1

Marian
KAZEK
*




ZASADY OBLICZANIA ELEMENW PRTOWYCH
KRPOCIENNYCH



1. Wprowadzenie

1.1. Kryterium podziau na elementy krpocienne i smukocienne

W programie wykadw konferencji WPPK-2012 oglna tematyka obliczania
elementw stalowych konstrukcji budowlanych podlegajcych przepisom Eurokodu PN-EN
1993-1-1 [N1] zostaa przedstawiona w dwch referatach. Jako kryterium podziau tej
tematyki przyjto odporno elementw (przekrojw) na utrat statecznoci miejscowej w
stanie sprystym. Referat prof. R. Jankowiaka dotyczy obliczania i konstruowania
elementw o przekrojach wraliwych na lokalne wybrzuszenia (elementy takie w [2], [10]
nazwane s smukociennymi), natomiast niniejszy referat zawiera podstawowe zasady
obliczania elementw niewraliwych na utrat statecznoci miejscowej w stanie sprystym,
okrelonych tu skrtowym mianem krpociennych.
Normowym kryterium granicznym midzy ksztatownikami obu tych grup jest
maksymalna warto smukoci cianek (rodnikw, pasw), po przekroczeniu ktrej profil
zaliczany jest do grupy ksztatownikw wraliwych, dla ktrych naley uwzgldnia
moliwo utraty sprystej statecznoci miejscowej, skutkujc zmniejszeniem nonoci
obliczeniowej przekroju.


*
Dr in., Biuro Inynierskie SPECBUD s.c. Gliwice, z zespoem

2
Osobn grup zagadnie s sprawy projektowania konstrukcji z elementw
cienkociennych, tj. o gruboci cianek t < 4 mm, ktre naley oblicza zgodnie z
przepisami Eurokodu PN-EN 1993-1-3 [N2]; na obecnej konferencji tematyce tej
powicone s odrbne referaty.

1.2. Rodzaje typowych ksztatownikw krpociennych stosowanych
na stalowe konstrukcje budowlane

Spord ksztatownikw stosowanych na stalowe konstrukcje budowlane, do grupy
krpociennych zaliczaj si prawie wszystkie profile gorco walcowane i ksztatowniki
spawane stanowice odpowiedniki wymiarowe profili walcowanych, za do
smukociennych - elementy spawane z blach o odchudzonych ciankach skadowych
i niektre rozmiary ksztatownikw walcowanych.
Z uwagi na liczne zalety, profile gorco walcowane s nadal chtnie stosowane przez
projektantw na elementy stalowych konstrukcji budowlanych. W cigu kilkudziesiciu
ostatnich lat oferta hutnicza zostaa wzbogacona o wiele nowych typoszeregw profili o
zoptymalizowanych ksztatach i proporcjach wymiarowych. Podstawowe rodzaje profili
gorco walcowanych - dwuteowniki, ceowniki i ktowniki, a take rury - pokazano na rys.1,
z oznaczeniami ich wymiarw podstawowych.




Rys. 1. Typowe profile walcowane na gorco (oznaczenia wymiarw)

Dwuteowniki normalne o zbienych stopkach (IPN) zastpowane s ksztatownikami
rwnolegociennymi typu belkowego (IPE) i supowego (tzw. dwuteowniki
szerokostopowe HE), przy duej liczbie dostpnych typoszeregw, co pozwala
projektantowi oszczdniej ksztatowa konstrukcj. Tylko w grupie dwuteownikw
walcowanych na rynku europejskim dostpnych jest obecnie kilkanacie typoszeregw.
Podobna zmiana nastpuje te w grupie ceownikw, gdzie do polskiego budownictwa
wprowadzane s ceowniki rwnolegocienne (UPE).

3
Ksztatowniki spawane - dwuteowniki belkowe czy supowe oraz przekroje skrzynkowe
(rys.2) - maj zazwyczaj pasy o zwikszonych grubociach, a i rodniki czsto s
przyjmowane o smukociach nie zaliczajcych ich do grupy cianek wraliwych na
wybrzuszenia lokalne.



Rys. 2. Typowe przekroje spawane (oznaczenia wymiarw)

1.3. Zakres i metodologia przepisw normy PN-EN 1993-1-1

Obliczenia elementw stalowych konstrukcji prtowych (szkieletowych) budownictwa
powszechnego przeprowadza si wg przepisw pierwszego zeszytu Eurokodu stalowego
1993, tj. normy PN-EN 1993-1-1 [N1]. Norma ta podaje oglne reguy dotyczce metod
analizy i projektowania stalowych konstrukcji szkieletowych (z materiau o grub. t 3 mm),
przedstawia procedury ustalania klas przekroju, nonoci obliczeniowych przekroju oraz
analizy niestatecznoci oglnej (wyboczenia, zwichrzenia, niestatecznoci interaktywnej
tych dwch zjawisk), podaje kryteria stanw granicznych nonoci (warunki nonoci
przekrojw i warunki statecznoci elementw), zawiera take dodatkowe przepisy
szczegowe dotyczce projektowania stalowych konstrukcji budynkw.
Procedury podane w tej normie s w zasadzie wystarczajce do wykonania oblicze
wytrzymaociowych elementw-prtw konstrukcji stalowych z ksztatownikw
walcowanych i spawanych niewraliwych na utrat statecznoci miejscowej pod wpywem
ciskania lub cinania. W przypadku wielu konstrukcji konieczne jest jednak korzystanie
dodatkowo z innych czci Eurokodu 1993-1, ktre ujmuj zagadnienia specyficzne dla
konstrukcji stalowych, takie jak niestateczno miejscowa, projektowanie uebrowa,
analiza zmczenia, projektowanie wzw, itp.
Schemat obliczania elementw (prtw) w ujciu Eurokodu stalowego nie rni si
zasadniczo od podejcia normy PN-90/B-03200 [N6]. Obejmuje kolejne etapy zmierzajce
do sprawdzenia kocowych warunkw stanw granicznych nonoci:
ustalenie klasy przekroju,
okrelenie obliczeniowych nonoci przekroju (stosownie do ustalonej klasy),
sprawdzenie warunkw nonoci przekrojw (warunki wytrzymaociowe),
sprawdzenie warunkw statecznoci elementw (analiza wyboczenia, zwichrzenia
czy interakcji tych dwch wpyww).
Zagadnienia te prezentowane s w kolejnych rozdziaach niniejszego referatu, dla typowych
przypadkw projektowych.

4
W minionych piciu latach ukazao si szereg publikacji dotyczcych przepisw
Eurokodu stalowego PN-EN 1993-1 w zakresie projektowania powszechnych konstrukcji
budowlanych (budynkw), np. prace wprowadzajce [1], [2] i [3], dalej seria artykuw w
Inynierii i Budownictwie [4][8] i w ostatnim czasie - podrczniki wraz z przykadami
[9][13]. Projektant konstrukcji stalowych dysponuje wic dzisiaj obszern baz materiaw
szkoleniowych uatwiajcych przyswojenie zasad i postanowie normalizacji europejskiej.
Cennym rdem jest podrcznik [10] opracowany w ramach dziaalnoci statutowej Sekcji
Konstrukcji Metalowych Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej Polskiej Akademii Nauk, w
ktrym zawarte s szczegowe komentarze wyjaniajce zawioci przepisw norm
Eurokodu stalowego grupy PN-EN 1993-1: Reguy oglne, Eurokodu podstawowego 1990
[N5] i europejskich norm obcie budynkw PN-EN 1991-1. Podrcznik ten wskazuje
take na podobiestwa i rnice midzy obecn a dotychczasow praktyk projektow oraz
zawiera wiele prostych przykadw oblicze i kompletne procesy projektowania ustrojw
nonych kilku obiektw halowych i uytecznoci publicznej [10]. Praca [11] zawiera
obszerne wykady z zakresu projektowania konstrukcji stalowych, w ujciu Eurokodw. W
podrcznikach [9], [11] i [12] zamieszczono wiele szczegowych przykadw obliczania
elementw i wzw konstrukcji stalowych wraz z objanieniami przepisw Eurokodw
stalowych.
W polskich publikacjach dotyczcych Eurokodw stalowych zamieszczone s odniesienia
do szeregu podrcznikw i materiaw konferencyjnych, wydanych w rnych krajach
europejskich.

2. Klasyfikacja przekrojw

2.1. Cel i reguy klasyfikacji

Klasyfikacja przekrojw poprzecznych ma na celu okrelenie stopnia odpornoci
elementu na zjawiska niestatecznoci miejscowej. Utrata statecznoci miejscowej (pytowej)
wystpuje w elementach konstrukcyjnych o paskich, dostatecznie smukych (cienkich)
ciankach, i to zarwno w stanie sprystym, jak i plastycznym.
Smuke cianki mog traci stateczno spryst pod wpywem dziaania:
ciskajcych mniejszych od granicy plastycznoci (
c
< f
y
) lub
napre cinajcych mniejszych od napre wytrzymaoci na cinanie ( < f
yv
).
Podzia przekrojw elementw stalowych na klasy w zalenoci od stopnia odpornoci
czci skadowych elementu na lokalne wybrzuszenia znany jest ju nam z przepisw
normy projektowania konstrukcji stalowych PN-90/B-03200 [N6]. Reguy klasyfikacji
przekrojw stalowych podane w Eurokodzie PN-EN 1993-1-1 [N1] nie rni si w
zasadzie od dotychczas stosowanych w projektowaniu.
Dla wpywu napre normalnych (ciskajcych) wprowadzony zosta podzia
przekrojw na cztery klasy: 1, 2, 3 i 4. Z kolei ze wzgldu na wpyw napre cinajcych
dzieli si przekroje na dwie grupy: przekroje niewraliwe i przekroje wraliwe na utrat
statecznoci miejscowej przy cinaniu.
Klasy przekrojw dla stanu obcienia napreniami normalnymi definiowane s
nastpujco:
Klasa 1 - tzw. przekroje plastycznie sztywne.
Przekroje klasy 1 mog osign nono przegubu plastycznego i przy penym
uplastycznieniu przekroju przy zginaniu wykazuj zdolno do obrotu, co
zapewnia redystrybucj plastyczn momentw zginajcych. Tak wic moliwe s

5
obliczenia statyczne wg teorii plastycznoci (a do nonoci granicznej
konstrukcji) i wymiarowanie z wykorzystaniem w przekrojach rezerwy
plastycznej (podejcie projektowe tzw. P - P).
Klasa 2 - tzw. przekroje plastycznie psztywne.
Przekroje klasy 2 mog osign nono przegubu plastycznego, ale wskutek
miejscowej niestatecznoci plastycznej maj ograniczon zdolno do obrotu, co
uniemoliwia redystrybucj plastyczn momentw zginajcych. Statyka - wg
teorii sprystoci, wymiarowanie - z wykorzystaniem w przekrojach rezerwy
plastycznej (E - P).
Klasa 3 - tzw. przekroje sprycie sztywne.
Nono przekroju tej klasy jest ograniczona pocztkiem uplastycznienia strefy
ciskanej (
cmax
f
y
). Statyka - wg teorii sprystoci, wymiarowanie przekroju -
wg teorii sprystoci bez wpywu niestatecznoci miejscowej (E - E).
Klasa 4 - tzw. przekroje sprycie psztywne.
Przekroje klasy 4 s wraliwe na miejscow utrat statecznoci w stanie
sprystym, czyli trac nono wskutek niestatecznoci miejscowej cianek przy
maksymalnych napreniach ciskajcych mniejszych od granicy plastycznoci

c
< f
y
. Statyka - wg teorii sprystoci, wymiarowanie przekroju - wg teorii
sprystoci z uwzgldnieniem wpywu niestatecznoci miejscowej. Zwizan z
tym redukcj nonoci mona uwzgldnia metod szerokoci wsppracujcej
(wg EN 1993-1-5 [N3]).

Klasyfikacja przekroju jest uzaleniona od smukoci jego czci (cianek) skadowych
ktre s cakowicie lub czciowo poddane ciskaniu (nie trzeba ustala klasy przekroju dla
cianek (elementw), w ktrych wystpuj wycznie naprenia rozcigajce). Jako
smuko cianki przyjmuje si stosunek szerokoci paskiej czci cianki do jej gruboci, a
w przypadku rury okrgej - stosunek rednicy rury do jej gruboci.
Rne czci ciskane przekroju (takie jak rodnik lub pas) mog by rnych klas.
Klas caego przekroju stanowi najwysza (najmniej korzystna) klasa jego czci
ciskanych. Alternatywnie mona klas przekroju okrela osobno ze wzgldu na pas i ze
wzgldu na rodnik.

2.2. Normowe formuy granicznych smukoci cianek poszczeglnych klas

Graniczne wartoci smukoci pytowej czci ciskanych dla klas 1, 2, i 3 podano w
tablicach poniej. Przekroje, ktre nie speniaj warunkw dla klasy 3 zalicza si do klasy 4.
Klasa przekroju cianki, czyli stopie jej odpornoci na miejscow utrat statecznoci,
zaley od :
smukoci cianki,
obcienia cianki (rozkadu napre),
sposobu podparcia cianki na jej brzegach (cianki wewntrzne-przsowe i cianki
wspornikowe),
wytrzymaoci stali (wspczynnika konwersji
y
f / 235 = ).
Klas 1 i 2 ustala si na podstawie rozkadu napre w ciance w stanie penego
uplastycznienia (dla prostoktnego wykresu napre ), poniewa dotycz przekrojw, dla
ktrych dopuszczona jest praca w przedziale sprysto-plastycznym. Klas 3 i 4 naley
ustala na podstawie rozkadu napre w stanie sprystym (trjktny wykres napre ).

6
Tablica 1. Maksymalne stosunki szerokoci do gruboci
dla wewntrznych (przsowych) czci ciskanych
Tablica 5.2. arkusz 1 z 3 w PN-EN 1993-1-1
Wewntrzne czci ciskane

Klasa Cz zginana Cz ciskana Cz zginana i ciskana
1 2 3 4
Rozkad
napre
w czci
(ciskanie -
dodatnie)

1 c / t 72 c / t 33
gdy > 0,5: c/t
1 13
396

gdy 0,5: c/t

36

2 c / t 83 c / t 38
gdy > 0,5: c/t
1 13
456

gdy 0,5: c/t

5 , 41

Rozkad
napre
w czci
(ciskanie -
dodatnie)

3 c / t 124 c / t 42
gdy > -1:
c/t
+

33 , 0 67 , 0
42

gdy -1
(*)
:
c/t 62 (1-)
( )
- 1
(*)
-1 ma zastosowanie, gdy naprenie ciskajce f
y
lub odksztacenie przy
rozciganiu
y
> f
y
/E.

7
Tablica 2. Maksymalne stosunki szerokoci do gruboci
dla wspornikowych czci ciskanych
Tablica 5.2., arkusz 2 z 3 w PN-EN 1993-1-1
Wspornikowe czci pasw

Ksztatowniki walcowane Ksztatowniki spawane
Cz zginana i ciskana
Klasa Cz ciskana
Brzeg ciskany Brzeg rozcigany
1 2 3 4
Rozkad
napre
w czci
(ciskanie -
dodatnie)

1 c / t 9 c / t

9

c / t

9

2 c / t 10 c / t

10

c / t

10

Rozkad
napre
w czci
(ciskanie -
dodatnie)

3 c / t 14
c / t 21

k

k - patrz EN 1993-1-5


8
Tablica 3. Maksymalne stosunki szerokoci do gruboci dla czci ciskanych
Tablica 5.2., arkusz 3 z 3 w PN-EN 1993-1-1
Ktowniki


z wyjtkiem sytuacji, gdy
ramiona ktownika maj
zapewniony cigy kontakt
(patrz take arkusz 2) z innym elementem

Klasa Przekrj ciskany

Rozkad napre
w czci (ciskanie - dodatnie)


3 h / t 15 : 5 , 11
t 2
h + b

Rury okrge


Klasa Przekrj zginany i/lub ciskany
1 d / t 50
2

2 d / t 70
2

3
d / t 90
2

Uwaga: gdy d/t > 90
2
patrz EN 1993-1-6

f
y
235 275 355 420 460
1,00 0,92 0,81 0,75 0,71
=
y
f / 235

2
1,00 0,85 0,66 0,56 0,51

9
W przypadku elementw zginanych lub zginanych z udziaem siy podunej,
obliczeniowe zastosowanie ma pena gradacja klas (od 1 do 4), natomiast w przypadku
czystego ciskania wystarczy rozrnienie, czy ksztatownik jest odporny na miejscow
utrat statecznoci w stanie sprystym (klasa < 4, ktrej odpowiada obliczeniowa nono
plastyczna przy ciskaniu) czy te jest klasy 4 (smukocienny).
Wartoci granicznych smukoci cianek dla poszczeglnych klas wg Eurokodu [N1]
rni si od dotychczas stosowanych w projektowaniu zgodnie z norm PN-90/B-03200
[N6] w zasadzie jedynie dla granicy midzy klas 3 i 4, a wynika to z dostosowania tych
wartoci do analizy niestatecznoci miejscowej wg modelu stanu nadkrytycznego.
Poniej przedstawiono tablic prezentujc, dla trzech podstawowych grup
wytrzymaoci stali (S235, S355 i S460), graniczne smukoci cianek poszczeglnych klas
w prostych stanach obcienia: czystego ciskania, czystego zginania, cinania w
paszczynie cianki wewntrznej oraz zginania dwuteownikw w paszczynie ich pasw.

Tablica 4. Maksymalne smukoci cianek ciskanych w prostych stanach obcienia
dla poszczeglnych klas.
Stan
obcienia
Maksymalne smukoci cianek ciskanych poszczeglnych klas
dla rnych wytrzymaoci stali f
y

cianka przsowa cianka wspornikowa
f
y
[MPa] 235 355 460 235 355 460
kl. 1 33 26,73 23,43 9 7,29 6,39
kl. 2 38 30,78 26,98 10 8,10 7,10
C
z
y
s
t
e

c
i
s
k
a
n
i
e

kl. 3 42 34,02 29,82 14 11,34 9,94

cianka przsowa
f
y
[MPa] 235 355 460
kl. 1 72 58,32 51,12
kl. 2 83 67,23 58,93
C
z
y
s
t
e


z
g
i
n
a
n
i
e


kl. 3 124 100,4 88,04

Wspornikowe czci pasw - brzeg ciskany
f
y
[MPa] 235 355 460
kl. 1 9 7,29 6,39
kl. 2 10 8,10 7,10
kl. 3 21

k 17,01

k 14,91

k C
z
y
s
t
e


z
g
i
n
a
n
i
e

M
z


d
l
a

d
w
u
t
e
o
w
n
i
k

w

kl. 3 dla
dwuteownikw
walcowanych
(*)

15,0 12,1 10,6

cianka przsowa
f
y
[MPa] 235 355 460
niewraliwa 72 / 58,32 / 51,12 /

c
i
n
a
n
i
e

=1,2 =1,0 60,0 72,0 48,6 58,3 42,6 51,1
(*)
smukoci ustalono przy zaoeniu przecitnej wartoci =
2
/
1
= 0,320 =

k 0,510

10
W przypadkach zoonych stanw obcienia ustalenie klasy przekroju jest czsto
kopotliwe. Pomocna moe by wtedy podana w rozdziale 5 podrcznika [10] szczegowa
procedura, ktrej reguy mona stosowa dla najbardziej popularnych ksztatownikw -
dwuteownikw oraz rur prostoktnych i okrgych. W procedurze tej podane zostay
formuy smukoci granicznych dla szeciu podstawowych przypadkw stanu obcienia
cianek przsowych, wspornikowych i rury okrglej, a take specyfikacja wskazujca
miarodajne kryterium smukoci cianek dla wybranego typu ksztatownika i stanu jego
obcienia [10].

3. Klasy przekroju typowych profili walcowanych

3.1. Zestawienie klas typowych dwuteownikw walcowanych

W celu podania informacji praktycznych przydatnych w projektowaniu, przeprowadzono
ocen klas przekroju ksztatownikw walcowanych na gorco w prostych stanach
obcienia, charakterystycznych dla zastosowa danego rodzaju profilu.
Klasy ustalono dla najbardziej popularnych typoszeregw obecnie produkowanych
profili, wg norm hutniczych PN-H i PN-EN, tj.:
dwuteowniki: normalne IPN, rwnolegocienne IPE i szerokostopowe HEAA, A,
B, C, M;
ceowniki: normalne CPN, ekonomiczne CE i rwnolegocienne UPE;
ktowniki rwnoramienne i nierwnoramienne.
Pod uwag wzito dwa podstawowe gatunki stali: S235 i S355.

W tablicy 5 podano klas przekroju dwuteownikw walcowanych przy obcieniu
czystym zginaniem w paszczynie rodnika (klasa_My), za w tablicy 6 - przy czystym
ciskaniu (klasa_N). W referacie nie zamieszczono szczegowych wynikw innych
wykonanych analiz, lecz jedynie wynikajce z nich wnioski oglne - uwagi praktyczne do
projektowania.

3.2. Uwagi praktyczne do projektowania

Na podstawie przeprowadzonej oceny klas przekroju dla analizowanych typoszeregw
profili walcowanych na gorco ze stali gatunkw S235 i S355, mona poda nastpujce
wnioski praktyczne do oblicze w zakresie klasyfikacji przekroju.

dla dwuteownikw walcowanych:

wszystkie dwuteowniki walcowane typu IPN, IPE, HEB, HEC i HEM s przekrojami
klasy 1 przy czystym zginaniu w paszczynie rodnika;

spord dwuteownikw szerokostopowych typu HEAA i HEA tylko dwuteownik
HE300AA ze stali S355 jest przekrojem klasy 4 (smukociennym) przy czystym
zginaniu w paszczynie rodnika;

wszystkie dwuteowniki walcowane typu IPN, IPE, HEB, HEC i HEM s przekrojami
klasy 1 przy czystym zginaniu prostopadym do rodnika (w paszczynie pasw);

aden z dwuteownikw typu HEA i HEAA przy zginaniu prostopadym do rodnika
nie zalicza si do klasy 4; ponadto w przypadku stali S235 wszystkie dwuteowniki
typu HEA nale do klasy 1, a w przypadku stali S355 dla rozmiarw HEA180320
wystpuje klasa 2 lub 3;


11
Tablica 5. Zestawienie klas przekroju dwuteownikw walcowanych
przy czystym zginaniu w paszczynie rodnika
Klasa_My
Stal 235 Stal 355
HE.. HE..
W
y
s
o
k
o

p
r
o
f
i
l
u

IPE
.AA ..A ..B ..C ..M
IPE
.AA ..A ..B ..C ..M
80 - -
100 1

120
1
140 2
160 1
1
180
200
2
220
240
1 1
2
260 -
3
1 1 1 1
-
3
3
1 1 1
270 1 - 1 -
280 - - 3
300 1 1 4
3
320 -
3 1 1 1 1
- 3 2
1 1 1
330 1 - 1 -
340 - 3

-
360
400
2
450
500
3
550
600
1 1
650
2
700
800
900
1000
-
1
1 1 - 1
-
1
1 1 - 1






12
Tablica 6. Zestawienie klas przekroju dwuteownikw walcowanych
przy czystym ciskaniu
Klasa_N
Stal 235 Stal 355
HE.. HE..
W
y
s
o
k
o

p
r
o
f
i
l
u

IPE
.AA ..A ..B ..C ..M
IPE
.AA ..A ..B ..C ..M
80 - -
100 1
120
1
140 2
160 1
1
1
180
200
2
220
240
1
2 2
260 -
3
1 1 1 1

3
3
1 1 1
270 2 - 3 -
280 - - 3
300 2 4 4
3
320 -
3 1 1 1 1
- 3 2
1 1 1
330 2 - 4 -
340 - 3 -
360 2
1
400
3
450
3 2
1
500 3
3
1
3
550
2
600
4 3 2
1
4
650
3
1
700
3 2
2
800
1
3
900
3
2
1000
- 4
4
4
-
3
-
4
4
4
-
4







13
dwuteowniki walcowane przy czystym ciskaniu (obcienie tylko si osiow) s
przekrojami krpociennymi (tj. klasy < 4) dla nastpujcych ich rozmiarw:
w przypadku stali S235: przy wysokoci profilu do 600 mm wcznie
(dwuteowniki IPE jedynie do h=500 mm),
w przypadku stali S355 przy wysokoci profilu do 500 mm (dwuteowniki
IPE i HEAA jedynie do h=280 mm);
dwuteowniki walcowane s przekrojami niewraliwymi na utrat statecznoci
miejscowej przy cinaniu w paszczynie rodnika przy zaoeniu =1,0, za w
przypadku =1,2 - wszystkie z wyjtkiem dwuteownikw typu HEA i HEAA ze stali
S355 przy ich wysokoci h>700 mm;

dla ceownikw walcowanych:

wszystkie ceowniki walcowane typu CPN, CE i UPE s przekrojami klasy 1 przy
czystym zginaniu w paszczynie rodnika;

ceowniki ze stali S235 przy czystym ciskaniu s przekrojami krpociennymi
(klasa< 4);

ceowniki walcowane s przekrojami niewraliwymi na utrat statecznoci miejscowej
przy cinaniu w paszczynie rodnika;

dla ktownikw walcowanych

rozpatrzono typoszeregi ktownikw rwnoramiennych wg norm PN-84/H-93401
i PN-EN 10056-1:2000 oraz nierwnoramiennych wg PN-81/H-93402 i PN-EN
10056-1:2000);

ktowniki rwnoramienne przy czystym ciskaniu s przekrojami krpociennymi
(tj. klasy< 4) dla nastpujcych ich wymiarw:
w przypadku stali S235: gdy smuko ramienia h/t11,5; warunku tego
nie spenia jedynie po kilka ktownikw z analizowanych typoszeregw, np.
ktownik L 60*5 czy L 90*6;
w przypadku stali S355: gdy smuko ramienia h/t9,31; warunku tego
nie spenia wiele ktownikw;

prawie wszystkie ktowniki nierwnoramienne s przekrojami krpociennymi przy
czystym ciskaniu, jedynie kilka rozmiarw ma cianki ramion zaliczane do
smukociennych.


14
4. Sprawdzenie nonoci przekrojw

4.1. Oglne warunki wytenia przekroju

W ramach oblicze wytrzymaociowych (wymiarowania) projektowanego elementu, w
pierwszej kolejnoci sprawdza si warunki nonoci przekrojw, ktre w zasadzie s
warunkami typu wytrzymaociowego (ujmuj take wpyw niestatecznoci miejscowej).
W niniejszym rozdziale przedstawiono ustalenia Eurokodu PN-EN 1993-1-1 [N1] dotyczce
nonoci przekroju w zakresie obcie wystpujcych w analizie elementu poddanego
zoonemu obcieniu: zginaniu, ciskaniu/rozciganiu i zginaniu, take z udziaem
cinania.
Odpowiednie warunki nonoci przekroju powinny by spenione dla obliczeniowych
efektw oddziaywa - pojedynczych i zoonych. Formu (wzr) na nono obliczeniow
przekroju przyjmuje si stosownie do klasy przekroju.

Oglnym warunkiem dotyczcym wykorzystania nonoci przekroju jest

kryterium pocztku uplastycznienia przekroju

w rozpatrywanym punkcie - PN-EN 1993-1-1, wzr (6.1) :

1
/
3
/ / / /
2
0 0
,
0
,
2
0
,
2
0
,

|
|

\
|
+
|
|

\
|
|
|

\
|

|
|

\
|
+
|
|

\
|
M y
Ed
M y
Ed z
M y
Ed x
M y
Ed z
M y
Ed x
f f f f f

(1)
gdzie:
Ed x,
obliczeniowe naprenie normalne wzdune,
Ed z,
obliczeniowe naprenie normalne poprzeczne,
Ed
obliczeniowe naprenie cinajce.

Wyraenie (1) mona przedstawi w przeksztaconym zapisie:


0
2
, ,
2
,
2
,
/ 3
M y Ed Ed z Ed x
Ed z Ed x
f + + (2)

odpowiadajcym warunkowi plastycznoci materiau wg hipotezy Hubera-Misesa dla
paskiego stanu naprenia o znanej postaci:

PN-90/
B-03200
(1)
d z x z x
f + +
2 2 2
3
(3)

Kryterium (1) dopuszczone jest do stosowania, gdy nie jest moliwe sprawdzenie nonoci
interakcyjnej na podstawie nonoci przekroju, tj. z zastosowaniem N
Rd
, M
Rd
, V
Rd
.
Bdzie ono miao stosunkowo czste zastosowanie projektowe, poniewa norma [N1] dla
zoonego stanu obcienia podaje formuy interakcyjne z zastosowaniem nonoci tylko
dla przekrojw o prostoktnym obrysie (np. dwuteowniki bisymetryczne, rury).
Sprawdzenie wg kryterium pocztku uplastycznienia (1) moe okaza si zbyt
zachowawcze w sytuacji, gdy w projektowaniu wedug teorii sprystoci dopuszcza si

15
czciowe uplastycznienie przekroju i dlatego norma [N1], jako mniej ostrone
przyblienie, zaleca stosowa

liniowe sumowanie wskanikw wykorzystania nonoci

uzyskanych dla poszczeglnych wypadkowych napre.
Dla przekrojw bisymetrycznych klasy 1, 2 lub 3 (krpociennych) poddanych kombinacji
N
Ed
, M
y,Ed
, M
z,Ed
kryterium to przyjmuje posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.2)
1
,
,
,
,
+ +
Rd z
Ed z
Rd y
Ed y
Rd
Ed
M
M
M
M
N
N

(4)
gdzie:
N
Rd
, M
y,Rd
, M
z,Rd
wartoci obliczeniowe nonoci, ustalane dla okrelonej klasy
przekroju, z uwzgldnieniem ewentualnej redukcji wskutek cinania przekroju
(patrz p.6.2.8 normy [N1]).

Powierzchnia graniczna wyznaczona przez warunek (4) pokazana jest na rysunku poniej.


Rys. 3. Powierzchnia graniczna dla kryterium liniowego sumowania wskanikw
wykorzystania nonoci

Uoglnienie warunku (4) na przypadek cznego dziaania si przekrojowych N
Ed
, M
y,Ed
,
M
z,Ed
, V
z,Ed
, V
y,Ed
i bimomentu B
Ed
podano w [10] w postaci:


1 ) ...(
, , ,
,
, ,
,
,
+ + +
Rd V
Ed
Rd V z
Ed z
Rd V y
Ed y
Rd V
Ed
B
B
M
M
M
M
N
N

(5)
gdzie:
N
V,Rd
, M
y,V,Rd
, M
z,V,Rd
obliczeniowe nonoci przekroju ewentualnie zredukowane z
uwagi na wpyw cinania,
B
Ed
bimoment (efekt skrcania skrpowanego),
B
V,Rd
bimoment graniczny.

16
Dodatkowe wskazania normy [N1] dotyczce ustalania nonoci przekroju s
nastpujce:
gdy wszystkie ciskane czci przekroju s co najmniej klasy 2, to mona przyj, e
przekrj jest zdolny do penego uplastycznienia przy zginaniu,
gdy wszystkie ciskane czci przekroju s co najmniej klasy 3, to jego nono
zaleca si ustala na podstawie sprystych rozkadw odksztace, tak aby wycznie
naprenia w skrajnych wknach osigay granic plastycznoci; zalecenie to mona
odnie do osi pasw; w przypadku przekrojw klasy 3, gdy uplastycznienie zaczyna
si po stronie rozciganej, mona uwzgldnia plastyczn rezerw nonoci
wynikajc z czciowego uplastycznienia przekroju w strefie rozciganej.

4.2. Nono przekroju przy rozciganiu

Przy obcieniu si podun rozcigajc N
Ed
warunek nonoci przekroju ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.5)
1
,

Rd t
Ed
N
N

(6)
gdzie:
N
Ed
obliczeniowa warto siy podunej,
N
t,Rd
obliczeniowa nono przekroju przy rozciganiu osiowym.

Nono przekroju N
t,Rd
zdefiniowana jest dla trzech sytuacji obliczeniowych:

a) w przypadku przekrojw brutto - jako obliczeniowa nono plastyczna:

PN-EN
1993-1-1
(6.6)
0
, ,
M
y
Rd pl Rd t
f A
N N

= =
(7)
gdzie:
A pole powierzchni przekroju (brutto), wyznaczone na podstawie wymiarw
nominalnych, bez uwzgldnienia otworw na czniki,
f
y
granica plastycznoci,

M0
wspczynnik czciowy stosowany przy sprawdzaniu nonoci przekroju
poprzecznego - przyjmuje si
M0
= 1,0

b) w przypadku przekrojw netto z otworami na czniki - jako obliczeniowa nono
graniczna:

PN-EN
1993-1-1
(6.7)
2
, ,
9 , 0
M
u net
Rd u Rd t
f A
N N

= =
(8)
gdzie:
A
net
pole przekroju netto,
f
u
wytrzymao na rozciganie,

M2
wspczynnik czciowy stosowany przy sprawdzaniu nonoci przekroju na
rozerwanie, o wartoci zalecanej w p. 6.1(1) normy [N1]:
M2
= 1,25 .

17
Zacznik krajowy NA.14 do [N1] zaleca zmienion warto tego wspczynnika:

M2
= min [1,1 ; 0,9f
u
/ f
y
];
dla stali S235, S275 i S355 warto iloczynu 0,9f
u
/ f
y
jest wiksza od 1,1, tak wic
dla tych stali bdzie
M2
= 1,1; dla stali S460 warto
M2
moe by mniejsza od 1,1.

Pole przekroju netto otrzymuje si przez potrcenie - z pola brutto ksztatownika - pola
przekroju wszelkich otworw w paszczynie rozpatrywanego przekroju krytycznego.
W przypadku otworw nieprzestawionych pole przekroju netto uzyskuje si przez
potrcenie z przekroju brutto A pl przekrojw otworw wystpujcych w dowolnym
przekroju poprzecznym, prostopadym do osi elementu:

A
net
= A - n
p
td
0
(9)
gdzie:
n
p
liczba otworw w rozpatrywanym przekroju prostopadym do osi elementu,
t grubo, d
0
- rednica otworu.

W przypadku otworw przestawionych (rys. 4), jako pole przekroju netto przyjmuje si
mniejsz z wartoci A
net
ustalonych nastpujco;
jako pole przekroju netto: jak dla otworw nieprzestawionych wg wzoru (9) lub
jako pole przekroju netto wzdu jakiejkolwiek linii ukonej lub amanej:

A
net
= A - ntd
0
+ t (s
2
/4p) (10)
gdzie:
n liczba otworw wzdu jakiejkolwiek linii ukonej lub amanej, poprowadzonej w
poprzek elementu lub jego czci (rys. 4),
s wzajemnej przesunicie otworw w ukadzie przestawionym wzdu osi elementu,
p osiowy rozstaw otworw w kierunku prostopadym do osi elementu.


Rys. 4. Otwory w ukadzie przestawionym - oznaczenia, linie przekrojw
krytycznych 1 i 2

W przypadku ksztatownikw z otworami wystpujcymi w wicej ni jednej ciance,
wymiar p mierzy si wzdu linii rodkowej cianek (rys. 5).






Rys. 5. Ktownik z otworami w obu
ramionach - ustalenie rozstawu p

18
c) w szczeglnych przypadkach:

ktowniki czone jednym ramieniem za pomoc spoin pachwinowych (wg PN-
EN 1993-1-8/4.13 [N4])

ktowniki poczone jednym ramieniem mona traktowa jako osiowo
obcione, przyjmujc efektywne pole przekroju;


Rys. 6. Ktowniki czone jednym ramieniem efektywne pole przekroju

w przypadku ktownikw rwnoramiennych i nierwnoramiennych
poczonych szerszym ramieniem, efektywne pole przekroju mona przyjmowa
rwne polu przekroju brutto (rys. 6a i 6b);

w przypadku ktownikw nierwnoramiennych poczonych wszym
ramieniem, efektywne pole przekroju przyjmuje si rwne polu przekroju brutto
zastpczego ktownika rwnoramiennego o szerokoci obu ramion rwnej
ramieniu wszemu (rys. 6c).

ktowniki czone jednym ramieniem za pomoc rub (wg PN-EN 1993-1-8/3.10.3
[N4])

przy wyznaczaniu nonoci obliczeniowej elementu powinny by brane
pod uwag rozstawy i odlegoci rub od brzegu oraz mimorody w wzach;


Rys. 7. Ktowniki czone jednym ramieniem za pomoc rub
Rys. 3.9. wg PN-EN 1993-1-8

pojedynczy ktownik rozcigany, poczony szeregiem rub na jednym
ramieniu (rys. 7) mona traktowa jako osiowo obciony, przy czym jego nono
obliczeniowa naley ustala wzorami:



19
PN-EN
1993-1-8
(3.11)
(3.12)
(3.13)
- przy jednej rubie:
2
0 2
,
) 5 , 0 ( 0 , 2
M
u
Rd u
f t d e
N

=
- przy dwch rubach:
2
2
,
M
u net
Rd u
f A
N

=
- przy trzech lub wikszej liczbie rub:
2
3
,
M
u net
Rd u
f A
N

=
(11)

(12)

(13)
gdzie:
A
net
pole przekroju netto ktownika; dla ktownikw nierwnoramiennych czonych
wszym ramieniem, A
net
przyjmuje si rwne polu przekroju netto zastpczego
ktownika o szerokoci obu ramion rwnej szerokoci ramienia wszego;

2
i
3
wspczynniki redukcyjne zalene od rozstawu p
1
wg poniszej tablicy;
dla porednich wartoci p
1
warto mona interpolowa.

Tablica 7. Wspczynniki redukcyjne
2
i
3

Tablica 3.8. wg PN-EN 1993-1-8
Rozstaw p
1
2,5 d
0
5,0 d
0

2 ruby
2
0,4
3 ruby lub wicej
3
0,5
0,7

- w poczeniach ciernych kategorii C obliczeniow nono na rozciganie N
t,Rd
okrela
si jako (patrz PN-EN 1993-1-8/3.4.2(1) [N4]):

PN-EN
1993-1-1
(6.8)
0
, ,
M
y net
Rd net Rd t
f A
N N

= =
(14)

- gdy wymagana jest zdolno do odksztace plastycznych:
nono plastyczna N
pl,Rd
wg wzoru (7) powinna by mniejsza ni nono graniczna
N
u,Rd
wg wzoru (8), co zachodzi, gdy:


N
u,Rd
> N
pl,Rd

0
2
9 , 0
M
M
u
y
net
f
f
A
A

>
(15)

powyszy warunek dla stali S235, S275 i S335 jest speniony, gdy:


1 , 1
9 , 0
u
y
net
f
f
A
A
>
(16)

a w szczeglnoci dla stali S235 (f
y
= 235MPa, f
u
= 360MPa), gdy A
net
/A > 0,80 , co za-
chodzi dla prawie wszystkich rozmiarw ktownikw rwnoramiennych z pojedynczymi
otworami o maksymalnej dopuszczalnej rednicy w ich przekroju poprzecznym.

20
4.3. Nono przekroju przy ciskaniu

W pierwszej kolejnoci ustala si klas przekroju przy czystym ciskaniu, a nastpnie -
stosowanie do klasy - wyznacza obliczeniow nono przekroju.
Warunek nonoci przekroju przy obcieniu si podun ciskajc N
Ed
ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.9)
1
,

Rd c
Ed
N
N

(17)
gdzie:
N
c,Rd
obliczeniowa nono przekroju rwnomiernie ciskanego, okrelona w przypadku
przekrojw klasy 1, 2 i 3 (krpociennych) - jako nono plastyczna:
PN-EN
1993-1-1
(6.10)
0
,
M
y
Rd c
f A
N

= (18)

4.4. Nono przekroju przy zginaniu

A) Zginanie jednokierunkowe

Przy zginaniu jednokierunkowym momentem M
Ed
warunek nonoci przekroju ma
posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.12)
1
,

Rd c
Ed
M
M

(19)
gdzie:
M
c,Rd
obliczeniowa nono przekroju przy zginaniu, jak poniej.

Nono obliczeniowa przekroju przy jednokierunkowym zginaniu M
c,Rd
jest okrelona
stosownie do klasy przekroju:
w przypadku przekrojw klasy 1 i 2 - jako nono plastyczna:

PN-EN
1993-1-1
(6.13)
0
, ,
M
y pl
Rd pl Rd c
f W
M M

= = (20)

w przypadku przekrojw klasy 3 - jako nono sprysta:

PN-EN
1993-1-1
(6.14)
0
min ,
, ,
M
y el
Rd el Rd c
f W
M M

= =
(21)


21
w przypadku przekrojw klasy 4 - jako nono przekroju wsppracujcego:

PN-EN
1993-1-1
(6.15)
0
min ,
, ,
M
y eff
Rd eff Rd c
f W
M M

= =
(22)
gdzie:
W
pl
wskanik oporu plastycznego, odpowiadajcy stanowi penego uplastycznienia
przekroju (rys. 9c),
W
el,min
najmniejszy sprysty wskanik wytrzymaoci, odpowiadajcy najwikszym
napreniom w stanie sprystym (rys. 9a),
W
eff,min
najmniejszy wskanik wytrzymaoci przekroju wsppracujcego.

Graficzn prezentacj zakresw nonoci przekrojw klasy 1, 2 i 3 (krpociennych)
i klasy 4 (smukociennych) w zalenoci od smukoci cianki przedstawia rys. 8.

Rys. 8. Zaleno nonoci przekroju przy zginaniu M
Rk
od smukoci wzgldnej cianki

B) Nono plastyczna przekroju zginanego przegub plastyczny

Stany wytenia przekroju odpowiadajce nonociom (20) i (21) prezentuj rysunki
poniej.

Rys. 9. Stany wytenia przekroju zginanego
a) koniec fazy sprystej, b) faza sprysto-plastyczna,
c) stan penego uplastycznienia przekroju (tzw. przegub plastyczny)

22
Wskanik oporu plastycznego W
pl
odpowiada stanowi penego uplastycznienia
przekroju przy zginaniu (rys. poniej). Pooenie osi obojtnej w takim stanie ustala si z
warunku N = 0 przy = f
y
w strefie rozciganej i = -f
y
w strefie ciskanej, co prowadzi do
warunku rwnoci pl ciskanej (A
c
) i rozciganej (A
t
) strefy przekroju: A
c
= A
t
= A/2.
(Natomiast jak wiadomo, pooenie osi obojtnej w stanie sprystym ustala si z warunku
rwnoci bezwzgldnych wartoci momentw statycznych pl ciskanej i rozciganej strefy
przekroju).


Rys. 10. Pooenie osi obojtnej w stanie penego uplastycznienia przekroju zginanego

Wskanik plastyczny W
pl
jest rwny sumie bezwzgldnych wartoci momentw
statycznych ciskanej (S
c
) i rozciganej (S
t
) strefy przekroju wzgldem osi obojtnej w
stanie penego uplastycznienia, tj.:

W
pl
= S
c
+ S
t
(23)

Dla przekrojw symetrycznych wzgldem osi zginania warto W
pl
oblicza si jako
podwojony moment statyczny S poowy przekroju wzgldem osi obojtnej W
pl
= 2S.
Stosunek wskanikw zginania plastycznego i sprystego
pl
= W
pl
/

W
el
wyraa
rezerw plastyczn przekroju zginanego. Wartoci
pl,y
= W
pl,y
/

W
el,y
dla rnych typw
przekrojw zamieszczono w tablicy poniej.

Tablica 8. Wartoci wspczynnikw rezerwy plastycznej
pl,y
niektrych przekrojw
dwuteowniki walcowane
pl,y

rura
okrga
przekrj
prostoktny
Prt
okrgy
1 2 3 4
normalne
IPN
rwnole-
gocienne
IPE
szeroko-
stopowe
HEA
szeroko-
stopowe
HEM

1,158
1,188
1,128
1,159
1,098
1,146
1,162
1,238
1,27 1,50 1,70



23
Poniej podano wzory na wskanik W
pl
dla typowych przekrojw stalowych elementw
zginanych:
dwuteowniki walcowane o pkach rwnolegych (np. IPE, HE )

+ + = ) ( ) (
4
2
, f f w
w
y pl
t h t t b
h t
W
) 2234 , 0 2 ( 4292 , 0
2
r t h r
f
+
+

+ =
4
) (
2
2 2
,
w f f
z pl
t t 2 h b t
W

z
w
W r
t
r 50 , 1 ) 2234 , 0
2
( 4292 , 0
2
+ +
dwuteowniki spawane bisymetryczne





) (
4
2
, f f
w w
y pl
t h t b
h t
W + =


z
w w
f
z pl
W
t h
b t
W 50 , 1
4 2
2
2
,
+ =


przekroje skrzynkowe bisymetryczne




) (
2
2
, f f
w w
y pl
t h t b
h t
W + =


) (
2
2
, w w w
f
z pl
t c t h
b t
W + + =

rury okrge



(
(

\
|
=
3
3
2
1 1
6 d
t d
W
pl



24
Dla dwuteownikw walcowanych mona (przy braku danych) przyjmowa w
przyblieniu wskaniki oporu plastycznego:
przy zginaniu w paszczynie rodnika (wg Zacznika 4 normy [N6]):
dla dwuteownikw IPN i
rwnolegociennych IPE: W
pl,y
= 1,14 W,
dla dwuteownikw
szerokostopowych HEA i HEB: W
pl,y
= 1,10 W,
przy zginaniu w paszczynie prostopadej do rodnika: W
pl,z
= 1,50 W.

C) Zginanie dwukierunkowe

Przy zginaniu dwukierunkowym stosuje si przepisy p.6.2.9 normy [N1] dotyczce
przypadku zginania z si podun.
Dla przekrojw klasy 1 i 2 warunek nonoci dla zginania dwukierunkowego ma posta
wzoru (6.41) normy [N1] przy N
Ed
= 0:

PN-EN
1993-1-1
wg
(6.41)
1
,
,
,
,

(
(

+
(
(

Rd z
Ed z
Rd y
Ed y
M
M
M
M
(24)

Wartoci wykadnikw mona przyjmowa konserwatywnie, tj. = = 1, czemu
odpowiada kryterium liniowego sumowania wskanikw wytenia:


1
,
,
,
,
+
Rd z
Ed z
Rd y
Ed y
M
M
M
M

(25)

Dla typowych przekrojw mona te przyjmowa nastpujce wartoci wykadnikw i :

dwuteowniki bisymetryczne: = 2, = 1, przy podstawieniu ktrych wzr (24)
przybiera posta:

1
,
,
2
,
,
+
(
(

Rd z
Ed z
Rd y
Ed y
M
M
M
M
(26)

ksztatowniki rurowe okrge: = = 2 (dla momentu wypadkowego: M
Ed
/ M
Rd
1),
ksztatowniki rurowe prostoktne: = = 1,66.


25
Zaleno (24) dla rnych ksztatownikw przedstawiono na rys. 11.


Rys. 11. Kryterium zginania dwukierunkowego (24) dla rnych ksztatownikw

W przypadku przekroju klasy 3, przy braku siy poprzecznej, nono przekroju przy
zginaniu dwukierunkowym sprawdza si wg zalenoci:

PN-EN
1993-1-1
(6.42)
0
,
M
y
Ed x
f

(27)
gdzie:

x,Ed
warto sumy obliczeniowych napre normalnych od momentw M
y,Ed
i M
z,Ed

(z uwzgldnieniem ewentualnych otworw na czniki), tj.:
z
Ed z
y
Ed y
Ed x
W
M
W
M
, ,
,
+ = .

4.5. Nono przekroju przy cinaniu

Warunek nonoci przekroju przy obcieniu si poprzeczn V
Ed
ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.17)
1
,

Rd c
Ed
V
V

(28)
gdzie:
V
c,Rd
obliczeniowa nono przekroju przy cinaniu, ktr ustala si w zalenoci
stosowanej analizy, jak poniej.


26
Moliwe s przy tym dwie podstawowe sytuacje obliczeniowe:
projektowanie plastyczne, ktre dopuszcza si dla przekrojw nie wraliwych na
utrat statecznoci miejscowej przy cinaniu oraz
projektowanie spryste.

A) Przy projektowaniu plastycznym obliczeniow nono przy cinaniu przyjmuje si
jako nono plastyczn okrelon wzorem (przy braku skrcania):

PN-EN
1993-1-1
(6.18)
0
) 3 / (
M
y v
Rd pl, Rd c,
f A
V V

= = (29)
gdzie:
A
v
pole przekroju czynnego przy cinaniu, ustalane jak poniej.

Pole przekroju czynnego przy cinaniu A
v
przyjmuje si nastpujco:
a) cinane prostopadle do osi y-y:
dwuteowniki walcowane: A
v
= A 2b
tf
+ (t
w
+ 2r) t
f
, lecz nie mniej ni h
w
t
w
.
















Rys.12. Przekrj A
v
dla dwuteownika walcowanego

ceowniki walcowane: A
v
= A 2b
tf
+ (t
w
+ r) t
f

teowniki walcowane: A
v
= 0,9 (A b t
f
)
dwuteowniki spawane i przekroje skrzynkowe: A
v
= (h
w
t
w
).

b) cinane prostopadle do osi z-z:
dwuteowniki i przekroje skrzynkowe: A
v
= A - (h
w
t
w
)

c) ksztatowniki rurowe prostoktne o staej gruboci:
cinane prostopadle do osi y-y: A
v
= A h / (b + h)
cinane prostopadle do osi z-z: A
v
= A b / (b + h)

d) rury okrge o staej gruboci: A
v
= 2 A / ;


27
gdzie:
A pole przekroju brutto,
h wysoko przekroju, b - szeroko przekroju,
h
w
wysoko rodnika w wietle pasw,
t
w
grubo rodnika, t
f
- grubo pasa, r - promie zaokrglenia,
wspczynnik: wg PN-EN 1993-1-5 [N3] = 1,2 (dla gatunkw stali poniej i
cznie z S460), ale zgodnie z [N1] p.2.6.2(3) mona przyjmowa warto
przyblion = 1,0.

B) Przy projektowaniu sprystym obliczeniow nono przekroju mona sprawdza
nastpujco:

a) Jeli element nie jest naraony na miejscow utrat statecznoci przy cinaniu to
nono przekroju przy cinaniu sprystym wyraona jest przez kryterium pocztku
uplastycznienia przy cinaniu, w postaci:

PN-EN
1993-1-1
(6.19)
1
) 3 / (
0

M
y
Ed
f

(30)
gdzie:

Ed
obliczeniowe lokalne naprenie cinajce (styczne).

Kryterium (30) stosuje si tylko wtedy, gdy nie mona zastosowa warunku (28). W
artykule [6] podano, e wzr (30) dotyczy przekrojw klasy 3 i 4.
Naprenie cinajce
Ed
oblicza si ze wzoru urawskiego:

PN-EN
1993-1-1
(6.20)
t I
S V
Ed
Ed
=
(31)
gdzie:
V
Ed
warto obliczeniowa siy poprzecznej,
S moment statyczny wzgldem osi gwnej przekroju czci przekroju midzy punktem,
w ktrym oblicza si
Ed
, a brzegiem przekroju,
I moment bezwadnoci przekroju,
t grubo w rozpatrywanym punkcie.

W przypadku przekrojw dwuteowych, gdy A
f
/ A
w
0,6 (tj. gdy pole przekroju
rodnika stanowi nie wicej ni 45% pola caego przekroju), naprenia cinajce w
rodniku mona oblicza wedug uproszczonego wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.21)
w
Ed
Ed
A
V
=
(32)
gdzie:
A
f
pole przekroju pasa,
A
w
pole przekroju rodnika: A
w
= h
w
t
w
.

28
b) Jeli element jest naraony na miejscow utrat statecznoci przy cinaniu naley
sprawdzi warunek statecznoci, wg normy PN-EN 1993-1-5, rozdz.5.

Kryterium wraliwoci cianki (rodnika) ksztatownika na wyboczenie lokalne przy
cinaniu ma posta:
w przypadku rodnikw nieuebrowanych:

PN-EN
1993-1-5
p.5.1(2)

72
>
w
w
t
h

(33)

w przypadku rodnikw uebrowanych:

PN-EN
1993-1-5
p.5.1(2)

k
t
h
w
w
31
>
(34)
gdzie:
wspczynnik: wg PN-EN 1993-1-5 [N3] = 1,2 (dla gatunkw stali poniej i cznie
z S460), ale zgodnie z [N1] p.2.6.2(6) mona przyjmowa warto przyblion
= 1,0;
y
f / 235 = ,

k - parametr niestatecznoci rodnika przy cinaniu (procedura wyznaczania wartoci

k podana jest w za. A.3. normy PN-EN 1993-1-5 [N3]);

w przypadku sztywnych eber poprzecznych i braku eber podunych parametr ten
wyznacza si z zalenoci ([N3] wzory A.5):
gdy
2
) / ( 00 , 4 34 , 5 1 / a h k h a
w w
+ =


gdy
2
) / ( 34 , 5 00 , 4 1 / a h k h a
w w
+ = <


gdzie: a - rozstaw eber poprzecznych, h
w
- wysoko rodnika.

Uwagi dodatkowe:
otwory na czniki mona pomija w obliczeniach, chyba e sprawdza si nono
przy cinaniu w strefach pocze, jak podano w PN-EN 1993-1-8 [N4],
gdy sia poprzeczna dziaa cznie z momentem skrcajcym, to nono plastyczna
przy cinaniu podlega redukcji.

4.6. Nono przekroju przy skrcaniu

Dla elementw skrcanych, niewraliwych na dystorsj przekroju, warunek nonoci
przekroju obcionego momentem T
Ed
ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.23)
1
Rd
Ed
T
T

(35)
gdzie:
T
Rd
obliczeniowa nono przekroju przy skrcaniu.

29
Cakowity moment skrcajcy T
Ed
w dowolnym przekroju traktuje si jako sum dwch
efektw wewntrznych:

PN-EN
1993-1-1
(6.24)
Ed w Ed t Ed
T T T
, ,
+ =
(36)
gdzie:
T
t,Ed
moment skrcania swobodnego (St. Venanta),
T
w,Ed
moment skrcania skrpowanego (gitno-skrtny)

Warto T
t,Ed
i T
w,Ed
w dowolnym przekroju elementu mona wyznaczy na podstawie
momentu T
Ed
uzyskanego z analizy sprystej uwzgldniajcej cechy przekroju, wizi
podporowe i rozkad oddziaywa.
Przy skrcaniu uwzgldnia si nastpujce naprenia:

t,Ed
- naprenia cinajce od momentu T
t,Ed
(St. Venanta),

w,Ed
- naprenia cinajce od momentu T
w,Ed
,

w,Ed
- naprenia normalne od bimomentu B
Ed
.

W przypadku projektowania sprystego mona stosowa warunek pocztku
uplastycznienia.
Przy okrelaniu nonoci plastycznej przy zginaniu i skrcaniu przyjmuje si bimomenty
B
Ed
uzyskane z analizy sprystej.
Mona, na zasadzie uproszczenia, pomija drugorzdne efekty, takie jak:
wpyw skrcania skrpowanego w przypadku elementw o przekroju zamknitym
takich jak np. ksztatowniki rurowe;
wpyw skrcania czystego (St. Venanta) w przypadku elementw o przekroju
otwartym, takich jak np. dwuteowniki walcowane.
Przy obliczaniu nonoci T
Rd
ksztatownikw rurowych zaleca si uwzgldnia
wytrzymao obliczeniow na cinanie poszczeglnych czci przekroju wg PN-EN 1993-
1-5 [N3].

Warunek nonoci przekroju obcionego si poprzeczn V
Ed
i momentem skrcajcym
ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.25)
1
, ,

Rd T pl
Ed
V
V

(37)

przy czym zredukowan nono plastyczn przekroju V
pl,T,Rd
mona oblicza wedug
wzorw podanych w p. 6.2.7(9) normy [N1].

4.7. Zginanie ze cinaniem

Oglnie wpyw siy poprzecznej na nono przekroju przy zginaniu jest istotny w
przypadku znaczniejszych wartoci siy poprzecznej.
Mona pomija wpyw cinania na nono przy zginaniu, gdy element nie jest naraony na
wybrzuszenia lokalne (utrat statecznoci miejscowej) przy cinaniu (patrz PN-EN 1993-1-5
[N3]), a obliczeniowa sia poprzeczna V
Ed
nie przekracza 50% nonoci plastycznej
przekroju przy cinaniu V
pl,Rd
, tj. gdy:

30
Rd pl, Ed
V V 5 , 0
(38)

W przeciwnym razie przyjmuje si zredukowan nono obliczeniow przekroju przy
zginaniu M
V,Rd
, ustalon przy zaoeniu, e w polu czynnym przy cinaniu wystpuje
zredukowana granica plastycznoci (rys. 13).

PN-EN
1993-1-1
(6.29)
( )
y red y
f f = 1
,

(39)
gdzie:
parametr cinania, wg zalenoci
2
,
1
2
|
|

\
|
=
Rd pl
Ed
V
V
.


Rys. 13. Zredukowana granica plastycznoci z uwagi na wpyw siy poprzecznej

Zamiast redukcji granicy plastycznoci mona redukowa grubo odpowiednich cianek.

W przypadku dwuteownikw bisymetrycznych, zginanych i cinanych w paszczynie
rodnika, zredukowan nono plastyczn przekroju przy zginaniu ze cinaniem wyznacza
si wg wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.30)
,
4
0
2
, , ,
M
y
w
w
y pl Rd V y
f
t
A
W M

(
(

= lecz
Rd c y Rd V y
M M
, , , ,

(40)
gdzie:
M
y,c,Rd
nie zredukowana nono obliczeniowa przekroju przy zginaniu,
A
w
= h
w
t
w
.

Nono zredukowan wg (40) mona przedstawi take w postaci [10]:

Rd w Rd y Rd V y
M M M
, , , ,
=
(41)
gdzie:
M
w,Rd
nie zredukowana nono obliczeniowa przekroju rodnika przy zginaniu.

31
4.8. Zginanie z si podun

Odpowiednio do klasy przekroju ustalonej dla zoonego stanu obcienia si podun
i zginaniem, przyjmuje si stosowne warunki nonoci przekroju, w ktrych obliczeniowe
momenty zginajce M
Ed
odnosi si do nonoci obliczeniowych przy zginaniu
zredukowanych z uwagi na wpyw siy podunej M
N,Rd
.

A) Przekroje klasy 1 i 2

a) Zginanie jednokierunkowe
Interakcyjny warunek nonoci przy zginaniu momentem M
Ed
z udziaem siy podunej
N
Ed
ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.31)
Rd N Ed
M M
,

(42)
gdzie:
M
N,Rd
zredukowana nono plastyczna przy zginaniu z si podun N
Ed
.

Norma [N1] podaje oglne wyraenie na zredukowan nono plastyczn M
N,Rd
dla
penych przekrojw prostoktnych (przekroje nie stosowane w zasadzie w stalowych
konstrukcjach budowlanych), w postaci:

PN-EN
1993-1-1
(6.32)
(
(
(

|
|

\
|
=
2
,
, ,
1
Rd pl
Ed
Rd pl Rd N
N
N
M M
(43)

Wyraeniu (43) zamieszczonemu w normie [N1] jako przykadowe kryterium dla modelu
plastycznego w przypadku interakcji siy podunej i zginania, odpowiada krzywa
graniczna:

1
,
2
,
= +
|
|

\
|
Rd pl
Ed
Rd pl
Ed
M
M
N
N

(44)

Natomiast dla typowych ksztatownikw stalowych (dwuteowniki walcowane i spawane
bisymetryczne, ksztatowniki rurowe prostoktne i skrzynki bisymetryczne) norma [N1]
podaje uproszczone zalenoci na zredukowane nonoci M
N,y,Rd
, M
N,z,Rd
(wzory
(6.36)(6.40) w [N1]).

Mona pomija wpyw siy podunej na nono plastyczn przy zginaniu
dwuteownikw bisymetrycznych, jeli warto siy podunej N
Ed
spenia warunki:

przy zginaniu wzgldem osi y-y

PN-EN
1993-1-1
(6.33,6.34)
Rd pl Ed
N N
,
25 , 0 i
0
, ,
5 , 0
5 , 0
M
y w w
Rd w pl Ed
f t h
N N

=
(45),(46)

32
przy zginaniu wzgldem osi z-z:

PN-EN
1993-1-1
(6.35)
0
, ,
M
y w w
Rd w pl Ed
f t h
N N

=
(47)

b) Zginanie dwukierunkowe

Dla oceny nonoci przekroju w przypadku dwukierunkowego zginania stosuje si
wyraenie:

PN-EN
1993-1-1
(6.41)
1
, ,
,
, ,
,

(
(

+
(
(

Rd z N
Ed z
Rd y N
Ed y
M
M
M
M
(48)

w ktrym wartoci wykadnikw mona przyjmowa:
oglnie (konserwatywnie): = = 1,
a dla poniszych przekrojw nastpujco:
dwuteowniki bisymetryczne: = 2 , = 5 , lecz 1
ksztatowniki rurowe okrge: = 2 , = 2
Uwaga: w przypadku ksztatownikw rurowych okrgych mona korzysta ze
wzorw (6.39) i (6.40) w [N1], przyjmujc a
w
= 0,5
ksztatowniki rurowe prostoktne:
2
n 13 , 1 1
66 , 1

= = , lecz = 6, n = N
Ed
/ N
pl,Rd
.

B) Przekroje klasy 3

Warunkiem nonoci przekroju klasy 3 (przy braku siy poprzecznej) jest kryterium
pocztku uplastycznienia:

PN-EN
1993-1-1
(6.42)
0
,
M
y
Ed x
f

(49)
gdzie:

x,Ed
warto obliczeniowa napre normalnych od momentw i siy podunej
(z uwzgldnieniem ewentualnych otworw na czniki).

4.9. Zginanie ze cinaniem i si podun

Oglnie, przy ocenie nonoci przekroju naley uwzgldnia interakcj zginania, siy
poprzecznej i siy podunej. Norma PN-EN 1993-1-1 [N1] pozwala pomija wpyw
cinania na nono przy zginaniu z si podun, gdy element nie jest naraony na utrat
statecznoci miejscowej przy cinaniu, a obliczeniowa sia poprzeczna nie przekracza 50%
nonoci plastycznej przekroju przy cinaniu (V
Ed
0,5 V
pl,Rd
).
W warunkach nonoci podanych w p.4.8 oraz w kryterium (4) liniowego sumowania
wskanikw wykorzystania nonoci, wpyw cinania na nono przy zginaniu z si
podun ujmuje si podobnie jak dla zginania ze cinaniem (patrz informacje zamieszczone
w p. 4.7), tj. albo zakadajc, e w polu czynnym przy cinaniu wystpuje zredukowana
granica plastycznoci, albo redukujc grubo odpowiednich cianek.

33
5. Stateczno elementw penociennych

5.1. Elementy ciskane o staym przekroju

5.1.1. Nono na wyboczenie

Nono elementu na wyboczenie sprawdza si wg warunku:

PN-EN
1993-1-1
(6.46)
1
,

Rd b
Ed
N
N

(50)
gdzie:
N
Ed
obliczeniowa sia ciskajca,
N
b,Rd
nono na wyboczenie elementu ciskanego.

Nono na wyboczenie elementu ciskanego o przekroju klasy < 4 jest okrelona
wzorem:

PN-EN
1993-1-1
(6.47)
1
,
M
y
Rd b
f A
N

=
(51)
gdzie:
wspczynnik wyboczenia, odpowiadajcy miarodajnej postaci wyboczenia.

5.1.2. Krzywe wyboczenia

Warto wspczynnika dla elementw osiowo ciskanych wyznacza si zalenie od
smukoci wzgldnej wedug krzywej wyboczenia o postaci:

PN-EN
1993-1-1
(6.49)
2
2
1

+
= lecz 1
(52)
gdzie:
( )
(

+ + =
2
2 , 0 1 5 , 0 ,
parametr imperfekcji (wartoci z Tablicy 9),
smuko wzgldna; w przypadku przekrojw klasy < 4:
cr
y
N
f A
= ,
przy czym:
N
cr
sia krytyczna odpowiadajca miarodajnej postaci wyboczenia sprystego (wane:
wyznacza si j na podstawie cech przekroju brutto).


34
Parametry imperfekcji odpowiadajce poszczeglnym krzywym wyboczenia
przyjmuje si jak w tablicy poniej.

Tablica 9: Parametry imperfekcji krzywych wyboczenia
Tablica 6.1. w PN-EN 1993-1-1
Krzywa wyboczenia a
0
a b c d
Parametr imperfekcji 0,13 0,21 0,34 0,49 0,76

Wartoci wspczynnika wyboczenia dla odpowiedniej smukoci wzgldnej
oblicza si wg (52), ale mona te przyjmowa z wykresw na rys. 6.4 normy [N1]
(rysunek poniej).

0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0
Smuko wzgldna
W
s
p

c
z
y
n
n
i
k

w
y
b
o
c
z
e
n
i
o
w
y


.

a
d
b
c
ao

Rys. 14. Krzywe wyboczenia
Rys. 6.4. wg PN-EN 1993-1-1

W przypadku elementw o smukoci wzgldnej 2 , 0 (co odpowiada niewielkiemu
wyteniu elementu N
Ed
/ N
cr
0,04) mona nie rozpatrywa wpywu wyboczenia ( = 1,0)
- warunek statecznoci sprowadza si wtedy do warunku nonoci przekroju.

Krzywe wyboczeniowe zale od nastpujcych czynnikw (tablica 10):
technologii wykonania elementu (walcowany, spawany),
typu przekroju (np. dwuteowniki walcowane, inne ksztatowniki walcowane),
proporcji wymiarw przekroju dwuteownikw walcowanych (h/b), gruboci pasw
dwuteownikw spawanych,
paszczyzny wyboczenia (wzgldem osi y-y lub z-z),
gatunku stali (S235S420 i S460).

35
Tablica 10. Przyporzdkowanie krzywych wyboczenia
Tablica 6.2. wg PN-EN 1993-1-1
Krzywa
wyboczenia
Rodzaj elementu
i typ przekroju
Ograniczenia
Wyboczenie
wzgldem
osi
S 235
S 275
S355
S420
S 460
1 2 3 4 5
t
f
40 mm
y y
z z
a
b
a
0

a
0

h
/
b


>

1
,
2

40 < t
f
100
y y
z z
b
c
a
a
t
f
100 mm
y y
z z
b
c
a
a
D
w
u
t
e
o
w
n
i
k
i

w
a
l
c
o
w
a
n
e


h
/
b

1
,
2

t
f
> 100 mm
y y
z z
d
d
c
c
t
f
40 mm
y y
z z
b
c
b
c
D
w
u
t
e
o
w
n
i
k
i

s
p
a
w
a
n
e


t
f
> 40 mm
y y
z z
c
d
c
d
wykoczone
na gorco
dowolna a a
0
K
s
z
t
a

t
o
w
n
i
k
i

r
u
r
o
w
e


wykoczone
na zimno
dowolna c c
dowolne z wyjt-
kiem jak niej
dowolna b b
E
l
e
m
e
n
t
y

s
k
r
z
y
n
k
o
w
e

s
p
a
w
a
n
e


grube spoiny:
a > 0,5t
f

b/t
f
< 30
h/t
w
< 30
dowolna c c
C
e
o
w
n
i
k
i
,

t
e
o
w
n
i
k
i

i

p
r

t
y

p
e

n
e

dowolna c c
K

t
o
w
n
i
k
i


dowolna b b

36
5.1.3. Smuko przy wyboczeniu gitnym

Smuko wzgldna w przypadku przekrojw klasy < 4 jest okrelona wzorem:

PN-EN
1993-1-1
(6.50)
1
1

i
L
N
f A
cr
cr
y
= = (53)
gdzie:
L
cr
dugo wyboczeniowa w rozpatrywanej paszczynie wyboczenia,
i promie bezwadnoci przekroju brutto wzgldem odpowiedniej osi,
9 , 93
1
= =
y
f
E
;
y
f
235
= (f
y
w N/mm
2
).

Oznaczajc tradycyjnie smuko elementu jako =
i
L
cr
, wyraenie na smuko wzgldn
wyboczenia przybiera posta podobn jak w normie [N6]:
1

= .
Odpowiednie krzywe wyboczenia przy wyboczeniu gitym przyjmuje si wg tablicy 10.

5.1.4. Smuko przy wyboczeniu skrtnym i gitno-skrtnym

W przypadku elementw o przekroju otwartym decydujca o nonoci wyboczeniowej
moe okaza si smuko przy wyboczeniu skrtnym lub gitno-skrtnym. Jak wiadomo,
na wyboczenie skrtne mog by naraone elementy o przekroju bisymetrycznym (niektre
dwuteowniki) i punktowo symetrycznym (np. krzyowe), za na wyboczenie gitno-skrtne
- elementy o przekroju monosymetrycznym lub niesymetrycznym.
Smuko wzgldna
T
przy wyboczeniu skrtnym lub gitno-skrtnym dla przekrojw
klasy < 4 jest okrelona wzorem:

PN-EN
1993-1-1
(6.52)
cr
y
T
N
f A
= (54)
gdzie:
N
cr
= N
cr,TF
lecz N
cr
N
cr,T
,
N
cr,TF
sia krytyczna przy sprystym wyboczeniu gitno-skrtnym,
N
cr
sia krytyczna przy sprystym wyboczeniu skrtnym.

Odpowiedni krzyw wyboczenia przy wyboczeniu skrtnym lub gitno-skrtnym zaleca si
przyjmowa wg tablicy 10, jak w przypadku wyboczenia wzgldem osi z-z.
Zgodnie z odsyaczem krajowym
N23)
w [N1] mona nie sprawdza statecznoci gitno-
skrtnej (skrtnej) elementw z ksztatownikw walcowanych.

37
5.1.5. Siy krytyczne wyboczenia

A) Wyraenia na siy krytyczne wyboczenia sprystego

Wzory wg Zacznika 1 normy PN-90/B-03200 [N6].

- sia krytyczna wyboczenia gitnego:


oglnie:
2
2
cr
cr
L
I E
N

= ;
(55)

np. wzgldem osi z-z:
z z z cr
z cr
z
z cr
L L
L
I E
N

= =
,
2
,
2
,
, ;
(56)

- sia krytyczna wyboczenia skrtnego:


(
(

+ =
T
s
T cr
GI
L
I E
i
N
2
2
2
,
) (
1

(57)

- sia krytyczna wyboczenia gitno-skrtnego:


) / 1 ( 2
) / 1 ( 4 ) (
2 2
2 2
, ,
2
, , , ,
,
s s
s s T cr z cr T cr z cr T cr z cr
TF cr
i y
i y N N N N N N
N

+ +
=
(58)
oznaczenie poszczeglnych wielkoci w powyszych wzorach - wg [N6].

B) Wpyw warunkw podparcia i obcienia elementu

Projektowanie prtw ciskanych przeprowadza si zazwyczaj zakadajc podstawowy
schemat prta obcionego si przyoon do jego kocw (rys. 15), przy czym warto tej
siy przyjmuje si rwn maksymalnej sile osiowej w prcie. Take przy obliczaniu prtw
cigych stosuje si podstawowy schemat prta przegubowego obcionego sta si.
Oglnie jednak uwzgldnienie sprystych wizw przeciwdziaajcych swobodnemu
obrotowi prta na podporach (rys. 16) moe znacznie zwikszy nono wyboczeniow
prtw ciskanych [14, 15, 17].


Rys. 15. Podstawowe schematy prtw ciskanych. Rys. 16. Schemat prta o
ograniczonej swobodzie obrotu
kocw (rys. wg [16])

38
W przypadku analizy prtw, ktre zostay zaprojektowane przy zaoeniu uproszczonego
modelu podstawowego, a ktrych schematy odbiegaj od schematw podstawowych, mona
wykaza - na podstawie rozwizania schematu rzeczywistego - e obcienie krytyczne
prta jest wiksze ni to wyznaczono dla schematu podstawowego.

Obcienie krytyczne prtw ciskanych przy wyboczeniu zaley od dugoci
wyboczeniowej prta zapisywanej tradycyjnie jako L
cr
= L.
Wspczynnik dugoci wyboczeniowej zaley od takich czynnikw, jak:
sposb przyoenia obcienia,
sposb podparcia prta,
konstrukcja prta (przekrj stay lub zmienny).

Obszerne informacje dotyczce sposobw ustalania siy krytycznej (wspczynnika
dugoci wyboczeniowej) dla rnorodnych schematw prtw ciskanych mona znale w
literaturze dotyczcej statecznoci konstrukcji metalowych, np. poradniku [14] czy w
podrcznikach [15], [18]. Poniej przedstawiono przykady ilustrujce zwikszenie nonoci
wyboczeniowej elementu w wyniku uwzgldniania dwch wybranych czynnikw, tj.
zmiennoci siy osiowej na dugoci prta i zrnicowania dugoci przse prtw cigych.

Kilka przypadkw zmiennoci siy na dugoci prta przedstawiono na rys. 17. Podane
wartoci wspczynnika dugoci wyboczeniowej pozwalaj oceni zmian smukoci
prta, w zalenoci od sposobu przyoenia obcienia.


Rys. 17. Wartoci wspczynnika dla rnych przypadkw obcienia prta
podpartego przegubowego (schematy a-d) i wspornika (schematy e-h) (wg [14])

39
W celu ilociowej oceny rnic nonoci wyboczeniowej elementw przy tych
schematach wykonano obliczenia wspczynnika wyboczeniowego dla trzech wartoci
smukoci prta ( = 50, 100 i 150), przyjmujc stal S235 i krzyw wyboczenia b.
W tablicy poniej zestawiono wartoci wspczynniki
w
wyraajce wzrost nonoci
wyboczeniowej prtw obcionych zmienn si osiow w stosunku do nonoci
wyznaczonej dla podstawowego schematu obcienia prta sta si.

Tablica 11. Wspczynniki wyboczeniowe dla rnych schematw obcienia prtw
i ich odniesienie do schematu podstawowego
(*)

Schemat 1
(podstawowy)
Schemat 2 Schemat 3 Schemat 4

Rodzaj prta

(1)

w
(2)

w
(3)

w
(4)

w
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
50 0,870 1,0 0,900 1,034 0,899 1,033 0,931 1,070
100 0,556 1,0 0,644 1,158 0,641 1,153 0,739 1,329
Przegubowy

150 0,309 1,0 0,386 1,249 0,383 1,239 0,498 1,612
50 0,870 1,0 0,922 1,060 0,913 1,049 0,965 1,109
100 0,556 1,0 0,712 1,281 0,684 1,230 0,838 1,507
Wspornik

150 0,309 1,0 0,460 1,489 0,429 1,388 0,664 2,149

(*)
wspczynniki wyboczeniowe ustalono przy zaoeniu krzywej wyboczeniowej
b,wytrzymaoci f
y
= 235 MPa , bez wpywu niestatecznoci miejscowej;

w
=
(i)
/
(1)
- stosunek wartoci wspczynnika wyboczeniowego prta w i-tym
schemacie i w schemacie podstawowym (i=1) ze sta si na dugoci prta.

Z powyszej tablicy wynika, e uwzgldnienie zmiennoci siy na dugoci prta prowadzi
do istotnej redukcji dugoci wyboczeniowej i wzrostu obcienia obliczeniowego od kilku
do kilkudziesiciu procent w stosunku do schematu podstawowego.
Mona przy okazji wspomnie, e obliczone w tym przykadzie wartoci wspczynnikw
wyboczeniowych wg Eurokodu PN-EN 1993-1-1 [N1] rni si od kilku do kilkunastu
procent od wartoci wspczynnikw wyboczeniowych wyznaczonych wg normy PN-90/B-
03200 [N6].
Zmienno siy osiowej wystpuje czsto take w prtach cigych. Klasycznym
przykadem s tu pasy kratownic. Poniej podano kilka schematw zmiennego obcienia
prtw cigych, dla ktrych redukcja dugoci wyboczeniowej wynosi 1020% (rys. 18).

40

Rys. 18. Przykady prtw cigych o zmiennym obcieniu przse

W prcie o staym przekroju i rnej dugoci przse krtsze przsa hamuj wygicia
przse duszych, zapewniajc im spryste utwierdzenie (rys.19).


Rys. 19. Wartoci wspczynnika dugoci wyboczeniowej dla prtw cigych
o zrnicowanych dugociach przse (przykady)


41
5.2. Elementy zginane o staym przekroju

5.2.1. Nono na zwichrzenie

Warunek nonoci elementu ze wzgldu na zwichrzenie przy zginaniu wzgldem osi y-y
(wzgldem osi najwikszej bezwadnoci) ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.5.4)
1
,

Rd b
Ed
M
M

(60)
gdzie:
M
Ed
obliczeniowy moment zginajcy,
M
b,Rd
nono elementu na zwichrzenie.

Na zwichrzenie nie s naraone belki:
ktrych pas ciskany jest konstrukcyjnie zabezpieczony przed przemieszczeniem
bocznym (z paszczyzny zginania) za pomoc odpowiednich ste cigych
(tarczowych) lub punktowych,
o przekroju zamknitym okrgym lub kwadratowym.

Nono na zwichrzenie elementw belkowych niestonych w kierunku bocznym
okrela si wg wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.55)
1
,
M
y
y LT Rd b
f
W M

= (61)
gdzie:

LT
wspczynnik zwichrzenia,
W
y
odpowiedni wskanik wytrzymaoci, jak niej:
- w przypadku przekrojw klasy 1 i 2: W
y
= W
pl,y ,

- w przypadku przekrojw klasy 3: W
y
= W
el,y
.

Za elementy belkowe uznaje si zginane elementy dwuteowe lub ich odcinki midzy
punktami, w ktrych element (oba pasy) jest zabezpieczony przed przemieszczeniami z
paszczyzny zginania.

Przy sprawdzaniu statecznoci i obliczaniu W
y
pomija si ewentualne otwory na czniki w
przekrojach przywzowych belek.
W przypadku zwichrzenia elementw konstrukcji budynkw stosuje si przepisy
szczegowe zamieszczone w Zaczniku BB normy [N1].

Norma [N1] przedstawia trzy podejcia (procedury) uwzgldnienia wpywu zwichrzenia:

przypadek oglny: mona stosowa dla elementw belkowych o staym przekroju,
zmodyfikowane krzywe zwichrzenia dla dwuteownikw walcowanych i ich
spawanych odpowiednikw,
uproszczona ocena zwichrzenia belek (w budynkach) z ksztatownikw
dwuteowych, jak dla wyboczenia zastpczego prta teowego.

Poniej przedstawiono procedury obliczeniowe dla kadego z tych trzech podej.

42
5.2.2. Krzywe zwichrzenia - przypadek oglny

Dla elementw belkowych o staym przekroju wspczynnik zwichrzenia
LT
wyznacza
si zalenie od smukoci wzgldnej
T
wedug krzywej zwichrzenia o postaci:

PN-EN
1993-1-1
(6.56)
2 2
1
LT LT LT
LT

+
= lecz 1
LT

(62)
gdzie:
( )
(

+ + =
2
2 , 0 1 5 , 0
LT LT
LT LT
,

LT
parametr imperfekcji; zaley od technologii wytwarzania elementu (walcowany,
spawany) i proporcji jego przekroju poprzecznego (stosunku wymiarw h/b),
LT
- smuko wzgldna wg wzoru:
cr
y y
LT
M
f W
= ,
W
y
wskanik wytrzymaoci - naley przyjmowa jak do wzoru (61),
M
cr
moment krytyczny przy zwichrzeniu sprystym, ustalony dla cech przekroju
brutto elementu.

Wartoci parametru imperfekcji
LT
odpowiadajce poszczeglnym czterem krzywym
zwichrzenia podaje tablica 12.

Tablica 12. Zalecane wartoci parametru imperfekcji przy zwichrzeniu
Tablica 6.3. wg PN-EN 1993-1-1
Krzywa wyboczenia a b c d
1 2 3 4 5
Parametr imperfekcji
LT
0,21 0,34 0,49 0,76

Zalecane przyporzdkowanie krzywych zwichrzenia podano w tablicy poniej.

Tablica 13. Przyporzdkowanie krzywych zwichrzenia
Tablica 6.4. wg PN-EN 1993-1-1
Elementy Ograniczenia
Krzywa
zwichrzenia
1 2 3
Dwuteowniki walcowane
h / b 2
h / b > 2
a
b
Dwuteowniki spawane
h / b 2
h / b > 2
c
d
Inne ksztatowniki - d




43
Przyporzdkowanie krzywych zwichrzenia dla rnych rodzajw dwuteownikw jest
nastpujce:
dwuteowniki walcowane:
IPE o h 300 mm, a take szeroskostopowe HE o h 600 mm (h/b2)
krzywa zwichrzenia a,
IPN, IPE o h > 300 mm, a take szeroskostopowe HE o h > 600 mm (h/b>2)
krzywa zwichrzenia b,
dwuteowniki spawane:
blachownice supowe (h/b2) krzywa zwichrzenia c,
blachownice belkowe (h/b>2) krzywa zwichrzenia d.

Wartoci wspczynnika zwichrzenia
LT
dla odpowiedniej smukoci wzgldnej
LT

oblicza si wg wzoru (62), ale mona take przyjmowa je z wykresu na rysunku poniej.

0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0
Smuko wzgldna
W
s
p

c
z
y
n
n
i
k

z
w
i
c
h
r
z
e
n
i
o
w
y


.
a
d
b
c

Rys. 20. Krzywe zwichrzenia
Rys. 6.4. wg PN-EN 1993-1-1

Mona nie sprawdza warunku statecznoci zwichrzeniowej w przypadku, gdy
0 , LT
LT
= 0,4 (lub
2
0 , LT
cr
Ed
M
M
= 0,16); warunek statecznoci elementu sprowadza
si wtedy do warunku nonoci przekroju najbardziej wytonego.


44
5.2.3. Momenty krytyczne zwichrzenia

Norma PN-EN 1993-1-1 [N1] nie podaje adnych informacji dotyczcych okrelania
wartoci momentu M
cr
, ktry naley ustala na podstawie klasycznej teorii statecznoci
sprystej dla przekroju brutto.
Jak wiadomo, moment ten okrela si biorc pod uwag:
warunki obcienia (poziom przyoenia obcienia),
rozkad momentw (rodzaj obcienia) na dugoci belki,
stenia boczne.
Dla podstawowego przypadku jakim jest zwichrzenie belki o przekroju bisymetrycznym,
podpartej widekowo na obu kocach, zginanej staym momentem wzgldem osi y-y (o z-z
jest osi symetrii przekroju), wyraenie na moment krytyczny ma posta [10]:


z
T cr
z
cr
z
cr
I E
GI L
I
I
L
I E
M
2
2
2
2
0 ,

+ = (63)

Szczegowe informacje i wzory umoliwiajce ustalenie momentw krytycznych
zwichrzenia elementw belkowych dla rnych schematw obcienia i podparcia mona
znale m.in. w rozdziale 6 pracy [10], w podrcznikach [9], [11], [12], [18] i publikacjach
prof. J.mudy. Mona te skorzysta z procedur p.3.3 Za. 1 normy PN-90/B-03200 [N6].

5.2.4. Krzywe zwichrzenia dla dwuteownikw walcowanych
oraz ich spawanych odpowiednikw

W przypadku zginania dwuteownikw walcowanych i ich spawanych odpowiednikw,
norma [N1] podaje zmodyfikowane (mniej restrykcyjne) krzywe zwichrzenia, ktrym
odpowiada warto wspczynnika zwichrzenia
LT
wedug wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.57)
2 2
1
LT LT LT
LT

+
= , lecz
2
1
1
LT
LT
LT

(64)
gdzie: ( )
(

+ + =
2
0 ,
1 5 , 0
LT LT LT
LT LT
;
parametry
0 , LT
i zaleca si przyjmowa o wartociach: 4 , 0
0 ,
=
LT
i 75 , 0 = .

Przyporzdkowanie krzywych zwichrzenia dla tego podejcia podaje tablica poniej.

Tablica 14. Przyporzdkowanie krzywych zwichrzenia wg (64)
Tablica 6.5. wg PN-EN 1993-1-1
Elementy Ograniczenia
Krzywa
zwichrzenia
1 2 3
Dwuteowniki walcowane
h / b 2
h / b > 2
b
c
Dwuteowniki spawane
h / b 2
h / b > 2
c
d

45
a)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0
Smuko wzgldna
W
s
p

c
z
y
n
n
i
k

z
w
i
c
h
r
z
e
n
i
o
w
y


.
przypadek
oglny
'a'
dwuteowniki
walcowane
'b'
dwuteowniki
walcowane
h/b 2

b)

0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0
Smuko wzgldna
W
s
p

c
z
y
n
n
i
k

z
w
i
c
h
r
z
e
n
i
o
w
y


.
przypadek
oglny
'd'
dwuteowniki
spawane
'd'
dwuteowniki
spawane
h/b > > > > 2

Rys. 21. Porwnanie wartoci wspczynnikw zwichrzenia
wg przypadku oglnego i wg podejcia dla dwuteownikw
a) dla dwuteownikw walcowanych przy h/b < 2,
b) dla dwuteownikw spawanych przy h/b > 2


46
W celu uwzgldnienia rozkadu momentw midzy bocznymi steniami elementu z
dwuteownika walcowanego lub spawanego odpowiednika, norma [N1] pozwala stosowa
zmodyfikowany wspczynnik zwichrzenia:

PN-EN
1993-1-1
(6.58)
f
LT
LT

=
mod ,
, lecz 1
mod ,

LT

(65)

Formua na wspczynnik f, okrelona na podstawie bada numerycznych, ma posta:


( )
(

=
2
8 , 0 2 1 ) 1 ( 5 , 0 1
LT
c
k f , lecz f 1,0
(66)
gdzie:
k
c
wspczynnik poprawkowy, o wartoci stosownej do ksztatu wykresu momentw
zginajcych na odcinku midzy steniami, wg tablicy 15.

Tablica 15. Wspczynniki poprawkowe k
c

(na podstawie tablicy 6.6. wg PN-EN 1993-1-1)
Schemat obcienia Rozkad momentw k
c



= 1

-1 1
1,0

33 , 0 33 , 1
1




0,94


0,90


0,91





0,86


0,77

0,82

47
Zacznik krajowy NA.17 do [N1] podtrzymuje formu obliczeniow na wspczynnik f
i zaleca przyjmowa wspczynnik poprawkowy k
c
jako:


mLT c
C k = (67)
gdzie:
C
mLT
wspczynnik rwnowanego staego momentu (jak dla zwichrzenia),
wg tablicy 19 (PN-EN 1993-1-1, tablica B.3 - jak dla Metody 2).

5.2.5. Uproszczona ocena zwichrzenia belek w budynkach

W przypadku belek w budynkach, wykonanych z ksztatownikw dwuteowych, norma
[N1] przedstawia procedur uproszczonej oceny wpywu ich zwichrzenia. W podejciu tym
zwichrzenie elementu belkowego zastpuje si analiz wyboczenia z paszczyzny belki
zastpczego prta teowego odpowiadajcego ciskanemu pasowi i przylegajcej czci
rodnika belki (patrz rysunek poniej).


Rys. 22. Ustalenie geometrii zastpczego prta teowego

Smuko wzgldn zastpczego prta okrela si jako:

PN-EN
1993-1-1
wg (6.59)
l z f
c c
f
i
L k

,
=
(68)
gdzie:
L
c
rozstaw ste stabilizujcych punktowo pas ciskany w kierunku bocznym,
k
c
wspczynnik poprawkowy zaleny od rozkadu momentu na odcinku L
c
,
wg tablicy 15,
i
f,z
promie bezwadnoci przekroju pasa zastpczego, skadajcego si z pasa
ciskanego i 1/3 ciskanej czci rodnika (rys. powyej), wzgldem osi z-z,

1
smuko porwnawcza: 9 , 93 / = =
y l
f E , gdzie
y
f / 235 = .


48
Nono elementu na zwichrzenie w tym sposobie oblicza si wedug wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.60)
Rd c fl Rd b
M k M
, ,
= , lecz
Rd c Rd b
M M
, ,

(69)
gdzie:
wspczynnik wyboczenia zastpczego pasa ciskanego o smukoci
f
wg
krzywej c (jedynie w przypadku ksztatownikw spawanych, w ktrych
h / t
f
44 , gdzie h - wysoko przekroju, t
f
- grubo pasa, zaleca si przyjmowa
krzyw wyboczenia d);
k
fl
wspczynnik modyfikacji uwzgldniajcy przybliony charakter tej metody; zaleca
si przyjmowa k
fl
=1,10 .

Nie s naraone na zwichrzenie (mona nie sprawdza warunku (69)) te elementy,
ktrych pas ciskany jest stabilizowany punktowo w kierunku bocznym steniami o
rozstawie L
c
i jest speniony warunek smukoci:

PN-EN
1993-1-1
(6.59)
Ed y
Rd c
c f
M
M
,
,
0

(70)
gdzie:
0 c
smuko graniczna teowego prta zastpczego o dugoci L
c
; norma [N1] zaleca
przyjmowa smuko graniczn jako 1 , 0
0 , 0
+ =

LT c
; Zacznik krajowy
NA.18 wprowadza korekt zalecajc stosowanie wartoci
0 c
= 0,4;
M
y,Ed
maksymalny obliczeniowy moment zginajcy midzy steniami bocznymi,
1
,
M
y
y Rd c
f
W M

= nono obliczeniowa (stosownie do klasy)

gdzie: W
y
wskanik wytrzymaoci odpowiadajcy pasowi ciskanemu.

5.2.6. Porwnanie krzywych niestatecznoci oglnej
wg norm PN-90/B-03200 i PN-EN 1993-1-1

Porwnania dokonano dla dwch zada obliczeniowych: wyboczenia i zwichrzenia. W
obu zaoono, e elementy wykonane s ze stali S235 (St3S), a ich przekroje zaliczaj si do
klasy 1.
W pierwszym zadaniu przedstawiono - miarodajne dla ciskania elementw z
dwuteownikw o przekroju supowym - krzywe wyboczeniowe c (wartoci
wspczynnikw wyboczeniowych) w zalenoci od smukoci prta (rys. 23).
W drugim przeprowadzono analizy zwichrzenia elementu belkowego wykonanego z
dwuteownika IPE300 o zmieniajcej si rozpitoci L
cr
od 3,0 m do 9,0 m, podpartego
widekowo na kocach i obcionego staym momentem w paszczynie rodnika.
Obliczenia te wykonano wg procedur oglnych obu norm, dla krzywych zwichrzeniowych
a (rys. 24).


49


Rys. 23. Wartoci wspczynnikw wyboczeniowych wg obu norm
dla rnych smukoci elementu (opis w tekcie powyej)



Rys. 24. Wartoci wspczynnikw zwichrzeniowych wg obu norm
dla rnych rozpitoci elementu (opis w tekcie powyej)

Z porwnania krzywych na obu tych wykresach wynika, e wartoci wspczynnikw
niestatecznoci oglnej uzyskane wg procedur normy PN-EN 1993-1-1 [N1] s wiksze ni
wg normy PN-90/B-03200 [N6], ale rnice s niewielkie, bo jedynie kilka procent.

50
5.3. Elementy zginane i ciskane o staym przekroju

5.3.1. Sposoby oceny statecznoci interakcyjnej

Sprawdzenie nonoci i statecznoci elementw ciskanych i zginanych powinno by
prowadzone z uwzgldnieniem imperfekcji i efektw II rzdu.

Eurokod PN-EN 1993-1-1 [N1] przewiduje trzy sposoby postpowania:

1. Wycznie za pomoc analizy globalnej: w analizie statycznej uwzgldniane s:

wszystkie imperfekcje (globalne ukadu i lokalne pojedynczych elementw) oraz

efekty II rzdu (analiza P--).

Indywidualne sprawdzenie statecznoci elementw nie jest wtedy konieczne -
sprowadza si ono do sprawdzenia nonoci przekrojw.

2. Czciowo za pomoc analizy globalnej i czciowo przez indywidualne sprawdzenie
statecznoci elementw:
w analizie statycznej uwzgldnia si imperfekcje globalne i ewentualnie efekty
II rzdu,
sprawdzanie statecznoci prowadzi si dla dugoci wyboczeniowych jak w
ukadach nieprzechyowych (o wzach nieprzesuwnych).

3. W przypadku ukadw niewraliwych na efekty II rzdu obliczenia prowadzi si:

wg podejcia I rzdu,

stateczno sprawdza si jak dla wyizolowanego prta (kryterium statecznoci
supa wg 6.3), przyjmujc dugo wyboczeniow odpowiadajc globalnej postaci
wyboczenia.
Efekty II rzdu i imperfekcje lokalne uwzgldnia si w wartociach wspczynnikw
wyboczeniowych.

5.3.2. Normowe kryterium statecznoci dla przekrojw bisymetrycznych

Podane warunki statecznoci mona stosowa (jeli nie przeprowadza si analizy II
rzdu z uwzgldnieniem imperfekcji zgodnie z p.5.3.2 normy [N1]) w przypadku
elementw, ktre s:
penocienne,
pryzmatyczne,
o przekroju bisymetrycznym,
odporne na odksztacenia dystorsyjne.

W innych przypadkach naley stosowa ogln metod oceny statecznoci elementw
opisan w p. 5.4 referatu (wg p. 6.3.4 normy [N1]).

Rozrnia si przy tym:
elementy niewraliwe na deformacje skrtne, tj. ksztatowniki rurowe oraz inne
elementy odpowiednio stone,
elementy wraliwe na deformacje skrtne, tj. elementy o przekroju otwartym bez
ste przeciwskrtnych.

Normowe formuy interakcyjne (71), (72) wyprowadzono na podstawie modelu, w ktrym
element jest:
jednoprzsowy,

51
podparty widekowo i przegubowo na kocach (standardowe warunki podparcia),
z cigymi bocznymi steniami lub bez ste,
poddany dziaaniu siy ciskajcej, momentw na kocach i/lub obcienia
poprzecznego.

Kryterium statecznoci elementu ciskanego i zginanego sprawdza si dwukrotnie,
rozpatrujc wyboczenie w obu gwnych paszczyznach zginania - w warunku (71)
uwzgldnia si wyboczenie wzgldem osi y-y, za w (72) - wyboczenie wzgldem osi z-z:

PN-EN
1993-1-1
(6.61)
1
1
,
,
1
,
,
1
+ +
M
Rd z
Ed z
yz
M
Rd y
LT
Ed y
yy
M
Rk y
Ed
M
M
k
M
M
k
N
N

(71)
PN-EN
1993-1-1
(6.62)
1
1
,
,
1
,
,
1
+ +
M
Rd z
Ed z
zz
M
Rd y
LT
Ed y
zy
M
Rk z
Ed
M
M
k
M
M
k
N
N

(72)
gdzie:
N
Ed
, M
y,Ed
i M
z,Ed
- wartoci obliczeniowe siy ciskajcej i maksymalnych momentw
zginajcych wzgldem osi y-y i z-z,
z y
i - wspczynniki wyboczenia gitnego,
LT
- wspczynnik zwichrzenia,
k
yy
, k
yz
, k
zy
, k
zz
- wspczynniki interakcji (i, j = y, z).

Tablica 16. Definicje A
i
, W
i

(wedug Tablicy 6.7. w PN-EN 1993-1-1)
Klasa 1 i 2 3
A
i
A
W
y
W
pl,y
W
el,y
W
z
W
pl,z
W
el,z

Uwaga: w przypadku elementw, ktre nie s naraone na deformacje skrtne (tj.
ksztatowniki rurowe oraz inne elementy odpowiednio stone), mona przyjmowa
1
LT
= .

Wspczynniki interakcji k
yy
, k
yz
, k
zy
, k
zz
:
uwzgldniaj dodatkowe momenty II rzdu powstajce w elemencie przy interakcji
siy podunej ze zginaniem,
mona je oblicza rnymi metodami.

Norma [N1] przedstawia wyraenia na wspczynniki interakcji wyprowadzone dla
dwch alternatywnych sposobw podejcia:
wg Metody 1 (zacznik A) i
wg Metody 2 (zacznik B).

52
Metoda 1
jest oparta na teoretycznym rozwizaniu sprystym prta ciskanego i zginanego
w jednej paszczynie, z uwzgldnieniem momentw II rzdu i imperfekcji.
Uoglnienie na przypadek zginania dwukierunkowego uzyskano przez wprowadzenie
oddzielnych wzorw w odniesieniu do obu kierunkw wyboczenia, pominito jednak
interakcje obu tych form wyboczenia. Uwzgldnienie skrcania zapewnia wprowadzenie
wspczynnika zwichrzenia do formu interakcyjnych oraz modyfikacja
wspczynnikw rozkadu momentu zginajcego. Formuy Metody 1 s bardzo
rozbudowane i czasochonne w stosowaniu praktycznym [8].

Metoda 2
opiera si na wynikach symulacji komputerowych i bada dowiadczalnych
(dlatego zwana jest pempiryczn). Zaoeniem tej metody bya prostota i
podobiestwo wzorw do zastosowanych w Metodzie 1 [8].

Polski Zacznik krajowy NA.20 1) do [N1] zaleca oblicza wspczynniki interakcji
Metod 2. Dr A. Czechowski w [2] wyjania, e Metoda 2 jest prostsza i czytelniejsza, a
przez to take mniej podatna na moliwo popenienia bdw rachunkowych oraz
podaje, e dla praktycznie istotnych przypadkw projektowych rnice midzy tymi
opcjami obliczeniowymi wynosz maksymalnie 35%.

Zamieszczone poniej tablice 17 i 18 zawieraj formuy do wyznaczania wspczynnikw
interakcji k
ij
stosowanych w Metodzie 2.

Tablica 17. Wspczynniki interakcji k
ij
w formuach interakcyjnych w p. 6.3.3(4)
normy [N1] dla elementw niewraliwych na deformacje skrtne - Metoda 2
Tablica B.1. wg PN-EN 1993-1-1
Zaoenia projektowe Wspczynnik
interakcji /
Typy
przekrojw
Przekroje klasy 3 i 4 Przekroje klasy 1 i 2
1 2 3
k
yy

Przekroje
dwuteowe i
rurowe
prostoktne
)
/ N
N
6 , 0 1 ( C
1 M Rk y
Ed
y
my

+
)
/ N
N
6 , 0 1 ( C
1 M Rk y
Ed
my

+
)
/ N
N
) 2 , 0 - ( 1 ( C
1 M Rk y
Ed
y
my

+
)
/ N
N
8 , 0 1 ( C
1 M Rk y
Ed
my

+
k
yz

Przekroje
dwuteowe i
rurowe
prostoktne
k
zz
0,6 k
zz
k
zy

Przekroje
dwuteowe i
rurowe
prostoktne
0,8 k
yy
0,6 k
yy

53
cd. tablicy 17. Wspczynniki interakcji k
ij
w formuach interakcyjnych w p. 6.3.3(4)
normy [N1] dla elementw niewraliwych na deformacje skrtne - Metoda 2
cd. tablicy B.1. wg PN-EN 1993-1-1
1 2 3
k
zz


Przekroje
dwuteowe
)
/ N
N
) 6 , 0 - 2 ( 1 ( C
1 M Rk z
Ed
z
mz

+
)
/ N
N
4 , 1 + 1 ( C
1 M Rk z
Ed
mz

k
zz


Przekroje
rurowe
prostoktne
)
/ N
N
6 , 0 1 ( C
1 M Rk z
Ed
z
mz

+
)
/ N
N
6 , 0 1 ( C
1 M Rk z
Ed
mz

+

)
/ N
N
) 2 , 0 - ( 1 ( C
1 M Rk z
Ed
z
mz

+
)
/ N
N
8 , 0 1 ( C
1 M Rk z
Ed
mz

+
W przypadku ciskania i jednokierunkowego zginania M
y,Ed
dla przekrojw j.w. mona
przyjmowa k
zy
= 0 .

Tablica 18. Wspczynniki interakcji k
ij
w formuach interakcyjnych w p. 6.3.3(4)
normy [N1] dla elementw wraliwych na deformacje skrtne - Metoda 2
Tablica B.2. wg PN-EN 1993-1-1
Zaoenia projektowe
Wsp-
czynniki
interakcji
Przekroje klasy 3 i 4 Przekroje klasy 1 i 2
1 2 3
k
yy
k
yy
wedug Tablicy B.1 k
yy
wedug Tablicy B.1
k
yz
k
yz
wedug Tablicy B.1

k
yz
wedug Tablicy B.1

k
zy
(
(

1 M Rk z
Ed
mLT
z
/ N
N
) 25 , 0 C (
05 , 0
- 1
(

1 M Rk z
Ed
mLT
/ N
N
) 25 , 0 C (
05 , 0
- 1

(
(

1 M Rk z
Ed
mLT
z
/ N
N
) 25 , 0 C (
1 , 0
- 1
(

1 M Rk z
Ed
mLT
/ N
N
) 25 , 0 C (
1 , 0
- 1


dla : 4 , 0
z
<
6 , 0 k
z
zy
+ =
1 M Rk z
Ed
mLT
z
/ N
N
) 25 , 0 C (
1 , 0
- 1

k
zz
k
zz
wedug Tablicy B.1 k
zz
wedug Tablicy B.1


54
W wyraeniach na wspczynniki interakcji k
ij
wystpuj parametry
C
m
- tzw. wspczynniki rwnowanego staego momentu
pozwalajce sprowadzi (z mniejszym lub wikszym przyblieniem) dowolny rozkad
momentw do rwnowanego zginania staym momentem. Tablica 19 zawiera formuy do
wyznaczania wspczynnikw C
m
stosowanych w Metodzie 2.

Tablica.19. Wspczynniki rwnowanego staego momentu C
m

stosowane w tablicach B.1 i B.2 normy [N1]
Tablica B.3. wg PN-EN 1993-1-1
C
my
, C
mz
i C
mLT
Wykres momentw Zakres
Obcienie
rwnomierne
Obcienie
skupione
1 2 3 4
-1 1 0,6 + 0,4 0,4
0
s
1 -1 1 0,2+0,8
s
0,4

0,2+0,8
s
0,4
0 1 0,1-0,8
s
0,4 - 0,8
s
0,4
n

s
= M
s
/ M
h

-1
s
< 0
-1 < 0
0,1(1- ) - 0,8
s

0,4
0,2(-) - 0,8
s
0,4
0
h
1 -1 1 0,95 + 0,05
h
0,90 + 0,10
h

0 1 0,95 + 0,05
h
0,90 + 0,10
h


h
= M
h
/ M
s

-1
h
< 0
-1 < 0
0,95 + 0,05
h

(1+ 2)
0,90 + 0,10
h


(1+2)
W przypadku przechyowej postaci wyboczenia (tj. dla elementw o wzach
wzajemnie przesuwnych) mona przyjmowa odpowiednio C
my
= 0,9 lub C
mz
= 0,9.
C
my
, C
mz
i C
mLT
ustala si odpowiednio do rozkadu momentw midzy punktami
podparcia (steniami), jak nastpuje:
Wspczynnik O zginania Kierunek podparcia
C
my
y - y z - z
C
mz
z - z y - y
C
mLT
y - y y - y

Nono elementw ukadw ramowych mona sprawdza traktujc je jak wydzielone z
konstrukcji pojedyncze elementy jednoprzsowe. Zwizane z przechyem efekty II rzdu
(efekty P-) uwzgldnia si albo poprzez momenty na kocach elementu, albo za pomoc
odpowiedniej dugoci wyboczeniowej, zgodnie z p. 5.2.2(3)c) i p. 5.2.2(8) normy [N1].


55
5.3.3. Uproszczony warunek statecznoci (wg Zacznika krajowego)

Oglne kryterium statecznoci w postaci (71), (72) jest uciliwe w praktycznym
stosowaniu, dlatego w Zaczniku krajowym NA.20 p.2 do [N1] podano, jako uzupenienie,
uproszczony warunek statecznoci, do stosowania przy szybkim sprawdzaniu nonoci
elementu.

Warunek ten ma posta:


0
1 + +
z mz
LT
y my
i
m C
m C
n

(i = y lub z)
(73)
gdzie:
n wzgldna sia poduna:
Rd Ed
N N n / = ,
m wzgldny moment zginajcy, dla przekrojw klasy < 4 o postaci:

Rd y Ed y y
M M m
, ,
/ max = ;
Rd z Ed z z
M M m
, ,
/ max = ,
i
wspczynnik wyboczenia,
LT
wspczynnik zwichrzenia,
C
m
wspczynnik rwnowanego staego momentu (dla Metody 2, tablica 19),
0
skadnik poprawkowy (oszacowanie maksymalnej redukcji), o postaci:
- w przypadku przekrojw klasy 1 i 2: ) 1 ( 2 , 0 1 , 0
0
+ =
i
w ,
przy czym:
i el i pl i
W W w
, ,
/ = (w
i
- wspczynnik rezerwy plastycznej
przekroju w rozpatrywanej paszczynie wyboczenia),
- w przypadku przekrojw klasy 3 i 4: 1 , 0
0
= .

W przypadku zoonej interakcji dwukierunkowego zginania z si podun powyszy
warunek sprawdza si dwukrotnie, rozpatrujc wyboczenie wzgldem obu osi (i, j = y, z).

Skadnik poprawkowy
0
stanowi grne oszacowanie efektw II rzdu (oszacowanie
maksymalnej redukcji nonoci zwizanej z tymi efektami); dlatego w przypadku spenienia
powyszego uproszczonego warunku statecznoci nie trzeba przeprowadza
dokadniejszych oblicze [2], [10].

5.3.4. Warunek statecznoci dla elementw z ksztatownikw rurowych
okrgych (wg Zacznika krajowego)

W Zaczniku krajowym NA.20 p.3 do [N1] zamieszczono, jako uzupenienie, warunek
statecznoci dla supw o przekroju okrgym (CHS), w postaci (warunek ten sprawdza si
dwukrotnie dla i=y,z) :

1 ) ( ) (
2 2
+ +
j mj i ii
i
m C m k
n

(i, j = y, z)
(74)
gdzie:
k
ii
wg tablicy 17 - Metoda 2 (jak w przypadku przekrojw rurowych prostoktnych
RHS);
n, m,
i
jak wyej dla uproszczonego warunku statecznoci,
C
mj
wspczynnik rwnowanego staego momentu (wg Metody 2 - tablica 19), w
paszczynie prostopadej do rozpatrywanej paszczyzny wyboczenia.

56
5.4. Oglna metoda oceny statecznoci elementw ze wzgldu na zwichrzenie
i wyboczenie z paszczyzny ukadu

Obliczenia elementw nie speniajcych warunkw podanych powyej, tj. nie
penociennych lub o zmiennym przekroju lub o przekroju nie bisymetrycznym, mona
wykonywa stosujc ponisz metod ogln.

Metoda ta umoliwia ocen statecznoci czci skadowych konstrukcji, takich jak:
elementy pojedyncze lub zoone, o staym lub zmiennym przekroju, i rnych
warunkach podparcia,
paskie ramy lub podzespoy ram zoone z takich elementw.

Ograniczenia zakresu stosowania metody oglnej s nastpujce:

elementy poddane s ciskaniu i/lub jednokierunkowemu zginaniu w paszczynie
ukadu (M
z
=0),
zginanie ma charakter sprysty (M
y,Rk
= Wf
y
lub M
y,Rk
= W
efffy
),
elementy s niewraliwe na dystorsj przekroju, tj. o sztywnym konturze (jest to
zalecenie Zacznika krajowego NA.21 do [N1]) .

Oglny warunek statecznoci konstrukcji w metodzie oglnej ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.63)
0 , 1
1
,

M
k ult op

(75)
gdzie:
k ult,
minimalny mnonik obcie obliczeniowych, przy ktrym przekrj krytyczny
osiga nono charakterystyczn w warunkach paskiego stanu deformacji z
uwzgldnieniem waciwych imperfekcji geometrycznych (globalnych i
lokalnych), przy pominiciu uwzgldniania wyboczenia lub zwichrzenia;
op
wspczynnik niestatecznoci dla smukoci wzgldnej
op
, odpowiadajcej
wyboczeniu z paszczyzny lub zwichrzeniu.

Globaln smuko wzgldn czci skadowej konstrukcji oblicza si wedug wzoru

PN-EN
1993-1-1
(6.64)
op cr
k ult
op
,
,

=
(76)
gdzie:
k ult,
minimalny mnonik obcie obliczeniowych jak wyej,
op cr,
minimalny mnonik obcie obliczeniowych, przy ktrym rozpatrywana cz
konstrukcji osiga warto obcienia krytycznego przy niestatecznoci sprystej
(wyboczeniu lub zwichrzeniu) z paszczyzny ukadu, przy pominiciu wyboczenia
w paszczynie ukadu.

Norma przedstawia dwa uproszczone podejcia (sposoby) wyznaczania globalnego
wspczynnika niestatecznoci
op
.

57
W pierwszej kolejnoci okrela si - stosujc globaln smuko wzgldn
op
- wartoci
wspczynnikw moliwej niestatecznoci z paszczyzny, tj.

wspczynnika wyboczenia z paszczyzny ,
wspczynnika zwichrzenia
LT
.

Sposb 1:

Jako warto wspczynnika niestatecznoci globalnej
op
przyjmuje si mniejsz z
wartoci wspczynnikw:


) ; min(
LT op
= .
(77)

Jeli mnonik
k , ult
wyznacza si z warunku nonoci przekroju w postaci:


1
,
,
,
=
|
|

\
|
+
Rk y
Ed y
Rk
Ed
k ult
M
M
N
N

(78)

lub w zapisie normowym


Rk y
Ed y
Rk
Ed
k ult
M
M
N
N
,
,
,
1
+ =

(79)

to warunek statecznoci przyjmuje wtedy posta:


1
1
1
,
,
1

|
|
|
|
|

\
|
+
M
Rk y
Ed y
M
Rk
Ed
op
M
M
N
N

(80)

ktra przeksztaca si do wyraenia podanego w normie:

PN-EN
1993-1-1
(6.65)
op
M
Rk y
Ed y
M
Rk
Ed
M
M
N
N

+
1
,
,
1

(81)

Sposb 2:

Jako warto wspczynnika niestatecznoci globalnej
op
przyjmuje si warto
interpolowan midzy wartociami wspczynnikw i
LT
z wykorzystaniem mnonika
k , ult
odpowiadajcego nonoci przekroju krytycznego.
Jeli mnonik
k , ult
wyznacza si z warunku nonoci przekroju w postaci:

PN-EN
1993-1-1
wg (6.65)
1
,
,
,
=
|
|

\
|
+
Rk y
Ed y
Rk
Ed
k ult
M
M
N
N

(82)

58
to warunek statecznoci:

1
1
1
,
,
1

|
|
|
|
|

\
|
+
M
Rk y
Ed y
M
Rk
Ed
op
M
M
N
N

(83)
sprowadza si wtedy do postaci:

PN-EN
1993-1-1
(6.66)
1
1 1
1
,
,
1
+
M
Rk y
Ed y
LT
M
Rk
Ed
M
M
N
N

(84)

5.5. Elementy zoone o pasach rwnolegych

5.5.1. Postanowienia oglne

Elementy zoone (dwu- i wielogaziowe) ciskane, podparte przegubowo na kocach,
Eurokod [N1] zaleca projektowa na podstawie nastpujcego modelu obliczeniowego
(rys.25):
element zoony (sup) ma wstpn imperfekcj - wygicie e
0
= L / 500,
deformacje spryste skratowania i przewizek uwzgldnia si za pomoc cigej
(rozmytej) sztywnoci postaciowej supa S
v
.

W przypadku innych warunkw podparcia mona stosowa odpowiednie modyfikacje.

Rys. 25. Supy zoone - model obliczeniowy, konstrukcja supa
skratowanego i z przewizkami
Rys. 6.7. wg PN-EN 1993-1-1

59
Model ten ma zastosowanie, gdy:

pasy (gazie) s rwnolege,
przedziay modularne skratowania lub przewizek s jednakowe,
minimalna liczba przedziaw w elemencie wynosi trzy.

Spenienie tych wymaga pozwala traktowa konstrukcj jako regularn i penocienn.

Omawian procedur obliczeniow stosuje si rwnie w przypadku elementw
skratowanych w dwch paszczyznach (rys. 26). Pasy mog by elementami
penociennymi lub te same mog stanowi elementy zoone, ze skratowaniem lub
przewizkami w paszczyznach prostopadych do paszczyzny pasw.

Si w pasie N
ch,Ed
oblicza si na podstawie siy podunej N
Ed
oraz momentu
przsowego M
Ed
w elemencie zoonym. W przypadku przekroju bisymetrycznego o dwch
pasach si obliczeniow N
ch,Ed
wyznacza si wedug wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.69)
eff
ch Ed
Ed Ed ch
I
A h M
N N
2
5 , 0
0
,
+ =
(85)
gdzie:

v
Ed
cr
Ed
I
Ed Ed
Ed
S
N
N
N
M e N
M

+
=
1
0

(86)
2
2
L
EI
N
eff
cr

= - zastpcza sia krytyczna elementu zoonego,

N
Ed
obliczeniowa sia ciskajca elementu zoonego,
M
Ed
maksymalny obliczeniowy moment przsowy elementu z uwzgldnieniem efektw
II rzdu,
M
I
Ed
maksymalny obliczeniowy moment przsowy elementu bez uwzgldnienia
efektw II rzdu,
h
0
osiowy rozstaw pasw,
A
ch
pole przekroju pasa,
I
eff
zastpczy moment bezwadnoci przekroju elementu zoonego,
S
v
sztywno postaciowa supa zoonego.

Rozwinicie powyszej procedury na prty 4-gaziowe wraz z jej uoglnieniem na
przypadki rnych warunkw podparcia (nie dwuprzegubowego) i rnych rozkadw
momentw zginajcych na dugoci elementu podane jest w p.5.3.3 podrcznika [10].

Sprawdzenie nonoci prtw skratowania lub przewizek (przy zginaniu ze cinaniem)
przeprowadza si dla skrajnych przedziaw uwzgldniajc maksymaln si poprzeczn w
elemencie zoonym:

PN-EN
1993-1-1
(6.70)
L
M
V
Ed
Ed
= (87)

Powysz zaleno przyjto na podstawie modelu, w ktrym rozkad momentw na
dugoci elementu ma przebieg sinusoidalny, a sia poprzeczna osiga maksimum na jego
kocach [10].

60
5.5.2. Supy skratowane

A) Nono elementw skadowych

ciskane czci supw skratownych (pasy i krzyulce) wymiaruje si z uwzgldnieniem
wyboczenia. Przy ustalaniu si w nich wystpujcych mona pomija drugorzdne zginanie.

W przypadku pasw warunek nonoci na wyboczenie ma posta:

PN-EN
1993-1-1
(6.71)
0 , 1
,
,

Rd b
Ed ch
N
N

(88)
gdzie:
N
ch,Ed
obliczeniowa sia ciskajca w pasie w rodku dugoci elementu zoonego,
wg (85),
N
b,Rd
nono obliczeniowa na wyboczenie ustalona dla dugoci wyboczeniowej L
ch

wedug rys. 26.


Rys. 26. Dugo wyboczeniowa pasw L
ch
w supach skratowanych czworograniastych
Rys. 6.8. wg PN-EN 1993-1-1


61
Sztywno postaciow skratowania S
v
zaleca si oblicza wedug wzorw na rys. 27.


Rys. 27. Sztywno skratowania w elementach zoonych
Rys. 6.9. wg PN-EN 1993-1-1

Zastpczy moment bezwadnoci elementu zoonego ze skratowaniem mona oblicza
wedug wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.72)
ch eff
A h I
2
0
5 , 0 =

(89)

B) Szczegy konstrukcyjne dla supw skratowanych

Zaleca si, aby pojedyncze ukady skratowania w przeciwlegych, rwnolegych
cianach elementu zoonego miay geometri zgodn jak na rys. 28a.
Gdy pojedyncze ukady skratowania w poszczeglnych cianach s wzajemnie
przeciwstawne (rys. 28b), to naley bra pod uwag wpyw skrcania.
Zaleca si te stosowanie przepon z cigien na kocach skratowania, w miejscach
braku cigoci oraz w miejscach pocze z innymi elementami.


62

Rys. 28. Pojedyncze ukady skratowania w przeciwlegych cianach elementw zoonych
Rys. 6.10. wg PN-EN 1993-1-1

5.5.3. Supy z przewizkami

A) Nono elementw skadowych

Pasy i przewizki oraz ich poczenia wymiaruje si na siy i lokalne momenty zginajce
wyznaczone dla poszczeglnych przedziaw (rys. 29), przy czym dla uproszczenia
maksymalne siy w pasach N
ch,Ed
mona rozpatrywa cznie z maksymaln si poprzeczn
V
Ed
.


63

Rys. 29. Momenty i siy w przedziale elementu z przewizkami
Rys. 6.11. wg PN-EN 1993-1-1

Sztywno postaciow S
v
supa z przewizkami ustala si wg wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.73)
2
2
0 2
2
2
1
24
a
EI
a
h
nI
I
a
EI
S
ch
b
ch
ch
v

+
=

(90)

Szereg informacji na temat sztywnoci postaciowej supw zoonych (z przewizkami i
skratowaniem, take o gaziach zbienych) mona znale w [4], [18].

Zastpczy moment bezwadnoci elementu zoonego z przewizkami mona oblicza
wedug wzoru:

PN-EN
1993-1-1
(6.74)
ch ch eff
I A h I 2 5 , 0
2
0
+ = (91)
gdzie:
I
ch
moment bezwadnoci przekroju pasa w paszczynie ukadu,
I
b
moment bezwadnoci przekroju jednej przewizki w paszczynie ukadu,
wskanik efektywnoci wg tablicy 20,
n liczba paszczyzn przewizek.


64
Tablica 20. Wskanik efektywnoci
Tablica 6.8. wg PN-EN 1993-1-1
Przedzia smukoci Wskanik
1 2
150 0
75 < < 150
75
- 2

=
75 1,0
gdzie
0
i
L
= ;
ch
1
0
A 2
I
= i ;
ch ch
2
0 1
I 2 + A h 5 , 0 = I

B) Szczegy konstrukcyjne dla supw z przewizkami

Na kocach elementu stosuje si przewizki skrajne.
Przewizki w paszczyznach rwnolegych rozmieszcza si naprzeciw siebie.
Dodatkowe przewizki stosuje si w miejscach przyoenia obcie lub przyczenia
ste bocznych.

5.5.4. Elementy zoone bliskogaziowe

Elementami bliskogaziowymi w [N1] nazwano takie elementy zoone, w ktrych
pasy-gazie s poczone przylgowo albo te za porednictwem przekadek dystansowych
(rys. 30) lub krzyowo ustawionych przewizek (rys. 31).


Rys. 30. Elementy bliskogaziowe
Rys. 6.12. wg PN-EN 1993-1-1


Rys. 31. Gazie z ktownikw powizane krzyowo
Rys. 6.13. wg PN-EN 1993-1-1


65
Elementy takie mona sprawdza na wyboczenie jako prty jednolite, t.j. z pominiciem
podatnoci postaciowej (S
v
= ), jeli spenione s warunki podane w tablicy 21.

Tablica 21. Maksymalne rozstawy wzajemnych zczy w elementach bliskogaziowych
Tablica 6.9. wg PN-EN 1993-1-1
Typ elementu zoonego
Maksymalny
rozstaw
(*)

1 2
Elementy wg rys. 30, ze zczami rubowymi lub
spawanymi
15 i
min

Elementy wg rys. 31, czone parami przewizek 70 i
min

(*)
Chodzi o rozstaw osiowy midzy zczami,
i
min
- minimalny promie bezwadnoci jednej gazi.

Siy poprzeczne do przeniesienia przez przewizki wyznacza si ze schematu na rys. 29.

W przypadku ktownikw nierwnoramiennych (rys. 31) i wyboczenia wzgldem osi y-y,
mona przyj:

PN-EN
1993-1-1
(6.75)
15 , 1
0
i
i
y
=
(92)
gdzie: i
0
minimalny promie bezwadnoci elementu zoonego.

6. Sprawdzenie stanw granicznych uytkowalnoci

Tekst rdowy EN 1993-1-1 nie podaje kryteriw stanw granicznych uytkowalnoci,
pozostawiajc je do ustalenia poszczeglnym krajom w zacznikach krajowych. Poniej
podano zalecenia polskiego Zacznika krajowego dotyczce granicznych ugi pionowych,
przemieszcze poziomych i drga. Kryteria te s analogiczne do warunkw sztywnoci
normy PN-90/B-03200 [N6].

6.1. Ugicia

Zacznik krajowy NA.22 do [N1] zaleca, aby ugicia pionowe nie przekraczay
poniszych wartoci granicznych.

Tablica 22. Ugicia graniczne wg Zacznika krajowego NA.22 do [N1]
Element konstrukcji W
max
, w
3

- Dwigary dachowe (kratowe i penocienne)
- Patwie
- Blacha profilowana
- Elementy stropw i stropodachw:
- belki gwne (podcigi)
- belki drugorzdne
- Nadproa okien i bram
L / 250
L / 200
L / 150

L / 350
L / 250
L / 500
(*)
L - rozpito elementu (lub podwjny wysig wspornika).

66


Rys. 30. Objanienie oznacze ugi pionowych
Rys. A1.1. wg PN-EN 1990
oznaczenia:
w
c
strzaka odwrotna nieobcionego elementu konstrukcji,
w
1
pocztkowa cz ugicia pod obcieniem staym,
w
2
dugotrwaa cz ugicia pod obcieniem staym,
w
3
strzaka ugicia od obcie zmiennych,
w
tot
ugicie cakowite (traktowane jako suma w
1
, w
2
i w
3
),
w
max
ugicie cakowite netto (po odjciu ewentualnej strzaki odwrotnej).

6.2. Przemieszczenia poziome

Zacznik krajowy NA.23 zaleca, aby przemieszczenia poziome nie przekraczay
poniszych wartoci granicznych:
w ukadach jednokondygnacyjnych (bez suwnic): H / 150,
w ukadach wielokondygnacyjnych: H / 500,
gdzie: H - poziom rozpatrywanego rygla wzgldem wierzchu fundamentw.


Rys. 31. Oznaczenia przemieszcze poziomych
u - cakowite przemieszczenie poziome budynku o wysokoci H,
u
i
- przemieszczenie poziome kondygnacji o wysokoci H
i
.
Rys. A1.2. wg PN-EN 1990

6.3. Drgania

Zacznik krajowy NA.23 do [N1] zaleca, aby czstotliwo drga wasnych konstrukcji
stropu w pomieszczeniach uytecznoci publicznej o rozpitoci L > 12m wynosia co
najmniej 5 Hz; warunku tego mona nie sprawdza, gdy ugicie nie przekracza 10 mm.

67
Bibliografia

[1] Czechowski A.: Projektowanie konstrukcji stalowych wg Eurokodw. Zasady oglne
wg PN-EN 1990 i PN-EN 1993-1-1. Inynieria i Budownictwo, nr 3/2007.
[2] Czechowski A.: Oglne reguy projektowania konstrukcji stalowych wg Eurokodu 3-
1-1 (PN-EN 1993-1-1:2006). XXIII Oglnopolska Konferencja WPPK-2008,
Szczyrk, 5-8 marca 2008r.
[3] Brdka J., Broniewicz M., Giejowski M.: Informacja o wdraaniu Eurokodw jako
norm polskich do projektowania konstrukcji stalowych. Cz 1 i Cz 2.
Konstrukcje Stalowe, nr 5(94), 6(95), padziernik, grudzie 2008r.
[4] Pakowski Sz., Woosiuk K.: Obliczanie supw stalowych wg PN-90/B-03200 oraz
PN-EN 1993-1-1. Inynieria i Budownictwo, nr 3/2007.
[5] Giejowski M., Krl P., lczka L.: Projektowanie elementw rozciganych i
ciskanych osiowo wedug PN-EN 1993-1-1 i PN-EN 1993-1-5. Inynieria i
Budownictwo, nr 3/2008.
[6] Giejowski M., Wierzbicki St., Kubiszyn W.: Projektowanie elementw zginanych
wedug PN-EN 1993-1-1 i PN-EN 1993-1-5. Inynieria i Budownictwo, nr 3/2008.
[7] Pakowski Sz., Popioek K.: Zwichrzenia belek stalowych w ujciu PN-EN 1993-1-1.
Inynieria i Budownictwo, nr 6/2008.
[8] Kozowski A., Stankiewicz B., Wojnar A.: Obliczanie elementw zginanych i
ciskanych PN-EN 1993-1-1. Inynieria i Budownictwo, nr 9/2008.
[9] Praca zbiorowa pod redakcj Aleksandra Kozowskiego: Konstrukcje stalowe.
Przykady oblicze wg PN-EN 1993-1. Cz pierwsza: Wybrane elementy i
poczenia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, 2010.
[10] Praca zbiorowa: Budownictwo oglne, tom 5. Stalowe konstrukcje budynkw.
Projektowanie wedug Eurokodw z przykadami oblicze. Arkady, 2010.
[11] Brdka J., Broniewicz M.: Projektowanie konstrukcji stalowych wedug Eurokodw.
Polskie Wydawnictwo Techniczne, 2010.
[12] Goczek J., Supe ., Gajdzicki M.: Przykady oblicze konstrukcji stalowych
(Eurokod 3-1-1, 3-1-3, 3-1-5, 3-1-8). Wydawnictwo Politechniki dzkiej, 2011.
[13] Praca zbiorowa pod redakcj Aleksandra Kozowskiego: Konstrukcje stalowe.
Przykady oblicze wg PN-EN 1993-1. Cz druga: Stropy i pomosty. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, 2011.
[14] Poradnik projektanta konstrukcji metalowych. Cz 1. Arkady, 1980.
[15] Weiss S., Giejowski M.: Stateczno konstrukcji metalowych. Ukady prtowe.
Arkady, 1991.
[16] Brdka J., Cwalina W.: Sztywno i nono ram stonych o wzach podatnych.
Politechnika Biaostocka, 1998.
[17] Brdka J., Barszcz A., Giejowski M., Kozowski A.: Sztywno i nono stalowych
ram przechyowych o wzach podatnych. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Rzeszowskiej, 2004.
[18] Pakowski Sz.: Konstrukcje stalowe. Wybrane zagadnienia obliczania i
projektowania. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.





68

Normy, instrukcje i wytyczne

[N1] PN-EN 1993-1-1 czerwiec 2006 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw.
[N2] PN-EN 1993-1-3 sierpie 2008 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-3: Reguy oglne. Reguy uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i
blach profilowanych na zimno.
[N3] PN-EN 1993-1-5 lipiec 2008 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz
1-5: Blachownice.
[N4] PN-EN 1993-1-8 grudzie 2006 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-8: Projektowanie wzw.
[N5] PN-EN 1990 padziernik 2004. Eurokod. Podstawy projektowania konstrukcji.
[N6] PN-90/B-03200 Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i wymiarowanie.
Wydanie 2. 1994r.