Alkoholizm jako grone zjawisko z krgu patologii spoecznej Naduywanie rodkw, wpywajcych na zmian nastroju lub wiadomoci, alkoholu

czy te narkotykw nieodmiennie i trwale zwizane jest z histori ludzi. Ju od okresu neolitu, kiedy to nastpia samoistna destylacja, dokonana przez natur, alkohol zajmuje poczytne miejsce w uywkach. Pocztkowo wino i piwo traktowano jako dar Bogw, pozytywne siy, czczone w wielu staroytnych kulturach. (J. Mellibruda, 1996, s. 3) W Egipcie bstwem wina by Ozyrys, Grecji- Dionizos, a w Rzymie-Bachus. W tym okresie wino stanowio stay i niezbdny element poywienia, bez ktrego nie mog aby zaistnie adna ceremonia czy obrzd religijny. W redniowieczu alkohol przenikn ju do wszystkich dziedzin ycia, a klasztory stay si tawernami, miejscami gdzie notorycznie pito alkohol. Alkohol traktowano rwnie jako rodek znieczulajcy i uspokajajcy, a take umierzajcy bl. (A. Dodziuk, 1998, s. 38-40) Naturalnie wytworzony napj alkoholowy odznacza si jedynie 14% zawartoci alkoholu. Obecnie wytworzone i produkowane alkohole zawieraj do 90% alkoholu i uzyskiwane s na drodze wielokrotnie powtarzanej destylacji. (J. Mellibruda, 1993, s. 4-5) Fermentacja jest procesem spalania ziemniakw, owocw i zbo a przez drode (dzikie szczepy w powietrzu lub dro de handlowe). Sam za destylacj alkoholu datuje si na X wiek, kiedy to arabski lekarz Phazes odkry ten proces. (J. Kinney; G. Leaton, 1996, s. 17) Nazwa alkohol (alkohe z jzyka arabskiego) oznaczaa pocztkowo drobny sproszkowany antymon do barwienia powiek, a nast pnie przeksztacia si w okrelenie oznaczajce ducha lub ducha wina. Alkoholizm, nalecy do zjawisk patologii spo ecznej obok narkomanii, palenia papierosw i uzalenie lekowych, jest rozmaicie ujmowany przez rnych autorw jak rwnie specjalistw. (por. H. Koakowska-Przeomiec, 1979, s. 74; M. Jarosz, 1985, s. 24; K. Kustra, 1986, s. 55 ; E. Woydyo, W. Osiatyska, 1992, s. 14) wiatowa Organizacja Zdrowia uwaa, e alkoholizm to kada forma picia, ktra przekracza tradycyjne i zwyczajowe stosowanie alkoholu, wykraczajce poza istniejce w danej wsplnocie normy spo eczne dotyczce picia, niezalenie od czynnikw etiologicznych prowadzcych do tego rodzaju zachowania, niezbdnie od tego w jakim stopniu te czynniki etiologiczne zwizane s z dziedziczn, konstytucyjn lub nabytymi wpywami patofizjologicznych i metabolicznych. (A. Margasiski, 1996, s. 24) Z kolei E. M. Jellinek, za alkoholizm przyjmuje wszelkie spo ywanie napojw alkoholowych, powodujcych szkod indywidualn, spoeczn lub obie jednoczenie. (E. M. Jellinek, 1987, s. 72) Alkoholizm jest take przewlek chorob, objawiajc si powtarzajcym, zwracajcym uwag piciem, ktre prowadzi do uszkodzenia zdrowia lub zakce w funkcjonowaniu spoecznym lub ekonomicznym jednostki.(S.Akolinski, 1985, s. 104-106) Podstawowym wyznacznikiem w chorobie alkoholowej jest zatem picie a nawet nadmierne picie napojw alkoholowych, ktre w konsekwencji prowadzi do oglnych zaburze organiczno-psychicznych a take do destrukcji caego organizmu czowieka. Nie kady jednak, kto pije alkohol jest alkoholikiem. Cz pijcych to pijcy, ktrzy tym rni si od zwyczajnego alkoholika, e w przeciwiestwie do niego mog, ale nie chc przesta spoywa napojw alkoholowych. Jedynie 1 z 5 osb pijcych czsto i duo stanie si w przyszoci alkoholikiem. (T. Kulisiewicz, 1984, s. 5)

mo

ja

NA

DZ I

EJ A

M iel

ec

mo

ja

Przyczyn alkoholizmu naley upatrywa w co najmniej kilku czynnikach: w uwarunkowaniach socjologicznych, osobowociowych, organicznych, a nawet co wykazuj najnowsze badania w genetycznych. (por. E. Stpie, K. Wojcieszek, 1994, s. 34; B. Habrat, 1998, s. 10-11) Prowadzone w rnych krajach badania, wykazuj, e wspln cech ludzi uzalenionych od alkoholu jest ich niedojrza o emocjonalna. Osoby te od dziecistwa gorzej radziy sobie w sytuacjach stresowych, a ich ycie emocjonalne cechowao si ogln dysharmoni. (B. Hoyst, 1996, s. 105-106) Alkohol stawa si cudownym panaceum, niwelujcym niemiao, strach i stres a take oywiajcym i pobudzajcym rodkiem, przynoszcym jakie korzyci emocjonalne. Interesujc teori wyjaniajc powstanie uzalenienia u danego czowieka jest podejcie Z.Freuda.. (Z. Freud, 1997, s. 80-8) Z. Freud, twrca psychoanalizy dowodzi, e czowiek w sytuacji zagroenia i niepokoju powraca do okresu, gdy czu si bezpieczny. Zazwyczaj takim etapem w yciu wikszoci ludzi, jest powrt do bardzo wczesnego dziecistwa i poczucia wizi, wicych dziecko z matk. Freud ujmowa to jako pierwotn potrzeb ssania matczynej piersi, a wtrnie czynnoci picia, jedzenia i palenia. Zjawisko to zmniejsza napicie emocjonalne i nazywane jest fiksacj oraln. (Z. Freud, 1997, s. 80-86) W etiologii alkoholizmu wskazuje si te na spoeczne uwarunkowania tego zjawiska. Dua liczba osb spoywajcych alkohol, czyni to aby co uczci, zaakcentowa wane i doniose wydarzenie. Wizane jest to z tzw. teori mocy, czyli teori poczucia wadzy nad sob i wasnym otoczeniem. (J. Kinney, G. Leaton, 1996, s. 24-25) Czowiek pijc alkohol prze amuje wasn niemia o, nabiera wikszej pewnoci siebie i we wasnych oczach staje si wielki, mdry i wspaniay. Poczucie takiej wanie oceny wasnej osoby przewaa u sporej liczby pijcych, czego dowodz midzy innymi badania D. McMelanda przeprowadzone wrd studentw. (D. McMeland, 1999; cyt. za J. Kinney, G. Lealau, 1996, s. 24) W latach 60-tych A. Weil og osi teori zakadajc, e ludzie sigaj po rodki uzaleniajce w celu doznania coraz to nowych, szerszych dowiadcze. Ch wzbogacenia wasnej osobowoci skania do zatracenia si w wiecie wasnych przey i wytworw coraz bardziej wypaczonej wyobrani. ( A.Weil, 1978, cyt. za K. Frieske, R. Sobiech, 1984, s. 83-85) W patogenezie uzalenienia alkoholowego, bierze si pod uwag rwnie wtrob, zasadniczy narzd, w ktrym przebiega cay waciwy proces spalania i przemiany alkoholu. Stwierdzono, e ta sama ilo wypitego alkoholu inaczej dziaa na alkoholika, a inaczej na osob pijc niewiele i rzadko. U pierwszych z nich, poziom alkoholu jest duo wyszy ni u osb pijcych nie naogowo, wskutek uruchomienia przez organizm wtrnego procesu utleniania alkoholu. (T. Kulisiewicz, 1984, s. 7) Kada ilo wypitego alkoholu wywiera nieobojtny wpyw na organizm czowieka i jego funkcjonowanie psychospo eczne. Jednake nasilenie symptomw i stopie moliwoci kierowania wasnym zachowaniem jest rna i zalena od iloci promili w organizmie. Wpyw alkoholu na zachowanie psychofizyczne czowieka przedstawia tabela 1.

TABELA 1. WPYW ALKOHOLU NA ORGANIZM CZOWIEKA

NA

DZ I

EJ A

M iel

ec

0,3 0,5 promila 0,5 0,7 promila 0,7 2,0 promila 2,0 3,0 promile

Upoledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia rwnowagi, euforia Zaburzenia sprawnoci ruchowej, pobudliwo, gadatliwo, obnienie samokontroli, bdna ocena wasnych moliwoci.

Zaburzenia mowy, przewracanie si, senno, obniona zdolno oceny wasnego zachowania.

3,0 4,0 piczka, mier. promile ( rdo : J. Kinney, G. Leaton, 1996, s. 38)

Nadmierne i dugotrwae picie alkoholu prowadzi do powstania uzalenienia tak fizycznego jak i psychicznego (ktre wczeniej zostay ju zaprezentowane w tej pracy). W Polsce alkohol jest jednym z gwnych zagro e zdrowia spo ecznego (II Raport o polityce wobec alkoholu, 1991, s. 22-23). Szacuje si, e rzeczywista liczba osb uzalenionych od alkoholu w Polsce wynosi 600-900 tysicy, a naduywajcych okoo 3 miliony.(B. Hoyst, 1996, s. 110) Zjawisko naduywania alkoholu dotyczy zarwno mczyzn, kobiet jak i modziey, bez wzgldu na status materialny czy rodowisko spoeczne. Zaznaczy jednak trzeba, i kategori osb pijcych najwicej stanowi mczyni w wieku 21-24 lat. (K. Frieske, R. Sobiech, 1984, s. 94) Kade nadmierne picie alkoholu prowadzi jak ju wspomniano do powstania uzalenienia psychicznego i fizycznego, a w konsekwencji do choroby alkoholowej. E. M. Jellinek wyrnia 4 fazy choroby alkoholowej (E. M. Jellinek, 1987, s. 89-92 ): 1. Faza przedalkoholiczna charakteryzuje si piciem objawowym, charakterystycznym dla danej kultury. Alkoholik niweluje codzienny stres poprzez picie, najpierw jawne, nastpnie po kryjomu. Mniej wicej po upywie p roku do 2 lat nastpuje utrata naturalnego znoszenia napi; 2. Faza wstpna wystpuj luki pamiciowe po wypiciu maych dawek alkoholu. Alkohol stanowi gwny punkt zainteresowania jednostki, wszelkie rozmowy na temat alkoholu s uciszane; 3. Faza ostra nastpuje utrata kontroli nad ilo ci wypijanego alkoholu. Zwikszona tolerancja na alkohol sprawia, e nawet niewielkie dawki prowadz do upojenia alkoholowego. Alkoholik zaczyna usprawiedliwia wasne picie zarwno w oczach swoich jak i najbliszego otoczenia. Osoba uzaleniona podejmuje okresowe okresy abstynencji, ktre zwykle si nie powodz. Stopniowo alkoholik traci zainteresowanie wiatem zewntrznym, prac zawodow, rodzin a stosunki z innymi ludmi s zaburzone; 4. Faza przewleka pojawiaj si wielodniowe okresy picia, czasem nawet tygodniowe lub nawet tygodniowe lub wielomiesiczne. Nast puje stopniowa degradacja moralna, spoeczna i towarzyska. Osoby uzalenione chcc zdoby alkohol, sigaj po rodki techniczne. (L. Zwierzyski, 1988 , s. 58) Zaczynaj si pojawia lki, oglna niezborno ruchowa, a w skrajnych przypadkach psychoza alkoholowa. (B. Habrat, 1998, s. 10-11) W okresie tym chory jest niemal ostatecznie pokonany przez alkohol, czsto szukajc wyjcia z tego impasu targa si na wasne ycie.

mo

ja

NA

DZ I

EJ A

M iel

Zaburzenia rwnowagi, spadek sprawnoci intelektualnej, opnienie czasu reakcji, draliwo.

ec

Rozpoznanie wst pnej fazy alkoholizmu nie jest atwe i wymaga wielu obserwacji oraz fachowych porad. Granica midzy piciem nadmiernym a ju patologicznym jest bardzo pynna i przez to trudna do okrelenia. (T. Kulisiewicz, 1984, s. 23) Jednake u osoby uzalenionej, wskutek spoywania alkoholu dochodzi do szeregu zmian w sferze neuro-psychicznej, somatycznej oraz w funkcjonowaniu spo ecznym. (L. S. Cermak , 1998, s. 87) W sferze somatycznej pojawia si wiele zakce, wynikajcych ze spoywania alkoholu. Osoby naduywajce alkoholu yj rednio 10-22 lat krcej od wieku oczekiwanego. (B. Habrat, 1998, s. 11) Zanim dojdzie do takiej sytuacji pojawia si wiele symptomw organicznych. Wtroba jest jednym z narzdw, ktry stosunkowo najszybciej reaguje na alkohol. U osb pijcych wystpuje zazwyczaj marsko wtroby, a powikania taczk zakan s nierzadko tem dla rozwoju raka wtroby. (W. Dykcik, 1997, s. 90-92) Alkohol wywiera rwnie negatywny wpyw na ukady: pokarmowy, krenia, endokrynny, odpornociowy a szczeglnie destrukcyjnie oddziaywuje na ukad nerwowy. Patogenna emanacja alkoholu, uzewntrznia si w nasileniu r norakich psychoz, halucynacji, paranoi a czasami w otpieniu alkoholowym. (M. Gossop, 1997, s. 84) Intensywne picie alkoholu w czasie ciy mo e prowadzi do uszkodzenia podu i obcienia potomstwa wadami fizycznymi i ograniczeniem umysowym (alkoholowy zesp podowy) a take uszkadza orodkowy ukad nerwowy, serce i nerki. Z kolei umiarkowane picie alkoholu moe powodowa nisz wag urodzeniow, a nastpnie przyczyni si do zaburze zachowania w pniejszym rozwoju dziecka. W zakresie sfery psychicznej zmiany dotykaj osobowoci, zw aszcza dotyczcych uczu wyszych. Rozwija si egocentryzm, egoizm jak rwnie oglny brak krytycyzmu. Labilno uczuciowa oraz draliwo i wybuchowo prowadz do rozlunienia kontaktw z otoczeniem, a nawet nastawie urojeniowych wobec rodowiska pijcego. Alkohol wywiera wpyw na cae ycie czowieka i czyni spustoszenie we wszystkich jego dziedzinach. W sferze kontaktw spoecznych, przyczynia si do zaniedbywania obowizkw rodzinnych, rozkadu ycia rodzinnego, rnorakich zjawisk patologicznych wcznie z maltretowaniem i wykorzystywaniem czonkw rodziny. (R. T. Potter-Etron, P. S. Potter-Etron, 1999, s. 16-18) Choroba alkoholowa, choby z racji tego, e jest stanem chorobowym, wymaga leczenia, jednake znacznie waniejsza i dajca w perspektywie, spo eczestwo wolne od naogu jest profilaktyka przeciwalkoholowa. Najpeniej profilaktyk uzalenie okrela E. T. Duffy. Twierdzi on, e profilaktyka uzalenie to proces wspierajcy zdrowie, poprzez umoliwienie ludziom uzyskania pomocy w konfrontacji ze stresujcymi warunkami ycia oraz umoliwianie osignicia celu jakim jest spoecznie akceptowany, satysfakcjonujcy ycie. (Z. B. Ga, 1993, s. 13) Tak rozumiana profilaktyka jest wic celowym, konstruktywnym procesem, ukierunkowanym na promocj oglnego rozwoju jednostek jak rwnie szeregiem dziaa podejmowanych przeciwstawieniu negatywnym wpywom. Wpywami tymi zazwyczaj s ryzyko utraty zdrowia, bezpieczestwo, stresy rodzinne i zawodowe, trudnoci finansowe, przemoc i izolacja spo eczna. Podejmowane czynno ci profilaktyczne realizowane s na trzech podstawowych poziomach i w zwizku z tym si profilaktyk: pierwszo-; drugo- i trzeciorzdow. (P. O. Gorman, L. L'Abate, 1990, cyt. za Z. B. Ga, 1993, s. 14-21) Profilaktyka pierwszorzdowa obejmuje wszelkie post powanie, sprzyjajce promowaniu zdrowia i przeduaniu ycia czowieka oraz zapobieganie wystpujcym problemom zwizanymi z zaywaniem rodkw odurzajcych.

mo

ja

NA

DZ I

EJ A

M iel

ec

Profilaktyka drugorzdowa ma na celu ujawnianie osb o najwyszym ryzyku popadnicia w nag jak rwnie obejmuje pomoc w redukowaniu tego ryzyka. Profilaktyka trzeciorzdowa rozumiana jest jako interwencja po wyst pieniu uzalenienia. Opieka nad osob uzalenion z jednej strony przeciwdziaa ma pogbianiu procesu chorobowego, a z drugiej umoliwienie osobie leczcej si powrotu do spoeczestwa. (P. O. Gorman, L. L'Abate, cyt. za Z. B. Ga, 1993, s. 14-21) W Polsce rozwija si coraz dynamiczniej zrnicowana oferta pomocy osobom uzalenionym. (B. Habrat, 1998, s. 38-39) Tylko nieznaczna cz uzalenionych kwalifikuje si do oddziaw detoksykacyjnych, psychiatrycznych i neurologicznych. Bezwzgldnymi wskazaniami do hospitalizacji s midzy innymi stany czowieka w ktrych wystpuj: majaczenia alkoholowe, g bokie depresje z tendencjami samobjczymi, zaostrzenie halucynozy alkoholowej oraz napady drgawkowe i padaczkowe. Nowoczesne leczenie odwykowe mona podzieli na trzy etapy: - detoksykacj; - pomoc lekarsk w zaburzeniach organizmu wywo anych alkoholem; - dugofalowe, trwae zmiany sposobu ycia. (E. Woydyo, W. Osiatyski, 1992, s. 72-74) Detoksykacja to usunicie z organizmu wszelkich pozostaoci alkoholu, ktre nie zostay usunite w wyniku normalnej przemiany materii. Zabiegi te maj charakter niemal wycznie medyczny i s zaledwie wstpem do waciwego leczenia. Samo zaprzestanie picia alkoholu nie gwarantuje jeszcze pomylnego przejcia kuracji odwykowej. Chory musi uzmysowi sobie siebie samego jako osob trzew i znale siy i motywacj do walki z samym sob i naogiem. Pomocne w tym etapie zdrowienia s wszelkiego rodzaju terapie i programy kuracji odwykowej. (Cz. Cekiera, 1994, s. 88-89) Omawiajc t kwesti nie sposb pomin programu AA czyli programu Anonimowych Alkoholikw. Wsplnota AA zosta a powoana w czerwcu 1935 roku w Akron (USA) przez Billa W., rwnie alkoholika. W 1938 roku grupa AA liczya 60 osb, obecnie ruch AA obejmuje ca y wiat i bardzo wielu czonkw, przy czym powstaj nowe organizacje takie jak: Al.-Aron, czyli Anonimowe Grupy Rodzin Alkoholikw. (L. Zwierzyski, 1988, s. 35) Na gruncie polskim dziaalno takich grup obserwuje si dopiero w latach 50-tych, kiedy to powstaa w Poznaniu w 1957 roku pierwsza grupa AA, zaoona przez Mari Grabowsk, psychologa z Poradni Odwykowej. (K. Frieske, R Sobiech, 1984, s. 84) Zasady wyznaczajce struktur i dziaalno organizacyjn grupy AA zawarte s w tzw. dwunastu tradycjach. (L. Zwierzyski,1988, s. 29-30) Niektre z nich to: - osobiste wyzdrowienie zaley od jednostki grupy; - jedynym warunkiem czonkostwa jest zaprzestanie picia; - najwyszym autorytetem jest kochajcy Bg; - zasada anonimowoci uczestnikw; - czonkowie grupy nie powinni podejmowa si pod adnymi rzdami, przekonaniami oraz organizowa si w dziaalno finansow, odwracajc uwagi od gwnego duchowego celu. Powodzenie terapii odwykowej AA warunkowane jest stosowaniem programu AA czyli programu dwunastu krokw. (B. Hoyst, 1996, s. 129-130) Program dwunastu krokw zawiera niezbdne elementy dla wyzdrowienia, przy czym zaznaczy trzeba, e pacjenci majcy oparcie w AA maj wiksze szanse wyzdrowienia z alkoholizmu ni ci, ktrzy nie akceptuj programu. Dwanacie krokw to program uzyskiwania dojrzaoci emocjonalnej, ktrej ludziom uzalenionym brakowao i ktr, uzyskali przy pomocy alkoholu.

mo

ja

NA

DZ I

EJ A

M iel

ec

moja NADZIEJA Mielec

mo

ja

NA

DZ I

Istota choroby alkoholowej i samego uzalenienia jest niezmiernie skomplikowana i wymaga dugotrwa ego leczenia. Std te niezmiernie wane jest podejmowanie dziaa profilaktycznych, przeciwdziaajcych powstaniu uzalenienia.

EJ A

DWANACIE KROKW AA I Przyznalimy si, e jestemy bezsilni wobec alkoholu, e przestalimy kierowa wasnym yciem. II Uwierzylimy, e sia wiksza od nas samych moe przywrci nam zdrowie III Postanowilimy powierzy nasz wol i nasze ycie opiece Bogu, jakkolwiek Go pojmujemy. IV Zrobilimy gruntowny i odwany obrachunek moralny. V Wyznalimy Bogu, sobie, drugiemu czowiekowi istot naszych bdw. VI Stalimy si cakowicie gotowi, aby Bg uwolni nas od wszystkich wad charakteru. VII Zwrcilimy si do Niego w pokorze, aby usun nasze braki. VIII Zrobilimy list osb, ktrych skrzywdzilimy i stalimy si gotowi zadouczyni im wszystkim. IX Zadouczynilimy osobicie wszystkim, wobec ktrych byo to moliwe, z wyjtkiem przypadkw, gdy zranioby to cel lub innych. X Prowadzilimy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznajc si do popenionych bdw. XI Dylimy poprzez modlitw i medytacj do coraz doskonalszej wizi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosimy jedynie o poznanie Jego woli wobec nas oraz o si do jej penienia. XII Przebudzeni duchowo w rezultacie tych krokw, staralimy si nie posanie innym alkoholikom i stanowi te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.

M iel

ec