W 1961 roku osoba Marshalla McLuhana bya znana jedynie jego studentom na Uniwersytecie w Toronto i zamknitej grupie akademickich

wielbicieli, ktrzy ledzili jego zawie artyi kuy w niskonakadowych kwartalnikach. Wwczas jednak . ukazay si dwie wyjtkowe ksiki Galaktyka Gutenber\ga (1962) i Zrozumie media (1964) a siwiejcy profesor z kanadyjskiej prowincji zosta przez San Francisco Chronicie" nazwany wkrtce najbardziej poszukiwanym akademikiem w okolicy". Od tego czasu jego byskotliwe, a nierzadko i frapujce teorie dotyczce wpywu mediw na czowieka zyskay mu popularno na caym wiecie. Jego nazwisko weszo niebawem do francuszczyzny jako mcluhanisme, synonim wiata popkultury. Poruszyem kwesti przyszoci jzyka, przyszoci wia- ' Cho jego ksiki napisane s trudnym stylem enigmadomoci, przyszoci miasta, a wreszcieprzyszoci pracy; ; tycznym, zdawkowym i zwizym, najeonym zawiymi aluPraca jako forma zorganizowanej dziaalnoci ludzkiej przezjami literackimi i historycznymi to rewolucyjne idee, ktchodzi zmiany najdrastyczniejsze; a nie ma na wiecie osoby, re znalazy w nich miejsce, uczyniy McLuhana rozchwytyktra wie o tym wicej od wielkiego czowieka siedzcego wanym autorem. Mimo protestw ze strony niezliczonych roznieco niej naprzeciwko mnie, ktrego obecno paraliowa- . sierdzonych uczonych i twardogowych humanistw, ktrzy a mnie dzisiaj profesora Buckminstera Fullera. Przyszo 1 utrzymywali, e koncepcje McLuhana s albo obkane, albo mi do gowy zdanie, ktre ostatnio usyszaem: Dom jest tam, ;$: S*"t^ niebezpieczne, jego nieskrpowane rozwaania teoretyczne gdzie schyla si gow". Teraz, majc przed sob takiego czo^.'% przycigay uwag kierownictwa General Motors (ktre zawieka, jak Buckminster Fuller, czuj si jak w domu. Odczuj f pacio mu sowicie za informacj, e samochody to przeywam gbok pokor. Jestem Pastwu zobowizany za Pa-' :, tek), Bell Telephone (ktremu wyjani, e w istocie nie rozustwa niezmcon uwag. Dzikuj. '-^m miejtam funkcji telefonu) i czoowego przedsibiorstwa zaj327

wanie rodowiska w taki sposb, e bdziemy mogli uczy sit drugiego jzyka w taki sam sposb, jak uczylimy si jzyjlj ojczystegoszybko i z penym zaangaowaniem jako i odka postrzegania i odkrywania. Przyszo jzyka daje moimi wo zaistnienia wiata bez sw, wiata intuicyjnego, bcill cego niczym techniczne przeduenie dziaania wiadomo Ktrego dnia odwiedzi mnie przyjaciel z Harvardu, ktof stwierdzi: Wiesz, moje pokolenie nie ma celw. (On sani jest modym architektem). Nie zmierzamy do adnego celtjU Chcemy jedynie wiedzie, co si dzieje wok nas". Nie oznfjj czao to jakiego pogldu, lecz totaln wiadomo ekologiczn. Przez chwil czytaem na gos fragment Finnegans Wamji a on owiadcza: Kiedy bierze si L.S.D., cay wiat nabierz wielowymiarowego i wielozmysowego charakteru odkryciaJ a gdy tak suchamFinnegans Wake, to czuj to samo, co p wzftfll ciu L.S.D." (CzytanieFinnegana byoby chyba dowiadczemenjj bezpieczniejszym, a nadto bardziej satysfakcjonujcym). . iS Przyjacielowi mojemu chodzio o to, e absurdem jest pfbjl szenie, bymy zdali do czstkowych celw w elektrycznymi wiecie, ktry jest zorganizowany w sposb integralny i totalny. Dzisiejsi modzi ludzie odrzucaj cele a pragn rl - R--L czyli zaangaowania. Pragn cakowitego zaanga- " owania. Nie chc czstkowych, wyspecjalizowanych celowi ani prac. Nieatwo to wyjani ani temu zaradzi. 'H

13
jflfywiad dla Playboya"
Szczera rozmowa z arcykapanem popkultu i metafizykiem mediw

mujcego si produkcj opakowa (ktre z kolei dowiedzia JKryty c y okrzyknli go doktorem Spockiem popkultury", si, e opakowania wkrtce wyjd z uycia). Za honorariui ftLjru szklanego ekranu", kanadyjskim Nkrumahem, ktry wysokoci piciu tysicy dolarw inna potna korporaci '. czy do szturmu na zdrowy rozsdek", ,,metafizycznym poprosia go o prognoz poprzez wewntrzn telewizj^ fcagiem optanym szalestwem" i arcykapanem popmyli, do czego w przyszoci bd uywane ich wasne produkt fcry przed otarzem historycznego determinizmu odprawia Natomiast rzutki kanadyjski premier Pierre Trudeau an gal u arn msz dla dyletantw". Profesor z Amherst, Benjamin McLuhanana comiesiczne, nieformalne spotkania, ktre maf lj)eMott, stwierdzi: On jest rozpdzony i na fali. Ale si poprawi telewizyjny image tego polityka. |H Spostrzeenia McLuhana albo sondy", jak woli o nicjf -Z kolei Tom Wolfe przytomnie zauway: , A jeli on ma mwi obfituj w takie ekstrawaganckie i nierozszyfrowaloe lacj? Przypumy, e jest tym, za kogo si podaje najwaaforyzmy, jak/Swiato elektryczne jest czyst informacj^ fniejszym mylicielem od czasw Newtona, Darwina, Freuda, i Ludzie w zasadzie nie czytaj gazetwchodz w nie-l^K gjinsteina i Pawowa?" Richard Kostelanetz, historyk spoedego ranka, jak do gorcej kpieli". Nie udaj, e je rozif|| czestw, przyznaje, e najbardziej niezwyk cech umysu miem. W kocu to, co pisz, jest bardzo trudne" powieMcLuhana jest to, i odnajduje on znaczenie tam, gdzie inni dzia kiedy o swoich pracach. Mimo jego pokrtnej skadni postrzegaj jedynie suche dane bd nie dostrzegaj niczego; byskotliwych metafor i krtkich, kilkuwyrazowych gier sq||j Itumaczy nam, jak mierzy zjawiska, ktrych/wczeniej nie nych, podstawowa teza McLuhana jest wzgldnie pFestaJ^jjjga Inoglimy oceni". jMcLuhan stwierdza, e wszystkie media same w sf^B |r Czowiek, ktry zachowuje niezmcony spokj mimo wy- \ i niezalenie od przekazywanych treci wywieraj przewoywanych przez siebie kontrowersji, przyszed na wiat / mony wpyw na czowieka i spoeczestwo. Czowiek prehif;;' w Edmonton, w prowincji Alberta, 21 lipca 1911 roku. McJLustoryczny czy plemienny egzystowa w harmonijnej rwnohan, syn byej aktorki i sprzedawcy nieruchomoci, wstpi na wadze zmysw, postrzegajc swj wiat jednako poprzez*^ Uniwersytet Manitoba, zamierzajc zosta inynierem, lecz such, powonienie, dotyk, wzrok i smak. Ale techniczne innj|jj| ukoczy go w 1934 roku z tytuem magistra literatury angiel- . wacje poszerzaj ludzkie moliwoci i zmysy, i naruszjffjJJafe skiej. Studia podyplomowe odby w Cambridge, trenujc jedwczeniejsz rwnowag zmysw, a przez to nieodwracalnie^ noczenie wiolarstwo. Pniej podj si pierwszej pracy' odmieniaj oblicze spoeczestwa, ktre rozwino technik*-'^ wykadowcyna Uniwersytecie Wisconsin. To dowiadczeWedle McLuhana pojawiy si trzy kluczowe innowacje teck nie odmienio jego ycie. Stanem twarz w twarz z modyniczne: wynalazek alfabetu fonetycznego, ktry wytrci czomi Amerykanami i nie byem w stanie ich zrozumiewspowieka plemiennego z rwnowagi zmysw i spowodowa domina. Czuem piln potrzeb zbadania ich kultury popularminacj oka; szesnasto wieczny wynalazek ruchomej czciom^nej, by mc do nich dotrze". Kiedy ju idea ta zakiekowaa, ki, ktry tene proces przyspieszy; wynalezienie telegrafi||:; pozwolijej wzrasta, a sam obroni doktorat, po czym wykaw 1844 roku, ktre zwiastowao rewolucj w elektronicznyii^C da na kilku katolickich uniwersytetach. (McLuhan jest gorliprzekazywaniu informacji; ta za, poprzez odbudowanie ro^fjfr wym katoHkiem-konwertyt). nowagi zmysw, ostatecznie przywrci status czowieka pl^ ".; Jego kariera jako autora poczytnych tekstw rozpocza si miennego. McLuhan zaj si tedy wyjanianiem i prognozo- '"" od kilku artykuw utrzymanych w standardowym akademicwaniem reperkusji teje elektronicznej rewolucji. kim stylu. Jednake ju w poowie lat czterdziestych ujawnio

SM"-

328

329

si jego zainteresowanie kultur popularn i wkrtce ukalfjl si teksty prawdziwego" McLuhana w rodzaju Psychopat(, logii Time'a" i Life'a". Osigny one format ksizi, w roku 1951, kiedy to ukazaa si Mechaniczna panna mlc analiza spoecznych i psychologicznych naciskw wyt^^- jgf ranych przez pras, radio, filmy i reklam a McLuhari;|^H na drodze do sawy. I cho sama ksika spotkaa si z niewielkim zainteresowaniem czytelnikw, to zapewnia mu moliwo prowadzenia seminarium Fundacji Forda powiconego kulturze i komunikacji oraz stypendium wysokoci czterdziestu tysicy dolarw; czciowo dziki niemu rozpocz i publikowanie Explorations", niewielkiego periodyku zawie-, rajcego owoce dziaalnoci seminarium. Pod koniec latpi.%^. ; dziesitych jego reputacja dotara do Waszyngtonu: w 19,5fjt roku zosta kierownikiem programu medialnego prowadzonl|J| go przez krajowe stowarzyszenie skupiajce nadawcw audjffflr cji owiatowych i rzdowe Biuro ds. Edukacji; raporty zwjl|| zane z penion funkcj zoyy si na wstpn wersj trjff|j| Zrozumie media. Od 1963 roku McLuhan kieruje orodkieigjjll Bada nad Kultur i Technik na Uniwersytecie Toronto; do ^ niedawna orodek skada si wycznie z biura samego McLuT"" hana, obecnie zajmuj e szecioizbowy budynek na terenie kam-*" Pusu, ,#gfe Prcz obowizkw administracyjnych i prowadzenia wy- kadw McLuhan sta si swego rodzaju eksperck instytucj^ ds. komunikacji. Co miesic wydaje dla subskrybentw spe-K cjany raport dotyczcy przernych mediw, zatytuowany The McLuhan Dew-Line [McLuhana system wczesnego ostrzegania]; nadto, modyfikujc nieco w tytu, zrealizowa seri nagra pod nazw Marshalla McLuhana pytoteka systemu wczesnego ostrzegania. Do naszego grudniowego numeru!:ft w 1968 roku McLuhan napisa charakterystyczny, pobudzaj^ cy do mylenia esej The Reversal of the Overheated Imaged [Odwrcenie przegrzanego obrazu]. Wraz z grup wsppracownikw wyda podrcznik literatury dla szk rednich oraz podj si analizy funkcji przestrzeni w poezji i malarstwie.
330

Counterblast [Przeciwuderzenie] jego kolejna ksika f'z kolei nieokieznana, malownicza podr przez krain jego

jlprii.

S I , JPlayboy" chcia dostarczy swoim czytelnikom map owej zagadkowej terra incognita i w tym celu zleci Ericowi NorUtenowi przeprowadzenie wywiadu z McLuhanem. Norden idwiedzi go w nowym przestronnym domu pooonym | y zamonej podmiejskiej dzielnicy Toronto, Wychwood Park, Udzie pisarz mieszka z on i piciorgiem z szstki swoich Idieci. (Najstarszy syn McLuhana przenis si do Nowego fforku koczy tam prac nad ksik o Jamesie Joysie, jedIflyrn; z idoli swego ojca). Oto, co zanotowa Norden: Wysoki, szczupy, siwy; jego rysy nie wyrozniajsi niczym szczeglnym, uwag zwracaj jedynie wskie, acz ruchliwe usta. McLuhan ubrany by w le dopasowany tweedowy garnitur, -czarne buty i przypinany krawat. Rozmawialimy do pnej iiiocy przy ogniu trzaskajcym w kominku; na pocztku wyrazi swoje obawy co do wywiadu a w zasadzie, co do samego sowa pisanego jako rodka komunikacji, sugerujc, e formua pyta i odpowiedzi moe spyci wymow jego przemyle. Zapewniem go, e bdzie mia tyle czasu i miejsca ile tylko bdzie sobie yczy, by mc swobodnie rozwin swoje koncepcje". W rezultacie wywiad jest znacznie bardziej czytelny i klarowny ni prace, do ktrych sprzyzwyczajeni odbiorcy McLuhana. By moe forma pyta i odpowiedzi przyczynia si do poskromienia jego nawyku swobodnego zmieniania tematu w pdzcy strumie wiadomoci. Ponadto, jak sdzimy, poniszy wywiad wyjania nieco prowokacyjnie nie tylko oryginalne teorie McLuhana dotyczce ludzkiego postpu i instytucji spoecznych, lecz take jego niemal nierozszyfrowalnie zawiy styl. Styl w za zosta przez pisarza George'a P. Elliotta okrelony mianem celowo antylogiczego, penego mylcych ptli, powtrze, nieprecyzyjnego, gnomicznego, ekstrawaganckiego", a przez krytyka Christophera Ricksa jeszcze bezlitoniej mianem mtnej mgy, w ktrej maja331

ferzucam; wyprbowuj rne sekwencje a zamki ustali i drzwi otworz si na ocie. I^YBO Y: Czy taka metodologia nie jest cokolwiek chaotyczj | | j niespjna albo te, jak utrzymuj pana krytycy, wrcz Ipcentryczna? LUHAN: Kada prba rozwikania problemw rodowijfa musi by dostatecznie elastyczna i dajca si dostosowa, pc by mc ogarn cay zasig rodowiska, ktre jest w ciggltn ruchu. Traktuj sprawy oglnie, nie jestem wyspecjalizowanym badaczem, ktry wydzieli sobie intelektualne poletko PLAYBOY: Uywajc znanego powiedzenia Henry'egcGib jasnych studiw, i ktry zdaje si zapomina o wszystkim sona z programu Martina i Rowana, Laugh-In, zapytam:^;, jtaym. W istocie, moja praca jest dziaalnoci dogbn, co nie McLuhan, co pan robi?" ^ 1st przyjt praktyk w wikszoci nowoczesnych dyscyplin McLUHAN: Niekiedy sam si nad tym zastanawiam. Czylii* jiaukowych, od psychiatrii po metalurgi i analiz struktural7,1 pewne badania. Nie wiem wprawdzie, do czego mnie one za-* n. Efektywne badanie mediw nie obejmuje jedynie ich treprowadz. Praktycznym celem mojej pracy jest prba zrozu|ci, ale dotyczy take samych mediw oraz caego rodowiska mienia naszego rodowiska technicznego oraz jego psycnz^ kulturowego, w ktrym media funkcjonuj. Tylko obserwujc nych i spoecznych nastpstw. Cho moje ksiki ukadaj si lifade zjawisko z boku i ogldajc je w caej okazaoci, moraczej w pewien proces, ni stanowifinalnywynik bada; rhoifp- . | a odkry rzdzce nim reguy i prdy. W takim sposobie bacelem jest posuenie si faktami do postawienia wstpfcjjlSjpg f ani nie ma doprawdy niczego nadzwyczajnego i radykalneprbnych tez, uycie ich jako rodka do wyartykuowania pewL_ go z wyjtkiem faktu, e z jakich przyczyn niewiele tanych spostrzee, do rozumienia caociowego. Nie chc wykich bada podjto. Przez ostatnie 3500 lat historii wiata zakorzystywa ich w tradycyjnym i jaowym sensie sklasyfikof" chodniego obserwatorzy spoeczestw konsekwentnie nie dowanych danych, kategorii, szufladek. Pragn wytycza mgj^, strzegali skutkw dziaania mediw czy to pisma, druku, nowych terytoriw, a nie nanosi dawne znaki szczeglne. ~- * , . , - . ,. . . . . . Nigdy jednak nie przedstawiaem takich eksploracji j a f # ^ r a f i l ' r a d i a ' ^ ^ z telewizji. Nawet w dzisiejszej, rezukuiacy nie mam usfeP | w o I u c XJnej epoce elektronicznej naukowcy nie daj dowodw prawdy objawionej. Jako czowiek poszukujcy nie mam usta modyfikowania teje tradycyjnej postawy wsadzania gowy lonego punktu widzenia, nie jestem oddany jakiejkolwiek teorii w piasek. ani wasnej, ani czyjej. Prawd mwic, jestem w peni PLAYBOY: Dlaczego? gotowy odrzuci kade stwierdzenie, ktre sformuowaem McLUHAN: Poniewa wszystkie media, od alfabetu fonetyczw zwizku z jakimkolwiek tematem, jeli tylko wydarzenia Lnego do komputera, s takimi przedueniami zmysw czonie potwierdz moich racji, albo jeli dojd do wnioskuje!, wieka, ktre wprowadzaj gbokie i trwae zmiany w nim nie przyczynia si ono do zrozumienia problemu. Najcenniejt lamym, a take przeksztacaj jego rodowisko. Takie przedusza cz mojej pracy nad mediami przypomina nieco dziaa*? |enie powoduje zintensyfikowanie, rozwinicie organw, nie wamywacza do sejfu. Nie wiem, co jest w rodku; moe' zmysw czy funkcji, a gdy tylko ono nastpuje, centralny niczego tam nie ma. Po prostu siadam i bior si do pracy.. .tikad nerwowy w celu samoobrony zdaje si paraliowa zaPoruszam si po omacku, nasuchuj, sprawdzam. Przyjmujr cz nieudaczne metafory". Inne autorytety przyznaj wlffl ko, i osobliwy styl medium McLuhana jest nieodcznczli cijego przesania e gsto uszeregowane, linearne", trfl by tradycyjnej myli i dyskursu nie nadaj si do nowej, poili pimiennej" epoki elektrycznych mediw. Norden rozpocz wywiad od aluzji do ulubionego 'tlljj trycznego medium McLuhana telewizji.

332

333

i?

fi3ti.!'.

atakowany obszar, izolujc go i znieczulajc wyklucz^^B dzieje, i wykorzystuje swojprac do przygotowania gruntu uwiadomienie sobie przyczyny dolegliwoci. Proces ten prfSg mod ni- Ale wikszo ludzi od kierowcw ciarwek po pomin to, co dzieje si z ciaem w warunkach szoku bd $ Rfrackich braminw nadal trwa w bogiej niewiedzy na stresu, albo to, co dzieje si z umysem wedle Freudows|fl|| fflfflat tego, co czyni media. S niewiadomi, e z powodu koncepcji represji. T szczegln form samohipnozy.naly.:^' Wszechobecnego wpywu mediw na czowieka, to samo mewam narcystyczn narkoz syndromem, w ramach ktieg|| KiBni jest przekazem Jang, message], a nie tre; nadto s nieczowiek pozostaje tak samo niewiadomy psychicznych! spo-' Kyiadomi, e medium jest take m a s a e m t o znaczy, zarzuecznych skutkw dziaania nowej techniki, jak ryba jest rjjei^f ffjc wszelkie gry sw, e dosownie urabia wszystkie zmywiadoma wody, w ktrej pywa. W rezultacie, dokadnie Effs przenika je, modeluje i przeksztaca. Tre czy przekaz wwczas, gdy nowe, wykreowane mediami rodowisko.sS'^ Kadego medium maj podobn donioso, co napis na posi wszechobecne i zmienia nasz rwnowag zmysw,:f|jj|". prywie bomby atomowej. Lecz zdolno dostrzegania owych : si ono take niedostrzegalne. ^44 ' ' przedue zmysw czowieka wywoanych dziaaniem meProblem ten jest nadzwyczaj doniosy wanie teraz, jako fjjjjiw, ktra niegdy bya domen artystw, powiksza si obece czowiek musi, w ramach zwykej strategii przetrwaniajo^-tn e , jako e nowe rodowisko elektrycznej informacji w wikuwiadomi sobie, co si z nim dzieje, mimo blu towarlW |i|zyrn stopniu pozwala nie-artystom na dostrzeganie i krytyczszcemu takiemu owieceniu. Fakt, e czyni to w obecnej 6po!bes | ich ocenianie. elektroniki, sprawia, e jest to zarazem epoka niepokoju^o-':, ;" ; PLAYBOY: Czy zatem szerokie rzesze ludzi zaczynaj w kora z kolei zostaa przeksztacona w swojego sobowtra dife-'- f t-cu zauwaa niedostrzegalne" zarysy tyche nowych tech rapeutycznie reakcyjn epok anomii i apatii. Lecz minio na- j nicznych rodowisk? szych samoobronnych mechanizmw ucieczki wszechobejn^^^pIlcLUHAN: Ludzie zaczynaj pojmowa charakter swej nojca znajomo rzeczy, wywoana przez elektroniczne media-L wej techniki, cho nie jest to wystarczajco duo ludzi umoliwia nam wrcz zmusza nas do zdania w kie." i i nie rozumiej tego dostatecznie dobrze. Wikszo z nich, araku wiadomoci ludzi niewiadomych, w kierunku zdania* f jak wspomniaem, nadal trzyma si obrazu wiata, jaki widzi sobie sprawy, i technika jest przedueniem naszych wasnyfelft ;a sob. Chodzi mi o to, e poniewa kade rodowisko organizmw. yjemy w pierwszej z epok, w ktrej zmianyjgi jEw okresie swego powstawania jest niedostrzegalne, to czoatpuj wystarczajco szybko, by cae spoeczestwo mojfgfe-i wiek w peni wiadomy jest tylko rodowiska poprzedniego; t sobie 1..- z nich :-i _-i_: zda -i- spraw. A * - do J - obecnej -i "&o w peni ery, ta ^innymi sowy, rodowisko staje si cakowicie dostrzegalne wiadomo bya zawsze udziaem artysty, ktry mia si dopiero wwczas, gdy zostanie zastpione nowym. Tak wic i zapa wizjonera zdolnego do rozszyfrowania wiata zewntrz- l wnaszym postrzeganiu wiata jestemy zawsze o krok w tyle. nego i przekazania jego obrazu wiatu wewntrznemu. Poniewa jestemy poraeni kad now technik ktra PLAYBOY Dlaczego to artysta, a nie uczony, miaby dostrzej. | z kolei stwarza zupenie nowe rodowisko robimy wiele, ga te powizania i przewidywa owe trendy? '"aby dawne rodowisko stao si lepiej dostrzegalne. Czynimy McLUHAN: Poniewa w naturze twrczej inspiracji artysty^ ptak, obracajc je w form sztuki i przywizujc si do przedley moliwo podwiadomego wyczuwania zmian rodowi;^ ;pniotw i atmosfery, ktre je cechoway, tak jak w przypadku artysta zawsze " " wyjazzu, albo obecnie, gdy popart przetwarza odpady rodowiska. To dostrzega przemiany w czowieku ska mechanicznego. woane nowym medium, to artysta uznaje, i przyszo ju
334 335

Teraniejszo jest zawsze niedostrzegalna, jako e | l $ ffoane nowymi mediami, to bdziemy mogli je antycypowa osadzona w rodowisku i tak dogbnie wypenia cae/|ff|f flontrolowa; jeli jednak nadal bdziemy trwa w podwiauwagi. Dlatego te kady poza artyst, czowiekiem, msT j^fejnym transie, to pozostaniemy ich niewolnikami. postrzega rzeczy integralnie, yje dniem wczorajszym. Po|fi ku elektronicznej epoki sofrware'u, cigego przepywu in&ftff: p; Dziki dzisiejszemu niesychanemu przyspieszeniu przefjlizywania informacji mamy szans poj, przewidywa i formacji, nadal wierzymy, e yjemy w mechanicznej epoce hard; ware'u. W szczytowym okresie rozkwitu epoki mechaniczna ^ ; Ifowa siy rodowiska, ktre nas ksztatuj a tym samym czowiek odwraca si za siebie, do przeszych stuf|f|f; ffclyska kontrol nad naszym wasnym losem. Nowe przedupnia [zmysw] czowieka i rodowisko, ktre one wytwaw poszukiwaniu sielskich" wartoci. Renesans i rednio-1 cze byy zwrcone ku Rzymowi; Rzym by zwrcony k t t | ! p i Ifaj, s oznakami procesu ewolucji, ale my nadal nie potrafiIpy pozby si zudzenia, e liczy si to, w jaki sposb mecji, a Grecy zwracali si ku przedhomeryckim pokoleniem' |urn jest wykorzystywane, a nie to, co ono czyni nam i z nami. Odwracamy zatem dawn edukacyjn zasad uczenia sivp0> fedziwaczna postawa technicznego idioty. Ja prbuj wyeprzez przechodzenie od tego, co znane, do tego, co nieznane Przechodzimy bowiem od tego, co nieznane, do tego, C O . ; | | | | | | Izi t ucieczk w narcystyczny trans i odsoni wpyw mene, a jest to ni mniej, ni wicej, tylko w paraliujcy mecha- fcgw na czowieka, od pocztku zarejestrowanej historii do pgsw obecnych. nizm, ktry pojawia si wwczas, gdy nowe media dratyc nie poszerzaj nasze zmysy. rf|j | fflAYBOY: Czy mgby pan w skondensowanej formie najfteli w wpyw na ludzi? PLAYBOY: Czy ten efekt paraliowania" spenia korzystri JjcLUHAN: Trudno to uj w ramy wywiadu, ale sprbuj rol, chronic czowieka przed psychicznym blem wywoanym przez owe przeduenia jego systemu nerwowego; :lall|| przedstawi zwizy przegld najwaniejszych przeomw rych powstanie przypisuje pan mediom? Dlaczego stara sifpsj w historii mediw. Prosz przy tym pamita, e moja definicja pan ten efekt zneutralizowa i uprzytomni czowiekowi zrniajSr 1 mediw jest szeroka: obejmuje kad technik, ktra wytwarza ny zachodzce w jego rodowisku? isfg przeduenia ciaa i zmysw czowieka, od ubioru do komputera. Naley te podkreli kluczowy problem, a mianowicie to, McLUHAN: W przeszoci skutki dziaania mediw dotyk, i f e spoeczestwa zawsze byy w wikszym stopniu ksztatowanas stopniowo, pozwalajc jednostkom i spoeczestwu f|ppj :. n :ae przez charakter mediw, dziki ktrym ludzie si komunikosorbowa i rozadowa w pewnym zakresie ich wpyw. Dzjf|y -:.# 11 wali, ni przez tre teje komunikacji. Kada technika ma wasiaj, w elektronicznej epoce natychmiastowej komuiukacjfr ciwoci Midasowego dotyku; gdy tylko spoeczestwo rozwisdz, e nasze przetrwanie, a przynajmniej nasze dobre sa^~ nie przeduenie swoich zmysw, wszystkie inne funkcje tego mopoczucie i szczcie, jest uzalenione od zrozumienia ch^ spoeczestwa przeksztacaj si tak, by mc t now form rakteru naszego nowego rodowiska, poniewa w przeciwienSL | przyswoi. Gdy tylko nowa technika przeniknie spoeczestwo, stwie do dawnych zmian rodowiska, elektryczne media wpro2f ||o nasika ni kada jego instytucja. Nowa technika jest zatem wadzaj powszechn i niemal natychmiastow transformaj Czynnikiem rewolucjonizujcym. Zauwaamy to dzisiaj w odkultury, wartoci i postaw. Taki nagy wstrzs sprowadza .p<|||; .jiiesieniu do mediw elektronicznych, ale byo to te aktualne , tny bl i utrat tosamoci, co mona zagodzi jedynie pol Hka tysicy lat temu, gdy wynaleziono alfabet fonetyczny, ktry przez w peni wiadome uprzytomnienie sobie dynamiki tej by rwnie zaawansowanym wynalazkiem i nis z sob rwnie zmiany. Jeeli pojmiemy te rewolucyjne transformacje 'wj doniose konsekwencje dla czowieka.

am

336

337

wp,nie mona skupi, a przy tym such dowiadcza dozna PLAYBOY: Jakie to byy konsekwencje? feboczesnych, nie jest analityczny i linearny. Mowa jest wyMcLUHAN: Przed wynalezieniem alfabetu fbnetyczneg^^B wiek y w wiecie, w ktrym wszystkie zmysy byy A | | | | | | Ijlaniern albo dokadniej uzewntrznieniem wszystkich naon i funkcjonoway jednoczenie. By to zamknity s|f||j fech zmysw jednoczenie; zakres suchujestsymultaniczfecech wzroku jest kolejno. Tryb ycia ludzi niepimienplemiennej gbi i rezonansu, kultura mwiona, ktrej struktura bya pochodn dominujcego zmysu suchu. S u | | j | l l Ifeh by nieokrelony, symultaniczny i pozbawiony cigo: ? m, a nadto o wiele bogatszy od sposobu ycia czowieka piw przeciwiestwie do zimnego i neutralnego wzroku r jest fjjjiiennego. Przez swoj zaleno od sowa mwionego, uywraliwy, wyczulony, wczajcy" i daje oparcie doskonae; fcnego do celw informacyjnych, ludzie byli ze sobzczesieci plemiennego pokrewiestwa oraz wspzalenoci;, azje^; |w plemienn sie; a poniewa sowo mwione cechuje si ktrej wszyscy czonkowie grupy yli w harmonii. Pods)|fef ftkszym adunkiem emocjonalnym od sowa pisanego, powym medium komunikacji bya mowa, a zatem nikt meYnuf pewa poprzez intonacj przekazuje tak gbokie uczucia, jak znaczco wikszej wiedzy od innych co oznaczao, | f f | * istnia indywidualizm i specjalizacja, ktre wyrniajipfS llffosc, rado, smutek czy strach, to czowiek plemienny by wilizowanego" czowieka Zachodu. Nawet wspczesne kul- , Sardziej spontaniczny, namitny i zmienny. Czowiek w, zdominowany przez such i dotyk, wspuczestniczy w zbiorotury plemienne nie potrafi najzwyczajniej zrozumie pojcia wej niewiadomoci, y w magicznym, integralnym wiecie jednostki oraz obywatela indywidualnego i niezalenego! Ki' tury mwione jednoczenie dziaaj i reaguj, natomiasrcloj- * Icsztatowanym przez mity i rytuay. y boskimi, niczym nie zagroonymi wartociami. Natomiast czowiek pimienny, no do dziaania bez reagowania, bez zaangaowaniaffelf szczeglnym darem czowieka oderwanego", pimiennego. B|dominowany przez wzrok, stwarza rodowisko niezmiernie rozczonkowane, indywidualistyczne, okrelone, logiczne, Inn kluczow cech odrniaj c czowieka plemiennegoQ<fT wyspecjalizowane i oderwane. jego pimiennych nastpcw jest to, e y on w wiecie przetT strzeni akustycznej, co sprawiao, e zasadniczo odmiennil"* PLAYBOY: Czy tylko opanowanie fonetycznego alfabetu przypojmowa relacje czasu i przestrzeni. AlE I spieszyo t donios zmian wartoci od plemiennego PLAYBOY: Co rozumie pan przez przestrze akustycznie ^wspuczestnictwa do cywilizowanego" oderwania? McLUHAN: To przestrze, ktra nie ma rodka ani gramol?5 McLUHAN: Tak. Kada kultura jest pewnym porzdkiem w przeciwiestwie do przestrzeni cile wizualnej, ktra'jifpB I zmysowych preferencji, a w wiecie plemiennym zmysy dotyku, smaku, suchu i wchu byy z praktycznych wzglprzedueniem i intensyfikacj oka. Przestrze akustyczna jest dw o wiele bardziej rozwinite ni zmys wzroku. Do tego organiczna i integralna, postrzegana dziki jednoczesnemu wiata alfabet fonetyczny wpad niczym bomba, wynoszc wspgraniu wszystkich zmysw, natomiast przestrze t* cjonalna" czy obrazowa jest jednolita i ciga, i stwarza zamkj-- wzrok do najwyszej rangi w hierarchii zmysw. Umiejtnity wiat bez bogatego rezonansu plemiennej krainy echljgg | no czytania i pisania oderwaa czowieka od plemienia, po; Jj|oya nacisk na oko, a nie ucho, i zastpia jego integralne, Nasze zachodnie pojmowanie czasu i przestrzeni, podobnfe.: zreszt jak cae pojcie cywilizacji zachodniej, wywodzicie, ^dogbne wspuczestnictwo we wsplnocie wartociami \vize rodowiska wytworzonego przez odkrycie pisma fonetyfc ' zualnymi i linearnymi oraz urywkow wiadomoci. Jako nego. Czowiek wiata plemiennego wid zoone, kalejdo-: .intensyfikacja i wzmocnienie funkcji wizualnej, alfabet fonetyczny zmniejszy rol zmysw suchu, smaku i powonienia, skopowe ycie, poniewa suchu, w przeciwiestwie do wzro'^;'..^.

338

7 - : " . : M = i : ^. .. . . '

339

arunkoway, zostaa naruszona, a funkcja wizualna nadmierprzenikajc pozbawion cigoci kultur czowieka plern| si rozwina. To nie byo udziaem adnego innego systenego i przekadajc jej naturaln harmoni oraz zoonel fgapisrna. znania na jednorodny, zwizy i wizualny tryb, ktry rjjf R L A Y B O Y : Skd bierze si paska pewno, e wszystko to uznajemy za norm rozumnej" egzystencji. Czowiekcllf Wydarzyo si jedynie wskutek powstania pisma fonetyczneciowy sta si czowiekiem zoonym z fragmentw; alfff |p albo, w istocie, czy to si w ogle wydarzyo? zburzy zaklty krg i rozbrzmiewajcy wok magiczny | ||cLUHAN: Nie trzeba si cofa trzy lub cztery tysice lat, plemienny, rozbijajc czowieka na zlepek wyspecjahzijl by przeledzi w proces; we wspczesnej Afryce jedno nych i psychicznie zuboonych, jednostek" yjcych wstl Ipkolenie obeznane z pismem fonetycznym wystarczyo, aby cie linearnego czasu i Euklidesowej przestrzeni. licyrwa jednostk z sieci plemiennej. Kiedy czonek plemienPLAYBOY: A jednak w staroytnoci istniay spoeczeifll |y,posidzie umiejtno pisma fonetycznego, to moe lepiej pimienne dugo przed wynalezieniem alfabetu fonetyc|l '"" abstrakcyjnie i intelektualniepojmowa wiat, lecz jego go. Dlaczego one nie ulegy rozkadowi? McLUHAN: Alfabet fonetyczny nie zmieni czowiekaSalf p . zwizek ze spoecznym otoczeniem zatraca wikszo gboirkich uczu rodzinnych. w rozdzia obrazu, dwiku i znazakresu jego zmysw tak drastycznie tylko dlatego, e$Jp mu moliwo czytania. Jak pan wspomina, kultura plemien- Bijtezenia niesie ze sob doniose skutki psychologiczne, a dodatna wspistniaa z innymi jzykami pisanymi ju od tysi||| feowo czowiek cierpi na zwizane z tym odczenie i zuboe1 Kie .swej wyobrani, swego ycia uczuciowego i zmysowego. lat. Ale alfabet fonetyczny by zasadniczo odmienny od.sip S szych i bogatszych kultur posugujcych si hieroglifami"^" - L Z a c z y n a r z u w a w sposb sekwencyjny i linearny; zaczyna pdasyfikowa i kategoryzowa dane. Gdy za wiedza jest przeideogramami. Pisma kultury egipskiej, babiloskiej, chiskiej:! szywana w formie alfabetycznej, to jest lokalizowana i rozi kultury Majw byy takimi przedueniami zmysw, ktre! rywana na dziedziny szczegowe, co sprowadza podzia funkdaway obrazkowe wyraenie rzeczywistoci, wymagay ncf to wielu znakw, przedstawiajcych szeroki zakres danyjp*--4 cji, klas spoecznych, narodw i wiedzy a tymczasem przeu s wspgranie wszystkich zmysw, ktre cechowao w ich spoeczestwach. Pismo fonetyczne przeciwnie^SL^t obogate dlc w P U I grai eczenst zawiera semantycznie bezwartociowe litery, ktre odpbvsflpilllPP* wo piemienne, zatraca si. J . , "", ." ,. - V T *i > . J3fe& PLAYBOY: A czy nie pojawiaj si adne towarzyszce owej F J daj mona semantycznie bezwartociowym dwikom. Dziki ni&; T . . . , f .J" ? /. H ,\ mu posugujc si jedynie garstk liter oddaig uaj a y J ^ -zmianie korzyci zrozumienie i kulturowa rnorodno wszelkie znaczenia we wszystkich jzykach. To osignicie ktre rekompensuj czowiekowi oderwanemu od plemiewymagao oddzielenia obrazu i dwiku od ich semantycznej nia utrat wartoci jego wsplnoty? go i ekspresyjnego znaczenia, tak by dwik mowy sta si widoczny. W ten sposb pojawia si bariera midzy czowie^ , McLUHAN: Pana pytanie odzwierciedla zinstytucjonalizowane skonnoci czowieka pimiennego. Umiejtno pisania J r r . :~~ ~:~ J i Z^ H H^wieku F u n k c i S ' i l c z y t a n ^ a ' wbrew obiegowej opinii o procesie cywilizowawizualna wydzielia si ze wspbrzmienia innych zmys^ijg^ niem a prze 10 em * J ^ ^ Epia" ktra przebija z pana pytania, sprawia, e ludzie s barto za doprowadzio do wyrzucenia ze wiadomoci kluzo^T dziej skomplikowani i zrnicowani od tych, ktrzy rozwijaj wych obszarw naszych dozna zmysowych i w rezultacie: psie w spltanej sieci spoeczestw werbalno-plemiennych. do atrofii niewiadomoci. Rwnowaga zmysw oraz ich A wsppraca, a take psychiczna i spoeczna harmonia, ktr^ Czowiek plemienny, w przeciwiestwie do jednorodnego czo| -wieka Zachodu, nie wyrnia si szczeglnymi talentami ani
340

341

gjjbi. Nieuniknionymi nastpstwami posugiwania si alfabewyranymi cechami, lecz pewn wyj tkow mieszanin e^ ' K fonetycznym mogby schizofrenia i alienacja. Due znacji. Wewntrzny wiat czowieka plemiennego by t w r | | | | mets metaforyczne majak sdz, fakt, e wedle starego grecpoczeniem zoonych emocji i dozna, ktrym wykszt^B fjfego mitu Kadmos, ktry ofiarowa czowiekowi alfabet, rozny czowiek wiata zachodniego pozwoli si rozpierzr^S tlfewa smocze zby; wyrastay one z ziemi w postaci zbrojalbo ktre stumi w imi efektywnoci i wartoci pralclli Sfch wojownikw. Za kadym razem, gdy smoczy zb technych. Alfabet pozwoli na zneutralizowanie przebogatej?^) feoej zmiany zostaje zasiany, zbieramy plon w postaci spinorodnoci kultur plemiennych, przekadajc ich zo^lS Jftii przemocy. Mona to byo obserwowa ju w czasach klana proste formy wizualne. Prosz przy tym pamita, e zfflll Bcznych, cho wwczas przybrao to osabion form, jako wzroku jest jedynym, ktry pozwala nam si oderwali lllposugiwanie si alfabetem fonetycznym nie upowszechniwszystkie inne zmysy nas angauj, lecz oderwanie w y \ | S l l s i w cigu jednej nocy, nie wykorzenio od razu pierwotne umiejtnoci czytania i pisania wycza i detrybajf|llf Ifych wartoci i instytucjiprzenikao raczej staroytne spoczowieka. Oddziela si on od plemienia jako czowiek wff| eczestwo w ramach stopniowego, acz nieuchronnego procewaajcej mierze kierujcy si wzrokiem, ktrego z innyll isu ewolucyjnego. ludmi cz ujednolicone postawy, zwyczaje i prawa. Mat^p ILAYBOY Jak dugo przetrwaa dawna kultura plemienna? jednak niesychanprzewagnad niepimiennym czowiekf^S itfcLUHAN: W odizolowanych przypadkach ostaa si a do plemiennym, ktry tak obecnie, jak i w zamierzchyctileF Wynalezienia druku w szesnastym wieku, co byo nadzwyczaj sach, by kaleczony kulturowym pluralizmem, wyjtkowc>| lunym, ilociowym rozszerzeniem owej fonetycznej pimiei brakiem cigoci czyli tym wszystkim, co sprawiaffl |bci. Jeli alfabet fonetyczny spad na czowieka plemienneAfrykanin staje si rwnie atw ofiar europejskiego kfjff go niczym bomba, to prasa drukarska uderzya w niego z si nialisty, co barbarzyca w starciu z Grekami i Rzymianami stumegatonowej bomby wodorowej. Prasa drukarska spowoTylko kulturom, ktre posiady umiejtno posugiwania s i ^ ^ alfabetem, udao si opanowa powizany, linearny cig naf? J Ldowaa najwiksze rozszerzenie fonetycznej pimiennoci: stpstw jako narzdzie zorganizowania spoecznego i psychiczl j ksiki mogy by reprodukowane w nieskoczonej liczbie nego. To wanie rozdzielenie wszystkich rodzajw dowia|jj| jegzemplarzy; powszechna umiejtno czytania i pisania staa si moliwa, cho nie do koca wprowadzona w ycie; ksicze w postaci zuniformizowanych i cigych jednostek, sti? ce przyspieszeniu dziaa i zrnicowaniu form czyli* r ki za stay si przedmiotami podrcznymi, osobistymi. Czcionwiedza stosowana byo sekretem, na ktrym opierao si ka, prototyp wszystkich maszyn,-zapewnia prymat zmysowi panowanie czowieka Zachodu nad innymi, a take nad jego wzroku i ostatecznie przypiecztowaa koniec czowieka plewasnym rodowiskiem. miennego. Nowe medium linearnej, jednorodnej, powtarzalPLAYBOY: Czy z tego wynika, e wprowadzenie alfabetu fonej czcionki powielao informacj w nieograniczonej iloci netycznego nie byo, jak si powszechnie przyjmuje, przejaC i z nieosigaln dotychczas szybkoci, dajc wzrokowi przywem postpu, lecz raczej psychiczn i spoeczn katastrof?.:^. ^gniatjc przewag nad innymi zmysami czowieka. Jako McLUHAN: Byo jednym i drugim. Staram si unika w tep ^radykalne przeduenie ludzkiego zmysu, ksztatowao ono kwestii sdw wartociujcych, ale istnieje dosy dowodw' i przeksztacao cae jego rodowiskopsychiczne i spoeczne potwierdzajcych, e czowiek mg zapaci zbyt wysok cen a ponadto byo bezporednio odpowiedzialne za powstanie za swoje nowe rodowisko wyspecjalizowanej techniki i wartak odlegych zjawisk, jak nacjonalizm, reformacja, linia pro342 a; 343

Ifc-afir

I :

lalizmu. Umoliwiajc przepyw informacji z szybkoci dukcyjna i jej wytwory, rewolucja przemysowa, caakoncj liespotykan przed wynalezieniem druku, rewolucja Gutencja przyczynowoci, Kartezjaskie i Newtonowskie k o n ^ H |erga wytworzya nowy typ wizualnej, scentralizowanej, nacje wszechwiata, perspektywa w sztuce, chronologia n # |odowej jednoci, ktra stopniowo poczya si z handlow cji w literaturze oraz psychologiczny tryb introspekcji l i i kierowania si do wewntrz, ktry znacznie nasili t e n d e ^ H Ikspansj a do czasu, gdy Europa staa si systemem pastw. L Sprzyjajc cigoci i konkurencji w obrbie jednorodnego denia do zWm-dualizmu i specjalizacji, zapocztkowa: Izwartego terytorium, nacjonalizm nie tylko wykreowa nowe dwa tysice lat wczeniej przez umiejtno czytania i piSa 'narody, lecz take przypiecztowa upadek dawnego korporania. Rozam midzy myl i dziaaniem zosta zinstytucjona'.'. cyjnego, niekonkurencyjnego i pozbawionego cigoci redzowany, a czowiek czstkowy, rozczonkowany zrazu pn . alfabet, zosta w kocu poszatkowany na drobne kawaki. Od' niowiecznego porzdku gildii i familijnej organizacji spoeczestwa; druk wymaga zarwno osobistej fragmentaryzacji, tamtej chwili czowiek Zachodu sta si czowiekiem Gute\ jak i spoecznej jednorodnoci, ktrej naturalnym wyrazem berga. $ byo pastwo narodowe. Niesychane przyspieszenie przepyPLAYBOY: Wielu pana czytelnikom, akceptujcym naw jyu informacji, ktre dokonao si za spraw pimiennego nazasad, e techniczne innowacje sprowadzaj dalekosij fcjonalizmu, zwikszyo rol specjalizacji zapocztkowazmiany w rodowisku, trudno zrozumie, jak moe pan oh cza rozwj druku win za tak na pozr nie zwizane zespba ej przez umiejtno posugiwania si alfabetem fonetyczfnym i podsyconej przez Gutenberga. To przez ni przeszy do zjawiska, jak nacjonalizm i industrializacja. lamusa takie wszechstronne, encyklopedyczne postaci, jak McLUHAN: Kluczowe znaczenie maj tutaj sowa i jfl-Benvenuto Cellini zotnik, kondotier, malarz, rzebiarz zr". Przyjrzyjmy si nieco bliej nacjonalizmowi i indusi lizacji, a dostrzeemy, e oba te zjawiska wziy si beffi 'i pisarz. To renesans zniszczy czowieka renesansu. rednio z szesnastowiecznego rozkwitu techniki druku. NIP PLAYBOY: Dlaczego uwaa pan, e Gutenberg da podwalicjonalizm nie istnia w Europie do czasw renesansu, kiedy J [ ny przyszej rewolucji przemysowej? typografia pozwolia kademu czowiekowi wyksztaconemu^ *} McLUHAN: Poniewa istnieje midzy nimi cisy zwizek. zobaczy swj jzyk ojczysty w sposb analityczny jako jlplf Prosz pamita, e drukowanie byo pierwszym zmechaninorodny twr. Prasa drukarska, przyczyniajc si do rozpffc; kzowanym, zoonym procesem rzemielniczym. Dziki anawszechnienia w caej Europie masowo produkowanych ksij|r litycznej kolejnoci etapw procesu wytwrczego stao si i materiaw drukowanych, zmienia wczesne rodzime, rewzorem dla caej przyszej mechanizacji. Najwaniejsz cegionalne jzyki w jednorodne, zamknite systemy jzykw na-" ch druku jest powtarzalno; odbierane wzrokowo teksty rodowych to tylko inny wariant tego, co nazywamy mass mog by odtwarzane w nieskoczono, powtarzalno za mediami i daa pocztek caej koncepcji nacjonalizmu. C tkwi u sedna mechanicznej zasady, ktra zmienia wiat po Czowiek, ktrego ujednolici druk, odbiera pojcie narojy., ^Gutenbergu. Typografia, wytwarzajc pierwszy jednako podu jako ywy i nieco mamicy obraz grupowego przeznafljp jytarzalny towar, stworzya take Henry'ego Forda, pierwsz lini produkcyjn i pierwsz masow produkcj. Ruchoma nia i statusu. Wraz z pojawieniem si druku po raz pierwszy staa si moliwa jednorodno pienidza, rynkw i transport czcionka bya archetypem i prototypem nastpujcego po niej tu, stwarzajc gospodarcz i polityczn jedno i uruchamia-'; .rozwoju przemysowego. Bez umiejtnoci posugiwania si jc ca ow prn i scalajc energi wspczesnego nacjo- ^fabetem fonetycznym i bez prasy drukarskiej nowoczesny 344
345

industrializm byby niemoliwy. Trzeba zatem uzna urruejl feice lat rnych stopni wizualizacji, atomizacji i mechaniw no czytania i pisania za technik, typograficzn, ktra ukszl pcji i kocu rozpozna epok mechaniczn jako interlutowaa nie tylko produkcj i procedury marketingowe*!! fjlum midzy dwoma wielkimi organicznymi erami kultury. take wszelkie inne obszary ycia, od edukacji po planow: Ifpoka druku, ktra trwaa mniej wicej od 1500 roku do roku miast. I9QO, zacza dogorywa z chwil pojawienia si telegrafu, PLAYBOY: Wydaje si, e waciwie kady aspekt nowoce -fp lierwszegoz nowych mediw elektrycznych. Jej koniec przynego ycia uznaje pan za bezporednie nastpstwo guten^Hf bliy si, gdy na pocztku dwudziestego wieku dostrzeono J r gowego wynalazku prasy drukarskiej. . $i , przestrze zakrzywion" i matematyk nieeuklidejsk, dzieMcLUHAN: Kady aspekt mechanicznej kultury Zachodu a czemu odyo pozbawione cigoci pojmowanie czasoprzezosta uksztatowany przez technik druku, ale epoka nowostrzeni czowieka plemiennegoa ktre nawet Spengler uznaczesna jest epok mediw elektrycznych, ktre stwarzajro|ra za koniec zachodnich wartoci pimiennych". Rozwj dowiska i kultury bdce w sprzecznoci z mechanicznym telefonu, radia, filmu, telewizji i komputera pogry j jeszspoeczestwem konsumpcyjnym wywodzcym si z d r u ^ ^ B cze bardziej. Dzi telewizja jest najwaniejszym z elektryczDruk wyrwa czowieka z jego tradycyjnej kulturowej matediii nych mediw, poniewa dociera do niemal kadego domu cy, wskazujc mu, jak gromadzi ludzi w potn zbitk naroly;kraju, poszerzajc centralny system nerwowy kadego widowej i przemysowej siy, a typograficzny trans Zachodu pr|e- % ] %i, i ksztatuje cay wachlarz zmysw najbardziej przeniklitrwa do dzisiaj, kiedy to elektroniczne media budz nasio^la-,-"]. wym przekazem. To przede wszystkim telewizja jest odpotecznie z letargu. Galaktyk Gutenberga zamia konstelacja " . wiedzialna za odejcie od supremacji wzroku, ktra bya gwMarconiego. '..h:'' n cech techniki mechanicznej, cho inne elektryczne media take miay w tym swj udzia. PLAYBOY: Omwi pan t konstelacj oglnie, a zatem,']1pfp kie media elektrycznew pana opinii zajy miejsce dawfife PLAYBOY: Ale czy sama telewizja nie jest przede wszystnej techniki mechanicznej? JpT kim medium wzrokowym? McLUHAN: Media elektryczne to telegraf, radio, film, teletjyjj McLUHAN: Nie, wrcz przeciwnie, cho rozumiem, dlaczefon, komputer i telewizja. Kade z nich, w przeciwiestw!! go bdnie uwaa si, i telewizja jest przedueniem zmysu do dawnych mediw mechanicznych koo byo wszaklP P- wzroku. W przeciwiestwie do filmu czy fotografii, telewizja przedueniem stopy, ubir przedueniem skry, alfabet fo-pfea g jest w przewaajcej mierze przedueniem zmysu dotyku, netyczny przedueniem oka stanowio przeduenie wi- "~- nie wzroku, a to wanie dotyk wymaga najwikszego wspcej ni jednego zmysu, powikszao i rozwijao na zewntrz^ udziau wszystkich zmysw. Tajemnica namacalnej" mocy nasz cay centralny system nerwowy, przeksztacajc tym sik*, telewizji polega na tym, e obraz telewizyjny cechuje si nimym wszystkie aspekty naszego spoecznego i psychicznego;?;, sk intensywnoci i wyrazistoci a przez to w przeciistnienia. Wykorzystanie mediw elektronicznych ustala g r a ^ ^ S wiestwie do fotografii czy filmunie oferuje szczegowej nic midzy czstkowym czowiekiem Gutenberga a czowfcSSS informacji o poszczeglnych przedmiotach, lecz wymaga akkiem integralnym, podobnie jak umiejtno posugiwania si jjp| f tywnego udziau widza. Obraz telewizyjny jest mozaikow alfabetem fonetycznym bya granic midzy czowiekiem ;|; siatk nie tylko poziomych linii, lecz milionw malekich werbalno-plemiennym a czowiekiem wizualnym. * \|=l punktw, z ktrych widz jest w stanie fizjologicznie odebra W istocie, moemy spojrze z naszej perspektywy na trzy^iLj jedynie 50 czy 60 i na ich podstawie ksztatuje swj obraz. 346 347

jo jest medium gorcym, poniewa ostro i intensywnie przej d suchaczom wielkie iloci wyrazistej informacji, ktra J| 0 stawia niewiele do uzupenienia. Na tej samej zasadzie fecad jest gorcy, a seminarium zimne; ksika jest gorca, feozmowa czy spontaniczna dyskusjazimna. fe\V przypadku zimnego medium, odbiorca jest aktywnym lenientem doznania wzrokowego czy suchowego. Dziewczyna ubrana w przejrzyste jedwabne rajstopy czy noszca okulary jest zawsze zimna i pobudzajca zmysy, poniewa oko jpnaga uzupeni mao wyrazisty obraz, ktry wwczas si ^ ppjawia. Oto dlaczego chopcy rzadko podrywaj dziewczta, r l ^ o r e nosz okulary. W kadym razie przytaczajca wikszo lewizja nas ukierunkowuje, sprawiajc, e sami zaczynarv j y c h t e c h n i k i sposobw rozrywki od czasu pojawienia si spoglda do wewntrz". Krtko mwic, istot ogl< 'techniki drukowanej bya gorca, czstkowa i wyczajca, telewizji jest intensywne uczestniczenie i niska wyrazistfl lale w erze telewizji jestemy wiadkami powrotu do zimnych co nazywam zimnym" doznaniem, w przeciwiestwieidi 'wartoci oraz do wczajcego" gbokiego zaangaowania gorcego" medium, takiego jak radiowysoce wyrazigjegl lido uczestnictwa, ktrego owe wartoci wymagaj. Oto wai nacechowanego niskim uczestnictwem mie kolejny powd, dla ktrego medium jest przekazem, PLAYBOY: Znaczna cz nieporozumie otaczajcych pa .anie treci. To angaujcy charakter dowiadczenia telewiskie teorie jest zwizana z t wanie propozycj mediw|8fM f ^ W o ma doniose znaczenie, a nie tre konkretnego obrarcych i zimnych. Czy mgby pan je pokrtce zdefiniowa i zu telewizyjnego, niewidocznie i na trwae wypisywanego na McLUHAN: Mwic najprociej, medium gorce wj/czajj naszej skrze. natomiast medium zimne wcza; media gorce wymagajnjjjy ^ pLAYBOY: Nawet jeli - j a k pan przyjmuje - to medium skiej partycypacji (albo dopenienia ze strony w i d o w n i ) , - ! ^ f j e s t najwaniejszym przekazem, to jak moe pan cakowicie tomiast media zimne wymagaj wysokiej partycypacji. Me;#^ odrzuca znaczenie treci? Przecie tre, na przykad radiodium gorce to takie, ktre przy wysokiej wyrazistoci stanoflr wych przemwie Hitlera, miaa jaki wpyw na Niemcw. wi przeduenie pojedynczego zmysu. Wysoka wyrazisto" McLUHAN: Podkrelajc fakt, i to raczej medium jest przepowoduje cakowite wypenienie danymi przez samo medium," kazem, a nie tre, nie sugeruj, e tre nie odgrywa adnej bez intensywnego udziau odbiorcy. Fotografia, na przykada roli lecz jedynie fakt, e ma ona wyranie podrzdne znajest wysoce wyrazista albo gorca, rysunek prasowy za m; czenie. Nawet gdyby Hitler wygasza wykady z botaniki, to nisk wyrazisto i jest zimny, poniewa schematyczny, od- t jaki inny demagog wykorzystaby radio do sprowadzenia rczny szkic dostarcza bardzo mao wizualnych danych i wytjjT Niemcw z powrotem do stanu plemiennego i do oywienia maga tego, by czytelnik sam wypeni czy uzupeni obrazfj ciemnej, atawistycznej strony plemiennej natury, ktra stwoTelefon, ktry dostarcza uchu relatywnie niewiele danych, jest "I rzya europejski faszyzm w latach dwudziestych i trzydzietedy zimny, podobnie jak mowa; obydwa te media wymagaj stych. Kadc wszystek nacisk na tre i lekcewac medium, znacznego uzupenienia przez suchajcego. Z drugiej strony, tracimy szans dostrzeenia i kontrolowania wpywu nowych
348 349

Nieustannie wypenia wic nieostre i rozmyte obrazy, jc si w interakcj z ekranem i nawizujc nieodmienniel czy dialog z kineskopem. Zarysy powstaego w ten spoVtf rysunkowego" obrazu ksztatuj si zatem w wyobrazgl||f dza, co wymaga wielkiego osobistego zaangaowania i t|f cypacji. W istocie widz staje si ekranem, w filmie z.$|j[S si kamer. Wymagajc, bymy nieustannie wypeniali o ^ S ry owej mozaikowej siatki, kineskop tatuuje nam przekaSli porednio na skrze. Kady widz jest tedy niewiadomie nia larzem-pointylist, niczym Seurat, krelcym nowe k371.1i , i obrazy, podczas gdy kineskop przelewa si przez cae|f|ljP l zez cale jeg 0 ^ ciao. Jako e dla telewizora punktem skupienia jest widz,;tffp

HcLUHAN: Kennedy by pierwszym telewizyjnym" pretechnik na czowieka, a tym samym zawsze wpadamy w^H jldentem dlatego, e by pierwszym wybitnym amerykapienie, widzc rewolucyjne transformacje rodowiska wyfjlf jjpim politykiem, ktry zrozumia dynamik i si wpywu ane nowymi mediami i jestemy na nie nie przygotoj^S jjiineskopu telewizora. Jak wyjaniem, telewizja jest z natuPrzygnieciony zmianami rodowiska, ktrych nie potrafi p^H fe medium zimnym, a sam Kennedy, dziki osobistemu bon, czowiek powtarza ostatni aosny krzyk swego p l e t ^ S jpctwu, cechowa si podobnym chodem i obojtnoci nego przodka, Tarzana, spadajcego za ziemi: Kto na|ff|j Kobee wadzy, co pozwalao mu w peni przystosowa si rowa mi lian?!" Niemieccy ydzi, ktrzy stali si ofirj|| 1 ||> telewizji. Kady kandydat na polityka, ktry nie posiada nazistw na skutek zderzenia starego trybalizmu z n o ^ ^ pkich zimnych, mao wyrazistych cech, pozwalajcych winie mogli zrozumie, dlaczego wiat przewraca si docjf|B c o w i uzupeni braki swoj wasn, osobist identyfikacj, nogami, podobnie jak dzisiejsi Amerykanie nie mog J}jj| Ipo prostu zamcza si w telewizji tak jak Richard Nixon owej zmiany ukadu instytucji spoecznych i politycznyf|||| l i czasie swych katastrofalnych debat z Kennedym podczas woanej elektrycznymi mediami w oglnoci, a w szczt|f|j liampanii 1960 roku. Nixon by modelowo gorcy. Przedstanoci telewizj. illl fwia w telewizji niezmiernie wyraziste, dokadnie zdefinioPLAYBOY: W jaki sposb telewizja przeksztaca nasze iii|t|j tucje polityczne? ~0m Syane obrazy i dziaania, ktre przyczyniy si do jego repuf&cji krtacza by to w syndrom Cwanego Ryka", ktMcLUHAN: Telewizja rewolucjonizuje wszystkie sytellf y. wlk si za nim przez lata. Czy kupilibycie uywany polityczne wiata zachodniego. Po pierwsze, kreuje zupeni pamochd od tego czowieka?pyta autor pewnej karykanowy typ narodowego przywdcy, czowieka, ktry bardzie! ;fury, a odpowied brzmiaanie", poniewa Nixon nie rozprzypomina plemiennego wodza ni polityka. Dobrym grzy siewa zimnej aury bezinteresownoci i obiektywizmu, ktkadem nowego plemiennego wodza, ktry rzdzi swoim krl r Kennedy emanowa tak atwo i ujmujco. jem dziki masowemu telewizyjnemu dialogowi i spoeczPLAYBOY: Czy zatem Nixon pracowa nad sob od tamtego nemu na odzewowi, jest Castro. Kieruje krajem za pomoef czasu? kamery, dajc Kubaczykom moliwo bezporedniego i osoji iMcLUHAN: Z pewnoci kto udziela mu lekcji, jako e podbistego zaangaowania si we wsplne podejmowanie dec^lj zji. Jego zrczna mieszanka edukacji politycznej, propagari8f^ czas ostatnich wyborw to Nixon by zimny, Humphrey za i dobrotliwych wskazwek jest wzorem dla plemiennych wop gorcy. Dostrzegem t zmian w Nixonie ju w roku 1963, kiedy widziaem go w programie The Jack Paar Show. Nie dzw w innych pastwach. Nowy polityczny wodzirej musi; l by wtedy cwanym, wygadanym, agresywnym Nixonem z 1960 dosownie i w przenoni, zaoy swj wyjciowy ubir i przyroku; zosta stonowany, uadzony, zaprogramowany i zapakobra zbiorowo-plemienny image jak Mussolini, Hitler i F.D.Roosevelt w czasach radia, a Kennedy w erze telewizyjnej^. .. wany w nowego Nixona, ktrego ujrzelimy w roku 1968: Wszyscy oni byli plemiennymi wadcami w skali nieznanej%* *1 uczciwego, skromnego, spokojnego i szczerego sowem, wwczas wiatu, poniewa wszyscy zapanowali nad swymfi- ^zimnego. Zdaem sobie wwczas spraw, e jeli Nixon utrzy: mediami. :*0& \ ma t mask, to moe zosta wybrany na prezydenta, i najwyPLAYBOY: W jaki sposb Kennedy wykorzysta teewizjejf- ' raniej zeszego listopada amerykascy wyborcy byli podobco sprawio, e rni si od swych poprzednikw albp.na-?r, : 'nego zdania. PLAYBOY: Jak wykorzysta telewizj Lyndon Johnson? stpcw? ;'X~i-!\ 'J/grir

350

351

i S -,:

lirycznej informacji ma charakter natychmiastowy, oznaMcLUHAN: Zmarnowa okazj w ten sam sposb, c a l i H j raczej decentralizacj rodziny a nie jej powikszanie w roku 1960. By zbyt intensywny, zbyt ogarnity obsesjlllf [y? now form mnogich istnie plemiennych. Jest to prokonienia widzw do tego, by go kochali i szanowali jait |itraumatyczny szczeglnie w krajach, w ktrych pimieni nauczyciela, a nadtozbyt atwy do zaMasyfikowamfjl| [wartoci s gboko zinstytucjonalizowane, gdy zderzekupujc uywany samochd od Johnsona, Indzie czuliby^ dawnej, posegmentowanej, wizualnej kultury z now intebezpieczniej, ni kupujc go od dawnego Nixona? Odpowiedzi l|ln kultur elektroniczn stwarza kryzys tosamoci, wyrzecz jasna, brzmi: nie". Johnson sta si stereotypemwn&$ gpwienie jani, to z kolei wytwarza niesychan przemoc parodi samego siebie i zyska t sam reputacj krtacza'' ifeernoc, ktra jest po prostu poszukiwaniem tosamoci, pryktra tak dugo nkaa Nixona. Ludzie nie obruszyliby. jjM ffatnym i zbiorowym, spoecznym i komercyjnym. gdyby Kennedy kama w telewizji, Johnsona za nie hiogH ftAYBOY: Czy kojarzy pan w kryzys tosamoci z obecnystrawi nawet wwczas, gdy mwi prawd. Rozdwik CM f|| niepokojami spoecznymi i aktami przemocy w Stanach wiarygodnoci by w rzeczywistoci rnic w komunikowa Jednoczonych? niu si. Polityk, ktry zrozumie telewizj niezalemejff partii, celw czy przekonamoe osign wadz nieznaVtcLUHAN: Tak, a take z gwatownie rosncym powodzenI?m nhistorii. To, jak t wadz wykorzysta, to oczywicie zup]P s y c h i a 1 r w - C a a n a s z a alienacja i atomizacja znajduj Q o d b i c i e w u nie inna sprawa. Podstawow rzecz jednak, o ktrej naley ^ P a d k u t a k i c h uznanych historycznie spopamita w odniesieniu do mediw elektrycznych, jestitjIg B^pznych wartoci, jak prawo do prywatnoci i nietykalno pdnostki. Gdy za one ulegaj naciskowi elektrycznemu przeksztacaj one nieodwracalnie wraliwo kadeg>rny| : su, atymsamymzmieniajwarunkii struktur naszych wszys; "y r k o w i n o w e J t e c h n i k i > to przecitny obywatel ma wraenie akby zaamyway si niebiosa. Gdy za spraw elektrycznych kich wartoci i instytucji. Przeksztacanie tradycyjnego system mediw czowiek ulega plemiennej metamorfozie, wszyscy mu politycznego jest tylko jedn manifestacj procesu retry [stajemy si owymi kurczakami z kreskwek, ktre pdz na balizacji, czyli powrotu do cech plemiennych, wywoanegi$*i~4 0le ; dziaaniem elektrycznych mediw, ktre obraca naszplane^J L P P o s z u k u J e m y w t e n sposb naszej dawnej tosamoci, ffto uwalnia potne dawki przemocy. Kiedy przedpimienw globaln wiosk. Sili ne" stanie przed obliczem pimiennego" na postpimiennej" PLAYBOY: Czy mgby pan dokadniej opisa w procesiSl |arenie, kiedy nowe wzorce informacji pochon i wykorzenia trybalizacji? .~.I stare, zaamania nerwowe o rnym nasileniu ze zbioroMcLUHAN: Techniczne przeduenia naszego centralnego wymi nerwowymi zaamaniami caych spoeczestw niezdolukadu nerwowego o ktrych mwiem wczeniej monych do zaradzenia kryzysowi swojej tosamoci stan si liwe dziki elektronice, pograj nas w oglnowiatowym zbiorniku przepywajcej informacji i umoliwiaj czowiejc bardzo powszechne. kowi wtopienie si w ca ludzko. Samotna i oderwana .od~S; | Nieatwo y w takim okresie, zwaszcza uwarunkowanespoeczestwa rola czowieka pimiennego Zachodu podlega Spu przez telewizj modemu czowiekowi, ktry, w przeciobecnie nowemu, intensywnemu, gbokiemu procesowi wspokf:-gWiestwie do swych pimiennych rodzicw, nie moe szuka uczestnictwa, a dzieje si tak za spraw elektronicznych nie- ' ^ucieczki w transie narcystycznej narkozy, ktra zagusza stan diw, co sprawia, e odzyskujemy kontakt z sob samym; ; v psychicznego szoku wywoanego dziaaniem nowych mediw. a take z innymi ludmi. Z drugiej strony fakt, i przepyw,': .-Od Tokio po Pary i Kolumbi, modzie w teatrze ulic bezro352 353

i - J-

| V

|ly nauczania, przypomina uczenie ora pywania. To po prozumnie odgrywa spektakl poszukiwania swojej tosar^H p i nie mieci si w jego rodowisku, a zatem jest nie do opanie pragnc celw, lecz rl, aknc tosamoci, ktra J f l i l l ! ^ w ania. wymyka. ji ^ Dla telewizyjnego" dziecka dostosowanie si do czstkoPLAYBOY: Dlaczego, pana zdaniem, nie znaj duj jej w%V ternie edukacji? [JM j | | c h , wizualnych celw naszej edukacji jest trudne albo wrcz McLUHAN: Poniewa edukacja, ktra powinna p o r ^ ^ p i Rgpioliwe, wszystkie jego zmysy bowiem s zaangaowane modym zrozumie i przystosowa si do ich rewolucyjfcpf Wkez elektryczne media. Ono pragnie gbokiego udziau nowych rodowisk, jest raczej wykorzystywana jako-r|j|fil| jpyfli, co robi, a nie linearnego oderwania i zuniformizowaIfech, powtarzalnych wzorw. Jednake niespodziewanie i bez dzie kulturowej agresji; narzuca zretrybalizowanej modzie", fednego przygotowania, wyrywa si je z zimnego, wszechprzestarzae wizualne wartoci konajcej epoki pimienne i Cay nasz system owiaty jest reakcyjny, ukierunkowaSf^H feejmujcego ona telewizji i poprzez potn biurokrajjfczn struktur kursw i zalicze wystawia na dziaanie minione wartoci i dawne techniki, i taki te bdzie, dopki iorcego medium druku. Jego naturalny instynkt, uwarunkostare pokolenie utrzymuje si u wadzy. Przepa midzyjjfgj koleniami jest obecnie otchani dzielc nie dwie grupy wie-""'" wany elektrycznymi mediami, ma tedy przymusi wszystkie 1 '-J : zasadniczo J ----- odmienne -J-_!-!,T,_ 'zmysy, by skupiy si na ksice, ktr uczy si czyta, druk kowe, lecz dwie kultury. Rozumiifer-. 'f &a takie podejcie odrzuca, domagajc si odrbnego, wzroment rodzcy si w naszych szkoach, poniewa nasz syster Ifebwego podejcia do nauki, a nie caociowego podejcia zuedukacji jest cigym ogldaniem si za siebie. To gi!|^j i przestarzay ukad wzniesiony na pimiennych wartfeflf lifikowanego sensorium. Sposb czytania u dzieci w szkole oraz czstkowych i sklasyfikowanych danych, ktre s z i | | l fpodstawowej jest aosnym dowodem wpywu telewizji: dzienie niedostosowane do potrzeb pierwszego pokolenia tele ci pokolenia telewizyjnego przysuwa ksik do oczu na odzyjnego. lego kilkunastu centymetrw, starajc sipsychomimetyczPLAYBOY: Jak, w pana przekonaniu, mona przystosowa L nie sprowadzi stron druku do totalnego zmysowego doznania telewizyjnego. Tak staj si cyklopami, desperacko starasystem edukacji do potrzeb generacji telewizyjnej? '& McLUHAN: C, zanim zaczniemy robi co dobrze, rtiu|^( jcymi si zanurzy w ksice, podobnie jak zanurzaj si my uzna, e robilimy to le z czym nie moe si pogtifP^ w ekranie telewizora. dzi wikszo pedagogw, urzdnikw, a nawet wikszolfe^ | PLAYBOY: Czy telewizyjne dziecko" jest w stanie dostosorodzicw. Dzisiejsze dziecko wzrasta w absurdzie, poniewa wa si do swego edukacyjnego rodowiska, syntetyzujc tra jest zawieszone midzy dwoma wiatami i dwoma systemami dycyjne pimienno-wzrokowe formy ze sw wasn elektryczwartoci, z ktrych aden nie skania go do dojrzewania. Dziecr n kultur czy raczej medium drukowane jest dla niego ko bowiem nie naley do adnego z nich, lecz trwa w przezupenie nie do przyswojenia? dziwnej przestrzeni stale zmieniajcych si wartoci. Wyzw Ir*,? < McLUHAN: Taka synteza jest najzupeniej moliwa i moe R S '^wytworzy twrcze poczenie obu kultur jeli tylko eduniem nowej ery jest zatem powszechny i caociowy, twrcjC proces dorastania a samo nauczanie i powtarzanie faktw; ;'kacyjny establishment zda sobie spraw z istnienia kultury jest rwnie bez znaczenia dla tego procesu, co pomoc rdelektrycznej. Wobec braku takiej elementarnej wiadomoci, karza dla elektrowni jdrowej. Oczekiwanie, e wczone" obawiam si, e telewizyjne dziecko" nie ma przyszoci dziecko epoki elektrycznej bdzie reagowao na dawne spow naszych szkoach. Trzeba pamita, e takie dzie est
'11V_

A<-.ty Inf,

354
-.T'. Si".- SJit-*-

35S%; , RZESZW* N

m
.1
1 i'liL

;;fii1

nieustannie wystawiane na dziaanie dorosych" wjfljj|l Ipdej klasie znajdzie si telewizor, poniewa rewolucja ci wspczesnego wiata wojen, d y s k r y m i n a c j i ' r ^ ^ w fsw i postaw dokonuje si w domu, zanim jeszcze dzieczamieszek spoecznych, przestpczoci, inflacji, r e w o l ^ ^ r f ^ Si Ijtrze do szkoy. Zmienia ona zmysow egzystencj dziecsualnej. Wojna w Wietnamie wyrya na jego skrze,l|fP'&l R j e g o procesy umysowe na wiele doniosych sposobw. przesanie; byo ono wiadkiem zabjstw i pogrzeb^ytljf^fl Illehie z ksiek nie wystarcza ju w odniesieniu do adnedowych przywdcw; uczestniczyo przez ekran tel$Jlf|^l|i |||rzedmiotu; wszystkie dzieci domagaj si teraz: ,Jrfwmy w orbitalnym tacu astronautw, byo pograne w-fM w Riiszpasku" albo Niech poezji bdzie mona sucha" informacji przekazywanym przez radio, telefon, filffijfflfcll | | | i i samym odrzucaj dawny sterylny system, w ktrym edunia muzyczne i innych ludzi. Rodzice posadzili je przed tel p j a zaczyna i koczy si na ksice. Obecnie potrzebne jest wizorem w wieku dwch lat, aby je uspokoi, a do czaiyg^ febne i pilne przeprogramowanie edukacji, najpierw boposzo do przedszkola, spdzio przed ekranem a 4 tysic' wgeia trzeba zrozumie nowe wyzwania, a dopiero pniej godzin. Jeden z dyrektorw IBM-u powiedzia mi kiedyjfj-. 'nQna im sprosta. Wstawienie telewizora do obecnych klas dy moje dzieci rozpoczy pierwsz klas, przeyy jukilka.:i;| ekcyjnych, z ich archaicznymi wartociami i metodami, nikrotnie swoich dziadkw". ,=^g jjjgego nie zmieni; to byoby niczym ogldanie filmw w telePLAYBOY: Gdyby pana dzieci byy dostatecznie mae'; Jljpzji rezultatem byaby hybryda, nie odpowiadajca adnalee do pokolenia telewizyjnego, to czy ksztaciby jltgj imu z tych systemw. Musimy zapyta, co moe zrobi teleMcLUHAN: Z pewnoci nie w naszych obecnych s z k j ^ S wizja dla nauczania jzyka angielskiego, fizyki czy jakiegoktre s intelektualnymi zakadami karnymi. W dzisiejl^nf 1 |lwiek innego przedmiotu, a czego nie moe zaoferowa wiecie parafrazujc powiedzenie Jeffersona najmi |ecna klasa lekcyjna. Odpowied sprowadza si do tego, e sza edukacja to najlepsza edukacja, poniewa niewielu mo: jlewizja moe gboko angaowa modych ludzi w proces :-s -'" dych ludzi potrafi przetrwa intelektualne tortury naszego syf? ^uczenia si, demonstrujc obrazowo zoon wspzaleno temu owiaty. Mozaikowy obraz ekranu telewizora wytwarzi ludzi i wydarze, rozwj form i wielopaszczyznowe powiw yciu dzieci gboko angaujc teraniejszo i symultai zania takich arbitralnie wyodrbnionych przedmiotw, jak bionicznos, ktra sprawia, e pogardzaj one odlegymi wiif logia, geografia, matematyka, antropologia, historia, literatunymi celami tradycyjnej edukacji jako nierealnymi, mao w a p * ra i jzyki obce. nymi i dziecinnymi. Inny podstawowy problem polega na tyfl|t J I Jeeli edukacja ma si sta istotna dla modych ludzi epoki e w naszych szkoach jest po prostu zbyt duo nauczania traelektronicznej, to musimy take zastpi duszne, bezosobowe dycyjnymi metodami analitycznymi; yjemy wszake w epoi pozbawiajce ludzkich cech uniwersytety wieloma autonoce nadmiaru informacji. Jedynym sposobem na to, by szkoy micznymi college'ami, ktre powic si dogbnemu podejnie byy wizieniami bez krat, jest upowszechnienie nowych ciu do nauczania. Trzeba tego dokona jak najszybciej, potechnik i wartoci. .gL t niewa niewielu dorosych moe w peni zrozumie, jak znaczPLAYBOY: Wiele eksperymentalnych projektw polega^at enie modzi ludzi s wyalienowani z czstkowego wiata mewprowadzeniu telewizji i komputerw do klas szkolnych. GyT chanicznego i jego skostniaego systemu owiaty, ktry w ich uwaa pan zastosowanie tego typu elektronicznych pomocy' ^przekonaniu zosta zaprojektowany wycznie po to, aeby edukacyjnych za krok we waciwym kierunku? i ? - - dostosowa ich do biurokratycznego spoeczestwa i zaszufladkowa ich w nim. Dla nich zarwno karta powoania do McLUHAN: To naprawd bez wikszego znaczenia, czy
ss= e

356

357

iff

11

ft j'
Sl.T:

II
t'd!

I) 'VS.

,;

wojska, jak i dyplom ukoczenia szkoy, s przepustka^M Luje si anachroniczny, staje si barier, a uksztatowany psychicznego albo wrcz fizycznego przymusu, a na to si'ri 111 o0wy sposb zmys dotyku sprawia, e dla modych rzecz godz. Nowe pokolenie czuje si wyobcowane w kontakci?^ ffl turaln jest nieustanne dotykanie si co dobrze oddaje ze swoim liczcym trzy tysice lat dziedzictwem pismaf$|K W Kjdetka sprzedawana w psychodelicznych sklepach: Jeli tury wizualnej, a celebrowanie pimiennych wartoci w dojni? glfiisza, pie to". Elektryczne media, pobudzajc wszystkie i szkole jedynie nasila to wyobcowanie. Jeli nie przystosuj, flysy jednoczenie, nadaj take nowy i bogatszy wymiar my naszego systemu owiaty do potrzeb i wartoci tych rjifoj fldziennej seksualnoci. W ten sposb lubiene stosunki dych ludzi, to czeka nas wzrost liczby osb rezygnujcych z?" psfylu Henry'ego Millera staj si starowieckie i przestszk i nasilenie chaosu. pi. Gdy tylko spoeczestwo wkracza we wszechogarniaj PLAYBOY: Czy sdzi pan, e subkultura hippisw jest dJb'. jjlllftyb plemienny, nie mona unikn zmiany stosunku do ciem owego odrzucenia przez modzie wartoci naszegdrnc. Ijllcsualnoci. Widzimy, na przykad, atwo, z jak modzi chanicznego spoeczestwa? fj|j :. j|clzie yj ze sob bez poczucia winy, albo jak hippisi McLUHAN: Oczywicie. Te dzieciaki maj po dziurki w i fazem, w komunach. Jest to wszak zachowanie plemienne. sie pracy i stawianych im celw, i s gotowe same ksztaStli PLAYBOY: Ale czy wikszo spoeczestw plemiennych wa swoje role i zaangaowanie w spoeczestwie. Nie.crfcllf nie jest raczej restryktywna ni permisywna? mie niczego wsplnego z naszym czstkowym i wyspecjali-' licLUHAN: W zasadzie, s jednoczenie i restryktywne, zowanym spoeczestwem konsumpcyjnym. yjc w przejIpermisywne. W wikszoci spoeczestw prymitywnych dzieciowej prni kulturowej midzy dwiema wielkimi, przeciw-, wictwo nie jest, z kilkoma wyjtkami, cech plemienn; mostawnymi kulturami, desperacko usiuj odkry samychs:e^f dzi ludzie maj zwykle przed lubem cakowity dostp pciobie i stworzy sposb egzystencji zgodny z ich nowymi waffT wy do siebie. Jednake po lubie ona staje si zazdronie strzetociami; std bierze si nacisk na alternatywny styl ycia'!^ T on wasnoci a cudzostwonajciszym grzechem. Jest Moemy dostrzec rezultaty tego procesu powrotu do wartoci^ - pewnym paradoksem, i w trakcie przejcia do spoeczestwa plemiennych, gdy spojrzymy na jakiegokolwiek modego czpi i l zretrybalizowanego musi nastpi potna eksplozja seksualwieka nie tylko na hippisw. Wemy na przykad mlffffpl *^riej energii i wolnoci, lecz kiedy takie spoeczestwo w peni zgodnie z ktr obecnie chopcy i dziewczta ubieraj si taic1^ sie_ uksztatuje, to wartoci moralne stan si niezwykle rygosamo i nasz takie same fryzury, co jest odzwierciedlenieifik' rystyczne. W zintegrowanym spoeczestwie plemiennym uniseksualnoci wywoanej zamian zmysu wzroku na zmys_ modzi bd mieli pen swobod eksperymentowania, ale dotyku. Cae mode pokolenie skania si ku powrotowi do maestwo i rodzina stan si instytucjami nienaruszalnymi, wartoci naturalnych, co wida w ich ubiorach, muzyce, du-: za niewierno i rozwd bd powanym aktem pogwacegich wosach i zachowaniu socjoseksualnym. Generacja na-.':, nia wizi spoecznejnie prywatnym odstpstwem, lecz zbioszych nastolatkw staje si czci klanu dungli. Gdy rnodzijg row zniewag i utrat twarzy przed caym plemieniem. Spoludzie wkraczaj do wiata tego klanu, wszystkie ich zmysyfe f eczestwa plemienne w przeciwiestwie do zdetrybalizos elektronicznie poszerzone i wyostrzone, zwiksza si t a k e - f v wanych, czstkowych kultur kadcych nacisk na indywiduich seksualna zmysowo. W epoce elektrycznej czsto pojaalistyczne wartoci s skrajnie surowe pod wzgldem mowia si nago i niepohamowana seksualno; poniewa teleralnym i nie wahaj si zniszczy i potpi tych, ktrzy ich wizja tatuuje swj przekaz bezporednio na naszej skrze, ubir .: wartoci ami. To oczywicie nieco okrutne, lecz jednocze358 359
"i"'-" | " %'

li

nie seksualno moe nabra nowego i gbszego Wynija^ gejsze wszechobecne rodowisko natychmiastowo przekana skutek gbokiego uwikania w spoeczestwie pitnie jpnej informacji, a dodatkowo si pojawia mechanizm Wietrznej podry. Ta wewntrzna podr jest nie tylko nym. c-;n||ftff" fcyiljem narkotykowego podrnika; to powszechne aoDzisiaj, gdy wraz z upadkiem dawnych wartoci dolU! ffadczenie telewidzw. LSD jest sposobem naladowania gamy pobudzajcy wybuch stumionych frustracji seksuj|fgH| fiidzialnego wiata elektronicznego; wyzwala czowieka wszyscy jestemy zanurzeni w fali zwracania nadrzdnej uwaY & Ifibytych, werbalnych i wizualnych, nawykw i reakcji, na seks. Jednake nie do, e takie zainteresowanie ni i^ti je mu potencja do natychmiastowego i cakowitego zaanzwala libido, to wydaje si, e powoduje osabienie postaw ' fcowania zarwno odczucie wszystkiego od razu", jak i swego rodzaju psychoseksualny Weltschmerz. adna wraz wo reakcji zmysowych nie moe przetrwa ataku, kt; wszystkiego w jednym". To za s najbardziej podstawowe sprzyja mechanicznemu spojrzeniu na ciao jako na organizm atrzeby ludzi wyrwanych z dawnego, racjonalnego, sekwenzdolny do dowiadczania wyodrbnionych rozkoszy, ale nie'' fftnego systemu wartoci przez elektryczne przeduenia cencakowitego, seksualno-emocjonalnego zaangaowania i trans-'fe tralnego ukadu nerwowego. Zaywanie narkotykw halucycendencji. Przyczynia si to do rozdziau, seksualnej przyjfffP^ igennych jest sposobem wczucia si w nasze elektryczne noci i reprodukcji, rozdziau, ktry jest bardzo rozpowseehl lodowisko, rodowisko, ktre samo jest podr wewntrzniony, a nadto przekonuje do homoseksualizmu. Przewidujc ||^ bez narkotykw. obecne trendy, naleaoby si spodziewa, e w niedfekMi |Zaywanie narkotykw jest take rodkiem pozwalajcym przyszoci naturalnym wynalazkiem bdzie maszyna dmifyrazi odrzucenie przestarzaego wiata mechanicznego oci - nie skomputeryzowany wiat lecz urzdzenie,"dK| If ego wartoci. Narkotyki czsto wzbudzaj wiee zainterektremu najwyszy orgazm bdzie mona osign poprzez sowanie artystyczn ekspresj, ktra przede wszystkim jest mechaniczne pobudzanie zwojw mzgu odpowiedzialnycS domen wiata suchowo-dotykowego. Narkotyki halucynoza przeywanie przyj emnoci. -. genne, chemicznie pobudzajce nasze elektryczne rodowiPLAYBOY: W pana analizie postpujcej wolnoci seksugjg sko, prowadz do odywienia zmysw dugo tumionych przez nej mona chyba wyczu nut dezaprobaty... orientacj wizualn kultury mechanicznej. LSD McLUHAN: Nie, ja tego ani nie aprobuj, ani nie potpiani. ] pochodne rodki halucynogenne stanowi wreszcie poywStaram si tylko zrozumie. Wolno seksualna jest rwfiflF pk dla plemiennej subkultury preferujcej ycie w komunie, naturalna dla nowej plemiennej modziey jak narkotyki. l std nie trudno zrozumie, dlaczego zretrybalizowana moPLAYBOY: A co naturalnego j est w narkotykach? dzie cignie do narkotykw jak my do wiata. McLUHAN: One s naturalnym rodkiem agodzenia przePLAYBOY: Pewna studentka uniwersytetu Columbia zrwksztace kulturowych, a nadto prost drog do elektrycznego . & . I naa niedawno pana i LSD, co zacytowa Newsweek". LSD zawirowania. Coraz wiksze powodzenie narkotykw jest G J S Ijest niczym, dopki si go nie strawi stwierdzia. Podobnie le zwizane z wpywem elektrycznych mediw. Wemy mergf- jgjak McLuhan". Czy dostrzega pan jakie podobiestwa? tafor narkotykowego odlotu: wczanie. Kto wcza swojak McLUHAN: Mio mi sysze, e moje prace okrela si jako wiadomo dziki narkotykom, podobnie jak otwiera swoje, halucynogenne, ale podejrzewam, e niektrzy moi akademicwszystkie zmysy na cakowite, gbokie zaangaowanie, w-,;.;; , cy krytycy uznaj je za z podr". czajc telewizor. Zaywanie narkotykw jest pobudzane przez PLAYBOY: A czy sam bra pan kiedy LSD? 360 361

}[.->

i,

PLAYBOY: Czy jest pan za zalegalizowaniem marihuaiiffi narkotykw halucynogennych? iffe McLUHAN: Mj osobisty punkt widzenia jest tutaj bez znaczenia, poniewa wszelkie prawne ograniczenia s bezskuteczne i musz w kocu znikn. Mona rwnie atwo zakazywa narkotykw w nowym, plemiennym spoeczestwie, jak zast: brania posiadania zegarw w kulturze mechanicznej. Modzi! ludzie nadal bd si wczali" niezalenie od tego, ilu z mcffij*. zostanie wyczonych" w wizieniach, a prawne restrykcje'"" odbijaj jedynie kulturow agresj i zemst gincej kultury, , dokonywan na swej nastpczyni. ;: Skoro ju mwimy o gincych kulturach, nie jest przypad362

McLUHAN: Nie, nigdy. Jestem w tych sprawach obse||fl .. ? e to Indianie i Murzyni byli pierwszymi, ktrzy rem, nie uczestnikiem. W zeszym roku przeszedem ojf||||J fcjneryce powszechnie zaywali narkotykw, jako e obie usunicia guza, ktry powiksza mj mzg w niecc^^^ S|upy majw tej przejciowej epoce wielk kulturow przeprzyjemny sposb, a podczas dugiej rekonwalescen|p|fte I 'Igk pozostajc blisko swoich plemiennych korzeni. Kultuwolno mi zaywa adnych rodkw pobudzajcych sik&M mt owa agresja biaej Ameryki przeciwko Murzynom i Indiaszych od kawy. Niestety! Cho kilka miesicy temu z | | | | | i j jjifjii nie zasadza si na kolorze skry ani przekonaniu o swej prawie za narkotyki aresztowany. Wracajc samolotem !|f| gdrzdnoci niezalenie od tego, jakie podaje si ideolocouver, gdzie tamtejszy uniwersytet przyzna mi h o i ^ f e p izne jej uzasadnienie lecz raczej na wiadomoci biaedoktorat, spotkaam koleg, ktry zapyta mnie, gdzie byfen Aczowieka, e Murzyni i Indianie, gboko zakorzenieni W Vancouver, odebra moje LL.D. [doktoratprzyp.i^S ^dwiczcym, pozbawionym cigoci, zoonym wiecie odparem. Zauwayem wwczas, e siedzcy obok*llj pmiennym, s w rzeczywistoci fizycznie i spoecznie lepsi er spojrza na mnie z dziwnym wyrazem twarzy, a k i e d ^ S ;ol czstkowego, wyobcowanego i odczonego od spoeczesiadaem z samolotu na lotnisku w Toronto, dwch strlzi |{iva czowieka cywilizacji zachodniej. Zrozumienie tego fakkw celnych zacigno mnie do ciasnego pokoiku i zacf|| |u, ktry uderza w samo serce caego systemu spoecznych przeszukiwa moje bagae. Zna pan Timothy'ego Lerfl wartoci biaego czowieka, musi prowadzi do przemocy go?" zapyta jeden z nich. Odpowiedziaem, e ta^^M ludobjstwa. Taki by smutny los Murzynw i Indian byli chyba mu wystarczyo. Dobra stwierdzi. Gdzie wP lidmi plemiennymi w zatomizowanej kulturze, ludmi uroWiemy, e powiedzia pan komu, e by w Vancouver;oS jjf dzonymi raczej za wczenie ni za pno. bra LL.D". Po mozolnej rozmowie przekonaem go, e Li! ItjlAYBOY: Jak to? nie ma nic wsplnego z poszerzaniem wiadomoci a wrif McLUHAN: Ot dokadnie w tym samym czasie, gdy mode przeciwnie i zostaem wypuszczony. Oczywicie, w wietfT ' pokolenie biaych powraca do wartoci plemiennych i oglle obecnego kryzysu edukacji nie jestem wcale pewien, czyn- --- nych, Murzyni i Indianie znaj duj si pod ogromnym spoecznie ma adnych argumentw przeciwko uznawaniu posiadali , nym i ekonomicznym naciskiem, by zmierza w odwrotnym nia LL.D. za przestpstwo. 'ijjll -kierunku: detrybalizowa si i specjalizowa, wyrywa swoje plemienne korzenie, podczas kiedy reszta spoeczestwa na nowo odnajduje swoje. Ci, ktrych przez wiele lat utrzymywano w cakowitym podporzdkowaniu socjoekonomicznym, s obecnie zmuszeni do nauki czytania i pisania, ktra jest warunkiem znalezienia pracy w dawnym rodowisku usug mechanicznych. Nie nakania si ich natomiast do tego, by przystosowywali si do nowego plemiennego rodowiska elektronicznej informacji, co czyni modzi ludzie nalecy do klasy redniej biaych. Nie trzeba dodawa, e sytuacja taka wyzwala ogromny psychiczny bl, ktry z kolei przekada si na rozgoryczenie i przemoc. Wida to w mikrokosmosie kultury narkotykowej; badania psychologiczne dowodz, e Ma363

n
'li'

atai
'j.

rzynow i Indian, ktrych wcza" marihuana w p ^ H - W * * ' ^ ^ c z n a elektr C2n wiestwie do biaych czsto ogarnia wcieko; m a j l | l i ^ y ^ Murzyni s zagroeniem, rywalizujski odlot". S rozzoszczeni, poniewa pod wpywem naafL fi.--? -%L Igi plemieniem, ktrego obecno nie daje si pogodzi z nofen porzdkiem. Czsto plemiona takie czeka wyniszczenie. tyku dostrzegaj, e rdo ich psychicznej i spoecznef^H K A Y B O Y : Co moemy zrobi, aby zapobiec takiemu wygradacji tkwi w mechanicznej technice, zarzucanej obeellj iszczeniu amerykaskich Murzynw? przez bia nadkultur, ktra j wyksztacia. Wikszo^ pcLUHAN: Myl, e pierwszym cennym posuniciem byrzynw i Indian natomiast nie moe sobie pozwoli na jemN ||by ostrzeenie Murzynw, a take caej reszty spoeczerzucenie ze wzgldu na swoj nisz pozycj ekonomicznM jjwa, co do natury nowej, elektrycznej techniki i wyjanienie, Jest to ironiczne i tragiczne zarazem, a przy tym zmniej| tjlaczego tak nieustpliwie przeksztaca ona nasze spoeczne szanse na rasow detente ponad podziaami i pojednani|lllf psychiczne wartoci. Murzyn powinien zrozumie, e te elecjopsychiczne rnice midzy rasami powikszaj si, zairijffl tienty jego jani, ktre uznawa za gorsze" albo wsteczne", si zmniejsza i ostatecznie zanika. Murzyn i Indianin^B f rzeczywicie lepsze w nowym rodowisku. Czowiek Zawsze znajduj si w niekorzystnej sytuacji; najpierw cierjil chodu jest ogarnity obsesj posuwania si do przodu, krok li, bo byli ludmi plemiennymi w wiecie mechamcznymfte^ 0 k r o k u s z a l e s e m raz, gdy staraj si odej od plemiennych wartoci i d o p s r t i i f e ' ^ ..postpu", i zawsze postrzega pozbajawione cigoci, rwnoczesne zwizki plemienne jako prymiwa si do kultury mechanicznej, staj nad rozwierajc si)' |tywne. Jeli Murzyn pojmie ogromne bogactwo swego dzieprzepaci dzielc ich i retrybalizujce si spoeczestwo. Przyszo, obawiam si, nie rysuje si pomylnie dla mkogPl dzictwa, nie podejmie owego mizernego skoku do przestarzaego wiata mechanicznego. ale w szczeglnoci dla Murzynw. Pojawiaj si pewne zachcajce oznaki, i nowy ruch PLAYBOY: Co zatem, pana zdaniem, ich czeka? McLUHAN: W najlepszym razie bd musieli dokona bolesZ czarnej siy" za swym naciskiem na bycie Murzynem i powrotem do plemiennej dumy oraz afrykaskich korzeni nego przystosowania do dwch sprzecznych ze sob kultur" i technik, wizualno-mechanicznej i elektrycznej. W najgojrijw kulturowych i spoecznychdostrzega to, lecz, niestety, wikulegn wyniszczeniu. :tlfjif fszo amerykaskich Murzynw nadal dy do wczenia si s z y m w kultur mechaniczn. Jeeli jednak uda si ich przekona, PLAYBOY: Wyniszczeniu? ' McLUHAN: Naprawd boj si tej moliwoci, ale na BogtpH s by zdali za tymi, ktrzy pragn zadba o plemienn wiadomo, to, strategicznie patrzc, znajd si w dobrym punkcie mam nadziej, e si myl. Jak staraem si wykaza, jedystartu do atwego wejcia w now technik, z wykorzystaniem nym nieodwracalnym nastpstwem kadego poszukiwania towasnych, trwaych plemiennych wartoci do przetrwania w nosamoci wywoanego wstrzsami rodowiskowymi okazuje si wym rodowisku. Powinni szczyci si owymi wartociami, kolosalna przemoc. Przemoc ta jest tradycyjnie skierowana jako e mieni si one wszystkimi kolorami tczy w porwnaprzeciwko czowiekowi plemiennemu, ktry zagraa kulturze]! wizualno-mechanicznej; tak byo w przypadku ludobjstwo j niu z wyblak pimienn kultur ich tradycyjnych panw. Jednake, jak powiedziaem, Murzyn wzbudza w biaych Indian i zinstytucjonalizowanego odczowieczenia" Murzyn? wrogo, poniewa podwiadomie uznaj go za bliszego temu nw. Dzisiaj w proces ulega odwrceniu i w okresie przejgbokiemu plemiennemu zaangaowaniu, symultanicznoci ciowym przemoc zostaje wymierzona w tych, ktrzy nie i harmonii, ktra jest najbogatszym i najbardziej rozwinitym potrafi zasymilowa si z nowym plemieniem. Nie z powodu
364 365

1 1 s k r y

l e C Z n a s k u t e k a w i e s 2 B l i i l

k u l t u r

m e

:i

p p wojny o niepodlego; w Afryce natomiast widzielimy, wyrazem ludzkiej wiadomoci. Oto, dlaczego polityc/n '"" Sij^wykiekowao kilka minipastw, upado za kilka ambiti ekonomiczne instytucje biaych mobilizuj si. do wy||f||%11f nia i uciskania Murzynw, dotyczy to zarwno ppiniL, M p & h , cho mao realistycznych regionalnych konfederacji. nych zwizkw, jak i ppimiennych politykw, ktrycfr|||feC Jwe minipastwa s dokadnym przeciwiestwem dawnych, kultura wizualna kae im trwa przy upartym, fanatycznym \ ^tradycyjnych, centralizujcych nacjonalizmw, ktre ksztato|ffy pastwa masowe, skadajce si z odrbnych grup etprzywizaniu do przestarzaej maszynerii, wyspecjalizoway^ '< umiejtnoci, klasyfikacji, osiedli domw niczym przegrdki" llicznych i jzykowych. Nowe minipastwa s zdecentralizoi wywodzcych si z nich wartoci. Najmniej w y k s z t e l ^ S wanymi, plemiennymi aglomeratami tych samych grup etnicz1 warstwa biaych postrzega pimienno i jej maszynowe 'sW-*- nych i jzykowych. Cho ich powstawaniu moga towarzydowisko jako nowink, nadal atrakcyjn i nadal stanw i \Q" i f szyc przemoc, to nie stan si one wrogimi i skconymi, zbrojsymbol sukcesu; warstwa ta zatem ostatnia bdzie pwrltep S m i obozami, lecz ostatecznie odkryj, e ich plemienne willy sigaj ponad dzielce ich rnice, i od tego czasu bd y do plemiennych wartoci, a pierwsza wywoa kryzys, ktry z atwoci moe si przerodzi w powszechn, rasow wom ' %[harmonii, i wzajemnie si wzbogaca kulturowo. domow. Stany Zjednoczone jako pastwo s w kadym r^fi toj Ten model zdecentralizowanych minipastw powtrzy si skazane na rozpad na wiele regionalnych i rasowych p o l e l i llfanie w Stanach Zjednoczonych, cho zdaj sobie spraw, wek, a owa wojna domowa mogaby jedynie w proces;p^|tf j I wikszoci Amerykanw rozwizanie Unii nie mieci si spieszy. M&t j jpgowach. Stany Zjednoczone bdce pierwszym pastwem w historii, ktre rozpoczo swj narodowy byt jako scentraliPLAYBOY: Na jakiej podstawie przewiduje pan, e Stan/ J >_owany i pimienny twr polityczny, odtworz teraz historyczZjednoczone si rozpadn? -fi > ne wydarzenia w odwrotnej kolejnoci; stan si wieloci zdeMcLUHAN: Tak jak w wikszoci moich prac, tak i w tyH '* centralizowanych pastw murzyskich, indiaskich, regionalprzypadku, przewiduj" w zasadzie to, co ju si wydarzycp nych, jzykowych, etnicznych itd. Decentralizacja jest obeci jedynie ekstrapoluj obecne wydarzenia dla potrzeb ich Jo nie palc kwesti w owych pidziesiciu stanach; uwidaczgicznej konkluzji. Bakanizacja" Stanw Zjednoczonych jako*; jfnia si to zarwno w kryzysie szkolnym miasta Nowy Jork, kontynentalnej struktury politycznej trwa ju od kilku lat, h f | | | p jak i w daniach zretrybalizowanej modziey, aeby reprerasowy jest tylko jedn z przyczyn zmian. To nie jest wycz?* 4 syjne, rozbudowane uniwersytety zostay sprowadzone do nie amerykaskie zjawisko; jak wspomniaem wczeniej, el|j ludzkiej skali, a pastwo masowe odbiurokratyzowane. tryczne media zawsze wywouj skutki integrujce psychicz' Plemiona i biurokracja s przeciwstawnymi sposobami sponie i decentralizujce spoecznie, to za wpywa nie tylko na ecznego zorganizowania i nigdy nie bd pokojowo wspinstytucje polityczne w istniejcych pastwach, ale take na istnie; jedno musi zniszczy i zastpi drugie albo nie przecae organizmy pastwowe. Na caym wiecie jestemy wiadkami tego, jak elektrycz- < *frwaadne, ne media pobudzaj powstawanie minipastw: walys|j5JJ.PLAYBOY: Gdyby przyj na chwil pana twierdzenie, e C rt^l-^.^.1^^ . 1 - ^ .1. J ' _ 1 .J *_* L 1 * 1 T 7 * li' ""?^:- ' - : 'T C+n*ti' y i a r i - n A A ^ A n o n l o n n o -* a U r o n i a r * 1 1 " n r \ r ' 7 i a r t i i n na P*t_ i szkocki nacjonalizm daj coraz bardziej zna o sobie w Wiel- i JStany Zjednoczone ulegn bakanizacji", podziaowi na et>niczne i jzykowe minipastwa, to czy nie jest prawdopokiej Brytanii; w Hiszpanii Baskowie domagaj si autonomii; dobne, e wynikiem tego bdzie spoeczny chaos i krwawa w Belgii Flamandowie d do odczenia si od Walonw; i wojna? w moim wasnym kraju mieszkacy Quebecu tocz pierwsze
: i

366
'"'> Ttii.

367

u; Mi

if

gga wiadomo ponownie staje si integralna i wszechMcLUHAN: Niekoniecznie. Przemocy moemy unik^ Jlfliajca, a caa ludzka rodzina stapia si w jednpowszechli pojmiemy proces decentralizacji i powrotu do wartJ|H| fciernbran. Zwiza natura nowej, elektrycznej techniki cofa miennych, a take zaakceptujemy jego rezultaty, podeJfraT jwieka z otwartych przestrzeni wartoci pimiennych do si jednoczenie kontroli i modyfikowania dynamiki^S Ira plemiennej ciemnoci, do tego, co Conrad nazwa weW kadym jednak razie czasy superpastwa si s k o s i l i 121 Poniewa ludzie, nie tylko w Stanach Zjednoczonych, aleYr 31 RM* ^ Afryk". caym wiecie poczyli si w jedno plemi, to uteztatuj|j-fo 1 ! ;[.AYBOY: Wielu krytykw sdzi, e pana wasna wewntrz: ""Afryka" okazuje si cile konformistycznym wiatem przynorodne i sprawne zdecentralizowane instytucje .pol. * '' l Bfcinajcym ul, w ktrym jednostka jest cakowicie podlega tyczne i spoeczne. jjat* PLAYBOY: W jakich ramach? iWg* "\ie, a osobista wolno nie istnieje. ifLUHAN: Indywidualne talenty i perspektywy nie musz McLUHAN: To bdzie cakowicie zretrybalizowany $tja?" Rjamie w ramach nowego, plemiennego spoeczestwa; bd gbokiego zaangaowania. Dziki radiu, telewizji i komputepynie wspgray ze wiadomoci grupow, ktra ma porowi weszlimy ju do globalnego teatru, w ktrym cay wiat jest happeningiem. Cae nasze kulturowe otoczenie, postSE Jflcjapozwalajcy na wyzwolenie znacznie wikszej kreatywijsci ni dawna kultura zatomizowana. Czowiek pimienny gane niegdy jedynie jako to dla yjcych w nim ludzi; je ' 1st wyobcowany, zuboony, natomiast czowiek, ktry powrprzeksztacane przez te media i przez kosmiczne satelit Iffdo plemiennych wartoci moe wie znacznie bogatsze w ywy organizm, ktry sam zawiera si w nowym makrokusmosie, w kosmicznej naturze. Czasy indywidualizmu,vpry- * (Usatysfakcjonujce ycie ktre nie jest egzystencj bezwatnoci, fragmentarycznej albo stosowanej" wiedzy, ,';pu^S mylnego trutnia, lecz uczestnika wczonego w niewidzialn tw widzenia" i wyspecjalizowanych celw zastpia wseclll fie wspzalenoci i harmonii. Dowewntrzne dziaanie elekobecna wiadomo mozaikowego wiata, w ktrym przestrep^ fc tycznej techniki przemienia pimiennego, urywkowego czoi czas zostay pokonane przez telewizj, odrzutowce i kompu^ ; wieka w zoon istot ludzk, obdarzon gbok emocjonaln wiadomoci swj ej penej wspzalenoci z innymi ludtery. One to wykreoway wiat symultaniczny, wiat, w ktgS rym wszystko dzieje si naraz", w ktrym wszystko ze-^olJMpi- w dawnym indywidualistycznym" spoeczestwie druwspbrzmi niczym w totalnym polu elektrycznym, wia&=Mm jednostka bya wolna" tylko po to, by by wyobcowana w ktrym energia jest generowana i postrzegana nie dzigplH '* i oderwana od spoeczestwa; bya pozbawionym korzeni outsiderem bez plemiennych marze. Nasze nowe rodowisko tradycyjnym poczeniom stwarzajcym linearne, przyczyno'elektroniczne wymusza zaangaowanie i uczestniczenie, a takwo-skutkowe procesy mylowe, lecz przez interway, przerwy" e odpowiada najgbszym psychicznym i spoecznym potrzektre Linus Pauling uznaje za jzyki komrek, i ktre kszta-. bom czowieka. tuj jednoczesn pozbawion cigoci, integraln wiado^ Widzi pan, plemi nie jest konformistyczne tylko dlatego, mo. jg Spoeczestwo otwarte, wizualny wytwr fonetycznej j p | . Dejest wszechobejmujce; przecie w rodzinie jest wicej rmiennoci, nie ma adnego znaczenia dla dzisiejszej plermeffii;; porodnoci i mniej konformizmu ni w ramach miejskich osie nej modziey, spoeczestwo zamknite natomiast, wytwr- i&li zamieszkiwanych przez tysice rodzin. To w wiosce motechnik mowy, bbna i ucha, przeywa ponowne narodziny.|> inaby ekscentrykiem, w miecie za otacza nas jednorodno Po wiekach spoeczestw pozbawionych wraliwoci nowo-?r i bezosobowo. Warunki globalnej wioski uksztatowane
368
m

369
-

przez technik, elektryczn, sprzyjaj wikszej rnorodno' J||ftstwie plemiennym, ktrego wizj pan przedstawia, nie bardziej odpowiadaj brakowi cigoci i podziaom ni daw? flizie adnych tabu? IvfcLUHAN: Nie, tego nie powiedziaem i nie twierdz, e ne mechaniczne", ujednolicone spoeczestwo. W-i7cc/y samej, globalna wioska sprawia, e istnienie rnych siar&i |olno bdzie miaa charakter absolutny a jedynie, e wisk i twrczy dialog s nieuniknione. Globalnej w i o ^ S Idzie poddana mniejszym ograniczeniom ni te, wynikajce raw cechuje jednorodno i brak sporw, bardziej P d o p J | | | J I paskiego pytania. Co prawda, wiatowe plemi bdzie ne od mioci i harmonii s konflikty i niezgoda t a k | | | | Tpatury konserwatywne, podobnie jak wszelkie spoecze tradycyjny tryb ycia kadego plemienia. ., .& pra wszechobejmujce i ikoniczne; rodowisko mityczne yje PLAYBOY: Mimo to wydaje si, e jedynie pimienne l ^ H L o a d czasem i przestrzeni, a zatem wywouje niezbyt radyry ceni sobie pojcie indywidualnej wolnoci, a spocjll fine zmiany spoeczne. Kada technika staje si czci stwa plemienne tradycyjnie wyznaczay surowe spoeczne tabu |splnego rytuau, plemi za rozpaczliwie stara si utrzy o czym wspomina pan, mwic o zachowaniach ejjjjlfflj ja jej stabilno i trwao. Przez sam swj charakter spoenych i bezlitonie karay wszystkich, ktrzy nie d d l ^ H fzestwo werbalno-plemiennetakie jak Egipt faraonw wywali si do wartoci plemiennych. . -~<MM fest o wiele stabilniejsze i trwalsze od jakiegokolwiek poszu McLUHAN: Zawsze gdy omawiamy kwesti osobistej wo ,ladkowanego spoeczestwa wizualnego. Werbalne i suchonoci w kulturach pimiennych i plemiennych, stajemy "fjm^ iP spoeczestwo plemienne formuje si wedug przestrzeni kluczowym paradoksem. Ot, dysponujce pismem, mechafhistycznej, cakowitego i jednoczesnego pola relacji obcych niczne spoeczestwo oddzielio w przestrzeni jednostk od vyiatu wizualnemu, w ktrym rne punkty widzenia i rnogrupy, wyksztacajc prywatno; w sferze myli wykszta|c<# Ibdne cele sprawiaj, e zmiany sjego nieuniknionym i niejc punkt widzenia; w sferze pracy za wyksztacajc wyspfpiR ustannym produktem ubocznym. Elektryczne spoeczestwo cjalizowanie czyli formujc wszystkie te wartoci, ktre- plemienne odrzuca linearny, jednokierunkowy postp". Mokojarzy si z indywidualizmem. Ale jednoczenie techniki" " emy obecnie dostrzec, jak zaczynajc dogbnie reagodruku ujednorodnia czowieka, stwarzajc masowy mijilg:. wa na wyzwania globalnej wioski wszyscy stajemy si ryzm, masowe mylenie i masow jednolito; druk da.c||l sakcjonistami. wiekowi prywatne, indywidualistyczne nawyki i publiczniojflii PLAYBOY: Tego przecie nie mona powiedzie o modych absolutnego konformizmu. Oto, dlaczego obecnie modzi hfcs Judziach, ktrzy wedug pana przewodz procesowi dzie radonie witaj powrt do wartoci plemiennychjak? powrotu do wartoci plemiennych, wedug wikszoci szacunkolwiek niejednoznacznie w powrt pojmuj jako wykw za s take najbardziej radykalnym pokoleniem w nazwolenie od jednolitoci, alienacji i odczowieczenia spoeszej historii. czestwa pimiennego. Druk centralizuje spoecznie i fi-gf ; McLUHAN: Tak, ale pan mwi o polityce, o celach i gormentaryzuje psychicznie, natomiast media elektryczne sprof_.;.cych kwestiach spoecznych, ktre s tutaj doprawdy nieistotwadzaj ludzi do plemiennej wioski, ktra jest przebogat ne. Mnie natomiast chodzi o to, e to rezultat retrybalizacji, i twrcz mieszanin, w ktrej rzeczywicie jest wicejM%rt '^nie obecny jej proces powoduje, e jestemy reakcjonistami sca dla kreatywnej rnorodnoci ni w jednolitym, masowyK? fjy sprawach naszych podstawowych postaw i wartoci. Gdy spoeczestwie miejskim czowieka Zachodu. -v.'':* -':wniknierny w magiczn, rozbrzmiewajc echem przestrze PLAYBOY: Czy zatem twierdzi pan, e w wiatowym spofe plemienn, demaskowanie mitw i legend zastpimy ich skru;", : <--. 370 371

II

372

pulatnym badaniem. W zgodnych ramach plemiennych J L I r A. - *. i. * naszymsoftwareow mswiecie toci rnorodno rnH nastanie n ^ i . nie * koczca irA a si ,JWL* ^ . L lecz .-._ bda^r rJfe*;lS#W y natychmiastowegoprzeBVVTI informacji polityka zmienia si z dawnych wzorw bardzo niewielu buntownikw, kwestionujcych znacze. samego plemienia. Mitycznej reprezentacji w now form spontanicznego i na isfek M: . , . _ _ caej 1 spoecznoci 1 r * we wszystflchrniastowego zaangaowania Natychmiastowe zaangaowanie, ktre towarzyszy tecfig,. fclh obszarach podejmowania decyzji. W plemiennej, jednokom natychmiastowego przekazywania informacji, r o z b i j fffesnej kulturze idea publicznoci jako rnorodnego aglow czowieku funkcje zachowawcze, stabilizujce, przyp1||||p. jferatu urywkowych jednostek, rnych, lecz zdolnych do najce dziaanie yroskopu. Ich odbiciem jest postawa pfj lliaania zasadniczo w ten sam sposb niczym wymienne, nej drugoklasistki, ktra, poproszona o uoenie wiers-, ifechaniczne tryby linii produkcyjnej zostaje zastpiona z okazji wystrzelenia na orbit pierwszego sputnika, napisalu Gwiazdy s takie due / Ziemia taka maa / Niech tak pozo- Rasowym spoeczestwem, w ktrym zachca si do osobistanie". Dziewczynka, ktra napisaa w wiersz, jest cz - stej odmiennoci, a zarazem kady reaguje i oddziauje jednofczenie na kady bodziec. Wybory, takie, jakimi znamy je dzinowego spoeczestwa plemiennego; yje w wiecie niesko czenie bardziej zoonym, rozlegym i wiecznym, ni siffpf Sij, bd w owym spoeczestwie pozbawione znaczenia. "PLAYBOY: Jak zatem bdzie mona rejestrowa wol ludu wiedza i wyobrania jakiegokolwiek badacza. v % nowym, plemiennym spoeczestwie, jeli czas wyborw PLAYBOY: Jeli w tyme nowym, plemiennym wiecjjlf |i skoczy? dal bdzie istniaa osobista wolnocho ogramczonapijf ^icLUHAN: Elektroniczne media daj zupenie nowe rodki nymi umownymi tabu to co si stanie z systemem polirflf Rejestrowania opinii ludzi. Na przykad dawna koncepcja plenym najbliej zwizanym z indywidualn wolnoci, cp.i' _*__;_ j Q m i o ry >. i - -*j&?saStbiscytu moe nabra nowej doniosoci; telewizja mogaby stanie z demokracj? Czy ona take przetrwa owo przeisc# -~ A -- A 1 u- *. A n h / / do paskiej globalnej wioski? l f c lm Pi r d z i e codzienne plebiscyty, przedstawiajc fakty dwustu McLUHAN: Nie, nie przetrwa. Jak wiemy, czas polityczni ^ l i n m ^ ' z a P e w " i a ^ c T s P o s o ^ u z / s k a m a computeHmWom-; AU- x A ' i ' n , "J^m**^* ryzowanego odzewu widzw. Jednake gosowanie w tradydemokracji dobieg dzi koca. Powtrz wszake, i sama i . - , , , , ... f. A ;r,Aim,;Ani i LI . - ^ r - cyinym sensie skoczy si, gdy opucimy epok partu pohmdywidualna wolno me rozpynie si w nowym, p l e r r i g ^ P r. r + , l> i- - i , F ^ , . , , . . . . = _ tycznych, politycznych sporowi celowi wkroczymy w epok, m m m nym spoeczestwie, lecz z pewnoci przyjmie inne i baS fe rV / . J * - * u V J_,_: }i 0 , T T ,. , ? v$r~* w ktrej now polityczn rzeczywistoscij est zbiorowy wizedziej zoone wymiary. Urna wyborcza, na przykad,J est wJ-t , i -i i A T l r,o,- om ,^~,-ii* i J ' ^ fas==i runek plemienia i ikoniczny image plemiennego wodza. To stoci, z ktrymi si zetkniemy w plemiennej wiosce. Trzeba tworem pimiennej kultury zachodmej to gorca urna i \A-A I- - T, U nam zrozumie, e jedna formuje si zupenie nowe spoeczestwo, in,i .. J -j . Z_ wszake zaledwie z niezliczonych nowych rzeczywii ktre odrzuca wszystkie nasze dawne wartoci, uwarunkowaw zimnym wiecie a zatem odejdzie w przeszo. PlemierF owanej spoecznoci, ktra uznaje oddawanie prywatnycliS ] | ne reakcje, postawy i instytucje. Jeli komu trudno wyobrana wolaw jest niewiadomie wyrana poprzezanachronizm. jednoczesne wsp-; gosw osonitej kabinie za absurdalny Kp^ , , , . , , ., . ii*mzi sobie co tak banalnego, jak zmierzch dawnych wyborw, dziaanie wszystkich czonkw gboko zwizanej i zaangat n It putery sieci telewizyjnych przewidujc" zwycizc'' * u W A A - uto A MT -nn&nm-. ~^,^ a iJ if i i ~ bdzie zupenie nie przygotowany do poradzenia sobie w wycigu prezydenckim, gdy lokale wyborcze s leszcze- -* , *. A u / 1 otwarte sprawiy, e tradycyjna procedura wyborcza si; * ^J z perspektyw nadchodzcego regresu jzyka mwionego zdezaktualizowaa. *V i zastpienia go przez globaln wiadomo. PLAYBOY: To prawda.
1

373

ifczostan zczeni z wszechobejmujc wiadomoci. McLUHAN: Wyjani to panu. Ot czowiek plemienny!!! cile zwizany z integraln zbiorow wiadomoci, ktra^ crffzecijaskim sensie nie jest to niczym innym, jak tylko przekracza konwencjonalne granice czasu i przestrzeni. rlffli*s* few interpretacj mistycznego ciaa Chrystusa; Chrystus za Egt przecie najwysz form przeduenia czowieka. spoeczestwo bdzie tedy jednym mitycznym poczen||l rezonujcym wiatem podobnym do dawnej, plemiennejS wAYBOY: Czy to wyobraenie wywoanej przez elektroniskini echa, w ktrej ponownie oyje magia: wiatem psfflj wiatowej wiadomoci nie jest raczej mistyczne ni techgania ponadzmysowego. Obecne zainteresowanie mdlfjj Siczne? astrologi, jasnowidzeniem i okultyzmem nie jest przypad^p If^cLUHAN: Takrwnie mistyczne, co wikszo zaawanwe. Technika elektryczna nie wymaga sw, tak jak cyfioljf sowanych teorii we wspczesnej fizyce jdrowej. Mistycyzm komputer liczb. Elektryczno sprawia, e moliwe jesfpl fest wszake nauk jutra, o ktrej nimy dzisiaj. i to wcale riie w odlegej przyszoci pogbienie luclzMff |pLAYBOY Kilka minut temu stwierdzi pan, e wszystkie wiadomoci na wiatow skal, w skali caego w i a t j l i Edycyjne wartoci, postawy i instytucje wspczesnego czojakiejkolwiek werbalizacji. ;J|j Iwieka zostan zniszczone i zastpione now epok elektryczPLAYBOY: Mwi pan o globalnej telepatii? n. To do radykalne uoglnienie. Czy poza zoonymi psy *.. McLUHAN: Tak, oczywicie., Komputery daj m o l i w o chospoecznymi metamorfozami, o ktrych pan mwi, mgnatychmiastowego przeoenia kadego kodu czy j z y k a I M by pan wyjani nieco dokadniej kilka szczeglnych zmian, jakikolwiek inny kod albo jzyk. Jeli zatem dane m o g | i ktre pan przewiduje? wprowadzane, przetwarzane i zwracane przez komputer, McLUHAN: Wszdzie wok nas dokonuj si transformadlaczego nie mona by sprzc myli tak, aby wiatowa wifS 1'cje. Gdy dawny system wartoci rozpada si, gin take uksztadomo czya si ze wiatowym komputerem. Z pomoc? towane przez niego instytucjonalne fataaszki i mieci. Miakomputera moglibymy, logicznie rzecz biorc, przej od prze-3 8 sta, zbiorowe poszerzenia naszych organw fizycznych, znikkadania jzykw do omijania ich, z korzyci dla integralnej? n i zostan zamienione wraz z wszystkimi innymi tego typu kosmicznej podwiadomoci, podobnej nieco do Bergsonowi;: poszerzeniami w systemy informacyjne. Telewizja i odrzutowskiej podwiadomoci zbiorowej. W ten oto sposb komput|lp3 tcekompresujc czas i przestrzeuczyniy ze wiata jedn zapowiada pojawienie si technicznie uwarunkowanego staK wiosk i zburzyy dawny podzia na miasto i wie. Nowy Jork, nu powszechnego zrozumienia i jednoci, stanu wchoniciSM Chicago, Los Angeles one wszystkie znikn niczym dinoprzez logos, ktry mgby poczy ludzko w jedn rodzin zaury. Take samochd bdzie wkrtce nalea do przeszoci i zapewni wieczn zbiorow harmoni i pokj. Takie jest podobnie jak miasta, ktre obecnie zadusza zastpi go prawdziwe przeznaczenie komputera nie usprawnianie nowa technika antygrawitacyjna. Handel i gieda w obecnej sprzeday ani te rozwizywanie problemw technicznych,, postaci bd niebawem przeytkiem, za automatyzacja podlecz przyspieszaniprocsu odkrywania i porzdkowania zienBi way tradycyjne pojmowanie pracy, zastpujc je rol, i dajc skich, a ostatecznie waciwych te galaktyce rodo^iludziom moc wolnego czasu. Elektryczne media stworz wiat wisk i energii. Zbiorowa psychiczna integracja, moliwa wresz-Tf uciekinierw od dawnego rozdrobnionego spoeczestwa cie dziki elektronicznym mediom, moe przyczyni si do, z jego jasno podzielonymi funkcjami analitycznymi i sprawi, uniwersalizacji wiadomoci, ktr przepowiada Dante, pk. e ludzie dadz si przycign do nowej, zintegrowanej sposzc, e ludzie bd trwali jedynie jako oderwane fragmenty, ecznoci globalnej wioski. >3L
375

wiat", rzek: Lepiej, eby si pogodzia". Nie dostrzeg-'' Kg prehistorycznego z odzi czy koem kluczowa rnica moliwoci jakiej oglnowiatowej ludowej rebelii, kt|ra'l llolega na tym, e wszystkie wczeniejsze techniki czy przeduobrciaby wszelk maszyneri w proch, a zatem moemy flHE enia organw czowieka byy czciowe i fragmentaryczne, kojnie usi i przyglda si temu, co si dzieje w cybr&e',.*"1 atomiast technika elektryczna ma wymiar totalny i wszechtycznym wiecie. Niech wobec nowej techniki nie zatrzyrn i Bjbejmujcy. Czowiek zaczyna teraz nosi swj mzg poza jej rozwoju. fezaszk, nerwy za poza skrj nowa technika wyksztaca Naley pamita, e zawsze gdy wykorzystujemy albo $ i | / ||owego czowieka. I tak na pewnej karykaturze may chopiec Ijpwi do swojej zakopotanej mamy: Gdy dorosn, bdkomstrzegamy jakiekolwiek nasze techniczne przeduenie, musu my si z nim pogodzi. Gdy ogldamy telewizj albo czytaiy % Iputerem". Humor czsto bywa proroctwem. ksik, zarazem przyswajamy owe przeduenia, dosto&o^jffig IpLAYBOY: Jeeli zatem czowiek nie moe zapobiec swej transformacji dokonywanej przez technik albo wrcz jemy je do naszego indywidualnego systemu i doznajemyao tomatycznego zamknicia" albo zmiany percepcji. Nie ml m fw technik to w jaki sposb moe kontrolowa i nadawa kierunek procesowi zmian? erny uciec od pogodzenia si z nasz codzienn technik^SI chyba e uciekniemy przed sam technik i zamkniemy sifl| ; McLUHAN: Jak powiedziaem na pocztku, pierwszym i najw jakiej pustelni. Podczas gdy otwieramy si na wszystkijl^B waniejszym krokiem jest po prostu zrozumienie mediw techniki, nasz stosunek do nich nabiera cech serwomechaniItich rewolucyjnego wpywu na wszystkie psychiczne i spozmu. Tak wic, aby w ogle je wykorzystywa, musimy;t|fj eczne wartoci oraz instytucje. Zrozumienie to poowa suksuy, tak jak suymy bogom. Eskimos jest serwomech^^B I eesu. Gwnym celem wszystkich moich prac jest przekazyzmem swego kajaka, kowboj swego konia, biznesman;||jj wanie przesania, i pojmujc media i to, jak poszerzaj one swego zegarka, a cybernetyk a niebawem i cay wiat - ^ '" czowieka, uzyskujemy nad nimi pewn kontrol. I to wanie swego komputera. Innymi sowy, to nie upy nale do zwyjest najistotniejszym zadaniem, poniewa wszdzie wok nas cizcy, lecz zwycizca do upw. nastpuje starcie percepcji suchowo-dotykowej i wzrokowej. To nieustanne przeksztacanie czowieka przez jego wasf Nikt tedy nie umknie przed t wojn rodowisk, poniewa k n technik pobudza go do szukania rodkw sucych"j'effsF dosownie nie ma si gdzie ukry. Jeli jednak zdiagnozujemy 5 przeksztacaniu; czowiek staje si wic organami pciowymi** ' to, co si z nami dzieje, to moemy osabi szalecze wichry wiata mechanicznego, podobnie jak pszczoa jest organenPS-- zmian i pokojowo wprowadzi wanie w okresie przejwiata rolin, pozwalajc mu reprodukowa si i stale ewoluciowym najlepsze elementy dawnej kultury wizualnej do owa do wyszych form. wiat maszyn odwzajemnia oddanie nowego zretrybalizowanego spoeczestwa. czowieka, nagradzajc go hojnie dobrami i usugami. Tak wic Jeli jednak bdziemy trwa przy naszej tradycyjnej postazwizek czowieka z maszynami ma charakter cile symbio-,: wie spogldania za siebie w obliczu wydarze noszcych znatyczny. Dziao si tak zawsze, jednak dopiero w epoce elekSfg | miona kataklizmu, to caa kultura zachodnia ulegnie zniszczetrycznej czowiek ma szans rozpoznania owego mariazup^ I niu i wtoczeniu do mietnika historii. Gdyby pimienni luz wasn technik. Technika elektryczna jest zatem jakociofl-t I dzie Zachodu byli istotnie zainteresowani zachowaniem najwym poszerzeniem odwiecznego zwizku czowieka z maszy*-" bardziej twrczych aspektw swej cywilizacji, to nie kryliby n. Dwudziestowieczny zwizek czowieka z komputerem nie : si w wiey z koci soniowej i nie pakali nad nadcigaj cyjest ze swej natury zasadniczo odmienny od zwizku czowie-. ~ : mi zmianami, lecz sami zanurzyli si w wirze elektrycznej tech-

'-SKA-.

378
fcjfc-..

379

niebawem zdaem sobie spraw, e rozpoznawanie symniki i, zrozumiawszyj, narzuciliby nowemu r o d o w i s k i l l ^ ^ f c ntctaw zmian nie wystarczao; naley zrozumie przyczyn warunki zamienili wie z koci soniowej w wietkL ' I r liany, poniewa bez zrozumienia przyczyn nie mona przetroln. A jednak rozumiem t wrog postaw, jako e sarnin jlydziaa i modyfikowa spoecznych i psychicznych skutdy ulegaem temu wzrokowemu zudzeniu. ;JS1188 PLAYBOY: Co zatem sprawio, e zmieni pan pogldyj|l|Sl ftw nowej techniki. Pojem nadto, e jednostka nie jest McLUHAN: Dowiadczenie. Przez wiele lat, do chwihfll|i| jptanie wprowadzi tyche ochronnych modyfikacji; musz igie by dokonane zbiorowym wysikiem spoeczestwa, bo napisaem swoj pierwsz ksik Mechaniczn pantr Hz.,caego spoeczestwa dotykaj. Jednostka jest bezradna mod, przyjmowaem skrajnie moralistyczn postaw wobec kadej techniki stwarzajcej rodowisko. Brzydziem sim^ " ifbec przenikalnoci zmian rodowiska, wobec nowych mieszynami, miasta napaway mnie wstrtem, przyrwnywaflni l i albo przekazu [ang. mess-age take epoki nieadu" rewolucj przemysow do grzechu pierworodnego, a masy*' fczyp- tum.] pochodzcego od nowych technik. Tylko orgamedia traktowaem jak symbol upadku. Krtko mwic,;jod-1 feiizm spoeczny, zjednoczony i wiadomy podejmowanego rzucaem niemal kady element nowoczesnego ycia, opowrPP* Wyzwania, moe tym zmianom sprosta. daem si za za utopi w stylu Rousseau. Stopniowo jedfta^fi }#. Niestety, adne spoeczestwo w historii nie wiedziao dozaczem pojmowa, jak bezproduktywna i bezuyteczna i>|fa IS Ijatecznie duo o siach, ktre je formuj i przeksztacaj, aby owa postawa, zaczem take zdawa sobie spraw, iz$&$&. |odj si kontrolowania nowych technik i kierowania tymi wiksi twrcy dwudziestego wieku Yeats, Pound, Jyc^B lechnikami transformujcymi czowieka. Dzi jednak, dziki Eliot odkryli zupenie inne podejcie, oparte na tosamostfJII nowym mediom, zmiany nastpuj tak szybko, e moliwe procesw poznawania i tworzenia. Uwiadomiem sobi^jj^fc jest wprowadzenie globalnego programu edukacji, ktry pozwoli nam wzi nasz los w swoje rce lecz aby tego dokoartystyczna kreacja jest odtworzeniem najzwyklejszych doi; zna drog od mieci do skarbw. Przestaem zatem byU na, musimy najpierw okreli, jak terapi zastosujemy przemoralist i staem si badaczem. "tf*"~ je ciw skutkom dziaania nowych mediw. Jednoczenie naley Jako osoba oddana literaturze i literackiej tradycji, zacza., pamita, e oburzenie na tych, ktrzy dostrzegaj natur tychlem bada nowe rodowisko, ktre zagraao wartociom ilte^PC e skutkw, nie moe zastpowa wiadomoci i intuicji. - , "> & " ^ " ^ ^ " l O r . p L A Y B O Y : Czy odnosi si pan do krytyki i atakw, ktrym rackim, i wkrtce zrozumiaem, ze nie mona go zwalczy | | u by AA~~ .-wL.= ;; --->l pan poddawany za niektre ze ,~;~t swoich + teorii i; przewidymoralnym szaem czy witym oburzeniem. Badania dowiodl^wa? y, e byo potrzebne zupenie" nowe podejcie, aby ocali to,, McLUHAN: Owszem. Nie znaczy to wszake, i odnosz si co zasugiwao na ocalenie z naszego zachodniego dziedzicdo moich oponentw nieprzyjanie. W istocie doceniam ich twa, a take aby pomc ludziom w przyjciu nowej strategii zainteresowanie. Przecie ci, ktrzy chc mi zaszkodzi, dziaprzetrwania. Owo nowe podejcie zastosowaem w Mecha-.y.. aj na moj korzy. Ale, jak powiedziaem, potrafi zrozunicznejpannie modej, starajc si zanurzy w mediach r e k l ^ ' mie ich wrog postaw wobec zmian rodowiska, poniewa mowych tak, by mc ogarn ich wpyw na czowieka, lCfJ | sam j podzielaem. Zachowuj si tak, j ak zwykle zachowuj nawet tam wkrad si mj dawny, pimienny, subiektywny!- si ludzie, zetknwszy z nowociami: staraj si za wszelk punkt widzenia. W kadym razie ksika ukazaa si w czasie, cen dostosowa stare reakcje do nowych sytuacji albo po progdy dziki telewizji wikszo moich argumentw stracia na stu potpiaj bd ignoruj zwiastuny zmian praktyk t znaczeniu.
380

381

doprowadzili do perfekcji chiscy cesarze, ktrzy zgi|jz Ija i wszelkie media elektryczne naruszaj ca struktur posacw przynoszcych ze wieci. Nowe techniczneMeK f^szego spoeczestwa, mnie za, czowiekowi zmuszonemu dowiska najbardziej dojmujcy bl wywouj u tych, k | | I t0licznociami do ycia w tym spoeczestwie, jego dezins najmniej przygotowani do zmiany swojego dawnego flfi L ggracja nie sprawia adnej przyjemnoci. mu wartoci. Intelektualici uznaj nowe elektroniczne^9 ||,Widzi pan, nie prowadz krucjaty; wyobraam sobie, e dowisko za znacznie groniejsze ni ci, dla ktrych siovi^S bym najszczliwszy, yjc w bezpiecznym spoeczestwie sane nie stanowi treci ycia. Kiedy jednostka albo grupa | | p i|zedpimiennym. Nie prbowabym wwczas zmienia swego eczna czuje, e caa jej tosamo znalaza si w niebeznlj pdata ani na lepsze, ani na gorsze. Tak wic nie czerpi czestwie na skutek nadcigajcych zmian spoecznych i|lf adnej satysfakcji z obserwowania owego traumatycznego chicznych, to jej naturaln reakcj jest miotanie si w obronSpywu mediw na czowieka, cho satysfakcjonuje mnie nej furii. Lecz mimo rozlegajcego si lamentu rewolucjajlf tojmowanie sposobu ich dziaania. Zrozumienie takie ma si dokonaa. jtlj| iiodny charakter, obejmuje jednoczenie zaangaowanie PLAYBOY: Wyjania pan, dlaczego unika w swoich prac|| iSobojtno. Opisana postawa ma kluczowe znaczenie dla baaprobowania czy krytykowania tej rewolucji, ale musi pan miel dania mediw. Trzeba bowiem umie znale si poza rodona jej temat wasne zdanie. Jakie ono jest? jMi wiskiem, wyj poza toczc si bitw, tak aby mc zbada i zrozumie rozkad si. Istotne jest tedy przyjcie postawy McLUHAN: Nie lubi mwi ludziom, co jest wedug rndif dobre, a co ze w spoecznych i psychicznych zmianach-wfrj Aroganckiej wyszoci; zamiast gna do kta i szlocha nad iym, co robi z nami media, naley wyrwa si do przodu woywanych przez nowe media. Jeli j ednak pan naciska, bylf i uderzy w ich elektrody. Wwczas odpowiedz one piknie podzieli si wasnymi, subiektywnymi reakcjami, ktre pH 2iK na tak odwane potraktowanie i wkrtce, zamiast naszych pawstaj gdy obserwuj reprymitywizacj naszej kultury,'to nw, stan si sugami. Jednak bez tej obojtnej postawy nie musz stwierdzi, e przygldam si rym gwatownym wstrz-' potrafibym obiektywnie obserwowa mediw, bybym jak som z cakowitym osobistym niesmakiem i niezadowoleniem. omiornica mocujca si z Empire State Building. A zatem Dostrzegam wszake szans zaistnienia bogatego i kreatywnego zretrybalizowanego spoeczestwa wolnego od fragfjj | p korzystam z najwikszego daru kultury pimiennej: zdolnoci czowieka do dziaania bez reagowania swego rodzaju spementaryzacji i wyobcowania epoki mechanicznej ktre* cjalizacji osiganej poprzez odsunicie si od spoeczestwa; wyoni si z tego traumatycznego okresu zderzenia kultur, leczbya ona si napdow cywilizacji zachodniej. wobec samego procesu zmian czuj jedynie niesmak. Jako czowiek uksztatowany w pimiennej kulturze Zachodu osowiat zachodni za spraw elektrycznych mediw przechobicie nie ciesz si z zaniku teje tradycji na skutek elekdzi gwatown rewolucj rwnie gwatowny jest proces trycznego zaangaowania wszystkich zmysw: nie ciesz si przejmowania przez Wschd wartoci Zachodui cho spoze zniszczenia, jakie wywouj wok mnie ataki blu towa-,^ eczestwo, ktre ostatecznie si uformuje, moe by lepsze rzyszce poszukiwaniu tosamoci. Nie ma osoby bardziej* od obecnego, to sam proces zmian jest mczarni. Musz zaniezadowolonej z owych radykalnych zmian ni ja sam. Nie ; tem przeby t ogarnit blem er przejciow niczym najestem rewolucjonist - ani pod wzgldem temperamentu, ." ukowiec przemierzajcy wiat peen chorb; gdy tylko bowiem ani przekona; wol stabilne, niezmienne rodowisko skrom-;, lekarz zaangauje si osobicie w stan swego pacjenta i wzbienie suce czowiekowi, rodowisko w ludzkiej skali. Telerze w nim niepokj, to utraci moliwo udzielenia mu pomo382 383

'.'J

cy. Kliniczna obojtno nie jest jak wynios poz, kt^ penia wiata, w ktrym ludzkie plemi bdzie mogo si sta przybieram ani te nie dowodzi braku wspczucia Z:08 Sjawdziwjedn rodzin, a wiadomo czowieka bdzie si strony; to jedynie strategia przetrwania. wiat, w ktrym J | | fioga uwolni z pt kultury mechanicznej i bdzie zdolna jemy, chciaby: zaprojektowa^ iemy, me nie jest iest tym, ktry sam chciabym I Wyruszy w kosmos. Nosz w sobie mocn wiar w drzemi musz w nim y, musz te w nim y moi studenci. pj^l e w czowieku moliwoci dorastania i uczenia si, zgbianienem si wic stara, aby uniknli oni luksusu m o r a ^ S na otchani wasnego bytu i poznania tajemnych melodii, ktre wzburzenia albo prymitywnego bezpieczestwa wiey .Ykdi jlprawiaj wiat w ruch. yjemy w przejciowej erze dotklici soniowej, i aby signli do mietnika zmian w rodfljj |rego blu i tragicznego poszukiwania wasnej tosamoci, lecz sku oraz przetarli moj drog do zrozumienia treci awfSf| Igonia naszej epoki jest jednoczenie blem ponownego nazmian i kierujcych nimi si tak, by poj, w jaki spofll fjjdzenia. i dlaczego przeksztacaj one czowieka. . J I Sdz, e w najbliszych dziesicioleciach bdziemy wiadPLAYBOY: Mimo swej osobistej niechci wobec wfllff pmi przeksztacania naszej planety w dzieo sztuki; nowy wywoanego now elektryczn technik zdaje si pau-caffS fzowiek, wczony w kosmiczn harmoni przekraczajc e jeli zrozumielibymy j i wpynli najej skutki, powstao! !Qzas i przestrze, bdzie pieci zmysami, formowa i ksztaby mniej wyobcowane i zatomizowane spoeczestwo! $ towa kady detal swej planety, jak gdyby byo to dzieo sztuzatem stwierdzenie, e w zasadzie spoglda pan w przysoTl }; sam czowiek take stanie si organicznym dzieem sztuki. a z optymizmem, zyska pana akceptacj? '4ll Uzednami duga droga, jedynymi przystankami bd gwiazMcLUHAN: S powody zarwno do optymizmu, jak i d | l | |y ; ale podr trzeba rozpocz. Urodzenie si w tej epoce symizmu. Poszerzenia ludzkiej wiadomoci wywoaneeSra j|st cennym darem, sam za, mylc o wasnej mierci, czuj trycznymi mediami mog wprowadzi nas w nowe tysifllf lal dlatego tylko, e opuszcz tyle stronic ludzkiego przeznacie, ale take mog sta si ucielenieniem antychrysta^# czenia prosz wybaczy mi t gutenbergowsk wizj Lktre chciabym przeczyta. Ale by moe, jak staraem si Yeatsowsk dzik besti ktrej godzina wreszcie nadesza t wykaza w swoich opisach kultury popimiennej, opowie peznc by si narodzi w Betlejem. Takie katastrofalne' lozpoczyna si dopiero wwczas, gdy ksiga si zamyka. zmiany w rodowisku nie s przy tym moralnie neutralne-;^ jak je postrzegamy i jak na nie reagujemy, okrela ich o s t a l i jk teczne psychiczne i spoeczne konsekwencje. Jeeli nie b||jgj dziemy chcieli ich w ogle dostrzega, staniemy si ich nieFX wolnikami. Nie da si wwczas unikn sytuacji, w ktrej gkx balne morze elektronicznie przekazywanej informacji bdzie nami miotao niczym korkami na fali, jeli jednak zachowa- ; my spokj, pograjc si w owym wirze, badajc ten postal pujcy proces i sposoby jego korygowania, to zdoamy prej 673 1HP*' ,l trwa. "'S' Osobicie gboko wierz w si czowieka i jego zdokorl ci przystosowawcze, w przyszo za spogldam z podnieceniem i nadziej. Czuj, e stoimy u progu wyzwolenia i y384