Eugeniusz HOTAA*

STALOWE SILOSY WYBRANE PODSTAWY OBLICZE

1. Wprowadzenie
Stalowe silosy na rnorodne materiay rozdrobnione, w tym na materiay kohezyjne, s do czsto projektowane, realizowane i eksploatowane bez naleytej dbaoci o poziom (klas) niezawodnoci ich konstrukcji nonych. Nie do rzadkoci nale przypadki kwalifikowania silosw do przechowywania nasion zb i pasz rolniczych jako urzdze do suszenia tych produktw, a nie jako obiektw budowlanych, do ktrych naley stosowa stosowne przepisy budowlane w zakresie ich realizacji i utrzymania. Wiele silosw stalowych w wytwrniach prefabrykatw elbetowych, w wzach betoniarskich oraz w magazynach pasz jest wzniesionych bez decyzji o pozwoleniu na budow i jest eksploatowanych bez wymaganych przegldw okresowych. Tymczasem silosy stalowe to bardzo zoone powokowo-prtowe konstrukcje inynierskie, ktre do czsto ulegaj awariom katastrofom [1], [2], [3], [5], [6], [7] w wyniku ktrych nierzadko ludzie trac zdrowie lub ycie (rys. 1a), a straty materialne s bardzo znaczne. Z powyszych wzgldw silosy stalowe zostay uznane w normie PN-EN 1993-4-1 (tab. 2.1) [N1] jako obiekty, ktre do czsto zalicza si do najwyszej klasy konsekwencji CC3 lub do nieco niszej klasy konsekwencji CC2. Najnisza klasa konsekwencji zniszczenia CC1 dotyczy niewielkiej grupy silosw o bardzo maych pojemnociach (adownociach) 10 100 ton.

Dr hab. in., prof. PWr, Politechnika Wrocawska

533

Jeli uwzgldni si wymagania podstawowe w zakresie poziomu niezawodnoci konstrukcji, zawarte w normie PN-EN 1990 [N1], to mona uzna, e w konstrukcjach silosw klasy niezawodnoci RC1, RC2, RC3 powinny by powizane z odpowiednimi klasami konsekwencji CC1, CC2, CC3, z odpowiednimi poziomami nadzoru przy projektowaniu (DSL1, DSL2, DSL3) oraz z poziomami inspekcji w trakcie ich wykonywania (IL1, IL2, IL3). Oznacza to midzy innymi, e w przypadku bardzo licznej grupy silosw o klasie konsekwencji CC3 sprawdzanie oblicze statycznych i rysunkw oraz inspekcja w trakcie ich wykonywania powinny by wykonywane przez stron trzeci. Do klasy konsekwencji CC3 zaliczane s np. stosunkowo mae silosy na zboe o objtoci ponad 250 m3, w ktrych wystpuje niecentryczne napenianie lub oprnianie oraz silosy na cement o objtoci przekraczajcej 630 m3 podparte na gowicach supw lub innych podporach punktowych. a) b)

Rys. 1. Silosy stalowe: a) silos zboowy o objtoci 187 m3 po katastrofie budowlanej w 2011 r., b) silosy dwukomorowe z podwjnymi lejami W projektowaniu silosw stalowych przyjmuje si, e wytwarzanie i monta konstrukcji bd zgodne z norm PN-EN 1090-2, a postanowienia normy projektowania silosw stalowych PN-EN 1993-4-1 uzupeniaj, modyfikuj lub zastpuj odpowiednie postanowienia podane w normie PN-EN 1993-1. Cze 4-1 Eurokodu 3 [N9] nie obejmuje m.in. silosw dzielonych wewntrznie (rys. 1b) i silosw z dodatkowymi konstrukcjami oraz silosw o pojemnoci mniejszej ni 100 kN (10 ton). Obcienia pionowych cian oraz lejw i paskich den silosw od materiau wypeniajcego (orodka sypkiego) ustala si na podstawie normy PN-EN 1991-4 [N9], przy czym w zawartych w niej reguach oblicze wystpuj do istotne ograniczenia geometryczne ksztatw przekrojw poprzecznych silosw, ograniczenia zwizane z waciwociami orodka sypkiego oraz ograniczenia w zakresie ksztatu lejw.

534

Pomimo ww. ogranicze projektowanie silosw nawet o stosunkowo prostej i osiowosymetrycznej geometrii jest na og procesem do zoonym i wymagajcym mudnych analiz. W analizach statecznoci i wytrzymaoci konstrukcji silosw niezbdne jest stosowanie regu zawartych w normie PN-EN 1993-1-6 [N8], dotyczcej konstrukcji powokowych. W niniejszej pracy zaprezentowano wybrane zagadnienia dotyczce obcie konstrukcji silosw stalowych oraz wybrane zasady projektowania takich silosw, cznie z analizami wytrzymaoci i statecznoci ich powok na podstawie aktualnych wersji Eurokodw. Wiele do wanych zagadnie przedstawiono jedynie w sposb skrcony, gdy zakres jedynie trzech gwnych norm do projektowania silosw stalowych jest niezwykle obszerny (ponad 300 stron) i nie sposb go uj w jednej krtkiej publikacji. Zagadnienia dotyczce specyficznych oddziaywa oraz wymiarowania nietypowych konstrukcji silosw stalowych, ktre nie s przedmiotem aktualnych norm PN-EN, powinny by rozstrzygane na podstawie dodatkowych opinii eksperta. Biorc pod uwag do ograniczon liczb przypadkw geometrii i warunkw eksploatacji silosw, ktrych dotycz reguy obliczeniowe zawarte w aktualnych normach PN-EN 1991-4 [N7], PN-EN 1993-1-6 [N8] i PN-EN 1993-4-1 [N9], korzystanie z opinii ekspertw nie bdzie naleao do rzadkoci.

2. Obcienia konstrukcji silosw stalowych 2.1. Zasady podstawowe

W niniejszym rozdziale przedstawiono podstawowe zasady ustalania wartoci i kombinacji oddziaywa na konstrukcje silosw przedstawione w normie PN-EN 1991-4 [N9], a wic przede wszystkich oddziaywania materiaw rozdrobnionych na ich pionowe ciany, paskie dna i stokowe leje. W zakresie ustalania wszystkich rodzajw oddziaywa na silosy norma ta powinna by uywana cznie z EN 1990 i z innymi czciami EN 1991, przede wszystkim w odniesieniu do oddziaywa pochodzcych od ciaru wasnego, oddziaywa klimatycznych (wiatr, nieg) i termicznych, oddziaywa od uderze pojazdw oraz oddziaywa pochodzcych od urzdze i maszyn zamontowanych na konstrukcjach tych silosw. Zagadnienia te nie s szczegowo analizowane w niniejszej publikacji. Zakres normy PN-EN 1991-4 [N9] w odniesieniu do silosw stalowych dotyczy przede wszystkim oddziaywa zwizanych z przechowywanymi orodkami sypkimi w silosach. Zawiera jednak rwnie pewne postanowienia w zakresie oddziaywa pochodzcych od efektw rnic temperatur, rnic osiada w bateriach silosw i oddziaywa spowodowanych wybuchem pyw. Reguy obliczeniowe przedstawione w PN-EN 1991-4 [N9] maj pewne ograniczenia geometryczne w zakresie ksztatu i wymiarw silosw (rys. 2). Ksztaty przekroju porzecznego silosu s ograniczone do przekroju koowego, prostoktnego i szecioktnego, a ograniczenia wymiarw s nastpujce (rys. 2a i 2b): hb/dc < 10, hb < 100 m, dc < 60 m. Punkt przejcia pionowej ciany w lej (3) jest pooony w paskim przekroju poziomym (rys. 2a), a silos nie jest wyposaony w wewntrzne urzdzenia, za wyjtkiem centrycznie usytuowanych rur odciajcych i cigw w silosach o przekroju prostoktnym. W odniesieniu do orodka sypkiego magazynowanego w silosie zakada si, e maksymalna rednica czstek nie jest wiksza ni 0,03dc, gdzie dc jest rednic okrgu wpisanego w przekrj poprzeczny pionowych cian komory silosu. W reguach obliczeniowych przyjto rwnie wane zaoenie, e skadowany materia sypki przepywa swobodnie podczas

535

oprniania silosu, a podczas napeniania nie wystpuj obcienia uderzeniowe. Reguy te dotycz wycznie silosw z lejami stokowymi (tj. osiowo symetrycznymi), ostrosupowymi na planie kwadratu lub klinowymi. Norma PN-EN 1991-4 [N9] nie dotyczy projektowania silosw z uwzgldnieniem odpornoci na drgania, uderzenia, dudnienia i efektw muzycznych, gdy zjawiska te nie s do dzi wystarczajco zbadane. a) b) c)

Rys. 2. Ksztaty silosu z okreleniem wymiarw i oznacze par: a) geometria, b) mimorody napeniania i oprniania, c) parcia (ph, pn, pv) i naprenia styczne (pw, pt) W geometrii wypenionego materiaem sypkim silosu (rys. 2) stosuje si nastpujce okrelenia: 1 paska powierzchnia zastpcza (stoka usypowego) materiau sypkiego w silosie, 2 wymiar wewntrzny (rednica okrgu wpisanego w poziomy przekrj silosu, 3 punkt przejciowy (przejcie ciany pionowej w lej), 4 profile powierzchni (stoka usypowego) przy cakowitym napenieniu silosu, 5 linia rodkowa silosu. Wszystkie reguy w przedstawione w normach PN-EN 1991-4 [N7] i PN-EN 1993-4-1 [N9] dotycz oblicze konstrukcji silosu (zbiornika na materia rozdrobniony) i nie dotycz jego konstrukcji wsporczej, ktrej projektowanie jest przedmiotem normy PN-EN 1993-1-1 [N12].

2.2. Klasyfikacja obcie i sytuacje obliczeniowe

Oddziaywania na silosy naley okrela, biorc pod uwag konstrukcje samego silosu, waciwoci skadowanego orodka rozdrobnionego oraz rodzaju przepywu tego orodka podczas procesu oprniania. Charakterystyczne wartoci oddziaywa, zdefiniowanych w omawianej normie PN-EN 1991-4 [N7], s uznane za wartoci odpowiadajce 2 % prawdopodobiestwu ich przekroczenia w okresie jednego roku.

536

Symetryczne obcienia w silosie (rys. 2c) wyraane s w funkcji parcia poziomego ph dziaajcego na wewntrzn powierzchnie pionowej ciany silosu, normalnego parcia pn dziaajcego na cian nachylon (cian leja), tarcia stycznego o ciany pw, i pt oraz parcia pionowego pv w samym orodku sypkim. Niesymetryczne obcienia na pionow cian silosu zale od wartoci mimorodu napeniania ef oraz mimorodu oprniania eo i wyraane s w funkcji miejscowego parcia poziomego ph i stycznego do ciany parcia pw. Niekorzystne obcienia dodatkowe, wynikajce m.in. z niepewnoci rodzaju przepywu, wpywu mimorodw otworw nasypowego i wysypowego na proces napeniania i oprniania, uwzgldnia si stosujc mnoniki zwikszajce C. W silosach zaliczanych do klasy oceny oddziaywa 1 (tab. 1), obcienia niesymetryczne naley zastpi zwikszon wartoci obcienia symetrycznego za pomoc mnonika obcienia przy oprnianiu C. Taka moliwo wystpuje rwnie w przypadku silosw zaliczanych do klasy oceny oddziaywa 2. Obcienia symetryczne w silosie, a take obcienia niecentryczne przypisane do procesw niecentrycznego napeniania lub oprniania naley klasyfikowa jako umiejscowione oddziaywania zmienne, a wic obcienia o ustalonym rozkadzie i pozycji w stosunku do cian silosu. Obcienia lokalne (dziaajce miejscowo) wynikajce z procesw napeniania i oprniania silosw naley kwalifikowa jako nieumiejscowione oddziaywania zmienne. Do obcie wyjtkowych silosu zalicza si obcienia powstae w wyniku wybuchu pyw. Inne obcienia wyjtkowe nie s przedmiotem normy PN-EN 1991-4 [N7]. W przypadku obcie od pojazdw na silosy lub ich konstrukcje wsporcze mona wic stosowa reguy zawarte w PN-EN 1991-1-7 [N6], a w przypadku koniecznoci uwzgldniania wpyww sejsmicznych reguy zawarte w PN-EN 1998-4 [N11]. Obliczeniowe sytuacje poarowe uwzgldnia si na podstawie PN-EN 1991-1-2 [N2]. Nie s przedmiotem uregulowa normowych obcienia wyjtkowe, pochodzce od tpni przesklepionych materiaw w komorach silosw, wywoujce najczciej znaczne obcienia dynamiczne na leje oraz podcinienie w czci poddachowej silosu, gdy nie s one jeszcze zbadane w wystarczajcym stopniu.. Tablica 1. Zalecana klasyfikacja oceny oddziaywa na silosy stalowe Klasa oceny oddziaywa Opis warunkw 1 2 Silosy o objtoci skadowania (adownoci) poniej Klasa oceny oddziaywa 1 100 ton (1000 kN) Wszystkie silosy omwione w niniejszej normie PNKlasa oceny oddziaywa 2 EN 1991-4 i nie zaliczane do innej klasy Silosy o objtoci skadowania ponad 10000 ton. Silosy o objtoci skadowania ponad 1000 ton, w ktrych wystpuje ktrakolwiek z nastpujcych sytuacji Klasa oceny oddziaywa 3 obliczeniowych (rys. 2): a) niecentryczne oprnianie przy eo/dc > 0,25, b) niskie silosy, przy mimorodzie grnego stoka nasypu et/dc > 0,25. Aby mona byo stosowa zrnicowane poziomy wymaga obliczeniowych w zalenoci od poziomu niezawodnoci ukadu konstrukcyjnego i jego podatnoci na rne mechani-

537

zmy zniszczenia, projektowanie silosw naley przeprowadza zgodnie z wymaganiami trzech klas oceny oddziaywa (tab. 1), okrelonych w PN-EN 1991-4 [N7]. Wymagania dotyczce poszczeglnych klas oddziaywa zapewniaj w obliczeniach zbliony poziom ryzyka awarii i uwzgldniaj procedury i koszty niezbdne w celu redukcji poziomu tego ryzyka dla zrnicowanych typw konstrukcji, co jest rwnie przedmiotem uregulowa normy PN-EN 1990 [N1] w punkcie 2.2 (3) i (4). Klasa oceny oddziaywa dla silosw powinna by okrelona z warunkw pojedynczej jednostki skadowania (pojedynczej komory silosu), a nie dla ukadu baterii lub grupy silosw. Wybr tej klasy powinien by uzgodniony w ramach projektu indywidualnego. Podstaw sprawdzania niezawodnoci konstrukcji budowlanych stanowi wg PN-EN 1990 [N1] powszechnie znana metoda stanw granicznych i wspczynnikw czciowych. W przypadku silosw wraz z ich konstrukcjami wsporczymi moe wystpi potrzeba sprawdzenia wszystkich znanych stanw granicznych nonoci oraz form zniszczenia, a wic EQU, STR, GEO i FAT. W niniejszej pracy przedstawiono jedynie sytuacje obliczeniowe i kombinacje oddziaywa odnoszce si do stanw EQU i STR, a wiec utraty rwnowagi konstrukcji silosu jako ciaa sztywnego i zniszczenia na skutek nadmiernego odksztacenia, przeksztacenia si w mechanizm, zniszczenie materiaowego oraz utraty statecznoci konstrukcji lub jej czci. Miarodajne sytuacje obliczeniowe okrela si poprzez normowe kombinacje oddziaywa, okrelone wyraeniami (6.10a) i (6.10b) w PN-EN 1990 [N1] pkt 6.4.3.2. Obliczeniowe efekty tych oddziaywa dla silosw stalowych (z pominiciem nie wystpujcych w praktyce oddziaywa sprajcych) dla stanw granicznych STR i GEO przedstawiono w postaci wzorw (1) i (2): PN-EN Ed = G , j Gk , j "+" Q ,1 0,1Qk ,1"+" Q,i 0,i Qk ,i 1990 j 1 i >1 (6.10a) PN-EN Ed = j G , j Gk , j "+" Q ,1Qk ,1"+" Q ,i 0,i Qk ,i 1990 j 1 i >1 (6.10b) gdzie: + oznacza naley uwzgldni w kombinacji z, Ed warto obliczeniowa efektu oddziaywa, Gk,j charakterystyczne wartoci oddziaywa staych (ciar wasny), Qk,1 charakterystyczna warto wiodcego obcienia zmiennego, Qk,i charakterystyczne wartoci towarzyszcych obcie zmiennych, G,j wspczynnik czciowy obcienia staego, Q,1 wspczynnik czciowy wiodcego obcienia zmiennego, Q,i wspczynnik czciowy towarzyszcego obcienia zmiennego, 0,1 , 0,i wspczynnik dla wartoci kombinacyjnej obcienia zmiennego. j wspczynnik redukcyjny dla niekorzystnych oddziaywa staych G.

(1)

(2)

Wartoci wspczynnikw obcie G,j, Q,1, Q,i naley ustaa wg PN-EN 1990 [N1] i wynosz one 1,35 lub 1,00 dla obcie staych oraz 1,50 (lub 0) dla obcie zmiennych. W ocenie stanw granicznych STR i GEO naley uwzgldnia mniej korzystne efekty oddziaywa z obu wzorw (1) i (2).

538

Wspczynniki kombinacyjne oddziaywa zmiennych 0,1, 0,2, 0,3, 0,4 itd. naley okrela zgodnie z norm PN-EN 1990 [N1], przy czym wartoci okrelone w jej zacznikach A.1 (budynki) i A.2 (mosty) nie maj bezporedniego zastosowania do analiz oddziaywa na silosy. Stosuje si wiec w takich przypadkach kombinacje oddziaywa i stosowne wspczynniki 0,i wg zacznika A normy PN-EN 1991-4 [N7]. W tablicy 2 przedstawiono sytuacje obliczeniowe i rozpatrywane kombinacje dla podstawowego stanu granicznego nonoci (podstawowy SGN) silosw stalowych w klasach oceny oddziaywa 2 i 3. W obliczeniach stanu granicznego nonoci silosw stalowych naley uwzgldnia nastpujce oddziaywania (tab. 2): napenianie i skadowanie orodkw rozdrobnionych wg PN-EN 1991-4 [N7], oprnianie orodkw rozdrobnionych wg PN-EN 1991-4 [N7], obcienia wymuszone - uderzenia pojazdw wg PN-EN 1991-1-7 [N6], obcienia niegiem wg PN-EN 1991-1-3 [N3], obcienia wiatrem wg PN-EN 1991-1-4 [N4], obcienia termiczne wg PN-EN 1991-1-5 [N5], obcienia wymuszone osiadanie fundamentw wg PN-EN 1997-1 [N10], obcienia sejsmiczne wg PN-EN 1998-4 [N11], obcienia wywoane wybuchem pyw. Tablica 2. Sytuacje obliczeniowe i rozpatrywane kombinacje dla podstawowego SGN Wiodce Towarzyszce Towarzyszce OddziaySkrt oddziaywanie oddziaywanie oddziaywanie nazwy wania stae zmienne 1 zmienne 2 zmienne 3, 4 itd 0,3 Opis 1 0,1 0,2 0,4 itd. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 nieg, wiatr, oddziaywanie 0,6 OsiadaCiar Oprnianie termiczne D 0,9 1,0 nie fun0,7 wasny orodka Odksztacenia damentu i obcienia 0,7 wymuszone nieg, wiatr, oddziaywanie 0,6 OdksztaceCiar Napenianie termiczne I 0,9 1,0 nia wymu- 0,7 wasny orodka szone Obcienia 0,7 wymuszone Ciar Napenianie Obcienia S 0,9 1,0 nieg 0,6 0,7 wasny orodka wymuszone Napenianie, Obcienia Ciar WF 0,9 1,0 Wiatr 0,6 0,7 wasny silos peny wymuszone Ciar Obcienia WE 0,9 Silos pusty 0,0 Wiatr 0,6 0,7 wasny wymuszone OddziaCiar Napenianie Obcienia T 0,9 1,0 ywania 0,6 0,7 wasny wymuszone orodka termiczne

539

Jeli uwzgldni si, e kombinacje oddziaywa dla podstawowego SGN (tab. 2) naley uwzgldni w obu wzorach (1) i (2) to liczba kombinacji wzrasta do dwunastu. Biorc pod uwag zoone analizy statyczne powok silosw zadanie sprawdzenia stanw granicznych STR jest do zoone i pracochonne. Naley rwnie analizowa wyjtkowy stan graniczny i rozpatrywa dwie kombinacje oddziaywa wg tab. A.3 oraz ewentualnie sejsmiczny SGN wg tab. A.4 w PN-EN 1991-4 [N7] z dwoma kombinacjami obcie. Dowiadczony projektant potrafi wybra dwie lub trzy najwaniejsze kombinacje oddziaywa i znacznie zmniejszy pracochonno oblicze. Pewn wskazwk do tych uproszcze mog by zalecenia zawarte w punkcie A.5 w PN-EN 1991-4 [N7], dotyczce kombinacji oddziaywa dla silosw nalecych do klasy oceny oddziaywa 1. Naley w takim przypadku rozpatrywa nastpujce uproszczone sytuacje obliczeniowe: napenianie silosu, oprnianie silosu, dziaanie wiatru na silos pusty, napenianie silosu przy dziaaniu wiatru, obcienie niegiem na dachu silosu. Tak jak w kadej konstrukcji budowlanej, tak i w stalowej konstrukcji silosu naley rozpatrzy stany graniczne uytkowalnoci (SGU). Kombinacje oddziaywa dla tych stanw granicznych s podane w tab. A.5 normy PN-EN 1991-4 [N7].

2.3. Sytuacje obliczeniowe dotyczce orodka sypkiego w silosie

Obcienia w silosach, wynikajce ze skadowania orodkw sypkich, naley rozpatrywa w stanie cakowitego napenienia. W obliczeniach tych obcie przy napenianiu i oprnianiu naley uwzgldnia nastpujce gwne przypadki, towarzyszce rnym stanom granicznym konstrukcji: maksymalne parcie normalne na pionowe ciany silosu, maksymalne tacie powierzchniowe na pionowe ciany silosu, maksymalne parcie pionowe na dno silosu, maksymalne obcienie leja silosu. Przyjmujc za kadym razem grn charakterystyczn warto ciaru objtociowego orodka (tab. E.1 w PN-EN 1991-4 [N7]) trzeba uy odpowiednich wartoci waciwoci orodka sypkiego , K, i wg tab. 3, aby mona byo zapewni wzgldne bezpieczne wyniki oblicze dla kadego ze stanw granicznych. W silosach o klasie oceny oddziaywa 1 mona prowadzi obliczenia z uyciem podstawowych wartoci redniego wspczynnika tarcia m, redniego ilorazu parcia bocznego Km i redniej wartoci kta tarcia wewntrznego im skadowanego orodka rozdrobnionego, zamieszczonych w tab. E.1 w PN-EN 1991-4 [N7]. Geometria komory silosu oraz waciwoci orodka rozdrobnionego, wypeniajcego silos, maj zasadniczy wpyw na sytuacje obliczeniowe w silosie. W pierwszej kolejnoci naley ustali rodzaj przepywu orodka rozdrobnionego przy jego oprnianiu. Rozrnia si przepyw masowy (rys. 3a), przepyw kanaowy (rys. 3b) oraz przepyw mieszany (rys. 3c). W przypadku wystpienia przepywu kanaowego mona pomin analizy parcia przy oprnianiu. Natomiast w przypadku przepywu masowego lub mieszanego naley uwzgldnia parcia niesymetryczne na ciany silosu. W silosach smukych (2,0 hc/dc < 2,0) napenianych niecentrycznie lub w przypadku wystpienia zjawiska segregacji i zrni-

540

cowania gstoci lub zmiany kohezyjnoci orodka rozdrobnionego moe rwnie wystpi parcie niesymetryczne na ciany silosu. Tablica 3. Wartoci waciwoci uywanych przy ocenach obcie na ciany silosw Przyjmowane wartoci charakterystyczne Kt tarcia Wspczynnik Iloraz parcia Przeznaczenie wewntrznego tarcia o cian bocznego K i 1 2 3 4 Dla ciany pionowej lub cylindra Maksymalne parcie normalne Dolne Grne Dolne na pionow cian silosu Maksymalne tarcie powierzchnioGrne Grne Dolne we o pionow cian silosu Maksymalne obcienie na lej lub Dolne Dolne Grne paskie dno silosu Kt tarcia Wspczynnik Iloraz parcia wewntrznego tarcia o cian w leju F i Dla ciany leja Maksymalne parcie na lej Dolna warto Dolne Dolne przy napenianiu dla leja Maksymalne parcie na lej Dolna warto Grne Grne przy oprnianiu dla leja a) b) c)

Rys. 3. Podstawowe rodzaje przepywu orodka rozdrobnionego przy oprnianiu: a) przepyw masowy, b) przepyw kanaowy, c) przepyw mieszany

541

Na rys. 3 stosuje si nastpujce okrelenia: 1 przepyw masowy, 2 przepyw rdzeniowy, 3 cay orodek w ruchu, 4 kana przepywu, 5 granice kanau przepywu, 6 strefa bezruchu, 7 zastpczy punkt przejcia, 8 zastpczy lej. W niektrych silosach wystpuje kilka otworw wysypowych a ich oprniania jest wspomagane mechanicznie. S to indywidualne przypadki, co do ktrych norma PN-EN 1991-4 [N7] podaje jedynie oglne wskazwki ustalania rodzaju przepywu. W silosach napenianych pneumatycznie naley rwnie uwzgldni dodatkowo paski profil powierzchni 4 (rys. 2) po cakowitym napenieniu. Waciwoci skadowanych w silosach orodkw rozdrobnionych naley okrela na podstawie badan laboratoryjnych albo przyjmowa na podstawie wiarygodnych rde. Wiele parametrw tych materiaw nie ma rzeczywistych wartoci staych, gdy zale one od poziomu napre, wpywu czasu, wpywu wilgoci i oddziaywa dynamicznych. Wystpuj te rnice we waciwociach tarcia orodkw rozdrobnionych o cian, wynikajce m.in. z korozji, zuycia eksploatacyjnego, wygadzenia lub akumulacji osadw na tych cianach. Norma PN-EN 1991-4 [N7] podaje opisy procedur badawczych orodkw rozdrobnionych oraz waciwoci dobrze rozpoznanych orodkw (Tab. E.1). Proponuje si te podejcie uproszczone w stosunku do dowolnych orodkw, ktrych charakterystyki s podobne do tych, zawartych w tablicy E.1. W zalenoci od przypadku obcienia (tab. 3) stosuje si grne lub dolne wartoci charakterystyczne dotyczce waciwoci orodkw rozdrobnionych. Dotyczy to takich parametrw jak: jednostkowy ciar orodka , kat tarcia wewntrznego i, iloraz parcia bocznego K oraz wspczynnika tarcia o cian . W tablicy E.1 normy PN-EN 1991-4 [N7] podane s wartoci rednie tych parametrw: m, Km i im oraz stosowne wspczynniki zmiany , K, , za pomoc ktrych wyznacza si ich grne i dolne wartoci charakterystyczne (4.2.3). Wartoci wspczynnika tarcia orodka rozdrobnionego o cian silosu , przyjmowane w obliczeniach, powinny uwzgldnia kategori powierzchni tej ciany. Zdefiniowane s cztery kategorie, ktre mona oglnie opisa jako: kategoria D1 (np. polerowane aluminium, polerowana stal nierdzewna itp.), kategoria D2 (np. gadka stal niskowglowa ze rubami lub spoinami), kategoria D3 (np. beton, skorodowana stal wglowa), kategoria D4 (np. poziomo fadowane ciany lub z poziomym uebrowaniem). Definicje powierzchni ciany podane s w tab. 4.1 w PN-EN 1991-4 [N7]. Zasady okrelania wspczynnika efektywnego tarcia o cian eff w przypadku zastosowania poziomo fadowanych cian silosu podane s w zaczniku D tej normy. Wspczynnik efektywny tarcia o cian okrela wzr (3):

542

PN-EN eff = (1 w) tani + w w , 1991-4 (D.1) gdzie: eff wspczynnik efektywnego tarcia o cian, i kt tarcia wewntrznego, w wspczynnik tarcia wewntrznego o cian (dla paskiej powierzchni ciany), w wspczynnik uwzgldniajcy kontakt orodka ze cian wg wzoru (4): PN-EN 1991-4 (D.2)

(3)

w = bw / (bw + bi)

(4)

Parametr w reprezentuje zasig ruchu orodka w kontakcie z powierzchni ciany (rys. 4a). Pyncy orodek ma kontakt z powierzchni ciany oraz z powierzchni cinania wewntrznego w orodku rozdrobnionym. W przypadku sinusoidalnego profilu fad (rys. 4b) warto wspczynnika w przyjmuje si rwn 0,20. a) b)

Rys. 4. Wymiary profili poziomo fadowanych cian silosu: a) fadowy profil trapezoidalny, b) fadowy profil sinusoidalny Na rys. 4 stosuje si nastpujce okrelenia: 1 orodek rozdrobniony wypeniajcy silos, 2 strefa przepywu orodka, 3 powierzchnia cicia. Jeli orodek rozdrobniony skada si z duych czstek bez zawartoci czstek drobnych (np. ubin, groch, ziemniaki) to kt tarcia wewntrznego i naley przyjmowa rwny ktowi stoku naturalnego r luno uformowanego nasypu z orodka o powierzchni w przyblieniu paskiej.

543

2.4. Obcienia pionowych cian silosu

Obcienia na pionowe ciany silosw naley wyznacza przy ich napenianiu oraz oprnianiu w zalenoci od klasy smukoci hc/dc silosu (rys. 2a). Klasy te okrelane s nastpujco (z niewielkimi wyjtkami podanymi w p. 3.3 normy PN-EN 1991-4 [N7]): silosy smuke, gdy 2,0 hc/dc oraz wszystkie silosy z dnami do napowietrzania, silosy redniej smukoci, gdy 1,0 hc/dc < 2,0, silosy niskie, gdy 0,4 hc/dc < 1,0, silosy retencyjne z paskim dnem, gdy hc/dc < 0,4.

Rys. 5. Symetryczne parcie na pionowy segment ciany przy napenianiu silosu (1 - powierzchnia zastpcza, 2 parcie na segment pionowy) Obcienie od materiau rozdrobnionego, dziaajce na cian pionow, skada si z umiejscowionego obcienia symetrycznego i nieumiejscowionego obcienia lokalnego. Oba te obcienia naley traktowa jako obcienia dziaajce jednoczenie, przy czym w koowych silosach cienkociennych (dc/t >200 wg rys.2a), a wic w silosach stalowych z usztywnieniami pod dachem oraz przy leju, mona obcienie lokalne (rys. 6a) mona zastpi poprzez odpowiednie rwnomierne zwikszenie wartoci obcienia symetrycznego. Symetryczne obcienia na ciany pionowe przy napenianiu (rys. 5) oblicza si z prostych wzorw (5), (6), (7), (8), (9) i (10) zamieszczonych poniej. Trzeba przy tym zaznaczy, e odpowiadajcy wzorowi (10) normowy wzr (5.6) ma bd drukarski, gdy brakuje w nim znaku . Podstawowe wzory do obliczania wartoci par symetrycznych przy napenianiu (patrz rys. 5) s nastpujce:

544

PN-EN 1991-4 (5.1) PN-EN 1991-4 (5.2) PN-EN 1991-4 (5.3) PN-EN 1991-4 (5.4) PN-EN 1991-4 (5.5) PN-EN 1991-4 (5.6)

phf ( z ) = phoY j ( z ) ,
pwf ( z ) = phoY j ( z ) ,

(5)

(6)

pvf ( z ) =

pho Y j ( z) , K

(7)

pho = K zo ,
zo = A , K U

(8)

(9)

YJ ( z ) = 1 e z / z o ,

(10)

gdzie: warto charakterystyczna ciaru objtociowego, warto charakterystyczna wspczynnika tarcia orodka o pionow cian, K warto charakterystyczna ilorazu parcia bocznego, z gboko poniej zastpczej powierzchni orodka, A pole przekroju poprzecznego silosu (A = (0,5 dc)2), U wewntrzny obwd pola przekroju poprzecznego silosu. W kadym konkretnym przypadku obcienia (parcia) naley uwzgldnia grne lub dolne wartoci waciwoci orodka rozdrobnionego wedug zalece zawartych w tab. 3. Bardzo przydatny wzr do wyznaczenie wartoci pionowej siy ciskajcej w cianie nzSk na jednostk dugoci obwodu na dowolnej gbokoci z (rys. 5) podany jest poniej: PN-EN 1991-4 (5.7)
n zSk =

p
0

wf

( z )dz = pho [ z z o YJ ( z )] .

(11)

545

a)

b)

Rys. 6. Lokalne obcienia przy napenianiu przy napenianiu silosu: a) koowe silosy cienkocienne, b) inne silosy koowe (1 mniejsza z wartoci zo i hc/2 dla silosw spawanych w klasie oceny oddziaywa 2 i dowolna realna wysoko w klasie 2 i 3, 2 w dowolnym realnym miejscu) Lokalne obcienia przy napenianiu (rys. 6) uwzgldniaj przypadkowe asymetrie obcie, wynikajcych z mimorodw i imperfekcji w procesie napeniania. Wartoci lokalnych obcie oblicza si na podstawie wzorw i wytycznych zawartych w punkcie 5.2.1.2 w PN-EN 1991-4 [N7]. W koowych silosach stalowych, w ktrych grna i dolna krawd ma zapewniony kolisty ksztat (poczenie z dachem lub piercieniem usztywniajcym), i ktre s zaliczane do klasy oddziaywa 2, zamiast obcienia lokalnego mona zastosowa przyrost zastpczego rwnomiernego parcia, co uatwia znacznie analizy statyczne. Dla silosw cienkociennych, do ktrych nale silosy stalowe, cakowite wypadkowe parcie symetryczne (uwzgldniajce rwnie obcienie lokalne) dotyczce napeniania phf,u i oprniania phe,u oraz wypadkowe symetryczne tarcie powierzchniowe przy napenianiu pwf,u i oprnianiu pwe,u wyznacza si z nastpujcych zalenoci: PN-EN 1991-4 (5.42) PN-EN 1991-4 (5.43)

phf,u = phf (1 + 0,5 Cpf),

(12)

pwf,u = pwf (1 + Cpf),

(13)

546

PN-EN 1991-4 (5.44) PN-EN 1991-4 (5.45)

phe,u = phe (1 + 0,5 Cpe),

(14)

pwe,u = pwe (1 + Cpf),

(15)

gdzie wspczynniki obcienia lokalnego przy napenianiu Cpe i oprnianiu Cpf naley wyznaczy z wzorw (5.9), (5.10), (5.11), (5.29), (5.30) i (5.31) normy PN-EN 1991-4 [N7]. a) b)

Rys. 7. Lokalne obcienia przy napenianiu przy oprznianiu silosu: a) koowe silosy cienkocienne, b) inne silosy koowe (1 mniejsza z wartoci zo i hc/2 dla silosw spawanych w klasie oceny oddziaywa 2 i dowolna realna wysoko w klasie 2 i 3, 2 w dowolnym realnym miejscu) Widok elewacji bocznej i widok rzutu obcienia lokalnego przy oprnianiu silosw przedstawiono na rys. 7. Jest to analogiczny ukad obcie jak w przypadku napeniania silosu (rys. 6). W przypadku silosw zaliczanych do klasy oceny oddziaywa 3 (tab. 1) oraz w przypadku niekoowych silosw klasy oceny oddziaywa 2 i 3 nie mona stosowa podejcia uproszczonego i uwzgldnia zamiast obcie lokalnych wg rys. 7 i 8 przyrost rwnomiernego obcienia symetrycznego wg wzorw od (12) do (15). Naley zatem wyznacza szczegowo wartoci obcie lokalnych wg rys. 6 i 7 i ocenia ich wpyw na siy we-

547

wntrzne w pionowych cianach silosw. Wysoko (szeroko) strefy s, na ktrej przykada si obcienie lokalne wyznacza si z zalenoci (16): PN-EN 1991-4 (5.12)

s = dc / 16.

(16)

Obcienia lokalne ppf i ppe tworz wycznie skadowe parcia normalnego i nie zmieniaj tarcia powierzchniowego, wynikajcego z normalnego parcia symetrycznego. Obcienia lokalne mona pomin w silosach nalecych do klasy oceny oddziaywa 1 zarwno podczas oprniania jak i napeniania oraz w stanie napeniania w silosach do skadowania materiaw sproszkowanych, ktre w procesie napeniania ulegaj napowietrzeniu. W silosach zaliczanych do klasy oceny oddziaywa 3 naley starannie zdefiniowa geometrie i lokalizacj kanau przepywu oraz uwzgldnia zrnicowane parcie normalne na ciany silosu w strefie tego kanau p. 5.2.4.3 normy PN-EN 1991-4 [N7].

Rys. 8. Parcie przy napenianiu w silosie niskim lub rednio smukym: 1 powierzchnia zastpcza, 2 parcie wg reguy silosu smukego, 3 parcie wg reguy silosu niskiego W silosach niskich i o redniej smukoci wartoci parcia na pionow cian silosu s nieco mniejsze ni w przypadku silosw smukych, ale maj podobny charakter (rys. 8). W silosach niskich nie jest wymagane uwzgldnianie obcie lokalnych we wszystkich klasach oceny oddziaywa. W silosach redniej smukoci o klasie oceny oddziaywa 2 i 3 obcienia lokalne wyznacza si podobnie jak w silosach smukych. W silosach o maej lub redniej smukoci i o koowym ksztacie rzutu, zaliczanych do klasy oceny oddziaywa 3 naley uwzgldnia wpyw duych wartoci asymetrii napeniania et > et,cr = 0,25 dc na parcie normalne (rys. 9). Zasady wyznaczania obcie na pionow cian silosu podano w punkcie 5.3.3 normy PN-EN 1991-4 [N7].

548

Rys. 9. Parcie przy napenianiu w mimorodowo napenianym silosie o niskiej i redniej wysokoci (1 najwyszy punkt kontaktu ciany z orodkiem)

Rys. 10. Parcie przy napenianiu w silosie retencyjnym (1 parcie w silosie retencyjnym) W silosach retencyjnych z paskim dnem (hc/dc 0,4) przyjmuje si liniowy rozkad parcia poziomego ph na cian przy napenianiu (rys. 10) wg wzoru (17): PN-EN 1991-4 (5.97) ph = K (1 + sinr ) zs,

(17)

kt stoku naturalnego skadowanego orodka, K grna charakterystyczna warto ilorazu parcia bocznego orodka, grna charakterystyczna warto ciaru objtociowego orodka, zo wg rys. 10. Przy oprnianiu silosw retencyjnych zakada si, e obcienie jest mniejsze ni przy napenianiu. Naley take uwzgldnia moliwo wystpienia niesymetrycznego parcia, powstaego w wyniku nierwnomiernego poboru orodka z silosu. Postanowienia normy PN-EN 1991-4 [N7] (5.6) i (5.6) zawieraj take zasady ustalania obcie w silosach zawierajcych orodki fluidyzowane oraz zasady uwzgldniania wpy-

gdzie:

549

wu efektw termicznych na odksztacenia i naprenia cian silosw. Podane s rwnie zasady wyznaczania wartoci dodatkowego parcia normalnego phT, dziaajcego na pionow cian silosu, przy ochodzeniu zbiornika w odniesieniu do temperatury skadowanego orodka.

2.5. Obcienia na leje i dna silosw

Obcienia na ciany lejw naley wyznacza przy napenianiu oraz oprnianiu silosw w zalenoci od klasy leja, zalenej od jego geometrii (rys. 2a, 2b). S to nastpujce trzy klasy: paskie dno, gdy kt nachylenia do poziomu < 50 (patrz rys. 2b), lej pytki, ktrego nie mona klasyfikowa jako dna paskiego, ani jako leja stromego, lej stromy, ktry spenia kryterium tan < (1 K) / (2 h) wg rys. 2a i rys. 11, przy czym: K jest doln wartoci charakterystyczn ilorazu parcia bocznego na ciany pionowe, za h jest doln wartoci charakterystyczn wspczynnika tarcia o cian leja.

Rys. 11. Parcie przy oprnianiu w lejach stromych i pytkich (1 parcie w leju stromym, 2 parcie w leju pytkim) W obliczeniach skadowych parcia na ciany leja stosuje si metod bazow (podstawow) przedstawion w rozdziale 6 normy PN-EN 1991-4 [N7] lub metod alternatywn, podan w zaczniku G tej normy. W metodzie alternatywnej jest atwiejsza w analizach obliczeniowych, gdy przyjmuje liniowe wykresy przebiegu par w silosie, do podobnie jak w poprzednich uregulowaniach polskiej normy PN-B-03202:1996. Zsumowane parcie na lej w tej metodzie nie odpowiada ciarowi orodka w leju, std t metod naley traktowa z pewn ostronoci. W metodzie bazowej (podstawowej) w celu wyznaczenia rozkadw parcia we wszystkich klasach lejw naley okreli warto redniego parcia pionowego przy napenieniu pvft

550

na poziomie punktu przejcia pomidzy pionowym fragmentem ciany i lejem lub przy dnie paskim (rys. 11) wg wzoru (18): PN-EN 1991-4 (6.2)

pvft = Cb pvf,

(18)

gdzie: Cb wspczynnik zwikszajcy obcienie dna (Cb = 1,0 1,6), pvf warto parcia pionowego w zalenoci od smukoci silosu na wysokoci z = hc wg rys. 5. W dnach paskich silosw smukych parcie pionowe na paskie dno pv przyjmuje warto pv = pvft , natomiast w silosach niskich i redniej smukoci wystpuje wiksze parcie pionowe na dno, zbliajc si do wartoci parcia hydrostatycznego. W lejach stromych i w lejach pytkich niezbdne jest okrelenie wartoci wspczynnika tarcia o cian heff, efektywnego lub w ruchu. W lejach stromych jest on rwny dolnej wartoci charakterystycznej wspczynnika tarcia o cian leja h, zarwno przy napenianiu jaki i podczas oprniania. W lejach pytkich tarcie o cian nie w peni odpowiada tarciu w ruchu i wspczynnik tarcia efektywnego lub w ruchu wyznacza si z zalenoci (19): PN-EN 1991-4 (6.26) heff = (1 K) / (2 tan),

(19)

gdzie: K dolna warto charakterystyczna wspczynnika parcia bocznego w przekroju pionowym (rys. 3), kt powkowy wierzchoka leja (rys. 11). W kadym przypadku leja najwiksze parcia wystpuj podczas oprniania (rys. 11). W lejach stromych przy oprnianiu skadow normaln parcia pne i tarcia pte wyznacza si ze wzorw (20) i (21): PN-EN (20) pne = Fe pv, 1991-4 (6.24) PN-EN (21) pte = h Fe pv, 1991-4 (6.25) gdzie: pv rednie parcie pionowe w orodku sypkim leja na wysokoci x powyej jego wierzchoka (rys. 11), obliczane wg wzoru (6.7) w PN-EN 1991-4 [N7], Fe warto charakterystyczna ilorazu parcia w leju przy oprnianiu, wyznaczana wg wzoru (6.21) w PN-EN 1991-4 [N7] dla leja stromego.

551

2.6. Obcienia silosw o podatnych cian pionowych

Obcienia na pionowe ciany silosw, wyznaczane wg regu normy PN-EN 1991-4 [N7], nie uwzgldniaj wpywu eksploatacyjnej deformacji ciany na parcie orodka skadowanego w silosie (pkt. 4.1(2) w PN-EN 1991-4 [N7]) i zaleca si pomijanie sztywnoci orodka sypkiego przy wyznaczaniu warunku statecznoci ciany silosu. Wpywu pionowej podatnoci nieuebrowanych pionowo cian silosu, wykonanych z falistych blach stalowych (rys. 4b) na wartoci parcia na paskie dno lub lej oraz wartoci si tarcia na pionowej cianie takiego silosu nie jest przedmiotem normy PN-EN 1991-4 [N7]. Wasne badania autora [2], [4], dotyczce obcie nieuebrowanych paszczy silosw z blachy falistej, wykazay spadek wartoci si poudnikowych (pionowych) nzSk (patrz wzr 11) w pionowej cianie takiego silosu i wyrany wzrost parcia pionowego na dno paskie pv lub lej stokowy w stosunku do wartoci si uzyskiwanych w uebrowanych silosach o identycznej konstrukcji. Wzrost parcia na dno w przypadku typowych blach falistych wynosi ok. 10 25%, a w przypadku prawie wiotkich cian (np. z tkanin technicznych) parcie na dno jest parciem hydrostatycznym.

3. Wytrzymao i stateczno powok silosw stalowych 3.1. Wprowadzenie

W konstrukcjach silosw walcowych wystpuj stosunkowo proste powoki walcowe (paszcze) i stokowe (lej, dach) ale analizy obliczeniowe, zwizane ze sprawdzaniem ich stanw granicznych nale do czsto do bardzo zoonych analiz. W odniesieniu do walcowych powok paszczy (pobocznic) silosw wystpuj takie przypadki konstrukcyjne, imperfekcje geometryczne oraz zoone stany obcie lokalnych i niesymetrycznych, ktre wg norm PN-EN 1993-4-1 [N9] i PN-EN 1993-1-6 [N8] powoduj konieczno stosowania bardzo zaawansowanych metod przy sprawdzaniu stanu granicznego niestatecznoci LS3. W stokowych powokach lejw silosw analizowano do tej pory najczciej bonowy stan napre poudnikowych i obwodowych. Tymczasem zdarzay si przypadki wystpienia zjawiska lokalnego wyboczenia cianki leja przy oddziaywaniach poziomych od podajnikw zamocowanych do leja, oddziaywaniach wynikajcych z niesymetrycznie rozoonych obcie pionowych od napeniania lub oddziaywaniach przy niesymetrycznym oprnianiu. Norma PN-EN 1993-4-1 [N9] zaleca podaje oglne reguy sprawdzania stanw granicznych dla takich przypadkw oraz przypadkw koncentracji napre w strefie przejciowej (styk leja z paszczem). Konstrukcja silosu wg PN-EN 1993-4-1 [N9] to segmenty powokowe i pytowe, cznie z elementami usztywniajcymi bez konstrukcji wsporczej (rys. 12). Stany graniczne konstrukcji silosu rozpatruje si wg regu okrelonych w PNN-EN 1993-1-6 [N8].

552

a)

b)

Rys. 12. Terminologia dotyczca konstrukcji silosw: a) silosy walcowe, b) silosy prostopadocienne Jako miarodajne stany graniczne powok stalowych, wystpujcych w silosach, rozrnia si stany: LS1: zniszczenie plastyczne, LS2: nieprzystosowanie plastyczne (zmczenie niskocyklowe), LS3: niestateczno (wyboczenie), LS4: zmczenie. Wybrane zasady analiz tych stanw w odniesieniu do nieuebrowanych powok walcowych silosw stalowych przedstawione s w duym skrcie w niniejszej pracy.

3.2. Siy przekrojowe w powokach walcowych silosw stalowych

Geometri powok w silosach odwzorowuje si za pomoc ich powierzchni rodkowych. Do oblicze przyjmuje si promie krzywizny o wartoci nominalne i pomija si imperfekcje za wyjtkiem niektrych przypadkw (LS3: stan graniczny niestatecznoci). W analizach si przekrojowych i napre w powokach uwzgldnia si ich warunki brzegowe i zakada si, e wszelkie oddziaywania s przyoone do powierzchni rodkowej analizowanej powoki.

553

Rys. 13. Geometria powoki walcowej, naprenia bonowe i ich wypadkowe Na rys. 13 przedstawiono stosowane w normie PN-EN 1993-1-6 [N8] nastpujce wielkoci geometryczne nieuebrowanych powok walcowych: l dugo walca midzy okrelonymi brzegami, r promie walcowej powierzchni rodkowej walca, t grubo cianki. Zalenie od rozpatrywanego stanu granicznego i innych okolicznoci mona stosowa jeden lub wicej rodzajw analizy, a mianowicie analiz globaln, ktra dotyczy caej konstrukcji oraz analizy wymienione w tab. 4. Bardzo czsto stosowana dotychczas analiza wedug teorii bonowej moe by obecnie rwnie stosowana jeli spenione s nastpujce warunki: warunki brzegowe umoliwiaj przeniesienie si wewntrznych na podpor bez znaczcych efektw zginania, geometria powoki charakteryzuje si agodn zmian ksztatu i brakiem niecigoci, rozkady obcienia maj charakter cigy (bez obcie lokalnych i skupionych). Tablica 4. Rodzaje analiz powok wg PN-EN 1993-1-6 [N8] Zwizki Charakterystyka Rodzaj analizy geometryczne materiau 1 2 3 Teoria bonowa stan bonowy nie dotyczy stan bonowoAnaliza liniowo sprysta (LA) Liniowa zgiciowy Liniowo sprysta analiza bifurkastan bonowoLiniowa cyjna (LBA) zgiciowy Geometrycznie nieliniowa analiza nieliniowe Liniowa sprysta (GNA)

Geometria powoki 4 idealna idealna idealna idealna

554

cd. tablicy 4. Rodzaje analiz powok wg PN-EN 1993-1-6 [N8] 1 2 3 4 Analiza fizycznie nieliniowa (MNA) liniowe Nieliniowa idealna Analiza geometrycznie i fizycznie nieliniowe Nieliniowa idealna nieliniowa (GMNA) Geometrycznie nieliniowa analiza nieliniowe Liniowa nieidealna sprysta z imperfekcjami (GNIA) Analiza geometrycznie i fizycznie nieliniowa z imperfekcjami (GMnieliniowe Nieliniowa nieidealna NIA) Oglne zasady wyboru rodzaju analizy s podane w p. 2.2 normy PN-EN 1993-1-6 [N8], ale bardziej szczegowe wskazwki wyboru metody analizy s podane w p. 4.2.2 normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. Metoda analizy zaley od klasy konsekwencji, opisanej w tab. 5. Tablica 5. Klasy konsekwencji konstrukcji silosw Klasa konsekwencji 1 Klasa konsekwencji CC3 Rodzaje silosw / sytuacje projektowe 2 Silosy o pojemnoci wikszej ni 5000 ton, posadowione bezporednio na gruncie lub silosy z fartuchem sigajcym poziomu gruntu, Silosy podparte punktowo o pojemnoci wikszej ni 1000 ton Silosy o pojemnoci wikszej ni 200 ton w nastpujcych sytuacjach projektowych: a) oprnianie lub napenianie niecentryczne, b) lokalne obcienie odcinkowe (np. od urzdze). Klasa konsekwencji CC2 Klasa konsekwencji CC1

Wszystkie silosy objte postanowieniami normy PN-EN 1993-4-1 i nie zaliczane do klas CC3 i CC1
Silosy o pojemnoci w zakresie 10 100 ton.

W silosach o konstrukcji powokowej projektowanych w klasie konsekwencji CC3 siy wewntrzne i momenty zginajce wyznacza si uznanymi metodami analizy numerycznej (metoda elementw skoczonych). W przypadku klasy konsekwencji CC2 mona stosowa teori bonow do wyznaczania napre podstawowych oraz teori zgiciow powok sprystych do opisu lokalnych efektw zginania wg formu podanych w za. A i C normy PN-EN 1993-1-6 [N8]. Mona te stosowa analiz numeryczn, tak jak w przypadku klasy konsekwencji CC3. W silosach o konstrukcji powokowej, projektowanych w klasie konsekwencji CC1, do wyznaczania napre podstawowych mona stosowa teori bonow, cznie ze wspczynnikami i uproszczonymi formuami uwzgldniajcymi wpyw lokalnego zginania i niecentrycznych oddziaywa.

555

3.3. Podstawowe stany graniczne nonoci silosw o konstrukcji powokowej

W projektowaniu silosw o konstrukcji powokowej rozpatruje si przede wszystkim stany graniczne LS1 i LS3, a pozostae stany graniczne LS2 i LS4 uwzgldnia si jedynie w konkretnych sytuacjach projektowych, cho ich pomijanie wymaga odpowiedniego uzasadnienia. Stan graniczny ze wzgldu na zniszczenie plastyczne (LS1) polega na wyczerpaniu nonoci konstrukcji powoki wskutek uplastycznienia materiau. W przypadku wystpowania otworw na czniki stosuje si dodatkowe sprawdzenie wg PN-EN 1993-1-1/6.2. Uwzgldnia si te wszystkie miarodajne kombinacje obcie (tab. 2) oraz stosuje jedn z kliku podanych niej metod wyznaczania obliczeniowych wartoci napre i si przekrojowych (tab. 4): teorie bonow, wyraenia podane w za. A i B normy PN-EN 1993-1-6 [N8], analiz liniowo spryst (LA), analiz fizycznie nieliniow (MNA), analiz geometrycznie i fizycznie nieliniow (GMNA). Sprawdzenie konstrukcji powok wg stanw granicznych przeprowadza si stosujc jeden z poniszych sposobw podejcia: podejcie napreniowe , podejcie bezporednie, wykorzystujc wyraenia zawarte w za. A, B i C normy PN-EN 1993-1-6 [N8]), globalna analiza numeryczna za pomoc MES. W podejciu napreniowym warunek wytrzymaoci ma posta: PN-EN 1993-1-6 (6.5), (6.6)

eq,Ed feq,Rd = fyk / M0,

(22)

gdzie: eq,Ed warto obliczeniowa naprenia zastpczego w dowolnym punkcie konstrukcji (w analizach LA lub GNA naprenia w ujciu Hubera-von Misesa), feq,Rd wytrzymao obliczeniowa w odniesieniu do napre zastpczych Hubera-von Misesa, M0 wspczynnik czciowy (M0 = 1,00). W przypadki wymiarowania bezporedniego kadego elementu powokowego i okrelonego podstawowego przypadku obcienia wg za. B do normy PN-EN 1993-1-6 [N8] wartoci obliczeniowych oddziaywa FEd nie powinna przekracza nonoci obliczeniowej FRd, wyznaczonej na podstawie obliczeniowej granicy plastycznoci fyd. Analizy stanu granicznego LS1 na podstawie globalnej analizy numerycznej MNA lub GMNA obliczeniow nono plastyczn przyjmuje si jako iloczyn odpowiedniego mnonika obcienia granicznego rR i wartoci obliczeniowej FEd, odpowiadajcej kombinacji oddziaywa w rozpatrywanym przypadku obcienia. Szczegowe zasady w tym przypadku podano w p. 6.3 PN-EN 1993-1-6 [N8]. Stan graniczny niestatecznoci LS3 przejawia si gwatownym przyrostem przemieszcze normalnych do powierzchni powoki w wyniku wyboczenia cianki w warunkach wystpowania napre ciskajcych lub cinajcych. Wartoci napre i ich wypadkowe

556

wyznacza si wg metod podanych w tab. 4 oraz w p. 4.1.3 normy PN-EN 1993-1-6 [N8]. Uwzgldnia si wszystkie kombinacje oddziaywa, ktre wywouj ciskajce lub cinajce naprenia bonowe. W przypadku stanu granicznego LS3 szczeglnego znaczenia nabieraj warunki brzegowe (rys. 14) oraz odchyki (tolerancje) geometryczne (rys. 15). Oba te parametry maj zdecydowany wpyw na warto obliczeniowych napre wyboczeniowych ciskanych lub cinanych powok silosw. a) b)

Rys. 14. Wybrane przykady warunkw brzegowych w analizie LS3 powok walcowych paszczy silosw stalowych: a) silos bez zakotwienia, b) odcinek dugiego walca z piercieniami usztywniajcymi

Rys. 15. Sposb pomiaru rednic powok silosw przy ocenie owalnoci: a) przekrj spaszczony, b) przekrj niesymetryczny

557

W ocenie stanu granicznego LS3 miarodajne s graniczne wielkoci odchyek, zwizane z tolerancjami wytwarzania powok silosw i ustalone dla trzech klas jakoci: A, B i C. Podane w normie PN-EN 1993-1-6 [N8] zalecane wartoci tolerancji nawizuj do tolerancji podanych w normie PN-EN 1090 [N1] i s ich uszczegowieniem. Wartoci tolerancji wytwarzania dotycz owalnoci Ur (rys. 15), mimorodw niezamierzonych ea, pocztkowych wgbie lokalnych wo i odchyek paskoci paszczyzn podporowych 0. Graniczne wartoci odchyek w poszczeglnych klasach jakoci podane s w p. 8.4 normy PNEN 1993-1-6. Kady rodzaj imperfekcji klasyfikuje si oddzielnie, a najnisza klasa jakoci, odpowiadajca najwikszym odchykom jednego z rodzaju, determinuje cao oblicze projektowych. Na rys. 15 pokazano sposb pomiaru jednej z czterech odchyek wykonawczych, ktr jest owalno zdefiniowana jako: PN-EN 1993-1-6 (8.1)
Ur = d max d min , d nom

(23)

gdzie: dmax maksymalna pomierzona rednica wewntrzna, dmin minimalna pomierzona rednica wewntrzna, dnom nominalna rednica wewntrzna. Parametr owalnoci powinien spenia warunek: PN-EN 1993-1-6 (8.2)

Ur Ur,max ,

(24)

gdzie: Ur,max jest parametrem tolerancji owalnoci dla odpowiedniej klasy jakoci wytwarzania. W przypadku silosw stalowych (dc 1,25 m) zalecane wartoci tego parametru wynosz: klasa A (najwysza) ; Ur,max = 0,007, klasa B (wysoka) ; Ur,max = 0,010, klasa C (normalna) ; Ur,max = 0,015. W wymiarowaniu powok silosw na podstawie stanu naprenia kryterium niestatecznoci sprowadza si do ograniczenia wartoci obliczeniowych napre bonowych. Wpyw napre od zginania na nono wyboczeniow moe by pomijany, o ile wynikaj one z warunkw brzegowych. W przypadku obcie lokalnych i rnic temperatur wpyw zginania wymaga specjalnych rozwaa nie bdcych przedmiotem normy PN-EN 1993-1-6 [N8]. Zalenie od warunkw obcienia i stanu napre sprawdza si wartoci kluczowe poszczeglnych napre bonowych wg wzorw: PN-EN 1993-1-6 (8.18)

x,Ed x,Rd ; ,Ed ,Rd ; x,Ed x,Rd ,

(25)

558

gdzie: x,Ed , ,Ed i x,Ed stanowi odpowiednie zestawy obliczeniowych wartoci ciskajcych i cinajcych napre bonowych w powoce (rys. 13), x,Rd , ,Rd i x,Rd s odpowiednimi zestawami obliczeniowych napre wyboczeniowych (poudnikowych, obwodowych i cinajcych). W przypadku zoonego stanu napre sprawdza si interakcyjny warunek statecznoci (8.19) podany w normie PN-EN 1993-1-6 [N8]. W tej formule nie uwzgldnia si napre rozcigajcych.

4. Wymiarowanie silosw stalowych o konstrukcji powokowej 4.1. Podstawy obliczania i wymiarowania

Silosy stalowe naley projektowa, wykonywa i utrzymywa zgodnie z oglnymi wymaganiami PN-EN 1990 (rozdz. 2) [N1] oraz wymaganiami normy PN-EN 1993-4-1[N9], w ktrej uwzgldniono 3 klasy konsekwencji (tab. 5). Wymagania tych klas (CC1, CC2, CC3) prowadz do projektw charakteryzujcych si praktycznie jednakowym poziomem ryzyka, z uwzgldnieniem kosztu i procedur niezbdnych do redukcji ryzyka zniszczenia konstrukcji silosu. Podstawowa norma projektowania silosw stalowych PN-EN 1993-4-1 [N9] nie obejmuje: oceny nonoci w warunkach poarowych, silosw dzielonych wewntrznie i z dodatkowymi konstrukcjami, silosw o pojemnoci mniejszej ni 10 ton (100 kN), przypadkw, w ktrych wymagane s specjalne zabezpieczenia ograniczajce konsekwencje awarii konstrukcji silosw. Zasady ustalania kombinacji oddziaywa na konstrukcje silosw podano w p. 2 oraz w tab. 2. Waciwoci materiaw konstrukcyjnych naley przyjmowa wg PN-EN 1993-1-1, a jako grubo cianki silosu przyjmowa naley grubo nominaln. Efekty korozji i cierania, wpywajce na grubo cianki silosu, uwzgldnia si przyjmujc efektywn grubo cianki. Grubo efektywna to grubo nominalna t zredukowana o warto ta, ktr norma PN-EN 1993-4-1 [N9] zaleca przyjmowa jako ta = 2 mm, nie okrelajc jednak przy tym jakiego projektowanego okresu uytkowania ta warto dotyczy. Ubytki gruboci cianki silosu powinny ponadto podlega okresowej kontroli pod ktem zgodnoci z przyjtymi zaoeniami obliczeniowymi. Podana wyej warto naddatku na cieranie jest zdaniem autora niniejszej pracy zbyt dua w zdecydowanej wikszoci przypadkw konstrukcji silosw. W silosach zboowych z blach falistych (fadowanych poziomo) grubo nominalna wynosi najczciej 1 1,5 mm, a wic jest mniejsza ni zalecany naddatek na cieranie. W znanych autorowi silosach zboowych z blach gadkich, eksploatowanych na Dolnym lsku ju prawie 80 lat, ubytki gruboci blach nie przekraczaj nawet odchyek hutniczych. Naley wic potencjalne ubytki zwizane z korozj i cieraniem uzgadnia indywidualnie midzy projektantem i zamawiajcym, zalecajc okresowe kontrole tych ubytkw, na co pozwala PN-EN 1993-4-1 [N9]. Konstrukcj powokow silosu modeluje si i oblicza zgodnie z wymaganiami PN-EN 1993-1-6 [N8], co omwiono oglnie w p. 3. Jak ju to zaznaczono w p. 3.2, analiza numeryczna metod elementw skoczonych (MES) naley stosowa w silosach projektowanych w klasie konsekwencji CC3 jako meto-

559

d obowizkow oraz w pozostaych niszych klasach jako metod alternatywn. W silosach projektowanych w klasie konsekwencji CC2, charakteryzujcych si osiow symetri oddziaywa i podparcia, mona stosowa alternatywnie teori bonow do wyznaczania napre podstawowych oraz teori zgiciow powok sprystych do opisu wszystkich lokalnych efektw zginania. Jednak, gdy obcienie obliczeniowe od skadowanego materiau nie moe by uznane za rozoone osiowosymetrycznie, to stosuje si analiz numeryczn metod elementw skoczonych. Norma zaleca, aby w sytuacji zastosowania dwigara piercieniowego, usytuowanego powyej podpr punktowych (rys. 16a), uwzgldnia warunki zgodnoci odksztacenia miedzy piercieniem i ssiadujcymi elementami powoki. a)

b)

Rys. 16. Zgodno odksztace podunych powoki i dwigara piercieniowego wg PN-EN 1993-4-1: a) tradycyjny model obliczeniowy silosu podpartego na supach, b) stan deformacji powoki walcowej silosu wymuszony warunkiem zgodnoci z odksztaceniem dwigara piercieniowego

560

O ile konieczno zgodnoci przemieszcze podunych jest oczywista, to posta deformacji powoki cylindrycznej podpartej na supach, przedstawiona na rys. 16b jest zupenie nierealna. Posta ta dotyczy moe jedynie piercieniowego dwigara obcionego rwnomiernie w kierunku pionowym. Z uwagi na znaczn sztywno powoki walcowej w kierunku pionowym, kilka rzdw wiksz od analogicznej sztywnoci piercienia (zginanego i skrcanego), o postaci deformacji decyduje powoka walcowa a nie piercie. Naprenia podune x w powoce walcowej nad gowicami supw koncentruj si w wskim pasmie powoki, praktycznie niezalenie od realnej sztywnoci piercienia, co pokazano m.in. w pracach Samulesona i Eggewertza [8], Hotay [1] oraz Skotnego [9]. W wielu innych pracach wykazano, e piercienie podporowe peni gwnie rol przepony usztywniajcej doln krawd walcowej powoki paszcza oraz przyczyniaj si do pewnego (niezbyt duego) zmniejszenia ekstremalnych wartoci napre poudnikowych w powoce paszcza silosu. Zastosowanie poprawnej analizy numerycznej MES bez trudu wykae, e deformacje powoki na rys. 16b oraz przecenianie roli piercienia w zakresie napre w tej walcowej powoce paszcza silosu s wynikiem bdnych zaoe normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku normowych zalece wymiarowania stykw przejciowych i dwigarw podporowych (por. p. 4.4).

Rys. 17. Przekrj sfadowania ciany silosu i jej parametry geometryczne Paskie ciany silosw z blachy fadowej (falistej lub trapezowej) mona w analizach obliczeniowych traktowa jako zastpcz pyt ortotropow (rys. 17). O x jest usytuowana prostopadle do kierunku fad (rys. 17), d jest wysokoci blachy fadowej (falistej), l jest szerokoci fady (dugoci fali) a R jest lokalnym promieniem zgicia grzbietu fady (fali). W normie PN-EN 1993-4-1 [N9] w p. 4.4 podano wzory do obliczania rwnowanych sztywnoci bonowych Cx, Cy i Cxy (przy rozciganiu i cinaniu) oraz sztywnoci pytowych Dx, Dy oraz Dxy (przy zginaniu). Jako rwnowane gruboci powoki stosuje si odpowiednio gruboci tx, ty oraz txy. W silosach walcowych, w ktrych sfadowanie przebiega obwodowo (najczciej), zamiast kierunkw x i y przyjmuje si kierunki poudnikowe i obwodowe, odpowiednie dla powoki walcowej.

4.2. Wymiarowanie paszczy silosw walcowych

Przy wymiarowaniu paszczy stalowych silosw walcowych powinny by spenione wszystkie kryteria podstawowe, dotyczce stanw granicznych nonoci. Ocen nonoci powok walcowych wykonuje si wg postanowie PN-EN 1993-1-6 [N8], biorc pod uwag niestateczno ogln i warunki rwnowagi statycznej. Uwzgldnia si ponadto wszystkie stany graniczne, a wic: LS1, LS2, LS3 i LS4. Jak ju wspomniano wczeniej, najczciej analizuje si stan graniczny LS1 (zniszczenie plastyczne) oraz stan LS3 (niestateczno).

561

W przypadku stanu granicznego LS1w paszczach stalowych silosw walcowych bierze si pod uwag: nono ze wzgldu na rozerwanie, a take ze wzgldu na plastyczny mechanizm zniszczenia pod wpywem cinienia wewntrznego, nono wzw (pocze). W przypadku stanu granicznego LS3 paszczy stalowych silosw walcowych bierze si pod uwag: nono na wyboczenie przy ciskaniu podunym, nono na wyboczenie przy zewntrznym cinieniu od wiatru lub podcinieniu. nono na wyboczenie przy cinaniu w warunkach oddziaywa niesymetrycznych, nono na wyboczenie przy cinaniu w pobliu podpr punktowych (np. supw), nono ze wzgldu na lokalne zniszczenie nad podporami, nono ze wzgldu na lokalne zgniecenie w pobliu otworw, nono ze wzgldu na niestateczno miejscow w warunkach oddziaywa niesymetrycznych. Szczegowe zasady wymiarowania powok paszczy walcowych i ich pocze spawanych oraz rubowych podane s w p. 5.3 normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. Pewn nowoci w stosunku do dotychczas stosowanych rodzajw spawanych zczy blach silosw jest dopuszczenie do stosowania pojedynczych zczy zakadkowych w p. 5.3.2.3 (3) tej normy. Nono obliczeniow na wyboczenie przy osiowym ciskaniu powoki walcowej wyznacza si w kadym punkcie powoki w zalenoci od klasy jakoci wytwarzania, intensywnoci cinienia wewntrznego p oraz stopnia rwnomiernoci obwodowych napre ciskajcych. Z jednej wic strony w p. 4.2.2.3 (12) zaleca si pomijanie usztywniajcego wpywu skadowanego materiau na popraw statecznoci konstrukcji silosu, a z drugiej strony w p. 5.3.2.2 (1) (uwaga 3) dopuszcza si uwzgldnienie korzystnego wpywu cinienia wewntrznego (o wartoci nie wikszej ni przy napenianiu) na zwikszenie nonoci na wyboczenie przy ciskaniu podunym. Parametry imperfekcji przy wyboczeniu sprystym lub plastycznym (0, pe, pp) niezbdne do wyznaczenia wspczynnika wyboczeniowego x (rys. 18) przy ciskaniu podunym wyznacza si w zalenoci od wartoci amplitudy reprezentatywnej imperfekcji wok, od parametru nierwnomiernego rozkadu napre oraz od okrelonej wartoci cinienia wewntrznego. Warto amplitudy reprezentatywnej imperfekcji wok okrela si w zalenoci od parametru jakoci Q, zalenego klasy jakoci wytwarzania (tab. 6). Tablica 6. Klasy jakoci wytwarzania Parametr Zastrzeenia dotyczce klasy Klasa jakoci wytwarzania jakoci Q Konsekwencji 1 2 3 Normalna 16 Klasa jakoci przewidziana dla silosw projektowanych w klasie konsekwencji CC1 Wysoka 25 Najwysza 40 Klasa jakoci przewidziana wycznie dla silosw projektowanych w klasie konsekwencji CC3

562

Warto amplitudy reprezentatywnej okrelona jest wzorem: PN-EN 1993-4-1 (5.14)

wok = t Q r t

(26)

Obliczeniow bonow wytrzymao wyboczeniow przy ciskaniu podunym (poudnikowym) wyznacza si ze wzoru: PN-EN 1993-4-1 (5.36), (5.29)
x , Rd = x f y / M 1 ,

(27)

gdzie wspczynnik czciowy M1 = 1,1. Podobne procedury dotycz wyznaczania wytrzymaoci wyboczeniowej przy cinaniu w stanie bonowym i przedstawione s one w p. 5.3.2.6 normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. Warto wspczynnika wyboczeniowego x przy wyboczeniu sprystym ciskanej podunie powoki walcowej, bez wystpienia cinienia wewntrznego i bez moliwoci utraty statecznoci w zakresie plastycznym przedstawiono na rys. 18. Grna krzywa na tym rysunku dotyczy powok (tab. 6) o najwyszej jakoci wykonania (Q = 40), krzywa porednia dotyczy przypadku wysokiej jakoci wykonania (Q = 25), a dolna krzywa odpowiada wspczynnikom wyboczeniowym dla powok wykonanych w normalnej klasie jakoci wytwarzania (Q = 16). Smuko wzgldnx przy ciskaniu podunym wyznacza si wg wzorw (5.33), (5.34) i (5.35) normy PN-EN 1993-4-1 [N9].

Rys. 18. Krzywe wyboczeniowe wg wzorw (5.30), (5.31) i (5.32) w PN-EN 1993-4-1 [N9] przy wyboczeniu sprystym, bez cinienia wewntrznego w powoce walcowej

563

Niestateczno walcowych powok silosw w warunkach cinienia wewntrznego lub czciowego wewntrznego podcinienia i oddziaywania wiatru analizuje si wyznaczajc krytyczn warto cinienia zewntrznego izotropowej cianki powoki pn,Rcru wg p. 5.3.2.5 (5) normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. Graniczna obliczeniowa warto cinienia wiatru od strony nawietrznej i/lub czciowego podcinienia pn,Rd jest okrelana wzorem: PN-EN 1993-4-1 (5.41)

pn,Rd = n pn,Rcru / M1 ,

(28)

gdzie wspczynnik imperfekcji n przy wyboczeniu sprystym zaleca si przyjmowa n = 0,5. Dodatkowo w p. 5.3.2.5 (14) przedstawia si wymagania co do sztywnoci gitnej grnego piercienia brzegowego powoki walcowej, a w p. 5.3.2.5 (2) ustala si zasady efektywnego zakotwienia dolnego brzegu paszcza silosu. Mona rwnie stosowa kryteria napreniowe w analizie niestateczno walcowych powok silosw w warunkach cinienia wewntrznego lub oddziaywania wiatru stosujc reguy podane w PN-EN 1993-1-6 i w zaczniku D tej normy. Nierwnomierny rozkad cinienia qw, wynikajcy z zewntrznego oddziaywania wiatru na walec (rys. 19), mona przy ocenie statecznoci zastpi rwnowanym zewntrznym cinieniem qeq. a) b)

Rys. 19. Rozkady cinienia wiatru: a) rozkad cinienia wiatru na obwodzie powoki, c) rwnowany osiowo symetryczny rozkad cinienia Gdy podune naprenie ciskajce x jest nierwnomiernie rozoone wzdu obwodu, to efekt ten uwzgldnia si za pomoc parametru nierwnomiernego rozkadu naprenia , przy czym parametr ten cile zaley od parametru s, ktry jest stosunkiem napre x1,Ed i x0,Ed pokazanych na rys. 20. Punkt 1 jest oddalony od punku o o odlego obwodow y, wyznaczan z wzoru:

564

PN-EN 1993-4-1 (5.22)

y = r = 4 r t .

(29)

Warto parametru nierwnomiernego rozkadu napre wyznacza si ze wzorw: PN-EN 1993-4-1 (5.25) PN-EN 1993-4-1 (5.24) PN-EN 1993-4-1 (5.26) PN-EN 1993-4-1 (5.27)
=
1 b1 j 1 + b2 j

,
,

(30)

j = 0,25

x1, Ed r arccos x 0, Ed t

(31)

b1 = 0,5 (r / t)0,5 ,

(32)

b2 =

1 b1

1 ,

(33)

gdzie: b jest wartoci parametru nierwnomiernego rozkadu w warunkach globalnego zginania powoki (zaleca si przyjmowa b = 0,40). Wyznaczony wg powyszych wzorw parametr nierwnomiernego rozkadu napre jest niezbdny do wyznaczenia parametru imperfekcji 0 przy sprystym wyboczeniu powoki bez udziau cinienia wewntrznego wg wzoru: PN-EN 1993-4-1 (5.15)

0 =

0,62 w 1 + 1,91 ok t
1, 44

. (34)

Parametr imperfekcji 0 suy do wyznaczania wspczynnika wyboczeniowego x.

Rys. 20. Rozkad lokalny podunego naprenia bonowego wzdu obwodu wg rys. 5.2 w normie PN-EN 1993-4-1 [N9]

565

Jeli stosunek napre: PN-EN 1993-4-1 (5.23)

s=

x1, Ed , x 0, Ed

(35)

zawiera si w przedziale 0,3 < s < 1,0 to pooenie punktu 1 uznaje si za waciwe. Jeli natomiast warto s ley poza tym przedziaem to wg zalece normy PN-EN 1993-4-1 [N9] tak naley dobiera si warto y wg wzoru (29), aby s 0,5, a wtedy warto j wedug wzoru (31) wyniesie:

j 0,26

r . t

(36)

W przypadku agodnego rozkadu napre poudnikowych wedug rys. 19 warto s moe si mieci w wymaganym przedziale 0,3 < s < 1,0. W strefach podpr odcinkowych nie jest jednak w praktyce moliwy tak agodny rozkad poudnikowych napre ciskajcych x, gdy niezalenie od realnie stosowanych sztywnoci piercieni podporowych i fartuchw (rys. 12) reakcje podpr odcinkowych (punktowych) prowadz do powstania wskiego strumienia poudnikowych napre ciskajcych, ktre nie rozpraszaj si skutecznie na wiksz dugo obwodu. W takich przypadkach zasada Saint-Venanta nie ma zastosowania (do powok walcowych) co wykazali m.in. Samuleson i Eggewertz [9], Hotaa [1] i Skotny [9]. Na rys. 21 pokazano przykad spitrzenia napre x nad podpor odcinkow ciskanej podunie powoki walcowej. Prawa strzaka pokazuje pooenie osi o wg rys. 20, w ktrej przyoone jest obcienie od reakcji podpory odcinkowej (naprenia xo,Ed), a lewa strzaka pokazuje pooenie osi, na ktrej odczytuje si warto napre x1,Ed, gdy s = 0,5. Wida, e w tej strefie podporowej wartoci napre x zmieniaj si bardzo gwatownie, a warto napre xo,Ed dla przypadku powoki pokazanej na rys. 21 jest prawie 10-krotnie wiksza ni warto napre x1,Ed, a wic rzeczywista warto s 0,1 a nie s = 0,5.

Rys. 21. Rozkad poudnikowych napre ciskajcych w ciskanej podunie stalowej powoce walcowej nad jedn z trzech podpr odcinkowych (r = 500 mm, t = 1 mm, wysoko h = 1000 mm, dugo kadej podpory odcinkowej 20 mm)

566

W przypadku zastosowania podpr odcinkowych (gowic supw) stosowanie procedury podanej w normie PN-EN 1993-4-1 [N9] wydaje si co najmniej wtpliwe. Zdaniem autora naley w takich przypadkach wykorzystywa w analizie stanu granicznego LS3 obliczenia numeryczne metod elementw skoczonych lub korzysta z zalece literaturowych. W normie PN-EN 1993-4-1 [N9] sugeruje si niekiedy (np. pkt. 5.4.2 (1b)), e odpowiednio sztywny piercie podporowy lub fartuch o odpowiednich wymiarach geometrycznych (rys. 12) mog zapewni prawie rwnomierny rozkad ciskajcych napre poudnikowych x na obwodzie walcowej powoki paszcza silosu opartego na podporach odcinkowych. Jest to cakowicie bdne podejcie, gdy strumie napre poudnikowych od oddziaywania pionowego podpory odcinkowej nie rozchodzi si wyranie po obwodzie powoki walcowej, nawet w przypadku zastosowania do dugich eber zwieczonych piercieniem (rys. 22). a) b)

Rys. 22. Podune obcienie uebrowanej powoki walcowej (r = 500 mm, t = 2 mm, h = 1000 mm) w miejscach przyoenia obcienia na podporach odcinkowych : a) lokalne wyboczenie ciskanej podunie stalowej powoce walcowej pod ebrem o dugoci 0,5 r , b) stan napre poudnikowych w czci nieuebrowanej a) c) c) d)

Rys. 23. Rne sposoby podparcia silosw z lejami: a) podparcie za porednictwem fartucha, b) podparcie przylgowe na supach poczonych z paszczem, c) podparcie przylgowe na supach poczonych z fartuchem, d) podparcie doczoowe na supach poniej fartucha

567

W rozdz. 5.4 normy PN-EN 1993-4-1 [N9] pokazane s rne przykady oparcia silosw walcowych na podporach odcinkowych (supach), co przedstawiono na rys. 23 i 24. Podane s te do zoone zasady analiz nonoci tych stref. Te szczegy konstrukcyjne nie s rozwizaniami polecanymi przez autora niniejszej pracy, gdy wywouj one znaczne spitrzenia napre poudnikowych w walcowych paszczach silosw, a ebra krtkie nie przyczyniaj si istotnie do zwikszenia nonoci tych paszczy w strefach podporowych. Znacznie lepszymi rozwizaniami konstrukcji opar na supach s przykady pokazane na rys. 25, co wykaza m.in. w swej pracy Skotny [9].

Rys. 24. Typowe szczegy podporowe wg PN-EN 1993-4-1 [N9]

Rys. 25. Zalecane przez autora rozwizania konstrukcji szczegw podporowych silosw w przypadku oparcia na supach lub innych podporach odcinkowych

568

Walcowe paszcze silosw, wykonane z fadowanych poziomo blach stalowych, s na og usztywnione pionowymi ebrami (rys. 1a i rys. 26 cz dolna), std przyjmuje si, e obcienia poudnikowe przejmuj wanie te pionowe ebra, a siy obwodowe przejmowane s przez blach falist (fadowan). Jeli ebra s usytuowane do blisko siebie to mona paszcz takiego silosu traktowa jako powok ortotropow, a do proste zasady analiz takich powok podano w p. 5.3.4 normy PN-EN 1993-4-1 [N9].

Rys. 26. Silosy na zboe z paszczami wykonanymi z poziomo sfadowanych (falistych) blach, uebrowanych do poowy wysokoci tych paszczy

Rys. 27. Typowe rozmieszczenie cznikw rubowych w panelu silosu z blachy falistej Nono pojedynczego pionowego ebra paszcza silosu z blach falistych (rys. 26) wyznacza si jak dla prta przy ciskaniu osiowym, przy czym uwzgldnia si wyboczenie jedynie w kierunku prostopadym do cianki powoki paszcza. ciskany prt (ebro pionowe) traktuje si jako podparty sprycie przez ciank powoki paszcza. Naley przy tym

569

zadba, aby poczenia poszczeglnych odcinkw eber zapewniay cigo zgiciow tych eber w paszczynie poudnikowej. czniki rubowe rozmieszcza si w walcowych panelach z blach fadowanych poziomo (gwnie falistych) wg rys. 27. Rozstaw cznikw na obwodzie nie powinien przekracza odlegoci ukowej, odpowiadajcej ktowi rodkowemu o wartoci 30. Nie naley te stosowa rub o rednicy mniejszej ni w rubach M8. Jako stany graniczne uytkowalnoci walcowych silosw stalowych rozpatruje si: globalne przemieszczenia poziome wierzchoka (dachu) konstrukcji silosu, lokalne ugicia radialne przy oddziaywaniu wiatru, drgania elementw konstrukcyjnych silosu. Zalecane wartoci graniczne podane s w p. 5.6 normy PN-EN 1993-4-1 [N9], przy czym na og te wartoci s przedmiotem uzgodnie pomidzy projektantem, inwestorem i odpowiednimi wadzami.

4.3. Wymiarowanie lejw stokowych

Wymiarujc ciank leja stokowego sprawdza si: nono na rozerwanie w warunkach cinienia wewntrznego i tarcia nateriau skadowanego o ciany leja, nono z uwagi na uplastycznienie przekroju przejciowego przy zginaniu, nono zmczeniow, nono pocze (wzw), nono na wyboczenie pod wpywem obcie poprzecznych w miejscach wystpowania wpustw i oprzyrzdowania, kryteria waciwe dla efektw lokalnych. W przypadku lejw silosw zaliczanych do klasy konsekwencji CC1 mona pomin stany graniczne STR2 i STR4, a wic zwizane z nieprzystosowaniem plastycznym i zmczeniem.

Rys. 28. Zcza spawane i rubowe w strefie przejciowej leja

570

Leje stokowe projektuje si zgodnie z postanowieniami normy PN-EN 1993-1-6 [N8], przy czym alternatywnie mona stosowa ocen nonoci obliczeniowej wg procedury podanej w p. 6.3 normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. Wedug tej procedury i zacznika B do tej normy wykorzystuje si formuy, ktre umoliwiaj analiz stanw bonowych w leju w miejscach oddalonych od strefy przejciowej (rys. 28) lub podpr silosu.

Rys. 29. Zniszczenie plastyczne leja Zcza obwodowe w strefie przejciowej leja (rys. 28) wymiaruje si na maksymalne cakowite obcienie poudnikowe, jakie musi przenie lej, uwzgldniajc przy tym nierwnomierno oddziaywa. Warto obliczeniowa lokalnej siy poudnikowej na jednostk obwodu nh,Ed jest okrelona wzorem: PN-EN 1993-4-1 (6.1)

nh,Ed = gasym nh,Ed,s ,

(37)

gdzie: nh,Ed,s warto obliczeniowa poudnikowej siy bonowej na jednostk obwodu na grnym brzegu leja, otrzymana przy zaoeniu, e obcienie leja jest symetryczne, gasym wspczynnik zwikszajcy naprenia ze wzgldu na asymetri (zaleca si przyjmowa gasym = 1,2). Nono obliczeniowa styku przejciowego leja nh,Rd jest okrelana wzorem: PN-EN 1993-4-1 (6.2) gdzie: fu wytrzymao na rozciganie, kr = 0,90 M2 = 1,25.

nh,Rd = kr t fu / M2 ,

(38)

571

Nono odpowiadajca mechanizmowi plastycznego zniszczenia leja (rys. 29) okrela si na podstawie wartoci poudnikowej bonowej siy przekrojowej n na grnym brzegu stoka lub w miejscu zmiany gruboci blachy. W przypadku podparcia silosu na supach lub innych punktowych (odcinkowych) podporach przy ocenie rozkadu poudnikowych napre bonowych bierze si pod uwag wzgldne sztywnoci dwigara podporowego paszcza i leja. Z dowiadczenia autora wynika, e z reguy wpyw sztywnoci dwigara podporowego ma mae znaczenie, gdy sztywno ta jest o kilka rzdw mniejsza ni sztywno powoki paszcza i leja w kierunku pionowym. Mona stosowa uproszczona procedur obliczeniow w zakresie wyznaczania si poudnikowych i nonoci wg wzorw (37) i (38) gdy spenione s jednoczenie nastpujce warunki: przy sprawdzaniu nonoci leja stosuje si warto skorygowan wspczynnika czciowego M0 = M0g = 1,4 (nono cianki leja na uplastycznienie), lej nie jest usztywniony poudnikowo (brak podunych eber) i nie wystpuj punkty podparcia leja w pobliu strefy przejciowej. Globalne warunki rwnowagi przy wyznaczaniu obliczeniowych si poudnikowych nh,Ed od cinienia materiau skadowanego w czci walcowej silosu oraz od przepywu skadowanego materiau (obcienie W) pokazane s na rys. 30.

Rys. 30. Globalna rwnowaga si w leju stokowym

Rys. 31. Walcowy silos z lejem asymetrycznym i supami podporowymi

572

W przypadku gdy o leja jest nachylona do pionu pod katem (rys. 31), to przy wymiarowaniu leja uwzgldnia si zwikszone wartoci napre poudnikowych w ciance leja po stronie wikszego spadku

4.4. Wymiarowanie stykw przejciowych i dwigarw podporowych

Stalowe piercienie przejciowe lub dwigary podporowe wymiaruje si zgodnie z oglnymi wymaganiami normy PN-EN 1990 (rozdzia 2) [N1], zawartymi w normie PN-EN 1993-1-6 [N8] i wymaganiami zawartymi w rozdz. 8 normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. W tej ostatniej normie za piercie przejciowy (rys. 32) uwaa si piercie sucy przenoszeniu oddziaywa radialnych z leja silosu. W przypadku braku piercienia w strefie przejciowej (rys, 32a) wyrnia si piercie umowny (naturalny), utworzony z efektywnych odcinkw cianek segmentw powoki, zbiegajcych si w styku (rys. 33b). Oglne zasady wyznaczania przekroju efektywnego styku przejciowego silosw podpartych rwnomiernie pokazane s na rys. 33. Szczegowe wytyczne zawarte s w rozdz. 8 normy PN-EN 1993-4-1 [N9]. a) b) c) d)

Rys. 32. Przykady konstrukcji piercieni: a) piercie naturalny, b) piercie konierzowy, c) piercie skrzynkowy trjktny, d) piercie skrzynkowy trjktny a) b)

Rys. 33. Przekrj efektywny piercienia w strefie przejciowej: a) geometria, b) przekrj efektywny piercienia z przejciowego ze wzgldu na obwodowe ciskanie

573

Piercie, ktry suy przenoszeniu si pionowych midzy rnymi czciami silosu (np. pobocznic i podporami punktowymi) nazywany jest w normie PN-EN 1993-4-1 [N9] dwigarem podporowym. W rozdz. 8 tej normy podane s zasady wyznaczania si wewntrznych w piercieniach i dwigarach podporowych oraz zasady sprawdzania ich nonoci. W silosach w klasie konsekwencji CC3 dwigary podporowe i piercienie projektuje si na podstawie analiz numerycznych i jeli modelowanie silosu oraz program MES s odpowiednie to mona spodziewa si waciwej oceny nonoci tych elementw silosu w strefie przejciowej. W silosach projektowanych w pozostaych klasach CC2 i CC1 norma PN-EN 1993-4-1 [N9] podaje we wspomnianym ju rozdz. 8 wiele wzorw do oblicze, ktre budz spore wtpliwoci autora niniejszej pracy, jako e siy w piercieniach wyznacza si z rwna rwnowagi waciwym ustrojom prtowym (rys. (34) i wzr (39)), a nie ustrojom powokowym. Poniszy wzr (39) odpowiada wiernie wzorowi (8.15) tej normy i warto obliczeniowej efektywnej siy ciskajcej N,Ed w styku wyznaczana jest na podstawie warunku rwnowagi oddziaywa na fragment brzegowy leja pnh i pnh oraz oddziaywa na dolny fragment walcowego paszcza pnc z uwzgldnieniem wartoci obliczeniowej rozcigajcej siy poudnikowej nh,Ed na jednostk obwodu grnej krawdzi leja: PN-EN 1993-4-1 (8.15)

N , Ed = nh, Ed r sin pnc r lec pnh (cos sin ) r leh . (39)

Rys. 34. Lokalne cinienie i bonowa sia przekrojowa w piercieniu strefy przejciowej Ze wzoru (39) otrzymuje si zbyt due, nierealne wartoci siy ciskajcej piercie przejciowy N,Ed, gdy wg tego wzoru za warto tej siy odpowiada przede wszystkim obliczeniowa rozcigajca sia poudnikowa nh,Ed w leju. Tymczasem siy poudnikowe w powoce stokowej leja s na og z powodzeniem rwnowaone przez siy obwodowe nh,Ed w tej powoce. Prosty eksperyment (rys. 35) pokazuje, e tak jest w istocie, gdy w

574

powoce stokowej leja wystpuje naturalna rwnowaga si wewntrznych, nawet gdy nie ma adnego dodatkowego elementu piercieniowego.

Rys. 35. Prosty eksperyment pokazujcy rwnowag poudnikowych i obwodowych si wewntrznych w cienkiej powoce stokowej leja bez piercienia przejciowego Autor niniejszej pracy poleca stosowanie w przypadkach wymiarowania stref przejciowych leja wiarygodnych programw MES. Stosowanie procedur podanych w rozdz. 8 normy PN-EN 1993-4-1 [N9] nie prowadzi wprawdzie do zagroenia bezpieczestwa silosu, ale w wielu przypadkach moe nadmiernie zawya warto si ciskajcych w piercieniach stykw przejciowych i utrudnia racjonalne projektowanie silosw.

5. Uwagi kocowe
Projektowanie silosw stalowych wedug Eurokodw jest zagadnieniem do zoonym, a racjonalne koszty kompletnych analiz obliczeniowych w indywidualnym projekcie mog w wielu przypadkach przewysza koszt wykonania samego silosu. Analizowane uregulowania norm zwizanych z projektowaniem silosw, przywoywanych w caej pracy, s ograniczone do stosunkowo prostych, jednokomorowych konstrukcji silosw. Tak wic istnieje potrzeba dalszych bada i analiz, ktrych wyniki stanowiy by podstaw do uzupenienia istniejcych ju uregulowa normowych. Autor niniejszej pracy ma istotne zastrzeenia do tych zapisw normy PN-EN 1993-4-1 [N9], ktre sugeruj, e odpowiednio sztywny dwigar podporowy lub fartuch silosu mog zapewni rwnomierny rozkad poudnikowych napre ciskajcych w walcowym paszczu silosu podartym punktowo (np. na gowicach supw). W walcowych fartuchach i w walcowych powokach nie dochodzi niestety do spodziewanego powszechnie rozproszenia lokalnych, poudnikowych napre ciskajcych nad podpor punktow (odcinkow) co udowodnio ju wielu autorw [1], [3]. [5], [6], [8], [9]. Nawet tak sztywny dwigar podporowy, za ktry mona uzna grny, uebrowany fragment powoki walcowej pokazanej na rys. 22a nie jest w stanie rozproszy punktowego obcienia ciskajcego na cay obwd tej

575

powoki, co skutkowao lokaln utrata statecznoci w osi tego podunego obcienia. Proste analizy numeryczne (rys. 22b) potwierdzaj, e w powokach walcowych (uebrowanych i nieuebrowanych) lokalne obcienia podune na brzegach tych powok koncentruj si w wskim obszarze w strefie osi tego obcienia prawie na caej dugoci powok. Polecane s wic analizy numeryczne we wszystkich klasach konsekwencji lub wykorzystywanie uznanej literatury naukowo-technicznej zamiast niektrych uproszczonych regu normowych, poddanych w wtpliwo w niniejszej pracy. Rola piercienia przejciowego na styku stokowego leja i walcowego paszcza silosu jest wyranie przeceniana w normie PN-EN 1993-4-1 [N9], o czym bya mowa w p. 4.4. W niniejszej pracy przedstawiono jedynie wybrane subiektywnie zagadnienia zwizane z normowymi uregulowaniami w zakresie podstaw oblicze silosw stalowych o konstrukcji powokowej. Przedstawienie w miar kompletnych regu obliczania tych i innych silosw wymaga przygotowania opracowania o co najmniej 10-krotnie wikszej objtoci. Autor ma jednak nadziej, e zaprezentowany krtki przegld zagadnie obliczania silosw stalowych bdzie pomocny w pracach projektantw silosw stalowych. Naley rwnie oczekiwa, e w niedugim czasie pojawi si bardziej szczegowe opracowania wraz z przykadami oblicze.

Bibliografia
[1] Hotaa E., Nono graniczna nieuebrowanych cylindrycznych paszczy silosw stalowych. Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocawskiej Nr 83. Wrocaw 2003. Hotaa E., Pawowski K., Awaryjne przecienia paszczy i lejw w silosach z blachy falistej. Materiay XXV Konferencji Naukowo-Technicznej Awarie Budowlane, Szczecin Midzyzdroje, 24-27 maja 2011, s. 793800. Hotaa E., Skotny ., Zagroenia awaryjne uebrowanych paszczy silosw stalowych opartych na supach. Materiay XXV Konferencji Naukowo-Technicznej Awarie Budowlane, Szczecin Midzyzdroje, 24-27 maja 2011, s. 809816. Hotaa E., Zambrowicz M., Problemy skadowania wybranych rodzajw biomasy w silosach z blachy falistej. Przegld Budowlany, Nr 5/2010, str. 97100. Pasternak H., Bodarski Z., Hotaa E., Steel Silos Education by Analyzing Failures. Journal of Constructional Stell Research, Vol. 46, s. 340, 1998. Pasternak H., Hotaa E., Schden an Stahlsilos Ursachen und Beispiele. Bauingenieur, 71(1996), s. 223228. Pasternak H., Hotaa E., Vayas I., Schden an Stahlsilos weitere Beispiele. Bauingenieur 77(2002), s. 108112. Samuelson L.A., Eggewertz S., Shell Stability Handbook. Elsevier Applied Science, London and New York, 1992. Skotny ., Nono graniczna uebrowanych cylindrycznych powok paszczy silosw stalowych w strefie podpr odcinkowych. Rozprawa doktorska. Raport serii PRE nr 2/2011, Instytut Budownictwa Politechniki Wrocawskiej.

[2]

[3]

[4] [5] [6] [7] [8] [9]

576

Normy, instrukcje i wytyczne

[N1] PN-EN 1990:2004 Eurokod Podstawy projektowania konstrukcji. [N2] PN-EN 1991-1-2:2006 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cze 1-2: Oddziaywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru. [N3] PN-EN 1991-1-3:2005 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cze 1-3: Oddziaywania oglne. Obcienia niegiem. [N4] PN-EN 1991-1-4:2008 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cze 1-4: Oddziaywania oglne. Obcienia wiatrem. [N5] PN-EN 1991-1-5:2005 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cze 1-5: Oddziaywania oglne. Oddziaywania termiczne. [N6] PN-EN 1991-1-7:2008 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-7: Oddziaywania oglne. Oddziaywania wyjtkowe. [N7] PN-EN 1991-4 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje. Cze 4: Silosy i zbiorniki. [N8] PN-EN 1993-1-6:2009 Eurokod 3 Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-6: Wytrzymao i stateczno konstrukcji powokowych. [N9] PN-EN 1993-4-1 Eurokod 3 Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 4-1: Silosy. [N10] PN-EN 1997-1:2008 Eurokod 7 Projektowanie geotechniczne. Cze 1: Zasady oglne. [N11] PN-EN 1998-4:2006 Eurokod 8 Projektowanie geotechniczne. Cze4: Silosy, zbiorniki i rurocigi. [N12] PN-EN 1993-1-1:2006 Eurokod 3 Projektowanie konstrukcji stalowych. Cze 1-1: Reguy oglne i reguy dotyczce budynkw.

577

578