ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI DZKIEJ

Nr 1169

EL E K T R Y K A , z. 125

2013

ZBIGNIEW WARADZYN, ALEKSANDER SKAA, BOGUSAW

WITEK, RYSZARD KLEMPKA, ROMAN
KIEROSKI
Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie (AGH),
Katedra Energoelektroniki i Automatyki Systemw Przetwarzania
Energii

JEDNOCZNIKOWY FALOWNIK
Z PRZECZANIEM ZVS DO NAGRZEWANIA
INDUKCYJNEGO - PRACA OPTYMALNA
W artykule omwiono prac optymaln jednocznikowego
tranzystorowego falownika klasy E do nagrzewania indukcyjnego.
Przedstawiono wykresy najwaniejszych parametrw falownika w zalenoci
od wartoci elementw obwodu rezonansowego. S nimi wzgldny czas
przewodzenia tranzystora, wzgldna czstotliwo jego przeczania oraz
wzgldne wartoci maksymalnego napicia na tranzystorze, maksymalnego
prdu tranzystora oraz mocy falownika. Podane wyniki uzupeniono o
przykadowe przebiegi czasowe prdw i napi w falowniku otrzymane
zarwno na podstawie analizy matematycznej, jak i poprzez symulacje w
programie Spice. Przedstawiono rwnie koncepcj ukadu sterowania
falownika, ktry powinien zapewnia prac w warunkach bliskich
optymalnym.

WPROWADZENIE
Do realizacji nagrzewania indukcyjnego stosuje si m. in. kilka rodzajw
falownikw jednocznikowych. Jednym z nich jest ukad przedstawiony na rys.
1 bdcy tematem niniejszego opracowania. Ukad ten, nalecy do falownikw
klasy E, zosta przedstawiony w literaturze gwnie przy zastosowaniu w
kuchniach indukcyjnych, pracujcych zwykle w zakresie czstotliwoci 20 50
kHz, m. in. w pracach [1] - [3].

Jan Kabata

Celem autorw jest analiza waciwoci falownika i nastpnie zastosowanie

go w nagrzewaniu indukcyjnym przy czstotliwoci wynoszcej kilkaset
kilohercw, czyli o ok. rzd wielkoci wyszej ni czstotliwo stosowana w
opisanych zastosowaniach. Dlatego szczeglna uwaga zostanie zwrcona na
prac optymaln falownika, przy ktrej straty mocy w czniku s najmniejsze.

Rys. 1. Schemat analizowanego falownika jednocznikowego

.
1. ZASADA DZIAANIA FALOWNIKA
Falownik (rys. 1) zasilany jest ze rda napicia staego Ud. Elementy R0 i L0
to elementy zastpcze ukadu wzbudnik wsad. cznik energoelektroniczny S
jest dwukierunkowy prdowo.
Korzystne jest, aby falownik pracowa przy zapewnieniu przeczania
cznika przy zerowym napiciu (przeczanie ZVS). Kady cykl Ts pracy
falownika w stanie ustalonym przy takim rodzaju pracy mona podzieli na dwa
takty. Schematy zastpcze falownika dla kadego taktu przedstawia rys. 2, za
przebiegi prdw i napi w falowniku podano na rys. 3.

W takcie I, o czasie trwania T1, cznik S przewodzi prd

elektryczny. Napicie na dwjniku R0L0 jest praktycznie stae i prd i0, rwny
prdowi cznika iS, narasta wykadniczo.

W takcie II, ktry trwa przez czas T2, cznik S jest wyczony.
Nastpuje oscylacyjne przeadowanie w obwodzie R0L0C do chwili, gdy
napicie uC osignie warto napicia zasilania Ud.

Jednocznikowy falownik z przeczaniem

Rys. 2. Schematy zastpcze falownika w takcie I i w takcie II

Na rysunku 3 rozrniono dwa przypadki pracy falownika, przy ktrych

cznik jest przeczany z zachowaniem warunku ZVS.

Przypadek oglny (rys. 3a) dotyczy sytuacji, gdy w takcie II

napicie uc osiga warto rwn napiciu zasilania Ud przy ujemnej wartoci
prdu i0. Zaczyna wtedy przewodzi dioda D, co oznacza samoczynne
zakoczenie taktu II i rozpoczcie taktu I nastpnego cyklu. W przedziale
czasowym pomidzy rozpoczciem przewodzenia diody a dojciem prdu i0
do zera (zakreskowany obszar sygnau bramkowego uG na rys. 3a) naley
zaczy tranzystor, aby przej on prd diody. Zaczanie tranzystora
nastpuje podczas przewodzenia diody zwrotnej, czyli przy praktycznie
zerowym napiciu na tranzystorze.

Praca optymalna (rys. 3b) ma miejsce wtedy, gdy w takcie II

napicie uC osiga warto rwn napiciu zasilania Ud w tej samej chwili, w
ktrej prdu i0 zanika. Naley wtedy zaczy tranzystor, co zapocztkuje takt
I kolejnego cyklu.

Jan Kabata

Rys. 3. Przebiegi prdw i napi w falowniku pracujcym z przeczaniem ZVS:

a) przypadek oglny, b) praca optymalna; uG sygna bramkowy, i0 prd odbiornika,
iS prd cznika, uC napicia na kondensatorze, uT napicia na czniku

Moliwa jest te praca falownika z twardym zaczaniem tranzystora. Jeli

czas przewodzenia tranzystora bdzie zbyt krtki lub tumienie obwodu
rezonansowego bdzie zbyt due, kondensator nie osignie w drugim takcie
napicia rwnego napiciu zasilania. W konsekwencji konieczne stanie si jego
zaczanie przy niezerowym napiciu (NZVS), co spowoduje dodatkowe straty
w tranzystorze. Dlatego taka praca nie jest zalecana.
2. PRACA FALOWNIKA PRZY PRZECZANIU ZVS ZALENOCI
OGLNE
Przedstawion poniej analiz matematyczn przeprowadzono dokonujc
nastpujcych zaoe upraszczajcych:
wszystkie elementy s idealne oraz liniowe,

Jednocznikowy falownik z przeczaniem

-

napicie zasilania Ud jest stae w jednym cyklu pracy,

rozwaa si stan ustalony.
W takcie I obowizuj zalenoci
uC'

i0'

=U d ;

iS'

U
U
= d + I 0' p d
R0
R0

R0

L0 t
e

(1)

'

przy czym I 0 p oznacza warto pocztkow prdu odbiornika w chwili

rozpoczcia przewodzenia cznika (rys. 3a).
''
Takt II rozpoczyna si z chwil wyczenia tranzystora T przy prdzie I 0 p
R0

I 0'' p

U
U T1
= ( T1 ) = d + I 0' p d e L0 .
R0
R0
i0'

(2)

Nastpuje przeadowanie w obwodzie szeregowym R0L0C bez udziau rda

''
zasilania z pocztkowym prdem w indukcyjnoci wynoszcym I 0 p oraz
pocztkowym napiciem na kondensatorze rwnym napiciu zasilania Ud. Prd
obcienia i0 oraz napicie uC na kondensatorze dane s zalenociami (przyjto
pocztek taktu II w czasie t = 0)

i0'' = e 0t I 0'' p cos 0 t + d 0 I 0'' p sin 0 t

0 L0 0

u C''

gdzie 0 =

=e

0t

0
I 0'' p

sin t
U d cos 0 t +
Ud
0
0
0 C

(3)

(4)

R0
1
02 jest pulsacj
to wspczynnik tumienia, za 0 =
L0C
2L0

drga wasnych obwodu szeregowego R0L0C.

Napicie uC na kondensatorze z uwagi na topologi ukadu nie moe
przekroczy wartoci napicia zasilania Ud, za napicie uT na tranzystorze w
kadym takcie pracy spenia warunek
uT = U d uC .

(5)

Jan Kabata

3. PRACA OPTYMALNA FALOWNIKA

Praca optymalna falownika ze wzgldu na minimalizacj strat przeczania
ma miejsce wtedy, gdy w chwili zakoczenia taktu II spenione s warunki

uT (T2 ) = 0 ;

duT
(T2 ) = 0 .
dt

(6)

Zaczanie tranzystora nastpuje przy zerowym napiciu (ZVS), jego zerowej

pochodnej (ZDS, ZVDS) oraz zerowym prdzie (ZCS), co przedstawia rys. 3b.
Natomiast wyczanie nastpuje w warunkach ZVS + NZCS. S to warunki
charakterystyczne dla ukadw klasy E dlatego omawiany falownik naley do
tej klasy.
Prd i0 odbiornika, napicia uC na kondensatorze C oraz uT na tranzystorze
przy pracy optymalnej opisane s odpowiednio zalenociami (1), (3), (4) i (5),
'
przy czym warto pocztkowa prdu I 0 p na pocztku taktu I wynosi 0.
Celem uproszczenia zapisu w dalszej analizie wprowadza si zmienne

D=
Q=

T1
;
Ts

0n =

0
;
0

sn =

s
;
0

R0 1
1
=
1+ 2
Z0 2
0n

gdzie

s = 2 f s =

2
Z0 =
Ts oznacza pulsacj przeczania tranzystora,

(7)

L0
C

jest czstotliwoci charakterystyczn obwodu szeregowego R0L0C, za Q jego

dobroci.
Praca optymalna falownika wymaga spenienia nastpujcych zalenoci

i0'' ( T2 ) = i0'' ( (1 D)Ts ) = 0 ;

uC'' (T2 ) = uC'' ( (1 D)Ts ) = U d

(8)

Wstawiajc wyraenia (3) i (4) do rwnoci (8) przy uwzgldnieniu

'
zalenoci (2) i zerowej wartoci prdu I 0 p uzyskuje si nastpujcy ukad
rwna

Jednocznikowy falownik z przeczaniem

4 D 0 n
sn
1 e

2 ( 1 D )

0n
sn

2 (1 D )

4 D 0 n
sn
cos

+ 0 n 1 + e
sn

2 (1 D )
sin
= 0
sn

4 D 0 n
1
1
2 (1 D )
sn
1 e
+ 0 n 0 n +
cos

2
0n
sn

(9)

2(1 D )
sin
=1
(10)
sn

Rwnania te zawieraj 3 zmienne 0 n , sn i D (7), przy czym zmienna

0 n zaley jedynie od parametrw obwodu R0L0C. Rozwizujc powyszy
ukad rwna przy zaoeniu, e 0 n jest zmienn niezalen, mona
wyznaczy wymagan wzgldn pulsacj sterowania sn =sn_opt oraz
wymagany wzgldny czas D = Dopt zaczenia tranzystora celem uzyskania
pracy optymalnej.
Zalenoci pomidzy wielkociami Dopt i sn_opt a 0 n uzyskane
numerycznie przedstawiono na rys. 4.

Rys. 4. Wzgldny czas przewodzenia

tranzystora i wzgldna czstotliwo jego
przeczania dla pracy optymalnej

Rys. 5. Wzgldne wartoci maksymalnego

napicia na tranzystorze, maksymalnego
prdu tranzystora oraz mocy falownika
dla pracy optymalnej

Wynika z nich, e ze wzrostem parametru 0 n (wzrost tumienia obwodu)

ronie Dopt oraz maleje sn_opt . Z otrzymanych wynikw wida take, e
uzyskanie pracy optymalnej falownika jest moliwie jedynie przy odpowiednio
maej warto wspczynnika 0 n . Jego maksymalna warto wynosi ok.
0,1953, co oznacza, e dobro Q (7) tego obwodu musi by wiksza od
ok. 2,6085. Przy wikszej wartoci tego wspczynnika napicie na

Jan Kabata

kondensatorze w drugim takcie nie osiga przy adnym sterowaniu wartoci

rwnej napiciu zasilania i nie jest moliwe mikkie zaczanie tranzystora.
Ze wzrostem wspczynnika 0 n rosn maksymalna warto prdu ITmax
pyncego przez tranzystor, maksymalna warto wystpujcego na nim napicia
UTmax oraz moc P pobierana przez falownik. Wzgldne wartoci wymienionych
wielkoci (11) przedstawiono na rys. 5. Uwzgldniajc ostatni rwno w (7)
wszystkie wielkoci podane na rysunkach 4 i 5 mona przedstawi w funkcji
dobroci Q obwodu szeregowego R0L0C zamiast w zalenoci od zmiennej 0 n .

U Twmax =

U T max
Ud

I Twmax = I T max
;

Z0
Ud

Pw = P
;

Z0
U d2

(11)

Teoretyczne przebiegi prdw i napi w falowniku przy pracy optymalnej

dla obwodw o rnych wartociach tumienia przedstawiono na rys. 6 i 7.
Widoczny jest znaczny wzrost odksztacenia prdu odbiornika przy zwikszaniu
tumienia obwodu.

Rys. 6. Przebiegi dla obwodu o mniejszym

tumieniu: 0 n = 0,0507 (Q = 9,87),

Dopt = 0,1486, sn_opt = 0,9696

Rys. 7. Przebiegi dla obwodu o wikszym

tumieniu: 0 n = 0,1780 (Q = 2,8531),

Dopt = 0,5050, sn_opt = 0,6275

Rysunki 8 i 9 przedstawiaj przebiegi prdw i napi w falowniku przy

pracy optymalnej dla przykadowych obwodw o parametrach odpowiednio z
rys. 6 i 7 uzyskane drog symulacji w programie IsSpice. Uwzgldnienie w
symulacji parametrw zastosowanego tranzystora IRFP260 wymagao pewnej
modyfikacji parametrw sterowania w stosunku do wyznaczonych teoretycznie.

Jednocznikowy falownik z przeczaniem

Rys. 8. Przebiegi dla przykadowego

obwodu o parametrach z rys. 6 przy
napiciu zasilania Ud = 40 V; fs = 361 kHz

Rys. 9. Przebiegi dla przykadowego

obwodu o parametrach z rys. 7 przy
napiciu zasilania Ud = 40 V; fs = 222 kHz

4. KONCEPCJA UKADU STEROWANIA FALOWNIKA

Koncepcja sterowania falownika (rys. 10) opiera si na wykorzystaniu
czterech ukadw funkcyjnych: detektora zera prdu odbiornika, ogranicznika
prdu tranzystora, regulatora napicia kondensatora oraz generatora impulsw
sterujcych tranzystor z regulacj dugoci impulsu sterujcego.
Detekcja zera (zanik ujemnej powki) prdu odbiornika i0 wyznacza
moment zaczenia cznika S (wysterowanie tranzystora T).
Jeli sygna wyjciowy ogranicznika prdu tranzystora (pomiar napicia na
boczniku RB), nie blokuje wysterowania tranzystora, tranzystor zaczyna
przewodzi prd, ktrego energia gromadzi si w ukadzie w indukcyjnoci
wzbudnika.
Dugo impulsu sterujcego tranzystorem jest pocztkowo minimalna (np.
10% wartoci okresu sterowania, czyli D = 0,1). Nastpuj przeadowania
w obwodzie rezonansowym, a miar energetyczn czasu przewodzenia
tranzystora jest napicie maksymalne osigane przez kondensator. Sygna
bdcy rnic zmierzonej maksymalnej dodatniej wartoci napicia uC
(napicie na kondensatorze powinno by rwne napiciu zasilania po
zakoczeniu przeadowania w ukadzie rezonansowym) i napicia zasilania Ud
podawany jest na wejcie regulatora napicia kondensatora. Sygna wyjciowy
regulatora
okrela dugo przewodzenia tranzystora (zwikszenie lub
zmniejszenie aktualnej wartoci wspczynnika D), a zarazem determinuje ilo
energii dostarczanej do obwodu rezonansowego. W konsekwencji regulator
sprowadza bd regulacji do zera i tranzystor zacza si przy zerowym napiciu
(praca optymalna). Regulacja napicia uC nastpowa bdzie w wielu okresach
sterowania, ale za to z dokadnoci do pojedynczych miliwoltw.

10

Jan Kabata

Rys.10. Schemat blokowy ukadu sterowania falownika

W ukadzie sterowania opisanym powyej nie omwiono ukadu

rozruchowego, koniecznego ze wzgldu na struktur obwodu falownika. Ukad
taki moe zosta zrealizowany przy pomocy dodatkowego rezystora
rozruchowego doczanego do obwodu i ograniczajcego udar prdu adujcego
pojemno w obwodzie rezonansowym. Nastpnie rezystor powinien zosta
zwarty. Mona to zrealizowa prostym ukadem timera (np. NE555) z
regulowanym za pomoc elementw RC czasem opnienia.
5. PODSUMOWANIE
Analizowany w pracy falownik moe pracowa optymalnie w klasie E pod
warunkiem, e dobro obwodu szeregowego R0L0C jest wystarczajca dua
(Q > ok. 2,61). Na podstawie podanych w artykule wykresw mona dla
falownika o zadanych wartociach elementw wyznaczy czas przewodzenia
tranzystora i czstotliwo jego przeczania wymagane dla zapewnienia pracy

10

Jednocznikowy falownik z przeczaniem

11

optymalnej. Mona take obliczy maksymalne wartoci prdu tranzystora i

napicia na nim oraz moc falownika.
Regulacja mocy falownika pracujcego optymalnie jest moliwa przez
zmian napicia zasilania. Alternatyw jest odejcie od pracy optymalnej przez
odpowiednie zwikszenie czasu przewodzenia tranzystora i okresu jego
przeczania, co skutkuje zwikszeniem mocy falownika przy zachowaniu
przeczania ZVS.
Zalet omawianego falownika jest zastosowanie tylko jednego zaworu
energoelektronicznego, a wad dua warto napicia na czniku. Wada ta
staje si jednak mniej istotna w przypadku zastosowania zaworu nowej
generacji, np. wykonanego w technologii SiC.
LITERATURA
[1] Omori H., Yamashita H., Nakaoka M., Maruhashi T.: A Novel Type InductionHeating Single-Ended Resonant Inverter Using New Bipolar Darlington-Transistor.
IEEE Power Electronics Specialist Conference Rec., 1985, Vol. 1, pp. 590-599.
[2] Llorente S., Monterde F., Burdo J.M., Acero J.: A Comparative Study of Resonant
Inverter Topologies Used in Induction Cookers, Applied Power Electronics
Conference and Exposition, APEC 2002, Vol. 2, pp. 1168-1174.
[3] Saoudi M.; Puyal D.; Bernal C.; Antn, D.; Mediano, A.: Induction Cooking Systems
with Single Switch Inverter Using New Driving Techniques, Industrial Electronics
(ISIE), 2010 IEEE International Symposium on , vol. no. 4-7 July 2010, pp.878-883.

SINGLE-SWITCH RESONANT INVERTER FOR INDUCTION

HEATING OPTIMUM OPERATION
Summary
The optimum operation of a single-switch class E inverter for induction heating has
been discussed in the paper. The graphs of the most important inverter parameters as a
function of the values of the resonant circuit elements are shown. These parameters are:
relative conduction time of the transistor, relative switching frequency, and relative
values of the maximum voltage across the transistor, maximum transistors current and
power of the inverter. The results presented have been illustrated with some current and
voltage waveforms obtained on the basis of mathematical analysis as well as using Spice
simulations. An idea of a control circuit has also been discussed, which should ensure
nearly optimum operation of the inverter.

Keywords: ZVS, transistor inverters, class E inverters, induction heating.