrza i ostrzaowi z morza, a nastpnie akcji czogw i innych pojazdw opanowane zostan wyjcia z play, by

piechota moga po prostu ruszy drogami. Plan jednak zawid, i to cakowicie. Jak to ju nie raz bywao podczas wojny, tak i teraz okazao si, e wszystko zaley od piechoty. To piechota musiaa opanowa wyjcia, by mogy nimi przejecha pojazdy. Wezwani do walki i zachceni dobrym przykadem, przygotowani dwuletnim treningiem, amerykascy onierze z 16 Puku przezwyciyli wyczerpanie, zapanowali nad chaosem i pokonali strach, by

wreszcie wyj zza nasypu i ruszy po stromym urwisku. Pukownik Taylor i wielu innych przekonao ich o rzeczy oczywistej o tym, e pozostanie za oson oznacza mier. Wycofanie si za byo ju niemoliwe. Kapitan Dawson, porucznicy Spaulding i Dillon, a take wielu takich, jak oni, dali dobry przykad; dowiedli, e mona przekroczy podmoky teren, rw przeciwczogowy, przej pole minowe i znale cieki prowadzce na szczyt

urwiska. Po zejciu na brzeg modsi o cerowie i podo cerowie od razu zdali sobie spraw, e cay precyzyjnie opracowany plan, ktry studiowali z takim samozaparciem i ktry opanowali na pami, nie ma zastosowania w sytuacji, w jakiej si znaleli. Spodziewali si zasta na play leje po bombach, bdce dzieem B17, leje, ktre posuy miay jako schronienie w razie, gdyby onierze znaleli si pod ostrzaem broni mniejszego kalibru (co

zreszt uznano za mao prawdopodobne). Spodziewali si, e bez przeszkd rusz drogami, oczyszczonymi wczeniej przez czogi, i przystpi do walki dopiero na paskowyu. Spodziewali si, e bd mieli wsparcie ze strony czogw, pojazdw koowo-gsienicowych i artylerii. adne z tych oczekiwa si nie spenio. Mimo to, miesice wicze i szkole przygotoway ich na wyzwanie, przed jakim stanli. Szybko zorientowali si w sytuacji, waciwie

ocenili, co naley zrobi, i przystpili do akcji. Wykazali si doskonaymi umiejtnociami dowodzenia ludzie, ktrzy jeszcze dwa lata wczeniej byli zwykymi cywilami. Jednym z takich dowdcw by sierant John Ellery z 16 Puku. Dotar pod nasyp i jak mwi, niewiele widziaem z powodu potu zalewajcego mi oczy, dymu, pyu i mgy. Wszdzie leay ciaa zabitych. Otoczyli go ci, ktrym, jak dotd, udao si przey. Powiedziaem im, e

musimy wydosta si z play i e ich poprowadz. Tak te zrobi. Kiedy dotar pod urwisko, ruszy w gr, a za nim poszo czterech czy piciu ludzi. W poowie drogi na szczyt, z prawej strony ostrzela ich karabin maszynowy. Pdziem i wdrapywaem si na gr, dopki nie znalazem si dziesi metrw od stanowiska ogniowego. Wtedy wycignem zawleczki wszystkich czterech granatw odamkowych, ktre miaem przy sobie. Kiedy eksplodowa

ostatni, pobiegem na szczyt. Reszta chopcw ruszya za mn i wszyscy dotarlimy tam cao. Nie wiem, czy zaatwiem obsug tego karabinu, ale w kadym razie przestali strzela. Rzucenie granatw to bya jedyna odpowied ogniem, jak mogem da po zejciu z play. Nie wystrzeliem ani jednego pocisku z karabinu czy pistoletu. W swojej relacji Ellery mwi take o dowdcach. Po wojnie czytaem o wielu generaach i pukownikach,

ktrzy spacerujc wrd onierzy, zachcali ich do walki. To musiao by bardzo pokrzepiajce! Podejrzewam jednak, e na onierzach wiksze wraenie robili modsi o cerowie i podo cerowie, ktrzy decydowali si sami poprowadzi ich do walki, ni jaki genera wskazujcy, w jakim kierunku powinni i. Cignc dalej ten temat, Ellery powiedzia: Nie widziaem adnego generaa na moim odcinku play, widziaem natomiast kapitana

i dwch porucznikw, ktrzy wykazali niewiarygodn odwag, kiedy prbowali opanowa narastajcy chaos. Ci o cerowie zorganizowali kilku ludzi i rozpoczli wspinaczk po urwisku. Jeden z porucznikw mia zaman rk, ktra zwisaa mu bezwadnie wzdu tuowia, ale doprowadzi siedmiu ludzi na szczyt, cho po drodze zosta jeszcze raz tra ony. Drugi nis jednego z rannych trzydzieci metrw, zanim sam dosta kul. Jeli wic chodzi o rol

dowdztwa na ostrzeliwanej play w Normandii podsumowa Ellery nie sdz, by mona byo przypisa komukolwiek jakie zasugi poza o cerami i podo cerami, ktrzy szli na przodzie. Naley cigle przypomina, e tacy ludzie istniej, zawsze byli i bd. Myl, e czasami zapominamy, e owszem, mona produkowa bro i sprowadza amunicj, ale mstwa nie da si kupi. 18 W mocnych sowach Elleryego jest niewtpliwie

wiele racji, ale nie do koca, a w kadym razie jego opinia wydaje si niesprawiedliwa wobec pukownika Taylora (czterdziestosiedmioletni ludzie nie poprowadz dwudziestolatkw po stromym urwisku), czy generaa Coty. Nie dotyczy te ludzi przygotowujcych ca operacj i uczestniczcych w jej realizacji. To oni przewieli 16 Puk i inne oddziay przez Atlantyk i kana La Manche na plae Normandii. Potem rzeczywicie trzeba byo

wielkiej odwagi i zuchwaoci, by poprowadzi mae grupki piechoty na szczyt urwiska, ale bez wsparcia nie udaoby si zada Niemcom powaniejszych strat czy nawet utrzyma si duej na miejscu. onierze musieli otrzyma posiki, i to nie tylko ze strony innych jednostek piechoty. W pewnym sensie ludzie na szczycie urwiska znaleli si w podobnej sytuacji, jak podczas I wojny wiatowej piechota, ktra prowadzia frontalne ataki na odcinkach

ziemi niczyjej. Opanowywali wprawdzie nieprzyjacielskie okopy, ale tak samo, jak w przypadku ich ojcw w czasie I wojny, nastpne fale atakujcych ostrzeliwane byy z anek przez karabiny maszynowe i nieprzyjacielsk artyleri. onierze idcy na przodzie byli wic osamotnieni. Tu bardzo przydatne okazay si niewyobraalne zasoby broni i sprztu, wyprodukowane przez przemys amerykaski. Wiksze jednostki desantowe,

LCM, LCT, LST i promy Rhino, ju o 8.30 dostarczyy na brzeg niewyobraaln liczb pojazdw wszelkiego typu, w tym pancernych. 16 Puk na Omaha straci ich bowiem w wodzie tyle (wszystkie przywiezione zreszt zza Atlantyku), e przekraczao to wyposaenie caej niemieckiej 352 Dywizji. A nieopodal czekay ju na wyadowanie nastpne transporty pojazdw. Jednak o 8.30 wszystkie te czogi, am bie DUKW, pojazdy koowo-gsienicowe,

dziaa samobiene, ciarwki i dipy stanowiy raczej kopot ni rozwizanie problemu, a sytuacja jeszcze si pogarszaa, poniewa na skutek przypywu plaa stawaa si coraz wsza. Genera Bradley zacz si nawet zastanawia, czy nie skierowa nastpnych transportw onierzy na plae Brytyjczykw. Dopki bowiem drogi wiodce w gb ldu nie byy oczyszczone, dopty pojazdy tkwice w korku na play byy raczej celem ni broni.

W tej sytuacji drogi na paskowy moga otworzy tylko... piechota.

Rozdzia 19 Tok Czogi, saperzy Omaha

W 1943

artyleria i na play
roku genera

Eisenhower udzieli ostrej reprymendy generaowi, ktry w Afryce Pnocnej wybudowa dla siebie ogromny schron pod ziemi; przebywa w nim w czasie bitwy o przecz Kasserine. Eisenhower poleci mu jecha na inspekcj linii frontu, wyjaniajc przy tym najprostsz prawd o wojnie: Generaowie, podobnie jak wszystko w wojsku, s spisani na straty. 1 Wojna to marnotrawstwo. Ludzi, sprzt i generaw mona powica dopty,

dopki ich mier lub zniszczenie przyczynia si do osignicia nadrzdnego celu, jakim jest zwycistwo. Na play Omaha powicono przeraajco wiele. Setki modych mczyzn i chopcw, ktrych szkolenie odbyo si za ogromn cen, zostao zabitych, wielu prawdopodobnie wikszo zgino, zanim oddali choby jeden strza. Straty w sprzcie przekroczyy wszelkie wyobraenia. Setki czogw, ciarwek, dzia samobienych, dipw, odzi

desantowych i am bii poszo na dno lub zostao tra onych na play pociskami niemieckiej artylerii. Tysice radiostacji, karabinw, broni maszynowej, skrzynek z amunicj, racji K i D, karabinw automatycznych Browninga, bazook, miotaczy ognia, masek przeciwgazowych, granatw rcznych i innego uzbrojenia i wyposaenia ulego zniszczeniu, zostao porzuconych lub utono w morzu. Sprzt odby dalek drog

z fabryk w Kalifornii, Illinois, Michigan, z dalekiego Poudnia Stanw do portw Wschodniego Wybrzea, a potem przez Atlantyk do Anglii; ciarwkami lub kolej do Portsmouth i wreszcie przez kana La Manche, by skoczy na dnie przy play Omaha. Do dzi ley tam sporo zomu. Poza niemieckim ostrzaem, najwiksze straty powodoway prdy morskie w gbokich rowach tu przy pytkich piaszczystych mieliznach i zaminowane

przeszkody, ktre w gbokiej wodzie zebray miertelne niwo. Pierwszymi pojazdami na play Omaha byy Shermany. Przywioza je otylla porucznika Deana Rockwella o Godzinie H minus 30 sekund. LCT dotkny dna w odlegoci okoo pitnastu metrw od brzegu, opuciy tam rampy, po ktrych zjechay czogi. Maszyny opuszczajce LCT Rockwella wpady do rowu w mielinie, ale wczyy wodoszczelne

silniki i ruszyy w kierunku ldu. Czogi zjedajce po rampach z warkotem i brzkiem, znalazy si pod ostrzaem armaty 88 mm, bronicej dostpu do play. Rockwell widzia, jak dwie maszyny zostay tra one pociskami 88 mm. Jedna z nich pona. Nastpne dwa czogi z jego LCT i pozostae z batalionu zatrzymay si, niemal po wie tkwic w wodzie, i otworzyy ogie z karabinw maszynowych i dzia 75 mm. 2

Nie wszystkie czogi dotary tak daleko. Podporucznik F.S. White, dowdca LCT 713, zameldowa pniej Rockwellowi: Ponownie opucilimy ramp, zjecha pierwszy czog. Woda okazaa si znacznie gbsza, ni oczekiwalimy, bo zanurzy si zupenie w wodzie, a potem osiad na dnie. Dowdca czogu wyda rozkaz opuszczenia maszyny. Caa zaoga zostaa wcignita na pokad za pomoc lin, ktre im rzucilimy. Podporucznik

wycofa LCT i skierowa j sto metrw dalej na wschd, gdzie znowu przystpiono do rozadunku. Pozostae trzy czogi dotary do play, mimo e LCT 713 zostaa tra ona pociskiem. 3 Szeregowy J.C. Friedman by kierowc czogu z 747 Batalionu Czogw. LCT, na ktrej pyn, znalaza si przy brzegu w trzecim rzucie. Przez peryskop widzia (...) czogi, pojazdy koowogsienicowe, dipy i ciarwki wylatujce w powietrze po najechaniu na

miny ldowe. Wydawao si, e wszdzie dookoa sycha tylko huk dzia, strzay z karabinw i czu smrd mierci. Wszyscy w czogu modlilimy si. Przez cay czas mylaem: Czy to ju mj koniec? Cige wybuchy pociskw i gwizd odamkw przypominay pieko. Zastanawiaem si, czy warte to byo tylu o ar i czy doczekam nastpnego dnia. 4 Pukownik John Upham dowodzi 743 Batalionem Czogw, ktry ruszy do akcji w pierwszym rzucie. Dowdca

pozosta w odlegoci kilkuset metrw od linii brzegu i stamtd wydawa rozkazy zaogom przez radiostacj. Kiedy jego LCT przystpia o 8.00 do wyadowania, wskoczy do wody i przedosta si na brzeg, by doczy do swoich onierzy. Stojc na play, kierowa ogniem czogw. Kula z karabinu przeszya mu rami, mimo to nie chcia pomocy medycznej. Biegnc, natkn si na szeregowego Charlesa Levequea i kaprala Williama Becketta, ktrzy porzucili

czog, kiedy pocisk zniszczy mu gsienic. Upham, z jednym ramieniem zwisajcym bezwadnie, skierowa ich na wa. Beckett opowiedzia potem: Pukownika nic nie byo w stanie wyprowadzi z rwnowagi nawet wtedy. 5 Sierant Paul Radzom by podekscytowany. Dowodzi pojazdem koowogsienicowym z wielolufowym karabinem maszynowym 12,7 mm. Kiedy LCT, na ktrej si znajdowa, podpyna do brzegu, burty odzi dudniy od

pociskw z karabinw maszynowych. Rampa zostaa opuszczona i, jak wspomina, (...) ruszylimy. Spodziewano si, e woda w tym miejscu nie bdzie gbsza ni okoo dwch i p metra. Wrzucili nas do wody o gbokoci czterech i p metra. Mj pojazd szed prosto na dno. Kazaem chopakom skierowa lufy karabinw tak wysoko, jak si da. Nad powierzchni wody wystaway okoo pitnastu centymetrw lufy, kiedy oczywicie nie zaleway ich fale. Straciem

wszystko, cznie z hemem. Popynem z powrotem do rampy, podobnie jak reszta zaogi, poza starym Mo [Carlem] Dingledineem, ktry nie umia pywa. Ostatni raz widziaem go kurczowo trzymajcego si luf. Nigdy si nie dowiedziaem, jakie byy dalsze losy starego Mo. (Podporucznik Edward Kelly, dowodzcy LCT 200, wracajc zauway Dingledinea w wodzie i zabra go na pokad.) LCT Radzoma wycofaa si i podja drug prb

wyadunku. On wskoczy do wozu koowo-gsienicowego sieranta Evangera, zjedajcego po rampie. Jego druyna podya w lad za nim. Pojazd dotar do play. Radzom wspomina: Miaa tam by oczyszczona dla nas droga. Mielimy potem jecha okoo omiu kilometrw i zabezpieczy pozycj, a nie moglimy pokona nawet piciuset metrw. Wz zosta tra ony. Radzom zdy wyskoczy. Podnis z ziemi hem i karabin. Zobaczyem tam

pierwszego zabitego chopaka. Z chlebaka wystawaa mu szyjka butelki. To bya szkocka whisky Black & White. Przyczy si do grupy Evangera, puci w obieg butelk. To by pierwszy i jedyny raz w moim yciu, kiedy piem szkock. Niczego nie poczuem. Radzom zosta raniony odamkami w twarz, bok i plecy. Ostatecznie zosta ewakuowany. 6 Kapral George Ryan by dziaonowym na samobienej haubicy 105 mm M-7. Dziao

zamontowano na podwoziu czogu Sherman. Cztery takie M-7 znajdoway si na jednej z LCT. Dowdca odzi widzc, e na wyznaczonym odcinku Easy Red, gdzie mia ldowa, jest zbyt gorco, postanowi popyn kawaek dalej w poszukiwaniu spokojniejszego miejsca. Nikt z nim nie dyskutowa, wspomina Ryan. Sternik skierowa LCT ku brzegowi i w tej samej chwili d zarya dnem w piach. Dowdca Ryana krzykn: Kady martwi si o siebie! i

wyskoczy. A niech mnie! wspomina Ryan. Po prostu przepad. Opucilimy ramp. onierze z zaogi pierwszego M-7 wzili gboki oddech, pokadajc zaufanie w haubicy, i zjechali po rampie. Pojazd niemal znikn nam z oczu, ale kierowca da czadu i wyjecha z wody. Zrobi to bardzo szybko. Ryan wyrzuci swj ekwipunek, napompowa kamizelk ratunkow i powoli zacz schodzi po rampie, kiedy (...) jaki Niemiec

ostrzela burt LCT z karabinu maszynowego, ra-tata-ta-ta. To mnie przekonao. Skoczyem do wody. Przebieraem rkami z caych si i ruszyem z miejsca. yem, pynem! Kto klepn mnie w rami. Rozejrzaem si. Byem w wodzie nie gbszej ni trzydzieci centymetrw. Mwi si o woli przeycia. Gdyby mnie wtedy nie zatrzymali, popynbym i par kilometrw w gb ldu. Ryanowi udao si dotrze do wau. Przypad do ziemi obok onierza z 16 Puku

Piechoty. Masz papierosa?, zapyta. W chwil pniej odamek skaleczy Ryana w rk. Nic powanego, niczym zadrapanie przez kota. Wkrtce zjawi si o cer ze sub medycznych. Powiedzia: Kady, kto jest na tej play, zasuguje na Purple Heart[34] za to tylko, e tu jest. Podajcie mi swoje nazwiska, chopaki. Jeli jestecie ranni, mog si wami zaj. Jak was zabij, niewiele pomog. Skoro nic wam nie jest, i tak dostaniecie

Purple Heart. Co pan na to, majorze?, zapyta Ryan, pokazujc zadrapanie. Lekarz obieca zaatwi mu medal. Ryan pomyla przez chwil i powiedzia: Nie, nie pjd na to. Straciby wiele na wartoci. Purple Heart naley si facetowi, ktremu urwao nog; ja dostabym medal za zadrapanie; to nie byoby w porzdku. Odrzuciem propozycj. 7 Dowdc innej haubicy samobienej M-7 by sierant Jerry Eades. Na LCT, ktr

pyn, znajdoway si dwa M7. Dwa wozy koowogsienicowe, stojce z tyu, byy do nich przywizane linami. Dokadnie za jednym z nich, take przywizana lin, staa ciarwka; za drugim przywizano dipa. M-7 miay pocign wozy koowogsienicowe, ciarwk i dipa na pla. Kiedy LCT zbliaa si do brzegu, haubice 105 mm zaczy ostrzeliwa zbocze. Na pocztku byo jak na pikniku, bo nikt do nas nie strzela. Nagle pociski zaczy

wybucha w wodzie dookoa nas, a wic znowu bylimy na wojnie [Eades walczy wczeniej w Afryce Pnocnej i na Sycylii]. Przeylimy. Byo to uczucie c, nie wiem, jak opisa strach, wraenie, ktre ogarnia ci caego, kiedy nabierasz powietrza i wiesz, e oddychasz moe po raz ostatni. Oczywicie nie przestawalimy robi tego, co do nas naleao. Strzelali, obniali lufy i znowu strzelali, jeden pocisk co trzydzieci sekund. Na LCT byli take

onierze piechoty. Niewiele mogli poza (...) czekaniem na rze. My, faceci przy dziaach, mielimy przynajmniej poczucie, e co robimy, strzelamy. Dopki si strzelao, dopty si wiedziao, e jestemy na wojnie. Co do mnie, mylaem wtedy: eby tylko zapanowa nad sob, eby ci chopcy nie zobaczyli, jak strasznie si boj; nie traci panowania nad sob. Tego najbardziej si baem e przyapi mnie na strachu. Z odlegoci dwch tysicy

metrw ogie z haubic nie by skuteczny w ostrzeliwaniu zbocza, dlatego zosta przerwany. Kule z niemieckich karabinw maszynowych zaczy wista dookoa LCT. Pooyem si najniej, jak mogem, i marzyem o przenikniciu przez dno odzi. Przeraaa mnie myl, e nic nie mog zrobi. LCT (...) pyna okropnie wolno. Wszyscy czulimy wewntrzny przymus dziaania, niczym na wycigach konnych, kiedy macha si rk przy

poganianiu konia; prbowalimy ruchami ramion sprawi, by d pyna szybciej. Eades spojrza na zegarek. Bya godzina 8.00. Zupenie niespodziewanie poczuem si naprawd godny. Wrciem mylami do knajpy California Bar & Grill w El Paso. Suyem tam kiedy w kawalerii. Podawali w niej gigantyczne taco za dziesi centw i mroone piwo Falstaff te za dziesi centw. Wyobraaem sobie, e tam siedz przy piwie i

taco za dwadziecia centw, a w rzeczywistoci byem tu i miaem w kieszeni okoo dwustu dolarw, za ktre nie mogem kupi ani piwa, ani taco. Kiedy LCT osiada na mielinie (po trzech nieudanych prbach) i opuszczono ramp, dowdca biega jak oszalay dookoa i wrzeszcza: Zabierajcie to cholerstwo z mojej odzi! Zabierajcie to cholerstwo z mojej odzi! Mj porucznik trzyma rk podniesion do gry, kiedy j opuci,

trciem kierowc w ty gowy i ruszylimy. Usyszaem co w rodzaju bul-bul-bul. Woda okazaa si gbsza, ni to wynikao z rozpoznania lotniczego, i natychmiast nas zalaa. Eades pomyla (...) o wszystkim, co wanie stracilimy. Chopaki z marynarki dali nam wczeniej ponad dwadziecia kilogramw cukru, trzynacie i p kilo kawy, pidziesit kartonw papierosw stracilimy to wszystko i nasze dziao.

Dotar jako do brzegu i wbieg na kamienist pla, gdzie zadawa sobie pytanie: Co ja tu do cholery robi, zamiast by z powrotem w Fort Bliss w Teksasie? By starym wiarusem, ktry zna wojn od podszewki i wiedzia, jak unika najgorszych przydziaw i dobrze si ustawia. Ku wasnemu zaskoczeniu spdzi D-Day na play Omaha, jednym sowem tra w miejsce najgorsze z moliwych dla starego wyjadacza. Zorganizowa

rodzaj prowizorycznego plutonu z piechurw, saperw i artylerzystw i poprowadzi ich w gr zbocza. 8 Spora liczba pojazdw skoczya na dnie morza, tote wielu specjalistw zostao bez przydziau i stao si zwykymi piechurami. Kapitan R.J. Lindo by o cerem cznikowym marynarki. Wyldowa na play o 7.30 razem z dwoma onierzami, nioscymi jego radiostacj. Mia kierowa ogniem dzia okrtowych,

wspierajcym wysiki 18 Puku Piechoty. Jednak, jak opowiada, potwierdziy si moje najgorsze obawy, a cae wyszkolenie na nic si zdao, bo stracilimy radiostacj w czasie przedostawania si z LCT na pla. I tak staem tam, bezradny, niezdolny pomaga w aden sposb. Dlatego przyczyem si do atakujcej piechoty. 9 Sierant William Otlowski, weteran walk w Afryce Pnocnej i na Sycylii, znajdowa si na am bii DUKW. Dowodzi samobien

haubic M-7, ktra bya za cika do przewoenia am bi i jedynie gadka ta a wody gwarantowaa sukces transportu. Teraz jednak fale rzucay DUKW, spuszczan na wod z LST. Ster wygi si, uderzajc o ramp. Dlatego pywalimy dookoa, zataczajc niewielkie krgi i nie moglimy wyprostowa kursu, wic sternik, chopak z marynarki, postanowi wyczy silnik, co byo bdem, bo wyczyy si jednoczenie pompy, a DUKW zacza nabiera wody i

oczywicie zatona. Otlowski rozkaza zaodze nie oddala si, zapa za rce i utworzy w wodzie koo. Przepywajca obok LCVP , wracajca do macierzystego okrtu po kolejny adunek, zabraa ich na pokad. Przesiedli si na prom Rhino. Rhino zary w mielizn. Porucznik przywiza lin do dipa i kaza kierowcy zjecha do wody, eby sprawdzi jej gboko. Dip zaton niemal natychmiast. Hej, onierze zawoa

porucznik chwycie za lin i wycignijcie ten wz! W tej samej chwili z boku Rhino wybuch pocisk 88 mm, a potem nastpny, po drugiej stronie. Otlowski krzykn do porucznika: To armaty 88 mm, a trzeci pocisk tra nas dokadnie w rodek, niech pan zabiera swoich ludzi z tej pierdolonej odzi! Ten odpowiedzia na to: Sierancie, macie zosta, gdzie jestecie! Powiedziaem wtedy: Do diaba z panem, poruczniku,

jeli chce pan umiera, prosz bardzo! W porzdku, chopaki, idziemy! Otlowski i jego ludzie zeskoczyli do wody i popynli do brzegu. Obejrzaem si, trzeci pocisk waln w sam rodek tego cholernego promu. Otlowski chwyci karabin, pas z amunicj i hem, i jak wspomina, pognaem przez pla w stron wau. Dostrzeg tam modego onierza, chodzcego w t i z powrotem. Przez plecy mia przewieszony zwj kabla telefonicznego. Jaki

porucznik take zauway tego onierza i zawoa: O rany, naprawd tego nam potrzeba! Siadaj tutaj. Dawaj ten kabel! onierz odpowiedzia: Nie mog, panie poruczniku, bo nie wiem, co mam z tym zrobi. W prawej rce trzyma swoje oderwane lewe rami. Otlowski pomg mu zdj zwj z plecw, zrobi zastrzyk z mor ny i zacz woa sanitariuszy. 10 Charles Sullivan by saperem morskim na Rhino. Pomaga przy przewoeniu

trzech transportw w D-Day. Wikszo pojazdw zostaa zniszczona, zanim zdoay odda choby jeden strza. Sullivan powiedzia: W czasie dwudziestu omiu lat suby braem udzia w trzech wojnach, czternastu akcjach zamorskich, [widziaem] tysice twarzy, ale tylko Normandia w D-Day pozostaje mi ywo w pamici, jakby wszystko zdarzyo si wczoraj. To, co zrobilimy, byo wane i warte zachodu, a niewiele osb moe co takiego powiedzie choby o

jednym dniu ze swojego ycia. 11 Uwaga Sullivana przywodzi na myl zdanie Eisenhowera, skierowane do Waltera Cronkitea, e nikt nie lubi, jak do niego strzelaj, ale w D-Day wicej ludzi chciao dosta si na plae, ni z nich uciec. Ogromna liczba czogw, pojazdw koowogsienicowych, samobienych haubic M-7, dipw i ciarwek prbowaa wjecha na pla Omaha

midzy godzin 6.30 a 8.30. Wiele z nich utono, wiele zostao zniszczonych, a niewielka liczba, ktrej udao si wyldowa, wpada w puapk kurczcej si podczas przypywu play, nie majc dokd pojecha. Pojazdy stay si problemem, a nie broni ofensywn. Za i pomidzy odziami wiozcymi czogi, wozy koowo-gsienicowe, M-7 i reszt pyny odzie Higginsa, transportujce onierzy z pukw 16 i 116. Wrd nich znajdoway si

druyny saperskie, zoone z saperw morskich i piechoty (po piciu w kadej druynie). W sumie szesnacie druyn, z ktrych kada miaa okrelony przydzia do poszczeglnych sektorw play, gdzie ich zadaniem byo zrobienie pidziesiciometrowego wyomu w wale ochronnym. adnej nie udao si wyldowa we waciwym miejscu. Jeden z saperw tak opisa swoje dowiadczenia: Kiedy opucilimy ramp, nadlecia

pocisk 88 mm i wybuch, zabijajc poow naszych ludzi na miejscu, a dowdc jako pierwszego. Wszyscy uwaalimy go za najlepszego o cera, jaki kiedykolwiek suy w marynarce (...). Od tamtej chwili mam raczej mgliste wspomnienia. Pamitam, e bosman prbowa obj dowodzenie, a potem wybuch kolejny pocisk i zabi go. Mylaem, e mnie rozerwao. Ciko krwawic z ran od odamkw na nodze i ramieniu, saper rozejrza si

dookoa i zobaczy, e nikt nie przey. Ogie na odzi Higginsa zblia si do adunkw wybuchowych. Dlatego przedostaem si za burt i ruszyem na pla. Dotar do osonitego miejsca i ogldajc si, zobaczy d wylatujc w powietrze. To mn wstrzsno. Nie zwaajc wicej na to, czy przeyj czy nie, zaczem biec wrd kul przez pla. Udao mu si dobiec do wau, znalaz tam pniej karabin i cay dzie walczy razem z onierzami ze 116 Puku

Piechoty. 12 Inne druyny saperskie miay wicej szczcia. Ignorujc wiszczce dookoa pociski wroga, odzie wysadziy ich mniej wicej w punktach przeznaczenia. Saperzy byli lepiej wyposaeni i przygotowani od piechoty; piechurzy, ktrzy wyldowali w zych miejscach, pozbawieni dowdcw, mieli rannych i zabitych, zanim dobrnli do wau, a potem nie wiedzieli, co robi. A przecie nawet ostrza z cikich dzia nie osabia tak bardzo morale,

jak niewiedza o tym, co ze sob pocz, i brak osoby, ktra powiedziaaby, co dalej. Saperzy dobrze wiedzieli, co naley wykona. Nawet jeli znaleli si w zym miejscu, mieli przed sob zapory. Przystpowali wic do ich wysadzania. Komandor Joseph Gibbons by dowdc niszczycielskich druyn saperskich na play Omaha. Biega od jednego koca play do drugiego i pomaga tam, gdzie byo to potrzebne, nadzorujc ca akcj. Pierwsi dwaj onierze

z jego oddziau, ktrych napotka, powiedzieli mu, e wikszo ich druyny zgina. Nie mieli ze sob materiaw wybuchowych. Gibbons kaza im schowa si za waem i czeka, a znajdzie dla nich jakie zajcie. Potem natra na druyn, ktra w caoci wyldowaa na play i od razu przystpia do montowania adunkw wybuchowych przy zaporach. Saperzy pracowali metodycznie, przechodzc od jednej zapory do drugiej i rozmieszczajc materia

wybuchowy. 13 Szeregowy Devon Larson z druyny saperskiej dotar bezpiecznie na brzeg. By sam, ale mia ze sob adunki wybuchowe. Nie namylajc si wiele, zacz robi, co do niego naleao. Lec na play widziaem przed sob tylko dwie stalowe zapory. Obie miay na grze zamontowane miny talerzowe. Przywizaem paczk z adunkiem C do podstawy, wyjem zapalnik z hemu i przymocowaem do adunku, schowaem si za

nagarnitym do wysokoci okoo trzydziestu centymetrw piachem, tak eby eksplozja nic mi nie zrobia, i krzyczc Ogie w doku!, nacisnem dwigni zapalarki. Usyszaem kilka innych okrzykw Ogie w doku!, po swojej lewej stronie. Przeturlaem si na prawo. Wybuch zepchn mnie jeszcze dalej, ale moje dwie stalowe zapory znikny. Ani przede mn, ani po bokach nie byo wicej zapr, dlatego puciem si biegiem ku waowi. 14

W sumie druynom saperskim udao si dokona za pomoc materiaw wybuchowych piciu czy szeciu wyomw zamiast planowanych szesnastu, a te, ktre zrobiono, nie zostay prawidowo oznaczone chorgiewkami. W miar narastania przypywu stanowio to ogromny problem dla sternikw odzi nadpywajcych w kolejnych rzutach, przewocych onierzy i pojazdy. Starszy marynarz Exum Pike by na odzi patrolowej

PC 565. Jego zadanie polegao na podprowadzaniu do play odzi desantowych i innych. Jednak z powodu dymu i pyu, ograniczajcych widoczno, nie mona byo dostrzec ani oznacze na play, ani wolnych przej midzy zaporami, wic d patrolowa nie moga wypeni swojego zadania. W rezultacie przyja rol kutra bojowego. Zaoga strzelaa z karabinw maszynowych w stron zbocza, z ktrego jak to Pike uj lecia deszcz pociskw jakby z

chmur. Pike wspomina, e widzia am bi DUKW, ktra uderzya w zapor z min. Zobaczyem ciaa dwch czonkw zaogi, wylatujce na kilkanacie metrw w powietrze, wiroway bezwadnie, przypominao to ogldanie lmu w zwolnionym tempie. Potem d patrolowa PC 565 zostaa tra ona. Szeciu onierzy byo rannych. Krew pyna wzdu okrnicy niczym rzeka. Wspominajc t scen po czterdziestu piciu latach, Pike powiedzia:

Czsto powtarzam swoim dwm synom, e nie boj si pieka, bo ju tam byem. 15 Podporucznik Don Irwin dowodzi LCT 614. W skad jego zaogi wchodzili: inny podporucznik, o cer operacyjny i dwunastu marynarzy. d wioza szedziesiciu trzech onierzy piechoty oraz dwa buldoery i cztery dipy z przyczepami wypenionymi amunicj. Mia dokona ldowania o godzinie 7.30. Kiedy pynlimy do play

 wspomina Irwin rozleg si najgoniejszy, rozrywajcy bbenki, najbardziej przeraajcy huk, jaki kiedykolwiek syszaem. Z pancernika Texas strzelano ponad LCT 614. Irwin spojrza za siebie i wygldao to tak, jakby gigantyczne lufy dzia 355 mm byy w nas wycelowane. Oczywicie tak nie byo; strzelano w zbocze. Waciwie mao kto wie, jak ogromny jest pancernik, dopki nie spojrzy na niego z bliska, na przykad z LCT, doda jeszcze Irwin.

Jego d zmierzaa ku Easy Red. Do tamtej pory aden Amerykanin nie wyldowa jeszcze w tej czci play. Miejsce wydao si Irwinowi spokojne. W mylach przyzna racj o cerowi, ktry w czasie odprawy powiedzia: Nic ju tam nie bdzie, chopaki, kiedy wyldujecie na play. Wszystko rzucimy na Niemcw, moe poza kuchennymi zlewami, chocia kto wie, moe i to poleci. Kiedy jednak d zatrzymaa si na mielinie i

opuszczono ramp (...) rozptao si pieko. Dostalimy si pod silny ostrza, gwnie z karabinw maszynowych. Gdy dwch pierwszych onierzy zeszo z LCT i znikno pod wod, Irwin zda sobie spraw, e nadal jest tam zbyt gboko, dlatego wykorzystujc kotwic na rufie, wycofa d. Przez nastpn godzin szuka drogi do brzegu midzy zaporami, gdzie mgby wyadowa sprzt i ludzi. Ostatecznie ponownie opuszczono ramp; buldoery

dotary do play jedynie po to, by sta si celem niemieckich pociskw fosforowych, ktre zmieniy je w pochodnie. onierze take prbowali dosta si na brzeg, jednak gdy dwch zeskoczyo z rampy i zostao tra onych, reszta odmwia zejcia z odzi. Rozkaz mwi wyranie, e odmowa zejcia na brzeg moe skoczy si sdem wojennym. Irwin by poinstruowany, e w podobnej sytuacji wolno mu uy broni, by zmusi onierzy do

przedostania si na ld. Nie mogem jednak zmusza ludzi do zejcia po rampie na pewn mier lub co najmniej powane rany. Ostrza jeszcze si nasili. Wszdzie panowao pandemonium, dookoa wida byo tylko dym i wybuchy. W wodzie pyway ciaa. Ludzie z mojej zaogi, nadal zajmujcy pozycje bojowe, ktrzy stali wyprostowani, gdy pynlimy do play, teraz leeli przycinici do odzi, jakby stanowili jej cz. Kilku z

nich woao: Panie dowdco, niech pan nas std wyprowadzi! Po godzinie prb wyadowania ludzi i pojazdw, wierzcie mi, byem na to gotowy. 16 Dochodzia godzina 8.30. onierze i pojazdy niemal w caoci pozbawieni moliwoci dziaania utknli na play. Na zbocze udao si dosta jedynie kilku plutonom, nie dotar tam natomiast aden pojazd. Dowdca 7 Batalionu

Desantowego Marynarki Wojennej podj wtedy decyzj: wstrzyma wyadowywanie pojazdw na brzeg i wycofa te, ktre byy ju na play. Podporucznik Irwin otrzyma przez radio rozkaz wycofania si. Powiedziano mu, e na play jest zbyt gorco, e powinien odpyn na wody kanau La Manche, rzuci tam kotwic i czeka na dalsze instrukcje. Rozkaz zosta przyjty z najwikszym entuzjazmem, jednak wykonanie go okazao

si szalenie trudne. Gdy rozpocz cofanie, LCT nagle stana w miejscu. Zaczepia o zapor. Kto inny wpadby moe w panik, ale Irwin zachowa zimn krew. Popyn troch do przodu, znowu do tyu i uwolni d. Zaoga zacza wciga lin kotwicy. Jednak w chwili, kiedy kotwica powinna znale si na powierzchni, utkna. Chocia prbowalimy ze wszystkich si, nie moglimy jej uwolni. Wydaem rozkaz: Wszystkie silniki caa

naprzd! To wystarczyo, eby wycign kotwic, ale wkrtce okazao si, e wisi na niej zahaczona d Higginsa, ktra leaa na dnie. Irwin obrci LCT, kilka razy szarpn odzi i pozby si balastu. Popyn na gbsz wod i rzuci kotwic.[35] Wydany o godzinie 8.30 rozkaz wycofania pojazdw z play i wstrzymania desantu pozostaych jednostek do czasu, a zostan usunite zapory, przyczyni si do

zwikszenia panujcego zamieszania. Nie majc moliwoci wycofania si, ponad pidziesit LCT i LCI pywao w kko. Dla wikszoci zag i ich dowdcw bya to pierwsza inwazja. Okazali si amatorami na wojnie nawet ci z nich, ktrzy wczeniej dowodzili jednostkami oty handlowej, a teraz przyszo im komenderowa LST. Zaogi byy mode i niedowiadczone. Starszy marynarz James Fudge znajdowa si na jednym z LST, ktry dotar

blisko play. Kiedy pada komenda zejcia na ld, nasz okrt znalaz si w tarapatach, kapitan wpad w panik. Rzucilimy kotwic rufow. Nie wyadowalimy jeszcze niczego. LST po naszej prawej stronie dosta pociskiem 88 mm. Nasz dowdca powinien wyda rozkaz Kotwica rufowa w gr. Caa wstecz! A krzykn jedynie Caa wstecz!, zapominajc o kotwicy. Okrt cofn si, a lina kotwicy uszkodzia ruby.

LST znieruchomia bezradnie na wodzie, w odlegoci okoo piciuset metrw od brzegu. W kocu zosta rozadowany przez zaog promu Rhino. Fudge powiedzia: Nieatwo jest przetransportowa czogi z LST na Rhino. Potrzebny jest dwig, to byy straszne chwile na wzburzonym morzu, a przy tym musielimy uwaa, eby nic nie wpado do wody. Niczego jednak nie stracilimy. Fudge wspomina, e jaki admira przypyn na LCVP i

przed ca zaog ochrzani naszego dowdc za bezmylno przy cofaniu jednostki bez podnoszenia kotwicy. Powiedzia dowdcy kilka bardzo nieprzyjemnych rzeczy. Bez ogrdek. By straszliwie zdenerwowany. 17 W czasie gdy rozadowywano LST, Fudge by wiadkiem wydarzenia, o ktrym w ustnych relacjach wspominali wszyscy znajdujcy si wtedy na play Omaha. Incydent zyska saw dziki ksice The Longest Day Corneliusa Ryana. Okoo

godziny 9.00 dwa myliwce FW-190 nadleciay od strony pla atakowanych przez Brytyjczykw. Ich pilotami byli komandor porucznik Joseph Priller i sierant Heinz Wodarczyk. Ryan odnotowa, e widzc ot inwazyjn, Priller powtarza: Co za widowisko! Co za widowisko! Lecieli na wysokoci czterystu pidziesiciu metrw, przemykajc pomidzy balonami zaporowymi. Fudge tak to wspomina: Pamitam, e staem jakby w osupieniu, przeraony, a

wszyscy dookoa prbowali ich tra . Ludzie krzyczeli: Patrzcie! Patrzcie! Dwa szkopy! Wszystkie dziaa floty 40 mm i 20 mm strzelay. Priller i Wodarczyk lecieli tak nisko, e wielu dziaonowych tra ao w okrty znajdujce si obok, wspomina Fudge. Samolotom nic si nie stao. Kiedy Priller i Wodarczyk wzlatywali w chmury, jeden z marynarzy powiedzia: Szkop czy nie, niech wam si szczci. Wida, e macie jaja. 18 ***

Wrd awangardy si uderzeniowych na play Omaha znajdowa si jeden batalion zoony z czarnych onierzy 320 Batalion Balonw Zaporowych. Bya to wyjtkowa jednostka, doczona do 1 Armii. Oddziay przywiozy balony na LST i LCI w trzecim rzucie i na play przygotoway je do penienia funkcji zapory przeciwko atakom Luftwa e. (W D-Day na play Utah wyldowao okoo tysica dwustu czarnych onierzy, z ktrych wszyscy byli albo

kierowcami ciarwek albo personelem pomocniczym w kompaniach kwatermistrzowskich.) onierze z Czarnej Stray Przybrzenej (Black Coast Guard) prowadzili odzie Higginsa, a czarni marynarze stanowili obsad stanowisk ogniowych na okrtach. Generalnie jednak naley podkreli, e bardzo niewielu czarnoskrych onierzy zostao dopuszczonych do wstpnego ataku na siy niemieckie, co byo ogromn strat, zwaywszy na ich

skuteczno dziaania, potwierdzon przez zoone z nich oddziay bojowe w Korei i Wietnamie.[36] Zadaniem marynarki byo dostarczenie ludzi na brzeg, czogici i artylerzyci mieli stumi ogie przeciwnika, piechota powinna dosta si w gb ldu, a dla druyn saperskich celem byo wysadzenie w powietrze zapr, ktrych pozostaoci mieli usun inni saperzy, odpowiadajcy take za kierowanie ruchem na play, wysadzenie waw i

utworzenie drg wyjcia, oczyszczenie i oznakowanie cieek przez pola minowe. Dla saperw, podobnie jak dla innych onierzy, pierwsze godziny pobytu na play Omaha czyy si z ogromn frustracj. Sierant Robert Schober z 3466 Kompanii Zaopatrzenia mia ze swoimi ludmi zajmowa si usuwaniem uszczelnie wodoodpornych z pojazdw. Za narzdzia suyy im klucze francuskie, rubokrty i kombinerki. Praca bya prosta: zdjcie

izolacji wodoszczelnej z wentylatorw, oczyszczenie stykw akumulatorw, usunicie materiaw zabezpieczajcych z rnych czci silnikw. Kiedy Howell znalaz si na play, poczuem, e co uderzyo mnie w hem. Gdy zrozumiaem, e to kula, ju si nie baem. Postanowiem, e kiedy nastpny rzut piechoty ruszy na wa, pjd z nimi. Tak zrobiem i na miejscu okopaem si. Razem z kolegami zosta tam przez cay ranek, bo nie mogli

zlokalizowa adnego pojazdu, ktry mogliby przywrci do dziaania. 19 Im przynajmniej udao si dotrze do wau. Kapralowi Robertowi Millerowi, saperowi z 6 Specjalnej Brygady Saperw, to si nie powiodo. By na LCT, ktra dobia w poblie Easy Red okoo godziny 7.00. Spojrza w praw stron i, jak wspomina: zobaczyem inn LCT, z dowdc w wieyczce, ktra zostaa tra ona z niemieckiej armaty 88 mm. Kiedy dym si rozwia, nie

byo ju ani wieyczki, ani dowdcy. Miller niepokoi si losem ciarwek wypenionych dynamitem, znajdujcych si na jego LCT, ktra take zostaa tra ona pociskiem 88 mm, ale jego obawy byy ponne: d w tej samej chwili wpada na min morsk. Rampa zostaa zablokowana, pojazd koowo-gsienicowy, stojcy z przodu, bardzo uszkodzony, wielu ludzi na pokadzie rannych. Dowdca postanowi cofn LCT, eby zrzuci

uszkodzony pojazd, przetransportowa rannych i naprawi ramp. Kiedy wszystko zostao zrobione, podpyn do nas o cer dowodzenia i zacz strasznie wrzeszcze na naszego dowdc, dar si, e nie powinnimy tu tkwi i mamy zabiera tyki na plae, gdzie jest nasze miejsce. Dowdca skierowa LCT ku brzegowi. Udao si opuci ramp. Woda miaa okoo dwch i p metra gbokoci, od play dzielio ich okoo stu metrw. Rozkaza saperom:

Naprzd! Dowdca plutonu Millera sprzeciwi si bardzo dosadnymi sowami, przypomnia dowdcy odzi, e mia nas dowie do play, ale tamten odmwi podpynicia bliej. Z rampy zjecha dip. Znikn pod wod, ale uszczelnienie wodoodporne zdao egzamin, wic udao mu si dojecha do brzegu. Ludzie byli nastpni w kolejce. Miller skoczy gow w d. Odrzuci karabin i adunki wybuchowe, odbi si od dna, wynurzy na

powierzchni i zacz pyn ku brzegowi. Bardzo trudno byo pyn. Nasiknity wod mundur, buty i stalowy hem sporo wayy, niemal uniemoliwiajc posuwanie si do przodu, dotarem jednak do wody sigajcej jedynie do bioder i sprbowaem stan. Byem prawie do cna wyczerpany. W kocu dostaem si na brzeg i byem okoo czterech i p metra w gbi play, kiedy otoczy mnie ogromny jasny bysk. Nie wiem, co dziao si

potem, ale ocknem si, lec na plecach i wpatrywaem si w niebo. Sprbowaem wsta, ale nie mogem, zaczem domyla si, e mj Boe straciem obie nogi, bo nie miaem w nich czucia, a maska przeciwgazowa przyczepiona do munduru na piersiach zasaniaa mi widok. Obrciem si jako i przesunem mask na jedn stron. Zobaczyem stopy sterczce do gry, signem do ud rkami i poczuem ulg, czujc, e nadal s na swoim miejscu, nie rozumiaem

jednak, dlaczego nie mog si rusza i dlaczego nic nie czuj. Miller zosta tra ony w krgosup. Urazy byy nieuleczalne. Pierwszy krok, jaki zrobi na play Omaha, okaza si jego ostatnim krokiem w yciu. Sanitariusz wcign go za pojazd koowo-gsienicowy i zrobi zastrzyk z mor ny. Ranny straci przytomno. Kiedy si ockn, by w punkcie medycznym na play. Ponownie straci przytomno. Gdy znowu

przyszed do siebie, przekona si, e jest na LST. Ostatecznie tra do szpitala w Anglii. Cztery miesice pniej by ju w amerykaskim szpitalu. Pielgniarka mya mu wosy. Ku jej i mojemu zaskoczeniu w wodzie po pukaniu by piasek, piasek z play Omaha. 20 Sierant Debs Peters, saper, znajdowa si na odzi desantowej. Kiedy LCI bya okoo trzystu metrw od brzegu, pocisk tra j w ruf, a potem drugi w rodek

pokadu. Ci z nas, ktrzy byli na pokadzie, znaleli si wrd poncego paliwa wtedy po prostu przeturlalimy si za burt. Peters napompowa kamizelk ratunkow i zdoa dopyn do zapory, gdzie znalaz schronienie i mg zapa dech. Potem podnis si i sprbowa dobiec do wau, ale taki byem ciki od wody i piachu, e ledwie powczyem nogami. Przykucn za poncym Shermanem, w ktry niemal w tym samym momencie

uderzy pocisk. (Wielu onierzy na play Omaha przeyo podobne chwile; konieczno ukrycia si popychaa ich w stron unieruchomionych czogw, pojazdw koowogsienicowych i innych maszyn, ale okazywao si to bdem, bo byy one bardzo czsto celami niemieckiej artylerii.) Peters zdoa dotrze do wau. Natra tam na kapitana Johna McAllistera i majora Roberta Stewarda. Zgodzilimy si co do tego,

e powinnimy si stamtd wydosta, jeli chcemy przey. Major Steward poleci mi i przodem i szuka min. Peters nie dysponowa adnym sprztem potrzebnym do tego celu, poza noem, mimo to ruszy przed siebie. Wyskoczyem na drog, przebiegem na drug stron, przykucnem w rowie, znowu si poderwaem, przedarem przez krzaki, a potem ponownie przypadem do zbocza. Wspina si bardzo ostronie, badajc ziemi

noem w poszukiwaniu min i zostawiajc za sob bia tam, ktra wyznaczaa szlak. Niedaleko szczytu dosta si pod ostrza z karabinu maszynowego. Kule podziurawiy mu chlebak, jedna z nich zrobia dziur w hemie. Rzuci granat w kierunku bunkra, skd strzelano, i serie ucichy. Wykona powierzone zadanie, a nawet wicej. 21 Szeregowy John Zmudzinski z 5 Specjalnej Brygady Saperw przypyn na odzi desantowej o godzinie

7.30. Mielimy wyadowa nasz ciki sprzt i przebi drogi przez pla, wprowadzi tam dwigi i buldoery. Zmudzinski dotar na brzeg bez dranicia. Na miejscu zobaczy kilku onierzy tkwicych na play w bezruchu. Pad na ziemi obok nich. Za nimi dostrzeg szeregowca, ktry lec, bez popiechu rozbiera swj karabin M-1 i czyci go z piasku, wydawa si przy tym zupenie spokojny. Przy wale ochronnym Zmudzinski spotka swojego

dowdc, kapitana Louisa Drnovicha, w 1939 roku zawodnika pierwszoligowej druyny futbolu amerykaskiego z University of Southern California, ktry (...) prbowa przeciwdziaa jako bezruchowi. Wysa mnie na pla, ebym sprawdzi, czy ktry z naszych buldoerw jest na miejscu. Wrciem i przekazaem mu, e aden ciki sprzt nie dotar na czas. Jaki pojazd koowogsienicowy przejecha kawaek drogi wyjazdowej z

play, ale poniewa stan, kapitan posa mnie, ebym sprawdzi, co go zatrzymao. Pobiegem i schowaem si za pancerzem; by przez cay czas pod solidnym obstrzaem. Kiedy wrciem z meldunkiem, kapitana Drnovicha ju tam nie byo. Drnovich wrci na pla i wdrapa si do tra onego czogu, eby sprawdzi, czy dziao w nim jest sprawne. W trakcie sprawdzania dosta kul. Zgin na miejscu. Znajdujcy przy wale Zmudzinski by osonity

przed karabinami maszynowymi, ale nadal naraony na ostrza z modzierzy. Przypominao to rosyjsk ruletk. Nie wiedziaem, czy zosta na miejscu, czy wraca na pla. Dostanie kulki byo kwesti przypadku. Widzia pojazdy koowo-gsienicowe tra ane pociskami, a potem caa LCT zaadowana takimi wozami stana w ogniu i spona. 22 Szeregowy Allen McMath by saperem, ktry wyldowa na play w trzecim rzucie. Przekona si, e pywanie w

mundurze nie jest atwe, ale da sobie rad i dotar do szyny sterczcej w wodzie. Trzymaem si jej przez chwil, eby odzyska siy. Przypadkiem spojrzaem do gry. Na szczycie drga bya przymocowana mina talerzowa tak mnie to przerazio, e natychmiast odpynem w stron brzegu. Napywajca fala uderzya McMatha i pocigna za sob. Woda niosa go wzdu brzegu. Nagle pojawia si przed nim d Higginsa. Usiowa chwyci si jej

dzioba, ale nie byo tam nic, czego mgby si przytrzyma. Znalaz si pod dnem, a w chwil potem wypyn za ruf. Nadal nie wiem, jakim cudem nic mi si nie stao.[37] Po tym nieprzyjemnym wydarzeniu byem zadowolony, e nie dostaem si do odzi, bo za chwil zostaa trafiona. McMath dopyn w kocu do brzegu. Podnis z play porzucony karabin, oczyci go z piasku i krwi. Potem zdj z ng martwego onierza suche skarpety, ktre woy

po wyrzuceniu swoich, zupenie mokrych. Tak to wspomina: Znalazem suche papierosy i nie oddabym ich za adne pienidze. Ruszy w stron wau. Nie mg odnale nikogo ze swojej kompanii. Rozgldajc si dookoa, zobaczy, e (...) w okopie strzeleckim siedzi chopak, z ktrym znaem si przez praktycznie cae ycie w cywilu. Co za niespodzianka. Wczogaem si do dou i przez chwil pogadalimy o tym, e si cieszymy, bo obu nam si

udao. 23 Saper, szeregowy Al Littke, przypyn na LCM w pierwszym rzucie. Jego pierwszym zadaniem byo przeniesienie adunkw do zapr i zostawianie ich tam. Potem mia posuwa si w gb play i oczyszcza j z min. Przerzuci sobie przez rami adunki, na drugim zawiesi M-1, w rkach trzyma walizk z wykrywaczem min. Zeskoczy z rampy do wody, sigajcej mu do kolan, zrobi kilka krokw i wpad w rw.

Puciem walizk i uderzyem o dno. Odbiem si; dobrze si stao, e miaem na sobie kamizelk ratunkow. Podpynem pieskiem do przodu, a uderzyem kolanami o piach, wtedy wstaem i zaczem i. Po dojciu do play Littke rzuci adunki wybuchowe obok jednej z zapr i ruszy w stron wau. Byo tam do toczno. Niemniej koncentrowa si na swoich zadaniach. Wystrzela cay magazynek w stron zbocza, przeadowa, przeszed przez

wa i podszed do urwiska. Kiedy zacz si wspina, jak wspomina, jakie trzydzieci centymetrw przede mn zobaczyem, jak kurz wzbija si w gr maymi kbami w kilkunastu miejscach. Okopa si i czeka nie wiem, jak dugo. W odrnieniu od onierzy pozbawionych dowdcy, ktrzy znajdowali si za nim, Littke wiedzia, co powinien robi, i mia zamiar wykona zadanie. Wspomina: Pomylaem, e lepiej bdzie, jeli pjd na gr i zaczn

szuka min. Miaem ze sob rolk tamy, o ktrej sobie przypomniaem. Przeoyem kij przez otwr rolki i ponownie ruszyem z miejsca. Kiedy wspina si po zboczu, znaczc za sob drog tam, porusza si bardzo ostronie, wypatrywa sterczcych z ziemi czujnikw wskazujcych miejsca zakopania min Skaczca Betty, a take wgbie, gdzie mogy znajdowa si miny talerzowe lub inne. Kiedy znajdowa ktr z nich, wykopywa j bagnetem i

rozbraja. Kiedy skoczya mu si tama, wrci do okopu. Littke spojrza na pla. Zobaczy rozadunek jednej z LCT, po obu jej stronach schodzili onierze. Nagle na lewej burcie co strasznie rozbyso. [Pocisk] uderzy dokadnie w miejscu, gdzie piechota schodzia po trapie. onierze z krzykiem spadali do wody. Wrzaskiem przywoywano sanitariuszy. Pomylaem, e jeli wyjd std ywy, nigdy ju nie opuszcz niedzielnej mszy. W tej samej chwili zjawi

si przy nim onierz ze 116 Puku Piechoty. Spojrza w d na Littkego, ktry siedzia w okopie, i zapyta: Wszystko z tob w porzdku, may? Littke odpowiedzia, e tak. onierz ruszy szlakiem wytyczonym przez sapera; jego ladem ruszyo szeciu innych. Littke powiedzia do siebie: Do licha, rwnie dobrze mog i z nimi. Wyskoczy z okopu i usysza, e kto woa: Fatty! To by kapral z jego plutonu. Littke pomg mu zaj si rannym onierzem,

ktrego przenieli do okopu. Wtedy zapyta kaprala, czy wie, co si dzieje z ich sierantem. Mia by na play. Littke zacz si tam wpatrywa. Od widoku, ktry zobaczy, mogo zrobi si niedobrze: ranny onierz przesuwa si po piachu do czogu, gdzie szuka kryjwki. Niedaleko maszyny wybuchay pociski. Littke usysza dowdc czogu, krzyczcego: Zwiewajmy std, do wszystkich diabw, namierzaj nas! Czog cofn si do tyu i zmiady

onierza. Pniej tego ranka Littke mia na play moment ogromnej satysfakcji. Natkn si na generaa brygady i pukownika. Genera zapyta go: Synu, jak mamy si dosta na gr? Wskazaem mu po prostu moj bia tam. 24 Szeregowy John Mather, take saper, postpowa podobnie do Littkego. Jego druyna zesza na ld mniej wicej w caoci, dowodzona przez porucznika Allena. Ludzie nieli oskardy, opaty,

torpedy bangalore do wysadzania zasiekw, bazooki i rakietnice, wykrywacze min i tornistry z adunkami wybuchowymi. Wyldowali w zym miejscu, jednak Allen postanowi, e przejd przez ten sam wyom, ktry wykorzysta Littke, i pjd dalej oznakowanym szlakiem. Kiedy dostali si na gr, Allen zda sobie spraw, e s daleko od wyznaczonych obiektw. Pluton ze 116 Puku Piechoty, ukryty w pobliskich krzakach, wda si w wymian ognia z Niemcami. Saperzy

nie byli przygotowani do walki zbrojnej. Allen wrci na pla i stara si zlokalizowa drog w gb ldu, ktr zgodnie z planem mia si posuy. Poprowadzi swoich ludzi do nastpnego wyomu, nadal jednak byli w zym miejscu i znowu wrcili na pla. Wtedy zaczem by zy i sfrustrowany wspomnia Mather bo nic nie robilimy. Przyczy si do porucznika Allena, naradzajcego si z dowdc kompanii. Dowdca by w stanie szoku; straci poow

ludzi. Wyglda fatalnie i by bardzo przygnbiony. Spytaem porucznika, czy jest co, czym moglibymy si zaj, ale otrzymaem negatywn odpowied. Jestem pewny, e chcia co zrobi, ale nie mg zmusi dowdcy do dziaania. Tak wic siedzielimy w okopach, wsuchiwalimy si w gwizd przelatujcych nad nami pociskw z modzierzy i patrzylimy na przypyw. 25 Porucznik Barnett Ho ner z 6 Specjalnej Brygady Saperw dotar na miejsce z

narastajcym przypywem. Widok fal rozbijajcych si o brzeg przyprawia o wymioty. Wygldao to tak, jakby tysice bezdomnych unosio si na wodzie dookoa nas. Kiedy opuszczono ramp i zaczlimy biec przez wod do brzegu, przeszlimy przez prawdziwe pieko. Na dugoci okoo pidziesiciu metrw piachu, dzielcych lini wody od wau, stay rozbite czogi, ciarwki, cigniki, buldoery, sprzt. Pony ciarwki wypenione paliwem. Z

szesnastu druyn niszczycielskich tylko pi dotaro na miejsce, by wykona swoje zadania, ale trzy z nich straciy cay ekwipunek. Zostay nam te tylko trzy buldoery z szesnastu, a i te nie mogy manewrowa, bo kryli si za nimi onierze. 26 Podpukownik Frank Walk by zastpc dowdcy play do spraw saperskich. Do jego obowizkw naleao kontrolowanie ruchu pojazdw, kierowa ldujce pojazdy do oczyszczonych

drg wyjcia, tak by mogy wjecha na gr. Ale nie istniay adne wyjazdy z play, a sam Walk ktry znalaz si na play o godzinie 8.00 nie mg si z niej wydosta. Razem z radiotelegra st i cznikiem dostali si pod silny ostrza z karabinw maszynowych (...) i pomyle, e w wojsku spdzilimy tak wiele czasu na nauce kopania pojedynczych okopw strzelniczych. To zmarnowany czas. Czowiek ma naturalny instynkt i kiedy do niego strzelaj, kopie d

tak szybko, jak si da, nawet wtedy, gdy musi ry ziemi pazurami. Nikt nie musi ci uczy, jak wykopa dziur w ziemi. Kiedy ogie zela odrobin, Walk przeczoga si do wau i odnalaz swojego dowdc, ktry wyldowa z wczeniejszym rzutem. Dowdca by w szoku wywoanym wybuchem pocisku. W ogle nie panowa nad sob. Wpad w jaki sza. Trzeba go byo ewakuowa; Walk przej dowodzenie.

W tym czasie a bya godzina okoo 8.30 na play ldowao coraz wicej elastwa. Podpukownik Walk by za mody, by wydawa polecenia dowdcom poszczeglnych dywizji, niemniej jako sobie z tym radzi. Byli przyzwyczajeni do innych relacji subowych komentowa to Walk dlatego mwiem: Panie generale, bardzo przepraszam, ale nie moe pan przeprowadzi tych jednostek przez to wyjcie.

Musi pan skierowa si tam. A kto to mwi? No c, panie generale, ja. Jestem tu oficerem kontroli ruchu. 27 Pukownik Paul Thompson, kierownik desantowego orodka szkoleniowego w Anglii, dowodzi 6 Specjaln Brygad Saperw. Przyby na LCI okoo godziny 8.30. Niewiele dziao si zgodnie z planem, jednostki nie atakoway uforty kowanej play zgodnie z zasadami, ktrych ich uczy. Thompson chcia, by dziaania nabray rozmachu.

Zauway grup saperw, zatrzymanych przez zasieki z drutu kolczastego przy jednej z drg. Niektrzy z nich prbowali wysadzi zasieki w powietrze torpedami bangalore. Oczywicie w trakcie szkolenia powtarzalimy to wiczenie setki razy, a teraz miaem wraenie, e nie daj sobie z tym rady. Thompson podszed do nich, eby pokaza, jak powinno si wsuwa adunek pod zasieki. Dosta dwie kule z karabinu, jedna przebia mu rami,

druga zgruchotaa szczk. Rana bya przedziwna, bowiem ko zostaa uszkodzona od rodka: to dlatego, e Thompson mia otwarte usta, kiedy zosta trafiony. 28 Pukownik marzy, e zobaczy, jak dywizje, ktre szkoli, zdobywaj pla i ruszaj w gb ldu. Marzy, e wyuczeni przez niego saperzy wykorzystaj prawidowo otrzymany sprzt i wykonaj swoje zadania. Marzy, e wemie udzia w walce na odcinku pierwszych

dziewiciuset metrw. Jednak stao si inaczej. Frustracje Thompsona podzielali wszyscy, ktrzy przeyli pierwsze dwie godziny desantu, niezalenie od tego, czy byli czogistami, piechurami, artylerzystami czy saperami. Wielu uwaao, e przegrali. Kiedy o godzinie 8.30 przyszed rozkaz o przerwaniu desantu, ludzie byli bliscy rozpaczy. Przynajmniej ci na play Omaha, bo obrona przygotowana przez Rommla zatrzymaa ich na dobre.

Podobnie myla szeregowy Franz Gockel z Winderstandsnest 62. O godzinie 6.30 zacz strzela z karabinu maszynowego. Piasek, obruszony ostrzaem zbocza przez marynark, dosta si do karabinu i zablokowa go. Odczyem tam z nabojami, potrzsnem ni, by j oczyci, i ponownie zamontowaem do karabinu. W tym samym momencie podmuch eksplozji wyrwa mi bro z rk. Nie mam pojcia, w jaki sposb przeyem.

Gockel chwyci karabin i zacz strzela. Gdy pierwsze stoczone na odziach oddziay desantowe zaczy zeskakiwa do wody, jedni [onierze] wpadali po kolana, inni po pachy. Ju po kilku sekundach pierwsza fala oddziaw szturmowych zaamaa si, pokonawszy tylko kilka metrw. odzie szturmowe pozbawione dowdcw chybotay si na wodzie i pyway bez celu w t i z powrotem. Potem nadpyn drugi rzut desantu. Ponownie

otworzylimy ogie. Plaa pokrya si ciaami zabitych, rannych i szukajcych schronienia onierzy. Dobiegali do niskiego kamiennego wau, ale tylko przez chwil zyskiwali oson, na ktr tak liczyli. Obsuga naszych modzierzy tylko czekaa na t chwil i rozpoczynaa miercionony ostrza zgodnie z wczeniej ustalonymi koordynatami wzdu wau. Pociski modzierzowe z zapalnikami kontaktowymi wybuchay, tra ajc w cel. Odamki,

fragmenty muru i kamienie powodoway powane straty w ludziach. Ataki rozbijay si o nasz obron. Gockel i jego towarzysze broni mieli mnstwo amunicji do karabinw maszynowych oraz ogromne zapasy granatw i pociskw do modzierzy zmagazynowanych w pobliu. Sami ponieli niewielkie starty. Kiedy o godzinie 8.30 transporty zaczy zawraca na morze, nie wysadziwszy oddziaw na brzeg, bylimy przekonani, e Amerykanie

rozpoczli odwrt. 29

Rozdzia 20 Jestem entuzjast niszczycieli Marynarka wojenna przy play Omaha

Saperzy morscy z druyn

inynieryjnych, dowdcy sektorw play i obserwatorzy artyleryjscy jako pierwsi z marynarki wojennej znaleli si na brzegu. Zadaniem dowdcw sektorw byo rozmieszczenie chorgiewek, wskazujcych waciwe miejsca ldowania jednostek desantowych. Jednak dwunastu druynom, z szesnastu im podlegajcych, nie udao si dosta na wybrzee, a cztery, ktre tego dokonay, znalazy si w zym miejscu. 1 Starszy marynarz Robert

Giguere by na odzi desantowej, ktra dopywajc, wpada na min morsk. Wybuch zabi lub rani poow ludzi znajdujcych si na pokadzie. Dowdca opuci trap na lewej burcie, na prawej nie byo to moliwe. onierz ze Stray Przybrzenej popyn z lin do brzegu; za jej pomoc Giguere i pozostali piechurzy z 16 Puku dostali si na brzeg. W trakcie przeprawy Giguere zosta ranny w lewe rami, kula uszkodzia mu jednak tylko misie, nie

naruszajc koci. Ju na brzegu nie mg odnale kolegw z sektora play, do ktrego by przydzielony, podnis wic porzucony karabin i dobieg do wau ochronnego. Z adiutanta dowdcy sektora play sta si zwykym onierzem. Na wale usysza pukownika Taylora, ktry mwi: Moemy da si zabi rwnie dobrze w gbi ldu jak tutaj, na play. Giguere wskaza palcem oznakowanie na hemie, wiadczce, e jest z

marynarki. Taylor poleci mu przyczy si do piechoty. Kto zrobi przerw w zasiekach z drutu kolczastego za pomoc torpedy bangalore. Giguere doczy do niewielkiej grupy z 16 Puku, przedosta si z ni na drug stron drogi, ale natychmiast tra pod ostrza z bunkra. Rzuciem kilka granatw w otwr strzelniczy i to zdaje si wreszcie unieszkodliwio snajpera na dobre, wspomina Giguere. Przedziera si dalej, w gr

wysokiego zbocza. Pniej tego ranka pomaga w zajciu domu, w ktrym, jak si okazao, nie byo Niemcw jedynie w piwnicy ukrywao si piciu Francuzw. Porucznik rozkaza mu odprowadzi ich na przesuchanie do stanowiska znajdujcego si na play. Na play Giguere zobaczy, e (...) wszdzie ldowaa artyleria. Znowu zostaem ranny. Ocknem si w 40 Szpitalu Wojskowym w Cirencester w Anglii. To byy moje osiemnaste urodziny. 2

Kilku dowdcw sektorw play, ktrzy zdoali dosta si na brzeg, niewiele mogo zdziaa z powodu panujcego chaosu. Mimo to robili, co byo w ich mocy, starajc si pomc. Starszy marynarz William ONeill by na jednej z odzi desantowych. Pamita onierza z jednostek, ktre jako pierwsze wyldoway na play, przykucnitego i zawzicie machajcego do nas chorgiewkami sygnalizacyjnymi. Bez zastanowienia zapaem par chorgiewek, wdrapaem si

na wieyczk i przekazaem mu krla, co oznacza naprzd. Pokazywa nam, ebymy nie wystawiali si i trzymali nisko gowy. Na skutek tej niepotrzebnej informacji przyszy mi do gowy naprawd paskudne myli. Rozgldajc si dookoa, ONeill mg si zorientowa, e szanse na dostanie si na pla w tym miejscu byy nike, natomiast prawdopodobiestwo rzezi spowodowanej ogniem karabinw maszynowych i

modzierzy bardzo wysokie. Postanowi podzieli si swoimi spostrzeeniami z szyprem. Dowdc am bii by podporucznik marynarki, niejaki Phillips, jedno z cudownych dzieci. Zdaniem ONeilla by on po prostu wspaniay. Nie przesadzajcy z brawur, zawsze sprawiedliwy przy ganieniu, odwany i mdry dowdca. Suenie pod jego rozkazami to by przywilej. Zdanie ONeilla o o cerze operacyjnym nie byo tak

dobre. Ten kolejny podporucznik marynarki, cho bardzo uprzejmy, w bitwie ulega paraliowi, nie potra wydawa rozkazw, nawet wykona najmniejszego ruchu. Trzeci o cer, podporucznik Fox to kwintesencja wesooci, bystroci, odwagi i opanowania; wszystko bymy dla niego zrobili. Jego ojciec by biskupem metodystw, matka za przewodniczc Chrzecijaskiej Unii Kobiet na Rzecz Abstynencji w Marylandzie. Posusznie

rozprowadza przysyane przez matk broszury nawoujce do abstynencji, a potem szed na czele grupy zmierzajcej do najbliszego pubu. Nazywa siebie ywym dowodem na suszno twierdzenia, e dzieci dostojnikw to najgorsze obuzy w miecie. Stojc na dachu sterwki, ONeill by, jak wspomina, naprawd podekscytowany. Powiedziaem do dowdcy: Co pan do cholery wyprawia? Wystawi nas pan na pewn mier! Po prawej

stronie s wiksze szanse wyldowania. Podporucznik Phillips zgodzi si z nim, LCT skrcia w prawo, pync przez kilometr, moe dwa, rwnolegle do linii brzegu, podczas gdy pozostae odzie zbliay si do wybrzea. Phillips wybra miejsce desantu. Widzia czogi tonce przy brzegu, dlatego poleci, by kto na ochotnika sprawdzi gboko wody, przedostajc si na pla, zanim buldoer znajdujcy si na przodzie odzi ruszy do

brzegu. Wykorzystywanie czowieka jako miernika gbokoci to szalony pomys, komentowa ONeill, jednak kto si zgosi. Phillips zmierza ku piaszczystemu brzegowi. W tym samym momencie pynca po prawej stronie LCT, ktra wioza siedem pojazdw koowogsiennicowych, opucia ramp. Pojazd znajdujcy si na przodzie zosta tra ony w chwili, gdy zjeda do wody. ONeill zobaczy nag eksplozj, caa d stana w

pomieniach, zacza wybucha amunicja, zapanowa prawdziwy chaos. Podporucznik Phillips wyda rozkaz opuszczenia rampy. onierz, ktry mia zbada dno, wskoczy do wody, ale kierowca buldoera nie czeka na wynik sondowania gbokoci; ruszy po prostu do przodu, niemal najedajc na ochotnika. Lemiesz spychacza by uniesiony do gry na maksymaln wysoko i stanowi idealn oson. Maszyna zjechaa do wody.

Uszczelnienia okazay si skuteczne, moga wic bez przeszkd sun do przodu, cignc za sob dipy przymocowane lin do tylnego haka. ONeill wspomina, e ostatni raz widzia przyjaciela, Billa Lynna, siedzcego w jednym z dipw, cignitych w morze, ktry zanurzy si pod powierzchni, a potem wyoni pidziesit metrw dalej w strugach wody, ciekajcej z samochodu. Z odzi prowadzono cigy

ostrza brzegu z dziaek 20 mm. W tej chwili, zdaniem ONeilla, jako jedyni z si amerykaskich prowadzilimy dziaania ofensywne w tamtym rejonie. Nawet czogi ukryte za wydmami nie mogy prowadzi ognia ponad nami. Mielimy rozkaz wyldowania, a potem wycofania si i powrotu po nastpny adunek, zamiast tego jednak zostalimy, eby walczy. O cer operacyjny schowa si ze strachu w adowni, natomiast podporucznik Fox

poprowadzi ONeilla i pozostaych onierzy na brzeg, by przenieli rannych na pokad LCT. Zapenilimy koje, pokady wewntrzne i kad dostpn przestrze na pokadzie gwnym. Rannych byo co niemiara. Wszystkimi zajmowali si jedynie nasz lekarz i kucharz, a i my, chocia nie mielimy w tym adnego dowiadczenia, robilimy, co byo w naszej mocy. 3 *** Byo okoo godziny 8.30. Jak dotd, marynarka nie

radzia sobie lepiej od piechoty w realizowaniu planu dotyczcego play Omaha. Wikszo pociskw 305 mm i 355 mm, ktrymi ostrzelano teren przed ldowaniem, przeleciao ponad waem. Dowdcy odzi desantowych i am bii wysadzili ludzi i rozadowywali sprzt na brzegu w zych miejscach. Wrd czowki si inwazyjnych, piechurw z pukw 161 i 16, straty byy ogromne. Ci, ktrzy przeyli, toczyli si przy wale ochronnym. Otrzymywali

bezcenne dla nich niewielkie wsparcie ogniowe. Alianci kontrolowali przestrze powietrzn nad Normandi, dziki czemu, poza bardzo rzadkimi wyjtkami, w D-Day samoloty Luftwa e nie miay szans na ostrzeliwanie atwych celw na plaach czy te na bombardowanie pla i okrtw pywajcych w pobliu brzegu. Niemniej alianckie siy powietrzne nie mogy udzieli znaczcego wsparcia oddziaom na plaach. Celno cikich

bombowcw pozostawiaa wiele do yczenia, nie gwarantowaa, e tra one bd stoki z umocnieniami, a nie plae; po przedinwazyjnym bombardowaniu wielkie bombowce wrciy do Anglii, nabray tam paliwa i ponownie zaadoway bomby, po czym zaatakoway takie cele, jak linie kolejowe i skrzyowania drg w gbi ldu. W nastpnych dniach utrudnio to znacznie ruchy wojsk niemieckich, jednak nie miao adnego wpywu na

wydarzenia 6 czerwca. Ju pniej, w trakcie dziaa wojennych, alianccy piloci i piechota wypracowali znakomity, wrcz zabjczo skuteczny system cznoci radiowej ziemia-powietrze. Co prawda, nawet gdyby taki system istnia w D-Day, nie zdaby si na wiele, bowiem osiemdziesit procent urzdze radiowych piechoty na play Omaha ulego zniszczeniu w trakcie dopywania do brzegu. Jednostkom LCT udao si dostarczy na brzeg pewn

liczb czogw, ale wikszo z nich okazaa si niesprawna. Marynarka nie bya w stanie przerzuci na plae wielu dzia artylerii polowej. Piechota moga liczy waciwie tylko na wsparcie ogniem z dziaek 20 mm, znajdujcych si na LCT. Nie byo to duo. Okrty na otwartym morzu dysponoway ogromnymi dziaami, jednak nie wykorzystyway ich ze wzgldu na fale; zaogi otrzymay zreszt rozkaz niestrzelania do chwili, gdy

przez radiostacj z ldu dostan od grup kierowania ogniem precyzyjne informacje o celach. Tymczasem grupy kierowania ogniem nie dotary na brzeg, nie istniaa zatem czno plaa-okrty. Dowdcy okrtw znajdujcych si najbliej brzegu niszczycieli nie odwayli si na ostrza wau, mimo e widzieli uforty kowane pozycje, bali si bowiem, e tra onierzy z posuwajcej si do przodu piechoty amerykaskiej. W raporcie z

przeprowadzonej akcji komandor porucznik W.J. Marshall, dowdca niszczyciela Satterlee, pisa: Byo to w najwyszym stopniu irytujce i frustrujce patrze bezczynnie z odlegoci kilkuset metrw na nasze oddziay, czogi, odzie desantowe i pojazdy na play, bdce pod cikim ostrzaem, i nie mc choby raz wystrzeli, by im pomc, i to tylko dlatego, e nie mielimy adnych informacji o tym, w co mierzy, a take nie potra limy umiejscowi

stanowisk ogniowych nieprzyjaciela. 4 Porucznik Owen Keeler by o cerem artylerii na niszczycielu Frankford. On take si denerwowa, e nie wyznaczono mu adnego celu do ostrzau. Poza tym nie mia innych problemw. Niemiecki kamu a by znakomity, tak wic nie moglimy dostrzec, kto gdzie jest, ani namierzy precyzyjnie celu. Jego dowdca, komandor podporucznik James Semmes, postanowi zbliy okrt do

brzegu, by mie lepszy widok. Posugujc si miernikiem gbokoci i polegajc na wasnym wzroku dowiadczonego wilka morskiego, podpyn na odlego okoo trzystu szedziesiciu metrw, tak blisko, jak mg, nie ryzykujc wpadnicia na mielizn, ale kamu a na play nadal spenia swoje zadanie. Nie moglimy wypatrzy celu i nie wiedzielimy, jak daleko posuny si nasze oddziay. 5 O cer operacyjny i nawigator z niszczyciela

Harding, porucznik William Gentry, te mia poczucie bezsilnoci. Patrzy na tonce am bie DUKW: Wszystko, co moglimy zrobi, to trzyma si z dala od atakowanych jednostek i trwa w gotowoci do otworzenia ognia. 6 (Gwny mechanik z Hardinga, porucznik Ken Shi er, mg jednak troch pomc. Wyszed na pokad i patrzy na atak wroga. Nagle zobaczyem solidnie obcion DUKW. Sternik krzycza: Ktrdy do play? Zrozumiaem, e DUKW jest

tak gboko zanurzona w wodzie, e ten czowiek nie mg dostrzec brzegu. Wskazaem wschd, a on odpyn. 7) Dowdca niszczyciela Harding, komandor George Palmer, napisa w raporcie z dziaa:
Okrt wstrzyma ogie w czasie ldowania oddziaw na play, a my rozpoczlimy odlegoci metrw od okoo linii patrolowanie tysica brzegu, w

omiuset szukajc

obiektw do ostrzelania. Dym na play

by tak gsty, e nie mona byo zobaczy adnego celu, a strzelanie na olep byo z punktu widzenia

zdrowego rozsdku niebezpieczne.8

Po dwch godzinach takich mczarni dowdcy okrtw zaczli dziaa na wasne ryzyko. Nie ma wtpliwoci, e komandor podporucznik, dowdca niszczyciela McCook, Ralph Rebel Ramey, by jednym z pierwszych, ktrzy podjli tak dezyzj. Skierowa okrt ku zachodniemu sektorowi play Omaha i zbliy si na

tyle, by widzie, e onierze nie wdrapuj si na stoki. Rozpocz ostrzeliwanie drogi prowadzcej do Vierville, tra a w stanowiska artyleryjskie, bunkry, budynki i okopy na kli e. Dwa dziaa, ustawione na kli e i ostrzeliwujce plae, stanowiy dla niego wyjtkowy cel. Po niemal godzinnym prowadzeniu ognia jedno z niemieckich dzia spado z klifu, drugie za wybucho. 9 Szeregowy Ernest Hillberg z 1 Dywizji znajdowa si w odzi Higginsa. Sternik

otrzyma rozkaz wstrzymania desantu, dlatego te przy wiszczcych wok pociskach jak wspomina Hillberg postanowi, e musimy znale jakie miejsce, gdzie moglibymy si ukry. McCook wydawa si do tego idealny. Dlatego schowalimy si za nim. Jestem pewny, e co najmniej setka maych jednostek skrya si za McCooka, ktry wolno, ale metodycznie pywa wzdu wybrzea, wypatrujc stanowisk artyleryjskich i kierujc ku nim ogie z dzia.

Widok by wspaniay. miertelnie balimy si, e McCook utknie na mielinie. 10 Pozostae niszczyciele doczyy do McCooka. Porucznik W.L. Wade dowodzi grup odzi desantowych, krcych w pobliu brzegu, i czeka na rozkaz ldowania. Opisa scen, jak zobaczy o godzinie 9.30: Ostrza pla prowadzony przez wroga by przeraajcy armaty 105 mm, 88 mm, 40 mm, modzierze, karabiny

maszynowe. Natomiast niszczyciele byy niemal na play, strzelajc do bunkrw i umocnie. 11 Odmiennie postrzegali t scen inni ludzie, nawet jeli stali obok siebie na tym samym mostku tego samego okrtu. O godzinie 8.56 Harding podpyn do okrtu dowodzenia pla Omaha Ancon by wzi na pokad admiraa Charlesa Cookea i generaa majora Thomasa Handyego, ktrzy chcieli z bliszej odlegoci obserwowa rozwj

wydarze. Harding popyn potem ku play, przez cay czas nie przerywajc ognia. Admira Cooke owiadczy, e ldowanie okazao si zupen klsk, po czym doda: Oddziay zostay unieruchomione na play. Niemniej, jak powiedzia porucznik Gentry, o cer operacyjny z Hardinga: Dla nas, ludzi z marynarki na niszczycielach i innych okrtach, wszystko wygldao, jakby odbywao si niemal zgodnie z podrcznikiem. Oddziay z

play ruszyy w gb ldu, ostrza nieprzyjaciela zdawa si zamiera i moim zdaniem armia amerykaska staraa si dobrze wypeni zadania. Jednak Cooke mamrota cigle o klsce. 12 O godzinie 9.50 admira C.F. Bryant, dowodzcy wsparciem ogniowym play Omaha, nada przez system cznoci midzy okrtami (TBS Talk Between Ships ) komunikat do wszystkich okrtw przy play: Dobierzcie si do nich,

ludzie! Dobierzcie si! Robi pieko na ziemi onierzom na play, nie moemy znosi tego duej! Musimy to powstrzyma! Odpowiedziay na to wszystkie niszczyciele znajdujce si w pobliu play Omaha. Dowdcy podjli ryzyko utknicia na mielinie (kilka jednostek rzeczywicie zawadzio o dno, ale udao im si wydosta z opresji), rozpoczto na olep ostrza niewidocznych stanowisk na stoku. 13 Komandor porucznik Robert Beer, dowdca

niszczyciela Carmick, skierowa okrt na odlego dziewiciuset metrw od play, skd mg mniej wicej widzie jednostki znajdujce si na brzegu. Kiedy na przykad zauway, e jaki czog strzela w okrelone miejsce na stoku, obiera ten sam cel. Gdy widzia, e onierze strzelaj z karabinw w pewien punkt, rozpoczyna ostrza tego samego miejsca z dzia 127 mm. 14 Starszy marynarz Edward Du y by na subie w kabinie

cznoci radiowej na niszczycielu Shubrick. Jego dowdca wda si z niemieck bateri znajdujc si na brzegu w jak Du y to okreli strzelanin w Dodge City. Mia dwie paczki papierosw i pkilogramowe opakowanie cytrynowych dropsw, poradzi sobie z tym wszystkim w trzy godziny, popijajc tuzinem kubkw cholernie dobrej kawy. (Miny lata zanim wzi do ust nastpnego dropsa cytrynowego. Kiedy dzi jem takiego cukierka, ogarnia

mnie fala wspomnie.) W kabinie cznoci syszelimy pociski wybuchajce dookoa nas w morzu. Znajdowalimy si pod gwnym pokadem, mniej wicej na poziomie wody, tak wic grzmoty eksplozji odbijay si echem wewntrz stalowego kaduba. Byem przeraony. Bardzo cile obwizaem si kamizelk ratunkow (wtedy jeszcze byem chudy jak tyka). W kadej chwili spodziewaem si, e usysz, jak pocisk przebija przegrod i wpada

do rodka. W mylach powtarzaem bez przerwy Zdrowa Mario. A potem cigy strach sta si ju za bardzo mczcy, wic zainteresowaem si tym, co robi okrt. Shubrick podpyn blisko brzegu i strzela na olep. Du y widzia przebieg bitwy w suchawkach. Suby obserwacyjne przekazyway do wszystkich stacji relacj z tego, co si dziao. W ktrym momencie obsuga dalmierza doniosa o niemieckim o cerze

chodzcym po szczycie stoku. Nasi o cerowie podejrzewali, e namierza i ustala cele dla armat, znajdujcych si w tamtym rejonie. Ustawilimy nasze gwne dziaa w jego kierunku, obliczylimy dzielc nas odlego i posalimy mu salw z czterech dzia. Bezporednie tra enie zagodzio nieco panujce napicie, bo dostalimy jednego z tych drani. 15 Fakt, e niszczyciel strzela do pojedynczego

czowieka, wskazuje na znakomite zaopatrzenie onierzy w D-Day przez amerykaski przemys. Tego dnia Shubrick wystrzeli czterysta czterdzieci pociskw; McCook dziewiset siedemdziesit pi; Carmick tysic sto dwadziecia siedem; Satterlee szeset trzydzieci osiem; pozostae niszczyciele w granicach od piciuset do tysica pociskw 127 mm. Co prawda planowano, e zaoszczdz poow

posiadanej amunicji na wypadek niemieckiego ataku na powierzchni morza lub ataku okrtw podwodnych, jednak w wielu przypadkach niszczyciele wrciy do Anglii z kilkoma jedynie lub w ogle bez adnych nabojw w adowniach. Frankford, znajdujcy si na pycinie, ostrzeliwa pla z odlegoci omiuset metrw. O cer artylerii pokadowej, Keeler, wspomina: Jaki czog z zepsut gsienic, stojcy na linii wody, strzeli do czego na wzgrzu.

Natychmiast w lad za nim oddalimy strza z dziaa 127 mm. Dziaonowy z czogu otworzy pokryw, wyjrza na zewntrz, rozejrza si dookoa, zauway nas, pomacha nam rk, znikn z powrotem pod pancerzem i wystrzeli w inny cel. Nasi celowniczy mogli dokadnie sprawdzi miejsca, w ktre trafia. 16 Niedugo pniej zaoga McCooka miaa chyba wyjtkow moliwo. Kiedy Rebel Ramey ostrzeliwa pozycje nieprzyjaciela na

kli e, pojawili si tam niemieccy onierze, wymachujcy bia ag; prbowali porozumie si z okrtem take za pomoc sygnalizatora i byskaniem wiatami. Przez niemal godzin sygnalici z okrtu Rameya prbowali jako si z nimi dogada, posugujc si aman niemczyzn, podczas gdy Niemcy uywali niewielu angielskich sw, ktre znali. Gdy Ramey zmczy si ju zabaw w sygnalizacj i da zna, e wznawia ogie, natychmiast otrzyma

odpowied: Nie strzela! Dowdca kaza sygnalistom przekaza Niemcom, e powinni zej na d i si podda. Zrozumieli i wykonali polecenie. Zeszli po kli e gsiego z podniesionymi rkami i oddali si do niewoli onierzom amerykaskim znajdujcym si na play. 17 Admira Morison racj, piszc: mia

Ta akcja niszczycieli prowadzona przeciwko bateriom na wybrzeu (...) stanowia jedyne wsparcie

artyleryjskie, jakie zostao udzielone oddziaom na play przez wikszo D-Day.18

Krowniki i pancerniki, nie mogc podpyn bliej, ostrzeliway z daleka z dobrym skutkiem najwaniejsze umocnienia wroga na kli e, na wschd i zachd od play Omaha. Pozycje te byy znane jeszcze przed inwazj, ale oddziay na brzegu ani ich nie widziay, ani w aden sposb nie odczuy. Natomiast heroiczna i ryzykowna akcja niszczycieli

miaa elektryzujcy wpyw na onierzy na play Omaha. Kapral Robert Miller, jeszcze na LCT, zanim kula wroga tra a go w krgosup, widzia niszczyciel przed nami, z ktrego unosia si gsta smuga dymu. Wydawao si, e utraci sterowno i pynie prosto ku play. Pomylaem, mj Boe, wpadn na mielizn i utkn tu na wprost niemieckich umocnie, ale wtedy okrt skrci gwatownie w lewo i popyn rwnolege do brzegu, strzelajc ze

wszystkich dzia w stron pozycji wroga. Kby dymu i tumany ziemi wzbijay si do gry w kadym miejscu, ktre ostrzela okrt. 19 Starszy marynarz Giguere by ju na play, kiedy niszczyciel podpyn do brzegu tak blisko, jak mona to byo sobie wyobrazi. Strzela do bunkra, a pociski leciay nade mn. Ma si dziwne wraenie, gdy pociski migaj nad gow. 20 Starszy marynarz ONeill, ktry take by wtedy na play, wspomina:

Niszczyciele strzelay na olep z dzia 127 mm w kierunku bunkrw, wida byo pociski przelatujce ze wistem nad naszymi gowami i walce w grube cementowe ciany, odbijay si od nich, jednak kilka z nich wpado przez otwory strzelnicze i wybucho. Ogie wroga wkrtce usta. 21 Porucznik Joe Smith z marynarki, dowdca sektora play, pamita, e widzia niszczyciele pynce prosto w kierunku play i strzelajce w stron klifu. Wida byo

okopy, bro i ludzi wylatujcych w powietrze, w miejscach gdzie tra ay pociski. Celowano tu pod krawd klifu, bo tam byy okopy. Nie mam adnych wtpliwoci, e tych kilka niszczycieli, ktre tam wtedy byy, uratoway ca inwazj. Konkludujc, Smith powiedzia w imieniu wszystkich, ktrzy byli wiadkami tej sceny: Prosz mi wierzy, od tamtego dnia jestem entuzjast niszczycieli. 22 Czterdzieci pi lat pniej, James Knight, saper

piechoty z druyny inynieryjnej, ktry wyldowa o godzinie 6.30 na Red Fox, napisa list do zaogi niszczyciela Frankford, opublikowany w U.S. Naval Institute Proceedings. Knight stwierdzi w nim, e by unieruchomiony do czasu, gdy
okoo 10.00 albo 10.30 na morzu pojawi si niszczyciel (...) pyncy prosto w moim kierunku. Chocia nie nadawa adnych sygnaw i nie

dymi, pomylaem od razu, e pewnie tra na min albo dosta torped i

jest na tyle uszkodzony, e skoczy na play.

Ale niszczyciel zacz skrca w prawo. Zanim ustawi si rwnolegle do linii brzegu, da ognia ze wszystkich dzia. Pociski wybuchay w niedalekiej odlegoci za Knightem, ktry obserwowa przemieszczanie si okrtu ku zachodowi wzdu play. Ostrza nie ustawa nawet na chwil. Knight spodziewa si, e lada moment niszczyciel ruszy na pene morze, kiedy nagle

zdaem sobie spraw, e zawraca. Dziaa zamilky na chwil. Kiedy dopyn niemal do tego samego miejsca, z ktrego wyruszy, ponownie zawrci (...) i znowu pyn ku przeciwlegemu kracowi play, wszystkie dziaa ponownie strzelay. Przez wszystkie lata, ktre upyny od D-Day, Knight prbowa dowiedzie si, jak nazw mia tamten niszczyciel, jednak ani Ryan, ani Morison, ani aden inny autor nie wspomnieli o tamtym incydencie (cho

Morison rzeczywicie napisa, e Frankford podpyn tego dnia najbliej brzegu). A potem Knight natra w VFW Magazine na notatk o spotkaniu dawnych czonkw zaogi. Wzi w nim udzia w 1989 roku. Tam wanie zyska pewno, e niszczycielem, ktry zrobi na nim wraenie i ogromnie pomg onierzom na play, by Frankford. W licie do zaogi Knight napisa:
Niezalenie od czasu ldowania, niemal wszyscy na play Omaha byli

przygwodeni do ziemi od momentu dotarcia do wydm a do chwili, gdy dokonalicie swojej rundki. Niedugo potem, jak si pojawilicie, na play zacz si ruch, dziki czemu piechota moga w kocu wspi si po zboczu na paskowy i dalej.23

Szef sztabu 1 Dywizji, pukownik S.B. Mason, napisa 8 lipca 1944 roku do kontradmiraa J.L. Halla, po dokonaniu inspekcji niemieckiej obrony na play Omaha. Pozycje obrony, jego zdaniem, byy nie do

pokonania. Wszelki ostrza i ataki piechoty byy nieskuteczne.

Nie mogli jednak odeprze

jednego uderzenia (...). Jestem teraz absolutnie przekonany, e ldowanie udao si nam dziki wsparciu niej z

ogniowemu

marynarki;

bez

pewnoci nie zdoalibymy przeby pla.24

Kiedy w D-Day genera major Leonard Gerow zszed na brzeg o godzinie 19.00, celem zorganizowania na

play kwatery sztabu V Korpusu, w pierwszej wiadomoci, jak wysa do generaa Bradleya, znajdujcego si na cikim krowniku Augusta, napisa:
Dzikujmy Bogu za Marynark

Wojenn Stanw Zjednoczonych!25

Marynarka bya czci uytych w inwazji si. Bya oczywicie niezastpiona, zwaszcza niszczyciele, jednak stanowia tylko jedn z formacji. Wiele zacitych atakw alianckich, ktre

miay si dopiero rozpocz przy pokonywaniu stoku i potem na kli e, mogo liczy na wsparcie, nawet gdy Frankford i inne okrty wystrzelay ju ca amunicj i odpyny. Marynarka stworzya onierzom znajdujcym si na play Omaha moliwo prowadzenia walki. Potem ju tylko od piechoty zaleao, jak wykorzysta t szans. Pierwszym zadaniem byo otworzenie drg wyjcia i rozadowanie korkw na play. eby tego dokona,

piechurzy musieli dosta si na gr i zaj obron niemieck od tyu. Sposb, w jaki marynarze zajli si rannymi, by rwnie wyjtkowy i godny podziwu, jak zniszczenie bunkrw niemieckich na kli e. Pomoc medyczna rozpocza si na play, gdzie onierze wycigali rannych z wody, ratujc ich przed utoniciem w falach narastajcego przypywu. Starszy bosman Garwood Bacon z 7 Batalionu Desantowego znajdowa si na odzi, ktra o godzinie 8.10

wpada na min przy Dog Green. Byo wielu rannych; d pona. Razem z innymi czonkami druyny Baconowi udao si spuci na wod gumowy ponton. Wdrapa si na niego, a reszta podawaa mu radiostacj, zestawy opatrunkowe, bro i amunicj. Kule z broni maszynowej wistay im koo uszu, gdy przepychajc ponton po pycinie, dotarli do play, gdzie uoyli adunek na piasku. Hej, Bacon! zawoa starszy marynarz Johnakin.

Mylisz, e uda nam si wrci do odzi? Niektrzy ranni faceci sami nie dadz rady dosta si na brzeg. Mog sprbowa, jeli i ty sprbujesz odpowiedzia Bacon. Rzucili na pla plecaki, pistolety maszynowe Thompson i hemy, chwycili ponton i zaczli przedziera si przez coraz wysze fale. Wycigajc rannych z wody, kulili si przed kulami nieprzyjaciela. W kilka minut udao nam si zapakowa do pontonu okoo pitnastu

rannych i nie umiejcych pywa, ktrzy toczyli si w rodku lub wisieli u burt. Pomagajc sobie rkami i nogami, zdoalimy dotrze do brzegu, gdzie co sprawniejsi pomogli przenie rannych w poblie wau i zajli si udzielaniem pierwszej pomocy, gdy tylko byo to moliwe. 26 Fotograf z Korpusu Wojsk cznoci Armii zrobi zdjcie tej sceny; stao si jedn z najbardziej znanych fotogra i z play Omaha. Bacon zapa karabin (kto

bowiem zabra wczeniej jego automat) i ruszy w kierunku wirowego wau. Zobaczy grup okoo pidziesiciu mczyzn ktrzy przywarli do piasku i ska. Mylc, e le, chronic si przed ogniem z karabinw, rzuciem si pomidzy dwch onierzy i ukryem twarz w piachu. Nagle dotaro do mnie, e nie sysz adnego ra-ta-ta-ta-ta karabinw maszynowych i wistu pociskw nad gow. Ostronie uniosem gow i rozejrzaem si dookoa. Przeraajcy widok zmrozi

mnie kompletnie. onierz, obok ktrego leaem, nie mia gowy, inny by rozszarpany w poowie. Wszyscy nie yli. Udzielanie pomocy martwym nie miao sensu, dlatego ruszy dalej, szukajc swojej grupy. 27 Niemieccy snajperzy strzelali do sanitariuszy (wszdzie chwalonych przez weteranw D-Day jako najodwaniejszych z odwanych), ktrzy starali si pomc na play rannym nie mogcym si rusza. Tymi, ktrych udao si przenie w

poblie wau, zajmowali si felczerzy, robicy, co byo w ich mocy, a niewiele mogli. Ich dziaania ograniczay si do podawania rodkw umierzajcych bl, przemywania ran, stosowania sulfonamidw i najnowszego cudu penicyliny (amerykaski przemys farmaceutyczny pobi rekord, produkujc sto milionw dawek penicyliny w poprzednim miesicu28), robienia zastrzykw z mor ny i czekania na sposobno przetransportowania rannych

do odzi desantowych, ktre mogyby przewie ich na okrty, wracajc po kolejne adunki. Starszy marynarz ONeill razem z jakim saperem nis nosze do LCT ONeilla. Kiedy postawili je na piachu, ONeill zauway, e twarz rannego bya z jednej strony pozbawiona skry. Gaka oczna, zby i ko szczkowa byy na wierzchu. Przypominao to model albo rysunek z podrcznika medycyny. Spytaem, jak si czuje. Odpowiedzia, e

okey. ONeill nosi rannych a do chwili, gdy na LCT nie mona byo ich wicej pomieci. Felczer i kuk z LCT zajli si nimi. Felczer dysponowa niewielkim zapasem plazmy, ale nie wystarczyo jej na dugo. Kiedy LCT ruszya w kierunku akwenu transportowego, gdzie ranni mieli by przeniesieni na statek szpitalny, ONeill usysza, jak felczer mwi: Ten czowiek potrzebuje plazmy, jeli jej nie dostanie, bdzie po nim. Ale nie

mamy ju plazmy, odpowiedzia na to kuk ze zami w oczach. Znajdowali si w odlegoci okoo ptorej godziny od statku szpitalnego. Kiedy w kocu tam dopynli, bomy byy spuszczone, a pokady gotowe na przyjcie noszy z rannymi. LCT przycumowa do burty statku. Personel medyczny zszed na pokad LCT z penym zestawem medykamentw. Rannych przenoszono na noszach, jednego po drugim. 29 Czas stanowi najwiksze

zagroenie dla rannych. Nad blem mona byo zapanowa, znie go jako pomagay w tym szok i mor na (kiedy felczer albo szeregowy aplikowa mor n, odciga rannego na bok, eby kto inny nie zrobi zastrzyku po raz drugi) utrata krwi bya powaniejsz spraw. Jednak jeli udawao si zatamowa upyw krwi, a ranny dosta si w rce lekarza na pokadzie statku szpitalnego, jego szanse na przeycie byy bardzo due. Zaogi odzi desantowych

robiy, co mogy, by zapewni rannym opiek. Sierant Stanley Borkowski z 5 Specjalnej Brygady Spaerw pywa am bi DUKW w t i z powrotem, od statku Liberty do play, przewoc adunki. W drodze powrotnej transportowa rannych na statek szpitalny, zakotwiczony w odlegoci okoo trzech kilometrw od play. Nie chciabym mwi o rannych onierzach powiedzia gosem amicym si na skutek wspomnie o tym, co wtedy widzia. Cieszyem

si, e mog ich zabra do szpitala. Do tej pory modl si za nich. 30 LCI, na ktrej znajdowa si A.J. Liebling, korespondent wojenny New Yorkera, zabraa kilku rannych z play Omaha i przewioza ich na statek szpitalny. Trzech z nich musiao by wcignitych w koszykach z drutu, w pozycji pionowej, niczym indiaskie totemy. Dwch Murzynw z grnego pokadu zrzucio lin, ktr ludzie z naszej odzi byskawicznie przywizali do

jednego z wierzchokw tych koszykw. Potem Murzyni wcigali rannego do gry; wygldao to tak, jakby szed do nieba. onierz ze Stray Przybrzenej chwyci za dno jednego koszyka, by nie chybota si w drodze do gry. Co najmniej litr krwi spyn na niego, ciekajc po czapce, uniesionej do gry twarzy i niebieskim kombinezonie. (...) Kilka minut po wcigniciu na pokad ostatnich noszy, jaki o cer wychyli si ponad

burt i krzykn: O cer medyczny mwi, e dwch z tych ludzi nie yje. Mwi, ebycie zabrali ich z powrotem i pochowali. Marynarz z odzi odezwa si: Powinien, w dup jebany, zobaczy, co si dzieje na play. Dowdca odzi desantowej odmwi wykonania tego absurdalnego rozkazu. 31 Szesnastoletni starszy marynarz Ferris Burke by na LST 285, ktry suy za statek szpitalny. Lekarze byli wyjtkowi wspomina po

prostu niesamowici. Pracowali przez cae godziny, amputujc nogi i rce, wyjmujc odamki, opatrujc rany od kul i starajc si uspokoi tych, ktrzy byli w szoku. Burke dowiadczy strasznych przey, zwaszcza dla szesnastoletniego chopca (strasznych waciwie dla kadego). Pamita, jak doktor Slattery poprosi go, by zszed do warsztatu mechanika okrtowego i przynis sze szedziesiciocentymetrowych

stalowych ktownikw. Burke wykona polecenie. Kiedy z nimi wrci, lekarz kaza mu przywiza do nich amputowane nogi i rce, i wyrzuci za burt. Gdy opowiedzia o tym pniej mechanikowi, ten by troch zy, bo da mi naprawd dobry metal. Powiedzia, e gdyby wiedzia, po co lekarzowi te ktowniki, daby mi jaki zom, a nie dobry materia. 32 W tym czasie miao miejsce bardzo wiele rozdzierajcych serce wydarze. Sanitariusz, mat Frank Feduik, wspomina,

jak wstrzykn mor n szeregowcowi, lecemu na pokadzie LST. By na noszach. Nagle unis si i wyda straszliwy krzyk. Dotaro do niego, e straci praw nog. Si pooyem go z powrotem. Pamitam, e powtarza: Co ja teraz zrobi? Moja noga, jestem farmerem. 33 Wojna kreuje dziwne przeobraenia, by moe opisane poniej jest z nich najdziwniejsze: ludzie, ktrzy daj z siebie wszystko, by zabi innych, w jednej chwili

zamieniaj si w ratujcych ycie. onierze napotykajcy rannych (czsto wrogw) stawali si opiekuczymi anioami miosierdzia. Przymus zabijania i przymus ratowania czsto wystpuj na przemian. Komandor Palmer dowodzcy niszczycielem Harding pyn wzdu brzegu, strzelajc ze wszystkich dzia. Porucznik Gentry opisa Palmera jako czowieka penego energii i nerwowego. O cerem medycznym na Hardingu by

doktor McKenzie. O godzinie 10.24 McKenzie przekona Palmera do przerwania ognia na czas ekspedycji odzi ratunkowej, ktr mgby dosta si na brzeg, by udzieli pomocy rannym z tra onej odzi Higginsa. Wypeniajc swj obowizek, McKenzie podpyn take do am bii DUKW z kilkoma rannymi, ktrymi mg si zaj. Potem wrci na Hardinga. Zaraz potem na pokadzie musia zaradzi nagemu wypadkowi. Podporucznik

Robert Reetz dosta zapalenia wyrostka robaczkowego. Tylko natychmiastowa operacja moga uratowa mu ycie. McKenzie ponownie poprosi Palmera o przerwanie ognia, eby mg operowa. Palmer zgodzi si, aczkolwiek niechtnie. Po okoo pgodzinie kapitan wysa porucznika Gentryego do mesy o cerskiej, zamienionej na sal operacyjn, eby sprawdzi, co si tam dzieje. McKenzie powiedzia Gentryemu, e cho Reetz

dosta podwjn dawk rodka znieczulajcego, nadal nie mona go uspokoi na tyle, eby przeprowadzi operacj. By tam take podporucznik William Carter, ktry razem z trzema innymi przytrzymywa Reetza. (Carter wspomina: Doktor McKenzie obiecywa od miesicy, e pozwoli mi asystowa przy operacji; ta bya pierwsz z waniejszych, przy ktrej mu pomagaem.) Nie dziaao grne owietlenie; Carter jedn rk trzyma lamp, drug

Reetza. Znieczulenie zadziaao dopiero po kolejnych czterdziestu piciu minutach, a komandor przysya kogo po wiadomoci co pi minut, opowiada Gentry. Ostatecznie po ptorej godziny operacja zakoczya si sukcesem. Komador Palmer skwitowa to krtkim dziki Bogu i natychmiast rozkaza wznowienie ognia. 34 onierze ze sub medycznych nie byli jedynymi, ktrych zadanie nie polegao na walce. Fotoreporterzy z

Korpusu Wojsk cznoci i Stray Przybrzenej popynli na brzeg, by dokumentowa przebieg walk. To oni wanie mieli przy sobie jedynie aparaty fotogra czne z zaadowanymi czarno-biaymi lmami. Znaleli si na play z pierwszymi oddziaami[38]. By moe najdzielniejszym i z pewnoci najlepiej znanym fotoreporterem by tamtego dnia Robert Capa z magazynu Life, ktry zszed na pla Omaha z Kompani E w drugim rzucie. d, ktr pyn, przybia do brzegu w

zym miejscu, na Easy Red. Capa jako ostatni zszed z pokadu. Zatrzyma si na rampie, eby robi zdjcia. Sternik niesusznie uzna to za ewidentny przejaw wahania i pomg mi rozwia rozterki solidnym kopniakiem w tyek. Dotarszy do osonitego miejsca, Capa wypstryka rolk lmu. Rzuci si do przodu, eby schowa si za poncym wrakiem czogu, tkwicym w wodzie gbokiej do pasa. Chcia przedosta si do wau, ale nie mogem wypatrzy

przerwy w gwidcych wok pociskach, uniemoliwiajcych pokonanie ostatnich dwudziestu metrw. Zosta za czogiem, powtarzajc zdanie, ktrego nauczy si w czasie wojny domowej w Hiszpanii (gdzie zrobi jedno z najlepiej znanych zdj wojennych XX wieku sfotografowa onierza w chwili, gdy zosta tra ony w pier): Es una cosa muy seria. Es una cosa muy seria. (To bardzo powana sprawa). W kocu udao mu si przedosta do wau, gdzie

przypad do ziemi. Znalazem si oko w oko z porucznikiem, z ktrym poprzedniej nocy gralimy w pokera. Spyta, czy domylam si, co ma teraz przed oczami. Odpowiedziaem, e nie, a poza tym, zdaje si, niewiele wida ponad moj gow. Powiem ci, co widz. Widz mam, jak stoi na ganku przed domem i macha moj polis ubezpieczeniow. Pociski z modzierzy wybuchay wszdzie dookoa. Capa przez cay czas robi zdjcia, wkada nowe rolki i

naciska migawk. Zaczynao mu brakowa lmw. Obracajc si ku play, zobaczy jedn z odzi desantowych. Myl, e zareagowaem pod wpywem impulsu. Podniosem si po prostu i pobiegem ku odzi. Trzymajc aparaty fotogra czne wysoko nad gow, brn przez fale do LCI. Wiedziaem, e uciekam. Prbowaem si odwrci, ale nie byem w stanie spojrze na pla, powtarzaem sobie, e chc

jedynie wysuszy donie na odzi. Charles Jarreau ze Stray Przybrzenej znajdowa si na LCI i zabiera rannych, by przewie ich na statek szpitalny. Dostrzeg Cap: Biedny facet, by tam, w wodzie, trzyma w grze aparaty, eby si nie zamoczyy i prbowa zapa oddech. Capa prosi o pomoc; dowdca pozwoli mu wej na pokad. Facet by naprawd wdziczny za wycignicie. Dosta si na pokad. Zrobi zdjcia naszej

ajby, ktre ukazay si w magazynie Life. 35 Pniej tego samego dnia Capa wrci do Portsmouth i pocigiem pojecha do Londynu, eby wywoa lmy. Przygotowa negatywy. Pomocnik w ciemni by jednak tak bardzo ciekawy tych zdj, e zbyt silnie podgrza je przy suszeniu. Emulsja stopia si i cieka. Ze stu szeciu zdj zrobionych przez Cap, ocalao tylko osiem, zreszt nieostrych. Nic dziwnego, e Capa by zdenerwowany, jednak

przeszo mu, gdy zda sobie spraw, e na szarych, niewyranych fotogra ach, ktre przedstawiay onierzy wykorzystujcych kad moliw oson albo wybiegajcych na pla z odzi Higginsa, udao mu si najlepiej uchwyci chaos i strach panujce na Omaha. Czciowo dziki zbyt niecierpliwemu asystentowi Capa sta si autorem jednych z najsynniejszych zdj z DDay. 36 Hollywoodzki reyser i producent, John Ford, by

szefem zespou fotogra cznego przy Biurze Sub Strategicznych. W DDay robili dla niego zdjcia operatorzy lmowi ze Stray Przybrzenej. Przepynli kana na niszczycielu USS Plunket, wyposaeni w sprzt lmowy wart milion dolarw. Dwadziecia lat potem Ford opowiedzia o swoich przeyciach pisarzowi Peteowi Martinowi, wsppracujcemu z amerykaskim czasopismem American Legion Magazine. Ford oglda wydarzenia na

play Omaha okiem wytrawnego reysera; jego opowie zasuguje na przytoczenie w obszerniejszych fragmentach. Kiedy wyruszylimy opowiada Ford Martinowi bylimy na ostatnim okrcie ogromnego konwoju. (...) Nagle otylla dokonaa zwrotu (...), przez co nasz Plunket znalaz si na czele. Mwiono mi, e wygldaem na zaskoczonego, widzc, e ze swoimi kamerami jestem na czele si inwazyjnych. Plunket rzuci kotwic

przy play Omaha o godzinie 6.00. Wszystko zaczo si dzia bardzo szybko. Ford patrzy na pierwszy rzut wchodzcy do akcji. Nie mieli szans. Podobnie jak LCM przywoce dalsze buldoery i czogi. Dostali si w prawdziwe pieko. Dowiedziaem si potem, e tylko trzy buldoery z trzydziestu albo czterdziestu wyldoway na brzegu. Pamitam te, e widziaem d desantow miotan falami po utracie sterownoci,

obijajc si o wszystko, co byo na wodzie, a wpada na min i wyleciaa wysoko w powietrze. Pniej, znacznie pniej odkryem, e wanie w tamtym tygodniu amerykaskie stocznie zaczy szykowa si do zwalniania z pracy setek robotnikw, bo skoczyy si zamwienia wojskowe. Celem zespou Forda byo po prostu lmowanie wszystkiego, co dziao si na play Omaha. Proste, ale nieatwe. Ford przesiad si

na am bi DUKW. Wchodzc pamitam, e obserwowaem czarnego onierza z DUKW, zaadowanego sprztem. Wyrzuci wszystko na pla i zawrci po nastpny adunek. Patrzyem zafascynowany. Wok niego wybuchay pociski. Niemcy naprawd si na niego zawzili. A on omija wszystkie przeszkody i porusza si tam i z powrotem, zupenie opanowany. Pomylaem: mj Boe, jeli ktokolwiek zasuguje na odznaczenie, to jest nim wanie ten czowiek.

Chciaem go sfotografowa, ale byem wtedy w stosunkowo niebezpiecznym miejscu, dlatego doszedem do wniosku, e do diaba z tym. Byem gotw przyzna si, e facet okaza si znacznie odwaniejszy ode mnie. Piechota take zrobia ogromne wraenie na Fordzie: Dyscyplina i wyszkolenie tych chopcw, ktrzy zeszli na brzeg z pniejszego rzutu odzi desantowych, a wczeniej rzygali i jczeli przez cay czas pobytu na wodzie, byy

zadziwiajce. To byo wida. Nie rzucili si w owczym pdzie. Spokojnie zajmowali swoje miejsca i sukcesywnie przesuwali si do przodu. Kiedy Ford dotar do brzegu, ruszy biegiem przed siebie i zacz kierowa operatorw do wybranych miejsc (najczciej za jakimi osonami znajdujcymi si na play). Ci po zajciu pozycji zaczli lmowa. Nie pozwolibym im sta. Kazaem im lee za czymkolwiek i stamtd robi zdjcia. [Niemniej] straciem kilku

ludzi. Te dzieciaki, cierpice z powodu choroby morskiej, jawiy mi si jako bohaterowie. (...) Chyl czoo przed moimi chopcami ze Stray Przybrzenej. Naprawd umieli zaimponowa. Ruszyli jako pierwsi, nie po to, by walczy, ale eby filmowa. Moje wspomnienia z D-Day s porwane, stanowi jakby oddzielne ujcia, ktre trzeba potem zmontowa w jeden film. Przypomniaa mi o tym czerwona baretka medalu za

odwag o tym, e onierze s zawsze zajci, zawsze gboko zaabsorbowani swoimi indywidualnymi starciami. Moi ludzie i ja mielimy za zadanie obserwowa ca inwazj dla wiata, ale kady z nas widzia tylko tyle, ile pokazywa maleki obiektyw. (.) W trakcie nie mwiem chopcom, na co maj kierowa kamery. Krcili, co mogli. (...) Nie byo adnej paniki ani niepotrzebnej bieganiny. Tamy lmowe wrciy do

Londynu, gdzie zostay wywoane. Wikszo z nich bya zrobiona w systemie Kodachrome, ktry zosta przetransponowany na tam czarno-bia, do wywietlania w Kronikach Filmowych w kinach. Mj zesp montaowy mia dwudziestoczterogodzinne dyury i wybiera najlepsze ujcia ze wszystkiego, co zostao nakrcone. Nie mam wtpliwoci, e byo to najwiksze w historii zadanie dla montaystw. Pracowali na czterogodzinnych

zmianach, cztery godziny pracy, cztery przerwy (...). Publiczno niewiele wtedy zobaczya, [poniewa] rzd zbyt si obawia pokazania na ekranie tak wielu o ar wrd Amerykanw. 37[39]

Rozdzia 21 Moe mi powiecie, jak tego dokonalimy? 2 Batalion Rangersw rankiem

Po poudniu 5 lipca podpukownik James Earl Rudder, dowdca Grupy Rangersw (Batalionw 2 i 5), odwiedzi Kompanie A, B i C z 2 Batalionu na ich transportowcu Prince Charles. Mia poprowadzi Kompanie D, E i F do ataku na uforty kowan bateri dzia na Pointe du Hoc i pokona stromy klif wysokoci okoo czterdziestu metrw, znajdujcy si w odlegoci okoo siedmiu kilometrw na zachd od prawej anki play Omaha. Kompanie A, B i C

wkroczyy do akcji w sektorze Charlie na Omaha, jednoczenie z kompani A 116 Puku Piechoty, po jego prawej stronie.[40] Rudder, ktry w 1932 roku ukoczy Texas A&M (Teksask Akademi Rolniczo-Inynieryjn), gdzie uzyska stopie o cera rezerwy, pracowa jako nauczyciel i trener druyny futbolowej w collegeu, zanim wstpi do czynnej suby w 1941 roku. Wiedzia, jak przemwi do onierzy, by doda im otuchy przed

rozpoczciem akcji. Tym razem powiedzia Kompaniom A, B i C: Chopcy, idziecie na pla i jako pierwsi z tego batalionu postawicie stop na francuskiej ziemi. Nie obawiajcie si, e bdziecie tam sami. Kiedy D, E i F zajm Pointe du Hoc, zejdziemy w d i doczymy do was. Powodzenia i niech Bg bdzie z wami. 1 Przyszo dowioda, e niemal nic z tego si nie sprawdzio, ani dla Kompanii A, ani dla B, C, D, E i F. Trzeba byo zrezygnowa z

wikszoci zaoe planu jeszcze przed rozpoczciem dziaa. Kompania C bya sama w chwili ldowania i praktycznie nikt do niej nie doczy przez cay dzie. Kompanie D, E i F dotary o niewaciwym czasie i od zej strony do Pointe du Hoc. Wikszo specjalistycznego sprztu do wspinaczki nigdy nie znalaza si na brzegu, a ten, ktry udao si przetransportowa, nie dziaa. Gdy kompanie mimo przeciwnoci weszy na szczyt zbocza, onierze przekonali

si, e ich cele pi armat 155 mm, mogcych ostrzeliwa plae Omaha i Utah wcale nie znajduj si w tamtejszych bunkrach. Tak naprawd to, czego rangersom udao si dokona w jednej z najbardziej bohaterskich i sawnych akcji D-Day, nie miao znaczenia, bo najbardziej elitarna i najlepiej wyszkolona jednostka Armii Stanw Zjednoczonych nie zostaa naleycie wykorzystana. Faktem pozostaje jednak, e wyniki dziaa rangersw na

play Omaha i Pointe du Hoc miay zasadnicze znaczenie dla sukcesu Amerykanw na obu plaach. Dziesi lat pniej pukownik Rudder odwiedzi miejsca tamtych wydarze ze swoim czternastoletnim synem i dziennikarzem z Colliers, W.C. Heinzem. Patrzc na klif Pointe du Hoc, zapyta: Moe mi powiecie, jak tego dokonalimy? Tylko idiota porywaby si na co takiego. To byo szalestwo i nadal wydaje si szalestwem. 2

Zgodnie z planem Kompania C miaa wyldowa na dalekiej prawej ance play Omaha i ruszy w lad za kompani A ze 116 Puku Piechoty do Vierville, przej przez wie, skrci w prawo i oczyci teren pomidzy pla a drog wzdu wybrzea (okoo kilometra w gbi ldu), prowadzc z Vierville do Pointe du Hoc. Niemcy dysponowali w tamtej okolicy okoo dwudziestoma bunkrami, schronami, tobrukami, otwartymi stanowiskami strzeleckimi

oraz stacj radarow. Harmonogram zada Kompanii C przewidywa, e jej akcja zostanie zakoczona w cigu dwch godzin, to znaczy do 8.30. Kompanie A i B miay wyldowa w Pointe du Hoc o godzinie 7.30 i gdyby otrzymay sygna od Ruddera, powinny wzmocni jego jednostki. W razie braku sygnau (co w zaoeniach oznaczaoby, e grupa, ktr dowodzi Rudder, poniosa porak) ich celem byo ldowanie u wejcia do Vierville. Stamtd nastpnie

miay przej na wyej pooone tereny, skrci w prawo i kierowa si na zachd drog wzdu wybrzea, a potem zaatakowa Pointe du Hoc od strony ldu. Wszystko zaleao od tego, czy Kompanii A ze 116 Puku Piechoty uda si zabezpieczy dojcie do Vierville i zaj sam wie w pocztkowej fazie ataku. Ale Kompania A ze 116 Puku zostaa zmieciona z play. Kilka minut pniej, o godzinie 6.45, pojawia si tam Kompania C

(Rangersw), ktra wyldowaa na wyizolowanej pozycji, przy odlegym zachodnim kracu play Omaha, tu za drog dojazdow do Vierville. Najblisze jednostki amerykaskie znajdoway si o ponad dwa kilometry dalej na wschd, na Dog Red. Ruszajc tu po zakoczeniu ostrzau z morza, zanim obrona niemiecka otworzya ogie, rangersi byli w bojowym nastroju. To bdzie pestka powiedzia wtedy jeden z nich. Wtpi,

czy wiedz, e nadchodzimy. Sierant Donald Scribner pamita, e pyncy z nim odzi koledzy piewali Happy Anniversary sierantowi Walterowi Geldonowi, ktry 6 lipca 1944 roku obchodzi trzeci rocznic lubu. 3 Wiwatowali, kiedy z LCT(R) odpalono rakiety, ale ich rado skoczya si szybko, gdy zobaczyli, jak pociski nie dolatuj do brzegu i spadaj do wody, eksplodujc w niej. Ich rozczarowanie powikszyo si, gdy zrozumieli, e jak uj to

porucznik Gerald Heaney nie byo przed nami na play nikogo, a my mielimy zej na ld w sektorze nie atakowanym przez innych Amerykanw. Kiedy LCA porucznika Heaneya uderzya o mielizn, brytyjski sternik krzykn radonie: Jankesi, dalej nie mog! i opuci ramp. Seria z niemieckiego karabinu maszynowego przesza przez rodek odzi. Pierwszy schodzcy zosta niemal natychmiast tra ony. Heaney zorientowa si, e nie ma

szans na zejcie po rampie, dlatego wyskoczy przez burt. Ludzie dookoa mnie ginli lub byli ranni. Biegem co si w nogach w kierunku brzegu, ale pamitam, e gdy znalazem si na play, byem tak zmczony, e si starczyo mi tylko na dotarcie do zbocza. 4 Dowdca Kompanii C, kapitan Ralph Goranson, wspomina: Pokonywanie play przypominao sen, w ktrym kady ruch ciaa i mylenie odbywaj si

automatycznie. Udao mu si dobiec i znale schronienie u stp klifu. Dla sieranta Marvina Lutza bieg przez pla by jak straszliwy koszmar. Niemniej, podobnie jak jego dowdca, porusza si niczym automat zaowocowao szkolenie przed inwazj. 5 Zbocze klifu byo strome, miao okoo trzydziestu metrw wysokoci. Znajdowao si na zachd od drogi do Vierville. U podstawy zbocza onierze byli poza zasigiem niemieckich

karabinw maszynowych, nadal jednak zagraay im pociski z modzierzy i granaty rzucane przez Niemcw przebywajcych na grze. Byy to granaty powszechnie nazywane przez onierzy tuczkami do ziemniakw. Kiedy spaday, szeregowy Michael Gargas krzycza: Uwaga, chopaki! Nadlatuje kolejny tuczek!6 d sieranta Scribnera trzykrotnie zostaa tra ona przez niemieck artyleri. Pierwszy pocisk oderwa zupenie ramp, zabijajc

ludzi znajdujcych si na dziobie i obryzgujc pozostaych krwi. Drugi uderzy w lew burt. Kiedy Scribner zacz wspina si na praw burt w czci rufowej, zobaczy lecy na dnie odzi pocisk 60 mm z modzierza. Zatrzyma si, by go podnie, gdy trzeci pocisk rozerwa praw burt. Udao mu si wskoczy do wody. Miaem radiostacj, karabin, granaty, dodatkow amunicj, piwr, wszystkie swoje manele, i zaczem ton. Wydawao mi si, e

nigdy ju nie wypyn na powierzchni. Scribnerowi udao si dotrze do brzegu cho nie pamita, w jaki sposb i chcia przebiec przez pla. Pamitam, e padaem trzykrotnie. Za kadym razem pociski ryy piasek tu przed moj twarz. Nie zatrzymywaem si, bo wiedziaem, co bdzie potem; padaem z wyczerpania. Po dotarciu do podna klifu spojrzaem za siebie i zobaczyem Waltera Geldona lecego na play z

uniesionymi rkami, prosi o pomoc. Jemu si nie powiodo. Zgin w trzeci rocznic swojego lubu. 7 Porucznik Sidney Salomon, dowodzcy 2 Plutonem Kompanii C, zszed z odzi jako pierwszy. Znalaz si po pier w wodzie. Rangersi dostali si pod ostrza z karabinw maszynowych. Schodzcy jako drugi, sierant Oliver Reed zosta tra ony. Salomon przechyli si, by wycign go spod rampy, gdy d ruszya z miejsca, popchnita fal do

przodu. Powiedzia Reedowi, eby zdoby si na najwikszy wysiek, i zacz razem z nim i w stron brzegu. Do tego czasu Niemcy zdyli dokadnie wycelowa bro w ramp. onierze skaczcy z odzi byli tra ani jeden po drugim z rcznej broni, dodatkowo wok wybuchay pociski z modzierzy, wzbijajc w gr gejzery wody. Salomon dobieg do podstawy klifu. Obejrza si za siebie. Ciaa leay w bezruchu, tam, gdzie upady,

struki krwi barwiy piasek. Niektrzy ranni prbowali si czoga, z rozpacz w oczach i wciekoci na wykrzywionych blem twarzach. Inni usiowali wsta, tylko po to, by dosta kolejn kul. Przy brzegu fale poniewieray bezwadnymi ciaami, jakby kana La Manche naigrywa si z nich, ukazujc sw wadz nad ludmi, i bawi si umarymi niczym kot mysz. 8 Z szedziesiciu omiu rangersw z Kompanii C dziewitnastu zgino,

osiemnastu zostao rannych. Tylko trzydziestu jeden dotaro do klifu. Kompania nie wystrzelia do tej pory nawet jednego pocisku. 9 Jej pierwsze minuty pobytu na francuskiej ziemi byy koszmarem, podobnie jak Kompanii A ze 116 Puku Piechoty. Niemniej rangersi mieli pewn przewag. Mimo granatw i pociskw z modzierzy, wybuchajcych dookoa, byli bezpieczniejsi u podna klifu od onierzy z Kompanii A, ktrzy przeyli i

znajdowali si przy wale po przeciwnej stronie drogi do Vierville. Poza tym ich dowdca, kapitan Ralph Goranson, razem z dwoma dowdcami plutonw, porucznikami Williamem Moodym i Sidneyem Salomonem, byli z nimi, ani przez chwil nie tracc panowania nad sytuacj. Dodatkowo byli przecie onierzami elitarnej jednostki, przygotowywanymi wanie na ten moment, czego przykadem relacja sieranta Scribnera o postawie

sieranta Dukea Golasa: Mia niemal p gowy rozwalone granatem, a mimo to sta u podna klifu, strzela z karabinu i przeklestwami prbowa zmusi szkopw, eby zeszli na d i stanli do walki. 10 Tymczasem o cerowie zdali sobie spraw, e kompania zostaa zostawiona sama sobie, a wjazd na drog do Vierville nie tylko nadal jest niemoliwy, ale dodatkowo znajduje si ona pod silnym ostrzaem niemieckich obrocw i nie

ma innego wyboru poza oczywicie pozostaniem u podna klifu, gdzie czekaa ich pewna mier jak tylko wspi si po zboczu. Szczciem odbyli wczeniej trening we wspinaczce i mieli ze sob potrzebny do tego sprzt. Porucznicy Moody i Salomon oraz sieranci Julius Belcher i Richard Garrett ruszyli w praw stron, a dotarli do szczeliny w kli e. Posugujc si bagnetami niczym hakami, wspinali si jeden po drugim, a dotarli na

szczyt zbocza. Tam Moody przywiza kilka podwjnych lin do supw stojcych na polu minowym i rzuci je w d, dziki czemu reszta kompanii moga wspi si po nich mapim sposobem na gr. O godzinie 7.30 Kompania C z 2 Batalionu Rangersw cho byli to tylko ci, ktrzy przeyli znalaza si na grnej krawdzi klifu. Zgodnie z o cjalnym zapisem w historii armii amerykaskiej bya to prawdopodobnie pierwsza jednostka szturmowa, ktra

dotara na wzgrze. 11 Ju na kli e onierze zobaczyli co, co nazywano uforty kowanym domem. Waciwie nie by nawet uforty kowany, cho oczywicie mg by sta tam typowy dla Normandii kamienny dom chopski. Znajdowa si nad wjazdem na drog do Vierville i by otoczony labiryntem poczonych transzei. Za domem Niemcy mieli wiele tobrukw i bunkrw. Niemcy zaczli strzela do rangersw.

Zadaniem Kompanii C byo nacieranie na zachd, przez paskowy, jednak kapitan Goranson zdecydowa, e najpierw zaatakuj dom i oczyszcz z nieprzyjaciela znajdujce si za nim transzeje. Porucznik Moody poprowadzi druyn, ktra miaa si zaj budynkiem. Kopniakiem otworzy drzwi i zabi uzbrojonego o cera. Potem razem z onierzami zaczli przeczesywa okopy. Porucznik Moody zgin od kuli, ktra przebia mu czoo. Dowdztwo nad druyn

przej porucznik Salomon. Posuwali si naprzd transzejami, rzucajc granaty fosforowe, by usun Niemcw z bunkrw. Sieranci George Morrow i Julius Belcher zauwayli karabin maszynowy, ktry ostrzeliwa zachodni kraniec play Omaha, jeden z tych, ktre godzin wczeniej zabiy tak wielu onierzy z ich jednostki. Niemiec strzela bez przerwy w kierunku play, podczas gdy kolejne rzuty desantu prboway przedosta si przez lini

piachu. Belcher, ogarnity bezlitosn wciekoci, rzuci si ku niemu, nie baczc na wasne bezpieczestwo. Kopniakiem rozwali drzwi do bunkra i wrzuci do rodka granat fosforowy. Kiedy fosfor zacz pon Niemcom na skrze, porzucili bro i wybiegli na zewntrz, wrzeszczc z blu. Belcher zastrzeli jednego po drugim. 12 Nie wszyscy jednak byli tak odwani. Porucznik Heaney wspomina: [By] pewien o cer, ktrego

nazwiska nie bd wymienia. W czasie szkole sprawnociowych okaza si jednym z najaktywniejszych. Wszyscy uwaalimy, e na pewno wyrni si w czasie szturmu. Natknem si jednak potem na niego, skulonego na dnie transzei i paczcego jak dziecko, niezdolnego do adnej walki. Sierant White wyznaczy jednego ze swoich ludzi, by odprowadzi go na pla i zosta stamtd ewakuowany. Nigdy wicej o nim nie syszaem. 13 W tym czasie

kapitan Goranson przypatrywa si druynie ze 116 Puku Piechoty, ldujcego tu pod klifem (cho tak naprawd dzielia ich odlego okoo kilometra). Wysa rangersa, by przyprowadzi ich na gr, dziki czemu staliby si pierwszym wzmocnieniem Kompanii C. Niemcy bez przerwy otrzymywali posiki, cigajc przez system transzei ludzi ze stanowisk obrony wjazdu na drog do Vierville i samej wsi. Uzupenienia niemieckie

liczebnie znacznie przewyszay amerykaskie. Na play Utah udao si spadochroniarzom zapobiec wysaniu przez Niemcw posikw do odparcia desantu na pla; za pla Omaha nie byo spadochroniarzy, wic Niemcy mieli tam pen swobod poruszania si. Na zachd od wjazdu na drog do Vierville przez cay dzie trwaa walka na kli e. Goranson nie mia wystarczajco duo ludzi, by wyprze Niemcw z zajmowanych pozycji. Jego

onierze oczyszczali transzeje, przesuwali si do przodu, a wtedy nowe oddziay niemieckie zjawiay si w tych samych miejscach. Porucznik Salomon dowodzi plutonem zoonym z trzech ludzi. Opisa typow akcj: Posuwalimy si naprzd wzdu okopu, po krzywej. Natknlimy si na obsug modzierza, ostrzeliwujcego pla. Kilka granatw, par serii z pistoletu maszynowego Thompson, strzay z karabinw i moglimy posuwa si dalej. 14

Dla sieranta Scribnera ten dzie zdawa si nie mie koca. Porucznik Salomon wpad w rozpacz. Patrzc w d na pla, widzia jedynie chaos. A do poudnia D-Day mylaem, e inwazja skoczya si porak, i zastanawiaem si, czy uda nam si wycofa i w niedalekiej przyszoci sprbowa desantu jeszcze raz.15 Dla wikszoci rangersw by to pierwszy udzia w prawdziwej walce. Dali znakomity dowd na to, jak

dobrze byli wyszkoleni stanowili wrcz podrcznikowy przykad tego, co mona uzyska odpowiednim treningiem, pokonywali bowiem Niemcw, ukrytych w umocnionych pozycjach. Zwyciali, ale nie dokonywali tego za cen nieliczenia si z wasnymi stratami. Wykorzystywali podstawow taktyk walki, uzupeniajc j zapaem i dobrze wywaon ostronoci. Nastpnego dnia, w czasie pogrzebu polegych, kwatermistrz armii

amerykaskiej poda efekty ich walk: szedziesiciu dziewiciu Niemcw zostao zabitych w transzejach wok uforty kowanego domu lub w samym budynku, Amerykanie stracili tylko dwch onierzy. Akcja Kompanii C Rangersw i czci onierzy ze 116 Puku Piechoty bya odosobniona. Okazali si jedynymi Amerykanami po zachodniej stronie wjazdu na drog do Vierville. Byli zupenie odcici od reszty, bo stracili wszystkie radiostacje. Dostawali niewielk pomoc od

marynarki, ale nie zawsze bya to pomoc podana. Niewiadomi tego, e rangersi s na szczycie klifu, dowdcy niszczycieli kazali ostrzeliwa ich pozycje z dziaek 20 mm i 127 mm. Sierant Scribner widzia, jak jeden z pociskw 127 mm tra a w bunkier; by zdziwiony, e adunek zrobi jedynie niewielki wyom, gboki na pitnacie centymetrw. Niemcy rzeczywicie wiedzieli, jak budowa swoje umocnienia. Sierant William Lindsay

znajdowa si w betonowym bunkrze, ktry zosta tra ony dwoma pociskami 127 mm. Na skutek wybuchw straci zb i potuk si, zwaszcza gow, gdy wstrzsy rzuciy nim o cian. Trzy razy w cigu tego dnia koledzy musieli powstrzymywa go przed zejciem z klifu. Wieczorem stan przed pukownikiem Taylorem ze 116 Puku Piechoty. Czerwony na twarzy, klnc jak szewc, oskary Taylora, e ukrad mu bro, cho w tym czasie mia karabin

przewieszony przez rami. 16 Ten incydent by powodem do miechu (kiedy ju Lindsay odzyska panowanie nad sob, co stao si po kilku godzinach). Zaczto nawet wyraa wspczucie dla Niemcw ukrytych w bunkrach, kiedy okrty ostrzeliway je pociskami 355 mm. Na szczycie klifu baem si jak jasna cholera i czekaem, kiedy szkopy zepchn nas z powrotem do kanau. Mieli na to spore szanse. Wieczorem w D-Day

nawizalimy kontakt z naszymi Kompaniami A i B, podnioso mnie to na duchu i wzmocnio morale o sto procent (...). Miaem ochot skaka z radoci. Wiedziaem ju wtedy, e szkopy stracili swoj szans zwycistwa. Nigdy wicej nie chciabym przey takiego D-Day, powiedzia pniej sierant Charles Semchuck o tamtym dniu. Sierant Lutz powtrzy jego ostatnie zdanie: Bracie, mwi ci, zrobi wszystko, eby nie bra udziau w kolejnym D-Day!17

Kompania C nie dokoczya swojej misji. Cho tak naprawd mona powiedzie, e nigdy waciwie tej misji nie rozpocza. Jej dziaania miay niewielk skal, byy to walki niewielkich grup o rnej liczebnoci. Ale miay zasadnicze znaczenie. Skupiajc na sobie uwag Niemcw na klifie i zachodniej stronie wjazdu na drog do Vierville, rangersi przejli na siebie ogie pewnej liczby karabinw maszynowych, ktre w przeciwnym razie ostrzeliwayby pla. Nie ma

wtpliwoci, e dokonali tego bez niczyjej pomocy. Bez nich przedarcie si na drog do Vierville w najlepszym przypadku pochonoby jeszcze wicej o ar, w najgorszym aden Amerykanin nie dostaby si na ni w D-Day. Kompanie A i B z 2 Batalionu Rangersw pojawiy si na Dog Green o godzinie 7.40. 5 Batalion wyldowa na Dog White o 7.50, na wschd od wjazdu na drog do Vierville. Stali si tam w efekcie czci 116 Puku

Piechoty, bowiem wiele walczcych jednostek byo na play formowanych ad hoc, a w ich skad wchodzili zarwno piechurzy ze 116 Puku, jak i rangersi. Najlepiej mona zrozumie, przez co wtedy przeszli na wschodnim kracu play, jeli poczy si ich relacje z opowieciami piechurw, ktrzy wspinali si z nimi po zboczu, co zostanie przedstawione w nastpnym rozdziale. Bombardowanie umocnie w Pointe du Hoc przez

lotnictwo alianckie rozpoczo si na tydzie przed D-Day. Cikie bombowce z amerykaskiej 8 Armii Lotniczej i brytyjskiego lotnictwa bombowego wielokrotnie atakoway ten obszar, a najsilniejsze bombardowanie odbyo si przed witem 6 czerwca. Potem przystpi do dziaania pancernik Texas, ostrzeliwujc wybrzee dziesitkami pociskw 355 mm. W sumie na Point du Hoc spado ponad dziesi kiloton materiaw wybuchowych, co

rwna si mocy bomby atomowej uytej w Hiroszimie. Texas przerwa ogie o godzinie 6.30, a wic w momencie planowanego desantu rangersw. Pukownik Rudder znajdowa si w pierwszej odzi, cho nie powinien tam by. Genera porucznik Clarence Huebner, dowdca 1 Dywizji i gwnodowodzcy pla Omaha, zabroni Rudderowi prowadzi Kompanie D, E i F z 2 Batalionu Rangersw na Pointe du Hoc, mwic:

 Nie mamy zamiaru ryzykowa, e zastrzel pana ju w pierwszym rzucie. Przepraszam, ale nie mog wykona tego rozkazu odpowiedzia na to Rudder jeli ich nie poprowadz, mog w ogle nie dokona desantu. 18[41] Rangersi pynli na szturmowych odziach desantowych (LCA), obsugiwanych przez brytyjskich marynarzy (rangersi szkolili si razem z brytyjskimi komandosami, dlatego te nie mieli

problemw ze wspprac z Brytyjczykami). LCA bya zbudowana w Anglii na podstawie planw odzi Andrew Higginsa, niemniej Brytyjczycy dodali lekkie opancerzenie na burtach i na okrnicy. d staa si przez to cisza i wolniejsza Brytyjczycy rezygnowali ze zwinnoci na rzecz bezpieczestwa co w praktyce oznaczao take, e LCA bya gbiej zanurzona od LCVP. Rankiem D-Day wszystkie LCA wiozce rangersw

zostay spuszczone na wod. Jedna z odzi zatona wkrtce po opuszczeniu akwenu transportowego. Dowdc Kompanii D i dwudziestu jego ludzi, ktrzy znaleli si w morzu, zabraa kilka godzin pniej LCT. Dajcie nam jakie suche mundury, bro i amunicj, i zawiecie nas z powrotem do Pointe. Musimy tam wraca!, powiedzia kapitan Duke Slater, gdy dosta si na pokad. Jednak jego ludzie byli tak odrtwiali z powodu wychodzenia organizmw

dugim przebywaniem w zimnej wodzie, e lekarz pokadowy poleci wie ich z powrotem, ale do Anglii. 19 Zatona take jedna z dwch odzi zaopatrzeniowych, majca na pokadzie amunicj i inne wyposaenie; druga musiaa wyrzuci za burt ponad poow adunku, eby utrzyma si na powierzchni. To by jednak dopiero pocztek niepowodze. O godzinie 6.30, kiedy Rudder na LCA prowadzcej szyk zblia si do play, zorientowa si, e sternik

kieruje d ku Pointe-de-laPerce, mniej wicej porodku midzy wjazdem na drog do Vierville i Pointe du Hoc. Po krtkiej wymianie zda Rudderowi udao si przekona sternika, by skrci w prawo, w stron waciwego miejsca przeznaczenia. Flotylla musiaa przezwyciy prd przypywu (by przyczyn znoszenia w lew stron) i wolno posuwaa si rwnolegle do linii brzegu. Ten bd mia si okaza bardzo kosztowny. Opni

ldowanie rangersw o trzydzieci pi minut, co dao niemieckim obrocom czas na otrznicie si z szoku po ostrzale, wyjcie z okopw i schronw oraz ponowne obsadzenie pozycji. Poza tym odzie byy pod ostrzaem niemieckiej artylerii na dugoci a czterech kilometrw wybrzea. Jedna z am bii DUKW zostaa zatopiona pociskiem 20 mm. Sierant Frank South, dziewitnastoletni sanitariusz, wspomina: Z lewej anki, wzdu caego klifu, bylimy

silnie ostrzeliwani przez karabiny maszynowe i nie moglimy, mimo e od tego zaleao nasze ycie, zlokalizowa ognia. 20 Porucznik James Eikner, o cer cznikowy Ruddera, zapamita, jak wybieralimy wod z odzi hemami, uchylalimy si przed kulami i rzygalimy jednoczenie. 21 Dowdcy niszczycieli USS Satterle i HMS Talybont, widzc, co si dzieje, wydali rozkaz podpynicia bliej i otworzenia ognia do Niemcw ze wszystkich dzia. Zmusio

to ich czciowo do cofnicia si od krawdzi klifu. Kompania D miaa zgodnie z planem wyldowa na zachodniej stronie play, jednak dwie LCA, wiozce onierzy, z powodu bdnej nawigacji zboczyy z kursu i Rudder zasygnalizowa rk, eby doczyy do pozostaych siedmiu odzi tak, by rangersi razem zeszli na brzeg, wzdu wschodniej czci play. Porucznik George Kerchner, dowdca plutonu z Kompanii D, wspomina potem, e kiedy LCA, na

ktrej pyn, zrobia zwrot ku play, pomylaem, e to wszystko to jedna wielka pomyka, e aden z nas nigdy nie zdoa wspi si na klif. Ale wtedy otworzono ogie z niszczycieli, zmuszajc Niemcw w okopach do cofnicia si od krawdzi zbocza. Czterdzieci osiem lat pniej, ju jako pukownik w stanie spoczynku, Kerchner powiedzia: Chciabym kiedy spotka si z kim ze Satterlee, eby ucisn mu rk i podzikowa. 22 W chwili gdy otylla

aliancka zbliaa si do Pointe du Hoc, plaa w tym miejscu miaa jedynie dziesi metrw od powierzchni morza do podnrza klifu i kurczya si gwatownie w miar narastania przypywu (w kulminacyjnym punkcie przypywu praktycznie przestawaa istnie). Nie byo piasku, a jedynie rumowisko. Bombardowanie z powietrza i ostrza z okrtw powyryway ogromne kaway gliniastej ziemi ze zbocza, ktre spady na d. Skay stay si przez to bardzo liskie, ale

jednoczenie utworzyy u podna wysok na osiem metrw had, stanowic dobry punkt wyjcia dla rangersw do wspinaczki po czterdziestometrowym zboczu. Rangersi byli wyposaeni w spore iloci bardzo dobrego sprztu, pomocnego przy wchodzeniu na klif. Mieli midzy innymi dwudziestopiciometrowe rozsuwane drabiny, przekazane przez londysk stra poarn i zamontowane na am biach DUKW. Jednak

jedna kaczka zatona, a trzy pozostae nie mogy wjecha na rumowisko pokryte mokr glin, ktre bardziej przypominao lizgawk ni pla. Udao si rozsun i podnie tylko jedn drabin. Sierant William Stivison wspi si po niej na gr z zamiarem otworzenia ognia z karabinu maszynowego. Kiwao nim na boki tak, e bardzo przypomina metronom ku niezadowoleniu niemieckich snajperw. Porucznik Elmer

Dutch Vermeer opisa t scen nastpujco: Drabina odchylaa si pod ktem okoo czterdziestu piciu stopni w obie strony. Stivison strzela, gdy przemieszcza si obok klifu w szczytowym punkcie zataczanego uku, ale am bia DUKW ugrzza tak mocno, e trzeba byo zoy drabin. 23 Podstawow metod byo jednak wspinanie si po linie. Kada LCA wioza trzy pary wyrzutni, z ktrych wystrzeliwano stalowe kotwiczki, cignce za sob

liny o gruboci dwch centymetrw albo inne, z zawizanymi supami, uatwiajcymi wspinaczk, lub te drabinki linowe. Wyrzutnie uruchomiono, kotwiczki zostay wystrzelone tu przed ldowaniem onierzy. Jest to starowiecka technika wspinania si po cianie lub zboczu, wielokrotnie sprawdzona i skuteczna. Niemniej w tym przypadku liny byy nasiknite rozbryzgujc si wod i wiele z nich wayo zbyt duo.

Rangersi patrzyli z blem w sercu, jak kotwiczki lec w stron klifu, ale zamiast wbi si w zbocze, spadaj na d, cignite przez cikie liny. Udao si wbi po jednej tylko kotwiczce z kadej LCA. Dyndajce ze zbocza liny stwarzay moliwo wspicia si na gr. eby si do nich dosta, rangersi musieli zej z LCA i pokona wski pas play dzielcy ich od podna klifu. Ale najpierw naleao poradzi sobie z dwoma problemami. Pierwszym by

niemiecki karabin maszynowy, znajdujcy si na ich lewej ance i ostrzeliwujcy pla. Zabi lub zrani pitnastu rangersw. Pukownik Rudder by jednym z pierwszych, ktrzy znaleli si na play. Towarzyszy mu pukownik Travis Trevor, brytyjski komandos, ktry pomaga w szkoleniu rangersw. Zacz i przez pla, zachcajc tym innych. Rudder opisa go jako wspaniaego, wielkiego [mia ponad metr

dziewidziesit wzrostu], czarnowosego urodzonego onierza jednego z tych zatwardziaych Brytyjczykw. Porucznik Vermeer krzykn do niego: Jak moe pan robi co takiego, gdy do pana strzelaj? Robi dwa mae kroki, a potem trzy due odpowiedzia Trevor i wtedy nie mog mnie dorwa. W tej samej chwili kula tra a go w hem i powalia na ziemi. Zaraz si podnis i wygraajc pici

niemieckiemu strzelcowi, wykrzykiwa: Ty pieprzony skurwysynu! Po tym wydarzeniu, jak wspomina Vermeer, czoga si, tak jak my wszyscy. 24 Drugi problem, z jakim rangersi musieli sobie poradzi, stwarzay kratery po bombach i pociskach, ktre spady w pobliu klifu. Znajdoway si pod wod, przez co byy zupenie niewidoczne. Sierant South wspomina: Schodzc z rampy, wpadem z plecakiem w taki krater i znalazem si

zupenie pod powierzchni. Udao mu si jednak napompowa kamizelk i dopyn do brzegu. Porucznik Kerchner by zdecydowany zej z odzi pierwszy. Wydawao mu si, e woda ma w tym miejscu gboko okoo metra, krzykn wic Okey, idziemy! i skoczy. Zanurzy si z gow, straci karabin. Zacz pyn, wcieky na brytyjskiego sternika. Znajdujcy si za nim onierze, widzc, co si dzieje, przeskoczyli przez

burty. Woda ledwie zakrywaa im stopy. Wic zamiast by na brzegu pierwszy, znalazem si tam jako jeden z ostatnich z naszej odzi. Szukaem kogo, kto pomgby mi odegra si na brytyjskiej marynarce, ale wszyscy byli zajci sob, dlatego nie znalazem poparcia. Dwch jego onierzy zostao tra onych z karabinu maszynowego, ostrzeliwujcego pla. Strasznie mnie to rozzocio, bo domyliem si, e to ja

jestem celem, a miaem przy sobie jedynie pistolet. Kerchner chwyci karabin jednego z zabitych. W pierwszym odruchu chciaem ruszy na ten karabin maszynowy, schowany gdzie na grze, ale zaraz pomylaem, e to byoby gupie, bo nasze zadanie polegao wanie na wejciu na klif i zniszczeniu tam stanowisk ogniowych. Dalej wspomina: Nie trzeba byo nikomu mwi, co ma robi. [onierze] przeszli szkolenie i mieli rozkaz

wspicia si po linach, dlatego wszyscy robili, co do nich naleao, i zaczli wspina si na zbocze. Kerchner wrci na pla, eby zameldowa pukownikowi Rudderowi, e LCA dowdcy Kompanii D zatona. Znalaz go w chwili, gdy ten zaczyna wspina si na zbocze po drabince sznurowej. Nie wydawa si szczeglnie zainteresowany informacj, e mam zamiar przej dowodzenie nad kompani. Kaza mi si wynosi do wszystkich

diabw i zacz wchodzi po linie. Kerchner wykona polecenie. Wspinaczka okazaa si bardzo atwa, znacznie atwiejsza od niektrych treningw przeprowadzanych w Anglii. 25 Ostrza z karabinu maszynowego i narastajcy przypyw przypiliy sieranta Genea Eldera do zmykania z play i wejcia na zbocze. Razem ze swoj druyn wspina si po wiszcych swobodnie linach, w sporej odlegoci od ciany. Kiedy znaleli si na szczycie

klifu, powiedzia do swoich onierzy: Trzymajcie nisko gowy, chopaki, dowdztwo znowu nawalio i wrg ma ostr amunicj. 26 Inni rangersi mieli problemy z wchodzeniem po zboczu. Wspiem si, nie wiem, powiedzmy na dwanacie, pitnacie metrw wspomina szeregowy Sigurd Sundby. Lina bya mokra i jakby obocona. Nie mogem utrzyma na niej rk, wydawao si, jakby byy czym nasmarowane, i zjedaem w d.

Prbowaem ople lin nogami, eby zwolni, ile si da, ale tarcie nadal palio mnie w donie. Gdyby lina nie bya taka mokra, nie utrzymabym si z powodu parzcego tarcia. Wyldowaem obok Sweeneya, a on powiedzia: W czym problem, Sundby, masz cykora? Dawaj, poka ci, jak to si robi. I zacz si wspina przede mn, ja tu za nim, a kiedy dotarlimy do szczytu, Sweeney powiedzia: Hej, Sundby, nie zapomnij biec zygzakiem. 27

Sierant William L-Rod Petty, cieszcy si reputacj jednego z najtwardszych rangersw, atwo wpadajcy w gniew i bardzo agresywny, take mia kopot z wejciem z powodu mokrej i oboconej liny. Kiedy zsuwa si z powrotem ku podnu, kapitan Walter Block, o cer medyczny, powiedzia Pettyemu: onierzu, macie si wspi po tej linie na gr. Petty odwrci si do niego, popatrzy mu prosto w oczy i odpowiedzia: Od piciu minut prbuj wspi

si po tej cholernej linie i jeli pan myli, e poradzi sobie z tym lepiej, to niech pan, kurwa, sam sprbuje. Block odszed natychmiast, z trudem nad sob panujc. 28 Znajdujcym si na grze Niemcom udao si odci dwie z trzech lin, zrzucali te na d granaty, jednak ogie z Browningw z podna i ostrza z karabinw maszynowych z niszczyciela Satterlee zmuszay wikszo z nich, by trzymali si z dala od krawdzi klifu. Niemcy nie spodziewali si bowiem ataku

z morza, dlatego ich stanowiska obronne znajdoway si w gbi ldu. Dodatkowo rangersi przymocowywali zapalniki do kotwiczek. Kiedy te po wystrzeleniu utkwiy w kli e, zapalniki wybuchay z opnieniem, tak e Niemcom wydaway si jakim rodzajem broni o opnionym wybuchu, co zmuszao ich do trzymania si w pewnej odlegoci. Ju po piciu minutach rangersi byli na grze, po pitnastu wikszo pozostaych na dole do nich

doczya. Jednym z pierwszych, ktrym si to udao, by wiejski kaznodzieja z Tennessee, szeregowy Ralph Davis, wymienity strzelec, zachowujcy zimn krew nawet w bardzo trudnych sytuacjach. Kiedy dosta si na gr, cign spodnie i zaatwi swoj potrzeb. Ktry z onierzy tak to skomentowa: Wojna musiaa wstrzyma na chwil bieg, eby kaznodzieja si wysra. 29 Kiedy przypyw zakry pla, a atak od strony morza

 cho brao w nim udzia mniej ni dwustu rangersw posuwa si naprzd, pukownik Rudder poleci porucznikowi Eiknerowi wysa zaszyfrowan wiadomo: Tilt (przechy). By to znak dla pywajcych w odziach rezerw z Kompanii A i B z 2 i 5 Batalionw Rangersw, by wyldoway na play Omaha zamiast w Pointe du Hoc. Rudder oczekiwa, e przejd przez Vierville i zaatakuj Pointe du Hoc od wschodu, od strony ldu. Na play byli ranni, ktrzy

potrzebowali pomocy. Sierant South ledwie wyszed na brzeg, usysza pierwsze woanie: Sanitariusz!, wic zrzuciem plecak, zapaem zestaw opatrunkowy i pobiegem w stron rannego. Dosta w pier. Udao mi si podcign go bliej klifu. Jak tylko z nim si uporaem, pobiegem po nastpnego i kolejnego, i znowu po nastpnego. Kapitan Block poleci utworzy punkt medyczny. 30 Porucznik wspomina: Kerchner Kiedy

przeszedem ju nad krawdzi klifu, byo tam zupenie inaczej, ni si tego spodziewaem. Przed akcj bowiem rangersi zapoznali si dokadnie ze zdjciami zrobionymi przez samoloty zwiadowcze, mapami, rysunkami i przestrzennymi modelami okolicy, jednak bombardowania i ostrza z morza spowodoway, e powsta tam krajobraz wrcz ksiycowy. Jeden lej po drugim. 31 Pidziesit lat pniej Pointe du Hoc nadal

przedstawiao niesamowity, zapierajcy dech w piersiach widok. Trudno powiedzie, co robi wiksze wraenie liczba niemieckich elbetonowych bunkrw czy te poczynione w nich zniszczenia i leje po bombach i pociskach. Ogromne kaway betonu s rozrzucone na obszarze ponad kilometra kwadratowego, jakby bogowie grali tam w koci. Tunele i transzeje zostay w wikszoci zasypane, ale pozostao ich wystarczajco wiele, by da pojcie o tym,

jak wiele pracy woono w budow tych forty kacji. W podziemiach pozostao wiele drezyn; suyy one do przewoenia amunicji. Istnieje tam ogromna stalowa konstrukcja uywana do zawracania wzkw o sto osiemdziesit stopni. Zaskakujce, e masywny betonowy punkt obserwacyjny na samej krawdzi klifu zachowa si w nienaruszonym stanie. Mia kluczowe znaczenie dla caej artylerii; roztacza si z niego doskonay widok na plae

Utah i Omaha; niemieccy obserwatorzy na tym posterunku wyposaeni byli w radiostacj i czno telefoniczn z bunkrami (kable biegy pod ziemi). Leje maj rednic do dziesiciu metrw, s na metr-dwa gbokie, niekiedy gbsze. Ich liczba osiga setki. Byy bogosawiestwem niebios dla rangersw, bo stwarzay moliwo natychmiastowego ukrycia si. Tu po znalezieniu si na grze onierze mogli w kilka

sekund schowa si w lejach i ostrzeliwa stamtd Niemcw. Jednak najwiksze wraenie w Pointe du Hoc robi na turystach ktrych dzi przyjedaj tam tysice z caego wiata stromy klif i prba wyobraenia sobie wspinaczki po nim za pomoc lin. Zawodowych onierzy za zadziwia to, e rangersi przystpili do dziaa tu po dostaniu si na gr. Mimo pocztkowej dezorientacji, szybko si z niej otrzsnli. Poszczeglne plutony miay

cile okrelone zadania do wypenienia, polegajce na wyeliminowaniu okrelonych rodzajw broni nieprzyjaciela. Nie trzeba im byo powtarza, czym powinni si zaj. Niemcy prowadzili sporadyczny ostrza z okopw i cigy ze stanowisk karabinw maszynowych na wschodnim kracu uforty kowanego obszaru, a take z dziaek przeciwlotniczych 20 mm, znajdujcych si na zachodnim kracu, jednak rangersi zignorowali je, chcc

dobra si najpierw do bunkrw. Kiedy do nich dotarli, ku wasnemu zdziwieniu przekonali si, e owe karabiny to maszty telefoniczne. lady wiodce w gb ldu wskazyway, e niedawno usunito std armaty 155 mm, z pewnoci na skutek bombardowa. Rangersi nigdy nie przerywaj raz zacztego zadania. W maych grupach ruszyli w gb ldu, kierujc si ku nastpnemu celowi, jakim bya brukowana droga,

czca Grandcamp z Vierville. Mieli ustawi zapory uniemoliwiajce Niemcom przerzucenie posikw na pla Omaha. Porucznik Kerchner ruszy naprzd i oddzieli si od swoich ludzi. Pamitam, e wyldowaem w zygzakowatym okopie, najgbszym, jaki widziaem. By to system poczonych ze sob transzei, szerokich na szedziesit centymetrw, ale gbokich na dwa metry czterdzieci. Transzeje zmieniay kt co dwadziecia

dwa-dwadziecia trzy metry. Byem zdany na siebie i nigdy przedtem ani potem nie czuem si tak samotny, bo za kadym razem, gdy zbliaem si do skrtu, nie wiedziaem, czy nie stan twarz w twarz z jakim Niemcem. Przepenia go strach, wic pospieszy do drogi, by doczy do swoich ludzi, bo czuem si znacznie lepiej, kiedy inni byli dookoa. Kerchner przeszed transzejami okoo stu pidziesiciu metrw, zanim ostatecznie wydosta si z

nich w pobliu ruin domu na skraju uforty kowanego obszaru. Przekona si tam, e Pointe du Hoc to warownia sama w sobie, otoczona od strony ldu polami minowymi, zasiekami z drutu kolczastego i stanowiskami karabinw maszynowych. Tam wanie natknlimy si na wikszo niemieckich obrocw, na skraju [fortyfikacji]. 32 Pozostali rangersi przedostali si do drogi, cho musieli przez cay czas walczy zabija Niemcw i ponosi o ary. Straty nie byy

mae. Z Kompanii D Kerchnera pozostao zdolnych do walki jedynie dwudziestu onierzy, z siedemdziesiciu, ktrzy przypynli na LCA. Dwch dowdcw kompanii zgino; dowdztwo Kompanii D i E objli porucznicy. Kapitan Otto Masny dowodzi Kompani F. Kerchner razem z pozostaymi trzema o cerami dowodzcymi sprawdzili stan uzbrojenia. Okazao si, e rangersi stracili wszystkie karabiny maszynowe. Poczulimy si rozczarowani, zreszt nie

tylko rozczarowani, czuem okropne osamotnienie, gdy dotaro do mnie, jak niewielu nas zostao. Porucznicy zdecydowali, e powrt na obszar uforty kowany nie ma sensu. Zgodzili si, e najlepszym rozwizaniem bdzie utworzenie obrony okrnej przy drodze i czekanie na pojawienie si si inwazyjnych, ktre wyldoway na play Omaha. 33 Okoo znajdujcy godziny 7.30 si u podna

zbocza porucznik Eikner wysa przez radiostacj wiadomo: Praise the Lord (Chwalmy Pana). Oznaczaa, e rangersi s ju na szczycie klifu. 34 O godzinie 7.45 pukownik Rudder przenis swoje stanowisko dowodzenia na krawd klifu; urzdzi je w leju. Kapitan Block take wspi si po linie i zorganizowa na kli e punkt medyczny w dwuizbowym, zbudowanym z betonu stanowisku ogniowym. Panoway tam egipskie

ciemnoci, byo zimno; Block pracowa w jednej izbie przy wietle latarek, drug przeznaczajc na przechowywanie zwok. Sierant South wspomina, e przynoszono coraz wicej rannych i moglimy jedynie ukada ich na noszach blisko siebie. By to nie koczcy si proces. Od czasu do czasu wychodziem i przynosiem jakiego rannego z pola walki, a niosc go, chowaem si w lejach po pociskach. Pewnego razu wyszedem po kogo i niosem go z powrotem na

ramionach, kiedy tra y go kolejne kule, zabijajc na miejscu. 35 Walki w rejonie forty kacji byy do skomplikowane, bdy zdarzay si czsto. Niemcy zjawiali si to tu, to tam, wystrzeliwali kilka serii i znikali pod ziemi. Rangersi nie mogli utrzyma ze sob kontaktu wzrokowego. Czoganie byo jedyn metod posuwania si.[42] Nie byo tam nic, co przypominaoby lini frontu. Niemcy utrzymali si w punkcie obserwacyjnym, mimo ponawianych prb

przejcia tego stanowiska, i wzili do niewoli kilku rangersw. Najwikszym problemem sta si niemiecki karabin maszynowy, znajdujcy si na wschodnim kracu uforty kowanego obszaru, ten sam, ktry zgarn krwawe niwo na play. Teraz ostrzeliwa j w t i z powrotem, gdy rangersi prbowali si poruszy. Rudder poleci porucznikowi Vermeerowi, by go unieszkodliwi. Vermeer wzi dwch

ludzi. Posuwalimy si przez leje po pociskach, a doszlimy do otwartej przestrzeni, gdzie obsuga karabinu moga nas bez problemu skosi. Natknlimy si tam na grup z Kompanii F, ktra otrzymaa to samo zadanie. Gdybymy wybiegli z lejw po pociskach, musielibymy przebiec sto osiemdziesit do dwustu metrw otwartej przestrzeni, dlatego przytoczyo mnie wraenie, e pokonanie tego odcinka bdzie niemoliwe bez poniesienia bardzo

cikich strat w ludziach. Bo najcisz broni, jak dysponowali rangersi, byy karabiny automatyczne Browning, majce znacznie krtszy zasig, ni byo to potrzebne. 36 Na szczcie nadszed rozkaz od Ruddera, by wstrzyma na chwil akcj. Postanowiono podj prb unieszkodliwienia niemieckiego karabinu maszynowego usadowionego na krawdzi klifu, za pomoc dzia z niszczyciela. Wczeniej tego nie prbowano,

poniewa grupa artylerii kierowania ogniem, znajdujca si na brzegu i dowodzona przez kapitana Jonathana Harwooda oraz porucznika marynarki Kennetha Nortona, zostaa wyeliminowana z dziaania na skutek wybuchu pocisku, ktry spad za blisko, a zosta wystrzelony z alianckiego okrtu. Porucznik Eikner, stojc na szczycie klifu, mia ze sob lamp sygnalizacyjn z I wojny wiatowej, zaopatrzon w zason. By zdania, e uda mu si za jej

pomoc nawiza kontakt z niszczycielem Satterlee. Rudder poleci mu sprbowa. Eikner nauczy swoich ludzi posugiwania si alfabetem Morsea przy uyciu lampy sygnalizacyjnej, bowiem mogo si zdarzy, e okazaoby si to potrzebne. Pamitam, e niektrzy chopcy nabijali si z tego powodu, bo niby czemu miaby w D-Day suy taki stary, dawno nie uywany sprzt. Lampa osadzona na trjnogu bya doskonaym urzdzeniem z teleskopowym

celownikiem i mechanizmem naprowadzajcym, utrzymujcym pooenie w linii z okrtem. Ustawilimy j porodku stanowiska dowodzenia w leju, znalelimy te suche baterie do jej uruchomienia. Nawizalimy czno i posuylimy si t lamp sygnalizacyjn do naprowadzenia ognia z morza. By to dla nas ratunek w naprawd krytycznym momencie. Z Satterlee ostrzeliwanie rozpoczto stanowiska

karabinu maszynowego. Po kilku korektach celowniczych pocisk 127 mm zmit karabin i obsug z klifu. Zaraz potem Eikner wykorzysta lamp, by prosi o pomoc przy ewakuowaniu rannych; do brzegu podpyn kuter, na niewiele jednak si przyda z powodu silnego ostrzau prowadzonego przez Niemcw. 37 Poniewa Niemcy nadal twardo trzymali si na pozycjach przy wyjedzie z play na drog do Vierville, rangersi zostali odcici od

morza, nie mogli te liczy na pomoc od strony ldu. Pozbawieni radiostacji, nie mieli pojcia, jak przebiega inwazja w innych miejscach. Rangersi w Pointe du Hoc byli zupenie odizolowani od reszty wojsk. Ich straty sigay pidziesiciu procent. Pocisk wystrzelony z brytyjskiego lekkiego krownika Glasgow spad znacznie bliej ni zamierzano, i wybuch obok stanowiska dowodzenia Ruddera. Zgin kapitan

Harwood, porucznik Norton zosta ranny, podmuch rzuci pukownika Ruddera na ziemi. Porucznik Vermeer wraca akurat do stanowiska dowodzenia, kiedy nastpia eksplozja. Nigdy nie zapomni tego, co wtedy zobaczy: Wybuch sprawi, e wszyscy stali si ci na twarzach, jakby nagle dostali taczki. Zreszt nie tylko na twarzach i rkach; na skrze pod mundurami i na mundurach byli ci od dymu z pocisku by to prawdopodobnie pocisk dymny znaczcy cele.

Rudder szybko doszed do siebie. Wcieky wydosta si z leja i ruszy polowa na snajperw, jedynie po to, eby da si tra w nog. Kapitan Block opatrzy mu ran, Rudder musia zatem zosta na stanowisku dowodzenia i z lepszym lub gorszym skutkiem dowodzi walk. Vermeer zwrci uwag, e najwspanialsz rzecz, jaka podtrzymywaa nas na duchu, by widok pukownika Ruddera dowodzcego akcj. Wszystko w rodku mi si ciska, gdy pomyl, jak

bardzo musia cierpie, gdy stara si dowodzi, mimo rany w nodze i wstrzsu, jakim by niewtpliwie wybuch pocisku dymnego. 38 W 1954 roku, kiedy Rudder wrci na miejsce tamtych wydarze, wskaza palcem budynek znajdujcy si obok jego stanowiska dowodzenia. Wzilimy tam naszego pierwszego jeca wojennego opowiada synowi by to may piegowaty dzieciak, wygldajcy na Amerykanina. (...) Miaem przeczucie, e

jest ich znacznie wicej dookoa, dlatego kazaem rangersom prowadzi tego dzieciaka przed sob. Wyprowadzili go za rg, kiedy Niemcy otworzyli ogie z wejcia [do budynku], a on upad martwy, o tutaj, twarz w d, z rkami nadal za gow. 39 Wzdu wybrukowanej drogi walki nie ustaway. Przeciwnicy znajdowali si tak blisko siebie, e kiedy dwch Niemcw ukrywajcych si w gbokim okopie wyskoczyo z

karabinami gotowymi do strzau, sierant Petty znalaz si dokadnie pomidzy nimi. Rzuci si na ziemi, strzelajc z Browninga, ale kule przeszy midzy Niemcami, ktrzy dosownie stali po obu jego stronach. Tak ich jednak to przerazio, e rzucili karabiny, podnieli rce do gry i zaczli woa Kamerad! Kamerad! onierz, stojcy za Pettym, skomentowa to krtko: Do licha, L-Rod, to dobry sposb oszczdzania amunicji, wystarczy miertelnie ich

przestraszy. 40 W innym z niezliczonych incydentw, majcych miejsce w czasie tej bitwy, porucznik Jacob Hill zauway niemieckie stanowisko karabinu maszynowego za krzakiem, tu za drog. Niemcy strzelali z niego do rangersw ukrytych w pobliu. Przyglda si ich pozycji przez chwil, a potem wsta i wrzasn: Wy, bkarty, sukinsyny! Nie tra libycie nawet kontrabasem w dup byka! Wystraszeni nagym krzykiem

Niemcy obrcili luf karabinu, a wtedy Hill rzuci w nich granatem i unieszkodliwi. 41 Zasadniczym celem rangersw nie byo jednak zabijanie Niemcw ani te branie ich do niewoli, ale dobranie si do armat 155 mm. lady prowadzce od bunkrw i wysiki Niemcw prbujcych je zatrze wiadczyy, e powinny znajdowa si gdzie w pobliu. O godzinie 8.15 na skraju drogi przy blokadzie byo okoo trzydziestu piciu

rangersw z Kompanii D i E. Dwunastu onierzy z Kompanii F doczyo do nich w cigu nastpnych pitnastu minut. Rangersi wymienici onierze natychmiast wyruszyli na zwiad. Bya tam polna droga prowadzca na poudnie (w gb ldu). Miaa gbokie koleiny. Sieranci Leonard Lomell i Jack Kuhn pomyleli, e by moe wyobiy je armaty. Przystpili do dokadniejszego zbadania sprawy. Po okoo dwustu pidziesiciu metrach

(kilometr w gbi ldu) Lomell przystan. Zrobi gest rk, eby zatrzyma Kuhna, obrci si i wyszepta: Jack, s tutaj. Znalelimy je. Te cholerne dziaa s tutaj. A trudno byo uwierzy, e dobrze zakamu owana bateria armat gotowa bya do rozpoczcia ostrzau play Utah. Dookoa znajdoway si stosy amunicji, pozostawione bez stray. Lomell zauway okoo setki Niemcw w odlegoci okoo stu metrw w otwartym polu, powoli zbierajcych si w grup. Nie

byo wtpliwoci, e wycofali si w czasie bombardowania, z obawy, e jaki pocisk mgby tra w zapas amunicji, a teraz przygotowywali si do obsadzenia baterii. Nie spieszyo im si jednak, bo dopki ich piechota nie odcignaby rangersw i nie odbia punktu obserwacyjnego, nie mogli liczy na celne trafienia. Lomell nie waha si ani przez chwil: Daj mi swoje granaty, Jack powiedzia do Kuhna. Osaniaj mnie. Mam

zamiar ich zaatwi. Podbieg do armat, by zdetonowa granaty termiczne w oporopowrotnikach i mechanizmach kierunkowych dwch armat, co by je unieruchomio. Potem zaj si celownikiem trzeciej armaty. Jack, potrzebujemy wicej granatw termicznych! Wrcili razem z Kuhnem na drog, zebrali wszystkie granaty, jakie mieli przy sobie rangersi znajdujcy si w pobliu, pobiegli z powrotem

do armat i uszkodzili trzy pozostae. Tymczasem sierant Frank Rupinski, prowadzcy drugi zwiad, natra na ogromny skad amunicji niedaleko na poudnie od baterii. Tu take nie wystawiono warty. Za pomoc adunkw wybuchowych wysadzi go w powietrze. Nastpia gigantyczna detonacja, gdy eksplodoway pociski i adunki prochowe, wzbijajc w gr odamki ska, piach, licie i gruz, ktre niby deszcz spady na Lomella i Kuhna.

Niewiadomi dziaa Rupinskiego, Lomell i Kuhn pomyleli, e jaki zbkany pocisk tra w skad amunicji. Wycofali si, jak mogli najszybciej, i wysali przez cznika wiadomo do Ruddera, e armaty zostay odnalezione i zniszczone. 42 Tym samym rangersi wypenili swoj misj. Bya godzina 9.00. Zadziaali szybko i teraz znaleli si w defensywie, odizolowani od reszty, majcy do obrony jedynie modzierze 60 mm i Browningi.

Po poudniu Rudder poleci Eiknerowi wysanie wiadomoci za pomoc lampy sygnalizacyjnej i gobia pocztowego via niszczyciel Satterlee: Lokalizacja Pointe du Hoc zadanie wykonane potrzebna amunicja i posiki due straty. 43 Godzin pniej z Satterlee nadesza informacja od generaa Huebnera: Posiki nie nadejd wszyscy rangersi wyldowali [na Omaha]. 44 W czasie

nastpnych czterdziestu omiu godzin jedyne wzmocnienie, jakie Rudder otrzyma, stanowili trzej spadochroniarze ze sto pierwszej, zrzuceni w zym miejscu, ktrym udao si jako przedrze przez lini Niemcw, oraz dwa plutony rangersw z play Omaha. Pierwszy zjawi si o godzinie 21.00. W jego skad wchodzio dwudziestu trzech onierzy dowodzonych przez porucznika Charlesa Parkera. Po poudniu 7 czerwca major Jack Street przypyn odzi

desantow, by zabra jecw i rannych. Po zaadowaniu ich na pokad LST ponownie skierowa si do play Omaha, zabra te okoo dwudziestu onierzy z 5 Batalionu Rangersw i przewiz ich do Pointe du Hoc. Niemcy byli wciekli niczym rozdranione szerszenie. Przez cay dzie, noc i nastpny dzie prowadzili kontrataki na uforty kowany obszar. Rangersi znajdowali si de facto w stanie oblenia, ich sytuacja bya rozpaczliwa.

Jednak, jak wspomina sierant Gene Elder, zachowali zimn krew i odparli wszystkie ataki: Dziao si tak dziki naszemu bardzo rygorystycznemu wyszkoleniu. Bylimy gotowi. Na przykad sierant Bill Stivison [ktry rankiem D-Day huta si w t i z powrotem na drabinie przekazanej przez londyskich straakw] siedzia obok sieranta Guya Sho a za jak ska czy zaomem, kiedy Guy zacz przeklina. Bill spyta go, dlaczego klnie. Guy

odpowiedzia: Strzelaj do mnie. Stivison zapyta, skd to wie. Odpowied Gyua brzmiaa: Bo mnie wanie trafili. 45 Szeregowy Salva Maimone wspomina, e wieczorem w D-Day ktry z chopakw wypatrzy kilka krw. Poszed i wydoi jedn. Mleko miao gorzki smak jak chinina. To dlatego, e krowy najady si cebuli. 46 Porucznik Vermeer powiedzia: Nadal doskonale pamitam, kiedy nadesza pnoc, bo 7 czerwca s moje

urodziny. Miaem przeczucie, e jeli doyj do pnocy, przetrwam wszystko inne. Chyba od tamtej chwili mniej si baem. 47 Rangersi ponieli cikie straty. Wielu z nich dostao si do niewoli. Pod koniec bitwy jedynie pidziesiciu byo zdolnych do kontynuowania walki z ponad dwustu, ktrzy wyldowali na play. Nie oddali jednak Pointe du Hoc. Ju pniej historycy twierdzili, e ich o ara posza na marne, poniewa armaty

zostay wycofane z uforty kowanego obszaru Pointe du Hoc. Nie maj racji. Armaty byy sprawne i gotowe do strzau, zanim dobra si do nich sierant Lomell. Byo te pod dostatkiem amunicji do nich. Miay w zasigu strzau (a mogy wyrzuca wielkie pociski na odlego dwudziestu piciu kilometrw) najwikszy cel na wiecie pi tysicy ciasno zgrupowanych okrtw, statkw i odzi na wodach kanau La Manche, a take tysice jednostek ze sprztem

i pojazdami na plaach Utah i Omaha. Porucznik Eikner mia stuprocentow suszno, kiedy podsumowa swoj ustn relacj: Gdyby nas tam nie byo, jestem prawie pewny, e te armaty zostayby uyte i spowodoway mier oraz zniszczenie wrd naszych ludzi na play i okrtw na wodzie. O godzinie 9.00 D-Day armaty zostay unieszkodliwione, a wybrukowana droga zablokowana, wrg nie mg z niej korzysta. Tak wic o

godzinie 9.00 wypenilimy nasz misj. Rangersi z Pointe du Hoc byli pierwszymi Amerykanami z si desantowych w D-Day, ktrzy wykonali swoje zadanie, i jestemy z tego dumni. 48

Rozdzia 22 Na zboczu Vierville w

116 Puk Piechoty i 5 Batalion Rangersw

O godzinie 8.30 przerwano

ldowanie na play Omaha. onierze, ju znajdujcy si na brzegu, musieli si stamtd wydosta, zaatakowa niemieckie pozycje, zredukowa mordercz si ognia skierowan na pla i zabezpieczy wzniesienie. Potem ruszy w gb ldu, zaj Niemcw od tyu i wyprze ich z umocnie przy drogach prowadzcych od play, wysadzi betonow zapor na szosie i oczyci szlaki dla pojazdw, zanim wyjad z play i rusz dalej. Mieli tego dokona bez

jakiegokolwiek wsparcia artylerii, bez uzupenie w ludziach i sprzcie. Wanie tego momentu Eisenhower obawia si najbardziej. Amerykanie mieli na brzegu znaczne siy, okoo piciu tysicy zdolnych do walki onierzy, poniewa jednak zostali odcici od morza, znaleli si w pooeniu bez wyjcia, a ich utrata moga stanowi zagroenie dla caej ofensywy. Wanie na ten moment Rommel najbardziej liczy. Wrg zosta zablokowany i

znajdujc si w poowie na plaach, a w poowie na morzu, nie mg ani wzmocni oddziaw, ani ich wycofa. Najwidoczniej by take niezdolny do posuwania si naprzd z powodu silnej obrony wyj z play. Zgodnie z planem Overlord wyjcia miay by opanowane do godziny 7.30. O godzinie 8.30 nadal pozostaway w rkach Niemcw, niedostpne i zamknite. Amerykanie przeszli na play bardzo krwawy chrzest bojowy. Dysponowali jedynie

poow si przeznaczonych do desantu na Omaha, moe nawet mniej ni poow, a jednostki znajdoway si w rozproszeniu. Ludzie byli wyczerpani, przeraeni, skonfundowani, wielu odnioso rany. W oczach obserwujcych ich Niemcw byli pokonani. Kiedy o godzinie 8.30 ldowanie przerwano, dowdca uforty kowanej pozycji Widerstandsnest 76, niedaleko Vierville, zameldowa przez telefon do kwatery dowdztwa 352

Dywizji: Na brzegu, przy odpywie w pobliu St Laurent i Vierville nieprzyjaciel chowa si na play za zaporami. Bardzo wiele pojazdw wrd nich dziesi czogw stoi w pomieniach. Saperzy zaniechali niszczenia zapr. Desant przerwano, odzie desantowe znajduj si na morzu w dalszej odlegoci. Ogie karabinowy i artyleryjski z naszych stanowisk spowodowa znaczne straty wroga. Na play wida wielu rannych i zabitych. 1

Taki widok roztacza si ze szczytu zbocza. Podobny mona byo zobaczy z morza. Pojazdy koowogsienicowe, dipy i ciarwki, ktrym mimo silnego ostrzau artylerii udao si wjecha na pla, znalazy si na wskim pasie piachu, nie majc moliwoci przejazdu przez kamienne rumowisko. Marynarze patrzyli na pojazdy zatrzymujce si z powodu kopotw z silnikami lub tra enia przez artyleri. Z kolei pojazdy zdolne do ruchu

tkwiy w korkach, ktrych nie mona byo rozadowa. Stay si one atwymi bo nieruchomymi celami dla niemieckich dzia i modzierzy. Mimo e ldowanie przerwano, onierze w pojedynk i grupami wydostawali si z play i wspinali na zbocze pomidzy wyjciami w Vierville i Les Moulins. Inni ruszali ich ladem. Mieli wsparcie ogniowe z niszczycieli, a take z ocalaych na play czogw, jednak generalnie

byli zdani na wasne siy. Jak to zwykle bywa na wojnie, piechota (w tym przypadku take saperzy wojsk ldowych, marynarze ze Stray Przybrzenej, obserwatorzy artyleryjscy, saperzy morscy i inni specjalici, przyjmujcy ad hoc rol piechurw) otrzymaa w krytycznym momencie najgorsze zadanie, ktre musiaa wykona wtedy, gdy onierze wystawieni s na najwiksze niebezpieczestwo i najatwiej ulegaj szokowi.

Piechurzy naraeni s na najbardziej ekstremalne przeycia, a w trakcie II wojny wiatowej nigdzie nie byy one tak skrajne, jak na play Omaha 6 czerwca we wczesnych godzinach porannych. onierze 116 Puku Piechoty i 5 Batalionu Rangersw (oraz dwie kompanie 2 Batalionu) dowiadczyli wojny od jej najstraszliwszej, najbardziej bezlitosnej strony. Znajdowali si na prawej (zachodniej) czci play. Puk 116

wchodzi w skad Gwardii Narodowej Wirginii, bdcej czci dywizji piechoty. 5 Batalion Rangersw stanowi elit, wszyscy byli ochotnikami. To, jak zareagowali na kryzysow sytuacj, wiedzc, e zale od nich losy play Omaha, a by moe take powodzenie caej inwazji, byo zasug wspaniaej postawy generaa Marshalla oraz wszystkich o cerw i podo cerw z dawnej armii zawodowej, ktrzy zmienili chopcw wychowanych w trudnych

latach Wielkiego Kryzysu we wspaniaych onierzy. Szeregowy Felix Branham stwierdzi pod koniec swojej ustnej relacji: Syszaem, jak ludzie mwi, e mielimy szczcie. To nie jest kwestia szczcia. Kiedy wyldowalimy na play Omaha, bylimy dobrze wyszkoleni, mielimy dobrych dowdcw i Pan Wszechmogcy by z nami. To wszystko, co mog powiedzie. Branham doda take: Kady z nas mia swoje mae

pole bitwy. Miao ono moe trzydzieci siedem czterdzieci pi metrw szerokoci. Mona porozmawia z facetem, ktry bieg obok mnie w odlegoci jakich pitnastu metrw, i okae si, e zapamita DDay zupenie inaczej. 2 Z pewnoci tak wanie byo na prawej ance (i na lewej take, jak to si pniej okae) play Omaha. Wspinanie si na zbocze odbywao si najczciej w pojedynk. Kapitan Robert Walker w jednej trzeciej drogi

na szczyt klifu natkn si na zabitego onierza ze 116 Puku. Mg dziki temu uzbroi si w karabin M-1 i zabezpieczy gow hemem. W tamtej chwili nie widziaem nikogo ze sto szesnastego i zdaem sobie spraw, e jestem sam, zdany tylko na siebie. Walker postanowi jednak wspina si dalej, a potem skierowa w praw stron, w kierunku punktu zbornego puku w Vierville. Mijaem wiele martwych cia, wszystkie leay gow do przodu.

Niedaleko szczytu usysza jki. Rozejrza si baczniej; dostrzeg niemieckiego onierza z paskudn ran w pachwinie. Niemiec prosi: Wasser! (wody!). Walker odpowiedzia po niemiecku, e ma pust manierk. Niemiec wyjcza, e niedaleko jest ein Born (rdo). Walker znalaz je rzeczywicie liczne malekie rdo z czyst wod. Napeni manierk, zanis i nala mu do kubka. Zanim wyruszy w dalsz drog, by zabija Niemcw,

wrci do rda, ponownie zaczerpn wody, zbliy si do rannego onierza nieprzyjacielskiej armii i do pena nala mu jej do manierki. Ranny by jedynym wrogim onierzem, jakiego Walker napotka w trakcie wspinaczki. 3 Izolacja Niemca bya do niezwyka, moe nawet jako jedyny znalaz si w podobnej sytuacji. Chocia tylko kilku Amerykanw zobaczyo Niemcw przed dotarciem na szczyt zbocza, widzieli ich najczciej w

niewielkich grupach. Jak tylko pokonali wa ochronny, piach i zaczynali wspinaczk, przekonywali si, e zbocze jest najbezpieczniejszym miejscem na play Omaha. Zaomy i dym z poncej trawy daway rodzaj osony. Znajdowali si pomidzy wyjciami z play, a ten obszar nie by tak silnie broniony, jak same wjazdy na drogi. Krawdzie niemieckich okopw byy zbudowane pod takim ktem, by mona byo najskuteczniej prowadzi ostrza play, wic kierowanie

z nich ognia w d byo praktycznie niemoliwe. Samo zbocze miao liczne zaamania i nieregularne powierzchnie, co dodatkowo uatwio wspinaczk. Wsparcie ogniowe dla posuwajcych si do przodu Amerykanw poza broni, ktr mieli przy sobie zapewniy czogi i niszczyciele. Zaogi czogw byy w paskudnej sytuacji. Ich maszyny utkny w piachu pomidzy gbok wod i waem, niezdolne do pokonania kamiennego

rumowiska, by dotrze do paskiej play. Byy odkrytymi celami dla niemieckich dzia. Mimo to nie przestaway strzela. Jeden z czogw wstrzyma ogie dopiero wtedy, gdy przypyw zala mu luf. W meldunku z 741 Batalionu Czogw napisano:
Czogi kontynuoway ostrza przy kadej sposobnoci w trakcie natarcia piechoty, ktra sza naprzd, atakujc zbocze klifu za pla. W zwizku z tym, e wyjcie Easy 3, traktowane

jako droga wydostania si z play przez piechot i czogi, nadal

znajdowao si w rkach nieprzyjaciela i byo bronione przez kilka cikich dzia, gwnie armat 88 mm, piechota zostaa zmuszona do bezporedniego podejcia pod oson czogw.4

Major Sidney Bingham, dowdca 2 Batalionu 116 Puku, powiedzia, e czogi tego dnia uratoway sytuacj. Strzelay do Niemcw jak cholera i cigay na siebie cholernie duo ognia z ich strony. 5

To samo odnosi si do niszczycieli. Marynarze korzystali z kadej okazji, by niszczy bunkry i w ten sposb umoliwi piechocie wspinaczk po zboczu. Bya to ogromna pomoc, ale koniec kocw, to piechurzy musieli pi si pod gr. Kto musia i pierwszy, by reszta ruszya za nim. Tym kim mgby by jaki genera, pukownik, major, dowdca kompanii, plutonu albo druyny. Sanitariusz Cecil Breeden wspomina: Kiedy dotarem do miejsca,

gdzie dzi stoi pomnik 29 Puku, pukownik Canham, pukownik [John] Metcalfe i inni o cerowie utworzyli ju tam punkt dowodzenia. Canham zosta postrzelony w rk. Opatrzyem go. Przyszed onierz, ktry szuka jakiego podo cera, i przekaza, e na grze siedzi snajper. Metcalfe [43] powiedzia, e nie jest podo cerem, ale co mg zrobi? Obaj ruszyli na zbocze, kierujc si w lew stron. 6 Postpowanie generaa

Coty stao si inspiracj dla innych. Genera przebieg na czele grupy do podna klifu, niewiele przy tym brakowao, eby zgin od wybuchajcych dookoa pociskw modzierzowych. Nie zraony, poprowadzi potem onierzy w gr. Poruszali si powoli, idc po jego ladach z obawy przed minami. Zreszt miny bardzo opniay dziaania we wszystkich sektorach. Nikt nawet nie prbowa wbiega na zbocze Amerykanie wspinali si ostronie i

gsiego. Grupa Coty dotara ostatecznie na szczyt klifu ponad Hamel-au-Prtre (niewielkiego skupiska willi nadmorskich, wtedy ju kompletnie zburzonych), mniej wicej w poowie drogi pomidzy Vierville i StLaurent. Ukryci w okopach i za krzakami, Niemcy od razu wzili grup Coty w krzyowy ogie karabinw maszynowych. Genera natychmiast podzieli swoich ludzi na druyny ogniow i manewrow. Druyna

ogniowa zaciekle ostrzeliwaa cigymi seriami niemieckie stanowiska, podczas gdy reszta ich kolegw w niewielkich odstpach przebiegaa przez pas otwartej przestrzeni. Niemcy osupieli widzc tak zawzito i po prostu uciekli. By to prawdopodobnie pierwszy, zwieczony sukcesem atak amerykaskiej piechoty w kampanii prowadzonej w Europie Zachodniej. 7 Cota ze swoimi onierzami znalaz si na polnej drodze,

biegncej rwnolegle do play. Skrci w prawo, w kierunku Vierville. Napotka bardzo may opr przeciwnika. W Vierville Amerykanie po raz pierwszy spotkali francuskich cywilw. Obyo si bez fetowania, ledwie wymieniono uciski doni; w wikszoci przypadkw amerykascy onierze i Francuzi wpatrywali si w siebie nawzajem. Do zachodniej czci Vierville Cota wysa kilku rangersw, ktrzy przyczyli si do niego w

drodze do Pointe du Hoc. Natra li tam na bardzo silny opr przeciwnika. Kiedy ich atak si zaama, genera wsplnie z dowdc plutonu osobicie dowodzi grup. Kompania C ze 116 Puku, jedna z niewielu, ktre w DDay przystpiy do walki w nienaruszonym stanie, wesza do Vierville. onierze z tej kompanii zapamitali Cot idcego im naprzeciw gwn uliczk, z pistoletem wycelowanym przed siebie, niczym rewolwerowiec z Dzikiego Zachodu. Gdzie

si, do diaba, podziewalicie, chopcy? zapyta. 8 Nadszed pukownik Canham. Genera wysa go na wschd, w kierunku St-Laurent, rozkazujc mu oczyci klif, tak aby reszta onierzy moga spokojnie wej zboczem na gr. A potem Cota, ktremu towarzyszyli adiutant, porucznik Shea, i czterech onierzy, wyruszy w stron wjazdu na drog do Vierville, nadal bronionego przez Niemcw. Pancernik Texas ostrzeliwa pociskami kaliber 355 mm betonow

zapor na drodze, znajdujc si w tym miejscu u wyjcia z play. Shea wspomina: Wstrzsy powodowane wybuchami pociskw byy tak silne, e bruk na ulicach Vierville zdawa si unosi pod naszymi nogami, co robio przedziwne wraenie. Gdy wyruszyli z Cot, Shea powiedzia, i ma nadziej, e ostrza osabnie. Na co genera odpowiedzia, e liczy na nasilenie ognia, bo tylko to nakoni Niemcw, by nie wychylali si z okopw i bunkrw.

Jednak ostrza si zmniejszy, a Niemcy znajdujcy si w umocnieniach po wschodniej stronie wjazdu na drog zaczli strzela do niewielkiej grupy Coty. Amerykanie odpowiedzieli ogniem. Piciu Niemcw oguszonych wybuchami poddao si. Genera kaza im i przodem przez zaminowane wyjcie na pla. Grupie udao si tam przedosta. Dziesi dni pniej porucznik Shea opisa w raporcie dziaania Coty po

powrocie na pla:
Genera ostrzau snajperw Cota, mimo cigego przez karabinw

prowadzonego i z

maszynowych, ktre znajdoway si na wzniesieniu za pla, posuwa si

wzdu play na wschd, zbierajc oraz reorganizujc jednostki czogw , saperw z druyn do niszczenia zapr, buldoery. Oglnie mwic, kierowa jednostkami, ktre ucierpiay w czasie pocztkowego zamieszania

panujcego w trakcie ldowania pod

silnym ostrzaem wroga, tak by mogy by skutecznie uyte do utworzenia przyczka.9

Mimo ostrzelania przez Texas, betonowy mur stojcy w poprzek wjazdu na drog z play nadal uniemoliwia ruch pojazdw w gb ldu. Moecie wysadzi betonow zapor przeciwczogow przy wyjedzie? zapyta Cota jednego z pukownikw, sapera. Blokada miaa 4,2 metra gruboci w podstawie, 3,6 metra wysokoci i 1,8

metra gruboci na grze. Moemy, panie generale, jeli tylko piechota wyczyci tam okoliczne bunkry odpowiedzia pukownik. Wanie tamtdy przeszlimy, nie ma tam nic godnego uwagi. Zabierajcie si do roboty! oznajmi Cota. Saperzy nie dysponowali jednak trotylem. Cota zauway na play buldoer zaadowany po brzegi materiaami wybuchowymi. Podszed do grupy onierzy,

stojcych przy cianie zbocza. Kto potra toto poprowadzi? zapyta. Nie otrzyma adnej odpowiedzi. Cholera jasna, czy ktry z was potra kierowa tym pojazdem? Ponownie nie uzyska odpowiedzi. Przy wyjciu z play potrzebuj trotylu mwi genera wanie stamtd przyszedem. Na kli e jest co najwyej kilku strzelcw i teraz si ich pozbywamy. Czy aden z was nie ma na tyle odwagi, eby to przynie? Jeden z onierzy wystpi

do przodu. To si nazywa wojsko! krzykn Cota. 10 Saperzy wysadzili blokad, jednak droga nadal bya nieprzejezdna. Saperzy potrzebowali wikszej liczby buldoerw do odsunicia gruzu i oczyszczenia wyjazdu z play, usunicia min i wypenienia roww przeciwczogowych. Jaki marynarz, ktrego LCT zostaa uszkodzona, zaczepi generaa Cot. Wymachujc karabinem, zapyta:

 Jak, do cholery, posugiwa si czym takim? To dokadnie to wistwo, ktrego chciaem unikn, wstpujc do marynarki, a bd walczy jak zwyky pieprzony piechur. Potem zacz wspina si po zboczu. 11 Wielu onierzy samodzielnie podejmowao decyzj. Porucznik Henry Seitzler, obserwator z czowki 9 Armii Lotniczej, by jednym z nich. Pozbawiony radiostacji, nie mia adnego przydziau. Podnis z ziemi

karabin oraz kilka granatw i sta si piechurem. W ustnej relacji z tamtych wydarze powiedzia: Pamitam... i przerwa. Przeprosi za to nastpujcymi sowami: Z gry prosz o wybaczenie, jeli raz po raz bd przerywa. Tamte sprawy s bardzo ywe w mojej pamici. Mimo lat, ktre upyny od tamtej pory, nadal mam wszystko przed oczami, jakby dziao si to teraz. Podbiegem do wau i w chwili, gdy zamilk karabin maszynowy, wystawiem

gow, eby zorientowa si, co si dzieje. Natra em wzrokiem akurat na modego Amerykanina. By martwy. Mia oczy szeroko otwarte. Blondyn, krtko ostrzyony. Pomylaem o jego matce. Patrzc na pla, Seitzler zauway, e Szkopy specjalnie strzelali do sanitariuszy. Mam nadziej, e najgortsze miejsce w piekle jest zarezerwowane dla tych, ktrzy to robili. Przedosta si przez wa i zacz przedziera si w stron wyej pooonego

terenu. 12 Po wyniesieniu z play kilku rannych onierzy, szeregowy Harry Parley natra na przerw w zasiekach z drutu kolczastego. Przeszo ju przez ni kilku ludzi. Widziaem, jak zaczynaj wspina si po zboczu. Kiedy ruszyem [przed siebie], zobaczyem bia tam znaczc bezpieczne przejcie pomidzy minami, widziaem te, jak cen przyszo zapaci za jej wytyczenie. Dwch onierzy

zgino, trzecim zajmowa si sanitariusz. Kiedy go mijaem, zauwayem, e ma urwane obie nogi, zakadano mu opaski uciskowe. W tygodniach, ktre potem nastpiy, widziaem okropniejsze sceny, tamt jednak zadziwiajco dobrze pamitam. Kiedy Parley zblia si do szczytu zbocza, z niszczyciela rozpoczto ostrzeliwanie bunkra znajdujcego si na grze. Pamitam, e zatrzymaem si jak idiota okoo dwunastu metrw niej i

patrzyem, podziwiajc si i celno ognia dzia okrtowych, ktrych pociski przelatyway tu nade mn. To byo jak siedzenie w kinie w pierwszym rzdzie i wpatrywanie si w ekran. Parley zamieni si na bro z jakim onierzem odda mu Browninga, a wzi karabin M-1. Chcia mie wiksz si ognia, a ja chciaem mie mniej do dwigania. Ostatecznie, po dotarciu na szczyt, wyszedem na teren zupenie pozbawiony rolinnoci, podziurawiony

lejami po pociskach, zryty labiryntem transzei, okopami strzeleckimi i stanowiskami ogniowymi, gdzie Niemcy chowali si tego ranka. Po raz pierwszy zobaczy te Parley onierzy wrogiej armii dwch jecw z rkami na karkach, prowadzonych w d zbocza. Byli Azjatami. (Generalnie onierze ze Wschodu w mundurach Wehrmachtu poddawali si niemal natychmiast, gdy w pobliu zjawiali si Amerykanie. Przebywali gwnie w

okopach. W odrnieniu od nich, ukryci w betonowych forty kacjach rdzenni Niemcy byli zdecydowani walczy). 13 Kapitan Sink, dowdca kompanii sztabowej 116 Puku, wyldowa o godzinie 8.00 w niedalekiej odlegoci na wschd od wyjcia z play, prowadzcego do Les Moulins. Na play peno byo polegych, umierajcych, rannych i zdezorganizowanych. Kompania sztabowa miaa swoje stanowisko przy wjedzie na drog do

Vierville; zgodnie z otrzymanymi rozkazami Sink powinien dosta si do wyjcia z play prowadzcego do wsi, utworzy pukowe stanowisko dowodzenia i rejon zerodkowania. Jednak wystarczyo jedno spojrzenie w tamt stron, by Sink doszed do wniosku, e przedostanie si przez masy ludzi i sprztu, pod cigym ostrzaem, nie wchodzi w gr. Podj natychmiastow decyzj: przejdzie zasieki znajdujce si przed nim, przebrnie przez mokrada i

wejdzie na zbocze, a potem poln drog dostanie si do Vierville. Pukowy adiutant odmwi pjcia razem z nim i zacz okopywa si na play. Sink ruszy do przodu. Po przejciu przez mokrada kapitan Sink i porucznik Kelly znaleli ciek prowadzc na szczyt zbocza. Minli opuszczone stanowisko ogniowe, ulokowane w naturalnym zagbieniu, mniej wicej w poowie drogi na gr. Spogldajc za siebie, widzieli onierzy ze swojej kompanii,

ostronie przeciskajcych si przez wyrw w zasiekach i gsiego podajcych za nimi ciek. Sink i Kelly wyszli na otwart przestrze na szczycie klifu i natychmiast znaleli si pod ostrzaem z broni rcznej. Czogajc si, posunli si do przodu kilkadziesit metrw i znaleli w kocu miejsce, gdzie mogli bezpiecznie stan na nogach. Patrzc w d zbocza, przekonali si ku wasnemu rozczarowaniu, e tylko szeciu ludzi nadal wchodzio

na gr; pozostali zeszli z powrotem na pla. Sink wysa cznika, by pobieg na pla, zebra onierzy i kaza im wspina si od nowa. Obaj o cerowie cignli na siebie ogie karabinu maszynowego z St-Laurent. Wycofujc si, napotkali grup z 3 Batalionu 116 Puku, w skad ktrej wchodzi dowdca batalionu, podpukownik Lawrence Meeks. Bya godzina 10.00. Meeks wyda batalionowi rozkaz uderzenia na StLaurent; poniewa jednak

misja Sinka polegaa na utworzeniu stanowiska dowodzenia w Vierville, nie zdecydowa si doczy do Meeksa i postanowi wrci na pla, by zmusi swoich ludzi do marszu. 14 Sierant Warner Hamlett i kilku jego kolegw z Kompanii F 116 Puku przedostali si przez wa, ale u podna zbocza unieruchomi ich ogie karabinw maszynowych z bunkrw. Prbowali unieszkodliwi zaogi betonowych fortec za pomoc adunkw trotylu z dugimi

lontami, ale zasieki otaczajce pozycje Niemcw nie pozwalay im podej wystarczajco blisko, by podoy adunki. Postanowilimy biec pomidzy bunkrami i dopa transzei, ktre je czyy. Dostalimy si do tych transzei i wrzucalimy do nich granaty. Po eksplozjach wpadalimy do rodka, eby zabi tych, ktrzy przeyli. Pomidzy nami a szczytem zbocza stay rzdy bunkrw. Powoli, [eliminujc] jeden bunkier po drugim,

posuwalimy si do przodu. Odwaga i waleczno onierzy byy wprost niewiarygodne. Hamlett zosta ranny w nog i plecy. Mwi, e kiedy dobrn do szczytu klifu, sierant England kaza mi wraca na pla i odda si w rce sanitariusza, a potem razem z transportem popyn na statek szpitalny. Gdy krzywic si z blu, doszedem do play, leay na niej tysice kawakw ludzkich cia. Na wodzie unosiy si gowy, ramiona,

nogi. Zdaem sobie spraw, czym bya pierwsza fala uderzeniowa. Hamlett tak zakoczy sw ustn relacj: Przez dwa miesice byem w szpitalu w Anglii. Potem znowu wysano mnie na lini frontu. W sumie uczestniczyem w walkach przez siedem miesicy i byem ranny jeszcze dwa razy. Zrobibym to jeszcze raz, gdyby trzeba byo powstrzyma kogo takiego jak Hitler. Jestem Warner H. Hamlett. 15

Kompanie A i B 2 Batalionu Rangersw razem z 5 Batalionem Rangersw miay do wypenienia misje alternatywne. Gdyby o godzinie 7.00 otrzymay wiadomo od pukownika Ruddera (hasem byo Praise the Lord), oznaczajc, e 2 Batalion zaj Pointe du Hoc, mieli doczy jako jego wzmocnienie. Gdyby wiadomo nie nadesza, powinni uda si do Dog Green i Dog White, wyjciem z play prowadzcym do Vierville ruszy w prawo i

ldem przyj z pomoc kolegom w Pointe du Hoc. Dowodzi nimi podpukownik Max Schneider z rangersw, ktry odkada decyzj o rozpoczciu ldowania tak dugo, jak byo to moliwe. O godzinie 7.15 nie mg jednak ju czeka. Jego d desantowa znajdowaa si w poowie drogi midzy Pointe du Hoc i Vierville. Schneider musia wybiera napisa w pamitnikach kapitan John Raaen, dowdca kompanii

sztabowej 5 Batalionu Rangersw. Narastao napicie, powinnimy wkroczy do akcji i wspomc 2 Batalion w Pointe, jednak zgodnie z planem mielimy skrci na Vierville [gdyby nie nadesza wiadomo], wic skrcilimy. Bya to krytyczna i mdra decyzja. Rangersi wspomogli pod Vierville bdcych w potrzebie onierzy 116 Puku, a ludziom Ruddera i tak w niedugim czasie udao si wasnymi siami wypeni misj w Pointe.

Chwil po tym, jak d skrcia ku play, Schneider otrzyma wiadomo z punktu dowodzenia Ruddera: Praise the Lord. Nadesza jednak zbyt pno; Schneider ju podj decyzj. 16 Kompanie A i B 2 Batalionu Rangersw dotary do play pierwsze. Szeregowy Jack Keating wchodzi w skad Kompanii A. Wspomina, e w chwili, gdy jego LCA zbliaa si do brzegu, pancernik Texas strzela tu nad nasz malek star ajb i za kadym strzaem niemal

wyrzucao nasz d z wody. LCA przybia pomidzy Dog Green i Dog White, niedaleko na wschd od wyjazdu na drog do Vierville. Nikt wczeniej nie wyldowa w tym miejscu, ktre nadal byo wolne od nieprzyjacielskiego ostrzau. Dowdca Kompanii A, kapitan Dick Merrill, krzykn: Koledzy, to ldowanie bez przeszkd! Gdy sternik opuci ramp, Niemcy zaczli strzela. Dopki yj, nie zapomn pierwszych kilku minut w

wodzie wspomina Keating. Strzelay karabiny maszynowe, modzierze, osiemdziesitki semki i jeden Pan Bg wie, co jeszcze. Miaem wraenie, jakby wszyscy Niemcy we mnie celowali. Droga do play zabraa Keatingowi p godziny. Nie przypomina to Hollywood mwi. Aktorzy wskakuj do wody i za trzy sekundy biegn ju po play. Nie, to zupenie nie tak. Kiedy w kocu dobrn do brzegu, razem z dwoma

kolegami schowa si za czogiem. Stanlimy za silnikiem, eby si troch ogrza i zapali pierwszego papierosa na francuskiej ziemi. Po odzyskaniu si zebraem si w sobie, podobnie jak wszyscy, i zrozumiaem, e jest tylko jedna droga przede mn i musz ni i. Gdy posuwa si naprzd po play, seria z karabinu maszynowego rozszarpaa mu chlebak. Podziurawia mi puszki ze liwkami, brzoskwiniami,

tabliczki czekolady, racje K, papierosy, wszystko byo zmarnowane. Keating natkn si na play na kapitana ze 116 Puku. O cer dosta w gow, dwie kule przeszyy mu pier, ale on cigle y. Poprosi, ebym zabra go do punktu sanitarnego, dalej na play. Odpowiedziaem: Jest tylko jeden sposb, eby tego dokona, musz si czoga. Pooy si pan na moich plecach. Byo to okoo stu metrw. Ostatecznie docignem go tam. 17

Pukownik Schneider obserwowa wysiki obu ldujcych kompanii. Widzia, e to bya katastrofa. Kapitan Raaen tak to skomentowa: Dla Schneidera wana bya walka. Nie mia zamiaru traci ludzi w bezskutecznym ataku, dlatego podj drug decyzj: rozkaza, by brytyjskie zaogi kieroway odzie na wschd, rwnolegle do linii brzegu, a znalaz stosunkowo spokojny sektor play Omaha Dog Red. Tam nasze dwie kolumny zeszy si na prawej ance i

rozpocz si nasz atak. 18 Sierant Victor Fast by tumaczem Schneidera. Jego zdaniem przytomno umysu i zimna kalkulacja pukownika Schneidera praca umysowa rangersa, nie obawiajcego si podejmowania decyzji uratoway ycie wielu onierzy, moe nawet setek. 19 Dwie kompanie 2 Batalionu Rangersw poniosy straty niemal rwnie due jak kompanie 116 Puku Piechoty. Jedynie 5 Batalion Rangersw

dotar do wau niemal w penym skadzie, tracc jedynie szeciu onierzy z okoo czterystu pidziesiciu. Porucznik Francis Dawson[44] z Kompanii D tak opisywa swoje przeycia: Dowdca odzi wykona gwatowny zwrot w lewo, ogromna fala uderzya nas z boku, woda uniosa nas ponad kilkoma zaporami. A potem rampa si otworzya i byem na zewntrz. Pi dni na okrcie miao wpyw na stan moich ng. Po staniu przez

kilkanacie godzin, nogi nie poruszay si wystarczajco szybko w falujcym morzu. Udao mu si jednak dotrze do wau ktry u podstawy zosta zbudowany z drewnianych palikw i wysa cznika, by zameldowa porucznikowi Georgeowi Millerowi, dowdcy Kompanii D, gdzie znajduje si jego pluton. 20 Kiedy kapitan Raaen wyldowa, zobaczyem niepokojcy widok. Wszdzie byy zapory. Ranni i zabici leeli na piasku. Zewszd

sycha byo terkotanie karabinw maszynowych. W miejscach, gdzie uderzay kule, piasek wzbija si do gry. Nad gowami wistay nam te okropne pociski z dziaek przeciwlotniczych 20 mm. I oczywicie, wszdzie wybuchay pociski artyleryjskie. Mimo ostrzau, Raaenowi udao si dobrn do brzegu. Pniej, ku jego zaskoczeniu, okazao si, e straci tylko jednego onierza z kompanii. Rozejrza si dookoa i w tamtej chwili zrozumiaem, e

nikt nie zdoa wydosta si z tej czci play. Rangersi wyldowali w sektorze, w ktrym znajdoway si ju grupy szturmowe ze 116 Puku w szoku wywoanym wybuchami pociskw, pozbawione dowdcw, niezorganizowane. Strach ich obezwadnia, podobnie jak niektrych rangersw. Raaen wskaza na wa i krzykn: Tam jest sztab rangersw! Jednoczenie prbowa wyswobodzi si z kamizelki ratunkowej, ale nie udao mu si. Sta za nim

cznociowiec sparaliowany strachem. Kazaem mu podej i odci j ode mnie. Tak, oczywicie, kapitanie odpowiedzia. Stan obok Raaena i przeci paski kamizelki. Od tamtej pory ju si nie ba, podobnie jak ja. W pierwszej minucie walki przekonaem si, jakie wraenie na twoich ludziach moesz wywrze jeli okaesz, e si zupenie nie boisz. By take inny wany element przywracania zdolnoci bojowej. Oglnie

rzecz ujmujc, ludzie skupieni przy wale byli w rwnym stopniu zagubieni i zmczeni, co ogupiali od wybuchw. W niewaciwych sektorach, pozbawieni dowdcw, nie wiedzieli po prostu co robi. W chwili otrzymania konkretnego rozkazu i potem wykonywania go, ludzie brali si jako w karby i wypeniali wyznaczone zadania. Chocia 5 Batalion Rangersw wyldowa okoo godziny 7.45, w znacznie korzystniejszym czasie ni 116 Puk, ktry zszed na

pla o godzinie 6.30, sprawy i tak bardzo le stay. Kiedy LCI pyny za LCA z rangersami do Dog White, niemiecka artyleria rozpocza ostrzeliwanie play. Raaen widzia, jak jedna LCI zostaa tra ona pociskiem 88 mm w trap w momencie, gdy wchodzili na niego onierze z miotaczami ognia. W jednej chwili caa d stana w ogniu. To by koszmarny widok. Odwrciem wzrok. Byy inne rzeczy do zrobienia. 21 Kapelan Joe Lacy zajmowa

si na play rannymi. Lacy zosta opisany przez jednego z rangersw jako niski, stary i gruby Irlandczyk. Rangersi twierdzili, e nie zdoa dotrzyma im kroku w czasie walki, on za nalega, by i z nimi. W drodze, noc z 5 na 6 czerwca, powiedzia onierzom: Kiedy ju wyldujecie na play i ruszycie do przodu, nie chc widzie adnego z was, jak klka i zaczyna si modli. Jeli ktry to zrobi, zjawi si przy nim i dam mu kopniaka w tyln cz ciaa.

Modlitw zostawcie mnie, wy zajmijcie si walk. onierze widzieli potem ojca Lacyego podchodzcego do brzegu i wycigajcego z wody zabitych, umierajcych i rannych, ktrych odciga w stosunkowo bezpieczne miejsca. Nie ograniczy si do tego, modli si za nich i razem z nimi, nis pociech rannym i umierajcym. Prawdziwy suga boy. 22 Kiedy porucznik Jay Meha ey dotar do wau, sysza jedynie odgosy strzaw z niemieckiej

broni. Miaem wraenie, e inwazja si nie powioda, a wszyscy Amerykanie albo zginli, albo dostali si do niewoli. W tamtym momencie desantu na play Omaha waciwie bya to militarna klska. Wspaniay plan, zgodnie z ktrym bataliony osigaj w D-Day wyznaczone cele, zaama si zupenie. 23 W rzeczywistoci jednak rangersi zaczynali si organizowa i przystpowali do dziaania. Kapitan Raaen widzia, jak jaki sierant starszy ju czowiek

ustawia na trjnogu karabin maszynowy 7,62 mm, chodzony wod. Pomaga mu porucznik saperw w zielonym swetrze, przynosi wod i amunicj. Kiedy wszystko byo gotowe, sierant usiad przy karabinie i zacz przeszukiwa wzrokiem zbocze po naszej prawej stronie. Widziaem jednostki 116 Puku, prbujce wywalczy sobie dojcie do klifu. Sierant strzela, dajc im wsparcie ogniowe, kiedy posuwali si do przodu.

Porucznik saperw zupenie nie reagowa na niemieckie kule, migajce dookoa niego. Wrzeszcza na onierzy cienionych przy wale, przeraonych, obezwadnionych strachem, nie wykonujcych adnych zada: Wydaje si wam, chopaki, e jestecie onierzami? Nie ma mowy! Genera Cota szed wzdu play. W wersji hollywoodzkiej wykrzykiwaby: Rangersi, prowadcie!, a oni ruszaliby do szturmu. W rzeczywistoci

na polu bitwy panowa taki haas, e nie byoby go sycha ju z odlegoci trzech metrw. Genera chodzi od grupy do grupy. W pierwszej, na jak si natkn, spotka Raaena, ktry go rozpozna (syn Coty by szkolnym koleg syna Raaena w West Point). Raaen zameldowa o sytuacji w punkcie dowodzenia pukownika Schneidera. Cota zacz zagrzewa do walki poszczeglnych onierzy i mae grupki, zachca, by dziaay samodzielnie, mwic: Nie

dajcie si zabi na plaach, a jeli ju musicie gin, to gicie na zboczu, ale wynocie si z pla, bo tu na pewno was zabij. Do Raaena za powiedzia: Pan i pascy ludzie to rangersi, wiem, e mnie nie zawiedziecie. 24 Cota odnalaz Schneidera w jego punkcie dowodzenia. Genera nie siada, tote Schneider wsta, by z nim rozmawia. Zgodnie z relacj jednego ze wiadkw tego spotkania, Cota powiedzia: Liczymy na paskich

rangersw, e poprowadz reszt. Sierant Fast, tumacz Schneidera, zapamita z kolei, jak Cota mwi: Spodziewam si, e rangersi pjd jako pierwsi. 25 Niezalenie od tego, jak dokadnie brzmiay sowa Coty, mottem rangersw stao si: Rangersi id pierwsi. To motto susznie im przypisano, ale wymaga pewnej korekty, poniewa wskazywao, e rangersi musz by zainspirowani do prowadzenia innych.

Zdaniem rangersw, nie potrzebowali kopniaka w tyek od Coty. Nikt, albo prawie nikt, nie obawia si pokonywania zasiekw i wejcia na zbocze wspomina kapral Gale Beccue z Kompanii B 5 Batalionu. Robilimy to w czasie szkolenia tak wiele razy, e chodzio jedynie o okrelenie kierunku. Razem z jakim szeregowym zajli si swoj robot; wsuwali torpedy bangalore pod zasieki i wysadzali, robic w nich przejcia, a potem ruszyli

naprzd. Napotkali na niewielki opr: Niemcy z wysunitych pozycji wycofywali si. Tymczasem niemiecka artyleria koncentrowaa si na dopywajcych kolejnych rzutach desantu, na plaach byo znacznie gorzej ni kiedy my tam ldowalimy. 26 Wracajc do sugestii wynikajcej z motta rangersw, e to wanie oni poprowadzili z play piechurw 116 Puku prawda jest taka, e pierwsz kompani, ktra zebraa si

na szczycie klifu w Vierville, bya Kompania C 116 Puku. Zanim rangersi znaleli si na brzegu, wielu pojedynczych onierzy 116 Puku ruszyo ju do przodu. Znajdujcy si nadal przy wale onierze ze 116 Puku pochodzili ze zdziesitkowanych kompanii pierwszej fali desantu. I chocia robili wraenie bezradnych, w rzeczywistoci czekali jedynie, a kto im powie, co maj robi, da im jaki sprzt nie mieli bowiem torped bangalore, Browningw, karabinw

maszynowych, radiostacji, o cerw i wsparcia. Kiedy dowdcy plutonw rangersw dali rozkaz, by ich ludzie ruszyli naprzd, piechurzy doczyli do nich. Kiedy kapitan Raaen przebiega przez wyrw w zasiekach z drutu kolczastego, prowadzc swych ludzi, zobaczy maego Tonyego Vullo, najniszego w batalionie, jak lea na ruinach bunkra z opuszczonymi spodniami. Opatrywano mu ran od kuli, ktra tra a go w gluteus

maximus. Dosta pod takim ktem, e mia w tyku cztery dziury po kulach. Oczywicie, onierze pokpiwali sobie z niego, kiedy przechodzilimy obok. 27 Wspinaczka po zboczu dla niektrych bya stosunkowo bezpieczna. Naleeli do nich porucznik Dawson i jego pluton z Kompanii D 5 Batalionu. Dosta si na szczyt i zacz posuwa si w zgitej pozycji rwnolegle do play, strzelajc lub rzucajc granaty w kierunku Niemcw, znajdujcych si w okopach

poniej[45]. Kompania sztabowa kapitana Raaena znalaza si pod ostrzaem niemieckiego karabinu maszynowego. Porucznik Dawson dostrzeg strzelajcych dwch Niemcw. Znajdowali si w odlegoci siedemdziesiciu piciu metrw, na dachu bunkra. Dawson pokaza ich rangersowi z Browningiem, ale Niemcy zauwayli go, wycelowali i zastrzelili. Wtedy Dawson sam chwyci Browninga i otworzy ogie do Niemcw, strzelajc

z biodra. Przeraeni zeskoczyli z bunkra i zaczli ucieka w gr zbocza. Wtedy Dawson ich zastrzeli. To uwolnio Raaena z puapki. Ruszy po zboczu, ale natkn si na gsty dym z poncych krzakw. Kapitanie, czy moemy zaoy maski przeciwgazowe?! zawoa gono jeden z onierzy. Raaen nie uwaa tego za konieczne, ale da pozwolenie. Jednak w miar jak dym stawa si coraz gstszy, sam j zaoy. Zdj hem, woy

go pomidzy kolana, lew rk szarpn za klap torby i wyj mask. Zapomnia jednak o jabku i pomaraczy, ktre wczeniej tam wcisn; odbijajc si, spady w d. Zaoy mask, zrobi gboki wdech. I niemal umarem. Nie wycignem zatyczki z przodu, z otworu, przez ktry dostaje si powietrze. Musiaem zerwa mask z gowy, par razy zacign si dymem, zaoy j z powrotem, wyrwa zatyczk i wtedy mogem swobodnie oddycha.

Doszedem do siebie, zrobiem dwa kroki i wyszedem z dymu. Byem taki wcieky, e jeszcze przez jakie trzy do szeciu metrw miaem mask na sobie, eby ukara si za okazanie saboci i zaoenie jej. 28 Szeregowiec Carl Weast te tam by. Usysza, jak kto krzykn Gaz! Zaoy mask, ale niedokadnie, i przez szczelin poczu, e to tylko dym z palcej si trawy, wic zdjem to cholerstwo i wyrzuciem. Wtedy po raz

ostatni w tej wojnie miaem na sobie t cholern mask przeciwgazow. 29 Wspinajca si po zboczu grupa sztabowa pukownika Schneidera natkna si na schodzcych w d niemieckich jecw. Schneider kaza swojemu tumaczowi, sierantowi Fastowi, dowiedzie si od nich wszystkiego, co zechc powiedzie. Fast nie mia dowiadczenia w podobnych sytuacjach, jednak okazao si, e ma do tego naturalny talent.

Wybraem szkopa najmodszego wiekiem i stopniem, wygldajcego na najbardziej niemiaego, jakiego udao mi si znale. Fast poprosi Niemca, by si nie denerwowa. Dla ciebie wojna ju si skoczya powiedzia. Ale potem uy groby: Masz trzy moliwoci. Moesz mi nic nie powiedzie, a wtedy odel ci do Rosjan. Przekaesz mi jakie informacje, ale jeli uznam, e cho jedna z nich jest nieprawdziwa, oddam ci koledze, ydowi, ktry stoi tu

obok, a on ci zabierze w krzaki, o tam. (W ustnej relacji Fast powiedzia, e tym ydem by Herb Epstein, ktry nie goli si od kilku dni, by wielki i obadowany, pamitam, e mia pistolet Colt na biodrze i n komandosa zatknity za cholew oraz Thompsona.) Trzecia moliwo jeli powiesz mi, co wiesz, i przekonasz mnie, e mwisz prawd, wyl ci do Ameryki i bdziesz wid wygodne ycie do zakoczenia wojny, a potem odel ci do domu.

Potem pado pierwsze pytanie: Widziae amerykaskie i angielskie bombowce dzisiaj, wczesnym rankiem? Ja, odpowiedzia jeniec. Dobrze, pomyla Fast, jest ju w nastroju do mwienia tak. Jeniec poszed, by pokaza pola minowe, i wskaza ukryte umocnienia wzdu klifu. Powiedzia, e w Vierville nie ma niemieckich oddziaw (co byo prawd), ale wiele zajmuje pozycje w gbi ldu, poza tym przekaza duo innych poytecznych

informacji. 30 Grupa sztabowa Schneidera dotara na szczyt urwiska, podobnie jak inni rangersi po ich lewej i prawej stronie. Zobaczyli przed sob otwart przestrze i labirynt tworzony przez krzaki. Ukryci w nich Niemcy strzelali z karabinw maszynowych. Szeregowy Weast wpad we wcieko. Chcia wiedzie, gdzie, do cholery, byo to bombardowanie, ktre miao wysadzi cay ten szajs w powietrze!? Do diaba, nie

widziaem tam nawet jednego leja po bombie! Nigdzie nie byo leja!31 W o cjalnej historii armii amerykaskiej napisano:
Przebicie si przez obron

niemieck tej play zostao dokonane w godzinach 8.00-9.00 i zakoczyo si stuprocentowym poprzez w obliczu sukcesem, zdecydowane ogromnych

osignitym dziaania

trudnoci.32

Tego

przebicia

si

dokonao szeciuset onierzy, gwnie piechurw z Kompanii C 116 Puku i rangersi. Przedostali si i weszli na szczyt zbocza nie mieli jednak radiostacji, cikiej broni, czogw, wsparcia artylerii, adnego sposobu skontaktowania si z marynark. Wszystkie wyjcia z play byy zablokowane, na play tkwiy pojazdy, ktre z powodu toku nie mogy si dalej porusza i stanowiy cel dla niemieckiej artylerii prowadzcej ostrza. Rezerwy puku nie schodziy na brzeg.

onierze 116 Puku i rangersi nadal byli zdani wycznie na siebie. Wymieszali si. Idc w kierunku Niemcw ukrytych w krzakach, natykali si na ogie nieprzyjaciela, przesuwali si, by zaj jego pozycje z anki. Tworzone ad hoc grupy szturmowe oddzielay si, wszystko to osabiao kontrol nad caoci w miar wchodzenia w gb ldu. Kiedy pukownik Canham dotar na gr, tu po godzinie 9.00, i utworzy punkt dowodzenia, okazao

si, e rangersi i onierze 116 Puku s rozproszeni na caym terenie, niektrzy zmierzaj ku drodze biegncej do Vierville, inni walcz z Niemcami, kryjcymi si w krzakach. Sytuacja zdawaa si zupenie wymyka spod kontroli. Zwycistwo nie zostao jeszcze osignite. Jednak znaczna cz si amerykaskich znajdowaa si na szczycie klifu. Cho desant na play Omaha nie odby si zgodnie z planem, jednak dziki ludziom takim jak

genera Cota, pukownicy Schneider i Canham, kapitanowie Raaen i Dawson oraz niezliczonej liczbie porucznikw i podo cerw, widmo klski zostao zaegnane.

Rozdzia 23 Powstrzymana katastrofa Sektor Easy Red na play Omaha

Trzydzieci lat po D-Day

genera Bradley napisa:

Plaa Omaha bya koszmarem.

Jeszcze teraz wspomnienia o tym, co dziao si na niej 6 czerwca 1944 roku, s bardzo bolesne. Wracaem tam wiele razy, by odda cze

mnym ludziom, ktrzy zginli na tej play. Nigdy nie powinni jak zosta ci, co

zapomniani.

Podobnie

przeyli, by po zaartej walce odnie zwycistwo. Wszyscy, ktrzy postawili tego dnia stop na play Omaha, byli bohaterami.1

Stanowisko dowodzenia Bradleya znajdowao si w stalowej kabinie o wymiarach sze na trzy metry na pokadzie cikiego krownika USS Augusta. ciany wewntrz byy pozawieszane mapami samochodowymi Normandii, wydanymi przez Michelina. Porodku sta st krelarski, po bokach za stoliki z maszynami do pisania. Bradley rzadko tam zaglda; wikszo ranka spdzi na mostku, stojc obok admiraa Alana G. Kirka, dowdcy

Zachodniego Zgrupowania Si Morskich. Mia w uszach waciki, majce tumi huk wystrzaw z dzia Augusty, przy oczach trzyma lornetk, by obserwowa wybrzee. 2 Dla Bradleya nasta czas bardzo powanych wewntrznych obaw i frustracji. Nie widzia wiele poza dymem i wybuchami. Nie otrzymywa adnych bezporednich meldunkw od podwadnego, generaa majora Leonarda Gerowa, dowdcy V Korpusu (1 i 29 Dywizji). Nie dochodziy

adne wieci z play, strzpy informacji przekazywali dowdcy jednostek desantowych, wracajcy do akwenu transportowego po nowy adunek, ale i tak powtarzali jedynie sowa w rodzaju klska, straszliwe straty i chaos. Bradley napisa pniej:
Miaem wraenie, e nasze siy doznay nadzieje bardzo nieodwracalnej na sforsowanie W klski, play e s

nike.

gbi

ducha

rozwaaem ewakuowanie oddziaw

szturmowych (...). Zastanawiaem si nad podjciem decyzji o wycofaniu i modliem, by nasi ludzie wytrzymali.3

Takie byy myli zdesperowanego czowieka, ktry stan przed wyborem jednej z dwch, nie dajcych nadziei, moliwoci. O godzinie 9.30 zaczyna si przypyw, majcy wkrtce zakry wszystkie zapory, a setki odzi desantowych pywao w kko niedaleko brzegu, podczas gdy zatory na play byy tak ogromne, e ldowanie nastpnych rzutw

musiao nadal by wstrzymane. Wysanie zgodnie z planem kolejnych oddziaw zwikszyoby jeszcze problemy niewysanie ich natomiast oznaczao pozostawienie si znajdujcych si na wybrzeu w zupenej izolacji, jako atwy up dla niemieckiego kontrataku. Niemniej Bradley nadal myla o wycofaniu, cho sprowadzenie tych ludzi z powrotem byoby niemoliwe, jak wprost powiedzia genera

Eisenhower. 4 Z powodu niemal cakowitego braku cznoci radiowej z Pukami 16 i 116 oraz z rangersami odwoanie ich nie wchodzio w gr, tym bardziej e wspinali si ju wtedy po zboczu o czym ani Bradley, ani wysi o cerowie nie wiedzieli. onierzom znajdujcym si za kamienistym waem mona byo wyda rozkaz odwrotu na pla i wycofanie si, gdyby jednak go wypenili, nastpiaby rze plaa Omaha bya jednym z niewielu pl bitewnych w historii, gdzie

wiksze niebezpieczestwo czyhao na tyach. Niezalenie od podjtej decyzji, odzie desantowe znajdujce si przy brzegu byy stracone. Te za, ktre pyway w niewielkiej odlegoci, pene byy ludzi i sprztu. Odwrt nie by rozwizaniem. Podobnie jak alternatywa, ktr Bradley rozwaa, a mianowicie wysanie nastpnych rzutw na pla Utah lub plae, gdzie ldowali Brytyjczycy. Jeli jednak genera si waha, to nie dlatego, e musiao to

oznacza powicenie onierzy na play Omaha. Chodzio bardziej o to, e powstaaby przerwa dugoci okoo szedziesiciu kilometrw pomidzy plaami Utah i Gold, co mogo stanowi zagroenie dla caej inwazji. Dowdca amerykaskiej 1 Armii, genera Omar Bradley, mia pod bezporednimi rozkazami ponad dwiecie pidziesit tysicy onierzy. Jednak stojc na mostku Augusty, by tylko bezradnym obserwatorem, rozpaczliwie

akncym informacji. Na samych plaach plany mogy by mody kowane albo porzucane w zalenoci od wymaga i okolicznoci; na krowniku za Bradley by ograniczony caociowym planem strategicznym. Genera Gerow mia swoje stanowisko dowodzenia na okrcie USS Ancon. Przez pierwsze trzy godziny desantu nie wiedzia nic, podobnie jak Bradley. Wysa na am bii DUKW zastpc szefa sztabu V Korpusu, pukownika Benjamina Talleya, by krc

w pobliu wybrzea, zorientowa si w sytuacji i zoy raport. Talley przekona si, e nawet z odlegoci piciuset metrw niewiele mona zobaczy. Nie ulegao wtpliwoci, e plae s zatkane, e ogie artylerii i karabinw maszynowych nieprzyjaciela jest bardzo skuteczny, e nadal nie otworzono drg wyjcia. Z powodu dymu nie mg dostrzec zbocza, dlatego nie mia pojcia o wspinaczkach, podejmowanych w pojedynk i w maych grupach, ktre

koczyy si dotarciem na wyej pooony teren. Talley nie wiedzia take o wydanym o godzinie 8.30 rozkazie dowdcy 7 Desantowego Batalionu Morskiego, wstrzymujcym ldowanie, dlatego te bardzo zaniepokoio go, e odzie nie zbliay si do brzegu. O godzinie 9.30 poinformowa Gerowa, e LCT pywaj w t i z powrotem niczym przeraone stado koni. 5 O godzinie 9.45 zoy pierwszy meldunek dowdztwu 1 Armii. By on

skrtowy i alarmujcy: Zapory zaminowane, postpy minimalne. 1 Batalion 116 Puku zameldowa o 7.48, e zatrzyma go ogie karabinw maszynowych dwie LCT zniszczone pociskami artylerii. Czogi DD na Fox Green utkny w mokradach. 6 Pi minut pniej genera major Clarence Huebner, dowdca 1 Dywizji, otrzyma przez radiostacj meldunek z brzegu: Na play jest zbyt wiele pojazdw; przysa oddziay bojowe. Trzydzieci

LCT czeka niedaleko wybrzea; nie mog podpyn z powodu ostrzau. Oddziay okopane na play s pod cikim ostrzaem. 7 Huebner odpowiedzia, wydajc 18 Pukowi rozkaz natychmiastowego ldowania na Easy Red jednak tylko jeden batalion by ju na LCVP; pozostae dwa naleao przewie z LCI na LCVP , a poza tym nadal obowizywa zakaz ldowania. Bradley wysa kutrem torpedowym na pla swego adiutanta, majora Chestera

Hansena, i o cera artylerii admiraa Kirka, kapitana Josepha Wellingsa. Mieli oni zoy potem raport. Jednak uzyska tylko wiadomo od Hansena: Nie mona si zorientowa, co si tu dzieje. 8 Zdaniem generaw grozia klska, na ktr nic nie mona byo poradzi. Jednak generaowie nie mieli wikszego wpywu na toczce si walki. Na play Omaha sytuacja bya tak za, e ewakuacja

rannych odbywaa si w kierunku Niemcw. Mona to uzna za wydarzenie unikalne w historii wojen. Kilka punktw opatrunkowych utworzono przy kamienistym wale. cigajc z play rannych i zanoszc ich do tych punktw, sanitariusze podejmowali ogromne ryzyko. Przy tym niewiele mogli zrobi poza bandaowaniem, zakadaniem ubkw, podawaniem mor ny i osocza (jeli oczywicie je mieli). Druyny sanitariuszy wyldoway w zym czasie i w

nieodpowiednich sektorach play, czsto bez sprztu. 116 Puk utraci cay zapas osocza, ktry zaton razem z dwoma LCI. Niemniej, jak wspomina o cer sztabowy 116 Puku, sanitariusze ze wszystkich oddziaw udzielajcy pierwszej pomocy byli najaktywniejszymi ludmi z tych, ktrzy toczyli si przy wale. Dysponujc ograniczonym wyposaeniem medycznym, nie wahali si zajmowa nawet najpowaniej rannymi. Dziury w gowach i

rany w brzuchach byy wyjtkowo sprawnie bandaowane. 9 W mniemaniu sub medycznych sytuacja bya znacznie gorsza, ni myleli generaowie znajdujcy si na morzu. Major Charles Tegtmeyer, chirurg 16 Puku, ktry wyldowa o godzinie 8.15, tak opisywa to, co zobaczy: Lec z twarz na piasku i sigajc wzrokiem we wszystkich kierunkach, jak daleko si dao, widziaem poskrcane ciaa ludzi, ywych, rannych, martwych,

leeli cinici niczym sardynki w puszce. (...) Zewszd sycha byo rozpaczliwe woania: Sanitariusz! Hej! Sanitariusz!, przebijajce si przez straszliwy haas. Sanitariusze Tegtmeyera, czogajcy si lub przeskakujcy ponad lecymi, przedostawali si do potrzebujcych pomocy i bandaowali, wkadali poamane koczyny w ubki, cignli ludzi w osonite miejsca przy wale. Tegtmeyer mwi: Idc, badaem

niezliczon liczb rannych i mwiem swoim, kogo opatrywa, a kim nie warto si ju zajmowa. Wiele przypadkw byo beznadziejnych. Tegtmeyer wspomina onierza, ktremu urwao nog, druga bya w wielu miejscach poamana. By przytomny i artowa, jednak jedynym ratunkiem dla niego bya natychmiastowa amputacja, ale wtedy nie mona byo nikogo ewakuowa. Godzin pniej ju nie y. 10 Zaamanie si

harmonogramu desantu wywoao chaos. Pierwsi onierze z 61 Batalionu Sanitarnego, ktrzy zeszli na sektor play Easy Red, byli z kompanii sztabowej. Wyldowali z maszynami do pisania, kartotekami i sprztem biurowym na play pokrytej ciaami zabitych i rannych. Porzucili maszyny do pisania, zaczli szuka medykamentw i rodkw opatrunkowych pomidzy biurowymi gratami. Natychmiast zajli si rannymi. Oczekiwana pomoc

w postaci lekarzy chirurgw tego dnia nie wyldowaa na play; z dwunastu zespow chirurgicznych, wchodzcych w skad 60 i 61 batalionw medycznych, tylko osiem zeszo na brzeg, ale aden nie dysponowa odpowiednim wyposaeniem do prowadzenia operacji. Podobnie jak urzdnicy z pododdziau sztabowego, chirurdzy przystpili do udzielania pierwszej pomocy. 11 O godzinie 9.50 genera Huebner wyda rozkaz

ldowania na Easy Red najwikszym z omiu wyznaczonych sektorw 18 Pukowi 1 Dywizji. Sektor Easy Red znajdowa si we wschodniej czci play Omaha. Prawa anka tego sektora stanowia lini podziau pomidzy dywizjami 29 i 1. Dwie kompanie 16 Puku miay dokona desantu w pierwszym rzucie i zej na brzeg na Easy Red, trzy dodatkowe kompanie za przyby w drugim rzucie. Jednak z powodu ldowa w zych miejscach okazao si,

e w miejscach, gdzie spodziewano si najwikszej liczby ludzi i sprztu, byo najspokojniej tylko cz kompanii zesza tam na brzeg w trakcie pierwszej godziny, czci pozostaych dwch w cigu nastpnych trzech godzin. Ale o godzinie 10.00, gdy na pla zaczli schodzi onierze 1 Batalionu 18 Puku, dodatkowo zjawiy si oddziay 115 Puku 29 Dywizji, ktre wyldoway nie tam, gdzie powinny, przez co Easy Red sta si jednym z najbardziej zatoczonych

sektorw play i przelano na nim najwicej krwi. O godzinie 10.00 przypyw osign niemal szczytowy punkt. Wszystkie zapory zostay zakryte wod. Dowdcy wikszych pywajcych jednostek desantowych bali si zblia do brzegu, poza tym mieli rozkaz dowdcy Desantowego Batalionu Morskiego, by trzymali si z dala od pla. Ale o cerowie 1 Batalionu 18 Puku musieli wykona rozkaz swoich dowdcw i rozpocz schodzenie na brzeg.

Pomidzy piechurami i marynarzami wybuchay zacieke ktnie. Sytuacja patowa zostaa przeamana okoo godziny 10.10, kiedy LCT 30 ruszya z pen szybkoci przez zapory, strzelajc ze wszystkich rodzajw broni. Ostrza kontynuowano po dotarciu do brzegu. Mniej wicej w tym samym czasie LCI 544 obijaa si o zapory; strzelano z niej do stanowisk karabinw maszynowych, znajdujcych si w uforty kowanym budynku.

Przekonao to pozostaych, e zapory mona pokona, i dodao odwagi pozostaym dowdcom odzi desantowych i am bii, ktrzy zaczli ulega daniom piechurw i ruszali do przodu. 12 W czasie tego ataku pomoc niszczycieli bya nieoceniona. Jak ju pisaem, pyway one w niewielkiej odlegoci i ostrzeliway nieprzyjaciela gdy tylko go zauwayy. W raporcie z akcji niszczyciela Harding napisano:
O [godzinie] 10.50

zaobserwowano ktrego

wrogi

bunkier, do

strzelano

naszych

oddziaw znajdujcych si na pnoc od wyjcia do Colleville, przez co operacja na play przecigaa si. Otworzono zniszczono ogie go, do bunkra i

wystrzeliwujc

trzydzieci pociskw.13

Admira Charles Cooke razem z generaem majorem Thomasem Handym ze sztabu generaa Marshalla w Departamencie Wojny znajdowa si na niszczycielu Harding. Cooke zapamita,

e gdy okrt zblia si do play, zobaczylimy LCT pync szybko naprzeciw wyjcia z play, strzelano z niej do Niemcw, zajmujcych pozycj w Colleville. Niemieckie baterie byy ukryte za ywopotami, strzelay celnie, LCT zostaa powanie trafiona. 14 Podobnie jak wiele innych. W raporcie marynarki wojennej, dotyczcym grup transportowych przewocych onierzy 18 Puku, wyszczeglniono dwadziecia dwie LCVP , dwie

LCI i cztery LCT jako stracone na play albo z powodu wpynicia na zaminowan zapor, albo z powodu tra enia przez wrog artyleri. Sierantowi Hymanowi Haasowi dopisao szczcie. LCT pynce po prawej i lewej stronie odzi, na ktrej si znajdowa, stany w ogniu. Tra y pod bezporedni ostrza karabinw maszynowych. Dookoa nich wybuchay pociski modzierzowe. Za nimi eksplodoway pociski

artyleryjskie. Jednak nam udao si wyldowa w miejscu, ktre wydawao si spokojne. Haas dowodzi samobienym dziaem przeciwlotniczym (M-15). Kiedy zjecha z LCT, woda sigaa mi do szyi. Kierowca, Bill Hendrix, trzyma gow tu nad powierzchni. Nie zatrzymalimy si. Jaki kretyn zacz si buntowa. Sierant Chester Gutowsky spojrza na niego i warkn: Ptak!! Zamknij si! Kiedy Haas dotar do

brzegu, ciko oddychaem z podekscytowania, rozgldaem si we wszystkich kierunkach, patrzyem, czekaem, obserwowaem. To byo bardzo denerwujce. Jednak natychmiast zacz si zastanawia nad sytuacj. Wyda Hendrixowi rozkaz cofnicia wozu do wody, a potem ustawienia M-15 w pozycji do strzau. Zaczli strzela z armaty 37 mm, celujc w bunkier stojcy po wschodniej stronie wyjcia E1. Trzy pierwsze pociski

upady za blisko. Skorygowa cel i nastpne dziesi pociskw tra o dokadnie w otwr bunkra. (Pniej tego dnia Haas podjecha do tego bunkra. Na parapecie lea niemiecki o cer, krew cieka mu z ust, byy to na pewno ostatnie chwile jego ycia. Podtrzymywa go inny niemiecki onierz, te ranny. McNeil podbieg do nas. Powiedzia: Haas, to twj bunkier. Zaparo mi dech w piersi. Strzelanie do kogo nieokrelonego to co innego, a

tu miaem przed sob niemieckiego o cera i rannego onierza, za ktrych rany odpowiadaem. Okropnie si poczuem, przeyem szok. 15) Majc takie wsparcie, 18 Puk zszed na brzeg, jednak nie obyo si bez strat i zamieszania, spowodowanych przez ldujcy jednoczenie, niezgodnie z planem, 115 Puk 29 Dywizji, ktry mia dokona desantu w sektorze Dog Red. Zamiast tego jednak zjawi si o godzinie 10.30 na Easy Red, niemal dosownie

wchodzc na plecy onierzom 18 Puku. Ludzie i sprzt wymieszali si, nastpiy opnienia, niemniej sektor Easy Red zyska wsparcie, ktre byo tam naprawd bardzo potrzebne. Gdy 18 Puk zszed na ld, o cerowie zorientowali si, e wczeniejszy rzut nie posun si jeszcze naprzd. W pukowym raporcie z akcji stwierdzono:
Kamienisty odcinek play peen by cignikw , i czogw , onierzy pojazdw , teren

buldoerw

pooony wyej wci znajdowa si w rkach Niemcw , ktrzy przyszpilili oddziay na dole plaa bya nadal pod silnym ostrzaem z karabinw maszynowych, modzierzy i artylerii wroga.16

Kapitan (pniej genera major) Al Smith by o cerem operacyjnym 1 Batalionu 16 Puku. Wyldowa w sektorze Easy Red o godzinie 7.45. Okoo czterystu pidziesiciu metrw od brzegu zdaem sobie spraw, e wpadlimy w tarapaty

wspomina. Im bliej brzegu, tym bardziej byem pewny, e ldowanie to zupena katastrofa. Zabici i ranni z pierwszego rzutu byli wszdzie. Nasze oddziay prawie w ogle nie strzelay. Z drugiej strony, Niemcy prowadzili z karabinw maszynowych, modzierzy i armat 88 mm tak silny ostrza, jakiego nigdy wczeniej nie widziaem. Tylko poowa batalionu Smitha dotara do kamienistego nasypu. Smith nawiza kontakt z generaem

brygady Willardem Wymanem, zastpc dowdcy dywizji. Wyman zapyta, czy onierze posuwaj si do przodu, zdobywajc drog, jak ich tego uczono w szkole piechoty. Tak, panie generale odpowiedzia krtko Smith. Strzelaj i posuwamy si. Smith ruszy ciek, ktr wczeniej tego ranka szed w gr zbocza kapitan Dawson z Kompanii G. Niedaleko szczytu miaem najprzyjemniejsze pi minut przerwy w mojej wojskowej

karierze. W czasie krtkiego postoju grupy, [kapitan] Hank [Hangsterfer, dowdca kompanii sztabowej] i ja odeszlimy na bok i zjedlimy jabka, ktre dali nam w mesie na okrcie. Mielimy take czas na yczek whisky, podarowanej mi przez drobn angielsk staruszk. Smith zaj stanowisko dowodzenia batalionu za poln drog[46]. Mniej wicej wtedy dodzwonili si do mnie z pukowego sztabu u podstawy zbocza. Pukownik [George] Taylor [dowdca 16

Puku] zapyta o nasz sytuacj i co moe zrobi, eby nam pomc. Powiedziaem, e mgby uy czogw im szybciej tym lepiej. Obieca, e zrobi wszystko, co bdzie moliwe. 17 Bya godzina 11.00. Taylor wyda rozkaz, by wszystkie dostpne czogi ruszyy do akcji i pojechay do wyjcia E3. Kapitan W.M. King odebra rozkaz. Pobieg wzdu play, przekazujc kadej napotkanej zaodze czogw, by kierowali si do wyjcia E-

3 i jechali w gr. Kiedy dobieg do ostatniego czogu, okazao si, e jego dowdca jest ranny. Przej wic dowodzenie. Wycofujc si z kamienistego nasypu, King poprowadzi maszyn na wschd, wymijajc wraki stojce na play. Pokona okoo dwustu metrw, kiedy najecha na min, ktra rozerwaa gsienic. Porzuci czog, doszed do wyjcia z play, gdzie okazao si, e z kilku czogw, ktre wyruszyy w kierunku E-3, dotary tylko trzy. Dwa

zostay tra one pociskami w czasie prby forsowania podjazdu; trzeci wycofa si. Wyjcie E-3 nie byo jeszcze otwarte.

Szeregowy Ray Moon ze 116 Puku niemal dokadnie w tym samym czasie wszed na szczyt zbocza. Spojrzaem za siebie na pla. Tego widoku nie da si zapomnie. Plaa bya idealn strzelnic dla kadego, kto mia karabin. Sceny rozgrywajce si poniej przypominay mi zagrod dla byda przy rzeni w Chicago i sam rzeni. Wida byo ludzi w wodzie i kulcych si wzdu wau. Niemal nikt si nie rusza; kucajcy onierze byli jak kaczki dla kadego snajpera i

obserwatorw z artylerii. 18 Ostrza play z modzierzy, dzia i karabinw maszynowych trwa przez cay czas. Sztabowi wyszego dowdztwa sektor Easy Red nadal wydawa si miejscem klski. Gerow meldowa Bradleyowi: O godzinie 11.00 sytuacja u wyj z sektora Easy Red nadal krytyczna. 352 Dywizja Piechoty [niemiecka] zidenty kowana [wtedy po raz pierwszy Bradley dowiedzia si, e jego ludzie walcz z 352 Dywizj, co

zostao przeoczone przez aliancki wywiad]. (...) Na plaach trwaj walki. 19 Na miejscu jednak sprawy przedstawiay si lepiej. Pukownik Talley z Wysunitej Grupy Rozpoznania zameldowa tu po godzinie 11.00: Przebija si w przyblieniu jeden pluton w gr pomidzy wyjciami E-1 i E-3 i w chwil pniej: onierze posuwaj si po zboczu za Easy Red, onierze uwaani za naszych na klifie. 20

Jednym z tych onierzy na kli e by kapitan Joe Dawson z Kompanii G. Najlepiej bdzie, gdy sam opowie o tym, jak si tam dosta: Przy ldowaniu zastaem totalny chaos, ludzi i sprzt stoczone na brzegu. Zaminowana plaa rozcigaa si po obu stronach cieki prowadzcej na prawo i w gr zbocza. Po zrobieniu wyrwy w zasiekach zebraem kompani u podna zbocza i poprowadziem obok ciaa onierza, ktry wszed na min, szukajc bezpiecznego

przejcia. W poowie drogi na szczyt spotkaem porucznika Spauldinga. Szedem dalej w gr zbocza. Poprosiem Spauldinga, eby mnie osania. Blisko szczytu bya niemal pionowa ciana. Pozwolio to Niemcom na ustawienie przy krawdzi caego arsenau. Z gniazda karabinu maszynowego zawzicie ostrzeliwano pla, sycha byo terkotanie karabinu i huk modzierzy, dochodzce ze szczytu. Rzuciem tam dwa granaty,

a kiedy wybuchy, karabin maszynowy ucich. Pomachaem do swoich ludzi i Spauldinga, eby szli jak najszybciej, a potem sam wszedem na szczyt, gdzie zobaczyem wroga wycofujcego si w kierunku wyjcia E-3, a take zabitych Niemcw w okopach. Z tego, co wiedziaem, do tamtej pory nikt nie przeama obrony wroga. Gdy tylko zjawili si moi ludzie, ruszylimy z miejsca, ostrzeliwujc wycofujcego si wroga i prc naprzd w

kierunku (...) obszaru poronitego drzewami, ktry sta si terenem walk na caej dugoci drogi do miasta. Opisujc w 1993 roku, jak sta si pierwszym Amerykaninem, ktry dotar na szczyt zbocza w tamtym rejonie, Dawson wskazywa, e po pierwsze wane byy tu same walki na play Omaha, miercionony ostrza nieosonitej play, gdzie obrona wroga znajdowaa si w wyjtkowo sprzyjajcej sytuacji, a my nie mielimy adnego bezporedniego

wsparcia ogniowego ze strony marynarki i czogw. Po drugie, jedynie kiepskim umiejtnociom strzelcw niemieckich zawdziczam to, e udao mi si przebiec przez odkryty teren, bo nie miaem szans na nawizanie walki z wrogiem, ktrego nawet nie widziaem a do chwili, gdy znalazem si w pobliu karabinu maszynowego. Po trzecie, szczliwie si zoyo, e udao mi si utrzyma kontrol nad moimi ludmi w czasie ldowania i wsplnego wchodzenia po

zboczu. Po czwarte, nasze bezporednie nawizanie walki z wrogiem spowodowao, e osabi on skoncentrowany ogie z broni rcznej, karabinw maszynowych i modzierzy, ktrymi ostrzeliwa pla znajdujc si poniej[47]. Podczas gdy Dawson szed w kierunku Colleville, Spaulding skrci w prawo (na zachd), zmierzajc do StLaurent. Poleci swoim ludziom rozproszy si na szeroko okoo trzystu metrw i i naprzd.

Natknli si na niemiecki karabin maszynowy, wspierany przez dwch onierzy ostrzeliwujcych pla z okopu. Kiedy sierant Streczyk tra w plecy onierza obsugujcego karabin maszynowy, pozostali poddali si. Spaulding przesucha jecw, jednak poniewa byli to rdzenni Niemcy, odmwili podania jakichkolwiek informacji. Razem z nimi grupa Spauldinga skierowaa si ku zachodowi. Znalelimy si wrd

zaroli, byo tam wiele sadw opowiada sierantowi Forrestowi Pogueowi z Wydziau Historycznego Wojsk Ldowych w czasie rozmowy w lutym 1945 roku. Przeszlimy przez dwa pola minowe. Nie straciem nikogo; nadal by przy nas anio str. Pluton z Kompanii E zbliy si do uforty kowanego stanowiska, znajdujcego si nad wyjciem E-1. Sierant Kenneth Peterson wystrzeli w nie z bazooki, ale nikt nie wyszed. Spaulding chcia ju

rusza do przodu, kiedy zauway schron typu tobruk. Razem z sierantem Streczykiem poszlimy, eby go sprawdzi. Odkrylimy schron podziemny. Sta tam modzierz 81 mm z mnstwem amunicji i stanowisko dla armaty 75 mm, skierowane na wyjcie E1. Schron by wycementowany, mia radiostacj, wspaniae miejsca do spania. Zabieralimy si wanie do wrzucenia granatu w otwr wentylacyjny, ale

Streczyk powiedzia Niech pan zaczeka chwil i puci trzy serie w d schodw. Potem wykrzykn po polsku i niemiecku, eby wychodzili. Czterech onierzy go posuchao. Wynieli ze sob dwch albo trzech rannych. Niemcy ukryci po przeciwnej stronie wyjcia z play zaczli strzela do plutonu Spauldinga. Amerykanie odpowiedzieli ogniem. Z amerykaskich niszczycieli rozpoczto wanie ostrzeliwanie wyjcia (byo okoo godziny 10.00).

Spaulding ruszy wzdu transzei, prowadzcych do krawdzi klifu nad pla. Znalelimy si za Niemcami, wic wykurzylimy czterech z okopu i dorwalimy trzynastu w transzejach. W tych ostatnich byy miny talerzowe, setki granatw, sporo karabinw maszynowych. Spaulding dokona inspekcji transzei. Powiedzia potem, e tam zrobiem gupi rzecz. Straci karabin w trakcie ldowania, podnis wic z ziemi niemiecki, jednak

po to tylko, eby si przekona, e nie wie, jak si nim posugiwa. Wymieni si z jakim onierzem na inny, ale nie sprawdzi tego karabinu. W transzejach, jak sam mwi, natknem si na szkopa i pocignem za cyngiel, ale nie odbezpieczyem broni. Signem do bezpiecznika i przesunem go, a on odpad. Uciekem i przebiegem jakie czterdzieci pi metrw. Na szczcie osania mnie sierant Peterson. Niemiec podnis rce do gry.

Nauczyo mnie to raz na zawsze sprawdza bro. Spaulding chcia wykorzysta niemiecki modzierz 81 mm, ale nikt z plutonu nie potra go obsugiwa. Tymczasem wysa wic osiemnastu jecw na pla pod stra dwch swoich ludzi. Powiedzia, eby przekazali Niemcw pierwszemu, ktry bdzie chcia si nimi zaj, i spytali, jaka jest lokalizacja reszty Kompanii E. Ostrza z morza zblia si coraz bardziej, tote Spaulding

rzuci ostatni ty granat sygnalizacyjny, by da zna amerykaskim niszczycielom, e zaj pozycj w umocnieniach. Dochodzia wtedy godzina 10.30. Do Spauldinga doczya grupa zoona z porucznika Hutcha i dziewiciu onierzy. Bardzo si ucieszyem na ich widok, powiedzia Spaulding Pogueowi. Hutch przynis wiadomo, e Spaulding powinien zmieni cel marszu z St-Laurent na Colleville, to znaczy i na wschd, zamiast

stara si pokona w poprzek wyjcie E-1. 21 Teren by paski, rosy tam sady jaboniowe i ywopoty. Bronia go jedna kompania Niemcw z 352 Dywizji. Walki przybray now form. Niemcy nie ostrzeliwali ju play z transzei na szczycie zbocza, zamiast tego ukrywali si w zarolach. Ich gwnym uzbrojeniem by przeraliwie skuteczny karabin maszynowy MG-42. Mieli otwarte pole ostrzau. Niedowiadczeni onierze z armii amerykaskiej mieli kopoty

ze zlokalizowaniem pozycji ogniowych wroga w terenie, na ktrym znajdowao si tyle dogodnych kryjwek, dodatkowo zadanie utrudniali im strzelajcy nie wiadomo skd snajperzy. Bez modzierzy, czogw i wsparcia artylerii, przy pozostawiajcej wiele do yczenia cznoci z niszczycielami, amerykaska piechota niemal nie bya w stanie posuwa si do przodu. Pluton z Kompanii C raz po raz natyka si na kolejne punkty obrony w okopach

przygotowanych przez Niemcw oraz stanowiska karabinw maszynowych wykopane w zarolach. W miar mijania przez Spauldinga i Hutcha takich stanowisk, pluton rozdziela si coraz bardziej, nastpowaa utrata kontroli nad onierzami. Nadal jednak mogli posuwa si naprzd i ostatecznie doczyli do kapitana Dawsona i Kompanii G. Dawson napotyka podobne trudnoci w drodze do Colleville. Szed na przodzie,

by dawa dobry przykad, jego rozkazy byy krtkie, proste, atwe do zrozumienia: Mwiem: onierze, tam jest wrg. Chodmy go dorwa. Kompania G przedzieraa si w odlegoci kilometra od Colleville. Dawson zatrzyma si przy ogromnym dbie. Powitaa nas tam z otwartymi ramionami bardzo mia Francuzka, powiedziaa: Witajcie we Francji. Dawson dotar do obrzey Colleville. Dominujcym budynkiem, jak we wszystkich

normandzkich wsiach, by koci, zbudowany z kamieni, z wysok wsk wie. Dawson powiedzia: Nie byo wtpliwoci, e w wiey siedzi obserwator artyleryjski. Pobieg do kocioa z sierantem i szeregowym. Trzech Niemcw znajdujcych si w kociele natychmiast zaczo do nas strzela. Szczliwym zbiegiem okolicznoci adnego z nas nie tra li. Jednak kiedy bieglimy przez koci, szeregowiec zgin, zastrzelony przez

obserwatora z wiey. Obrciem si i jednym strzaem zaatwiem go. Sierant wykoczy pozostaych Niemcw. W ten sposb zajlimy si przeciwnikiem z punktu obserwacyjnego. Kiedy Dawson wybiega z kocioa, strzeli do niego niemiecki onierz. Dawson odpowiedzia ogniem, ale wrg zdy wystrzeli jeszcze jedn kul, ktra tra a w jego karabin, roztrzaskujc kolb. Odamki wbiy si Dawsonowi w

rzepk kolanow i nog, przez co, jak powiedzia, kolano mi spucho i musiaem by ewakuowany nastpnego dnia. Za kocioem Kompania G napotkaa silny ogie, prowadzony przez ca niemieck kompani, ktra zajmowaa budynki w Colleville. Zbudowane z kamieni domy stay si pozycjami nie do zdobycia dla Amerykanw, uzbrojonych jedynie w bro rczn. Kompania G daa si wcign zgodnie z okreleniem

Dawsona w zaciek strzelanin i nie moga i dalej. 22 Byo tu po godzinie 12.00. Major William Washington, o cer operacyjny 2 Batalionu 16 Puku, zjawi si tam mniej wicej w tym samym czasie, co pluton Spauldinga. Washington utworzy stanowisko dowodzenia w rowie melioracyjnym, niedaleko na zachd od Colleville. Wysa pluton z Kompanii E na praw (poudniow) stron wsi. Grupa Spauldinga wyruszya

ze wsi i zostaa odseparowana od kompanii Dawsona. Niemcy szybko weszli w powsta luk; po czterdziestu minutach pluton Spauldinga znalaz si w okreniu. Dziao si to bardzo szybko. Spaulding zda sobie spraw, e zamiast atakowa, jest atakowany. Zaj obronne pozycje w rowach melioracyjnych. Kilka niemieckich druyn ruszyo w ich kierunku. Ludziom Spauldinga udao si zmusi wroga do odwrotu. Spaulding zauway

cznika z dowdztwa batalionu, biegncego z wiadomoci od majora Washingtona. Wspomina: Niemcy zaczli do niego strzela. Kiedy ju upad, wpakowali w niego jeszcze co najmniej sto kul z karabinu maszynowego. To byo straszne, ale my robilimy to samo, kiedy chcielimy zatrzyma ich cznika. Reszt dnia onierze Spauldinga spdzili w rowach, ograniczajc si do obrony. Gdy zapada noc, Spaulding mia w karabinie ostatnie

sze naboi; wikszo jego ludzi zaadowaa ostatnie magazynki. Pluton nadal tkwi w okreniu. Po wystrzeleniu amunicji poddali si. By to pierwszy pluton wzity do niewoli. Wczeniej wyeliminowa ze zbocza kilka stanowisk karabinw maszynowych i bunkier typu tobruk, znajdujcy si przy wyjciu E-1. W sumie wyldowao ich trzydziestu, gdy nasta zmierzch, dwch z nich nie yo, kilku byo rannych. Piciu onierzy z tego plutonu odznaczono

Distinguished Service Cross, wrczonych osobicie przez generaa Eisenhowera. Byli to: porucznik John Spaulding z Kentucky, sierant Philip Streczyk z New Jersey, szeregowy Richard Gallagher z Nowego Jorku, szeregowy George Bowen z Kentucky, sierant Kenneth Peterson z New Jersey. 23 Major Washington okopa si, spodziewa si bowiem gwnego kontrataku niemieckich czogw podobn sytuacj przey na Sycylii. Spdzilimy ca noc

na wciganiu armat przeciwpancernych 57 mm po zboczu, na linach przywizanych do dipw, wycigarek i czego si dao. Jednak o wicie 7 czerwca nie nastpi aden kontratak. To, co Washington zobaczy tu po wschodzie soca, byo jednak wystarczajco zaskakujce: dwch onierzy amerykaskich prowadzio w jego kierunku pidziesiciu niemieckich piechurw. Amerykanie okazali si szeregowcami, ktrzy wyldowali w zym miejscu i

zostali zapani przez wroga. Obaj byli polskiego pochodzenia; niemieccy onierze za Polakami, przymusowo wcielonymi do Wehrmachtu. Kiedy zapad zmrok, Amerykanie przekonali swoich ziomkw, by wsplnie ukryli si w krzakach i poddali o wicie. (Mona powiedzie, e Washingtonowi dopisao szczcie. Korespondent wojenny, Don Whitehead, zapyta go, w jaki sposb udao mu si przej przez pla. Washington tak

relacjonuje rozmow z dziennikarzem: Nie wiem, co mu powiedziaem, ale to dobrze wygldao w druku. Napisa, e to modlitwy mojej ony przeprowadziy mnie przez pla, modlitwy o mj bezpieczny powrt do domu. 24) *** Straty w sektorze Easy Red byy ogromne. Przed kocem dnia z Kompanii F 16 Puku zginli wszyscy o cerowie i poowa podo cerw. Straty w pozostaych plutonach

Kompanii E byy niemal rwnie due. Widok rzezi zostawi trwae lady w psychice o cera operacyjnego, kapitana Freda Halla. Swoj ustn relacj zakoczy on takimi sowami: Szlimy z on sektorem Eady Red w 1982 roku. Dopiero wtedy mogem tam wrci. 25 Spaulding walczy dalej w Europie Zachodniej. Nadal by dowdc porywajcym za sob onierzy i jak powiedzia Pogueowi w wywiadzie w 1945 roku

nabra w walce duego dowiadczenia, ktre przydaoby mu si wczeniej w D-Day. Stwierdzi, e jest szczciarzem. 26 Wikszo z tych, ktrzy przeyli walki w sektorze Easy Red, mieli potem sporo do opowiadania, a gwnie byy to historie zaczynajce si od sw Boe, dopisywao mi szczcie. Sierant John Ellery wspomina, e w trakcie walk pod Colleville miaem zamiar przej przez przerw w ywopocie, kiedy bransoletka identy kacyjna

na moim prawym nadgarstku zaczepia si o do grub ga. Cofnem si i pochyliem, eby j zama i uwolni rk. Tymczasem jaki onierz postanowi mnie wyprzedzi i wszed midzy krzaki. Kiedy tylko wystawi gow po drugiej stronie, dosta kul w twarz i martwy upad na mnie. Ellery zacz rozglda si w poszukiwaniu snajpera. Wycelowaem w niego. To by strza bez puda i zreszt jedyny, jaki oddaem w DDay.

Ellery poczu si godny. Pomyla, e chtnie zjadby jedno z jabek, ktre mia w chlebaku. Sign tam rk i odkryem, e zamiast jabek mam jabkowy mus. Wziem racj K. Bardzo mi smakowaa, wic postanowiem zje nastpn. Wydawao mi si, e nie poyj wystarczajco dugo, by zje cay zapas, dlatego uznaem, e nie ma sensu odmawia sobie przyjemnoci. 27 Widok Amerykanw znajdujcych si na szczycie

zbocza i Niemcw schodzcych w d z podniesionymi rkami dodawa odwagi onierzom na play i generaom na okrtach Ancon i Augusta. O godzinie 12.00 sektor Easy Red sta si wreszcie bezpiecznym miejscem. Ogie z niemieckich karabinw maszynowych na odcinku pomidzy wyjciami E-1 i E-3 usta zupenie dziki plutonom, ktre szy w gr zbocza i w miar wspinaczki eliminoway poszczeglne bunkry. Na plae paday

jeszcze pociski artyleryjskie i modzierzowe, ale nie byy ju tak celne jak wczeniej, poniewa wysunite niemieckie punkty naprowadzania ognia zostay w ogromnej wikszoci zdobyte lub zniszczone. Rozpoczo si ldowanie posikw, gwnie ze 115 Puku. 1 Batalion tego puku, znajdujcy si na LCVP , zszed na pla o godzinie 11.00, rami w rami lub tu za onierzami 18 Puku. Jednak o godzinie 12.00 pozostae dwa bataliony z 18

Puku nadal znajdoway si na odziach desantowych, czekajc na dotarcie do brzegu. Mina godzina od najwyszego poziomu przypywu i cofajce si fale mogy bardzo atwo osadzi LCI na mieliznach, dlatego postanowiono przenie onierzy na LCVP , ktre kursoway pomidzy odziami desantowymi a brzegiem. Niemcy zauwayli ten manewr i z dzia zaczli ostrzeliwa akwen przeadunku. LCI 490 nie moga zatrzyma adnej

LCVP , ale jej dowdca zauway LCM. Wzi na pokad swojej odzi niepotrzebny na play adunek materiaw wybuchowych z LCM, a wsadzi na jego miejsce onierzy, po czym natychmiast pozby si niebezpiecznego adunku wyrzucajc go za burt. 28 Szeregowy Eldon Wiehe by kierowc ciarwki baterii sztabowej 1 Dywizjonu Artylerii. LCT, na ktrej si znajdowa, wioza siedem piekielnie niebezpiecznych ciarwek, wyadowanych

amunicj, ktre zgodnie z planem miay zjecha na brzeg o godzinie 8.30. Mimo e dochodzia 11.30, nadal byli na morzu, poza zasigiem niemieckich dzia. Kiedy d wreszcie ruszya w stron brzegu, pynca obok LCT zostaa tra ona pociskiem 88 mm, dlatego dowdca zdecydowa zawrci i popyn w gb kanau La Manche. Po jakim czasie prba ldowania zostaa podjta ponownie, ale LCT znowu napotkaa silny ogie nieprzyjaciela i znowu cofna

si dalej od brzegu. O godzinie 12.00 podpyna do niej d patrolowa, a o cer kontrolujcy ruch krzykn przez megafon: Dowdca jednostki, kierujcie si do brzegu, dwa razy ju prbowalicie i dwa razy cofalicie, teraz jazda do przodu i nie wracajcie, a dokonacie rozadunku! Trwa ju odpyw, jednak poziom wody by nadal na tyle wysoki, e zakrywa zapory. Dookoa wybuchay pociski. Dowdca LCT zbliy si na odlego, na jak mia

zgodnie z planem podpyn tego dnia, jednak nadal daleko od brzegu i opuci ramp. Dowdca Wiehea zaprotestowa: Podrzu nas bliej! Wysiada! odpowiedzia marynarz. Pierwsza ciarwka zjechaa i natychmiast zatona, woda zakrya z atwoci wylot rury wydechowej. Podwie nas bliej! wrzeszcza porucznik do dowdcy odzi. Wysiada! Mam

rozadowa d i wraca na morze! krzykn tamten. Ciarwki zjeday jedna po drugiej i tony. Kierowcy wyskakiwali z nich, pompowali kamizelki ratunkowe i pynli do brzegu. Kiedy Wiehe wychodzi z wody, usysza gwizd nadlatujcego pocisku. Wskoczy do leja. Opowiada potem: Kiedy ten pocisk wybuch, wpadem w panik. Zaczem paka. Koledzy poprowadzili mnie za spalon d, gdzie wydawao mi si, e ryczaem cae godziny.

Pakaem, a zabrako mi ez. [W kocu] odzyskaem panowanie nad sob. Po lewej stronie Wiehea, przy wyjciu E-3, stay bunkry, z ktrych ostrzeliwano pla. Zobaczy dwa buldoery kierujce si w ich stron z opuszczonymi lemieszami. Spychajc przed sob piasek, buldoery dosownie zasypay bunkry, wyczajc je z akcji. W powrotnej drodze na pla jeden z tych buldoerw zosta bezporednio tra ony. Czowiek, ktry go prowadzi,

wylecia w powietrze rozerwany na kawaki. Wiehe i inni kierowcy z jego grupy pozbierali z play karabiny i stali si piechurami. Zaadowalimy bro i ruszylimy naprzd, opowiada Wiehe. Koczc sw ustn relacj, wspomnia o paczu i owiadczy: Od tamtej pory do dzisiaj nie uroniem nawet jednej zy. Dabym wszystko, by mc prawdziwie zapaka lub mia si do rozpuku. Cho boli mnie w rodku, nie potra okaza emocji, od

tamtego dnia tumi je w sobie. Nigdy mi si ju nie udao [ujawni uczu]. 29 O godzinie 12.00 Amerykanie z pukw: 16, 18, 115 i 116 schodzili na brzeg w sektorze Easy Red przez pi i p godziny. Nie uzyskali dostpu do wyjcia E3 (dokadnie na pnoc od Colleville). Ruch pojazdw nadal by zablokowany z powodu nieprawdopodobnego toku. Zabici i ranni leeli na play i za waem. Jednak to, co wygldao na

klsk, wcale ni nie byo. Chocia sytuacja przedstawiaa si niekorzystnie, poprawiaa si, zwaszcza przy E-1. Dziki Spauldingowi i Dawsonowi umocnienia na wschodniej stronie wyjcia z play zostay zdobyte; z bunkrw na zachodniej stronie nadal prowadzono ogie, ale wanie atakowali je onierze z Kompanii M 116 Puku. Buldoery wykopay drog przez lini wydm na wschd od wyjcia, w bliskiej od niego odlegoci, i przygotowyway

j do przejazdu pojazdw. Co najwaniejsze jednak, kompanie E, I i G z 16 Puku przeamay obron niemal dokadnie w poowie odlegoci pomidzy wyjciami E-1 i E-3 i zaatakoway Colleville. Po prawej stronie pi kompanii 116 Puku weszo na zbocze pomidzy D3 i E-1, podczas gdy po lewej stronie E-3 grupy zwiadowcze z trzech kompanii 16 Puku dokonay tego samego. O godzinie 13.09 Gerow mg zoy wreszcie Bradleyowi pomylny

meldunek: Oddziay uprzednio zatrzymane w sektorach Easy Red, Easy Green i Fox Red posuwaj si w gr zboczem za plaami. 30
Sytuacja na caej play bya nadal powana napisa pniej Bradley jednak nasze oddziay (...) posuway si wolno w gb ldu. (...) Porzuciem myl o wycofaniu si z play

Omaha.31

Genera Gerhardt,

major Charles dowdca 29

Dywizji, napisa pniej raport z D-Day zatytuowany Battle Lessons and Conclusions (Bitewne lekcje i wnioski). Podsumowa zyskane dowiadczenia w dwch zdaniach:
Powinno jakichkolwiek si meldunkw zabroni o klsce.

NIGDY NIE S PRAWDZIWE.32

Rozdzia 24 Walka o paskowy Vierville, St-Laurent i Colleville

John Raaen, dwudziestodwuletni kapitan z

5 Batalionu Rangersw, dowdca kompanii sztabowej, by synem o cera. Urodzi si w Fort Benning, ukoczy Akademi w West Point w styczniu 1943 roku. Kocha wojsko. Suy w armii czterdzieci lat, bra udzia w trzech wojnach. Przeszed na emerytur jako genera major. Koczc swoj ustn relacj z tamtych wydarze, powiedzia: Nie zmienibym nawet jednego dnia z mojej suby wojskowej. Byway ze dni, owszem, ale dziki nim dobre dni byy jeszcze

lepsze. 6 czerwca 1944 roku w trakcie kilku pocztkowych minut pierwszej w yciu prawdziwej walki, Raaen odebra wan lekcj: jeli da si przeraonemu czowiekowi co konkretnego do zrobienia, bdzie to miao cudowny wpyw na jego nerwy. Kiedy pniej tego ranka dobieg do podna zbocza w Vierville, nauczy si jeszcze wicej: nie ufaj za bardzo informacjom wywiadu, dopki nie zobaczysz wszystkiego na wasne oczy.

Gdy ogldalimy mapy i modele przestrzenne terenu Normandii wspomina Raaen widzielimy, e wszystkie pola s otoczone ywopotami. Oczywicie znalimy je jeszcze z Anglii. Podobnie jak waciwie wszyscy o cerowie biorcy udzia w inwazji, Raaen uwaa, e francuskie ywopoty bd podobne do angielskich niskie, zwarte, strzyone tak, eby myliwi gonicy lisa mogli je przeskakiwa, a jednoczenie, by stanowiy rodzaj potu. Na

zdjciach zrobionych z powietrza przez samolot rozpoznawczy nie wida byo wysokoci francuskich ywopotw. Raaen opowiada: Jak tylko dostalimy si z play na szczyt klifu, natychmiast zorientowalimy si, e francuskie ywopoty s inne. We Francji sadz je w niewielkich, usypanych z ziemi kopcach o wysokoci od pitnastu do trzydziestu centymetrw. Po wyroniciu s to gste krzaki, o mocnych i grubych gazkach, przez co

staj si bardzo solidnymi przeszkodami. Nie mona tak po prostu przedosta si przez nie. Trzeba najpierw jako si wspi, a na grze i tak okazywao si, e wszdzie dookoa s gazie, winorol, grube badyle, i nie wiedzie co jeszcze, skutecznie blokujce przejcie. Zwykle w ywopotach zostawiano pojedyncze przejcia, pozwalajce farmerom dociera na pastwiska do krw, jednak w D-Day byy one pilnowane przez karabiny

maszynowe[48]. Niemcy okopywali si za ywopotami wspomina Raaen instalowali tam stanowiska karabinw maszynowych, a potem wycinali niewielki otwr strzelniczy w krzakach, dziki czemu mieli doskonae pole ostrzau, a sami pozostawali znakomicie ukryci. Nie byo ich wida, kiedy strzelali. Zwykle Niemcy ustawiali karabiny maszynowe MG-42 w przeciwlegych rogach pl otoczonych ywopotami, dlatego mogli bra w

krzyowy ogie kadego, kto odway si wej na pola lub z nich wyj. W czasie pierwszej potyczki przy ywopotach Niemcy pozwolili wkroczy amerykaskiej jednostce na pole, a potem odcili jej odwrt. Ostatecznie jednak Jankesi opanowali sztuk walki wrd ywopotw. Wysadzali trotylem spore dziury w zwartej zielonej cianie lici i gazi, z dala od istniejcego przejcia, potem wjeda tam Sherman, z ktrego mona byo strzela pociskami

fosforowymi Niemcy bali si ich przeraliwie, Amerykanie za je uwielbiali do przeciwlegych ktw ywopotu. Albo te przyspawali stalowe grube prty (bdce wczeniej czciami zapr na play) na przodzie czogw, ktre zgarniay i wyryway krzaki, zapobiegajc w ten sposb podnoszeniu si przodu maszyn do gry, gdy wjeday na ywopot, i wystawianiu nie opancerzonego spodu jako atwego celu dla niemieckich

artylerzystw. Jednak te metody zostay dopracowane po paru tygodniach walk midzy ywopotami; 6 czerwca na szczycie zbocza czogi pojawiy si dopiero pod koniec dnia. Kiedy Raaen ustanowi swoje stanowisko dowodzenia na otwartym polu niedaleko Vierville, znalazo si ono pod ostrzaem artylerii. Mody kapitan szybko nauczy si kolejnej lekcji: Po piciu minutach artyleryjskiego ognia wiesz ju, kiedy musisz kucn i ukry si, a kiedy

nie. Mona byo przewidzie, gdzie upadnie pocisk tylko na podstawie jego gwizdu. Gdy mia upa okoo pidziesiciu metrw od nas, nie warto byo rzuca si na ziemi. Czowiek robi swoje. Oczywicie, jeli spodziewae si, e spadnie bliej, padae na ziemi i zaczynae si modli. Celem ataku 5 Batalionu Rangersw byo Pointe du Hoc. Oznaczao to konieczno przejcia przez Vierville, a potem w kierunku

zachodnim wzdu drogi rwnolegej do wybrzea. Jednak pukownik Schneider, byskawicznie podejmujcy decyzje w zalenoci od zmieniajcych si okolicznoci, nawet jeli oznaczao to zmian planu, wysa grup zwiadu z kompanii Raaena, eby idc w lewo (na wschd) nawizaa kontakt ze zwiadowcami podajcymi w gr w kierunku wyjcia z play przy Les Moulins. Raaen sam poprowadzi zwiad, posuwajc si rowami i zalanymi wod

drogami midzy ywopotami. Opowiada potem: Natknlimy si na grup zwiadu z 1 Dywizji [w rzeczywistoci bya z Kompanii K 116 Puku 29 Dywizji, doczonej na czas trwania D-Day do 1 Dywizji]. W jej skad wchodzi spadochroniarz ze sto pierwszej, ktry wyldowa w wodzie niedaleko play Omaha, a chopcy z 1 Dywizji wyowili go i od tamtej pory walczy razem z nimi. Poczenie si Amerykanw, podchodzcych

pod Vierville, z idcymi na StLaurent odcio Niemcw znajdujcych si na szczycie zbocza pomidzy plaami Dog Green i Easy Green, a take pomidzy szczytem a drog biegnc wzdu wybrzea. Raaen zauway, e kady rozsdny dowdca powinien prbowa przerzuci swoje oddziay z bronionych pla w gb ldu, gdzie mogyby walczy, zamiast przeczesywa teren i dostawa si do niewoli. Jednak Niemcy i Bataliony Wschodnie pilnowane przez

podo cerw pozostaway wierne doktrynie Fhrera i Rommla: utrzymywania si i walki. Raaen przypuszcza, e musieli wiedzie o wpadniciu w puapk, mimo to zostali w okopach i bunkrach. Podobnie dziao si dalej na zachd, niedaleko Colleville. 1 Porucznik Frerking z Wehrmachtu, przez cay ranek kierujcy ostrzaem play z armat, zosta w kocu wysadzony w powietrze razem ze swoim bunkrem. Dokonaa tego zaoga czogu

Sherman. Ostatnia wiadomo, jak wysa przed mierci, brzmiaa: Mocny ogie zaporowy z play. Kady pocisk tra a w cel. Wynosimy si std. Zwleka zbyt dugo. Dowodzona przez niego bateria nie miaa ju amunicji, a wikszo jego ludzi zgina podobnie jak on sam, prbujc ucieka. Pozostaym niemieckim bateriom take koczya si amunicja. Pukownik Ocker, dowdca artylerii 352 Dywizji, zatelefonowa do 1 Baterii, e ciarwka z

amunicj jest w drodze. Ju wyjechaa, twierdzi. Rzeczywicie jechaa, ale zostaa tra ona bezporednio pociskiem 355 mm, wystrzelonym z okrtu. Po wybuchu na miejscu niewiele byo do ogldania. 2 Wikszo Niemcw nie miaa pojcia, e przegrali t bitw. Wystrzelili wikszo dostpnej amunicji, mimo to nie powstrzymali ataku przeciwnika. Sprawy przybray dla nich zy obrt. Dysponujc ldowymi drogami

zaopatrzenia, Niemcy byli w stanie dowozi nieograniczone iloci amunicji do swoich dzia jak to robili w trakcie I wojny wiatowej. Tym razem jednak alianckie lotnictwo i marynarka zmieniy wybrzee Calvadosu w rodzaj wyspy, co oznaczao, e Niemcy znajdujcy si na linii frontu mogli walczy tylko tym, co posiadali, bez szansy na dozbrojenie. Tymczasem dla Amerykanw zaopatrzenie take powinno stanowi problem nie mieli bowiem portw i wszystko, poczwszy

od amunicji karabinowej po artyleryjsk i modzierzow, musiao dotrze przez wody kanau na brzeg. Okazao si jednak, e amerykaska bro i amunicja pyny cigym strumieniem, a Niemcy nie mogli nic na to poradzi. Pozostanie Niemcw na miejscu, gdy amerykaskie grupy zwiadowcze przenikny linie obrony, byo powanym bdem, ktry zadecydowa o ich porace. Co prawda, nadal dysponowali przewag: Niemcy znajdujcy si w punktach

obserwacyjnych na zboczu i na szczycie klifu mogli nadal kierowa ostrzaem pla przez artyleri i cigym ogniem broni maszynowej broni dostpu do wyj tak dugo, jak wystarczao amunicji, podczas gdy onierze w transzejach i bunkrach mogli bezporednio strzela do celw na plaach. Jednak cena tego bya zbyt wysoka. Zostajc na miejscu, Niemcy nie mogli przegrupowa si i przeprowadzi skoncentrowanego

kontrataku przeciwko druynom, plutonom i kompaniom, ktrym udao si wej na szczyt zbocza, uzbrojonym jedynie w bro rczn i bez wsparcia artylerii, karabinw maszynowych i modzierzy. Mogli nas wymie zwyk szczotk, powiedzia potem jeden z rangersw3. Jednak onierze Wehrmachtu zostali w umocnieniach, skd mogli nadal zabija Amerykanw, cho nie mieli szans na wygranie bitwy. Zapacili wysok cen za obsesj

Hitlera: obrony kadego metra jego imperium i obsesj Rommla: zatrzymania inwazji na play. Na wyynie Niemcy take prowadzili jedynie dziaania defensywne. Czciowo wynikao to z faktu, e ywopoty stwarzay wrcz znakomite warunki obrony, ale gwnie powodem byo to, e nie otrzymywali adnego wzmocnienia, chocia Amerykanie wysyali do walki kolejne rzuty jednostek piechoty. Alianci spodziewali si niemieckiego

natychmiastowego kontrataku w sile co najmniej batalionu, jednak Niemcy nie byli w stanie skierowa na pla Omaha w D-Day jednostki wikszej od kompanii. Zoyo si na to szereg przyczyn: byli zdezorientowani z powodu nieobecnoci wyszych stopniem o cerw, ich jednostki byy rozrzucone plutonami po maych osadach Normandii. Potrzebowali czasu na ich zgrupowanie, wikszo wojsk bya zalena od transportu, ponadto lotnictwo alianckie, ktre

cho zrobio niewiele, by wesprze wasn piechot, dokonao niesamowitych wyczynw, bombardujc mosty, skrzyowania i rejony zgrupowa w gbi ldu. Niemcy walczyli skutecznie, zadajc aliantom straty i w wikszoci utrzymujc si na pozycjach wrd ywopotw. Nie pozwalali Amerykanom zapuci si w gb ldu dalej ni na kilka kilometrw, ale znajdowali si w izolacji. Nie wiedzieli, co si dzieje w innych miejscach, byli

podzieleni na mae jednostki, ktrych zadaniem byo opnianie, nkanie i zatrzymywanie wroga, a nie wypieranie go z zajtego terenu. Kiedy Raaen nawiza kontakt z Kompani K 116 Puku, pukownik Schneider wysa pozostaych onierzy z 5 Batalionu Rangersw, by przeszli przez drog rwnoleg do wybrzea i obeszli Vierville od poudnia, a potem skierowali si ku Pointe du Hoc. Jednak kompanie znajdujce si na

przodzie zostay zatrzymane ogniem z karabinw maszynowych, ktre ukryte byy wrd ywopotw, znajdujcych si na poudnie od drogi. Schneider trzykrotnie prbowa obej niemieckie pozycje, jednak za kadym razem natra a na nowe punkty obrony. Szeregowy Donald Nelson tak to wspomina: Natknlimy si na najbardziej zawzit band Niemcw, jak mona sobie wyobrazi. Przyszpilili nas do ziemi i naprawd nie

moglimy si ruszy. Zjawi si pukownik Schneider i chcia wiedzie, na czym polega problem. Snajperzy wyjani Nelson. Nie moecie ich dorwa? zapyta Schneider. Nie, panie pukowniku, nie moemy ich nawet wypatrzy powiedzia Nelson. Schneider zdj hem, podnis kij, zatkn na nim hem i wysun nad krzaki. W chwili, gdy hem znalaz si ponad ywopotem,

snajperzy zaczli do niego strzela. W ten sposb namierzylimy kilku z nich, wspomina Nelson. Nelson znajdowa si na samym przodzie linii frontu. Chcia wicej zobaczy, wic razem z koleg, jak opowiada, podczogalimy si do tego ywopotu, zdjlimy hemy i wypatrzylimy przed nami piciu Niemcw z karabinem maszynowym. Leelimy naprawd cicho i obserwowalimy ich. Byli od nas oddaleni o okoo szeciu

metrw. Karabin by gotw do strzau. Zamachnem si i rzuciem granat w ich stanowisko. Po eksplozji zalega cisza. Kolega trci mnie lekko w stop, odpowiedziaem tym samym. Osaniaem go, gdy podszed do nich i obraca ich, eby sprawdzi, czy wszyscy nie yj. Nie yli.4 Kiedy rangersi rozszerzali teren swoich dziaa w kierunku na poudnie, prbujc obej Vierville, Kompania C 116 Puku przesza przez osad, nie

napotykajc adnego oporu. Doczya do niej Kompania B rangersw; poczone siy ruszyy na zachd, wzdu drogi rwnolegej do wybrzea, w stron Pointe du Hoc. Okoo piciuset metrw za Vierville zatrzyma ich ogie z karabinu maszynowego zza ywopotu. Przez nastpne kilka godzin Amerykanie starali si obej to niemieckie stanowisko ogniowe, ale wpadali jedynie na inne. Wszystkie otwarte przestrzenie byy pod ostrzaem Niemcw w zasigu

dwustu-trzystu metrw. Najtrudniejsze dla Amerykanw byo utrzymanie tempa posuwania si. To zawsze jest problemem atakujcych. Na play Omaha ludzie w sposb naturalny uwaali, e odnieli zwycistwo i wykonali zadanie na ten dzie tylko dlatego, e wydostali si z pieka, jakie tam panowao, na stosunkowo spokojne tereny pooone wyej. Dodatkowo sytuacj pogarszao zmczenie. Co wicej jak w przypadku spadochroniarzy

za pla Utah gdy onierze docierali do jakiej wioski, zyskiwali atwy i natychmiastowy dostp do wina. Sierant William Lewis ze 116 Puku wspomina, jak spdzi popoudnie D-Day, prbujc zorganizowa si jako pod Vierville. Wyzwoliem z rk nieprzyjaciela duy dzban wina i wszyscy si napilimy. 5 (Mieszkacy Vierville byli przeraeni i nic w tym dziwnego. Pierre i Jacqueline Piprelowie postanowili

ucieka na poudnie. W drodze zauwayli jakich onierzy, skradajcych si za ywopotem. Pierre Piprel powiedzia potem, e trudno byo zgadn, kim byli, bo nie znalimy mundurw alianckich. Kiedy podeszli bliej, zapytaem ich, czy s Anglikami. A oni odpowiedzieli, e nie, s Amerykanami. Widzc paczki lucky strikew, wiedzielimy, e jestemy bezpieczni. Pozwolili nam i dalej. 6) Brak radiostacji, niedostateczna koordynacja

dziaa jednostek, a take uksztatowanie terenu powodoway, e nie mona byo utrzyma tempa posuwania si na zachd od Vierville. Przy wchodzeniu na zbocze pojedynczy ludzie mogli stanowi przykad i pocign za sob innych, wrd ywopotw jednak najodwaniejsi, ktrzy forowali si na czoo, wystawiali si na ogie nieprzyjaciela i ginli. Kapral Gale Beccue, rangers, wspomina: Obserwowali nas przez cae

popoudnie. Gdy szed jeden czowiek, ciga na siebie ogie snajpera, ale kiedy poruszaa si grupa, to ostrzeliwaa ich artyleria i modzierze. Umocnilimy pozycje, ale poza Vierville moglimy dostrzec Niemcw jedynie przelotnie. 7 Ci, co szli przed innymi, w trakcie wspinaczki po zboczu byli w znacznie lepszej sytuacji od tych, ktrzy prbowali przewodzi ju na grze. onierze schowani za waem wiedzieli doskonale, e pozostanie w tym miejscu to

pewna mier, a jednoczenie zdawali sobie spraw, e nie mog si wycofa, e jedyn szans na przeycie jest dla nich podanie ladem posuwajcych si do przodu grup. Ju na szczycie stosunkowo bezpieczn kryjwk byy ywopoty wystarczyo przykucn za ktrym z nich, ale nie wolno byo si rusza. Izolacja miaa spory wpyw na osabienie tempa ataku wielu onierzy dochodzio bowiem do wniosku, e ich grupy s zdane wycznie na

siebie, co zreszt w wielu przypadkach byo prawd. Szeregowy Harry Parley ze 116 Puku mwi: Poczwszy od poudnia do koca dnia, nie potra przypomnie sobie chronologicznie, co si ze mn dziao. Druga poowa dnia to mieszanina wspomnie o bieganiu, walce i ukrywaniu si. Poruszalimy si niczym niewielka banda wyjtych spod prawa, przez wikszo czasu nie wiedzielimy, gdzie jestemy, czsto napotykalimy grupki podobne do naszej, czylimy si i

rozdzielalimy w zalenoci od sytuacji, zawsze pytalimy o wieci o naszych kompaniach czy batalionach. Parley opowiedzia o incydencie, jaki przydarzy mu si wczesnym popoudniem. Szed wzdu drogi, kiedy usysza charakterystyczny klekot pojazdu gsienicowego, a potem huk niemieckiego dziaa. Przeraziem si, zawrciem biegiem i skoczyem do przydronego rowu. Zastaem w nim starego sieranta z 1 Dywizji, ktry lea na jednym boku,

zupenie jak kto odpoczywajcy na so e. Wrzasnem do niego: To czog! Co my teraz, do cholery, zrobimy? Sierant, weteran walk w Afryce Pnocnej i na Sycylii, popatrzy spokojnie na Parleya przez kilka sekund, a potem z twarz pokerzysty powiedzia: Spokojnie, may, moe pojedzie dalej. Mia racj, czog pojecha dalej. 8 Pukownik Canham, dowdca 116 Puku, wyruszy z Vierville okoo 12.00

zmierza do zamku Vaumicel, p kilometra na poudnie od wioski, gdzie zamierza zaoy stanowisko dowodzenia. W trakcie przejcia jego grupa sztabowa (trzech lub czterech o cerw i paru onierzy) zostaa odcita za ywopotem, nieopodal zamku, przez ogie karabinu maszynowego. Zjawi si niespodziewanie szeregowy Carl Weast z plutonem rangersw. Na rozkaz Canhama zostali wart jego stanowiska dowodzenia. Zamek by peen Niemcw.

Na drodze pojawi si niemiecki motocyklista. Rangersi zastrzelili go, a potem zajli wysunite stanowiska wok zamku. Weast widzia, jak pluton niemieckich onierzy wychodzi stamtd i formuje kolumn przy dwukoowym konnym powozie z rannym w rodku. Niemcy nie wiedzieli o obecnoci Amerykanw; mieli karabiny przewieszone przez ramiona. Prowadzili ten powz ze sob, dwch onierzy go cigno, dwch pchao.

Czekalimy, a znajd si naprawd blisko, w odlegoci moe dziesiciu metrw, a wtedy wyszlimy na drog i wzilimy ich na cel. Natychmiast si poddali. Niby wszystko poszo dobrze, ale co mielimy, do cholery, zrobi w naszej sytuacji z dwudziestoma picioma jecami? Zostawilimy ich w sadzie pod stra jednego onierza i prbowalimy przesuchiwa. Do licha, to nie byli Niemcy! Wgrzy, Rumuni, Rosjanie, ale nie Niemcy! Znalaz si wrd

nich niemiecki podo cer, w rednim wieku, wyglda przy tym, jakby gotw by zrobi wszystko, byle tylko nie walczy. By zadowolony jak jasna cholera, e dosta si do niewoli, obawia si jednak niemieckiego kontrataku, ale oczywicie nie tak bardzo, jak my. Sytuacja stawaa si bardzo, bardzo kiepska. Pukownik Canham, ktry mia obsadzi okoo tysica piciuset metrw linii frontu, dysponowa jedynie trzydziestoma picioma

ludmi, a spodziewa si ataku niemieckich czogw. Czowieku, mwimy o fatalnym stanie ducha. W miar upywu popoudnia rangersi zaczli rozwaa rozstrzelanie jecw, ale Weast zwrci im uwag e to nie tylko niezgodne z prawem i niemoralne, ale gupie. Kiedy zapada zmierzch, jak wspomina Weast, kazalimy im pooy si bardzo blisko siebie, na kocu rzdu postawilimy jednego czowieka z Browningiem i

dalimy im do zrozumienia, e kiedy zapadnie zmrok, nie bdziemy widzieli, ale na pewno bdziemy ich syszeli, wic jeli ktry si ruszy, wszystkich zastrzelimy. Leeli tam przez ca noc i wierz mi, to byli naprawd cisi wrogowie. 9 O godzinie 14.00 porucznik Jay Meha ey znajdowa si na obrzeach Vierville. Straci jednego onierza, ktry zosta zabity przez snajpera, gdy prbowa przej przez przerw w ywopocie. Niemal w tej

samej chwili drog nadszed rangers prowadzcy omiu niemieckich jecw. Meha ey ustawi ich w rzdzie przy przerwie, kaza im pooy rce na hemach i maszerowa, a potem poleci swoim ludziom, by szybko przebiegli za Niemcami. Nie mielimy czasu na zawracanie sobie gowy jecami, powiedzia. Kiedy znalaz si ju z onierzami w bezpiecznym miejscu, kaza Niemcom i dalej, zej po zboczu i poszuka kogo, kto mgby ich wzi do

niewoli. 10 Pukownik Canham znalaz si w zupenej izolacji. Jedyna radiostacja, ktr dysponowa, naleaa do o cera cznikowego z 743 Batalionu Czogw, ale nawet on nie mg skontaktowa si z zaogami czogw nadal bdcych na play. Wprawdzie pukownik otrzyma niewielk pomoc od marynarki, ale chyba nie bya ona a tak bardzo potrzebna. O godzinie 13.50 sygnalista z LCI 538, ktra bya na Dog Green, przekaza na pokad

niszczyciela Harding nastpujc wiadomo: Wiea kocioa jest punktem obserwacyjnym nieprzyjaciela, moecie j zniszczy?. Z Hardinga odpowiedziano: O ktry koci chodzi? W Vierville. Na pewno nie chodzi o koci w Colleville? Na pewno. W Vierville. Harding poczy si z dowdc Wysunitej Grupy Operacyjnej O i zgosi prob

z LCI. Odpowied nadesza pi minut pniej, wyraono zgod na ostrza kocioa przez jedn minut. W raporcie Hardinga napisano: O [godzinie] 14.13 otworzono ogie z odlegoci dwch tysicy dziewiciuset metrw i kompletnie zniszczono koci. Wystrzelono czterdzieci pociskw, z ktrych kady trafi w cel. Ten incydent by typowy dla sposobu dziaania aliantw nie tylko w D-Day, ale take dla pniejszych walk

toczonych we Francji. Za kadym razem, gdy Amerykanie dostawali si pod ostrza artyleryjski, byli przekonani, e Niemcy wykorzystywali wiee kociow jako punkty obserwacyjne do kierowania ogniem, dlatego burzyli je za pomoc wasnej artylerii. Czasami mieli racj, rzeczywicie znajdoway si tam punkty obserwacyjne, czsto jednak nie bya to prawda. W wyniku takich dziaa po inwazji zostao bardzo niewiele kocielnych

wie. W przypadku Vierville osada znajdowaa si ju w rkach Amerykanw (o czym nie wiedziano na LCI 538 ani na Hardingu) i aden z obecnych tam onierzy nie uwaa wiey za punkt obserwacyjny. Dowdca Hardinga utrzymywa, e jeden z o cerw potwierdzi, e w kociele byy cztery nieprzyjacielskie stanowiska karabinw maszynowych, ktre zostay zupenie zniszczone. Przekonanie zaogi

Hardinga, e wszystkie pociski tra y w cel, zostao podwaone przez mera Vierville, Michela Hardelaya, ktry twierdzi, e pierwszy pocisk tra w jego dom, burzc cian na pitrze. Drugi tra w piekarni, zabijajc suc i dziecko piekarza. Kolejne pociski uderzyy wok kocioa i w sam koci. Od ognia z morza ucierpieli take amerykascy onierze. 12 Podobne sprzecznoci w relacjach bezporednich uczestnikw, typowe do dzi

dla wiadkw wypadkw drogowych, byy powszechne w czasie wojny. Gdy chodzi o toczone w D-Day walki o Vierville, St-Laurent i Colleville mae grupy onierzy nie wiedziay, co dzieje si dookoa, brak byo cznoci radiowej lub innego kontaktu, kada jednostka toczya wasn bitw. Kiedy dziaa amerykaskich niszczycieli naprowadzali obserwatorzy, ich celno bya zabjcza. Szeregowy Slaughter ze 116 Puku widzia Satterlee we

wspaniaej akcji. Slaughter znajdowa si przy wyjciu z play wiodcym do Vierville. Dostrzeg sieranta Williama Presleya, prowadzcego niewielk grup onierzy. Presley mia sto dziewidziesit dwa centymetry wzrostu, way ponad sto cztery kilogramy i by, jak okreli to Slaughter, uosobieniem sieranta, szorstki z wygldu, nieskazitelnie ubrany, obdarzony grzmicym gosem. W niewielkiej odlegoci

przed Presleyem lea twarz do ziemi zabity obserwator z marynarki, radiostacj nadal mia na ramieniu. Presley obserwowa niemieck bateri modzierzy 105 mm, Nebelwerfer, prowadzc ostrza z odlegoci kilkuset metrw przed nim. Pociski czyniy pieko na ziemi ldujcym wanie na play kolejnym rzutom desantu. Presley sign po radiostacj i poczy si z Satterlee. Powiedzia, e widzi cel, i poda wsprzdne. Satterlee da ognia, ale chybi. Presley

przekaza skorygowane wsprzdne; nastpny pocisk, kolejna korekta, a potem Presley zawoa: Walcie miao! Obserwujcy to Slaughter wspomina: Usyszelimy salw: Bum-ba-ba-bum-baba-bum! Wkrtce pociski nadleciay z gwizdem, kierujc si na niemieckich gnbicieli. Ker-um-um-kerum-um-um! Ker-um-umker-um-um-um! Ziemia zadraa nam pod stopami. Wybuchajce pociski zryy teren, niektre nawet zbyt

blisko naszych pozycji. Ostrza wyczy z akcji Nebelwerfer, a Presleyowi przynis odznaczenie Distinguished Service Cross. Wkrtce potem Slaughter zobaczy po raz pierwszy jeca wojennego. Niemiec by przesuchiwany przez amerykaskiego o cera mwicego po niemiecku, ktry uzbrojony by w karabin. Pojmany klcza z rkami na karku. Amerykanin chcia pozna lokalizacj pl minowych. Niemiec powtarza jedynie swoje imi, nazwisko,

stopie i numer. Gdzie s te cholerne pola minowe?!, krzycza o cer. Jeniec powtarza swoje dane z aroganckim wyrazem twarzy. Amerykanin strzeli mu midzy kolana. Niemiec skrzywi si, wskaza na swoje krocze i powiedzia Nix hier (nie tutaj). Wskaza na gow i doda: Hier! (tutaj). Prowadzcy przesuchanie o cer zrezygnowa i kaza odprowadzi jeca. Slaughter powiedzia pniej: To przekonao mnie, e walczylimy z najlepszymi

onierzami. 13 Kiedy zapadaa noc, okolice Vierville byy najsabsz czci przyczka, napisano w o cjalnej historii armii. 14 5 Batalion Rangersw, jednostki 1 Batalionu 116 Puku Piechoty, wzmocnione przez kilku saperw, utrzymyway pozycje obronne na zachd i poudniowy zachd od wsi. Wiele grup znalazo si w okreniu. (Jednemu plutonowi rangersw udao si w niepojty sposb

dotrze do Pointe du Hoc bez potyczki z wrogiem.) czno bya albo bardzo saba, albo w ogle nie istniaa. Sektory Dog Green, Red i White nadal znajdoway si pod silnym ostrzaem artyleryjskim wroga. Po godzinie 12.00 podjto jedynie kilka prb ldowania, co oznaczao, e z pomoc przybyo niewielu onierzy. Porucznik Francis Dawson, rangers, dosuy si ju Distinguished Service Cross za wyprowadzenie onierzy z play. Kiedy dotar do

Vierville, razem ze swoj jednostk zosta zatrzymany przez ogie z karabinu maszynowego, usytuowanego w zachodniej czci wsi. Nie udao nam si go zaatwi, dlatego wycofalimy si i wrcilimy na drog prowadzc do Vierville, prbujc go obej. Ale zapada noc, a my bylimy niedaleko od Vierville. [Dlatego] okopalimy si. 15 Inni przeyli podobne sytuacje. Porucznik Meha ey przeszed przez Vierville pnym popoudniem, a potem

zatrzyma si. Na prawej ance mielimy kana La Manche, na lewej nasze wysunite posterunki. Zajlimy tam pozycj na reszt D-Day. Bylimy okoo ptora kilometra od miejsca ldowania. 16 Szeregowy Paul Calvert ze 116 Puku, po opisaniu drogi do Vierville, jak przesza jego kompania, powiedzia: Pod koniec dnia nasza grupa bya kompletnie zdezorganizowana, zmczona i pozbawiona chci do walki. onierze byli rozproszeni po

terenie cigncym si od zdobytych niemieckich pozycji wok Vierville po stanowisko dowodzenia pukownika Canhama. 17 Ale Niemcy take byli wyczerpani, pozbawieni ducha walki, zdezorganizowani i niezdolni do przeprowadzenia kontrataku. Niemieccy snajperzy i obsugi karabinw maszynowych mogli zza ywopotw opnia i nka Amerykanw, mogli ich nawet zatrzyma, ale nie byli w stanie zepchn ze zbocza

rangersw i onierzy ze 116 Puku. Vierville nie byo bronione przez Niemcw. Jednak w StLaurent stacjonowaa kompania piechoty 352 Dywizji. Niemcy okopali si, kontrolujc wyej pooone wyjcie z play przy Les Moulins. Zajli pozycje po obu stronach drogi odchodzcej od wyjcia, pilnowali te gwnych skrzyowa na zachodnim obrzeu wsi. Major Sidney Bingham, dowdca 2 Batalionu 116 Puku, przeprowadzi atak na

niemieckie pozycje, jednak od razu zosta zatrzymany przez ogie z karabinw maszynowych, ktrych jego onierze nie potra li zlokalizowa. Po poudniu onierze amerykascy, znajdujcy si w St-Laurent, otrzymali pomoc 115 Puku 29 Dywizji. 115 Puk wyldowa przy wyjciu E-1 tu przed godzin 12.00, jednak wiele godzin zajo onierzom oczyszczenie play i przystpienie do ataku na StLaurent od pnocnego

zachodu. Posuwanie si opniay miny i krca pogoska, e amerykaskie wykrywacze nie s w stanie zlokalizowa niemieckich min i dlatego przejcia oznaczone bia tam nie s bezpieczne. Niemieccy snajperzy, strzelajcy ze zbocza, take przyczynili si do opnienia, powodujc straty w ludziach. Posuwalimy si wolno i ostronie, czciowo z powodu nieznajomoci sytuacji, wspomina sierant Charles Zarfass. St-Laurent

ley w odlegoci okoo kilometra od play, jednak 2 Batalion 115 Puku przystpi do ataku na t osad dopiero pnym popoudniem, podczas gdy 1 Batalion nie osign wyznaczonych celw, znajdujcych si na poudnie od St-Laurent przed godzin 18.00. 18 Szeregowy John Hooper dotar w poblie St-Laurent wczesnym popoudniem. Skradajc si do przodu, bardzo ostronie i uwanie, nadepnem na Skaczc Betty. Wyleciaa w gr, a ja

padem na ziemi, spodziewajc si, e rozerwie mnie na kawaki. Spada, nie wybuchajc niewypa. Wyczerpany do cna, leaem tam, zastanawiajc si, czy wojna potrwa jeszcze duej.

Hooper podnis si i ruszy naprzd, ale wkrtce zatrzyma go ogie z karabinu maszynowego, ukrytego wrd drzew. Amerykanie odpowiedzieli ogniem. Zapasy amunicji malay w zastraszajcym tempie. Porucznik w okularach, z karabinem M-1, poleci Hooperowi, eby go osania mia zamiar wspi si na drzewo i dorwa tych drani. To nie jest najlepszy pomys, poruczniku, powiedzia Hooper. Porucznik spojrza na niego, odwrci

si, wszed na drzewo, znalaz dobre miejsce do strzau i wystrzeli trzy razy. A potem spad na ziemi, krzyczc: O mj Boe, dostaem! Hooper razem z koleg zacignli go za ywopot. Dosta w pier. Wezwali sanitariusza, ktry wstrzykn mu morfin. Co za strata! skomentowa Hooper do kolegi. Na wyksztacenie tego gocia wydali tyle pienidzy, a on prbuje zachowywa si niczym sierant York. Nie przetrwa

nawet dnia. Co za okropna strata. Porucznik umar wieczorem. 19 Pnym popoudniem wyjcie E-1 zostao otworzone dla pojazdw gsienicowych. O godzinie 20.00 major Bingham wysa cznika z prob o wsparcie czogw w czasie ataku na St-Laurent. Przyjechay trzy z 741 Batalionu Czogw. Zniszczyy stanowiska snajperskie i gniazda karabinw maszynowych w okolicy. Jednak kiedy piechota rozpocza atak, zacz si

ostrza pociskami 127 mm z amerykaskich niszczycieli. Podobnie jak w Vierville, jednostki pod St-Laurent nie miay cznoci z marynark. Pociski z niszczycieli zgarny krwawe niwo take wrd amerykaskiej piechoty. Kiedy usta ostrza z morza, walki o St-Laurent nasiliy si. Piechurzy schowani za rogami domw wrzucali granaty w okna, kopniakami rozbijali drzwi i strzelali do rodka z Browningw i karabinw maszynowych. Niemcy

wykorzystywali przewag, jak zapewniay im uforty kowane domy z kamienia, i walczyli zaciekle. W samym rodku tej ulicznej walki kilku onierzy 115 Puku przerazi widok podpukownika Williama War elda, dowdcy 2 Batalionu, ktry siedzia jakby nigdy nic na krawniku, z nogami wycignitymi na ulicy, i rzuca kamykami w skulonego psa. Inny, co najmniej dziwny widok: genera Gerhardt, ktry zszed na brzeg pnym

popoudniem i wyznaczy stanowisko dowodzenia 29 Dywizji w kamienioomie w pobliu drogi do Vierville. Nie bardzo mg si zorientowa w losach swoich pukw, znajdujcych si na przodzie, widzia jednak dugi szereg ludzi wlokcych si wyjciem z play. Zauway onierza, ktry w marszu jad pomaracz, a gdy skoczy, wyrzuci skrk. Gerhardt nagle porzuci mapy, ktre studiowa, i z prawdziw furi obsztorcowa podkomendnego za miecenie. 20

Nim zapada noc, jednostki 29 Dywizji zajy pozycje na pnoc, wschd i poudnie od St-Laurent oraz cz osady. Pododdziay piciu batalionw przez cae popoudnie walczyy na obszarze o powierzchni okoo dwch kilometrw kwadratowych, bronionego jedynie przez pojedyncz niemieck kompani. To wiele mwio o niemieckich obrocach pokazywao take, jak doskonae pozycje obronne zapewniay ywopoty, kamienne domy i wskie

uliczki, a take jak trudno byo piechocie bez wsparcia artylerii, czogw lub modzierzy atakowa w czasie II wojny wiatowej. Chocia Niemcy dobrze sobie radzili, a Amerykanie nie osignli zamierzonych celw, przewidywania na dzie nastpny byy zdecydowanie niekorzystne dla Niemcw. Amerykaskie oddziay otrzymyway posiki i dostawy zaopatrzenia przysyane z play, zjawiy si te pojazdy, do tej pory czekajce na przejazd przez

wyjcia i wczenie si do akcji. Niemcy na brzegu byli za okreni, nie mieli nadziei na posiki, a dodatkowo przeciwnik znacznie przewysza ich liczebnie. W Colleville, podobnie jak w dwch pozostaych miejscowociach, po poudniu wywizay si niewielkie walki. Amerykaskie jednostki posuway si do przodu w mniejszym lub wikszym stopniu na olep, a skoordynowanie ich dziaa byo niemoliwe. Kapitan Joe Dawson doprowadzi tamtego

popoudnia swoich onierzy z Kompanii G 16 Puku 1 Dywizji na zachodni kraniec Colleville, jednak po zajciu kilku budynkw nie by w stanie i dalej z powodu straszliwego wydarzenia. Dawson opowiada: Marynarka otrzymaa wczeniej rozkaz ostrzelania Colleville, gdy tylko pozwoli na to widoczno. W wyniku kurzawy powstaej w czasie walk, kiedy dym i piach pokryway niebo i ca okolic, obserwacja bya w zasadzie niemoliwa.

Niemniej pnym popoudniem nasza marynarka postanowia wykona polecenie i zrwna Colleville z ziemi w czasie, gdy mymy si tam znajdowali. Stracilimy szedziesiciu czterech ludzi, zabitych przez pociski marynarki, ktra zmiota miasto z powierzchni ziemi. To bya najwiksza tragedia, jaka nas dotkna w DDay. 21 W ostrzale uczestniczy take Harding. W raporcie z akcji okrtu napisano: O

18.45 otrzymano rozkaz od dowdcy Zgrupowania Si Morskich, by ostrzeliwa koci w Colleville przez dwie minuty, z odlegoci okoo trzech tysicy dwustu metrw, co zostao wykonane. O 18.57 ogie przerwano, koci powanie uszkodzony, wystrzelono siedemdziesit trzy pociski. O 19.35 ponownie otrzymano rozkaz od dowdcy Zgrupowania Si Morskich, by jeszcze raz ostrzela przez dwie minuty koci w Colleville i okolice.

O 19.37 otworzono znowu ogie do tego samego celu, z odlegoci tym razem okoo trzech i p tysica metrw, liczne pociski tra y w cel i okolic. Wystrzelono szedziesit pociskw. Uwaa si, e koci by wykorzystywany jako punkt obserwacyjny do kierowania ogniem modzierzy, poniewa plaa bya w tym czasie bez wtpienia ostrzeliwana z gbi ldu. 22 Dowdca Zgrupowania Si Morskich dziaa na podstawie domysw; straty, jakie na

skutek tak zwanego przyjacielskiego ognia ponis Dawson i inne kompanie, znajdujce si w Vierville i StLaurent, byy skutkiem zupenego braku cznoci radiowej pomidzy onierzami na wyej pooonym terenie a okrtami pywajcymi po wodach kanau La Manche. Pomidzy godzin 11.00 a 14.00 18 Puk wyldowa naprzeciw wyjcia z play E-1 i ruszy zboczem, by doczy do jednostek walczcych w okolicach Colleville. 2

Batalion przeszed obok Dawsona od zachodu i zaj pozycje w odlegoci p kilometra na poudniowy wschd od osady. 1 Batalion natkn si na dwa niemieckie plutony, zajmujce transzeje niedaleko wejcia do E-1, w kocu jednak je wymin i skierowa si ku Colleville. Porucznik Charles Ryan z Kompanii A relacjonowa: Kiedy szlimy w kierunku Colleville pod umiarkowanym ogniem, zdaem sobie spraw z obecnoci maej grupy onierzy idcych w t sam

stron. Gdy zajem ju pozycj, zobaczyem, e to mj dowdca batalionu, podpukownik Robert York, jeden z najwspanialszych dowdcw II wojny wiatowej. Bya z nim jego kompania sztabowa. Zatrzyma si, eby powiedzie: Nie przystawajcie, chopcy, przejdziemy przez miasteczko na drug stron. Przejmujemy kontrol nad sytuacj, ale nadal duga droga przed nami. A potem ruszy dalej. O godzinie 17.30 pluton

Ryana dotar do drogi rwnolegej do wybrzea, gdzie zaj pozycje obronne wobec spodziewanego niemieckiego kontrataku. Ryan wspomina: Tego wieczora dostalimy si pod cigy ostrza karabinw maszynowych. Przerwa na chwil i zacz ponownie: Ale teraz mielimy przyczek. 1 Dywizja znalaza si ju na brzegu. Dzie 6 czerwca 1944 roku by wyczerpujcy, przeraajcy, radosny, przygnbiajcy i podniosy. To

by dzie, kiedy onierze 1 Dywizji zasuyli na motto dywizji: adna misja nie jest zbyt trudna, adna o ara zbyt wielka. Obowizek przede wszystkim. Teraz, czterdzieci pi lat pniej, a trudno mi uwierzy, e braem w tym udzia. Nadal koresponduj z niektrymi kolegami z mojego plutonu z D-Day, do tej pory jestemy dumni z tego, co zostao tam zrobione, i szczliwi, e bylimy tego czci, i w aden sposb nie potra my poj, jak udao

nam si przey, podobnie jak nie pojmujemy innych rzeczy, ktre wydarzyy si w tamte dni. 23 O godzinie 19.00 dowdca 1 Dywizji, genera Huebner, wyldowa w sektorze Easy Red i zorganizowa swoje stanowisko dowodzenia. O 20.30 genera Gerow i pierwsi o cerowie ze sztabu V Korpusu opucili pokad Ancona i wyruszyli do brzegu. Na wyynie onierze jednostek 29 i 1 Dywizji byli rozproszeni i znajdowali si w

osiemnastu rnych miejscach wok trzech miejscowoci. Nie byo cigej linii frontu. Nie mieli adnej artylerii lub cikich modzierzy, tylko kilka czogw, brakowao im cznoci z marynark i lotnictwem. Na noc zajli pozycje obronne w okopach. Najwaniejsze jednak, e tam byli. Ogromna ilo elastwa na brzegu stanowia dowd, e zabezpieczyli pla i wygrali bitw. Niemiecka obrona zadaa bardzo cikie straty atakujcym siom na play

Omaha. V Korpus straci dwa tysice czterystu ludzi, zabitych, rannych i zaginionych podczas ldowania na brzegu trzydziestu czterech tysicy z pidziesiciu piciu tysicy onierzy wchodzcych w skad si desantowych. Straty w wysokoci siedmiu i dwch dziesitych procenta w czasie jednego dnia s uwaane za gigantyczne, mimo to i tak byy o pi procent nisze, ni zakadano. 24 Straty niemieckiej 352 Dywizji signy tysica

dwustu zabitych, rannych i zaginionych, co stanowio dwadziecia procent jej stanu. Amerykaskie Dywizje 29 i 1 osigny zasadnicze cele, tworzc punkty oporu, nawet jeli nie weszy w gb ldu tak daleko, jak planowano. 352 Dywizja nie wykonaa powierzonego jej zadania nie zatrzymaa ataku na pla. Opis przey szeregowego Franza Gockla z 352 Dywizji jest wyrazistym przykadem tego, czym by D-Day dla przecitnego niemieckiego

onierza piechoty. O godzinie 8.30 myla, e wygrali bitw, jednak Amerykanie nadal ldowali. Po jego prawej i lewej stronie oddziay amerykaskie obchodziy bunkry WN 62, a potem atakoway je od strony ldu, sprawiajc, e musielimy si broni od tyw. W poudnie Gockel dosta przydzia ywnoci poow racji chleba i menak mleka. Nie pojawiao si zaopatrzenie, nie nadchodziy te posiki. cznik wysany po pomoc nigdy nie wrci. Amerykanie

napierali, a nasza obrona saba. Szeregowy Gockel zosta postrzelony w lewe rami. Zakadajcy mu opatrunek sanitariusz umiechn si i powiedzia, e rana wyglda jak godziwa Heimatschuss (zapewniajc powrt do kraju). Oddziay amerykaskie dotary do sieci transzei i nagle znalazy si w odlegoci dwudziestu metrw. Gockel chwyci karabin i ruszy biegiem w kierunku Colleville. Na obrzeu osady

doczy do swojego dowdcy kompanii i kilku onierzy z WN 62, ktrzy przeyli. Amerykanie byli ju w Colleville. Dowdca poleci, by Gockla i pitnastu innych rannych odwieziono ciarwk do szpitala w Bayeux. Trasa bya jednak zablokowana. Rumowisko na skrzyowaniu uniemoliwiao przejazd by to skutek bombardowa dokonanych przez bombowce B-17 i ostrzau z okrtw. Na pastwiskach leao martwe

bydo. Jednostki zaopatrzenia take poniosy straty. Wiele z nich zostao unieruchomionych. Ciarwka, w ktrej jecha Gockel, dostaa si pod ostrza myliwca RAF. Razem z kolegami wyskoczy na pobocze. Ci, ktrych rany nie byy powane, ruszyli do Bayeux na piechot. Po drodze zarekwirowali francuskiemu chopu wz i konia. W Bayeux dowiedzieli si jednak, e szpital zosta ewakuowany. Powiedziano im, eby szli do Vire. Miasto

okazao si bardzo zniszczone, nadal szalay w nim poary po bombardowaniach. Noc spdzili w chopskiej zagrodzie, popijajc calvados. Z dwudziestu onierzy z WN 62 tylko trzech nie odnioso adnych ran, nie dane byo im jednak cieszy si z tego, bo dostali si potem do niewoli. Gockel tak podsumowa swoj opowie: Wszyscy moi koledzy, ktrzy przeyli inwazj, przestali wierzy w zwycistwo. 25

Poraka Niemcw na play Omaha miaa wiele przyczyn. Prba obrony caego wybrzea spowodowaa rozproszenie oddziaw, podzielonych na niewielkie grupy. Co wicej, dowdca 352 Dywizji, genera Kraiss, zupenie bdnie zinterpretowa intencje aliantw. O godzinie 2.00, kiedy otrzyma meldunek o ldowaniu desantu na lewej ance pomidzy Isigny i Carentan, pomyla, e Amerykanie staraj si odseparowa 352 Dywizj od

709. O godzinie 3.10 wyda rozkaz jednostce rezerwowej dywizji, Kampfgruppe Meyer nazywanej tak od nazwiska dowdcy 915 Puku eby wyruszy w pocig za spadochroniarzami na poudnie od Bayeux, wzdu caej dugoci ujcia rzeki Vire. Bya to jednak pogo za cieniem; spadochroniarzy byo tylko kilku ze 101 Dywizji Powietrznodesantowej, ktrzy wyldowali w zych miejscach. O godzinie 5.50 Kraiss zrozumia, e popeni bd. Poleci Meyerowi, by

zatrzyma Kampfgruppe i czeka na dalsze rozkazy. P godziny pniej Amerykanie rozpoczli ldowanie na play Omaha, ale Kraiss zwleka z wysaniem tam rezerw do godziny 7.35, a i wtedy posa tylko jeden batalion z Kampfgruppe. O godzinie 8.35 przerzuci dwa nastpne bataliony przeciwko brytyjskiej 50 Dywizji na pla Gold. Dokonujc takiego podziau 915 Puku, sprawi, e w adnym miejscu nie mg on zaatakowa z druzgocc si. Bataliony przybyy na

pole walki spnione o cae godziny, w trakcie przemarszu bowiem nkay je alianckie myliwce i bombowce. Bdne informacje wywiadu lub ich zupeny brak w wielu przypadkach bardzo powanie ograniczay Kraissa, ktry sam bdc o ar nieprawdziwych informacji, przekazywa je dalej. O godzinie 10.00 otrzyma meldunek o przechodzeniu wroga przez wysunit lini obrony 352 Dywizji na play Omaha, uwaa jednak, e nie

stanowi to zagroenia. O godzinie 13.35 przekaza meldunek do sztabu 7 Armii, e atak zosta odparty, Amerykanie zepchnici do morza, z wyjtkiem Colleville, gdzie kontratak przeprowadza 915 Puk. A do godziny 18.00 nie przyznawa, e Amerykanie przeniknli przez lini obrony 352 Dywizji, ale nawet wtedy utrzymywa, e zagroone byo jedynie Colleville. O godzinie 17.00 marszaek Rundstedt zada, by zmieciono z powierzchni

ziemi przyczek aliantw. Kilka minut pniej genera Jodl wysa rozkaz z Oberkommando der Wehrmacht, eby wszystkie dostpne jednostki zostay rzucone do walki. O godzinie 18.25 Kraiss rozkaza ostatniemu oddziaowi nie biorcemu udziau w bitwie batalionowi saperw wyruszy do St-Laurent i walczy jako piechota. Saperzy dotarli na miejsce po zapadniciu zmroku, byo ju zbyt pno na jakiekolwiek dziaania, poza okopaniem si

i czekaniem na wit. Tu po pnocy 6 czerwca Kraiss powiedzia wreszcie dowdcy korpusu, generaowi Marcksowi, e 952 Dywizja rozpaczliwie potrzebuje pomocy. Jutro stawi wrogowi rwnie zacity opr jak dzisiaj, [ale] z powodu duych strat (...) posiki musz dotrze do pojutrza. Straty w ludziach i sprzcie w punktach oporu s gigantyczne. Marcks odpowiedzia: Wszystkie rezerwy, jakimi dysponowaem, zostay

uruchomione. Kady metr ziemi musi by broniony z najwikszym powiceniem a do chwili, gdy nadejd posiki. 26 W sumie, sia bojowa 352 Dywizji nie zostaa wykorzystana i ograniczya si do uporczywych dziaa obronnych niewielkich jednostek, ktre mogy opni, ale nie byy w stanie zatrzyma posuwania si Amerykanw w gb ldu. To, e Rommel obstawa przy obronie linii play, utrudnio Amerykanom pocztkow

faz ataku, jednak przy rosncych stratach po stronie niemieckiej ta koncepcja okazaa si nieskuteczna. W historii armii amerykaskiej napisano: Pod tym wzgldem V Korpus przezwyciy powany kryzys, a jego zwycistwo w bardzo trudnej walce powinno by mierzone w innych kategoriach ni rozmiar play. 27 Niemiecka 352 Dywizja przestawaa istnie. Nie nadchodziy adne posiki. Wzmocnienia zmierzajce z Francji, niezalenie od tego,

czy byy to oddziay piechoty czy pancerne, dostaway si pod ostrza z morza i byy celem atakw z powietrza. Wa Atlantycki zosta przeamany na play Omaha, za ktr po pokonaniu staych uforty kowanych pozycji nic nie stao ju aliantom na przeszkodzie nic, poza tymi okropnymi ywopotami. Jak si to udao V Korpusowi? Jednym z decydujcych czynnikw bya sama sia ataku, ktra jednak nie wystarczyaby do ostatecznego zwycistwa.

Rangers Carl Weast zna odpowied na to pytanie. W ustnej relacji zawar opowie o swoim dowdcy kompanii, kapitanie Georgeu Whittingtonie. Weast mwi: To by wspaniay czowiek. Ludzie szli za nim. Pamitam, e mniej wicej tydzie po D-Day zastrzelilimy krow, wycilimy troch misa i pieklimy je na patykach nad ogniskiem. Nadszed kapitan Whittington, rzuci niemiecki but obok ognia i powiedzia: Zao si, e ktremu

sukinsynowi tego brakuje. Zajrzelimy do buta. W rodku tkwia noga jakiego Niemca. O rany, na pewno mu tego brakowao. Tego samego dnia Weast usysza, jak o cer operacyjny 5 Batalionu Rangersw, major Richard Sullivan, krytykowa kapitana Whittingtona za niepotrzebne podejmowanie ryzyka. Whittington odpowiedzia Sullivanowi: Widzia pan, jak byo na tej cholernej play. A teraz niech mi pan powie, jak mona prowadzi ludzi do

walki, idc za nimi! Chrzest bojowy Weasta odby si w D-Day. Walczy razem z rangersami przez nastpne jedenacie miesicy. Podsumowujc, powiedzia, e naczelne dowdztwo si alianckich miao racj nalegajc, by w pierwszym rzucie plae atakoway oddziay nie majce adnego dowiadczenia, poniewa dowiadczony piechur to przeraony piechur, a oni chcieli facetw takich jak ja, ktrzy byli bardziej zdumieni ni sparaliowani strachem,

bo im duej walczysz na wojnie, tym atwiej dochodzisz do wniosku, e zblia si twj ostatni dzie, a wtedy stajesz si naprawd okropny. Weast powiedzia na koniec: W czasie wojny najlepiej maj albo szeregowcy, albo pukownicy, i wyej, natomiast o cerowie rang porednich odwalaj najgorsz robot, bo musz prowadzi swoich ludzi. 28 Na play Omaha prowadzili.

Rozdzia 25 To byo po prostu fantastyczne Popoudnie na play Omaha

Wczesnym popoudniem

wikszo niemieckich bunkrw na play i zboczu zostaa zniszczona przez niszczyciele, czogi i onierzy piechoty, dziki czemu niemal cakowicie wyeliminowano ostrza z karabinw maszynowych. Nadal jednak bardzo aktywni byli snajperzy. Niemcy wykorzystali labirynty poczonych ze sob transzei do ponownego zajmowania pozycji, ktre wczeniej porzucili, i wznawiali stamtd ogie. Co gorsza, artyleria

znajdujca si w gbi ldu i na ankach cigle nkaa pociskami nisko pooony, paski teren play, czsto na chybi tra , lub naprowadzana bya przez obserwatorw przebywajcych na zboczu. Ale nawet pociski wystrzeliwane na olep byy skuteczne, poniewa na play w dalszym cigu panowao ogromne stoczenie pojazdw pocisk artyleryjski lub modzierzowy, wystrzelony w kierunku play, praktycznie musia trafi w jaki cel.

Kapitan Oscar Rich by obserwatorem artyleryjskim w 5 Batalionie Artylerii Polowej. Pyn na LCT razem ze swoim rozmontowanym samolotem L-5. Dotar do sektora Easy Red o godzinie 13.00. Powiedzia potem: Chciabym podzieli si pierwszym wraeniem z play, jakie odniosem z odlegoci okoo dziewidziesiciu metrw, do chwili przybicia do brzegu. Patrzc w obie strony, widziao si ponce ciarwki i czogi, stosy

czego, co trudno byo zidenty kowa, a co te pono. Na pla wyadowywano amunicj. Zobaczyem stos dziewitnastolitrowych beczek z benzyn, byo ich moe piset. Tra w nie pocisk. Wszystko to wybucho i zaczo si pali. Nigdy w yciu nie widziaem takiego chaosu. Spodziewaem si, e zobacz rozhisteryzowanych onierzy, ale nikogo takiego nie dostrzegem. Ludzie na play byli bardzo opanowani.

Saperzy kierowali ruchem pojazdw, wskazywali onierzom odpowiednie rejony, objaniali, ktrdy tam doj. Zachowywali si jak kady, kto wie, co do niego naley i co si dzieje. Dyrygowali ruchem niczym na de ladzie z okazji wita 4 Lipca. Podczas gdy LCT pywaa niedaleko brzegu, wypatrujc odpowiedniego miejsca do wyadunku, zostaa tra ona w ramp pociskiem z modzierza. Mimo to dowdca odzi, podporucznik,

wypatrzy korzystne miejsce do ldowania i skierowa tam LCT. Dowdca play dawa mu znaki, eby wycofa d, zapomnia bowiem rzuci kotwic, wic przeylimy pieko, prbujc omin mielizn, ostatecznie jednak nam si to udao, opowiada Rich. Szkoda mi byo tego dowdcy LCT, ktry naprawd by skoowany po tym, jak d dostaa z modzierza w ramp, i dlatego zapomnia o kotwicy. Zapyta mnie: Kapitanie, czy

wie pan co o prowadzeniu okrtu?, a ja odpowiedziaem: Do diaba, czowieku, przez cae ycie pywaem na ajbach. Tak naprawd najwiksz odzi, jak kierowaem, bya dka, z ktrej owiem ryby w rzece. On na to: Chce pan poprowadzi?, a ja odpowiedziaem: Jasne, e chc, do licha! Przywoaem jednego z marynarzy i powiedziaem mu: Synu, masz tylko jedno zadanie do wykonania, tylko jedno. On zapyta: Co

takiego? Powiedziaem: Kiedy podpyniemy mniej wicej na dziewidziesit metrw od brzegu, rzucisz kotwic, niezalenie od tego, czy wydam wtedy taki rozkaz czy nie. LCT ponownie skierowaa si ku brzegowi. Marynarzom udao si w jaki sposb opuci ramp, mimo e dostalimy drugim pociskiem w maszynowni. Zjechay dwa dipy. Ku zmartwieniu Richa zapomnieli podczepi mj samolot, a ja nie miaem dipa. Zjawi si jednak

saper na buldoerze, zaczepi lin o hak holowniczy L-5, wycign samolot na pla, odczepi lin, powiedzia Richowi, e ma te inne zajcia, yczy mu szczcia i odjecha. I tak zostaem z samolotem bez mechanika, bez pomocy, bez rodka transportu. Rich dostrzeg dowdc sektora play. Mg mie najwyej dwadziecia pi lat. Mia nawet adne wsy i siedzia w fotelu kapitaskim na play. Dysponowa radiostacj, szecioma

telefonami, grupk cznikw i mia oko na wszystko. onierze podchodzili do niego i pytali o to i owo. W ogle si nie denerwowa, nie traci panowania nad sob. Odpowiada, a oni odchodzili. By tylko porucznikiem, a mimo to, gdy przychodzili pukownicy i generaowie, dajc tego czy tamtego, mwi: Bardzo mi przykro, ale nie mam. Musi pan radzi sobie z tym, co pan ma. A oni ciskali mu rk i odchodzili. Kiedy dostrzega kawaek wolnej przestrzeni [na linii

brzegu], mwi: Tam moe wjecha am bia. Posadmy tam d. Zabierzmy tamt, eby nie zastawiaa drogi. Sprowadcie tu buldoer, niech cignie ten czog, bo zagradza dojcie. Zrbcie miejsce, eby inni mogli si tu dosta. Sprawia, e na play panowa zorganizowany ruch. Nie miaem pojcia, kim by, ale nie wtpi, e marynarka powinna by z niego dumna, bo odwali kawa dobrej roboty. Rich oznajmi dowdcy sektora play, e potrzebny

mu dip do przecignicia samolotu L-5 w gb ldu. Powiedzia mi: Tam jest jeden. Nikt w nim nie siedzi. Prosz i i go sobie zabra. Posucha rady i przepcha si jako przez tok przy wyjciu E-1, cignc za sob samolot na holu. Rich by prawdopodobnie pierwszym onierzem, ktry przez nie przejecha wanie bowiem zostao otwarte. Ju na grze Rich dotar do sadu jaboniowego w okolicy St-Laurent, gdzie zgodnie z

planem mia si znale, i przystpi do montowania samolotu. Poniewa nie mia adnego mechanika do pomocy, praca sza mu bardzo powoli. Od czasu do czasu pomaga mu ktry z piechurw, ktrzy nie mogli oprze si pokusie podubania przy maszynie. Jednak wczeniej czy pniej podo cer odwoywa onierza, wrzeszczc, eby cholera jasna! wraca do walki, a Rich znowu by zdany na siebie. Dopiero wieczorem po zapadniciu ciemnoci

samolot by gotw do lotu. 1 Rich mia szczcie. Niemiecka artyleria i modzierze koncentroway ogie na wyjciu E-1; nie dysponujc samolotami zwiadowczymi, marynarka amerykaska nie moga zlokalizowa rda tego ostrzau. W miar upywu godzin ostrza nasili si. Admira Charles Cooke i genera major Tom Handy z Departamentu Wojny, obserwujcy przebieg wydarze z pokadu

niszczyciela Harding, doszli do wniosku, e musz widzie wszystko z bliszej odlegoci. Przesiedli si na LCI, zbliyli do play, przesiedli ponownie na LCM i przedostali si przez zapory. Cooke wspomnia: Plaa bya usana wrakami odzi desantowych, am bii, czogw i innych pojazdw. Leeli na niej rwnie gsto zabici i ranni. Handy skierowa si w prawo, Cooke w lewo. Dookoa nich wybuchay pociski, siekc im twarze

piaskiem, zmuszajc do padania na ziemi. Cooke zosta ranny kilkoma odamkami, ale niegronie. Po kilku godzinach zeszli si w jednym miejscu i postanowili wydosta si stamtd, bo jak powiedzia Cooke, ostrza stawa si coraz ciszy, zwikszajc straty, wic opuszczenie [tego miejsca] wydawao si bardzo podane. 2 *** Porucznik Vince Schlotterbeck z 5 Specjalnej Brygady Saperw spdzi

siedem godzin na LCT, krcej tu poza zasigiem niemieckiej artylerii, w oczekiwaniu na sposobno ldowania. Podobnie jak wikszo innych, dowdca odzi odci przywizany balon zaporowy niemieckie samoloty nie atakoway odzi, a balony stanowiy wskazwk dla artylerii przy namierzaniu celu. Schlotterbeck siedzia przez cay czas na szczycie rampy, przypatrujc si wszystkiemu, co znalazo si w zasigu jego wzroku.

Wida byo wyranie podwodne zapory, bo przypyw nie zacz si jeszcze na dobre. Tylu wrakw, jakie znajdoway si na play i w wodzie, nie widziaem nigdy w yciu. Czogi byy porozrzucane po caej play, niektre tkwiy do poowy w wodzie. Wida byo, e s wrd nich dwa, moe trzy, ktre mogyby nas wesprze. O godzinie 18.30 LCT podja prb dopynicia do brzegu. Kierowalimy si do bezpiecznie wygldajcego

miejsca, wpynlimy jednak na mielizn i musielimy si wycofa, bo woda dalej bya zbyt gboka. Gdy tylko odpynlimy, dokadnie w tamtym miejscu wybuch pocisk, wyrzucajc w gr fontanny wody. Dowdca odzi chcia sprbowa ponownie. Znalaz przerw midzy zaporami, ale ogromna d wyadowana amunicj wpada na mielizn i stana w pomieniach. Niemal cige wybuchy sprawiay, e ldowanie tam byo zbyt niebezpieczne,

dlatego musielimy szuka od nowa. Ostatecznie dowdca dostrzeg dobre miejsce w sektorze Red Fox i skierowa tam d, lecz wyprzedzia go LCI, zastawiajc drog i zmuszajc do ldowania w innym miejscu. Tym razem wpadlimy na mielizn i utknlimy. Silniki pracoway na penych obrotach, a d wydawaa si rozpada od wibracji. Tylna kotwica zostaa rzucona, ale zamiast cign nas z mielizny, cigna si po piachu. Silniki

wyy bez ustanku. Tymczasem LCI, ktra wyprzedzia LCT w drodze do brzegu, tarasujc drog, opucia ramp, ludzie zaczli schodzi z niej na pla. Nagle pocisk wybuch dokadnie w rodku odzi. A potem Niemcy posali jeszcze pociski w dzib LCI, rodek i ruf. W kocu LCT, na ktrej pyn Schlotterbeck, unosia si swobodnie na wodzie, bo przypyw zacz si na dobre. O cerowie na pokadzie naradzali si, czy odoy

ldowanie do godzin po pnocy, kiedy bdzie peny przypyw, czy te od razu przystpi do desantu. Wszyscy wolelimy zej na brzeg jak najszybciej, bo nie bardzo podoba nam si pomys ldowania na play w nocy, dlatego prbowalimy nadal. I okoo godziny 20.00 znalelimy odpowiednie miejsce. Schlotterbeck osadzi d na play. Mylami nastawiem si ju na straszny widok, ktry miaem tam zobaczy, i dobrze si stao, e byem na

to przygotowany, bo poraa. Liczba zabitych bya ogromna, jednak najbardziej bylimy wstrznici, kiedy zobaczylimy rannych chopakw prbujcych zaapa si na powrotny transport. Chodzili wzdu play i chcieli, eby kto ich podwiz. Ciej ranni sunli parami, podtrzymujc si nawzajem, kiedy tak naprawd powinni byli lee na noszach. Schlotterbeck musia i po ciaach zabitych, eby dosta si do zbocza. W ktrym

momencie wysuwaem ju nog, eby stan na martwym onierzu, lecym twarz do gry, gdy zobaczyem, e powoli otwiera oczy i niemal skrciem kostk, starajc si na niego nie nastpi. Szczciem, ominem go. 3 Szeregowy M.C. Marquis ze 115 Puku mia wasne, szarpice nerwy przeycia. Na LCVP , na ktrej si znajdowa tego popoudnia, zamieni si butami z kapralem Terrym. Obaj bylimy zdania, e bd na

nas lepiej pasoway. Wspinajc si po zboczu, Terry szed przed Marquisem i nadepn na min. Rozerwaa mu but i stop. Marquis opowiada potem: Kiedy go mijaem, powiedziaem: To na razie, Terry. Do tej pory nie wiem, czy zdoa dosta si do szpitala. Kiedy Marquis wchodzi w gr zboczem, w d schodzio dwunastu niemieckich jecw, prowadzonych przez piechura. To byli pierwsi Niemcy, jakich widziaem. Nie

wygldali na wyjtkowych twardzieli. Jaki amerykaski onierz spad po zboczu, tra ony kul snajpera. Natychmiast podbieg do niego sanitariusz, eby opatrzy ran. Snajper tra i jego w rami. Ranny sanitariusz krzykn wcieky: Hej, nie wolno strzela do sub medycznych! Marquis dotar na szczyt i ruszy naprzd ze swoj jednostk, by wczy si do walki o St-Laurent. W chwili gdy znaleli si na miejscu, rozpocz si ostrza z morza.

Posypay si na niego cegy i zaprawa murarska, jednak hem, ktry znalaz na play i zaoy na gow, dobrze go chroni. Jednostka wycofaa si i okopaa w pobliu ywopotu. 4 W dole na play onierze robili, co do nich naleao, mimo wybuchajcych dookoa pociskw. Druyny saperskie, odpowiedzialne za wysadzanie przeszkd, coraz lepiej radziy sobie z najwaniejszym zadaniem, o ywotnym znaczeniu, jakim byo tworzenie przej przez

zapory. W miar nasilania si przypywu po poudniu, metodycznie wysadzali w powietrze Rommlowskie stae zapory i betonowe czworoboki, ignorujc snajperskie kule. Rankiem udao im si czciowo otworzy trzy przejcia, zrobi cztery nowe i poszerzy inne. Do wieczora trzynacie przej byo w peni oczyszczonych i oznakowanych, a z play usunito okoo jednej trzeciej zapr. Tymczasem saperzy z

innych druyn zajmowali si otwieraniem wyj z play dla pojazdw. Musieli wysadza betonowe zapory, wypenia doy przeciwczogowe, usuwa miny i ukada na piachu druciane siatki, eby mogy przejecha dipy i ciarwki. Natychmiast zacz si ruch, ale po kilku godzinach alianci stanli przed kolejnym problemem: pojazdy wjedajce pod gr na wyyn nie mogy ruszy w gb ldu, bo skrzyowanie drg w St-Laurent nadal

znajdowao si w rkach nieprzyjaciela. Przez okoo godzin stay, zderzak przy zderzaku, na caej dugoci trasy, od play do wyyny. O godzinie 16.00 saperzy zdoali przebi drog okrn na poudnie, omijajc bronione skrzyowanie, i ruch zosta wznowiony. O 17.00 otworzono wyjcie na drog do Vierville (D-1), co pozwolio jeszcze skuteczniej rozadowa tok panujcy na play. 6 Czogi, ciarwki i dipy zdoay wjecha po zboczu,

ale duej czci artylerii nie udao si to. Do zmierzchu wyldoway na brzegu pododdziay piciu dywizjonw artylerii, jednak pociski przeciwnika zniszczyy dwadziecia sze dzia i wikszo wyposaenia. Z wyjtkiem 7 Dywizjonu Artylerii Polowej, ktry wykona swoje zadanie bojowe, amerykaskie dziaa, synne ze skutecznoci, nie wziy udziau w walkach w DDay. Dwa dywizjony artylerii przeciwlotniczej w ogle nie wyldoway, cho plan

przewidywa ich obecno na play; musiay czeka do nastpnego dnia. Utracono ponad pidziesit czogw, ktre albo zatony, albo zostay zniszczone na play. 7 Zgodnie z planem, w D-Day miao dotrze na pla Omaha dwa tysice czterysta ton zaopatrzenia, ale na brzeg wyadowano tylko sto ton. Ogromna cz z tego zostaa zniszczona; bardzo niewielkie iloci cennego adunku dostarczono na gr klifu. onierze, ktrzy si tam znajdowali, byli zdani na

zapasy wniesione po zboczu na wasnych plecach. Najgorzej byo z amunicj, racjami ywnociowymi i papierosami cho byy najwaniejsze, zaczynao ich brakowa. Niektrzy dostali uzupenienia dopiero po dwch dniach od D-Day; rangersi w Pointe du Hoc byli pod tym wzgldem zdani na siebie a do 9 czerwca. Mimo ostrzau artyleryjskiego, toku, zatorw i zapr przez cae popoudnie D-Day do brzegu podpyway jednostki

desantowe, przywoce coraz wicej piechoty i czogw. Porucznik Dean Rockwell z marynarki, ktry dowodzi swoj otyll zoon z LCT, zbliy si do play Omaha o Godzinie H i wyadowa pierwsze czogi, wrci tam z nastpn dostaw o 14.00. Jego przeycia s typowe dla dowdcw odzi desantowych, ktrzy prbowali dosta si do brzegu w kolejnych rzutach. Wspomina: Pynlimy wzdu play, rwnolegle do brzegu, przez setki metrw,

wypatrujc przerwy midzy zaporami. Sprbowalimy przepyn, ale natra limy na zapor z przymocowan min, ktra wybucha, wyrywajc dziur w przekadni, co oznaczao, e nie moglimy opuci rampy. Rockwell ostatecznie dotar na pla, jednak uszkodzenia jego LCT uniemoliwiy mu wyadunek czogw i przyczep. Opowiada dalej: Moglimy jednak wysadzi na brzeg tych biednych onierzy [byli z pododdziau medycznego].

Chciabym powiedzie, e nigdy nie widziaem kogo, kto a tak nie miaby ochoty na wykonanie przydzielonych zada. Plaa bya dosownie napakowana wojskiem, poruszajcym si powoli w gr klifu, nkanym przez cigy ogie nieprzyjaciela. Wrg ostrzeliwa pla z modzierzy, ktre znajdoway si na szczycie. Niemcy mieli ju wczeniej ustawione celowniki. Ciaa, piach i kawaki sprztu wylatyway w powietrze, gdy tra ay je pociski modzierzowe.

Niemniej wysadzilimy tych biedakw na brzeg i bardzo, bardzo ich aowalimy, i dzikowalimy Bogu, e zdecydowalimy si wstpi do marynarki, a nie do piechoty. 8 Ernest Hemingway, korespondent wojenny magazynu ilustrowanego Colliers, przypyn z sidmym rzutem na LCVP , dowodzonej przez porucznika marynarki Roberta Andersona z Roanoke w stanie Wirginia. Dla Hemingwaya LCVP wygldaa jak wielka elazna

wanna. LCT za porwna do unoszcych si na wodzie gondoli transportowych. LCI jego zdaniem byy jedynymi odziami desantowymi, ktre wyglday na zaprojektowane, by pywa po morzu. Miay niemal ksztat okrtu. Wody kanau La Manche byy wic zapenione wannami, gondolami i czym w rodzaju okrtw, ale tylko kilka z nich kierowao si ku brzegowi. Startoway ku play, a potem gwatownie skrcay i wracay. Kiedy LCVP dowodzona

przez Andersona pyna do brzegu, przelatyway nad ni pociski z pancernika Taxas, ktry ostrzeliwa zapory przeciwczogowe przy wyjciach z play. Hemingway napisa potem:
Ci z naszych onierzy, ktrzy nie byli zieloni od choroby morskiej,

wpatrywali si w Texas

z wyrazem

zaskoczenia i radoci w oczach. W stalowych hemach wygldali jak

redniowieczni halabardnicy, ktrym w walce mia niespodziewanie

pomaga potwr.

dziwny

nie

znany

im

Dla Hemingwaya ogromne dziaa grzmiay, jakby wyrzucay w niebo cae skady pocigw. Anderson przey trudne chwile, prbujc znale wyznaczone miejsce ldowania w sektorze Fox Red. Hemingway stara si pomaga mu w nawigacji. Pokcili si o punkty orientacyjne w terenie. W ktrym momencie Anderson zdecydowa si podpyn, ale

napotka bardzo silny ostrza. Krzycza: Sternik, obrci d, do diaba! I wycofa std! Wycofa j std! LCVP cofna si i zakrcia. Hemingway widzia wysiki piechoty na zboczu.
Powoli, dwigajcy mozolnie, wiat na niby Atlasi

wasnych

barkach, onierze [wspinali si]. Nie strzelali. Po prostu posuwali si wolno (...) jak zatoczony pocig, mudnie suncy pod koniec dnia, oddalajcy si od domu.

Tymczasem wpyny na

niszczyciele i

niemal w

pla

wysadzay

powietrze kady schron pociskami 127 mm. Zobaczyem Niemca, oderwany od ciaa fragment dugoci okoo

metra z ramieniem uniesionym do gry wzlecia w powietrze razem z fontann piasku wywoan wybuchem. Przypomniao mi to scen z baletu Pietruszka.

Andersonowi udao si w kocu dobi do play. Podobnie jak dwudziestu trzem innym LCVP z

transportowca Dorothy Dix. Sze odzi utracono wpady na miny przyczepione do zapr lub tra je pocisk. Hemingway podsumowa:
By to atak frontalny w wietle dnia, skierowany na zaminowan

pla, bronion przez wszystko, co wymyli Plaa militarny geniusz z ludzki. i

bya

broniona

uporem

inteligencj, na jak sta najlepsze oddziay. Niemniej kada d na z

Dorothy Dix

dostarczaa

brzeg

onierzy i adunki. adnej z nich nie

stracono z powodu bdu marynarzy. Te, ktre przepaday, zniszczy

nieprzyjaciel. I zdobylimy pla.9

Kapitan James Roberts, adiutant generaa Gerowa, zszed na brzeg w sektorze Easy Red o godzinie 17.00. Wspomina: Kiedy si zblialimy, dostalimy si pod ogie artylerii, dookoa fruway odamki. Kilku ludzi dostao, w ich liczbie dowdca naszej LCI. Zgin. Jednoczenie wpadlimy na mielizn, a bylimy nadal okoo stu metrw od ldu.

Zapanowao ogromne zamieszanie i strach, i mwic szczerze wpadem w panik. Trudno jest wykopa d w stalowym pokadzie, a LCI nie daje wiele moliwoci schronienia. Roberts wskoczy do wody sigajcej mu do piersi i ruszy w kierunku brzegu. Na play panowa kompletny chaos. Przypominao to pieko. Wszdzie leay ciaa, rannymi kto si zajmowa. Przechodzc obok poncego czogu, usyszaem wrzaski ludzi palcych si ywcem,

ktrzy domagali si mor ny. Nic nie mogem zrobi, zupenie wytrcio mnie to z rwnowagi. Dookoa wybuchay pociski. Roberts stara si jak najszybciej wydosta z play. Jego zadanie polegao na wspiciu si do St-Laurent i utworzeniu tam stanowiska dowodzenia. Kiedy wchodzi po zboczu, zacz do niego strzela snajper. Kula przeleciaa tu nad gow Robertsa, ktrego karabin peen by piachu i morskiej wody i nie dziaa. Roberts

wic ukry si w pojedynczym okopie i oczyci bro. Kiedy karabin nadawa si do strzelania, po snajperze nie byo ju ladu. Roberts wszed na szczyt klifu, nie mg jednak odszuka nikogo ze swojej kompanii sztabowej, nie mia te sprawnej radiostacji, dlatego, jak powiedzia, nie miaem wiele do roboty. Wrci nad krawd klifu i spojrza na kana La Manche. To byo po prostu fantastyczne. Jednostki pywajce wszelkiego rodzaju

pokryway morze a po lini horyzontu. Wkrtce doczyli do niego inni z kompanii sztabowej i razem z Robertsem utworzyli stanowisko dowodzenia V Korpusu na pnoc od StLaurent. Roberts rozstawi niewielki namiot dla generaa Gerowa, ktry mia w nim spdzi pierwsz noc na brzegu. Gdy genera zjawi si okoo godziny 21.00, martwi si przede wszystkim brakiem cznoci i prawdopodobiestwem pancernego kontrataku. V

Korpus nie mia kontaktu z brytyjsk 50 Dywizj, znajdujc si po lewej stronie, ani z amerykaskim VII Korpusem po prawej stronie (ani te, jeli ju o tym mowa, z rangersami w Pointe du Hoc). Gdyby Niemcy przeprowadzili kontratak, V Korpus byby zdany na wasne siy. Roberts z kolei niepokoi si gwnie o bezpieczestwo generaa. Linia frontu przebiegaa w odlegoci okoo p kilometra w gbi ldu od stanowiska

dowodzenia, czego wojskowi planici nie lubi. Kiedy zapad zmierzch, Roberts otworzy jedn ze swoich racji K i zjad pierwszy tego dnia posiek. Potem owin si znalezionym kocem jakiego szeregowca i zwin w kbek w wykopie. Wspomina: Okoo pnocy, kiedy wydawao si, e zapanowa wzgldny spokj, pamitam, e pomylaem: Czowieku, co to by za dzie. Jeeli nastpne bd rwnie ze jak ten, nie przeyj wojny. 10

Niemiecki kontratak nie nastpi. Plany Rommla, dotyczce prowadzenia bitwy w D-Day, nie zostay nigdy wprowadzone w ycie. Istniao ku temu wiele powodw. Po pierwsze, zaskoczenie Niemcw byo cakowite. Operacja Fortitude skupia uwag Niemcw na Pas-deCalais. Byli pewni, e tam wanie nastpi desant, cignli wic wikszo dywizji pancernych na pnoc i wschd od Sekwany, skd nie mona ich byo szybko

przerzuci, by dokonay kontrataku w Normandii. Po drugie, zamieszanie panujce w niemieckich szeregach byo ogromne. Bez rozpoznania z powietrza, widzc ldujce niemal wszdzie alianckie oddziay powietrznodesantowe, pozbawieni cznoci, bo ruch oporu i spadochroniarze poprzecinali kable telefoniczne, podczas gdy dowdcy armii, korpusw, dywizji i niektrych pukw zajci byli gr wojenn w Rennes, Niemcy byli

pozbawieni dowdztwa i lepi. Dowdc, ktrego najbardziej im brakowao, by Rommel, ktry spdzi ten dzie w drodze do La RocheGuyon bya to kolejna cena, jak przyszo Niemcom zapaci za utrat kontroli w powietrzu; Rommel nie omieli si lecie samolotem. Po trzecie, niemiecka struktura dowodzenia bya fatalna. Dla aliantw okazao si bezcenne to, e Hitler nie ufa swoim generaom, a oni z kolei nie ufali jemu. Podobnie jak przyzwyczajenia Hitlera

dotyczce snu, i jego pomysy byy nie z tej ziemi. Jedynym wyszym rang o cerem, ktry prawidowo zareagowa na zaistniay kryzys, by stary feldmarszaek Rundstedt, penicy jedynie funkcje reprezentacyjne, pogardzany przez Hitlera i naczelne dowdztwo Wehrmachtu. Na dwie godziny przed ldowaniem desantu wyda dwm dywizjom pancernym, znajdujcym si w tamtym rejonie, rozkaz natychmiastowego dokonania

kontrataku chodzio o 12 Dywizj Pancern SS i SS Panzer Lehr miay one natychmiast wyruszy w kierunku Caen. Zrobi tak, polegajc wycznie na intuicyjnej ocenie sytuacji. Doszed mianowicie do wniosku, e desant spadochronowy na tak wielk skal nie moe by manewrem mylcym przeciwnika (jak tego dowodzili niektrzy czonkowie sztabu) i bdzie musia by wspomagany z morza. Jedyne miejsca, gdzie

mona byo tego dokona na terenie Dolnej Normandii, znajdoway si na wybrzeu Calvadosu i pwyspie Cotentin. Chcia, eby tam wojska pancerne przeciwstawiy si desantowi. Rozumowanie Rundstedta byo logiczne, jego dziaanie zdecydowane, a rozkazy jasne. Ale nie mia wadzy nad dywizjami pancernymi. Stanowiy rezerw naczelnego dowdztwa Wehrmachtu. By zyska cenny czas, Rundstedt najpierw wyda im rozkaz, a

dopiero potem zwrci si o jego zatwierdzenie przez dowdztwo naczelne. OKW jednak nie zgodzio si. O godzinie 7.30 Jodl poinformowa starego feldmarszaka, e dywizje pancerne nie mog by wysane do walki bez osobistego rozkazu Hitlera, a Hitler jeszcze spa. Rundstedt musia odwoa swj rozkaz. Hitler za spa do poudnia. Obie dywizje pancerne spdziy ranek na czekaniu. Niebo byo silnie zachmurzone; teoretycznie

mogy wic porusza si swobodnie bez ryzyka ataku alianckiego lotnictwa. Bya godzina 16.00, kiedy Hitler da ostatecznie zgod. Do tego czasu jednak niebo si wypogodzio. Nad Normandi pojawiy si alianckie myliwce i bombowce, niszczce wszystko, co poruszao si po ziemi. Czogi musiay przedziera si lenymi drogami, a potem czeka na zapadnicie zmroku, by ruszy w kierunku odgosw trwajcej walki. 11 Wiadomoci nie mogyby

by lepsze powiedzia Hitler, kiedy usysza po raz pierwszy, e D-Day wanie tam si rozpocz. Dopki byli w Brytanii, nie moglimy si do nich dobra. Teraz mamy ich tam, gdzie moemy ich zniszczy. 12 Mia spotkanie w pobliu Salzburga, na ktrym przyjmowa nowego premiera Wgier; wrd pozostaych goci znaleli si dyplomaci z Bugarii, Rumunii i Wgier. Hitler wymusi na nich jeszcze wiksz pomoc dla wojennej gospodarki Niemiec. Kiedy

wszed do pokoju przyj, twarz mu promieniaa. Ogosi: Nareszcie si zaczo. Po spotkaniu rozoy map Francji i powiedzia do Goeringa: Lduj tutaj i tutaj: tam, gdzie ich oczekiwalimy! Goering nie skorygowa jego ewidentnego kamstwa. 13 Nazistowski minister propagandy, Goebbels, zosta powiadomiony o alianckim desancie spadochronowym o godzinie 4.00. Nareszcie, dziki Bogu powiedzia. To ostatnia runda.

Sposb mylenia Hitlera i Goebbelsa wyjania zapis w dzienniku jednego ze wsppracownikw ministra propagandy, umieszczony pod dat 10 kwietnia 1944 roku:
Pytanie czy zblia si aliancka inwazja na Zachodzie zdominowao wszystkie polityczne i wojskowe

dyskusje. (...) Goebbels obawia si, e alianci nie omiel Gdyby to nie tak dla si si nas teraz stao, dugie si,

sprbowa. oznaczaoby miesice

koczcego

mczcego byoby

wyczekiwania, nasze siy.

ktre Nasz

ponad

potencja wojenny nie moe teraz si zwiksza, moe si jedynie

zmniejsza. Kady nalot stawia nas w gorszej pozycji pod wzgldem

zaopatrzenia w paliwo.14

Nazistw bardzo irytowao, e alianci zdoali zgromadzi ogromne siy w Anglii, niedostpnej dla Luftwa e i Wehrmachtu. Teraz jednak miay one znale si w zasigu niemieckich dzia.

Jednak Hitlerowi bardziej marzyo si uderzenie na Londyn ni prowadzenie wojny obronnej. Dysponowa broni, dziki ktrej mg tego dokona V-1. Pierwszy lot V-1, zakoczony powodzeniem, odby si w Wigili 1943 roku; w czerwcu 1944 roku bro ta bya niemal gotowa do uycia. V-1 to samolot-pocisk o napdzie odrzutowym, zaopatrzony w gowic bojow o mocy okoo jednej tony. Jego wad by brak celnoci (z omiu tysicy

V-1 wystrzelonych na Londyn, tylko dwadziecia procent tra o w tak ogromny cel), niemniej mia zasig dwustu pidziesiciu kilometrw i lecia z szybkoci siedmiuset kilometrw na godzin, przez co by zbyt szybki, by mogy go zestrzeli niektre alianckie samoloty lub pociski artylerii przeciwlotniczej. Po poudniu 6 czerwca Hitler wyda rozkaz do rozpoczcia ataku V-1 na Londyn. I tym razem, podobnie jak w wielu innych przypadkach, gdy wydawa

polecenie, okazao si to niemoliwe do wykonania. Sze dni trwao sprowadzenie cikich stalowych wyrzutni do tajnych baz nad brzegiem kanau La Manche. Atak zacz si dopiero 12 czerwca, ale okaza si cakowitym askiem: z dziesiciu wystrzelonych V-1, cztery rozbiy si tu po starcie, dwa przepady bez wieci, jeden zniszczy most kolejowy w Londynie, trzy upady na pola. 15 Niemniej wane byo to, e

Hitler dysponowa niebezpieczn broni. Szczciem dla aliantw wybra nieodpowiedni wariant. Bombardowanie Londynu na olep mogo pozbawi mieszkacw snu i sprawi, e si bali, nie miao jednak adnego bezporedniego znaczenia militarnego. Gdyby Hitler rozkaza wystrzeli V-1 na plae i sztuczne porty w Normandii, do 12 czerwca zapenione wojskiem, sprztem i pojazdami bro odwetowa (tak nazw nada

V-1 Goebbels, co nie byo pozbawione sensu, gdy wyraao ch zemsty Hitlera) mogaby zmieni bieg wydarze. W D-Day Hitler niewaciwie wykorzysta swoj jedyn bro strategiczn i zupenie bdnie posuy si taktycznymi siami do przeprowadzenia kontrataku. Jego ingerowanie w rozkazy dowdcw, znajdujcych si na miejscu, byo absolutnym przeciwiestwem postawy

Churchilla i Roosevelta, ktrzy nawet nie prbowali sugerowa czegokolwiek generaom i admiraom, i ktrzy pozostawiali podejmowanie decyzji podwadnym. 6 czerwca Eisenhower wsta o godzinie 7.00. Jego adiutant z marynarki, Harry Butcher, przybieg do przyczepy, by zameldowa, e do akcji wkroczyy ju oddziay powietrznodesantowe i zaczo si ldowanie z morza. Butcher zasta

Eisenhowera siedzcego w ku, palcego papierosa i czytajcego powie o Dzikim Zachodzie. Kiedy Butcher si zjawi, Eisenhower wsta, umy si, ogoli i przeszed od razu do namiotu, gdzie miecia si sekcja operacyjna Kwatery Gwnej Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych. Wysucha gorcej dyskusji o tym, kiedy naley wysa komunikat, mwicy o zajciu przez aliantw przyczka na brzegu (Montgomery upiera si, by zaczeka z tym a do

chwili, gdy bdzie absolutnie pewne, e utrzymaj si na brzegu), ale postanowi si nie wtrca. Eisenhower napisa krtk wiadomo do Marshalla. Informowa w niej szefa sztabu armii, e wszystko wydaje si w porzdku, doda, e brytyjskie i amerykaskie oddziay, ktre widzia poprzedniego dnia, byy entuzjastycznie nastawione, silnie uzbrojone i przygotowane. W oczach onierzy gorza bitewny pomie. 16

Panujcy w namiocie gwar rozmw bardzo szybko zacz irytowa Eisenhowera, dlatego poszed do Montgomeryego. Zasta brytyjskiego generaa szeroko umiechnitego. Montgomery by zbyt zajty, eby powici wiele czasu naczelnemu dowdcy, przygotowywa si bowiem do przepynicia kanau La Manche nastpnego dnia i utworzenia sztabu na przyczku, niemniej obaj generaowie odbyli krtk rozmow.

Potem Eisenhower odwiedzi Southwick House, by zobaczy si z admiraem Ramsayem. W marynarce wszystko szo dobrze zapisa w dzienniku Butcher panujce w niej zadowolenie byo takie samo jak wszdzie lub wiksze. 17 W poudnie Eisenhower wrci do namiotu, gdzie z trosk przeglda mapy i sucha niepokojcych wieci, ktre nadchodziy z play Omaha. Do swojej kwatery, z brezentowym dachem i przepierzeniem z sosnowych

desek, wezwa wybranych przedstawicieli prasy i odpowiada na ich pytania. W ktrej chwili wsta od niewielkiego stolika i zacz nerwowo chodzi dookoa. Wyjrza przed namiot, umiechn si w dobrze wszystkim znany sposb i owiadczy: Soce wieci. 18 Przez reszt dnia chodzi w t i z powrotem. Jego nastrj zmienia si wraz z nadchodzcymi wiadomociami o sytuacji na plaach zajmowanych przez

Brytyjczykw i Kanadyjczykw oraz na plaach Omaha i Utah. Po zjedzeniu posiku wczenie pooy si spa. W D-Day naczelny dowdca si alianckich nie wyda nawet jednego rozkazu. Hitler wyda dwa oba bdne. Gdy na play Omaha zapada zmierzch, ostrza prowadzony przez nieprzyjaciela stawa si nieregularny i by coraz sabszy. onierze okopywali si na noc we wszystkich

moliwych miejscach, niektrzy w piachu, inni przy wale, jeszcze inni na zboczach klifu i wrd ywopotw na wyynie. Od czasu do czasu nadmiernie podekscytowane jednostki otwieray ogie z byle powodu. W D-Day nie byo rejonu tyw. Jednak w porwnaniu z caym dniem panowa spokj. Porucznik Henry Seitzler z amerykaskiej 9 Armii Lotniczej by obserwatorem na wysunitej pozycji. Musia znosi przytyki i wymwki od chopakw, bo lotnictwo nie

wywizao si z obietnicy zbombardowania i ostrzelania pla. Oczywicie, to nie bya moja wina; chcieli po prostu komu podokucza. Moim najwikszym problemem byo utrzymanie si przy yciu. Waciwie nie wykonywaem wyznaczonego zadania a do trzeciego dnia od D-Day, a dostaem si w dwie godziny po Godzinie H, w najbardziej zatoczone i najgortsze miejsca; nie miaem co robi, byem bez przydziau i nie robiem nic poza dbaniem o utrzymanie

si przy yciu, bo nie mia mnie kto zastpi. Pnym popoudniem tego dnia porucznik Seitzler i kilku onierzy z brygady desantowej doszli do wniosku, e s godni. Dlatego wyszlimy i wdrapalimy si na spalon LCI. Wamalimy si do magazynu ywnociowego. O rany, to naprawd byo co! Nic nie zostao zniszczone. Wynielimy stamtd bardzo duo rzeczy i zjedlimy, siedzc przy wale. Marynarze naprawd sobie

dogadzali. Znalelimy wic kurczaki bez koci, indyka bez koci i szynk bez koci. Mielimy wszystko, o czym mona zamarzy, arlimy jak zwierzta, bo do tamtego czasu bylimy na wp zagodzeni. Kiedy skoczyli, postanowili zwieczy ten piknik na play kaw. Rozpalili niewielkie ognisko za kamienistym waem, wykorzystujc kawaki drewna ze zburzonego pociskiem domu letniskowego i zaparzyli nesk.

Dla Seitzlera mogo si to okaza fatalne w skutkach. Gdy zrobio si zupenie ciemno, onierze musieli ukry si w okopach strzeleckich. Wszystko, co si ruszao, moga tra kula. Ale po kawie pcherz Seitzlera domaga si oprnienia. Naprawd miaem z tym problem. Gdybym zacz haasowa albo zrobi cokolwiek, zastrzeliliby mnie. Mogem jedynie podnie si, pooy na krawdzi okopu i przetoczy kawaek dalej, a potem wykorzysta puszk po

konserwie. Po zaatwieniu sprawy puszk wyrzuciem i znowu potoczyem si bokiem, powoli i po cichu. Nazwaem to cierpieniem w imi higieny. Od tamtej pory nie mog pi neski. 19 Nastpnego ranka szeregowy Robert Healey ze 149 Batalionu Saperw razem z przyjacielem postanowili zej w d zbocza i odnale swoje plecaki. Healeyowi zabrako ju papierosw, a cay karton by w wodoszczelnym opakowaniu w plecaku.

Kiedy schodzilimy ku play, trudno byo nam uwierzy w to, co widzielimy. Dookoa leay jakie gruzy, sprzt wszelkiego rodzaju unosi si na falach w t i z powrotem, bo zacz si przypyw. Wydawao si, e jest tam wszystko, o czym mona zamarzy. Natra limy na rakiet tenisow, gitar, plecaki, maski przeciwgazowe, wszystko. Znalelimy mj plecak, ale niestety nie byo ju w nim papierosw. W drodze powrotnej

zobaczyem co, co najbardziej wryo mi si w pami. Na play lea mody onierz, mia szeroko rozpostarte ramiona. Niedaleko jego rki leaa ksika w wydaniu kieszonkowym, tak jakby j czyta. Bya to Our Hearts Were Young and Gay (Nasze serca byy mode i radosne) Cornelii Otis Skinner. To najlepiej wyraao nasz gehenn. Nasze serca byy mode i radosne, bo mylelimy, e jestemy niemiertelni,

wierzylimy, e dokonujemy wspaniaych rzeczy, naprawd wierzylimy w krucjat, ktra jak mielimy nadziej uwolni wiat od pieka nazizmu. 20

Rozdzia 26 wiat oddech wstrzymuje

Echa D-Day
O godzinie 7.00 w Stanach Zjednoczonych (co

odpowiadao godzinie 13.00 we Francji) trzech nastoletnich kowbojw z zachodniej Montany wkroczyo rano do Mecca Caf w Helenie, stolicy stanu. Poprzedniego popoudnia zacignli si do marynarki w punkcie rekrutacyjnym w Helenie. Gono si przechwalali, chepili i zwracali na siebie uwag. Je! Obsuga! Baczno!, pokrzykiwali na kelnerk. Klienci i kelnerka zorientowali si, e chopcy wypyn w morze za kilka

godzin i wyrusz w swoj, bez wtpienia pierwsz, podr z Montany. Haaliwe i niegrzeczne zachowanie zostao wybaczone marynarzom. Kelnerka obsuya ich w sposb super de lux, a pozostali klienci wrcili do przerwanych wczeniej rozmw przy kawie. Kto wczy radio: Kwatera Gwna Naczelnego Dowdztwa Ekspedycyjnych Si Zbrojnych owiadczya wanie, e inwazja si rozpocza. Powtarzam,

nadszed D-Day. W kawiarni by dziennikarz z Helena IndependentRecord. Napisa potem:

Wiadomo zostaa pocztkowo

przyjta z niedowierzaniem, a potem zapada gucha cisza. Zapomniano o jedzeniu. Nikt nie odezwa si sowem, by zawoa kelnerk; nikt niczego nie chcia. Wszyscy siedzieli, suchali i zastanawiali si.1

A do czasu wynalezienia telegrafu ludzie w krajach biorcych udzia w wojnach

nie wiedzieli, e wanie toczy si jaka wielka bitwa. Pierwsze tego rodzaju wiadomoci Amerykanie uzyskiwali w latach 18611865 z informacji w gazetach, w ktrych pisano niewiele wicej ni to, e trwa wana bitwa w Pensylwanii lub Missisipi. Przez kilka nastpnych dni w gazetach pojawiay si dokadniejsze relacje o danej bitwie. A potem drukowano zdajce si nie mie koca listy polegych. Pod Gettysburgiem i Vicksburgiem walczono w

jednym czasie, co oznaczao w praktyce, e w pierwszych dniach czerwca 1863 roku niemal kady Amerykanin zna osobicie kogo, kto bra udzia w ktrej z tych bitew. Syn, m, ojciec, siostra, wnuk, narzeczona, wuj, przyjaciel wszyscy wstrzymywali oddech. Czekali, modlili si, martwili, znowu modlili i dalej czekali. Podczas I wojny wiatowej Amerykanie take byli skazani na domysy. W trakcie II wojny wiatowej poprawia si jako przekazu

telegra cznego i radiowego; Amerykanie, ktrych bliscy byli na Pacy ku, w Afryce Pnocnej lub we Woszech, suchali radiowych doniesie z pl bitew, w czasie gdy si rozgryway, a po mniej wicej tygodniu mogli oglda starannie ocenzurowane lmy, nakrcone w czasie walk (na ktrych nigdy nie pokazywano zabitych albo ciko rannych Amerykanw). Nie wiedzieli, jak radz sobie ci, ktrych kochaj. eby si czego dowiedzie, musieli czeka i modli si, by

czowiek z Western Union (ktry zwykle przynosi zawiadomienie o mierci onierzy) nie zapuka do ich drzwi. W D-Day ogromna liczba Amerykanw bya zaangaowana w bieg wydarze. Wikszo z nich wniosa bezporedni wkad w wojn jak farmerzy dostarczajcy jedzenia, jak robotnicy z fabryk produkujcych na potrzeby wojska samoloty, okrty, czogi, pociski, karabiny, buty czy cokolwiek z tysica

rzeczy potrzebnych, by wygra wojn, lub woluntariusze przeznaczajcy czas i siy na prac w licznych urzdach i organizacjach pastwowych. Bandae, ktre zrolowali, karabiny, ktre wykonali, byy wykorzystywane przez onierzy, o czym dowiadywali si z wiadomoci. Modlili si, by to, co wyszo spod ich palcw, nie miao wad i usterek. Andrew Jackson Higgins znakomicie zrozumia ducha tamtych dni. W D-Day

przebywa w Chicago; do swoich pracownikw w Nowym Orleanie wysa nastpujc wiadomo:

To Teraz dzie, na praca serc ktry czekalimy. rk, dziea zostay

naszych i

naszych

umysw

wystawione na prb. Akcje wojenne, ktre kupilicie, krew , ktr oddalicie take tam walcz. Wszyscy moemy czu si podniesieni na duchu

informacj, e pierwsze ldowanie na kontynencie zostao dokonane przez aliantw pyncych na naszych

odziach.2

Robotnicy z Higgins Industries i pracownicy z fabryk, produkujcych na potrzeby wojska w caym kraju, porzucili zwyke zajcia, by inwazja staa si moliwa. Mieli prac, bdc bogosawiestwem dla pokolenia, ktre dopiero co otrzsao si po Wielkim Kryzysie, i dobrze im pacono (chocia nikt nie zosta bogaczem dziki wysokoci stawek za godzin pracy). Powicili jednak wszystko

dla dobra inwazji. Polly Crow pracowaa na nocn zmian w Je erson Boat Company, niedaleko Louisville w stanie Kentucky. Pomagaa budowa okrty desantowe LST. Napisaa do ma, ktry by w wojsku, o zaoszczdzonych pienidzach w czasie Wielkiego Kryzysu mode maestwa mogy jedynie marzy o czym podobnym:
Mamy teraz siedemset

osiemdziesit dolarw w banku i pi obligacji, z czego si bardzo ciesz, i

szukam teraz wzka dziecinnego w dobrym stanie, naprawd mogabym uoy w nim z tego [banknotw] stos.

eby zarobi tak sum, Polly Crow pracowaa na dziesiciogodzinnej nocnej zmianie. W cigu dnia zajmowaa si dwuletnim synem; w nocy dzieckiem opiekowaa si jej matka. Zgosia si na ochotnika do pracy w Czerwonym Krzyu. Dzielia mieszkanie z matk i jeszcze jedn kobiet. 3 Tysice modych kobiet byo w podobnej sytuacji.

Pospieszne maestwa stay si norm. W czasie wojny zawarto ich o milion wicej, ni mona byoby przewidywa na podstawie przedwojennych danych. Nastoletni chopcy enili si, bo szli na front, a w wielu przypadkach, ze wzgldu na panujc wtedy moralno, jedynym sposobem zdobycia przez nich dowiadcze seksualnych przed wyjazdem stawao si zoenie przysigi maeskiej. Kiedy mowie-chopcy jechali na wojn, eby sta si

mczyznami, onydziewczyny staway si kobietami. Podroway samotnie lub z malekimi dziemi w dusznych zatoczonych pocigach do odlegych miejsc, zostaway kucharkami i gospodyniami, dbay o nanse, nauczyy si naprawiania samochodw, pracoway w fabrykach produkujcych na rzecz wojska i wysyay listy do mw-onierzy, ktre coraz bardziej tchny optymizmem. Jedna z modych matek wyjaniaa potem:

Pisaam o tym, co robio nasze dziecko, cho tylko w listach wszystko wygldao wspaniale.4

Kobiety w mundurach stay si zupenie nowym zjawiskiem w amerykaskiej armii w latach czterdziestych. Byy we wszystkich rodzajach sub, jednak podlegay ostrzejszej dyskryminacji z powodu pci ni Murzyni ze wzgldu na kolor skry. Same nazwy jednostek, w ktrych si znalazy, wiadcz o segregacyjnym protekcjonalizmie: Womens

Army Auxiliary Corps (WAAC Kobiecy Wojskowy Korpus Pomocniczy), Womens Auxiliary Air Force (WAAF Kobiece Suby Pomocnicze Si Powietrznych), Womens Auxiliary Ferry Squadron (WAFS Kobieca Pomocnicza Eskadra Przewozowa) i WAVES, co byo akronimem od Women Accepted for Volunteer Emergency Services (Kobiece Ochotnicze Suby Ratownicze) pod koniec 1944 roku zrezygnowano w marynarce z tego akronimu

na rzecz okrelenia Women Reserves (Rezerwy Kobiece). Kobiety w mundurach robiy to samo co mczyni, poza udziaem w walce. Byy urzdniczkami, mechanikami, administratorkami, radiooperatorkami, interpretatorkami zdj lotniczych, kucharkami, meteorologami, zaopatrzeniowcami, oblatywaczami samolotw, pilotami transportowymi i tak dalej. Eisenhower uwaa, e bez nich nie wygraby wojny. 5 Nie byo im atwo.

Opowiadano sobie o nich okrutne i zoliwe dowcipy wyjtkiem byli ranni, ktrzy nigdy nie artowali z pielgniarek. Te kobietypionierki wytrway jednak i triumfoway. Wkad Amerykanek w inwazj w DDay, niezalenie od tego, czy dokonany na farmie, w fabryce czy w czasie suby wojskowej, by warunkiem sine qua non jej powodzenia.[49] Dla ktrych modych ledwie kobiet, poznani

mowie znaleli si na europejskim teatrze dziaa wojennych, D-Day by wyjtkowo wyczerpujcym dowiadczeniem. Wtedy jednak niemal wszyscy Amerykanie mieli kogo bliskiego w piechocie, marynarce, siach powietrznych lub stray przybrzenej, przebywajcych w ogarnitej wojn Europie. Tylko niewielu wiedziao, czy dany piechur, marynarz lub pilot bra udzia w inwazji w D-Day, czy te zostanie pniej wczony do

akcji, wszyscy jednak mieli wiadomo, e zanim wojna zostanie wygrana, ci, ktrych kochaj, znajd si w stre e walki. Machina ruszya. Faza przygotowawcza zostaa zakoczona. Stany Zjednoczone skieroway do walki ogromne siy, gromadzone przez ponad trzy ostatnie lata. Oznaczao to, e chopcy, bracia, mowie, przyjaciele, pracownicy, koledzy ze studiw, kuzyni, bratankowie albo ju walczyli, albo wkrtce mieli zacz.

W Helenie i Nowym Jorku, w caym kraju ludzie martwili si, suchali radia i wybiegali na ulic po najwiesze wydania gazet z map francuskiego wybrzea na pierwszej stronie. W kraju suchano i czytano o II wojnie wiatowej. Jednak to, co Amerykanie dostali do czytania o D-Day, byo niepokojco oglnikowe. O cjalna nazistowska agencja informacyjna, Transocean, jako pierwsza podaa wiadomo o inwazji. Associated Press szybko to

podchwycia i skierowaa do sieci telegra cznej. O godzinie 1.30 w nocy New York Times mia ju materia na pierwszej stronie, ale by to tylko nagwek adnych konkretw. O godzinie 2.00 czasu wschodnioamerykaskiego wojennego stacje radiowe przerway programy muzyczne, by nada komunikat: W niemieckim radiu podano, e inwazja si rozpocza. Niemcy donosili o bitwie morskiej w pobliu Hawru i ldowaniu desantu

spadochronowego w okolicach Sekwany (by to desant pozorowany). Komentatorzy natychmiast zwrcili uwag, e nie potwierdziy tego adne rda alianckie, i ostrzegali, e moe by to po prostu wybieg Niemcw, majcy sprawi, by francuski ruch oporu rozpocz powstanie przed czasem, naraajc si na klsk. O godzinie 9.32 w Londynie (o godzinie 3.32 czasu wschodnioamerykaskiego wojennego) z Kwatery

Gwnej Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych przekazano krtki komunikat generaa Eisenhowera, odczytany przez jego prasowego adiutanta, pukownika Ernesta Dupuya:
Pod dowdztwem generaa

Eisenhowera alianckie siy morskie, wspomagane przez znaczne siy

powietrzne, przystpiy tego ranka do desantu Francji. na pnocnym wybrzeu

Z Kwatery Gwnej wysano take drog radiow do Nowego Jorku nagranie gosu Eisenhowera, odczytujcego rozkaz dzienny na D-Day. Czyta go wspaniale, gono i wyranie modulowa gos. Tra do wszystkich, poniewa rozkaz ten zosta nadany w wigili DDay przez goniki zamontowane na okrtach desantowych LTS i transportowcach w portach poudniowej Anglii. Tak wic Amerykanie usyszeli dokadnie to samo, co

onierze z si inwazyjnych. O godzinie 4.15 czasu wschodniego w Stanach Zjednoczonych NBC nadaa z Londynu relacj naocznego wiadka wydarze. By nim dziennikarz, ktry do Europy polecia razem ze 101 Dywizj Powietrznodesantow. Rankiem nadeszo wicej podobnych doniesie od dziennikarzy, ktrzy byli na morzu i wrcili do Londynu. Widzieli mnstwo dymu, okrtw i samolotw, poza tym niewiele wicej. O

sytuacji na plaach nie wspominano. Ludzie suchali kadej wiadomoci z zapartym tchem, jednak spotykao ich rozczarowanie. Dla Eustacea Tilleya, piszcego dla New Yorkera pod pseudonimem Talk of the Town (Plotka z miasta), byo to wyjtkowo denerwujce: Kretyski bekot z radia sycha byo wszdzie, gdziekolwiek si poszo. 6 Wieci nadchodziy powoli, czasami caymi godzinami i duej telegrafy milczay. Jednak napicie byo

tak due, a ludzie tak rozpaczliwie aknli wiadomoci, e stacje radiowe powtarzay ju nadane informacje i cytoway si wzajemnie. Spikerzy przeywali straszne chwile, prbujc czyta francuskie nazwy miejsc. Potrzebne byy im lekcje geogra i. Wysilali si na analizy wojskowe, ale skutki tego byy fatalne albo wprowadzali ludzi w bd, albo opowiadali gupstwa. Starali si co przekazywa, ale niewiele

mieli do powiedzenia poza tym, e inwazja trwa. Mwili o wszystkim oprcz tego, co dla wikszoci suchaczy byo najwaniejsze nie wspominali o o arach. Zostao to zakazane przez Wojskowe Biuro Informacji (O ce of War Information OWI). Skrtowo komunikatw radiowych wynikaa gwnie z rozporzdze OWI, ale udzia w tym miaa take cenzura polityczna dokonywana przez Kwater Gwn, ktra odmwia przekazania

niecierpliwie oczekiwanych informacji ktre dywizje, puki, eskadry i okrty zostay uyte w walce. Nie podano te dokadniejszych danych o miejscu ldowania, poza oglnikowym wybrzeem Francji. Powodem tak cisej cenzury byo podtrzymanie szans na powodzenie operacji Fortitude; jednak cen pacon w Stanach by wzrost obaw. Radio nie dostarczao informacji, mogo jednak inspirowa. Po nadaniu rozkazu dziennego

Eisenhowera, do swego narodu przemwi krl Norwegii, w ktrego lady poszli premierzy Holandii i Belgii, a potem krl Wielkiej Brytanii. Przemwienia powtarzano przez cay dzie. Brak wieci nie poprawia nastrojw w kraju. Mieszkanka Kalifornii napisaa do Paula Whitea, spikera z CBS:
Jest godzina Pacy ku. usyszaam 3.21 na wybrzeu i

Miaam pierwszy

szczcie

komunikat

radiowy o rozpoczciu D-Day, nadany

dzi rano przez CBS. Przez ostatnie dwa miesice wszystkie wieczory

spdzaam przy radiu, czekajc na wiadomoci. (...) Nadane przez wasze radio doniesienie z Londynu pana Murrowa, dao mi poczucie, e cho od ma dzieli mnie p wiata i jestem samotna, ju nie bd tego odczuwaa, dopki wasi pracownicy bd wykonywali swoj robot.7

W D-Day Franklin Roosevelt wykorzysta moliwoci radia, by zjednoczy nard w

modlitwie. Przez cay dzie stacje radiowe nadaway jej tekst, wydrukowany nastpnie w popoudniowych wydaniach gazet; o godzinie 22.00 czasu wschodnioeuropejskiego wojennego prezydent zacz si modli. Przyczyli si do niego Amerykanie w caym kraju:
Wszechmocny Boe: nasi synowie, duma naszego narodu, podjli dzisiaj cik prb (...). Prowad ich prost i waciw drog; daj si ich

ramionom, niezomno ich sercom,

niezachwian wiar. (...) Owi ludzie zostali ostatnio zepchnici ze cieki pokoju. podboju. Walcz, ale nie by z chci

Walcz,

zakoczy

podboje. Walcz o wyzwolenie. (...) Chc jedynie koca walk i powrotu do domowych przystani. Niektrzy z nich nigdy nie wrc. Obejmij ich, Ojcze, przyjmij do siebie, Twoje bohaterskie sugi, do Twego krlestwa (...) I, Panie, daj nam wiar. Daj nam wiar w Ciebie; wiar w naszych synw; wiar w nas samych. (...) Niech si stanie wola Twoja, Wszechmogcy Boe.

Amen.8

Co waciwie oznacza D? jaki przechodzie zapyta Eustacea Tilleya. To proste, oznacza day [dzie] odpowiedzia korespondent New Yorkera zgodnie z prawd[50]. Piszc o tym incydencie, Tilley kontynuowa:
D-Day by wyjtkowym wanym

dowiadczeniem,

ogromnie

momentem w historii.

Przechadzajc

si

po

miecie, dotar do Times Square, gdzie tum czyta wywietlany komunikat:

I JEDNO NIEMIECKIE DZIAO STRZELA NADAL.

Tilley wspomina: Nikt nie uwaa wtedy, e to jedno niemieckie dziao jest czym bahym; mylano o nim bardzo powanie, jak o wszystkim, czego si dowiadywano o rejonie desantu. Jeden z dziennikarzy napisa w New York Timesie:
Ludzie stali na chodniku, blisko

krawnika lub opierali si o szyby wystawowe sklepw i restauracji ze wszystkich stron niewielkiego trjkta i patrzyli w gr, bez przerwy patrzyli w gr, eby nie przeoczy choby najmniej wanych informacji o inwazji.

Tilley przyczy si do okoo stu wspobywateli, zgromadzonych przed Rialto Theatre. Ludzie stali stoczeni i rozmawiali o biegu historii na przestrzeni ostatnich dwudziestu piciu lat. (...) Kady czeka na stosowny moment, by

przedstawi swj punkt widzenia, a wszystko bez podnoszenia gosu bardziej, ni byo to konieczne. (...) Kiedy odeszlimy, rzeczowa wymiana zda trwaa nadal. Poszed do jednego ze studiw rozgoni radiowych, gdzie korytarze byy zapenione aktorami, rozgoryczonymi z powodu odwoania kolejnych odcinkw suchowiska. W studiu radiowym ponownie usysza nagranie gosu Eisenhowera.

Sowa generaa Eisenhowera s nierozcznie zwizane z D-Day i

pozostan nam w pamici najduej. W Modern Museum starsza pani,

siedzca na kanciastym krzele ze sklejki, odczytaa gono kilku innym staruszkom toczcym si dookoa niej owiadczenie generaa. Wzywam

wszystkich, ktrzy kochaj wolno, by stanli z nami czytaa sabiutkim gosem, dreszcz.9 a ca grup przeszed

czerwca

1944

roku

Nowy Jork by haaliwym, dobrze prosperujcym miastem. Wszyscy mieli prac, pienidzy byo wicej ni towarw na rynku. Znalezienie mieszkania graniczyo z cudem; ludzie toczyli si w ciasnych klitkach. Bary i kina byy pene. Wiosenny sezon na Broadwayu okaza si wielkim sukcesem, jego najwikszymi wydarzeniami byy: musical Oklahoma! Richarda Rodgersa i Oscara Hammersteina, wystpy Paula Robesona w Otellu, Miltona

Merle w Ziegfeld Follies i Mary Martin w One Touch of Venus (z muzyk Kurta Weila, autorzy tekstu: S.J. Perelman i Ogden Nash, wystawiony przez Eli Kazana, z choreogra Agnes de Mille). To byy czasy! W D-Day teatry zamkny podwoje. Aktorzy poszli do Stage Door Canteen, by zagra tam dla onierzy scen lub dwie z wystawianych sztuk. Tylko jeden stolik, The Angels Table (stolik anioa), by

udostpniony cywilom; zosta zarezerwowany dla ludzi nie zwizanych z wojskiem, ktrzy zoyli krlewskie datki, dziki czemu zyskali przywilej wstpu do Canteen. Datki zostay przekazane organizacjom onierskim. 10 New York Daily News zrezygnowa tego dnia z artykuw wstpnych i na pierwszej stronie wydrukowa modlitw Ojcze nasz. New York Daily Mirror nie zamieci tego dnia adnych ogosze, by zyska wicej

miejsca na wiadomoci o inwazji. Domy towarowe zostay zamknite. Sklepy przestay obsugiwa klientw w poudnie. Mimo to, wok nadal sta tum ludzi, poniewa domy towarowe wystawiy na zewntrz goniki, przez ktre nadawano program radiowy. Kiedy spiker zacz przestrzega Amerykanw, by nie cieszyli si przedwczenie, twarze ludzi, ktrzy stali suchajc, wyraay smutek i przygnbienie, jak napisa

dziennikarz New York Times. Domu towarowego Lord & Taylor w ogle nie otworzono. Prezes rmy, Walter Hoving, powiedzia, e wysa trzy tysice swoich pracownikw do domw, by si modlili. Dom towarowy jest zamknity ogosi. Rozpocza si inwazja. Moemy myle jedynie o ludziach, ktrzy bior w niej udzia. Nie otworzylimy dzisiaj, bo znamy naszych pracownikw i klientw, ktrych bliscy bior udzia w

tej bitwie, i wiemy, e chcieliby powici ten dzie na modlitw za ich bezpieczestwo. 11 Odwoano mecze baseballowe i wycigi. Na stronach Sports of the Times Arthur Daley postawi pytanie, czy powinno si odwoa wszystkie imprezy sportowe a do zwyciskiego zakoczenia wojny, i stwierdzi, e nie. Pisa:
Kiedy oszaamiajce wraenie

wywoane inwazj minie, minie te nieodparta ch tkwienia z uchem

przy radiu, by usysze wiadomoci z ostatniej chwili, a ludzka natura

ponownie upomni si o rozrywk kino, teatr, ale rwnie i sport, by odpocz od wojny.

Daley pisa, e nikt nie ma pretensji do modziey rozgrywajcej mecze w czasie, gdy inni umieraj, bo wszyscy wiedz, e gracze baseballowi albo walcz o cztery wolnoci[51] na froncie, albo s zbyt starzy, by walczy. Przypomnia czytelnikom, e caa druyna

Yankee, ktra zgosia si do wojska ju w 1941 roku, nosi mundury. Mimo e zastpstwa okazyway si czsto fatalne, Daley chcia, by zmagania w sezonowych rozgrywkach byy (...) tak dobre, jak to moliwe. Przecie mimo wszystko to nadal cz amerykaskiego stylu ycia, o ktry midzy innymi walczymy. 12 Na Wall Street nadal prowadzono interesy. Zarzd nowojorskiej giedy poprosi przy otwarciu o dwie minuty ciszy i modlitw za

walczcych, a potem przystpiono do normalnej pracy. Nagwki Wall Street Journal z 7 czerwca gosiy:
SKUTKI INWAZJI POCZTKOWE WOJENNEJ OZNAKI KOCA NOWE

GOSPODARKI

PROBLEMY PRZEMYSU.

Jednym sowem, najpierw interesy, potem reszta. Przez dwa miesice rynek przeywa nawanic inwazyjn. Wedug magazynu Time:

Nowojorska gieda trzsa si przy byle pogosce o D-Day. Jednak w DDay, prawd mwic, gieda: 1. Miaa swj najaktywniejszy dzie w caym roku, dokonujc obrotu 1 193 080 akcjami; 2. Dowiadczya wzrostu wskanika Dow-Jonesa w przemyle do poziomu 142,24, co jest nowym rekordem dla 1944 roku.

Ceny akcji AT&T, Chryslera, Westinghouse, General Motors, Du Ponta i nawet detalistw wzrosy do

najwyszego poziomu w 1944 roku. 13 Jak zwykle, na Wall Street martwiono si o przyszo. Napisano w Wall Street Journal:
Inwazja podaniu odnioso wywoaa oywienie. Po e ldowanie si

informacji, sukces,

mona

spodziewa rychego koca wojny, a przez Bdzie to ograniczenia si zmniejszaa nastpi produkcji. liczba

kontraktw ,

zwalnianie

pracownikw , likwidacja pomieszcze

do prowadzenia niewielkiej produkcji. Zakadajc, e wszystko pjdzie

zgodnie z planem, czeka to nas za dwa, maksimum cztery miesice.14

(W grudniu 1944 roku onierze zapacili za ten pozbawiony realizmu optymizm. W lecie odwoano zamwienia na produkcj pociskw; kiedy Niemcy przystpili do wielkiej kontrofensywy w Ardenach, amerykaskie baterie artylerii niemal bez przerwy zmagay si z brakiem amunicji, a niektre w ogle

byy jej pozbawione.) W czci New York Timesa powiconej nansom w doniesieniu z Wall Street odnotowano patriotyczny gest, ktry mia miejsce w D-Day:
Gieda zamanifestowaa zaufanie do inwazyjnych si alianckich

dokonujc rekordowych obrotw . (...) Akcje zakadw samochodowych nadal charakteryzowa spekulacyjny, najwikszy gdy popyt inne

podczas

gazie przemysu, o ktrych sdzi si,

e bd wysoko notowane po wojnie, znalazy poparcie u przedstawicieli wszystkich warstw spoeczestwa.15

Bardziej zainteresowani teraniejszoci ni przyszoci nowojorczycy przychodzili masowo do biura Ochotniczej Obrony Cywilnej na Pitej Alei i zgaszali si do zwijania banday, sprawdzania cen dla Biura Kontroli Cen, do pomocy pielgniarkom, pracy w Czerwonym Krzyu i innych organizacjach dziaajcych na rzecz onierzy. Wykonywali

tysice prac w caym miecie. Rekordowa liczba ludzi oddaa krew. 16 Burmistrz Nowego Jorku, Fiorello La Guardia, spotka si z dziennikarzami o godzinie 3.40 nad ranem. Powiedzia: Moemy jedynie czeka na wiadomoci i modli si o sukces. To najbardziej ekscytujcy moment w naszym yciu. 17 Wydawcy New York Timesa prbowali spojrze na D-Day z pewnej perspektywy w gwnym artykule wydania z 7

czerwca. Pisali:
Nadesza godzina, dla ktrej si urodzilimy. Wyjdziemy naprzeciw

najwaniejszemu

sprawdzianowi

naszych ramion i dusz, sprawdzianowi dojrzaoci naszej wiary w nas samych i ludzko. (...) Modlimy si za

chopcw , ktrych znamy, i miliony nie znanych, nas. ktrzy (...) s na rwni si za

czci

Modlimy

Ojczyzn. (...) Nasza sprawa sama jest modlitw, bo jest spraw Boga, ktry stworzy ludzi wolnymi i rwnymi.18

Na pnoc od Nowego Jorku, w Akademii West Point odbywaa si tego dnia ceremonia rozdania dyplomw. Jednym z absolwentw by kadet John Eisenhower Jr. Wrd krewnych przybyych na t uroczysto znajdowaa si jego matka, ona Dwighta Eisenhowera, Mamie. 3 czerwca z Portsmouth genera napisa do Mamie:
Ta wiadomo dotrze do Ciebie prawdopodobnie wkrtce po twoim

powrocie do Waszyngtonu [z West

Point]. Nie ma takiej rzeczy, ktrej bym nie zrobi, byle tylko 6 czerwca by z Tob i Johnem, jednak cest la guerre! [taka jest wojna]. Zreszt

jestem tak zapracowany, e naprawd trzeba chyba cudu, ebym

przypomnia sobie tego dnia, co to za data e przecie to dzie

zakoczenia jego nauki.19

Mamie dowiedziaa si o D-Day od dziennikarza z New York Post, ktry obudzi j, dzwonic do pokoju w hotelu Thayer w West

Point. Inwazja?! zawoaa Mamie. O co chodzi z t inwazj? 9 czerwca genera Eisenhower wysa do Mamie telegram. Nie mona go byo posdza o skonno do wylewnoci. Pisa:
Z powodu wczeniejszych planw nie mogem by z Tob i Johnem w poniedziaek, ale mylaem o Was i mam nadziej, e oboje mio

spdzilicie czas z rodzin. Przesyam Ci wiele serdecznoci z t

wiadomoci, bowiem czas ostatnio

nie pozwala mi na napisanie listu i tak bdzie prawdopodobnie przez jaki okres, wiem jednak, e to zrozumiesz.

(W poniedziaek by 5 czerwca. Niewtpliwie Eisenhower pamita, e ceremonia wrczenia dyplomu Johnowi odbywaa si w DDay, ktry by zaplanowany na 5 czerwca, i pomyli daty)[52]. 20 W Nowym Jorku, podobnie jak w caym kraju, bito w dzwony. Najwspanialszym z nich by Dzwon wolnoci

(Liberty Bell). Ostatnio dzwoni 8 lipca 1835 roku na pogrzebie przewodniczcego Sdu Najwyszego, Johna Marshalla. O godzinie 7.00 w D-Day burmistrz Filadel i, Bernard Samuel, uderzy w niego drewnianym motem, a bicie dzwonu sycha byo w caym kraju, zostao bowiem transmitowane przez radio. A potem burmistrz pomodli si. Potrzeba modlitwy bya przemona. Wielu ludzi dowiedziao si o inwazji w czasie, gdy przystpowali do codziennych zaj; kiedy

ochonli, odmawiali cich modlitw. Inni usyszeli o jej rozpoczciu z gonikw radiowzw przy liniach produkcyjnych w caym kraju, gdy pracowali na nocnej zmianie. Mczyni i kobiety zastygli na chwil w bezruchu przy maszynach, pomodlili si i wznawiali prac z jeszcze wikszym powiceniem. W Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, od wybrzey Atlantyku do Pacy ku, od Arktyki po Zatok Meksykask, rozdzwoniy si dzwony. Nie biy jednak na

triumf czy wito miay przypomina o jednoci narodu i wzywa do modlitwy. W kocioach i synagogach odprawiano specjalne naboestwa. awki wity byy zapenione. W Waszyngtonie genera Pershing wygosi owiadczenie. Dowdca Amerykaskich Si Ekspedycyjnych w czasie I wojny wiatowej powiedzia:
Dwadziecia sze lat temu

amerykascy onierze, wspdziaajc

sojusznikami, walce

zwarli z

si

miertelnej

niemieckim

wrogiem. (...) Dzisiaj synowie onierzy z lat 1917-1918 s zaangaowani w podobn zadaniem wojn jest o wyzwolenie. Ich

przynie

wolno mam

zniewolonym

ludziom.

Nie

najmniejszych wtpliwoci, e razem z walecznymi towarzyszami broni

odnios zwycistwo.21

W budynku Kapitolu politycy zajmowali si swoimi sprawami. W D-Day trzysta picioma gosami za, przy

trzydziestu piciu gosach przeciw, postanowiono kontynuowa przesuchania generaa majora Waltera Shorta i wiceadmiraa Husbanda Kimmela przed trybunaem wojskowym w celu ustalenia odpowiedzialnoci za tragedi w Pearl Harbor. Jeden z kongresmanw powiedzia: To wszystko polityka. Demokraci (sprzeciwiajcy si tej rezolucji, ktr opniali przez dwa lata, cho byli zdania, e nie mog gosowa przeciwko niej)

oskarali republikanw o wykorzystywanie tej sprawy do celw wyborczych i ch skompromitowania prezydenta Roosevelta. Republikanie z kolei (jednogonie opowiadajcy si za rezolucj, ktra bya ich autorstwa) zarzucali demokratom, e prbuj opnia wyjanienie sprawy a do czasu wyborw prezydenckich. 22 Podejrzenia obu stron byy suszne. Pnym popoudniem Roosevelt zwoa konferencj prasow. W biurze

wykonawczym prezydenta zgromadzio si stu osiemdziesiciu dziennikarzy, wypeniajc sal niemal do granic moliwoci. Zgodnie z tym, co napisa dziennikarz New York Timesa:
Zastali pana prezydenta z

oznakami zmczenia wok oczu, ale umiechnitego. Siedzia przy biurku, ubrany w koszul z krtkim rkawem, z ciemn muszk. Pali papierosa przez t bursztynow fifk.

Jak ocenia pan postp

inwazji? zapyta jeden z reporterw. Odbywa si zgodnie z planem odpowiedzia prezydent i umiechn si. Doda potem, e z meldunkw generaa Eisenhowera wynika, i wrg zatopi tylko dwa niszczyciele i jeden okrt desantowy LST, co w sumie nie przekracza strat na poziomie jednego procenta. Inne sprawy: genera Eisenhower sam wyznaczy dokadn dat i miejsce ldowania. Stalin wiedzia o planie inwazji od czasu

spotkania w Teheranie i wydawa si zadowolony. Rok temu utworzenie drugiego frontu byoby niemoliwe z powodu braku ludzi i sprztu. Wojna na pewno jeszcze si nie skoczya; nie skoczya si nawet ta operacja; czasy nie sprzyjaj te zbytniemu zadufaniu. 23 Po konferencji Roosevelt naradza si z admiraem Kingiem i generaem Marshallem, ktrzy, poniewa zajmowali wysokie stanowiska i byli bardzo daleko od pl bitewnych, nie mogli

powiedzie prezydentowi niczego wicej ponad to, co usyszeli przez radio. Marshalla, wychodzcego z Owalnego Gabinetu, zatrzyma dziennikarz, ktry spyta go, czy t noc spdzi przy biurku. Nie odpowiedzia Marshall. A potem lekko si umiechn i stwierdzi po prostu: Ju wczeniej zrobiem, co do mnie naleao. 24 W Bedford, w stanie Wirginia, w lokalnej gazecie

Bulletin wydrukowano modlitw napisan przez H.M. Lane, mieszkajc w pobliskiej Altavista:
Drogi Ojcze i Wspaniay Stwrco wszystkiego, najszybciej, pikno, yje ktre umiera Kt

najduej.

mgby nie dostrzec pikna i o ary czynionych przez naszych dzielnych chopcw? Oni nie przetrwaj dnia, dlatego zachowamy ich w pamici na zawsze i zapewnimy im

niemiertelno.

Dziennikarz napisa:
Wiadomo niepokj w o

Bulletinu

inwazji

wywoaa

setkach

bedfordzkich

rodzin, bo wielu ich synw , mw i braci jest w wojsku w Anglii. Kompania A [ze 116 Puku] odbywaa tam i

szkolenie przez prawie dwa

lata

prawdopodobnie znalaza si wrd pierwszych dokonujcych ldowania, setki innych mczyzn z hrabstwa

Bedford z ca pewnoci zostanie rzuconych do walki, dlatego mona

spodziewa si ofiar.

Odnotowa take, e wszystkie kocioy s przepenione w czasie specjalnych mszy. Miesic pniej, 6 lipca, Bulletin donosi:
Kompania A zostaa wysoko

oceniona za rol odegran w D-Day. Jak do tej pory nie wiadomo, jakie byy straty, rzd nie poda kompletnej listy o ar. Wida wyrany niepokj o los tych ludzi, bowiem nadzieja, e

wszyscy bezpiecznie wyldowali i w

czasie walk nic im si nie stao, zdaje si nieuzasadniona.

W numerze z 20 lipca dziennikarz pisa, e 116 Puk zosta pochwalony przez prezydenta, ale dodawa te, e 19 lipca czternacie rodzin z Bedford otrzymao zawiadomienia o mierci synw, polegych 6 czerwca. Miao ich nadej wicej. Redaktor wydania pisa:
Umarli, tak jak powinni umiera ludzie wolni bez lku i walecznie. Wiedzieli, co ich czeka. Ale nie wahali

si, nie zadreli, nie cofnli si, nie prbowali ucieka.25

(Na amerykaskim cmentarzu w Normandii, grujcym nad pla Omaha, spoczywa jedenastu bedfordczykw, pochowanych razem z dziewicioma tysicami trzystu osiemdziesicioma szecioma Amerykanami, ktrzy polegli w czasie kampanii na wybrzeu Francji. Miejsce wiecznego spoczynku onierzy jest bardzo pikne i otoczone troskliw opiek

American Battle Monuments Commission [Komisji do Spraw Amerykaskich Pomnikw Bitewnych]. aden Amerykanin nie potra oprze si tam poczuciu dumy, tak jak aden nie potra powstrzyma ez cisncych si do oczu. Na okrgej kaplicy s wyryte sowa: Pomyl nie tylko o tym, e przeminli. Pamitaj o chwale ich ducha.) We wtorek historyczna katedra w. Ludwika w Nowym Orleanie bya wypeniona ludmi, od

porannej mszy do wieczornego bogosawiestwa. Matka jednego ze spadochroniarzy to moje jedyne dziecko modlia si obok policjanta, ktrego dwch chopcw tam byo. adna moda matka klczaa przed wit Panienk od Nagej Pomocy, podczas gdy w ssiedniej awce modli si marynarz bdcy na przepustce. Waciciele sklepw na Canal Street przygotowywali si do D-Day przez trzy miesice; kiedy nadszed,

kazali pracownikom sprzedawa obligacje zamiast towarw. Pomys zosta podchwycony przez sklepy w innych miastach. Na Canal Street rozbrzmiewaa patriotyczna muzyka, namawiano ludzi do kupowania obligacji. Sprzeda bya rekordowa. Jaka kobieta wyoya siedemdziesit pi wierdolarwek, w sumie osiemnacie i trzy czwarte dolara, by kupi jedn z nich. Wyjania: Zbieraam te pienidze eby kupi obligacj

w dniu rozpoczcia inwazji. Mam nadziej, e zapamitam ten dzie jako szczliwy. Mj m jest od dawna w jednostce powietrznodesantowej w Anglii i dugo na to czeka. 26 Take bardzo duo ludzi przyszo do stacji krwiodawstwa Czerwonego Krzya na Carondelet, rekordowa liczba ochotnikw zgosia si do rnych organizacji cywilnych w miecie, gdzie byle powd wystarcza do zorganizowania parady, tym razem nikt nie

de lowa. W gazecie Times Picayune tak to tumaczono:

Nowoorleaczycy zrezygnowali z parad do dnia zwycistwa.

Andrew Higgins przypomnia swoim pracownikom, e do koca wojny jeszcze duga droga i nie koczy si ona w Europie: Nie powinnimy zatrzymywa si a do chwili, gdy odzie dowioz nasze oddziay do brzegw 27 Japonii.

W Ottawie premier Kanady, Mackenzie King, zakomunikowa parlamentarzystom z Izby Gmin, e ldowanie postpuje w dobrym tempie. Doda jednak, e nadal jest tam wiele do zrobienia. Przywdca opozycji, Gordon Graydon, przyzna, e tego dnia nie byo adnej rnicy zda. W imieniu francuskojzycznych czonkw parlamentu wystpi Maurice Lalonde, ktry owiadczy po francusku, e nadszed historyczny moment

kiedy dzwon czasu wybi godzin wyzwolenia Francji. W Kanadzie, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, DDay zjednoczy nard, jak nic innego przedtem. Mwicy po francusku i angielsku Kanadyjczycy w rwnym stopniu brali udzia w inwazji i mieli jeden cel. M. Lalonde poprosi parlamentarzystw o wyraenie zgody na odpiewanie Marsylianki. Po raz pierwszy w historii kanadyjskiego parlamentu wszyscy jego czonkowie zapiewali wsplnie

Marsyliank, a potem Boe, chro krla. 28 W Columbus, w stanie Ohio, burmistrz James Rhodes wyda polecenie uruchomienia syren obrony przeciwlotniczej i syren fabrycznych o godzinie 19.30. Cae miasto zastygo w bezruchu na pi minut samochody, autobusy i przechodnie stanli w miejscu. Ludzie si modlili. 29 W Columbus, jak we wszystkich miastach, Czerwony Krzy odnotowywa rekordowe iloci oddawanej

krwi, wzrosa wydajno produkcji w fabrykach, zmniejszya si absencja, kocioy byy pene. Czerwony Krzy wystpi z wezwaniem: Wszystkie kobiety z hrabstwa Franklin s proszone o natychmiastowe zgoszenie si do jednostek produkujcych opatrunki chirurgiczne w swoim ssiedztwie. Ochotniczek byo tyle, e nie wszystkie zdoano zatrudni. TruckTractor&Equipment Company (producent cignikw gsienicowych) umieci

caostronicowe ogoszenie w gazecie Columbus Star z nagwkiem Nastpny przystanek: Berlin wraz z krtkim tekstem:
Dzisiaj jest odpowiedni dzie, by zada sobie pytanie: czy robi

wystarczajco duo? Gdybym spotka czowieka, ktry tam by, czy mgbym spojrze mu w oczy i powiedzie, e te zrobiem, co do mnie naleao?30

W Milwaukee stacja krwiodawstwa Czerwonego Krzya bya przepeniona

ludmi, chccymi odda krew. W Reno, w stanie Nevada, zamknito przybytki hazardu. Tylko szesnacie par wystpio o rozwd, mniej ni dziesi procent zwykej liczby. Gdzie indziej dawaa o sobie zna ciemniejsza strona ycia w Ameryce: w Cincinnati czterystu pidziesiciu robotnikw strajkowao w fabryce samolotw Wright Aeronautical Corporation, co zablokowao ca produkcj. Powodem byo przydzielenie siedmiu Murzynw do

warsztatu, gdzie do tamtej pory pracowali wycznie biali. William Green, przewodniczcy amerykaskiej federacji zwizkw zawodowych, wzywa robotnikw, by uwaali si za cz si inwazyjnych i pracowali w kadych okolicznociach. 31 W Birmingham, w stanie Alabama, gazeta News donosia, e tysic piciuset grnikw z Republic Steel przystpio do dzikiego strajku. Wydawcy News byli oburzeni, podobnie jak

przedstawiciele zwizkw zawodowych. Niech cholera wemie strajkujcych powiedzia przewodniczcy stanowej federacji zwizkw. Ju sama myl o tym, e zwizkowcy mogliby nie pracowa w takim dniu, jest niewyobraalna. W miecie Marietta, w stanie Georgia, syreny policyjne i dzwony kocielne rozbrzmiay o godzinie 3.00 rano. W Atlanta Constitution napisano:
Wielu mieszkacw dostao

histerii kiedy wycie syren dotaro do ich uszu. Wozy policyjne z syrenami wczonymi przejeday mieszkaniowe. na cay przez regulator osiedla

Dziennikarz Ralph Jones zacytowa swoj on, ktrej uwagi byy jego zdaniem typowe. Ich syn by w Anglii, a moliwe, e zosta ju przerzucony do Normandii. ona Jonesa mwia: Nawet gdyby rwnao si to mojej mierci, chciaabym wzi udzia w tej inwazji. To

najwiksze, najwspanialsze i najbardziej spektakularne wydarzenie w caej historii. Po krtkiej przerwie dodaa: Po prostu nie potra martwi si przez cay czas o Ralpha. Gdybym tak robia, chyba bym oszalaa. Nie grozi mu wiksze niebezpieczestwo ni setkom tysicy synw innych matek. 32 W Missoula, w stanie Montana, wszdzie odbyway si dyskusje, ale ogromna waga wiadomoci zamkna usta rozgadanemu miastu, co

byo w rzeczy samej godne odnotowania. 33 W szpitalu dla weteranw wojennych w Helenie jeden z onierzy, chodzcy o kulach, zawoa: To jest to, brachu! Teraz pogonimy im kota! Inny odkrzykn z ka: O rany, jak chciabym tam by! Na oddziale zapanowaa cisza. Taaaak, odpowiedzia w kocu bez entuzjazmu onierz o kulach. A potem doda w zamyleniu: Zao si, e ta plaa przypomina pieko 4 Lipca. 34 W szpitalu miejskim w

Lawson, niedaleko Atlanty, ranni niemieccy jecy wojenni przyjli wiadomo z szyderczym miechem i postaw wyraajc poczekamy, zobaczymy. Jeden z nich powiedzia dziennikarzowi: Naczelne dowdztwo pozwoli po prostu aliantom wej kilka kilometrw w gb ldu, a potem rozgniecie ich przy pomocy tysicy onierzy z elitarnych jednostek SS, stacjonujcych blisko Parya. 35 W Dallas, w Teksasie,

panowaa atmosfera podniosego patriotyzmu. O godzinie 2.35 kierowca karetki pogotowia ratunkowego, obsugujcej oddzia chorb wewntrznych miejskiego szpitala, pomaga Lester Renfrow urodzi crk. Kobieta usyszaa syreny i zapytaa, dlaczego wyj. Kiedy dowiedziaa si, e to z powodu rozpoczcia inwazji, nazwaa swoj crk Invasia Mae. 36 W Norfolk, w stanie Wirginia, ona Randolpha Edwardsa nadaa urodzonej 6 czerwca crce

imiona Dee Day. 37 W artykule zatytuowanym List z Londynu, ktry New Yorker wydrukowa 4 czerwca, Mollie PanterDownes pisaa:
Wszyscy yj niemal tylko po to, aby jako przetrwa od rana do nocy, czekajc dzie. na ten jeden, wyjtkowy

Panter-Downes odnotowaa nie dajcy si wyjani nagy wzrost wypoycze odzi

paskodennych na Tamizie i rekordowe tumy na meczu krykieta u Lorda. Potem zaja si wojn, irytujc wszystkich w Wielkiej Brytanii i kosztown, ze zwizanym z ni zakazem podawania w radiu i w gazetach prognoz pogody. W maju przymrozki zniszczyy synne sady w Vale of Evesham.
Sadownicy narzekaj, e rzdowa tajno dotyczca pogody nie zostaa uchylona, by ostrzec ich na czas i pozwoli na uratowanie choby czci

zbiorw.

Straty angielskiej gospodarki ywnociowej byy dotkliwe, pogbia je dodatkowo susza, ktra spustoszya ki, a brak siana z kolei sprawi, e krowy daway mniej mleka. Pogoda jest dla Anglikw najczstszym tematem rozmw, dlatego PanterDownes bya zdziwiona, gdy w wiejskim pubie, ktry odwiedzia, zamiast o chmurach czy deszczu mwiono gwnie o inwazji,

podobnie jak w klubach i barach Londynu. 38 6 czerwca Panter-Downes napisaa o czym, co przeoczyli inni dziennikarze:
Dla Anglikw D-Day moe

spokojnie rwna

si z Dunkierk.

Wspaniaa wiadomo, e angielscy onierze ponownie znaleli si na francuskiej ziemi, nagle ujawnia, ile goryczy odczuwano w dniu, gdy j opuszczali cztery lata wczeniej.

Nie witowano jednak, ludzie byli od tego dalecy.

Bdc na ulicy, natychmiast daje si zauway, (...) e ludzie nie robi we

rozmawiaj. wraenie,

Wszyscy yli

jakby

zatopieni

wasnych mylach. (...) Wszdzie widzi si takie milczce indywidua.

Interesy szy wyjtkowo le. Takswkarze mwili, e by to ich najgorszy dzie od miesicy. Widzowie zapeniali teatry i kina zaledwie w poowie, co byo wyjtkowe dla roku 1944. Puby rwnie wieciy pustkami. Londyczycy zostawali w

domach.
Chyba wszyscy odczuwali

podobnie, e to ten jeden wieczr, kiedy najchtniej jest si ze swoimi mylami we wasnym domu. W kraju wszystko jest teraz inne (...) kada ciarwka na drodze,

kady wagon na torach, kady dip i pojazd kierunku ogromnej gsienicowy frontu sta zmierzajcy si w

obiektem ktrzy

troski.

Chopi,

wygldali chmur mogcych uratowa trawy na pastwiskach, teraz modlili

si o czysty bkit, ktry uatwiby zadanie ich synom walczcym na

niebie i ziemi, po kanau La

drugiej stronie Kobiety torach

Manche. si przy

gromadzce

kolejowych, po ktrych onierze w pocigach wiedziay, jechali na wojn, im nie

czy macha

rkami,

wiwatowa, czy paka. Czasami robiy wszystko na raz.

Krl Jerzy VI w D-Day wygosi przez radio przemwienie do narodu. Zacz tak:

Cztery lata temu nasz nard i imperium stany samotnie naprzeciw przewaajcych si wroga. Zostalimy przyparci do muru. (...) Dzi ponownie musimy zda egzamin, i to

najtrudniejszy. Tym razem wyzwanie, przed jakim stoimy, to nie walka o przeycie, ale walka o ostateczne

zwycistwo w susznej sprawie.

Jerzy VI wiedzia, e suchaj go niemal wszyscy, i zdawa sobie spraw, e matki i ony zasuguj na szczegln uwag. Mwi

dalej:
Krlowa czy si ze mn w

przekazywaniu Rozumie obawy

tej i

wiadomoci. trosk naszych

poddanek, wie jednak, e wiele z nich, podobnie jak ona, znajdzie nowe siy i pociech w Bogu, w ktrym

pokadamy nadziej.

Krl wezwa poddanych do modlitwy:

W tym historycznym momencie

nie wtpi, e nikt z nas nie bdzie zbyt zajty, zbyt mody czy zbyt stary,

by wzi udzia w obejmujcym cay kraj moliwe te, e cay wiat modlitewnym czuwaniu, gdy

rozpocza si wielka krucjata.40

W Izbie Gmin zajmowano si swoimi sprawami. Pierwsze pytanie zostao postawione przez posa Hogga z Oksfordu. Zapyta on ministra wojny, czy wszyscy onierze armii zostali poinformowani o tym, e o ile A.F.B. 2626 [53] nie zostanie uzupeniony, nie bd mogli gosowa w najbliszych

wyborach powszechnych, niezalenie od tego, czy zostali ju wczeniej zarejestrowani. A take, czy A.F.B. 2626 zosta wysany do jednostek. Minister wojny, John Grigg, w dziesiciominutowym wystpieniu stwierdzi, e wszystko zostao dopilnowane. Inny parlamentarzysta chcia wiedzie, czy premier nie zechciaby zastanowi si nad kompletn odbudow klasztoru na Monte Cassino, jako pomnika ku czci

bohaterw, ktrzy go zdobyli, co mogoby zosta s nansowane przez Niemcw jako cz odszkodowania wojennego. Przywdca laburzystw, Clement Attlee, czonek koalicyjnego Gabinetu Wojennego, odpowiedzia, e jest za wczenie na rozwaanie podobnej propozycji. Minister do spraw kolonii, pukownik Oliver Stanley, wsta z miejsca i przypomnia Izbie, e w wielu koloniach yje bardzo duo ludzi, skazanych na straszn ndz.

Powinno si podnie poziom ich ycia. Clement Attlee, odpowiadajc na inne pytania, zmieni temat z troski o los kolonii na powojenn sytuacj w kraju. Ponagla do ustalenia i przyjcia warunkw przedoenia Krlewskiej Komisji (Royal Commission) przepisw dotyczcych wyrwnania pac midzy kobietami i mczyznami. Niezadowolony John Grigg wygosi owiadczenie o obywatelach przebywajcych za granic od piciu i wicej

lat:
Bardzo auj, e z powodu

niedoborw kadrowych moe sta si konieczne, w kadym razie obecnie, wysyanie tych samych ludzi ponownie po trzymiesicznej, a nie, jak

dotychczas, po procznej przerwie.

Jeden z parlamentarzystw przypiera do muru kanclerza skarbu, by dopilnowa, eby do czonki Stowarzyszenia Sprztajcych Biura zwraca si w formie sprztajce, a nie per sprztaczki, bowiem

dwa tysice czterysta czonki tego stowarzyszenia ma o to pretensje. Kanclerz odpowiedzia, e od tej chwili uywane bdzie sowo sprztajce. W miar poruszania coraz bardziej przyziemnych i idiotycznych problemw, w Izbie zaczo rosn napicie. Szeptano midzy sob, kiedy pojawi si wielki czowiek w najwaniejszym dla niego dniu. Churchill uprzedzi parlamentarzystw, e przybdzie okoo poudnia.

Kiedy Winston Churchill wszed do Izby Gmin, zajte byy tam wszystkie miejsca, a obecni pochylali si wyczekujco ku przodowi. Cho niektrzy liczyli, e elokwencja premiera zmiady ich politycznych oponentw, generalnie niecierpliwo braa si z chci usyszenia nowin, ktre mia zakomunikowa. Churchill wystawi nerwy publicznoci na prb. Zacz od Rzymu. Byo wida, e rozkoszuje si dawn rol korespondenta wojennego (i

nadal jest najlepszym dziennikarzem w kraju, jak napisa Raymond Daniell w New York Timesie). Przez pitnacie minut zagbia si w szczegy zdobycia Rzymu, a potem dokona analizy tego wydarzenia. Wszystko to byo jedynie wstpem a premier bardzo lubi mwi podobne rzeczy czonkom parlamentu jednak na sali coraz czciej sycha byo skrzypienie awek. Parlamentarzyci chcieli usysze, co si dzieje po drugiej stronie kanau La

Manche. Wreszcie Churchill przeszed do sedna.

Chciabym take owiadczy Izbie, e przez noc i wczesne godziny

poranka dokonano pierwszego z serii desantw zbrojnych na kontynencie europejskim. Do melduj, e tej pory dowdcy odbywa si

wszystko

zgodnie z planem. A co to za plan! Ldowania na plaach s dokonywane w rnych miejscach w tej wanie chwili. Obrona na plaach zostaa w wikszej czci zdawiona. Zapory,

ktre napotkano w morzu, okazay si atwiejsze oczekiwano. do pokonania, ni

Wychodzi przy wrzawie wiwatw. Wrci cztery godziny pniej, by przekaza wicej szczegw.
Ponielimy straty, ni znacznie zakadano. mniejsze Wiele

niebezpieczestw i przeciwnoci, ktre wczoraj o tej porze wydaway si

wyjtkowo grone, jest ju za nami. Zaistniaa konieczno podjcia

bardzo duego ryzyka w zwizku z

pogod,

jednak

odwaga

generaa

Eisenhowera dorwnuje wadze decyzji, ktre musz by powzite w tej

wyjtkowo trudnej i nie dajcej si kontrolowa materii.

Odnis si przy tym do akcji majora Johna Howarda przy mocie Pegasus i utrzymywa, e oddziay brytyjskie
wywalczyy drog do miasta Caen, pooonego ponad szesnacie

kilometrw w gbi ldu.

Ulubionym powiedzeniem Churchilla byo to, e pierwsz o ar wojny jest prawda. Jego optymistyczne sprawozdanie to potwierdzao. Jednak nie kama, gdy opisywa ldowanie oddziaw powietrznodesantowych na skal znacznie wiksz, ni wiat widzia do tej pory. 41 Dla Edwarda R. Murrowa w Londynie by to dzie frustracji. W CBS powierzono mu koordynowanie pracy wielu korespondentw i odczytywanie rnych

owiadcze, napywajcych z Kwatery Gwnej Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych i innych rde. Wolaby ju chyba by we Francji. Jego obawy powikszaa jeszcze bardziej lakoniczno informacji przesyanych do Stanw Zjednoczonych przez korespondentw radiowych. Wszystko dlatego, e przenone nadajniki nie zostay ustawione na plaach ani nawet na okrtach. Reporterzy, ktrzy dotarli do play odziami desantowymi,

tacy jak Bill Downs, Larry LeSueur i Charles Collingwood, nie mogli nadawa. W kocu wczesnym rankiem 7 czerwca (w Nowym Jorku bya wtedy 23.00) Murrow otrzyma to, na co czeka. Byo to nagranie dokonane o wicie niedaleko wybrzea Francji, wysane do Londynu niewielk odzi. Wydaje mi si, e to si wam spodoba, powiedzia Murrow nowojorczykom, kiedy zaczyna retransmisj. Rozleg si gos Georgea

Hicksa z ABC, przekazujcego relacj z pokadu Ancona. Opisywa szyk okrtw, podczas gdy w tle sycha byo wymian ognia pomidzy niemieck artyleri i alianckimi okrtami. Nagranie, pene trzaskw i odgosw bitwy, byo najpowszechniej suchanym sprawozdaniem z ldowania w D-Day. 42 W Paryu niemiecki dowdca wojskowy we Francji, genera Stlpnagel, wystpi z proklamacj,

nadan radio:

przez

francuskie

Niemieckie rozkaz bdzie siami

oddziay

otrzymay kto

zastrzelenia wsppracowa inwazyjnymi,

kadego, z

alianckimi udzieli

kto

schronienia piechoty,

alianckim lub

onierzom lotnictwa. bd

marynarki tak

Postpujcy

Francuzi

uwaani za bandytw.

Premier rzdu Vichy, Pierre Laval, wystpi z apelem do narodu, nadanym w caym kraju przez radio, by

ignorowano przekazane przez BBC wezwanie Eisenhowera do dziaania w ruchu oporu:

Ze smutkiem przeczytaem dzisiaj rozkazy wydawane Francuzom przez amerykaskiego generaa. (...)

Francuski rzd trwa przy zawieszeniu broni z 1940 roku by i apeluje do

Francuzw , zobowizania

honorowali Jeli

pastwa.

wemiecie udzia w obecnej walce, Francja pogry si w wojnie domowej.

Marszaek

Ptain

nawoywa Francuzw trwania przy Niemcach:

Anglosasi postawili nog

do

na

naszej ziemi. Francja staa si polem bitwy. Francuzi, nie prbujcie

podejmowa jakichkolwiek akcji, ktre mogyby wywoa straszne represje. Bdcie rzdu.43 posuszni poleceniom

Paryanie wysuchali, ale i tak robili swoje. Generalnie w kraju panowa spokj. Ruch oporu przystpi oczywicie do dziaania, ale wikszo

Francuzw nie naleaa do niego. W Normandii i na caym obszarze pomidzy ni i niemieck granic, mieszkacy z niechci myleli o tym, e ich miasta, wsie i osady stan si polem bitwy. Nie orientowali si zupenie, kto moe wygra zmagania; Niemcy ju tam byli, widzieli ich na co dzie, jak okupuj ich ojczyzn, alianci za budzili jedynie nadziej. Postpili wic nad wyraz rozsdnie zachowali spokj i nie dzielili si mylami.

W maych miasteczkach na poudniu Francji ludzie otwarciej wyraali swoje odczucia. Anthony Brooks, o cer Kierownictwa Operacji Specjalnych, dotar do Tuluzy o wicie. Z wiadomoci nadawanych przez BBC dowiedzia si, e nadesza waciwa godzina, wic rozpocz akcj. Jednak tylko on i kilku czonkw ruchu oporu wiedzieli, e zacz si D-Day. Tak wic dotarem do Tuluzy przez teren upraw warzywnych, zobaczyem

wszystkie te mae jednopitrowe domy i wielkie zagony saaty i cebuli, jak na obrazie. Kiedy o wicie przechodziem obok jakiego domu, niespodziewanie otworzyy si okiennice, a maa dziewczynka, chyba omioletnia, zupenie golutka, woaa w miejscowym argonie Wyldowali!. Tak zaczo si wyzwalanie Europy. Brooks mia w Tuluzie spotkanie, podczas ktrego podnielimy do gry kielichy, pijc bardzo

wczenie porannego drinka, to byo biae wino, bo tak naprawd nie wierzylimy, e kiedy [taki ranek] nadejdzie. Kiedy zostaem zrzucony ze spadochronem nad Francj w 1942 roku, nie wierzyem, e doczekam si D-Day. 44 Jedna ze sawnych amerykaskich emigrantek, ktra osiedlia si we Francji, opisaa odczucia i wraenie, jakie wiadomo o D-Day zrobia na Niemcach. W 1940 roku Gertrude Stein opucia Pary, gdy wkroczyli do niego hitlerowcy. W 1945 roku

napisaa:
Powiedzieli tylko: Wynocha, a ja na to do Alice Toklas: Sama nie wiem bdziemy skazane na niewygody, a jestem bardzo wybredna, jeli chodzi o to, co jem.

Jednak wyjechay. Stein i Toklas zamieszkay w Belley, zaktku midzy Szwajcari i Wochami. Postawa Stein bya jasna:
Alice Toklas moga sobie sucha radia, jednak jeli idzie o mnie,

miaam

zamiar

cina

ywopot

zapomnie o wojnie.

Oczywicie tak si nie stao. 5 czerwca 1944 roku pisaa:

Dzisiaj zosta zajty Rzym, to daje zadowolenie, due zadowolenie (...) i odwrcio troch uwag wszystkich od rozwaa zwizanych z [alianckimi] bombardowaniami i od zabijanych

cywilw . (...) Jednak dzi wieczorem Rzym zajto i wszyscy zapomnieli o bombardowaniach, bo dla Francuzw

wybaczy i zapomnie, a zapomnie i wybaczy jest bardzo atwo, ot tak. Rzym jest zajty i to nie koniec, ale pocztek koca.

Stein wysza rankiem 6 czerwca na spacer, by to uczci.

Kilku powiedziao dzie niemieckich najbardziej ja onierzy aonie nie

dobry,

naturalnie

odpowiedziaam, pniej siedziaam z on mera przed jej domem, przeszed drog niemiecki onierz, uprzejmie

skin nam gow i powiedzia dzie dobry, oni wczeniej nigdy tego nie robili. C, dzi jest ldowanie i

syszaymy

Eisenhowera,

ktry

powiedzia nam, e tu jest i oni tu s, a wczoraj jaki czowiek sprzeda nam dziesi paczek cameli, chwaa na niebiesiech, i piewamy Alleluja, i jest nam bardzo przyjemnie, i wszyscy do nas telefonowali z yczeniami z okazji moich urodzin, ktrych nie miaam, ale wiedziaymy, o co chodzi.

Odpowiadaam, e mam nadziej, e

ich wosy adnie si krc, wszyscy mielimy tak nadziej, i dzi jest ten dzie[54].45

W Rzymie witowano ju, kiedy nadesza wiadomo. Zabawa przybraa jeszcze na sile. Daniel Lang w swoim Licie z Rzymu, wydrukowanym na amach New Yorkera, pisa, e Wosi wpadli w ekstaz.
Kochaj zwycizc odrobin

bardziej ni reszta wiata i wyszli na ulice tysicami, toczc si na placu,

gdzie

Mussolini

organizowa

swoje

pene egzaltacji wiece. Wiwatowali i bili brawo, jakby ogldali najlepsz w yciu oper. Wykrzykiwali pojedyncze sowa, jakie znali po angielsku. Jeden peen wigoru staruszek woa raz po raz: Weekend! Weekend! Wielu

przynioso ogromne bukiety kwiatw , ktrymi obrzucali onierzy w dipach i na ciarwkach, albo kierowcw czogw . Dziesitki ludzi wymachiwao brytyjskimi, amerykaskimi wczeniej francuskimi agami. Gdzie i je

ukrywali,

wiedz

tylko

Wosi.46

W Amsterdamie Anna Frank usyszaa wiadomo przez radio w swojej kryjwce. Napisaa w dzienniku:
To jest D-Day.

A potem angielsku:

dodaa

po

This is the day (To jest ten dzie).

I pisaa dalej:
Inwazja si rozpocza! Anglicy

podali

wiadomo.

(...)

Dyskutowalimy o tym przy niadaniu o godzinie dziewitej: czy to tylko prbne ldowanie, jak w Dieppe dwa lata temu?

Jednak w cigu dnia, przez radio, potwierdzano informacj, e to naprawd inwazja. Frank pisaa:
Wielkie poruszenie w potajemnym schowku! To nadal wydaje si zbyt wspaniae, zbyt przypomina bajk. Czy zagwarantuje nam zwycistwo w tym

roku, 1944? Jeszcze nie wiemy, ale dziki temu odya w nas nadzieja; dao to nam wie odwag i znowu jestemy silni. (...) Teraz bardziej ni kiedykolwiek musimy zacisn zby i nie krzycze. Francja, Rosja, Wochy i Niemcy mog krzycze i rozadowa jako

napicie, my jeszcze nie mamy do tego prawa! Najlepsz stron inwazji jest

wraenie, e zbliaj si przyjaciele. Tak dugo bylimy drczeni przez tych okropnych Niemcw , przykadajcych

nam noe do garda, e sama myl o przyjacioach i uwolnieniu napenia nas zaufaniem! Teraz nie dotyczy to ju ydw; nie. Dotyczy Holandii i caej okupowanej Europy. Moe, jak mwi Margot, bd moga wrci do szkoy, we wrzeniu lub

padzierniku.47

W Moskwie tumy szalay z radoci. Ludzie dosownie taczyli na ulicach jak donosi korespondent Timea, ktry utrzymywa, e Moskwa to

najszczliwsza stolica. W poczekalni hotelu Metropol podekscytowana moskwianka rzucia si amerykaskiemu dziennikarzowi na szyj i wykrzykna: Kochamy was, Amerykanw. Kochamy was, kochamy was! Jestecie naszymi prawdziwymi przyjacimi!48 Moskiewskie restauracje wieczorem 6 czerwca byy przepenione, ludzie witowali Rosjanie taczyli z brytyjskimi dyplomatami i dziennikarzami. Alexander

Werth by na jednym z takich spotka, kiedy weszli japoscy dyplomaci i korespondenci prasowi, taczyli, zachowywali si prowokujco i ostentacyjnie, niewiele brakowao, eby Amerykanie ich pobili. W Prawdzie powicono inwazji cztery kolumny, zamieszczono take du fotogra Eisenhowera, nie skomentowano jednak w aden sposb wagi samego wydarzenia redakcja musiaa czeka na opini Stalina. Dyktator za zwleka

przez tydzie, zanim wypowiedzia si o utworzeniu drugiego frontu, o co zabiega od tak dawna. Kiedy jednak ju si zdecydowa, by wspaniaomylny i bardzo otwarty:
To bez wtpienia wspaniay sukces naszych sojusznikw . Trzeba przyzna, e historia wojen nie zna

porwnywalnego zarwno pod

przedsiwzicia, rozmachu,

wzgldem

skali, jak precyzji wykonania.

Wskazywa, e niezwyciony Napoleon nie zdoa przekroczy kanau La Manche, podobnie jak histeryczny Hitler.
Sforsowanie kanau udao si tylko brytyjskim i amerykaskim oddziaom. Historia zapamita t akcj jako

osignicie najwyszej rangi.

Po takim owiadczeniu, w Prawdzie wydrukowano entuzjastyczn pochwa osigni aliantw. 49 Mieszkacy Berlina

spokojnie wypeniali swoje obowizki. Niewiele osb mwio o inwazji, cho radio bez przerwy nadawao komunikaty. Nazistowska propaganda obraa za haso zdanie: Dziki Bogu skoczya si wojna nerww. Jednak korespondent Timesa donosi ze Sztokholmu:
Pierwsze uderzenie wojsk generaa Eisenhowera wraenie Berlinie, na wywaro opinii ogromne w

publicznej e

zwaszcza

niemieccy

komentatorzy podkrelali jej wielko i

nieopatrznie

dodawali,

nie

wiadomo, czy to naprawd gwne siy inwazyjne.

Niemieckie wiadomoci radiowe miay jednak przede wszystkim przekona ludzi, e walka przeciwko Brytyjczykom i Amerykanom we Francji jest konieczna, by uratowa Niemcy przed horrorem okupacji radzieckiej. Nie sposb odgadn, ilu obywateli totalitarnego pastwa jeli w ogle jacy, poza Hitlerem i jego poplecznikami przyjo

podobn argumentacj. 50

Rozdzia 27 Zaopatrzeni we wszystko, cznie z gadetami Brytyjskie dziaania wstpne

Porucznik George Honour z rezerwy Krlewskiej Marynarki Wojennej by dowdc X23, kieszonkowego okrtu podwodnego, dugiego na siedem metrw, z zaog skadajc si z czterech marynarzy. Razem z dowdc X20 Honour mia wyjtkowy widok na inwazj. O brzasku rzuci kotwic o kilka kilometrw od Ouistreham (Sword); X20 zatrzymaa si na wysokoci Juno. Okrty podwodne byy na wodach niczyich, midzy siami

inwazyjnymi a pla. X23 i X20 znalazy si tam z powodu czogw DD. Poniewa istniay jedynie wskie mielizny, po ktrych pywajce czogi majce wspiera desant mogy wjecha na plae, okrty miay je naprowadzi dokadnie na cel. Brytyjskie czogi Churchill i Sherman zostay wyposaone w urzdzenia do wykonywania rnych zada. Byy to: Kraby, czogi z cepami acuchami przymocowanymi

na przodzie do bbnw, ktre biy o ziemi podczas ich obrotu, detonujc miny w bezpiecznej odlegoci od maszyny. Byy take czogi wiozce faszyn do zapeniania dow przeciwczogowych i roww melioracyjnych, inne suyy jako transportery do przewoenia cikich elementw mostw, potrzebnych do pokonania szerokich dow i roww. By zrobi miejsce dla specjalistycznego sprztu, z niektrych czogw

wymontowano wiee z dziaami 75 mm i zastpiono je zadartymi do gry cikimi modzierzami 290 mm, ktre mogy wyrzuca osiemnastokilogramowe pociski na blisk odlego, poniej pidziesiciu metrw, by rozbija betonowe zapory i bunkry. Inne czogi Krokodyle, wyposaone w miotacz ognia, cigny za sob przyczepycysterny o pojemnoci tysica piciuset dwudziestu szeciu litrw z substancj zapalajc, by mogy tryska

strumieniem ognia pod wysokim cinieniem na odlego stu metrw. Z dziaaniem zabawek Hobarta zapozna kapitana Hammertona z 79 Dywizji Pancernej na terenie dowiadczalnym Oksfordu w poudniowej Anglii sam wynalazca, genera major Percy Hobart. Genera Hobart zgromadzi wszystkich dookoa siebie i powiedzia: Mam dla was wiadomo. Syszelicie o widowisku lorda Maresa wszystkim nam serca zamary i wiecie te

o ludziach, ktrzy potem przyszli, eby po nim posprzta baagan. Ot wasza praca bdzie polegaa na czym wrcz przeciwnym. Ruszacie przodem, eby posprzta. Bdziecie liniowymi czycicielami, cepami. Hammerton opowiada dalej: Eksperymentowali z cepami, wami, skorpionami i podobn dziwn menaeri. Do Churchilli zamocowali pugi przypominajce rogi, ktre robiy w ziemi ogromne bruzdy, a ich zadaniem byo

obraca miny do gry dnem. Gumowe we byy elastyczne, ale ze sztywn tub. W by wystrzeliwany z wyrzutni, napeniony przedtem nitrogliceryn; sztywna tuba za, wypeniona materiaem wybuchowym, bya pchana przed czogiem. Chodzio o to, aby wybuchajc, detonoway jednoczenie miny. 1 Czogi o wysoko uniesionych przodach miay wiele dodatkowych zaczepw przyspawanych do kaduba, z zamocowanymi do nich

grubymi stalowymi linami; celem tych maszyn byo odciganie zapr lub usuwanie niesprawnych pojazdw. Czogi typu Mk VIII AVRE suyy nie tylko do transportu saperw; miay take dodatkow platform do przewoenia adunkw. Major Kenneth Ferguson z brytyjskiej 3 Dywizji dowodzi szwadronem szturmowym zoonym z zabawek Hobarta na play Sword. Pamita zaadunek na LCT. Jego oddzia skada si z dwch czogw z cepami;

czogu wiozcego dziewiciometrowy stalowy most, zoony wp, sterczcy pionowo przed nim; i czogu ze zwinitymi dywanami dwoma bbnami, niemal dorwnujcymi mu wielkoci, przymocowanymi na przodzie, jeden nad drugim; mogy one ka stalowe maty na piachu. Cepy miay jecha pierwsze, potem most umoliwiajcy pokonanie wau, a potem ukadacz dywanu, tworzcy nawierzchni, po ktrej mogy jecha czogi biorce udzia w walkach. Poprzedzay je

jednak czogi DD, ktre ustawione na linii wody ostrzeliway uforty kowane pozycje wroga. Kiedy Ferguson skoczy dogldanie zaadunku, jeden z marynarzy zawoa: Hej, panie majorze, zapomnia pan o fortepianie! Po wyldowaniu na brzegu Ferguson musia szybko si porusza, zaadowano wic take motocykl i rower na wierzchu jego AVRE. 2 Zreszt tysice brytyjskich onierzy miao ze sob rowery, nie ma za adnych

danych wiadczcych o tym, e choby jeden Amerykanin nim dysponowa (dowdca 101 Dywizji Powietrznodesantowej prbowa co prawda do tego przekona swoich spadochroniarzy, ale jego ludzie powrzucali rowery do morza). Kapitan Cyril James Hendry dowodzi jednostk zabawek. W czasie podry przez kana dowdca LCT zapyta go: Paski most dziaa tu niczym agiel, czy mgby pan go troch

opuci? Hendry rozoy most, tak e jego drugi koniec spocz na stojcym z przodu czogu, co zaatwio spraw. 3 Brytyjczycy bardzo liczyli, e te specjalne czogi pomog im dosta si na brzeg i pokona pierwsz lini niemieckich przeszkd. Odmowa Amerykanw dotyczca wykorzystania angielskich wynalazkw troch zbia ich z tropu (poza czogami DD, ktrych moliwoci zdaniem Brytyjczykw Amerykanie zmarnowali, wyadowujc je

na plae ze zbyt duej odlegoci od brzegu). Niektrzy brytyjscy o cerowie zastanawiali si, czy przyczyn takiej postawy nie bya aby zraniona duma. Uwaali, e wykorzystanie przez Jankesw osigni brytyjskich naukowcw podczas walki byoby adnym gestem, jednak Amerykanie upierali si, e wykonaj zadania za pomoc wasnego sprztu. Cho czogi z cepami z pewnoci by im si przyday, amerykaskie jednostki

pancerne poradziy sobie zupenie niele na Utah. Nie tak toporne i powolne jak brytyjskie czogi, przeadowane specjalistycznym sprztem, szybko wjechay w gb ldu i osigny wikszo celw w D-Day. Na play Omaha brytyjskie czogi specjalne nie miayby pocztkowo zastosowania, nie nadaway si bowiem do pokonania pierwszej przeszkody, jak by kamienisty wa. Ze wszystkich pla jedynie na Omaha wa by

tak wysoki i liski, e czogi nie mogy po nim przejecha. Kiedy wysadzono w nim wyomy, Amerykanie mogliby z powodzeniem zastosowa niektre brytyjskie gadety, zwaszcza faszyn i most; poniewa dysponowali buldoerami, wykorzystali je i przed zapadniciem zmroku kilka czogw zdoao wyjecha na paskowy. Zbytnim uoglnieniem byoby powiedzenie, e Brytyjczycy chcieli walczy jedynie za pomoc gadetw, techniki i wywiadu, a nie z

broni w rku pokona Niemcw myl, a nie si oraz e jedynie Amerykanie byli zwolennikami bezporedniego starcia z Wehrmachtem. Niemniej wielu ludzi w obu krajach uwaa, e takie podejcie ma swoje uzasadnienie. czyo si z tym odczucie Brytyjczykw, e Amerykanie ponosz niepotrzebne straty tylko z powodu mentalnoci, ograniczajcej ich dziaania do agresywnego rzucania si do walki, a take przekonanie Amerykanw, e

Brytyjczycy ponosz niepotrzebne straty z powodu ostronoci i odwlekania desantu we Francji, nie zwaajc na to, e przedua to wojn. Niezalenie od tego, ile byo w tym prawdy, jest pewne, e w D-Day Brytyjczycy uyli znacznie wicej gadetw ni Amerykanie, eby wymieni choby miniaturowe okrty podwodne X23 i X20. Bylimy zaopatrzeni we wszystko, cznie z

gadetami, opowiada o X23 porucznik Honour. Okrt podwodny mia silniki Diesla i elektryczny, dwie koje, ubikacj (waz ratunkowy), kuchenk, aparatur radiow do wysyania sygnaw, butle z tlenem (zabrane z samolotw Luftwa e zestrzelonych nad Angli, byy bowiem najlejsze spord tych, jakie mona byo znale w Wielkiej Brytanii). Tak wic mielimy te wszystkie gadety mwi dalej Honour ale najgorszy by w nieszczsny maszt.

Chodzio mu o prawie picioipmetrowy maszt, ktry musia by przymocowany do specjalnej podpory na kadubie okrtu podwodnego. Skada si z ogromnym trudem, narzeka Honour. Akcja zostaa opatrzona kryptonimem Gambit. Honour nie gra w szachy; znalaz to sowo w sowniku i dozna wstrzsu czytajc, e to powicenie na pocztku partii pionka lub gury dla zyskania lepszej pozycji do ataku.

Gambit wymaga ludzi specjalnego rodzaju. Znajdujcy si na pokadzie byli w stanie wykonywa wszystkie prace: umieli obsugiwa ca maszyneri i aparatur radiow, znali si na nawigacji, nurkowaniu i tak dalej. Potra li take pracowa przez ponad czterdzieci godzin zamknici na maym okrcie, niewiele wikszym od kanoe. Niektrzy z ochotnikw do tego zadania nie wytrzymywali ju po godzinie. Wypucie mnie!, krzycza

jeden z nich po czterdziestu piciu minutach. Z picioma ludmi na pokadzie (dodatkowym czonkiem zaogi by marynarz, ktry mia popyn pontonem do brzegu, zacumowa i oznaczy cel dla czogw DD) X23 i X20 wypyny o godzinie 18.00 w pitek 2 czerwca. Do wyspy Wight eskortoway je dwa trawlery, dalsz drog okrty odbyy w zanurzeniu. X23 zmierzaa do play Sword, X20 do Juno.

W sobot 4 czerwca, tu przed witem, X23 wynurzya si na powierzchni. I znalelimy si dokadnie w wyznaczonym miejscu, gdzie by powinnimy. Szybko rozejrzelimy si dookoa. Ku zaskoczeniu Honoura, Niemcy wiatami oznaczyli ujcie rzeki Orne. Kiedy zaczo si rozwidnia, zanurzy okrt na gboko peryskopow i szuka w oddali wie kocielnych i innych punktw orientacyjnych, by nie mie najmniejszych wtpliwoci, e znajduje si u celu. Na

brzegu azia krowa, wspomina Honour. Opuci okrt na dno, rzuci kotwic i czeka. O godzinie 12.00 w niedziel Honour ponownie znalaz si na gbokoci peryskopowej, chcia bowiem sprawdzi, co si dzieje. Widziaem ciarwki wyadowane Niemcami, ktre zjeday na pla, grali potem w pik i kpali si. To bya taka ich niedzielna rozrywka, przyjedali, wietnie si bawili. Mwilimy do siebie: Jake mao

wiedz, co ich czeka. Okrt opad na dno i czeka. O pnocy znowu podpyn pod powierzchni, tym razem z wczonym radiem, w oczekiwaniu na zaszyfrowan wiadomo. Otrzymali jedn, podan czystym gosem z wyspy Wight dla X23 i X20: Wasza ciotka jedzi dzisiaj na rowerze. Oznaczao to, e pocztek inwazji zosta przesunity o jeden dzie. Ponownie zeszli na dno, by czeka jeszcze dwadziecia cztery godziny.

Na pokadzie byo zimno, wilgotno, duszno i toczno. Honour i jego ludzie dubali przy yroskopie, eby czym si zaj. Martwili si o tlen; nikt z nich nie wiedzia, na jak dugo wystarczy go w butlach. Potem grali w pokera. Prbowali spa na zmian na dwch kojach. Nie wolno byo pali dotkliwa regua. Naprawili yroskop; nie pozostao im ju nic do roboty. Ten dwudziestoczterogodzinny kawaek wcale si nam nie

podoba opowiada Honour. Nie mielimy pojcia o [zapasie] tlenu, jak wygldaj butle, czy s w poowie puste czy te prawie puste. Kiedy o pnocy z 5 na 6 czerwca okrt znowu znalaz si na powierzchni, nie otrzyma nastpnej wiadomoci o przeoeniu terminu. Po naadowaniu akumulatorw ponownie opad na dno. O 5.00 w D-Day ponowne wynurzenie, bujanie si na falach przy rzuconej kotwicy. Pogoda bya fatalna. Wiatr wiejcy nad kanaem

powodowa fale wysokoci od jednego do trzech metrw. Nie byo moliwoci umieszczenia pontonu na wodzie. Pojawiy si te wtpliwoci, czy uda si prawidowo zamontowa maszt. Fale przeleway si nad okrtem. Na pokadzie byo lisko i niebezpiecznie. Ci z dou podawali narzdzia i sprzt. Co jest, do cholery?, dopytywali si ci na grze. Zaoga X23 skoczya prace okoo godziny 5.20 i natychmiast przystpia do wysyania sygnau radiowego i

zawiecia mrugajc zielon arwk na szczycie masztu. Zielony kolor oznacza, e s na wysokoci miejsca ldowania. Pod pokadem wczono radio; Honour opisywa je jako paskudztwo, ktre wysyao pod wod ping. Ping mogo zosta przechwycone przez sonar, a okrt namierzony. Rozwidniao si. Porucznik Honour rozejrza si po morzu: Wida byo w oddali wiksze okrty, pniej mniejsze, niszczyciele, a potem rozptao si pieko.

Nad X23 przelatyway pociski 355 mm, wystrzelone z dzia pancernikw i 127 mm z dzia niszczycieli. Nad brzegiem bombowce i myliwce atakoway pla. Staem spokojnie, patrzc na to wszystko mwi Honour kiedy niespodziewanie podmuch wystrzelonych z LCT(R) okoo tysica rakiet zerwa mi czapk z gowy. Potem pojawiy si DD, te nieszczsne czogi, jak je okreli Honour. Zjeday jeden za drugim z LCT. Miay po dwie ruby, ustawiy si w

linii i tak tyralier ruszyy w stron brzegu. Jeden z czogw zacz pywa w kko. Najwidoczniej straci jedn rub. Zacz nabiera wody i zaton. Honour wspomina: Zaoga wychodzia z niego jak z odzi podwodnej, bo tam te jest tylko jeden waz. Pozostae czogi pruy ku play. Kiedy nas mijay mwi Honour machalimy do zag i pozdrawialimy je, a one odpowiaday tym samym. Oznaczao to, e wykonalimy swoje zadanie.

Zgodnie z rozkazami Honour mia nastpnie spotka si ze swoim trawlerem i wrci do Anglii. Obawiajc si, e maleka d moe zosta uszkodzona przez LCT i LCM, przywiza do masztu wielk bia pacht i popyn do akwenu transportowego. Jak okiem sign, wida byo odzie desantowe, zarwno mae, jak i due. Ludzie schodzili z nich na pla przez cay czas. Z duych jednostek desantowych opuszczano na

wod mniejsze, ktre po dopyniciu do brzegu otwieray rampy i wypuszczay onierzy na pla. Wszdzie, gdzie si spojrzao, krztanina przypominaa ul. Honourowi udao si wrci do Anglii, skd popyn na inne podmorskie akcje. Zapytany czterdzieci siedem lat pniej, czy sprawdzi w kocu, ile tlenu zostao mu w butlach, odpowiedzia: Nie, nigdy si tego nie dowiedzielimy. Nic nas to nie obchodzio. 4

Dziki pomocy miniaturowych okrtw podwodnych X23 i X20 czogi DD znalazy si u celu. Byy jednak zbyt wolne i za toporne, by atwo pokonywa wiatr, fale i prd przypywu. Harmonogram przewidywa, e wjad na pla jako pierwsze, eby jak najszybciej stumi ogie obrony, jednak kiedy powoli zbliay si do brzegu, zaczy je wymija LCT ze specjalnymi czogami na pokadzie. Major Kenneth Ferguson wspomina, e kiedy jego LCT przepywaa obok,

zaogi byy ju niele wyczerpane. Zdaem sobie spraw, e ich tam nie bdzie [o czasie]. 5 Tam oznaczao trzydziestokilometrowy pas piaszczystej play, sigajcy od Ouistreham przy ujciu rzeki Orne do Arromanches, gdzie znajdowa si niewielki port rybacki. W niektrych miejscach klif wdziera si w morze; pomidzy Luc-sur-Mer i Lion-sur-Mer klif cign si na przestrzeni kilometra stromym, wysokim na dziesi metrw zboczem i dlatego z

oczywistych powodw byo to nieodpowiednie miejsce do dokonywania inwazji. Znaczna cz play nadawaa si jednak do ldowania, a do miejsca na wschd od Arromanches, gdzie teren wznosi si, a trzydziestometrowy klif graniczy bezporednio z morzem. Na szczycie tego klifu Niemcy ustawili urzdzenia radarowe Wrzburg, ale alianckiemu lotnictwu udao si zniszczy je jeszcze w maju. Na zachd od wskiego

wejcia do maego portu w Arromanches klif cign si przez kolejne dwanacie kilometrw do Red Fox, wschodniego kraca play Omaha. Plae Gold, Juno i Sword przypominay Utah w tym, e byy agodnie pochylone. Na wszystkich czterech plaach nie byo przy kocu play wzniesie, ktre trzeba byoby pokonywa, nikt nie strzela do onierzy. Jednak plae wyznaczone Brytyjczykom rniy si pod innymi wzgldami. Istniaa

tam znacznie gstsza zabudowa znajdoway si tam bowiem miejscowoci wypoczynkowe. Brytyjska piechota musiaa toczy z wrogiem walki uliczne. Plae te rwnie nie byy tak bardzo zalewane przypywem jak Utah, byo tam te wicej dostpnych drg. Przed oddziaami stao najwaniejsze wedug generaa Montgomeryego zadanie D-Day zdobycie Caen. Caen miao zasadnicze znaczenie dla Niemcw,

znacznie wiksze ni Carentan czy Bayeux. Otwierao drog na Pary. Nie byo wtpliwoci, e Niemcy bd si starali jak najszybciej sprowadzi do Caen posiki pancerne; Montgomery za chcia zaj miasto w ramach pocztkowego zaskoczenia i szoku wywoanego inwazj. Planowa zdobycie go, zanim Niemcy zdoaj cign oddziay pancerne. Lotnictwu take zaleao na tym miecie; chodzio o zajcie dobrze wyposaonego

lotniska w Carpiquet niedaleko Caen, skd samoloty alianckie miay startowa ju w D-Day. Mino jednak sze tygodni, zanim te cele zostay zrealizowane, a i wtedy stao si to moliwe jedynie dziki temu, e Amerykanie przeamali obron na zachodniej ance i zagrozili okreniem Caen. Montgomery utrzymywa pniej, e zawsze chodzio mu o utrzymanie si na lewej ance (w Caen) i przeamanie obrony na prawej (w St.-L).

Powstaa w zwizku z tym, trwajca dugo, dyskusja wrd historykw. Oglnie rzecz ujmujc, stanowiska byy podzielone w zalenoci od narodowoci historyka: Brytyjczycy popierali Montgomeryego; Amerykanie dowodzili, e Montgomery nie powiedzia prawdy. Nie ma koniecznoci zagbiania si w szczegy, ju i tak napisano na ten temat zbyt wiele. Nie mona przenikn do umysu Montgomeryego, eby sprawdzi, jakie byy jego prawdziwe intencje.

Mona natomiast przyjrze si jego dziaaniom. Wiemy, co mwi do innych. A powiedzia, e Caen ma zasadnicze znaczenie i zdobdzie je przed kocem DDay. Zdobycie Caen stao si dla Brytyjczykw najwaniejsze. 6 Dywizja Powietrznodesantowa wyldowaa na wschd od rzeki Orne, eby zapobiec dotarciu niemieckich czogw do miasta. Oddziay Johna Howarda wyldoway przy mocie Pegasus, eby zdoby

skrzyowanie, przez ktre mona byo naciera na Caen. Komandosi take zostali wczeni do dziaa. Brytyjscy historycy wycignli pniej wnioski, e cele D-Day byy
by moe zbyt ambitne

nazywajc rzecz po imieniu: zdobycie Bayeux i drogi do Caen, zajcie anki

samego Caen i osanianie lewej

wojsk alianckich z przyczkiem na wschd od rzeki Orne. (...) Caen ley w odlegoci czternastu i p kilometra

od

wybrzea

(...)

Bayeux

okoo

jedenastu-trzynastu

kilometrw .

Jedynym warunkiem zdobycia ich tego dnia byo dokonanie jak najszybszych postpw w gbi ldu.6

Montgomery obieca, e Brytyjczycy bd posuwali si w bardzo szybkim tempie. W czasie ostatniej odprawy w St Paul, 15 maja, stwierdzi, e w D-Day wejdzie daleko w gb ldu i, cytuj, uderzymy i wymusimy, by walki toczyy si po naszej myli. Powiedzia, e nie wyklucza

dotarcia ju pierwszego dnia do Falaise, pidziesit kilometrw w gbi ldu. Mia zamiar jak najszybciej wysa na Caen oddziay pancerne, bo to pokrzyuje plany wroga i zajmie go na jaki czas, podczas gdy my bdziemy zbierali siy. Musimy szybko zdobywa teren i by w gotowoci do posuwania si dalej w gb Francji. Powiedzia, e chce zaj Caen pierwszego dnia, przeama niemieck lini obrony i ruszy wzdu wybrzea ku Sekwanie. 7

To bardzo trudne do realizacji zobowizania. eby je podj, trzeba byo nie lada optymizmu i wiary we wasne siy. Zwaszcza optymizm zdawa si nieuzasadniony. Pod koniec maja wywiad donosi o obecnoci w okolicach Caen niemieckiej 21 Dywizji Pancernej, po jednym puku czogw stacjonowao na brzegach Orne. Sztab Montgomeryego zdecydowa, e ta informacja nie zostanie przekazana dalej (ludzie Johna Howarda take nic o tym nie wiedzieli, nie zostali

wyposaeni w odpowiedni bro przeciwpancern). Nie do, e sztab brytyjski zatai informacj, bezcenn dla onierzy wyruszajcych do bitwy z obawy o osabienie morale, jak to si stao w czasie I wojny wiatowej to na dodatek nie potra wykorzysta odpowiednio wiedzy o dokadnym rejonie rozlokowania 21 Dywizji Pancernej. Historyk zajmujcy si dokonaniami brytyjskiego wywiadu w czasie II wojny wiatowej

napisa:
Nie ma adnych wskazwek w e to

istniejcych [informacja zostao

dokumentach, o pozycji pod

Niemcw] przy

wzite

uwag

korygowaniu i ulepszaniu brytyjskich planw zdobycia powanych dowdztwa Caen (...) ze Mimo strony

ostrzee wywiadu nie

kontynuowano biorc pod

[przygotowania], uwag

moliwoci

wykorzystania

[przez Niemcw] 21 Dywizji Pancernej wok Caen.8

Jako tumaczenie podawano, e jest zbyt pno na zmian planw. Jednak na kilka dni przed inwazj amerykaska 82 Dywizja Powietrznodesantowa na podstawie najwieszych danych wywiadowczych o pozycjach niemieckich na pwyspie Cotentin zmienia strefy ldowania. Wywiad brytyjski znalaz si w podobnej sytuacji we wrzeniu 1944 roku, tu przed desantem powietrznym w Arnhem w czasie operacji Market Garden, i znowu by

sfrustrowany, kiedy Montgomery odmwi skorzystania z jego pomocy. Brytyjczycy znakomicie radzili sobie ze zbieraniem materiau wywiadowczego, ale byli beznadziejni przy jego wykorzystaniu. Zapory na plaach zajmowanych przez Brytyjczykw byy podobne do tych, jakie znajdoway si na Utah. Natomiast obrona wewntrz ldu rnia si znacznie, poniewa warunki terenowe byy zupenie inne. Gdy onierze i pojazdy

przedostali si ju przez wa i rowy przeciwczogowe na Gold, Juno i Sword, znaleli si na wybrukowanych ulicach wiosek. Pokonawszy dwie lub trzy przecznice, wchodzili na pola pszeniczne. Ogromne przestrzenie obsiane ziarnem kraina pomidzy Ouistreham a Caen to gwnie paski teren pozbawiony ywopotw. Chcc zapobiec przebiciu si Brytyjczykw na otwart przestrze, Niemcy przygotowali budzc groz lini obrony. W Riva Bella,

wiosce pooonej tu obok Ouistreham, byo stanowisko, gdzie zgromadzili dwadziecia dwa dziaa wszelkiego rodzaju, w tym dwanacie armat 155 mm. W Houlgate, okoo dziesiciu kilometrw od lewej anki Sword, staa bateria zoona z szeciu armat 155 mm. Bliej, w Merville, ustawiono cztery armaty 75 mm. W Longues, lecym w poowie drogi pomidzy plaami Gold i Omaha, niemiecka bateria skadaa si z czterech czeskich armat 155 mm,

oddalonych od wybrzea o mniej wicej kilometr. Dysponowaa elbetowym punktem obserwacyjnym ustawionym na krawdzi klifu (i oczywicie mogcym komunikowa si z artyleri za pomoc telefonu dziki podziemnemu kablowi). Wzdu caej play rozrzucone byy silne stanowiska artyleryjskie i strzeleckie, majce na wyposaeniu armaty 75 mm, 88 mm, modzierze i karabiny maszynowe. Jak zwykle, otwory strzeleckie w

bunkrach byy ustawiane pod ktem do play, nie na otwarte morze, a betonowe ciany okazyway si zbyt grube i zbyt dobrze wzmocnione, by pociski z dzia okrtowych mogy im zaszkodzi. Podobne pozycje moga zdoby jedynie piechota. W wydmach Niemcy ukryli kilka bunkrw typu tobruk, ale nie tak wiele jak na play Omaha; nie byo tu take tylu okopw. Dowdc niemieckiej 716 Dywizji Piechoty by genera porucznik Wilhelm Richter.

Odpowiada za obron pla wyznaczonych Brytyjczykom i nie udzi si co do szans zatrzymania tak powanej inwazji. Ponad jedna trzecia jego onierzy suya w Batalionach Wschodnich, pochodzili gwnie z Gruzji i Rosji. Jeden z o cerw sztabu generalnego napisa w maju:
Chyba oczekujemy zbyt wiele,

spodziewajc si, e Rosjanie bd walczyli we Francji po stronie Niemiec przeciwko Amerykanom.9

Umocnione punkty obrony i

gniazda oporu piechoty Richtera byy oddalone od siebie o jakie osiemset metrw, w niektrych miejscach ponad kilometr. Genera przyrwna je do sznura pere rozcignitego wzdu play. Niemniej pozycje nie byy rozbudowane w gb. Richter musia polega na wsparciu ze strony 21 Dywizji Pancernej (ktra znajdowaa si w odlegoci dwunastu kilometrw i bya sparaliowana rozkazami Hitlera) albo 12 Dywizji Pancernej, ktrej jeden puk

sta na pnoc od Caen, w odlegoci okoo dwudziestu kilometrw. Atak Brytyjczykw na pozycje 716 Dywizji rozpocz si tu po pnocy bombardowaniem wybrzea. W tej czci Calvadosu zaludnienie byo zdecydowanie wiksze ni w rejonie Omaha czy Utah, dlatego francuscy cywile powanie ucierpieli od tych nalotw. Moda Francuzka, panna Genget, mieszkajca w nadmorskiej wiosce St-Cmede-Fresne, na zachodnim

kracu obszaru brytyjskiej inwazji, prowadzia dziennik:

O pierwszej nad ranem obudzio nas dudnienie odlegego

bombardowania, ubralimy si. (...) Syszelimy, jak nad naszymi gowami bez przerwy przelatuj due

bombowce.

Razem z rodzicami stanli w kcie pokoju, gdzie ciany byy najgrubsze. O wicie
nagle z morza strzela wielkie

dziao,

mniejsze

dziaa

szkopw

odpowiadaj. (...) Wszystko w domu drzwi, okna i wszystko na strychu wydaje si taczy. Mielimy wraenie, e chyba wszelkie na moliwe rzeczy Nie

spadaj

podwrze.

przepeniaa nas zbytnia odwaga!10

Inna Francuzka, o nazwisku dAnselm, mieszkaa w wiosce ssiadujcej z pla Gold. Na kocu jej ogrodu Niemcy ustawili stanowisko artyleryjskie. DAnselm miaa siedmioro dzieci. Wykopaa okop w ogrodzie,

wystarczajco duy, eby pomieci ca nasz semk i kilkoro innych, jak powiedziaa potem. Kiedy zaczo si bombardowanie, pospieszya ze swoj gromadk do okopu. Zostali tam do witu. Jeden z chopcw skorzysta z okazji, gdy nalot usta, i wspi si na ogrodzenie, bo chcia zobaczy, co si dzieje. Zawoa: Mamo, mamo! Spjrz, morze jest czarne od odzi!11

Rozdzia 28 Wszystko dobrze zorganizowane byo

50 Dywizja na play Gold

Saperzy z druyny niszczenia podwodnego zaczli schodzi na pla Gold razem z brytyjskim Batalionem Krlewskich Saperw o godzinie 7.35. Niemal natychmiast pojawia si za nimi pierwsza fala odzi desantowych LCT, wiozcych czogi i LCA, na ktrych pyny oddziay szturmowe piechoty. Odbywao si to w godzin po ldowaniu Amerykanw, bowiem przypyw morza przesuwa si z zachodu na wschd, a zatem odpyw zacz si pniej na

plaach zajmowanych przez Brytyjczykw. Na play Gold wiatr wia z pnocnego zachodu, wstrzymujc fale i zalewajc zewntrzn lini zapr, zanim saperzy z druyn niszczenia mogli si do nich dobra. Pniejszy czas ataku by o tyle szczliwy, e dawa wicej czasu bombowcom i okrtom na bombardowanie i ostrzeliwanie umocnie play. Wielu Niemcw schowao si w domach, gsto rozsianych na wybrzeu. Ich gwne zgrupowania znajdoway si w

Le Hamel (na prawo od rodka play Gold) i La Rivire (lewa anka granicy z pla Juno). W odrnieniu od betonowych stanowisk obrony domy mona byo podpala pociskami wystrzelonymi z okrtw i bombami zrzuconymi z samolotw. Obserwator brytyjski tak opisa pocztkow akcj:
W chwili, gdy si rozwidniao, w gbi ldu przeprowadzono

zmasowane bombardowanie i ostrza, wida byo uny poarw w Ver-surMer i La Rivire. Poza niektrymi

miejscami przesta

opr

wroga byo

praktycznie ju zupenie

istnie,

widno i okrty musiay by wyranie widoczne z play. Dziao si tak, gdy oddziay szturmowe byy jeszcze

daleko, ale kiedy lekki krownik HMS Belfast otworzy ogie, wtedy dopiero obrona zdaa sobie spraw, e dzieje si co niezwykego. Po jakim czasie wroga bateria obrony wybrzea,

znajdujca si okoo kilometra w gbi ldu, zacza strzela do

zakotwiczonego okrtu. Strzay byy

jednak niecelne i przypadkowe, poza tym na brzegu Niemcy mieli jedynie dziaka 20 mm i karabiny

maszynowe.1

Gdy porucznik Pat Blamey pyn na LCT w stron brzegu, przelatyway nad ni pociski od 12,7 mm do 30 mm, z dziaek okrtowych. Blamey dowodzi Shermanem uzbrojonym w dziao 75 mm. Na LCT za nim znajdoway si armaty 75 mm, ktre miay by wyadowane na brzeg. Bateria otworzya ogie ju z

odlegoci dwunastu kilometrw od brzegu i kontynuowaa ostrza cigymi seriami trzech pociskw na minut a do chwili, kiedy znalaza si tylko trzy kilometry od play. Blamey wspomina: By to okres szalonej aktywnoci. Skrzynki na amunicj i skrzynie na uski wyrzucano za burt, kiedy podawaem odlego od celu, ktr przekazywaa mi jednostka kierowania ogniem. Zgiek by okropny, jednak nic nie dorwnywao jazgotowi z

odzi rakietowych, ktre otworzyy ogie, gdy nasza d podpyna do brzegu. 2 Zapory na play okazay si znacznie niebezpieczniejsze ni niemiecka artyleria i karabiny maszynowe. Niemieccy snajperzy skoncentrowali ogie na saperach druyn niszczycielskich, dlatego trasy przejcia praktycznie nie istniay. Jako pierwsze niedaleko Asnelles ldoway LCT, ktre wyadoway dwie kompanie zabawek Hobarta. Dwadziecia LCT

wpado na zaminowane zapory, niektre ulegy zupenemu zniszczeniu, inne doznay jedynie lekkich uszkodze, stracono troch czogw i ludzi. Taki sposb ataku LCT do diaba z torpedami, caa naprzd by zgodny z rozkazami otrzymanymi przez sternikw od dowdztwa marynarki. W instrukcji ldowania napisano:
Jee, supy i betonowe bloki nie przeszkodz w dotarciu na pla pod warunkiem, e bd brane na pask.

Wasza jednostka przelinie si nad nimi, uginajc je i wgniatajc w piach, niszczc zewntrzn powok dna

odzi w bezpiecznym stopniu. Dlatego powinnicie szybkoci. pewnoci pyn Element przeszkod z C dla pen jest z

LCT ,

[jednak] przy penej szybkoci moecie go wygi i przesun si ponad nim. W innych wypadkach uderzajcie go z boku. To prawdopodobnie obrci go albo wepchnie jego wsporniki w piach. Drugie uderzenie moe pozwoli wam na przecinicie si lub minicie go.

Nie

martwcie

si

za

bardzo

moliwociami powrotu. Pierwszym i najwaniejszym celem jest dostanie si na brzeg i wyadowanie bez

topienia pojazdw.3

Skoro tylko otworzono ramp, ludzie i pojazdy zaczli w popiechu opuszcza jednostk pywajc. Jeden z komandosw tak tumaczy gorczkowo rozadunku: Powodem, dla ktrego natarlimy na Normandi z takim zapaem, byo to, e

ludzie woleli raczej bi si z ca niemieck armi ni wraca na okrty i ponownie cierpie na morsk chorob, jak do tej pory. Mj Boe! onierze nie mogli si doczeka, by wreszcie postawi stop na suchej ziemi. Nic nie mogo ich powstrzyma, (...) rozszarpaliby czogi na kawaki goymi rkami. 4 Nie musieli co prawda tego robi, bo na play nie byo adnych niemieckich czogw. Nawet obrona niemieckiej piechoty bya bardzo

nieskuteczna. Kiedy Blamey zjeda z LCT, cignc za czogiem dziaa, zauway, e miejscowe umocnione punkty obrony zostay unieszkodliwione przez bombardowanie. Ostrza z dzia i modzierzy, znajdujcych si w gbi ldu, by saby i niecelny. Plae zostawiono same sobie, nie znajdowao si na nich wicej ni kilka tuzinw Niemiaszkw, a stanowiska obrony, ktre widziaem, byy rozwalone bombami. Okazay si strachami na wrble.

Dla Blameya wszystko przypominao zwyke wiczenia. Jedyna rnica polegaa na tym, e LCT wylatyway w powietrze po wpadniciu na zapory lub krciy si w kko. Przystpi do pracy wybiera pozycje dla dzia, ustawia chorgiewki w miejscach, gdzie chcia, by obsuga postawia armaty przeciwpancerne 76,2 mm (w D-Day Brytyjczycy wyadowali na pla okoo dwustu tych wspaniaych armat, co byo wynikiem znacznie lepszym od

osignitego przez Amerykanw). Blamey opowiada: Waciwie nie miao si wraenia, e jest si w samym rodku zbrojnego starcia. Wszystko byo bardzo dobrze zorganizowane. odzie podpyway i byy rozadowywane. Wszystkie te pikne francuskie wille, znajdujce si w gbi ldu, zostay wczeniej ostrzelane i zniszczone. Najbardziej baem si, e zawal robot i nie przygotuj odcinka. Zapytany, czy organizacja

bya lepsza, ni si spodziewa, Blamey odpowiedzia: Wszystko szo jak w zegarku. Wiedzielimy, e tak bdzie. Mielimy pene zaufanie. wiczylimy to tak wiele razy, znalimy wasny sprzt, wiedzielimy, e jest sprawny, opisano nam te wczeniej warunki terenowe, jakie mielimy zasta na miejscu po opuszczeniu odzi. Jego zdaniem bya to w duej mierze zasuga marynarki i lotnictwa: Sprawili, e nasze ldowanie okazao si atwizn.

Kiedy nadpyn drugi rzut, a przypyw zmniejszy znacznie szeroko play, Blamey rozkaza swoim ludziom wstrzyma ogie i przygotowa si do ruszenia w gb ldu. Dziaa ponownie podczepiono do czogu, ktry pojecha na peryferie Asnelles i tam si zatrzyma. Zaoga zaparzya i wypia herbat, zanim wyruszya na zachd od Meuvaines, gdzie dostali si pod ostrza niemieckich armat 88 mm, stojcych na szczycie wzniesienia. Blamey rozkaza ustawi dziaa w linii i

odpowiedzia ogniem; nie mino wiele czasu, gdy niemiecka artyleria zamilka. 5 *** Sektory na play Gold, wyznaczone z zachodu na wschd, nazwano nastpujco: Item, Jig, King i Love. Atakujcym onierzom 50 Dywizji Northumbryjskiej, w skad ktrej wchodziy puki z Devonshire, Hampshire, Dorsetshire i wschodniego Yorkshire, towarzyszyy inne puki Green Howards i Lekka Piechota Durham oraz saperzy, cznociowcy i

jednostki artylerii, a w nastpnych rzutach desantu sza 7 Dywizja Pancerna, synne Szczury Pustyni. Blamey wyldowa w sektorze Jig; starszy marynarz Ronald Seaborne, znajdujcy si na wysunitym stanowisku obserwacyjnym lekkiego krownika Belfast, zszed na brzeg po lewej stronie, w sektorze Love. Wszyscy onierze pyncy na jego LCM cierpieli na chorob morsk. Dali nam na niadanie jajecznic, po ktrej spukalimy garda kapk

rumu (nie ja o tym decydowaem takie byo polecenie dla wszystkich, ktrzy mieli zej na brzeg). LCM wpada na pycizn w odlegoci okoo dwustu metrw od brzegu, a Seaborne niosc swoj radiostacj cho marynarz, by wicej ni chtny, by jak wszyscy inni zbiec po rampie, wskoczy do wody i opuci tamto miejsce tortur. Gdy Seaborne miota si w wodzie, sigajcej mu do piersi, zmierzajc ku play, mijay go inne LCA. Zanim

dotarem do brzegu, byo tam ju okoo dwustu jednostek, skutecznie atakujcych pod ostrzaem karabinw maszynowych z La Rivire. Seaborne by zdziwiony, e po bombardowaniu i ostrzale pozycji niemieckich jacy Niemcy ocalali, a tym bardziej, e stawiali opr. Grupa Seabornea skadaa si z kapitana Krlewskiej Artylerii, bombardiera i radiotelegrafisty. Przekroczyli wa i drog, biegnc wzdu wybrzea. Kapitan poleci Seaborneowi

zameldowa dowdztwu na krowniku Belfast, e sektor play zosta zabezpieczony, a grupa posuwa si w gb ldu, a potem sprbuje zapa okazj w kierunku Crepon. Seaborne nie mg poczy si z Belfastem. Po kwadransie daremnych wysikw postanowi ruszy w lad za kapitanem. Gdy szedem w stron Crepon, nie widziaem ywego ducha. Nagle na polu przede mn zobaczyem trzech Niemcw w mundurach. Pomylaem, e dla mnie to ju pewnie koniec

wojny, ale oni podnieli rce do gry i mieszanin niemieckiego, francuskiego i angielskiego wyjanili mi, e s Rosjanami. Wskazaem im pla i poszedem dalej. Nie zaszedem daleko, gdy stanem przed niewielkim kocioem. W poowie drogi przez przylegy cmentarz wisna obok mnie kula. Padem na ziemi pomidzy maki, ktrych roso tam strasznie duo, i czogaem si powoli do grobowca z kamienia. Schowaem si za nim, rozejrzaem dookoa i

zauwayem niemiecki hem. Strzeliem i przez nastpne minuty scena przypominaa prawdziwy Dziki Zachd. Kiedy koczya mi si amunicja, przeciwnik szczliwym dla mnie zbiegiem okolicznoci dosta rykoszetem i upad. Podszedem i spojrzaem na niego, to by mody chopak, pewnie z Hitlerjugend. Zrobio mi si niedobrze poczuem si nawet gorzej ni w czasie wszystkich godzin spdzonych na LCM. 6 Komandor porucznik Brian

T. Whinney z brytyjskiej marynarki by dowdc sektorw Item i Jig. Wyldowa o godzinie 7.45 w odlegoci okoo stu pidziesiciu metrw od brzegu. Gdy posuwa si w jego stron, plae i pobliskie wody zaczy by ostrzeliwane ze znacznym nateniem z dzia i modzierzy wroga znajdujcych si w gbi ldu. Wiele pociskw niemal otaro si o LCA. Whinney dotar do wau, gdzie, jak wspomnia,

zobaczyem grup okoo dwunastu onierzy, siedzcych spokojnie i wpatrzonych w morze. Dopiero po kilku sekundach dotaro do mnie, e to Niemcy z obrony wybrzea. Czekali na sposobno, by si podda. Dalej na wschd, w Le Hamel, niemieckie oddziay nie miay zamiaru skada broni. Karabin maszynowy ukryty za cianami bunkra strzela z du celnoci, a wspomaga go modzierz, ktrego pociski spaday na kurczc si pla. Wszystkie

czogi znajdujce si na brzegu zostay unieruchomione z powodu zaminowanych zapr lub ostrzau z modzierzy. Bez czogw za saperzy nie mogli oczyci adnego wyjcia z sektorw play. Niemcy w Le Hamel (1 Batalion 916 Puku 352 Dywizji) znaleli schronienie i oson w ceglanych domach i pensjonatach, skd prowadzili stay ostrza play. Whinney postanowi wstrzyma ldowanie na wysokoci Le Hamel i poleci rozdzieli

kolejne rzuty na prawo i na lewo od tego miejsca, gdzie obrona bya mniej zaarta, a wyjcia z play otwarte. Wstrzymaem take oczyszczanie play w Le Hamel, poniewa i tak nie przybijay tam adne odzie, zreszt przy wysokiej fali i silnej obronie wroga byoby to zbyt wielkie ryzyko dla onierzy, ktrzy mogliby si tam znale. Whinney wszed na wa, gdzie musia natychmiast ukry si za unieruchomionym czogiem. Doczyli do niego

onierze. Komandor wspomina: Stojcy czog okaza si dla nas wielkim dobrodziejstwem, bo stanowi oson przed ogniem z bunkra. Bez niego znalelibymy si w powanych tarapatach. Jedynym pojazdem, ktremu udao si z powodzeniem wyjecha z naszej play, by czog z cepami, ktry niemal oguszy nas wszystkich, wysadzajc w powietrze swoj oson wodoodporn, zanim ruszy dalej, by wspomaga komandosw z

marynarki. Wkrtce do Whinneya i jego grupy doczy niezwyky towarzysz broni. Samolot z Lotnictwa Morskiego, pilotowany przez komandora porucznika, zosta zestrzelony przez wasny okrt, kiedy przelatywa w jego pobliu, wracajc na lotnisko. Pilot zdoa wyskoczy i bezpiecznie wyldowa na spadochronie w wodzie. Spotkalimy go, gdy gramoli si na brzeg. Ze zoci prawie nie mg mwi, ale zrozumielimy, e domaga

si odzi, by mc wrci. Najbardziej zawzity czowiek, jakiego spotkaem, i nie zazdroszcz obsudze dziaa, ktra go zestrzelia. 7 (Nastpnego dnia podobny incydent wydarzy si na play Omaha. Szeregowy Joseph Barrett suy w amerykaskim 474 Puku Artylerii Przeciwlotniczej. Z chmur wyoni si samolot myliwski P-51, leccy na maej wysokoci. Zosta zestrzelony przez dziao 474 Puku. Pilot porucznik wyldowa na play ze

spadochronem. By ubrany w mundur wyjciowy i mia ze sob butelk whisky. Powiedzia, e tego wieczora ma randk w Londynie i musia tylko raz przelecie nad pla. By wcieky jak wszyscy diabli wspomina Barrett my z kolei mielimy na swoj obron tylko to, e wydano nam rozkaz strzelania do wszystkiego, co leci na wysokoci poniej trzystu metrw. 8) Poza La Rivire, gdzie Niemcy utrzymywali si do godziny 10.00, i Le Hamel,

ktre stawiao opr a do popoudnia, niemiecka obrona na play Gold nie bya w stanie zatrzyma ataku brytyjskiej 50 Dywizji. ywopoty take nie opniy tempa ich marszu. Niemcy liczyli na skuteczno swego kontrataku. Kampfgruppe Meyer stacjonowaa w pobliu Bayeux i wczeniej czsto odbywaa manewry, wiczc si w jak najszybszym dotarciu do play. Jednak 6 czerwca o godzinie 4.00 puk zosta odesany, by zmierzy si z,

pozorowanym w rzeczywistoci, atakiem nieprzyjaciela, jakoby dokonywanym na ogromn skal przez desant powietrzny w okolicy Isigny. O godzinie 8.00 genera Kraiss zda sobie spraw z popenionego bdu i wyda rozkaz powrotu do Bayeux, celem przeprowadzenia kontrataku w kierunku na Crepon. Rozkaz dotar dopiero po godzinie, a w tym czasie puk oddali si o kolejne trzydzieci kilometrw od miejsca stacjonowania.

Podr odbywaa si czciowo na piechot, czciowo na rowerach, onierze korzystali take z francuskich ciarwek, ktre jednak bardzo czsto si psuy. Dotarcie do miejsca zgrupowania zabrao znajdujcym si na przodzie oddziaom pi godzin. Tak wanie wygldaa aktywno si rezerwowych Kraissa w majcych decydujce znaczenie godzinach D-Day oddziay maszeroway to w jedn, to w drug stron. Kiedy 915 Puk kierowa

si na wschd, straci jeden z trzech batalionw, bowiem Kraiss odczy 2 Batalion i wysa go do Colleville, by tam stawi czoo amerykaskiej 1 Dywizji Piechoty. Kiedy gwne siy Kampfgruppe Meyer, mijajc Bayeux od poudnia, dotary do miejsca zgrupowania w okolicach Brazenville, bya ju godzina 17.30, a miejscowo znajdowaa si w rkach Brytyjczykw. Zamiast atakowa, Kampgruppe Meyer musiaa przej do obrony. Pukownik Meyer

poleg. Na play Gold nie doszo do adnego kontrataku. Niemcy jednak skorzystali na poczynaniach Kampfgruppe Mayer; opr, na jaki napotkaa pod Brazenville, zdradzi, jak daleko posuna si 50 Dywizja. Z powodu wyjtkowo wysokiego przypywu i przeduajcego si oczyszczania pla z zapr kolejne rzuty onierzy z tej dywizji znalazy si na brzegu dwie godziny lub wicej po wyznaczonym czasie. Droga

do Bayeux bya otwarta do godziny 17.30, jednak Brytyjczycy dotarli do niej za pno, by z tego skorzysta. Mimo to zdoali dotrze do Brazenville na czas, by zatrzyma Meyera, i zajli pozycj umoliwiajc im nastpnego dnia wymarsz w kierunku Bayeux. 9 Ten schemat wydarze powtarza si na wszystkich plaach, zajmowanych przez Brytyjczykw i Kanadyjczykw. Oddziay szturmowe bez wikszych trudnoci przedostaway si

przez plae i lini obrony niemieckiej, jednak kolejne rzuty desantu byy opnione przez niezwykle wysoki przypyw i ogromn liczb zapr znajdujcych si na brzegu. W gbi ldu oddziaom szturmowym nie udawao si posuwa z szybkoci, jakiej oczekiwa Montgomery. onierze najczciej zatrzymywali si, by zaparzy herbat i pogratulowa sobie nawzajem osignicia celu wyldowania na play. Kiedy po poudniu

podejmowali marsz, poruszali si bardzo ostronie, liczc, e artyleria i zabawki Hobarta rozbij obron. Tego rejonu bronio niewiele czogw i dzia, ale Niemcy w popiechu kierowali tam posiki, bo uznali, e to dla nich znacznie waniejsze ni ktrekolwiek miejsce na linii walk z Amerykanami. Przez Bayeux przebiegaa droga N13, bdca gwn szos prowadzca z Caen do Cherbourga, a Caen przecie leao na szlaku prowadzcym na Pary.

Przeycia starszego marynarza Seabornea ilustruj problemy, z jakimi Brytyjczycy musieli upora si tego dnia po oczyszczeniu pla. Po walce z niemieckim snajperem Seaborne przypieszy, eby dogoni kapitana z grup obserwacyjn. Kiedy wreszcie mu si to udao, okazao si, e kapitan przyczy si do czowki oddziaw piechoty. Nie mogli posuwa si dalej z powodu niemieckiego czogu, ostrzeliwujcego pole za drog.

Kapitan poleci Seaborneowi nawiza kontakt radiowy z Belfastem i przygotowa wsprzdne dla artylerii krownika, ktry mg unieszkodliwi czog ogniem dzia, jednak dowdca piechoty poprosi, by odwoa ten rozkaz, bo jego ludzie znajdowali si zbyt blisko czogu i ostrza okrtowy stanowiby zagroenie rwnie dla nich. Kapitan zaproponowa, by wycofa si na odlego okoo stu metrw, ale na to dowdca piechoty nie chcia si

zgodzi. Kapitan powiedzia wtedy do Seabornea: Nie ma sensu trzyma si piechoty. Jeeli mamy si do czego przyda, powinnimy by na przodzie wtedy bdziemy mogli skierowa ogie Belfastu bez ryzyka dla naszych. Druyna obserwacyjna skierowaa si na Creully piechurzy zostali na miejscu, ani nie atakujc czogu, ani te nie wycofujc si. Seaborn i reszta dotarli tam okoo poudnia. Miejscowo leaa okoo siedmiu kilometrw w

gbi ldu. Nie napotkali adnego oporu. Wzili do niewoli omiu niemieckich onierzy. Piciu z nich okazao si Rosjanami; trzech gorliwie zapewniao, e nie s Rosjanami, lecz Litwinami, ktrzy nienawidz Rosjan rwnie mocno, jak Niemcw. Brytyjczycy odesali ich na pla. Druyna Seabornea posuwaa si naprzd. O godzinie 15.00 dotara do drogi N13 w wiosce St-Leger, lecej w poowie odlegoci midzy Bayeux i Caen.

Wspomina potem: Tam ostronie przeszlimy na drug stron szosy i wkroczylimy pomidzy ciasno stoczone domy. Zobaczylimy prawdziwie wiejski obrazek ziele, kawiarenka, wysokie drzewo porodku trawnika na rynku i dwie lub trzy awki obok niego. Dookoa panowa spokj i cisza. Kto by przypuszcza, e toczy si wojna? Byo to bardzo przyjemne, ale nie po to tam przyszlimy [by podziwia widoki].

Kapitan zdecydowa, e wejd na drzewo i rozejrz si. Kiedy ju bylimy na grze, nagle poniej usyszelimy warkot motoru. Patrzc w d, zobaczyem niemiecki pojazd koowogsienicowy, wjedajcy na traw i zatrzymujcy si pod drzewem. Wysiado z niego szeciu niemieckich onierzy, ulyli sobie pod drzewem i wsiedli z powrotem. Mielimy nadziej, e zatrzymali si tylko z tego powodu, ale ku naszemu rozczarowaniu nie

odjedali. Dziesi minut pniej na placyk wjecha drugi taki pojazd, a zaraz za nim trzeci. Kapitan wyszepta do Seabornea: Wylij wiadomo na pokad Belfastu: Odcici w Deadalus (kryptonim StLeger). Radiotelegra sta zblad. Wyszepta, tumic wcieko: Czy pan zwariowa? Co dobrego moe, do cholery, z tego wynikn? Szkopy z

pewnoci usysz stukanie radiotelegrafu. Kapitan wysycza w odpowiedzi: To odmowa wykonania rozkazu w obliczu wroga. Bd musia ci zastrzeli. Niech si pan przymknie radiotelegra sta nie da si zbi z tropu bo nas wszystkich wystrzelaj. Seaborne sam podj decyzj nie wysa adnej wiadomoci. Niemcy tymczasem dokonali przegrupowania. Jeden z pojazdw odjecha,

zmierzajc na wschd, drugi pojecha na zachd, trzeci za, zostawiony przez onierzy bez stray, sta nadal na rynku. Radiotelegra sta zsun si po pniu na d, tu za nim kapitan zrobi to samo. Uruchomili silnik pojazdu, reszta grupy wskoczya do rodka i ruszyli. Gdy jechali, kapitan kl ich w ywy kamie, i to do gono. Seaborne wspomina: Wjechalimy z powrotem na drog N13 i skierowalimy si do Creully. Zatrzymalimy si

w niewielkiej odlegoci od wioski i wysiedlimy. Przesaem meldunek na pokad Belfastu i wkrtce potem nawizalimy znowu czno z naszymi oddziaami. 10 Niewielka grupa Seabornea bya jedynym brytyjskim oddziaem z play Gold, ktremu udao si tego dnia przekroczy drog N13. Dokonaa najgbszej penetracji terenu ze wszystkich jednostek alianckich. Niemniej nie wykonaa adnego zadania i

po prostu zatrzymaa si na noc w Creully. Komandosi z brytyjskiego 47 Puku Krlewskiej Piechoty Morskiej wyldowali na prawym kracu sektora Item, niedaleko St-Cme-de-Fresne. Znajdujce si tam zapory poczyniy ogromne spustoszenia w ich odziach desantowych pitnacie z szesnastu zostao zniszczonych. Pocztkowo spotkali si z bardzo silnym ostrzaem z karabinw maszynowych; jeden z komandosw krzykn do

kolegw: Moe tu przeszkadzamy! Wyglda to na prywatn pla. Jednak wkrtce jednostki niemieckiej 352 Dywizji wycofay si, a komandosi czuli si na brzegu jak na kolejnych wiczeniach w ojczynie. Suby medyczne miay tak niewiele do roboty, e sanitariusze zajli si rozadowywaniem amunicji. Komandosi mieli zapuci si w gb ldu, skrci w prawo (na zachd), min Arromanches i Longues od poudnia i zaj od tyu Port-

en-Bessin. Port-en-Bessin znajdowa si w poowie drogi pomidzy plaami Omaha i Gold. Zadaniem komandosw byo poczenie si z Amerykanami w tym malekim porcie. Jednak ani Amerykanom, ani komandosom nie udao si dotrze do Port-en-Bessin przed zapadniciem zmroku, chocia brytyjscy marines znaleli si w odlegoci kilometra od portu zajli go za dopiero nastpnego dnia. 11

Wdrujc na zachd, komandosi minli Longuessur-Mer. Na kli e na peryferiach wioski Niemcy mieli doskonale przygotowane due stanowisko obserwacyjne, poczone podziemnym kablem telefonicznym z bateri czterech armat 155 mm, ustawionych okoo kilometra w gbi ldu od krawdzi klifu. Stanowisko skadao si z dwch poziomw. Na dolnym, wkopanym w duej czci pod ziemi, znajdowao si dugie i wskie

pomieszczenie ze stanowiskiem dowodzenia i namierzania, dalej by pokj map, centralka telefoniczna i inny sprzt. Wyszy poziom zbudowano z elbetowych pyt, grubych na ponad metr, wzmocnionych dodatkowo stalowymi sztabami. By tam dalmierz. Dziaa stay na czterech osobnych uforty kowanych pozycjach, take z elbetu, zaopatrzonych w podziemne magazyny amunicji. Bya to ta sama bateria, ktrej dokadne pooenie

Brytyjczycy znali dziki niewidomemu synowi rolnika, waciciela tej ziemi; wiadomo o niej przekaza Andr Heintz za pomoc zrobionego domowym sposobem radionadajnika. Tu po zapadniciu zmierzchu bateria na ktr wczeniej samoloty zrzuciy tony bomb w trakcie poprzedzajcego inwazj bombardowania, nie uszkadzajc jej powanie i ktr ostrzelano z morza tysicem pociskw zacza strzela do pancernika

Arkansas, zakotwiczonego pi kilometrw od play Omaha. Z Arkansas odpowiedziano ogniem, przy wsparciu dwch francuskich krownikw. Niemcy zmienili pniej kierunek ostrzau i wzili na celowniki HMS Bulolo, okrt dowodzenia pla Omaha, znajdujcy si okoo dwunastu kilometrw od brzegu. Ogie by na tyle skuteczny, e Bulolo musia zmieni pozycj. Wtedy wanie lekki

krownik HMS Ajax, ktry wsawi si udziaem w walce z niemieckim kieszonkowym pancernikiem Admiral Graf Spee niedaleko Montevideo u ujcia rzeki La Plata 13 grudnia 1939 roku, wda si w bezporedni pojedynek okrt kontra umocnione pozycje na ldzie z artyleri z Longuessur-Mer. Ajax pyn w odlegoci okoo jedenastu kilometrw od brzegu, jednak jego ogie by na tyle celny, e w czasie dwudziestu minut dwie niemieckie armaty

zamilky na zawsze. Nie zostay zniszczone, niemniej szok i wstrzsy wywoane bezporednimi tra eniami na tyle oszoomiy onierzy z obsugi, e porzucili stanowiska bojowe. W przypadku trzeciego stanowiska Ajaxowi mona byo pogratulowa zarwno celnoci, jak te utu szczcia by to bowiem najdokadniejszy strza podczas caej inwazji. Nikt z obsugi nie przey, dlatego nie wiadomo, jaki by dokadnie przebieg wydarze,

ale z poszlak, przeanalizowanych pidziesit lat pniej, niezbicie wynika jedno. Cay mechanizm zamka armaty 155 mm zosta cakowicie zniszczony, a lufa zrobiona ze stali grubej na 7,62 centymetra leaa rozbita na kawaki. Wewntrz wygldao to tak, jakby wpada tam taktyczna bomba nuklearna i eksplodowaa. Nie ma wtpliwoci, e pocisk 152 mm wystrzelony z Ajaxa wpad w otwr strzelecki w chwili, gdy

otwarty by zamek dziaa, a obsuga adowaa wanie armat. Jednoczenie musiay by otwarte stalowe drzwi prowadzce do podziemnego magazynu; ogie z wybuchu przedosta si tam i spowodowa eksplozj zgromadzonych pociskw. C to musia by za wybuch! Zerwa betonowy dach, rozrzucajc dookoa fragmenty umocnie wielkoci samochodu. Nie mona mie chyba adnych wtpliwoci, e komukolwiek z obsugi udao si przey.

Dwadziecia pi lat pniej dowdca Ajaxa opiekowa si mod dziewczyn studiujc w Anglii. Bya crk Amerykanki, z ktr spotyka si w czasie wojny, i wanie wrcia z wycieczki do Normandii. Namwia go, by jej opowiedzia o pojedynku z niemieck artyleri w Longues-sur-Mer. Kiedy skoczy opowie, doda, e czsto si zastanawia, w jaki sposb uzyska namiary tego wietnie zakamu owanego stanowiska, jednak nigdy si

tego nie dowiedzia. Dziewczyna odpowiedziaa mu: W czym problem? Przecie ja to wiem. Rozmawiaam z Andr Heintzem [wtedy ju profesorem historii na uniwersytecie w Caen] i on mi powiedzia. A potem zdaa mu szczegow relacj o tym, jak lepy chopiec i jego ojciec wymierzyli odlego krokami i przekazali t informacj Heintzowi do Bayeux. 12 Panna Genget bya mieszkank St-Cme-de-

Fresne, gdzie wyldowali brytyjscy komandosi z piechoty morskiej. Wieczorem 6 czerwca napisaa w dzienniku:
To, co zdawao si niemoliwe, wydarzyo si naprawd! Anglicy

wyldowali na francuskim wybrzeu, a nasza maa wioska staa si sawna w cigu kilku godzin! aden cywil nie zosta ranny ani zabity. Jak

moglibymy wyrazi nasz rado po tylu latach wyczekiwania z nadziej i w strachu?

Rankiem posza z przyjacik na krawd klifu, eby zobaczy, co si dzieje.

Jaki wspaniay widok si przed nami roztacza! Jak okiem sign wida byo okrty wszelkiego rodzaju i wszystkich rozmiarw , a na niebie

wisiay wielkie balony, srebrzce si w socu. Wielkie bombowce latay tam i z powrotem. A do Courseulles wida byo tylko okrty i nic wicej.

Panna Genget wrcia do St-Cme i spotkaa tam brytyjskich onierzy.

Anglicy myleli, e wszyscy cywile zostali ewakuowani z wybrzea i byli bardzo zaskoczeni tym, e mieszkacy zostali w domach. Nasz may

kociek zosta tra ony pociskiem w dach i wybuch w nim poar, jednak z pomoc ugasilimy. wszystkich Sycha szybko byo go

strzay

karabinowe. Co za zgiek dookoa i zapach spalenizny!

Zastanawiaa si, czy to aby nie sen. Pisaa:

Czy to dzieje si naprawd? W

kocu

przyszo sia, jak

wyzwolenie. stanowi

Niesamowita

wszystkie te wojskowe urzdzenia, jest fantastyczna, s tak doskonale

obsugiwane, z tak precyzj, to po prostu cudowne. (...) Grupa obok i

Brytyjczykw

przechodzia

poprosia o wod. Napenilimy ich butelki, wymienilimy kilka sw i po tym, jak nam dali troch czekolady i cukierkw dalej.13 dla dzieciakw , ruszyli

Komandor

porucznik

Whinney napisa, e z nadejciem nocy na play wszystko ucicho. Pozostao tylko niesamowite wraenie. W zasigu wzroku nie byo ywego ducha. Poszed do jakiego domostwa, znajdujcego si na tyach bunkra, ktry sprawia przed poudniem tyle kopotw w Le Hamel. Zdziwi si, syszc wewntrz jaki haas. Zapuka do drzwi i jak napisa, ku mojemu zdziwieniu otworzya mi starsza pani. Zdawaa si niczym nie przejta. Nie wtpiem, e bya tam przez

cay dzie, zajmujc si codziennymi obowizkami. 14 Gdy 6 czerwca zapadaa noc, Brytyjczycy, ktrzy wyldowali na play Gold, zapucili si okoo dziesiciu kilometrw w gb ldu i doczyli do Kanadyjczykw w Creully, po ich lewej stronie. Byli na szczycie klifu i patrzyli w d na Arromanches. Nie zdobyli Bayeux ani te nie przekroczyli drogi N13, ale zajmowali dobr pozycj, by dokona tego tego nastpnego dnia.

Na brzeg zeszo dwadziecia pi tysicy onierzy, desant pochon czterysta o ar. To by dobry pocztek.

Rozdzia 29 Rewan Kanadyjczycy play Juno na

19 sierpnia 1942 roku kanadyjska 2 Dywizja

Piechoty, wspomagana przez brytyjskich komandosw i niewielk grup amerykaskich rangersw, dokonaa desantu z morza na Dieppe, port na wybrzeu Normandii, pooony w odlegoci okoo stu kilometrw od Hawru. By to wypad, nie inwazja. Zosta le zaplanowany i jeszcze gorzej przeprowadzony. Kanadyjczycy ponieli ogromne straty; trzy czwarte onierzy polego, zostao rannych albo trafio do niewoli w czasie szeciu godzin,

wszyscy dowdcy siedmiu batalionw znaleli si wrd ofiar. W Dieppe Niemcy dysponowali uforty kowanymi pozycjami z karabinami maszynowymi i oddziaami ukrywajcymi si w okopach, a po kadej stronie play na szczycie klifu ustawili armaty 88 mm. Ca pla pokryway kamienie, co utrudniao posuwanie si czogw i piechoty. Desantu nie poprzedzio bombardowanie lotnicze ani ostrza z morza. Atakujcy onierze

przewyszali liczebnie obrocw, ale tylko w stosunku dwa do jednego, a obrona skadaa si z najlepiej wyszkolonych jednostek Wehrmachtu. Aliancka propaganda uznawaa Dieppe za prb przed gwn inwazj, wiczenie, dziki ktremu sporo si dowiedziano i z ktrego skorzystano 6 czerwca 1944 roku. Jednak w rzeczywistoci jedynym wnioskiem, jaki wycignito, byo: Nie atakowa umocnionych portw z

morza. Dieppe okazao si narodow tragedi Kanadyjczykw, ktrzy uznali, e Niemcom naley si za to rewan. Dokonali tego na play Juno. Courseulles-sur-Mer, miejscowo leca za Juno, na wysokoci jej rodka, bya najlepiej umocnionym punktem oporu na caej dugoci play, od miejscowoci Arromanches, znajdujcej si na prawym kracu pla zdobywanych przez Brytyjczykw, a do Ouistreham na lewym kocu.

St-Aubin i Langrune, lece na lewo (na wschd) od Courseulles, byy take silnie umocnione. 716 Dywizja Piechoty generaa Richtera miaa jedenacie baterii armat 155 mm i dziewi baterii armat 75 mm. Planowano umieszczenie ich wszystkich w umocnionych stanowiskach, jednak tylko dwa tam zbudowano. W innych miejscach armaty ustawiono w nie wykoczonych bunkrach bez dachw lub w wykopanych w ziemi stanowiskach.

Punkty oporu znajdoway si w Vaux, Courseulles, Bernires i St-Aubin, wszystkie silnie uforty kowane z bunkrami z elbetu, otoczone transzejami i okopami strzeleckimi oraz zasiekami z drutu kolczastego i polami minowymi. Lufy armat i karabinw maszynowych byy wycelowane w pla, ktr miay ostrzeliwa ogniem skrzydowym; strefy krycia ogniem byy tak obliczone, e miay w zasigu budzce groz zapory, usytuowane tu

poniej najwyszego poziomu przypywu. Dla Niemcw, jak napisa John Keegan,
kombinacja ustawionych zapr i ognia skrzydowego prowadzonego z punktw oporu musiaa bez cienia wtpliwoci zniszczy dawa gwarancj, si e

kad

dokonujc

ldowania.1

Mimo to genera Richter mia powane problemy. Jego stanowiska ogniowe byy usytuowane w odlegoci okoo kilometra od siebie, a

moliwo poruszania si jego jednostek praktycznie adna 716 Dywizja uywaa koni do transportu artylerii i zaopatrzenia, ludzie za maszerowali pieszo. Bro, ktrymi dysponoway jego oddziay, karabiny i dziaa, pochodzia midzy innymi ze zdobyczy wojennych. onierze, ktrymi dowodzi, mieli albo mniej ni osiemnacie lat, albo wicej ni trzydzieci pi; znaleli si wrd nich take weterani z frontu wschodniego, ktrzy cho w sile wieku, nie byli w

peni formy z powodu wczeniej odniesionych ran, a take oddziay Batalionw Wschodnich, zoone z Rosjan i Polakw. Rozkaz, ktry otrzymali, brzmia: trzyma si mocno! Oddanie choby pidzi ziemi nie wchodzio w rachub, a wykonania rozkazw pilnowali niemieccy podo cerowie (ujmujc rzecz inaczej, mona powiedzie, e i tak zasieki z drutu kolczastego i pola minowe trzymay onierzy na miejscu i nie pozwalay na ucieczk). Przy tym wszystkim jednak

onierze niemieccy nie dorwnywali modym, wytrzymaym, wietnie wyszkolonym Kanadyjczykom, ktrzy dodatkowo przewyszali ich liczebnie w pierwszym rzucie stosunek ten wynosi sze do jednego (dwa tysice czterystu Kanadyjczykw przeciwko czterystu Niemcom). Kanadyjska 3 Dywizja Piechoty skadaa si z drwali, rybakw, grnikw, rolnikw ludzi przyzwyczajonych do znoju i przebywania na powietrzu, wszyscy byli te

ochotnikami (kanadyjskie wojsko biorce udzia w II wojnie wiatowej miao w swych szeregach poborowych z normalnego poboru, jednak tylko ochotnicy walczyli na froncie). Saper Josh Honan zgosi si na ochotnika w sposb znany wszystkim weteranom. Pracowa jako mierniczy w rmie budowlanej w Kanadzie, ale pod koniec 1943 roku jaki pukownik wezwa go do sztabu. Jest pan Irlandczykiem owiadczy wojskowy.

 Tak jest. Irlandczycy lubi porzdn bijatyk, prawda? Mam dla pana zajcie, ktre si panu spodoba. Honan odpowiedzia, e wolaby raczej nadal pozosta w swojej firmie. I doda: Trzymamy si razem, prosz pana. Wszyscy mamy zamiar jecha za ocean, a ja nie chciabym si rozdziela z kolegami. Niech si pan tym nie przejmuje, moe ich pan spotka w Anglii. Honan zapyta, czego

dotyczy propozycja. Pukownik odpowiedzia, e tego nie moe mu zdradzi. Mog panu jedynie powiedzie, e wielu ludzi znajdujcych si w Anglii z chci zamienioby si z panem na miejsca. Jeden czowiek wystarczy odpowiedzia Honan. No, c, wy, Irlandczycy, lubicie poartowa. Mog panu obieca, e podejmujc to zadanie, bdzie pan bardzo zadowolony.

 Czyby? O, tak. Znam was, Irlandczykw, lubicie nieze rozrby, nie myl si, prawda? Honan tak to skomentowa w swojej ustnej relacji: Niespecjalnie podobaa mi si jego gadka o bijatykach, ale tak byo. Kilka dni pniej by ju w drodze do Anglii, gdzie przekona si, e czekajce go zadanie to koszmar z rodzaju najgorszych, jakich mg si spodziewa mia wyldowa razem z

pierwszym rzutem i wysadza w powietrze zapory. Wieczorem, pync na okrcie desantowym LST, Honan zauway, e onierze z Puku Strzelcw Krlowej, ktrzy zmierzali ku sektorowi Mike na play Juno, spdzali czas, robic wycznie dwie rzeczy: albo ostrzyli noe, bagnety lub sztylety na mokrych kamieniach, albo grali w pokera. Dostrzeg w rku jednego z nich n z drewnian rkojeci ozdobion skr, z ogromnym kamieniem przypominajcym

brylant ostrzy go jak oszalay. Inni grali w pokera w sposb nie dajcy si z niczym porwna. Nie mieli powodu, by si powciga, waciwie nic nie robio rnicy, zakadali si o due stawki. Kiedy zjawiali si o cerowie, nakrywali pienidze kocem, na ktrym grali. Zapytany, czy o cerowie prbowali zwalcza hazard, Honan odpowiedzia rzeczowo: Na takim etapie [jak wtedy] nie mona nikomu niczego zakaza.

Honan zobaczy te pojedynczy parowiec przelizgujcy si przez konwj, pomidzy rzdami okrtw, a kiedy nas mija, widzielimy na dziobie pojedyncz sylwetk kobziarza, rysujc si na tle wieczornego nieba, i [sycha byo] cichy lament rozlegajcej si dookoa melodii We No Come Back Again [Ju nie wrcimy]. Byo to bardzo wzruszajce, wszyscy zamilkli, stali i patrzyli, nikt nic nie mwi, stopniowo melodia zamieraa

w miar oddalania si parowca. Czsto mylelimy, e my take moemy nie wrci. 2 Zgodnie z harmonogramem Kanadyjczycy mieli wyldowa o godzinie 7.45, jednak wzburzone morze opnio ich o dziesi minut i wicej, wszyscy te z powodu fal cierpieli nieprawdopodobne mki wywoane chorob morsk (mier byaby od tego lepsza, wyjcza do kolegi szeregowy Henry Gerald z puku Krlewskich Strzelcw

z Winnipeg3). O pnocy z 5 na 6 czerwca brytyjskie Lotnictwo Bombowe RAF dokonao zmasowanego bombardowania zrzucono pi tysicy dwiecie szedziesit osiem ton bomb i by to najciszy nalot przeprowadzony przez Brytyjczykw, jaki mia miejsce do tamtej pory jednak okazao si ono przeraliwie niecelne. O brzasku nadleciay amerykaskie bombowce B17, ktre zrzuciy swj

adunek trzydzieci sekund po miniciu celu. W rezultacie bomby spady daleko za pla Omaha. Trafiy jedynie w kilka bunkrw, ale na play Juno nie ucierpiay adne umocnienia. Brytyjskie pancerniki i krowniki otworzyy ogie o godzinie 6.00. Niszczyciele przystpiy do akcji o godzinie 6.19. O godzinie 7.10 doczyy do nich czogi i armaty z LCT. Potem nastpiy salwy rakiet z LCT(R). By to najciszy ostrza z morza, jaki

kiedykolwiek przeprowadzono. Jednak z powodu dymu i wzbijajcych si w gr tumanw piasku tylko nieliczne pociski tra y w cel (analitycy obliczyli potem, e zniszczono wtedy jedynie czternacie procent bunkrw). Gsty dym, utrzymujcy si przez wikszo czasu, uniemoliwia take Niemcom dostrzeenie czegokolwiek na morzu. W nadanym o godzinie 6.45 rutynowym meldunku 7 Armii do naczelnego dowdztwa frontu

zachodniego czytamy: Cel dokonywanego ostrzau z morza nadal nie jest jasny. Wydaje si, e to akcja osaniajca, majca zwizek z desantami, ktre zostan dokonane w innych punktach w pniejszym terminie. W niektrych miejscach silne podmuchy wiatru rozwiay dym Niemcom ukaza si wtedy widok niezliczonych okrtw, maych i duych, [ich liczba] przechodzia wszelkie wyobraenie. 4 Ostrza usta o godzinie 7.30, kiedy pierwszy rzut mia

dokona ldowania. Dao to Niemcom czas na otrznicie si z szoku i obsadzenie stanowisk artyleryjskich. Szeregowy Henry powiedzia potem: Wszystko, co uzyskano przez t prb osabienia wroga, to postawienie go w stan gotowoci bojowej i danie mu szansy na zasadzenie si na naszych chopakw, ktrzy schodzili na brzeg. 5 Inny onierz z Krlewskich Strzelcw tak to skomentowa: Ostrza nie zabi nawet jednego Niemca,

nie uciszy nawet jednego dziaa. 6 Kiedy odzie desantowe wiozce Kanadyjczykw zbliay si do zapr, byy w wikszoci ukryte pod wod z powodu bardzo silnego wiatru, wiejcego z pnocnego zachodu, a dookoa panowaa niesamowita cisza. Niemcy nie strzelali, co Kanadyjczycy uznali za dobry omen; nie wiedzieli, e powodem byo jedynie wczeniejsze skierowanie przez Niemcw wszystkich luf w stron play.

Josh Honan czeka na pokadzie LST. Mia si przesi na LCA, na ktrej pokona ostatnie pi kilometrw dzielce go od brzegu. Jeden z jego kolegw zapyta: Nie uwaasz, e moe to po prostu rodzaj prby? Troch nas za duo jak na wiczenia odpowiedzia Honan. Honan mia jednak pewne zudzenia, marzy, e jego oddzia zostanie zapomniany przez o cera dowodzcego. Opowiada potem:

Przypominao to wezwanie do gabinetu dentystycznego. Miaem nadziej, e to nie ja bd nastpny, e moe kto inny wejdzie tam przede mn. Ale wtedy ten facet z megafonem wrzasn: Druyna desantowa saperw, zameldowa si na waszej odzi na szstym pokadzie, i to ju! Po zaadunku LCA, na ktrej pyn Honan, doczya do piciu innych odzi i zacza kry po wodach kanau. Honan podszed do rampy, by patrze na to, co

si dzieje. Zauway, e wszyscy kanadyjscy onierze maj opalone twarze, podczas gdy brytyjscy sternicy i marynarze byli bladzi jak kreda. Rozglda si w poszukiwaniu punktw orientacyjnych w terenie, jednak przez dym niewiele widzia. Fale rzucay LCA w gr i w d. Honan mwi: Im staway si wiksze, tym mniej obchodzio mnie, co si dzieje z innymi [onierzami]. LCA traciy sterowno i spychane przez wzburzone morze, wpaday na siebie

nawzajem i na zapory. Kiedy odzie w wikszoci wiozce saperw osigny zewntrzn lini zapr, mniej wicej jedna czwarta z nich wpada na miny talerzowe. Miny te byy za mae, by wysadzi w powietrze ca d czy zniszczy j zupenie (brak pokadu sprawia, e wikszo siy uderzeniowej sza w powietrze), jednak robiy dziury w dnach lub uszkadzay rampy. LCA wiozca Honana podpywaa do brzegu

naprzeciw Bernires-surMer. Honan prbowa dawa sternikowi wskazwki, jak wymija zapory, ale odzi brakowao sterownoci. Skoczyo si to tak, e wpadlimy na wierzchoek zapory, przd odzi unis si do gry. Widzielimy znajdujc si obok nas min; jedno potrcenie i wybuchaby. Major Stone [dowdca Honana] powiedzia: Przechodz ponad [burt]. Odpowiedziaem: Powodzenia!, ale poniewa

miaem rozkaz ochrania Stonea, musiaem i za nim. Honan przerzuci cay swj ekwipunek ponad burt karabin, materiay wybuchowe, krtkofalwk i skoczy do wody za majorem. Stone zacz pyn w stron przodu odzi, a ja powiedziaem: Niech to licho, te musz to zrobi, wic do niego podpynem, zapora bya zamocowana drutem na dwch czworocianach, major mia w rkach noyce do drutu, odezwa si do mnie: Przetn

druty, a ja na to: W porzdku, w takim razie ja zajm si zapalnikami. No wic usiadem okrakiem na jednym czworocianie, mocno cisnem go nogami i zaczem wykrca zapalniki. Stone krzykn, eby z odzi zeszo dwunastu ludzi, a pozostali przeszli na ruf, co miao pomc zepchn przd z zapory. Dwunastka skoczya do wody, razem podnielimy przd na ramionach i popchnlimy. Dochodzia godzina 8.00.

odzie LCA z grupami szturmowymi, znajdujce si na przodzie, zaczy opuszcza rampy. Kanadyjczycy brodzili midzy zaporami, by dosta si do play. Niemcy otworzyli ogie. Snajperzy i obsuga modzierzy celowali do ldujcych onierzy z pierwszej fali szturmowej piechoty. Dookoa Honana padajce kule tworzyy fontanny wody. Udao mu si razem z majorem i pozostaymi ludmi z druyny

uwolni LCA. Rampa zostaa opuszczona, a piechota ruszya w kierunku brzegu, kiedy Honan przesun si do kolejnej zapory i usuwa zapalniki z zamocowanej na niej miny. Moi koledzy atakowali bunkry; to byo ich zadanie, ja robiem swoje. Przypominaem kaczk, a przy tym nie miaem nic [adnych narzdzi], wic musiaem wszystko robi goymi rkami. Wzbierajcy przypyw nakry wod zapory szybciej ni Honan by w

stanie wykrca detonatory. Honan wspomina: Mogem jedynie obejmowa nogami zapor i nie da si zmy fali. Miaem tylko rce do dyspozycji. Okoo godziny 8.15 zdecydowa: pieprzy to wszystko, id na brzeg. Popyn w stron play. Zobaczy tam zwoki pozbawione gowy. Zabity najprawdopodobniej zosta tra ony jeszcze w wodzie, a potem dosta si pod LCA. ruba ucia mu gow. W zacinitej doni nadal trzyma

n z drewnian rkojeci ozdobion skr i podobnym do brylantu kamieniem, ktry Honan zauway w nocy. Kiedy Honan dotar do wau, kilku kolegw zaczo przywoywa go do siebie. Jeden z nich wycign butelk whisky i zaproponowa mu, eby si napi. Nie, dziki odpowiedzia Honan. onierz pocign spory yk i zapyta: Dlaczego nie? Nie jeste chyba jakim pieprzonym

abstynentem? Nie odpar Honan ale boj si, e nabior odwagi albo co w tym rodzaju. Poszed do wioski, gdzie znalaz schronienie a do chwili, gdy uciszono ogie niemieckich karabinw maszynowych. Wyjani potem: Zrobiem, co do mnie naleao. Patrzyem, jak inni sobie radz. Do czasu nadejcia odpywu nie mg rozbraja min. Wkrtce ostrza usta, a Francuzi zaczli wychodzi na

ulice, macha rkami wyzwolicieli, rzuca bukiety r. Zjawi miejscowy ksidz.

do im si

Monsieur le cur odezwa si Honan swoj szkoln francuszczyzn mam nadziej, e cieszy pana nasze przybycie. O, tak odpowiedzia ksidz jednak bd bardziej zadowolony, jeli sobie std pjdziecie mwic to, wskaza dziur w dachu swego siedemnastowiecznego kocioa.

Nadbieg fryzjer, ktry spyta Honana, czy nie napiby si koniaku. Saper odmwi, ale chtnie bym si ogoli, powiedzia. Fryzjer by z tego bardzo zadowolony, wic weszlimy do rodka, usiadem na fotelu w mokrym, pogniecionym mundurze polowym, woda chlupaa mi w butach, a on mnie ogoli. Odwieony i zrelaksowany Honan wrci na pla, by zabra si do wykonywania swoich zada. Przyszedem na czas, eby zobaczy czogi DD

wjedajce na brzeg. Dwa wyjechay z wody. Nigdy wczeniej nie widziaem czego takiego. Przypominay morskie potwory wyace z gbin i sunce na mnie. Oba opuciy osony i przycupny z pozostaymi niedaleko wioski. 7 Sierant Ronald Johnston by kierowc Shermana. O godzinie 5.00 w stre e kotwiczenia na wodach kanau La Manche zosta przeniesiony wraz ze swoj maszyn z LST na prom Rhino

 dowiadczenie bardzo dla niego nieprzyjemne. Nigdy wczeniej nie wykonywa podobnego manewru, stalowe gsienice za lizgay si po metalowym pokadzie promu, a czog o may wos nie wpad do morza. Ostatecznie jednak podjecha do wyznaczonego mu miejsca. Przed nim stan dip. Johnston podszed do kierowcy samochodu i zapyta: Ten dip jest wodoszczelny, mam racj? Pewnie, bo co?

 Bo jeli nie, to jak Boga kocham, przejad po nim, kiedy zatonie. Johnston wspomina, e kiedy prom dotar do brzegu, kierowca dipa niemal skrci sobie kark, obracajc bez przerwy gow do tyu, eby si upewni, czy Sherman ju ruszy. Kierowcy dipa udao si, Johnston jecha tu za nim. By przeraony, gdy po wydostaniu si na brzeg okazao si, e musi jecha po ciaach zabitych i rannych onierzy piechoty. Opowiada

pniej: Trzeba byo po prostu o tym nie myle, zapomnie. Bya tylko jedna droga naprzd. Czog Johnstona wiz dwa motocykle przywizane do rur wydechowych, za sob za cign przyczep z amunicj. Mae adunki wybuchowe z kordytu przymocowano do osony wodoszczelnej i rur wydechowych, wszystko poczono z kolei za pomoc drutu. Kiedy odwizano motocykle, dowdca wyda Johnstonowi rozkaz zdetonowania kordytu, by

wysadzi w powietrze oson wodoszczeln. Wybuch by jak jasna cholera. Na play to bya jakby inna rzeczywisto. Strzelay karabiny maszynowe, w wikszoci jak oszalae. Masa piechurw bya nadal w wodzie, nie mogli wyj na brzeg. Chowali si za czogami. Dowdca zaogi kaza Johnstonowi skrci w lewo. Spojrzaem w tamt stron i powiedziaem O, Boe, nie. Dowdca zapyta dlaczego. Johnston odpowiedzia:

Dzisiaj nie bd ju wicej jecha po wasnych kolegach. 8 Sierant Tom Plumb by w plutonie modzierzy Puku Krlewskich Strzelcw z Winnipeg. Pyn na pokadzie LCT. Kiedy opuszczono ramp i czogi zjechay po niej, LCT odpyna na gbsz wod. Mimo to dowdca odzi wyda sierantowi odpowiedzialnemu za pierwsz sekcj rozkaz, by zjecha transporterem z modzierzem. Sierant protestowa, twierdzc, e

dno jest zbyt daleko, ale dowdca by nieugity. Pierwszy transporter zjecha i natychmiast zaton w czterometrowej wodzie. Obsuga wypyna na powierzchni, krztuszc si, klnc i prychajc. Dowdca odzi poleci, by rusza nastpny transporter, tym razem jednak sierant zbuntowa si i zada dopynicia do ldu. Marynarz zagrozi sdem wojennym, ale sierant nie ustpowa. Ostatecznie dowdca odzi spuci z tonu, podnis

ramp, zatoczy koo, podpyn ponownie, ale tym razem Plumb i jego koledzy zeszli such nog na ld. Dowdca tamtej odzi desantowej zosta pniej wydalony z marynarki, opowiada potem Plumb z satysfakcj. 9 Dowdca odzi mia powody, eby si waha, czy wykona manewr znany pod nazw zabiera si stamtd do diaba. Dookoa niego jednostki desantowe na caej dugoci play Juno wpaday na miny talerzowe. Wiele

natykao si na nie dopywajc, ale jeszcze wiksza ich liczba ulegaa uszkodzeniu ju po wyadowaniu onierzy i sprztu, miay bowiem wtedy mniejsze zanurzenie i fale rzucay nimi na zaminowane zapory. Poowa odzi desantowych przy play Juno zostaa uszkodzona, jedna czwarta zatona. Sierant Sigie Johnson ze Strzelcw Krlowej pierwszy opuci LCA, na ktrej przypyn. d zatrzymaa si na mielinie; kiedy Johnson

zrobi kilka krokw do przodu, wpad do gbokiej wody. Wtedy nadesza fala, uniosa d i przerzucia j nade mn, mwi Johnson w czasie wywiadu, pokrci potem gow i doda z prawdziwym zdziwieniem w gosie: A przecie yj i teraz to opowiadam. Jeden z jego kolegw zosta wtedy postrzelony w brzuch i nogi. Mimo zranienia, zaraz po wyjciu na brzeg ruszy na bunkry. Zastrzeli jednego Niemca, a drugiego zapa

rkami za szyj. Udusi go, a potem sam umar [z powodu odniesionych ran]. Kiedy go znalelimy, nadal trzyma Niemca za gardo. Czog DD wjecha na brzeg, zrzuci osony i zacz strzela z dziaa 75 mm. Nieszczliwym zbiegiem okolicznoci ostrzela kanadyjsk piechot. Johnson podbieg do czogu i zdoa przekona kapitana, by przerwa ogie. Zapytany, w jaki sposb mogo doj do tego incydentu, Johnson odpowiedzia: Ten czog by

jednym z pierwszych [na play], zaoga zobaczya oddziay, ale ich przemoczone mundury wyday si czarne, dlatego zacza strzela. Johnson wskaza dowdcy czogu stanowisko dziaa 37 mm, znajdujce si przed jednym z budynkw, a czogista zlikwidowa je. 10 To, czy oddziaom szturmowym piechoty udawao si dotrze do odpowiedniego sektora play przed czogami, razem z nimi lub za nimi, byo spraw przypadku. Oglnie jednak

czogi DD miay opnienie jeli w ogle udao im si dosta na brzeg a przy tym dowdcy LCT, ktrzy zdecydowali si dokadnie wypenia rozkazy, podpywali i wyadowywali czogi, mimo e saperzy nadal rozbrajali zapory tkwice w wodzie. Przypadek rzdzi take okolicznociami opuszczania odzi desantowych przez piechot, ktra albo schodzia such nog na ld, albo musiaa skaka do gbokiej wody. Sierant McQuaid, Irlandczyk, przeskoczy przez

ramp i znalaz si po szyj w wodzie. Oprcz przeklestw, wykrzykn: Niech to diabli! Prbuj mnie utopi przed dotarciem do play!11 Niemcy otworzyli ogie w chwili, gdy piechurzy pokonywali zapory, kierujc si w stron wau. Kanadyjczycy, atakujcy pla jako pierwsi, ponieli ogromne straty, w niektrych kompaniach liczba zabitych i rannych rwnaa si stratom pierwszej fali uderzeniowej na play Omaha. Z Kompanii B Krlewskich Strzelcw

Winnipeg do wau dotaro jedynie dwudziestu piciu onierzy i jeden o cer. Stan liczebny Kompanii D Strzelcw Krlowej zmniejszy si o poow, jeszcze zanim onierze weszli na pla. Historyk pukowy tak to opisa:
Kompania A przekonaa si, e wczeniejsze bombardowanie nie

uszkodzio ogromnego bunkra w jej sektorze. Zbudowany by ze

zbrojonego betonu, mia ciany grube na sto dwadziecia centymetrw , kry

za

armat

88

mm

karabiny

maszynowe. Dodatkowo na zewntrz znajdoway si betonowe transzeje z gniazdami karabinw maszynowych.

Jedynym sposobem na przeycie byo ukrycie si za czogiem, a do momentu dotarcia do wau. 12 Strzelcy Krlowej wyldowali w Bernires, towarzyszyy im czogi DD z Fort Garry Horse (10 Puk Pancerny). Sierant Gariepy prowadzi jeden z czogw. Wspomina: Waciwie to

przez przypadek kierowaem czogiem, ktry jecha na przodzie. W drodze [ku brzegowi] zaskoczy mnie widok znajomego by to marynarz z kieszonkowego okrtu podwodnego, ktry czeka na nas czterdzieci osiem godzin. Macha mi rk, wskazujc cel. (...) Pamitam go bardzo dobrze, sta w otwartym wazie, wida go byo od pasa w gr, poczy rce nad gow w gecie Powodzenia! Odpowiedziaem mu starym wojskowym gestem: Tobie

te, chopie! Byem w pierwszym czogu, ktry wjecha na brzeg. Niemcy zaczli strzela z karabinw maszynowych. Zorientowali si, e jedziemy czogiem dopiero, kiedy zatrzymalimy si na play i zrzucilimy osony oraz zestaw pywakw. Wtedy zobaczyli, e maj przed sob Shermana. To byo nawet zabawne. Nadal dokadnie pamitam kilku Niemcw z obsugi karabinw maszynowych, ktrzy wstali i wpatrywali si

w nas z otwartymi ustami. Widok czogu wyjedajcego z wody by dla nich wstrzsem. Celem Gariepyego bya armata 75 mm, ostrzeliwujca pla. Piechota postpowaa za jadcym czogiem sieranta. W domach stojcych wzdu play peno byo Niemcw strzelajcych z karabinw maszynowych, podobnie jak na wydmach. Jednak bunkier [z armat 75 mm] ustawiony by pod takim ktem, e nie mona byo z niego do mnie strzela.

Dlatego podprowadziem czog do tego stanowiska, bardzo, bardzo blisko i zniszczyem armat, strzelajc niemal bez celowania. Piechurzy biegncy za czogiem Gariepyego znaleli stosunkowo bezpieczne schronienie za waem. 13 W samym rodku tego zamieszania dudziarze z Kanadyjskiego Puku Szkockiego grali bez przerwy. Grali, gdy ich puk opuszcza port w Anglii, kiedy pynli midzy znajdujcymi si na

odziach jednostkami szturmowymi i take, gdy rozpoczto schodzenie na ld. Kapral Robert Rogge by Amerykaninem, ktry wstpi do kanadyjskiego wojska w 1940 roku. Szed do boju razem z pukiem piechoty Czarna Stra Krlewskiego Puku Grali. Wspomina: To byo co. Kiedy brnem przez wod do brzegu, syszaem dudziarzy grajcych Bonnie Dundee na okrcie za nami i to naprawd zagrzewao do walki. 14 Szeregowy G.W. Levers z

Kanadyjskiego Puku Szkockiego prowadzi dziennik. Pisa najlepiej, jak potra , gdy LCA, na ktrej si znajdowa, pyna do brzegu:
odzi rzuca na wodzie, jakby bya korkiem. Na brzeg mamy zej po [godzinie] 7.45. W miar przybliania si do brzegu widzimy, jak rne

okrty strzelaj, odpalane s take serie rakiet. Gdy uderzaj bysk w cel, ognia.

powstaje

wspaniay

Jestemy okoo kilometra od brzegu, a

kilku chopakw ma ostr chorob morsk. Silniki zbliamy pracuj si do pen brzegu. par i

Widzimy

pla, chocia fale s bardzo wysokie. Wida duy bunkier, dookoa niego wybuchaj pociski, ale najwyraniej w ogle go nie uszkadzaj. Kule z karabinw maszynowych zaczynaj odzi, gwizda dokoa naszej trzymaj

wic

chopaki

pochylone gowy. I oto idziemy, rampa zostaa opuszczona.

Levers wepchn dziennik za pazuch i zszed po rampie. Pniej, apic oddech przy wale, wyj zeszyt i napisa:
Woda sigaa nam do pasa, a czasem nawet do piersi. Brnlimy do brzegu i by to do wolny marsz. Dopadlimy brzegu, a wtedy karabiny maszynowe zwariowanego zmusiy taca nas do przy

przebieganiu przez pla.15

Jak dowiadczenia

wskazuj Leversa,

pocztkowy szturm na pla Juno przypomina pierwsze uderzenie na pla Omaha, jednak kiedy Kanadyjczycy dotarli do wau, sytuacja przedstawiaa si ju inaczej. Na Juno znajdowao si wicej czogw, zwaszcza wyspecjalizowanych, ktrych przeznaczeniem byo pomaganie piechocie w czasie pokonywania wau (ktry okaza si o wiele wyszy ni na Omaha), zasiekw z drutu kolczastego i przechodzenia przez pola minowe. Ostrza skrzydowy by na Juno rwnie

intensywny jak na Omaha, a liczebno uforty kowanych bunkrw i stanowisk karabinw maszynowych take niemal identyczna. Na play Omaha jeden onierz na dziewitnastu z ldujcych w D-Day gin lub by ranny (na brzeg zeszo prawie czterdzieci tysicy ludzi; zabitych i rannych byo dwa tysice dwiecie). Na Juno jeden na osiemnastu by zabity lub ranny (wyldowao dwadziecia jeden tysicy; zabitych i rannych byo tysic dwiecie). Oczywicie

przedstawione liczby mog by mylce w tym sensie, e wikszo onierzy na obu plaach zesza na brzeg pnym rankiem i po poudniu, a wikszo rannych i zabitych zostao tra onych w czasie pierwszej godziny desantu. Na obu plaach prawdopodobiestwo zranienia lub zabicia wrd onierzy z pierwszej grupy szturmowej wynosio jeden do dwch. Najwiksza rnica midzy plaami polegaa na tym, e na Juno nie byo klifu za

waem. Po przejciu przez pla i przedostaniu si przez osady Kanadyjczycy wchodzili na stosunkowo paski teren, otwart przestrze z niewieloma ywopotami, kilkoma umocnieniami i niemal nie napotykali oporu nieprzyjaciela. Najtrudniejsze byo przedostanie si przez wa i przez osady. Wanie tam do akcji wkraczay zabawki Hobarta. Czogi wiozce mosty ustawiay je przy wale. Kraby waliy acuchami,

wyrbujc drog przez pola minowe. Czogi wyposaone w lemiesze spychay zasieki z drutu kolczastego, oczyszczajc przejcia. Krokodyle cigny za sob opancerzone przyczepy z substancj zapalajc (kada zawieraa okoo tysica piciuset litrw), ktre byy poczone rur z miotaczem ognia na przodzie czogw, a ten wypluwa w stron bunkrw strugi pomieni. Czogi wiozce faszyn rzucay j w doy przeciwczogowe, a za nimi

jechay pozostae pojazdy. Sierant Ronald Johnston kierowa czogiem, zmierzajc ku waowi. Jego dowdca wystrzeli czterdzieci pociskw przeciwpancernych w t cian z kamienia i wyrba przejcie. Spychacz oczyci teren z gruzu. Johnston przejecha na drug stron i dotar do drogi biegncej rwnolegle do play. Czog by szczelnie zamknity; sierant patrzy przez peryskop. Nigdzie nie dostrzega okopw, ale jak wspomina, [kiedy] skrciem

w lewo, ta cholerna gsienica wpada w szczelin transzei i utknlimy. Jednak Bg nas nie opuci. Czog zatrzyma si w pozycji, w ktrej lufa jego karabinu maszynowego 12,7 mm wycelowana bya dokadnie w niemieckich onierzy piechoty, ukrytych w okopie. Strzelec posa seri, ranic lub zabijajc kilku Niemcw. Dwudziestu jeden pozostaych podnioso rce do gry. Jaki brytyjski czog przejecha wanie przez wyom w wale, wzi na hol

maszyn Johnstona i wycign z transzei. 16 Kapitan Cyril Hendry, dowdca jednostki, ktra musiaa zoy most na LCT, bo stalowa konstrukcja dziaaa na odzi jak agiel, by straszliwie zajty przy schodzeniu na brzeg. Dopilnowanie, eby czogi wczyy silniki i rozgrzay je, podniesienie tego cholernego mostu, ustawienie wszystkich na pozycjach, upewnienie si, e bro zostaa zaadowana i tym podobne sprawy, a przy tym wszyscy saniali si na

nogach z powodu choroby morskiej. Kiedy zjecha czogiem po rampie, z zadowoleniem powita widok buldoera rozrywajcego lemieszem zasieki z drutu kolczastego, ktre tarasoway drog do wau. Wspomina: Musiaem opuci most na wydm, tak by pozostae czogi mogy na ni wjecha i zjecha po jej drugiej stronie. Pierwszy pojecha Krab, by oczyci drog dla jadcych z tyu innych pojazdw i dla piechoty.

Gdy Krab dotar do takiej cholernej dziury-puapki na czogi, zjecha na bok, by Sherman z faszyn mg przystpi do akcji. Potem Sherman ruszy pierwszy, ale jedynie zsun si do nastpnej, jeszcze chyba gbszej dziury, ktra powstaa najprawdopodobniej w wyniku wybuchu pocisku wystrzelonego z okrtu. Hendry podjecha bliej z mostem, dugim na dziewi metrw. Rw przeciwczogowy i lej po pocisku miay w sumie okoo

osiemnastu metrw rednicy. Hendry posuy si wieyczk zapadnitego czogu niczym larem. Ustawiwszy koniec mostu na wieyczce faszynowca, wjecha po nim inny czog wiozcy most, dotar do jego kraca i take skorzysta ze sztucznego laru jako podparcia, bo od tego miejsca przerzuci most a na drug krawd rowu. O godzinie 9.15 oba mosty, wsparte na wieyczce czogu, umoliwiy ju bezpieczny przejazd Krabom. Za nimi

ruszya piechota, ktra natara na domy, skd strzelay niemieckie karabiny maszynowe[55]. 17 Kanadyjska piechota przesza wa nadmorski i wkroczya do wiosek, gdzie wdaa si w uliczne walki i z furi, ktr trudno sobie wyobrazi, zaatakowaa bunkry. Jednym z onierzy, ktry to widzia, by szeregowy Gerald Henry. Jego kompania Krlewskich Strzelcw z Winnipeg miaa zgodnie z harmonogramem wyldowa o godzinie 8.00,

ale nastpio opnienie, dlatego musia ograniczy si jedynie do roli obserwatora pierwszego ataku. Jego komentarz sprowadza si do stwierdzenia: Uciszenie betonowych bunkrw i najrniejszych gniazd karabinw maszynowych odbyo si dziki ogromnemu heroizmowi i kosztem wielu ofiar. 18 Sierant Sigie Johnson by wiadkiem jednego z najodwaniejszych wyczynw, jakich dokonano na wojnie. Znajdujcy si na przodzie

pluton zatrzyma si przed zasiekami z drutu kolczastego. Piechurzy chcieli zrobi w nim wyrw za pomoc torpedy bangalore, ale ta okazaa si niewybuchem. Jaki onierz, ktrego Johnson nie zna, rzuci si na druty, tak by inni mogli przej po jego plecach. Johnson widzia take ludzi czogajcych si midzy zasiekami i przez pola minowe, by dosta si blisko bunkrw i wrzuci do rodka granaty. Zakoczy swoj relacj nastpujcymi

sowami: W bardzo niewielu publikacjach napisano prawd o tym, z czym nasi piechurzy z Winnipeg musieli si zmierzy i co zrobili. 19 Kady pluton kanadyjskich si desantowych mia wyznaczony do ataku sektor w poszczeglnych osadach. W niektrych przypadkach onierze napotykali jedynie bardzo niewielki opr po przekroczeniu wau. Kompania B Strzelcw Krlowej, na przykad, oczycia wschodni stron Courseulles w czasie zaledwie

kilku minut. Tymczasem Kompania A, znajdujca si w zachodniej czci, bya wstrzymywana ogniem karabinw maszynowych i armaty 88 mm ustawionej przy wejciu do portu oraz armaty 75 mm stojcej na prawej ance. Ponosia cikie straty. Szczciem czternacie z siedemnastu czogw DD z Batalionu B 1 Puku Pancernego (Huzarw) wsparo piechot, przedzierajc si transzejami i okopami do betonowych stanowisk

ogniowych wroga. Sierant Gariepy niemal utkn w Courseulles. Jego czog wjecha w wsk uliczk, gdzie staa miesznie wygldajca ciarwka z platform wypenion wglem na opa. Nie mogem jej wymin. Dostrzegem wtedy kilku Francuzw i jedn Francuzk, stojcych w drzwiach i patrzcych na nas. Zdjem hemofon i odezwaem si przyzwoitym quebeckim francuskim: Czy moglibycie pastwo przesun ciarwk, tak

ebym mg przejecha? Musieli by niele przestraszeni, bo nawet nie drgnli. Dlatego krzyknem do nich, uywajc wszystkich wojskowych terminw, jakie przyszy mi do gowy. Byli zaskoczeni, syszc Tommyego mwicego po francusku w starym normandzkim dialekcie, bo myleli, e to my wanie jestemy Brytyjczykami. Ostatecznie ciarwka zostaa przestawiona, a Gariepy mg jecha dalej. 20 Kompania B Puku

Strzelcw Krlowej, atakujca Bernires, take napotkaa na swej drodze nie uszkodzony bunkier. Obejcie go i uciszenie prowadzonego stamtd ognia kosztowao ycie szedziesiciu onierzy. Niemniej w cigu godziny Courseulles i Bernires znalazy si w rkach Kanadyjczykw. 21 Jednostki desantowe Puku Pnocnego Wybrzea (Nowy Brunszwik) uderzyy na StAubin. Znajdujca si po prawej stronie Kompania C oczycia teren przed sob w

cigu godziny, tracc przy tym dwudziestu dwch ludzi. Kompania B atakujca sam wiosk natra a na betonowy bunkier ze stalowymi drzwiami i osonami, z dobrze przygotowanymi transzejami dookoa. Zaog stanowio stu niemieckich onierzy. Dopiero po ostrzelaniu bunkra pociskami 76 mm przez czogi, naruszeniu betonowej konstrukcji i praktycznie oguszeniu obrocw Niemcy poddali si. Okazao si, e poowa zaogi bya ju zabita lub ranna. 22

Podobnie jak na play Omaha, stanowiska obrony, uwaane przez atakujcych za wyeliminowane, byy ponownie obsadzane po przejciu Kanadyjczykw. Korzystajc z systemu poczonych transzei, obrocy wracali na pozycje i ponownie otwierali ogie. W osadach Niemcy pojawiali si w oknach domw, oddawali kilka serii z karabinw maszynowych, a potem znikali. Walki uliczne, czasami bardzo zacieke, czasami jedynie sporadyczne,

trway przez cay dzie. Oddziaom desantowym Puku Pnocnego Wybrzea nie udao si zdoby i umocni pozycji w St-Aubin a do godziny 18.00. Na play bezustannie ldoway kolejne rzuty. Wielu onierzy nioso ze sob rowery, ktre potem przyday si (jednak podobnie jak wikszo sprztu uzupeniajcego na przykad maski przeciwgazowe byy porzucane po drodze). Wychodzce na brzeg

jednostki mijay wa piechot lub na rowerach, posuway si dalej przez wsie i szy dalej, by zaj skrzyowania i mosty znajdujce si w gbi ldu. Kompania C Kanadyjskiego Puku Szkockiego dotara do terenu pooonego midzy Ste-Croix i Banville, gdzie Puk Krlewskich Strzelcw z Winnipeg walczy z niemieck obron. Dowdca plutonu z tej kompanii tak opisywa tamte wydarzenia: Lekki karabin maszynowy, ktrego odgos przypomina Brena, otworzy ogie zza

stanowiska odlegego o okoo stu czterdziestu metrw. No to jestemy w domu krzyknem wtedy. To musz by [chopcy] z Winnipeg! Kiedy dam komend ju, wszyscy razem krzykniemy Winnipeg! Tak te zrobiem i ku naszemu zdziwieniu dwie druyny niemieckiej piechoty podniosy si z ziemi. (...) Oni take wygldali na zdziwionych. (...) Mieli doskonay kamu a, nic wic dziwnego, e wczeniej ich nie zauwaylimy. Jednak

dzwonica w uszach cisza nie trwaa dugo. Sytuacja moga rozwin si tylko w jednym kierunku; wszyscy z mojego plutonu ruszyli na wroga. Bya to zaarta walka wrcz. 23 O godzinie 9.30 rozpocz ldowanie 12 Puk Krlewskiej Kanadyjskiej Artylerii Polowej. Bombardierzy kierowali wjedajcymi na brzeg samobienymi dziaami 105 mm, po przejechaniu kilku metrw ustawiali je w rzdzie i rozpoczynali strzelanie. Tymczasem saperzy z

jednostek desantowych Krlewskich Kanadyjskich Saperw oczyszczali pla i otwierali wyjcia, dziki czemu czogi i inne pojazdy mogy jecha dalej. O godzinie 12.00 caa kanadyjska 3 Dywizja Piechoty bya ju na brzegu. Strzelcy z Winnipeg i Strzelcy Krlowej, wspierani przez czogi, dotarli kilka kilometrw w gb ldu i zajli mosty nad rzek Seulles. Wczesnym popoudniem onierze z Kanadyjskiego Puku

Szkockiego wyminli batalion zajmujcy najbardziej wysunit pozycj i Strzelcw z Winnipeg, a potem zajli Colombiers-sur-Seulles. Sierant Stanley Dudka z Puku Grali Pnocnej Nowej Szkocji zszed na brzeg o godzinie 11.00. Zgodnie z instrukcjami powinnimy natychmiast ruszy, nie zatrzymywa si pod adnym pozorem, nie wdawa si w walk jeli nie zaistniaaby taka konieczno i dotrze do lotniska w Carpiquet [w bliskiej odlegoci na zachd

od Caen; pitnacie kilometrw w gbi ldu], zdoby je i zabezpieczy. Z wielu rnych powodw grale nie zdoali dotrze tak daleko, nie zbliyli si nawet do Carpiquet. Dudka tumaczy to nastpujco: jego pluton zosta zatrzymany na play przez niemiecki ostrza z umocnionych stanowisk ogniowych i nie mg si przedrze do godziny 14.00. W kocu jako im si to udao, ale przeszli tylko kilka kilometrw w gb ldu, kiedy nadesza pora picia herbaty.

(Brytyjskie i kanadyjskie wojska nie zechc walczy, jeli nie bd miay minuty na wypicie herbaty powiedzia Robert Rogge, amerykaski ochotnik z Black Watch.) Dudka zaparzy herbat i spotka si z bratem, Billem, take gralem. Wypilimy razem herbat, zalecajc sobie nawzajem ostrono, jak to zwykle robi bracia midzy sob. A potem poszlimy kady swoj drog. Marsz by powolny, kady onierz dwiga

bowiem okoo czterdziestu kilogramw adunku, na ktry skaday si miny ldowe, amunicja i bro. Dudka opowiada: W tamtym czasie czogi znacznie nas ju wyprzedziy. Spowodowane to byo niecierpliwoci Kanadyjczykw, a rwcych si do akcji. Kiedy grale znaleli si w poowie drogi do Carpiquet, dochodzia godzina 20.00. Otrzymali wtedy rozkaz okopania si na noc, wystawienia wart i przygotowania si do

odparcia ewentualnego kontrataku. 24 Innym powodem opnienia bya oglna tendencja piechurw do pldrowania po drodze mijanych domostw, z czym borykali si wszyscy dowdcy. Prbowali temu przeciwdziaa i ponaglali do szybszego marszu. Kapral Rogge zauway, e kiedy onierze z Black Watch przechodzili przez teren zabudowany, gdzie budynki suyy Niemcom za stanowiska strzeleckie,

niektrzy wyskakiwali z kolumny i szabrowali po domach. Lugery, okulary i agi ze swastyk byy najbardziej podanymi upami. 25 Sierant Dudka tak opisywa pniejsze problemy: Zboa i trawy stay wtedy we Francji gotowe do koszenia, przez co widoczno bya praktycznie adna. Kiedy si okopalimy lub leelimy na ziemi, w ogle niczego nie widzielimy przed sob. Nie mona si byo zorientowa, gdzie s inni. Nie bylimy na

to przygotowani. 26 Szeregowy Henry ze Strzelcw z Winnipeg wspomina tamten dzie jako bardzo wolno [upywajcy]. W zasadzie przez cay dzie maszerowalimy, ale zwykle ju po przejciu niewielkiej odlegoci okopywalimy si albo chowalimy za naturalnymi osonami. Przez pierwszy dzie we Francji waciwie cay czas co mnie dziwio. Wydawao si, e jestem do bezpieczny, ale jednoczenie zagroenie stale mi towarzyszyo. Kiedy

okopywalimy si na noc, przyjmowaem ten postj z zadowoleniem. 27 Pod koniec dnia szeregowy Levers wyj na chwil swj dziennik. Po dotarciu do wau i krtkim odpoczynku jego pluton przeci zasieki z drutu kolczastego i ruszy naprzd. Nie przestawalimy i musielimy wymin sze lub siedem zapr przeciwczogowych. Byy to dziury w ziemi gbokie na ponad metr, ptora metra, majce rednic okoo dwch metrw, wypenione po brzegi

wod. Przy tym znajdowalimy si pod ostrzaem cikiego karabinu maszynowego. Zerwalimy si wic do biegu i okrylimy go. Po wykonaniu tego zadania natychmiast wyruszylimy do drugiego celu. Minlimy dwie ogromne stodoy zamienione w bunkry. Zostawilimy je dla jednostek, ktre szy za nami. Na polu owsa pojawio si dwch Niemcw, idcych z rkami podniesionymi do gry. Dwch innych chowao si w zbou, dlatego

zaczlimy ich szuka za pomoc bagnetw. Tak si zdarzyo, e jako pierwszy natra em na jednego z nich; miaem wanie pchn bagnet midzy odygi, gdy usyszaem Russkij. Cofnem karabin, kiedy bagnet by dosownie o pi centymetrw od jego piersi. Przekazaem go naszemu oficerowi. Pluton Leversa ruszy dalej. onierze dostrzegli karabin maszynowy. Kiedy si zbliylimy, wpadlimy w krzyowy ogie z broni maszynowej. Do tego czasu

zdyem si ju niele zapali do walki; przepeniaa mnie pewno siebie. Szedem na przodzie swojej druyny, ktra z kolei wyprzedzaa reszt i znajdowaa si na prawej ance. Bylimy w trawie, gdzie moglimy si ukry przed ogniem z karabinw maszynowych. Podczogaem si do potu z drutu kolczastego, stojcego w odlegoci okoo dziewidziesiciu metrw od okopu, gdzie siedzieli Niemcy. Zobaczyem Szkopa, ktrego atwo mogem wzi na cel, i

jak kretyn podniosem si do strzau. Wycelowaem i miaem wanie pocign za spust, kiedy powalia mnie seria z karabinu maszynowego. Dostaem w praw nog, kula przesza na wylot przez udo. Kilka centymetrw wyej i przestabym by mczyzn. Levers odczoga si z powrotem do swojego plutonu. Sanitariusz opatrzy mu ran. W chwil potem zjawili si onierze w niemieckich mundurach z rkami w grze. Byli to

Polacy i Rosjanie. Leversowi powierzono pilnowanie ich. Ostatecznie jednak zosta odniesiony na pla i przewieziony odzi desantow na statek szpitalny. Wieczorem 7 czerwca znalaz si w Anglii, skd wyruszy 5 czerwca. 28 Tu po godzinie 18.00 onierze Puku Pnocnych Grali Nowej Szkocji dotarli do Beny-sur-Mer, pi kilometrw w gbi ldu. Powitaa ich tam garstka podekscytowanych Francuzw, pldrujcych

niemieckie koszary. Cywile dwigali worki z mk, pchali taczki pene wojskowych butw, chleba, ubra, mebli. Kobiety niosy kurczaki, maso, pociel i poduszki. Miejscowy proboszcz uwalnia z rk wroga serwis obiadowy. Francuzi przerwali szaber i czstowali Kanadyjczykw mlekiem i winem. Kanadyjczycy poszli dalej, napotykajc jedynie niewielki opr wroga. Pododdzia czogw 1 Puku Pancernego (Huzarw) min lini

kolejow Caen-Bayeux, znajdujc si pitnacie kilometrw w gbi ldu. Bya to jedyna jednostka alianckich si inwazyjnych, ktra w DDay osigna wyznaczony cel. Musiaa si jednak wycofa, bo piechota nie wytrzymaa tempa posuwania si. Czogi uzupeniy paliwo i amunicj w ramach przygotowa do spodziewanego kontrataku. Na zachodzie Kanadyjski Puk Szkocki zdoa przedrze si na dziesi kilometrw w gb ldu i poczy si z

brytyjsk 50 Dywizj Piechoty w Creully. Pomidzy nimi brytyjsk 50 Dywizj i 3 Dywizj kanadyjsk znajdowao si wyadowanych na brzeg dwiecie czterdzieci dzia, dziewiset czogw i wozw pancernych, dwiecie osiemdziesit armat przeciwpancernych i ponad cztery tysice ton zapasw zaopatrzenia. Na poudniu nie udao si Kanadyjczykom zrealizowa zadania przewidzianego na DDay, a mianowicie przekroczy drogi N13.

Na wschodzie za, na play Sword, powstaa przerwa midzy pozycjami zajmowanymi przez Kanadyjczykw i brytyjsk 3 Dywizj, majca od czterech do siedmiu kilometrw. Kanadyjczykom nie udao si zrealizowa celw wyznaczonych na D-Day. Przyczyn byo kilka: poczwszy od tego, e zadania zaplanowano z przesadnym optymizmem, zwaszcza w stosunku do onierzy, ktrzy po raz pierwszy brali udzia w walce.

Nastpiy opnienia w desancie na brzeg. Dotarcie do play utrudnia wysoki przypyw i silny wiatr. Zapory okazay si znacznie groniejsze, ni sdzono (kanadyjscy saperzy narzekali, e zapory w wodzie przy play Juno byy cisze, solidniejsze i znacznie liczniejsze, przez co ich zadanie w ogle nie przypominao sytuacji, jak znali ze szkolenia w Anglii). Bombardowanie z powietrza i ostrza z morza przyniosy jedynie rozczarowanie.

Harmonogram ldowania by ponad miar napity, za duo pojazdw wjedao na pla w zbyt szybkim tempie, przez co powstaway zatory, ktrych rozadowanie zabrao cae godziny. W konsekwencji uderzenie utracio pocztkowe tempo. W kocu onierze, ktrzy zeszli na brzeg i minli ju osady, powszechnie uwaali, e ich zadanie, przewidziane na ten dzie, zostao wykonane. 29 Niemieccy onierze, z ktrymi Kanadyjczykom

przyszo si zmierzy, stali si przyczyn optymizmu atakujcych. Byli bowiem bardzo modzi albo starzy, czsto narodowoci polskiej lub rosyjskiej w niczym nie przypominali zawzitych fanatycznych nazistw, z jakimi Kanadyjczycy spodziewali si walczy. Mieli bardzo niskie morale i budzili lito, a nie groz. Niemniej Kanadyjczycy wiedzieli, e na tym terenie znajduj si jednak znacznie lepsze oddziay niemieckie, zwaszcza za 21 Dywizja

Pancerna. Ale pod koniec dnia jej najdalej wysunite pododdziay stacjonoway w znacznej odlegoci. 30 Co prawda obrona, jak pokonali Kanadyjczycy, bya bez porwnania silniejsza ni na ktrejkolwiek z pla (poza Omaha), jednak udao im si zwyciy, z czego cay nard kanadyjski mg by dumny. Po dwch latach udao si Kanadyjczykom wzi na Wehrmachcie rewan za Dieppe.

Rozdzia 30 Niezapomniany widok Brytyjczycy na play Sword

Plaa Sword cigna si

od Lion-sur-Mer do Ouistreham przy ujciu kanau Oran do kanau La Manche.[56] Tu za wyoon pytami chodnikowymi promenad, biegnc przy play, za waem stay pensjonaty i domy letniskowe. Oprcz nich byy tam stae zapory i stanowiska ogniowe na wydmach, poza tym w gbi ldu Niemcy rozmiecili modzierze oraz cik i redni artyleri. Pocztkowo planowali obron play Sword przy uyciu baterii armat 75 mm w Merville i armat 155

mm w Hawrze. Jednak spadochroniarzom podpukownika Otwaya z 6 Dywizji Powietrznodesantowej udao si zdoby i zniszczy bateri w Merville, a armaty w Hawrze okazay si wysoce nieskuteczne przy ostrzeliwaniu play. Byy tego dwa powody: po pierwsze, Brytyjczycy uyli zason dymnych celem zmylenia niemieckich dalmierzy. Po drugie, bateria z Hawru cay ranek prowadzia pojedynek z pancernikiem HMS Warspite

(ktrego nie tra a) co okazao si duym bdem, bo cele na play byy znacznie atwiejsze i straty, ktre Niemcy mogliby spowodowa, znacznie osabiyby siy atakujcych. Niemniej, ju o wicie armaty 88 mm, ustawione kilka kilometrw w gbi ldu, byy w stanie rozpocz cigy ostrza play, wspomagajc w ten sposb ogie z modzierzy i karabinw maszynowych, prowadzony z okien domw, ktre znajdoway si przy play, i z

bunkrw, rozrzuconych wrd wydm. Dodatkowo wykopano tam rowy przeciwczogowe i pooono miny, co miao zaama tempo uderzenia w gb ldu, podobnie jak betonowe blokady na ulicach. Wszystkie te rodki obrony opniay desant i kosztoway atakujcych wiele ofiar. Jednostki szturmowe piechoty skaday si z kompanii Puku Poudniowego Lancashire (sektor Peter, po prawej stronie), Puku Su olk (sektor Queen, po rodku) i Puku Wschodniego Yorkshire

(sektor Roger, po lewej stronie), wspieray je za czogi DD. Zadaniem tych jednostek byo otworzenie wyj z play, ktrymi oddziay komandosw i czogi z nastpujcego zaraz po nich rzutu mogli przedosta si w gb ldu. Tymczasem druyny niszczenia i saperzy mieli zaj si likwidowaniem zapr i przeszkd. Inne puki brytyjskiej 3 Dywizji Piechoty, ktrych ldowanie przewidziano na pniejsze godziny ranka, to: Lincolnshire, Krlewski

Warwickshire, Krlewski Norfolk i Krlewski Shropshire. Godzina H zostaa dla nich wyznaczona na 7.25. W drodze do brzegu brygadzie komandosw pod dowdztwem brygadiera lorda Lovata towarzyszy na LCI wchodzcy w jej skad dudziarz, Bill Millin, ktry gra przypiewki gralskie. Major C.K. King z 2 Batalionu Puku Wschodniego Yorkshire, pyncy na LCA, czyta swoim podkomendnym fragmenty sztuki Henryk V Williama

Szekspira:
Najszlachetniejsi z synw Anglii, wy krew z krwi herosw hartowanych w boju. Naprzd! (...) Dajcie przykad ludziom zwyklejszej krwi niech

widz, jak si walczy! (...) owy zaczte! Bij, kto w Boga wierzy![57]1

Jako pierwsze miay wyldowa czogi DD. Nie byy jednak w stanie pyn wystarczajco szybko z powodu przypywu. odzie desantowe LCT i LCA z

atwoci je wyminy. O godzinie 7.26 pierwsze LCT dobijay do brzegu, towarzyszyy im LCA z jednostkami szturmowymi piechoty. Ogie obrony okaza si niewielki Niemcy strzelali z karabinw maszynowych, modzierzy i armat 88 mm. Ostrza nie by tak silny, jak na plaach Omaha i Juno, natomiast ciszy ni na Utah i Gold. Petwonurek z brytyjskich oddziaw piechoty morskiej wyskoczy z odzi desantowej, na ktrej pyn, i zaj si

zaporami, tymczasem piechurzy schodzili po rampach do wody i brnli ku brzegowi. Straty byy znaczne, jednak wikszo jednostek szturmowych dotara do play. Chocia niektrzy onierze znajdowali si w szoku i byli czasowo bezuyteczni, pozostali otworzyli ogie w stron stanowisk obrony. Czogi Sherman i Churchill strzelay z karabinw maszynowych 12,7 mm i dzia 75 mm, co okazao si bardzo pomocne, jednoczenie za

day oson onierzom przebiegajcym przez pla. Major Kenneth Ferguson przypyn z pierwszym rzutem LCT. Znalaz si na prawym kracu przyczka, naprzeciw Lion-sur-Mer. Jego d zostaa tra ona pociskiem z modzierza. Wczeniej do wieyczki czogu major przywiza motocykl. Pocisk zapali benzyn w baku motocykla, co stworzyo ogromne zagroenie dla caej LCT, na pokadzie byy bowiem take beczki z paliwem, skrzynie z

amunicj i torpedami bangalore. Ferguson kaza sternikowi cofn d, opuci ramp i zala wod adowni, a potem zjecha czogiem po rampie. Za czogiem Fergusona ruszy Sherman wiozcy most. Oba dostay si pod ostrza niemieckiego dziaa przeciwpancernego. Czog z mostem wjecha na pla, zbliy si do Niemcw od prawej strony i opuci most dokadnie na ich stanowisko ogniowe, miadc dziao przeciwpancerne. Do pracy

przystpiy czogi Kraby z cepami, oczyszczajc przejcia przez pola minowe. Ferguson opowiada: Przez pla przejechay Kraby, waliy acuchami, jadc przez wydmy, potem skrciy w prawo i zawrciy, dojedajc poniej linii najniszego poziomu wody. Inne czogi wykorzystyway torpedy bangalore albo we, by wyrba przejcia w zasiekach z drutu kolczastego i wydmach. Tymczasem inne zabawki Hobarta kady mosty nad

waem nadmorskim, za nimi jechay buldoery, a potem czogi z faszyn, wrzucajce bele do dow przeciwczogowych. Kiedy zadanie zostao wykonane, Kraby mogy przekroczy boczne drogi, znajdujce si okoo stu metrw w gbi ldu, gdzie zaczy jecha od prawej do lewej, by oczyci przejcia dla piechoty. Ferguson powiedzia potem: Ocaliy nas czogi Kraby z cepami. Nie ma co do tego wtpliwoci.

Niemniej jednostki szturmowe byy powstrzymywane przez snajperw i ogie z karabinw maszynowych, ukrytych w Lion-sur-Mer. Komandosi ldujcy w drugim rzucie mieli przej od razu przez Lion i i na zachd, potem doczy do Kanadyjczykw w Langrunesur-Mer. Zostali jednak zatrzymani przez ostrza obrony. Zgodnie z rozkazami Ferguson powinien kierowa si ku Caen od poudnia, ale musia skrci w lewo, by

wesprze komandosw w Lion-sur-Mer. Przeywaem rozterki wewntrzne dotyczce pomocy komandosom i byem zy z tego powodu. Wciekem si na tych ludzi, e nie wydostali si z play tak szybko, jak mogli, i nie zwiali stamtd. onierze za dugo zostali na miejscu. Nawizujc do tego, doda jeszcze: Cho z drugiej strony, wydawao si to zupenie naturalne. Przypuszczam, e wszystko mogo pj lepiej w D-Day,

ale nie jestem pewien. W kocu i tak zrobilimy swoje. Konkludowa za nastpujco: Wydostalimy si z play cholernie szybko. 2 Jednak inaczej byo w Lion-sur-Mer, gdzie opr Niemcw nie ustawa. Niedaleko Lion-sur-Mer Niemcy ustawili w lesie bateri bronion przez piechot, ktra krya si w transzejach za wydmami. Komandosi nie mogli wyprze stamtd wroga; artyleria cay czas ostrzeliwaa pla. O godzinie 14.41 obserwator z

marynarki na wysunitej pozycji, ktry doczy do komandosw, zdoa nawiza czno radiow z komandorem NaczemTymiskim, dowdc polskiego niszczyciela lzak. Nacz-Tymiski napisa potem w raporcie z akcji:
Obserwator gosem zdradzajcym podniecenie komandosi miejsca [powiedzia], zostali przez przyszpileni ciki e do

ogie

nieprzyjaciela, tak e ani oni, ani on nie mog wysun nawet gowy z

pojedynczych dow strzeleckich, e sytuacja jest bardzo powana, bowiem ich zadanie ma zasadnicze znaczenie dla caej operacji. Stanowczo

domaga si dwudziestominutowego ostrzau obu celw , zwaszcza tego znajdujcego si w lesie.

lzak rozpocz trwajcy czterdzieci minut ostrza z dzia 102 mm. NaczTymiski poinformowa potem obserwatora, e zadanie wykonano. Obserwator przekaza jednak, e Niemcy

nadal utrzymuj si na pozycji, i zada kolejnego dwudziestominutowego ostrzau. Dowdca lzaka speni prob. Kiedy zakoczylimy strzelanie, usyszelimy przez radio gos obserwatora. Peen entuzjazmu mwi: Myl, e zadalicie im bobu. Dzikujemy! Zostacie w gotowoci do nastpnej akcji. Po pewnym czasie nadesza kolejna proba o wsparcie ogniem. Jednak ju wczeniej o cer artylerii

zameldowa Tymiskiemu, e ze znajdujcych si rano w magazynie tysica czterdziestu piciu naboi zostao jedynie pidziesit dziewi. Komandor musia wycofa okrt z akcji. Powiadomi o tym obserwatora i yczy mu powodzenia. Ten potwierdzi odebranie wiadomoci i zakoczy meldunek sowami: Dzikuj w imieniu komandosw Marynarki Jego Krlewskiej Moci. 3 Mimo ostrzau, Niemcy w Lion-sur-Mer utrzymywali si

na pozycjach, nie tylko w DDay, ale take przez dwie nastpne doby. Dugi pas ldu pomidzy Langrune po lewej stronie play Juno, atakowany przez Kanadyjczykw, i Lionsur-Mer na prawym kracu przyczka Sword, gdzie nacierali Brytyjczycy, pozostawa w rkach Niemcw. Etienne Robert Webb dowodzi LCA, ktra wioza jednostki szturmowe do najdalej na lewo wysunitego kraca sektora Roger. Wspomina, e podpywajc,

natra limy na jedn z zapr, ktra rozcia dno odzi niczym otwieracz do konserw. LCA zatona. Webb dopyn do brzegu: Pomylaem, tam do licha, co mam teraz pocz? Przyczy si do kolegw. Ale by tam rejwach, silniki ryczay, dudziarze grali, ludzie biegali dookoa, komandosi schodzili z odzi desantowych i od razu szli na pla, jakby to byo niedzielne popoudnie, gadali i przekomarzali si na temat tego, z czym bd musieli si

zmierzy, eby odwali swj niewielki kawaek roboty. Dowdca sektora zauway Webba oraz jego kolegw i powiedzia im: Nie wchodcie nikomu w drog, trzymajcie si z dala od kopotw, a wycigniemy was z tego. Webb dotar na brzeg o godzinie 7.30. O 8.00 na play walki ucichy. W ogle. Wszystko [dziao si] w gbi ldu. Na pla spaday pociski z modzierzy i artyleryjskie, wystrzeliwane z wikszej odlegoci,

sporadycznie strzelali snajperzy. Jednak komandosi i onierze z Puku Wschodniego Yorkshire, zajci swoimi sprawami, ignorowali to. O godzinie 11.00 Webb zosta ewakuowany przez LCI. 4 Komandosi, ktrych widzia Webb, byli Francuzami, dowodzi nimi Philip Kie er. Wchodzc 4 czerwca na pokad LST, byli w znakomitych nastrojach. Rekrutowali si spord onierzy ewakuowanych spod Dunkierki cztery lata

wczeniej albo te uciekli przed rzdami vichystw, by doczy do Wolnych Francuzw generaa de Gaullea. Prosz o bilet w jedn stron, mwili do o cerw nadzorujcych zaadunek, kiedy podchodzili do LST. Rankiem 6 czerwca wchodzili w skad jednostek komandosw, ktre jako wstpny rzut pyny LCA do play. W ostatniej chwili dowdca tej grupy, podpukownik Robert Dawson komandos brytyjskiej

piechoty morskiej wyznaczy ich jako czowk schodzcych na brzeg, by wanie oni pierwsi postawili nog na francuskiej ziemi. 5 Jednym z tych Francuzw by szeregowy Robert Piauge, dwudziestoczterolatek, ktrego matka mieszkaa w Ouistreham. Pyn na LCI 523, dowodzonej przez podporucznika Johna Berryego. d wpada na zapor i utkna na niej. Piauge i reszta druyny wskoczyli do morza, chcieli jak najszybciej znale si z

powrotem w ojczynie. Woda sigaa Piaugeowi do piersi. Przedziera si jednak przez fale do brzegu i znalaz si tam jako trzeci z Francuzw. Dookoa niego wybuchay pociski modzierzowe, czasami pociski cikiej artylerii, wistay kule karabinowe. Huk by potny. Nasz bohater po wyjciu na brzeg przebieg okoo dziesiciu metrw w gb play, kiedy wybuch za nim pocisk z modzierza, ranic go odamkami (do dzisiaj nosi w ciele dwadziecia dwa

kawaki stali). Jego najlepszy przyjaciel, biegncy obok, poleg od tego samego pocisku. Brytyjski sanitariusz zbada rany Piaugea, oznajmi: Fini, da mu zastrzyk z mor ny i ruszy dalej, pomaga tym, ktrzy mogli by uratowani. Piauge myla o matce, ktra w 1939 roku ze zami w oczach staraa si przeszkodzi mu we wstpieniu do francuskiej armii, bowiem jej m umar od ran odniesionych w trakcie I wojny wiatowej. A potem

pomyla o Francji i, jak mwi, zaczem paka, jednak nie dlatego, e ualaem si nad sob ani te nie z powodu ran, przepeniaa mnie po prostu ogromna rado, bo wrciem do ojczyzny. Wkrtce straci przytomno. Zabrali go sanitariusze, zosta przewieziony na statek szpitalny, gdzie opatrzono mu rany, ostatecznie jednak wyzdrowia w Anglii. Mieszka dzisiaj nad brzegiem morza w Ouistreham. Z okna bawialni jego mieszkania wida

miejsce, gdzie wyszed brzeg w 1944 roku. 6

na

Komandosi posuwali si do przodu. Poruszajc si szybko i z determinacj, minli wa i zaatakowali niemieck obron w Riva-Bella i Ouistreham, wycigajc Niemcw z bunkrw i uforty kowanych domw. Po zaartych walkach przechwycili silnie umocnion i bardzo trudn do zdobycia pozycj w Casino, zachodzc j od tyu. Major R. Pat Porteous,

odznaczony Krzyem Wiktorii za wypad pod Dieppe (zosta tam ranny w rk, ale rzuci si do walki z bagnetem w drugiej), dowodzi brytyjsk grup z 4 Brygady Komandosw. Mia skierowa si w lewo, na skraj Ouistreham, by zniszczy niemieckie stanowisko kierowania ogniem, umiejscowione w wiey redniowiecznej fortecy, unieszkodliwi znajdujc si w pobliu bateri przybrzen, a potem pomc grupie majora Howarda przy

mocie Pegasus. Porteous utraci niemal jedn czwart grupy przy pokonywaniu wau, na polach minowych, od pociskw modzierzowych i ostrzau z karabinw maszynowych, ukrytych w bunkrze po jego lewej stronie. Wydostalimy si z play tak szybko, jak moglimy. Rzucilimy granaty dymne, co dao nam zupenie niez oson przy przebieganiu przez pla. Zaog bunkra chroniy betonowe ciany, wic bya bezpieczna, nam musia

wystarczy dym, ale dziki niemu wyrwalimy si stamtd. Grupa skrcia w lewo i podya drog rwnoleg do wybrzea. Walczya, przedzierajc si ulicami, dotara do baterii, gdzie zamiast armat komandosi zobaczyli lufy supw telefonicznych. Porteous wspomina: Dowiedzielimy si pniej od jakiego Francuza, e bateria zostaa wycofana mniej wicej na trzy doby przed D-Day i ustawiona okoo trzech kilometrw od

wybrzea. Kiedy zbliylimy si do miejsca, gdzie nie byo ju dzia, ostrzelali nas. Stracilimy tam wielu komandosw. Porteous domyli si, e obserwator z fortecznej wiey komunikuje si z artylerzystami w gbi ldu. Razem z oddziaem pobiegli w tamt stron i znaleli si u podstawy baszty. Na gr prowadzi pojedynczy cig schodw w rodku, a Niemcy znajdowali si na szczycie. Byli tam zupenie bezpieczni; ciany miay grubo trzech

metrw. Jeden z jego ludzi sprbowa wej po schodach, ale Niemcy rzucili w niego granatem. Komandos wystrzeli do wiey rakiet kumulacyjn z Piata, jednak adunek nie zdoa przebi ciany. A zatem Piaty okazay si bezuyteczne. Prbowalimy podsmay niemieckich obserwatorw za pomoc miotacza pomieni, ale znajdowali si za wysoko; cinienie w tych niewielkich, noszonych na plecach miotaczach byo za niskie.

Wykurzenie Niemcw z baszty okazao si niemoliwe. Komandosi Porteousa ginli od kul karabinowych, wystrzeliwanych z wiey; w kocu major zdecydowa, e odejd stamtd, zostawiajc to zadanie innym, i skierowa oddzia w stron mostu Pegasus. Jego onierze nie szli szybko. Wspomina: Nadal bylimy przemoczeni do nitki, nielimy plecaki, naprawd przypominalimy gromad pezajcych limakw.

Spotkali po drodze kilku Francuzw. Z jednego z wiejskich gospodarstw jaki czowiek wybieg przed dom, krzyczc: Moja ona jest ranna! Jest z wami lekarz?! W tej samej chwili usyszaem gwizd nadlatujcego pocisku z modzierza. Padem na ziemi, a kiedy si podniosem, zobaczyem jego gow toczc si po drodze. To byo okropne. Szczciem byem szybszy. Grupa Porteousa przemieszczaa si ku

mostowi Pegasus. Napotkalimy ogromne pole truskawek. Wikszo chopakw wesza tam i zacza si objada. Ubogi niski Francuz, waciciel plantacji, podszed do mnie i powiedzia: Niemcy byli tu przez cztery lata, ale nie tknli nawet jednej truskawki. onierze bez popiechu zaparzyli herbat. Jeden z moich podwadnych przygotowywa kubek herbaty dla siebie, mia niewielki czajniczek. W jednym rku

trzyma yeczk, w drugiej puszk z herbat, kiedy nadlecia pocisk z modzierza. Wybuch rzuci nim do tyu, obrci go do gry nogami, podziurawi kubek, ale jemu nic si nie stao. 7 Kapitan Kenneth Wright by o cerem wywiadu w 4 Brygadzie Komandosw. 11 czerwca napisa do rodzicw o swoich przeyciach (zacz od Najkochasi Staruszkowie). Opisa zaokrtowanie, podr przez kana La Manche, zatonicie norweskiego niszczyciela

Svenner, podpynicie play na LCA. Wright pisa:

do

W chwili, gdy szykowalimy si do zejcia na ld, powsta wielki zamt [od wybuchu pocisku z modzierza], rzucio Praw nas stron wzajemnie miaem na siebie.

pozbawion

czucia [od wielu ran po odamkach] nic mnie nie bolao, po prostu naga utrata czucia, wraenie, jakbym dosta cios zapierajcy dech. W tym samym momencie opuszczona, a rampa facet z zostaa marynarki

powiedzia: Tutaj wysiadacie. No to wysiedlimy, jednak najpierw przez

jaki czas gramolilimy si, prbujc zapa oddech. Wydawao mi si, e zanim wstaem i zszedem z odzi, miny wieki. Wielu innych nie mogo i w moje lady, a wrd nich nasz Padre. Dostaem si do wody gbokiej na okoo metr. Dochodzia e przez 7.45 i sekund

pamitam,

zastanawiaem si, czy Nellie ju do Was zadzwonia!

Wright mia do pokonania

okoo pidziesiciu metrw a biorc pod uwag ciar plecaka i opr wody, gdy dotarem na brzeg, byem wykoczony. Kiedy wyszedem na pla, po prostu usiadem i zrzuciem plecak ze wszystkim, co miaem.
Do tego czasu na play zaroio si od ludzi. Leeli grupami, unikajc toku, jaki zrobi si przy wyjciach; niektrzy siedzieli, jednak wikszo wloka si przez pla w stron wydm. Byo bardzo wiele o ar, najbiedniejsi byli ci, ktrzy zostali tra eni jeszcze w

wodzie i prbowali dotrze do brzegu szybciej ni fale przypywu.

Zachowanie ludzi na play byo po prostu wspaniae. Nasi Francuzi

wpadli na brzeg, paplajc jak najci i umiechajc si od ucha do ucha. Wszyscy razem przeszlimy przez t sam przerw w zasiekach z drutu, ale przedtem trzeba byo czeka na swoj kolej niczym na de ladzie. Usiadem przy wale i patrzyem na komandosw, biegncych na gwn szos w gbi ldu. Wszyscy byli szczliwi i rwali si

do walki.

Jaki onierz przynis Wrightowi troch calvadosu napitku dla wyzwolicieli. Zagodzio to troch bl. Doczy do doktora Joe Patersona, o cera medycznego grupy, ktry take by ranny (w gow i nog), ale mimo to dzielnie si trzyma. Paterson zaj si ranami Wrighta i kaza mu czeka na ewakuacj. Dwch Francuzw przynioso Wrightowi wicej calvadosu. Pisa:

yczyli najlepszego.

mi Dotarem

wszystkiego do jakiego wielkim na tym

domu i pooyem pokrytym pierzyn

si na ku:

zakoczy si mj udzia w inwazji.

Wright zosta zaniesiony z powrotem na pla, gdzie czeka prawie dwadziecia cztery godziny, lec na noszach pod goym niebem. Ostatecznie jednak przetransportowano go do szpitala w Anglii. 8 Lord Lovat zjawi si na

lewym skrzydle 4 Brygady Komandosw. By i jest legend. Pod Dieppe jego komandosi dokonali prawdziwych wyczynw, niszczc niemieckie umocnienia, cho kilku z nich zgino. Nadeszy rozkazy, by si wycofa. Szkoci nigdy nie zostawiaj polegych. Zniesienie ich na d po zboczu klifu byo niemoliwe z powodu popiechu. Dlatego Lovat pola ich benzyn i spali ciaa. Lovat przypyn z komandorem porucznikiem

Rupertem Curtisem, dowdc 200 Flotylli (LCI). Curtis wspomina, e gdy LCI pyny do brzegu, wlokca si LCT podpyna bardzo blisko, wyadowaa ju bowiem czogi. Lord Lovat poprosi mnie, bym j zatrzyma. Przez megafon zapytaem marynarza, stojcego na pokadzie rufowym: Jak poszo? Umiechn si zadowolony, zrobi palcami uniesionej doni znany gest V i odpowiedzia z ulg w gosie: Buka z masem. Napawao to otuch, niemniej miaem

powody, by wtpi w jego optymizm, bo wrg bez wtpienia otrzsa si ju z szoku wywoanego wstpnym bombardowaniem i odpaca piknym za nadobne. Zbliajc si do wybrzea, Curtis rozkaza zawiesi ag, ktra oznaczaa: Uformowa szyk grot strzay. Wszystkie jednostki pywajce skrciy przez lew lub praw burt, tworzc V, przez co stay si znacznie trudniejszym celem dla strzelajcych Niemcw. Po swojej lewej stronie, przy

play, Curtis widzia tkwic na mielinie, ponc LCT. Wspomina: Sdzc po liczbie rannych na brzegu, niemieckie modzierze strzelay bardzo celnie wzdu linii wody. Wtedy nadesza ta chwila. Rozkazaem da pen moc silnika i wpadlimy midzy erdzie. Kiedy dopynlimy, kazaem zmniejszy o poow moc silnikw i utrzyma pozycj przy play. Wydaem komend: Opuci trapy. Komandosi schodzili na brzeg zupenie spokojnie. Kady

najdrobniejszy szczeg tamtej sceny wydaje si dokadnie utrwalony; w pami wrya mi si wysoka posta Shimiego Lovata, przedzierajcego si przez wod, z karabinem w rku, za nim podali jego komandosi, cznie z grajcym na dudach Billem Millinem. 9 Kilku onierzy, kolegw szeregowca Harolda Pickersgilla, utrzymywao, e w samym rodku walki, wrd wybuchajcych pociskw, dymu i zgieku panujcego na play Sword, dane im byo

zobaczy niezapomniany widok, absolutn pikno osiemnastoletni Francuzk z opask Czerwonego Krzya na ramieniu, jadc na rowerze ku play, by pomc rannym. Pickersgill spotka francusk dziewczyn tego samego dnia, w gbi ldu. Po angielsku nauczya si mwi w szkole redniej; on ze szkoy zna francuski. Wymienili spojrzenia i zakochali si w sobie. Pobrali si pod koniec wojny i s razem do dzisiaj. Mieszkaj w

malekiej wiosce Mathieu, midzy kanaem La Manche a Caen. Pickersgill nigdy nie uwierzy w historyjk opowiadan przez kolegw o dziewczynie z Czerwonego Krzya. Tumaczy kumplom: Mielicie halucynacje i tyle. To niemoliwe, Niemcy nie pozwoliliby cywilom na przejcie przez ich linie obrony, a my sami te nie chcielibymy cywili robicych zamieszanie. To si po prostu nie wydarzyo. Jednak w 1964 roku, kiedy

pracowa dla brytyjskiej linii parowcw jako agent zaadunkowy w Ouistreham, spotka Johna Thorntona, ktry przedstawi mu swoj on, Jacqueline. Jej panieskie nazwisko brzmiao Noel. Poznaa Thorntona cztery dni po rozpoczciu inwazji; zakochali si w sobie i po wojnie wzili lub; on take pracowa jako agent zaadunkowy w Ouistreham. To wanie Jacqueline bya tamtego dnia na play i historia okazaa si prawdziwa. 10

Pickersgill umoliwi mi przeprowadzenie wywiadu z Jacqueline dla celw tej ksiki. Powiedziaa mi: No c, znalazam si na play z gupiego powodu. Moja siostra bliniaczka zgina dwa tygodnie wczeniej w czasie nalotu w Caen, przedtem jednak dostaam od niej na urodziny kostium kpielowy. Zostawiam go na play, bo wolno nam byo raz w tygodniu rozsuwa zasieki i pywa. Zostawiam ten kostium w maej budce na play i chciaam po prostu go

odzyska. Baam si, e kto go zabierze. Dlatego wsiadam na rower i pojechaam na pla. Zapytaem: Czy Niemcy prbowali pani zatrzyma? Nie, pewnie dlatego, e miaam opask z czerwonym krzyem, wic myleli, e mi wolno. Potem mwia dalej, jakby nadal nie rozumiaa tego, co si dziao: Byo tam troch zamieszania, dostrzegam kilku zabitych. I oczywicie, kiedy dojechaam na pla, nie mogam wrci, Anglicy mi nie

pozwolili. Gwizdali na mj widok, sam pan rozumie. Dlatego zostaam na play i pomagaam rannym. Do domu wrciam dopiero po dwch dniach. Byo tam tyle do zrobienia. Zmieniaa opatrunki, pomagaa wyciga z wody rannych i zabitych, i w ogle staraa si by przydatna. Pamitam jedn straszn scen, ktra uwiadomia mi wasn gupot. Weszam na szczyt wydmy i zobaczyam tam korpus, zupenie nagi, bez gowy. Nie wiem, czy by to

Niemiec, czy Anglik, ciao byo zupenie spalone. Zapytana, co najbardziej utkwio jej w pamici z D-Day, odpowiedziaa: Morze i wszystkie okrty, ktre si na nim znajdoway. To byo co, czego nie mona sobie wyobrazi, jeli si tego nie widziao. To byy okrty, okrty i jeszcze wicej okrtw, wszdzie okrty. Gdybym bya Niemcem i zobaczya ten widok, odoyabym bro i powiedziaa: To tyle. Nadszed koniec. 11

Jacqueline i John Thorntonowie (John wyldowa na play w D-Day w drugim rzucie) mieszkaj dzi niedaleko wioski Hermanville-sur-Mer, w adnym domu z malowniczym ogrodem. Jacqueline cigle jest wyjtkowo pikn kobiet, tak pikn, jak kiedy bya dzielna. Brytyjscy weterani, ktrym opatrywaa rany, nadal do niej przyjedaj, by podzikowa najczciej ma to miejsce w rocznic D-Day. Szeregowy Harry

Nomburg (posugujcy si nazwiskiem Harry Drew) by jednym z ydw z Europy rodkowej, ktrzy zostali przydzieleni do 3 Grupy 10 Brygady Komandosw, gdzie przeszli specjalne szkolenie wywiadowcze i zdobyli umiejtno przesuchiwania Niemcw jecw wojennych na polu bitwy. Nomburg z dum nosi zielony beret komandosa. Schodzi na brzeg przepeniony pewnoci, e uda mu si w znacznym stopniu przyczyni do klski Hitlera.

Brn do brzegu, niosc nad gow Thompsona. Dosta z przydziau magazynek z trzydziestoma nabojami, co byo dla niego zupen nowoci, do tamtej pory zwykle magazynek zawiera dwadziecia nabojw. Niestety nikt mi nie powiedzia, e kiedy w magazynku jest trzydzieci nabojw 11,43 mm, magazynek jest zbyt ciki i atwo wypada. Dlatego nie powinno si adowa do niego wicej ni dwadziecia naboi. Nie wiedzc o tym,

zaadowaem go i natychmiast straciem, kiedy wpadem do wody. Dotarem do play i ruszyem wyzwala Europ bez jednego naboju w pistolecie maszynowym. Rozgldajc si dookoa, Nomburg zauway, e armada rozciga si na caej dugoci horyzontu. Dostrzeg rwnie trzy ciaa unoszce si na falach. Jak do tej pory powiedzia opr [wroga] okaza si znacznie sabszy, ni si spodziewaem. Ruszy przez pla w kierunku miejsca, skd

dochodzi dwik dud. Zobaczyem wysokiego mczyzn, znajdujcego si przede mn. Od razu rozpoznaem brygadiera, podszedem do niego i niemiao dotknem jego pasa z tyu, przez cay czas mylc: Jeli teraz co mi si stanie, niech przynajmniej mwi potem, e szeregowy Drew pad obok lorda Lovata! Nomburg przekroczy wa i natkn si na dwch onierzy Wehrmachtu, ktrzy natychmiast mu si poddali.

By pewny, e kadziono im do gw wycznie propagandowe miecie i kamstwa, dlatego postanowi ich owieci w sprawie sytuacji Niemcw na wielu frontach. Ostatnie wiadomoci mia z chwili, gdy wchodzi na pokad LCI w Anglii. Wynikao z nich, e wojska alianckie stoj o pitnacie kilometrw od Rzymu. Z ogromn satysfakcj zakomunikowa o tym jecom. Popatrzyli na mnie zdziwieni, a potem powiedzieli, e wanie

dowiedzieli si przez radio, e Rzym pad! W sumie okazao si, e to oni informowali mnie, a nie ja ich. Odesa ich do miejsca na play, gdzie trzymano jecw i ruszy ku swemu miejscu przeznaczenia mostowi Pegasus. 12 Kapral Peter Masters, yd z Wiednia, ktry take wchodzi w skad 3 Grupy 10 Brygady Komandosw, przey w D-Day wasn odysej. Zszed z LCI jako drugi. Nis plecak i Thompsona z trzydziestonabojowym

magazynkiem (co byo zym pomysem: magazynek bez przerwy wypada z pistoletu, bo by za ciki), mia w zapasie dwiecie naboi, cztery granaty rczne (dwa dymne i dwa odamkowe), ubranie na zmian, koc, dwudniow racj ywnociow, opat o penych wymiarach (narzdzia do okopywania si, w ktre armia nas wyposaya, nie nadaway si do szybkiego kopania gbokich dow) oraz szedziesit metrw liny do holowania pontonw

(niesionych przez innych) przez rzek Orne, na wypadek gdyby mosty zostay zburzone. Biorc pod uwag warunki, byo to obcienie raczej dla konia, a dodatkowo Masters mia rower, podobnie jak reszta onierzy z jego oddziau. Masters wspomina: Nikt nie pdzi na brzeg. Wleklimy si noga za nog. W jednym rku trzymaem bro, z palcem na spucie; drug przytrzymaem si linowej porczy przy schodzeniu po trapie, a na

plecach miaem rower. Rozkaz, na ktry kadziono najwikszy nacisk, brzmia: Opuci pla. Masters wykona go najlepiej, jak potra . Po drodze zauway dwch onierzy okopujcych si w pytkiej wodzie. Nie miaem pojcia, po co to robi. Miaem za mao dowiadczenia, eby naprawd si ba. Kiedy dotar do wydmy, zobaczy dowdc odzi LCI, na ktrej pokadzie pyna jego grupa, pod dowdztwem majora Hiltona-Jonesa. Poniewa nic

lepszego nie przychodzio mi do gowy, zasalutowaem mu. To musia by jedyny salut, oddany w D-Day na play. Brnc przez wydm, nadal dwiga rower i zwj liny. Minlimy kilku facetw szukajcych min za pomoc wykrywacza. Nie moglimy jednak czeka. Nasz dowdca, kapitan Robinson, przeszed obok nich. Zaczli krzycze do niego: Hej! Co pan wyprawia?! Robinson odpowiedzia: Przepraszam, chopaki, ale musimy i [dalej].

Piechurzy, ktrzy zeszli na pla przed komandosami, wydawali si siedzie dookoa, to tu, to tam, i niczego nie robili. Masters by bardzo krytyczny wobec ich biernoci, a do chwili, gdy usysza cznociowca przykucnitego w okopie, ktry przekazywa rozszyfrowan informacj o cerowi: Pluton numer dwa, zostao szeciu ludzi. Dlatego pomylaem, e jednak co robili, a my mielimy i tam, gdzie przydarzyo im si to, co si

przydarzyo. Oddzia przeszed pod zaporowym ogniem z modzierzy, by dotrze do punktu zgrupowania, znajdujcego si kilka kilometrw w gbi ldu, na skraju lasu. eby si tam dosta, trzeba byo przej przez zaorane pole. Z lasu strzelali snajperzy. Wybuchay pociski modzierzowe. Spraw pogarszao jeszcze to, e musielimy w dwch miejscach pokona botnisty strumie. Okazao si, e bardzo trudno jest utrzyma

rower, kiedy czowiek lizga si w wodzie, ktra na dodatek okazaa si gbsza ni morze przy play, gdzie wyszlimy na brzeg. W stron lasu prowadzia gboka bruzda w ziemi. Grupa wykorzystaa j do osony, czogajc si z mozoem do punktu zgrupowania. Przyczyem si do kolejki. Pocztkowo prbujc si czoga, sigaem do tyu i podcigaem rower do siebie, ale okazao si to tak mczce, e szybko zmieniem metod. Jedynym

sposobem byo popychanie go, kiedy sta na koach, by wtedy widoczny na kilometr, ja za byem dobrze schowany w brudzie, pchaem go wic jedn rk, tak przynajmniej mogem jako znonie posuwa si do przodu. Bruzda staa si pytsza w odlegoci kilkuset metrw od drzew. Niemcy strzelali coraz celniej. Nadjechay dwa brytyjskie czogi i ostrzelay las. Masters wsta i popychajc rower, wpadajc na wszystkich, ktrzy stali mi na drodze, zdoaem dobiec do

lasu. Lord Lovat chodzi po terenie zgrupowania i ponagla ludzi. Robi wraenie, jakby nic si nie dziao, a na strzelanin i cay zgiek w ogle nie zwraca uwagi. Niezy popis, dudziarzu, powiedzia do Millina, ktry wanie nadbieg. Millin ciko dysza, prbujc zapa oddech, cign przecie za sob dudy i reszt wyposaenia. Lovat pokrzykiwa: No dalej, rusza si, w kocu niczym si to nie rni od

szkolenia. Masters wspomina: By bardzo opanowany. Mia przy sobie w kaburze tylko pistolet Colt 45 [Lovat odda swj karabin onierzowi, ktry zgubi bro w wodzie]. Mia te lask, dug cienk, rozdwojon na grze. W punkcie zgrupowania byo ju kilku jecw. Lovat zauway Mastersa i powiedzia: O, to ty jeste gociem od jzykw. Spytaj, gdzie s ich haubice. Masters zapyta, ale nie uzyska odpowiedzi. Jednym z

jecw by ogromny, ysawy, krzepko wygldajcy mczyzna. Komandosi zaczli gromadzi si dookoa niego i powtarzali jeden drugiemu: Popatrz tylko na tego aroganckiego skurwysyna. Nie raczy odpowiada naszemu czowiekowi, chocia go grzecznie pyta. Pozbawione wyrazu twarze pojmanych onierzy Wehrmachtu natychmiast uwiadomiy Mastersowi, e jecy nie rozumiej sowa z jego niemieckiego. Przejrza

ich ksieczki wojskowe i przekona si, e jeden z nich jest Polakiem, a pozostali to Rosjanie. Wiedzia, e Polakw uczono w szkole francuskiego, dlatego sprbowa porozumie si po francusku (tego jzyka take uczy si w szkole). Twarz Polaka pojaniaa i natychmiast zacz mwi. Okazao si jednak, e francuski Lovata by znacznie lepszy od mojego, dlatego sam zaj si przesuchaniem, a ja odsunem si, popychajc swj rower i doczajc do

reszty grupy, troch przygnbiony, e znalaz si lepszy ode mnie lingwista. Na drugim kracu lasu znajdowaa si wybrukowana droga, moglimy wic jecha na rowerach, co byo mi odmian po tym, co przeylimy do tamtej pory. Grupa wjechaa do Collevillesur-Mer (ktrego nazw zmieniono pniej na Colleville-Montgomery). Osada zostaa bardzo zniszczona w trakcie bombardowania i ostrzau z morza. Na otaczajcych j

polach leay zabite krowy. Ludzie stali w drzwiach ocalaych domw. Wpatrywali si w nas bez koca i machali do nas rkami, nie zwaajc na pociski i odamki. Jaki mody mczyzna w jasnoniebieskim fartuchu i granatowym berecie stroju najchtniej noszonym przez chopw w Normandii przyczepia do drzwi obwieszczenie. Byo tam napisane: Inwazja, a pod spodem instrukcje, jak postpowa. Nie mielimy wtpliwoci, e wyczekiwali

na ten dzie, a gdy ich mijalimy, woali: Vive le Tommies! Vive le France! Bya godzina 10.30. Grupa posuwaa si na poudnie, w stron mostu Pegasus. Mastersowi polecono wczeniej upewni si, e jest potrzebny, a o cer, do ktrego zosta przydzielony, skorzysta z jego umiejtnoci. Dowdca Mastersa powiedzia mu: Dowdca grupy bdzie bardzo zajty swoimi sprawami, jednak nie wa si wraca i mwi, e by zbyt

zajty, by skorzysta z twojej pomocy. Naciskaj na niego. Dopytuj si, kiedy moesz i na patrol rozpoznawczy. Musisz zyska pewno, e twoje szkolenie nie poszo na marne. Masters wspomina: Bardzo konsekwentnie wprowadzaem to w ycie. Kapitan Robinson, ktry rzeczywicie by strasznie zajty, uwaa mnie za natrta. Kiedy pytaem, czy mog i z grup zwiadowcz albo zrobi to czy tamto, odpowiada po prostu: Nie.

Wysya jednego ze swoich ludzi, z ktrymi by w Afryce Pnocnej albo ktrych szkoli przez ostatnie kilka lat, i do ktrych mia wiksze zaufanie ni do miesznego pajaca, mwicego z obcym akcentem, doczonego do grupy w ostatniej chwili. Zbliajc si do wiosek Le Port i Benouville, lecych w dolinie, przez ktr pyna Orne, grupa zostaa przyszpilona do miejsca przez ogie z karabinu maszynowego. Komandos jadcy na rowerze zosta

trafiony, zgin na miejscu. Robinson powiedzia: Teraz moe si pan wykaza, kapralu Masters. Pjdzie pan do wsi i zobaczy, co si tam dzieje. Masters wspomina potem: C, w lot pojem, o co chodzi. Wyobraziem sobie jednostk zwiadowcz i zapytaem, ilu ludzi powinienem wzi ze sob. Powiedzia: Nie, nie, to nie tak. Chc, eby poszed pan sam. Nie przejem si tym. Odpowiedziaem: Obejd [wie] od lewej strony i idc

dookoa, wrc tutaj od prawej. Chyba nie zrozumia pan, czego od pana chc odezwa si Robinson. Chc, eby poszed pan prosto drog i zobaczy, co si tam dzieje. Masters nareszcie poj: Robinson chcia si dowiedzie, skd Niemcy strzelaj, i zamierza posuy si nim jak ywym celem, cigajcym na siebie ogie. Zamiast jednego ze swoich ludzi, postanowi wysa nowo przybyego do grupy.

Czuem si, jakbym szed na gilotyn, jednak nie mogem go wini, e to samobjcze zadanie powierzy wanie mnie, a nie jednemu ze swoich. W trakcie szkolenia nauczono mnie, jak si kry przed ostrzaem, dlatego zaczem desperacko rozglda si za jak oson, ale niczego takiego nie byo w pobliu. adnych dow, okopw. By jasny dzie. Mastersowi przypomnia si film Gunga Din z Carym Grantem ktry kiedy oglda. Grant take znalaz

si w beznadziejnej sytuacji, otoczony przez Hindusw na przeczy Chajber. Wyszed do nich, tu przed momentem, kiedy mieli go pojma, i powiedzia spokojnie: Wszyscy jestecie aresztowani. Masters zacz i drog, krzyczc najgoniej, jak potra po niemiecku: Wychodzi! Wszyscy wychodzi! Jestecie otoczeni! Poddajcie si! Wojna skoczya si dla was! Nie macie najmniejszych szans, poddajcie si!

aden Niemiec si nie podda, ale te nie strzelali. Prawdopodobnie myleli, e nikt nie zachowywaby si w tak szaleczo ryzykowny sposb, gdyby nie mia za sob wsparcia dywizji pancernej. Mogli mnie w kadej chwili zastrzeli, czekali jednak na rozwj wypadkw. W pewnej chwili zza kamiennego wga wyskoczy niemiecki onierz. Masters przyklkn na jedno kolano. Niemiec mia pistolet maszynowy Schmeisser, ale

jego seria chybia celu. Masters zdoa odda jeden strza i jego Thompson si zaci. W chwili, gdy pomyla, e to koniec, kapitan Robinson ktry z pewnoci doszed do wniosku, e widzia wystarczajco duo wyda rozkaz: Bagnet na bro! Do ataku! onierze przebiegli obok klczcego Mastersa. Jeden z kaprali pierwszy dopad wga, wypali z Brena i zrani dwch Niemcw. Pozostaym kaza wyj z zajmowanych przez nich

pozycji. Masters podbieg, by ich przesucha. Jeden z rannych nie by w stanie mwi, jcza. Drugim okaza si pitnastoletni chopak z Grazu w Austrii. Upiera si, e nie strzeli ani razu. Masters wskaza na pust tam przy karabinie maszynowym. Chopak powiedzia, e to inni strzelali. Brytyjski kapral z Brenem w rku sta obok Mastersa. Austriak cierpia bardzo z powodu rany. Jak powiedzie przepraszam po

niemiecku? zapyta tumacza kapral. Es tut mir leid albo Verzeihung odpowiedzia Masters. Masters wspomina: Kapral prbowa powiedzie Verzeihung do chopaka. By dobrym onierzem i przyzwoitym czowiekiem, przyzna mi si, e nigdy przedtem do nikogo nie strzela. Nastpnego dnia zosta zabity, kiedy prowadzi atak, strzelajc z Brena przewieszonego przez rami.

Masters kontynuowa przesuchanie, jednak mody Austriak niewiele wiedzia. Zada, by go ewakuowa. To niemoliwe, odpowiedzia mu Masters. Wszystko miao si odby w swoim czasie. Zjawiy si dwa brytyjskie czogi. Z pobliskiego domu Niemcy zaczli strzela do komandosw. Brytyjczycy na migi wskazali zaogom, skd dochodzi ogie. Wieyczka jednego czogu obrcia si, wygldao to jak zawsze dziwnie, jakby machina oya.

Dziao hukno dwa razy. Z odlegoci okoo trzystu metrw pociski zdruzgotay cian budynku. To uciszyo karabin, a komandosi mogli i dalej w stron mostu Pegasus. Ku swej radoci przekonali si, e mosty na rzece s w znakomitym stanie, a pozycje na nich zajmuje kompania Ox and Bucks Howarda. Pozostawieni samym sobie, chopcy z szybowcw dywizji powietrznodesantowej siedzieli po obu stronach drogi prowadzcej do mostu i

machali do nas zielonymi beretami. Przyszli komandosi powiedzia jeden z nich. 13 Bya godzina 13.00. Komandosi osignli najwaniejszy dla nich cel. Poczyli si z oddziaami powietrznodesantowymi na wschodnim brzegu Orne. Na prawej ance play Sword Brytyjczykom nie udao si poczy z Kanadyjczykami. W miejscu istniejcej luki midzy nimi Niemcy przeprowadzili o

godzinie 16.00 jedyny powany kontratak w D-Day. Pukownik Oppeln, dowodzcy 22 Pukiem niemieckiej 21 Dywizji Pancernej, otrzyma o godzinie 9.00 rozkaz zaatakowania brytyjskich oddziaw na wschd od rzeki Orne. Zastosowa si do niego, jednak przejazd czogw byo bardzo spowolniony przez ataki alianckich myliwcw ostrzeliwujcych kolumn. Potem, o godzinie 12.00, nadeszy nowe rozkazy:

skrci, min Caen, zaatakowa fragment play pomidzy Kanadyjczykami a Brytyjczykami. Przeprowadzenie manewru zabrao kolejne cztery godziny. O godzinie 14.00 puk dotar do linii, skd mia rozpocz atak, na pnoc od Caen. Poczy si tam ze 192 Pukiem Grenadierw Pancernych. Major Vierzig dowodzi jednym z batalionw 22 Puku Pancernego. Wyruszy piechot na spotkanie z dowdc Grenadierw

Pancernych, majorem Gottbergiem. Obaj weszli na pobliskie wzgrze, gdzie zastali generaa Marcksa, ktry przyjecha z St-L razem z pukownikiem Oppelnem. Jak w dawnych czasach, byo to wtedy wzgrze dowdcw, wspomina Vierzig. Genera podszed do pukownika i powiedzia: Oppeln, jeli nie uda si panu zepchn Brytyjczykw do morza, przegramy wojn. Pukownik zamyli si na chwil czyby rzeczywicie

klska lub zwycistwo zaleay od jego dziewidziesiciu omiu czogw? Jednak nie podzieli si wtpliwociami z pozostaymi, zasalutowa i odpowiedzia: Powinienem od razu przystpi do ataku. Marcks pojecha do 192 Puku Grenadierw Pancernych i wyda rozkaz: Naciera na wybrzee. Grenadierzy byli jednostk elitarn, dobrze wyposaon. Dysponowali ciarwkami, wozami pancernymi oraz

wieloma rnymi rodzajami broni. Ich natarcie poszo dobrze; napotkali na minimalny opr i dotarli na pla o godzinie 20.00. Udao si nam! nadawali przez radio. Udao si nam! Midzy sob grenadierzy powtarzali: Jeli docz do nas czogi, nie damy si std ruszy. Jednak w czasie, gdy czogi wyruszay w drog, Brytyjczycy znajdujcy si na wschodnim kracu i Kanadyjczycy na zachodnim

zostali zaalarmowani. Mieli dziaa przeciwpancerne i wasne czogi. 22 Puk Pancerny musia stawi czoo zaporze ogniowej. Pierwsza maszyna w szyku zostaa tra ona i wyleciaa w powietrze. Czogi jeden po drugim dzieliy jej los. Po kilku minutach stan liczebny niemieckich czogw zmniejszy si o pi sztuk. Do akcji przyczyy si alianckie myliwce. Porucznik John Brown z Kanadyjskich Krlewskich Si Powietrznych lecia na Hawkerze

Typhoonie. Jego eskadra zrzucia bomby na niemieckie czogi, a potem jak wspomina pojedynczo atakowalimy czogi, strzelajc do nich z dziaek pod kadym moliwym ktem. Oppeln musia odwoa rozkaz posuwania si naprzd. Ustawi puk w szyku obronnym, wydajc nastpujcy rozkaz: Czogi maj by okopane. Pozycja musi zosta utrzymana. Kontratak spali na panewce. Puk grenadierw daremnie

czeka na wsparcie czogw. Luka midzy oddziaami alianckimi pozostaa, jednak Niemcy nie byli w stanie jej wykorzysta. 14 Pnym popoudniem pukownik Oppeln zjawi si u zdesperowanego generaa Richtera i uala si, e caa jego dywizja jest stracona. Kiedy ocalae czogi z 716 Dywizji przejeday obok, Oppeln poprosi o rozkazy, a jeliby ich nie byo, chcia przynajmniej zna pozycje nieprzyjaciela. Richter popatrzy na niego pustym

wzorkiem i nic nie powiedzia. Sam nic nie wiedzia. 15 Na pla Sword zeszo dwadziecia dziewi tysicy brytyjskich onierzy. Straty wrd nich signy szeciuset trzydziestu ludzi, wrogowi za zadali znacznie powaniejsze, wzili te do niewoli wielu jecw. W adnym miejscu jednak nie zrealizowali w DDay zbyt optymistycznie wyznaczonych zada nadal znajdowali si w odlegoci okoo piciu kilometrw od przedmie Caen. Dysponowali jednak ogromn

si wsparcia, ktra czekaa na obszarze transportowym na wodach kanau La Manche i miaa wkroczy do akcji nastpnego dnia jako wzmocnienie. 21 Dywizja Pancerna stracia najlepsz okazj, by zepchn aliantw do morza, a wikszo niemieckich si pancernych we Francji nadal znajdowaa si w rejonie Pas-de-Calais, czekajc na prawdziw inwazj. Gdy zblia si wieczr, komandor porucznik Curtis popyn na LCI wzdu

wybrzea. Zameldowa pniej: Wypynlimy na zachd, rwnolegle do wybrzea, i mielimy wspaniay widok na plae, gdzie dokonano inwazji. Minlimy Luc-sur-Mer, StAubin, Bernires i Courseulles w sektorze kanadyjskim, latarni morsk w La Rivire i Le Hamel, a potem Arromanches. Widok by niezapomniany. Przez dym i kurz widziaem odzie, jedna po drugiej podpywajce do play z nieugit determinacj, tak by oddziay

mogy zej na pla jak najbliej suchego ldu. Wiele z nich byo przez to w beznadziejnym pooeniu, utkny bowiem na zaporach. Nie mogem powstrzyma uczucia dumy, widzc dowody [bojowego] ducha ich dowdcw i zag. Zakotwiczylimy w pobliu Arromanches i zostalimy tam na czas ataku z powietrza, ktry przeprowadzono w nocy. Czci sztucznych portw Mulberry pyny ju z Anglii i miay zosta umieszczone na wodach przy

brzegach Arromanches i StLaurent. Byo jasne, e walka o utrzymanie pla w sektorach kanadyjskim i brytyjskim przebiega zadowalajco. 16

Rozdzia 31 Mj Boe, dokonalimy tego Brytyjscy spadochroniarze w DDay

Wysunita najdalej lewa flanka si inwazyjnych operacji Overlord miaa zasadnicze znaczenie dla powodzenia caoci, bowiem wanie tam, midzy rzekami Dives i Orne, bya najmniej odporna na niemiecki kontratak pancerny. 125 Puk 21 Dywizji Pancernej, dowodzony przez pukownika Hansa von Lucka, znajdowa si blisko tego terenu, a Grupa Pancerna Lehr przebywaa pomidzy Normandi i Paryem, w odlegoci kilku godzin marszu od miejsca

ldowania. Na wschd od Sekwany stacjonowao dziewi dywizji pancernych, ktre mogy przystpi do walki w cigu jednego-dwch dni. Gdyby zareagoway wystarczajco energicznie, Niemcy mogliby przeprowadzi skuteczny kontratak na pla Sword w cigu dwudziestu czterech godzin si tysica czogw, z ktrych wikszo stanowiy nowe Tygrysy z dziaami 88 mm, cisze i lepiej uzbrojone od Shermanw i Churchilli. Dziki pomylnej realizacji

planu Fortitude Tygrysy, znajdujce si na wschd od Sekwany, byy unieruchomione. Szczciem dla aliantw rwnie dywizje pancerne, stojce na zachd od Sekwany, mogy zosta wczone do akcji tylko na rozkaz Hitlera. Jednak najkorzystniejszym dla aliantw zbiegiem okolicznoci okazao si to, e jedyny genera zdolny zignorowa rozkazy Fhrera i przystpi do natychmiastowego kontrataku, genera Edgar

Feuchtinger, dowdca 21 Dywizji Pancernej, by w Paryu z dziewczyn.[58] Poza tym niemieckie garnizony, usytuowane pomidzy rzekami Orne i Dives, dysponoway starymi francuskimi czogami, dziaami samobienymi, wozami pancernymi i ogromn liczb wyrzutni rakietowych zamontowanych na przernych pojazdach. Dawao to Niemcom si ognia znacznie przewyszajc moliwoci brytyjskiej 6 Dywizji

Powietrznodesantowej. Brytyjczycy przylecieli na pole bitwy szybowcami lub samolotami i zostali zrzuceni na spadochronach tu po pnocy 6 czerwca. Osignli wyznaczone im na noc gwne cele wysadzili w powietrze mosty na Dives, by odizolowa teren inwazji, zniszczyli bateri w Merville, zagraajc play Sword, i zajli mosty na Orne w stanie nienaruszonym. Po zakoczeniu zada ofensywnych mieli w cigu dnia ustanowi siln lini

obrony wzdu dziau wodnego, pomidzy dolinami rzek Orne i Dives (gdzie miejscem o kluczowym znaczeniu byo skrzyowanie w wiosce Varaville) oraz utrzyma mosty na Orne, by brytyjscy komandosi z piechoty morskiej i pancerniacy mogli przez nie przedosta si na drugi brzeg i wzmocni stanowiska wzdu dziau. O wicie na mocie Pegasus nad kanaem Orne szybowcowa Kompania D majora Howarda z ledwoci

stawiaa opr, przystpi bowiem do dziaania garnizon niemiecki z Benouville. Chocia nie udao mu si przeprowadzi powanego kontrataku, ostrzeliwa Kompani D cikim ogniem z karabinw maszynowych, modzierzy i pociskami rakietowymi. Przejcie Brytyjczykw przez most, obserwowane z pobliskiego zamku, byo bardzo trudne, a chwilami niemoliwe. W czasie wymiany ognia kapral Jack Bailey zobaczy co nieoczekiwanego. Jaka

kobieta ubrana w czer, jak zwyky si nosi Francuzki w pewnym wieku, trzymajc w rku koszyk przesza midzy nami i Niemcami. Obie strony wstrzymay ogie, onierze wlepiali w ni wzrok. Okazao si, e zbieraa kurze jaja! Przystana nie dalej ni metr od mojego stanowiska strzelniczego i podniosa jedno [z ziemi]. Kiedy skoczya, po prostu odesza, a my wznowilimy ogie. 1 O godzinie 9.00 Howard mia wspaniay widok na trzy

wysokie postacie idce drog. Byli to: dowdca 6 Dywizji Powietrznodesantowej, genera major Richard Gale, ktry wyldowa w nocy szybowcem i zaoy swoje stanowisko dowodzenia w Ranville, dowdca Brygady Powietrznodesantowej, brygadier Hugh Kindersley, i dowdca 5 Brygady Spadochronowej, brygadier Nigel Poett. Maszerowali niemal de ladowym krokiem, a widok by naprawd wspaniay, bo

szli w czerwonych beretach i mundurach polowych, noga w nog opowiada Howard. Wspaniay przykad dla moich chopakw, ktrzy na nich patrzyli. Porucznik Richard Todd z 5 Brygady Spadochronowej, zrzucony noc na spadochronie, ktry doczy do Kompanii D przed witem, (zosta pniej sawnym aktorem; zagra posta Johna Howarda w lmie The Longest Day), powiedzia, e z powodu ogromnej brawury i odwagi maszerujcych

Galea, Kindersleya i Poetta bya to scena najbardziej godna zapamitania ze wszystkich, jakie w yciu widziaem. 3 Maszerujc, Gale krzykn do onierzy Kompanii D: wietny popis, chopaki! Howard zapewni go, e mosty s nadal w rkach Brytyjczykw, niemniej przestrzega, e zdecydowany kontratak wroga moe zmieni t sytuacj. Gale przeszed przez most Pegasus i skierowa si do Benouville. Naradzi si tam z

pukownikiem Geo reyem Pineem Co nem[59], ktry dowodzi batalionem 5 Brygady, do Howarda doczy noc, a potem zaoy swoje stanowisko dowodzenia w Benouville. Walki w wiosce nie ustaway. Pine Co n powiedzia, e potrzebna mu pomoc; Gale wyda Howardowi rozkaz wysania jednego z jego trzech plutonw do Benouville. Kiedy porucznik Tod Sweeney otrzyma rozkaz przejcia przez most i zajcia ze swoim

plutonem pozycji we wsi jak wspomina pomyla, e to troch nie w porzdku. Walczylimy przez ca noc. Naszym zdaniem naleaoby zostawi nas w spokoju przez jaki czas, a 7 Batalion nie powinien wzywa naszego plutonu na pomoc. 4 Wsparcie byo jednak konieczne, bo mniej ni poowa 7 Batalionu przedostaa si do Benouville z miejsca zrzutu. Dopiero okoo poudnia wikszo onierzy batalionu dotara do wsi. Niemcy we francuskich

czogach i innych pojazdach pancernych silnie napierali na Brytyjczykw. Szeregowy Wally Parr opowiada potem: Tamten dzie by bardzo, bardzo, bardzo mczcy. Przez cay czas wiedziao si, e nieprzyjaciel koncentruje si w pobliu i nadchodzi chwila starcia. 5 Major Nigel Taylor, dowodzcy kompani 7 Batalionu znajdujc si w Benouville, wspomina, e byo to bardzo dugie wyczekiwanie na doczenie komandosw. Wiem, co to

takiego ducy si czas, ale to by naprawd nie koczcy si dzie. Gdzie si podziewali ci komandosi?6 O godzinie 13.00 zjawili si pierwsi komandosi (grupy Petera Mastersa), za ktrymi wkrtce przyszli lord Lovat i dudziarz Bill Millin, ktry gra co si. Byo na co popatrze. Howard opowiada potem: Lovat szed, stawiajc dugie kroki, jakby by w Szkocji na wiczeniach. Z komandosami przyjecha czog Churchill. Sierant Wagger Thornton z Kompanii D wspomina:

Wszyscy opucilimy karabiny, obejmowalimy si i caowali nawzajem, widziaem, jak jednemu z onierzy zy ciekay po policzkach. Wczyem si w to caym sercem. O rany, to byo wito, ktrego nigdy nie zapomn. 7 Lovat spotka Howarda na wschodnim kocu mostu. Kiedy wymienili ju ucisk doni, Lovat powiedzia: John, dzi tworzy si historia. Howard zapozna go pokrtce z sytuacj. Celem Lovata byo Varaville; Howard radzi mu

ostronie przekracza most Pegasus, bo nadal snajperzy kierowali tam silny ogie. Mimo to ludzie Lovata przemaszerowali na drug stron, a nie przebiegli pojedynczo wp zgici by to akt brawury, ktry kosztowa grup utrat dwunastu ludzi. Wikszo zgina na miejscu od kuli w gow; komandosi, ktrzy przechodzili przez most w nastpnej kolejnoci, zakadali na gowy hemy i przebiegali w popiechu. Znad wybrzea nadcigno wicej czogw,

niektre przejechay przez most, inne skieroway si do Benouville, by pomc obrocom. Poczenie byo trwae. 8 O godzinie 14.00 Luck ostatecznie otrzyma zezwolenie na zaatakowanie mostu. Kiedy jednak jego czogi i dziaa samobiene ruszyy z miejsca, pilot alianckiego samolotu zauway ruch i da o tym zna marynarce. Luck wspomina: Rozptao si prawdziwe pieko. Cika artyleria okrtowa walia w

nas bez chwili przerwy. Stracilimy kontakt radiowy, a ludzie z batalionu rozpoznawczego zostali zmuszeni do ukrycia si. Luck wyda rozkaz dowdcy batalionu znajdujcego si na przodzie, by przerwa natarcie i okopa si w okolicy Escoville. 9 Porucznik Werner Kortenhaus nalea do tego wanie batalionu. Powiedzia potem: Nie udao si nam z powodu silnego ostrzau brytyjskich okrtw. Stracilimy trzynacie z

siedemnastu czogw. 10 Podobnie jak inny puk z 21 Dywizji Pancernej, znajdujcy si na zachd od Orne, 125 Puk take przerwa kontratak i przeszed do defensywy. onierze Howarda z pomoc spadochroniarzy, a potem take komandosw, utrzymali most Pegasus. Na wschd od mostu, na obszarze pomidzy dziaem wodnym a kanaami Orne, brytyjskie grupy spadochroniarzy walczyy z rozrzuconymi punktami oporu

wroga. Peter Masters wspomina, e jadc na rowerze do Ranville i dalej, widzia ludzi, ktrzy nas witali, szybownikw i spadochroniarzy, jednak nigdy nie bylimy pewni, na ile kontrolowalimy drog, jak daleko mona ni bezpiecznie jecha rowerem. Czasami [Niemcy] strzelali z lasu, a wtedy trzeba byo przyspieszy i szuka schronienia w zasonitych miejscach. Masters zmierza w kierunku Varaville. Do tego

czasu, a dochodzia godzina 14.00, wielu komandosw jechao ju na niemieckich rowerach wojskowych, cikich i czarnych o wiele lepszych od naszych, ich pierwotni waciciele porzucili ogromn ich liczb na poboczu drogi. Niektrzy z naszych chopakw jechali na kolorowych rowerach cywilw, damkach, na czymkolwiek, co pozwalao dosta si szybciej do Varaville. W kocu dotarlimy do tej wsi. Kanadyjscy

spadochroniarze [z 1 Batalionu Spadochronowego 6 Dywizji Powietrznodesantowej] powiedzieli nam, e nadal walcz o t miejscowo. 11 Kanadyjczycy rozpoczli atak na Varaville jeszcze w nocy, okoo godziny 3.30. Anonimowy brytyjski kapitan (ktry wyldowa o 2.00 niedaleko rzeki Dives) przekaza w meldunku, e kiedy wczy si do walki tu przed witem, we wsi panowa zupeny chaos. Pord wybuchw granatw i

terkotania Brenw i karabinw maszynowych Spandau sycha byo krzyki Brytyjczykw, Kanadyjczykw, Niemcw i Rosjan. Nie miaem wtpliwoci, e wywizaa si walka. 12 Rosjanom, ubranym w mundury Wehrmachtu, powiedziano, e jeli sprbuj zdezerterowa, niemieccy podo cerowie zastrzel ich, a gdyby przyszo im do gowy podda si, jako zdrajcw zastrzel ich alianci, dlatego stawiali bardzo silny opr a do pnego popoudnia.

O godzinie 19.00 Kanadyjczycy zajli wiosk. Myleli, e gdy wykonaj zadanie, zostan ewakuowani do Anglii. Masters wspomina: Dali nam wszystkie swoje papierosy, ktre bardzo nam smakoway, bo uwaali, e nie bd ich potrzebowa, jako e wkrtce mieli wraca do domu. Pogocie im kota! woali Kanadyjczycy do komandosw. Pogocie im kota! Sierant z oddziau Mastersa powiedzia

Kanadyjczykom, e zbyt atwo daj si ponie wyobrani. Zwrci im uwag, e skoro jaki genera ma was pod rozkazami, to czy mylicie, e wycofa was z walki w rodku bitwy? Kanadyjscy spadochroniarze zostali w Normandii jeszcze przez trzy miesice, zanim ich wycofano. Po zajciu Varaville w poudnie komandosi okopali si i czekali na kontrataki. 13 Brygadier John DurnfordSlater by o cerem logistycznym komandosw.

Pnym popoudniem doczy do Shimiego Lovata w okolicy dziau wodnego na poudnie od Varaville. Ludzie Lovata odpierali co jaki czas niewielkie kontrataki nieprzyjaciela. DurnfordSlater powiedzia potem: Shimi by wspaniay. Za kadym razem, gdy wybucha pocisk z modzierza, podskakiwaem do gry, a on sta nieporuszony jak skaa. Strasznie mi byo wstyd. Nadbieg cznik z 4 Brygady Komandosw. Odpieramy bardzo silny

kontratak powiedzia do lorda Lovata. Przeka 4 Brygadzie, eby sami zajli si tymi kontratakami, nie mam zamiaru si tym przejmowa a do czasu, gdy sprawy przybior naprawd powany obrt odpowiedzia Shimi. A potem wrcilimy do przerwanej rozmowy. Brygadier Durnford-Slater i major Charlie Head uzbroili si w Brena i zaproponowali, e obejm nocn wart. A si rwalimy, by czego dokona.

 Nie, dzikuj odpowiedzia im Lovat. Troch zbici z tropu, ruszyli drog w stron Orne. W trakcie marszu DurnfordSlater zauway ogromnego Niemca, stojcego przy rowie obok drogi. Krzykn do Heada: Zastrzel go, jeli ruszy si cho o centymetr! Niemiec natychmiast podnis rce do gry. Kaputt powiedzia Niemiec z umiechem na twarzy. Powinien co prawda

wykonywa zadania snajpera, ale z nieukrywan radoci pozwoli wzi si do niewoli. Przesuchujc jeca, Durnford-Slater kaza ordynansowi trzyma pistolet w pogotowiu. Niemiec mia na sobie bardzo adn kurtk. Head powiedzia do Durnforda-Slatera: Powiniene j wzi. Kaza ordynansowi zdj kurtk z jeca. Niewiele mylc, ordynans da Niemcowi pistolet do potrzymania. Durnford-Slater wspomina: Sytuacja bya niedorzeczna:

niemiecki jeniec z zaadowanym pistoletem stojcy naprzeciw nie uzbrojonych brygadiera, majora i szeregowca z armii brytyjskiej. Szczciem dla nas, w jeniec okaza si zupenie pozbawiony ikry. Odda kurtk, a potem pistolet. 14 Gdy soce chylio si ku zachodowi nad kanaem La Manche, major Nigel Taylor usadowi si na krzele przed kawiarni Gondrego przy mocie Pegasus. By ranny w nog. Kiedy sanitariusz

opatrzy mu ran, jak wspomina, George Gondre przynis mi kieliszek szampana, co byo bardzo miym gestem powitalnym po takim dniu, prosz mi wierzy. A potem, w miar jak robio si ciemno, na niebie pojawiy si samoloty we wspaniaym szyku bojowym, brytyjskie samoloty, ktre nadleciay i uwolniy [cignite] szybowce, dokonay zrzutu zaopatrzenia po naszej stronie kanau. Widok by wspaniay, naprawd cudowny. Setki

szybowcw, setki tych cholernych pak z zaopatrzeniem, zrzucanych oczywicie przez luki bombowe na spadochronach. Wszystko to leciao w d, a kilka minut pniej pojawili si onierze w dipach, cignli za sob dziaa przeciwpancerne i Bg jeden wie, co jeszcze, zajli ca drog, byli na mocie. 15 Posiki przemaszeroway przez most, by doczy do spadochroniarzy i oddziaw szybowcowych na wschd od rzeki Orne. Wally Parr i inni

onierze Howarda woali do nich: Gdziecie si do diaba podziewali?!, Wojna si skoczya!, Troch za pno, jak na de lad, chopaki! i podobne nonsensy. 16 Flotylla powietrzna skadaa si z trzystu omiu szybowcw Horsa, zgrupowanych w dwch batalionach szybowcowych, z ktrych kady przetransportowa tysic onierzy. Towarzyszyy im trzydzieci cztery wiksze szybowce Hamilcar,

transportujce dipy, artyleri i zaopatrzenie. Strefy ldowania zostay przygotowane przez spadochroniarzy po obu stronach Orne. Kapitan Huw Wheldon, pniej sawny prezenter i producent w rozgoni radiowej BBC, lecia w Horsie. Kiedy jego pluton wyldowa, jak wspomina, mielimy bro w gotowoci. Dookoa nas byy szybowce, niektre na ziemi z groteskowo uniesionymi do gry ogonami, inne dopiero

ldoway. Wydaway si ogromne. Kiedy Wheldon znalaz si na twardym gruncie, nikt nie strzela. Nastpnie obserwowaem co, czego nigdy nie zapomn. onierze, jak zawsze wykorzystujcy kad nadarzajc si okazj, stali w trawie w mroku nocy i zaatwiali naturaln potrzeb, a na ich twarzach malowa si tak typowy wtedy wyraz roztargnienia. W kocu najpierw trzeba zajmowa si wanymi sprawami. Kiedy wszyscy si zaatwili,

ruszylimy w drog. Wyldowaa caa kompania w sile stu dwudziestu onierzy, ktra przyleciaa w piciu szybowcach. Nikt nie ucierpia, nikogo nie brakowao. Saperzy, sygnalici, artylerzyci, suby zaopatrzenia, transportu i napraw, druyny sanitariuszy i nawet kapelani stali ju na ziemi. Wheldon opowiada potem: W sumie wygldao na to, e bylimy wszyscy. Ju wtedy wydawao si, e by to wyjtkowy, zapierajcy dech w piersi wyczyn

organizacyjny. 17 Jednak nie wszystko si udao. Po zachodzie soca czterdzieci samolotw transportowych DC-3 z 233 Eskadry RAF mino kana La Manche, wiozc na pokadach sto szesnacie ton ywnoci, amunicji, materiaw wybuchowych, czci zapasowe do radiostacji, leki i sprzt medyczny oraz paliwo, ktre miay by zrzucone na spadochronach dla 6 Dywizji Powietrznodesantowej. Przelot nad kanaem odby si bez zakce, jednak kiedy

lecce na niskim puapie i powolne Dakoty znalazy si nad wasnymi okrtami przy ujciu rzeki Orne, otworzono do nich ogie. Dwa samoloty zostay zmuszone do zawrcenia na skutek powanych uszkodze, jeden spad w wody kanau; pi kolejnych przepado bez wieci, a reszta ulega rozproszeniu. Dostarczono jedynie dwadziecia pi ton zaopatrzenia. Artylerzyci z brytyjskiej marynarki, zadowoleni z siebie, wystrzeliwali pocisk za

pociskiem, nie rozpoznali bowiem Dakot; potem zrzucali win na lotnictwo, ktre nie powiadomio ich wystarczajco szybko o przelocie. Mwili, e niewiele wczeniej zaatakowa ich pojedynczy niemiecki myliwiec nocny. 18 Kapitan John Tillett z Brygady Powietrznodesantowej spdzi wikszo D-Day na lotnisku w Tarrant Rushton w Anglii, czekajc na wiadomo, e strefy ldowania w Normandii

zostay przygotowane. Tillett odpowiada za gobie pocztowe, ktre miay by uyte do przekazywania meldunkw, na wypadek gdyby zawiody radiostacje. Dowdca eskadry RAF zaj si wczeniej tresowaniem gobi i by z nich bardzo dumny. Trzymano je w koszach. Niestety, podczas oczekiwania kilku chopakw nie mogo oprze si pokusie zabili, upiekli i zjedli te gobie. Samoloty bombowe cignce szybowce zaczy

ostatecznie startowa o godzinie 18.30; okoo dziewiset Spitfirew stanowio ich eskort. Tillett wspomina, e gdy otylla zbliaa si do wybrzea Francji, niebo byo pokryte samolotami na obszarze wielu kilometrw, w ktrkolwiek spojrzao si stron, i wszystkie one byy nasze. W pobliu pla natomiast toczyy si tysice okrtw i odzi, rnych rozmiarw i ksztatw. O godzinie 21.30 pilot szybowca, w ktrym lecia Tillett, odczy si od

samolotu bombowego i zacz po spirali schodzi do ldowania. Uderzylimy o ziemi z guchym hukiem, trzscy si szybowiec stan. Dookoa nas ldoway inne szybowce, niektre wpaday na siebie nawzajem. Nadlatyway ze wszystkich stron. Wyskoczylimy z samolotu i zajlimy dookoa pozycje obronne. Ku mojemu zaskoczeniu, zobaczyem Niemca w okopie przed sob, prawdziwego ywego Niemca. Przez trzy lata

szkolono nas do walki z nimi, ale na tak sytuacj nie byem przygotowany. Powinnimy go zastrzeli, ale kiedy na niego spojrzaem, dostrzegem, e boi si miertelnie, i z pewnoci nie mia zamiaru do nas strzela. Nie mg si nawet ruszy z miejsca. Wzilimy go do niewoli. Razem ze swoim plutonem Tillett wyruszy truchtem w stron dziau wodnego. Kiedy tam dotarlimy, usyszelimy warkot silnikw. Po chwili wyoniy si dwa czogi i ku mojemu przeraeniu

zobaczyem, e na jadcym na przodzie widnieje swastyka, zawrcilimy zatem natychmiast i z szybkoci Jesse Owensa schowalimy si na polu kukurydzy. Rozgldalimy si gorczkowo za jakim okopem bd doem, bo czogi zaczy wykrca lufy w naszym kierunku. Tak wic w dwie minuty po wyldowaniu udao si nam: a) wzi jeca; b) miao ruszy naprzd; c) rzuci si do ucieczki. Jednak czogi okazay si

brytyjskie. Pierwszy z nich wyeliminowa wczeniej tego dnia jeden czog niemiecki i dlatego mia z boku narysowan kred swastyk. Tillett wrci ze swoimi spadochroniarzami na wyznaczony teren i okopa si na noc. 19 Pewien major z brygady powietrznodesantowej zauway tu przed startem gazeciarza sprzedajcego na obrzeu lotniska popoudniowe wydanie londyskiego Evening Standard. Nagwek na

pierwszej stronie gosi: DESANT Z POWIETRZA W EUROPIE. Kupi wszystkie egzemplarze, zaadowa do szybowca i rozdawa je potem wieczorem w Normandii, tak by przynajmniej niektrzy spadochroniarze mogli poczyta o sobie w londyskim dzienniku, wydrukowanym tego samego dnia, kiedy ich zrzucono. 20 Gdy zapadaa ciemno, 6 Dywizja Powietrznodesantowa dotara na miejsce. Chopaki, jak wyrazi si Huw Wheldon,

znaleli si bezpiecznie na suchym ldzie i co wicej, wielu z nas, prawdopodobnie wikszo, bya tam, gdzie by powinna. Jednak oddziay brytyjskie nie osigny wyznaczonych celw: nie zdobyto Caen i Carpiquet. Co w rodzaju paraliu ogarno onierzy. Brytyjskie oddziay powietrznodesantowe, przystpujce do walk tu po pnocy, a take ci, ktrzy wyldowali rankiem i po poudniu, zostali wczeni do miaej i agresywnej operacji

ofensywnej. Nie miny nawet dwadziecia cztery godziny, kiedy zmuszono ich do przejcia do defensywy, okopania si i czekania na kontratak. Wkrtce poaowano, e zaniechano natarcia na Caen, kiedy Niemcy znajdowali si w stanie szoku i byli zdezorganizowani. Amerykanie bardzo krytykowali Brytyjczykw za wytracenie tempa uderzenia. Jednak faktem jest, e poza kilkoma oddziaami powietrznodesantowymi i

jednostkami amerykaskiej 4 Dywizji Piechoty na play Utah, Amerykanie take nie zrealizowali zada planowanych na D-Day. Oni rwnie poddali si przemonemu odczuciu, e po oczyszczeniu pla zrobili wystarczajco duo jak na ten dzie. Major Taylor wyrazi to najtrafniej. Siedzc wieczorem przed kawiarni Gondrego, popija szampana i by w dobrym nastroju. Wspomina: Pamitam, e w tamtym momencie

pomylaem: Mj dokonalimy tego!21

Boe,

Rozdzia 32 Kiedy zblaknie ich sawa? Koniec dnia

Gdy zapada nad Normandi zupena ciemno,

okoo godziny 22.00, na plaach zakoczyo si ldowanie. Prawie sto siedemdziesit pi tysicy onierzy brytyjskich, kanadyjskich i amerykaskich zeszo na brzeg, przedostajc si tam morzem lub powietrzem kosztem czterech tysicy dziewiciuset ofiar.[60] Poczynajc od prawej anki, gdzie Amerykanie dokonali desantu powietrznego, koczc za na lewym skrzydle, zajmowanym przez brytyjskie oddziay powietrznodesantowe,

inwazyjny przyczek rozciga si na dugoci dziewidziesiciu kilometrw. Istniaa osiemnastokilometrowa przerwa midzy lew ank play Utah i praw ank play Omaha (gdzie rangersi Ruddera utrzymywali niewielki skrawek ziemi na wysokoci Pointe du Hoc), jedenastokilometrowa midzy plaami Gold i Omaha oraz piciokilometrowa pomidzy Juno i Sword. Nie przedstawiay one jednak adnego znaczenia, Niemcy

bowiem nie mieli tam oddziaw zdolnych do wykorzystania moliwoci, jakie te przerwy stwarzay. Pole bitwy w Normandii byo odizolowane dla Niemcw znajdujcych si w gbi Francji. Ostatecznie okazao si, e Rommel mia racj; alianckie lotnictwo bardzo utrudnio, a czasami wrcz uniemoliwio Niemcom szybkie przerzucanie oddziaw, czogw i sprztu w rejon walki. Alianci dysponowali niemal nieograniczonymi

siami wsparcia: ogromn liczb onierzy, czogw, dzia i zaopatrzenia, czekajcych 7 czerwca u wybrzey na brzask, by rozpocz ldowanie. Za nimi za, w Anglii, jeszcze wicej jednostek czekao na przepynicie kanau La Manche. Oddziay posuny si niedaleko w gb ldu, nie wicej ni dziesi kilometrw (Juno), a na play Omaha nawet mniej ni dwa kilometry. Niemniej alianci zdobyli umocnienia Wau

Atlantyckiego na caej dugoci desantu. Niemcy nadal dysponowali przewag, walczc na pozycjach defensywnych, a ywopoty, zwaszcza na pwyspie Cotentin, zapewniay im naturalne stanowiska obronne. Niemieckie umocnienia na obszarze inwazji, bunkry i umocnione stanowiska ogniowe, sie transzei, systemy cznoci, stanowiska cikiej artylerii zostay zniszczone poza kilkoma wyjtkami. Zbudowanie Wau

Atlantyckiego zabrao Niemcom cztery lata. Zuyli setki tysicy ton betonu, zbrojonego tysicami ton stalowych prtw. Wykopali tysice kilometrw transzei. Na polach minowych zakopali miliony min, rozstawili tysice kilometrw zasiekw z drutu kolczastego. Ustawili na plaach dziesitki tysicy zapr. By to kolosalny wysiek budowlany, ktry pochon ogromny procent niemieckiej zdolnoci produkcyjnej, zapasw materiaowych i siy roboczej

w Europie Zachodniej. Wa Atlantycki zatrzyma amerykask 4 Dywizj Piechoty na play Utah przez niespena godzin. Na play Omaha amerykaskie 29 i 1 Dywizje Piechoty uporay si z nim w cigu niecaego dnia. Na Gold, Juno i Sword zatrzyma brytyjskie 50 i 3 Dywizje Piechoty oraz kanadyjsk 3 Dywizj Piechoty na okoo godzin. Poniewa Wa Atlantycki nie by rozbudowany w gb ldu, gdy tylko oddziaom udao si go przekroczy, okazywa si

bezuyteczny. Nawet wicej ni bezuyteczny. onierze Wehrmachtu, bronicy wau, nie mogli ruszy z odsiecz w kierunku, skd dochodziy odgosy walki. Dlatego te Wa Atlantycki naley uzna za jeden z najwikszych bdw w historii wojskowoci.[61] Alianci take popeniali bdy. Jednym z nich byo zrzucenie w rodku nocy amerykaskich 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych. Nie ma wtpliwoci, e byoby

suszniej wysa je do walki o wicie. Ogromny potencja alianckich bombowcw i okrtw nie zosta w peni wykorzystany w trakcie zbyt krtkiego i niecelnego bombardowania, a take ostrzau, ktre poprzedzay inwazj. Desant i przeamanie Wau Atlantyckiego byy nieuniknione, ale koszty tego byy straszliwe. onierze uwaali, e gdy tylko umocnienia Wau Atlantyckiego zostay zdobyte, wykonali swoje zadanie. Ale wtedy zamiast prbowa za

wszelk cen ruszy dalej w tym czasie Niemcy byli zdezorientowani zatrzymali si, by gratulowa sobie sukcesu, parzy herbat i okopa si. Powanym bdem by brak przygotowania onierzy i sprztu do prowadzenia walk w terenie porosym ywopotami. Aliancki wywiad mia wspaniae osignicia udao si mu zlokalizowa stae niemieckie pozycje obrony, wykona te solidne rozpoznanie w okreleniu dyslokacji niemieckich

oddziaw w Normandii niemniej zawid zupenie, jeli chodzi o ocen terenu walki. Jednak niedocignicia aliantw wydaj si bahe w porwnaniu z bdami popenionymi przez Niemcw. Przez to, e starali si broni Wau Atlantyckiego na caej dugoci w momencie inwazji, ich obrona wszdzie bya saba. Struktura dowodzenia okazaa si nieskuteczna. Taktyka Rommla, by zatrzyma inwazj na play, bya w sprzecznoci z planami

Rundstedta: przeprowadzenia kontrataku po wcigniciu si desantowych w gb ldu. W rezultacie nie wykorzystano wszystkich moliwoci odparcia desantu. Wcielenie Polakw, Rosjan oraz innych obywateli podbitych krajw do Wehrmachtu i wysanie do okopw z nadziej, e bd stawiali silny opr aliantom, byo nieporozumieniem. Za wiele bdw dowdztwa Wehrmachtu win ponosi Luftwa e, nieobecna nad terenem inwazji. Alianci najbardziej obawiali si

zmasowanych nalotw Luftwa e na zgrupowane na wodach kanau jednostki pywajce i oddziay na plaach. Spodziewali si, e Goering skieruje do tego zadania kady sprawny samolot. On jednak przebywa w Berchtesgaden i zgadza si z niedorzecznym przekonaniem Hitlera, e alianci rozpoczn inwazj dokadnie w przewidzianym przez niego miejscu [Pas-deCalais]. Tymczasem jednostki Luftwa e stacjonoway w Niemczech albo te stay na

lotniskach we Francji, unieruchomione z braku paliwa. Postrach wiata, Luftwa e, 6 czerwca 1944 roku staa si przedmiotem dowcipw.[62] Nie lepiej byo z Kriegsmarine. Niemieckie okrty podwodne i krowniki albo przebyway w ukryciu, albo pyway po pnocnym Atlantyku, polujc na konwoje handlowe. Poza niewielk akcj przeprowadzon przez trzy E-booty, niemiecka marynarka wojenna nie zorganizowaa nawet jednego

ataku na najwiksz z kiedykolwiek zgromadzonych flot inwazyjnych. Rakiety V-1, z ktrymi Hitler wiza ogromne nadzieje ich budowa wymagaa wielkiego wysiku technologicznego i produkcyjnego nie byy gotowe do akcji. Kiedy wreszcie osigny gotowo bojow, od D-Day min tydzie. Taktyczne i strategiczne bdy Niemcw byy powane, jednak nie dorwnyway politycznym. Okupacja Polski i

Rosji pozbawia Bataliony Wschodnie chci walki za III Rzesz, mimo e niemal wszyscy onierze wcieleni do tych oddziaw nienawidzili komunistw. Rwnie we Francji nie kochano okupantw. Modzi Francuzi, ktrzy mogliby zasili szeregi niemieckiego wojska, stali si sprzymierzecami aliantw, jako czonkowie ruchu oporu. To, co Hitler uwaa za najwiksze niemieckie atuty zasad absolutnego przywdztwa w III Rzeszy, niekwestionowane

posuszestwo Wehrmachtu, poczwszy od feldmarszaka, skoczywszy na szeregowcach w D-Day obrcio si przeciwko nazistom. W rzeczywistoci, poza pojedynczymi aktami odwagi i fanatyzmu niektrych oddziaw Wehrmachtu, dziaanie naczelnego dowdztwa, o cerw redniego szczebla i podo cerw byo po prostu fatalne. Wszyscy bali si przej inicjatyw. Pozwalali, by paralioway ich rozkazy,

wydawane w bardzo odlegych miejscach, nie majce zwizku z istniejc sytuacj na polu bitwy. Dowdcy dywizji czogw, ktrzy znali pozycje nieprzyjaciela i wiedzieli, jak oraz kiedy go zaatakowa, siedzieli w swoich sztabach, czekajc, a naczelne dowdztwo, znajdujce si w Berchtesgaden, powie, co robi. Kontrast pomidzy takimi dowdcami, jak generaowie Roosevelt i Cota, pukownicy Canham i Otway, major

Howard, kapitan Dawson, porucznicy Spaulding i Winters a ich przeciwnikami w reagowaniu na nieprzewidziane sytuacje nie mg by wikszy. O zmierzchu alianckie oddziay, znajdujce si na zajtym terenie, przystpiy do okopywania si, podczas gdy ich samoloty wrciy do Anglii. Aliancka armada przygotowywaa si do odparcia ewentualnego nocnego ataku Luftwa e. Atak taki rzeczywicie nastpi o godzinie 23.00, ale

potwierdzi jedynie nieskuteczno niemieckiego lotnictwa. Josh Honan tak to zapamita i opisa: Nagle co zaczo przeraliwie dudni, pobieglimy razem zobaczy, co si dzieje, okazao si, e to niemiecki samolot rozpoznawczy, ktry lecc nisko i wolno, zatacza pene koo nad zatok, a z kadego okrtu strzelali do niego ze wszystkich dzia i karabinw maszynowych. Nigdy przedtem nie widziaem tylu pociskw wystrzelonych

naraz, kolorowych, cigncych za sob smugi. A Niemiec lecia jakby nigdy nic, zatoczy nastpny krg i odlecia do bazy[63]. 1 Szeregowy John Slaughter ze 116 Puku amerykaskiej 29 Dywizji take opisa t scen: Po zmierzchu nad ca ot przelecia niemiecki myliwiec Me-109, od prawej do lewej, tu nad zapor balonow. Wszystkie okrty znajdujce si na kanale La Manche otworzyy ogie do tej pojedynczej maszyny, iluminujc niebo tysicem

pociskw smugowych. Bohaterski pilot Luftwa e wymkn si. Zastanawiam si, jak mu si udao przelecie przez tak zapor ogniow. 2 onierze na brzegu okopali si na caej dugoci frontu. Kapitan John Raaen z 5 Batalionu Rangersw by niedaleko Vierville, w okolicach play Omaha. Opowiada: Zaczo si robi ciemno, dlatego przygotowalimy si do odparcia ewentualnego nocnego kontrataku.

Kompania sztabowa znajdowaa si na niewielkiej farmie, na poudnie od drogi. Wtedy uwiadomiem sobie, e popeniem kolejny bd nie zabraem opaty do kopania dow. Podwrze francuskiej farmy bardziej przypomina bruk ni ziemi. Przez lata deptay je zwierzta [utwardzajc powierzchni]. Spiekao je soce. Po prostu nie byem w stanie wykopa tam okopu, eby si ukry. onierze z poboru mieli opaty. Kilku z nich

zao arowao si, e wykopie dla mnie dziur, ale odpowiadaem im: Nie, najpierw zajmijcie si sob. Wykopcie doy dla siebie, a gdy bdziecie ju bezpiecznie ukryci, poyczycie mi opat, to sam wykopi dla siebie okop. Kiedy nastaa ciemno, zrobio si zimno. Naprawd zimno. Na farmie sta stg siana. Raaen postanowi pooy si w nim. Jestem jednak miastowym chopakiem. To wcale nie by stg siana, lecz sterta

nawozu. Nie zdyem nawet dobrze si pooy na niej, kiedy oblazo mnie wszelkie moliwe robactwo. Wyskoczyem stamtd, machajc rkami, podskakujc i krcc si dookoa, usiujc ze wszystkich si pozby si tego ksajcego drastwa. Poszedem do budynku mieszkalnego. Wewntrz stara Francuzka dokadaa do ognia wizk chrustu. By tam te porucznik Van Riper, dowdca plutonu z kompanii Raaena. Reszt nocy

spdzilimy z Riperem, grzejc rce nad wtym ogniem razem z malek staruszk. Nie by to zachwycajcy koniec tak ekscytujcego dnia. 3 Szeregowy Harry Parley ze 116 Puku 29 Dywizji Piechoty wspomina: Bardzo dobrze pamitam ostatnie godziny 6 czerwca. Kiedy zapad zmierzch, znalelimy si na polu otoczonym ywopotami. Brudni, godni i zmczeni, nie majc pojcia, gdzie jestemy, postanowilimy okopa si na

noc. Dochodziy nas bardzo odlege odgosy artylerii, widzielimy take smugi pociskw. Kiedy rozeszlimy si po polu, okazao si, e jestem razem z sierantem. Zaczlimy kopa pojedynczy okop, ale ziemia bya twarda jak skaa. Cho z wyczerpania ledwie moglimy si porusza, d nie by gbszy ni na dziesi centymetrw. W kocu, stojc w ciemnoci, wiadomy tego, e nie ma sensu kopa dalej, sierant powiedzia: Pieprzy to,

Parley. Siadajmy po prostu i sprbujmy odpocz. I tak DDay dobieg koca, a my obaj siedzielimy przez ca noc na ziemi, oparci plecami o siebie. 4 Kompania D puku Ox and Bucks przekazaa most Pegasus pukowi z Warwickshire. John Howard poprowadzi swoich ludzi w ciemnociach w kierunku Ranville. Jackowi Baileyowi trudno byo stamtd odchodzi. Wyjani to tak: Bylimy tam przez cay dzie i noc. Mielimy wraenie, e

to nasze mae terytorium. 5 Porucznik John Reville z Kompanii F 5 Batalionu Rangersw sta na kli e nad pla Omaha. Kiedy dzie mia si ku kocowi, wezwa cznika, szeregowego Rexa Lowa, wskaza na sze tysicy jednostek, znajdujcych si na wodach kanau, i powiedzia: Popatrz na to, Rex. Ju nigdy w yciu nie zobaczysz czego takiego. 6 Szeregowy Robert Za t, dwudziestojednoletni piechur

ze 115 Puku 29 Dywizji Piechoty, tak przedstawi swoje przeycia: Udao mi si wej na wzgrze, doszedem do miejsca, gdzie Niemcy zatrzymali nas na noc, i wydaje mi si, e osignem szczyt czowieczestwa. 7 Szeregowy Felix Branham z Kompanii K 116 Puku Piechoty, puku, ktry ponis najcisze straty w D-Day ze wszystkich oddziaw piechoty, koczc swoj relacj, powiedzia: Od czasu D-Day przeyem wiele

tragedii. Jednak D-Day bdzie trwa w mojej pamici a do mierci, a potem zabior go ze sob do nieba. By to najduszy, najsmutniejszy i najstraszniejszy dzie, jaki przyszo przey nie tylko mnie, ale wszystkim. Swoich przey nie oddabym za milion dolarw, ale te nie chciabym nawet za milion dolarw dowiadczy tego jeszcze raz. 8 Sierant John Ellery z 16 Puku 1 Dywizji Piechoty z sektora Easy Red play

Omaha wspomina: Pierwsz noc we Francji spdziem w dole obok ywopotu, owinity mokr pacht namiotow, zupenie wyczerpany. Ale przepeniaa mnie rado. To byo najwspanialsze dowiadczenie mojego ycia. Czuem si, jakbym mia trzy metry wzrostu. Niezalenie od tego, co si dziao, udao mi si wydosta z play i dotrze na paskowy. Przez chwil byem panem wzgrza przynajmniej we wasnym odczuciu. Mj wkad w osignicia armii Stanw

Zjednoczonych jest by moe najmniejszy w historii bohaterskich dokona, ale chocia przez jaki czas szedem rami w rami z bardzo odwanymi ludmi. 9 Admira Ramsay zakoczy dzie 6 czerwca takim oto wpisem w dzienniku:
Nadal musimy umocni si na ldzie. Marynarka dobrze wykonaa swoje cay zadanie. Nadchodzce dzie wiadomoci od przez ETF

[Eastern Task Force Wschodniego

Zgrupowania zabezpieczajcego

Si

Morskich,

plae atakowane

przez Brytyjczykw] byy zadowalajce, poczyniono nieze postpy. Niewiele [otrzymano] od WTF [Western Task Force Zachodniego Zgrupowania Si Morskich, plae atakowane przez Amerykanw], istniej obawy co do sytuacji na wybrzeu. Niemniej

moemy gorco podzikowa Bogu za ten dzie.10

onierzem, ktry z pewnoci nie zapomnia podzikowa Bogu, by

porucznik Richard Winters z 506 Puku Piechoty Spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej. O godzinie 0.01 6 czerwca lecia w samolocie C-47 zmierzajcym ku Normandii. Modli si przez ca drog, eby przey ten dzie, eby nie zawid. Nie zawid. Rankiem zasuy na Distinguished Service Cross. Winters napisa w dzienniku:
6 czerwca o godzinie 24.00 przed

pooeniem si spa w Ste-Marie-duMont nie zapomniaem uklkn i

podzikowa Bogu, e zachowa mnie przy yciu w czasie tego dnia, i prosi o pomoc w dniu nastpnym.

lubowa wtedy: jeli przeyje wojn, znajdzie samotn farm, gdzie spdzi reszt swoich dni w ciszy i spokoju. Tak farm wyszuka w 1951 roku w poudnioworodkowej Pensylwanii, gdzie mieszka do dzi. 11 Kiedy zblaknie ich sawa? zapyta Tennyson,

mylc o lekkiej brygadzie, wic i ja zapytam o to samo, mylc o onierzach D-Day. Tak rzuci mierci w twarz T najzuchwalsz z szar Zastp orny; Chwaa tej kawalkadzie, Chwaa Lekkiej Brygadzie Szeciuset mnym!
[64]

Do generaa Eisenhowera, ktry rozpocz inwazj sowami Okey, ruszajmy, naleao te ostatnie sowo. W 1964 roku, w dwudziest rocznic D-Day, Walter

Cronkite przeprowadzi z nim wywiad na play Omaha. Patrzc na wody kanau La Manche, Eisenhower powiedzia: Widzisz tych ludzi, Walterze, pywaj tu, egluj, korzystaj z adnej pogody i pikna play. Dzi, patrzc na to, a trudno sobie wyobrazi, jak wtedy byo. Ale to cudowne uczucie pamita, o co walczyli i ginli tu ludzie dwadziecia lat temu, co zrobili, by zachowa nasz styl ycia. Nie, aby podbija nowe ziemie, nie z powodu naszych ambicji.

Jedynie po to, by si upewni, e Hitler nie zniszczy wolnoci na wiecie. Moim zdaniem to po prostu zapiera dech w piersi. Pomylmy o wszystkich, ktrzy oddali za to ycie, pacc straszliw cen. Tylko na tej play pado wtedy dwa tysice onierzy. Ale zrobili to, by wiat pozosta wolny. To pokazuje, czego moe dokona wolny czowiek, eby nie sta si niewolnikiem. 12

Sownik skrtw AEF Allied Expeditionary Force Alianckie Ekspedycyjne Siy Zbrojne ATC Assault Training Center

Centrum Szkolenia Desantowego BAR Browning Automatic Ri e karabin automatyczny Browning BRP Beach Reconnaissance Party Grupa Rozpoznania Play CCS Combined Chiefs of Sta Poczony Komitet

Szefw Sztabw (aliancki) CO Commanding O cer o cer dowodzcy COSSAC Chief of Sta to the Supreme Allied Commander Szef Sztabu Alianckiego Naczelnego Dowdztwa CP Command Post

 stanowisko dowodzenia CTF Commander Task Force dowdca Zgrupowania Si Morskich DD Duplex Drive podwjny napd ECB Engineer Combat Battalion Batalion Saperw ESB Engineer Special Brigade

Specjalna Brygada Saperw ETO European Theater of Operations Europejski Teatr Wojny FUSAG First US Army Group 1 Grupa Armii Stanw Zjednoczonych GHQ General Headquarters kwatera gwna

JCS Joint Chiefs of Sta Poczony Komitet Szefw Sztabw (amerykaski) JIS Joint Intelligence Subcommittee Poczony Podkomitet Wywiadu LCA Landing Craft, Assault szturmowa d desantowa LCC Landing Craft,

Control d desantowa dowodzenia LCI Landing Craft, Infantry d desantowa do transportu onierzy, ich ekwipunku i uzbrojenia LCM Landing Craft, Medium rednia d desantowa do transportu onierzy z

uzbrojeniem i maych pojazdw LCT Landing Craft, Tank d desantowa do transportu czogw i pojazdw LCT (R) Landing Craft Tank (Rocket) d desantowa do transportu czogw i pojazdw, uzbrojona w wyrzutnie rakiet

LCVP Landing Craft Vehicle and Personnel d desantowa do transportu pojazdw i onierzy (d Higginsa) LST Landing Ship Tank okrt desantowy do transportu czogw LZ Landing Zone strefa ldowania MP Military Police

 andarmeria Wojskowa OB West Oberbefehlshaber West Naczelny Dowdca na Zachodzie OCTU O cer Cadet Training Center Jednostka Szkolenia O cerw OKH Oberkommando des Heeres Naczelne Dowdztwo

Wojsk Ldowych OKW Oberkommando der Wehrmacht Naczelne Dowdztwo Niemieckich Si Zbrojnych OP Observation Post stanowisko obserwacyjne OSS O ce of Strategic Services amerykaskie Biuro

Sub Strategicznych OWI O ce of War Information Biuro Informacji Wojennej PC Patrol Craft d patrolowa PIR Parachute Infantry Regiment Spadochronowy Puk Piechoty RAF Royal Air Force Krlewskie Siy Powietrzne

RN Royal Navy Krlewska Marynarka Wojenna SAS Special Air Service Specjalne Jednostki Powietrznodesantowe SCAEF Supreme Commander Allied Expeditionary Force Naczelny Dowdca Alianckich Ekspedycyjnych Si

Zbrojnych SHAEF Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force Kwatera Gwna Naczelnego Dowdztwa Alianckich Ekspedycyjnych Si Zbrojnych SOE Special Operations Executive brytyjskie Kierownictwo Operacji

Specjalnych SOS Services of Supply suby zaopatrzenia SP Self-Propelled Guns dziao samobiene SS Schutzsta el sztafety ochronne TNT Trjnitrotoluen trotyl UDT Underwater Demolition Teams

druyny niszczenia podwodnego VIP Very Important Person Bardzo Wana Osoba WN Widerstandnest gniazdo oporu

Ilustracje

Genera Dwight David Eisenhower, naczelny dowdca Ekspedycyjnych Si Zbrojnych Koalicji. (U.S. Army Signal Corps)

Feldmarszaek Erwin Rommel podczas inspekcji Wau Atlantyckiego na pocztku maja 1944 roku. Nasz jedyn szans obrony bd plae owiadczy w styczniu, po objciu dowdztwa Grupy Armii B we Francji. By wulkanem energii, czowiekiem penym determinacji. (Eisenhower Center)

Rommel rozkaza umieci na

plaach wszelkiego typu miny, zasieki z drutu kolczastego, a take drewniane i stalowe zapory. Na zdjciu: niemieccy onierze, szukajcy osony przed alianckimi samolotami zwiadowczymi, ktre przelatyway nisko nad pla. W poowie maja na wybrzeu znajdowao si okoo p miliona zapr. (Imperial War Museum)

Bramy belgijskie z przyczepionymi minami byy podczas przypywu zakrywane przez wod. Te widoczne na zdjciu zostay 8 czerwca na play

Utah zepchnite w jedno miejsce przez amerykaskie buldoery. (U.S. Army Signal Corps)

Niemcy wlali miliony ton betonu w umocnienia Wau Atlantyckiego. Ta ufortyfikowana pozycja, znajdujca si w St-Marcouf za pla Utah, miaa elbetowe mury gruboci 5,5 metra. Mimo silnego ostrzau z morza i powietrza, Niemcy bronili si w niej jeszcze dwa dni po rozpoczciu inwazji.

(U.S. Cost Guard)

By przeama Wa Atlantycki, alianci potrzebowali odzi desantowych. Andrew Higgins z Nowego Orleanu zaprojektowa LCVP, zwan odzi Higginsa, i wyprodukowa ich 20 tysicy, co byo jednym z wikszych dokona przemysu podczas

wojny. (Eisenhower Center)

Byy te inne rekordy produkcyjne. Na zdjciu: szybowce nalece do Si Powietrznych USA, ktre przybyway do Anglii zoone w pakach (na pierwszym planie). Najpierw byy montowane kaduby (porodku), a potem skrzyda (z tyu). (Wide World)

Na potrzeby inwazji D-Day zaprojektowano rne rodzaje jednostek pywajcych. Oto amerykaskie amfibie nazywane kaczkami, sprawdzane po przybyciu do Anglii. (Wide World)

Amerykaskie jednostki przybyway do Wielkiej Brytanii wszelkiego rodzaju statkami. Najwiksi szczciarze pynli na transatlantyku Queen Mary, na zdjciu wiczenia w schodzeniu do szalup. W pierwszej poowie 1944 roku Queen Mary i Queen Elizabeth przetransportoway do Wielkiej Brytanii ponad wier miliona amerykaskich onierzy. (Wide World)

Liczba Amerykanw w Anglii gwatownie rosa, co powodowao zakcenia w codziennym yciu Brytyjczykw, ale pewne rzeczy nie ulegy zmianie. Maj 1944 roku Amerykanie jad na manewry ulic Rockstone Road w Bassett, w Southampton, a obok toczy si zwyke

ycie. (Imperial War Museum)

Szkolenia i treningi byy bardzo intensywne i zblione do warunkw, w jakich onierze mieli pniej walczy. Naczelny dowdca Dwight Eisenhower i dowdca wojsk ldowych, genera Bernard Montgomery, obserwuj wiczenia jednostek pancernych w marcu 1944 roku. (U.S. Army Signal

Corps)

Podczas gdy na terenie Wielkiej Brytanii odbyway si wiczenia desantowe, alianckie lotnictwo bombardowao francuskie linie kolejowe. Na zdjciu bombowce: B-26 , Marauder, amerykaskiej 7 Armii Lotniczej atakuj 2 maja parowozownie

w pnocnej Francji. Do 6 czerwca w ramach planu Transportation zrzucono ponad siedemdziesit sze tysicy ton bomb. (Imperial War Museum)

odzie desantowe w Southampton, 1 czerwca 1944 roku, cz z nich zbudowano w Anglii przed inwazj. Na

zdjciu wida LCT [odzie do transportu czogw] i LCH [odzie desantowe sztabowe]. (Imperial War Museum)

Brytyjscy saperzy wchodz na pokad LCI [odzi desantowej do transportu piechoty]. (Wide World)

Amerykaski LST [okrt desantowy do transportu czogw] w Brixham podczas zaadunku przed inwazj, 27 maja 1944 roku. (Wide World)

Amerykascy onierze stojcy w kolejce po przydzia papierosw tu przed zaadunkiem. Jeden z onierzy powiedzia: Nie, dzikuj, nie pal. Kwatermistrz odpar: Lepiej we, bo jeszcze przed wyldowaniem bdziesz pali. Nie myli si. (Wide World)

onierze z 4 Dywizji amerykaskiej 1 Armii wchodz 2 czerwca na pokad LCI. Pogoda bya adna, cho wiatr ju si nasila. (Wide World)

Naboestwo na jednej z LCI. Ksia mieli pene rce roboty wspomina onierz ze Stray Przybrzenej. Widziaem, e nawet ydzi przystpowali do komunii. Cenzor zaczerni dystynkcje na pagonach mundurw. (Wide World)

Ike wrd spadochroniarzy 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Greenham Common. Porucznik Wallace Strobel ma na szyi kartonik z numerem samolotu. Le i dorwij ich mwi Ike. (U.S. Army Signal Corps)

LCT 763 kieruje si do brzegu, a pancernik USS Arkansas otwiera ogie ze swoich dzia 305 mm. Okrt, przyjty do marynarki w 1912 roku, by jedn ze starych dam. By to najsilniejszy ostrza, jaki kiedykolwiek syszaem powiedzia korespondent prasowy, ktry pniej pisa take reportae z Korei i Wietnamu. Wikszo z nas

czua, e to najwaniejszy moment w naszym yciu. Genera Omar Bradley tak okreli pierwsz salw, ktr odday okrty wojenne: Nigdy w yciu czego takiego nie syszaem. (Imperial War Museum)

Pancernik USS Nevada rozpoczyna ostrza ze swoich dzia 355 mm. Okrt przetrwa atak na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku, bo tego dnia wypyn z portu. (U.S. Navy)

O 5.37 sze niemieckich E-Bootw przypucio jedyny atak na flot alianck, ktry zorganizowaa

Kriegsmarine w D-Day, i wystrzelio w jej kierunku seri torped. Trafiony zosta tylko norweski niszczyciel Svenner. Na rdokrciu zobaczyem bysk eksplozji opowiada wiadek tego wydarzenia a potem w gr unis si snop ognia i dymu. Svenner przeama si wp i zaton. (U.S. Coast Guard)

Uzbrojony transporter zblia si do

play Utah z dziakiem przeciwlotniczym skierowanym w niebo. Nie pojawi si jednak aden niemiecki samolot. (U.S. Army Signal Corps)

Ldowanie na play Utah przebiegao prawie zgodnie z planem

dziki bombardowaniom z morza i powietrza, a take akcji oddziaw powietrznodesantowych dziaajcych na tyach Niemcw. Plaa widziana z gry przed poudniem 6 czerwca. (Wide World)

onierze 4 Dywizji Piechoty zmierzaj do play Utah 6 czerwca pnym popoudniem. (U.S. Coast Guard)

Chocia ldowanie na play Utah przebiego stosunkowo atwo, byy ofiary w ludziach. Lekarze udzielaj pierwszej pomocy onierzom rannym pod Les-Dunes-de-Madeleine. (U.S. Army Signal Corps)

Szybowce transportujce wsparcie i sprzt dla 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych za pla Utah, po poudniu 6 czerwca. Na pierwszym planie onierze 4 Dywizji w Les-Dunesde-Madeleine. (U.S. Army Signal Corps)

Nie istniej zdjcia przedstawiajce nocny desant i pniejsze dziaania oddziaw powietrznodesantowych 6 czerwca. Tu spadochroniarze 101 Dywizji rozmawiaj z francuskimi dziewcztami w Ste-Marie-du-Mont, za pla Utah, rankiem 7 czerwca. (U.S. Army Signal Corps)

d Higginsa, pynca przed poudniem 6 czerwca ku play Omaha, zapalia si od serii z niemieckiego karabinu maszynowego. (U.S. Coast Guard)

Niezidentyfikowani onierze pyn odzi Higginsa w kierunku play Omaha przed poudniem 6 czerwca. (U.S. Army Signal Corps)

Robert Capa z magazynu Life przyby wraz z drugim rzutem, Kompani E 16 Puku, do sektora Easy Red play Omaha. Wykona sto sze zdj i wrci do Portsmouth noc 6 czerwca. Potem pojecha pocigiem do Londynu i odda zdjcia do wywoania. Jego asystent w ciemni tak si

niecierpliwi, by je obejrze, e suszc negatywy nastawi zbyt du temperatur. Emulsja stopia si i spyna. Ocalao tylko osiem zdj. To dwa z nich. (Wide World)

Pierwszy rzut onierzy na play Omaha znalaz si pod straszliwym ostrzaem karabinw maszynowych oraz armat 88 mm i 75 mm,

modzierzy i granatw. Kompania A 16 Puku zesza na brzeg jako pierwsza i stracia dziewidziesit procent swego skadu. Na zdjciu: ranny onierz 16 Puku, lecy pod kredowym klifem poniej Colleville. (U.S. Army Signal Corps)

onierze 16 Puku przy klifie pod Colleville. O tej porze, czyli o godzinie smej, wiadomo ju byo, e pierwotny

plan desantu na pla Omaha spali na panewce. Jednostki ktre straciy bro podczas transportu na brzeg byy pozbawione dowdcw i straciy ducha walki. (U.S. Army Signal Corps)

Ranni onierze 1 Dywizji na play Omaha. (U.S. Army Signal Corps)

Ocaleni onierze z ostrzelanej odzi Higginsa wycigani s na brzeg. By moe by to jedyny przypadek w historii, kiedy rannych zabierano w kierunku linii frontu, by sanitariusze udzielili im pierwszej pomocy. (U.S. Army Signal Corps)

W poowie dnia dowdztwo objli modsi oficerowie i podoficerowie, prowadzc mae grupy po urwisku na play Omaha. Okoo godziny 14.00 onierze 29 i 1 Dywizji przebijali si ju w gb ldu. Na zdjciu: onierze wysiadajcy z odzi Higginsa. Na play wida pojazdy koowo-gsienicowe i amfibi. (U.S. Army Signal Corps)

Po zdobyciu przyczka alianci wprowadzaj do walki wielk liczb pojazdw. 8 czerwca czog Sherman zjeda z pokadu LST na pla Omaha. (U.S. Army Signal Corps)

Cena zwycistwa. onierze ze Stray Przybrzenej wcigaj na pokad swej odzi desantowej marynarza, ktrego d trafia na min w pobliu play Omaha. (U.S. Coast Guard)

Sternik tej odzi Higginsa zosta trafiony seri z karabinu maszynowego z play Omaha. Transport Stray Przybrzenej zabierze go do punktu pierwszej pomocy, a pniej ranny zostanie ewakuowany do Anglii. (U.S. Coast Guard)

LCT zabiera rannych onierzy piechoty z play Omaha. Zostan przewiezieni na pokad LST, sucego

jako szpital, a potem do Anglii. Alianci stracili tego dnia cztery tysice dziewiciuset ludzi, zabitych, rannych i zaginionych. Z tego dwa tysice zgino lub odnioso rany na play Omaha. (U.S. Coast Guard)

Klif w Pointe du Hoc. Przy silnym oporze Niemcw wspinali si po nim amerykascy rangersi. Pukownik James Earl Rudder, ktry powrci tu po dziesiciu latach, zapyta fotoreportera: Jak mymy tego dokonali? (Zdjcie udostpnione przez Mrs. James Earl Rudder)

Pointe du Hoc, fragment pola walki. Oddzia Ruddera ponis straszliwe straty, kiedy prbowa wyprze Niemcw z bunkrw ale 6 czerwca o godzinie dziewitej wykona swoje zadanie, niszczc wielkie armaty. (Zdjcie udostpnione przez Mrs. James Earl Rudder)

Nieprzyjacielscy onierze. W oddziaach bronicych Wau Atlantyckiego suyli w wikszoci chopcy albo mczyni w wieku popoborowym. Biorc jednak wrogw do niewoli, trzeba byo zachowa wielk ostrono. Amerykaski rangers Alban Meccia napisa: Widziaem niemieckiego oficera, ktry strzeli w plecy jednemu ze swoich ludzi, gdy ten ruszy w nasz stron z rkoma podniesionymi do gry. Ktry z naszych za zobaczy bia flag, a kiedy podnis si, dajc znak Niemcom, by si zbliyli, dosta kul midzy oczy. (Imperial War Museum)

onierze Batalionw Wschodnich czekaj na play Utah, a LST zabierze ich na pokad okrtu, ktrym zostan przewiezieni do Anglii. Wielu z nich si umiecha, ale pniej bd rozczarowani, e wysyani s do obozw jenieckich w Anglii, a nie w Stanach Zjednoczonych. (U.S. Coast Guard)

Dla was wojna si skoczya. Ci niemieccy jecy oficerowie i szeregowcy nie mogliby by szczliwsi. (U.S. Coast Guard)

Ciko uszkodzone niemieckie fortyfikacje na play Omaha: wida stalowe prty zbrojeniowe i grubo betonowych cian. Ten bunkier wznosi si nad sektorem Easy Red i kry armat 75 mm, z ktrej strzelano przez cay ranek. Zostaa wreszcie unieszkodliwiona przez onierzy piechoty, ktrzy obrzucili bunkier granatami. (U.S. Army Signal Corps)

Zabity onierz niemiecki lecy przed stanowiskiem karabinu maszynowego, bronicego play Utah w pobliu Les-Dunes-de-Madeleine. (U.S. Army Signal Corps)

Mody Amerykanin i dwaj jeszcze modsi Niemcy na play Utah. Hitler gotw by si zaoy, e ta modzie, wychowywana w systemie totalitarnym, pokona zepsute, zniewieciae dzieci demokracji. Przegraby jednak zakad. (U.S. Army Signal Corps)

Genera major Percy Hobart wyposaa brytyjskie czogi w rne gadety ten na zdjciu na przykad w cepy. Stalowe acuchy, wprawiane w ruch przez obracajcy si bben, uderzay w ziemi przed czogiem, bezpiecznie detonujc miny. (Imperial War Museum)

Kolejna zabawka Hobarta, liczcy 9 metrw skadany most. Amerykanie pogardliwie odnosili si do takich wynalazkw, ale Anglicy wykorzystywali je na zdobywanych plaach z dobrym skutkiem. (Imperial War Museum)

Brytyjscy onierze z 50 Dywizji Piechoty schodz z LCI na play Gold przed poudniem 6 czerwca. (Imperial War Museum)

onierze kanadyjskiej 9 Brygady 3 Dywizji, schodz na pla Juno przed poudniem 6 czerwca. W D-Day Kanadyjczycy odpacili Niemcom za Dieppe. Posunli si najdalej w gb ldu ze wszystkich oddziaw alianckich. (Imperial War Museum)

Arromanches i jego sztuczny port, opatrzony kryptonimem Mulberry, na prawym skrzydle play Gold (zdjcie wykonane we wrzeniu 1944 roku). Przy play Omaha zbudowano podobny port, ale zosta zniszczony przez sztorm midzy 19 a 22 czerwca. W

dniach 6-16 czerwca Amerykanie wysadzili w nim 278 tysicy ludzi i 35 tysicy pojazdw, natomiast Brytyjczycy na play Gold 279 tysicy ludzi i 46 tysicy pojazdw. (Imperial War Museum)

Komandosi Brygady Specjalnej lorda Lovata lduj w La Brche na

play Sword. Na przodzie czogi Sherman (DD z podwjnym napdem). (Imperial War Museum)

onierze 4 Brygady Komandosw w Ouistreham, osaniani przez czogi Sherman (DD), wci jeszcze z osonami. Po zdobyciu miasta komandosi ruszyli w gb ldu, by

poczy si z 6 Dywizj Powietrznodesantow. (Imperial War Museum)

Ranni brytyjscy onierze z pukw Poudniowego Lancashire i Middlesex, wycigani na brzeg w sektorze Queen White play Sword, 6 czerwca okoo

7.50. (Imperial War Museum)

Szybowce brytyjskiej 6 Dywizji Powietrznodesantowej w pobliu Ranville, okoo kilometra od mostu Pegasus. Z trzystu pidziesiciu piciu szybowcw, ktre bray udzia w

akcjach spadochronowych Brytyjczykw w D-Day, zgino lub zostao rannych stu pilotw. (Imperial War Museum)

Powyej i poniej: pod koniec dnia

na play Omaha. Na brzeg wci przybywaj amerykascy onierze i sprzt. Jeden z pilotw, patrzc na tak scen, pomyla, e Hitler musia by szalony, jeli sdzi, e zdoa pokona Stany Zjednoczone. (U.S. Army Signal Corps)

(U.S. Coast Guard)

Na francuski brzeg miao zej jeszcze wicej ludzi. Nazajutrz po DDay onierze 2 Dywizji ruszyli w gb ldu z sektora Easy Red w pobliu StLaurent na play Omaha. Kolumna wojska omija niemiecki punkt oporu, ktry wyrzdzi wiele szkd w D-Day. (Imperial War Museum)

7 czerwca z Anglii przybywa do Francji nieprzerwany strumie ludzi i sprztu. Z tyu prom Rhino, zaadowany ambulansami, zmierza do brzegu. (U.S. Coast Guard)

Jedynie nieliczne samoloty niemieckie przelatyway nad plaami w czasie inwazji; te, ktre jednak si na to odwayy, zostay gorco powitane (a tylko jeden na sze wystrzelonych pociskw by pociskiem smugowym). Z tyu powoli tonie amerykaski transportowiec, ktry trafi na min. (U.S. Coast Guard)

Spis treci
Okadka Strona tytuowa Strona redakcyjna Spis treci Podzikowania Dedykacja Motto Skad dywizji Prolog Rozdzia 1. Bronicy si Rozdzia 2. Atakujcy Rozdzia 3. Dowdcy Rozdzia 4. Gdzie i kiedy? Rozdzia 5. Wykorzysta wszelkie atuty

Rozdzia 6. Plany i przygotowania Rozdzia 7. Szkolenie Rozdzia 8. Koncentracja wojsk i odprawy Rozdzia 9. Zaadunek Rozdzia 10. Decyzja o rozpoczciu akcji Rozdzia 11. Przeamanie Wau Atlantyckiego Rozdzia 12. Dorwijmy tych drani Rozdzia 13. Najwiksze przedstawienie, jakie kiedykolwiek widzia wiat Rozdzia 14. Droga przez kana i ostrza z morza Rozdzia 15. Tu zaczynamy wojn Rozdzia 16. Nous restons ici Rozdzia 17. Droga przez pieko

Rozdzia 18. Zapanowa kompletny chaos Rozdzia 19. Tok Rozdzia 20. Jestem entuzjast niszczycieli Rozdzia 21. Moe mi powiecie, jak tego dokonalimy? Rozdzia 22. Na zboczu w Vierville Rozdzia 23. Powstrzymana katastrofa Rozdzia 24. Walka o paskowy Rozdzia 25. To byo po prostu fantastyczne Rozdzia 26. wiat wstrzymuje oddech Rozdzia 27. Zaopatrzeni we wszystko, cznie z gadetami Rozdzia 28. Wszystko byo dobrze zorganizowane Rozdzia 29. Rewan

Rozdzia 30. Niezapomniany widok Rozdzia 31. Mj Boe, dokonalimy tego Rozdzia 32. Kiedy zblaknie ich sawa? Sownik skrtw Przypisy Bibliografia Aneks Ilustracje Przypisy wydawcy