ANTONI BIEGUS

PROJEKTOWANIE KONSTRUKCJI BUDOWLANYCH WEDUG EUROKODW

CZ 2 ODDZIAYWANIA NA KONSTRUKCJE

BUILDER 2010

Spis treci

2. ODDZIAYWANIA NA KONSTRUKCJE WEDUG PN-EN 1991 2.1. Wprowadzenie

2.2. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach wedug PN-EN 1991-1-1 ..

2.3. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru wedug PN-EN 1991-1-2 2.4. Obcienia niegiem wedug PN-EN 1991-1-3 2.4.1. Wstp ..

2.4.2. Obcienie niegiem dachu

2.4.3. Obcienia charakterystyczne obcienia niegiem gruntu 2.4.4. Wspczynnik ekspozycji 2.4.5. Wspczynnik termiczny .. ... .. . ...

2.4.6. Wspczynniki ksztatu dachu

2.4.7. Wyjtkowe obcienie niegiem

2.5. Obcienia wiatrem wedug PN-EN 1991-1-4 2.5.1. Wstp

..

2.5.2. Modele obliczeniowe obcienia wiatrem w PN-EN 1991-1-4 ... 2.5.3. Prdko bazowa, wspczynnik chropowatoci, wspczynnik ekspozycji i wspczynnik kierunkowy ...

2.5.4. Wspczynniki cinienia i si aerodynamicznych

2.6. Oddziaywania termiczne wedug PN-EN 1991-1-5 .. 2.7. Oddziaywania w czasie wykonania konstrukcji wedug PN-EN 1991-1-6 2.8. Oddziaywania wyjtkowe wedug PN-EN 1991-1-7 2.9. Uwagi kocowe ...

3 2. ODDZIAYWANIA NA KONSTRUKCJE WEDUG PN-EN 1991

2.1. Wprowadzenie

Zgodnie z zasadami przyjtymi w Eurokodach, oceniajc bezpieczestwo konstrukcji analizuje si stopie wykorzystania nonoci jej elementw lub przekrojw
Ed 1, Rd

(2.1)

gdzie: Ed warto obliczeniowa efektu oddziaywa tj. si wewntrznych (np. M Ed , N Ed , VEd ) w elemencie (przekroju), obliczonych dla obcie obliczeniowych Fd , Rd warto obliczeniowa odpowiedniej nonoci elementu (przekroju). Zarwno efekty oddziaywa Ed oraz nonoci konstrukcji Rd s zmiennymi losowymi. Bezpieczestwa konstrukcji mona oszacowa wyznaczajc jej prawdopodobiestwo niezniszczenia [2-1]. Jest to obiektywna probabilistyczna miara bezpieczestwa konstrukcji, ktra jednak nie jest akceptowana przez inynierw. Wol oni miar bezpieczestwa o wydwiku deterministycznym. Std opracowano tzw. pprobabilistyczn metod stanw granicznych oszacowania bezpieczestwa konstrukcji. Ocenia si w niej bezpieczestwo na podstawie kwantyli wartoci charakterystycznych obcie Fk i kwantyli wartoci charakterystycznych nonoci Rk oraz czstkowych wspczynnikw bezpieczestwa odnoszcych si odpowiednio do: obcie F i nonoci nonoci R (gdzie ( F , R ) 1.0 ). Czstkowe wspczynniki bezpieczestwa zostay wykalibrowane oddzielnie dla obcie i nonoci. Losowy charakter zmiennoci obcie uwzgldnia si przez zwikszenie ich wspczynnikiem obcie F (mnonikiem), losowo nonoci za ocenia si przez jej zmniejszenie wspczynnikiem nonoci R (dzielnikiem), co symbolicznie przedstawia rys. 2.1. W takim ujciu wzr (2.1) mona przedstawi w postaci zalenoci:

Ed Ed ( Fk ,i F ,i ) = 1. Rd Rk Rd R

(2.2)

Rys. 2.1. Schemat analizy bezpieczestwa w metodzie stanw granicznych W ocenie nonoci Rd , na obecnym etapie rozwoju teorii konstrukcji projektant ma do dyspozycji szeroki wachlarz metod i narzdzi (programw komputerowych), ktre umoliwiaj relatywnie precyzyjny opis zachowania si ustroju. Rwnoczenie kontrola jakoci materiaw umoliwia stosunkowo bezpiecznie przyjmowa ich parametry wytrzymaociowe (mimo ich losowego charakteru). Std np. w ocenie nonoci konstrukcji stalowych przyjmuje si wspczynnik czciowy dla wytrzymaoci materiau R = M 0 = 1,0 , co wiadczy o zaufaniu do stosowanego modelu oceny Rd . W analizie bezpieczestwa konstrukcji niezmiernie wanym zagadnieniem jest waciwa identyfikacja prognozowanych jej obcie. Jest to zagadnienie zoone, szczeglnie w odniesieniu do oceny oddziaywa zmiennych (zarwno co do ich wartoci charakterystycznych jak i modelu obliczeniowego obcienia). W stosunku do losowej nonoci, charakteryzuj si one zdecydowanie wiksz losow zmiennoci. Z porwnania pokazanego na rys. 2.2 wynika szczeglnie dua zmienno w czasie oddziaywa klimatycznych (obcienia niegiem i obcienia wiatrem). Wyrazem tego jest przyjcie w PN-EN 1990 w ocenie efektw oddziaywa zmiennych wspczynnika obcienia F = Q = 1,50 . Jego warto jest zdecydowanie wiksza w porwnaniu z wspczynnikiem R , co wiadczy o ograniczonym zaufaniu do oszacowa losowych oddziaywa. Dodatkowo naley zauway, i zgodnie z postanowieniami PN-EN 1990, wartoci charakterystyczne oddziaywa Fk s wyznaczane jako kwantyle 2% (o ryzyku 2%; o okresie powrotu 50 lat), charakterystyczne parametry wytrzymaociowe Rk ustala si za jako kwantyle 5% (o ryzyku 5%).

Rys. 2.2. Porwnanie zmiennoci w czasie obcie: staych a), zmiennych b), niegiem c) oraz wiatrem d)

Sporzdzajc obliczenia statyczno-wytrzymaociowe konstrukcji naley oceni wartoci kadego z wystpujcych obcie. Nastpnie okrela si wzajemny ich stosunek, a wic waniejsze zestawy (kombinacje oddziaywa), przy zaistnieniu ktrych oceniane bdzie bezpieczestwo konstrukcji (wyznacza si ekstremalne siy wewntrzne w przekrojach krytycznych ustroju nonego). Identyfikuje si wic czny efekt dziaania obcie Ed w przekrojach i elementach krytycznych ustroju (ktre s przedmiotem wymiarowania). Wartoci oddziaywa, jakie powinny by przyjmowane w obliczeniach konstrukcji s okrelane w normach pastwowych lub ustala si je np. na podstawie danych technologicznych, zawartych w katalogach producentw wyrobw budowlanych itp.

6 Eurokody dotyczce oddziaywa PN-EN 1991 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje skada si z nastpujcych czci: PN-EN 1991-1-1:2004 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-1: Oddziaywania oglne. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach, PN-EN 1991-1-2:2006 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-2: Oddziaywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru, PN-EN 1991-1-3:2005 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-3: Oddziaywania oglne. Obcienia niegiem, PN-EN 1991-1-4:2008 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-4: Oddziaywania oglne. Oddziaywania wiatru, PN-EN 1991-1-5:2005 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-5: Oddziaywania oglne. Oddziaywania termiczne, PN-EN 1991-1-6:2007 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-6: Oddziaywania oglne. Oddziaywania w czasie wykonywania konstrukcji, PN-EN 1991-1-7:2008 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-7: Oddziaywania oglne. Oddziaywania wyjtkowe, PN-EN 1991-2:2007 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 2: Obcienia ruchome mostw, PN-EN 1991-3:2009 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 3: Oddziaywania wywoane przez prac dwigw i maszyn, PN-EN 1991-4:2009 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 4: Silosy i zbiorniki. Zazwyczaj w analizie konstrukcji najczciej stosuje si Eurokody dotyczce oceny obcie staych (PN-EN 1991-1-1), obcienia niegiem (PN-EN 1991-1-3) i obcienia wiatrem (PN-EN 1991-1-4), a take oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru (PN-EN 1991-1-2) oraz oddziaywania termiczne (PN-EN 1991-1-5). Eurokody dotyczce oddziaywa omwiono w pkt. 2.22.8.

7 2.2. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach wedug PN-EN 1991-1-1

Obcienia stae dziaajce na konstrukcje s skutkiem jej masy, poddanej przyciganiu ziemskiemu. Pochodz one od czci skadowych ustroju nonego obiektu budowlanego i jego przegrd, a take wyposaenia. Zazwyczaj pozostaj one o wartoci niezmiennej, a do czasu rekonstrukcji budynku lub zmiany jego uytkowania. Wielkoci obcie staych konstrukcji nonej s zwykle szacowane na podstawie innych, wczeniej realizowanych obiektw (w zalenoci od rozpitoci i rodzaju zastosowanych materiaw). Masy elementw przegrd i wyposaenia atwo ustali na podstawie katalogw producentw tych wyrobw. Normy pastwowe umoliwiaj okrelenie wielkoci obcie staych poszczeglnych komponentw budynku, przyjmuj na og wartoci urednione. Wahania masy wasnej materiaw, jak rwnie odchyki od zakadanych wymiarw nominalnych elementw budowlanych s stosunkowo niedue (rys. 2.2). Zwykle rozpatruje si bardziej ostre wymogi w identyfikacji obcie uytkowych, ktre charakteryzuj si wiksza zmiennoci. Sposoby okrelania ich wartoci na drodze pomiarw w budynkach istniejcych s dugotrwae i pracochonne. PN-EN 1991-1-1 jest przeznaczona do stosowania cznie z PN-EN 1990 i z innymi czciami Eurokodw konstrukcyjnych od PN-EN 1991 do PN-EN 1999. Podano w niej wskazwki oraz oddziaywania na budynki i obiekty inynierskie takie jak: ciary objtociowe materiaw budowlanych i skadowanych, ciary wasne elementw konstrukcyjnych oraz obcienia uytkowe w budynkach. W PN-EN 1991-1-1 sklasyfikowano ciar wasny jako obcienie stae umiejscowione, obcienia uytkowe za jako zmienne nieumiejscowione, zgodnie z PNEN 1990. Wymieniono te sytuacje, w ktrych odstpuje si od tej oglnej zasady. Na przykad jeli ciar wasny moe si zmienia w czasie, to zaleca si uwzgldnia jego grn i doln warto charakterystyczn, gdy za ciar wasny jest swobodny (np. w przypadku przestawnych cianek dziaowych), zaleca si, aby by on traktowany jak dodatkowe obcienie uytkowe. W przypadku obcienia balastem naley uwzgldni moliwe jego przemieszczenie w okresie eksploatacji obiektu. Obcienie uytkowe w budynkach s obcieniami wynikajcymi z ich uytkowania i funkcji (zwyke uytkowanie przez ludzi, meble, przedmioty, przestawne cianki dziaowe, skadowane przedmioty, pojazdy itp.). S one modelowane w obli-

8 czeniach jako rwnomiernie rozoone, obcienie liniowe lub obcienie skupione i zaleca si uwzgldnia jako quasi statyczne. Gdy nie ma ryzyka rezonansu lub znaczcego dynamicznego zachowania si konstrukcji, to modele obcie mog uwzgldnia efekty oddziaywania dynamicznego. Jeli mog wystpi efekty rezonansowe (w wyniku synchronicznego rytmicznego ruchu ludzi w czasie tacw lub skokw), wwczas zaleca si, aby model obliczeniowy by okrelony na podstawie specjalnej analizy dynamicznej. Podobnej analizy wymaga si w przypadku oddziaywa, ktre powoduj znaczce przyspieszenia konstrukcji lub jej elementw. Jeli rozwaa si oddziaywania od podnonikw widowych lub helikopterw, to naley uwzgldnia dodatkowe obcienia spowodowane siami bezwadnoci, wywoanymi przez efekty fluktuacji. Efekty te s uwzgldniane za pomowca wspczynnika dynamicznego , ktry jest stosowany do wartoci obcie statycznych. W PN-EN 1991-1-1 zdefiniowano sposb uwzgldniania obcie staych i uytkowych w sytuacjach obliczeniowych okrelonych w PN-EN 1990. W przypadku dachw budynkw nie zaleca si uwzgldnia ich jako przyoonych jednoczenie obcie uytkowych i od niegu oraz oddziaywa wiatru. W Zaczniku A do PN-EN 1991-1-1 zamieszczono nominalne wartoci ciarw objtociowych materiaw budowlanych, materiaw skadowanych, dodatkowych materiaw do budowy mostw oraz kty tarcia wewntrznego materiaw skadowanych. W PN-EN 1991-1-1 podano metody oceny wartoci charakterystycznych ciaru wasnego elementw konstrukcyjnych. W wikszoci przypadkw zalecono ciar wasny konstrukcji przedstawia za pomoc pojedynczej wartoci charakterystycznej, ktr oblicza si na podstawie nominalnych wymiarw (podanych na rysunkach) i charakterystycznych wartoci ciarw objtociowych zgodnie z PN-EN 1990. W odniesieniu do podg, fasad, sufitw, wind i wyposaenia budynkw przyjto, e te dane mog by dostarczone przez producenta. Dodatkowe ustalenia, dotyczce mostw uwzgldniaj: zmienno czci niekonstrukcyjnych, takich jak np. balast na pomostach mostw kolejowych, czy wypenienie nad konstrukcjami takimi jak przepusty; warstwy izolacji wodoszczelnej, nawierzchni i inne warstwy pokryciowe mostw; oraz kable, rurocigi i przejcia kontrolne. Zgodnie z PN-EN 1991-1-1 obcienia uytkowe w budynkach rnicuje si w zalenoci specyficznego uytkowania ich powierzchni (tabl. 2.1). Rozrnia si w budynkach 9 kategorii A, B, C1, C2, C3, C4, C5, D1 i D2. S one zdefiniowane charak-

9 terystyczn wartoci ich obcie rwnomiernie rozoonych i skupionych. Obcienia rwnomiernie rozoone uwzgldnione s w sprawdzeniach globalnych, a obcienia skupione w analizach lokalnych. Dotycz wartoci charakterystycznych obcie stropw, balkonw i schodw w przypadku powierzchni mieszkalnych (kategoria A), biurowych (kategoria B), specjalnych (C1C5) i handlowych (D1 i D2). Tabl. 2.1. Kategorie uytkowania powierzchni w budynkach mieszkalnych, socjalnych, handlowych administracyjnych i uytecznoci publicznej wg PN-EN 1991-1-1

Kategoria A

Specyficzne zastosowania Powierzchnie mieszkalne

Przykad Pokoje w budynkach mieszkalnych i w domach, pokoje i sale w szpitalach, sypialnie w hotelach i na stancjach, kuchnie i toalety

B C

Powierzchnie biurowe Powierzchnie, na ktrych C1: Powierzchnie ze stoami itd., np. powierzchmog gromadzi ludzie (z nie w szkoach, restauracjach, stowkach, wyjtkiem powierzchni okreczytelniach, recepcjach lonych wg kategorii A, B i C2: Powierzchnie z zamocowanymi siedzeniami, D) np. w kocioach, teatrach, kinach, salach koncertowych, salach wykadowych, salach zebra, poczekalniach, poczekalniach dworcowych C3: Powierzchnie bez przeszkd utrudniajcych poruszanie si ludzi np. powierzchnie w muzeach, salach wystawowych itd., oraz powierzchnie oglnie dostpne w budynkach publicznych i administracyjnych, hotelach, szpitalach, podjazdach kolejowych C4: Powierzchnie, na ktrych jest moliwa aktywno fizyczna np. sale tacw, sale gimnastyczne, sceny C5: Powierzchnie oglnie dostpne dla tumu, np. w budynkach uytecznoci publicznej takich jak sale koncertowe, sale sportowe cznie z trybunami, tarasy oraz powierzchnie doj i perony kolejowe D1: Powierzchnie w sklepach sprzeday detalicznej D2: Powierzchnie w domach towarowych

Powierzchnie handlowe

W przypadku, gdy konstrukcja stropu pozwala na poprzeczny rozdzia obcie, to ciar wasny przestawnych cian dziaowych moe by uwzgldniany jako obcienie uytkowe rwnomiernie rozoone, ale dotyczy to tylko cianek o ciarze wasnym do 3 kN/m. Przyjto moliwo zastosowania wspczynnikw redukcyjnych w

10 przypadku obcie uytkowych jednej kategorii, z uwagi na powierzchni podpart przez odpowiedni element konstrukcyjny, oraz w przypadku obcie uytkowych z kilku kondygnacji dziaajcych na sup lub cian. Wedug PN-EN 1991-1-1 powierzchnie skadowania i dziaalnoci przemysowej podzielono na kategorie: E1 powierzchnie podatne na gromadzenie towarw, cznie z powierzchniami dostpu i E2 powierzchnie uytkowane przemysowo. Dla kategorii E1 w PN-EN 1991-1-1 podano wartoci obcie pionowych, a jeli materiay skadowane wywouj siy poziome na ciany itd., siy te zalecono okrela zgodnie z PN-EN 1990. W odniesieniu do kategorii E2 przyjto, e warto charakterystyczna obcienia uytkowego powinna odpowiada wartoci maksymalnej z uwzgldnieniem, jeli jest to waciwe, efektw dynamicznych. Wwczas ukad obcienia powinien wywoa najniekorzystniejsze warunki dopuszczalne w uytkowaniu, przy czym w sytuacjach przejciowych przy instalacji i reinstalacji maszyn, jednostek produkcyjnych itd., mona skorzysta ze wskazwek podanych w PN-EN 1991-1-6. Gdy planowana jest instalacja wyposaenia takiego jak dwigi, ruchome maszyny itp., zalecono okrelenie jego skutkw na konstrukcj zgodnie z PN-EN 1991-3. W PN-EN 1991-1-1 podano przy tej kategorii obcie rwnie oddziaywania od wzkw widowych, pojazdw transportowych i urzdze specjalnych do utrzymania budynkw. Zgodnie z PN-EN 1991-1-1, w przypadku powierzchni garay, powierzchni przeznaczonych do ruchu i parkowania pojazdw o ciarze cakowitym do 30 kN wyodrbniono kategori F. Powierzchnie te naley obrzey za pomoc ogranicznikw wbudowanych w konstrukcj. W przypadku powierzchni, po ktrych poruszaj si i parkuj pojazdy o ciarze cakowitym od 30 kN do 160 kN okrelono jako kategori G. Natomiast przy obcieniach pojazdami o ciarze cakowitym powyej 160 kN wymagane s uzgodnienia z odpowiedni wadz. W PN-EN 1991-1-1 powierzchnie dachw podzielono na kategorie: H - bez dostpu (z wyjtkiem zwykego utrzymania i napraw), I - z dostpem i sposobem uytkowania zgodnie z kategoriami od A do D oraz K - z dostpem i przeznaczeniem do specjalnych usug, takich jak powierzchnie ldowania hielikopterw. Zacznik Krajowy do PN-EN 1991-1-1 ogranicza si do ustalenia dolnych wartoci granicznych obcie uytkowych powierzchni kategorii A do D.

11 2.3. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru wedug PN-EN 1991-1-2

Gwnym celem ochrony przeciwpoarowej budowli jest ograniczenie ryzyka poaru z poszanowaniem jednostki i spoeczestwa, ssiadujcego mienia, a take, jeli jest to wymagane, rodowiska lub mienia bezporednio poddanego oddziaywaniu poaru. Obiekty budowlane powinny by zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby w przypadku poaru: nono konstrukcji moga by zapewniona przez zaoony okres czasu, powstanie i rozpowszechnianie si ognia i dymu w obiektach byo ograniczone, rozprzestrzenianie si ognia na ssiedni obiekty byo ograniczone, mieszkacy mogli opuci obiekt lub by uratowani w inny sposb, byo uwzgldnione bezpieczestwo ekip ratowniczych. Odporno ogniow nonych konstrukcji budowlanych mierzy si czasem, ktry upywa od wybuchu poaru do chwili osignicia temperatury krytycznej. Zazwyczaj w przepisach pastwowych s podane warunki techniczne jakim powinny odpowiada budynki urzdzenia techniczne. W PN-EN 1991-1-2 podano oglne zasady ustalania oddziaywa w warunkach poaru. Jest on traktowany jako sytuacja wyjtkowa. Oznacza to, e przy ustaleniu wyjtkowej kombinacji oddziaywa w poarze uwzgldnia si te oddziaywania, ktre s uwzgldniane w kombinacjach podstawowych i to tylko takie, ktre s moliwe do zaistnienia w warunkach poaru. Nie uwzgldnia si cznego wystpowania w wyjtkowej kombinacji poarowej innego oddziaywania o charakterze wyjtkowym, oprcz oddziaywa zwizanych z zaistnieniem poaru. Zgodnie z oglnymi zasadami podanymi w PN-EN 1991-1-2, projektowanie konstrukcji na warunki poarowe obejmuje nastpujce etapy: wybr waciwych scenariuszy poarowych, ustalenie odpowiadajcych im poarw obliczeniowych, obliczenia przebiegu temperatury w elementach konstrukcyjnych, obliczenia mechanicznego zachowania si konstrukcji poddanej oddziaywaniu poaru. Zastosowane modele poarw obliczeniowych zale od przyjtych scenariuszy poarowych. W zalenoci od moliwoci rozgorzenia poaru stosuje si modele:

12 poaru lokalnego, gdy rozgorzenie jest mao prawdopodobne, w ktrych przyjmuje si nierwnomierny rozkad temperatury w funkcji czasu (metoda obliczania oddziaywa termicznych poaru lokalnego podano w Zaczniku C), poaru strefowego, w ktrym przyjmowany jest rwnomierny rozkad temperatury w funkcji czasu (metoda obliczania temperatury gazu podano w Zaczniku A dla elementw wewntrznych strefy poarowej, w Zaczniku B dla elementw zewntrznych strefy), zaawansowane modele poaru, w ktrych uwzgldniane s fizyczne waciwoci gazu, a take wymiana masy i energii podczas procesu spalania (metody obliczania oddziaywa termicznych w jednostrefowych scenariuszach poaru, poarze dwustrefowym i w modelach numerycznych, uwzgldniajcych przebieg zjawisk w czasoprzestrzeni, opisano w Zaczniku D, metoda za okrelenia wartoci obliczeniowej gstoci obcienia ogniowego i szybkoci wydzielania ciepa podano w Zaczniku E). Zacznik F dotyczy okrelania rwnowanego czasu oddziaywania poaru. Zacznik G dotyczy przyjmowania wspczynnikw konfiguracji. W analizie konstrukcji oddziaywania termiczne okrela strumie ciepa netto na powierzchnie elementu, bdcy sum strumieni konwekcyjnego i radiacyjnego. Temperatur gazu przy spalaniu przyjmuje si na podstawie: nominalnych krzywych temperatura czas lub parametrycznych krzywych temperatura czas. W przypadku krzywych nominalnych rozrnia si krzyw standardow temperatura czas (przyjto, e temperatura jest funkcj niemalejc czasu jak dla poaru rozwinitego), krzyw poaru zewntrznego oraz krzyw wglowodorow. Zgodnie z PN-EN 1991-1-2 w praktycznych obliczeniach naley analizowa modele, odnoszce si do jednej strefy poarowej (jednego pomieszczenia wydzielonego ogniowo).

2.4. Obcienia niegiem wedug PN-EN 1991-1-3

2.4.1. Wstp

Obcienie niegiem jest jednym z podstawowych obcie uwzgldnianych w analizie statycznej konstrukcji. Ma ono charakter losowy (jest zmienn losow rys. 2.3b). Obecnie wyznacza si je na podstawie wynikw pomiarw stacji meteorolo-

13 gicznych (rys. 2.3a). Jednostkowym okresem obserwacji jest rok. Przez maksymaln warto roczn rozumie si warto maksymaln z jednej zimy (oznaczone kropk na rys. 2.3a). Na podstawie analiz probabilistycznych oblicza si warto charakterystyczn obcienia niegiem s k jako kwantyl rozkadu maksymalnych wartoci rocznych. Gdy przyjmie si np. kwantyl 0,98, to ryzyko przekroczenia wartoci charakterystycznej wynosi 2%, co odpowiada okresowi powrotu 50 lat.

Rys. 2.3. Przykadowy przebieg maksymalnych wartoci rocznych ciaru pokrywy nienej na gruncie z zim 1950/19511999/2000 (a), probabilistyczna ocena wynikw bada (b) [2-26] W padzierniku 2005 r. opublikowano PN-EN 1991-1-3:2005 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje Cz 1-3: Oddziaywania oglne Obcienia niegiem. Podano w niej m.in. now map podziau kraju na strefy obcienia niegiem gruntu, nowe wartoci charakterystyczne obcienia niegiem (zawarte w Zaczniku Krajowym) i nowy wspczynnik obcienia f . Te zmiany przyjto rwnie w maej nowelizacji dotychczas obowizujcej normy niegowej PN-80/B-02010. Istniaa, bowiem potrzeba zblienia norm PN-EN 1991-1-3 oraz PN-80/B-02010. Dlatego listopadzie 2006 r. wprowadzono PN-80/B-02010/Az1. W PN-EN 1991-1-3 przedstawiono zasady wyznaczania wartoci obcie niegiem do stosowania w obliczeniach konstrukcji budynkw i obiektw inynierskich, traktujc je jako oddziaywanie statyczne, umiejscowione.

14 2.4.2. Obcienie niegiem dachu

Zgodnie z PN-EN 1991-1-3 charakterystyczne obcienie niegiem dachu oblicza si ze wzoru s = s k i C e Ct , gdzie: sk warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu [kN/m2],

(2.3)

i wspczynnik ksztatu dachu,

Ce wspczynnik ekspozycji, Ct wspczynnik termiczny. Obliczeniowe obcienie niegiem dachu wyznacza si z wzoru

sd = s f ,
gdzie: f wspczynniki obcienia.

(2.4)

W porwnaniu z PN-80/B-02010 nowoci w PN-EN 1991-1-3 jest wprowadzenie wspczynnika ekspozycji Ce oraz wspczynnika termicznego Ct . Zgodnie z PN-EN 1990 w analizie konstrukcji naley bada nastpujce sytuacje obliczeniowe: trwa (zwyke warunki uytkowania), przejciow (chwilowe warunki konstrukcji np. w czasie budowy lub naprawy), wyjtkow (wyjtkowe warunki konstrukcji np. poar, wybuch, uderzenie) i sejsmiczn. Wzr (2.4) dotyczy obliczania obcienia niegiem dla trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej. Nowoci w PN-EN 1991-1-3 jest wprowadzenie wyjtkowego obcienia niegiem gruntu oraz wyjtkowego obcienia zaspami nienymi dachw. W wyjtkowej sytuacji obliczeniowej, w ktrej obcienie niegiem jest traktowane jak oddziaywanie wyjtkowe, wyznacza si je ze wzoru s = s Ad i CeCt ,

(2.5)

lub, gdy korzysta si z zacznika B w PN-EN 1991-1-3 ze wzoru

15

s = s k , B i i,

(2.6)

gdzie s Ad , sk , B wartoci obliczeniowe wyjtkowego obcienia niegiem. W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1991-1-3 przyjto niektre z postanowie dotyczcych obcie wyjtkowych zaspami nienymi dachw (nawisy, zaspy przy attyce i na przybudwkach).

2.4.3. Obcienia charakterystyczne obcienia niegiem gruntu

Podstawowym skutkiem wprowadzenia PN-EN 1991-1-3 oraz zaktualizowanej normy PN-80/B-02010/Az jest zwikszenie wartoci charakterystycznych obcienia niegiem w stosunku do PN-80/B-02010 (tabl. 2.2). Wynika to z przyjcia w PN-EN 1991-1-3 50-letniego okresu powrotu wartoci charakterystycznych obcienia niegiem gruntu, zamiast okresu 5-letniego w dotychczas stosowanej PN-80/B-02010. Konsekwencj tego bya potrzeba zmiany podziau Polski na strefy obcienia niegiem. W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1991-1-3 podano now map podziau Polski na strefy obcienia niegiem (rys. 2.4), ktre rni si w stosunku do mapy w zamieszonej w PN-80/B-02010.

Tabl. 2.2. Charakterystyczne obcienia niegiem gruntu wedug PN-80/B-02010 i PN-EN 1991-1-3 PN-80/B-02010 Strefa 1 2 3 4 Qk
0,7 0,9 1,1 0,003 H* 0.9 1,4

PN-EN 1991-1-3 sk
0,007 A**- 1,4 0,7 0,9 0,006 A**- 0,6 1,2 0,93exp(0,00134 A**) 2,0 1,5

f , PN

f , EC

H*, A** wysoko nad poziomem morza [m]

Charakterystyczne obcienia niegiem gruntu w poszczeglnych strefach wg PN-EN 1991-1-3 oraz PN-80/B-02010 zestawiono w tabl. 2.2. Z porwnania wynika, i wedug PN-EN 1991-1-3 obcienie w strefach 1 i 3 oblicza si z uwzgldnieniem

16 wysokoci nad poziomem morza (wedug PN-80/B-02010 wpyw wysokoci nie uwzgldnia si w tych strefach). W zwizku z tym obcienia niegiem w strefach 1 i 3 wedug PN-80/B-02010 mog by wiksze ni obliczone wedug PN-80/B-02010. Z analizy tab. 2.2 i rys. 2.4 wynika, e wedug PN-EN 1991-1-3 na przewaajcym obszarze kraju wystpuje zwikszenie o 30% obcienia niegiem w stosunku do PN80/B-02010. S jednak regiony, gdzie przekracza ono 70%. Jest to przede wszystkim duy obszar Warmii i Mazur, pnocno-zachodnie okolice Lublina, cze Jury Krakowsko-Czstochowskiej oraz Powile i tereny Pojezierza Kaszubskiego. Nie zwikszyo si obcienie niegiem na Dolnym lsku, w czci Wielkopolski, na Ziemi Lubuskiej oraz w widach Sanu i Wisy.

Rys. 2.4. Podzia polski na strefy obcienia niegiem gruntu wg PN-EN 1991-1-3

W wyznaczaniu obcie obliczeniowych wedug PN-EN 1991-1-3 naley przyjmowa wspczynnik obcienia f = 1,50 (tabl. 2.2). Powoduje to zwikszenie tych obcie, w stosunku do PN-80/B-02010, wedug ktrej f = 1,40 (tabl. 2.2).

17 2.4.4. Wspczynnik ekspozycji

Wyznaczajc obcienia niegiem dachu wedug PN-EN 1991-1-3 stosuje si wspczynnik ekspozycji Ce , ktry uwzgldnia warunki terenowe i rodzaj otoczenia obiektu. Rozrnia si teren: wystawiony na dziaanie wiatru ( Ce = 0,8 ) paskie obszary bez przeszkd, otwarte ze wszystkich stron, bez oson lub z niewielkimi osonami uformowanymi przez teren, wysze budowle lub drzewa, normalny ( Ce = 1,0 ) obszary, na ktrych (z powodu uksztatowania terenu) nie wystpuje znaczne przenoszenie niegu przez wiatr na budowle oraz osonity od wiatru ( Ce = 1,2 ) obszary, na ktrych rozpatrywana budowla jest znacznie nisza ni otaczajcy teren, albo otoczona wysokimi drzewami lub wyszymi budowlami. Wybierajc Ce naley rozway przysze zmiany otoczenia budowli.

2.4.5. Wspczynnik termiczny

Zgodnie z PN-EN 1991-1-3 w identyfikacji obcienia niegiem mona uwzgldni wpyw iloci ciepa wytwarzanego pod dachem oraz jego waciwoci termiczne. W tym celu oblicza si wspczynnik termiczny Ct . Stosuje si go do oceny zmniejszenia obcienia niegiem dachw o wspczynniku przenikania ciepa

[ >1 W/(m 2 K) ]. Dotyczy to w szczeglnoci niektrych dachw krytych szkem, z powodu topnienia niegu przez przenikajce ciepo. We wszystkich innych przypadkach przyjmuje si Ct = 1,0 . Wspczynnik Ct mona uwzgldnia dla dachw o wspczynnik przenikania ciepa przegrody 1 W/(m 2 K) U < 4.5 W/(m 2 K) . Oblicza si go ze wzoru

s Ct = 1 0,054 k 3,5

0, 25

t {sin[57,3 (0,4 U 0,1)]}0, 25 ,

(2.7)

gdzie:

18 sk warto charakterystyczna obcienia niegiem gruntu [kN/m2],

t rnica temperatur, o C , U wspczynnik przenikania ciepa przegrody dachowej, W/(m 2 K) .

2.4.6. Wspczynniki ksztatu dachu

Odpowiednikami wspczynnikw ksztatu dachu C1 i C2 w PN-80/B-02010, s wspczynniki 1 i 2 w PN-EN 1991-1-3, ktrych wartoci podano na rys. 2. 5. Ponadto na rys. 2.5 lini przerywan oznaczono wspczynnik ksztatu dachu C 2 wg PN-80/B-02010. Warto wspczynnika 2 jest wiksza od C2 w PN-80/B-02010.

Rys. 2.5. Wspczynniki ksztatu dachu wg PN-80/B-02010 i PN-EN 1991-1-3 W przypadku dachu jednopoaciowego stosuje si schemat rwnomiernego obcienia wg rys. 2.6, ktry jest taki sam w PN-80/B-02010 i PN-EN 1991-1-3. Rwnie wartoci wspczynnika ksztatu dachu s takie same w obu normach ( C1 = 1 ).

Rys. 2.6. Wspczynnik ksztatu dachu jednopoaciowego wg PN-EN 1991-1-3

19 W przypadku dachu dwuspadowego wedug PN-EN 1991-1-3 (rys. 2.7) naley rozpatrzy 3 schematy obcienia (w PN-80/B-02010 naleao analizowa 1 schemat obcienia). Ponadto, w stosunku do PN-80/B-02010 w PN-EN 1991-1-3 zmniejszono obcienie jednej poaci dachu dwupoaciowego. Takie wartoci obcienia niegiem naley stosowa, gdy nie ma zabezpiecze przed zsuniciem niegu z dachu. W przypadku dachu z attyk lub barierkami przeciwnienymi naley przyjmowa wspczynnik ksztatu dachu nie mniejszy ni 0.8.

Rys. 2.7. Wspczynniki ksztatu dachu dwupoaciowego wg PN-EN 1991-1-3 Wspczynniki ksztatu dachu wielopoaciowego wedug PN-EN 1991-1-3 pokazano na rys. 2.8. W analizie naley uwzgldni 2 schematy obcienia niegiem dachu (wedug PN-80/B-02010 naley rozpatrzy tylko schemat obcienia b) na rys. 2.8).

Rys. 2.8. Wspczynniki ksztatu dachu wielopoaciowego wg PN-EN 1991-1-3

20 Wedug zarwno PN-80/B-02010 jak i PN-EN 1991-1-3 w przypadku dachw walcowych naley analizowa 2 schematy obcienia niegiem. Wspczynniki ksztatu dachu walcowego wedug PN-EN 1991-1-3 pokazano na rys. 2.9. Naley je stosowa dla dachw bez barierek przeciwnienych, na szerokoci poaci ls , na ktrej kt nachylenia stycznej spenia warunek < 600 . Wartoci wspczynnika ksztatu dachu walcowego 3 podano na rys. 2.10. W tym przypadku w stosunku do PN-80/B-02010 zmieniono ksztat rozkadu niegu na dachu walcowym (schemat b).

Rys. 2.9. Wspczynniki ksztatu dachw walcowych wg PN-EN 1991-1-3

Rys. 2.10. Zalecany wspczynnik ksztatu dachw walcowych o rnym stosunku wyniosoci h do rozpitoci b (oznaczenia podano na rys. 2.9) wg PN-EN 1991-1-3

21 W przypadku dachw przylegych do wyszych budowli stosuje si zgodnie z PNEN 1991-1-3 schematy i wspczynniki podane na rys. 2.11. Wspczynnik ksztatu dachu s uwzgldnia efekt zelizgu niegu z dachu wyszego. Oblicza si go tylko gdy > 150 (dla < 150 naley przyj s = 0 ). Jego warto przyjmuje si jako 50% cakowitego maksymalnego obcienia niegiem ssiednich poaci dachu wyszego. Wspczynnik ksztatu dachu w uwzgldnia wpyw wiatru i oblicza si go ze wzoru:

w =

b1 + b2 h , 2h sk

(2.8)

gdzie: ciar objtociowy niegu, ktry w tych obliczeniach moe by przyjmowany jako rwny 2 kN/m3.

Rys. 2.11. Wspczynniki ksztatu dachw przylegych do wyszych budowli wg PN-EN 1991-1-3

Gdy przeszkody na dachu tworz obszary cienia aerodynamicznego, to wwczas w warunkach wietrznych, na poaci mog powstawa zaspy (rys. 2.12). Wspczynniki ksztatu dachu w takim przypadku wynosz 1 = 0,8 , 2 = 2h / sk (z ograniczeniem:
0,8 2 2,0 ). Dugo zaspy na dachach wedug rys. 2.11 oraz rys. 2.12 przyjmuje

si l s = 2h , z uwzgldnieniem ograniczenia 5 m l s 15 m .

22

Rys. 2.12. Wspczynniki ksztatu dachw przy wystpach i przeszkodach wg PN-EN 1991-1-3 Nowoci w PN-EN 1991-1-3 jest schemat obcienia nawisem nienym krawdzi dachu (rys. 2.13). Naley go stosowa, dla miejscowociach pooonych powyej 800 m nad poziomem morza i traktowa jako obcienie dodatkowe do dziaajcego na t cz dachu. Obcienie nawisem nienym na metr dugoci krawdzi dachu oblicza si ze wzoru
se = ks 2 / 3 ,

(2.9)

gdzie
k = 3/ d 3 ,

(2.10)

w ktrych:
s najbardziej niekorzystny przypadek rwnomiernego obcienia nie-

giem, waciwym dla rozpatrywanego dachu,

d grubo warstwy niegu na dachu w metrach.

Rys. 2.13. Nawis nieny na krawdzi dachu wg PN-EN 1991-1-3

23 W szczeglnych warunkach pogodowych nieg moe si zsuwa z dachw nachylonych i ukowych. PN-EN 1991-1-3 podaje zasady obliczania obcienia niegiem barierek przeciwnienych i innych przeszkd. Zgodnie z PN-EN 1991-1-3 jeli przewiduje si sztuczne usuwanie niegu z dachu (lub jego przemieszczanie) to naley konstrukcj obiektu projektowa z uwzgldnieniem odpowiednich ukadw obcie. Trzeba tu wspomnie, i ostatnio odnotowano (w Polsce i Europie) awarie spowodowane niewaciw kolejnoci odnieania dachw (ktre prowadzono bez odpowiednich projektw odnieania). Tak wic odnieanie dachu powinno by poprzedzone wykonaniem odpowiednich oblicze statyczno-wytrzymaociowe konstrukcji. Ponadto wedug PN-EN 1991-1-3 w regionach, gdzie moliwe s opady deszczu na zalegajcy na dachu nieg, a nastpnie ich zamarzanie, naley zwikszy obcienie niegiem dachu. Dotyczy to zwaszcza przypadkw, gdy nieg i ld mog blokowa odwodnienie dachu. W taki sposb powstao m.in. zwikszone obcienie dachu hali Midzynarodowych Targw Katowickich w Chorzowie, ktre byo jedn z przyczyn jej katastrofy w styczniu 2006 r.

2.4.7. Wyjtkowe obcienie niegiem

Zgodnie z PN-EN 1991-1-3, oprcz trwaej i przejciowej sytuacji obliczeniowej, w analizach obcienia niegiem naley rozpatrzy wyjtkow sytuacj obliczeniow, kiedy na dachu tworz si zaspy niene. Temu zagadnieniu powicony jest Zacznik B (normatywny) do PN-EN 1991-1-3, ktry wyrnia 3 przypadki obcie wyjtkowych. Przypadek B1, kiedy wystpuj wyjtkowe opady, lecz brak jest wyjtkowych zamieci. Przypadek B2, gdy brak jest wyjtkowych opadw lecz wystpuj wyjtkowe zamiecie. Przypadek B3, kiedy wystpuj zarwno wyjtkowe opady jak i wyjtkowe zamiecie. Zacznik Krajowy do PN-EN1991-1-3 nakazuje uwzgldnia przypadek B2, kiedy wystpuj wyjtkowe zamiecie niene i na dachach powstaj zaspy niene. Rozpatrujc te przypadki obcie (dla ktrych s stosowne wspczynniki ksztatu dachu podane w Zaczniku B) naley przyj, e niegu nie ma na pozostaej czci dachu. W Zaczniku B podano wspczynniki ksztatu dachu dla wyjtkowych zasp nienych. Uwzgldniono dachy wielopoaciowe, dachy bliskie i przylege do wyszych budowli oraz dachy, na ktrych tworz si zaspy niene przy wystpach, przeszkodach i attykach.

24 2.5. Obcienia wiatrem wedug PN-EN 1991-1-4

2.5.1. Wstp

Obcienie wiatrem jest jednym z podstawowych uwzgldnianych w analizie statycznej konstrukcji. Oszacowanie ekwiwalentnych obcie wiatrem budowli jest bardzo skomplikowane, gdy zaley od duej liczby rnorodnych czynnikw takich jak
region klimatyczny, podstawowa prdko wiatru, wysoko budowli i jej ksztat, ekspozycja budowli w danym terenie, porywy wiatru, charakterystyka dynamiczna budowli, rodzaj cian.

Std identyfikacja oddziaywanie wiatru na budowle wymaga poznania zjawiska fizycznego jakim jest wiatr, a rwnoczenie szczegowego okrelenia wielu jego cech oddziaywania, aby umoliwi ocen ich wpywu na przeszkod, jak jest budowla na drodze jego ruchu. Zagadnieniom tym powicone s liczne prace uraskiego m.in. [2-19], [2-21], [2-24], [2-25] i [2-27]. Przyczyn powstawania wiatru jest nierwnomierne nagrzewanie si powierzchni Ziemi pod wpywem promieniowania sonecznego (ktre zaley przede wszystkim od szerokoci geograficznej) oraz rozmieszenia mrz i ldw. Rnice temperatury powoduj rnice cinienia atmosferycznego. Wiatry powstaj w wyniku nierwnomiernego rozkadu cinienia atmosferycznego na powierzchni Ziemi. Rnice te powoduj przepyw mas powietrza z obszarw o cinieniu podwyszonym do obszarw o cinieniu obnionym. Wiatr jest to ruch powietrza wzgldem powierzchni ziemi. Prdko wiatru zaley od spadku cinienia na jednostk odlegoci, czyli od gradientu cinienia atmosferycznego. Taki ruch powietrza nazywa si wiatrem gradientowym. Wystpuje on na wysokoci 300600 m nad powierzchni gruntu. Poniej tej wysokoci ley warstwa tarciowa atmosfery (troposfery), w ktrej wystpuje hamujca przepyw sia tarcia, wywoana chropowatoci podoa (czyli rodzajem, liczb i wielkoci przeszkd terenowych) oraz lepkoci turbulentn powietrza. Powoduje ona zmniejszanie prdkoci wiatru w miar zbliania si do powierzchni ziemi. W

25 warstwie tarciowej wystpuj krtkotrwae, cige zmiany prdkoci i kierunku wiatru, ktrych zaleno od czasu i przestrzeni nazywana jest struktur wiatru. Zarwno prdko jak i kierunek wiatru podlegaj czstym wahaniom w czasie w skutek turbulencji zjawisko to okrela si jako porywisto wiatru. W oglnej cyrkulacji atmosferycznej zmiany prdkoci nastpuj stosunkowo powoli - s one wielogodzinne lub wielodniowe. Chropowato podoa i zjawiska cieplne wywouj porywisto wiatru tj. chwilowe, przypadkowe zmiany jego prdkoci i kierunku okrelane mianem turbulencji. Czas uredniania pomiaru prdkoci wiatru porywistego powinien by taki, aby fluktuacje prdkoci chwilowych wok wartoci redniej miay charakter stacjonarny. W Polsce przyjto 10 min czas uredniania prdkoci wiatru. Obcienie wiatrem, jako oddziaywanie przepywajcego powietrza na budowl, zaley od wielu czynnikw. Mona je poczy w 4 grupy powizanych ze sob parametrw, w sposb zaproponowany przez A.G. Davenporta. Taki model oceny oddziaywania wiatru przyjto w PN-77/B-02011 i jego warto charakterystyczn wyznacza si ze wzoru
p k = q k C e C ,

(2.11)

w ktrym:
qk warto charakterystyczna cinienia prdkoci wiatru, rednia z okre-

lonego czasu uredniania, o okrelonym okresie powrotu, na wysokoci 10 m nad poziomem gruntu w terenie otwartym, ktr oblicza si ze wzoru
2 qk = 0,5 vk ,

(2.12)

gsto powietrza,
vk warto charakterystyczna prdkoci wiatru, rednia z okrelonego

czasu urednienia, o okrelonym okresie powrotu, na wysokoci 10 m nad poziomem gruntu w terenie otwartym,
Ce wspczynnik ekspozycji, C wspczynnik aerodynamiczny,

wspczynnik dziaania poryww wiatru.

26 Wspczynnik aerodynamiczny moe by wspczynnikiem cinienia, charakteryzujcym cinienie zewntrzne lub wewntrzne, lub mona go zastpi wspczynnikiem siy, np. wspczynnikiem oporu aerodynamicznego, jeeli wzr (2.11) bdzie uzupeniony o pole powierzchni lub wymiar poprzeczny konstrukcji. Wielkoci w (2.11) charakteryzuj kolejno wpyw na obcienie wiatrem: warunkw klimatycznych, terenu i wysokoci nad nim oraz ksztatu budowli i jej waciwoci dynamicznych. Wspczynnik moe by traktowany jako wspczynniki porywistoci w obliczeniach konstrukcji lub elementw, np. cian osonowych, traktowanych jako niepodatne na dynamiczne oddziaywanie poryww wiatru bd jako wspczynnik dynamicznych (wspczynnik odpowiedzi na dziaanie poryww wiatru, w przypadku konstrukcji podatnych na takie dziaanie). Kada z wymienionych wielkoci (z wyjtkiem gsto powietrza) jest zmienn losow, zalen od wielu czynnikw, ktre s uwzgldniane za pomoc dodatkowych zalenoci.

2.5.2. Modele obliczeniowe obcienia wiatrem w PN-EN 1991-1-4

Oddziaywanie wiatru przedstawiono w PN-EN 1991-1-4 za pomoc uproszczonych ukadw cinienia lub si rwnowanych ekstremalnych efektom wiatru turbulentnego. W zwizku z tym siy wywierane przez wiatr na konstrukcj mog by wyznaczone za pomoc wspczynnikw cinienia (wwczas naley bra pod uwag zarwno cinienie zewntrzne jak i wewntrzne oraz oddzielnie wyznacza siy tarcia) lub wspczynnikw si, przemnoonych przez wspczynnik konstrukcyjny, uwzgldniajcy efekt oddziaywania wiatru, wynikajcy z niejednoczesnego wystpienia wartoci szczytowej cinienia na powierzchni konstrukcji wraz z efektem drga konstrukcji, wywoanych turbulentnym oddziaywaniem wiatru. W PN-EN 1991-1-4 zastosowano odmienne podejcie do oceny oddziaywania wiatrem ni PN-77/B-02011. Wzr (2.11) zosta sprowadzony do iloczynu dwch wielkoci i w zwizku z tym jedna z nich jest przedstawiona za pomoc rozbudowanego wyraenia, gdy zawiera wszystko to, co zostao zredukowane ze wzoru (2.11). Ponadto rozdzielono obcienia dziaajce na przegrody budynkw oraz na konstrukcj non jako cao. Cinienie wiatru dziaajce na powierzchnie odpowiednio zewntrzne (e) i wewntrzne (i ) oblicza si ze wzorw

27

we = q p ( z e )c pe , wi = q p ( zi )c pi ,
obcienie si skupion za jest wyznaczane za pomoc wzoru

(2.13) (2.14)

Fw = cs cd c f q p ( ze ) Aref ,
gdzie:

(2.15)

q p ( z e ), q p ( zi ) warto szczytowa cinienia prdkoci wiatru do oblicze cinienia odpowiednio zewntrznego (e) i wewntrznego (i ) ,

c pe , c pi

wspczynnik cinienia odpowiednio zewntrznego (e) i wewntrznego (i ) ,

c f wspczynnik siy aerodynamicznej, np. oporu aerodynamicznego,

c s cd wspczynnik konstrukcyjny, c s wspczynnik rozmiarw, cd wspczynnik dynamiczny, z e , zi wysoko odniesienia do oblicze cinienia odpowiednio ze-

wntrznego (e) i wewntrznego (i ) ,

Aref powierzchnia odniesienia.

W podejciu wg PN-EN 1993-1-4, z wyjtkiem wspczynnika cinienia, wszystkie pozostae wielkoci wystpujce we wzorze (2.11) zostay wprowadzone do wzoru na warto szczytow cinienia prdkoci wiatru q p ( z ) . We wzorach (2.13)(2.15) jest ona wyraona wzorem
2 q p ( z ) = [1 + 7 I v ( z )] 0,5 vm ( z ) = c e ( z ) qb ,

(2.16)

gdzie:
I v ( z ) intensywno turbulencji, vm ( z ) wartoci redni prdkoci wiatru, ce ( z ) wspczynnik ekspozycji, qb wspczynnik ekspozycji.

28 rednia prdko wiatru vm ( z ) na wysokoci z nad poziomem terenu zaley od chropowatoci, rzeby terenu oraz od bazowej prdkoci wiatru vb i jest wyznaczana z wyraenia
v m = c r ( z ) c o ( z ) vb ,

(2.17)

We wzorze (2.17) wspczynnik chropowatoci cr ( z ) uwzgldnia wpyw rodzaju terenu i wysokoci z nad nim na prdko prdkoci wiatru. Wyznacza si go ze wzoru
z cr ( z ) = k r ln z , 0

(2.18)

w ktrym

z k r = 0,19 0 , z 0,II

(2.19)

W tych wzorach z jest wysokoci nad poziomem gruntu, a z 0 jest parametrem chropowatoci ( z0,II = 0,05 m - w przypadku terenu podstawowego kategorii II). Wspczynnik chropowatoci cr ( z ) wedug Zacznika Krajowego do PN-EN 1993-1-4 podano tabl. 2.4. Wspczynnik rzeby terenu co ( z ) uwzgldnia wpyw lokalnego uksztatowania terenu (orografii; wpyw skarp lub pojedynczych wzniesie) i jest zazwyczaj przyjmowany co ( z ) = 1,0 . Wedug PN-EN 1993-1-4, zgodnie ze wzorem (2.16) wspczynnik ekspozycji
ce ( z ) jest przedstawiony wzorem ce ( z ) = [1 + 7 I v ( z )] [cr ( z )co ( z )] .
2

(2.20)

Obcienie wiatrem konstrukcji w miejscu jej lokalizacji wyznacza si przeliczajc podstawow warto bazow cinienia prdkoci vb (ustalon jako niezalen od kierunku wiatru i pory roku, na wysokoci 10 m nad poziomem gruntu w terenie otwartym rolniczym kategorii II) na warto chwilow w funkcji wysokoci nad po-

29 ziomem gruntu z . Dokonuje si tego obliczajc intensywno turbulencji I v ( z ) zalen od rodzaju terenu i wysokoci nad nim. Intensywno turbulencji I v ( z ) w terenie paskim przedstawiono w PN-EN 19931-4 za pomoc wzoru

Iv ( z) =

v
vm ( z )

1 , z ln z o

(2.21)

w ktrym:

v rednie odchylenie standardowe fluktuacji prdkoci chwilowych wok

wartoci redniej,

z wysoko nad poziomem gruntu,

z0 parametrem chropowatoci.

Wspczynnik konstrukcyjny c s cd uwzgldnia efekt oddziaywania wiatru wynikajcy z niejednoczesnego wystpienia wartoci szczytowej cinienia na powierzchni konstrukcji ( c s ) wraz z efektem drga konstrukcji, wywoanych turbulentnym oddziaywaniem wiatru ( cd ). Wspczynnik konstrukcyjny, wystpujcy we wzorze (2.15), jest iloczynem wspczynnika rozmiarw konstrukcji

1 + 7 I v ( zs ) B 2 cs = , 1 + 7 I v ( zs )

(2.22)

oraz wspczynnika dynamicznego

cd =

1 + 2 k p I v ( zs ) B 2 + R 2 1+ 7 I v ( z s ) B 2

(2.23)

W (2.23) licznik ma tak sam posta jak wzr na wspczynnik dziaania poryww wiatru w PN-77/B-02011. Wyraenia B 2 i R 2 ujmuj, pozarezonansow i rezonansowa cz odpowiedzi konstrukcji, analogicznie do kb i k r w PN-77/B-02011. Wedug PN-EN 1993-1-4 mona przyjmowa cs cd = 1,0 , jeeli:

30
wysoko budynku jest mniejsza ni 15 m, elementy cian osonowych i dachu maj czstotliwo drga wasnych n > 5 Hz , budynki ramowe maj wysoko do 100 m, a ich wymiar w linii wiatru jest 4 razy

wikszy ni wysoko,
kominy o przekroju koowym przy wysokoci H < 60 m i maj smuko H / D < 6,5 .

W Zaczniku D do PN-EN 1993-1-4 podano wartoci wspczynnika c s cd dla niektrych typw budynkw i kominw, a w Zacznikach B i C zamieszczono dwie alternatywne procedury obliczania wspczynnika konstrukcyjnego. Procedur wyznaczania wartoci szczytowej cinienia prdkoci q p ( z ) przedstawiono na rys. 2. 14. Naley okreli nastpujce parametry:

bazow prdko wiatru vb , wysoko odniesienia z e lub zi , kategori terenu, warto charakterystyczna szczytowego cinienia prdkoci wiatru q p ( z ) , intensywno turbulencji I v , redni prdko wiatru vm , wspczynnik rzeby terenu co ( z ) , wspczynnik chropowatoci cr ( z ).

Rys. 2.14. Schemat procedury wyznaczania wartoci szczytowej cinienia prdkoci wiatru q p ( z ) wg PN-EN 1993-1-4

31 2.5.3. Prdko bazowa, wspczynnik chropowatoci, wspczynnik ekspozycji i wspczynnik kierunkowy

Oddziaywania wiatru obliczane wg PN-EN 1991-1-4 s wartociami charakterystycznymi. Wyznacza si je poczynajc od okrelenia bazowej wartoci prdkoci lub cinienia prdkoci. W PN-EN 1991-1-4 prowadzono 2 nowe (w stosunku do PN77/B-02011) definicje: podstawowa warto bazowa prdkoci wiatru vb,0 oraz warto bazowa prdkoci wiatru vb . Podstawowa warto bazowa prdkoci wiatru vb,0 jest wartoci redni 10. minutow, niezalen od kierunku wiatru i pory roku, na wysokoci 10 m nad poziomem gruntu w terenie otwartym (kategorii II wg tab. 4.1 w PN-EN 1991-1-4). Jest ona wartoci charakterystyczn, ktrej roczne prawdopodobiestwo przekroczenia wynosi 0,02, co odpowiada redniemu okresowi powrotu 50 lat. W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1993-1-4 podano podstawowe wartoci bazowe prdkoci wiatru vb,0 i cinienia prdkoci qb,0 w poszczeglnych strefach (tab. 2.3), a take map podziau kraju na strefy (rys. 2.15). Bazowa prdko wiatru vb jest okrelana jako zmodyfikowana warto podstawowa vb,0 , uwzgldniajca kierunek i pory roku, ktr oblicza si z wyraenia

vb = vb,0 cdir c season ,

gdzie:
cdir wspczynnik kierunkowy, cseason wspczynnik sezonowy.

(2.24)

Tabl. 2.3. Wartoci podstawowe bazowej prdkoci wiatru vb,0 i cinienia prdkoci wiatru qb,0 w strefach wg PN-EN 1993-1-4 Strefa 1 2 3

vb,0 A 300 m
22 26 22

qb,0 A 300 m
0,30 0,42 0,30

A > 300 m
22[1 + 0,0006( A 300)] 22 22[1 + 0,0006( A 300)]

A > 300 m
0,3[1 + 0,0006( A 300)] 0,42 20000 A 0,3[1 + 0,0006( A 300)]2 20000 + A
2

A - wysoko nad poziomem morza (m)

32

Rys. 2.15. Podzia Polski na strefy obcienia wiatrem wg PN-EN 1993-1-4

Na rys. 2.15 podano tradycyjny podzia kraju na trzy strefy obcienia wiatrem. W stosunku do PN-77/B-02011 skorygowano jedynie nieco granic midzy strefami I i II na Pomorzu Zachodnim; ponadto wczono Elblg do strefy II. Na granicy stref 1 i 2, w pasach o szerokoci 10 km po obu stronach granicy, mona stosowa warto redni z obu stref. Wspczynnik cdir pozwala uwzgldni kierunek wiatru (tabl. 2.4), wspczynnik
cseason umoliwia obliczanie konstrukcji tymczasowych, albo znajdujcych si w sta-

dium budowy, jeli w analizie mona uwzgldni por roku (miesic). Z uwagi na brak danych pomiarowych przyjmuje si c season = 1,0 . Mona jednak go uwzgldni korzystajc z danych stacji meteorologicznej usytuowanej w pobliu miejsca lokalizacji budowanego obiektu. Przykad zmian prdkoci wiatru w zalenoci od pory roku pokazano na rys. 2.16. Wartoci wspczynnika kierunkowego cdir ustalono na podstawie danych z pomiarw. Wszystkie rejestrowane kierunki wiatru podzielono na 12 sektorw o rozwartoci 30o kady. Wartoci wspczynnika kierunkowego cdir oszacowano jako sto-

33 sunku prdkoci charakterystycznej z poszczeglnych sektorw do wartoci najwikszej. W tabl. 2.4 podano wartoci wspczynnika kierunkowego cdir wg Zacznika Krajowego do PN-EN 1993-1-4.

Rys. 2.16. Przykadowe zmiany prdkoci wiatru w zalenoci od pory roku

Tabl. 2.4. Wartoci wspczynnika kierunkowego cdir wg PN-EN 1993-1-4

Kierunek wiatru (sektor) Strefa I II III 0o 1 0,8 1,0 0,9 0,8 0,7 0,7 30o 2 60o 3 90o 4 0,7 0,7 0,7 0,9
o o

120o 5

150o 6

180o 7

210o 8 0,8

240o 9 0,9 0,9 1,0

270o 10

300o 11

330o 12 1,0

1,0 1,0 1,0

0,8

0,8

1,0 0,9

Uwaga: sektor 1 oznacza kierunek pnocy 0 (360 )

34 W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1993-1-4 zaproponowano zaleno prdkoci wiatru od rodzaju terenu i wysokoci nad nim zawrze we wspczynniku ekspozycji ce ( z ) (tabl. 2.5). Zdefiniowano go w odniesieniu do 5 kategorii terenu (od 0 do IV) opisanych w Zaczniku A do PN-EN 1993-1-4. Kategorie II, III i IV odpowiadaj rodzajom terenu A, B i C wg PN-77/B-02011, jednak dodatkowe ograniczenia dotyczce wymaganego promienia zabudowy czsto uniemoliwiaj zastosowanie dotychczasowych kategorii terenu wg PN-77/B-02011. Szczytowe cinienie prdkoci q p ( z ) ), ktre czy warto redni i chwilowe fluktuacje prdkoci wiatru mona te wyznaczy ze wzoru

q p ( z ) = qb ce ( z ) ,
gdzie:

(2.25)

qb bazowe cinienie prdkoci wiatru (jeli cdir = 1,0 oraz c season = 1,0 , to

qb = q b,0 , wwczas qb,0 wedug tabl. 2.3),

ce ( z ) wspczynnik ekspozycji wedug tabl. 2.5.

Tabl. 2.5. Wspczynnik chropowatoci cr ( z ) i wspczynnik ekspozycji ce ( z ) oraz

zmin oraz zmax wg PN-EN 1993-1-4
Kategoria terenu 0

cr ( z )

ce ( z )

zmin , m
0,17

zmax , m
200

z 1,3 10

0,11

z 3,0 10 z 2,8 10 z 2,3 10 z 1,9 10 z 1,5 10

1
0,19

z 1,2 10 z 1,0 10

0,13

200

0,17

0, 24

II

300

III

z 0,8 10 z 0,6 10

0,19

0, 26

5
0, 29

400

0, 24

IV

10

500

Uwaga: cr ( z ) i ce ( z ) dla wysokoci z > zmax naley przyjmowa jak dla zmax

35 2.5.4. Wspczynniki cinienia i si aerodynamicznych

W PN-EN 1991-1-4 podano wartoci wspczynnikw cinienia zewntrznego i cinienia wewntrznego budynkw, take zewntrznych cian dwupowokowych, wypadkowego cinienia dziaajcego na wiaty, tablice, ogrodzenia oraz obiektw o ksztatach kulistych i walcowych. Zamieszczono te wspczynniki si aerodynamicznych dziaajcych na konstrukcje smuke, mosty oraz elementy konstrukcji (ksztatowniki). Podano take wspczynniki obcienia stycznego. Wspczynniki cinienia zewntrznego budynkw c pe zale od rozmiarw ich analizowanej powierzchni o polu A , ktre jest obszarem konstrukcji zbierajcym obcienie wiatrem z obliczanej sekcji. Dziel si one na globalne c pe,10 i lokalne c pe,1 . Wspczynniki lokalne c pe,1 s wspczynnikami cinienia do obliczania obcienia na powierzchni 1 m2. Mog by stosowane w obliczeniach maych elementw i cznikw. Wspczynniki globalne c pe,10 s wspczynnikami cinienia do obliczania obcienia na powierzchni 10 m2. Mog by stosowane do obliczania obcienia na powierzchniach wikszych ni 10 m2. ciany i dachy w zalenoci od wymiarw i ksztatu podzielone s na pola (sekcje), dla ktrych podane s wspczynniki cinienia zewntrznego lokalne c pe,1 i globalne c pe,10 .

Rys. 2.17. Oznaczenie podziau dachu czterospadowego na sekcje wg PN-EN 1991-1-4

36 Przykad podziau powierzchni na sekcje dla dachu czterospadowego pokazano na rys. 2.16. Wartoci wspczynnikw cinienia globalnego c pe,10 oraz lokalnego

c pe,1 tego dachu przedstawiono w tabl. 2.6.

Tabl. 2.6. Wspczynniki cinienia globalnego c pe,10 i lokalnego c pe,1 dachu czterospadowego wg PN-EN 1991-1-4

W PN-EN 1991-1-4 podano szczegowo potraktowane wspczynniki cinienia zewntrznego w przypadku cian, dachw: paskich, jedno-, dwu- i czterospadowych (rys. 2.16), ukowych i kopu. Zgodnie z PN-EN 1991-1-4 wspczynniki cinienia wewntrznego zale od rodzajw i rozmieszczenia otworw w przegrodach. W przypadku, gdy otwr jest dominujcy, gdy jest otwarty, ale w stanie granicznym nonoci jest zamknity, rozpatruje si jako wyjtkow. W odniesieniu do wiat i cian wolnostojcych, attyk i ogrodze naley stosowa wspczynniki cinienia netto. W przypadku wiat zaproponowano nowe podejcie (w stosunku do PN-77/B-02011), w ktrym obcienie wiatrem w istotny sposb zaley od rozmiarw i sposobu uoenia pod dachem przedmiotw (lub ich braku). Powoduj one bowiem zahamowanie przepywu powietrza i wzrost cinienia dziaajcego od dou na wiat. Stopie ograniczenia przepywu pod wiat pokazano na rys. 2.18. Zaley on od wspczynnika ograniczenia przepywu , ktry jest stosunkiem pola mo-

37 liwych do skadowania rzeczywistych przeszkd pod dachem, do pola przekroju poprzecznego przestrzeni pod wiat. Warto = 0 wskazuje na brak czegokolwiek pod wiat, a warto = 1 reprezentuje przestrze pod wiat cakowicie zablokowan przez zawarto sigajc nawietrznej krawdzi dachu (nie jest to budynek zamknity).

Rys. 2.18. Przepyw powietrza wok wiat

Wedug PN-EN 1991-1-4 wspczynniki siy naley stosowa do tablic, elementw konstrukcyjnych: o prostoktnym przekroju poprzecznym, o przekrojach z ostrymi naroami, o przekroju poprzecznym w ksztacie wielokta foremnego, walcw koowych, kul, konstrukcji kratowych, rusztowa i flag. Jeeli ma to znaczenie, to naley uwzgldni wspczynnik swobodnego koca bdcy funkcj smukoci. Cakowicie nowe s podane w PN-EN 1991-1-4 zasady ustalania obcienia wiatrem mostw. Ograniczaj si one do mostw o staej wysokoci pomostu, o okrelonych przekrojach i skadajce si z jednego pomostu o jednym lub wielu przsach. Inne przypadki, zgodnie z Zacznikiem Krajowym do PN-EN 1991-1-4, naley rozpatrywa indywidualnie. W PN-EN 1991-1-4 zamieszczono obszerne zaczniki. W Zaczniku A podano ilustracje kategorii terenu jak rwnie zasady uwzgldniania wpywu rzeby terenu, w tym take wysokoci przemieszczenia poziomu zerowego, zmiany chropowatoci terenu i wpywu konstrukcji ssiadujcych. W Zacznikach B i C przedstawiono alternatywne procedury obliczania wspczynnika konstrukcyjnego. W Zaczniku D omwiono wspczynniki konstrukcyjne dla rnych rodzajw konstrukcji. W Zaczniku E podano zasady obliczania odpowiedzi konstrukcji na wzbudzanie wirowe, jak rwnie zalecenia dotyczce innych efektw aeroelastycznych. W Zaczniku F podano zasady okrelania charakterystyk dynamicznych konstrukcji w zakresie drga liniowych.

38 2.6. Oddziaywania termiczne wedug PN-EN 1991-1-5

Zgodnie z PN-EN 1990 oddziaywania termiczne naley okrela w kadej sytuacji obliczeniowej. Nie jest wymagane uwzgldnienie wpywu oddziaywa termicznych w konstrukcjach, ktre nie s wystawione na dziaanie dobowych i sezonowych oraz wynikajcych z eksploatacji (technologicznych zmian temperatury). Konstrukcje none oraz jej elementy skadowe powinny by sprawdzane w celu stwierdzenia czy ich przemieszczenia termiczne nie spowoduj powstania wyte przekraczajcych wytrzymao materiaw konstrukcyjnych, a take czy zapewniona jest swoboda przemieszcze w wyniku zastosowania dylatacji. Zasady uwzgldniania oddziaywa termicznych, wynikajcych z warunkw klimatycznych oraz warunkw uytkowania budynkw i obiektw inynierskich podano w PN-EN 1991-1-5. Naley je klasyfikowa jako oddziaywania zmienne i o charakterze porednim. PN-EN 1991-1-5 jest przeznaczona do stosowania w projektowaniu konstrukcji cznie z PN-EN 1990, innymi czciami PN-EN 1991 i PN-EN 1992 1999. W PN-EN 1991-1-5 podano zasady i reguy obliczania oddziaywa termicznych na budynki, mosty i inne konstrukcje oraz ich elementy. Podane zostay take zasady niezbdne do oblicze okadzin i innych wystajcych elementw budynkw. W Zaczniku Krajowym do PN-EN 1991-1-5 zamieszczono mapy temperatur dodatnich (rys. 2.19) i temperatur ujemnych (rys. 2.20) na terenie Polski. Podano charakterystyczne wartoci oddziaywa termicznych wyznaczone z rocznym prawdopodobiestwem przekroczenia rwnym 0,02, z wyjtkiem np. przejciowych sytuacji obliczeniowych, dla ktrych odpowiednie wartoci oddziaywa termicznych mog zosta okrelone wedug metody przedstawionej w Zaczniku A do PN-EN 1991-1-5. W proponowanym w PN-EN 1991-1-5 modelu obliczeniowym przyjto, e dobowe i sezonowe zmiany temperatury powietrza, promieniowania sonecznego, wypromieniowania itp. wywouj zmiany w rozkadzie temperatury w poszczeglnych elementach konstrukcji, ktrych wielko zaley od lokalnych warunkw klimatycznych, orientacji konstrukcji, jej cakowitej masy, wykoczenia, systemw ogrzewania i wentylacji oraz izolacji termicznej. W analizie temperatury wewntrz pojedynczego elementu konstrukcji rozpatruje si skadow rwnomiern temperatury, dwie skadowe liniowo zmienne rnicy temperatury wzgldne obydwu osi bezwadnoci przekroju i skadow nieliniowo zmienn rnicy temperatur, wywoujc powstanie napre samorwnowacych si, ktre nie powoduj dodatkowego obcienia elementu.

39

Rys. 2.19. Rozkad temperatur Tmax na terenie Polski wg PN-EN 1991-1-5

Rys. 2.20. Rozkad temperatur Tmin na terenie Polski wg PN-EN 1991-1-5

40 Odksztacenia i wynikajce z nich naprenia zale od geometrii i warunkw brzegowych badanego elementu i waciwoci fizycznych zastosowanych materiaw. W odniesieniu do zmian temperatur w budynkach skadow rwnomiern temperatury okrelono jako rnic midzy redni temperatur elementu i jego temperatur pocztkow. Skadow liniowo zmienn temperatury okrelono przez rnic midzy temperaturami na zewntrznej i wewntrznej powierzchni przekroju poprzecznego lub midzy temperaturami w poszczeglnych warstwach. Rnic temperatury midzy rnymi czciami konstrukcji przyjmuje si jako rnic midzy rednimi temperaturami tych czci. W PN-EN 1991-1-5 podano zalecane temperatury rodowiska wewntrznego zim i latem, zalecane temperatury: dla budynkw usytuowanych powyej powierzchni terenu (zalene od wspczynnika absorpcji powierzchni i jej usytuowania), dla podziemnych czci budynkw (zalene od gbokoci poniej poziomu terenu), ktre su do okrelenia skadowej rwnomiernej temperatury elementu konstrukcji. W przypadku oceny zmian temperatury mostw w PN-EN 1991-1-5 rozrniono zmiany w pomostach i podporach mostowych. Wyrniono 3 rodzaje pomostw: stalowe (stalowy dwigar skrzynkowy i stalowa kratownica lub blachownica), zespolone i betonowe (pyta betonowa, belka betonowa, betonowy dwigar skrzynkowy). Przyjto, e reprezentatywne wartoci oddziaywa termicznych powinny by okrelane na podstawie skadowej rwnomiernej temperatury i skadowych rnicy temperatury. Podano rodzaje efektw, ktre mog by istotne w analizie konstrukcji. W podporach mostowych zaleca si uwzgldnia rnice temperatury midzy zewntrznymi powierzchniami podpr mostowych. W PN-EN 1991-1-5 podano zalecenia dotyczce oceny zmian temperatur w kominach przemysowych, rurocigach, silosach, zbiornikach i chodniach kominowych. Takie obiekty naley oblicza z uwzgldnieniem: klimatycznych oddziaywa termicznych spowodowanych zmianami temperatury powietrza w cieniu i promieniowania sonecznego, rozkadu temperatury powstaego w warunkach normalnego i wyjtkowego sposobu uytkowania, efektw wynikajcych z wzajemnego oddziaywania midzy konstrukcj a znajdujc si w nim zawartoci podczas zmian temperatury (np. skurczu konstrukcji wzgldem staej, sztywnej zawartoci lub rozszerzania si jej staej zawartoci podczas ogrzewania lub stygnicia). Ponadto naley rozpatrywa osobno dla kadej warstwy rwnomiern i liniowo zmienn rnic temperatury, uwzgldniajc warunki klimatyczne i eksploatacyjne. W PN-EN 1991-1-5 podano tak-

41 e zalecane wartoci skadowych temperatur i okrelono, ktre skadowe mog wystpi jednoczenie. W PN-EN 1991-1-5 zamieszczono dodatkowe dane w Zacznikach. Normatywny Zacznik A podaje izotermy minimalnych i maksymalnych krajowych temperatur powietrza w cieniu okrelone przy zaoeniu rocznego prawdopodobiestwa ich przekroczenia rwnego 0,02 i podaje sposoby okrelania wartoci maksymalnych i minimalnych temperatury powietrza, ktrych roczne prawdopodobiestwo przekroczenia jest inne ni 0,02. Zacznik uzupeniony jest danymi zamieszczonymi w Zaczniku Krajowym. Normatywny Zacznik B podaje rnice temperatury dla rnych gruboci nawierzchni pomostw. Informacyjny Zacznik C zawiera wspczynniki rozszerzalnoci termicznej wybranych, najczciej stosowanych materiaw. Informacyjny Zacznik D podaje podstawy teoretyczne i wzory do okrelania rozkadw temperatury w budynkach i innych obiektach.

2.7. Oddziaywania w czasie wykonania konstrukcji wedug PN-EN 1991-1-6

W PN-EN 1991-1-6 podano zasady i reguy oglne okrelania oddziaywa, ktre uwzgldnia si w czasie wykonywania budynkw i obiektw inynierskich. Stosuje si je jako wskazwki do okrelania oddziaywa uwzgldnianych w rnych rodzajach robt budowlanych, wcznie ze zmianami konstrukcyjnymi takimi, jak przebudowa i/lub czciowe lub cakowite zburzenie. Zgodnie z PN-EN 1991-1-6 oddziaywania sklasyfikowano jako wykonawcze (ktre nie wystpuj po zakoczeniu robt budowlanych) i inne ni wykonawcze, ale wystpujce w czasie kolejnych etapw wykonywania budowli. Do obcie wykonawczych nale: personel i narzdzia podrczne, skadowanie przedmiotw przenonych, urzdzenia niestae, przenone cikie maszyny i sprzt, skupienie materiaw zuytych i obcienia od czci konstrukcji w stanie przejciowym. Traktuje si je jako obcienia zmienne, bezporednie i w wikszoci umiejscowione. Jedynie personel i narzdzia podrczne przyjmuje si jako oddziaywania umiejscowione, a urzdzenia stae mog by traktowane jako umiejscowione, bd nieumiejscowione. Obcienia personelem i narzdziami podrcznymi oraz czcia-

42 mi konstrukcji w czasie przejciowym maj charakter statyczny. Pozostae obcienia mog mie charakter statyczny lub dynamiczny. Wedug PN-EN 1991-1-6 oddziaywania inne ni wykonawcze to: ciar wasny, przesunicie ziemi, parcie gruntu, sprenie, odksztacenia wstpne, temperatura, efekty skurczu i hydratacji, oddziaywania wiatru i niegu, atmosferyczne obcienia lodem, oddziaywania wyjtkowe oraz sejsmiczne. Klasyfikowane s one jako obcienia stae, zmienne i/lub wyjtkowe, porednie lub bezporednie, statyczne i dynamiczne zgodnie z PN-EN 1990, PN-EN 1991-1-1, PN-EN 1991-1-3, PN-EN 1991-1-4, PN-EN 1991-1-5, PN-EN 1991-1-7 oraz PN-EN 1992 PN-EN 1999 i ISO 12494. W PN-EN 1-1-6 podano zasady okrelania adekwatnych ze wzgldu na warunki wykonania budowli, sytuacji obliczeniowych: przejciowych, wyjtkowych i sejsmicznych - odpowiednich do konstrukcji w caoci, do elementw konstrukcyjnych, do czciowo wykonanej konstrukcji, a take do konstrukcji pomocniczych i sprztu. Analizowane sytuacje obliczeniowe powinny uwzgldnia warunki, ktre wystpuj w przypadku kadego stadium wykonania zgodnie z PN-EN 1990 i powinny by zgodne z technologi wykonania przewidywan w projekcie oraz uwzgldnia wszelkie zmiany technologii realizacji budowli. Naley uwzgldni, e wybranej sytuacji obliczeniowej powinien odpowiada nominalny czas trwania, co najmniej rwny przewidywanemu czasowi trwania rozwaanego stadium wykonania. Analizujc stany graniczne nonoci naley sprawdzajc we wszystkich wybranych przejciowych, wyjtkowych i sejsmicznych sytuacjach obliczeniowych uwzgldnia odpowiedni geometri i nono czciowo wykonanej konstrukcji. Podobnie, naley sprawdza stany graniczne uytkowalnoci, uwzgldniajc wymagania dotyczce wykonanej konstrukcji. W PN-EN 1991-1-6 sprecyzowano zasady okrelania wartoci charakterystycznych i innych wartoci reprezentatywnych oddziaywa. Zalecono, e powinny by one zgodne z podanymi w PN-EN 1990, PN-EN 1991, PN-EN 1997 i PN-EN 1998, jednak mog by inne ni stosowane w obliczeniach wykonanej konstrukcji. W Zacznikach A1 i A2 do PN-EN 1991-1-6 (o charakterze normatywnym) podano dodatkowe reguy do budynkw i mostw. W informacyjnym Zaczniku B do PN-EN 1991-1-6 przedstawiono oddziaywaniom na konstrukcje w czasie zmian, przebudowy lub burzenia.

43 2.8. Oddziaywania wyjtkowe wedug PN-EN 1991-1-7

W PN-EN 1991-1-7 okrelono strategie oraz reguy dotyczce zapewnienia bezpieczestwa budynkw i innych budowli na wypadek moliwych i niemoliwych do okrelenia oddziaywa wyjtkowych. Zale one od: dziaa podjtych w celu zapobiegania lub zmniejszania dotkliwoci oddziaywania wyjtkowego, prawdopodobiestwa wystpienia okrelonego oddziaywania wyjtkowego, konsekwencji zniszczenia z powodu okrelonego oddziaywania wyjtkowego, percepcji spoecznej i poziomu akceptowalnego ryzyka. W PN-EN 1991-1-7 sprecyzowano i zdefiniowano: strategie oparte na okrelonych oddziaywaniach wyjtkowych i strategie oparte na ograniczeniu zasigu zniszczenia miejscowego budowli. W odniesieniu do strategii opartych na okrelonych oddziaywaniach wyjtkowych (np. eksplozje i uderzenie) rozwaono wyjtkowe sytuacje obliczeniowe w przypadkach: projektowania konstrukcji na wystarczajc odporno minimaln, zapobiegania lub zmniejszania oddziaywa (np. dziaania ochronne) oraz projektowania konstrukcji na przeniesienie oddziaywa. Przyjto, e mona zaakceptowa zniszczenie miejscowe spowodowane oddziaywaniami wyjtkowymi, pod warunkiem, e nie zagrozi to utracie statecznoci caej konstrukcji oraz zapewniona jest jej cakowita nono, a take moliwe bdzie podjcie niezbdnych dziaa ratowniczych. Dziaania ochronne mog polega np. w przypadku budynkw na zapewnieniu ochronnych elementw upustowych o maej masie i wytrzymaoci w celu zmniejszenia skutkw eksplozji. W zakres tych dziaa wczono rwnie zastosowanie supkw ochronnych lub barier bezpieczestwa. Zgodnie z PN-EN 1991-1-7 strategie oparte na ograniczaniu zasigu zniszczenia miejscowego polegaj na: nadaniu wystarczajcej, zwikszonej sztywnoci konstrukcji w celu umoliwienia przekazywania oddziaywa do alternatywnych cieek obcienia, projektowania bezpiecznych skadnikw konstrukcji, od ktrych zaley jej stateczno (jako elementw zasadniczych przenoszcych oddziaywania wyjtkowe) oraz projektowaniu elementw konstrukcyjnych wykonanych z materiaw o wystarczajcej cigliwoci i umoliwiajcych pochanianie znacznej energii odksztacenia bez zerwania. W analizie bezpieczestwa konstrukcji z uwagi na oddziaywania wyjtkowe zgodnie z PN-EN 1990, w wyjtkowych sytuacjach obliczeniowych wyrniono 3 klasy konsekwencji: CC1 niskie konsekwencje zniszczenia, CC2 rednie konse-

44 kwencje zniszczenia i CC3 wysokie konsekwencje zniszczenia. W zalenoci od rodzaju obiektu i konsekwencji zniszczenia jego ustroju nonego przyjmuje si rne poziomy niezawodnoci (RCX) oraz adekwatne do nich poziomy nadzoru projektowania (DSLY) i inspekcji (kontroli) wykonawstwa (ILY). W PN-EN 1991-1-7 omwiono oddziaywania wyjtkowe spowodowane uderzeniem pojazdw drogowych (z wyczeniem uderze w konstrukcje lekkie), uderzeniem podnonikw widowych, uderzeniem pocigw (z wyczeniem uderze w konstrukcje lekkie), uderzeniem od statkw i twardym ldowaniem helikopterw na dachach. Naley je wyznaczy na podstawie analizy dynamicznej lub jako reprezentowane przez rwnowan si statyczn. Przyjto zaoenie, e ciao uderzajce pochania ca energi. Ponadto podano rwnowane siy statyczne spowodowane uderzeniem samochodowym w elementy konstrukcji wsporczych powyej lub w ssiedztwie jezdni, a take uderzeniem samochodem ciarowym w nadbudowy. Okrelono te sposb przyjmowania obcie spowodowanych uderzeniem podnonikw widowych. W PN-EN 1991-1-7 przedstawiono oddziaywania spowodowane przez eksplozje wewntrzne w odniesieniu do projektowania wszystkich czci budynku i innych budowli. Dotyczy to obiektw, gdzie jest spalany lub przetwarzany gaz, lub s skadowane albo transportowane materiay wybuchowe takie, jak gazy wybuchowe, pyny tworzce wybuchowe opary lub gaz. Konstrukcje none takich obiektw powinny by tak projektowane, aby powstrzyma stopniowe zawalenie si wynikajce z eksplozji wewntrznej. Ponadto naley zastosowa rozwizania konstrukcyjne ograniczajce konsekwencj eksplozji. PN-EN 1991-1-7 zawiera 4 zaczniki o charakterze informacyjnym. Zacznik A okrela zasady i metody projektowania budynkw z uwzgldnieniem postulatu ograniczenia obszaru zniszczenia miejscowego od nieokrelonej przyczyny tak, aby unikn niewspmiernego zawalenia si. Zacznik B zawiera wytyczne do planowania i dokonania oceny ryzyka w zakresie budynkw i budowli. Zacznik C okrela wytyczne do przyblionego projektowania dynamicznego konstrukcji poddanych uderzeniom wyjtkowym przez pojazdy drogowe, pojazdy kolejowe i statki, na podstawie modeli uproszczonych lub empirycznych. Zacznik D dotyczy eksplozji wewntrznych pyw w pomieszczeniach, adowniach okrtowych i zbiornikach na materiay sypkie, eksplozji gazu ziemnego oraz eksplozji w tunelach drogowych i kolejowych.

45

2.9. Uwagi kocowe

Wybr poziomu bezpieczestwa jest kompromisem midzy minimalnymi nakadami ekonomicznymi niezbdnymi do powstania budowli (i jej utrzymania zgodnie z przeznaczeniem) oraz uzyskanym stopniem niezawodnoci, gwarantujcym mae prawdopodobiestwo zniszczenia obiektu (ktrego skutki byyby akceptowane ze wzgldw ekonomicznych lub zwizanych z zagroeniem ycia ludzkiego). W tym aspekcie naley zwrci uwag, na znaczenie prognozy wystpienia niekorzystnych sytuacji dla obiektu waciwej identyfikacji oddziaywa. Na uwag zasuguje fakt, e wartoci obliczeniowe oddziaywa klimatycznych przyjmowane zgodnie z Eurokodami (np. niegiem - S d = S k S = S k 1,5 , wiatrem Wd = Wk W = Wk 1,5 ) maj okres powrotu okoo 700800 lat, co wiadczyoby o sto-

sunkowo maym ryzyku ich przewyszenia. Rwnoczenie trzeba mie wiadomo, e s odnotowywane take oddziaywania przekraczajce wartoci obliczeniowe [221], [2-22]. Np. na rys. 2.21 pokazano widok zniszcze po przejciu trby powietrznej 15.08.2008 r. w Kalinie (wojewdztwo lskie). Obcienie wiatrem w tym przypadku zdecydowanie przekraczao wartoci normowe. Takie obcienia wystpuj stosunkowo rzadko, a projektowanie budowli na tak due parametry oddziaywa wymagaoby zdecydowanie wikszych nakadw inwestycyjnych.

Rys. 2.21. Widok zniszcze po przejciu trby powietrznej 15.08.2008 r. w Kalinie (wojewdztwo lskie)

46 Wystpienie oddziaywa przekraczajcych wartoci prognozowane zgodnie z normami jest swoistym rodzajem wytrzymaociowego testu na poprawno zaprojektowania, realizacji i eksploatacji budowli. Stosunkowo czsto, w sposb nieuzasadniony, ponadnormatywne oddziaywania klimatyczne s wymieniane jako przyczyny awarii czy katastrofy budowlanej. Zazwyczaj takie obcienia jedynie identyfikuj niedostateczn nono konstrukcji. Tak byo np. w przypadku katastrofy hali Midzynarodowych Targw Katowickich w 2006 r. (rys. 2.22). Przyczyn tej katastrofy budowlanej byy race bdy konstrukcyjne ustroju nonego, a przede wszystkim jego niedostateczna wytrzymao. Naley wic odrnia okolicznoci (np. due obcienia niegiem dachu hali) od przyczyny katastrofy budowlanej (niedostateczna wytrzymao konstrukcji nonej obiektu).

Rys. 2.22. Widok zniszczenia hali Midzynarodowych Targw Katowickich po katastrofie w 2006 r. Analiza katastrof i awarii budowlanych podczas nienych zim (w latach 1962/63, 1969/70, 1978/79) wykazaa, e byy one spowodowane przez bdy ludzkie (bdy projektowania lub/i wadliwe wykonawstwo). Miay one miejsce, gdy obcienia charakterystyczne byo przekroczone okoo 2,53,0 razy.

47 Dobrze zaprojektowana i poprawnie wykonana konstrukcja wytrzymuje obcienia niegiem okoo trzykrotnie przekraczajce warto charakterystyczn (a dwukrotnie warto obliczeniow). Dziej si tak z powodu ukrytych rezerw nonoci, lub/i wspczynniki przejcia midzy obcieniem gruntu a obcieniem dachu. W trakcie zimy 2005/2006 wystpiy katastrofy i awarie hal. nieg nie by ich przyczyn, lecz ujawni niedostateczn nono tych konstrukcji. Dachw nie trzeba odniea, (co sugeruj wadze), lecz bezpiecznie je projektowa. Powinno si usuwa przyczyny (niedostateczn nono obiektw), a nie efekty obcie niegiem. Jeli przewiduje si odnieanie dachu, to konstrukcj naley projektowa z uwzgldnieniem odpowiednich ukadw jego obcie. Naley wwczas opracowa projekt technologii i kolejnoci odnieania dachu. W Polsce byo kilka przypadkw awarii budowlanych spowodowanych niewaciw kolejnoci odnieania dachw.

Literatura

[2-1] Biegus A.: Probabilistyczna analiza konstrukcji stalowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Wrocaw 1999. [2-2] Biegus A.: Obcienie niegiem wedug norm PN-80/B-02010/Az1 oraz PN-EN1991-13:2005. Builder nr 12/2006. [2-3] Davenport A. G.; Gust Loading Factors. Journal of Structural Division ASCE, v. 93, No ST3, 1967. [2-4] PN-80/B-02010 Obcienia w obliczeniach statycznych Obcienia niegiem. [2-5] PN-80/B-02010/Az1:2006 Obcienia w obliczeniach statycznych Obcienia niegiem. [2-6] PN-77/B-02011:1977 Obcienia obliczeniach statycznych. Obcienia wiatrem. [2-7] PN-B-02011:1977/Az1:1999 Zmiana do Polskiej Normy Obcienia obliczeniach statycznych. Obcienia wiatrem. [2-8] PN-EN 1990. Eurokod - Podstawy projektowania konstrukcji. PKN, Warszawa 2004. [2-9] PN-EN 1991-1-1:2004. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-1: Oddziaywania oglne. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach. PKN, Warszawa 2004. [2-10] PN-EN 1991-1-2:2006. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-2: Oddziaywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru. PKN, Warszawa 2006.

48
[2-11] PN-EN 1991-1-3:2005. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-3: Oddziaywania oglne. Obcienia niegiem. PKN, Warszawa 2005. [2-12] PN-EN 1991-1-4:2008. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-4: Oddziaywania oglne. Obcienia wiatrem. PKN, Warszawa 2008. [2-13] PN-EN 1991-1-5:2005. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-5: Oddziaywania oglne. Oddziaywania termiczne. PKN, Warszawa 2007. [2-14] PN-EN 1991-1-6:2007. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-6: Oddziaywania oglne. Oddziaywania w czasie wykonywania konstrukcji. PKN, Warszawa 2007. [2-15] PN-EN 1991-1-7:2008. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-7: Oddziaywania oglne. Oddziaywania wyjtkowe. PKN, Warszawa 2008. [2-16] PN-EN 1991-2:2007. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 2: Obcienia ruchome mostw. PKN, Warszawa 2007. [2-17] PN-EN 1991-3:2009. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 3: Oddziaywania wywoane przez prac dwigw i maszyn. PKN, Warszawa 2009. [2-18] PN-EN 1991-4:2009. Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 4: Silosy i zbiorniki. PKN, Warszawa 2009. [2-19] uraski J. A.: Obcienie wiatrem konstrukcji i budowli. Arkady, Warszawa 1978. [2-20] uraski J. A, Sobolewski A.: Nowa mapa obcienia niegiem w Polsce. Inynieria i Budownictwo nr 11/2002. [2-21] uraski J. A.: Wpyw warunkw klimatycznych i terenowych na obcienie wiatrem konstrukcji budowlanych. ITB, Warszawa 2005. [2-22] uraski J. A, Sobolewski A.: Obcienia niegiem w Polsce. ITB, Warszawa 2009. [2-23] uraski J. A, Sobolewski A.: Nowa mapa obcienia niegiem w Polsce. Inynieria i Budownictwo nr 11/2002. [2-24] uraski J. A.: O pracach nad now norm oddziaywania wiatru na konstrukcje budowlane w Polsce. Inynieria i Budownictwo nr 9/2005. [2-25] uraski J. A.: O pracach nad now norm oddziaywania wiatru na konstrukcje budowlane w Polsce. Inynieria i Budownictwo nr 9/2005. [2-26] uraski J. A.: Obcienie niegiem w ujciu nowej normy PN-EN 1991-1-3:2003. Inynieria i Budownictwo nr 2/2006. [2-27] uraski J. A.: Oddziaywania wiatru na konstrukcje budowlane w ujciu PN-EN 19911-4:2008. Inynieria i Budownictwo nr 7/2010.