PODSTAWY PSYCHOLOGII W.CZERSKI Definicja i cele psyc !l!"ii # Psyc !l!

!"ia to nauka zajmujca si badaniem zachowa i procesw psychicznych oraz ich zalenoci od fizycznego stanu organizmu, stanu umys u i rodowiska zewntrznego! "sychologia jest nauk, co oznacza, e pos uguje si szczeglnymi metodami w celu zdobycia wiedzy. Psyc !l!"!$ie#naukowcy to ludzie, ktrzy d do tego aby zrozumie$ jak ludzie czuj, myl, podejmuj decyzje, dzia aj w rnych warunkach i sytuacjach! Relacja psyc !l!"ii %! innyc $y&'anyc %(ie%(in )*anis+yc(nyc # % centrum zainteresowania psychologii stoi jednostka & cz owiek, ktry co myli, czuje, w jaki sposb postpuje, ma okrelone plany, pragnienia, itd! "sychologa interesuj np! procesy, ktre zachodz w oku osoby czytajcej tekst na ekranie komputera' emocje, ktre zwizane s z tym tekstem' poziom motywacji, ktry powstaje podczas czytania takich tekstw (moe spada$ lub rosn$) i czynniki, ktre go wywo uj! Cele &a%a, na)-!$yc $ psyc !l!"ii # *stniej cztery g wne cele prowadzenia bada, nie tylko w psychologii, ale w wikszoci nauk przyrodniczych! + nimi, opis, wyjanianie, przewidywanie oraz sterowanie! Opis zjawisk s uy uporzdkowaniu wiedzy w danym temacie! -dpowiada na pytanie, jak, na poziomie obserwowalnych zachowa, przebiega dany proces, jak zachowuj si ludzie. /eden z najs awniejszych badaczy psychiki dziecka & /ean "iaget & opisywa systematycznie zachowania noworodkw, niemowlt, dzieci w wieku poprzedzajcym wiek przedszkolny, w wieku przedszkolnym i szkolnym! 0a podstawie tych obserwacji stworzy jedn z najs awniejszych koncepcji rozwoju inteligencji i mylenia! 1ecz zanim powsta a koncepcja, "iaget umia powiedzie$ jak zachowuj si dzieci w rnym wieku i co robi! 2ziki tego rodzaju badaniom wiemy, e np! w wieku oko o omiu miesicy wikszo$ dzieci zaczyna reagowa$ lkiem na obcych, a w wieku oko o dwch lat wikszo$ dzieci z wielk pasj uywa s owa 3nie4! Wyja.nianie opiera si na stworzeniu koncepcji, teorii, w ktrej oprcz zjawisk obserwowalnych wprowadzane s pojcia odnoszce si do w aciwoci psychicznych! %prowadzenie takich poj$ pozwala powiedzie$ nie tylko jak dany proces przebiega, ale rwnie jakie s jego przyczyny, czym jest on uwarunkowany, dlaczego dzieje si tak, jak si dzieje! P'(e$i%y$anie w psychologii wynika z wyjaniania! /eli wiem dlaczego co si dzieje, jakie s przyczyny danych zachowa, mog przewidzie$, e kto zachowa si tak lub inaczej, gdy zaistniej okrelone warunki! S+e'!$anie polega na takim, opartym na wyjanianiu i przewidywaniu, oddzia ywaniu na jednostk, ktre pomoe jej funkcjonowa$! 5omu, kto pozna siebie jako cz owieka wraliwego, mona zaproponowa$ rozbudowany zestaw sposobw radzenia sobie w sytuacjach stresowych!

/a%ania psyc !l!"ic(ne# *e+!%y i plany &a%a$c(e !'a( e+y-a &a%a, # E-spe'y*en+y # 6adania eksperymentalne pozwalaj odpowiedzie$ na pytanie o przyczyny danego zjawiska! % badaniach tego rodzaju wybiera si dwie (lub wicej) grup osb (lub zwierzt) oraz jedn (lub dwie, rzadziej wicej) zmienn, ktr si bdzie manipulowa$! %ane jest, aby grupy by y homogeniczne, a wic podobne! Tes+y i -$es+i!na'i)s(e # 7est s uy do zmierzenia w aciwoci jednostki w okrelonym czasie i miejscu! 0ajpopularniejsze s testy rnego rodzaju zdolnoci, np! testy inteligencji pozwalajce okreli$ u danej osoby *8 (*ntelligence 8uotient)! "rzy przygotowywaniu testu przeprowadza si szereg bada, ktre maj na celu doprowadzi$ do tego, aby test by , trafny, rzetelny, wystandaryzowany i znormalizowany! Test jest trafny, gdy mierzy to, co ma mierzy$ & oznacza to, e pytania lub zadania podawane w tecie maj zwizek z tym co chcemy bada$! Druga waciwo testu rzetelno odnosi si do dok adnoci, z jak test mierzy to, co mierzy! 9ona sprawdzi$ zakres czyjej wiedzy jednym pytaniem, a mona kilkudziesicioma! -czywicie w drugim wypadku nasz pomiar jest o wiele bardziej dok adny, rzetelny! K$es+i!na'i)s( jest podobny w budowie do testu, tzn! rwnie zawiera pytania, ale w odrnieniu od testu, nie ma w nim odpowiedzi dobrych, ani z ych! 5westionariusz s uy do okrelania cech osobowoci, pogldw i preferencji np! politycznych czy konsumenckich! His+!'ia psyc !l!"ii # "sychologia jest nauk! 1ub precyzyjniej & psychologowie uznaj psychologi za nauk! -znacza to, e pewna grupa ludzi podj a si w sposb systematyczny gromadzi$ wiedz na temat rnych aspektw funkcjonowania cz owieka! 9ona tu zada$ pytanie o rnice miedzy psychologi uprawian przez psychologw od psychologii, ktra jest stosowana na co dzie przez wszystkich ludzi! 6o kady w mniejszym lub wikszym stopniu uwaa si za psychologa! 5ady cz owiek zadaje sobie pytania dotyczce dzia ania innych ludzi i swoich reakcji! :ozwaania ludzi na w asny temat oraz na temat innych ludzi mona uj$ w trzy g wne nurty. Bd to: nurt wiedzy potocznej, nurt sztuki oraz nurt filozofii. Wie%(a p!+!c(na *a -il-a cec c a'a-+e'ys+yc(nyc # 0. /est zbiorem spostrzee przypadkowych! 1udzie w codziennym yciu rzadko celowo kszta tuj warunki, aby obserwowa$ reakcje innych! :aczej tworz swoj wiedz o innych i o sobie na podstawie sytuacji, w jakich si znale;li! < poniewa zazwyczaj s to sytuacje wyjtkowe, tak wic i wiedza tych osb jest wyjtkowa, czyli taka, ktrej nie da si zgeneralizowa$ na innych ludzi! 0ie mona powiedzie$, 3+koro ja to przeywam w ten sposb, to wszyscy bd takie zdarzenia przeywa$ tak samo4! 1. /est fragmentaryczna i niespjna! 0asze dowiadczenia czsto dostarczaj nam sprzecznych informacji! -to bowiem spotykamy cz owieka niskiego lub wysokiego, o takim lub innym kolorze w osw, ubranego tak lub inaczej i zdobywamy dowiadczenie dotyczce jego postpowania! "otem spotykamy osob, ktra zachowuje si inaczej, chocia tak samo wyglda & dostajemy wic informacje pozornie sprzeczne! -kazuje si, e to, co obserwujemy nie wystarcza, aby wykry$ prawid owoci, jakie wi wygld z zachowaniem!

2! /est pochopna! < to oznacza, e wnioskowanie opieramy nie na sprawdzonych wielokrotnie faktach, ale na z udzeniach, interpretacjach i jednostronnie dobranych dowodach! 3. /est apodyktyczna, ktra to cecha wprost wynika z poprzedniej! 4il!(!fia # jest najblisza psychologii jako nauki, a jest tak z kilku wzgldw! "o pierwsze jej celem jest poznanie prawdy, po drugie deniem do tego celu zajmuj si ci, ktrzy ca kowicie si temu powicaj! =ilozofowanie jest prac filozofw, co niesie ze sob gwarancj systematycznoci, oczywicie jeli myliciele ci traktuj swj zawd powanie! 7raktowa$ za powanie to, co si robi, to inaczej stara$ si jak najlepiej i jak najszerzej ujmowa$ to, co si robi! 7akie podejcie prowadzi do stara o wykroczenie poza w asne dowiadczenie i podejmowanie wysi kw zobiektywizowania odkrytych prawid owoci! "o trzecie wic filozofia dy do precyzyjnego okrelenia rnych zalenoci, jakie wystpuj midzy cz owiekiem, a jego funkcjonowaniem, rodowiskiem i innymi lud;mi! "o czwarte zawodowi myliciele nie zadowalaj si jedynie przedstawieniem jednego cigu zda, ktre s logicznymi nastpstwami zdania przyjtego za prawdziwe, d oni do stworzenia systemw twierdze powizanych ze sob, ktre pozwol nie tylko na g bokie rozumienie zjawiska, ale rwnie na szerokie objanianie rnych zjawisk! "o pite filozofia jest normatywna, co oznacza, e nie tylko stwierdza jak jest, ale rwnie stwierdza jak powinno by$! P!c(5+-i *y.li psyc !l!"ic(nej # Pla+!n (ok! >?@&?>@ p!n!e!) by racjonalist, uznawa wic, e prymat w poznaniu rzeczywistoci odgrywa rozum, a nie informacja pochodzca ze zmys w! Az owiek wg "latona posiada wrodzone idee, ktre s u mu do poznania rzeczywistoci, np! kiedy spogldamy na drzewo wiemy, e jest to drzewo, nie dlatego, e wczeniej zetknlimy si z drzewami, ale dlatego, e mamy w umyle wrodzon ide drzewa, do ktrej poznawany przez nas przedmiot przystaje w mniejszym lub wikszym stopniu! "laton dawa pierwszestwo w dochodzeniu do prawdy metodzie dedukcyjnej (od og u do szczeg u)! 9oemy przypuszcza$, e gdy np! podczas rozmowy chcia co udowodni$, wwczas w argumentacji cieka jego argumentw by a nastpujca, 3%iadomo oglnie, e B, a wiec z tego wynika, eB i ostatecznie w tym konkretnie przypadku musi by$ tak a tak4! /ednym z ciekawszych pomys w "latona by o uznanie, e miejscem, w ktrym znajduje si umys , jest mzg! A'ys+!+eles (ok! ?@>&?CC p!n!e!) z kolei za siedlisko umys u uznawa serce! 6y uczniem "latona, jednak nie poszed za ideami racjonalizmu! Dznaje si go za jednego z pierwszych empirystw! Empiryci twierdz, e przedmioty istniej realnie i w nich zawarta jest prawda o nich samych! Az owiek wic poznaje rzeczywisto$ przez jej dowiadczanie, nie ma wrodzonych idei a tylko idee nabyte, wysnute z dowiadcze! 2latego najwaniejszym sposobem na zdobywanie wiedzy nie s teoretyczne rozwaania, ale obserwacja! F wn metod empirystw jest indukcja (od szczeg u do og u)! <rystoteles argumentowa by wic nastpujco, 30a podstawie poczynionych obserwacji, zebranego materia u, mona stwierdzi$ (z pewn, niewielk doz niepewnoci, bo nie przebadalimy wszystkich przypadkw), e rzeczy maj si tak a tak4!

Ka'+e(j)s( (GHIJ&GJHK) g osi , podobnie jak "laton, idee racjonalizmu i odrzuca empiryzm jako g wn drog poznania cz owieka! /est autorem pogldu o dualizmie umys u i cia a, w ktrym wyk ada, e umys i cia o s odrbne i jakociowo rne! Lw dualizm jest wed ug niego czynnikiem odrniajcym cz owieka od zwierzt! 6! n L!c-e (GJ?C&GMK>) z kolei by empiryst i autorem stwierdzenia, e umys cz owieka to tabula rasa, czyli czysta, niezapisana karta, ktra zostaje zapisana dowiadczeniami kszta tujcymi cz owieka i jego psychik! I**an)el Kan+ (GMC>&G@K>) podszed do stanowiska racjonalistw i empirystw w sposb integrujcy! "rzedstawi koncepcj sposobu, w jaki powizane s ze sob umys i cia o! 9iast przeciwstawia$ sobie te dwa elementy cz owieka, stworzy ide w adz umys u (na ktre sk adaj si zmys y, zdolno$ rozumienia i rozumowanie) dzia ajcych w harmonii i czcych umys i cia o! "rzedstawi rwnie rozrnienie wiedzy na wiedz aprioryczn (czyli prawdziw niezalenie od dowiadczenia cz owieka, np! CNCO> & tego faktu nie trzeba dowiadczy$, aby wiedzie$, e tak jest) oraz wiedz aposterioryczn (prawdziw na podstawie dowiadczenia, np! e brzoza ma bia kor & tego trzeba dowiadczy$, aby to wiedzie$)! S+')-+)'ali(* # Strukturalizm uwaa si za pierwsz istotn szko mylenia o psychice cz owieka! +trukturalizm interesowa si elementami, ktre sk adaj si na umys ! 6adacze pracujcy w tym nurcie chcieli wyrni$ podstawowe struktury, ktre warunkuj psychiczne funkcjonowanie cz owieka! Najsawniejszym przedstawicielem tej szkoy by Wilhelm Wundt (G@?C&GICK), nazywany ojcem psychologii eksperymentalnej! Dwaa , e psychologia powinna skoncentrowa$ si na badaniu dowiadcze, ktre pojawiaj si bezporednio w psychice! S+')-+)'ali(* $y'78nia9 +'(y p!%s+a$!$e ele*en+y p'!ces7$ psyc ic(nyc p!ja$iaj5ce si: $ .$ia%!*!.ci c(9!$ie-a# 0! %raenia & zmys owe reakcje na bod;ce docierajce do organizmu! 1! %yobraenia & obrazy tworzone w umys ach! 2! <fekty & uczucia towarzyszce wraeniom lub wyobraeniom! %undt za g wn metod zdobywania wiedzy o cz owieku uwaa introspekcj! <by mc stosowa$ j w sposb naukowy, prowadzono specjalne szkolenia w pos ugiwaniu si t metod! /ego uczniowie przez wiele godzin trenowali rejestrowanie swoich wrae, wyobrae i afektw, ktre si w nich pojawia y, a wszystko to robiono po to, aby jak najbardziej zobiektywizowa$ uzyskiwan wiedz! 4)n-cj!nali(* i p'a"*a+y(* # =unkcjonalizm odszed od pytania o g wne sk adniki umys u cz owieka w stron pytania o to, co i dlaczego robi ludzie! =unkcjonalici powiedzieli, 3Ao z tego, e bdziemy wiedzieli jak umys jest zbudowany. 0as interesuje jak on dzia a, jak okrelone bod;ce wywo uj okrelone reakcje4 9ona powiedzie$, e podeszli do umys u jak wikszo$ uytkownikw samochodw do ich budowy! 0iewielu jest kierowcw, ktrzy interesuj si tym jak jest zbudowany silnik! 0atomiast s bardzo zainteresowani tym, co maja zrobi$, aby go odpali$ i potem mc korzysta$ z koni mechanicznych, ktrymi w silnik dysponuje. 6a*es R!$lan% An"ell sf!'*)9!$a9 +'(y p!%s+a$!$e $y+yc(ne f)n-cj!nali(*)#

0! 6ada$ procesy umys owe! 1. 6ada$ funkcjonowanie wiadomoci! 2! 6ada$ og zwizkw organizmu ze rodowiskiem! =unkcjonalici w mniejszym stopniu ni strukturalici szukali jednej metody, ktr mieliby si pos ugiwa$! 7ym co czyni o ich podobnymi, by nie sposb dochodzenia do wnioskw, ale rodzaj zadawanych pyta! F wnymi przedstawicielami funkcjonalizmu byli %illiam /ames oraz /ohn 2ewey! % swoich pracach 2ewey wyrni m!in! motywacj, jako czynnik zwikszajcy efektywno$ uczenia si! +twierdzi , e uczniowie o wiele sprawniej opanowuj wiedz, gdy widz praktyczne moliwoci jej zastosowania! *dea praktycznoci rozszerzy a si tworzc szczeglny sposb podejcia do nauki! Dznawano, e tym, co decyduje o jej jakoci jest jej uyteczno$! =ilozofia, w ktrej moliwo$ praktycznego wykorzystania wiedzy jest uznawana za najwaniejszy czynnik, nazywa si p'a"*a+y(*e*. As!cjacj!ni(* i &e a$i!'y(* # As!cjacj!ni(* jest podejciem koncentrujcym si na powstawaniu zwizkw midzy mylami, wydarzeniami, zachowaniami i uczuciami! 0a pierwszy rzut oka moe nieco przypomina$ wczeniejszy strukturalizm, rni si jednak od niego dwojako, 0! 2otyczy elementw bardziej z oonych od prostych wrae czy wyobrae! 1. -bejmuje proces powstawania zwizku midzy tymi elementami, interesuje si uczeniem si! He'*an E&&in" a)s (G@HK#GIKI), asocjacjonista, prowadzi eksperymenty nad sob! +prawdza jak wiadome powtarzanie pewnego materia u (bezsensownych sylab, takich jak ceg, dak) wp ywa na przechowywanie tego materia u w pamici! %ynikiem jego bada by o wykrelenie tzw! krzywych zapominania dotyczcych mechanicznego (a wic bez zrozumienia) uczenia si! E%$a'% Lee T !'n%i-e twierdzi , e nie tyle styczno$ w czasie, co skutki, jakie wystpuj po danej reakcji (nagroda lub kara) wp ywaj na tworzenie si asocjacji midzy bod;cem a reakcj! +formu owa prawo efektu, ktre mwi, e jeli po danym bod;cu wystpi nagroda (przyjemna dla organizmu konsekwencja), to wzrasta prawdopodobiestwo wystpienia danej reakcji w przysz oci, a jeli po danej reakcji wystpi kara (nieprzyjemna konsekwencja), to spada prawdopodobiestwa wystpienia danej reakcji w przysz oci! /e a$i!'y(* (7aPris, %ade GIII) jest skrajn wersj asocjacjonizmu, a jego skrajno$ polega na skoncentrowaniu si wy cznie na tym, co obserwowalne (bod;cach ze rodowiska i reakcjach zachowaniowych organizmu), z ca kowitym pominiciem wewntrznych przey$ organizmu! Pie'$s(y* s-'ajny* &e a$i!'ys+5 &y9 6! n Wa+s!n, ktry twierdzi , e odpowiednio nagradzajc i karzc jest w stanie z dowolnego dziecka zrobi$ geniusza w dowolnej dziedzinie! /ednak najs awniejszym skrajnym behawioryst by 6!=! +kinner, ktry prowadzi szereg bada wed ug cis ych behawiorystycznych procedur nad zwierztami! -dkry on szereg prawid owoci dotyczcych uczenia si nowych zachowa i ich trwa oci! "rzypu$my, e chcemy nauczy$ mysz, aby naciska a d;wigni! 0ajpierw musimy wytworzy$ w niej stan g odu, aby zmusi$ j do poruszania si po klatce (stan g odu by rwnie definiowany w sposb obserwowalny jako np!

3pi$ godzin bez pokarmu4)! Fdy g odna mysz chodzi po klatce wystarczajco d ugo, przypadkowo naciska umieszczon w jednej ze cianek d;wigni, skutkiem czego otrzymuj kulk pokarmu! Qa pierwszym razem mysz jeszcze nie kojarzy (nie wytwarza si u niej asocjacja) nacinicia d;wigni z podaniem pokarmu! "oniewa jednak dzia a prawo efektu, mysz zaczyna eksplorowa$ intensywniej t cian, na ktrej jest d;wignia! "onownie po przypadkowym naciniciu d;wigni pojawia si pokarm i ponownie mysz zawa obszar swoich poszukiwa! "o kilu (w wypadku 3s abiej kojarzcych4 myszy & kilkunastu) naciniciach d;wigni mysz orientuje si (behawiorysta nigdy by tak nie powiedzia & nie obchodzi go czy mysz si orientuje, czy nie orientuje), e to nacinicie d;wigni prowadzi do otrzymania pokarmu! * zaczyna j naciska$! <le teraz naukowcy zaczynaj nagradza$ (wzmacnia$) nie kade nacinicie d;wigni, ale tylko niektre! Psyc !l!"ia p!s+aci # 3Aa o$ jest czym wicej ni sum elementw4 & tak brzmi credo gestaltystw (od & niemieckiego gestalt & posta$)! 0arysujcie dziesi$ k ek w pionie, a nastpnie dziesi$ k ek w poziomie w taki sposb, aby utworzy y uk ad prostopadle przecinajcy poprzedni rysunek w po owie! Ao widzicie. 5rzy. % porzdku & w anie potwierdzilicie zdanie rozpoczynajce ten akapit! /eli kto widzi tylko k ka i nie zauwaa figury, ktra powsta a z uk adu k ek, powinien skonsultowa$ si z neurologiem! 0asz mzg ma tendencj do organizowania naszych dowiadcze w ca oci, ktre maj jakie znaczenie! "sychologia postaci stanowi a reakcj na redukcjonistyczny behawioryzm i strukturalizm (ktre upraszcza y umys cz owieka do uk adu elementarnych wrae lub reakcji)! 0ajpopularniejsze prace gestaltystw 9aRa %ertheimera, 5urta 5ofki i %olfganga 5Shlera dotycz praw organizacji spostrzegania i rozwizywania problemw przez wgld! K!"ni+y$i(* ;p!%ej.cie p!(na$c(e< # 5ognitywizm (5ofta, 2oliski CKK>) przyjmuje, e centralnym zagadnieniem, ktremu naley powici$ uwag jest proces przetwarzania informacji lub, inaczej mwic, mylenia! Az owiek wg podejcia poznawczego to podmiot poznajcy siebie i wiat! - ile w behawioryzmie uwaga badaczy skoncentrowana jest na zachowaniu jednostki oraz bod;cach je wywo ujcych, a w psychoanalizie na wewntrznych si ach ukierunkowujcych dzia anie cz owieka, o tyle w kognitywizmie badacze skupiaj si na podmiotowym przetwarzaniu informacji! Az owiek wg podejcia poznawczego nie jest jedynie biernym odbiorc docierajcych do niego bod;cw, ale jest aktywnym twrc nadawanego im znaczenia! Fdy s yszy d;wik miechu, w duej mierze od jego woli zaley, czy zinterpretuje go jako przejaw czyjej radoci, czy te jako sygna naruszenia w asnej godnoci! Az owiek sam nadaje sens swoim dowiadczeniom! "odstawowym przekonaniem kognitywistw jest to, e cz owiek nadaje znaczenie informacjom, ktre do niego docieraj i w ten sposb staje si twrc (stwrc.) wiata, w ktrym yje! *nnym obszarem, ktry jest niezwykle wany w podejciu poznawczym, s badania nad przekonaniami ludzi na w asny temat lub, mwic jzykiem kognitywistw, nad schematami /a! %yrnia si trzy podstawowe tryby oceniania siebie (Tiggins GI@M za, +trelau CKK>), 0. 6a 'ealne & jest to zbir atrybutw, ktry kto uwaa za faktycznie mu przynalecy (np! poziom atrakcyjnoci, zdolnoci, cechy charakteru)! 1. 6a i%ealne & zbir atrybutw, jakie kto chcia by mie$!