KPC - Wykład

Postpowanie cywilne
Prof. zw. dr hab. Andrzej Marciniak

1

Wykad 1. (02.10.2012 r.)
Wykad zaczyna si o godz. 10.15.

Egzaminy
Egzamin tylko ustny.
Terminy: 11, 18, 25, 28 czerwca oraz 3, 10, 17, 24 wrzenia godz. 10.00
Istnieje moliwo zdawania zerwek w cigu caego roku akademickiego. Jeli obleje si zerwk to potem
mona przyj tylko na I termin.

Literatura
Kodeks postpowania cywilnego
Podrczniki:
Postpowanie cywilne w zarysie Witold Broniewicz
Sdowe postpowanie egzekucyjne Marciniak

Postpowanie cywilne definicja
Postpowanie cywilne jest to prawnie zorganizowane dziaanie ludzkie suce zaatwianiu spraw
cywilnych. Przez termin zaatwianie rozumiemy rozpoznawanie spraw cywilnych, przymusowe
wykonywanie orzecze, a take dokonywanie innych aktw oraz czynnoci w tych sprawach.

Postpowanie cywilne historia pojcia
Prardem sowa postpowanie jest aciskie sowo processus, ktrego zaczto uywa w czasach
rzymskich na oznaczenie postpowania sdowego dodajc do tego sowa sowo iudiciaris. Uywano go w
redniowieczu we Woszech. Natomiast w Polsce przedrozbiorowej na okrelenie tego postpowania
uywano takich sw jak prza, proces, postpek sadowy. W XIX w. na terenie Krlestwa Polskiego
weszo w ycie okrelenie postpowanie cywilne. To byo tumaczenie z francuskiego kodeksu
postpowania cywilnego. Jednake nadal uywano w polskim sdownictwie takich terminw, jak proces
cywilny i procedura cywilna. Taki stan rzeczy przetrwa a do poowy ubiegego stulecia. Ostatecznie
termin postpowanie cywilne utrwali si w latach szedziesitych.

Postpowanie cywilne w znaczeniu z kodeksu
Postpowanie nie ma charakteru jednolitego. W jego ramach wystpuje wiele postepowa (kilka czy
kilkanacie) i do tych postepowa zaliczymy:

1) Proces
2) Postpowanie nieprocesowe
3) Postpowanie zabezpieczajce
4) Postpowanie egzekucyjne
5) Postpowanie o uznanie orzecze sdw zagranicznych
6) Postpowanie upadociowe
7) Postpowanie naprawcze
8) Postpowanie przed sdem polubownym

2

Kodeks postpowania cywilnego reguluje wszystkie z nich z wyjtkiem postepowa upadociowego i
naprawczego. Te dwa postpowania s regulowane innym aktem Prawo upadociowe i naprawcze.
Proces
W ramach procesu wyrniamy:

1) Postpowanie zwykle
Suy rozpoznawaniu wszystkich spraw cywilnych z wyjtkiem tych spraw, ktre przekazane zostay
do innych postpowa moc przepisw szczeglnych.

2) Postpowania odrbne
Jest ich siedemnacie np. w sprawach maeskich, ze stosunkw miedzy rodzicami a dziemi, w
sprawach z zakresu prawa pracy, nakazowe, upominawcze itd.

3) Postpowanie pojednawcze
Jego celem jest zawarcie przed wszczciem postpowania procesowego ugody midzy stronami. W
postpowaniu pojednawczym waciwym jest sd rejonowy.

4) Postpowanie mediacyjne
Suy ugodowemu zaatwianiu spraw przed mediatorem w wyniku umowy stron lub skierowania
przez sd. Jest to bardzo modna instytucja, ale w praktyce ma rzadkie zastosowanie.

Postpowanie nieprocesowe
To drugi obok procesu zasadniczy tryb postpowania rozpoznawczego. Sprawy rozpoznaje si w procesie
albo postpowaniu nieprocesowym.

Zasadniczo kodeks postpowania cywilnego przekazuje sprawy do rozwizania w postpowaniu
procesowym, ale moc szczeglnych przepisw przekazuje je do trybu nieprocesowego. S to rne
procedury. To zrnicowanie bierze si std, e pewne sprawy cywilne nie nadaj si do zaatwienia w
trybie procesu, gownie ze wzgldu na brak dwustronnoci.

Dawniej postpowanie nieprocesowe nazywano postpowaniem bezspornym. W procesie dochodzio do
sporu strony midzy sob o co walcz. Ale nie we wszystkich sprawach tak jest np. sprawa o
stwierdzenie zgonu, albo uznanie za zmarego. Tutaj nie ma sporu.

Jeeli aden przepis nie przekazuje sprawy do postpowania nieprocesowego, to wwczas bdzie ona
rozpoznawana w trybie procesowym.

Dzielimy je na:
1) Postpowanie zwyke
2) Postpowania odrbne

Postpowanie w trybie nieprocesowym jest tak rozbudowane, e nie mamy w nim jednego typu
postpowania. Mamy jeden typ zwyky i kilkadziesit typw postepowa odrbnych. Ustawa ich nie
nazywa, ale wystpuj w obrocie (np. postpowanie wieczystoksigowe).

3

Postpowanie zabezpieczajce
Ma w zasadzie na celu zabezpieczenie roszczenia powoda na przyszo (zabezpieczenie konserwacyjne)
(np. zakaz sprzeday nieruchomoci, zajcie ruchomoci) albo tymczasowo na czas procesu reguluje
sytuacj stron (zabezpieczenie nowacyjne).

Postpowanie egzekucyjne
W jego ramach wyrniamy 4 rodzaje postpowa:
1) Postpowanie o nadanie tytuowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalnoci (postpowanie
klauzulowe)
Pojawio si w systemach prawnych w ktrych doszo do rozdzielenia wadzy sdowej od
egzekucyjnej. Sd wydaje wyrok, ale wyrok wykonuj organy egzekucyjne komornicy sdowi. To
rozbicie spowodowao, e eby przystpi do egzekucji komornik musi wiedzie, e egzekucja moe
by przez niego podjta. Wierzyciel musi nada w sdzie wyrokowi klauzul wykonalnoci i dopiero
potem uda si do komornika. To stadium porednie miedzy postpowaniem rozpoznawczym, a
egzekucyjnym. Rozstrzyga si tutaj kwestia dopuszczalnoci egzekucji. Przepisy prawa przewiduj,
e egzekucji podlegaj take pewne inne akty, ktre nie s orzeczeniami np. banki mog wystawia
tytuy egzekucyjne. Klauzul nadaje si w formie postanowienia, a sama klauzula ma ksztat
piecztki.

2) Postpowanie o nadanie zagranicznemu tytuowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalnoci
To postpowanie bardzo podobne do polskiego postpowania klauzulowego.

3) Waciwe postpowanie egzekucyjne
Ma na celu przeprowadzenie egzekucji waciwa egzekucja, ktr najczciej prowadzi komornik
sdowy. Komornik zajmuje skadniki majtku dunika, spienia i przekazuje wierzycielowi.

4) Postpowanie podziaowe
Ma na celu podzia sumy uzyskanej z egzekucji pomidzy kilku wierzycieli. To postpowanie
okrela wg jakich zasad dzieli si pienidze uzyskane z egzekucji. Ma charakter fakultatywny
nie zawsze ono wchodzi w rachub.

Szczeglne znaczenie procesu i egzekucji
Szczeglnie istotne znaczenie wrd wszystkich rodzajw postpowa ma proces i postpowanie
egzekucyjne.

Proces ma szczeglne istotne znaczenie, poniewa:
1) Kodeks postpowania cywilnego przekazuje w zasadzie sprawy cywilne do rozpoznania w procesie
(art. 13 1 k.p.c.)

Art. 13 [Tryb procesowy]
1. Sd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba e ustawa stanowi inaczej.

2) Przepisy o procesie stosuje si odpowiednio do innych rodzajw postpowa unormowanych w
kodeksie (art. 13 2 k.p.c.)

4

2. Przepisy o procesie stosuje si odpowiednio do innych rodzajw postpowa unormowanych w niniejszym kodeksie,
chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej.

Jeeli w procesie mamy przepisy o wyczeniu sdziego to nie oznacza, e sdzia, ktry orzeka w
postpowaniu nieprocesowym nie podlega wyczeniu.

Ze struktury i ukadu normatywnego kodeksu wynika, e najwicej i najszerzej jest uregulowany proces.
Wszystko pozostae dotyczy pewnych odrbnoci.

Postpowanie egzekucyjne suy przymusowemu wykonywaniu orzecze w postpowaniu cywilnym
rozpoznawczym, jak i rwnie innych aktw, ktre powstay poza postpowaniem sdowym.

Podzia postpowania cywilnego
I. Z punktu widzenia celu postpowania cywilnego:

1) Rozpoznawcze
Ma na celu rozpoznanie sprawy cywilnej. Trybami postpowania rozpoznawczego s proces i
postpowanie nieprocesowe. Rwnie postpowanie zabezpieczajce ma charakter rozpoznawczy.

2) Wykonawcze
To bdzie gwnie postpowanie egzekucyjne.

Postpowanie upadociowe i naprawcze ma charakter mieszany: rozpoznawczo wykonawczy.

II. Doktrynalny podzia postpowania cywilnego
Nie wynika z systematyki kodeksu, lecz ma charakter doktrynalny:

1) Postpowanie gwne
Jego celem jest zaatwienie sprawy cywilnej, w ktrej zostao wszczte np. orzeczenie rozwodu,
stwierdzenie nabycia spadku.

2) Postpowanie wpadkowe
Rozstrzygnicie pewnej kwestii proceduralnej, ktra warunkuje mono przeprowadzenia
postpowania gwnego. Toczy si postpowanie cywilne i apelacja zostaa wniesiona po upywie
terminu i zostaje jednoczenie zoony wniosek o przywrcenie terminu na jej wniesienie. Jeeli sd
nie przywrci terminu to rozstrzygnicie tak tej kwestii decyduje, e postpowanie nie bdzie dalej
si toczy.

3) Postpowanie uboczne
Ma na celu rozstrzygnicie pewnej kwestii proceduralnej, ktra nie warunkuje przeprowadzenia
postpowania gwnego.

5

Prawo postpowania cywilnego
To oddzielna ga prawa. Zasadniczym aktem prawnym, ktre reguluje to postpowanie jest kodeks
postpowania cywilnego ustawa z 1964 roku (wszed w ycie w 1965 r.). Na przestrzeni lat kodeks by
nowelizowany ponad 100 razy (gownie w latach ostatnich).

Historia postpowania cywilnego
W okresie rozbiorowym na terenie Polski obowizyway 3 ustawodawstwa rozbiorowe:
1) rosyjska ustawa postpowania cywilnego,
2) niemiecki kodeks postpowania cywilnego,
3) austriacki kodeks postpowania cywilnego wraz z ordynacj egzekucyjn.

Po 1918 r. powoano komisj kodyfikacyjn, ktra podja si dziea unifikacji. Na jej czele stan prof.
Ksawery Fierik. Pocztkowo planowano unifikacj w dwch aktach postpowanie cywilne oraz
egzekucyjne. W latach 30. opracowano dwa akty, ale po mierci przewodniczcego komisji opracowano
jeden akt. Kodeks postpowania powojenny zastpi ustawodawstwa rozbiorowe, wszed w ycie w 1933 r. i
obowizywa a do 1964 r. Po wojnie przeszed wielk nowelizacj zwizan z dostosowaniem kodeksu do
realiw socjalizmu, ale w zasadniczej czci pozostawiono go w niezmienionym stanie. Ten kodeks to
najdusza i najobszerniejsza pod wzgldem liczby artykuw ustawa w Polsce. Ma 1217 artykuw (ale jest
ich znacznie wicej w praktyce).

Kodeks postpowania cywilnego systematyka
Tytu wstpny od art. 1 do art. 13 k.p.c.
5 czci:
1) Postpowanie rozpoznawcze
Podzielona na ksigi:
a) proces
b) postpowanie nieprocesowe
c) postpowanie w razie zaginicia lub zniszczenia akt

2) Postpowanie zabezpieczajce
3) Postpowanie egzekucyjne
4) Przepisy z zakresu midzynarodowego prawa cywilnego
Podzielona na ksigi.

5) Sd polubowny (arbitraowy)

Istnieje szereg innych aktw prawnych, ktre reguluj rne zagadnienia zwizane z postpowaniem
cywilnym. S to np.:
ustawa z 28 lipca 2005 roku o kosztach sdowych w sprawach cywilnych (stosujemy w kadym
postpowaniu)
ustawa z 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sdowych i egzekucji (reguluje pozycj komornika oraz
koszty egzekucji)
ustawa z 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszcze w postpowaniu grupowym

6

Relacja midzy prawem cywilnym materialnym a postpowaniem cywilnym
Przyczyn tego zjawiska jest to, e rozrnienie prawa materialnego od prawa postpowania cywilnego jest
uzasadnione istnieniem postpowania. Gdyby nie byo tego rodzaju przepisw, to nie byoby tego podziau.
Okrelenie prawo cywilne formalne nie jest prawidowe, bowiem prawo postpowania cywilnego nie
dotyczy tylko formy postpowania (podobnie jak prawo cywilne odnosi si w pewnych kwestiach do formy
np. formy aktw prawnych). O prawie postpowania cywilnego musimy mwi jako o prawie cywilnym
instrumentalnym suy urzeczywistnieniu norm prawa materialnego. Prawo materialne najczciej
wystpuje poza postpowaniem, a tam gdzie nastpuje konflikt, wwczas w gr wchodzi procedura
narzuca to ustawodawca.
7

Wykad 2. (9.10.2012 r.)

Funkcje postpowania cywilnego
Ustalanie i urzeczywistnianie norm prawnych indywidualno konkretnych z zakresu prawa
cywilnego, rodzinnego, opiekuczego czy prawa pracy

Na og stosunki prawne w spoeczestwie ksztatuj si w ten sposb, e podmioty tych stosunkw
zachowuj si wobec siebie zgodnie z ich treci. Tre tych stosunkw wyznaczaj przepisy prawa
materialnego. Tam wszdzie, gdzie s wtpliwoci co do treci stosunku prawnego czy jego istnienia,
wysokoci nalenych stronom wiadcze czy rne interpretacje to zachodzi konieczno autorytatywnego
rozstrzygnicia treci tych stosunkw prawnych, usunicia tych niepewnoci. Usunicie tych niepewnoci
nastpuje w drodze postpowania cywilnego.

W jaki sposb to ustalanie i urzeczywistnianie norm prawnych nastpuje w postpowaniu cywilnym?
Kada norma ma okrelon stron przedmiotow na ktr skada si okrelony stan faktyczny i
zwizana z nim regua zachowania dyspozycja. Normy prawne z punktu widzenia przedmiotowego
dzielimy na abstrakcyjne i konkretne.

Natomiast z punktu widzenia podmiotowego normy prawne maj charakter generalny albo
indywidualny. Krzyowanie si tych podziaw daje 4 rodzaje norm z ktrych najistotniejsze znaczenie
z punktu widzenia postpowania maj:
1) generalno abstrakcyjne s sformuowane w ustawie np. sformuowanie z art. 415 k.c.
2) indywidualno konkretne. To norma, ktra obowizuje w danym konkretnym przypadku. Jeeli Jan
Kowalski ukrad Wojciechowi Kowalskiemu kwot 100 z to w ten sposb wyrzdzi mu szkod.
Szkoda ta wynosi 100z + ewentualnie lucrum cessans, ktre by uzyska dysponujc t kwot. Z tej
normy wynika obowizek sprawcy szkody do jej naprawienia poprzez zapat odszkodowania.

Jak nastpuje urzeczywistnianie norm indywidualno konkretnych?
Naley spojrze na to z punktu widzenia dyspozycji, czyli obowizku powinnego zachowania si.

Normy dzielimy na dwie grupy:
1) Nakazujce norma sformuowana w art. 415 k.c. norma nakazujca obowizek naprawienia
szkody
2) Zakazujce norma zakazujca korzystania z nieruchomoci ponad przecitn miar

Normy nakazujce i zakazujce mog by realizowane w dwojaki sposb:
1. W zwykym obrocie prawnym
2. Albo/oraz w postpowaniu

Norma do naprawienia szkody moe zosta zrealizowana w zwykym obrocie poprzez zwykle
naprawienie szkody przez sprawc. Jeeli nie dojdzie do zwykego naprawienia szkody, wwczas w
rachub wchodzi postpowanie bdzie proces, powdztwo, wyrok, a nastpnie bdzie moliwa
egzekucja.

8

3) Zezwalajce norma zezwalajca na zoenie okrelonego owiadczenia, na rozwizanie
maestwa

Jeli chodzi o urzeczywistnienie norm zezwalajcych to dziel si na dwie kategorie:
1. Mog by urzeczywistnione tylko w zwykym obrocie prawnym np. uchylenie si od skutkw
prawnych owiadczenia woli zoonego wadliwie. To jest zwyky obrt prawny.

2. Mog by urzeczywistnione tylko w drodze postpowania np. norma prawna pozwalajca na
rozwizanie maestwa poprzez rozwd tylko w drodze postpowania cywilnego. To samo dotyczy
separacji.

Ustalenie norm indywidualno konkretnych
Ustalenie norm indywidualno konkretnych dotyczy wszelkich norm z zakresu prawa cywilnego. To
ustalenie normy moe mie ze wzgldu na tre sentencji orzeczenia charakter:

1) Ustalajcy
Zwyke ustalenie normy jest celem samym w sobie, ono zmierza do urzeczywistnienia tej normy i
oznacza ustalenie, e dana norma istnieje np. jedna ze stron wytacza powdztwo o ustalenie istnienia
umowy. Midzy stronami jest spr czy midzy stronami istnieje umowa czy te nie. Wytoczenie
powdztwa jest celem samym w sobie powd chce ustali czy stosunek istnieje.

2) Zasdzajcy
Ustalenie zasdzajce zmierza do przymusowego urzeczywistnienia tej normy w drodze egzekucji
np. wyrzdzenie szkody przez kradzie 100 z. Jest to norma indywidualno konkretna ktr
wywodzimy z art. 415 k.c. Ustalenie tej normy przybierze posta Sd zasdza na rzecz pozwanego
zwrot kwoty w wysokoci 100 z. Norma ta zostanie pniej przytoczona w uzasadnieniu wyroku o
ile takie uzasadnienie bdzie (uzasadnienie ma w postpowaniu cywilnym w zasadzie charakter
fakultatywny). W samej sentencji nie znajdziemy adnej wzmianki o wydanym wyroku. Bdzie
jedynie zasdzenie. To ustalenie daje pniej podstaw do przymusowego wykonania tej normy w
drodze egzekucji.

3) Ksztatujcy
To ustalenie ksztatujce, ktre samo przez si urzeczywistnia dan norm bez potrzeby prowadzenia
dalszego postpowania np. wyrok rozwizujcy maestwo przez rozwd. Taki wyrok zaliczamy do
ksztatujcych, poniewa on rozwizuje pewien stosunek prawny. Taki wyrok ksztatuje na nowo
sytuacj prawn maonkw.

W doktrynie czsto zamiast normy indywidualno konkretnej, zamiast tego mwi si o prawie
podmiotowym postpowanie cywilne suy realizacji pewnych praw podmiotowych
przysugujcych okrelonym podmiotom. Chodzi tutaj o np. prawo wierzyciela do otrzymania
wierzytelnoci od dunika.

W postpowaniu cywilnym nie mamy konkretyzacji norm generalno abstrakcyjnych! Postpowanie
cywilne suy realizacji norm indywidualno konkretnych. To ujcie jest teoretycznie niepoprawne.
Konkretyzacja norm prawa cywilnego generalno abstrakcyjnych nastpuje zawsze wczeniej.
Konkretyzacja nastpuje wraz z powstaniem stanu faktycznego, ktry jest okrelony w normie. Jeli
9

mamy norm z art. 415 k.c. to konkretyzacja tej normy nastpuje w momencie kradziey.
Postpowanie cywilne suy ustalaniu istnienia takich norm sd ustala czy kowalski ukrad i jeli to
stwierdzi to norma z art. 415 k.c. ju zasza ona zaistniaa.

Jeeli bymy przyjli, e postpowanie cywilne suy konkretyzacji norm to obowizek naprawienia
szkody nastpuje w takim ujciu dopiero z chwil uprawomocnienia si wyroku. Ale obowizek
naprawienia szkody nastpuje ju w momencie jej powstania! Z chwil kradziey powstaa norma
indywidualno konkretna i z niej wypywa obowizek naprawienia szkody. Jeli nie naprawiono to
wtedy sd w postpowaniu stwierdza, e ta norma istnieje i jest obowizek naprawienia szkody.

Wydawanie zarzdze, zezwole, zwolnie majcych znaczenie prawne
Ta funkcja wypenia si najczciej w postpowaniu nieprocesowym, tym drugim zasadniczym trybie
postpowania rozpoznawczego np. zezwolenie na zawarcie zwizku maeskiego przez kobiet
niepenoletni albo osob chor psychicznie.

Prowadzenie dziaalnoci dokumentacyjno rejestrowej majcej znaczenie prawne
Prowadzone s ksigi wieczyste. Wszystkie kwestie zwizane z zaoeniem, wpisem, wypisem s
czynnociami w ramach postpowania wieczystoksigowego. Istnieje take KRS. Znaczenie tej funkcji
nie jest bagatelne, bo w 2011 roku wpyno 11 milionw spraw, a 6 milionw z nich to sprawy
wieczystoksigowe. To wskazuje, e obrt nieruchomociami jest w Polsce powszechny.

Dokonywanie innych czynnoci okrelonych ustaw
To s m.in. zabezpieczenie dowodu, przyjcie owiadcze o przyjciu lub odrzuceniu spadku i inne.

Dopuszczalno drogi sdowej
To pojcie jest pojciem waciwym tylko dla postpowania cywilnego. Ono nie wystpuje na gruncie
innych postpowa, zwaszcza karnego czy administracyjnego. Ustawa jednak nie posuguje si tym
pojciem.

Dopuszczalno drogi sdowej to jedna z przesanek procesowych. Ona zachodzi wtedy, kiedy sprawa
cywilna podlega zaatwieniu przez sd powszechny. eby sd przyj spraw do rozpoznania musi to by:
1) Sprawa cywilna
2) Musi podlega zaatwieniu przez sd powszechny

Art. 2 [Droga sdowa]
1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powoane s sdy powszechne, o ile sprawy te nie nale do waciwoci sdw
szczeglnych, oraz Sd Najwyszy.

Nie jest to kwestia oczywista. Istnieje spore orzecznictwo. Przykady problematyczne:
1) W pozwie skierowanym do sdu rejonowego powd domaga si zasdzenia od pozwanego kwoty
1000 z. Wg twierdze na ktrych oparto powdztwo w 1990 roku pozwany publicznie gosi
podczas kampanii wyborczej, e w razie wybrania go na prezydenta kady Polak dostanie po 100
mln zotych. Pozwany wygra wybory, ale nie wywiza si z obietnicy.

Odpowied: Nie jest dopuszczalne w drodze sdowej dochodzenie roszcze z zakresu obietnic
wyborczych.
10

2) Wyrokiem sd rejonowy zobowiza pozwanego Skarb Pastwa Kuratorium Owiaty do zmiany
oceny ze sprawowania w wiadectwie szkolnym powoda. Sd ustali, e powd uczszcza do szkoy
podstawowej, a jego zachowanie byo bez zastrzee. Obnienie oceny z zachowania na koniec
nastpio na podstawie nieuzasadnionego podejrzenia o kradzie sodyczy.

Odpowied: Niedopuszczalne jest uzyskanie zmiany wiadectwa szkolnego drog sdow. Jeeli
jednak do tego doszo to wtedy przysuguje ochrona dobra osobistego.

3) Czy dopuszczalna jest droga sdowa do dochodzenia roszcze o zapat rwnowartoci nieopaconej
skadki czonkowskiej od radcy, ktry naley do samorzdu zawodowego i nie uiszcza skadki
czonkowskiej?

Odpowied: W tym przypadku jest dopuszczalna droga sdowa.

Pojcie sprawy cywilnej
Naley rozrni dwa rodzaje spraw cywilnych:
1) Sprawa cywilna w znaczeniu materialnym
Z art. 1 k.p.c. wynika, e sprawami cywilnymi s sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego,
opiekuczego oraz prawa pracy. Zaatwianie tych spraw przez sdy jest zasadne.

Art. 1 [Sprawy cywilne]
Kodeks postpowania cywilnego normuje postpowanie sdowe w sprawach ze stosunkw z zakresu prawa cywilnego,
rodzinnego i opiekuczego oraz prawa pracy [](sprawy cywilne).

2) Sprawa cywilna w znaczeniu formalnym
To inne sprawy (spoza w/w zakresu) ktrych zaatwianie odbywa si w postpowaniu cywilnym na
mocy przepisw zawartych w kodeksie albo na mocy przepisw pozakodeksowych. Mog to by
rne sprawy, nawet karne czy administracyjne np. sprawy z zakresu ubezpiecze spoecznych (to s
sprawy administracyjne). Sprawy ubezpieczeniowe s przekazywane na mocy art. 1 k.p.c. Zaliczamy
do nich take sprawy dotyczce akt stanu cywilnego (pr. administracyjne).

Art. 1 [Sprawy cywilne]
[] jak rwnie w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych oraz w innych sprawach, do ktrych przepisy tego
Kodeksu stosuje si z mocy ustaw szczeglnych (sprawy cywilne).

Moc art. 2 k.p.c. do rozpoznawania spraw cywilnych powoywane s sdy powszechne. W art. 2 k.p.c.
mowa jest o sdach szczeglnych, ale obecnie nie ma w Polsce sdw szczeglnych (dawniej byy to sdy
pracy i ubezpiecze spoecznych). Jeli chodzi o SN to nie jest on podmiotem rozstrzygajcym sprawy
cywilne w I instancji jego waciwo jest zawsze pochodna, rozpoznaje nadzwyczajne rodki
odwoawcze.

Jeli spojrzymy na k.p.c. to nie ma w nim okrelenia dopuszczalnoci drogi sdowej. K.p.c. mwi czasem
o niedopuszczalnoci w sensie negatywnym np. art. 199 1 pkt 1.
Art. 199 [Przyczyny odrzucenia pozwu]
1. Sd odrzuci pozew:
1) jeeli droga sdowa jest niedopuszczalna;
11

Jak sd stwierdzi, e droga sdowa jest w danej sprawie dopuszczalna to nie wydaje adnego postanowienia
o dopuszczalnoci, lecz nadaje sprawie bieg i przystpuje do jej zaatwiania. Natomiast jeli stwierdzi, e
droga sdowa jest niedopuszczalna to wydaje postanowienie i w uzasadnieniu napisze, e odrzucenie pozwu
nastpio ze wzgldu na niedopuszczalno drogi sdowej.

Niedopuszczalno drogi sdowej
Niedopuszczalno drogi sdowej zachodzi w dwch wypadkach:

1) Jeeli sprawa nie jest spraw cywiln ani w znaczeniu materialnym, ani formalnym

2) Sprawa wniesiona do sdu jest spraw cywiln w znaczeniu materialnym, jednake moc
przepisu szczeglnego zostaa przekazana do zaatwienia innemu organowi ni sd powszechny

Niedopuszczalno drogi sdowej moe mie charakter:
1) Bezwzgldny
Zachodzi, kiedy:
a) sprawa wniesiona do sdu nie jest spraw cywiln
b) sprawa jest cywilna, ale jest przepis szczeglny, ktry przekazuje te spraw do zaatwienia
innemu organowi ni sd powszechny (ten przypadek ma charakter teoretyczny)

2) Wzgldny
Moe to by:
1) niedopuszczalno czasowa
Czasowa niedopuszczalno drogi sdowej zachodzi wtedy, kiedy z przepisu ustawy wynika, e
sprawa cywilna moe by zaatwiona przez sd powszechny dopiero po wyczerpaniu innego
postpowania.

Prawo pocztowe art. 62 ustawy Prawo pocztowe
Prawo dochodzenia w postpowaniu sdowym, w postpowaniu, o ktrym mowa w art. 62a, lub w postpowaniu
przed staym konsumenckim sdem polubownym roszcze okrelonych w ustawie, wynikajcych ze stosunkw z
operatorem wiadczcym powszechne usugi pocztowe w zakresie wiadczenia powszechnych usug pocztowych,
przysuguje nadawcy albo adresatowi po wyczerpaniu drogi postpowania reklamacyjnego.
Drog postpowania reklamacyjnego uwaa si za wyczerpan w przypadku odmowy uznania reklamacji przez
operatora albo niezapacenia dochodzonej nalenoci w terminie 90 dni od dnia wniesienia reklamacji.

Jeeli przysuguje nam roszczenie do operatora pocztowego to wwczas musimy najpierw wyczerpa przewidzian
w ustawie drog postpowania reklamacyjnego. Jeeli na tej drodze nie uzyskamy satysfakcji to wwczas moemy
wystpi na drog sdow. Jeeli nie post. reklamacyjne nie byo wyczerpane do sd odrzuci pozew i nie przystpi
w ogle do rozpoznania.

Prawo przewozowe - art. 75 Prawa przewozowego
Dochodzenie roszcze w postpowaniu sdowym na podstawie ustawy lub przepisw wydanych w jej wykonaniu
przysuguje uprawnionemu po bezskutecznym wyczerpaniu drogi reklamacji, przewonikowi za - po bezskutecznym
wezwaniu zobowizanego do zapaty.
Reklamacje lub wezwanie do zapaty uwaa si za bezskuteczne, jeeli dunik nie zapaci dochodzonych nalenoci
w terminie 3 miesicy od dnia dorczenia reklamacji lub wezwania do zapaty.

Prawo spdzielcze w sprawach o wykrelenie czonka z rejestru czonkw spdzielni
12

2) albo wynika z przemiennoci drogi sdowej i drogi innego postpowania
Niedopuszczalno drogi sdowej z przemiennoci zachodzi wwczas, gdy dana sprawa moe by
wg zainteresowanego podmiotu zaatwiona zarwno przez sd, jak i przez inny organ.

Sprawy pracownicze jeli pracownik ma jakie roszczenia ze stosunku pracy moe wystpi do sdu z
powdztwem, albo moe wystpi do komisji pojednawczej. Kodeks pracy daje pracownikowi 2 drogi. Jeli
pracownik dokona wyboru i skieruje spraw do komisji pojednawczej to wtedy to mu zamyka na razie drog
sdow. Pracownik moe oczywicie w kadej chwili zrezygnowa z postpowania przed komisj pojednawcz i
wystpi na drog sdow.

Skutki niedopuszczalnoci
Skutki niedopuszczalnoci zale od tego czy niedopuszczalno miaa charakter pierwotny tj. datujcy si
od chwili wszczcia postpowania czy te ta niedopuszczalno miaa charakter nastpczy czyli taka ktra
powstaa w trakcie toczcego si postpowania.

1) Niedopuszczalno pierwotna
Pierwotna niedopuszczalno powoduje odrzucenie pozwu art. 199 1 pkt 1 k. p. c. Ona datuje si od
wytoczenia powdztwa niezalenie od tego, kiedy sd j stwierdzi.


W przypadku odrzucenia pozwu sd wydaje postanowienie. Nie wypowiada si pod wzgldem
merytorycznym. Wyjtki:
- art. 464 k.p.c. z dziau Postpowanie w sprawach z zakresu prawa pracy w przypadku odrzucenia
pozwu w sprawach z zakresu prawa pracy sd przekazuje spraw waciwemu organowi, a nie
odrzuca.

Art. 464 [Odrzucenie pozwu]
1. Odrzucenie pozwu nie moe nastpi z powodu niedopuszczalnoci drogi sdowej, gdy do rozpoznania sprawy
waciwy jest inny organ. W tym wypadku sd przekae mu spraw.

- Odrzucenie pozwu nie nastpuje rwnie w tych wypadkach, gdzie organ lub sd administracyjny
uzna si ju za niewaciwy art. 199
1
k.p.c.

Art. 199
1
[Zakaz odrzucenia pozwu]
Sd nie moe odrzuci pozwu z tego powodu, e do rozpoznania sprawy waciwy jest organ administracji publicznej lub
sd administracyjny, jeeli organ administracji publicznej lub sd administracyjny uznay si w tej sprawie za
niewaciwe.

2) Niedopuszczalno nastpcza
Niedopuszczalno o charakterze nastpczym zajdzie wtedy jeeli na pocztku postpowania w danej
sprawie zachodzia dopuszczalno, a nastpnie pojawia si niedopuszczalno wynikajca ze zmiany
ustawodawstwa np. sejm zmieni ustaw i co nie jest zaatwiane w drodze postpowania cywilnego. To
jednak tylko teoretyczny przypadek. Przy tego rodzaju zmianach wprowadza si przepis przejciowy, ktry
pozwala dokoczy otwarte sprawy. To powoduje umorzenie postpowania art. 355 1 k. p. c.

13

Art. 355 [Umorzenie postpowania]
1. Sd wydaje postanowienie o umorzeniu postpowania, jeeli powd cofn ze skutkiem prawnym pozew lub jeeli
wydanie wyroku stao si z innych przyczyn zbdne lub niedopuszczalne.

Niedopuszczalno w oglnoci
Niedopuszczalno drogi sdowej jest pewn przesank, ktra warunkuje przyjcie sprawy do rozpoznania.
Niedopuszczalno drogi sdowej sd bierze pod uwag z urzdu w kadym stadium sprawy.
Postpowanie, ktre toczyo si w sprawie dotknitej niedopuszczalnoci drogi sdowej jest dotknite
niewanoci. Wynika to z art. 379 k. p. c. Ta niewano stanowi podstaw do zaskarenia wydanego w
takim postepowaniu orzeczenia wniesienia zaalenia, apelacji czy skargi kasacyjnej.

Art. 379 [Niewano postpowania]
Niewano postpowania zachodzi:
1) jeeli droga sdowa bya niedopuszczalna,

14

Wykad 3. (16.10.2012 r.)

Tryb rozpoznawania sprawy
Po rozstrzygniciu kwestii dopuszczalnoci sd rozstrzyga tryb rozpoznania. Czy dana sprawa, ktra
wpyna do sdu jest rozpoznawana w trybie procesowym czy te nieprocesowym? To s dwa zasadnicze
tryby. Sprawy s zasadniczo rozpoznawane w procesie art. 13 1 k.p.c.

1. Sd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba e ustawa stanowi inaczej.

Jeli nie ma adnych przepisw szczeglnych, wwczas sprawa jest rozpoznawana w procesie. Podzia ten
nie ma charakteru bezwzgldnego w wyjtkowych wypadkach wynikajcych z ustawy pewne sprawy
mog by rozpoznawane w postpowaniu nieprocesowym i w postpowaniu procesowym np.:

- sprawa o zniesienie wspwasnoci
Z przepisu wynika, e to jest tryb nieprocesowy, natomiast sprawa o wasno to jest sprawa, ktra
jest zaatwiana w trybie procesowym, bo brak przepisu szczeglnego. Ale wg art. 618 1 k.p.c. w
wyjtkowych sytuacjach mona orzec o wasnoci w ramach postpowania nieprocesowego o
zniesienie wspwasnoci.

Art. 618 [Zakres rozpoznania]
1. W postpowaniu o zniesienie wspwasnoci sd rozstrzyga take spory o prawo dania zniesienia wspwasnoci
i o prawo wasnoci, jak rwnie wzajemne roszczenia wspwacicieli z tytuu posiadania rzeczy. Rozstrzygajc spr o
prawo dania zniesienia wspwasnoci lub o prawo wasnoci, sd moe wyda w tym przedmiocie postanowienie
wstpne.

- podzia majtku wsplnego maonkw
Z przepisw k.p.c. wynika, e te sprawy nale do trybu nieprocesowego (art. 567 1 k.p.c.). Ale w
sprawach o rozwd (tryb procesowy) mona orzec o tej kwestii w procesie, jeeli to nie przeduy
postpowania. A wiec jeeli maonkowie si rozwodz i jest problem jak podzieli samochd,
jedyny majtek nalecy do majtku wsplnego, to jest do atwo rozstrzygn to nie spowoduje
przewlekoci postpowania. W takich wypadkach dokonanie tego podziau z punktu widzenia
kosztw spoecznych jest bardzo racjonalne, bo w jednym postpowaniu zaatwiamy dwie sprawy.
Natomiast jeeli w skad majtku wsplnego wchodzi nie tylko samochd, ale take inne rzeczy, np.
kc si o ciereczki kuchenne, to sd takiego wniosku przy rozwodzie nie uwzgldni, bo
spowoduje to przewleko postpowania.

Art. 567 [Rozwinicie]
1. W postpowaniu o podzia majtku wsplnego po ustaniu wsplnoci majtkowej midzy maonkami sd rozstrzyga
take o daniu ustalenia nierwnych udziaw maonkw w majtku wsplnym oraz o tym, jakie wydatki, nakady i inne
wiadczenia z majtku wsplnego na rzecz majtku osobistego lub odwrotnie podlegaj zwrotowi.

Jeli ju zakwalifikujemy spraw do procesu lub postpowania nieprocesowego, to trzeba zdecydowa czy
rozstrzygamy w oparciu o postpowanie zwyke czy te tryb odrbny. Np. sprawa o naruszenie posiadania
bdzie zaatwiana w trybie odrbnym, sprawa o rozwd i separacj bdzie zaatwiana w trybie odrbnym.
Sd musi czuwa nad tym, by rozpoznanie sprawy nastpio w odpowiednim trybie.
15

Rozpoznanie sprawy cywilnej w innym trybie anieli prawidowy prowadzi do naruszenia szeregu
przepisw. Skutki naruszenia mog by rne, nawet prowadzce do niewanoci postpowania
podstawa do wniesienia rodka zaskarenia od wyroku wydanego w postpowaniu w niewaciwym trybie.
Bada to przewodniczcy i wydaje odpowiednie zarzdzenie.

Art. 201 [Badanie trybu]
1. Przewodniczcy bada, w jakim trybie sprawa powinna by rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu wedug
przepisw o postpowaniu odrbnym, i wydaje odpowiednie zarzdzenia.

Stosunek postpowania cywilnego do innych postpowa
Postpowanie cywilne a postpowanie pojednawcze w sprawach z zakresu prawa pracy
Sprawy z zakresu prawa pracy s rozpoznawane w postpowaniu cywilnym przed sdem powszechnym.
Art. 242 kodeksu pracy stanowi, e pracownik moe dochodzi swych roszcze ze stosunku pracy na drodze
sdowej. Przed skierowaniem sprawy na drog sdow pracownik moe da wszczcia postpowania
pojednawczego przed komisj pojednawcz.

Relacje midzy postpowaniem sdowym cywilnym a postpowaniem przed komisj pojednawcz
Ta szczeglna regulacja dotyczca postpowania przed komisj pojednawcz dotyczy tylko pracownika, a
nie pracodawcy. Pracodawca jak ma roszczenia w stosunku do pracownika to zawsze musi wstpowa na
drog sadow. Mamy zatem tutaj pewn przemienno albo sd, albo komisja pojednawcza.
Pracownikowi przysuguje ta przemienno drg dochodzenia swoich roszcze, jeli w jego miejscu
zatrudnienia taka komisja zostaa powoana. Jednake pracownik moe skierowa wniosek przed komisj
pojednawcz tylko przed postpowaniem sdowym. Zoenie przez pracownika takiego wniosku przed
komisj pojednawcz powoduje niedopuszczalno drogi sdowej.
W razie odrzucenia pozwu w tego typu sprawie nie dochodzi do klasycznego odrzucenia pozwu, lecz sd
przekazuje spraw do waciwego organu.
Postpowanie przed komisj pojednawcz nosi nazw postpowania pojednawczego.

Postpowanie pojednawcze
Zmierza do zawarcia ugody. Zadaniem komisji jest denie do zawarcia ugody. To zawarcie ugody zamyka
postpowanie pojednawcze. Zawarcie ugody jest obwarowane terminem 14 dni w pewnych sprawach z
zakresu prawa pracy, natomiast w pozostaych sprawach 30 dni. Jeeli nie doszo do zawarcia ugody,
wwczas komisja pojednawcza na wniosek pracownika przekazuje wniosek do sdu pracy. Takie
przekazanie sprawy zastpuje pozew wniesiony przez pracownika.

Jeli postpowanie przed komisj pojednawcz zakoczy si zawarciem ugody wwczas mamy koniec
sprawy. Ale po jej zawarciu pracownik moe wystpi do sdu za uznanie jej za bezskuteczn, jeeli uwaa,
e ugoda narusza jego suszny interes.

Ugoda zawarta przed komisj stanowi tytu egzekucyjny, ktry po zaopatrzeniu przez sd klauzul
wykonalnoci moe by podstaw egzekucji sdowej. W trakcie postpowania klauzulowego sd bada t
ugod czy jest zgodna z prawem i zws.

Widzimy wi midzy postpowaniem cywilnym a postpowaniem przed komisjami pojednawczymi. Caa
ta procedura jest aktualna tam, gdzie istniej komisje pojednawcze. Jeli ich nie ma, to pracownik od razu
musi wystpi do sdu pracy.

16

Postpowanie cywilne a postpowanie karne
Postpowanie cywilne suy zaatwianiu spraw cywilnych, a postpowanie karne spraw karnych.
Postpowanie cywilne suy jednak czasem zaatwieniu sprawy karnej np.

- egzekucj orzeczonych w postpowaniu karnym grzywien prowadzi si wg przepisw k.p.c.

Rwnie postpowanie karne suy niekiedy zaatwianiu spraw cywilnych np.:

- powdztwo cywilne w postpowaniu karnym
Art. 12 k.p.c. roszczenia majtkowe wynikajce z przestpstwa mog by dochodzone w
postpowaniu cywilnym, a w wypadkach przewidzianych w ustawie, take w postpowaniu karnym.
Przemienno obu postepowa. Jeeli pokrzywdzony wystpi z powdztwem o roszczenia
majtkowe wynikajce z przestpstwa zawiso sprawy w jednym, powoduje niedopuszczalno
w drugim (od chwili dorczenia odpisu pozwu).

Art. 12 [Roszczenia z przestpstwa]
Roszczenia majtkowe wynikajce z przestpstwa mog by dochodzone w postpowaniu cywilnym albo w wypadkach w
ustawie przewidzianych w postpowaniu karnym.

- zasdzenie odszkodowania z urzdu na rzecz pokrzywdzonego.
Jeli poszkodowany wytoczy powdztwo w postpowaniu cywilnym, to sd nie moe zasdzi
odszkodowania w postpowaniu karnym. Natomiast jeeli toczy si postpowanie karne i w tym
postpowaniu istnieje procesowa moliwo zasdzenia odszkodowania z urzdu, to ta moliwo
nie stanowi przeszkody do wszczcia postpowania cywilnego. W takim wypadku najwyej sd
cywilny zawiesi postpowanie cywilne do czasu zakoczenia postpowania karnego.

- sprawy o odszkodowanie za niesuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

Wpyw postpowania i orzeczenia karnego na postpowanie i orzeczenie cywilne
Jedno zachowanie czowieka rodzi skutki na paszczynie rnych dziedzin prawa. Np. kradzie z punktu
widzenia prawa karnego kwalifikujemy to jako przestpstwo, z punktu widzenia prawa cywilnego jest to
czyn niedozwolony. W prawie karnym powstaje problem pocignicia sprawcy do odpowiedzialnoci
karnej, w prawie cywilnym powstaje problem odszkodowania, szkody. W zwizku z tym powstaje
zagadnienie wzajemnych relacji midzy zapadymi w tego rodzaju sprawach orzeczeniami.

Wpyw orzeczenia karnego na postpowanie i orzeczenie cywilne
Ten dualizm skutkw prawnych bez jakiejkolwiek ingerencji ustawodawcy w zakresie orzecze sdw
cywilnych i sdw karnych moe doprowadzi do takiego przypadku, e sd karny uzna oskaronego,
sprawc kradziey za winnego popenienia przestpstwa i wymierzy kar, a w postpowaniu cywilnym sd
cywilny dojdzie do wniosku, e przestpstwa kradziey nie byo, bo dysponuje dowodami, e adnej
kradziey nie byo i w zwizku z tym oddali powdztwo. Moe zatem doj do wydania dwch sprzecznych
wyrokw. Dlatego k.p.c. wprowadza instytucj mocy prejudycjalnej (mocy wicej wyrokw karnych
w postpowaniu cywilnym). Wyrok sdu karnego traktujemy jako swego rodzaju prejudykat przy
wydawaniu wyroku cywilnego.
Art. 11 [Moc wyrokw karnych]
Ustalenia wydanego w postpowaniu karnym prawomocnego wyroku skazujcego co do popenienia przestpstwa wi
sd w postpowaniu cywilnym.
17

1) Moc wic maj w postpowaniu cywilnym tylko wyroki w treci swej prawomocne i
skazujce.. Nie maj tej mocy: postanowienia, wyroki uniewinniajce, umarzajce
postpowanie i skazujce, ale nieprawomocne. Za wyrok skazujcy uwaa si take wyrok sdu
karnego, ktry odstpi od wymierzenia kary taki wyrok zawiera bowiem przypisanie czynu i
jego kwalifikacj prawn.

2) Prawomocny skazujcy wyrok karny ma w postpowaniu cywilnym moc wic tylko w zakresie
ustale co do popenienia przestpstwa. One znajduj si w sentencji wyroku. To oznacza, e sd
cywilny nie moe samodzielnie ustali czego odmiennego. To wycza swobodn ocen dowodw
w postpowaniu cywilnym w tym zakresie i sd cywilny musi przyj za prawdziwe ustalenia sdu
karnego, chociaby z okolicznoci wynikao co innego.

W ten sposb zapewniamy jednolito orzecznictwa. Natomiast samo rozstrzygnicie w wyroku karnym co
do kary nie ma w postpowaniu cywilnym adnego znaczenia, bo nie ma mocy wicej. Sd moe wzi to
jednak pod uwag w szczeglnoci to, czy skazany jest na 2 czy 3 lata pozbawienia wolnoci, gdy bdzie
zasdza odszkodowanie np. trzeba bdzie mu to rozoy na raty albo odroczy termin patnoci, bo jak
bdzie siedzia w zakadzie karnym, to nie bdzie mia zdolnoci do zapacenia.

Zd. 2 art. 11 k.p.c. dotyczy powoywania si w postpowaniu cywilnym na okolicznoci wyczajce lub
ograniczajce odpowiedzialno cywiln osoby, ktra nie bya oskarona. Jest to przepis dotyczcy
sytuacji, gdy sprawc szkody jest kto inny, a odpowiedzialno ponosi kto inny, np. gdy dziecko okrada
kiosk, a odpowiadaj rodzice. Ci rodzice mog si powoywa w postpowaniu cywilnym tylko na te
okolicznoci, ktre ograniczaj lub wyczaj ich odpowiedzialno cywiln odszkodowawcz, np. e
szkoda powstaa czciowo z winy poszkodowanego lub jest wynikiem dziaania siy wyszej itd. Ale
dotyczy to wycznie osb, ktre nie byy oskarone.

[] Jednake osoba, ktra nie bya oskarona, moe powoywa si w postpowaniu cywilnym na wszelkie okolicznoci
wyczajce lub ograniczajce jej odpowiedzialno cywiln.

Reguy kolizyjne dotyczce tych dwch postpowa najczciej dotycz sytuacji, gdy oba postpowania
tocz si rwnolegle. Najczciej w takim wypadku sd cywilny zawiesza postpowanie.

Art. 177 [Fakultatywne z urzdu]
1. Sd moe zawiesi postpowanie z urzdu:
4) jeeli ujawni si czyn, ktrego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogoby wywrze wpyw na
rozstrzygnicie sprawy cywilnej;

Zawieszenie postpowania cywilnego jest tutaj fakultatywne. Sd moe, ale nie musi zawiesi postpowanie
cywilne do czasu zakoczenia postpowania karnego. Sdy cywilne bardzo chtnie korzystaj z tego
uprawnienia. Jest to rozwizanie rozsdne, bo jeeli sd karny ustali sprawc czynu przestpnego, to sd
cywilny ma ju sprawc szkody. Jeeli dojdzie tutaj do wyroku uniewinniajcego sdu karnego, to sd
cywilny bdzie musia dokona ustalenia, kto jest sprawc szkody, mimo e szkoda powstaa wskutek
jakiego czynu, ktry nie jest przestpstwem. Sdy korzystaj z tego obligatoryjnie, cho przepis mwi
sd moe. To moe zaley od uznania sdu cywilnego. Sd cywilny powinien rozway jaki to jest
czyn, jaka to jest szkoda. Wstpna ocena tego czynu jest istotna z punktu widzenia tego, czy zawiesi
postpowanie cywilne czy te nie, ale sdy w takim wypadku zawsze zawieszaj postpowanie. Jeeli
18

doszo do wydania wyroku karnego i na tej podstawie sd cywilny zasdzi odszkodowanie, a nastpnie
doszo do uchylenia tego wyroku karnego, to wwczas w sprawie cywilnej moe doj do wznowienia
postpowania art. 403 1 pkt. 1 k.p.c.:

Art. 403 [Podstawy]
1. Mona da wznowienia na tej podstawie, e:
1) wyrok zosta oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazujcym wyroku karnym, nastpnie
uchylonym;

Wpyw postpowania i orzeczenia cywilnego na postpowanie i orzeczenie karne
Prawomocne orzeczenie cywilne wie nie tylko strony i sd, ktry je wyda, lecz rwnie inne sdy oraz
inne organy, a w szczeglnych wypadkach take inne osoby.

Art. 365 [Zakres zwizania]
1. Orzeczenie prawomocne wie nie tylko strony i sd, ktry je wyda, lecz rwnie inne sdy oraz inne organy
pastwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych take inne osoby.

O tym w jakim zakresie sdy karne s zwizane wyrokami sdw cywilnych decyduje kodeks postpowania
karnego wice s orzeczenia, ktre ksztatuj prawo lub stosunek prawny. Np. Pan X zosta
oskarony o popenienie przestpstwa bigamii. Jest sprawa karna o przestpstwo bigamii. Pozwany broni si
w ten sposb, e przedkada sdowi wyrok rozwizujcy pierwsze maestwo przez rozwd. Jest to wyrok
ksztatujcy, a wic sd karny nie bdzie mg go skaza za bigami, musi przyj, e maestwo zostao
rozwizane i musi czowieka uniewinni. Jednak w innym postpowaniu o bigami, oskarony broni si w
ten sposb, e przedkada sdowi wyrok sdu cywilnego ustalajcy nieistnienie tego pierwszego
maestwa. To co, sd karny moe potwierdzi, e to nas nie obchodzi, bo art. 8? My uwaamy, e
maestwo pierwsze istnieje i skazujemy pana za bigami? Takie postpowanie, jak da si wyczu byoby
niewaciwe, nasuwa szereg wtpliwoci.

W zwizku z tym musimy uzna, e rwnie pewne orzeczenia ustalajce stosunek prawny lub prawo
wi sd karny w postpowaniu karnym. Tak samo jest w przypadku orzeczenia o uznaniu za zmarego
ma ono charakter ustalajcy, ale bdzie wiza sd karny.
A wic wbrew literalnemu brzmieniu art. 8 2 k.p.k. przyjmowa musimy, e pewne orzeczenia sdu
cywilnego ustalajce istnienie lub nieistnienie prawa lub stosunku prawnego wi sd karny w
postpowaniu karnym.

Postpowanie cywilne a postpowanie administracyjne i przed sdami
administracyjnymi
Postpowanie cywilne suy zaatwianiu spraw cywilnych, a postpowanie administracyjne suy
zaatwianiu spraw administracyjnych. Przy czym to rozgraniczenie nie ma charakteru bezwzgldnego.
Niekiedy jednak postpowanie cywilne suy zaatwianiu spraw administracyjnych, a postpowanie
administracyjne zaatwianiu spraw cywilnych. Sprawy z zakresu prawa o aktach stanu cywilnego s to
sprawy z zakresu prawa administracyjnego, ale sprawy o sprostowanie treci aktu stanu cywilnego, prawo o
aktach stanu cywilnego przekazuje do zaatwienia postpowaniu cywilnemu. Istniej pewne zwizki od tego
rozgraniczenia.
Na tle tych relacji powstaj spory kompetencyjne negatywne ktry organ jest waciwy do rozpoznania
sprawy. Kiedy spory te rozwizywano w ten sposb, e dziaao kolegium kompetencyjne przy SN i ono
rozstrzygao, czy dana sprawa ma i do trybu administracyjnego czy do trybu sdowego. Obecnie spory o
19

waciwo pomidzy sdami powszechnymi, a organami administracji s rozwizywane na mocy reguy
oglnej, e o waciwoci danego organu decyduje uprzednie uznanie si za niewaciwy przez drugi
organ (k.p.a.). W k.p.c. jest to w art. 199
1
.

Art. 199
1
[Zakaz odrzucenia pozwu]
Sd nie moe odrzuci pozwu z tego powodu, e do rozpoznania sprawy waciwy jest organ administracji publicznej lub
sd administracyjny, jeeli organ administracji publicznej lub sd administracyjny uznay si w tej sprawie za
niewaciwe.

Zawsze na styku prawa cywilnego i administracyjnego s pewne sprawy, ktre ciko zakwalifikowa do
danej gazi prawa. W zwizku z tym rozwizano to w ten sposb, e jeeli pierwszy organ uzna si za
niewaciwy to drugi musi spraw przyj.

Prawomocne orzeczenia sdu powszechnego i sdu administracyjnego s wzajemnie wice. Orzeczenie
sdu cywilnego wie NSA, WSA i orany administracji publicznej (pastwowej i samorzdowej). Taka
sama regulacja jest zawarta w ustawie Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi.

Zagadnienie wpywu decyzji administracyjnej na orzeczenie sdowe nie jest uregulowane ustawowo. Naley
przyj, e decyzja administracyjna ustala lub tworzy okrelon sytuacj prawn, ktrej z powodu
niedopuszczalnoci drogi sdowej nie mgby ustali ani stworzy sd powszechny. Jeli od wydania
decyzji administracyjnej zaley wynik postpowania, wwczas sd powszechny moe postpowanie
zawiesi.

3) jeeli rozstrzygnicie sprawy zaley od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej;

W postpowaniu przed sdem administracyjnym maj zastosowanie przepisy k.p.c. o dorczaniu pism
przez poczt, o postpowaniu dowodowym oraz postpowaniu w zakresie obrotu zagranicznego.

Czasowy zakres dziaania prawa postpowania cywilnego
Na tle postpowania cywilnego pojawia si wiele wtpliwoci, bo kada zmiana prawa postpowania
cywilnego zastaje toczce si postpowania. Jak taka nowelizacja wpywa na postpowanie? Znane s 3
systemy regulowania tego zagadnienia:

1) System jednolitoci postpowania
Traktujemy postpowanie jako cao. Ustawodawca przewiduje, e postpowanie toczy si do
zakoczenia wg przepisw dotychczasowo obowizujcych. Ten system obowizuje wtedy kiedy
ustawodawca wyranie o tym powie.

2) System stadiw postpowania
Dzieli postpowanie na okrelone stadia przed I instancj, II instancj. Wg tego systemu ustawodawca
przyjmuje, e postpowanie toczy si wg przepisw pod rzdem ktrych zostao wszczte, ale tylko do
pewnego stadium. Nowe stadium ju pod nowymi przepisami. Ten system obowizuje wtedy kiedy
ustawodawca wyranie o tym powie.

20

3) System czynnoci postpowania
Postpowanie toczy si od dokonania ostatniej czynnoci na podstawie nowych przepisw. Jeli
ustawodawca nic nie mwi, wwczas uznaje si, e nastpna czynno musi by dokonana wg
przepisw nowych.

21

Wykad 4. (23.10.2012 r.)

Problematyka jurysdykcji krajowej
Jest uregulowana w czci IV k.p.c. Przepisy z zakresu midzynarodowego postpowania cywilnego.

Jurysdykcja krajowa to waciwo sdu danego pastwa do zaatwienia okrelonych spraw. Tutaj nie
chodzi o to, ktry sd jest waciwy do rozpoznania sprawy czy sd rejonowy, okrgowy ale o problem
sd jakiego pastwa jest waciwy do zaatwienia sprawy. Ta kwestia musi by rozpatrywana przez sd w
kadej sprawie.

Z reguy bardzo czsto mwimy, e problem jurysdykcji krajowej powstaje wtedy, gdy w sprawie pojawi si
pewien element zagraniczny. Ale tam, gdzie nie ma tego elementu zagranicznego, to nie oznacza, e nie ma
problemu jurysdykcji krajowej. Problem istnieje, ale nie jest podnoszony, bo przyjmuje si intuicyjnie, e
skoro nie ma elementu zagranicznego, to waciwy bdzie sd polski. Ale w kadej sprawie musimy sobie
odpowiedzie na pytanie, czy sd polski jest waciwy do rozpoznania tej sprawy.

czniki
Jurysdykcja krajowa wynika z powiazania danej sprawy z pastwem polskim. Elementy tworzce to
powizanie nosz nazw cznikw. czniki mog mie charakter:
1) Podmiotowy i s to:
- Obywatelstwo polskie
- Miejsce zamieszkania w Polsce
- Miejsce pobytu (osoby fizyczne) lub siedziba (osoby prawne) w Polsce

2) Przedmiotowy i s to:
- Pooenie przedmiotu sporu w Polsce
- Posiadanie majtku w Polsce
- Otwarcie spadku w Polsce
- Powstanie zobowizania lub miejsce wykonania zobowizania w Polsce

Podzia spraw nalecych do jurysdykcji krajowej
1) Tytu I (art. 1097 1099
1
k.p.c.) Przepisy oglne
2) Tytu II (art. 1103 1105
1
k.p.c.) Przepisy o jurysdykcji krajowej w procesie

Do jurysdykcji krajowej w procesie nale sprawy w ktrych pozwany:
- Ma miejsce zamieszkania
- Ma miejsce zwykego pobytu
- Osoba prawna ma siedzib w RP

Art. 1103 [Jurysdykcja zwyka]

Sprawy rozpoznawane w procesie nale do jurysdykcji krajowej, jeeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce
zwykego pobytu albo siedzib w Rzeczypospolitej Polskiej.

22

Jeeli do jurysdykcji krajowej nale sprawy z powdztwa gwnego, to jurysdykcja ta obejmuje
rwnie sprawy, ktre s objte powdztwem wzajemnym. Dodatkowe, szczeglne podstawy
jurysdykcji przewidziane zostay w dalszych przepisach tego kodeksu do dalszych kategorii spraw:

a) Sprawy maeskie oraz dotyczce maeskich stosunkw majtkowych
b) Sprawy ze stosunkw miedzy rodzicami i dziemi
c) Sprawy o alimenty
d) Sprawy w roszczeniach o ustalenie pochodzenia dziecka
e) Sprawy z zakresu prawa pracy
f) Sprawy ze stosunku ubezpieczenia
g) Sprawy z umw, jeeli powodem jest konsument w innych przypadkach ni w/w

W tych kategoriach spraw s przepisy art. 1103
1
do 1103
7
k.p.c. dodatkowe elementy wskazujce
na jurysdykcj krajow.

3) Tytu III (art. 1106 1110
2
k.p.c.) Przepisy o jurysdykcji krajowej w postpowaniu
nieprocesowym

Jurysdykcja krajowa w postpowaniu nieprocesowym okrelona jest w sposb szczeglny w
niektrych sprawach np. w sprawach o ubezwasnowolnienia (art. 1106
1
k.p.c.). Jeeli nie ma
szczeglnego uregulowania, to stosujemy zasady oglne. W postpowaniu nieprocesowym trzeba
zawsze spojrze na rzeczywiste przepisy szczeglne czy w danej sprawie jest okrelona
jurysdykcja krajowa czy te nie. Jeeli nie ma jurysdykcji w przepisie szczeglnym okrelonej, to
stosujemy zasad ogln, wedug ktrej jurysdykcja krajowa zachodzi, jeeli sprawa dotyczy
osoby bdcej obywatelem polskim, cudzoziemca majcego miejsce zamieszkania czy miejsce
zwykego pobytu w Polsce albo osoby prawnej lub nie bdcej osob prawn jednostki
organizacyjnej majcej siedzib w Rzeczypospolitej Polskiej.

4) Tytu IV (art. 1110
3
1110
4
k.p.c.) Przepisy o jurysdykcji krajowej w postpowaniu
zabezpieczajcym i egzekucyjnym

Jurysdykcja w postpowaniu zabezpieczajcym:
Mamy bardzo ogln regulacj do tego postpowania stosuje si odpowiednio przepisy o
podstawach jurysdykcji w procesie i postpowaniu nieprocesowym.

Jurysdykcja w postpowaniu egzekucyjnym:
Do wycznej jurysdykcji krajowej nale sprawy egzekucyjne, jeeli egzekucja ma by wszczta i
prowadzona w Polsce. W wietle tej regulacji jurysdykcja krajowa w sprawach egzekucyjnych
wynika z powizania sprawy egzekucyjnej z pastwem polskim. Element tworzcy to powizanie
ma charakter przedmiotowy jest nim miejsce prowadzenia egzekucji. Jeeli egzekucja ma by
prowadzona na terenie Polski, to organami wycznie uprawnionymi s organy polskie.
Niedopuszczalne jest prowadzenie egzekucji przez polskie organy egzekucyjne poza granicami
kraju.

23

Jurysdykcja a prawo midzynarodowe, europejskie
Jurysdykcja krajowa moe by, poza przepisami k.p.c., regulowana odmiennie w umowach
midzynarodowych, ktrych Polska jest stron, a take w rozporzdzeniach Rady UE. I tych rozporzdze
jest coraz wicej, wobec czego trzeba patrze, czy dana kwestia nie jest tam regulowana. Przepisy k.p.c.
bd mie zastosowanie tylko wtedy, jeeli umowa midzynarodowa albo prawo unijne nie stanowi
inaczej. Priorytet umw midzynarodowych i prawa europejskiego w tym zakresie wynika z postanowie
art. 91 Konstytucji RP.

Jurysdykcja konieczna
2 przypadki, kiedy zachodzi jurysdykcja konieczna:
I.
Jeeli na podstawie przepisw nie znajdujemy podstaw do przyjcia, e w danej sprawie istnieje
jurysdykcja krajowa sdw polskich, a:
1) przeprowadzenie postpowania w tej sprawie przed sdem innego pastwa jest
niemoliwe
2) albo nie mona wymaga jego przeprowadzenia

naley przyj, e sprawa naley do jurysdykcji krajowej sdw polskich, jeeli wykazuje
dostateczny zwizek z polskim porzdkiem prawnym.

II.
Jeeli sd ustali, e orzeczenie sdu pastwa obcego nie podlega uznaniu w RP, to sprawa ta
bdzie podlega jurysdykcji sdw polskich.

W obu tych wypadkach mamy do czynienia z tzw. jurysdykcj konieczn.

Podzia jurysdykcji
Zasadniczy podzia jurysdykcji:
1) jurysdykcja fakultatywna
Przy jurysdykcji fakultatywnej orzeczenie sdu obcego w danej sprawie moe mie skuteczno na
obszarze Polski albo na mocy samego prawa albo na podstawie orzeczenia o jego uznaniu w RP

2) jurysdykcja wyczna
Przy jurysdykcji wycznej orzeczenie sdu obcego w danej sprawie nie moe mie na obszarze
Polski tego rodzaju skutecznoci

Na og jurysdykcja krajowa ma charakter fakultatywny. Jurysdykcja wyczna zachodzi wwczas, gdy
przewiduje to wyrany przepis ustawy albo postanowienia umowy midzynarodowej. Jeeli spojrzymy
na przepis k.p.c., to znajdujemy kilkanacie spraw, ktre przepisy traktuj jako sprawy z zakresu jurysdykcji
wycznej.

Drugi podzia jurysdykcji ze wzgldu na rdo:
1) jurysdykcja wynikajca z mocy prawa (albo z ustawy albo umowy midzynarodowej)

2) jurysdykcja umowna (wynikajca z umowy stron).
24

Dopuszczalno zawarcia umowy o jurysdykcj przewiduje art. 1104 i 1105 k.p.c. Umowa o jurysdykcj
naley do tzw. umw procesowych.

Umowami procesowymi s:
1) umowa o jurysdykcj,
2) umowa o sd polubowny (staropolski - zapis na sd polubowny),
3) umowa o waciwo.
Nie zaliczamy do umw procesowych ugody sdowej, poniewa charakter prawny tej ugody jest w literaturze spornym.
Jedni mwi, e jest to umowa materialnoprawna, inni e procesowa, a jeszcze inni, e ma charakter mieszany. Ten spr
ma charakter niemiertelny.

Umowa u jurysdykcj moe by umow pozytywn ustanawiajc jurysdykcj sdw polskich albo
umow negatywn wyczajc jurysdykcj sdw polskich. Umowa pozytywna jest przewidziana w
art. 1104 k.p.c. W treci tej umowy trzeba wskaza stosunek prawny, co do ktrego strony si umawiaj
oraz musi tam by zapisane, e we wszystkich sprawach wynikajcych z tego stosunku prawnego
waciwy bdzie sd polski.

Umowa nie moe dotyczy spraw, ktre nale do wycznej jurysdykcji pastwa obcego.

Art. 1104 [Umowa prorogacyjna]
1. Strony oznaczonego stosunku prawnego mog umwi si na pimie o poddanie wynikych lub mogcych wynikn z
niego spraw o prawa majtkowe jurysdykcji sdw polskich.

Poddanie danej sprawy jurysdykcji sdw polskich moe nastpi te w szczeglnym wypadku: strony
wniosy spraw, ktra naley do jurysdykcji sdw pastw obcych, a pozwany nie podniesie zarzutu braku
jurysdykcji krajowej i wda si w spr co do istoty sprawy.

Utrwalenie jurysdykcji krajowej (perpetuatio iurisdictionis), cigo jurysdykcji.
Jurysdykcja krajowa istniejca w chwili wszczcia postpowania trwa nadal, choby jej podstawy odpady
w toku postpowania. To utrwalenie nastpuje z chwil wszczcia postpowania z chwil wytoczenia
powdztwa. Od tej zasady istnieje tylko jeden wyjtek jeeli osoba przeciwko ktrej wytoczono
powdztwo uzyskaa w trakcie trwania postpowania immunitet sdowy. Wtedy dalej postpowania
prowadzi nie mona.

Wyczenie jurysdykcji
Moe mie miejsce:
1) z mocy prawa (zwolnienie spod jurysdykcji)
Wyczenie jurysdykcji z mocy prawa (zwolnienie spod jurysdykcji) uregulowane jest w przepisach od
art. 1111 do 1116 k.p.c. Wyczenie albo zwolnienie spod jurysdykcji polega na przyznaniu okrelonym
osobom immunitetu sdowego i egzekucyjnego. Osoby korzystajce z immunitetw s to gwnie
przedstawiciele dyplomatyczni pastw obcych, placwki konsularne.

adna z konwencji midzynarodowej nie przewiduje, e z immunitetu korzysta pastwo jako takie.
Jednak w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje si, e immunitet sdowy przysuguje zasadniczo obcemu
pastwu. Jednak coraz czciej pojawiaj si jakie drobne ograniczenia tego immunitetu. Podstaw tego
immunitetu pastwa upatruje si gwnie w midzynarodowym prawie zwyczajowym.

Immunitet sdowy oznacza, e pewne podmioty nie mog by pozywane przed sdy polskie.
25

Natomiast immunitet egzekucyjny oznacza, e przeciwko pewnym osobom nie moe by prowadzona
egzekucja przez polskie organy egzekucyjne. Immunitet ten przysuguje wszystkim podmiotom, ktre
korzystaj z immunitetu sdowego. Wynika to z art. 1115 k.p.c. Jeeli dojdzie do wydania wyroku
przeciwko takim osobom, to sd nie moe takiemu wyrokowi nada klauzuli wykonalnoci ze wzgldu
na brak jurysdykcji krajowej. Jeeli sd polski wyda przez pomyk klauzul wykonalnoci, to nie
znaczy, e organ egzekucyjny bdzie mg prowadzi egzekucj. Komornik nie moe dokona zajcia
adnego skadnika majtku takiej osoby. W takim wypadku komornik powinien umorzy postpowanie
egzekucyjne z powodu braku jurysdykcji krajowej. Klauzula wykonalnoci powinna zosta uchylona.

2) z mocy umowy
Wyczenie jurysdykcji krajowej moe nastpi te na mocy umowy. Moliwa jest ona tylko w procesie.
Jest to tzw. umowa derogacyjna.

To wyczenie jurysdykcji sdw polskich jest tutaj ograniczone. Umowy derogacyjne s najczciej
zawierane w stosunkach handlowych transgranicznych, gdzie strony najpierw pisz o wzajemnym
prawach i obowizkach cywilnoprawnych, a na koniec zamieszczaj klauzule, e we wszystkich
sprawach wynikajcych z niniejszej umowy waciwy do rozpoznania jest sd np. RFN czy sd polski.
Najczciej ma to posta klauzuli, ale oczywicie moliwe jest te zawarcie umowy samodzielnej o
jurysdykcj.

Jeeli chodzi o jurysdykcj krajow, to trzeba powiedzie, e pastwo wysyajce lub odpowiednia
organizacja midzynarodowa moe zrzec si immunitetu sdowego i immunitetu egzekucyjnego w stosunku
do osb korzystajcych z tych immunitetw. To zrzeczenie si musi by wyrane i zrzeczenie si
immunitetu sdowego nie jest rwnoznaczne ze zrzeczeniem si immunitetu egzekucyjnego. To jest tzw.
podmiotowe wyczenie jurysdykcji krajowej.

Mamy te do czynienia z przedmiotowym wyczeniem jurysdykcji krajowej moliwe tylko w
postpowaniu egzekucyjnym. W stosunku do osoby, co do ktrej pastwo zrzeko si immunitetu, egzekucja
moe by prowadzona, ale s pewne ograniczenia.

Brak jurysdykcji
Jurysdykcja krajowa naley do tzw. przesanek procesowych decydujcych o przyjciu sprawy do
rozpoznania.

Brak jurysdykcji moe mie charakter pierwotny lub nastpczy. Przy pierwotnym nastpuje odrzucenie
pozwu lub wniosku wszczynajcego postpowanie. Jeeli ma charakter nastpczy w trakcie
postpowania si okazao to nastpuje umorzenie postpowania. Najczciej z takim wypadkiem mamy
do czynienia jeeli osoba, przeciwko ktrej wszczto spraw uzyska immunitet sdowy. W takim wypadku
naley umorzy postpowanie cywilne.

Art. 1099 [Brak jurysdykcji krajowej]
1. Brak jurysdykcji krajowej sd bierze pod rozwag z urzdu w kadym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku
jurysdykcji krajowej sd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeeniem art. 1104 2 lub art. 1105 6.

Jeeli natomiast mamy do czynienia ze spraw o nadanie tytuowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalnoci, to
w takim wypadku sd odmawia nadania wyrokowi klauzuli wykonalnoci przeciwko osobie, ktra
korzysta z immunitetu egzekucyjnego. A jeeli do komornika wpynie wniosek o wszczcie egzekucji
26

przeciwko osobie, ktra nie podlega jurysdykcji krajowej, to wtedy komornik powinien umorzy
postpowanie egzekucyjne.

Art. 824 [Umorzenie z urzdu]
1. Postpowanie umarza si w caoci lub czci z urzdu:
1) jeeli okae si, e egzekucja nie naley do organw sdowych;
2) jeeli wierzyciel lub dunik nie ma zdolnoci sdowej albo gdy egzekucja ze wzgldu na jej przedmiot lub na osob
dunika jest niedopuszczalna;

Jeeli rozpoznano spraw przy braku jurysdykcji krajowej, to wwczas mamy do czynienia z niewanoci
postpowania.

2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczyn niewanoci postpowania.

Ta niewano postpowania stanowi podstaw do wniesienia rodka zaskarenia np. apelacja, zaalenie.
Jest rwnie podstaw skargi kasacyjnej albo do uniewanienia takiego orzeczenia po jego
uprawomocnieniu si przez SN. Niewano postpowania jest podstaw do zaskarenia orzeczenia.
To nie jest tak, jak w prawie cywilnym, e jak jest niewano czynnoci prawnej, to nie ma czynnoci
prawnej. Trzeba doprowadzi do uchylenia wyroku, aby wyrok by niewany w postpowaniu cywilnym
jest inaczej. Przyczyny niewanoci s cile okrelone w k.p.c.

Jurysdykcja, a inne przesanki procesowe
Problem jurysdykcji krajowej wystpuje najczciej w zderzeniu z problemem dopuszczalnoci drogi
sdowej i waciwoci sdu. Zawsze te trzy problemy mog si pojawi. Na tle tych trzech przesanek
mona postawi sobie pytanie o relacj midzy jurysdykcj, waciwoci, a dopuszczalnoci drogi
sdowej.

Przykad: Sprawa wpyna do sdu w odzi, dot. stosunku prawnego osb zamieszkaych w
Warszawie i pojawia si problem obywatelstwa. Wiadomo, e ta sprawa nie naley do sdw
polskich, bo mamy do czynienia z brakiem jurysdykcji krajowej. Ale ze wzgldu na miejsce
powinien rozpozna to sd warszawski, bo tam jest miejsce zamieszkania obu stron. Najpierw
decydujce znaczenie ma waciwo sdu. Sd dzki powinien przekaza spraw sdowi
warszawskiemu i dopiero warszawski powinien bada, czy sprawa naley do waciwoci sdw
polskich.

O braku jurysdykcji moe wypowiedzie si tylko sd waciwy rzeczowo i miejscowo. W pierwszej
kolejnoci naley t kwesti zbada. Jeeli sd uzna, e jest niewaciwy, to powinien przekaza spraw
sdowi waciwemu.

Trzy orzeczenia SN dotyczce wykadu:

Dwch obywateli polskich toczy w Polsce spr o to, kto jest wacicielem nieruchomoci pooonej na dawnych
ziemiach polskich znajdujcych si teraz na terenie obecnej Ukrainy. Oni zostawili tam jak nieruchomo. W 1945 r.
przyjechali do Polski, tutaj yj i pracuj i nagle na tle praw spadkowych, na tle dochodzenia odszkodowa o tzw. mienie
zabuaskie powsta spr o to, kto jest wacicielem nieruchomoci pooonej na terenie obecnej Ukrainy.

27

W sprawach o ustalenie istniejcego w przeszoci prawa wasnoci nieruchomoci pozostawionej poza
obecnymi granicami RP w zwizku z wojn rozpoczt w 1939 r., pooonej obecnie na terenie Ukrainy nie
przysuguje jurysdykcja sdu polskiego. Tutaj nie ma adnego cznika. Sdem waciwym w tym zakresie
jest sd Ukrainy.

Winicjusz M. w pozwie z dn. 29 padziernika 2007 r. skierowanej przeciwko RFN, Federalnemu Urzdowi
Kanclerskiemu wnis o zasdzenie od strony pozwanej kwoty 1 mln z tytuem zadouczynienia za krzywd doznan w
czasie pacyfikacji przez niemieckie siy zbrojne w czasie II wojny wiatowej w miejscowoci Szczecyn pooonej w
wojewdztwie lubelskim. Pacyfikacja ta, podczas ktrej wysiedlano ludno, dokonywano egzekucji, palono
zabudowania oraz rabowano mienie przeprowadzona zostaa w dniu 2 lutego 1944 r. W jej wyniku mier ponioso
kilkuset mieszkacw. Wg twierdze pozwu powd, wwczas 6 letnie dziecko, dozna w wyniku akcji niemieckich si
zbrojnych rozlegych obrae gowy, klatki piersiowej i obu rk ze skutkami, ktrych negatywne konsekwencji objawiaj
si do dzi dnia.

Na obecnym etapie rozwoju prawa midzynarodowego publicznego pastwu niemieckiemu przysuguje
immunitet jurysdykcyjny w sprawach o roszczenia z czynw niedozwolonych popenionych przez
niemieckie siy zbrojne podczas II wojny wiatowej na terenie Polski. I co w zwizku z tym? Nie ma
jurysdykcji i takie powdztwo powinno zosta oddalone. Tutaj sd okrgowy odrzuci pozew najpierw,
potem zostao wniesione na to postanowienie zaalenie do sdu apelacyjnego, sd apelacyjny oddali je
postanowieniem. I od tego postanowienia oddalajcego zaalenie zostaa wniesiona skarga do SN. Teza ta w
literaturze procesowej zyskaa aprobat na obecnym etapie rozwoju prawa midzynarodowego publicznego.
By moe rozwj prawa midzynarodowego pjdzie w kierunku ograniczenia czciowego immunitetu
sdowego pastwa. Immunitet sdowy oznacza, e pewne podmioty nie mog by pozywane przez sdy
polskie.

Orzeczenie z 1978 r. - Eugenia U., crka uczestnika postpowania Stanisawa W. urodzonego w 1900 r., da jego
ubezwasnowolnienia ze wzgldu na potrzeb zapewnienia egzystencji w przyszoci i uchronienia go przed
marnotrawstwem. Uczestnik postpowania po powrocie ze Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej ma wysok rent
i ma oszczdnoci i jest obywatelem Stanw Zjednoczonych, ale jest Polakiem.

W wietle wczesnej regulacji SN powiedzia, e: sprawy o ubezwasnowolnienie obywatela pastwa
obcego take w wypadku, gdy ma on miejsce zamieszkania w Polsce nie podlegaj jurysdykcji krajowej
sdw polskich. Wwczas pani Eugenia U. nie moga si domaga ubezwasnowolnienia ojca przed sdem
polskim, bo on by obywatelem amerykaskim zamieszkaym na terenie Polski a wwczas o
ubezwasnowolnieniu decydowao obywatelstwo. Ten przepis przesta ju obowizywa. W jego miejsce
wprowadzono nowy przepis art. 1106
1
k.p.c. A wic w wietle aktualnej regulacji prawnej pani Eugenia
U. mogaby zoy taki wniosek i on nie mgby by odrzucony przez sd polski z powodu braku
jurysdykcji krajowej sdw polskich. Sdy polskie s waciwe do ubezwasnowolnienia obywateli pastw
obcych, ktrzy na terenie Polski maj miejsce zamieszkania lub miejsce zwykego pobytu. Nastpia zmiana
ustawodawstwa. To orzeczenie ma znaczenie historyczne, ale ono obrazuje problem, ktrzy trzeba byo
omwi.

Orzeczenia te wpyny do sdw polskich. Sdy polskie musz rozstrzygn, czy s waciwe do
rozpoznania tej sprawy czy te nie. Znaczenie tych przepisw o jurysdykcji krajowej nabrao istotnego
znaczenia w ostatnich latach ze wzgldu na integracj ludnoci i integracj europejsk. Powoduje to, e
mamy do czynienia z napywem spraw zagranicznych, gdzie sdy zastanawiaj si nad jurysdykcj sdw
polskich.
28

Wykad 5. (30.10.2012 r.)

Zasady postpowania cywilnego
eby postpowanie cywilne mogo wypenia swoje funkcje, jakie stawia przed nim ustawodawca, caa jego
struktura i funkcjonowanie poszczeglnych instytucji musz by podporzdkowane pewnym normom
generalnym, ktre zapewniaj najlepsze realizowanie tych funkcji. Te zaoenia generalne nazywamy
zasadami postpowania cywilnego.

Samo pojcie i klasyfikacja zasad nale do zagadnie, ktre nie s jednolicie ujmowane w literaturze,
nale nawet do kwestii spornych.

Zasada wyraone w normach prawnych idee przewodnie odnoszce si do caoci postpowania
cywilnego i wskazujce sposoby realizacji jego celu.

Funkcje postpowania cywilnego nie s niezmienne. One rnie si ksztatuj w rnych systemach
spoeczno gospodarczych. Rwnie zasady postpowania cywilnego nie s niezmienne. One rnie si
ksztatuj w rnych okresach. Na innych zasadach oparte byo postpowanie antyczne, inaczej feudalne,
inaczej buruazyjne, a zupenie inaczej komunistyczne. Niektre zasady byy istotne tylko dla danego typu
postpowania.

Klasyfikacja zasad
1) Zasady naczelne:
a) Zasady naczelne wymiaru sprawiedliwoci wynikaj z Konstytucji RP, p.p.s.a. i ustawie o
SN i s to:
i. Zasada sdowego wymiaru sprawiedliwoci, ktra znajduje swj szczeglny wyraz w
prawie do sdu, czyli w prawie dostpu do sdu.
ii. Zasada rzetelnego postpowania
iii. Zasada rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwoki
iv. Zasada niezalenoci sdw
v. Zasada niezawisoci sdziw
vi. Zasada instancyjnoci
vii. Zasada zaskaralnoci orzecze

Te zasady dotycz caego wymiaru sprawiedliwoci, a w szczeglnoci maj znaczenie dla
samego postpowania cywilnego.

b) Zasady naczelne postpowania cywilnego
Te zasady mog znale wyraz przede wszystkim w konkretnej normie prawnej, ale nie zawsze.
Nie wszystkie zasady s wyraone expressis verbis, ale uznajemy je za zasady powszechnie
obowizujce, bo one przenikaj przez cae postpowanie i uwidaczniaj si w kilkudziesiciu
przepisach, ktre do niej nawizuj. W k.p.c. s to:
- zasada prawdy materialnej
- zasada kontradyktoryjnoci
- zasada dyspozycyjnoci
- zasada rwnouprawnienia stron
29

- zasada bezporednioci
- zasada koncentracji materiau procesowego
- zasada ustnoci
- zasada jawnoci
- zasada formalizmu postpowania
- zasada inicjatywy procesowej organw procesowych i egzekucyjnych co do toku
postpowania

2) Zasady dotyczce wycinkowych zagadnie postpowania cywilnego:
a) zasada swobodnej oceny dowodw
b) zasady rzdzce zwrotem kosztw postpowania
c) zasady wyrokowania
d) zasady przewodnie midzynarodowego postpowania cywilnego

Zasada prawdy materialnej (prawdy)
W nauce postpowania cywilnego wyrniamy prawd materialn i formaln. Te dwa pojcia nie wyjaniaj
istoty prawdy, bo to jest przedmiot bada filozofw. My definiujemy to jako pewne zaoenia na ktrych
moe opiera si postpowanie cywilne.

W kontekcie prawdy materialnej ustalenia sdu co do stanu faktycznego i prawnego sprawy powinny by
zgodne z rzeczywistoci. Sd ma inicjatyw i moe da przedstawienia rnych dowodw.

Przy prawdzie formalnej ustalenia sdu co do stanu faktycznego i prawnego sprawy powinny by zgodnie
jedynie z materiaem faktycznym i dowodowym przedstawionym przez uczestnikw postpowania. W
zwizku z tym zasad prawdy formalnej nazywa si zasad prawdy sdowej lub aktowej. Tutaj sd tylko
patrzy i wydaje wyrok na podstawie tego co przedstawi strony.

Jaka zasad wyznaje polskie postpowanie cywilne?
W 1996 r. ustaw nowelizujc wyeliminowano z k.p.c. przepis art. 3 2.

Sd powinien dy do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okolicznoci sprawy i do wyjanienia
rzeczywistej treci stosunkw faktycznych i prawnych.

Ten przepis obowizywa od 1965 r. do tej nowelizacji sd powinien dy do wszechstronnego zbadania
wszystkich istotnych okolicznoci sprawy. Sd dziaa z urzdu w celu wyjanienia wszelkich niejasnoci.
Do 1996 r. bya powszechna zasada prawdy materialnej i o tym mwi ten art. Uchylenie tego przepisu i
wprowadzenie innych rozwiza spowodowao, e literatura zacza pisa o kocu zasady prawdy
materialnej. Nic podobnego. To przesuno pewne akcenty, ale nie obalio tej zasady w zupenoci.
Wskazuj na to liczne przepisy w k.p.c., ktre wyznaj zasad prawdy materialnej:

art. 3 k.p.c.:

Art. 3 [Zasada prawdy]
Strony i uczestnicy postpowania obowizani s dokonywa czynnoci procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami,
dawa wyjanienia co do okolicznoci sprawy zgodnie z prawd i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawia dowody.

30

Mamy pewien obowizek mwienia prawdy naoony na strony. Jest to jednak raczej pewien ciar
wyjanienia pewnych okolicznoci bez zatajania czegokolwiek.

art. 212 1 k.p.c.:

Art. 212 [Ustalenie okolicznoci bezspornych]

1. Sd na rozprawie przez zadawanie pyta stronom dy do tego, aby strony przytoczyy lub uzupeniy twierdzenia lub
dowody na ich poparcie oraz udzieliy wyjanie koniecznych dla zgodnego z prawd ustalenia podstawy faktycznej
dochodzonych przez nie praw lub roszcze. W ten sam sposb sd dy do wyjanienia istotnych okolicznoci sprawy,
ktre s sporne.

Nakada na sd obowizek zadawania pyta i denia do tego, aby ustalenia sprawy byy zgodne z
prawd.

art. 232 k.p.c.:

Art. 232 [Ciar dowodu]

Strony s obowizane wskazywa dowody dla stwierdzenia faktw, z ktrych wywodz skutki prawne. Sd moe dopuci
dowd nie wskazany przez stron.

Aktywna rola sdu, sd moe z urzdu powoa dowd niezbdny jego zdaniem do rozpoznania sprawy,
ktrego strony nie zgosiy w trakcie postpowania.

Poza tym tej zasadzie su inne zasady: kontradyktoryjnoci, bezporednioci i jawnoci.

Mimo uchylenia art. 3 2 w postpowaniu cywilnym nadal obowizuje zasada prawdy materialnej.
Moemy mwi, e istnieje zasada prawdy. Deniem czowieka jest zawsze poszukiwanie prawdy,
rwnie w sdzie w postpowaniu cywilnym.

Zasada dyspozycyjnoci
Ta zasada oraz przeciwstawna jej zasada oficjalnoci rzdz kwesti komu suy mono rozporzdzania
przedmiotem postpowania oraz rodkami procesowymi (zaczepnymi i obronnymi). Jeeli ta mono
przysuguje uczestnikom postpowania, zwaszcza stronom to mwimy, e postpowanie jest oparte na
zasadzie dyspozycyjnoci. Natomiast jeli ta monoci dysponuje sd, prokurator wwczas mwimy o
zasadzie oficjalnoci.

Wyrniamy dyspozycyjno:
1) materialn odnosi si do przedmiotu postpowania
2) formaln odnosi si do rodkw obronnych i zaczepnych (wszczcie postpowania i zakrelenie
granic poszukiwanej ochrony praw)

Zasada dyspozycyjnoci w procesie
Wszczcie procesu moe nastpi tylko przez wytoczenie powdztwa. Wyjtkowo moe nastpi przez
zoenie do sdu jakiego wniosku, sprzeciwu zastpujcego pozew np. wniosek o pojednanie w
przypadku pracownika.

31

Wytoczenia powdztwa moe dokona tylko ten podmiot, ktrego sfery prawnej dotyczy sprawa. W tym
zakresie s pewne ograniczenia na rzecz zasady oficjalnoci przepisy k.p.c. przewiduj moliwo
wytoczenia powdztwa przez prokuratora. Prokurator moe w przypadkach wskazanych w ustawie
wytoczy powdztwo.

Stwierdzenie, e to powd zakrela granice poszukiwanej ochrony prawnej oznacza, e sd nie moe
orzeka co do rzeczy, ktra nie bya przedmiotem dania, ani zasdza poza danie.

Art. 321 [Przedmiot orzekania]
1. Sd nie moe wyrokowa co do przedmiotu, ktry nie by objty daniem, ani zasdza ponad danie.

Jeli kto domaga si 16 tys., a mgby dosta wicej to i tak dostanie 16 tys.
Jednake to zwizanie sdu doznaje pewnych wyjtkw:

Art. 477
1
[Roszczenie alternatywne]
Jeeli pracownik dokona wyboru jednego z przysugujcych mu alternatywnie roszcze, a zgoszone roszczenie okae si
nieuzasadnione, sd moe z urzdu uwzgldni inne roszczenie alternatywne.

Tutaj z kolei zasada oficjalnoci.

Powd ma pen swobod w wytoczeniu powdztwa, ma pen dyspozycj. Dysponuje rwnie pen
dyspozycj co do rezygnacji z ochrony w postaci wycofania pozwu.

Art. 203 [Cofnicie pozwu]
1. Pozew moe by cofnity bez zezwolenia pozwanego a do rozpoczcia rozprawy, a jeeli z cofniciem poczone jest
zrzeczenie si roszczenia - a do wydania wyroku.

Powd ma dyspozycyjno, natomiast zasada oficjalnoci dochodzi w tym wypadku, e cofnicie podlega
kontroli sdu.

4. Sd moe uzna za niedopuszczalne cofnicie pozwu, zrzeczenie si lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy
okolicznoci sprawy wskazuj, e wymienione czynnoci s sprzeczne z prawem lub zasadami wspycia spoecznego
albo zmierzaj do obejcia prawa.

Zwizanie powdztwa po wytoczeniu powdztwa i dorczeniu pozwu pozwanemu pozwany moe
ustosunkowa si, a niekiedy ma obowizek zrobienia tego. Pozwany moe odrzuci, ale moe te uzna
powdztwo. To jest jego prawo.

Art. 213 [Fakty znane]
2. Sd jest zwizany uznaniem powdztwa, chyba e uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami wspycia
spoecznego albo zmierza do obejcia prawa.

Sd jest zwizany zasad dyspozycyjnoci, ale za to druga cz mwi o zasadzie oficjalnoci np.: matka
wytacza powdztwo o alimenty na rzecz dzieci przeciwko mowi. Pozwany m na sali owiadcza, e
uznaje powdztwo. Takie zachowanie powinno podyktowa take pytanie sdu do ma czy nie ma dzieci
pozamaeskich i zwizanych z nimi wiadcze alimentacyjnych. Nastpi tutaj zderzenie tych wiadcze
32

sd moe nie uzna powdztwa i poprowadzi postpowanie w sprawie wysokoci alimentw, ktra jest
uwarunkowana moliwociami pozwanego.
Zwizanie oznacza, e jeeli powd domaga si zasdzenia okrelonej kwoty, a pozwany j uznaje,
wwczas sd musi tyle zasdzi. Jeeli sd nie jest zwizany to moe zasdzi tyle ile uwaa.

W zakresie dyspozycyjnoci formalnej proces hoduje tej zasadzie, ale ta dyspozycyjno doznaje pewnych
ogranicze na rzecz zasady oficjalnoci. Dyspozycyjno stron w procesie jest kontrolowana przez sd.

Zasada dyspozycyjnoci w postpowaniu nieprocesowym
Postpowanie nieprocesowe moe by wszczte tylko na wniosek zainteresowanego. W dalszej kolejnoci
mwi si o zasadzie oficjalnoci, bo sd moe wszcz postpowanie w okrelonych przypadkach.

Art. 506 [Wszczcie]
Sd wszczyna postpowanie nieprocesowe na wniosek; w wypadkach wskazanych w ustawie sd moe wszcz
postpowanie take z urzdu.

Zasada dyspozycyjnoci w postpowaniu egzekucyjnym
Postpowanie egzekucyjne jest najbardziej dyspozycyjne. Jest wszczynane na wniosek wierzyciela, jednak
w nielicznych wypadkach moe by wszczte z urzdu na danie sdu I instancji, ktry spraw rozpoznaje
np. w sprawach o alimenty. Wszczcie nastpuje na wniosek, co jest zasad.

Wierzyciel zawsze moe z tej egzekucji zrezygnowa. Rezygnacja nastpuje przez zoenie wniosku o
umorzenie postpowania egzekucyjnego. Wniosek o umorzenie postpowania egzekucyjnego nie podlega
adnej kontroli przez organ egzekucyjny. W zwizku z tym komornik jest tym wnioskiem zwizany.
W postpowaniu egzekucyjnym pena dyspozycyjno wynika z tego, e we wniosku egzekucyjnym
wierzyciel musi wskaza wiadczenie, ktre komornik musi wyegzekwowa i musi wskaza sposb
egzekucji. Komornik jest tym zwizany nie moe egzekwowa innego ni wskaza wierzyciel i nie moe
wyegzekwowa z innych rzeczy ni wskaza wierzyciel. Jeeli wierzyciel dochodzi wyegzekwowania kwoty
10 tys. z, a z wyroku wynika, e powinno to by 15 tys. z to komornika to jednak nie interesuje. Komornik
egzekwuje 10 tys. z. Jest zwizany w tym zakresie wnioskiem wierzyciela.

Zasada kontradyktoryjnoci (spornoci)
Materia procesowy (faktyczny i dowodowy) niezbdny do rozstrzygnicia sprawy gromadz
uczestnicy postpowania. Przeciwstawn jej zasad jest zasada ledcza (inkwizycyjna) materia
gromadzi sd.

Polskie postpowanie cywilne jest oparte na zasadzie kontradyktoryjnoci. W myl przepisw k.p.c.
uczestnicy postpowania powinni dawa sdowi fakty, ktre mog by podstaw rozstrzygnicia. Na
uczestnikach postpowania spoczywa ciar przytoczenia okolicznoci faktycznych (onus proferendi).
Wida to od razu wytoczenie powdztwa.

Art. 187 [Tre]
1. Pozew powinien czyni zado warunkom pisma procesowego, a nadto zawiera:
1) dokadnie okrelone danie, a w sprawach o prawa majtkowe take oznaczenie wartoci przedmiotu sporu, chyba
e przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pienina;
2) przytoczenie okolicznoci faktycznych uzasadniajcych danie, a w miar potrzeby uzasadniajcych rwnie
waciwo sdu.
33

Pozew musi speni szereg warunkw. Nie wystarczy napisa dlaczego si domagamy. Trzeba to uzasadni
okolicznociami faktycznymi.

Na rozprawie, ktra suy rozpoznaniu sprawy uczestnicy przytaczaj okolicznoci, wpywajce na
korzystne dla nich rozstrzygnicie. Przywoanie tych okolicznoci faktycznych nastpuje w formie pewnych
twierdze. Te twierdzenia powinny by przez twierdzcego udowodnione. Na twierdzcym spoczywa
ciar udowodnienia onus probandi. Jest rnica pomidzy ciarem a obowizkiem. Tam gdzie mamy do
czynienia z pewnym obowizkiem to sd moe ten obowizek wymusi np. na wiadku. Jeli strona nie
podporzdkuje si ciarowi to sd nie musi go egzekwowa strona po prostu przegrywa proces.

Art. 210 [Przebieg]
1. Rozprawa odbywa si w ten sposb, e po wywoaniu sprawy strony - najpierw powd, a potem pozwany - zgaszaj
ustnie swe dania i wnioski oraz przedstawiaj twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mog ponadto wskazywa
podstawy prawne swych da i wnioskw. Na danie prokuratora sd udziela mu gosu w kadym stanie rozprawy; art.
62 nie stosuje si.

Ograniczenia zasady kontradyktoryjnoci na rzecz zasady ledczej
1) Sd bierze pod uwag fakty notoryjne. Notoryjno powszechna, sdowa lub urzdowa. Tutaj jest
dziaalnie z urzdu.

1. Fakty powszechnie znane sd bierze pod uwag nawet bez powoania si na nie przez strony.

2) Zasada ledcza dochodzi do gosu w postpowaniu cywilnym w tych wszystkich wypadkach, gdy
sd wszczyna postpowanie w sprawie z urzdu i wwczas sd, ktry to wszcz gromadzi
materia.
3) W tych wszystkich wypadkach kiedy sd podejmuje z urzdu dziaania majce na celu
uzupenienie materiau faktycznego i dowodowego przedstawionego przez strony.

Art. 232 [Ciar dowodu]
[] Sd moe dopuci dowd nie wskazany przez stron.

Zasada rwnoci stron (rwnouprawnienia)
T zasad wywodzimy z przepisw Konstytucji RP, ktra stanowi, e wszyscy s wobec prawa rwni. Ta
zasada ma dwa aspekty:
1) Zasad rwnoci ustawa daje kadej ze stron takie same moliwoci dziaania przy
uwzgldnieniu ich specyfiki. Kady moe wytoczy powdztwo, dla kadego s takie same
terminy. Wyrazem tej zasady jest take to, e rozstrzygnicie sprawy moe nastpi po wysuchaniu
obu stron, cho oczywicie nie zawsze to bdzie moliwe wystarczy wezwanie strony.

2) Zasad wysuchania stron jej wyrazem jest to, e rozstrzygnicie sprawy moe nastpi po
wysuchaniu obu stron, jeeli jest to moliwe.

Art. 210 [Przebieg]
1. Rozprawa odbywa si w ten sposb, e po wywoaniu sprawy strony - najpierw powd, a potem pozwany - zgaszaj
ustnie swe dania i wnioski oraz przedstawiaj twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mog ponadto wskazywa
podstawy prawne swych da i wnioskw. Na danie prokuratora sd udziela mu gosu w kadym stanie rozprawy; art.
62 nie stosuje si.
34

Nigdy nie da si odzwierciedli faktycznej rwnoci stron w procesie. Musz by stworzone pewne
instytucje procesowe, ktre eliminuj faktyczn nierwno stron wynikajca z wyksztacenia, intelektu czy
sytuacji ekonomicznej. Jest kilka takich rozwiza:
art. 5 k.p.c.:

Art. 5 [Pouczanie stron]
W razie uzasadnionej potrzeby sd moe udzieli stronom i uczestnikom postpowania wystpujcym w sprawie bez
adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa niezbdnych
poucze co do czynnoci procesowych.

Niezbdne pouczenia dla strony bez profesjonalisty.

art. 212 2 k.p.c.:

2. W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczcy moe udzieli stronom niezbdnych poucze, a stosownie do
okolicznoci zwraca uwag na celowo ustanowienia penomocnika procesowego.

Niezbdne pouczenia przez przewodniczcego.

instytucja pomocy prawnej z urzdu art. 117 do art. 124 k.p.c.:

Naruszenie przepisw o zasadzie rwnoci moe naruszy przepisy o pozbawieniu strony dziaania w
procesie, a to z kolei moe prowadzi do niewanoci postpowania.

Zasada bezporednioci
Sd, ktry wydaje rozstrzygnicie powinien bezporednio zapozna si z daniami, twierdzeniami
oraz dowodami wystpujcymi w sprawie.

S daleko idce wyjtki, poniewa w postpowaniu cywilnym nie jest znana konstrukcja cigoci rozprawy.
Wystpuje za to w postpowaniu karnym. W zwizku z tym w wypadku nastpienia pewnych okolicznoci,
jak mier sdziego, postpowanie w sprawie toczy si dalej bez potrzeby zaczynania od pocztku. Ustawa
wymaga jedynie, by wyrok by wydany przez sdziw przed ktrymi odbya si rozprawa
poprzedzajca bezporednio wydanie wyroku.

Art. 323 [Zesp orzekajcy]
Wyrok moe by wydany jedynie przez sdziw, przed ktrymi odbya si rozprawa poprzedzajca bezporednio wydanie
wyroku.

A wic ten skad, ktry zamyka przewd i udaje si na narad wyrokuje. Jej przejawem jest to, e
postpowanie dowodowe odbywa si przed sdem orzekajcym, jednak znana jest instytucja sdziego
wyznaczonego i sdu wezwanego. Jeeli trzeba przejrze tylko dokumenty to jeden z sdziw moe
pojecha na miejsce i tego dokona.

35

Wykad 6. (06.11.2012 r.)

Zasada koncentracji materiau procesowego
Mankamentem postpowa cywilnych jest ich przewleko. Historia postpowania cywilnego to walka z
jego przewlekoci. Polska jest jednym ze staych klientw ETS i cigle przegrywa. W zwizku z tym
podejmowane s rne czynnoci, ktre maj na celu skrcenie postepowania. Fryderyk Wielki mwi, e
postpowanie cywilne we wszystkich instancjach ma nie przekroczy roku. Polski ustawodawca idzie tym
krokiem i nadaje krtkie terminy dla sdu. To jest przegosowywane w Sejmie, ale w praktyce sdzia nie
jest w stanie tego wykona. Postulat rozwizania tych problemw jest cigle podejmowany.

Do szybkoci postpowania cywilnego przywizuje si wielk wag i wiele aktw prawnych o tym
wspomina:
- art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Obywatela rozpatrzenie sprawy w rozsdnym
terminie.
- art. 45 Konstytucji RP wspomina o rozpatrzeniu sprawy przez sd bez nieuzasadnionej zwoki.
- art. 6 k.p.c. jest postulatem dla wszystkich dla sdu i dla stron. Oni wsplnie maj dy do
tego, aby to postpowanie byo przeprowadzone sprawnie i szybko.

Art. 6 [Postulat szybkoci postpowania]
1. Sd powinien przeciwdziaa przewlekaniu postpowania i dy do tego, aby rozstrzygnicie nastpio na
pierwszym posiedzeniu, jeeli jest to moliwe bez szkody dla wyjanienia sprawy.
2. Strony i uczestnicy postpowania obowizani s przytacza wszystkie okolicznoci faktyczne i dowody bez zwoki,
aby postpowanie mogo by przeprowadzone sprawnie i szybko.

Istotnym instrumentem majcym na celu zapewnienie postpowaniu cywilnemu szybkoci jest ustawa o
skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu sdowym bez
nieuzasadnionej zwoki z 2004 r. Ta ustawa przewiduje skarg na przewleko postpowania.

Szybko postpowania to pewna warto do ktrej ustawodawca dy. Ustawodawca wprowadza rne
instrumenty. Stosowane metody s rne, ale my koncentrujemy si na metodach prowadzcych do
koncentracji materiau procesowego w odpowiednim czasie. Przez ten materia rozumiemy wszelkie
okolicznoci faktyczne i dowodowe. Powinny by przedstawione w odpowiednim czasie.

Systemy koncentracji materiau dowodowego
Istniej 2 systemy koncentracji materiau dowodowego:
1) System prekluzji (zasada ewentualnoci)
System prekluzji polega na tym, e ustawa w sposb wyrany okrela termin do ktrego mona
gromadzi materia procesowy.
Po upywie tego terminu gromadzenie materiau jest niedopuszczalne, a wic wszelkie dowody,
zarzuty s niedopuszczalne. Nastpuje prekluzja. Dlatego do tej chwili strony powinny przytoczy
wszystkie okolicznoci sprawy, wszelkie dowody, zarzuty nawet na zasadzie ewentualnoci jeeli
pozwany zaprzecza twierdzeniom powoda o tym, e jest mu co winien, ale jednoczenie jeli ma
zarzut przedawnienia powinien podnie ten zarzut na ewentualno. Sd moe nie da wiary, e nie
ma poyczki, ale jeli podniesie zarzut przedawnienia to wtedy to zostanie uwzgldnione. System
prekluzji jest obecny w k.p.c. w ksztacie obecnie obowizujcym:
36

o Wszelkiego rodzaju zarzuty mona zgosi tylko przed wdaniem si w spr co do istoty
sprawy

Art. 25 [Sprawdzenie]
2. Po dorczeniu pozwu sprawdzenie nastpi moe jedynie na zarzut pozwanego, zgoszony przed wdaniem si w spr
co do istoty sprawy.

To wdanie si w spr w istot sprawy moe mie dwie wersje: albo pisemnie w odpowiedzi
na pozew albo ustnie na rozprawie.

Art. 202
1
[Skierowanie stron do mediacji]
Jeeli strony przed wszczciem postpowania sdowego zawary umow o mediacj, sd kieruje strony do mediacji na
zarzut pozwanego zgoszony przed wdaniem si w spr co do istoty sprawy.

Czsto przewodniczcy skadu sdzcego pyta przed zabraniem gosu przez powoda czy s
jakie kwestie procesowe (kwestie formalne). To jest moment kiedy trzeba tego rodzaju
zarzuty podnosi.

o Przy rodkach zaskarenia te dziaa system prekluzji sprzeciw od wyroku zaocznego art.
344 2 k.p.c.

Art. 344 [Sprzeciw]
2. W pimie zawierajcym sprzeciw pozwany powinien przytoczy zarzuty, ktre pod rygorem ich utraty naley zgosi
przed wdaniem si w spr co do istoty sprawy, oraz okolicznoci faktyczne i dowody. Sd pomija spnione twierdzenia i
dowody, chyba e strona uprawdopodobni, e nie zgosia ich w sprzeciwie bez swojej winy lub e uwzgldnienie
spnionych twierdze i dowodw nie spowoduje zwoki w rozpoznaniu sprawy albo e wystpuj inne wyjtkowe
okolicznoci.

Tu chodzi o spnione dowody i stwierdzenia, wszelkie zarzuty musz by umieszczone w
pimie, w sprzeciwie. Prekluzja tutaj jednak ma troch mniejszy wymiar.

2) System wadzy dyskrecjonalnej sdziego
Wg tego systemu o czasowych granicach gromadzenia materiau decyduje sd. Ten system
rwnie jest przyjty w k.p.c.:
o art. 217 k.p.c.:

Art. 217 [Termin przedstawienia faktw i dowodw]
2. Sd pomija spnione twierdzenia i dowody, chyba e strona uprawdopodobni, e nie zgosia ich we waciwym
czasie bez swojej winy lub e uwzgldnienie spnionych twierdze i dowodw nie spowoduje zwoki w rozpoznaniu
sprawy albo e wystpuj inne wyjtkowe okolicznoci.
3. Sd pomija twierdzenia i dowody, jeeli s powoywane jedynie dla zwoki lub okolicznoci sporne zostay ju
dostatecznie wyjanione.

o art. 242 k.p.c.:

Art. 242 [Przeszkody]
Jeeli postpowanie dowodowe napotyka przeszkody o nieokrelonym czasie trwania, sd moe oznaczy termin, po
ktrego upywie dowd moe by przeprowadzony tylko wwczas, gdy nie spowoduje to zwoki w postpowaniu.

37

Ten przepis jest czsto stosowany w wypadkach kiedy postpowanie dowodowe napotyka problemy
kiedy strony na pierwszym posiedzeniu nie przedstawiaj wszystkich dowodw. Czsto
przewodniczcy na rozprawie albo w pimie kierowanym do uczestnikw okrela, e ma si 2
tygodnie na zoenie wszelkich rodkw dowodowych, zaprzecze. Sdzia wyznacza termin i po
jego upywie nie przyjmuje adnych wnioskw.

Przyspieszeniu postpowania cywilnego su te wszystkie przepisy k.p.c., ktre nakadaj na
przewodniczcego pewne uprawnienia i obowizki w wydawaniu zarzdze majcych na celu waciwe
przygotowanie rozprawy: art. 206 208 k.p.c.

Waciwe przygotowanie rozprawy przez przewodniczcego gwarantuje to co jest zapisane w art. 6, e
postpowanie moe zakoczy si na pierwszym posiedzeniu. To wszystko zaley od aktywnoci
przewodniczcego. Jeeli jego aktywno ogranicza si tylko do wyznaczenia terminu posiedzenia, to gdy
przychodzi on na rozpraw dopiero wtedy czyta o co w sprawie chodzi. Wtedy dopiero wydaje si
zarzdzenie o wezwaniu danej osoby, powoaniu biegego to wszystko powinno by wykonane ju przed
pierwsz rozpraw.

Zasada ustnoci
Zasada ustnoci oraz przeciwstawna jej zasada pisemnoci okrelaj w jakiej formie powinny by
dokonywane czynnoci postpowania. Chodzi o czynnoci uczestnikw postpowania oraz organw,
zwaszcza sdu.

Przyjmujemy, e polskie postpowanie cywilne opiera si na zasadzie ustnoci z pewnymi do daleko
idcymi ograniczeniami na rzecz zasady pisemnoci. Za zasad ustnoci przemawiaj przepisy k.p.c.: art.
148 k.p.c. oraz art. 210 1 k.p.c. Rozpoznanie sprawy ma miejsce na rozprawie, a rozprawa jest ustna, wic
mamy zasad ustnoci.

Ograniczenia na rzecz zasady pisemnoci
Jest jednak duo ogranicze na rzecz zasady pisemnoci:
1) Wikszo czynnoci podmiotw postpowania cywilnego moe by dokonana w formie ustnej, jak
i pisemnej np. wydanie wyroku to spisanie sentencji wyroku, ale pniej jest ogoszenie wyroku
ustnie. Nie ma ogoszenia to nie ma wyroku (wydanie wyroku to spisanie sentencji i jego
ogoszenie). Mona skada pewne wnioski dowodowe na rozprawie, ale mona je skada pomidzy
posiedzeniami na pimie.

2) Niektre czynnoci uczestnikw postpowania i organw procesowych wymagaj formy pisemnej
dotyczy to wytoczenia powdztwa (w zasadzie zawsze w formie pozwu) oraz wszystkich rodkw
zaskarenia. Forma ta moe by kwalifikowana w ten sposb, e niektre czynnoci np.: wytoczenie
powdztwa moe nastpi na urzdowym formularzu bd za pomoc systemu teleinformatycznego.

3) Z czynnoci dokonywanych w postpowaniu ustnym sporzdza si protok. Na rozprawie jest
zawsze protokolant pomimo jej ustnego charakteru. Protok suy utrwaleniu dokonywanych
czynnoci.

Elementy ustnoci i pisemnoci mog si wzajemnie uzupenia, bo powdztwo moe by wniesione w
formie pisemnej (w formie pozwu), a na rozprawie powd moe wycofa powdztwo ustnie.
38

Najbardziej ustny jest proces bo rozpoznanie sprawy w procesie nastpuje na rozprawie. Natomiast w
postpowaniu nieprocesowym mamy wicej zasady pisemnoci, poniewa sd rozpoznaje sprawy na
posiedzeniach niejawnych, ktre nie s rozprawami. W postpowaniu egzekucyjnym dominuje zasada
pisemnoci, poniewa wyjtkowo rzadko s tutaj rozprawy.

Zasada jawnoci
Ta zasada jest przewidziana w:
- art. 6 konwencji z 1950 roku kady ma prawo do publicznego rozpatrzenia jego sprawy.
- art. 45 Konstytucji RP jawne rozpatrzenie sprawy.
- P.p.s.a. rwnie stanowi w art. 42 o jawnoci postpowania.
- Art. 9 k.p.c. rozpoznanie odbywa si jawnie, chyba e przepis szczeglny.

Chodzi o pewn transparentno dziaania sdu, jawno rozpoznania sprawy. Kady moe przyj na
rozpraw.

To ma istotne znaczenie z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwoci. NGOsy przypatruj si dziaaniom
sdu. Ta jawno zapewnia pewn kontrol spoeczn nad wymiarem sprawiedliwoci w sprawach
cywilnych.

Rodzaje jawnoci
Jawno wewntrzna to jawno wobec uczestnikw postpowania. Dotyczy to nie tylko uczestnictwa,
ale take przegldania akt, otrzymywania odpisw, kopii, wycigw.

Jawno zewntrzna to jawno w stosunku do osb postronnych, ktre nie uczestnicz w postpowaniu
jawno posiedze, publiczne ogaszanie orzecze, mono uczestniczenia w czynnociach procesowych i
egzekucyjnych

Przejawy jawnoci
Jawno posiedze sdowych
Z punktu widzenia jawnoci posiedzenia dzielimy na:
1) jawne jawne s zasad. Te posiedzenia rni si tym, e na posiedzeniach jawnych poza
stronami, sdem, protokolantem, uczestnikami moe wej kada osoba penoletnia. Mwi tak
p.p.s.a.

2) niejawne. Na niejawne na sal sdow mog wej tylko osoby wezwane przez sd.

Przykadem posiedzenia jawnego jest rozprawa. Jeeli sd odroczy ogoszenie wydania wyroku z powodu
zawioci sprawy to te bdzie ogoszenie na posiedzeniu jawnym, ale to nie bdzie rozprawa. Posiedzenia
jawne to rozprawy oraz inne posiedzenia ni rozprawy, ale zostay wyznaczone w okrelonym celu
(posiedzenie w przedmiocie ogoszenia wyroku po rozprawie).

Proces jest jawny:
Art. 148 [Zasada]
1. Jeeli przepis szczeglny nie stanowi inaczej, posiedzenia sdowe s jawne, a sd orzekajcy rozpoznaje sprawy na
rozprawie.

39

W postpowaniu nieprocesowym sprawy rwnie s jawne na posiedzeniach, a rozprawa jest tylko
wyjtkowo przewidziana w ustawie art. 514 k.p.c.

Posiedzenie przy drzwiach zamknitych jest posiedzeniem jawnym, ale jawno tego posiedzenia jest
ograniczona, gdy wg art. 154 k.p.c. mog by obecni na sali strony, interwenienci, przedstawiciele i
penomocnicy, prokurator oraz po 2 osoby zaufania z kadej strony. Ogoszenia orzeczenia odbywa si
publicznie. Czyli na posiedzeniu jest jawnie o jawnoci ograniczonej. Chodzi gwnie o ograniczenie
dostpu publicznoci, osobom niezwizanym z postpowaniem.

1. Podczas posiedzenia odbywajcego si przy drzwiach zamknitych mog by obecni na sali: strony, interwenienci
uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i penomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z kadej strony.

Publiczne ogaszanie orzecze
Publicznemu ogaszaniu podlegaj orzeczenia wydane na posiedzeniu jawnym art. 326 k.p.c.

Art. 326 [Ogoszenie]
2. Ogoszenie wyroku nastpuje na posiedzeniu jawnym.

Mono przegldania akt sprawy
Strony i uczestnicy postpowania maj mono przegldania akt sprawy. Nieco szerszy krg jest w
postpowaniu nieprocesowym.

Art. 525 [Przegldanie akt]
Akta sprawy dostpne s dla uczestnikw postpowania oraz za zezwoleniem przewodniczcego dla kadego, kto
potrzeb przejrzenia dostatecznie usprawiedliwi. Na tych samych zasadach dopuszczalne jest:
1) sporzdzanie i otrzymywanie odpisw i wycigw z akt sprawy;
2) otrzymywanie zapisu dwiku z akt sprawy.

Mono uczestniczenia w czynnociach procesowych i egzekucyjnych
Dotyczy to gwnie postpowania dowodowego jeeli odbywa si ono poza budynkiem sdu np. art. 249
k.p.c. w takim wypadku przy przegldaniu akt mog uczestniczy take uczestnicy postpowania.

Udzia w czynnociach poza posiedzeniem sdowym strony i uczestnicy bior zazwyczaj przy ogldzinach.

W przypadku naruszenia przez sd tych przepisw, ktre statuuj jawno w przepisach to moe
powodowa rne konsekwencje, ale w oglnoci to pozbawia stron mono dziaania, ktre w wietle
art. 379 k.p.c. jest przyczyn niewanoci postpowania.

5) jeeli strona zostaa pozbawiona monoci obrony swych praw,

Pewne uchybienia zwizane z t zasad mog powodowa daleko idce skutki np.: sd spisa sentencj ale
nie ogosi wyroku to wyrok nie zosta wydany.

40

Zasada formalizmu postpowania
Formalizm postpowania jest pewn istotn cech postpowania cywilnego. Postpowanie cywilne jest
splotem rnego rodzaju dziaa stron, organw, uczestnikw. Te dziaania musz si dokona w
okrelonej formie. Te wszystkie przepisy, ktre okrelaj form czynnoci, miejsce i czas to skadaj si na
formalizm.

Forma dokonania czynnoci wiele przepisw: powdztwo, pozew, apelacja wszystko to ma wymogi
formalne. Forma daje pewn gwarancj wyznacza pewne granice zachowa uczestnikw postpowania.

Miejsce dokonania czynnoci lokal sdu, tam odbywaj si rozprawy, biuro podawcze.

Czas dokonania czynnoci okrela go ustawa, bd sd.

Przesadny formalizm jest pewn wad postpowania cywilnego. W wielu wypadkach blokuje stronom
dostp do wymiaru sprawiedliwoci. Mona powiedzie, e szereg przepisw wprowadzonych w ostatnich
latach w k.p.c. oraz wykadnia SN spowodoway, e procedura cywilna staa si pewn przeszkod do
dochodzenia roszcze.

Jednak formalizm jest niezbdny nie moe by dowolnoci. Formalizm musi by umiarkowany,
ograniczony. Mwi o tym art. 130 k.p.c.

Art. 130 [Braki pism]
1. Jeeli pismo procesowe nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek niezachowania warunkw formalnych lub
jeeli od pisma nie uiszczono nalenej opaty, przewodniczcy wzywa stron, pod rygorem zwrcenia pisma, do
poprawienia, uzupenienia lub opacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne
oczywiste niedokadnoci nie stanowi przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie waciwym.

Jeeli w art. 126 jest powiedziane, e w pimie procesowym naley wskaza imi i nazwisko oraz adres
pozwanego to jest to brak istotny, gdy wg art. 130 1 k.p.c. to jest brak ktry stanowi przeszkod do
nadania pismu biegu odpis pozwu jak wpynie do sdu musi dostarczy sd do pozwanego. Naley
wezwa powoda do wskazania adresu zamieszkania pozwanego.

Wezwanie do uzupenienia pod rygorem zwrotu, jeeli powd wytoczy powdztwo (apelacj) i nazwa to
pismo prob, skarg itd. To jest to tylko mylne oznaczenie pisma i nie mona z tego powodu odrzuci
pisma, bo byoby to ju za daleko idcy formalizm.

Zasada inicjatywy procesowej organw postpowania i egzekucyjnych
O toku postpowania cywilnego decyduj organy procesowe, a zwaszcza sd.
Sd powinien dy do tego, aby rozstrzygnicie nastpio na pierwszym posiedzeniu, przewodniczcy
wyznacza termin posiedzenia. Przeprowadza postpowanie dowodowe. Do tego nie potrzeba szczeglnej
inicjatywy. W gestii sdu jest nadawanie biegu sprawie.

S niektre czynnoci postpowania, ktre wymagaj inicjatywy stron np. wyznaczenie terminu licytacji
nieruchomoci wymaga odpowiedniego wniosku, podjcie zawieszonego postpowania, komornik dokonuje
opisu i oszacowania tylko na wniosek.

41

Niektre dalsze czynnoci postpowania wymagaj inicjatywy uczestnikw, ale w zasadzie o toku
postpowania decyduj organy procesowe i egzekucyjne.

42

Zakres materiau do samodzielnego opracowania

Udzia prokuratora i innych organw w postpowaniu cywilnym
Udzia prokuratora w postpowaniu cywilnym wyksztaci si w prawie francuskim. Zosta potem przyjty
przez procedury innych krajw. We Francji udzia prokuratora pomylany jest szeroko. W prawie
niemieckim udzia ten jest skromny. W polskim postpowaniu cywilnym udzia prokuratora wzorem prawa
francuskiego jest zakrelony szeroko.

Art. 7 [Udzia prokuratora]
Prokurator moe da wszczcia postpowania w kadej sprawie, jak rwnie wzi udzia w kadym toczcym si ju
postpowaniu, jeeli wedug jego oceny wymaga tego ochrona praworzdnoci, praw obywateli lub interesu spoecznego.
W sprawach niemajtkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator moe wytacza powdztwa tylko w wypadkach
wskazanych w ustawie.

Istniej dwie formy wzicia przez prokuratora udziau w postpowaniu cywilnym:
1) wszczcie postpowania
Prokurator moe wszcz postpowanie w kadej sprawie, jeeli wg jego oceny wymaga tego ochrona
praworzdnoci, praw obywateli lub interesu spoecznego.
Jednake w sprawach niemajtkowych z zakresu prawa rodzinnego, czyli tzw. sprawach o prawa stanu,
prokurator moe wytoczy powdztwo, tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Te wypadki
przewidziane s w k.r.o. i dotycz spraw o:
- uniewanienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia maestwa
- ustalenie albo zaprzeczenie pochodzenia dziecka
- uniewanienie uznania dziecka
- rozwizanie przysposobienia

Uznanie, e zachodzi ktrakolwiek z przesanek wymienionych w art. 7, naley wycznie do prokuratora i
nie podlega niczyjej ocenie. Stanowi ono podstaw legitymacji procesowej czynnoci prokuratora.

Wytaczajc powdztwo, prokurator stosownie do okolicznoci musi, moe albo nie moe dziaa na rzecz
oznaczonego podmiotu.

Prokurator wytaczajc powdztwo na rzecz oznaczonego podmiotu, powinien wskaza ten podmiot w
pozwie. Sd zawiadamia wspomniany podmiot o wytoczeniu przez prokuratora powdztwa, a podmiot ten
moe wstpi do procesu w kadym jego stanie jako powd. W tym wypadku do stosunku midzy
prokuratorem a tym podmiotem stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie jednolitym.

Art. 55 [Powdztwo na rzecz oznaczonej osoby]
Prokurator, wytaczajc powdztwo na rzecz oznaczonej osoby, powinien j wskaza w pozwie. Nie dotyczy to spraw
niemajtkowych z zakresu prawa rodzinnego, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.

Art. 56 [Pozycja prokuratora]
1. Osob, na rzecz ktrej prokurator wytoczy powdztwo, sd zawiadamia o tym, dorczajc jej odpis pozwu. Osoba ta
moe wstpi do sprawy w kadym jej stanie w charakterze powoda; w tym wypadku do udziau prokuratora w sprawie
stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie jednolitym.

43

Jeeli podmiot, na rzecz ktrego prokurator wytoczy powdztwo, nie wstpi do procesu jako powd,
prokurator nie bdzie mg samodzielnie rozporzdza przedmiotem sporu, czyli nie bdzie mg zrzec si
roszczenia.

2. Prokurator nie moe samodzielnie rozporzdza przedmiotem sporu.

Prokurator, wytaczajc powdztwo, jest zawsze stron (powodem) w znaczeniu procesowym.

Wyrok zapady w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powag rzeczy osdzonej pomidzy stron, na
ktrej rzecz prokurator wytoczy powdztwo, a stron przeciwn.
Jednake w sprawach o roszczenia majtkowe prawomocne rozstrzygnicie sprawy nie pozbawia strony
zainteresowanej, ktra nie braa udziau w sporze, monoci dochodzenia swoich roszcze w caoci lub w
tej czci, w ktrej nie zostay zasdzone.

Art. 58 [Powaga rzeczy osdzonej]
Wyrok prawomocny zapady w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powag rzeczy osdzonej pomidzy stron, na
rzecz ktrej prokurator wytoczy powdztwo, a stron przeciwn. Jednake w sprawach o roszczenia majtkowe
prawomocne rozstrzygnicie sprawy nie pozbawia strony zainteresowanej, ktra nie braa udziau w sporze, monoci
dochodzenia swoich roszcze w caoci lub w tej czci, w ktrej nie zostay zasdzone.

W postpowaniu nieprocesowym prokurator, wszczynajc postpowanie, nie wskazuje nigdy
podmiotu, na rzecz ktrego dziaa, skutkiem czego nie jest moliwe wstpienie do postpowania
jakiegokolwiek podmiotu obok prokuratora. Musi jedynie wskaza osoby zainteresowane w sprawie.

2) wstpienie do toczcego si postpowania
Udzia prokuratora w toczcym si postpowaniu moe mie charakter:
a) fakultatywny
Prokurator moe wzi udzia w kadym toczcym si postpowaniu z tych samych wzgldw, z
jakich moe wszcz postpowanie (art. 7 patrz wyej|). Inicjatywa moe wyj od niego samego,
moe jednak nalee rwnie do sdu. Sd zawiadamia bowiem prokuratora o kadej sprawie, w
ktrej udzia jego uwaa za potrzebny.

Art. 59 [Powiadomienie prokuratora]
Sd zawiadamia prokuratora o kadej sprawie, w ktrej udzia jego uwaa za potrzebny.

W pewnych sprawach k.p.c. przewiduje ponadto obowizek zawiadomienia prokuratora przez
sd o toczcym si postpowaniu czy o pewnych czynnociach postpowania.

Prokurator moe wstpi do postpowania w kadym jego stadium. Prokurator nie jest zwizany z
adn ze stron. Moe on skada owiadczenia i zgasza wnioski, jakie uzna za celowe, oraz
przytacza fakty i dowody na ich potwierdzenie. Od chwili, kiedy prokurator zgosi udzia w
postpowaniu, naley mu dorcza pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i
posiedzeniach oraz orzeczenia sdowe.

Art. 60 [Przystpienie do sprawy]
1. Prokurator moe wstpi do postpowania w kadym jego stadium. Prokurator nie jest zwizany z adn ze stron.
Moe on skada owiadczenia i zgasza wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytacza fakty i dowody na ich
44

potwierdzenie. Od chwili, kiedy prokurator zgosi udzia w postpowaniu, naley mu dorcza pisma procesowe,
zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sdowe.

Prokurator moe wnie rodek zaskarenia, dopki termin do wniesienia takiego rodka jest
otwarty dla ktregokolwiek z uczestnikw postpowania.

Art. 60 [Przystpienie do sprawy]
2. Prokurator moe zaskary kade orzeczenie sdowe, od ktrego suy rodek odwoawczy. Terminy do zaskarenia
orzecze sdowych, ustanowione dla stron, wi rwnie prokuratora.

b) obligatoryjny
Obligatoryjny udzia prokuratora przewidziany jest w postpowaniu nieprocesowym w sprawach o
ubezwasnowolnienie.

Art. 546 [Uczestnicy postpowania]
1. Uczestnikami postpowania o ubezwasnowolnienie s z mocy samego prawa prcz wnioskodawcy:
1) osoba, ktrej dotyczy wniosek;
2) jej przedstawiciel ustawowy;
3) maonek osoby, ktrej dotyczy wniosek o ubezwasnowolnienie.
2. Postpowanie toczy si z udziaem prokuratora.

Podobny aczkolwiek ograniczony, obligatoryjny udzia prokuratora przewidziany jest w
postpowaniu o uznanie orzecze sdw zagranicznych.

Udzia prokuratora w sprawie nie uzasadnia zasdzenia zwrotu kosztw na rzecz Skarbu Pastwa ani od
Skarbu Pastwa.

Udzia prokuratora w sprawie nie uzasadnia zasdzenia zwrotu kosztw na rzecz Skarbu Pastwa ani od Skarbu
Pastwa.

Prokurator moe by wyczony od udziau w postpowaniu z przyczyn uzasadniajcych wyczenie
sdziego.

Art. 54 [Odesanie]
Przepisy niniejszego dziau stosuje si odpowiednio do wyczenia referendarza sdowego, awnika, jak rwnie innych
organw sdowych oraz prokuratora.

Udzia w postpowaniu cywilnym innych organw dziaajcych na zasadach takich jak prokurator
W postpowaniu cywilnym mog bra udzia inne organy na zasadach takich jak prokurator. S to:
1) Rzecznik Praw Obywatelskich
2) Przewodniczcy Komisji Nadzoru Finansowego
3) Inspektorzy pracy
4) Kierownicy orodka pomocy spoecznej oraz kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie
5) Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentw
6) Rzecznik Ubezpieczonych
7) Prezes UOKiK (w pewnym zakresie)
8) Prezes Urzdu Zamwie Publicznych (w pewnym zakresie)
45

Udzia organizacji pozarzdowych w postpowaniu cywilnym
Zagadnienia dotyczce udziau organizacji spoecznych w postpowaniu cywilnym naley nauczy si na
podstawie lektury i analizy przepisw k.p.c. bezporednio ich dotyczcych. Oto one:

Art. 8 [Udzia organizacji spoecznych]
Organizacje pozarzdowe, ktrych zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu dziaalnoci
gospodarczej, mog dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcz
postpowanie oraz wzi udzia w toczcym si postpowaniu.

Art. 61 [Zakres dziaania]
1. Organizacje pozarzdowe w zakresie swoich zada statutowych mog, za zgod osoby fizycznej
wyraon na pimie, wytacza powdztwa na jej rzecz w sprawach o:
1) alimenty;
2) ochron rodowiska;
3) ochron konsumentw;
4) ochron praw wasnoci przemysowej;
5) ochron rwnoci oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezporednie lub porednie
zrnicowanie praw i obowizkw obywateli.
2. W sprawach wymienionych w 1 organizacje pozarzdowe w zakresie swoich zada
statutowych mog, za zgod osoby fizycznej wyraon na pimie, przystpi do niej w toczcym si
postpowaniu.
3. Za zgod przedsibiorcy bdcego osob fizyczn, wyraon na pimie, organizacja
pozarzdowa, ktrej jest on czonkiem, moe na jego rzecz wytoczy powdztwo lub przystpi do
niego w toczcym si postpowaniu w sporze z innym przedsibiorc o roszczenia wynikajce z
prowadzonej dziaalnoci gospodarczej.
4. Do pozwu lub pisma obejmujcego przystpienie organizacja pozarzdowa docza wyraon
na pimie zgod osoby fizycznej.

Art. 62 [Forma dziaania]
1. Do organizacji pozarzdowych wytaczajcych powdztwa na rzecz osb fizycznych stosuje si
odpowiednio przepisy o prokuratorze wytaczajcym powdztwo na rzecz oznaczonej osoby, z
wyjtkiem art. 58 zdanie drugie.
2. Do przystpienia organizacji pozarzdowych do strony w toczcym si postpowaniu stosuje si
odpowiednio przepisy o interwencji ubocznej, do ktrej nie maj odpowiedniego zastosowania
przepisy o wspuczestnictwie jednolitym.

Art. 63 [Przedstawienie pogldu]
Organizacje pozarzdowe wymienione w artykuach poprzedzajcych, ktre nie uczestnicz w
sprawie, mog przedstawia sdowi istotny dla sprawy pogld wyraony w uchwale lub w
owiadczeniu ich naleycie umocowanych organw.

46

Czynnoci postpowania
Podzia czynnoci postpowania
1) czynnoci procesowe
- czynnoci organw procesowych
o czynnoci sdu
o czynnoci przewodniczcego
- czynnoci uczestnikw postpowania
o czynnoci stron
o czynnoci innych uczestnikw np. prokuratora, RPO, organizacji pozarzdowej
2) czynnoci egzekucyjne
- Czynnoci organw egzekucyjnych
o Czynnoci sdu rejonowego
o Czynnoci komornika
- Czynnoci uczestnikw postpowania

Pisma procesowe
Pisma procesowe s to pisma kierowane przez uczestnikw postpowania do organw procesowych i
egzekucyjnych, a obejmujce swoj treci wnioski i owiadczenia tych uczestnikw skadane poza
rozpraw. Mog by w formie pisemnej lub ustnej do protokou.

Art. 125 [Pojcie; forma]
1. Pisma procesowe obejmuj wnioski i owiadczenia stron skadane poza rozpraw.

Pisma procesowe dziel si na zwyke i kwalifikowane. Zwyke nosz po prostu oznaczenie pismo
procesowe. Pisma kwalifikowane maj szczeglne nazwy i skadniki np. pozew, sprzeciw od wyroku
zaocznego, apelacja, skarga kasacyjna.

Moemy wyrni owiadczenia woli (maj na celu wywoanie skutkw procesowych np. ugoda) oraz
owiadczenia wiedzy (ma na celu poinformowanie sdu o pewnych okolicznociach, stanach faktycznych).

Warunki skutecznego zoenia pisma procesowego
1) Osoba, ktra skada to pismo musi mie zdolno procesow (zdolno do podejmowania czynnoci
procesowych)
2) Czynno musi by dokonana w odpowiednim czasie (widoczne zwaszcza przy rodkach
zaskarenia) np. pozew wzajemny moe by wniesiony przed pierwsz rozpraw
3) Odpowiednia forma pisma procesowego

Kade pismo procesowe powinno odpowiada okrelonym warunkom formalnym, a w szczeglnoci
powinno zawiera:
1) Oznaczenie sdu (organu), do ktrego jest kierowane, imi i nazwisko lub nazw uczestnikw,
ich przedstawicieli ustawowych i penomocnikw
2) Oznaczenie rodzaju pisma
3) Osnow (czyli tre) wniosku lub owiadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych
okolicznoci
4) Podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub penomocnika
5) Wymienienie zacznikw
47

6) Podanie wartoci przedmiotu sprawy lub przedmiotu zaskarenia, jeeli od wartoci tej zaley
waciwo sdu, wysoko opaty lub dopuszczalno rodka zaskarenia, a przedmiotem sprawy
nie jest oznaczona kwota pienina. Podaje si j w zotych, zaokrglajc w gr do penego zotego.

Art. 126 [Tre]
1. Kade pismo procesowe powinno zawiera:
1) oznaczenie sdu, do ktrego jest skierowane, imi i nazwisko lub nazw stron, ich przedstawicieli ustawowych i
penomocnikw;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnow wniosku lub owiadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okolicznoci;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub penomocnika;
5) wymienienie zacznikw.

Art. 126
1
[Wymg formalny]
1. W kadym pimie naley poda warto przedmiotu sporu lub warto przedmiotu zaskarenia, jeeli od tej wartoci
zaley waciwo rzeczowa sdu, wysoko opaty lub dopuszczalno rodka odwoawczego, a przedmiotem sprawy nie
jest oznaczona kwota pienina.

Art. 126
1
[Wymg formalny]
3. Wartoci przedmiotu sporu lub zaskarenia podaje si w zotych, zaokrglajc w gr do penego zotego.

Jeeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie (np. pozwem), powinno take zawiera:
oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby uczestnikw, ich przedstawicieli ustawowych i
penomocnikw oraz przedmiotu sprawy.
Pisma za dalsze powinny zawiera sygnatur akt sdowych.

Art. 126 [Tre]
2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawiera oznaczenie miejsca
zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i penomocnikw oraz przedmiotu sporu, pisma za
dalsze - sygnatur akt.

Jeeli pismo wnosi penomocnik, ktry przedtem nie zoy penomocnictwa, do pisma powinno by
doczone penomocnictwo.

Art. 126 [Tre]
3. Do pisma naley doczy penomocnictwo, jeeli pismo wnosi penomocnik, ktry przedtem nie zoy
penomocnictwa.

Do pisma procesowego naley doczy jego odpisy i odpisy zacznikw dla dorczenia ich
uczestniczcym w sprawie osobom, a ponadto jeeli w sdzie nie zoono zacznikw w oryginale po
jednym odpisie kadego zacznika do akt sdowych.

Art. 128 [Zaczniki]
1. Do pisma procesowego naley doczy jego odpisy i odpisy zacznikw dla dorczenia ich uczestniczcym w
sprawie osobom, a ponadto, jeeli w sdzie nie zoono zacznikw w oryginale, po jednym odpisie kadego zacznika
do akt sdowych.

48

Jeeli przepis szczeglny tak stanowi, niektre pisma powinny by wniesione na urzdowych
formularzach, ktrych wzory i sposb udostpniania stronom okrela rozporzdzenie Ministra
Sprawiedliwoci oraz na elektronicznych nonikach informatycznych.

Art. 125 [Pojcie; forma]
2. Jeeli przepis szczeglny tak stanowi, pisma procesowe wnosi si na urzdowych formularzach.
2
1
. Jeeli przepis szczeglny tak stanowi, pisma procesowe wnosi si za pomoc systemu teleinformatycznego
obsugujcego postpowanie sdowe (drog elektroniczn). Jeeli przepis szczeglny przewiduje, e pisma wnosi si
wycznie drog elektroniczn, pisma niewniesione t drog nie wywouj skutkw prawnych, jakie ustawa wie z
wniesieniem pisma do sdu.
3. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, wzory i sposb udostpniania stronom urzdowych
formularzy, o ktrych mowa w 2, odpowiadajcych wymaganiom przewidzianym dla pism procesowych, szczeglnym
wymaganiom postpowania, w ktrym maj by stosowane, oraz zawierajcych niezbdne pouczenia dla stron, co do
sposobu ich wypeniania, wnoszenia i skutkw niedostosowania pisma do tych wymaga, uwzgldniajc, e urzdowe
formularze powinny by udostpniane w siedzibach sdw oraz bezpatnie w sieci Internet w formie pozwalajcej na
dogodn edycj treci formularza.
3
1
. Minister Sprawiedliwoci, w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw informatyzacji, okreli, w drodze
rozporzdzenia, sposb wnoszenia pism procesowych drog elektroniczn, majc na wzgldzie skuteczno wnoszenia
pism, szczeglne wymagania postpowa obsugiwanych przez system teleinformatyczny oraz ochron praw osb
wnoszcych pisma.

A zatem na urzdowym formularzu naley wnie:
1) Pozew w sprawach, w ktrych powd usugodawca lub sprzedawca dochodzi roszcze
wynikajcych z umw o wiadczenie usug pocztowych i telekomunikacyjnych, przewz osb i
bagau w komunikacji masowej, dostarczanie energii elektrycznej, gazu i oleju opaowego,
dostarczanie wody i odprowadzanie ciekw, wywz nieczystoci i dostarczanie energii cieplnej;

Art. 187
1
[Pozew na formularzu] Jeeli powd bdcy usugodawc lub sprzedawc dochodzi roszcze wynikajcych z
umw o:
1) wiadczenie usug pocztowych i telekomunikacyjnych,
2) przewz osb i bagau w komunikacji masowej,
3) dostarczanie energii elektrycznej, gazu i oleju opaowego,
4) dostarczanie wody i odprowadzanie ciekw,
5) wywz nieczystoci,
6) dostarczanie energii cieplnej
- jest obowizany wnie pozew na urzdowym formularzu.

2) W postpowaniu uproszczonym pozew (take wzajemny), odpowied na pozew, pismo
zawierajce wnioski dowodowe i sprzeciw od wyroku zaocznego;

Art. 505
2
[Urzdowe formularze]
Pozew, odpowied na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pismo zawierajce wnioski dowodowe wnoszone w
postpowaniu uproszczonym powinny by sporzdzone na urzdowych formularzach.

3) Zarzuty od nakazu zapaty w postpowaniu nakazowym i sprzeciw od nakazu zapaty w
postpowaniu upominawczym, jeeli pozew by wniesiony na formularzu

Art. 493 [Zarzuty]
2. Jeeli pozew wniesiono na urzdowym formularzu, wniesienie zarzutw wymaga rwnie zachowania tej formy.

49

Art. 503 [Sprzeciw]
2. Jeeli pozew wniesiono na urzdowym formularzu, wniesienie sprzeciwu wymaga rwnie zachowania tej formy.

4) Wniosek o wpis w ksidze wieczystej i do KRS.

Art. 626
2
[Wniosek o dokonanie wpisu]
1. Wniosek o dokonanie wpisu skada si na urzdowym formularzu.

Moemy wyrni nastpujce formularze urzdowe:
1) P pozew
2) DS dane uzupeniajce strony
3) WD wnioski dowodowe
4) OP odpowied na pozew
5) PW pozew wzajemny
6) SP sprzeciw lub zarzuty

Formularze pism procesowych dostpne s w budynkach sdw, urzdw gmin oraz w internecie.

Sd nie podejmie adnej czynnoci na skutek pisma, od ktrego nie zostaa uiszczona nalena opata.

Art. 126
2
[Obowizek opacenia pisma]
1. Sd nie podejmie adnej czynnoci na skutek pisma, od ktrego nie zostaa uiszczona nalena opata.
2. Nie da si opaty od pisma, jeeli ju z jego treci wynika, e podlega ono odrzuceniu.

Jeeli pismo nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek:
- niezachowania warunkw formalnych
- lub nieuiszczenia przypadajcej od niego opaty,
przewodniczcy wzywa uczestnika pod rygorem zwrotu pisma do jego poprawienia, uzupenienia lub
opacenia w terminie tygodniowym.

Jest to przewodniczcy wydziau lub posiedzenia. Ma obowizek wezwania strony. Przewodniczcy wzywa
do uzupenienia brakw poprzez zarzdzenie. Braki musz by precyzyjnie wskazane. Termin tygodniowy
nie moe by przeduany ani skrcony. Dla osoby ktra nie zamieszkuje lub nie ma siedziby w Polsce nie
moe by termin krtszy ni miesic.


1
1
. Jeeli pismo wniosa osoba zamieszkaa lub majca siedzib za granic, ktra nie ma w kraju przedstawiciela,
przewodniczcy wyznacza termin do poprawienia lub uzupenienia pisma albo uiszczenia opaty nie krtszy ni miesic.

Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokadnoci nie stanowi przeszkody do
nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie waciwym.

50

1. [] Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokadnoci nie stanowi przeszkody do nadania
pismu biegu i rozpoznania go w trybie waciwym.

Po bezskutecznym upywie terminu przewodniczcy zwraca pismo stronie. Zarzdzenie o zwrocie pisma
dorcza si tylko powodowi. Pismo zwrcone nie wywouje adnych skutkw, jakie ustawa wie z
wniesieniem pisma procesowego do sdu.
Pismo poprawione lub uzupenione w terminie wywouje skutki od chwili jego wniesienia.

2. Po bezskutecznym upywie terminu przewodniczcy zwraca pismo stronie. Pismo zwrcone nie wywouje adnych
skutkw, jakie ustawa wie z wniesieniem pisma procesowego do sdu.
3. Pismo poprawione lub uzupenione w terminie wywouje skutki od chwili jego wniesienia.
4. Zarzdzenie przewodniczcego o zwrocie pozwu dorcza si tylko powodowi.

Pisma zwizane z postpowaniem przed SN wniesione z naruszeniem przymusu adwokacko
radcowskiego przewodniczcy zwraca bez wzywania do usunicia tego braku.

5. Pisma procesowe sporzdzone z naruszeniem art. 87
1
podlegaj zwrotowi bez wzywania do usunicia brakw, chyba
e ustawa stanowi inaczej.

Pismo wniesione przez profesjonalist, podlegajce opacie ktra nie zostaa uiszczona, przewodniczcy
zwraca bez wezwania do uiszczenia. W terminie tygodniowym od dnia dorczenia zarzdzenia
przewodniczcego o zwrocie strona moe uici nalen opat. Wwczas pismo wywouje skutek od daty
wniesienia.

Art. 130
2
[Zwrot pisma adwokatowi]
1. Pismo wniesione przez adwokata, radc prawnego lub rzecznika patentowego, ktre nie zostao naleycie opacone,
przewodniczcy zwraca bez wezwania o uiszczenie opaty, jeeli pismo podlega opacie w wysokoci staej lub
stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stron wartoci przedmiotu sporu.
2. W terminie tygodniowym od dnia dorczenia zarzdzenia o zwrocie pisma z przyczyn okrelonych w 1 strona moe
uici brakujc opat. Jeeli opata zostaa wniesiona we waciwej wysokoci, pismo wywouje skutek od daty
pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie nastpuje w razie kolejnego zwrotu pisma z tej samej przyczyny.

Niepowoanie dowodw nie jest brakiem formalnym (midzy stronami nie ma sporu).

Od zarzdzenia przewodniczcego o zwrocie pozwu oraz postanowie sdu o odrzuceniu rodkw
zaskarenia, o jakich bya mowa przysuguje zaalenie.

Art. 394 [Dopuszczalno; termin; tre; forma]
1. Zaalenie do sdu drugiej instancji przysuguje na postanowienia sdu pierwszej instancji koczce postpowanie w
sprawie, a ponadto na postanowienia sdu pierwszej instancji i zarzdzenia przewodniczcego, ktrych przedmiotem
jest:
1) zwrot pozwu,

Zarzdzenie w tym przedmiocie moe wyda te referendarz sdowy wtedy rodkiem zaskarenia jest
skarga na czynno referendarza sdowego.

51

Art. 130
5
[Wydawanie zarzdze]
W wypadkach o ktrych mowa w art. 130-130
4
, zarzdzenia moe wyda take referendarz sdowy.

Dorczenia
Przedmiotem dorcze s pisma sdowe oraz pisma procesowe. Dorcze dokonuje organ procesowy
albo egzekucyjny z urzdu (zasada oficjalnoci), chyba e w szczeglnym wypadku przewidziane jest
dorczenie na danie.

Art. 357 [Uzasadnienie; dorczenie]
1. Postanowienia ogoszone na posiedzeniu jawnym sd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlegaj one zaskareniu, i tylko
na danie strony zgoszone w terminie tygodniowym od dnia ogoszenia postanowienia. Postanowienia te dorcza si
tylko tej stronie, ktra zadaa sporzdzenia uzasadnienia i dorczenia postanowienia z uzasadnieniem.

Art. 387 [Uzasadnienie]
3. Orzeczenie z uzasadnieniem dorcza si tej stronie, ktra w terminie tygodniowym od ogoszenia sentencji zadaa
dorczenia.

Dorcze dokonuje si w odpisach.

Art. 140 [Dorczanie odpisw]
Pisma procesowe i orzeczenia dorcza si w odpisach.

Organem dorczajcym jest poczta, komornik i sdowa suba dorczeniowa.

Art. 131 [Sposb dokonywania dorcze]
1. Sd dokonuje dorcze przez operatora publicznego lub innego operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia
12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe, osoby zatrudnione w sdzie, komornika lub sdow sub dorczeniow.
2. Minister Sprawiedliwoci w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw cznoci okreli, w drodze
rozporzdzenia, szczegowy tryb i sposb dorczania pism sdowych przez podmioty, o ktrych mowa w 1, majc na
uwadze konieczno zapewnienia sprawnego toku postpowania, a take realizacji gwarancji procesowych jego
uczestnikw, ochron praw osb, ktrym pisma s dorczane, oraz ochron ich danych osobowych.
3. Minister Sprawiedliwoci, na uzasadniony wniosek prezesa sdu, w drodze zarzdzenia, tworzy i znosi w tym sdzie
sdow sub dorczeniow.
4. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia, warunki organizacji oraz struktur sdowej suby
dorczeniowej, majc na wzgldzie wielko sdu, koszty oraz zapewnienie skutecznoci dorcze i zachowanie
wymogw postpowania sdowego.

W toku sprawy profesjonalni penomocnicy mog dorcza sobie nawzajem pisma procesowe (z pewnymi
wyjtkami) bezporednio za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty.

Art. 132 [W toku sprawy]
1. W toku sprawy adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy oraz radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa
dorczaj sobie nawzajem bezporednio odpisy pism procesowych z zacznikami. Do pisma procesowego wniesionego
do sdu docza si dowd dorczenia drugiej stronie odpisu albo dowd jego wysania przesyk polecon. Pisma, do
ktrych nie doczono dowodu dorczenia albo dowodu wysania przesyk polecon, podlegaj zwrotowi bez wzywania
do usunicia tego braku.
1
1
. Przepis 1 nie dotyczy wniesienia pozwu wzajemnego, apelacji, skargi kasacyjnej, zaalenia, sprzeciwu od wyroku
zaocznego, sprzeciwu od nakazu zapaty, zarzutw od nakazu zapaty, wniosku o zabezpieczenie powdztwa, skargi o
wznowienie postpowania, skargi o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia i skargi na
orzeczenia referendarza sdowego, ktre naley zoy w sdzie z odpisami dla strony przeciwnej.

52

W przypadku elektronicznego postpowania upominawczego dorcze powodowi dokonuje si za
porednictwem systemu teleinformacyjnego (dorczenie elektroniczne).

Art. 131
1
[Dorczenia elektroniczne]
1. W elektronicznym postpowaniu upominawczym dorcze powodowi dokonuje si za porednictwem systemu
teleinformatycznego obsugujcego elektroniczne postpowanie upominawcze (dorczenie elektroniczne), a pozwanemu,
w przypadku gdy wniesie pismo drog elektroniczn.
2. W przypadku dorczenia elektronicznego pismo uznaje si za dorczone z dat wskazan w elektronicznym
potwierdzeniu odbioru korespondencji, a przy braku takiego potwierdzenia dorczenie uznaje si za skuteczne z upywem
14 dni od daty umieszczenia pisma w systemie teleinformatycznym.

Penomocnikowi procesowemu kilku osb dorcza si jeden egzemplarz pisma i zacznikw.
Uprawnionemu przez kilku wspuczestnikw sporu dorcza si po jednym egzemplarzu dla kadego
wspuczestnika.
Jeeli jest kilku penomocnikw jednej strony, dorcza si pismo tylko jednemu z nich.

Art. 141 [Dorczenie penomocnikom i wspuczestnikom]
1. Penomocnikowi procesowemu kilku osb dorcza si jeden egzemplarz pisma i zacznikw.
2. Uprawnionemu przez kilku wspuczestnikw sporu do odbioru pism sdowych dorcza si po jednym egzemplarzu
dla kadego wspuczestnika.
3. Jeeli jest kilku penomocnikw jednej strony, sd dorcza pismo tylko jednemu z nich.

Dorczenie pisma obywatelom polskim mieszkajcym za granic moe nastpi za porednictwem
Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Art. 1134 [Dorczenie przez przedstawicielstwo zagraniczne]
Sdy mog wystpowa do polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub urzdu konsularnego o przeprowadzenie
dowodu lub o dorczenie pisma, jeeli osoba majca by przesuchana lub odbiorca pisma jest obywatelem polskim
przebywajcym za granic.

Dorczenie adresatowi moe nastpi take przez wrczenie mu pisma bezporednio w sekretariacie sdu.

Art. 132 [W toku sprawy]
2. Dorczenie adresatowi moe nastpi take przez wrczenie mu pisma bezporednio w sekretariacie sdu.

W postpowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych sd moe dokonywa
dorcze w sposb, ktry uzna za najbardziej celowy, nawet z pominiciem sposobw przewidzianych
przez przepisy oglne. Dorczenie dokonanie w ten sposb wywouje skutki przewidziane w k.p.c., jeeli
jest niewtpliwe, e doszo ono do wiadomoci adresata.

Art. 472 [Wezwania; dorczenia]
1. Sd moe wzywa strony, wiadkw, biegych lub inne osoby w sposb, ktry uzna za najbardziej celowy, nawet z
pominiciem sposobw przewidzianych przez przepisy oglne, jeeli uzna to za niezbdne do przyspieszenia rozpoznania
sprawy. Dotyczy to rwnie dorcze oraz zarzdze majcych na celu przygotowanie rozprawy, zwaszcza za dania
przedstawienia niezbdnych do rozstrzygnicia sprawy akt osobowych i innych dokumentw.
2. Wezwanie i dorczenie dokonane w powyszy sposb wywouje skutki przewidziane w Kodeksie, jeeli jest
niewtpliwe, e doszo ono do wiadomoci adresata.

Adresatem jest podmiot, do ktrego skierowane jest dane pismo.

53

Uczestnik zamieszkay lub majcy siedzib za granic obowizany jest wskaza w Polsce penomocnika
do dorcze.

Art. 1135
5
[Wskazanie penomocnika do dorcze]
1. Strona majca miejsce zamieszkania lub zwykego pobytu albo siedzib za granic, jeeli nie ustanowia
penomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkaego w Rzeczypospolitej Polskiej, obowizana jest wskaza w
Rzeczypospolitej Polskiej penomocnika do dorcze.

Dorczenie waciwe
Dorczenia poszczeglnym adresatom:
1) Osobie fizycznej dorczenia dokonuje si osobicie, a gdy nie ma ona zdolnoci procesowej jej
przedstawicielowi ustawowemu.
2) Osobie prawnej oraz uomnej osobie prawnej (w tym Skarbowi Pastwa) organowi
uprawnionemu do reprezentowania lub upowanionemu pracownikowi
3) Przedsibiorcom i wsplnikom spek handlowych na adres wskazany w rejestrze
4) onierzom, funkcjonariuszom Policji i Suby Wiziennej przez ich organy bezporednio
przeoone
5) Osobom pozbawionym wolnoci przez zarzd odpowiedniego zakadu

Art. 133 [Odbiorca]
1. Jeeli stron jest osoba fizyczna, dorczenia dokonuje si jej osobicie, a gdy nie ma ona zdolnoci procesowej - jej
przedstawicielowi ustawowemu.
2. Pisma procesowe lub orzeczenia dla osoby prawnej, jak rwnie dla organizacji, ktra nie ma osobowoci prawnej,
dorcza si organowi uprawnionemu do reprezentowania ich przed sdem lub do rk pracownika upowanionego do
odbioru pism.
2a. Pisma procesowe dla przedsibiorcw i wsplnikw spek handlowych, wpisanych do rejestru sdowego na
podstawie odrbnych przepisw, dorcza si na adres podany w rejestrze, chyba e strona wskazaa inny adres dla
dorcze. Jeeli ostatni wpisany adres zosta wykrelony jako niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy i nie zgoszono
wniosku o wpis nowego adresu, adres wykrelony jest uwaany za adres podany w rejestrze.
3. Jeeli ustanowiono penomocnika procesowego lub osob upowanion do odbioru pism sdowych, dorczenia
naley dokona tym osobom. Jednake Skarbowi Pastwa dorczenia dokonuje si zawsze w sposb okrelony w 2.

Art. 137 [Dorczenia onierzom, osobom pozbawionym wolnoci]
1. Dorczenia onierzom zasadniczej suby wojskowej, funkcjonariuszom Policji i Suby Wiziennej dokonuje si
przez ich organy bezporednio przeoone.
2. Dorczenia osobom pozbawionym wolnoci dokonuje si przez zarzd odpowiedniego zakadu.

Dorczenia dokonuje si w mieszkaniu, w miejscu pracy lub tam, gdzie si adresata zastanie.

Art. 135 [Miejsce]
1. Dorczenia dokonuje si w mieszkaniu, w miejscu pracy lub tam, gdzie si adresata zastanie.

Dorczenie zastpcze
W razie gdy dorczajcy nie zastanie adresata w w/w miejscach, wwczas mamy do czynienia z tzw.
dorczeniem zastpczym. Dorczajcy moe dorczy pismo dorosemu domownikowi, administracji,
dozorcy, sotysowi. Take w miejscu pracy lub osobie upowanionej do odbioru pism w miejscu pracy.

54

Art. 138 [Dorczenie zastpcze]
1. Jeeli dorczajcy nie zastanie adresata w mieszkaniu, moe dorczy pismo sdowe dorosemu domownikowi, a
gdyby go nie byo - administracji domu, dozorcy domu lub sotysowi
,
jeeli osoby te nie s przeciwnikami adresata w
sprawie i podjy si oddania mu pisma.
2. Dla adresata, ktrego dorczajcy nie zastanie w miejscu pracy, mona dorczy pismo osobie upowanionej do
odbioru pism.

Dorczenie awizowane
W razie niemonoci dorczenia naley zoy pismo w placwce pocztowej lub urzdzie gminy, a
zawiadomienie o tym (awizo) umieci na drzwiach mieszkania adresata lub w jego skrzynce pocztowej. W
przypadku bezskutecznego upywu tego terminu czynno zawiadomienia naley powtrzy. Po
powtrnym awizo pismo uznaje si za dorczone.

Art. 139 [Niemono dorczenia]
1. W razie niemonoci dorczenia w sposb przewidziany w artykuach poprzedzajcych, pismo przesane za
porednictwem operatora publicznego lub innego operatora pocztowego naley zoy w placwce pocztowej tego
operatora, a dorczane w inny sposb - w urzdzie waciwej gminy, umieszczajc zawiadomienie o tym w drzwiach
mieszkania adresata lub w oddawczej skrzynce pocztowej ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono, oraz z
pouczeniem, e naley je odebra w terminie siedmiu dni od dnia umieszczenia zawiadomienia. W przypadku
bezskutecznego upywu tego terminu, czynno zawiadomienia naley powtrzy.

Jeeli adresat lub jego domownik odmawia przyjcia pisma, dorczenie uwaa si za dokonane.

Art. 139 [Niemono dorczenia]
2. Jeeli adresat odmawia przyjcia pisma, dorczenie uwaa si za dokonane. W takim przypadku dorczajcy zwraca
pismo do sdu z adnotacj o odmowie jego przyjcia.

Odbierajcy pismo potwierdza odbir i jego dat wasnorcznym podpisem.

Art. 142 [Potwierdzenie odbioru]
1. Odbierajcy pismo potwierdza odbir i jego dat wasnorcznym podpisem. Jeeli tego nie moe lub nie chce
uczyni, dorczajcy sam oznacza dat dorczenia oraz przyczyny braku podpisu.

Uczestnicy postpowania i ich przedstawiciele powinni zawiadomi sd o kadej zmianie swego
zamieszkania. W razie zaniedbania tej powinnoci pismo pozostawia si w aktach sprawy ze skutkiem
dorczenia, chyba e nowy adres jest organowi znany.

Art. 136 [Zmiana adresu]
1. Strony i ich przedstawiciele maj obowizek zawiadamia sd o kadej zmianie swego zamieszkania.
2. W razie zaniedbania tego obowizku pismo sdowe pozostawia si w aktach sprawy ze skutkiem dorczenia, chyba
e nowy adres jest sdowi znany. O powyszym obowizku i skutkach jego niedopenienia sd powinien pouczy stron
przy pierwszym dorczeniu.

Jeeli uczestnikowi postpowania, ktrego miejsce pobytu nie jest znane, ma by dorczony pozew lub inne
pismo procesowe wywoujce potrzeb podjcia obrony jego praw, dorczenie moe nastpi do rk
kuratora. Kuratora wyznacza przewodniczcy. Dorczenie nastpuje z chwil dorczenia pisma
kuratorowi.

Art. 144 [Ustanowienie kuratora]
1. Przewodniczcy ustanowi kuratora, jeeli wnioskodawca uprawdopodobni, e miejsce pobytu strony nie jest znane.
55

W sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak rwnie w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka i o zwizane z tym
roszczenia, przewodniczcy przed ustanowieniem kuratora przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca
zamieszkania lub pobytu pozwanego.
2. O ustanowieniu kuratora przewodniczcy ogosi publicznie w budynku sdowym i lokalu wjta (burmistrza,
prezydenta miasta), w sprawach za wikszej wagi, gdy uzna to za potrzebne, take w prasie.
3. Z chwil dorczenia pisma kuratorowi dorczenie staje si skuteczne. Sd moe jednak uzaleni skuteczno
dorczenia od upywu oznaczonego terminu od chwili wywieszenia obwieszczenia w budynku sdowym.

W przypadkach, gdy ustanowienie kuratora nie jest konieczne, dorczenia dokonuje si poprzez
wywieszenie pisma w budynku sdowym. Dorczenie takie staje si skuteczne z upywem miesica od
dnia wywieszenia.

Art. 145 [Wywieszenie w budynku sdowym]
W wypadkach, w ktrych ustanowienie kuratora wedug przepisw poprzedzajcych nie jest wymagane, pismo dorcza
si stronie, ktrej miejsce pobytu nie jest znane, przez wywieszenie w budynku sdowym. Dorczenie takie staje si
skuteczne z upywem miesica od dnia wywieszenia.

Posiedzenia sdowe
Sd dokonuje zasadniczych czynnoci nalecych do jego kompetencji na posiedzeniach. Posiedzenia
dzielimy na:
1) jawne jawne s zasad. Te posiedzenia rni si tym, e na posiedzeniach jawnych poza
stronami, sdem, protokolantem, uczestnikami moe wej kada osoba penoletnia. Mwi tak
p.p.s.a.
Posiedzenia jawne to rozprawy oraz inne posiedzenia ni rozprawy, ale zostay wyznaczone w
okrelonym celu np. przeprowadzeniu dowodw albo ogoszeniu wyrokw. Na rozprawie nastpuje
rozpoznanie sprawy.

2) niejawne. Na niejawne na sale sdow mog wej tylko osoby wezwane przez sd. Jeli przepis
wskazuje, e sprawa moe by przeprowadzona na posiedzeniu niejawnym to moe by rwnie
przeprowadzona na rozprawie. Nigdy odwrotnie!

W procesie rozprawy s zasad. Niejawne s wtedy, gdy przepis szczeglny tak stanowi.

Art. 148 [Zasada]
1. Jeeli przepis szczeglny nie stanowi inaczej, posiedzenia sdowe s jawne, a sd orzekajcy rozpoznaje sprawy na
rozprawie.

W postpowaniu nieprocesowym sprawy rwnie s jawne na posiedzeniach, a rozprawa jest tylko
wyjtkowo przewidziana w ustawie art. 514 1 k.p.c.

W postpowaniu egzekucyjnym jest art. 766 k.p.c. zasad s posiedzenia niejawne, a rozprawa wtedy,
sd stwierdzi potrzeb wyznaczenia rozprawy.

Posiedzenie przy drzwiach zamknitych jest posiedzeniem jawnym, ale jawno tego posiedzenia jest
ograniczona, gdy wg art. 154 k.p.c. mog by obecni na sali strony, interwenienci, przedstawiciele i
penomocnicy, prokurator oraz po 2 osoby zaufania z kadej strony. Ogoszenia orzeczenia odbywa si
publicznie. Czyli na posiedzeniu jest jawnie o jawnoci ograniczonej. Chodzi gwnie o ograniczenie
dostpu publicznoci, osobom niezwizanym z postpowaniem.
56

1. Podczas posiedzenia odbywajcego si przy drzwiach zamknitych mog by obecni na sali: strony, interwenienci
uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i penomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z kadej strony.

Posiedzenie przy drzwiach zamknitych moe by wyznaczone z urzdu lub na wniosek strony. Gdy
zostanie zoony taki wniosek to samo procedowanie take bdzie si odbywao przy drzwiach zamknitych.
Natomiast rezultat rozpatrywania tego wniosku ogoszony zostanie publicznie. Ustne, zasadnicze motywy
rozstrzygnicia mog zosta przedstawione przy drzwiach zamknitych.

O posiedzeniach jawnych zawiadamia si uczestnikw i osoby zainteresowane przez wezwanie lub
ogoszenie podczas posiedzenia. Wezwanie powinno by dorczone co najmniej na tydzie, a wypadkach
pilnych na trzy dni przed posiedzeniem. Zawiadamia lub wzywa przewodniczcy.

Art. 149 [Wyznaczenie; zawiadomienie]
2. O posiedzeniach jawnych zawiadamia si strony i osoby zainteresowane przez wezwanie lub ogoszenie podczas
posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym naley zawsze dorczy wezwanie na nastpne posiedzenie.
Wezwanie powinno by dorczone co najmniej na tydzie przed posiedzeniem. W wypadkach pilnych termin ten moe by
skrcony do trzech dni.

Posiedzenia sdowe co do zasady odbywaj si w budynku sdu. O wyjtkach stanowi wzgldy
koniecznoci lub celowoci.

Art. 151 [Miejsce]
Posiedzenia sdowe odbywaj si w budynku sdowym, a poza tym budynkiem tylko wwczas, gdy czynnoci sdowe
musz by wykonane w innym miejscu albo gdy odbycie posiedzenia poza budynkiem sdowym uatwia przeprowadzenie
sprawy lub przyczynia si znacznie do zaoszczdzenia kosztw.

Szczegy posiedze reguluje take Regulamin urzdowania sdw powszechnych.

W zwizku z posiedzeniem wiele istotnych funkcji peni przewodniczcy:
1) wyznacza posiedzenia
2) otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia czuwa nad przebiegiem posiedzenia.
3) ogasza orzeczenia
4) odbiera i udziela gosu
5) moe dopuci lub uchyli pytanie

Art. 149 [Wyznaczenie; zawiadomienie]
1. Posiedzenia sdowe wyznacza przewodniczcy z urzdu, ilekro wymaga tego stan sprawy.

Art. 206 [Wyznaczenie]
1. Termin rozprawy wyznacza przewodniczcy. Jednoczenie z wyznaczeniem pierwszej rozprawy zarzdza dorczenie
pozwu i stosownie do potrzeby wyznacza sdziego sprawozdawc.

Art. 155 [Prowadzenie]
1. Przewodniczcy otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia, udziela gosu, zadaje pytania, upowania do zadawania
pyta i ogasza orzeczenia.
2. Przewodniczcy moe odebra gos, gdy przemawiajcy go naduywa, jak rwnie uchyli pytanie, jeeli uzna je za
niewaciwe lub zbyteczne.

57

Z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant pod kierunkiem przewodniczcego spisuje protok.
Protok podpisuj protokolant i przewodniczcy. Uczestnicy mog da sprostowania lub
uzupenienia protokou.

Art. 157 [Protok]
1. Z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant sporzdza protok. Protok sporzdza si, utrwalajc przebieg
posiedzenia za pomoc urzdzenia rejestrujcego dwik albo obraz i dwik oraz pisemnie, pod kierunkiem
przewodniczcego, zgodnie z art. 158 1.

Art. 160 [Korekta protokou]
1. Strony mog da sprostowania lub uzupenienia protokou, nie pniej jednak jak na nastpnym posiedzeniu, a
jeli idzie o protok rozprawy, po ktrej zamkniciu nastpio wydanie wyroku - dopki akta sprawy znajduj si w
sdzie. Od zarzdzenia przewodniczcego strony mog odwoa si do sdu w terminie tygodniowym od dorczenia im
zarzdzenia.

Terminy
Termin w postpowaniu cywilnym oznacza w najoglniejszym ujciu:
okres
Jest to okres oznaczony w jednostkach miary czasu tj. dniach, tygodniach, miesicach, latach. Nie jest
natomiast terminem okres oznaczony przez wskazanie koczcego go zdarzenia np. okres do
zamknicia rozprawy, okres do rozpoczcia rozprawy.

Terminem w tym znaczeniu jest:
1) okres do dokonania czynnoci postpowania
W ustawie okrelany jest jako upyw albo cig czy pewnego czasu.

Termin ten moe by terminem do dokonania czynnoci:
a) organu postpowania
Ma charakter instrukcyjny zachowanie terminu nie jest warunkiem skutecznoci czynnoci.

b) uczestnika postpowania lub innej osoby
Termin ustawowy termin przewidziany w ustawie. Cechy:
charakter zawity (nie moe by czynnoci decyzyjn organu bd umow stron
przeduony ani skrcony)
bieg terminu rozpoczyna si z chwil wskazan w ustawie
w wypadku zawieszenia postpowania bieg terminu ulega przerwaniu

Termin sdowy termin wyznaczony przez organ procesowy albo egzekucyjny. Cechy:
moe by skrcony lub przeduony zarzdzeniem organu (wniosek powinien zosta
zoony przed upywem tego terminu)

Art. 166 [Przeduenie]
Przewodniczcy moe z wanej przyczyny przeduy lub skrci termin sdowy na wniosek zgoszony przed upywem
terminu, nawet bez wysuchania strony przeciwnej.

bieg terminu rozpoczyna si od ogoszenia postanowienia albo zarzdzenia, a gdy takie
postanowienie lub zarzdzenie jest dorczane od jego dorczenia

58

Art. 164 [Definicja]
Bieg terminu wyznaczonego przez sd lub przewodniczcego (termin sdowy) rozpoczyna si od ogoszenia w tym
przedmiocie postanowienia lub zarzdzenia, a gdy kodeks przewiduje dorczenie z urzdu - od jego dorczenia.

w wypadku zawieszenia postpowania bieg terminu ulega przerwaniu

Termin umowny wchodzi w gr tylko w jednym przypadku zawieszenia postpowania na
zgodny wniosek stron

Czynno procesowa uczestnika postpowania podjta po upywie przewidzianego dla niej
terminu jest w zasadzie bezskuteczna (z wyjtkami).

Art. 167 [Skutki]
Czynno procesowa podjta przez stron po upywie terminu jest bezskuteczna.

Bezskuteczno czynnoci dokonanej po upywie terminu przejawia si w dwojaki sposb:
- niewzicie przez sd takiej czynnoci pod rozwag
- zniesienie, pominicie albo odrzucenie innej czynnoci

2) okres, jaki musi lub moe upyn midzy zawiadomieniem o dacie czynnoci postpowania a t
dat
Np. minimalny termin (jaki musi upyn midzy dorczeniem wezwania na posiedzenie sdowe, a
tym posiedzeniem) lub maksymalny termin.

data
Okrelany jest take niekiedy jako czas, dzie albo po prostu jako data, oznacza dat czynnoci
postpowania np. dat rozprawy, dat przeprowadzenia dowodu itd.

Przywrcenie uchybionego terminu
W razie uchybienia terminu do dokonania czynnoci uczestnika postpowania sd moe na wniosek
uczestnika przywrci termin.

Art. 168 [Przywrcenie]
1. Jeeli strona nie dokonaa w terminie czynnoci procesowej bez swojej winy, sd na jej wniosek postanowi
przywrcenie terminu.

Wniosek o przywrcenie terminu musi odpowiada:
warunkom formalnym
Warunkami formalnymi s:
1) warunki pisma procesowego
2) uprawdopodobnienie okolicznoci uzasadniajcej wniosek
3) jednoczesne dokonanie czynnoci, do ktrej odnosi si termin (a wic take opaty)

Art. 169 [Wniosek]
1. Pismo z wnioskiem o przywrcenie terminu wnosi si do sdu, w ktrym czynno miaa by dokonana, w cigu
tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.
2. W pimie tym naley uprawdopodobni okolicznoci uzasadniajce wniosek.
3. Rwnoczenie z wnioskiem strona powinna dokona czynnoci procesowej.
59

W razie niezachowania warunkw formalnych przewodniczcy wzywa wnioskodawc do poprawienia
lub uzupenienia wniosku w terminie tygodniowym, a po bezskutecznym upywie tego terminu zwraca
wniosek wnioskodawcy moc zarzdzenia (postpowanie naprawcze)

1
1
. Jeeli pismo wniosa osoba zamieszkaa lub majca siedzib za granic, ktra nie ma w kraju przedstawiciela,
przewodniczcy wyznacza termin do poprawienia lub uzupenienia pisma albo uiszczenia opaty nie krtszy ni miesic.

warunkom dopuszczalnoci
Warunkami dopuszczalnoci wniosku s:
1) przywracalny charakter terminu
Terminy s co do zasady przywracalne. Nieprzywracalny jest termin do wniesienia skargi o
wznowienie postpowania.

Po upywie lat piciu od uprawomocnienia si wyroku nie mona da wznowienia, z wyjtkiem wypadku, gdy strona
bya pozbawiona monoci dziaania lub nie bya naleycie reprezentowana.

2) ujemne dla wnioskodawcy skutki uchybienia terminu
Ujemne skutki uchybienia terminu polegaj na niemonoci skutecznego dokonania czynnoci.

3) aktualno czynnoci, do ktrej odnosi si termin, ze wzgldu na stan postpowania
Chodzi o czynno, ktra moe by dokonana w danym stanie postpowania.

4) legitymacja do zoenia wniosku (niektrzy uznaj to za warunek zasadnoci)

5) zoenie wniosku w przepisanym terminie
Wniosek o przywrcenie terminu naley zgosi w cigu tygodnia od czasu ustania przyczyny
uchybienia terminu.

Art. 169 [Wniosek]
1. Pismo z wnioskiem o przywrcenie terminu wnosi si do sdu, w ktrym czynno miaa by dokonana, w cigu
tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.

6) w przypadku wniosku o przywrcenie terminu do zoenia rodka zaskarenia od wyroku
orzekajcego uniewanienie maestwa, rozwd albo ustalajcego nieistnienie maestwa oraz
postanowienia uznajcego tego rodzaju wyrok sdu zagranicznego niezawarcie przez adn ze
stron po uprawomocnieniu si nowego zwizku maeskiego (obrona nowego maestwa)

Art. 170 [Niedopuszczalno]
Niedopuszczalne jest przywrcenie terminu do zoenia rodka odwoawczego od wyroku orzekajcego uniewanienie
maestwa lub rozwd albo ustalajcego nieistnienie maestwa, jeeli choby jedna ze stron zawara po
uprawomocnieniu si wyroku nowy zwizek maeski.
60

W braku ktregokolwiek z warunkw dopuszczalnoci wniosku o przywrcenie terminu sd wniosek
odrzuca.

warunkom zasadnoci
Warunkiem zasadnoci wniosku o przywrcenie terminu jest brak winy wnioskodawcy w uchybieniu
terminu.

Art. 168 [Przywrcenie]
1. Jeeli strona nie dokonaa w terminie czynnoci procesowej bez swojej winy, sd na jej wniosek postanowi
przywrcenie terminu.

Niezachowanie tego warunku powoduje oddalenie wniosku.

Koszty postpowania
Koszty postpowania (procesu) s to koszty ponoszone przez uczestnika postpowania (stron), a w
okrelonych przez ustaw wypadkach przez Skarb Pastwa, w zwizku z postpowaniem. Obejmuj
one:
koszty sdowe
Koszty sdowe s to koszty przypadajce od uczestnika na rzecz sdu w zwizku z postpowaniem
sdowym.
Do uiszczania kosztw sdowych obowizana jest strona, ktra wnosi do sdu pismo podlegajce
opacie lub powodujce wydatki.

Koszty sdowe obejmuj:
1) opaty
Opacie podlega kierowane do sdu pismo, jeeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie. Opata
moe by staa, stosunkowa albo podstawowa.
Oprcz opaty od pism przewidziana jest opata kancelaryjna pobierana od wniosku o wydanie na
podstawie akt dokumentu.
2) wydatki
Obejmuj wiele kosztw, w szczeglnoci koszty podroy strony zwolnionej od kosztw, noclegu
oraz utraconych zarobkw lub dochodw wiadkw, wynagrodzenie biegych, tumaczy itp.

koszty dziaania penomocnika
Obejmuj wynagrodzenie i wydatki profesjonalnego penomocnika, bd koszty przejazdw do sdu i
rwnowarto utraconego zarobku innego penomocnika nieprofesjonalisty.

koszty dziaania uczestnika
Koszty osobistego stawiennictwa uczestnika w sdzie, a w szczeglnoci koszty przejazdu oraz
rwnowarto utraconego zarobku.

Koszty postpowania peni trojak funkcj:
1) funkcj odnoszc si do samego postpowania
Polega na oddziaywaniu kosztw na decyzje zainteresowanych podmiotw co do wszczcia
postpowania i podejmowania w jego toku okrelonych czynnoci.

61

2) funkcj spoeczn
Oznacza wpyw, jaki koszty postpowania wywieraj na ycie spoeczne w sensie zarwno
pozytywnym, jak i negatywnej.

3) funkcj fiskaln
Polega na tym, e ponoszenie tych kosztw przez uczestnikw postpowania kompensuje w
okrelonym zakresie wydatki ponoszone przez Skarb Pastwa na utrzymanie i dziaalno organw
wymiaru sprawiedliwoci.

Zwolnienie od kosztw sdowych
Strona moe by zwolniona z kosztw sdowych. Zwolnienie moe zachodzi z mocy ustawy albo
postanowienia sdu.
Moe by cakowite lub czciowe. Mie charakter podmiotowy, przedmiotowy bd mieszany.

Strona w caoci zwolniona z kosztw sdowych z mocy ustawy nie uiszcza opat i nie ponosi wydatkw,
ktre obciaj tymczasowo Skarb Pastwa.

Czciowe zwolnienie od kosztw sdowych z mocy ustawy dotyczy jedynie opat sdowych. Ze
zwolnienia takiego korzysta przede wszystkim Skarb Pastwa.

Zwolnienia od kosztw sdowych moe domaga si osoba, ktra we wniosku o zwolnienie albo w
zaczeniu do niego zamieci owiadczenie, i nie jest w stanie ponie tych kosztw bez uszczerbku dla
utrzymania siebie i rodziny.

Sd oddala wniosek o zwolnienie od kosztw sdowych w braku podstaw do jego przyznania oraz w razie
oczywistej bezzasadnoci roszczenia lub dochodzenia ochrony praw.

Zwolnienie od kosztw sdowych nie zwalnia strony od obowizku zwrotu kosztw procesu
przeciwnikowi.

Zwrot kosztw postpowania
Uczestnik postpowania, ktry podnis koszty postpowania, moe w okrelonych okolicznociach uzyska
zwrot tych kosztw od innego uczestnika, a nawet od osoby niebdcej uczestnikiem.

W procesie kwestia czy, kto i w jakiej wysokoci powinien zwrci koszty procesu ksztatuje si w
myl zasad:
1) odpowiedzialnoci za wynik procesu
Polega na tym, e strona, ktra przegraa proces, obowizana jest zwrci koszty poniesione przez
przeciwnika.

Art. 98 [Pojcie; zasady zwrotu]
1. Strona przegrywajca spraw obowizana jest zwrci przeciwnikowi na jego danie koszty niezbdne do celowego
dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

2) stosunkowego rozdzielenia kosztw
Jest dostosowaniem zasady odpowiedzialnoci za wynik procesu do sytuacji, w ktrej proces
przegraa czciowo kada strona i kada strona obowizana jest zwrci przeciwnikowi koszty w
62

innej wysokoci. W tej sytuacji wzajemne nalenoci stron z tytuu kosztw procesu ulegaj
kompensacie do wysokoci nalenoci mniejszej, w rezultacie czego jedna ze stron obowizana jest
zwrci przeciwnikowi nadwyk.

Art. 100 [Stosunkowe rozdzielenie]
W razie czciowego tylko uwzgldnienia da koszty bd wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sd moe
jednak woy na jedn ze stron obowizek zwrotu wszystkich kosztw, jeeli jej przeciwnik uleg tylko co do nieznacznej
czci swego dania albo gdy okrelenie nalenej mu sumy zaleao od wzajemnego obrachunku lub oceny sdu.

3) wzajemnego zniesienia kosztw
Jest dostosowaniem zasady odpowiedzialnoci za wynik procesu do sytuacji, w ktrej proces
przegraa czciowo kada strona i kada strona obowizana jest zwrci przeciwnikowi koszty w tej
samej wysokoci. Nastpuje wwczas pena kompensata nalenoci stron z tytuu kosztw procesu.

Art. 100 [Stosunkowe rozdzielenie]
W razie czciowego tylko uwzgldnienia da koszty bd wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sd moe
jednak woy na jedn ze stron obowizek zwrotu wszystkich kosztw, jeeli jej przeciwnik uleg tylko co do nieznacznej
czci swego dania albo gdy okrelenie nalenej mu sumy zaleao od wzajemnego obrachunku lub oceny sdu.

4) susznoci
Polega na tym, e w wypadkach szczeglnie uzasadnionych strona przegrywajca ma obowizek
zwrotu przeciwnikowi tylko czci kosztw, albo nie ponosi tych kosztw wcale.

Art. 102 [Zasada susznoci]
W wypadkach szczeglnie uzasadnionych sd moe zasdzi od strony przegrywajcej tylko cz kosztw albo nie
obcia jej w ogle kosztami.

5) zawinienia
Wchodzi w gr w 3 przypadkach:
- pozwanemu naley si od powoda zwrot kosztw, pomimo uwzgldnienia powdztwa, jeeli
nie da powodu do wytoczenia powdztwa i uzna je przy pierwszej czynnoci.

Art. 101 [Zwrot mimo przegrania]
Zwrot kosztw naley si pozwanemu pomimo uwzgldnienia powdztwa, jeeli nie da powodu do wytoczenia sprawy i
uzna przy pierwszej czynnoci procesowej danie pozwu.

- niezalenie od wyniku sprawy strona albo interwenient ma obowizek zwrotu kosztw
wywoanych ich niesumiennym lub oczywicie niewaciwym postpowaniem.

Art. 103 [Zasada zawinienia]
1. Niezalenie od wyniku sprawy sd moe woy na stron lub interwenienta obowizek zwrotu kosztw, wywoanych
ich niesumiennym lub oczywicie niewaciwym postpowaniem.

- wiadek, biegy, penomocnik lub przedstawiciel ustawowy ma obowizek zwrotu kosztw
wywoanych jego rac win.

63

Art. 110 [Koszty od osb niebdcych stron]
Sd moe zasdzi od wiadka, biegego, penomocnika lub przedstawiciela ustawowego - po ich wysuchaniu - zwrot
kosztw wywoanych ich rac win. Postanowienie sdu moe zapa na posiedzeniu niejawnym.

6) kosztw niezbdnych
Polega na tym, e zwrotowi podlegaj tylko koszty niezbdne do celowego dochodzenia praw i
celowej obrony.

O kosztach sd rozstrzyga w kadym orzeczeniu koczcym postpowanie w instancji, opierajc si na
zasadzie unifikacji i koncentracji kosztw. Zasada ta polega na tym, e o zwrocie wszystkich kosztw
procesu powstaych w danej instancji sd rozstrzyga w orzeczeniu koczcym spraw w instancji. Przy
ustalaniu kosztw sd bierze pod uwag celowo poniesionych przez stron kosztw oraz niezbdno ich
poniesienia.

W postpowaniu nieprocesowym kady uczestnik ponosi koszty postpowania zwizane ze swym
udziaem w sprawie, wobec czego nie przysuguje mu zwrot kosztw od innych uczestnikw.

Art. 520 [Koszty]
1. Kady uczestnik ponosi koszty postpowania zwizane ze swym udziaem w sprawie.

64

Wykad 7. (13.11.2012 r.)

Podmioty postpowania cywilnego
Podmiotami postpowania cywilnego s podmioty uprawnione do dokonywania czynnoci
postepowania we wasnym imieniu albo w imieniu pastwa.

W imieniu pastwa bdzie to sd przy wyrokowaniu albo przy nadawaniu wyrokowi klauzuli wykonalnoci.

Nie s zatem podmiotami postpowania podmioty, ktre do dokonywania takich czynnoci nie s
uprawnione np. wiadek, biegy. One pojawiaj si w postpowaniu, ale nie s jego podmiotami. Jednak jest
pewne zastrzeenie. Jeli chodzi o pewne postpowanie wpadkowe czy uboczne to wiadek czy biegy moe
by podmiotem postpowania, jeli zostan ukarani grzywn.

Nie s podmiotami take ci ktrzy s uprawnieni do dokonywania czynnoci postpowania, ale w cudzym
imieniu penomocnik, radca prawny, rzecznik patentowy.

Podmioty postpowania dzielimy na 2 grupy:
1) Organy procesowe i egzekucyjne
a) procesowe
i. przewodniczcy
ii. sd
iii. sdzia
iv. referendarz sdowy
b) Organy egzekucyjne
i. Sd rejonowy
ii. Komornik sdowy
2) Uczestnicy postpowania
a) W procesie
i. Strony powd i pozwany
ii. Interwenient uboczny (jeli wstpi)
iii. Prokurator
iv. Inny organ dziaajcy na tych samych zasadach co prokurator RPO, RPDz
v. Organizacja pozarzdowa (jeli wstpi)
b) W postpowaniu nieprocesowym wszyscy s nazywani uczestnikami. Nie wystpuje pojcie
stron.

Uczestnikiem postpowania cywilnego mona zosta na 4 zasadnicze sposoby:
1) Wskutek wasnej czynnoci
np. powd, ktry wytacza powdztwo, wszczyna w ten sposb postpowanie cywilne. Staje si
uczestnikiem postpowania z wasnej woli.

2) Na mocy czynnoci innego uczestnika
np. pozwany staje si uczestnikiem postpowania cywilnego z tego powodu, e powd pozwa go
przed sd. Zostaje uczestnikiem mimo swojej woli.

65

3) Na mocy postanowienia sdu
np. poprzez instytucje dopozwania

Art. 194 [Wezwanie do udziau w postpowaniu]
1. Jeeli okae si, e powdztwo nie zostao wniesione przeciwko osobie, ktra powinna by w sprawie stron
pozwan, sd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie t osob do wzicia udziau w sprawie. Osoba wezwana do
udziau w sprawie na wniosek pozwanego moe domaga si zwrotu kosztw wycznie od pozwanego, jeeli okae si, e
wniosek by bezzasadny.

Wezwanie sdu osoby niepozwanej do wzicia udziau w sprawie

4) Z mocy samego prawa
np. w sprawach o ubezwasnowolnienie

Art. 546 [Uczestnicy postpowania]
1. Uczestnikami postpowania o ubezwasnowolnienie s z mocy samego prawa prcz wnioskodawcy:
1) osoba, ktrej dotyczy wniosek;
2) jej przedstawiciel ustawowy;
3) maonek osoby, ktrej dotyczy wniosek o ubezwasnowolnienie.

Organy procesowe
Przewodniczcy
Przepisy k.p.c. w licznych wypadkach wspominaj o przewodniczcym. Przewodniczcy moe wystpowa
w postpowaniu cywilnym w dwojakiej roli:
1) Jako przewodniczcy w znaczeniu ustrojowym przewodniczcy wydziau
2) Jako przewodniczcy posiedzenia sdowego

To w jaki sposb przewodniczcy bdzie rozumiany naley od kontekstu przepisu:

Art. 130 k.p.c. znaczenie ustrojowe:


W zakresie badania pism w zakresie formalnym pewne funkcje peni take referendarz sadowy.

Art. 224 i 226 k.p.c. znaczenie przewodniczcego posiedzenia sdowego:

Art. 224 [Zamknicie rozprawy]
1. Przewodniczcy zamyka rozpraw po przeprowadzeniu dowodw i udzieleniu gosu stronom.

Art. 226 [Zaskaranie zarzdze przewodniczcego]
Od zarzdze przewodniczcego wydanych w toku rozprawy strony mog odwoa si do sdu.

66

Funkcje przewodniczcego
To istotny organ procesowy. On kieruje caym wydziaem cywilnym, a potem prowadzi rozprawy, decyduje
o terminach. Poszczeglne funkcje przewodniczcego.

1) Zaznajamianie, zapoznawanie si z pismami, ktre wpywaj do sdu
Przewodniczcy bada pod wzgldem formalnym, wzywa do uzupenienia lub poprawienia brakw, a
w razie niedokonania tego przewodniczcy zarzdza zwrot pisma.

2) Rozstrzyga o trybie rozpoznawania sprawy czy procesowym czy nieprocesowym.
3) Bada warto przedmiotu sprawy
4) Wydaje wszystkie zarzdzenia poza rozpraw wyznacza termin, wzywa na rozpraw, zarzdza
dorczenie okrelonych pism na rozpraw.
5) Otwieranie, prowadzenie i zamykanie posiedzenia sdowego (przewodniczcy posiedzenia
moe nim by przewodniczcy wydziau cywilnego, ale moe to by kady inny sdzia z tego
wydziau)
6) Przewodniczcy dzieli sprawy, ktre wpywaj do sdu

Przewodniczcy jako organ postpowania wydaje swoje decyzje w postaci zarzdze. Zarzdzenia
przewodniczcego mog by:
1) Zaskarone do sdu II instancji np. wg art. 394 1 pkt 1 k.p.c. zaskarone moe by zarzdzenie
o zwrocie pozwu.
2) Natomiast jeli zarzdzenie bdzie wydane w toku rozprawy to strony mog odwoa si do sdu.

Odwoanie od zarzdze przewodniczcego w znaczeniu ustrojowym powoduje dewolutywno, z kolei od
zarzdze przewodniczcego w znaczeniu posiedzenia nie.

Sd
Sd jest podstawowym organem postpowania cywilnego. Przepisy k.p.c. posuguj si tym pojciem w
rnym znaczeniu.
1) Mona mwi o sdzie w znaczeniu ustrojowym sd rejonowy, okrgowy, apelacyjny, SN.
2) W znaczeniu instytucjonalnym: SN, SR w odzi, SO w odzi. K.p.c. mwi tylko o SN, natomiast
w zasadzie nie mwi si o pozostaych. Mwi si jedynie o SO w Warszawie Sd Ochrony
Konkurencji i Konsumentw.
3) W znaczeniu sdu orzekajcego sd rozpoznaje spraw w skadzie 1 sdziego, 2 awnikw

Art. 47 [Skad sdu]
1. W pierwszej instancji sd rozpoznaje sprawy w skadzie jednego sdziego, chyba e przepis szczeglny stanowi
inaczej.
2. W pierwszej instancji sd w skadzie jednego sdziego jako przewodniczcego i dwch awnikw rozpoznaje sprawy:

4) W znaczeniu funkcjonalno procesowym sd opiekuczy, sd rejestrowy, sd spadku. To s
okrelenia wskazujce na pewn funkcj, jak sd peni.

W Polsce mamy do czynienia z sdami 4 rzdw i 2 instancji. Rzdy:
1) Sd rejonowy
2) Sd okrgowy
3) Sd apelacyjny
67

4) SN

Polskie postpowanie cywilne jest dwuinstancyjne, co jest zgodne z postanowieniami Konstytucji RP,
ktra stanowi, e postpowanie powinno by co najmniej dwuinstancyjne. Jeli spraw w I instancji
rozpoznaje sd rejonowy to druga instancja to sd okrgowy. Jeli w I instancji jest sd okrgowy, to II
instancj jest sd apelacyjny. SN nie jest instancja apelacyjn, poniewa rozpoznaje nadzwyczajne
rodki zaskarenia. Nie ma III instancji! To nadzwyczajne rodki zaskarenia i to nie ma nic do
instancyjnoci.

Waciwo sdu
Waciwo sdu ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia przesanek procesowych tzn. z punktu
widzenia przyjcia danej sprawy do rozpoznania przez dany sd. Czynnoci podejmowane przez sd
powinny by podejmowane przez sd do tego waciwy. Waciwo ma znaczenie pierwszorzdne.

3 rodzaje waciwoci sdu:
1) Waciwo rzeczowa ustawowe pojcie

Waciwo rzeczowa oznacza zakres spraw, ktre mog rozpoznawa poszczeglne sdy I instancji, ale
rnego rzdu.
Wystpuje w tych systemach prawnych, gdzie nie ma jednolitego sdu I instancji, tak jest w Polsce. W
Polsce w I instancji rozpoznaj zarwno sdy rejonowe, jak i sdy okrgowe. Zasad jest, e sprawy
cywilne rozpoznaj sdy rejonowe z wyjtkiem spraw, ktre moc przepisw szczeglnych zostay
przekazane sdom okrgowym.

Art. 16 [Waciwo sdw rejonowych]
Sdy rejonowe rozpoznaj wszystkie sprawy z wyjtkiem spraw, dla ktrych zastrzeona jest waciwo sdw
okrgowych.

Art. 17 [Waciwo sdw okrgowych]
Do waciwoci sdw okrgowych nale sprawy:
1) o prawa niemajtkowe i cznie z nimi dochodzone roszczenia majtkowe oprcz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie
pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskutecznoci uznania ojcostwa oraz o rozwizanie przysposobienia,
2) o ochron praw autorskich i pokrewnych, jak rwnie dotyczcych wynalazkw, wzorw uytkowych, wzorw
przemysowych, znakw towarowych, oznacze geograficznych i topografii ukadw scalonych oraz o ochron innych
praw na dobrach niematerialnych,
3) o roszczenia wynikajce z Prawa prasowego,
4) o prawa majtkowe, w ktrych warto przedmiotu sporu przewysza siedemdziesit pi tysicy zotych, oprcz
spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielnoci majtkowej midzy maonkami, o uzgodnienie
treci ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postpowaniu
upominawczym,
4
1
) o wydanie orzeczenia zastpujcego uchwa o podziale spdzielni,
4
2
) o uchylenie, stwierdzenie niewanoci albo o ustalenie nieistnienia uchwa organw osb prawnych lub jednostek
organizacyjnych niebdcych osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje zdolno prawn,
4
3
) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji,
4
4
) o odszkodowanie z tytuu szkody wyrzdzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.

Mamy jeszcze pewne sprawy przekazane przepisami ustaw pozakodeksowych, ktre s przekazane
do waciwoci sdu okrgowego jako sdu I instancji.

68

Istotne z punktu widzenia przepisw o skutkach naruszenia waciwoci sdu, jest spojrzenie na art.
17 k.p.c. przez pryzmat kryterium jakie zastosowa tutaj ustawodawca przy rozdziale spraw midzy
sdy rejonowe i okrgowe. Mamy tutaj dwa kryteria:
- przedmiot sprawy podzia spraw midzy sd rejonowy a okrgowy wg. przedmiotu sprawy.
Sprawy niemajtkowe ustawodawca uzna e s na tyle powane, e w I instancji powinien orzeka
sd okrgowy. Liczy si tutaj charakter sprawy. Czsto sprawy te s bardzo delikatne, wane ze
spoecznego punktu widzenia i skomplikowane teoretycznie np. kwestia rozwodw zawsze jest
rozstrzygana w sdzie okrgowym.

- wartoci przedmiotu sporu kwota 75 tys. z

Rozpoznanie sprawy przez sd niewaciwy w zasadzie jest uchybieniem procesowym jednake w
jednym wypadku powoduje to niewano postpowania:

6) jeeli sd rejonowy orzek w sprawie, w ktrej sd okrgowy jest waciwy bez wzgldu na warto przedmiotu sporu.

Np. jeeli spraw rozwodow rozpozna sd rejonowy to mamy niewano postpowania. A jeeli
sd rejonowy rozpozna spraw ktrej warto przedmiotu sporu przewyszaa kwot 75 tys. z to nie
mamy tutaj niewanoci postpowania.

Jeeli sprawa wg ustawy naley do waciwoci sdu rejonowego to moe si ona znale w sdzie
okrgowym w dwch wypadkach:
- Sd rejonowy moe przekaza spraw do rozpoznania z uwagi na budzce powane
wtpliwoci zagadnienie prawne.

Art. 18 [Przekazanie sprawy sdowi okrgowemu]
1. Jeeli przy rozpoznawaniu sprawy w sdzie rejonowym powstanie zagadnienie prawne budzce powane
wtpliwoci, sd ten moe przekaza spraw do rozpoznania sdowi okrgowemu. Postanowienie o przekazaniu sprawy
wymaga uzasadnienia.

- Na wniosek pozwanego, jeli pozwany wytoczy przeciwko powodowi powdztwo w pewnych
okolicznociach

Art. 205 [Przekazanie sprawy]
Sd rejonowy moe na wniosek pozwanego, zoony a do zamknicia rozprawy, przekaza spraw sdowi okrgowemu,
jeeli pozwany wytoczy przeciwko powodowi przed tym sdem powdztwo wpywajce na roszczenie powoda bd
dlatego, e ma z nim zwizek, bd dlatego, e roszczenia stron nadaj si do potrcenia.

Powd dochodzi od pozwanego przed sdem rejonowym jakiej kwoty np. 20 tys. z, a pozwany
wytoczy powodowi powdztwo np. na 50 tys. z wniesienie o przekazanie sprawy z sdu
rejonowego do okrgowego, aby ten mg rozpozna obie sprawy i dokona potrcenia.

Z punktu widzenia tych przepisw o waciwoci sdw okrgowych, jeeli chodzi o kryterium
wartoci przedmiotu sporu to istotne jest, jak t warto obliczy. Okrelaj to przepisy k.p.c. od art.
19 do art. 26 objte jednym oddziaem Warto przedmiotu sporu.

69

Tutaj obowizuj nastpujce zasady:
- w sprawach o roszczenia pienine podana kwota pienina stanowi warto przedmiotu sporu
- w innych sprawach majtkowych, gdzie nie chodzi o wiadczenie pienine (np. o wydanie
ukradzionego samochodu) warto przedmiotu sporu stanowi kwota podana przez powoda. Ale sd
nie jest zwizany podan wartoci przedmiotu sporu, ona podlega kontroli. Tam, gdzie istnieje
moliwo pewnej swobody w okreleniu wartoci przedmiotu sporu, to penomocnikom zaley, by
warto przedmiotu sporu przewyszaa 50 tys. zotych. Bo w takiej sprawie przysuguje skarga
kasacyjna.

Art. 19 [Zasada]
1. W sprawach o roszczenia pienine, zgoszone choby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pienina
stanowi warto przedmiotu sporu.
2. W innych sprawach majtkowych powd obowizany jest oznaczy w pozwie kwot pienin warto przedmiotu
sporu, uwzgldniajc postanowienia zawarte w artykuach poniszych.

Powd moe t wartoci w pewnych granicach manipulowa. Moe t warto okreli wg. wasnej
woli.
Szczegy okrelenia wartoci przedmiotu sporu okrelaj:
- Art. 21 k.p.c. kumulacja roszcze

Art. 21 [Kilka roszcze]
Jeeli powd dochodzi pozwem kilku roszcze, zlicza si ich warto.

- Art. 22 k.p.c.

Art. 22 [wiadczenia powtarzajce si]
W sprawach o prawo do wiadcze powtarzajcych si warto przedmiotu sporu stanowi suma wiadcze za jeden rok,
a jeeli wiadczenia trwaj krcej ni rok - za cay czas ich trwania.

Np. alimenty powdka domaga si zasdzenia na jej rzecz alimentw w kwocie 500 z miesicznie.
Jaka bdzie w.p.s.? 6 tys. z.
Alimenty dochodzimy zawsze w sdzie rejonowym, czyli w.p.s nie ma tutaj znaczenia dla
waciwoci, ale ma znaczenie, jeeli sd uwzgldni to powdztwo. Musi zasdzi opat sdow w
zalenoci od w.p.s.
Liczymy sum zalegych alimentw + na przyszo

W.p.s wpywa take na wynagrodzenie dla profesjonalnych penomocnikw (opata sdowa,
waciwo, wynagrodzenie).

- Art. 25 k.p.c.

1. Sd moe na posiedzeniu niejawnym sprawdzi warto przedmiotu sporu oznaczon przez powoda i zarzdzi w tym
celu dochodzenie.
3. Jeeli sd w wyniku sprawdzenia wartoci przedmiotu sporu uzna si za niewaciwy, przekae spraw sdowi
waciwemu; jeeli jest kilka sdw waciwych - przekae temu z nich, ktry wskae powd.
70

Sd moe z urzdu sprawdzi w.p.s., ale jeeli sd tego nie zrobi i dorczy odpis pozwanemu to
pniej nie moe ju tego sprawdzi jedynie na zarzut strony przeciwnej. Podniesienie takiego
zarzutu jest moliwe do chwili wdania si przez pozwanego w spr co do istoty sprawy.

2) Waciwo miejscowa ustawowe pojcie
Oznacza zakres spraw jakie rozpoznawa mog sdy poszczeglnych okrgw sdowych.
W procesie cywilnym mamy 3 rodzaje tej waciwoci:
- Waciwo oglna, ktra ma charakter zasady. Powdztwo wytacza si przed sd I instancji w
ktrego okrgu pozwany ma miejsce zamieszkania albo siedziby.

Art. 27 [Zasada]
1. Powdztwo wytacza si przed sd pierwszej instancji, w ktrego okrgu pozwany ma miejsce zamieszkania.
2. Miejsce zamieszkania okrela si wedug przepisw kodeksu cywilnego.

Te przepisy daj wyraz zasadzie: powd idzie za sdem pozwanego actor sequitur forum rei.

- Waciwo przemienna. W pewnych kategoriach spraw powd moe wytoczy powdztwo wg
wasnego uznania: albo przed sd waciwoci oglnej albo przed sd wskazany w ustawie (inny
sd, nie dowolny!)

Art. 32 [Alimenty; ustalenie ojcostwa]
Powdztwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i zwizane z tym roszczenia wytoczy
mona wedug miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Art. 35 [Delikty]
Powdztwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczy mona przed sd, w ktrego okrgu nastpio zdarzenie
wywoujce szkod.

- Waciwo wyczna. Polega na tym, e w pewnych kategoriach spraw powdztwo moe by
wytoczone wycznie przed sd wskazany w ustawie. Nie wg waciwoci oglnej, przemiennej,
a przed konkretny sd.

Art. 38 [Prawa rzeczowe na nieruchomoci]
1. Powdztwo o wasno lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomoci, jak rwnie powdztwo o posiadanie
nieruchomoci mona wytoczy wycznie przed sd miejsca jej pooenia. Jeeli przedmiotem sporu jest suebno
gruntowa, waciwo oznacza si wedug pooenia nieruchomoci obcionej.
2. Waciwo powysza rozciga si na roszczenia osobiste zwizane z prawami rzeczowymi i dochodzone cznie z
nimi przeciwko temu samemu pozwanemu.

Art. 39 [Spadki]
Powdztwo z tytuu dziedziczenia, zachowku, jak rwnie z tytuu zapisu, polecenia oraz innych rozrzdze
testamentowych wytacza si wycznie przed sd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeeli jego miejsca
zamieszkania w Polsce nie da si ustali, przed sd miejsca, w ktrym znajduje si majtek spadkowy lub jego cz.

Art. 40 [Czonkostwo]
Powdztwo ze stosunku czonkostwa spdzielni, spki lub stowarzyszenia wytacza si wycznie wedug miejsca ich
siedziby.

71

Art. 41 [Maestwo]
Powdztwo ze stosunku maestwa wytacza si wycznie przed sd, w ktrego okrgu maonkowie mieli ostatnie
miejsce zamieszkania, jeeli cho jedno z nich w okrgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykego pobytu. Z
braku takiej podstawy wycznie waciwy jest sd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeeli i tej podstawy nie ma -
sd miejsca zamieszkania powoda.

Art. 42 [Rodzice a dzieci]
Powdztwo ze stosunku midzy rodzicami a dziemi oraz midzy przysposabiajcym a przysposobionym wytacza si
wycznie przed sd miejsca zamieszkania powoda, jeeli brak jest podstaw do wytoczenia powdztwa wedug przepisw
o waciwoci oglnej.

3) Waciwo funkcjonalna (funkcyjna) doktryna zwizane z p.p.s.a. i ustawie o SN.

Przykad do wykadu: do sdu rejonowego w odzi wpywa sprawa o obnienie zobowizania
podatkowego. Podatnik pozywa US i domaga si obnienia podatku nie jest to sprawa cywilna a
administracyjna mamy do czynienia z niedopuszczalnoci drogi sdowej. Zarwno powd jak i pozwany
nie mieszkaj na dodatek w okrgu sdu rejonowego w odzi, a w okrgu sdu z Piotrkowa pojawia si
problem niewaciwoci miejscowej. Naley sprawdzi czy sd rejonowy w odzi jest waciwy dla
rozpoznania sprawy gdy okae si niewaciwy to moe przekaza t spraw do Piotrkowa. Nastpnie sd
z Piotrkowa moe odrzuci pozew.

72

Wykad 8. (20.11.2012 r.)

W pewnych wypadkach powodowi przysuguje wybr midzy sdami i nie chodzi tutaj o waciwo
przemienn. Wybr ten jest aktualny, jeeli:
uzasadniona jest waciwo kilku sdw
powdztwo wytacza si przeciwko kilku osobom, dla ktrych wg przepisw o waciwoci oglnej
waciwe s rne sdy

Przykad: Jeeli zatem mamy po stronie pozwanej wspuczestnictwo materialne, a wic wynikajce z
solidarnoci i kady z dunikw solidarnych mieszka w innym okrgu sdowym, to wwczas powd
moe wybra jeden z tych sdw jako waciwy do rozpoznania sprawy, pozywajc obu dunikw
solidarnych.

powdztwo dotyczy nieruchomoci, a nieruchomo jest pooona w okrgu kilku sdw

Ta problematyka wyboru sdu regulowana jest w art. 43 k.p.c.

Art. 43 [Wybr sdu]
1. Jeeli uzasadniona jest waciwo kilku sdw albo jeeli powdztwo wytacza si przeciwko kilku osobom, dla
ktrych wedug przepisw o waciwoci oglnej waciwe s rne sdy, wybr midzy tymi sdami naley do powoda.
2. To samo dotyczy wypadku, gdy nieruchomo, ktrej pooenie jest podstaw oznaczenia waciwoci sdu, jest
pooona w kilku okrgach sdowych.

Rodzaje waciwoci ze wzgldu na jej rdo
1) Ustawowa to wszystko co dotyczy waciwoci rzeczowej i miejscowej, bo wynika z ustawy
2) Umowna to waciwo okrelona umow stron. K.p.c. przyznaje stronom moliwo zawarcia
umowy o waciwo.

Art. 46 [Waciwo umowna]
1. Strony mog umwi si na pimie o poddanie sdowi pierwszej instancji, ktry wedug ustawy nie jest miejscowo
waciwy, sporu ju wynikego lub sporw mogcych w przyszoci wynikn z oznaczonego stosunku prawnego. Sd ten
bdzie wwczas wycznie waciwy, jeeli strony nie postanowiy inaczej lub jeeli powd nie zoy pozwu w
elektronicznym postpowaniu upominawczym. Strony mog rwnie ograniczy umow pisemn prawo wyboru powoda
pomidzy kilku sdami waciwymi dla takich sporw.
2. Strony nie mog jednak zmienia waciwoci wycznej.

Wykadnia tego przepisu prowadzi do nastpujcych wnioskw:
umow o waciwo strony mog zmieni tylko waciwo miejscow o charakterze
oglnym lub przemiennym, nie mog zmieni waciwoci wycznej
umow o waciwo nie mona zmieni waciwoci rzeczowej, umowa moe dotyczy
wycznie waciwoci miejscowej

Ta umowa nazywana jest umow prorogacyjna. Ona wymaga dla swego bytu sporzdzenia w
formie pisemnej. Ta umowa musi zawiera dwa zasadnicze elementy:
spr lub stosunek prawny, z ktrego spr moe wynikn w przyszoci
sd, ktry bdzie waciwy do rozpoznania tych sporw

73

Jeeli chodzi o praktyk zawierania tych umw to s one bardzo czsto zawierane. Najczciej w
zakresie usug masowych, telekomunikacyjnych, gry liczbowe w totolotka. Bardzo czsto w
regulaminie totolotka jest powiedziane, e wszelkie spory wynikajce z telefonii waciwy bdzie
sd w Warszawie sd operatora.

Umowa o waciwo stanowi pewn klauzul umowy cywilno prawnej. W takim wypadku ta
umowa musi wskazywa stosunek prawny z ktrego spory mog wynika. W tej umowie jest
napisane, e wszelkie spory wynikajce z tej umowy bdzie rozpatrywa okrelony sd.

Umowa o waciwo moe by take zawarta jako umowa odrbna kiedy strony nie wprowadziy
do umowy klauzuli. Wtedy mog zawrze odrbn umow o waciwo i ta umowa bdzie si
ograniczaa tylko do tej klauzuli, ale to rzadsze przypadki, bo gdy dochodzi do sporu to strony s ju
tak skcone, e nie ma mowy o umowie.

Umowa ta suy najczciej przeamaniu waciwoci oglnej.

Jeeli wytoczymy powdztwo przed sd inny ni wynika to z przepisw ustawy to naley sdowi
wskaza na t umow o waciwo. W pozwie naley sdowi wskaza, e powdztwo byo
wytoczone przed taki a taki sd na podstawie takiej umowy i doczy t umow do pozwu.

3) Delegacyjna to waciwo, ktrej podstaw jest orzeczenie sdowe.
Przewiduj j:
- Art. 44 k.p.c.

Art. 44 [Wyznaczenie przez sd przeoony]
Jeeli sd waciwy nie moe z powodu przeszkody rozpozna sprawy lub podj innej czynnoci, sd nad nim przeoony
wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sd.

Wyznaczenie sdu nastpuje moc postanowienia i to wyznaczenie jest rdem waciwoci innego
sdu.
- Art. 45 k.p.c.

Art. 45 [Wyznaczenie przez Sd Najwyszy]
Jeeli w myl przepisw kodeksu nie mona na podstawie okolicznoci sprawy ustali waciwoci miejscowej, Sd
Najwyszy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sd, przed ktry naley wytoczy powdztwo.

- Art. 461 k.p.c.

Art. 461 [Waciwo sdu]
3. Sd waciwy moe na zgodny wniosek stron przekaza spraw do rozpoznania innemu sdowi rwnorzdnemu,
rozpoznajcemu sprawy z zakresu prawa pracy lub ubezpiecze spoecznych, jeeli przemawiaj za tym wzgldy
celowoci. Postanowienie w tym przedmiocie moe zapa na posiedzeniu niejawnym. Sd, ktremu sprawa zostaa
przekazana, jest zwizany postanowieniem sdu przekazujcego.

Wzgldy celowoci w szczeglnoci kiedy w sprawie trzeba przesucha kilku wiadkw
mieszkajcych z dala od sdu, a w tej okolicy jest sd pracy i ubezpiecze spoecznych wtedy
moemy przekaza spraw temu sdowi.

74

Niewaciwo sdu i jej skutki
Wniesienie sprawy do sdu niewaciwego oznacza niewaciwo sdu. Interesuje nas zagadnienie
polegajce na niewaciwoci miejscowej i rzeczowej.

Ta niewaciwo sdu moe mie wycznie charakter pierwotny tzn. moe powsta dopiero od chwili
wszczcia postepowania, a nie moe powsta w toku postpowania.

Art. 15 [Czas orzekania o waciwoci]
1. Sd waciwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje waciwy a do ukoczenia postpowania, choby podstawy
waciwoci zmieniy si w toku sprawy.
2. Sd nie moe uzna, e jest niewaciwy, jeeli w toku postpowania sta si waciwy.

Przykad: Wniesiono spraw do sdu rejonowego wg waciwoci oglnej miejsca zamieszkania
pozwanego, a po wniesieniu tego pozwu pozwany zmienia miejsce zamieszkania i przenosi si do
innego okrgu sdowego, wwczas odpada dotychczasowa podstawa sdu. To oznacza, e zmiana
miejsca zamieszkania nie ma adnego wpywu na waciwo sdu, sd dzki jest nadal waciwy.

Artyku ten statuuje zasad utrwalenia waciwoci sdu. To jest to samo ustalenie o ktrym mwilimy
przy zasadzie jurysdykcji krajowej. To utrwalenie waciwoci sdu datuje si od chwili wytoczenia
powdztwa, wniesienia pozwu.

Mona poda te przykad odpadnicia waciwo rzeczowej.

Przykad: W trakcie sporu powd podniesie warto sporu z 75 tys. do 100 tys. to nie ma to wpywu
na waciwo sdu. Ta zasada nie obowizuje tylko wtedy kiedy w trakcie postepowania powd
zmieni powdztwo. Sd zawsze po wpyniciu do niego sprawy bada waciwo, ale dziaanie
sdu tutaj doznaje pewnych ogranicze.

Art. 202 [Badanie brakw]
Niewaciwo sdu dajc si usun za pomoc umowy stron sd bierze pod rozwag tylko na zarzut pozwanego,
zgoszony i naleycie uzasadniony przed wdaniem si w spr co do istoty sprawy. Sd nie bada z urzdu tej
niewaciwoci rwnie przed dorczeniem pozwu. Jeeli przepis szczeglny nie stanowi inaczej, okolicznoci, ktre
uzasadniaj odrzucenie pozwu, jak rwnie niewaciwy tryb postpowania, brak naleytego umocowania penomocnika,
brak zdolnoci procesowej pozwanego, brak w skadzie jego organw lub niedziaanie jego przedstawiciela ustawowego
sd bierze pod rozwag z urzdu w kadym stanie sprawy.

Przepis ten stanowi o niewaciwoci sadu dajcej si usun umow stron. Przepis dotyczy niewaciwoci
wynikajcej z naruszenia przepisw o niewaciwoci oglnej i przemiennej. Sd bierze t waciwo tylko
na zarzut pozwanego.

Chodzi tutaj o niewaciwo sdu dajc si usun za pomoc umowy stron. W sytuacji, gdy mamy
waciwo miejscow, a powd wytacza powdztwo wbrew takiej waciwoci, to sd nie moe uzna si
za niewaciwy z urzdu stosowny zarzut musi podnie pozwany. Dopiero wtedy sd wyda
postanowienie o przekazaniu sprawy do sdu waciwego miejscowo. Jeeli pozwany nie podniesie
zarzutu niewaciwoci sdu do chwili wdania si w istot sporu to sd ten bdzie waciwy. Jeli pozwany
podniesie zarzut niewaciwoci to wtedy sd wyda postanowienie o przekazaniu sprawy. W tym
przepisie jest wyranie zaznaczone, e sd nie bada tej waciwoci rwnie przed dorczeniem pozwu.
Zaznaczono to w przepisie, bo utrwalia si wczeniej taka praktyka. eby zapobiec wtpliwociom
75

ustawodawca wprowadzi do art. 202 k.p.c. to zdanie. Mamy tu do czynienia z takim przyznaniem fikcj
jeli pozwany nie podnosi zarzutu tzn. e si godzi, eby spraw rozpatrywa ten sd.

Przepis ten mwi o niewaciwoci dajcej si usun za pomoc stron, dotyczy niewaciwoci oglnej i
rzeczowej i z tego wnioskujemy, e do niewaciwoci ktrej nie moemy usun za pomoc umowy stron
ten przepis nie ma zastosowania. W zwizku z tym naruszenie waciwoci rzeczowej i miejscowej
wycznej sd bada z urzdu w kadym stanie postepowania.

Sd przekae spraw sdowi waciwemu i to jest rozstrzygnicie o charakterze proceduralnym.
Rozstrzygnicie nastpuje w postanowieniu wydanym na posiedzeniu niejawnym. Z regulacji tej wynika,
e przekazanie innemu sdowi ze wzgldu na waciwo moe by tylko jeden raz. Zatem jeliby tamten
myla, e poprzedni sd popeni pomyk to musi t spraw mimo to rozpozna.

Art. 200 [Brak waciwoci]
1. Sd, ktry stwierdzi sw niewaciwo, przekae spraw sdowi waciwemu. Postanowienie sdu moe zapa na
posiedzeniu niejawnym.
2. Sd, ktremu sprawa zostaa przekazana, jest zwizany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Nie dotyczy to
wypadku przekazania sprawy sdowi wyszego rzdu. Sd ten w razie stwierdzenia swej niewaciwoci przekae spraw
innemu sdowi, ktry uzna za waciwy, nie wyczajc sdu przekazujcego.

Ta zasada nie dotyczy tylko 1 wypadku kiedy sd niszego rzdu przekazuje spraw sdowi wyszego
rzdu. Wwczas ten sd nie jest zwizany postanowieniem o przekazaniu i moe zwrci t spraw
sdowi, ktry mu j przekaza lub przekaza innemu sdowi.

Przykad: Sd rejonowy przekazuje spraw sdowi okrgowemu jako sdowi waciwemu w I
instancji. Wwczas ten sd nie jest zwizany postanowieniem o przekazaniu i moe zwrci t
spraw sdowi, ktry mu j przekaza albo przekaza jeszcze innemu sdowi. I to przekazanie ma
wtedy charakter wicy.

Przekazanie jest ostateczne i dalej przekazania ju by nie moe. To przekazywanie eliminuje spory o
waciwo sdu.

Jakie skutki wywouje rozpoznanie sprawy przez sd niewaciwy?
Jeli sd I instancji wyda wyrok, ktry by niewaciwy to ten wyrok jest skuteczny, ale istnieje moliwo
zaskarenia w drodze apelacji, a postanowienia w drodze zaalenia.

W jednym tylko wypadku niewaciwo sdu powoduje niewano postpowania jeeli sd rejonowy
orzek w sprawie w ktrej waciwy jest sd okrgowy bez wzgldu na warto przedmiotu sporu.

Art. 379 [Niewano postpowania] Niewano postpowania zachodzi:
6) jeeli sd rejonowy orzek w sprawie, w ktrej sd okrgowy jest waciwy bez wzgldu na warto przedmiotu sporu.

Ta niewano jest take podstaw zaskarenia rodkiem zaskarenia i jest brana przez sd II instancji
z urzdu. Jeeli sd II instancji stwierdzi, e mamy do czynienia z niewanoci postepowania to wtedy
uchyli wyrok, zniesie postepowanie i przekae sdowi waciwemu do ponownego rozpoznania.
Jeeli sd II instancji nie uchyli wyroku z powodu niewanoci postepowania spowodowane
niewaciwoci postpowania i wyrok taki jest prawomocny to wtedy mona wnie skarg kasacyjn
76

opart na zarzucie niewanoci postepowania. Ta niewano jest te brana przez SN z urzdu i wwczas
sd kasacyjny, jeli stwierdzi niewano, a sd II instancji jej nie stwierdzi to uchyla wyroki I i II instancji i
przekazuje spraw sdowi waciwemu.

Niewaciwo sdu moe by zawsze usunita, s do tego odpowiednie instrumenty. Podstawowym
instrumentem jest przekazanie sprawy sdowi waciwemu moc postanowienia.

Poza tym usunicie niewaciwoci moe nastpi te w inny sposb:
1) jeeli pozwany wda si w spr co do istoty sprawy to z tym momentem zostanie usunita
niewaciwo zwizana z waciwoci ogln i przemienn
2) jeeli sad wyda wyrok lub postanowienie koczce spraw to rwnie ulega usuniciu
niewaciwo inna, czyli niewaciwo wyczna miejscowa i rzeczowa, jeli mog stanowi
podstaw rodka zaskarenia
3) Jeeli uprawomocni si wyrok sdu II instancji to usunita zostanie kada niewaciwo poza t
co do ktrej moemy wnie skarg kasacyjn.

Orzeczenie SN nr 7,8 w pozwie wniesionym do sdu rejonowego w Puawach powd domaga si
ustalenia, e jest wycznym wacicielem i dysponentem grobu. Postanowieniem 5.10.2009 r. sd
rejonowy stwierdzi swoj niewaciwo i przekaza spraw sdowi okrgowemu w Lublinie jako
wycznie waciwemu, bo mamy spraw niemajtkow art. 17 pkt. 1. Sd okrgowy
postanowieniem z dnia 25.11.2009 r. stwierdzi, e nie jest waciwy rzeczowo i zwrci spraw
sdowi rejonowemu w Puawach mia takie uprawnienie. Sd rejonowy, zwizany postanowieniem
sdu okrgowego, przystpi do rozpoznania tej sprawy i wyrokiem z dnia 19.03 2011 r. sd
rejonowy w Puawach oddali powdztwo. Powd od tego wyroku wnis apelacj do sdu
okrgowego w Lublinie.
Sd okrgowy mia nastpujcy problem Czy zachodzi niewano postepowania okrelona w art.
379 1 pkt. 6 w sprawie nalecej na mocy art. 17 pkt 1 k.p.c. do waciwoci rzeczowej sdu
okrgowego, rozpoznawanej przez sd rejonowy po przekazaniu temu sdowi sprawy przez sd
okrgowy postanowieniem na podstawie art. 200 k.p.c.?

Stanowisko SN: W formie uchway SN stwierdzi, e niewano postepowania w ktrej sd
rejonowy orzek w sprawie sdu okrgowego zachodzi take w sprawie przekazanej przez sd
okrgowy na podstawie art. 200 k.p.c.

Mona mie co do trafnoci takiego stanowiska wtpliwoci. Mwimy, e niewano postpowania
zachodzi, gdy sd rejonowy orzek w sprawie, do rozpoznania ktrej waciwy by sd okrgowy. Sd
rejonowy dobrze postpi, e przekaza spraw sdowi okrgowemu. Okrg zwrci spraw i sd rejonowy
nie mia wyjcia musia spraw rozpozna. Od wyroku wniesiono apelacj i postawiono zarzut
niewanoci postpowania. Powstaje pytanie, czy niewano postpowania zachodzi i w takim wypadku?
Kwestia waciwoci jest tutaj jak gdyby badana dwukrotnie przy przekazywaniu sprawy i przy
rozpoznawaniu apelacji od wydanego wyroku. A co z moc wic postanowienia o przekazaniu sprawy?
Tej kwestii mocy wicej SN w ogle nie poruszy.

77

Skadu sdu w procesie cywilnym
Problematyka skadu sdu jest zasadniczo uregulowana w art. 47 k.p.c.

Art. 47 [Skad sdu]
inaczej.
1) z zakresu prawa pracy o:
a) ustalenie istnienia, nawizanie lub wyganicie stosunku pracy, o uznanie bezskutecznoci wypowiedzenia stosunku
pracy, o przywrcenie do pracy i przywrcenie poprzednich warunkw pracy lub pacy oraz cznie z nimi dochodzone
roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszajcego przepisy wypowiedzenia oraz
rozwizania stosunku pracy,
b) naruszenia zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym zwizane,
c) odszkodowanie lub zadouczynienie w wyniku stosowania mobbingu;
2) ze stosunkw rodzinnych o:
a) rozwd,
b) separacj,
c) ustalenie bezskutecznoci uznania ojcostwa,
d) rozwizanie przysposobienia.
3. Postanowienia poza rozpraw oraz zarzdzenia wydaje przewodniczcy.
4. Prezes sdu moe zarzdzi rozpoznanie sprawy w skadzie trzech sdziw zawodowych, jeeli uzna to za wskazane
ze wzgldu na szczegln zawio lub precedensowy charakter sprawy.

Mwic o skadzie sdu, musimy dokona rozrnienia midzy sd I, II instancji i SN.

W I instancji skad sdu moe by trojaki:
1) 1 sdzia
Zasad jest skad w postaci jednego sdziego.

Art. 47 [Skad sdu]
inaczej.

2) 1 sdzia (przewodniczcy) + 2 awnikw
Jeden sdzia jako przewodniczcy i dwch awnikw przewidziany jest w niektrych sprawach z
zakresu prawa pracy oraz w niektrych sprawach ze stosunkw rodzinnych.

Art. 47 [Skad sdu]
1) z zakresu prawa pracy o:
a) ustalenie istnienia, nawizanie lub wyganicie stosunku pracy, o uznanie bezskutecznoci wypowiedzenia stosunku
pracy, o przywrcenie do pracy i przywrcenie poprzednich warunkw pracy lub pacy oraz cznie z nimi dochodzone
roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszajcego przepisy wypowiedzenia oraz
rozwizania stosunku pracy,
b) naruszenia zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym zwizane,
c) odszkodowanie lub zadouczynienie w wyniku stosowania mobbingu;
2) ze stosunkw rodzinnych o:
a) rozwd,
b) separacj,
c) ustalenie bezskutecznoci uznania ojcostwa,
d) rozwizanie przysposobienia.

78

3) 3 sdziw
Skad trzech sdziw zawodowych - tak moliwo przewiduje art. 47 4 k.p.c.

Art. 47 [Skad sdu]
4. Prezes sdu moe zarzdzi rozpoznanie sprawy w skadzie trzech sdziw zawodowych, jeeli uzna to za wskazane
ze wzgldu na szczegln zawio lub precedensowy charakter sprawy.

W II instancji, niezalenie od rodzaju posiedzenia, skad sdu jest w zasadzie jeden: 3 sdziw
zawodowych. Art. 367 3 k.p.c.

Art. 367 [Dopuszczalno]
3. Rozpoznanie sprawy nastpuje w skadzie trzech sdziw zawodowych. Postanowienia dotyczce postpowania
dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sd w skadzie jednego sdziego.

Wyjtek w postpowaniu uproszczonym, wg art. 505
10
1 k.p.c., sd rozpoznaje apelacj w skadzie
jednego sdziego.

Art. 505
10
[Skad sdu; posiedzenia]
1. Sd rozpoznaje apelacj w skadzie jednego sdziego.

Jeeli chodzi o SN, to rozpoznaje on sprawy w skadzie 3 sdziw. Jednake w pewnych wypadkach
moliwy jest inny skad sdzcy art. 398
10
k.p.c. (np. w przypadku przedsdu 1 sdzia)

Art. 398
10
[Skad orzekajcy]
Sd Najwyszy rozpoznaje skarg kasacyjn w skadzie trzech sdziw. W pozostaych wypadkach Sd Najwyszy orzeka
w skadzie jednego sdziego.

W tym sdzie mog by rwnie powikszone skady. Jeeli przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej powstaje
jakie istotne zagadnienie prawne, sd ten moe zwrci si o rozwizanie tego problemu do skadu 7
sdziw. Skad 7 sdziw moe uzna, e zagadnienie jest tak wane i trudne do rozstrzygnicia, e
najlepiej bdzie skierowa rozstrzygnicie na posiedzenie caej izby SN. Ale moliwe s rwnie
przekazanie sprawy do rozpoznania kilku poczonych izb lub penemu skadowi SN.

Jakie s skutki rozpoznania sprawy przez sd w niewaciwym skadzie?
Odpowied znajdujemy w art. 379 pkt 4 k.p.c.. Wg tego przepisu zachodzi niewano postpowania, co
oczywicie stanowi podstaw do wniesienia rodka odwoawczego, a pniej ew. skargi kasacyjnej. Jeli
rodek ten nie zostanie wniesiony to wyrok si uprawomocni.

4) jeeli skad sdu orzekajcego by sprzeczny z przepisami prawa albo jeeli w rozpoznaniu sprawy bra udzia sdzia
wyczony z mocy ustawy,

Stan faktyczny: Na tle art. 379 pkt 4 k.p.c. w jego poprzedniej wersji powsta problem, z ktrym sd
okrgowy zwrci si do SN. Sprawa powstaa na tle nastpujcego stanu procesowego: sd I
instancji rozpoznawa spraw w skadzie 3 sdziw zawodowych, mimo e wg przepisw powinien
by skad 1 osobowy. Jedna ze stron od tego wyroku wniosa apelacj, podnoszc zarzut niewanoci
postpowania skad sdu by sprzeczny z przepisami prawa. Sd okrgowy powzi wtpliwo,
79

czy w kadym przypadku nieprawidowy skad sdu rodzi niewano postpowania. Gdy ustawa
przewiduje skad 3 osobowy, a rozpozna j 1 sdzia to sprawa jest oczywista. Ale czy gdy ustawa
wymaga 1 sdziego, a rozpoznao j 3 sdziw, to jako nie bardzo ta niewano nam tutaj pasuje.
Skad 3 osobowy jest ''lepszy'' od 1 osobowego.

Stanowisko SN: SN wyda nastpujc uchwa nie ma skadw lepszych i gorszych. S tylko
skady zgodne z przepisami prawa i niezgodne z przepisami prawa. Obojtne, w ktrym ta
niezgodno pjdzie zmniejszenia czy zwikszenia skadu wbrew ustawie mamy zawsze do
czynienia z sprzecznoci skadu orzekajcego z przepisami prawa i w kadym przypadku powoduje
to niewano postpowania.

Sdzia
Sdzia wystpuje w postpowaniu cywilnym w dwojakim charakterze:
1) jako przewodniczcy,
2) jako czonek skadu sdzcego.

W tych przypadkach sdzia nie jest samodzielnym organem postpowania.

Natomiast sdzia jako samodzielny organ postpowania wystpuje w dwch wypadkach:
sdzia sprawozdawca
sdzia wyznaczony

Sdzi sprawozdawc jest sdzia, ktremu sprawa zostaa przekazana do referatu przez
przewodniczcego wydziau. Ustalone s pewne wewntrzne zasady jak te sprawy dzieli si midzy
sdziw. Sdziemu, ktremu zostan przekazane sprawy do rozpoznania jest sdzia sprawozdawca.
Mwi si do referatu, sdzia referent.
Ten sdzia peni wszystkie funkcje przewodniczcego bada t spraw, czy pozew jest pod wzgldem
formalnym dobrze napisany, wzywa do uzupenienia braku, a potem jest przewodniczcym posiedzenia
jeli jest skad 1 sdziego, a jak skad 3 sdziw to kady ma swoj spraw w referacie.

W II instancji oraz przed SN sdzi sprawozdawc jest ten sdzia, ktry ustnie przedstawia stan
sprawy.

Jak przebiega rozprawa przed sdem II instancji?

Art. 377 [Rozpoczcie rozprawy]
Po wywoaniu sprawy rozprawa rozpoczyna si od sprawozdania sdziego, ktry zwile przedstawia stan sprawy ze
szczeglnym uwzgldnieniem zarzutw i wnioskw apelacyjnych.

Po wywoaniu sprawy rozprawa rozpoczyna si od sprawozdania sdziego, ktry zwile przedstawia stan
sprawy. Sprawozdawca ma tutaj znaczenie informacyjne chodzi o poinformowanie sdziw obecnych na
posiedzeniu, o co w sprawie chodzi. Chodzi te o informacj dla stron, publicznoci w zakresie spoecznej
kontroli wymiaru sprawiedliwoci. Dla stron jest to istotne, bo strony wwczas kontroluj, co sdzia
sprawozdawca powiedzia, na jakie okolicznoci zwrci uwag i po tym sprawozdaniu zabieraj gos
wtedy strona moe powiedzie, e w referacie sdzia nie zwrci uwagi na tak, a tak okoliczno, ktra
jednak ma istotne znaczenie dla sprawy. Strony oceniaj czy sdzia waciwie zrozumia t spraw. Bardzo
czsto sdzia pyta strony czy s jakie uwagi do referatu.
80

Podobnie jest w SN tam te rozprawa rozpoczyna si od sprawozdania sdziego.

Art. 398
11
[Przebieg posiedzenia]
1. Sd Najwyszy rozpoznaje skarg kasacyjn na posiedzeniu niejawnym, chyba e w sprawie wystpuje istotne
zagadnienie prawne, a skarcy zoy w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na rozprawie. Sd Najwyszy
moe take rozpozna skarg kasacyjn na rozprawie, jeeli przemawiaj za tym inne wzgldy.
2. Sdzia sprawozdawca przedstawia na rozprawie zwile stan sprawy, ze szczeglnym uwzgldnieniem podstaw i
wnioskw kasacyjnych.
3. Udzielajc gosu stronom, przewodniczcy moe ograniczy czas wystpienia, stosownie do wagi i zawioci sprawy.
4. Jeeli w rozprawie bierze udzia Prokurator Generalny lub upowaniony przez niego prokurator, przewodniczcy
udziela mu gosu po wysuchaniu stron.

Czy ten referat sdziego ma jaki sens w tych wypadkach, gdy przed rozpraw sdziowie spotykaj si na
niejawnym posiedzeniu, gdzie wstpnie rozwaaj spraw? Mona powiedzie, e w takim wypadku referat
ten jest niepotrzebny. Okazuje si jednak, e nie zawsze to, co oni sobie uzgodni dzie wczeniej, potem
jest utrzymane. Dlatego, e sdzia przedstawi swoim kolegom stan sprawy, pomin pewne okolicznoci i
strona po wysuchaniu tego referatu podniosa, e sd nie powiedzia o tym, o tym i o tym, a to jest istotne.

Spotykana w sdach praktyka, e sdzia mwi sprawa stronom jest znana, zarzuty apelacyjne znane,
rezygnujemy z referatu jest niedopuszczalna. Nie mona zrezygnowa ze sprawozdania.

Sdzia sprawozdawca moe rwnie wystpowa w postpowaniu przed sdem I instancji w razie
nieobecnoci strony na rozprawie np. strona nie przysza na rozpraw.

Art. 211 [Przebieg w razie nieobecnoci]
W razie nieobecnoci strony na rozprawie przewodniczcy lub wyznaczony przez niego sdzia sprawozdawca
przedstawia jej wnioski, twierdzenia i dowody znajdujce si w aktach sprawy.

81

Wykad 9. (27.11.2012 r.)

Sdzia wyznaczony:
To pojcie wystpuje w kilku przepisach k.p.c.:
1) Czonek skadu orzekajcego, ktremu sd zleci przeprowadzenie dowodw poza posiedzeniem,
rozpraw np.

Art. 224 [Zamknicie rozprawy]
1. Przewodniczcy zamyka rozpraw po przeprowadzeniu dowodw i udzieleniu gosu stronom.
2. Mona zamkn rozpraw rwnie w wypadku, gdy ma by przeprowadzony jeszcze dowd przez sdziego
wyznaczonego lub przez sd wezwany albo gdy ma by przeprowadzony dowd z akt lub wyjanie organw
administracji publicznej, a rozpraw co do tych dowodw sd uzna za zbyteczn.

Art. 235 [Miejsce]
1. Postpowanie dowodowe odbywa si przed sdem orzekajcym, chyba e sprzeciwia si temu charakter dowodu
albo wzgld na powane niedogodnoci lub niewspmierno kosztw w stosunku do przedmiotu sporu. W takich
wypadkach sd orzekajcy zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych czonkw (sdzia wyznaczony) albo innemu
sdowi (sd wezwany).

2) Sdzia, ktry w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych na zlecenie
przewodniczcego prowadzi wstpne badanie sprawy

Art. 467 [Wstpne badanie sprawy]
1. Niezwocznie po wniesieniu sprawy przewodniczcy lub wyznaczony przez niego sdzia dokonuje jej wstpnego
badania.
2. Wstpne badanie sprawy polega na ustaleniu, czy pismo wszczynajce postpowanie sdowe spenia niezbdne
wymagania, pozwalajce nada mu dalszy bieg, oraz na podjciu czynnoci umoliwiajcych rozstrzygnicie sprawy na
pierwszym posiedzeniu.

Referendarz sdowy
Wany organ procesowy, uregulowany przepisami k.p.c., jak rwnie ustaw p.p.s.a. Instytucja zostaa
zaczerpnita z prawa niemieckiego. Referendarz sdowy jest zatrudniony w sdach rejonowych czy te
okrgowych do wykonywania cile okrelonych przez ustaw czynnoci. Istotny jest art. 47
1
k.p.c.
referendarz sadowy ma kompetencje sdu w sprawach powierzonych mu przez ustaw.

Art. 47
1
[Kompetencje referendarza sdowego]
Referendarz sdowy moe wykonywa czynnoci w postpowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. W
zakresie powierzonych mu czynnoci referendarz sdowy ma kompetencje sdu, chyba e ustawa stanowi inaczej.

Referendarz sdowy wykonuje szereg rnych czynnoci:
Moe wydawa w postpowaniu upominawczym nakazy zapaty
Moe wydawa okrelone przez ustaw zarzdzenia

Art. 130
5
[Wydawanie zarzdze]
W wypadkach o ktrych mowa w art. 130-130
4
, zarzdzenia moe wyda take referendarz sdowy.

Chodzi tutaj o badanie pism procesowych pod wzgldem brakw formalnych, skierowanych do sdu
np. zarzdzenie o zwrotu pozwu.
82

Wydawanie zarzdze stwierdzajcych prawomocno orzeczenia
W postpowaniu rejestrowym moe dokonywa on pewnych czynnoci w sprawach o wpis do
ksigi wieczystej oraz w postpowaniu rejestrowym przewidzianym dla krajowego rejestru
sdowego
W postpowaniu egzekucyjnym moe nadawa tytuowi egzekucyjnemu klauzul wykonalnoci
Wg przepisw o kosztach sdowych w sprawach cywilnych moe orzeka o tych kosztach.

Te funkcje ulegaj staemu poszerzeniu. Istotne jest przy tym, e na orzeczenia referendarza sdowego co
do istoty sprawy:
koczce postpowanie,
albo niekoczce wskazane w art. 394 1 pkt 1 11.
ktre zapadaj w postaci postanowie przysuguje skarga. Rozpoznaje j sd, w ktrym wydano
zaskarone orzeczenie. Skarg traktujemy jako szczeglny rodek zaskarenia. Nie ma dewolutywnoci
rodek zaskarenia nie powoduje przeniesienia sprawy do wyszej instancji, cigle jestemy na poziomie
tego samego sdu.

jest:
1) zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sdowi rwnorzdnemu lub niszemu albo podjcie
postpowania w innym trybie;
2) odmowa zwolnienia od kosztw sdowych lub cofnicie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub
radcy prawnego lub ich odwoanie;
3) oddalenie opozycji przeciwko wstpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziau w
sprawie wskutek uwzgldnienia opozycji;
4) rygor natychmiastowej wykonalnoci;
4
1
) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnicia skargi o wznowienie postpowania;
4
2
) stwierdzenie prawomocnoci orzeczenia;
5) skazanie wiadka, biegego, strony, jej penomocnika oraz osoby trzeciej na grzywn, zarzdzenie przymusowego
sprowadzenia i aresztowania wiadka oraz odmowa zwolnienia wiadka i biegego od grzywny i wiadka od
przymusowego sprowadzenia;
6) zawieszenie postpowania i odmowa podjcia zawieszonego postpowania;
7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego dorczenia;
8) sprostowanie lub wykadnia orzeczenia albo ich odmowa;
9) zwrot kosztw, okrelenie zasad ponoszenia przez strony kosztw procesu, wymiar opaty, zwrot opaty lub zaliczki,
obcienie kosztami sdowymi, jeeli strona nie skada rodka zaskarenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w
nakazie zapaty oraz wynagrodzenie biegego i nalenoci wiadka;
10) oddalenie wniosku o wyczenie sdziego;
10
1
) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;
11) odrzucenie zaalenia;

Wyczenie sdziego
O wyczeniu sdziego traktuj art. 48 54 k.p.c. Wg tych przepisw istniej dwa rodzaje wyczenia
sdziego:
1) z mocy ustawy przewidziane z przyczyn, ktre powoduj, i sdzia jest nieodpowiedni do
orzekania w sprawie (iudex inhabilis)

Art. 48 [Wyczenie sdziego z mocy ustawy]
1. Sdzia jest wyczony z mocy samej ustawy:
1) w sprawach, w ktrych jest stron lub pozostaje z jedn ze stron w takim stosunku prawnym, e wynik sprawy
83

oddziaywa na jego prawa lub obowizki;
2) w sprawach swego maonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i
powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
3) w sprawach osb zwizanych z nim z tytuu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) w sprawach, w ktrych by lub jest jeszcze penomocnikiem albo by radc prawnym jednej ze stron;
5) w sprawach, w ktrych w instancji niszej bra udzia w wydaniu zaskaronego orzeczenia, jako te w sprawach o
wano aktu prawnego z jego udziaem sporzdzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w ktrych
wystpowa jako prokurator;
6) w sprawach o odszkodowanie z tytuu szkody wyrzdzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z
prawem, jeeli bra udzia w wydaniu tego orzeczenia.
2. Powody wyczenia trwaj take po ustaniu uzasadniajcego je maestwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
3. Sdzia, ktry bra udzia w wydaniu orzeczenia objtego skarg o wznowienie, nie moe orzeka co do tej skargi.

TK uzna e art. 48 1 pkt 5) jest niezgodny z art.45 Konstytucji.
Przepis ten posuguje si znan nam terminologi.

2) z mocy orzeczenia sdowego postanowienia sdu o wyczeniu danego sdziego od udziau w
sprawie w wypadku gdy istniej okolicznoci tego rodzaju, e mogyby wywoa uzasadnion
wtpliwo co do bezstronnoci sdziego w danej sprawie (iudex suspectus)

Art. 49 [Wyczenie sdziego na wniosek]
Niezalenie od przyczyn wymienionych w art. 48, sd wycza sdziego na jego danie lub na wniosek strony, jeeli
istnieje okoliczno tego rodzaju, e mogaby wywoa uzasadnion wtpliwo co do bezstronnoci sdziego w danej
sprawie.

Rzadko si zdarza aby sdzia sam da wyczenia, najczciej to strona skada wniosek o
wyczenie. Wniosek ten naley zgasza na pimie lub ustnie do protokou przed sdem w ktrym
sprawa si toczy. Naley uprawdopodobni przyczyny wyczenia (nie udowodni!).

Wniosek ma by zoony nie pniej ni do rozpoczcia rozprawy.
Jeeli zgaszamy w trakcie toczcego si postpowania. to naley uprawdopodobni, e przyczyna
wyczenia powstaa pniej lub strona dopiero si o tym dowiedziaa.

Taki wyczony sdzia moe podejmowa tylko czynnoci niecierpice zwoki. Naley pamita,
e przepisy stanowi o wyczeniu sdziego, jednej osoby. Nie mona zoy wniosku wic o
wyczeniu caego skadu orzekajcego, wyczenie sdu. Moemy zoy natomiast indywidualnie
do kadego sdziego, lub jeden wniosek ktry odnosi si indywidualnie do kadego sdziego ze
skadu orzekajcego.

Podaje si rne przyczyny wyczenia. Czsto ten rodek prawny jest wykorzystywany z
premedytacj celem przeduenia postpowania.

O wyczeniu sdziego rozstrzyga sd w skadzie 3 sdziw zawodowych. Przed wydaniem
rozstrzygnicia sdzia ktrego wniosek dotyczy, powinien zoy wyjanienia w sprawie.
Postanowienie o wyczeniu sdziego moe by wydane na posiedzeniu niejawnym.

Ponowny wniosek o wyczeniu sdziego oparty na tych samych okolicznociach podlega
odrzuceniu. O odrzuceniu orzeka sd rozpoznajcy spraw.

84

Na postanowienie sdu o oddaleniu wniosku o wyczenie sdziego przysuguje zaalenie (art. 394
1 pkt 10). Jeeli wniosek zosta uwzgldniony to postanowienie to jest niezaskaralne.


W przypadku rozpoznania sprawy przez sdziego, ktry by wyczony na mocy ustawy ze sprawy
zachodzi niewano postpowania. Niewano jest podstaw do wniesienia rodka zaskarenia.

4) jeeli skad sdu orzekajcego by sprzeczny z przepisami prawa albo jeeli w rozpoznaniu sprawy bra udzia sdzia
wyczony z mocy ustawy,

Uczestnicy postpowania
Strony
Najwaniejszymi uczestnikami s strony. Pojcie stron jest charakterystyczne dla procesu, wystpuje
rwnie w postpowaniu egzekucyjnym. Proces cywilny charakteryzuje si bowiem dwustronnoci,
musz wystpowa zawsze dwie strony: strona czynna powd, strona bierna - pozwany. Przy czym
istotne jest to, i powodem i pozwanym musz by dwie odrbne jednostki.
W postpowaniu nieprocesowym wszyscy s uczestnikami postpowania.

Brak strony w procesie moe mie charakter:
1) pierwotny datujcy si w chwili wszczcia postpowania.
Powd wytoczy powdztwo i nie oznaczy pozwanego. Skutkiem jest to, i sd wzywa powoda do
oznaczenia tej strony, ze wzgldu na brak formalny pozwu. Jeeli powd nie oznaczy w
odpowiednim terminie pozwanego to bdzie wydane zarzdzenie o zwrocie pozwu.
Drug sytuacj jest oznaczenie jako dwie strony ten sam podmiot np. dwch pastwowych
jednostek stanowicych stationes fisci (Kancelaria Premiera domagaa si od Kancelarii Prezydenta
zapaty za przelot samolotem. To typowy przykad braku strony w procesie, bo w jednym i drugim
wypadku mamy do czynienia z podmiotami Skarbu Pastwa)

2) nastpczy zachodzi wtedy gdy jedna ze stron utraci swj byt w trakcie postpowania, ale w
warunkach wyczajcych nastpstwo procesowe np. w procesie o rozwd umiera jeden z
maonkw, w takim wypadku mamy do czynienia z brakiem strony. Proces umarzamy poniewa
nikt do tego procesu wstpi nie moe.

Jeeli doszoby do przeprowadzenia procesu bez udziau jednej ze stron to proces taki moemy traktowa
jako nieistniejcy, niebyy, a wydane w takim postpowaniu orzeczenie jako orzeczenie nieistniejce (non
existens).

Nie stanowi braku strony oznaczenie przez powoda jako strony przeciwnej, strony ktra ju nie yje.
Ustawodawca t sytuacj normuje i traktuje to jak brak zdolnoci sdowej strony nieistniejcej. Nie
moemy tutaj mwi o niebyoci procesu, taki proces dotknity jest niewanoci.

85

2) jeeli strona nie miaa zdolnoci sdowej lub procesowej, organu powoanego do jej reprezentowania lub
przedstawiciela ustawowego, albo gdy penomocnik strony nie by naleycie umocowany,

Jeeli operujemy pojciem strony na gruncie postpowania cywilnego to naley wyrni stron w
znaczeniu:
1) Materialnym podmiot objty dziaaniem normy prawnej indywidualno konkretnej przytoczonej
w powdztwie
2) Procesowym jednostka oznaczona w procesie jako strona, a wic oznaczona jako powd czy
pozwany

Istota rozrnienia:
To powd oznacza strony procesu w powdztwie. Wytaczajc powdztwo wskazuje siebie jako powoda i
wskazuje pozwanego czyli osob przeciwko ktrej wytacza powdztwo. Wystpuje z okrelonym
roszczeniem przeciwko pozwanemu. To roszczenie jest w istocie jego twierdzeniem o istnieniu pewnej
normy indywidualno konkretnej, powd zatem oznacza strony objte dziaaniem tej normy.

Przykad: Jeeli poszkodowany czynem niedozwolonym wytacza powdztwo przeciwko sprawcy
szkody to w tym wypadku sprawca jest pozwanym i w tym pozwie o naprawienie szkody powd
przytacza to roszczenie przytaczajc pewne okolicznoci.

Podmioty objte dziaaniem tej normy indywidualno konkretnej s stronami w znaczeniu materialnym.
W tym znaczeniu pojcie strony w znaczeniu formalnym i pojcie strony w znaczeniu materialnym si
pokrywaj.

Jednak to rozrnienie jest koniecznie w tych wypadkach kiedy z powdztwem wystpuje podmiot
nieobjty dziaaniem normy indywidualno konkretnej np. prokurator wytacza powdztwo na rzecz
poszkodowanego i domaga si od sprawy szkody odszkodowania na rzecz poszkodowanego. W takim
wypadku prokurator jest stron w znaczeniu procesowym, a osoba na rzecz ktrej powdztwo zostao
wytoczone bdzie stron w znaczeniu materialnym.

Podstawienie procesowe, udzia prokuratora, organizacji pozarzdowej kto inny jest powodem w
znaczeniu materialnym i procesowym.

Charakterystyka strony w procesie
Strona aby moga wystpowa w procesie powinna posiada nastpujce przymioty:
1) zdolno sdow
Okrelenie istoty tej zdolnoci jest trudne. Rozwaania na tym tle prowadzimy na podstawie
postanowie art. 64 k.p.c.

Art. 64 [Zdolno sdowa]
1. Kada osoba fizyczna i prawna ma zdolno wystpowania w procesie jako strona (zdolno sdowa).
1
1
. Zdolno sdow maj take jednostki organizacyjne niebdce osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje
zdolno prawn.

Gdybymy teraz na podstawie tego przepisu (gwnie 1) to bymy powiedzieli, e zdolno
86

sdowa to zdolno do wystpowania w procesie jako strona. Monaby wycign z tej definicji
wniosek, e jednostka ktra nie posiada zdolnoci sdowej nie moe wystpowa w procesie jako
strona. Jednak ten wniosek wyprowadzony z art. 64 k.p.c. byby nie do przyjcia na tle innych
przepisw k.p.c., ktre stanowi o stronie nie majcej zdolnoci sdowej czyli mona by stron i
nie mie zdolnoci sdowej.

Art. 70 [Skutki brakw zdolnoci]
2. Sd moe dopuci tymczasowo do czynnoci stron nie majc zdolnoci sdowej lub procesowej albo osob nie
majc naleytego ustawowego umocowania, z zastrzeeniem, e przed upywem wyznaczonego terminu braki bd
uzupenione, a czynnoci zatwierdzone przez powoan do tego osob.

3) jeeli jedna ze stron nie ma zdolnoci sdowej albo jeeli powd nie ma zdolnoci procesowej, a nie dziaa za niego
przedstawiciel ustawowy albo jeeli w skadzie organw jednostki organizacyjnej bdcej powodem zachodz braki
uniemoliwiajce jej dziaanie.

Art. 379 [Niewano postpowania] Niewano postpowania zachodzi:

Budowanie definicji zdolnoci sdowej w oparciu tylko o przepis art. 64 k.p.c. wskazuje, e definicja
ta byaby niepoprawna. Musimy uwzgldnia caoksztat przepisw posugujcych si tym
pojciem.

Zbudowanie jednej zwartej definicji tej zdolnoci jest niemoliwe. Moemy mwi o kilku
znaczeniach tego pojcia.
Wbrew zapisowi i wynikajcej z niej definicji, okrelenie jest nietrafne, bo biorc pod uwag wyej
wymienione przepisy mona by stron nie majc zdolnoci sdowej.

Pierwsze znaczenie zdolnoci sdowej
W wietle tego co wynika z art. 64 i art. 379 k.p.c. przez zdolno sdow moemy rozumie
przymiot podmiotu pozwalajcy z jego udziaem przeprowadzi wany proces. Strona
posiadajca przymiot zdolnoci sdowej daje nam podstaw do przeprowadzenia z jej udziaem
wanego procesu. K.p.c. nie wyjania, na czym ten przymiot polega, ale wymienia jednostki, ktrym
przymiot przysuguje:
- osoby fizyczne
- osoby prawne
- jednostki organizacyjne nie bdce osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje
osobowo prawn np. wsplnota mieszkaniowa, spka osobowa
- organizacje pozarzdowe dopuszczone do dziaania na podstawie obowizujcych
przepisw o przedsibiorstwach pastwowych i zaogach tych przedsibiorstw
- zaoga oraz rada pracownicza przedsibiorstwa
- dyrektor przedsibiorstwa oraz dyrektor zrzeszenia przedsibiorcw
- rada zrzeszenia przedsibiorstw
- inne organy w wypadkach wskazanych w ustawie, np. prokurator, Prezes URE.

87

Drugie znaczenie zdolnoci sdowej
W drugim znaczeniu zdolno sdowa oznacza istnienie tej jednostki wyposaonej w przymiot o
ktrym mowa w chwili wytoczenia powdztwa. W razie bowiem nieistnienia takiej jednostki,
pozew ulega odrzuceniu z powodu braku zdolnoci sdowej

Przykad: W razie wytoczenia powdztwa przeciwko nieyjcej osobie fizycznej, powdztwo
powinno ulec odrzuceniu.

Trzecie znaczenie zdolnoci sdowej
W nastpnym znaczeniu zdolno sdowa oznacza, e od momentu wytoczenia powdztwa do
momentu zamknicia rozprawy musi istnie jednostka nie bdca osob fizyczn, ktra jest
wyposaona w przymiot o ktrym mowa, a wystpuje w tym procesie jako strona.

Zagadnienie zdolnoci sdowej pojawia si zasadniczo wtedy kiedy powdztwo wytacza si
przeciwko innej osobie spoza w/w zakresu np. kko parafialne ustawa nie przyznaje tu
zdolnoci sdowej i takie wytoczenie powdztwa przeciwko takiej osobie powoduje odrzucenie
pozwu.

Brak zdolnoci sdowej
Kiedy moemy mie do czynienia z brakiem zdolnoci sdowej? Brak zdolnoci sdowej moe mie
dwojaki charakter:
1) Pierwotny
Brak zdolnoci istnieje ju w chwili wszczcia postpowania zachodzi wtedy gdy jako
strona zostanie oznaczona jednostka nie naleca do krgu osb, ktrym ustawa przyznaje
zdolno sdow np. komitet, kka parafialne, spka cywilna. Rwnie moe powsta
wtedy gdy jako strona zostanie oznaczona w powdztwie strona nie istniejca nieyjca os.
fizyczna, jaka spka pr. handlowego ktra nie powstaa albo kiedy powstaa i istniaa ale
przed wszczciem procesu zostaa wykrelona z rejestru. Skutki braku zdolnoci sdowej
reguluje art. 199 1 pkt 3 k.p.c.


2) Nastpczy
Brak zdolnoci powstaje pniej w toku postpowania, najpierw strona miaa zdolno
sdow, ale pniej j utracia utrata zdolnoci sdowej nastpcza moe dotyczy tylko
osoby nie bdcej osob fizyczn! Skutki nastpczej zdolnoci sdowej reguluje art. 174 1
pkt. k.p.c.

Art. 174 [Z urzdu]
1. Sd zawiesza postpowanie z urzdu:
1) w razie mierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolnoci procesowej, utraty przez stron
zdolnoci sdowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;

88

Brak zdolnoci sdowej sd bierze pod uwag z urzdu w kadym stanie sprawy. Wynika to z art.
202 k.p.c.

Art. 202 [Badanie brakw]
[]Jeeli przepis szczeglny nie stanowi inaczej, okolicznoci, ktre uzasadniaj odrzucenie pozwu, jak rwnie
niewaciwy tryb postpowania, brak naleytego umocowania penomocnika, brak zdolnoci procesowej pozwanego,
brak w skadzie jego organw lub niedziaanie jego przedstawiciela ustawowego sd bierze pod rozwag z urzdu w
kadym stanie sprawy.

Brak zdolnoci sdowej moe by usunity w postpowaniu w drodze uzyskania przez dan
jednostk osobowoci prawnej np. przez wpisanie do rejestru. Jeeli zatem pierwotny brak
zdolnoci sdowej nie zostanie usunity, to wwczas sd odrzuca pozew.


Jeeli natomiast mamy do czynienia z nastpczym brakiem zdolnoci sdowej sd zawiesza
postpowanie, ktre podejmuje dopiero z udziaem nastpcy prawnego strony. Jeeli ta zmiana nie
zostanie dokonana w terminie 3 lat od zawieszenia, nastpuje umorzenie postpowania.

Postpowanie, ktre toczyo si bez zdolnoci sdowej strony jest dotknite niewanoci, ktra
stanowi podstaw do wniesienia apelacji, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postpowania.


2) zdolno procesow
O zdolnoci procesowej traktuje art. 65 k.p.c.:

Art. 65 [Zdolno procesowa]
1. Zdolno do czynnoci procesowych (zdolno procesow) maj osoby fizyczne posiadajce pen zdolno do
czynnoci prawnych, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o ktrych mowa w art. 64 1
1
.
2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolnoci do czynnoci prawnych ma zdolno procesow w sprawach wynikajcych
z czynnoci prawnych, ktrych moe dokonywa samodzielnie.

Jest to zdolno do uczestnictwa w czynnociach procesowych. Z art. 65 k.p.c. wynika, e
przesank tej zdolnoci osb fizycznych jest zdolno do czynnoci prawnych. Osoba, ktra ma
pen zdolno do czynnoci prawnych ma rwnie pen zdolno procesow, a wic moe
dokonywa wszelkich czynnoci procesowych. Osoba ograniczona w zdolnoci do czynnoci
prawnych te ma zdolno procesow, ale tylko w tych sprawach, w ktrych moe dziaa
samodzielnie (tak jak w prawie materialnym).

Przykad: Maoletni jeeli bdzie dochodzi wynagrodzenia za prac to w tym zakresie ma pen zd.
procesow bo moe tutaj dziaa w procesie.
89

Przesank zdolnoci procesowej podmiotw, ktre nie s osobami fizycznymi jest zdolno
sdowa. Jeeli zatem np. organizacja czy prokurator posiadaj zdolno sdow to maj rwnie
zdolno procesow.

Brak zdolnoci procesowej
Brak zdolnoci procesowej moe by zawsze usunity przez wstpienie do procesu przedstawiciela
ustawowego. Jeeli strona nie ma przedstawiciela, to wwczas ustanawia go sd z urzdu naley
zwrci si o to do sdu opiekuczego.

Skutki braku zdolnoci procesowej ksztatuj si rnie:
- pierwotny brak zdolnoci procesowej u powoda jeeli nie zostanie uzupeniony w
wyznaczonym terminie powoduje odrzucenie pozwu np. powdztwo wytacza dziecko
- gdy pierwotny brak zdolnoci procesowej nastpuje u pozwanego, to skutek nastpuje w
postaci zwrotu pozwu.

2) jeeli o to samo roszczenie pomidzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo zostaa ju prawomocnie
osdzona;

- nastpczy brak zdolnoci procesowej po stronie powoda lub pozwanego prowadzi do
zawieszenia postpowania.

Art. 174 [Z urzdu]

Jeeli postpowanie toczyo si, a strona nie ma zdolnoci procesowej i doszo do wydania wyroku
to wtedy zachodzi niewano postpowania.


3) legitymacj procesow
Jeli chodzi o legitymacj procesow, to eby by stron w procesie to ten podmiot niezalenie od
zdolnoci procesowej i sdowej musi mie legitymacj procesow.

Legitymacja procesowa jest to uprawnienie do wystpowania w charakterze powoda, bd
pozwanego w danym procesie. Jest to kwalifikacja szczeglna, chodzi o zdolno uczestniczenia w
konkretnym procesie. O ile zdolno sdowa i procesowa to pojcia o charakterze oglnym o tyle
legitymacja procesowa odnosi si tylko do cile okrelonego procesu.
90

Legitymacja wystpujca po stronie powoda legitymacja czynna
Po stronie pozwanego legitymacja bierna

Komu przysuguje legitymacja?
1) Podmiot objty dziaaniem normy indywidualno konkretnej
Jeeli dochodzimy roszczenia z tytuu czynu niedozwolonego to legitymacja przysuguje
poszkodowanemu i sprawcy szkody zobowizanemu do jej naprawienia. Jeeli wytaczamy
powdztwo o alimenty to legitymowanym jest osoba uprawniona do alimentw i osoba zobowizana
do alimentw.

Ta legitymacja przysuguje temu podmiotowi niezalenie od tego czy ta norma, ktra jest
przytoczona w powdztwie istnieje czy nie istnieje w rzeczywistoci.

Jeeli poszkodowany czynem niedozwolonym wytoczy powdztwo przeciwko okrelonemu
sprawcy to ten sprawca jest legitymowany do wzicia udziau w tej sprawie, nawet gdyby w procesie
okazao si, e sprawc szkody jest kto inny. Przytoczona przez powoda norma w tym wypadku nie
bya zgodna z rzeczywistoci nastpi wic oddalenie powdztwa, bo pozwany nie jest
zobowizany do naprawienia szkody ale z tej przyczyny e norma prawna indywidualno
konkretna nie istnieje w rzeczywistoci. Nie mona powiedzie, e oddalenie nastpuje z powodu
braku legitymacji procesowej

Legitymacja przysuguje podmiotowi objtego dziaaniem normy indywidualno konkretnej, nawet
gdyby ta norma nie istniaa w rzeczywistoci, istniaa tylko w wiadomoci powoda. Sd jeeli
uzna, e norma nie istnieje wtedy sd musi powdztwo oddali, ale z powodu nieistnienia w
rzeczywistoci tej normy.

91

Wykad 10. (04.12.2012 r.)

2) Podmiot podstawiony w miejsce podmiotw objtych dziaaniem normy indywidualno
konkretnej przytoczonej w powdztwie

Podstawienie procesowe to rodzaj zastpstwa tzw. poredniego, w ktrym zastpca dziaa na
rzecz zastpionego, ale w imieniu wasnym. Ten rodzaj zastpstwa okrelamy mianem
substytucji albo surogacji. Przy zastpstwie porednim podstawieniu zastpca dziaa na
rzecz zastpionego, ale we wasnym imieniu. To podstawienie procesowe zachodzi wwczas, gdy
okrelony podmiot posiada legitymacj, uprawnienie do wystpowania we wasnym imieniu w
charakterze strony, zamiast podmiotu objtego dziaaniem normy przytoczonej w powdztwie.

Podstawienie jest czym innym ni zastpstwo bezporednie, przy ktrym zastpca dziaa na
rzecz i w imieniu zastpionego. Przykadem tego zastpstwa bezporedniego jest
przedstawicielstwo ustawowe. Przedstawiciel ustawowy dziaa na rzecz i w imieniu zastpionego
matka, ktra wytacza powdztwo o alimenty na rzecz dziecka wytacza powdztwo na rzecz i w
imieniu dziecka.

Jeeli chodzi o przykady takiego zastpstwa, to najpierw dokonamy rozrnienia podstawienia:
- Podstawienie bezwzgldne
Legitymacj procesow posiada tylko podmiot podstawiony, nie posiada jej za
podmiot objty dziaaniem normy indywidualno konkretnej przytoczonej w
powdztwie. Zastpstwo to moemy wyjani na przykadzie zarzdcy zajtej
nieruchomoci.

Przykad: W toku egzekucji z nieruchomoci, po dokonaniu zajcia, zajt nieruchomo
pozostawia si w zasadzie w zarzdzie dunika. Jeeli jednak prawidowe wykonywanie
zarzdu wymaga tego, to sd odejmuje dunikw zarzd i ustanawia w to miejsce
zarzdc. Zarzdca wykonuje wszystkie czynnoci jakie s potrzebne do prowadzenia
prawidowej gospodarki t nieruchomoci. A wic zarzdca nieruchomoci bdzie
zawiera np. umowy najmu, dzierawy, bdzie dochodzi nalenoci z tytuu zarzdu np.
ciga czynsz od najemcw lokali znajdujcych si w zajtej nieruchomoci.
Postpowanie egzekucyjne z nieruchomoci wymaga upywu czasu. W warunkach
polskich jest to okres ok. 2 lat w tym czasie mog zaj istotne zmiany dotyczce
wartoci tej nieruchomoci i zadaniem zarzdcy jest zarzdzanie t nieruchomoci, by
utrzyma j w naleytym stanie przez czas trwania egzekucji a do egzekucyjnego
zbycia. Art. 935 KPC. Przyjmuje si, e ten przepis wprowadza podstawienie procesowe
o charakterze bezwzgldnym, oznaczajce, e w sprawach wynikajcych z zarzdu,
powdztwo moe wytoczy tylko zarzdca, a nie waciciel tej nieruchomoci. A zatem
jeli najemca nie zapaci nalenego czynszu, to o ten czynsz moe wystpi tylko
zarzdca, z wyczeniem waciciela nieruchomoci.
Art. 935 [Obowizki zarzdcy]
1. Zarzdca zajtej nieruchomoci obowizany jest wykonywa czynnoci potrzebne do prowadzenia prawidowej
gospodarki. Ma on prawo pobiera zamiast dunika wszelkie poytki z nieruchomoci, spienia je w granicach
zwykego zarzdu oraz prowadzi sprawy, ktre przy wykonywaniu takiego zarzdu oka si potrzebne. W sprawach
wynikajcych z zarzdu nieruchomoci zarzdca moe pozywa i by pozywany.
92

- Podstawienie wzgldne
Z podstawieniem wzgldnym mamy do czynienia wwczas, gdy zarwno podmiot
podstawiony, jak i podmiot objty dziaaniem normy indywidualno-konkretnej
przytoczonej w powdztwie maj legitymacj procesow do wytoczenia powdztwa.
Podstawienie o charakterze wzgldnym moemy przedstawi na przykadzie egzekucji z
wynagrodzenia za prac.

Przykad: Komornik dokonuje zajcia wynagrodzenia za prac dunika. Moe si
zdarzy sytuacja, w ktrej pracodawca odmawia wypaty wynagrodzenia pracownikowi z
rnych powodw, np. twierdzc, e pracownikowi za okrelony czas wynagrodzenie nie
przysuguje. W takim wypadku pracownik najczciej wytacza przeciwko pracodawcy
powdztwo o zasdzenie tego wiadczenia, ktrego wypaty odmwi pracodawca. To
zainteresowanie pracownika dochodzeniem niewypaconego wynagrodzenia ganie, jeeli
mamy do czynienia z zajciem wynagrodzenia. Pracownik moe myle: pracodawca nie
wypaci wynagrodzenia niesusznie, jednake nie bd dochodzi tego wynagrodzenia z
tego wzgldu, e nawet jeli uzyskam korzystny wyrok, to i tak to wynagrodzenie nie
pjdzie do mojej kieszeni, lecz kieszeni wierzyciela, ktry prowadzi egzekucj z tego
wynagrodzenia.

Art. 887 [Wstpienie w prawa dunika]
1. Z mocy samego zajcia wierzyciel moe wykonywa wszelkie prawa i roszczenia dunika. Na danie wierzyciela
komornik wydaje mu odpowiednie zawiadczenie.
2. Wierzyciel wnoszcy powdztwo przeciwko pracodawcy powinien przypozwa dunika, przeciwko ktremu toczy si
postpowanie egzekucyjne. Pozwany pracodawca obowizany jest poda sdowi wszystkich innych wierzycieli, na rzecz
ktrych dochodzona wierzytelno rwnie zostaa zajta. Sd zawiadomi tych wierzycieli stosownie do art. 195. Wyrok
wydany w sprawie jest skuteczny w stosunku do innych wierzycieli. Jednake w stosunku do wierzyciela, o ktrym sd nie
zosta powiadomiony, pracodawca nie moe powoywa si na wyrok, ktry zapad na jego korzy.

W opisanym stanie faktycznym wierzyciel, na rzecz ktrego prowadzona jest egzekucja,
moe wystpi do sdu z powdztwem o zasdzenie wiadczenia z tytuu wynagrodzenia
za prac przeciwko pracodawcy i bdzie domaga si zasdzenia wiadczenia ze stosunku
pracy czcego pracodawc i pracownika sd zasdzi wynagrodzenia od pracodawcy
na rzecz pracownika, mimo e z powdztwem wystpi wierzyciel, prowadzcy
egzekucj. W takim wypadku ten zastpca dziaa na rzecz pracownika, ale we wasnym
imieniu. To podstawienie o charakterze wzgldnym, bo w tym wypadku z roszczenie
moe wystpi zarwno pracownik, jak i wierzyciel pracownika. Wierzyciel musi przed
sdem wykaza, e jest wierzycielem prowadzcym egzekucj i dlatego komornik ma
obowizek wyda mu odpowiednie owiadczenie w celach dowodowych. Art. 887
k.p.c. jest zamieszczony w dziale dot. egzekucji z wynagrodzenia za prac ma
odpowiednie zastosowanie przy innych sposobach egzekucji, np. przy egzekucji z
rachunku bankowego art. 893 k.p.c., egzekucja z innych wierzytelnoci i innych praw
majtkowych.

3) Osoby majce interes prawny w ustaleniu istnienia, bd nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa, ktrego nie jest si podmiotem
Jeeli chodzi o legitymacj przysugujc podmiotowi, ktry nie jest stron stosunku prawnego,
to musimy sign do art. 189 k.p.c.

93

Art. 189 [Powdztwo o ustalenie]
Powd moe da ustalenia przez sd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes
prawny.

Przykad: Powdztwo o ustalenie istnienie maestwa moe wytoczy osoba trzecia, ktra
nie jest objta stosunkiem maestwa. Zwaszcza spadkobiercy maj interes prawny w
wykazaniu, czy maestwo ich ojca/matki istniao, bd nie istniao. rdem tej legitymacji
jest interes prawny osoby trzeciej w ustaleniu jakiego stosunku prawnego, bd prawa.
Trzeba wskaza, e wyrok zapady w tej sprawie o ustalenie oddziaywuje na ich sfer
prawn. W zwizku z tym, jeli ssiad widzi, e po drugiej stronie klatki schodowej jest
maestwo, ktre yje w rozkadzie poycia maeskiego, to on nie moe wytoczy
powdztwa o rozwizanie tego maestwa, bo takie rozwizanie nie ma wpywu na jego
sfer prawn.

4) Prokurator i inna organizacja dziaajca na tych samych zasadach, organizacja pozarzdowa
Prokurator, jeeli wg jego oceny wymaga tego ochrona praworzdnoci, praw obywateli i
interesu spoecznego, to moe da wszczcia postpowania, jak rwnie wzi udzia w
kadym toczcym si postpowaniu i ta decyzja prokuratora co do wszczcia postpowania w
czyjej sprawie albo to wstpienie do toczcej si ju sprawy nie podlega adnej ocenie co do
spenienia ustawowych przesanek jego wstpienia. Sd nie moe zatem powiedzie: Panie
prokuraturze, pan wystpi w sprawie, ale tutaj nie ma potrzeby ochrony praworzdnoci, praw
obywateli albo interesu spoecznego. Ocena ta naley wycznie do prokuratora. Na tej samej
zasadzie legitymacja procesowa przysuguje tym wszystkim podmiotom, ktre dziaaj w
postpowaniu cywilnym na tych samych zasadach co prokurator, np. RPO, RPDz, RPP
(pacjenta).

Prokurator moe da wszczcia postpowania w kadej sprawie, jak rwnie wzi udzia w kadym toczcym si ju
postpowaniu, jeeli wedug jego oceny wymaga tego ochrona praworzdnoci, praw obywateli lub interesu spoecznego.
W sprawach niemajtkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator moe wytacza powdztwa tylko w wypadkach
wskazanych w ustawie.

Podobnie jest z organizacjami pozarzdowymi w pewnych sprawach mog wytacza
powdztwa, bra udzia w toczcych si postpowaniach i jeeli taka organizacja podejmie
podstpowanie albo wstpi, to przyjmujemy, e jest rwnie legitymowana do wzicia udziau w
sprawie.

5) Podmiot wskazany w szczeglnym przepisie ustawy
Z tego rodzaju wypadkami mamy do czynienia najczciej wtedy, kiedy powdztwo w
sprawach niemajtkowych wytacza prokurator i jeeli prokurator nie dziaa na rzecz
oznaczonej osoby, to wwczas powinien pozwa wszystkie strony stosunku prawnego. I tym
stronom przysuguje legitymacja procesowa.

Przykad: Jeeli chodzi o spraw dotyczc ustalenia umowy cywilnoprawnej, prokurator
moe wytoczy powdztwo na rzecz jednej strony tej umowy przeciwko drugiej stronie tej
umowy. Prokurator moe wytoczy te powdztwo samodzielnie o ustalenie, czy umowa
pomidzy A i B istnieje, czy nie istnieje. Jeeli prokurator nie dziaa na rzecz oznaczonej
94

strony, musi pozwa obie strony stosunku cywilnoprawnego, czyli w tym przypadku umowy.
W pewnych sprawach niemajtkowych z zakresu prawa rodzinnego, przepisy KRiO oraz
przepisy k.p.c. wskazuj, e prokurator musi pozwa okrelone osoby np. obojga maonkw.

Rodzaje legitymacji procesowej
Legitymacja moe mie:
1) charakter indywidulany
Zachodzi wwczas, gdy legitymacja przysuguje jednemu podmiotowi tylko jeden
podmiot jest uprawniony do wystpowania w charakterze powoda i odpowiednio w
charakterze pozwanego.

2) charakter czny
Zachodzi w wypadku, kiedy do wystpowania w charakterze powoda lub pozwanego
uprawnionych jest kilka podmiotw. Te wypadki legitymacji grupowej pokrywaj si z
wypadkami wspuczestnictwa procesowego. Jeeli chodzi o legitymacj czn, to ta
legitymacja moe mie:
- charakter bezwzgldny
zachodzi wwczas, kiedy w roli powoda lub pozwanego musi wystpi kilka
podmiotw. To pokrywa si z wspuczestnictwem koniecznym. Gdy prokurator
wytacza powdztwo o ustalenie maestwa, to maonkowie musz wystpi jako strona
pozwana.

- charakter wzgldny
Zachodzi wwczas, kiedy w roli powoda bd pozwanego moe wystpi kilka
podmiotw. To s wypadki najczciej zwizane ze wspuczestnictwem formalnym, a
niekiedy materialnym jeeli wierzyciel wytoczy powdztwo przeciwko dunikowi, to
moe pozwa tylko dunika, dunika i porczyciela, czy te w kocu samego
porczyciela.

Zasadnicze znaczenie ma pierwsza grupa podmiotw uprawnionych do dziaania w procesie, czyli
podmiot objty dziaaniem normy indywidualno konkretnej przytoczonej w powdztwie. Ta
legitymacja przysuguje podmiotowi objtemu dziaaniem tej normy, niezalenie od tego, czy ta
norma funkcjonuje w rzeczywistoci. Gdy w procesie okae si, e pozwany w procesie o
odszkodowanie nie jest sprawc, bo on nie wyrzdzi szkody, to nastpi oddalenie powdztwa, ale
nie z powodu braku legitymacji procesowej, tylko nie istnienia normy indywidualno-konkretnej
wskazanej w powdztwie.

Brak legitymacji procesowej
W zwizku z tym powstaje pytanie, kiedy bdziemy mieli do czynienia z brakiem legitymacji
procesowej kiedy sd oddali powdztwo ze wzgldu na brak legitymacji procesowej? Zasadniczo,
z brakiem legitymacji bdziemy mieli do czynienia w trzech wypadkach:
1) Gdy powdztwo o ochron praw obywatela wytoczy organizacja pozarzdowa, ktra nie
jest uprawniona do wystpowania w tego rodzaju sprawach albo jaki organ pastwowy,
ktry nie jest do tego powoany, czy te osoba, ktra nie jest do tego powoana, np. radny
czy pose wytoczy powdztwo przeciwko swojemu wyborcy

95

2) Gdy przy zachodzcym podstawieniu procesowym o charakterze bezwzgldnym jako strona
wystpi podmiot objty dziaaniem normy przytoczonej przez powoda, np. jeeli w
sprawach wynikajcych z zarzdu nieruchomoci, ze spraw wystpi waciciel
nieruchomoci zamiast zarzdcy nieruchomoci

3) Gdy mamy do czynienia z legitymacj grupow czn bezwzgldn, jeeli w sprawie tego
rodzaju po jednej lub po drugiej stronie procesu wystpi nie wszyscy wspuczestnicy
niektrzy tylko z nich.

Braki legitymacji procesowych zauwaone w czasie postpowania mog by zawsze usunite, co
nie oznacza, e zawsze bd usunite. Usunicie braku legitymacji nastpuje poprzez podmiotow
zmian powdztwa, ktra polega na tym, by do procesu wprowadzi osoby, ktre w nim nie
wystpuj, a powinny wystpowa po jednej lub po drugiej stronie.

Podmiotowa zmiana powdztwa:
po stronie powodowej
To usunicie braku legitymacji po stronie powodowej nastpuje najczciej poprzez zawiadomienie
niewystpujcego w sprawie podmiotu o toczcym si postpowaniu i podmiot ten zawiadomiony
moe wstpi obok strony powodowej do toczcego si postpowania.
Jeeli zatem po stronie powodowej nastpuje wspuczestnictwo konieczne, a z powodem wystpi tylko
jeden wspuczestnik, to sd moe wzywa do stanicia do procesu pozostaych wspuczestnikw. Jeli
tego nie dokona to nastpi brak legitymacji procesowej.

po stronie pozwanej
Jeeli mamy do czynienia z brakami legitymacji po stronie pozwanej, to zmiana ta nastpuje poprzez
tzw. dopozwanie zmiana nastpuje poprzez wezwanie do wzicia udziau w sprawie, i to wezwanie
jest dodatkowym pozwaniem czyli dopozwaniem.

Brak legitymacji procesowej jest przesank merytoryczn przesank zasadnoci powdztwa. Jeli
mamy do czynienia z brakiem legitymacji procesowej, to sd musi wyda wyrok oddalajcy
powdztwo.

Nie mylmy tego z brakiem zdolnoci sdowej, czy brakiem zdolnoci procesowej! Tam w okrelonych
wypadkach skutek tych brakw jest inny tj. odrzucenie powdztwa, nieprzyjcie sprawy! Tutaj brak
legitymacji procesowej to przesanka zasadnoci powdztwa powiemy e zachodzi brak legitymacji i
e powdztwo jest niezasadne i sd wyda wyrok oddalajcy powdztwo.

Wspuczestnictwo procesowe
Przepisy regulujce t instytucj to art. 72 74 k.p.c. Jeeli patrzymy na proces cywilny i mwimy, e
charakteryzuje si dwustronnoci, to mamy na uwadze pewien model: powd, pozwany, roszczenie. Ale
moe si zdarzy, e jedn albo drug stron procesow tworzy grupa podmiotw. W takim wypadku
bdziemy mieli do czynienia ze wspuczestnictwem procesowym. A zatem gdybymy starali si
zdefiniowa wspuczestnictwo procesowe, to powiedzielibymy, e polega ono na tym, i w charakterze
danej strony procesowej wystpuje kilka podmiotw. Bdna jest definicja, e wspuczestnictwo to
sytuacja, gdy w procesie wystpuje kilka podmiotw.

96

Wspuczestnictwo procesowe nie ma jednolitego charakteru, wyrniamy jego rne rodzaje. Zasadnicze
znaczenie ma podzia na 5 kategorii:
1) wspuczestnictwo czynne i bierne
Podzia prosty, nie majcy podstaw normatywnych. Czynne wystpuje po stronie powodowej, bierne
po stronie pozwanej.

2) materialne i formalne
Materialne
Materialne to ju pojcie ustawowe art. 72 1 k.p.c. Wspuczestnictwo materialne zachodzi, gdy
przedmiotem sporu s prawa lub obowizki wsplne dla wspuczestnikw albo prawa lub
obowizki oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej.

Art. 72 [Pojcie i rodzaje]
1. Kilka osb moe w jednej sprawie wystpowa w roli powodw lub pozwanych, jeeli przedmiot sporu stanowi:
1) prawa lub obowizki im wsplne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (wspuczestnictwo
materialne)

Mamy tutaj dwie podstawy tego wspuczestnictwa:
- wsplno praw i obowizkw
To rdo najczciej wystpujcego wspuczestnictwa. Mwimy o wsplnoci praw lub
obowizkw, majc na myli prawa lub obowizki materialnoprawne, np. stosunek
solidarnoci. Jeeli wierzyciel wystpuje z roszczeniem wobec dunikw solidarnych, to mamy
wspuczestnictwo materialne po stronie dunikw. Jeeli wspwaciciele rzeczy
ruchomej/nieruchomej wystpuj z powdztwem windykacyjnym o wydanie rzeczy, to wwczas
po stronie powodowej mamy do czynienia ze wsplnym prawem a wic wspwaciciele bd
wspuczestnikami materialnymi.

- prawa i obowizki oparte na tej samej podstawie faktycznej
Bardzo rzadko mamy do czynienia ze wspuczestnictwem materialnym opartym na tej samej
podstawie faktycznej lub prawnej. Najczciej wystpujcym przykadem jest wypadek, w
ktrym pracodawca zawar z pracownikami umow o wspodpowiedzialnoci za powierzone
mienie. Pracownicy ci ponosz wspln odpowiedzialno w czciach okrelonych w tej
umowie. Istotn cech dla wspuczestnictwa materialnego jest jeden przedmiot sporu. Solidarni
wierzyciele wytaczaj powdztwo przeciwko dunikom wystpujc o jedno wiadczenie.

Formalne
Jeli chodzi o wspuczestnictwo formalne, to ono jest uregulowane w art. 72 1 pkt 2 k.p.c.

1. Kilka osb moe w jednej sprawie wystpowa w roli powodw lub pozwanych, jeeli przedmiot sporu stanowi:
2) roszczenia lub zobowizania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeeli ponadto
waciwo sdu jest uzasadniona dla kadego z roszcze lub zobowiza z osobna, jako te dla wszystkich wsplnie
(wspuczestnictwo formalne).

Mamy z nim do czynienia, gdy przedmiotem sporu s roszczenia lub zobowizania jednego rodzaju,
opierajce si na jednakowej, tj. takiej samej podstawie faktycznej i prawnej. Roszczenia jednego
97

rodzaju to np. roszczenia pienine. Wypadek komunikacyjny, kilka osb wystpuje o
odszkodowanie przeciwko osobie ponoszcej odpowiedzialno/zakadowi ubezpiecze. Waciciel
budynku wystpuje o zapat czynszu przeciwko kilku najemcom w jednym pozwie. Przy tego
rodzaju wspuczestnictwie, tutaj wystpuje tyle przedmiotw sporu, roszcze ilu wspuczestnikw.
Waciciel od kadego z najemcw bdzie dochodzi w sprawie na takiej samej podstawie, ale w
innej wysokoci. To s wypadki kumulacji roszcze. Przy tym wspuczestnictwie pamitajmy o
waciwoci sdu jeli przy materialnym jest uzasadniona waciwo kilku sdw, to powd moe
sobie wybra sd, przed ktry wytoczy powdztwo.

Art. 43 [Wybr sdu]
1. Jeeli uzasadniona jest waciwo kilku sdw albo jeeli powdztwo wytacza si przeciwko kilku osobom, dla
ktrych wedug przepisw o waciwoci oglnej waciwe s rne sdy, wybr midzy tymi sdami naley do powoda.

3) jednolite i zwyke
Jednolite
Jeli chodzi o jednolite, to pojciem tym posuguje si art. 73 2 k.p.c.

Art. 73 [Wspuczestnictwo jednolite]
2. W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, e wyrok dotyczy ma
niepodzielnie wszystkich wspuczestnikw (wspuczestnictwo jednolite), czynnoci procesowe wspuczestnikw
dziaajcych s skuteczne wobec nie dziaajcych. Do zawarcia ugody, zrzeczenia si roszczenia albo uznania
powdztwa potrzeba zgody wszystkich wspuczestnikw.

Zachodzi wwczas, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z ustawy wynika, e wyrok ma
dotyczy niepodzielnie wszystkich wspuczestnikw. Chodzi o spraw, gdy wydanie wyroku
oddziaywuje w ten sam sposb wobec wszystkich wspuczestnikw.
Jeeli maonkowie wytocz powdztwo o wydanie rzeczy objtej ich wsplnoci majtkow, to
wyrok zobowizujcy pozwanego do wydania rzeczy odnosi taki sam skutek do kadego z
maonkw. Jeeli prokurator wytoczy powdztwo o uniewanienie maestwa, to po stronie
pozwanej wystpuj maonkowie, wyrok wydany w tej sprawie odnosi ten sam skutek w stosunku
do kadego z nich.

Podstaw tego wspuczestnictwa jest istota spornego stosunku prawnego. Natomiast z tym
wspuczestnictwem mamy do czynienia rwnie wwczas, gdy to wspuczestnictwo wynika z
przepisu ustawy. Dotyczy to sprawy o uchylenie uchway walnego zgromadzenia spdzielni. Jeeli
takie powdztwo wytoczy czonek spdzielni i sd uchyli t uchway, to wyrok uchylajcy uchwa
ma moc prawn wobec wszystkich czonkw spdzielni. Wspuczestnictwo to ma take charakter
wspuczestnictwa materialnego.

Zwyke
Wspuczestnictwo zwyke, to wspuczestnictwo nie majce charakteru jednolitego. Najczciej
bdzie to wspuczestnictwo o charakterze formalnym. Ale zwyke wspuczestnictwo moe mie
rwnie charakter materialny. Jeeli waciciel sklepu wytoczy powdztwo przeciwko pracownikom
o naprawienie szkody, to sd zasdzi odszkodowanie od kadego z pracownikw proporcjonalnie do
zasad okrelonych w umowie.

98

4) konieczne i dowolne
Konieczne
Wspuczestnictwo konieczne zachodzi w wypadku, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub
prawa wynika, e w charakterze strony musi wystpi kilka podmiotw. Pojciem
wspuczestnictwa koniecznego posuguje si art. 72 2 k.p.c.

2. Jeeli przeciwko kilku osobom sprawa moe toczy si tylko cznie (wspuczestnictwo konieczne), przepis
paragrafu poprzedzajcego stosuje si take do osb, ktrych udzia w sprawie uzasadniaby jej rozpoznanie w
postpowaniu odrbnym.

Mamy tutaj do czynienia z pojciem ustawowym. A zatem przeciwiestwem koniecznego jest
dowolne i to drugie pojcie ma charakter doktrynalny.
Jeeli prokurator wytoczy powdztwo o uniewanienie maestwa, to zgodnie z KRiO musi je
wytoczy przeciwko obojgu maonkw. Jeli wytoczy tylko przeciwko jednemu, bdzie zachodzi
brak legitymacji procesowej o charakterze bezwzgldnym i powdztwo zostanie oddalone.
Wspuczestnictwo konieczne moe wynika te z przepisu ustawy np. powdztwo o wyczenie
wsplnika spki z o.o.
W przypadku wspuczestnictwa koniecznego mamy do czynienia z legitymacj grupow o
charakterze bezwzgldnym. Jeli wystpi tylko niektrzy ze wspuczestnikw koniecznych, to
powdztwo zostanie oddalony ze wzgldu na brak legitymacji procesowej. Jeeli sd w takim
wypadku, przy braku tej legitymacji grupowej bezwzgldnej, wyda wyrok, ale inny ni oddalenie
powdztwa z powodu braku legitymacji, ale np. oddalajcy z powodu przedawnienia roszczenia, to
taki wyrok nazywamy wyrokiem bezuytecznie wydanym (sententia inutiliter data). Wyrok taki
nie stoi na przeszkodzie do wszczcia postpowania w tej samej sprawie.

5) pierwotne i nastpcze
Pierwotne
Pierwotne zachodzi ju w momencie wszczcia postpowania.

Nastpcze
Nastpcze powstaje w toku postpowania, np. umiera powd i w jego miejsce do procesu wstpuj
spadkobiercy. Pocztkowo by po stronie powoda, jeden podmiot, a teraz mamy do czynienia ze
wspuczestnictwem.

Instytucja wspuczestnictwa procesowego jest charakterystyczna dla procesu cywilnego. Ona moe
wystpowa rwnie w postpowaniu egzekucyjnym, ale nie wystpuje w postpowaniu nieprocesowym.

Skuteczno czynnoci podejmowanych przez jednego wspuczestnika
Jaki skutek wywouje czynno procesowa dokonana przez jednego ze wspuczestnikw? Czy ona odnosi
si tylko do tego, kto jej dokonuje, czy te jest skuteczna wobec pozostaych wspuczestnikw? Czy jeli
jeden ze wspuczestnikw wnosi apelacj, to czy wyrok staje si prawomocny wobec pozostaych, czy te
wniesienie przez jednego powoduje, e wyrok nie staje si prawomocny wobec pozostaych, bo wniesienie
przez jednego naley traktowa jako wniesienie przez wszystkich?

99

Art. 74 k.p.c. odpowiada na tak postawiony problem.

Art. 74 [Udzia w posiedzeniach sdowych]
Kady ze wspuczestnikw sporu ma prawo samodzielnie popiera spraw. Na posiedzenie sdowe wzywa si
wszystkich tych wspuczestnikw, co do ktrych sprawa nie jest zakoczona.

Kady ze wspuczestnikw moe bez potrzeby uzyskiwania zgody pozostaych dziaa w procesie.
Wyjtek zachodzi przy wspuczestnictwie jednolitym.

2. W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, e wyrok dotyczy ma
niepodzielnie wszystkich wspuczestnikw (wspuczestnictwo jednolite), czynnoci procesowe wspuczestnikw
dziaajcych s skuteczne wobec nie dziaajcych. Do zawarcia ugody, zrzeczenia si roszczenia albo uznania
powdztwa potrzeba zgody wszystkich wspuczestnikw.

Chodzi o czynnoci materialnoprawne np. uznanie powdztwa, zrzeczenie si roszczenia do tego
potrzebna zgoda wszystkich wspuczestnikw. Jeeli zatem jeden ze wspuczestnikw jednolitych zawrze
ugod, to taka czynno jest bezskuteczna wszyscy musz na to wyrazi zgod.

Kady ze wspuczestnikw dziaa we wasnym imieniu art. 73 1 k.p.c.

1. Kady wspuczestnik dziaa w imieniu wasnym.

Wspuczestnik moe dziaa w imieniu pozostaych tylko wtedy, gdy ma do tego penomocnictwo
procesowe art. 87 k.p.c. wspuczestnik sporu moe by penomocnikiem drugiego wspuczestnika
sporu.

Art. 87 [Osoby mogce by penomocnikami]
1. Penomocnikiem moe by adwokat lub radca prawny, a w sprawach wasnoci przemysowej take rzecznik
patentowy, a ponadto osoba sprawujca zarzd majtkiem lub interesami strony oraz osoba pozostajca ze stron w
staym stosunku zlecenia, jeeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, wspuczestnik sporu, jak rwnie
rodzice, maonek, rodzestwo lub zstpni strony oraz osoby pozostajce ze stron w stosunku przysposobienia.

Przy wspuczestnictwie zwykym kady ze wspuczestnikw dziaa na wasn rzecz. Dziaania
wspuczestnika nie maj znaczenia dla innych wspuczestnikw. Wyjtek zachodzi przez zoenie rodka
przez jednego ze wspuczestnikw materialnych zwykych. Wynika to z postanowie przepisw o
rodkach odwoawczych, zwaszcza o apelacji art. 378 2 k.p.c. (odnosi si do wspuczestnictwa
materialnego).

Art. 378 [Granice rozpoznania]
2. W granicach zaskarenia sd drugiej instancji moe z urzdu rozpozna spraw take na rzecz wspuczestnikw,
ktrzy wyroku nie zaskaryli, gdy bdce przedmiotem zaskarenia prawa lub obowizki s dla nich wsplne.
Wspuczestnikw tych naley zawiadomi o rozprawie; mog oni skada pisma przygotowawcze.

Przepisy o wspuczestnictwie procesowym stosujemy rwnie do innych wypadkw, gdy wystpuje kilka
podmiotw po jednej stronie, ale nie jest to wspuczestnictwo.
1) Jeli chodzi o prokuratora gdy wytoczy powdztwo, to dziaa samodzielnie w procesie, ale do
tego prokuratora moe przystpi osoba, na rzecz ktrej prokurator wytoczy powdztwo. Jeeli
100

przystpi, to do udziau prokuratora stosuje si przepisy o wspuczestnictwie jednolitym.


2) To samo dotyczy interwencji ubocznej. Interwenient uboczny, ktry przystpuje do sprawy do
relacji midzy interwenientem, a stron do ktrego przystpi, stosujemy odpowiednio przepisy o
wspuczestnictwie.

Art. 81 [Interwencja samoistna]
Jeeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, e wyrok w sprawie ma odnie bezporedni
skutek prawny w stosunku midzy interwenientem a przeciwnikiem strony, do ktrej interwenient przystpi, do
stanowiska interwenienta w procesie stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie jednolitym.

3) Gdy mamy do czynienia z podmiotow zmian powdztwa. Jeeli przystpiy osoby do strony, to
do ich wzajemnej relacji stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie art. 198 k.p.c.

Art. 198 [Skutki wezwania i zawiadomienia]
4. W stosunku do osb wezwanych do wzicia udziau w sprawie i osb zawiadomionych, ktre zgosiy przystpienie
do sprawy, stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie.

101

Wykad 11. (11.12.2012 r.)

Nastpstwo procesowe
Polega na wstpieniu do procesu, po stronie powodowej bd pozwanej, nowego podmiotu w miejsce
dotychczasowego. Ten nowy podmiot nazywamy nastpc procesowym, a jego poprzednika
poprzednikiem procesowym.

To wstpienie nowego podmiotu w miejsce dotychczasowego powoduje, e nastpca procesowy
kontynuuje dalej czynnoci procesowe. Te natomiast, ktrych dokona wczeniej jego poprzednik
zachowuj moc. Mamy do czynienia z kontynuacj postpowania. Wszystkie skutki czynnoci
dokonanych przez poprzednika, wi nastpc.
Wyjtek moe dotyczy np. zwolnienia od kosztw, czy te ustanowienia penomocnika, bo jeeli
poprzednik procesowy wystpowa z penomocnikiem, to nastpca procesowy, eby korzysta z usug tego
penomocnika, musi mu udzieli nowego penomocnictwa albo udzieli penomocnictwa innemu
penomocnikowi.

Rodzaje nastpstwa procesowego:
midzy yjcymi
Tutaj wg przepisw k.p.c. moemy wyrni kilka takich wypadkw:
1) nastpstwo nabywcy przedmiotu sporu w miejsce zbywcy wie si to z postanowieniem art.
192 pkt 3 k.p.c.

Art. 192 [Skutki dorczenia pozwu] Z chwil dorczenia pozwu:
3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objtych sporem, nie ma wpywu na dalszy bieg sprawy; nabywca moe
jednak wej na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Zatem zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa objtego sporem moe powodowa nastpstwo
procesowe, ale nie musi. Jako przykad najbardziej charakterystyczny dla tego rodzaju nastpstwa
podajemy przykad cesji wierzytelnoci.

Przykad: Wierzyciel wystpuje w procesie przeciwko dunikowi o zasdzenie wiadczenia z tytuu
jakiej wierzytelnoci. Toczce si postpowanie nie stanowi adnej przeszkody do zbycia tej
wierzytelnoci. Zbycie tej wierzytelnoci nie ma wpywu na dalszy bieg postpowania, tzn. mimo
zbycia wierzytelnoci proces o wiadczenie z tej wierzytelnoci toczy si nadal pomidzy
dotychczasowym wierzycielem, a dunikiem. Jednake za zgod dunika do tego procesu moe
wstpi nabywca wierzytelnoci, a wwczas zbywca wierzytelnoci bdzie z tego procesu
zwolniony. Mona zastanawia si, po co prowadzi proces pomidzy zbywc wierzytelnoci, a
dunikiem, skoro wiadomo, e zbywca ju wierzycielem nie jest. To rozwizanie ma pewien sens
chodzi o to, by nie mnoy procesw w wypadkach, gdy nastpuj zbycia praw i obowizkw
objtych sporem. Jeeli dunik zbytej wierzytelnoci nie wyrazi zgody na wejcie do procesu
nabywcy wierzytelnoci, to sd wyda wyrok zasdzajcy wiadczenie od dunika na rzecz
dotychczasowego wierzyciela. Wyrok taki bdzie podlega egzekucji na rzecz nabywcy
wierzytelnoci, jeeli ten wystpi do sdu o nadanie temu wyrokowi klauzuli wykonalnoci na swoj
rzecz. Tak moliwo przewiduje art. 788 k.p.c.

102

Art. 788 [Przejcie praw i obowizkw]
1. Jeeli uprawnienie lub obowizek po powstaniu tytuu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytuu
przeszy na inn osob, sd nada klauzul wykonalnoci na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejcie to bdzie
wykazane dokumentem urzdowym lub prywatnym z podpisem urzdowo powiadczonym.
2. Za przejcie uprawnie lub obowizkw, o ktrych mowa w paragrafie poprzedzajcym, uwaa si rwnie zmiany w
prawie rozporzdzania mieniem wywoane ustanowieniem zarzdcy masy majtkowej, kuratora spadku lub wykonawcy
testamentu, jak rwnie wyganiciem funkcji tych osb.

Wyrok bdzie opiewa na zbywc wierzytelnoci, a klauzula wykonalnoci zostanie nadana na
nabywc wierzytelnoci i wwczas nabywca bdzie mg wystpowa do komornika z wnioskiem o
wszczcie egzekucji. Szczeglne kontrowersje zarysoway si w ostatnich latach, jeli chodzi o
zbycie wierzytelnoci egzekwowanej. Wierzyciel, ktry prowadzi egzekucj na swoj rzecz, moe
zby t wierzytelno. Jednake powstaje pytanie, jak dalej toczy si to postpowanie egzekucyjne?
Na przestrzeni kilkudziesiciu lat w literaturze i orzecznictwie sdowym przyjmowano, e jeeli
wierzyciel prowadzcy egzekucj sprzeda egzekwowan wierzytelno, to wwczas do tego
postpowania egzekucyjnego moe wstpi nabywca i egzekucja bdzie toczy si dalej z jego
udziaem. Jednake w 2005 i 2009 r. ukazay si dwa orzeczenia SN, ktre spotkay si z mieszanym
przyjciem w literaturze, wg ktrych jeeli wierzyciel zbdzie egzekwowan wierzytelno, to
wwczas nabywca wierzytelnoci moe prowadzi egzekucj tylko po uzyskaniu na swoj rzecz
klauzuli wykonalnoci. Konstrukcja ta z punktu widzenia przepisw k.p.c. o zbyciu wierzytelnoci
jest jak najbardziej prawidowa, ale nie bierze pod uwag, co dzieje si z toczcym si
postpowaniem egzekucyjnym. Gdy przyjmiemy, e konieczna jest klauzula na rzecz nabywcy to
postpowanie egzekucyjne trzeba umorzy i zaczyna egzekucj od nowa, z nabywc
wierzytelnoci. Jeli wemiemy pod uwag fakt, e postpowanie egzekucyjne moe by
zaawansowane w swoim toku, to trzeba wszystko zaczyna od nowa. Z tego punktu widzenia to
stanowisko SN jest trudne do przyjcia, ale jest rnica zda w tym zakresie, rwnie rysujca si,
jeli chodzi o orzecznictwo SN. Zatem w przyszoci SN powinien rozstrzygn ten problem w
postaci jakiej uchway 7 sdziw albo caej Izby.
Nastpstwo z 192 k.p.c. zajdzie wtedy, gdy nastpio zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa
objtych sporem, a nabywca wchodzi do tego procesu w miejsce zbywcy za zezwoleniem strony
przeciwnej. Wwczas nabywca staje si nastpc procesowym i dalej kontynuuje postpowanie.

2) Nastpstwo interwenienta ubocznego w miejsce strony, do ktrej on przystpi. Podstaw tego
nastpstwa jest art. 83 k.p.c.:

Art. 83 [Wejcie interwenienta do procesu]
Za zgod stron interwenient uboczny moe wej na miejsce strony, do ktrej przystpi.

3) Nastpstwo nastpujce w wyniku podmiotowej zmiany powdztwa po stronie powodowej albo
pozwanej na skutek pewnych czynnoci procesowych stron, sdu . Osoba, ktra nie braa udziau
zostaje zawiadomiona o toczcym si postpowaniu. Jeeli osoba ta wstpi do procesu poprzednik
bdzie z udziau zwolniony i wwczas mamy do czynienia z nastpstwem procesowym.

na wypadek mierci (mortis causa)
1) w razie mierci strony albo ustania strony niebdcej osob fizyczn. W takim wypadku,
nastpuje zawieszenie postpowania cywilnego. Art. 174 1 pkt 1 k.p.c.:

103

Art. 174 [Z urzdu]

Co dalej si dzieje w tym postpowaniu? Art. 180 k.p.c.:

Osoby fizyczne
Art. 180 [Podjcie postpowania z urzdu]
1. Sd postanowi podj postpowanie z urzdu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczeglnoci:
1) w razie mierci strony - z chwil zgoszenia si lub wskazania nastpcw prawnych zmarego albo z chwil
ustanowienia we waciwej drodze kuratora spadku;

Sd postanowi podj postpowanie z urzdu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, a w
szczeglnoci w razie mierci strony z chwil zgoszenia si lub wskazania nastpcw prawnych
zmarego albo ustanowienia kuratora spadku.

Osoby prawne
2) w razie utraty zdolnoci sdowej - z chwil ustalenia oglnego nastpcy prawnego;

Nastpcy prawni zmarej strony lub ustaej strony wstpuj do toczcego si postpowania.
Podejmuje si postpowanie z jego udziaem.

2) wstpienie do procesu o uniewanienie maestwa zstpnych zmarego maonka.
Jeeli maonek wytoczy powdztwo o uniewanienie maestwa i zmar w trakcie tego procesu, to
postpowanie naley zawiesi i jego zstpni mog w cigu 6 miesicy zoy wniosek o podjcie
postpowania z ich udziaem. Jeeli tego nie uczyni, to postpowanie umarza si.

3) ustanowienie i wyganiciem funkcji zarzdcy masy majtkowej, kuratora spadku lub
wykonawcy testamentu.
Jeeli ustanowimy nadzorc sdowego to on wstpuje do wszystkich procesw, ktre toczyy si z
udziaem upadego/zmarego spadkodawcy. To samo jest przy syndyku, zarzdcy masy majtkowej i
wyganiciem funkcji tych osb

4) ustanowienie i wyganiecie funkcji syndyka

Art. 180 [Podjcie postpowania z urzdu]
1. Sd postanowi podj postpowanie z urzdu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczeglnoci:
5) w razie ogoszenia upadoci strony - z chwil zgoszenia si lub wskazania syndyka albo zarzdcy masy upadoci, a
jeeli syndyk albo zarzdca moe odmwi wstpienia do postpowania - z chwil zoenia przez niego owiadczenia; w
przypadku odmowy wstpienia do postpowania przez syndyka albo zarzdc masy upadoci, postpowanie podejmuje
si z udziaem upadego.
2. Jeeli w cigu roku od dnia postanowienia o zawieszeniu postpowania nie zgosz si lub nie zostan wskazani
nastpcy prawni zmarej strony, sd moe z urzdu zwrci si do sdu spadku o ustanowienie kuratora spadku, chyba e
kurator taki ju wczeniej zosta ustanowiony.

104

Interwencja interwenient
Art. 75 83 k.p.c.: regulacja interwencji gwnej i ubocznej.
Mamy zatem dwa rodzaje interwencji. Te dwie instytucje, poza wspln nazw, nie maj w zasadzie nic
wsplnego. Maj bowiem rne cele, wywouj rne skutki i peni rne funkcje.

Interwencja gwna
Interwencja gwna to powdztwo wytoczone przez podmiot trzeci tzw. interwenienta gwnego
przeciwko obu stronom toczcego si procesu o ten sam przedmiot. Interwenient gwny jest stron
procesu powodem. Jest to powdztwo!

Art. 75 [Interwencja gwna]
Kto wystpuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o ktre sprawa toczy si pomidzy innymi osobami, moe a do
zamknicia rozprawy w pierwszej instancji wytoczy powdztwo o t rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sd,
w ktrym toczy si sprawa (interwencja gwna).

Waciwy do wytoczenia interwencji gwnej jest sd, przed ktrym toczy si proces midzy
dotychczasowymi stronami.

Interwencj mona wytoczy a do zamknicia rozprawy w pierwszej instancji.

Jeeli interwenient gwny pozwie strony postpowania ju toczcego si o t sam rzecz lub takie samo
prawo, to midzy dotychczasowymi stronami zachodzi wspuczestnictwo konieczne.

Na skutek wytoczenia tego powdztwa interwencyjnego mamy do czynienia z dwoma procesami o t sam
rzecz lub prawo i teraz nie mona dopuci do tego, by sdy orzekay w tych sprawach jednoczenie, bo
dojdzie do dwch sprzecznych ze sob wyrokw. Art. 177 1 k.p.c.

2) jeeli osoba trzecia wystpia przeciwko obu stronom z interwencj gwn;

W takim wypadku sd moe zawiesi postpowanie z urzdu. Zawieszenie to moe trwa do
uprawomocnienia si orzeczenia koczcego to postpowanie interwencyjne. Jeeli to drugie postpowanie
ulegnie jakiemu umorzeniu, to wwczas postpowanie w pierwszej sprawie, moe ulec podjciu. Jeli sd
wyda wyrok w tym drugim postpowaniu, to pierwsze postpowanie zostanie umorzeniu.

Interwencja uboczna
Interwencja uboczna polega na udziale osoby trzeciej w procesie po jednej ze stron tego procesu dla
ochrony jej interesu, jaki ma ona w majcym zapa orzeczeniu. Interwenient uboczny nie jest nigdy
stron.

Zgodnie z art. 83 k.p.c. interwenient uboczny moe wej na miejsce strony do ktrej przystpi bdzie to
przykad nastpstwa inter vivos. Ale do momentu wstpienia w miejsce strony, on stron nie jest.


105

Przykad: Osoba A wytacza powdztwo przeciwko osobie B o wydanie uyczonej jej rzeczy. Toczy
si proces o wydanie rzeczy. Pojawia si waciciel tej rzeczy i pozywa dwie strony toczcego si
procesu, domagajc si, by sd wyda wyrok, zobowizujcy do wydania rzeczy jemu, jako
wacicielowi. W tym wypadku roszczenia powoda wykluczaj si z roszczeniami osoby trzeciej z
jego roszczeniem o wydanie rzeczy.

Interes prawny podmiotu wstpujcego:
Interwencja uboczna polega na wstpieniu do procesu obok danej strony podmiotu majcego interes prawny
w tym, aby sprawa zostaa rozstrzygnita na korzy tej strony. Art. 76 k.p.c.

Art. 76 [Interwencja uboczna]
Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa zostaa rozstrzygnita na korzy jednej ze stron, moe w kadym stanie
sprawy a do zamknicia rozprawy w drugiej instancji przystpi do tej strony (interwencja uboczna).

Np. osoba A sprzedaje rzecz osobie B. Przeciwko osobie B wytacza powdztwo osoba C o wydanie rzeczy
twierdzi ona, e jest wacicielem tej rzeczy. Wwczas sprzedawca A powinien zgosi si do tego procesu
po stronie pozwanego z interwencj uboczn. To ma swoje uzasadnienie normatywne w art. 573 k.c.

Art. 573
Kupujcy, przeciwko ktremu osoba trzecia dochodzi roszcze dotyczcych rzeczy sprzedanej, obowizany jest
niezwocznie zawiadomi o tym sprzedawc i wezwa go do wzicia udziau w sprawie. Jeeli tego zaniecha, a osoba
trzecia uzyskaa orzeczenie dla siebie korzystne, sprzedawca zostaje zwolniony od odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi za
wad prawn o tyle, o ile jego udzia w postpowaniu by potrzebny do wykazania, e roszczenia osoby trzeciej byy
cakowicie lub czciowo bezzasadne.

Sprzedawca ma interes w tym, aby nabywca ten proces wygra, bo w innej sytuacji miaby roszczenia
regresowe do sprzedawcy.

Zasadnicz przesank udziau tej osoby trzeciej jest posiadanie interesu prawnego. Ten interes polega na
tym, by sprawa zostaa rozstrzygnita na korzy strony, do ktrej interwenient przystpuje. Jeli
mwimy o interesie prawnym, to przystpujc jako interwenient uboczny, musimy udowodni, e
rozstrzygnicie sporu midzy stronami bdzie oddziaywa na sfer prawn interwenienta. Nie chodzi
tu o interes faktyczny, gospodarczy, emocjonalny, tylko o interes prawny. Interes prawny wie si np. z
roszczeniami regresowymi.

Przykad: Jeeli wierzyciel wytoczy powdztwo przeciwko porczycielowi o zasdzenie
wiadczenia z tytuu wierzytelnoci, za ktr on porczy, to do tego procesu moe przystpi
dunik, ktry zacign poyczk / kredyt, bo w jego interesie prawnym jest to, by proces skoczy
si z korzyci dla porczyciela, by powdztwo wierzyciela zostao oddalone. Bo jeli porczyciel
przegra spraw, zostanie zobowizany do spenienia wiadczenia, to bdzie mg wystpi z
roszczeniami regresowymi przeciwko dunikowi. To klasyczny przykad posiadani interesu
prawnego przez interwenienta ubocznego.

Kwestia interesu prawnego budzia szczeglne kontrowersje w sprawach o prawa stanu takie sprawy, jak
ustalenie pochodzenia dziecka, ojcostwa, macierzystwa, zaprzeczenie ojcostwa, macierzystwa, rozwd.
Mona zastanawia si, czy w procesie rozwodowym po stronie powdki pojawia si jej konkubent i
twierdzi, e chce wstpi do tego procesu zaley mu na tym, by ta kobieta wygraa proces o rozwd, bo
gdy sd rozwie maestwo, to on bdzie mg wstpi z t kobiet w zwizek maeski. Czy mona tu
106

mwi o interesie prawnym?

Literatura postpowania cywilnego jest w tym zakresie podzielona.
Jedni mwi, e nie ma adnych przeciwskaza, w zwizku z czym, interwencja ta jest dopuszczalna.
Inni uwaaj, e interwencja uboczna w sprawach o prawa stanu jest niedopuszczalna, bo w sprawach
tych chodzi o pewne roszczenia o charakterze cile osobistym i w zwizku z tym nie mona tutaj
dopuszcza moliwoci zgoszenia interwencji ubocznej.

SN w tym zakresie nie zajmuje jednoznacznego stanowiska, tylko wydaje orzeczenia na tle okrelonych
stanw faktycznych i w jednym wypadku interwencj dopuszcza, a w innych nie:
w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa sd uzna za niedopuszczaln interwencj biologicznego ojca
dziecka opartego na twierdzeniu, e jemu zaley na wygraniu procesu przez matk i dziecko, bo on jest
gotowy uzna to dziecko, po stronie matki i dziecka.
w sprawie o rozwizanie przysposobienia SN uznaje, e dopuszczalna jest interwencja naturalnych,
biologicznych rodzicw dziecka, dlatego e rozwizanie przysposobienia powoduje, e odywaj ich
prawa rodzicielskie. W tym zakresie interwencja zostaa dopuszczona.

Z literatury prawniczej okresu powojennego, mielimy do czynienia z procesem, w ktrym jednego z
przedstawicieli polskich rodzin magnackich pozwaa bya pokojwka o ustalenie ojcostwa. Twierdzia, e
ojcem jej dziecka jest ksi. Po stronie pozwanego zgosili si jego krewni, ktrzy wywodzili, e nazwisko,
ktre nosz jest nazwiskiem historycznym, w zwizku z czym, oni musz dba o to, by to nazwisko nie
rozprzestrzeniao si tak swobodnie. Sd nie dopatrzy si ich interesu prawnego, by mogli wystpowa w
sprawie w charakterze interwenienta ubocznego.

Zgoszenie interwencji ubocznej dopuszczalne jest do zamknicia rozprawy w II instancji.

Art. 76 [Interwencja uboczna]
Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa zostaa rozstrzygnita na korzy jednej ze stron, moe w kadym stanie
sprawy a do zamknicia rozprawy w drugiej instancji przystpi do tej strony (interwencja uboczna).

Zgoszenie to powinno nastpi w formie pisma procesowego. Moliwe jest zgoszenie ustnej interwencji
na rozprawie. W tym pimie naley przede wszystkim wskaza interes prawny, jaki interwenient ma w tym,
by przystpi do sprawy i wskaza stron do ktrej przystpuje.

Art. 77 [Przystpienie interwenienta]
1. Wstpienie swe do sprawy interwenient uboczny powinien zgosi w pimie, w ktrym poda, jaki ma interes prawny
we wstpieniu i do ktrej ze stron przystpuje. Pismo to naley dorczy obu stronom.
2. Interwenient uboczny moe ze wstpieniem do sprawy poczy dokonanie innej czynnoci procesowej.

Kada ze stron moe zgosi opozycj przeciwko wstpieniu interwenienta ubocznego, jednak nie pniej
ni przy rozpoczciu najbliszej rozprawy.

Art. 78 [Opozycja]
1. Kada ze stron moe zgosi opozycj przeciwko wstpieniu interwenienta ubocznego, jednake nie pniej ni przy
rozpoczciu najbliszej rozprawy.
2. Sd oddali opozycj po przeprowadzeniu co do niej rozprawy, jeeli interwenient uprawdopodobni, e ma interes
prawny we wstpieniu do sprawy.
3. Mimo wniesienia opozycji interwenient uboczny bierze udzia w sprawie, dopki orzeczenie uwzgldniajce opozycj
107

nie stanie si prawomocne. W razie prawomocnego uwzgldnienia opozycji czynnoci interwenienta ubocznego uwaane
bd za niebye.

Po zgoszeniu tej opozycji sd moe przeprowadzi co do niej oddzieln rozpraw, w ktrej bdzie bada
interes prawny we wstpieniu do sprawy. Jeeli interwenient uprawdopodobni swj interes prawny,
wwczas sd wyda postanowienie o oddaleniu opozycji, w przeciwnym za razie postanowienie o
niedopuszczeniu interwencji ubocznej. Na postanowienia te suy zaalenie.

jest:

Pozycja interwenienta w stosunku do strony do ktrej on przystpi

Art. 79 [Uprawnienia interwenienta]
Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynnoci procesowych dopuszczalnych wedug stanu sprawy. Nie
mog one jednak pozostawa w sprzecznoci z czynnociami i owiadczeniami strony, do ktrej przystpi.

Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynnoci procesowych.

Ograniczenia:
1) Czynnoci musz by dopuszczalne wg stanu sprawy
Jeeli strona, do ktrej interwenient przystpi, wdaa si w spr co do istoty sprawy, to
interwenient nie moe podnie zarzutw moliwych do podniesienia do chwili wdania si w spr co
do istoty sprawy. Jeeli strona wniosa apelacj, to interwenient nie moe cofn tej apelacji.
Decydujce znaczenie maj tutaj czynnoci strony.

2) Czynnoci interwenienta nie mog pozostawa w sprzecznoci z czynnociami, owiadczeniami
strony do ktrej przystpi.

Pewien wyjtek w tym zakresie zachodzi gwnie przy interwencji samoistnej. Ta interwencja samoistna
zachodzi wtedy, jeeli z istoty spornego stosunku prawnego lub przepisu ustawy wynika, e wyrok ma
odnie bezporedni skutek prawny w stosunku midzy interwenientem, a przeciwnikiem strony, do ktrej
interwenient przystpi. Kada inna interwencja to interwencja zwyka. Przy tego rodzaju interwencji jest
nieco inaczej.

Art. 81 [I nterwencja samoistna]
Jeeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, e wyrok w sprawie ma odnie bezporedni
skutek prawny w stosunku midzy interwenientem a przeciwnikiem strony, do ktrej interwenient przystpi, do
stanowiska interwenienta w procesie stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie jednolitym.

Do stanowiska interwenienta ubocznego w procesie stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie
procesowym. Interwenient uboczny moe jednak, za zgod stron, wej na miejsce strony, do ktrej
przystpi nastpstwo procesowe.

108


Interwenientowi ubocznemu naley od chwili jego wstpienia do sprawy dorcza wszelkiego rodzaju
zawiadomienia, orzeczenia tak jak stronom.

Jeeli strona, do ktrej przystpi interwenient, przegra proces, a nastpnie wystpi z roszczeniami
regresowymi pozostajcym w zwizku z t przegran, interwenient nie moe podnie w stosunku do niej
zarzutu, e sprawa zostaa rozstrzygnita bdnie lub strona prowadzia proces wadliwie zarzut bdnego
prowadzenia sprawy.

Art. 82 [Zarzut wadliwego procesu]
Interwenient uboczny nie moe w stosunku do strony, do ktrej przystpi, podnie zarzutu, e sprawa zostaa
rozstrzygnita bdnie albo e strona ta prowadzia proces wadliwie, chyba e stan sprawy w chwili przystpienia
interwenienta uniemoliwi mu korzystanie ze rodkw obrony albo e strona umylnie lub przez niedbalstwo nie
skorzystaa ze rodkw, ktre nie byy interwenientowi znane.

Przykad: W procesie wytoczonym przeciwko porczycielowi po stronie porczyciela powinien
zgosi si na skutek zawiadomienia odpowiedniego dunik. Wierzyciel nie moe bowiem wytoczy
powdztwa przeciwko porczycielowi w sytuacji, gdy dunik speni wiadczenie. Mimo tego
wierzyciel wytacza powdztwo przeciwko porczycielowi, domagajc si spenienia wiadczenia.
Porczyciel nie wie, e dunik speni wiadczenie. W rezultacie nie podnosi zarzutu wykonania
zobowizania. Zapada wyrok zasdzajcy wiadczenie od porczyciela na rzecz wierzyciela.
Porczyciel wystpuje wtedy przeciwko dunikowi z roszczeniem regresowym. Dunik moe w
tym procesie podj zarzut bdnego prowadzenia sprawy (male gestii processus). ''Gdybym by
zawiadomiony i przystpi, to podnisbym zarzut wykonania zobowizania i powdztwo zostaoby
oddalone. Nie uczynie tego, le prowadzie proces, wic ja nie ponosz odpowiedzialnoci w tym
zakresie''.

Wstpienie do procesu interwenienta ubocznego moe nastpi z inicjatywy samego interwenienta. Ale
interwenientem ubocznym mona sta si rwnie na mocy przypozwania. Ta instytucja zwizana jest
cile z interwencj uboczn regulowana jest w art. 84 i 85 k.p.c.

Art. 84 [Przesanki; sposb]
1. Strona, ktrej w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnicia przysugiwaoby roszczenie wzgldem osoby trzeciej
albo przeciwko ktrej osoba trzecia mogaby wystpi z roszczeniem, moe zawiadomi tak osob o toczcym si
procesie i wezwa j do wzicia w nim udziau.
2. W tym celu strona wnosi do sdu pismo procesowe wskazujce przyczyn wezwania i stan sprawy. Pismo to dorcza
si niezwocznie osobie trzeciej, ktra moe zgosi swe przystpienie do strony jako interwenient uboczny.

Art. 85 [Skutki]
Skutki zwizane z interwencj uboczn okrelone w art. 82 powstaj w stosunku do wezwanego, ktry nie zgosi
przystpienia, z chwil, w ktrej przystpienie byo moliwe.

Przypozwanie to zawiadomienie przez stron osoby trzeciej o toczcym si procesie i wezwanie tej
osoby do wzicia udziau w sprawie.

To przypozwanie jest aktualne wwczas, gdy strona, ktrej w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnicia,
przysugiwaoby roszczenie wzgldem osobie trzeciej, moe zawiadomi tak osob o toczcym si procesie
109

i wezwa do udziau w toczcym si procesie. Strona powinna wnie do sdu pismo procesowe wskazujce
przyczyn wezwania osoby trzeciej i stan sprawy, i pismo to sd niezwocznie dorcza osobie trzeciej, ktra
powinna zgosi swoje przystpienie do strony jako interwenient uboczny. Ale przystpienie zaley od jej
woli.

Przypozwanie to nie dopozwanie wane. Dopozwanie to pozwanie dodatkowej osoby. Dopozwanie
powoduje, e w procesie pojawia si kolejny pozwany. Natomiast przypozwanie to zawiadomienie osoby
trzeciej, wezwanie do udziau w sprawie.

Penomocnictwo procesowe
Instytucja penomocnictwa procesowego to instytucja bardzo ywotnie dyskutowana jest w ostatnim czasie.
Wie si z zagadnieniem zdolnoci postulacyjnej.

Zdolno postulacyjna to zdolno do samodzielnego dziaania w postpowaniu samodzielnego
dokonywania czynnoci procesowych.

Ta zdolno bywa niekiedy ograniczana. Te ograniczenia mog mie charakter faktyczny bd prawny:
Ograniczenia o charakterze faktycznym zachodz wtedy, gdy strona nie moe samodzielnie
podejmowa czynnoci postpowania, np. z powodw uomnoci, nieobecnoci. Wtedy powinna
ustanowi penomocnika, ktry bdzie dokonywa czynnoci przed sdami.
Ograniczenia o charakterze prawnym zachodz wtedy, gdy przepisy prawa ustanawiaj przymus
korzystania z penomocnika, zwaszcza penomocnika profesjonalnego (przymus adwokacko
radcowski).

Mamy te ograniczenia o charakterze wzgldnym i bezwzgldnym:
Bezwzgldne osoba musi korzysta z penomocnika profesjonalnego, gdy jeli dokona czynnoci
bez niego to bd to czynnoci nieskuteczne.
Wzgldne strona moe samodzielnie dokonywa czynnoci, ale gdy chce korzysta z
penomocnika, to musi by to penomocnik profesjonalny (radca prawny lub adwokat).

Potrzeba udziau penomocnika wie si z tymi przepisami k.p.c., ktre nakadaj na sd obowizek
udzielania stronom dziaajcym bez profesjonalnego penomocnika, niezbdnych poucze co do czynnoci
procesowych.

Art. 5 [Pouczanie stron]
W razie uzasadnionej potrzeby sd moe udzieli stronom i uczestnikom postpowania wystpujcym w sprawie bez
adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa niezbdnych
poucze co do czynnoci procesowych.

W przepisach o ogoszeniu orzecze sd stronie dziaajcej bez adwokata przy ogoszeniu wyroku udzieli
niezbdnych wskazwek co do terminu i sposobu zoenia rodkw odwoawczych.

Jeeli posiedzenie byo niejawne musi by dorczone pismo wraz z pouczeniami.

Przewodniczcy, udzielajc niezbdnych wskazwek, moe zwrci stronom uwag na konieczno
ustanowienia penomocnika procesowego.

110

2. W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczcy moe udzieli stronom niezbdnych poucze, a stosownie do
okolicznoci zwraca uwag na celowo ustanowienia penomocnika procesowego.

Ograniczenie zdolnoci postulacyjnej z przyczyn prawnych przewiduj przepisy o postpowaniu przed
SN. W tym postpowaniu obowizuje zastpstwo stron przez adwokatw lub radcw prawnych. Ten
przymus radcowsko adwokacki odnosi si rwnie do czynnoci sdu niszego rzdu, zwizanych z
wniesieniem skargi kasacyjnej do SN.

Art. 87
1
[Obowizkowe zastpstwo przed SN]
1. W postpowaniu przed Sdem Najwyszym obowizuje zastpstwo stron przez adwokatw lub radcw prawnych.
Zastpstwo to dotyczy take czynnoci procesowych zwizanych z postpowaniem przed Sdem Najwyszym,
podejmowanych przed sdem niszej instancji.

Obowizek przymusowego penomocnika nie jest aktualny, gdy:
- Strona wystpuje o ustanowienie adwokata i o zwolnienie z kosztw
- Stron, jej organem lub przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca
Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa
- Stron, organem, przedstawicielem ustawowym jest sdzia, prokurator, notariusz albo profesor lub
doktor nauk prawnych

Art. 87
1
[Obowizkowe zastpstwo przed SN]
2. Przepisu 1 nie stosuje si w postpowaniu o zwolnienie od kosztw sdowych oraz o ustanowienie adwokata lub
radcy prawnego oraz gdy stron, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub penomocnikiem jest sdzia,
prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a take gdy stron, jej organem lub jej
przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa.
3. Przepisu 1 nie stosuje si take wtedy, gdy zastpstwo procesowe Skarbu Pastwa jest wykonywane przez
Prokuratori Generaln Skarbu Pastwa.

Strony co do zasady maj pen zdolno postulacyjn, z pewnymi ograniczeniami co do czynnoci
przed SN i czynnociami przed sdami niszego rzdu: skarga kasacyjna, albo skarga na niezgodno z
prawem prawomocnego orzeczenia.

Na tle zdolnoci postulacyjnej toczy si dyskusja. Czy w Polsce ma obowizywa przymus adwokacki,
czy nie? Dwa stanowiska.
- Po pierwsze, oczywicie, e musi obowizywa, bo samodzielne prowadzenie procesu moe
skoczy si tragicznie.
- Przeciwnicy mwi, e spoeczestwo polskie jest biedne i nie sta ich na adwokata lub radc
prawnego.
Mona si zastanawia, jak daleko ten przymus ma siga, sdu ktrych rzdw dotyczy. Rzecz wymaga
dyskusji.

Drugi problem, ktry rysuje si na tle penomocnictwa, to problem krgu penomocnikw kto moe by
penomocnikiem w sprawie. Wg aktualnych przepisw, krg osb jest ograniczony.

Art. 87 [Osoby mogce by penomocnikami]
1. Penomocnikiem moe by adwokat lub radca prawny, a w sprawach wasnoci przemysowej take rzecznik
patentowy, a ponadto osoba sprawujca zarzd majtkiem lub interesami strony oraz osoba pozostajca ze stron w
111

staym stosunku zlecenia, jeeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, wspuczestnik sporu, jak rwnie
rodzice, maonek, rodzestwo lub zstpni strony oraz osoby pozostajce ze stron w stosunku przysposobienia.
2. Penomocnikiem osoby prawnej lub przedsibiorcy, w tym nie posiadajcego osobowoci prawnej, moe by rwnie
pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzdnego. Osoba prawna prowadzca, na podstawie odrbnych przepisw,
obsug prawn przedsibiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej moe udzieli penomocnictwa
procesowego - w imieniu podmiotu, ktrego obsug prawn prowadzi - adwokatowi lub radcy prawnemu, jeeli zostaa
do tego upowaniona przez ten podmiot.
3. W sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne penomocnikiem moe by
rwnie przedstawiciel waciwego w sprawach z zakresu pomocy spoecznej organu jednostki samorzdu terytorialnego
oraz organizacji spoecznej, majcej na celu udzielanie pomocy rodzinie.
4. W sprawach zwizanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego penomocnikiem rolnika moe by rwnie
przedstawiciel organizacji zrzeszajcej rolnikw indywidualnych, ktrej rolnik jest czonkiem.
5. W sprawach zwizanych z ochron praw konsumentw penomocnikiem moe by przedstawiciel organizacji, do
ktrej zada statutowych naley ochrona konsumentw.
6. W sprawach zwizanych z ochron wasnoci przemysowej penomocnikiem twrcy projektu wynalazczego moe
by rwnie przedstawiciel organizacji, do ktrej zada statutowych nale sprawy popierania wasnoci przemysowej i
udzielania pomocy twrcom projektw wynalazczych.

Dyskutuje si rwnie, kto moe by penomocnikiem procesowym. Mona wyrni dwa stanowiska.
- Oczywicie profesjonalici mwi, e penomocnikiem moe by tylko profesjonalista.
- Inna opcja rozszerzenie moliwoci dziaania w zakresie ochrony prawnej (penomocnikiem
moe by kady absolwent prawa). Pojawi si projekt, e kada osoba posiadajca zdolno do
czynnoci prawnych, moe by penomocnikiem w procesie.

W tej chwili dyskusja jak ma by szeroki krg penomocnikw przycicha.

112

Wykad 12. (18.12.2012 r.)

Rodzaje penomocnictwa
Podstawowe znaczenie w tym zakresie ma art. 88 k.p.c.

Art. 88 [Rodzaje]
Penomocnictwo moe by albo procesowe - bd to oglne, bd do prowadzenia poszczeglnych spraw - albo do
niektrych tylko czynnoci procesowych.

Na podstawie tego przepisu wyrniamy dwa zasadnicze rodzaje penomocnictwa:
1) penomocnictwo procesowe
Penomocnictwo procesowe upowania penomocnika do dokonywania wszystkich czynnoci
procesowych, poczynajc od wytoczenia powdztwa i postpowania rozpoznawczego, poprzez
postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne.

2) penomocnictwo do niektrych czynnoci procesowych
Penomocnictwo do niektrych czynnoci procesowych upowania jedynie do czynnoci wskazanej
w penomocnictwie.

Zakres penomocnictwa

Art. 91 [Zakres]
Penomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:
1) wszystkich czcych si ze spraw czynnoci procesowych, nie wyczajc powdztwa wzajemnego, skargi o
wznowienie postpowania i postpowania wywoanego ich wniesieniem, jako te wniesieniem interwencji gwnej
przeciwko mocodawcy;
2) wszelkich czynnoci dotyczcych zabezpieczenia i egzekucji;
3) udzielenia dalszego penomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
4) zawarcia ugody, zrzeczenia si roszczenia albo uznania powdztwa, jeeli czynnoci te nie zostay wyczone w
danym penomocnictwie;
5) odbioru kosztw procesu od strony przeciwnej.

Zakres czynnoci okrelony jest bardzo szeroko od pocztku postpowania, poprzez wszystkiego jego
stadia, do zakoczenia egzekucji. Jednake to penomocnictwo procesowe nie obejmuje umocowania do
dziaania przed Sdem Najwyszym. Penomocnik musi legitymowa si oddzielnym penomocnictwem
udzielonym do dziaania w tym zakresie.

Kwestia ta bya przedmiotem licznych kontrowersji. Jedni uwaali, e penomocnictwo jest tak szerokie, e obejmuje
rwnie postpowanie przed SN. Przeciwnicy wskazywali, e penomocnictwo do wystpowania przed SN jest
penomocnictwem nadzwyczajnym. Gdyby ustawodawca chcia, by penomocnictwo obejmowao rwnie wystpowanie
przed SN, to zawarby to w przepisie. Ustawodawca wspomnia w przepisie wycznie o skardze o wznowienie
postpowania, wobec czego nie obejmuje tym skargi kasacyjnej. Wtpliwoci rozwia SN w uchwale, stwierdzajc, e
penomocnik musi dysponowa oddzielnym penomocnictwem do wystpowania przed SN.

Penomocnictwo procesowe moe by penomocnictwem:
1) oglnym
Penomocnictwo procesowe oglne upowania penomocnika do prowadzenia w imieniu
mocodawcy wszystkich spraw z jego udziaem. Tego rodzaju penomocnictwa zazwyczaj udziela
113

si radcy prawnemu. Radca prawny najczciej pracuje w jakiej instytucji na stanowisku
radcowskim i jemu udziela si takiego penomocnictwa oglnego. Radca prawny, majc takie
penomocnictwo, posuguje si nim we wszystkich procesach. Oczywicie penomocnictwo oglne
moe by udzielone kademu, ale najczciej mamy do czynienia z tym penomocnictwem w
przypadku radcw prawnych.

2) do prowadzenia poszczeglnych spraw
Penomocnictwo do prowadzenia poszczeglnych spraw wskazuje konkretn spraw, do
prowadzenia ktrej upowania. W takiej sprawie penomocnik moe dokonywa wszystkich
dopuszczalnych czynnoci. Najczciej spotykanym tego rodzaju penomocnictwem jest
penomocnictwo udzielone adwokatowi do prowadzenia konkretnej sprawy.

Jeeli mamy do czynienia z penomocnictwem oglnym, to w pewnych sprawach takie penomocnictwo nie
wystarczy musi by udzielone penomocnictwo do prowadzenia danej sprawy.

Przykad: Postpowanie odrbne w sprawach maeskich sprawy o rozwd, uniewanienie
maestwa, separacj.

Art. 426 [Penomocnictwo]
Do reprezentowania strony konieczne jest penomocnictwo udzielone do prowadzenia danej sprawy.

Jeeli osoba fizyczna udzielia adwokatowi penomocnictwa oglnego do prowadzenia wszystkich
spraw z jego udziaem, to ten adwokat nie moe reprezentowa mocodawcy w procesie
rozwodowym na podstawie tego penomocnictwa oglnego potrzebuje penomocnictwa do
prowadzenia konkretnej sprawy. Przepis ten ma rwnie zastosowanie do postpowania w sprawach
ze stosunkw midzy rodzicami i dziemi.

Art. 458 [Odesanie]
1. W sprawach objtych przepisami dziau niniejszego stosuje si odpowiednio przepisy art. 426, 429, 431, 434 i 435.

Penomocnictwo do dokonania okrelonej czynnoci to penomocnictwo do dokonania czynnoci
wymienionej w treci penomocnictwa.

Przykad: Upowanienie adwokata do sporzdzenia i wniesienia apelacji. Nic wicej adwokatowi
robi nie wolno, w szczeglnoci nie moe na podstawie takiego penomocnictwa wystpowa w
postpowaniu apelacyjnym.

Udzielenie penomocnictwa
Powinno by w zasadzie udzielone na pimie. Przy pierwszej czynnoci procesowej penomocnik
zobowizany jest przedstawi, doczy do akt sprawy, penomocnictwo. Do wnoszonej skargi, powdztwa
trzeba doczy penomocnictwo w formie pisemnej.

W toku sprawy penomocnictwo moe by udzielone ustnie na posiedzeniu sdu przez zoenie
owiadczenia przez stron i wcignicie go do protokou rozprawy. Mona przyj na sal z adwokatem i
owiadczy, e udziela si mu penomocnictwa.

Penomocnictwo dorcza si w zasadzie w oryginale. Ale przy penomocnictwie oglnym, najczciej skada
114

si je w sdzie w postaci odpisu. Adwokat lub radca prawny, rzecznik patentowy, radca Prokuratorii
Generalnej mog sami uwierzytelnia odpis udzielonego im penomocnictwa.

Art. 89 [Forma]
1. Penomocnik jest obowizany przy pierwszej czynnoci procesowej doczy do akt sprawy penomocnictwo z
podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis penomocnictwa wraz z odpisem dla strony przeciwnej. Adwokat, radca
prawny, rzecznik patentowy, a take radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa mog sami uwierzytelni odpis
udzielonego im penomocnictwa oraz odpisy innych dokumentw wykazujcych ich umocowanie. Sd moe w razie
wtpliwoci zada urzdowego powiadczenia podpisu strony. Zdania pierwszego nie stosuje si w przypadku
dokonania czynnoci procesowej w elektronicznym postpowaniu upominawczym, jednak penomocnik powinien powoa
si na penomocnictwo, wskazujc jego dat, zakres oraz okolicznoci wymienione w art. 87.
2. W toku sprawy penomocnictwo moe by udzielone ustnie na posiedzeniu sdu przez owiadczenie zoone przez
stron i wcignite do protokou.

Penomocnik podejmuje w procesie wszystkie czynnoci w imieniu mocodawcy. A wic obecno
mocodawcy na posiedzeniu sdowym nie jest konieczna. Strona moe przyj do sdu z penomocnikiem,
ale moe do sdu nie przyj. Jednake w pewnych wypadkach stawiennictwo strony bdzie obowizkowe.
Sd moe wezwa stron do stawienia si na posiedzenie sdowe, zwaszcza wtedy, gdy sd zamierza
przeprowadzi dowd z przesuchania stron. Jeeli takiego wezwania nie ma, wystarczy, e na rozpraw
sdow przyjdzie sam penomocnik.

Istnieje problem relacji midzy czynnociami mocodawcy, a penomocnika. Bo strona, mimo
penomocnictwa, moe nadal dokonywa czynnoci procesowych. Co wtedy, gdy czynnoci mocodawcy s
sprzeczne z czynnociami penomocnika?

Art. 93 [Odwoywanie owiadcze penomocnika]
Mocodawca stawajcy jednoczenie z penomocnikiem moe niezwocznie prostowa lub odwoywa owiadczenia
penomocnika.

Zasadnicz rol w procesie odgrywa mocodawca on moe odwoa to, czego dokona penomocnik.

Wyganicie penomocnictwa
Penomocnictwo moe wygasn w kilku sytuacjach:
1) osignicie celu, dla ktrego penomocnictwo zostao udzielone jeli mamy penomocnictwo do
wniesienia apelacji to jej wniesienie powoduje, e penomocnictwo ganie
2) wypowiedzenie penomocnictwa moe dokona go zarwno mocodawca, jak i penomocnik (art.
94 KPC).
3) mier mocodawcy lub utrata przez niego zdolnoci sdowej penomocnik dziaa jednak a do
czasu zawieszenia postpowania
4) mier penomocnika lub utrata przez niego kwalifikacji niezbdnych do bycia
penomocnikiem

115

Powdztwo
Powdztwo jest podstawow, gwn instytucj postpowania cywilnego, zwaszcza procesu cywilnego.
Wytoczenie bowiem powdztwa powoduje wszczcie procesu cywilnego.

Uwaga terminologiczna
K.p.c. posuguje si pojciem powdztwa w sposb czsto zamienny z pojciem pozwu. Na gruncie k.p.c. wystpuj
dwa terminy powdztwo i pozew. One nie zawsze uywane s we waciwy sposb, co ma przeoenie na jzyk
prawniczy. I czsto w praktyce, literaturze operuje si tymi pojciami w sposb zamienny, traktujc je jako pojcia
tosame. Profesjonalici staraj si uywa tych poj we waciwym ich znaczeniu i czsto jest to niezbdne, by
zrozumie istot jakiej czynnoci.

Powdztwo jest to skierowane do sdu danie wydania okrelonej treci wyroku oparte na przytoczonych
okolicznociach faktycznych. Natomiast pozew jest to pismo procesowe, ktre treci swoj obejmuje powdztwo, czyli
owo danie. Podana definicja powdztwa oparta jest na art. 187 k.p.c.

Art. 187 [Tre]
waciwo sdu.

Z tej definicji wynika, e powdztwo skada si z dwch elementw:
- danie
- podstawa faktyczna dania.

Tre dania
Z punktu widzenia treci dania wyrniamy trzy rodzaje powdztw:
1) o zasdzenie wiadczenia
2) o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego bd prawa
3) o uksztatowanie stosunku prawnego lub prawa

Ten trjpodzia ma bardzo istotne znaczenie, poniewa on bdzie si przejawia poprzez kolejne instytucje.

Ad 1) powdztwo o zasdzenie wiadczenia
Najbardziej typowy rodzaj powdztwa i najczciej wystpujcy w praktyce. W drodze tego
powdztwa powd moe dochodzi zasdzenia kadego wiadczenia pienine, wydanie rzeczy,
oprnienie pomieszczenia, dokonanie okrelonej czynnoci, nieprzeszkadzanie czynnociami wierzyciela
itp. (dare, facere, pati). Dochodzenie moe mie charakter ewentualny, przemienny. K.p.c. o tym
powdztwie nie wspomina. Wie si to z tym, e historycznie rzecz biorc proces cywilny uksztatowa si
jako pewien instrument dochodzenia wiadcze. W zwizku z tym jest to tak oczywiste, e nie uznano za
stosowne, by o tym powdztwie w k.p.c. wspomnie w sposb wyrany.

Ad 2) powdztwo o ustalenie
Przewidziane w art. 189 k.p.c.

prawny.

116

W wielu wypadkach mamy rozwizania szczeglne, ktre wskazuj nam na dopuszczalno zgoszenia tego
rodzaju powdztwa, np. art. 189
1
, art. 34 k.p.c.:

Art. 34 [Roszczenia z umw]
Powdztwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treci, o zmian umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie,
rozwizanie lub uniewanienie, a take o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy
mona wytoczy przed sd miejsca jej wykonania. W razie wtpliwoci miejsce wykonania umowy powinno by
stwierdzone dokumentem.

Powdztwo takie moe wytoczy np. pracownik o ustalenie, e istnieje stosunek pracy. Mona
dochodzi nieistnienia umowy zawartej przed Komisj ds. Pracy.

Przykad: Powdztwo przeciwegzekucyjne o ustalenie nieistnienia nalenoci cywilnej poddanej
egzekucji administracyjnej

Przykad: W postpowaniu w sprawach maeskich mowa jest o powdztwie o ustalenie istnienia
bd nieistnienia maestwa.

Przepis art. 189 k.p.c. wspomina o przesance powdztwa w postaci interesu prawnego, ale ma on
oglniejsze znaczenie. Gdyby takiego przepisu nie byo to nie mona by go byo wytoczy.

Ad 3) powdztwo o uksztatowanie
Powdztwo to moe wystpowa w trzech postaciach:
utworzenie stosunku prawnego lub prawa
Przykadem tego rodzaju powdztwa jest powdztwo o ustalenie ojcostwa.

Przykad: Matka dziecka i dziecko albo dziecko po uzyskaniu penoletnoci, wytacza powdztwo o
ustalenie, e mczyzna X jest ojcem. Jeli sd wyda wyrok, e pozwany jest ojcem dziecka, to
zostaje nawizany stosunek prawny ojcostwa.

Podobnie powdztwo o zawarcie umowy przyrzeczonej te tworzy stosunek prawny.

zmian istniejcego stosunku prawnego lub prawa
Przykadem moe by powdztwo dzierawcy o obnienie czynszu dzierawnego za dany okres
gospodarczy, jeeli zwyky dochd z przedmiotu dzierawy uleg znacznemu obnieniu. Sd, wydajc
wyrok, obnia czynsz dzierawny i przeksztaca stosunek prawny, ktry strony uksztatoway na podstawie
umowy obnia czynsz, czyli jeden z elementw umowy.

rozwizanie stosunku prawnego lub prawa
Przykadem jest powdztwo o rozwd. Wyrok rozwizujcy maestwo przez rozwd jest wyrokiem
rozwizujcym stosunek prawny maestwa.

Wyrok uchylajcy uchwa walnego zgromadzenia spdzielni jest wyrokiem ksztatujcym.

Powdztwo o uksztatowanie moe mie dwojaki charakter.

1) Jest to powdztwo, ktre zmierza do urzeczywistnienia pewnej normy prawnej, ktra nie moe
117

by urzeczywistniona w inny sposb ni na drodze sdowej.

Przykad: Norma prawna zezwalajca na rozwizanie maestwa przez rozwd moe by
zrealizowana tylko na drodze sdowej.

2) Powdztwo moe zmierza do urzeczywistnienia normy nakazujcej zoenie okrelonego
owiadczenia woli, np. zawarcie umowy przyrzeczonej. Jeli osoba nie chce zoy stosownego
owiadczenia, to naley wystpi do sdu o zobowizanie do zoenia stosownego owiadczenia
woli. Wyrok zobowizujcy do zoenia owiadczenia, zastpuje to owiadczenie.

Rnica pomidzy powdztwami o zasdzenie, ustalenie i uksztatowanie jest taka, e powdztwo o
zasdzenie i ustalenie maj charakter oglny, w tym sensie, e w drodze powdztwa o zasdzenie mona
dochodzi kadego wiadczenia ,a w drodze powdztwa o ustalenie ustalenia kadego stosunku prawnego.
Natomiast powdztwo ksztatujce moe by wytoczone tylko wtedy, gdy tak moliwo przewiduje
ustawa.

Przykad: Gdyby nie byo przepisu zezwalajcego na powdztwo o rozwd, powdztwo takie nie
byoby dozwolone.

To by podzia powdztw ze wzgldu na tre dania zawartego w pozwie.

Przytoczenie okolicznoci faktycznych
Drugim elementem powdztwa jest przytoczenie okolicznoci faktycznych, uzasadniajcych danie.
Chodzi o twierdzenia powoda o okolicznociach, ktre uzasadniaj danie powoda.

Przykad: Jeeli wytacza si powdztwo o rozwd, to w tym powdztwie s pewne twierdzenia o
okolicznociach wskazujcych na to, e midzy maonkami nastpi trway i zupeny rozkad
poycia.

Na temat tych okolicznoci faktycznych jest caa teoria w postpowaniu cywilnym, ale z punktu widzenia
praktycznego te teorie nie maj adnego znaczenia. Wiadomo, e powd zawsze musi poda okolicznoci
faktyczne, na jakich te danie opiera.

Powd nie musi podawa w pozwie kwalifikacji prawnej przytoczonych okolicznoci. Nie ma zatem
adnego obowizku podania w powdztwie podstawy prawnej dania. To jest wynik podstawowego
zaoenia, e sdowi prawo jest znane (iura novit curia).

Art. 210 [Przebieg]
1. []Strony mog ponadto wskazywa podstawy prawne swych da i wnioskw.

Strony mog wskazywa! Gdy patrzymy na praktyk, to czsto zdarza si, e wychodzce z kancelarii
pozwy zawieraj ju kwalifikacj prawn dania. To rodzi rwnie pewne niebezpieczestwa z punktu
widzenia powoda. Bo sdziowie s skonni nie wychodzi poza tak kwalifikacj prawn wskazan w
powdztwie. To jest praktyka niedopuszczalna, bo sd niezalenie od kwalifikacji w pozwie powinien
dokona odrbnej kwalifikacji, jeeli stwierdzi, e roszczenie mona zakwalifikowa jako roszczenie z
innego tytuu.

118

Toczy si dyskusja, czy uksztatowanie wspczesne dzisiejszego procesu, oparte na tej zasadzie, e prawo
jest sdowi znane, czy utrzymanie tej zasady jest aktualne, czy to nie jest ju troch archaiczne rozwizanie.
Dlatego, e w niektrych porzdkach prawnych europejskich pojawiaj si zapisy, e w niektrych
sprawach profesjonalici maj obowizek dokona kwalifikacji prawnej roszczenia. Czy nie naleaoby
powiedzie, e tam gdzie z powdztwem wystpuje profesjonalista, niech ona dokona kwalifikacji prawnej
dania? Ale konsekwencje bd takie, e gdy sd kwalifikacji nie podzieli, to powdztwo oddali i trzeba
bdzie wystpi z kolejnym powdztwem.

Powinno przytoczenia okolicznoci faktycznych stanowi ciar procesowy. Ciar tym si rni od
obowizku tym, e obowizek procesowy moe by wymuszony, natomiast ciar procesowy nie moe by
w aden sposb wymuszony. Strona, ktra nie przytoczy okolicznoci faktycznych, przegra po prostu
proces. Strona moe przedstawia takie okolicznoci do zamknicia rozprawy i co wicej, sd moe z
urzdu dopuszcza dowody niewskazywane przez strony.

Przedmiot procesu cywilnego
Przyjmuje si, e pod zewntrzn postaci powdztwa kryje si przedmiot procesu. Przedmiotem procesu
jest roszczenie. Roszczenie, ktre powd formuuje w powdztwie.

W nauce pojawiy si rne teorie na temat tego, co to jest roszczenie procesowe. Na pocztku
przyjmowano, e przedmiotem procesu jest roszczenie materialno prawne. Pniej zaczto mwi, e
przedmiotem procesu jest roszczenie o ochron sdu. I chronologicznie rzecz biorc, ostatnia bya teoria,
wg ktrej przedmiotem procesu jest roszczenie procesowe.

Zasadnicza dyskusja dotyczya kwestii, czy mamy do czynienia z roszczeniem materialnoprawnym, czy
procesowym. Dyskusja do koca jeszcze si nie zakoczya. Jeli chodzi o dzk szko, przyjmuje si, e
przedmiotem procesu jest roszczenie procesowe.

Teoria, e przedmiotem procesu jest roszczenie materialnoprawne jest bdna z niej omwionych
powodw.

Gdyby przyj, e przedmiotem jest roszczenie materialnoprawne, to musielibymy mwi, e to pojcie
odnosi si tylko do procesw o zasdzenie wiadczenia nie mona mwi o roszczeniu
materialnoprawnym przy powdztwach o uksztatowanie. Teoria oddaje istot procesw o zasdzenie
wiadczenia, ale nie wyjania powdztw o ustalenie i uksztatowanie.

Zwolennicy teorii roszczenia materialnoprawnego musz bra pod uwag, e by mwi o przedmiocie
procesu, to roszczenie materialnoprawne musi istnie w rzeczywistoci. Wytaczam powdztwo o zasdzenie
wiadczenia tzn. twierdz, e mnie takie roszczenie przysuguje. Ale sd w wyniku rozpoznania sprawy
twierdzi, e powd wystpi z powdztwem o roszczenie, ktre nie istnieje w rzeczywistoci. I co w takim
wypadku sd robi? Oddala powdztwo, bo roszczenie materialnoprawne nie istnieje. Wic co byo
przedmiotem tego procesu? Proces by bezprzedmiotowy? Co jednak byo przedmiotem tego procesu, sd
co bada, co ustala.

W zwizku z tym musimy przyjmowa, e przedmiotem procesu jest roszczenie procesowe. Powd
twierdzi, e roszczenie mu przysuguje. Nie jest wane, czy to roszczenie w rzeczywistoci istnieje, czy nie
wane jest to, co mwi powd. Sd zajmuje si tym roszczeniem bada, czy to roszczenie powodowi si
119

naley, czy te nie.

Roszczeniem procesowym jest twierdzenie powoda o istnieniu pewnej normy indywidualno
konkretnej albo, inaczej mwic, o istnieniu prawa podmiotowego przedstawione sdowi celem
wicego ustalenia, czy ta norma/prawo podmiotowe istnieje w rzeczywistoci, czy nie.

Wtedy powiemy, e kady proces ma swj przedmiot. Przy koncepcji roszczenia materialnoprawnego
powiedzielibymy, e tam, gdzie roszczenie materialnoprawne nie istnieje, nie ma przedmiotu procesu.
Dlatego mwimy o roszczeniu jako pewnym twierdzeniu powoda.

120

Wykad 13. (08.01.2013 r.)

Kumulacja roszcze
Powd dochodzi za pomoc powdztwa roszcze procesowych, ktre definiujemy jako pewne twierdzenia o
istnieniu prawa podmiotowego przytoczonego w powdztwie w celu ustalenia przez sd istnienia, bd nie
istnienia tego prawa podmiotowego.

W modelowym ujciu proces cywilny pod wzgldem podmiotowym obejmuje powoda i pozwanego. Mamy
w tym modelu jedno roszczenie procesowe. Powd dochodzi od pozwanego pewnego roszczenia i jest to
jedno roszczenie. Jednake w procesie cywilnym mona jednym pozwem dochodzi kilku roszcze. W
takim wypadku mamy do czynienia z kumulacj roszcze.

Ta kumulacja roszcze moe mie:
1) charakter podmiotowy
Kumulacja roszcze o charakterze podmiotowym pokrywa si z wypadkami wspuczestnictwa
procesowego formalnego.

2) charakter przedmiotowy
Przedmiotowa kumulacja roszcze zachodzi w wypadku, gdy jeden powd przeciwko jednemu
pozwanemu dochodzi kilku roszcze w ramach jednego procesu.

Powd moe wystpowa z kilkoma roszczeniami w kilku procesach wtedy o kumulacji mowy by nie
moe. Ustawa dopuszcza moliwo objcie jednym pozwem kilku roszcze, ale pod pewnymi warunkami.

Kumulacja roszcze ma swoje zalety. Podstawowa zaleta jest taka, e jeli powd wystpuje z kilkoma
rnymi roszczeniami w ramach jednego procesu, to wwczas w tym jednym procesie zaatwia si kilka
spraw spornych midzy stronami. Powoduje to zmniejszenie liczby procesw w sdach. To jest efekt
pozytywny.

S te negatywne zjawiska zwizane z kumulacj roszcze. Jeden proces, w ktrym mamy do czynienia z
kumulacj roszcze, jest procesem tzw. przeadowanym. On jest zbyt skomplikowany. Kilka rnych
roszcze powoduje, e nastpuje przecienie, przeduenie postpowania.

W zwizku z tym k.p.c. dopuszcza kumulacj, ale pod pewnymi warunkami. Musz by spenione pewne
ustawowe warunki, aby taka kumulacja bya moliwa. O tych warunkach wspomina art. 191 k.p.c.

Art. 191 [Kumulacja roszcze]
Powd moe dochodzi jednym pozwem kilku roszcze przeciwko temu samemu pozwanemu, jeeli nadaj si one do tego
samego trybu postpowania oraz jeeli sd jest waciwy ze wzgldu na ogln warto roszcze, a ponadto - gdy
roszczenia s rnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla ktregokolwiek z tych roszcze nie jest przewidziane postpowanie
odrbne ani te nie zachodzi niewaciwo sdu wedug przepisw o waciwoci bez wzgldu na warto przedmiotu
sporu.

Przepis ten na pierwszy rzut oka wydaje si przepisem bardzo skomplikowanym, ale daje si rozoy na
pewne czynniki pierwsze. Na podstawie analizy tego przepisu moemy powiedzie, e dopuszczalna jest
kumulacja roszcze w postpowaniu cywilnym pod dwoma warunkami. Jeden z nich odnosi si do trybu
121

postpowania, drugi natomiast do waciwoci rzeczowej sdu.

Warunek trybu postpowania

Art. 191 [Kumulacja roszcze]
Powd moe dochodzi jednym pozwem kilku roszcze przeciwko temu samemu pozwanemu, jeeli nadaj si one do tego
samego trybu postpowania []

W ramach procesu istnieje postpowanie zwyke i 17 postpowa odrbnych. Te postpowania odrbne s
przewidziane dla okrelonych rodzajw spraw, natomiast wszystkie pozostae sprawy, ktre nie nale do
trybw odrbnych, s zaatwiane w trybie zwykym. W zwizku z tym musimy mie to na uwadze i z art.
191 k.p.c. wynika, e kumulacja roszcze jest dopuszczalna tylko wtedy, kiedy skumulowane roszczenia
nale do tego samego trybu postpowania. Albo do trybu zwykego, albo do jednego z trybw odrbnych.
Nie mona zatem kumulowa roszcze, z ktrych jedno nadaje si do trybu zwykego, drugie za do trybu
odrbnego. Nie mona kumulowa dwch roszcze, z ktrych jedno nadaje si do jednego trybu odrbnego,
a drugie do drugiego trybu. Wszystkie one musz by rozpatrywane w tym samym trybie.

Przykad: Jeeli z czynu niedozwolonego dochodzimy odszkodowania. Jedno roszczenie o
odszkodowanie, drugie o zadouczynienie. S to dwa roszczenia, z ktrych kade naley do trybu
zwykego, wic ich kumulacja jest jak najbardziej waciwa.

Przykad: Jeeli natomiast kto dochodzi roszczenia o naruszenie posiadania, bo jest w k.p.c.
postpowanie odrbne w sprawach o naruszenie posiadania art. 478 i 479 k.p.c., to nie mona
poczy tej sprawy z jakimkolwiek innym roszczeniem. W praktyce bardzo czsto wystpuje
zjawisko, e gdy mamy naruszenie posiadania i kto dochodzi przywrcenia stanu poprzedniego, to
jednoczenie domaga si odszkodowania za naruszenie posiadania. Taka kumulacja roszcze jest w
tym przypadku niedopuszczalna, bo sprawa o odszkodowanie jest zaatwiana w zwykym trybie
procesowym, a sprawa o naruszenie posiadania w postpowaniu odrbnym.

Nie mona czy dwch spraw z ktrych jedna powinna by rozpoznana w procesie a druga w
postepowaniu nieprocesowym.

Warunek waciwoci rzeczowej sdu
W wietle postanowie art. 191 k.p.c. naley rozrni dwa wypadki:
1) kiedy waciwo rzeczowa sdu zaley od wartoci przedmiotu sporu
Jeeli waciwo rzeczowa zaley od wartoci przedmiotu sporu, to przy kumulacji roszcze
bierzemy pod uwag sum dochodzonych roszcze.

Przykad: Jeeli powd ma w stosunku do pozwanego dwa roszczenia. Jedno z tych roszcze
wynosi 50 tys. zotych, drugie 51 tys. zotych, to kumulacja dwch roszcze jest dopuszczalna, ale
powdztwo naley wwczas wytoczy przed sd okrgowy. Dla kadego z tych roszcze waciwe
s sdy rejonowe, ale biorc pod uwag warto kumulowanych roszcze, powdztwo naley
wytoczy przed sd okrgowy.

122

2) gdy waciwo sdu zaley od charakteru danej sprawy
Jeeli za mamy do czynienia z waciwoci rzeczow, ktra co do jednej ze spraw nie zaley od
wartoci przedmiotu sporu, to kumulacja jest dopuszczalna, jeli dla kadego z roszcze waciwy
jest ten sam sd.

Przykad: Jeli wytaczamy powdztwo o jakie prawo niemajtkowe, ktre wg art. 17 k.p.c. naley
do waciwoci sdu okrgowego i jednoczenie zgaszamy drugie roszczenie o wartoci poniej 75
tys. zotych, ktre nie jest zwizane z tym prawem niemajtkowym, to taka kumulacja jest
niedopuszczalna. Sd rejonowy bdzie waciwy dla roszczenia o wartoci poniej 75 tys. zotych,
ale do roszczenia niemajtkowego waciwy bdzie sd okrgowy.

Jeeli powd wytoczy powdztwo i dokona kumulacji roszcze w sposb niedopuszczalny, to sd do
ktrego sprawa wpyna musi te sprawy rozdzieli, rozpozna t spraw, co do ktrej jest waciwy,
natomiast spraw drug naley przekaza sdowi waciwemu.

To wszystko dotyczy kumulacji, ktra ujawnia si na pocztku powd obejmuje pozwem dwa roszczenia.
Taka kumulacja ma charakter pierwotny.

Natomiast moemy mie rwnie do czynienia z kumulacj nastpcz. Powd najpierw wytoczy
powdztwo o jedno roszczenie, a w trakcie toczcego si postpowania ustnie lub na pimie wystpi z
drugim roszczeniem. Warunki kumulacji nastpczej s takie same, jak warunki kumulacji pierwotnej. Art.
191 k.p.c. znajduje zastosowanie do obu typw kumulacji, bo nie rozrnia kumulacji na pierwotn i
nastpcz.

Przykad: Jeeli powd wystpi z roszczeniem o wartoci 50 tys. z, a nastpnie zgosi nastpne
roszczenie w taki sposb, e warto obu roszcze przekracza 75 tys. zotych, to sd przekazuje
spraw sdowi waciwemu.

Art. 193 [Zmiana powdztwa]
2. Jeeli w myl przepisu poprzedzajcego zmiana nie jest dopuszczalna, a powd zmienia powdztwo w ten sposb, e
wystpuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sd rozpoznaje nowe roszczenie jako spraw oddzieln, jeeli jest dla
niej rzeczowo i miejscowo waciwy, w przeciwnym za razie przekazuje spraw sdowi waciwemu. Gdy jednak zmiana
taka nastpuje w sdzie rejonowym, naley przekaza cae zmienione powdztwo sdowi okrgowemu, ktry dla
zmienionego powdztwa jest rzeczowo i miejscowo waciwy.

Sd w zasadzie powinien po rozpoznaniu tych skumulowanych roszcze orzec jednym wyrokiem.
Powiemy e wyrok taki jest peny, bo obejmuje wszystkie zgoszone roszczenia. Sd moe jednak w
wypadku kumulacji wyda wyrok czciowy co do jednego ze skumulowanego roszcze albo niektrych ze
skumulowanych roszcze.

Art. 317 [Wyrok czciowy]
1. Sd moe wyda wyrok czciowy, jeeli nadaje si do rozstrzygnicia tylko cz dania lub niektre z da
pozwu; to samo dotyczy powdztwa wzajemnego.

Wyrok czciowy jest szczeglnie potrzebny wtedy, gdy jedno z roszcze zostao ju dostatecznie
wyjanione, a drugie z roszcze wymaga jeszcze dalszego postpowania rozpoznawczego. By nie czeka z
tym jednym roszczeniem, mona wyda wyrok czciowy. Jeeli sd wydaje wyrok czciowy, to co do
drugiego lub kolejnego roszczenia orzeknie wyrokiem kocowym. Wydanie tego wyroku czciowego moe
123

nastpi z inicjatywy samego sdu. Strona moe rwnie zoy wniosek o wydanie wyroku czciowego.

W postpowaniu uproszczonym obowizuje zasada, e jednym pozwem mona dochodzi jednego
roszczenia, ale 2 dopuszcza pewien wyjtek:

Art. 505
3
[J edno roszczenie]
2. Poczenie kilku roszcze w jednym pozwie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wynikaj z tej samej umowy lub umw
tego samego rodzaju. W wypadku niedopuszczalnego poczenia w jednym pozwie kilku roszcze przewodniczcy
zarzdza zwrot pozwu, stosujc art. 130
1
.

Roszczenia musz wynika z tej samej umowy lub umw tego samego rodzaju. W postpowaniu
uproszczonym kumulacja jest w zasadzie niedopuszczalna, jednake ustawa dopuszcza j pod pewnymi
warunkami.

Polaczenie kilku spraw do cznego rozpoznania

Art. 219 [Poczenie spraw]
Sd moe zarzdzi poczenie kilku oddzielnych spraw toczcych si przed nim w celu ich cznego rozpoznania lub
take rozstrzygnicia, jeeli s one ze sob w zwizku lub mogy by objte jednym pozwem.

Poczenie kilku spraw do cznego rozpoznania to zupenie odrbna sytuacja procesowa. Kada z tych
spraw zachowuje swoj odrbno. Jeeli natomiast sd po tym poczeniu wyda wyrok co do jednej z
poczonych spraw, a pozostae odoy na dalszy czas, to ten wyrok nigdy nie bdzie wyrokiem
czciowym, bdzie to peny wyrok. A pozostae wyroki bd miay zupenie odrbny, samodzielny
charakter. Jeli sd zadecyduje o poczonych sprawach jednym wyrokiem, to bdzie to wyrok czny.

Czciowe dochodzenie wiadczenia
Polega na tym, e w ramach nalenego powodowi od pozwanego wiadczenia, powd dochodzi tylko
czci tego wiadczenia, nie tracc przez to moliwoci dochodzenia w pniejszym czasie pozostaej
czci wiadczenia. Albowiem co do pozostaej czci wiadczenia, nie dziaa zawiso sporu i powaga
rzeczy osdzonej.

Najczciej to zjawisko pojawia si wtedy, gdy mamy do czynienia z powdztwem o zasdzenie
wiadczenia pieninego albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Procesy takie okrela si
niekiedy w jzyku prawniczym jako procesy na prb.

Przykad: Jeeli powodowi przysuguje jakie roszczenie o wartoci 100 tys. zotych, sd musi
rozstrzygn, czy powodowi si naley i ile mu si naley. Powd, ktry nie ma pewnoci, e mu si
w ogle naley, moe wytoczy powdztwo o 1 tys. zotych. Wwczas sd, rozpoznajc to
powdztwo, bdzie musia rozstrzygn dwie kwestie czy mu si naley i czy 1 tys. zotych. Jeli
sd zasdzi1 tys. zotych, to kwestia co do zasady zostaa przesdzona i wtedy idziemy do sdu z
pozosta kwot. Nie oznacza to, e t kwot osigniemy, ale mamy rozstrzygnit kwesti
powodowi si naley. Jeli powd wytoczy powdztwo o cz wiadczenia i sd wyda wyrok
uwzgldniajcy to powdztwo, to wyrok nie ma mocy osdzonej (res iudicata) w stosunku do
pozostaej kwoty. Trzeba tylko zbada, czy to, co dochodzi w drugim procesie, nie pokrywa si z
tym, co dochodzi w pierwszym.

124

Pewne ograniczenia co do moliwoci czciowego dochodzenia wiadczenia, przewidziane s w
postpowaniu uproszczonym art. 505
3
k.p.c.:

Art. 505
3
[J edno roszczenie]
3. Jeeli powd dochodzi czci roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postpowaniu przewidzianym w niniejszym
rozdziale tylko wtedy, gdy postpowanie to byoby waciwe dla caego roszczenia wynikajcego z faktw przytoczonych
przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominiciem przepisw niniejszego rozdziau.

Wytoczenie powdztwa
Wszczcie procesu nastpuje przez wytoczenie powdztwa. Wytoczenie powdztwa moe nastpi:
w formie pisemnej pismo procesowe
Pismo procesowe, ktre w treci swojej zawiera powdztwo nosi nazw pozwu. Naley odrnia pojcie
powdztwa od pojcia pozwu. Ustawa posuguje si tymi pojciami zamiennie, nie jest konsekwentna,
dlatego w jzyku prawniczym pojciami operuje si zamiennie.

Jakie s skadniki pozwu? Wyrni moemy skadniki obligatoryjne i fakultatywne. Jeli chodzi o pozew,
to skadniki okrela art. 187 k.p.c. Pozew musi odpowiada przede wszystkim warunkom przewidzianym
dla pisma procesowego te warunki przewiduje art. 126 k.p.c.

Do obligatoryjnych skadnikw pozwu nale:
1) dokadnie okrelone danie, a w sprawach o prawa majtkowe take oznaczenie przedmiotu
sporu, chyba e przedmiotem sporu jest oznaczona kwota pienina. danie skierowane jest do
sdu.
W sprawach o prawa majtkowe naley poda warto przedmiotu sporu. Jeeli dochodzimy
wydania samochodu, obrazu etc., to musimy poda jaka jest warto przedmiotu sporu. Warto
okrela powd, kierujc si rnymi wzgldami. Sd moe sprawdzi, czy podana przez powoda
WPS jest prawidowa.

2) przytoczenie okolicznoci faktycznych uzasadniajcych danie
Tutaj podajemy okolicznoci faktyczne, nie podajemy podstawy prawnej swojego dania. W miar
potrzeby okolicznoci uzasadniajce waciwo sdu najczciej, gdy mamy do czynienia z
umown waciwoci.

Art. 187 [Tre]
waciwo sdu.

Elementy fakultatywne z art. 187 2 k.p.c.:
1) wniosek o zabezpieczenie powdztwa
2) wniosek o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalnoci tu najczciej chodzi o to
by wyrok nadawa si do egzekucji przed jego uprawomocnieniem si; wniosek ten zamieszcza si
rwnie w pozwach w tego rodzaju sprawach kiedy rygor jest nadawany z urzdu np.: pozew o
alimenty
3) wniosek o przeprowadzenie rozprawy w nieobecnoci powoda wniosek ten ma swoje znaczenia
z tego punktu widzenia, e jeeli powd wytoczy powdztwo a nie stawi si na rozpraw to
125

wwczas sd zawiesza rozpraw ! gdy bdzie wniosek nie bdzie tego skutku zawieszenia.

4) wnioski suce przygotowaniu rozprawy

Art. 187 [Tre]
2. Pozew moe zawiera wnioski o zabezpieczenie powdztwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej
wykonalnoci i przeprowadzenie rozprawy w nieobecnoci powoda oraz wnioski suce do przygotowania rozprawy, a w
szczeglnoci wnioski o:
1) wezwanie na rozpraw wskazanych przez powoda wiadkw i biegych;
2) dokonanie ogldzin;
3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozpraw dokumentu bdcego w jego posiadaniu, a potrzebnego do
przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu ogldzin;
4) zadanie na rozpraw dowodw znajdujcych si w sdach, urzdach lub u osb trzecich.

Pozew podlega badaniu pod wzgldem zachowania warunkw formalnych.

w formie ustnej
Ustne owiadczenie odbiera si w sekretariacie, sporzdzajc protok. Przewidziane w postpowaniu w
sprawach z zakresu prawa pracy uprawnienie suy wycznie pracownikowi.

drog elektroniczn

Art. 505
31
[Skutki wniesienia pisma drog elektroniczn]
1. Pisma procesowe powoda niewniesione drog elektroniczn nie wywouj skutkw prawnych, jakie ustawa wie z
wniesieniem pisma do sdu.
2. Pisma procesowe pozwanego mog by wnoszone take drog elektroniczn.
3. Przepis 1 ma zastosowanie do pozwanego od momentu wniesienia przez niego pisma drog elektroniczn.
4. O skutkach wniesienia pisma drog elektroniczn sd powinien pouczy pozwanego przy pierwszym dorczeniu.
5. Dat wniesienia pisma procesowego drog elektroniczn jest data wprowadzenia pisma do systemu
teleinformatycznego.
6. Minister Sprawiedliwoci w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw informatyzacji okreli, w drodze
rozporzdzenia, sposb wnoszenia pism procesowych drog elektroniczn, majc na wzgldzie zapewnienie skutecznoci
wnoszenia pism oraz ochron praw osb wnoszcych pisma.

Formularz urzdowy
Wnosi si, jeeli powd bdcy usugodawc lub sprzedawc dochodzi roszcze wynikajcych z
konkretnego typu umw - art. 187
1
k.p.c.

Art. 187
1
[Pozew na formularzu] Jeeli powd bdcy usugodawc lub sprzedawc dochodzi roszcze wynikajcych z
umw o:
1) wiadczenie usug pocztowych i telekomunikacyjnych,
2) przewz osb i bagau w komunikacji masowej,
3) dostarczanie energii elektrycznej, gazu i oleju opaowego,
4) dostarczanie wody i odprowadzanie ciekw,
5) wywz nieczystoci,
6) dostarczanie energii cieplnej
- jest obowizany wnie pozew na urzdowym formularzu.

Urzdowy formularz obowizuje ponadto w postpowaniu uproszczonym art. 505
2
k.p.c.

126

Art. 505
2
Pozew, odpowied na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pismo zawierajce wnioski dowodowe wnoszone w
postpowaniu uproszczonym powinny by sporzdzone na urzdowych formularzach.

Jakie skutki wywouje wytoczenie powdztwa? Dwojakiego rodzaju.
1) Materialnoprawne
- przerwanie biegu terminu przedawnienia art.123 k.c. np.: wytoczenie powdztwa powoduje
przerw biegu terminu przedawnienia
- moliwo liczenia odsetek od zalegych odsetek moliwo stosowania anatocyzmu
- moliwo liczenia odsetek za opnienie od darowanej sumy pieninej art. 891 k.p.c.
- przejcie na spadkobierc pewnych praw o charakterze cile osobistym, jak np. prawa do
zadouczynienia za doznan krzywd, art. 445 k.c. (jeeli poszkodowany wytoczy ju owe
powdztwo).
- wskazanie na rzecz ktrego z wierzycieli solidarnych dunik powinien speni wiadczenie
Jeeli przy zobowizaniach jest kilku wierzycieli solidarnych to d. moe speni wiadczenie do
rk ktregokolwiek z nich ale gdy ktry z wierzycieli wytoczy powdztwo to d. powinien
speni to wiadczenie do rk tego ktry wytoczy

- petryfikacja roszcze alimentacyjnych
Jeli w cigu ostatnich 3 lat przed wytoczeniem powdztwa osoba zobowizana do alimentacji
bez wanego powodu zrzeka si jakiego przysugujcego prawa majtkowego, to tych zmian
nie uwzgldnia si przy zasdzaniu wiadcze alimentacyjnych; uwaa trzeba, e alimenty
nale si proporcjonalnie do stanu majtkowego jakie miaa wczeniej osoba pozwana
zobowizana do alimentacji
- w procesie o uniewanienie maestwa mona uniewani maestwo mimo mierci
jednego z maonkw

2) Procesowe
- wszczcie procesu proces wszczyna powd
Kwestia prokuratora z przepisu wynika, e prokurator moe zwrci si do sdu, aby ten
wszcz proces. Nie jest to prawda. Prokurator wytacza powdztwo na rzecz powoda!

- utrwalenie jurysdykcji krajowej, czyli waciwo sdw polskich do rozpoznania sprawy

Art. 1097 [Czas orzekania o jurysdykcji]
1. Jurysdykcja krajowa istniejca w chwili wszczcia postpowania trwa nadal, choby jej podstawy odpady w toku
postpowania.
2. Sd nie moe uzna, e brak jest jurysdykcji krajowej, jeeli jej podstawy powstay w toku postpowania.

- utrwalenie waciwoci sdu (albo cigo sdu)

Art. 15 [Czas orzekania o waciwoci]
1. Sd waciwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje waciwy a do ukoczenia postpowania, choby podstawy
waciwoci zmieniy si w toku sprawy.
2. Sd nie moe uzna, e jest niewaciwy, jeeli w toku postpowania sta si waciwy.

127

Przykad: powd wytoczy powdztwo przed sdem pozwanego, po wytoczeniu powdztwa powd
przenis si do innej miejscowoci to nie powoduje e nastpi przeniesienie sprawy do innego
sdu.

Podzia ten zwizany jest z tym, e te skutki materialnoprawne okrelane s w przepisach prawa
materialnego, a skutki procesowe wynikaj z przepisw k.p.c.

Dat wytoczenia powdztwa jest data wniesienia pozwu, nadania w urzdzie pocztowym. W przypadku
elektronicznego mamy odpowiedni przepis:

Art. 505
31
[Skutki wniesienia pisma drog elektroniczn]
5. Dat wniesienia pisma procesowego drog elektroniczn jest data wprowadzenia pisma do systemu
teleinformatycznego.

Kwestia ta ma istotne znaczenie bo jeeli mamy terminy przedawnienia roszcze to jeeli wniesiemy
pozew w ostatnim dniu terminu to jeszcze przerwiemy bieg.

Wszystkie skutki procesowe i materialnoprawne upadaj, jeeli pozew zostanie zwrcony z tego powodu, e
nie zawiera wszystkich warunkw dla przewidzianych.

Kady pozew po wpyniciu do sdu podlega badaniu przez przewodniczcego albo przez referendarza.
Jeeli pismo procesowe nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek niezachowania warunkw
formalnych, przewodniczcy wzywa stron pod rygorem zwrcenia pisma do poprawienia, uzupenienia lub
opacenia w terminie tygodniowym.

Uzupenieniu lub poprawieniu podlegaj braki powodujce niemoliwo nadania pismu biegu. Pozew,
ktry jest poprawiony lub uzupeniony w terminie wywiera skutki od chwili jego wniesienia.

Jeeli nie poprawimy w ogle, albo po terminie tygodniowym to wwczas nastpuje zwrot pisma
przewodniczcy wydaje zarzdzenie o zwrocie.


Upadaj wszystkie skutki jeeli przewodniczcy zwrci pozew ze wzgldu na nieuzupenienie brakw
formalnych to nie ma przeszkd na kolejne wniesienie pisma.

Gdy chodzi o pisma wniesione na urzdowym formularzu jeeli ma okrelone braki to termin tygodniowy
na uzupenienie i identyczne postpowanie jak przy pimie zwykym.

Art. 130
1
1
1
. Jeeli pismo procesowe, ktre powinno by wniesione na urzdowym formularzu, nie zostao wniesione na takim
formularzu lub nie moe otrzyma prawidowego biegu na skutek niezachowania innych warunkw formalnych,
przewodniczcy wzywa stron do jego poprawienia lub uzupenienia w terminie tygodniowym, przesyajc zoone pismo.
Wezwanie powinno wskazywa wszystkie braki pisma oraz zawiera pouczenie o treci 2.
2. W razie bezskutecznego upywu terminu lub ponownego zoenia pisma dotknitego brakami przewodniczcy
zarzdza zwrot pisma. Sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapaty oraz sprzeciw od nakazu zapaty sd
128

odrzuca.
Pisma procesowe ktre powinny by wniesione drog elektroniczn nie wywouj skutkw prawnych, jakie
ustawa wie z wniesieniem pisma.

129

Wykad 14. (15.01.2013 r.)

Wytoczenie powdztwa jest zasadniczym sposobem wszczcia procesu cywilnego. Proces cywilny nie
moe by wszczty inaczej ni przez wszczcie powdztwa. Nie mona wszcz procesu cywilnego z
urzdu, co jest charakterystyczne dla postpowania nieprocesowego i egzekucyjnego.

Sposoby wszczcia procesu inaczej ni przez wniesienie powdztwa:
Wszczcie procesu nastpuje przez wniesienie powdztwa kiedy to bya regu od ktrej nie byo
wyjtkw, ale teraz moliwe jest wszczcie procesu inaczej ni przez wniesienie powdztwa:
1) wniosek pracownika o polubowne zaatwienie sporu, przekazany sdowi przez komisj w
postpowaniu pojednawczym
W razie niezawarcia ugody przed komisj pojednawcz pracownik moe da przekazania sprawy
do sdu pracy i wwczas wniosek pracownika o polubowne zaatwienie sporu, przekazany przez
komisj sdowi pracy, zastpuje pozew.

2) odwoanie od decyzji administracyjnej (wtedy gdy ustawa przewiduje moliwo wniesienia go do
sdu)
Klasycznym przykadem jest postpowanie w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych.
Decyzje w tym zakresie podejmuje waciwy organ rentowy. Kady, kto si z tak decyzj nie
zgadza, moe wnie odwoanie do sdu.

3) wniesienie do sdu szczeglnego zaalenia albo sprzeciwu
np. na decyzj Prezesa Ochrony Konkurencji i Konsumentw. Jest w k.p.c. szczeglne postpowanie
przed tym sdem. Odwoanie od decyzji wszczyna postpowanie.

4) rozwizanie z Prawa o notariacie
W razie odmowy dokonania przez notariusza czynnoci notarialnej osoba zainteresowana moe
wnie zaalenie na t odmow za porednictwem notariusza do sdu rejonowego. Notariusz,
jeli uzna, e to zaalenie jest suszne moe tej czynnoci dokona (sprawie nie nadaje si dalszego
biegu), ale gdy podtrzymuje, e nie dokona tej czynnoci to wwczas wraz ze swoim
ustosunkowaniem kieruje to do sdu okrgowego;

Odrzucenie powdztwa
Najoglniej odrzucenie nastpuje z powodu jego niedopuszczalnoci pierwotnej. Wypadki kiedy sd
moe powdztwo odrzuci s cile okrelone w ustawie.

Ustawa w tym wypadku operuje pojciem odrzucenie pozwu w istocie rzeczy chodzi o odrzucenie powdztwa,
dlatego, e odrzuceniu nie podlega pismo procesowe, a danie wydania okrelonej treci wyroku. K.p.c. nie jest pod
tym wzgldem konsekwentny i czasem zdarza si, e oba te pojcia s uywane zamiennie, jednake nie s to synonimy
kady ma odrbne znaczenie.

Niedopuszczalno oznacza niemono przyjcia sprawy do rozpoznania i rozstrzygnicia.

130

Przyczyny odrzucenia pozwu:
1) art. 199 1 k.p.c.:
- niedopuszczalno drogi sdowej,
- zawiso sporu,
- powaga rzeczy osdzonej,
- brak zdolnoci sdowej jednej ze stron,
- brak zdolnoci procesowej powoda,
- nienaleyty skad organw powoda,

osdzona;

2) art. 1099 1 k.p.c.
- brak jurysdykcji krajowej

1. Brak jurysdykcji krajowej sd bierze pod rozwag z urzdu w kadym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku
jurysdykcji krajowej sd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeeniem art. 1104 2 lub art. 1105 6.

3) art. 1124 3 k.p.c.:
- niezoenie przez powoda cudzoziemca kaucji na zabezpieczenie kosztw procesu kaucja
aktoryczna

Art. 1124 [Niezoenie]
1. Zgaszajc w przepisanym czasie wniosek o zabezpieczenie kosztw, pozwany nie ma obowizku skada wyjanie
co do istoty sprawy przed rozstrzygniciem tego wniosku.
2. Sd wyznaczy powodowi termin do zoenia kaucji.
3. Po bezskutecznym upywie terminu sd odrzuca pozew lub rodek odwoawczy, orzekajc o kosztach jak w
przypadku cofnicia pozwu.

4) art. 1165 1 k.p.c.
- zapis na sd polubowny

Art. 1165 [Wniesienie sprawy do sdu]
1. W razie wniesienia do sdu sprawy dotyczcej sporu objtego zapisem na sd polubowny, sd odrzuca pozew lub
wniosek o wszczcie postpowania nieprocesowego, jeeli pozwany albo uczestnik postpowania nieprocesowego
podnis zarzut zapisu na sd polubowny przed wdaniem si w spr co do istoty sprawy.

Niedopuszczalno nastpuje co do zasady z urzdu, ale niektre przyczyny zachodz tylko na zarzut
pozwanego (np. zapis na sd polubowny).

131

Odrzucenie moe nastpi na kadym etapie. Moe te przed dorczeniem pozwu, ale moe take w
dalszym toku postpowania, po dorczeniu odpisu pozwu pozwanemu. Take w postpowaniu
odwoawczym i kasacyjnym, jeli dopiero tam wyjdzie ta przyczyna.

Odrzucenia powdztwa dokonuje sd moc postanowienia. Na postanowienie to przysuguje zaalenie,
dlatego, e jest to postanowienie koczce postpowanie w sprawie.

Fazy badania powdztwa:
1) Warunki formalne
2) Dopuszczalno
3) Zasadno

Ad. 1
Jeli pozew nie odpowiada warunkom formalnym, nastpuje zwrot pozwu. Dokonuje tego
przewodniczcy albo referendarz sdowy, moc zarzdzenia. Na zarzdzenie to przysuguje
zaalenie.

jest:

Ad. 2
Jeli pozew odpowiada warunkom formalnym, nastpuje druga faza badania badanie pozwu pod
wzgldem dopuszczalnoci. Badane s tu nie kwestie formalne, ale kwestie proceduralne, procesowe.
Tutaj nie bada si czy roszczenie jest zasadne, tylko bada si czy sd moe w ogle przyj spraw
do rozpoznania. Jeli sd stwierdzi, e istniej przeszkody procesowe, nastpuje odrzucenie pozwu
lub powdztwa. Nastpuje to moc postanowienia, na ktre suy zaalenie (art. 394 1 pkt. 1
k.p.c.|)

Ad. 3
Jeli powdztwo jest dopuszczalne, pozew podlega badaniu przez sd pod wzgldem merytorycznym
(trzecia faza). Tu toczy si cae postpowanie dowodowe. Jeli powdztwo jest zasadne, sd wyda
wyrok uwzgldniajcy powdztwo. Jeli powdztwo jest niezasadne, sd wydaje wyrok oddalajcy
powdztwo. W takiej sytuacji stronie suy apelacja

Na drugim etapie bada si powdztwo pod wzgldem proceduralnym, ale mona to zrobi take na trzecim
etapie, bo wczeniej sd nie zauway albo storna nie podniosa zarzutu i wtedy moe doj do odrzucenia
na trzecim etapie. Ale modelowo wyglda tak jak przedstawiono wyej.

Przesanki procesowe
Sd uznaje, e powdztwo jest niedopuszczalne z pewnych przyczyn o charakterze proceduralnym (a wic
decyduje o tym w II etapie|). Kwestia dopuszczalnoci powdztwa wie si z problematyk przesanek
procesowych

132

Pojcie przesanek procesowych stworzy Niemiec Oskar Blow. Jest twrc teorii procesu cywilnego jako szczeglnego
stosunku prawnego midzy powodem, pozwanym, a sdem. Wg niego, okolicznoci ktre decyduj o nawizaniu tego
stosunku, zakresie podmiotowym i przedmiotowym to s przesanki procesowe. W Polsce ta teoria jest zaniku, s prace
z lat 60.

Koncepcja przesanek procesowych yje swoim odrbnym yciem w oderwaniu od tej teorii i cieszy si
bardzo duym zainteresowaniem doktryny, rwnie doktryny polskiej.

Przesanki procesowe, ktre decyduj o dopuszczalnoci lub niedopuszczalnoci powdztwa s rnie
definiowane. Istniej dwa zasadnicze spojrzenia na istot przesanek procesowych:
- przesanki procesowe maj szerokie znaczenie s to okolicznoci, od ktrych zaley
dopuszczalno procesu i rozstrzygnicie co do istoty sprawy. S to wszystkie okolicznoci, ktre
decyduj o prawidowym biegu postpowania.
- przesanki procesowe w wskim znaczeniu rozumiemy je jako okolicznoci decydujce tylko o
dopuszczalnoci powdztwa.

Koncepcja przesanek procesowych pierwsza jest bardzo szeroka, bo w zasadzie prawidowo
przeprowadzony proces zachodzi wtedy, jeeli spenione s wszystkie przepisy k.p.c. Natomiast z
przesankami procesowymi nie mona wiza prawidowoci merytorycznego rozstrzygnicia, to naley
czy z przesankami gwnie o charakterze materialnoprawnym.

Prawidowa wydaje si wska koncepcja. Przesanki procesowe to okolicznoci, od istnienia bd
nieistnienia ktrych zaley dopuszczalno powdztwa, to znaczy mono przyjcia powdztwa przez
sd do rozpoznania i rozstrzygnicia sprawy.

Przesanki procesowe:
- pozytywne musz istnie, aby sd przyj spraw do rozpoznania np. dopuszczalno drogi
sdowej
- negatywne pewne okolicznoci od nieistnienia, ktrych zaley dopuszczalno przyjcia sprawy
np. nie moe istnie zawiso sporu albo powaga rzeczy osdzonej

Najistotniejsz przesank jest waciwo sdu. Odrzucenie powdztwa moe by dokonane tylko przez
sd do tego waciwy. Jeli sprawa zostaa przekazana do sdu niewaciwego i sd stwierdza, e jest
niewaciwy i droga sdowa jest niedopuszczalna, sd niewaciwy musi najpierw moc postanowienia
przekaza spraw sdowi waciwemu. I ten sd waciwy dopiero podejmie decyzj o odrzuceniu
powdztwa.

Brak przesanki pozytywnej albo istnienie przesanki negatywnej warunkuje niedopuszczalno
powdztwa. To tzw. przeszkody procesowe.

Przeszkody mog mie charakter:
- pierwotny datujcy si na chwil wszczcia postpowania, chwil wytoczenia powdztwa
powoduje odrzucenie pozwu
- nastpczy powoduje nastpcz niedopuszczalno powdztwa i stanowi podstaw do umorzenia
postpowania

133

Niektre przeszkody procesowe zwizane z przesankami maj charakter bezwzgldny s brane pod
uwag z urzdu, a inne na zarzut strony.

Warto spojrze na przesanki pod wzgldem usuwalnoci:
1) usuwalne
2) nieusuwalne

Usunicie przeszkd procesowych moe nastpi w rny sposb:
- np. brak zdolnoci procesowej zgosi si przedstawiciel ustawowy
- np. zapis na sd polubowny strona nie podniesie zarzutu zapisu na sd polubowny

Dorczenie pozwu pozwanemu
Jeeli s spenione warunki formalne (I etap), sd nie odrzuci pozwu (II etap), to nastpuje kolejna istotna
czynno czyli dorczenie odpisu pozwu pozwanemu.

Dorczenie nastpuje na zarzdzenie przewodniczcego, jednoczenie wyznacza termin rozprawy i sdziego
sprawozdawc. Dorczenie jest bardzo istotn czynnoci, nastpuje przed przystpieniem do badania
zasadnoci.

Czynno dorczenia najczciej dokonuje si za porednictwem poczty, dawniej wony sdowy. Moe
dorczy komornik, sdowa suba dorczeniowa, ktra w zasadzie chyba nie dziaa. Niepodjcie
awizowanej przesyki po raz drugi wywouje skutek dorczenia.

Istotne jest, e rwnoczenie z dorczeniem pozwu (art. 206 2) poucza si pozwanego o:
1) czynnociach, ktre moe lub powinien podj, jeli nie uznaje dania pozwu w caoci lub w
czci, w szczeglnoci o moliwoci lub obowizku wniesienia odpowiedzi na pozew, w tym o
obowizujcych w tym zakresie wymaganiach co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich
wnioskw, twierdze i dowodw na rozprawie;

2) skutkach nie podjcia takich czynnoci, w szczeglnoci o moliwoci wydania przez sd wyroku
zaocznego i warunkach jego wykonalnoci oraz obcienia pozwanego kosztami postpowania;

3) moliwoci ustanowienia przez pozwanego penomocnika procesowego i braku obowizkowego
zastpstwa przez adwokata lub radc prawnego.

Art. 206 [Wyznaczenie]
2. Rwnoczenie z dorczeniem pozwu i wezwania na pierwsz rozpraw poucza si pozwanego o:
1) czynnociach procesowych, ktre moe lub powinien podj, jeli nie uznaje dania pozwu w caoci lub w czci, w
szczeglnoci o moliwoci lub obowizku wniesienia odpowiedzi na pozew, w tym o obowizujcych w tym zakresie
wymaganiach co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich wnioskw, twierdze i dowodw na rozprawie,
2) skutkach niepodjcia takich czynnoci, w szczeglnoci o moliwoci wydania przez sd wyroku zaocznego i
warunkach jego wykonalnoci oraz obcienia pozwanego kosztami postpowania,
3) moliwoci ustanowienia przez pozwanego penomocnika procesowego i braku obowizkowego zastpstwa przez
adwokata lub radc prawnego.

134

Dorczenie pozwu stronie pozwanej wywouje szereg skutkw. Moemy je podzieli na:
1) materialnoprawne
Wi si ze skutkami owiadcze woli jakie powd skada pozwanemu w powdztwie. W tym
daniu mona dopatrze si pewnych owiadcze woli, ktre powd skada pozwanemu. To
owiadczenie woli dociera do pozwanego z chwil, kiedy mg zapozna si z jego treci, w tym
wypadku z chwil dorczenia odpisu pozwu

Przykad: wezwanie powoda do pozwanego do spenienia wiadczenia bezterminowego
wiadczenie staje si wymagalne z chwil dorczenia odpisu. Od tego momentu pozwany ma
obowizek spenienia wiadczenia do rk powoda, a zaniechanie powoduje e pozostaje w zwoce i
od tego momentu liczone s odsetki. Te skutki nie nastpi, jeeli przed wytoczeniem powdztwa
powd wystpi do pozwanego z daniem zwrotu tego wiadczenia. Od tego momentu jest ono
wymagalne i od tego momentu mona mwi o zwoce. To ma rwnie swoje inne skutki
charakterze procesowym. Jeeli w takiej sytuacji pozwany uznaje powdztwo, nie by wczeniej
wezwany do spenienia wiadczenia, i w pimie procesowym uznaje powdztwo, sd wyda wyrok
zasdzajcy wiadczenie od pozwanego na rzecz powoda. Zgodnie z zasad odpowiedzialnoci za
wynik procesu, pozwany powinien zwrci wszystkie koszty (opata od pozwu i adwokacka). Dla tej
sytuacji jest przewidziany wyjtek w art. 101 k.p.c.


Jeeli pozwany uzna powdztwo przy pierwszej czynnoci, a wczeniej nie da powodu do
wytoczenia powdztwa, to jemu naley si zwrot kosztw.

Skutki materialnoprawne, to skutki wynikajce z przepisw prawa materialnego. Takich przepisw
w k.c. jest sporo np. art. 224 ochrona wasnoci, art. 225

2) procesowe
Powstanie zawisoci sporu (lis pendens). Ta zawiso przejawia si w sytuacjach wskazanych w
art. 192 k.p.c.:

Art. 192 [Skutki dorczenia pozwu]
Z chwil dorczenia pozwu:
1) nie mona w toku sprawy wszcz pomidzy tymi samymi stronami nowego postpowania o to samo roszczenie;
2) pozwany moe wytoczy przeciw powodowi powdztwo wzajemne;
3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objtych sporem, nie ma wpywu na dalszy bieg sprawy; nabywca moe
jednak wej na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

To samo dotyczy powdztwa adhezyjnego.
Jednym z przejaww zawioci sporu jest, e z chwil dorczenia pozwu pozwanemu wygasa
moliwo sprawdzenia wartoci przedmiotu sporu przez sd z urzdu art. 25 2 k.p.c.


135

Po dorczeniu pozwu sprawdzenie nastpi moe jedynie na zarzut pozwanego, zgoszony przed
wdaniem si w spr co do istoty sprawy.

Nie naley przyjmowa, e wszczcie postpowania nastpuje z chwil dorczenia odpisu, jeeli pozew
zostanie dorczony to mamy do czynienia z zawisoci sporu.

Sposb w jaki pozwany moe ustosunkowa si do dorczonego pozwu
1) moe podj obron przeciwko powdztwu:
Najczciej spotykane zachowanie pozwanego, jego reakcja na wytoczone powdztwo. Moe
polega na:
a) zgoszeniu zarzutw pewne twierdzenia, ktre nie s sprzeczne z twierdzeniami powoda,
jednake uzasadniajce pewien skutek przeciwko powodowi (albo odrzucenie powdztwo
albo jego oddalenie). Zarzuty:
- procesowe (formalne) zarzuty wskazujce na pewne nieprawidowoci w
wytoczeniu powdztwa. Wskazuj na niedopuszczalno powdztwa:
1) brak zdolnoci procesowej
2) brak zdolnoci sdowej
3) zarzut niewaciwoci sdu
4) zawiso sporu
5) powaga rzeczy osdzonej
6) zarzut niewaciwego wskazania wartoci przedmiotu sporu

- merytoryczne to s zarzuty odnoszce si co do istoty sprawy, np. nastpio
przedawnienie, zarzut potrcenia. Uwzgldnienie tego zarzutu powoduje oddalenie
powdztwa wyrokiem na III etapie.

Powd moe wtedy odpowiedzie zaprzeczeniem temu co twierdzi pozwany tzw.
kontrzarzutem.

b) zgoszeniu zaprzecze tego co twierdzi powd jest to owiadczenie sprzeczne z twierdzeniem
powoda o istnieniu okrelonej okolicznoci faktycznej. Zaprzeczenia mog mie rny charakter.

2) moe uzna powdztwo jest to owiadczenie pozwanego, e powdztwo jest uzasadnione.
Uznanie powdztwa zgodnie z art. 213 k.p.c. jest dla sdu wice, chyba e uznanie jest
a) sprzeczne z prawem,
b) sprzeczne z ZWS,
c) zmierza do obejcia prawa;


Trzeba na uznanie patrze z du doz ostronoci szczeglnie przy roszczeniu alimentacyjnym.
W pewnych sprawach sd nie moe oprze wyroku w oparciu o uznanie powdztwa art. 431
sprawy maeskie.

136

Art. 431 [Uznanie; przyznanie; wyrok zaoczny]
W sprawach przewidzianych w rozdziale niniejszym nie mona oprze rozstrzygnicia wycznie na uznaniu powdztwa
lub przyznaniu okolicznoci faktycznych. W sprawach tych nie stosuje si art. 339 2.

Oznacza to, e sd musi w tych sprawach przeprowadzi postpowanie dowodowe i wyda wyrok
po przeprowadzeniu postpowania dowodowego.

3) moe zachowa si biernie, nie zareagowa na powdztwo
Pozwany nie reaguje na pozew, spotka si z tym, e przegra proces i zapadnie przeciwko niemu
wyrok zaoczny.

137

Wykad 15. (12.02.2013 r.)

Uznanie powdztwa
Uznanie powdztwa to owiadczenie pozwanego, e powdztwo jest uzasadnione. To uznanie powdztwa
wie si z szeregiem skutkw, ktre tradycyjnie dzielimy na skutki procesowe i materialnoprawne.

Skutki procesowe
1) Sd nie przeprowadza postpowania dowodowego z pewnymi jednak wyjtkami (sprawy
maeskie, miedzy rodzicami a dziemi wymagaj postpowania dowodowego).

2) Moliwo orzeczenia zwrotu kosztw.
Przypomnie naley zasad, ktra jest sformuowana w art. 98 1 k.p.c., wg ktrej strona
przegrywajca spraw obowizana jest zwrci przeciwnikowi, na jego danie, koszty
procesu.

Art. 98 [Pojcie; zasady zwrotu]
1. Strona przegrywajca spraw obowizana jest zwrci przeciwnikowi na jego danie koszty niezbdne do celowego
dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Jeeli powd wytacza powdztwo o zasdzenie wiadczenia przeciwko pozwanemu, to powd
ponosi w zasadzie jeden konieczny koszt, tj. koszt opaty sdowej od pozwu. Powd moe
ponie jeszcze dalsze koszty, gwnie koszty zastpstwa adwokackiego lub radcowskiego. Jeeli
powd wygra spraw, czyli sd uwzgldni jego powdztwo, zasdzi od pozwanego ca dochodzon
kwot, to sd w drugim punkcie bdzie musia zasdzi od pozwanego na rzecz powoda koszty
procesu. W takim wypadku stosowana jest zasada odpowiedzialnoci za wynik procesu. Proces
wygra powd, przegra j pozwany, a wic strona przegrywajca powinna zwrci przeciwnikowi na
jego danie koszty procesu.

Jeeli jednak w tej sprawie pozwany uzna powdztwo, czyli stwierdzi, e roszczenie powoda jest
uzasadnione, sd zasdzi od pozwanego na rzecz powoda koszty procesu, to wwczas pozwany
moe domaga si, mimo e jest przegranym w tym procesie, zwrotu kosztw, ktre on ponis od
powoda. Bd to najczciej koszty wynagrodzenia adwokackiego lub radcowskiego. Jest to pewien
wyjtek od oglnej zasady (poruszone przy kosztach sdowych|) .

Jakie to bd koszty pozwanego? Najczciej bd to koszty wynagrodzenia adwokackiego lub
radcowskiego.

A zatem uzna powdztwo i teraz moe domaga si zgodnie z art. 101 k.p.c. zwrotu tych
kosztw, ktre on ponis. Sd to jego danie uwzgldni pod dwoma warunkami:
- uzna powdztwo przy pierwszej czynnoci, a nie przy dalszej, kolejnej w trakcie
postpowania apelacyjnego itd. - to najczciej odpowied na pozew ''uznaj powdztwo'' albo
gdy nie ma odpowiedzi i pierwsze spotkanie stron ma miejsce na rozprawie, to pierwsz
czynnoci bdzie jego gos na rozprawie po powodzie

- pozwany musi nie da powodu do wytoczenia powdztwa to bdzie szczeglny jaskrawy
138

wypadek, gdy powd wytoczy powdztwo o zasdzenie wiadczenia jeszcze niewymagalnego,
nie wezwa wczeniej dunika do zapaty.


3) Nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalnoci

Art. 333 [Podstawy nadania]
1. Sd z urzdu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalnoci, jeeli:
1) zasdza alimenty - co do rat patnych po dniu wniesienia powdztwa, a co do rat patnych przed wniesieniem
powdztwa za okres nie duszy ni za trzy miesice;
2) zasdza roszczenie uznane przez pozwanego;
3) wyrok uwzgldniajcy powdztwo jest zaoczny.
2. Sd moe nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalnoci, jeeli zasdza naleno z
wekslu, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzdowego lub dokumentu prywatnego, ktrego prawdziwo nie zostaa
zaprzeczona, oraz jeeli uwzgldnia powdztwo o naruszenie posiadania.
3. Sd moe rwnie na wniosek nada wyrokowi nadajcemu si do wykonania w drodze egzekucji rygor
natychmiastowej wykonalnoci, gdyby opnienie uniemoliwiao lub znacznie utrudniao wykonanie wyroku albo
naraao powoda na szkod.

Wyrok taki bdzie podlega wykonaniu przymusowemu w drodze egzekucji przed jego
uprawomocnieniem si. Ustawa dopuszcza tak moliwo albowiem wszystkie okolicznoci sprawy
przy uznaniu powdztwa wskazuj na to, e roszczenie jest zasadne i ono ostanie si w toku procesu.

Skutki materialnoprawne
Uznanie powdztwa wywouje rwnie pewne skutki materialnoprawne. Te skutki materialnoprawne
wi si gwnie z charakterem tego uznania, ktre odnosi si do roszczenia, mogcego mie charakter
materialnoprawny. (przykadowo)

1) Uznanie powdztwa o zasdzenie roszczenia jest uznaniem roszczenia uznanie w rozumieniu
prawa materialnego. Takie uznanie powoduje przerwanie biegu terminw przedawnienia.

2) Uznanie powdztwa o roszczenie, ktre jest przedawnione, znaczy e pozwany zrzeka si
korzystania z instytucji przedawnienia.

3) Uznanie powdztwa o roszczenie, ktre jest jeszcze niewymagalne, powoduje e dochodzi do
natychmiastowej wymagalnoci takiego wiadczenia.

Przykad: Jeeli powd wytacza powdztwo o wiadczenie jeszcze niewymagalne i pozwany w
takim wypadku uznaje powdztwo to oznacza to e dochodzi do natychmiastowej wymagalnoci
tego wiadczenia. Przyjmujemy e mamy tu do czynienia z pewn umow w ktrej pozwany i
powd uznaj e wiadczenie jest wymagalne.

4) Uznanie powdztwa o rozwd oznacza wyraenie zgody na rozwd

139

Uznanie powdztwa a bierne zachowanie pozwanego
Bierne zachowanie pozwanego polega na tym, e on w ogle nie reaguje na wytoczone przeciwko niemu
powdztwo. Jeli sd dorcza mu odpis pozwu, to on nie odbiera tego pozwu z poczty albo ten pozew
odbiera, jednake nie przychodzi na termin rozprawy, nie zgasza adnych wnioskw w tym wniosku o
odroczenie terminu rozprawy z okrelonych przyczyn, po prostu nie reaguje.

W takim wypadku bierne zachowanie si pozwanego moe spowodowa wydanie przeciwko niemu wyroku
zaocznego.

Przesank wydania wyroku zaocznego jest to, e jeli pozwany nie stawi si na rozpraw, wwczas
nastpuje wydanie wyroku zaocznego.

Podstaw wyroku zaocznego s twierdzenia powoda. W tej paszczynie moemy uzna, e wyrok zaoczny
jest wyrokiem niekorzystnym dla pozwanego.

Warunkiem wydania wyroku zaocznego jest w tym wypadku stawiennictwo powoda. Bo jeli na rozpraw
nie przyjdzie powd, to sd powinien zawiesi postpowanie.

Powdztwo wzajemne
Powdztwo wzajemne jest to powdztwo wytoczone przez pozwanego przeciwko powodowi w tym
samym procesie. Jedna sprawa, a dwa powdztwa. Trzeba pamita o tym drugim czonie tej definicji, e
chodzi o powdztwo w tym samym procesie.

O dopuszczalnoci takiego powdztwa przesdza art. 204 k.p.c.:

Art. 204 [Powdztwo wzajemne]
1. Powdztwo wzajemne jest dopuszczalne, jeeli roszczenie wzajemne jest w zwizku z roszczeniem powoda lub nadaje
si do potrcenia. Powdztwo wzajemne mona wytoczy bd w odpowiedzi na pozew, bd oddzielnie, nie pniej
jednak ni na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.
2. Pozew wzajemny wnosi si do sdu pozwu gwnego. Jeeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sd
okrgowy, a sprawa wszczta bya w sdzie rejonowym, sd ten przekazuje ca spraw sdowi waciwemu do
rozpoznania powdztwa wzajemnego.
3. Przepisy dotyczce pozwu stosuje si odpowiednio do pozwu wzajemnego.

2 warunki dopuszczalnoci powdztwa wzajemnego:
1) Roszczenie wzajemne pozostaje w zwizku z roszczeniem powoda
Nie naley tego ogranicza do jakiego zwizku prawnego, e te roszczenia s ze sob prawnie
powizane np. z umw wzajemnych. Roszczenie wzajemne moe by nie tylko w zwizku prawnym,
ale te faktycznym.

2) Roszczenia nadaj si do potrcenia
Warunek jest speniony, jeli s spenione warunki potrcenia roszcze w prawie cywilnym.

Z powyszych warunkw wynika, e to powdztwo dopuszczalne jest w bardzo szerokim zakresie.

Na mocy przepisw szczeglnych powdztwo jest niedopuszczalne:
1) W sprawach o rozwd lub separacj art. 439 k.p.c.:

140

Art. 439 [Zakaz powdztwa wzajemnego]
1. Powdztwo wzajemne o rozwd lub o separacj jest niedopuszczalne.

2) W sprawach o ustalenie lub o zaprzeczenie macierzystwa/ojcostwa, ustalenie bezskutecznoci
uznania ojcostwa 454
1
k.p.c.:

Art. 454
1
[Niedopuszczalno powdztwa wzajemnego]
1. Powdztwo wzajemne o ustalenie lub zaprzeczenie macierzystwa, o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa, a take o
ustalenie bezskutecznoci uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne.

3) W sprawach o naruszenie posiadania 479 k.p.c.:

Art. 479 [Zakaz powdztwa wzajemnego]
W sprawach o naruszenie posiadania powdztwo wzajemne nie jest dopuszczalne.

4) W postpowaniu odrbnym nakazowym art. 493 4 k.p.c.

Art. 493 [Zarzuty]
4. Powdztwo wzajemne jest niedopuszczalne.

5) W postpowaniu uproszczonym co do roszcze, ktre nie nadaj si do rozpoznania w tym trybie
art. 505
4
2

Art. 505
4
[Powdztwo]
2. Powdztwo wzajemne oraz zarzut potrcenia s dopuszczalne, jeeli roszczenia nadaj si do rozpoznania w
postpowaniu uproszczonym.

Powdztwo wzajemne musi by dopuszczalne ze wzgldu na przesanki procesowe. Jeli mwimy o
warunkach dopuszczalnoci powdztwa wzajemnego, to mamy na myli szczeglne warunki
dopuszczalnoci przypisane tylko do tego powdztwa.

Jeli te warunki nie s spenione powd wytoczy powdztwo wzajemne co do roszczenia, ktre nie moe
by potrcone, to nie nastpuje rozpoznanie powdztwa jako wzajemnego, tylko sd potraktuje to
powdztwo jako zwyke powdztwo i rozpozna je w trybie dla niego waciwym. Bdziemy mieli wtedy do
czynienia z dwoma odrbnymi postpowaniami.

Termin do wytoczenia powdztwa
Kiedy jest moliwe dopuszczalne wytoczenie powdztwa?

1. Powdztwo wzajemne jest dopuszczalne, jeeli roszczenie wzajemne jest w zwizku z roszczeniem powoda lub nadaje
si do potrcenia. Powdztwo wzajemne mona wytoczy bd w odpowiedzi na pozew, bd oddzielnie, nie pniej
jednak ni na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

Z tej regulacji wynika e wytoczenie powdztwa wzajemnego jest dopuszczalne od momentu wytoczenia
pozwu gwnego.

141

Powdztwo wzajemne mona wytoczy bd w odpowiedzi na pozew, bd oddzielnie, nie pniej jednak
ni na pierwszej rozprawie albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

Miejsce wytoczenia
Gdzie wnosi si pozew wzajemny?

2. Pozew wzajemny wnosi si do sdu pozwu gwnego. Jeeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sd
okrgowy, a sprawa wszczta bya w sdzie rejonowym, sd ten przekazuje ca spraw sdowi waciwemu do
rozpoznania powdztwa wzajemnego.

Do sdu pozwu gwnego

Jeeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sd okrgowy, a sprawa wszczta bya w sdzie
rejonowym, sd ten przekazuje ca spraw sdowi waciwemu do rozpoznania powdztwa
wzajemnego. Sd ten bdzie waciwy do rozpoznania jednego i drugiego pozwu.

Jeli jednak powdztwo gwne dotyczy kwoty 75 tys. zotych i zostao wytoczone zgodnie z waciwoci
do sdu rejonowego, a pozwany wytacza powdztwo wzajemne z roszczeniem przekraczajcym 75 tys., to
sd rejonowy przekazuje ca spraw do sdu okrgowego.

Rozpoznanie
Sd rozpoznaje te dwa powdztwa na jednej rozprawie, jednym posiedzeniu. Jeeli sd wydaje wyrok w tej
sprawie, to jednym wyrokiem rozstrzyga o powdztwie gwnym i powdztwie wzajemnym.

Moe zdarzy si tak, e rozpoznanie jednego roszczenia jest atwe i proste, a rozstrzygnicie drugiego
wymaga skomplikowanego postpowania dowodowego to sd moe w takim wypadku wyda wyrok
czciowy art. 317 k.p.c.:


Relacja pomidzy powdztwem wzajemnym a zarzutem potrcenia
Jednym e rodkw obrony pozwanego w postpowaniu cywilnym s zarzuty. Te zarzuty mog mie take
charakter merytoryczny i do nich zalicza si zarzut potrcenia pozwany moe broni si przed
wytoczonym powdztwem poprzez zgoszenie zarzutw potrcenia. Jak to powdztwo wzajemne,
dopuszczalne wg ustawy ma si do moliwego zachowania pozwanego w postaci zarzutu potrcenia. To
roszczenie moe by dochodzone albo w drodze zarzutu albo powdztwa wzajemnego. Z ktrej drogi
skorzysta? To zaley od okolicznoci. Przy potrceniu jest tylko jeden wyrok, przy powdztwie
wzajemnym mog by dwa wyroki.

Przykad 1: Powd wytacza powdztwo o zasdzenie 100 tys. zotych, pozwany podnosi zarzut
potrcenia przysuguje mu roszczenie wobec powoda w wysokoci 20 tys. zotych. Jeli ten zarzut
okae si trafny, to roszczenie powoda zostaje umorzone w czci. Sd powie, e zarzut potrcenia
jest trafny, umarzamy kwot dochodzon do 80 tys. i sd zasdza od pozwanego na rzecz powoda 80
tys.
142

Przykad 2: Powd dochodzi 100 tys. zotych i pozwany podnosi zarzut potrcenia 100 tys. zotych.
Oba roszczenia s zasadne, dochodzi do potrcenia do kwoty 0 z, sd oddala powdztwo w takiej
sytuacji powd przegra swoj spraw.

Przykad 3: Powd dochodzi 100 tys. zotych, pozwany zgasza zarzut potrcenia mam wasn
wierzytelno 120 tys. zotych. W takim wypadku wierzytelno powoda zostanie umorzona do
kwoty 100 tys. zotych, pozwanemu pozostaje jeszcze 20 tys. zotych sd wyda wyrok oddalajcy
powdztwo, bo dochodzona przez powoda wierzytelno zostaa w caoci umorzona. Co z tymi 20
tys. z? Nic. By zarzut, umorzono jedn wierzytelno z drug, ale to nie jest powdztwo. Pozwany
nie domaga si od sdu zasdzenia 120 tys. zotych, podnis jedynie zarzut potrcenia. Pozwany,
jeli chce dochodzi, bdzie musia wytoczy odrbny proces o 20 tys. zotych.

Tam wszdzie, gdzie roszczenie pozwanego jest nisze ni roszczenie powoda naley korzysta z
zarzutu potrcenia. Natomiast tam gdzie roszczenie pozwanego w stosunku do powoda jest wysze od
roszczenia powoda, to lepiej skorzysta z powdztwa wzajemnego, bo wtedy sd bdzie musia wyda 2
wyroki o 100 tys. z i 120 tys. z. Jednym procesem zaatwimy dwa roszczenia.

Ale to racjonalizm subiektywny. Powdztwo wzajemne niezalenie od warunkw musi odpowiada
wszystkim innym warunkom pozostaych pism, a wic musi by opacone. A zarzut jest bezpatny.

Cofnicie pozwu/powdztwa
Naleaoby mwi o cofniciu powdztwa. Jest to owiadczenie powoda o odwoaniu wytoczonego
powdztwa.

Jest to zwizane z odwoalnoci czynnoci procesowych. Oznacza to, e rezygnuje z danego procesu, z
rozpoznania sprawy w danym procesie, co nie zamyka mu drogi do wystpienia z powdztwem w innym
procesie o to samo.

Zrzeczenie si roszczenia
Owiadczenie powoda o rezygnacji z roszczenia procesowego, ktre stanowi przedmiot procesu.
Chodzi o kade roszczenie procesowe.

Oznacza zatem bezprzedmiotowo danego procesu, a w przyszoci powoduje bezprzedmiotowo
procesu o to samo roszczenie. Tej bezprzedmiotowoci nie wida, ona pojawia si w sytuacji gdy powd
po zrzeczeniu si roszczenia wytoczy nowe powdztwo o to samo roszczenie. Wtedy powiemy e drugi
proces jest bezprzedmiotowy, bo mamy do czynienia z roszczeniem, ktre nie istnieje, nastpio
wczeniejsze zrzeczenie. W tym kolejnym jeli sd si dowie o zrzeczeniu wtedy wydaje wyrok oddalajcy
powdztwo.

Zrzeczenie si roszczenia musi by zawsze poczone z cofniciem pozwu. Wwczas sd umarza
postpowanie. Bezporedni przyczyn tego umorzenia jest cofnicie, ktre towarzyszy zrzeczeniu si
roszczenia.

143

Zrzeczenie si roszczenia mona rozpatrywa z perspektywy wieloci podmiotw wystpujcych po
wieloci powodowej:
Jeli mamy wspuczestnictwo jednolite to do zrzeczenia si roszczenia konieczna jest zgoda
wszystkich z nich.
W wypadku wspuczestnictwa zwykego zrzeczenie si roszczenia przez niektrych z nich jest
skuteczne tylko wobec tych, ktrzy dokonali tego zrzeczenia si.

Termin do zrzeczenia si roszczenia
Cofnicie moe nastpi a do uprawomocnienia si orzeczenia.

1. Pozew moe by cofnity bez zezwolenia pozwanego a do rozpoczcia rozprawy, a jeeli z cofniciem poczone jest
zrzeczenie si roszczenia - a do wydania wyroku.
2. Pozew cofnity nie wywouje adnych skutkw, jakie ustawa wie z wytoczeniem powdztwa. Na danie
pozwanego powd zwraca mu koszty, jeeli sd ju przedtem nie orzek prawomocnie o obowizku ich uiszczenia przez
pozwanego.

Take do postpowania w II instancji oraz w postpowaniu kasacyjnym przed SN. Wwczas nastpuje
umorzenie w caoci.

Ograniczenia dopuszczalnoci cofnicia
Powd moe swobodnie wytacza i cofa powdztwo a do rozpoczcia rozprawy. Rozpoczcie rozprawy
to chwila zabrania gosu przez powoda lub podczas jego nieobecnoci przez sdziego sprawozdawc.

Po rozpoczciu rozprawy cofnicie pozwu jest moliwe tylko za zgod pozwanego, albo bez jego zgody
gdy wraz z cofniciem pozwu zrzeka si roszczenia.

Skutki cofnicia pozwu
Cofnity pozew powoduje:

1) Umorzenie postpowania


2) Upadek skutkw, ktre wywouje wytoczenie powdztwa
Pozew cofnity nie wywouje adnych skutkw jakie ustawa wie z wytoczeniem powdztwa.
Wszystkie skutki procesowe, materialnoprawne upadaj, np. przerwanie biegu przedawnienia upada.

Cofnicie powdztwa moe nastpi:
- na rozprawie
- w formie pisma procesowego poza rozpraw

W razie cofnicia pozwu poza rozpraw, przewodniczcy odwouje wyznaczon rozpraw i zawiadamia
pozwanego, ktry moe zoy wniosek o koszty. Jeli poza rozpraw, a wymagana jest zgoda to sd pyta
144

pozwanego czy wyraa zgod wyznaczajc mu termin dwutygodniowy. Jeli w tym dwutygodniowym
terminie nie odpowie to uznaje si, e wyraa zgod i w cigu tygodnia moe zoy wniosek o koszty.

Odwoalno czynnoci procesowych jest przejawem zasady dyspozycyjnoci.

Czy ta dyspozycyjno ma charakter peny czy ograniczony?
Czy sd jest zwizany owiadczeniem powoda o cofniciu pozwu?
Jeli dyspozycyjno jest pena to sd jest zwizany owiadczeniem o cofniciu i musi umorzy
postepowanie. Jeli niepena to oznacza, e sd kontroluje to owiadczenie powoda. Art. 203 4, art. 469
k.p.c.

4. Sd moe uzna za niedopuszczalne cofnicie pozwu, zrzeczenie si lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy
okolicznoci sprawy wskazuj, e wymienione czynnoci s sprzeczne z prawem lub zasadami wspycia spoecznego
albo zmierzaj do obejcia prawa.

Art. 203 4 k.p.c. wyznacza zakres kontroli sdu nad cofniciem powdztwa. Sd moe uzna za
niedopuszczalne cofnicie, gdy okolicznoci sprawy wskazuj, e cofnicie jest:
- sprzeczne z prawem
- sprzeczne z ZWS
- zmierza do obejcia prawa

Zmiana powdztwa
Proces cywilny w danej sprawie zakrelony w zakresie przedmiotowym i podmiotowym nie zawsze dobiega
w takim ksztacie do koca. W trakcie tego procesu moe dochodzi do rnych zmian (kwoty dania,
mier strony). Te elementy nazywamy tosamoci powdztwa:
1) Podmiotowe strony procesu powd, pozwany
2) Przedmiotowe danie i okolicznoci faktyczne uzasadniajce danie.

Jeeli w trakcie procesu ulegnie zmianie ktrykolwiek z tych elementw to mamy zmian powdztwa.
K.p.c. jeeli mwi o zmianie powdztwa to ma na uwadze zmian przedmiotow.

Zmiana przedmiotowa
Zmiana powdztwa moe mie charakter :
1) ilociowy (powd na tych samych okolicznoci faktycznych chce wyszej kwoty) lub
2) jakociowy (na tych samych moe najpierw da wydania rzeczy, a potem pienidzy).

Przy zmianie ilociowej (wzgldnie ilociowo jakociowej) zmiana powdztwa jest okrelona jako
rozszerzenie dania pozwu.

W istocie rzeczy zmiana powdztwa jest wytoczeniem nowego powdztwa zamiast albo obok powdztwa
pierwotnego w ramach toczcego si procesu. To jest istotne, poniewa na tej konstrukcji opiera si cala
kodeksowa regulacja. To jest nowe powdztwo. Dotychczasowe jest wycofane. Jeeli powd domaga si
dodatkowej kwoty to mamy do czynienia z kumulacj roszcze (patrz wyej|).

145

Dopuszczalno zmiany powdztwa
Moliwo zmiany tak rozumianej jest dopuszczalna pod pewnymi warunkami. Art. 193 1 k.p.c.

1) Zachowanie waciwoci rzeczowej i miejscowej sdu
Zasadniczym warunkiem jest zachowanie waciwoci rzeczowej i miejscowej sdu.

1. Zmiana powdztwa jest dopuszczalna, jeeli nie wpywa na waciwo sdu.

2) Jeeli zmiana polega na tym, e powd wystpuje z nowym roszczeniem zamiast pierwotnego to
oznacza cofnicie powdztwa poprzedniego. W zwizku z tym musz by zachowane warunki
dopuszczalnoci cofnicia pozwu |.

3) Jeeli powd zmienia powdztwo w ten sposb, e wystpuje z nowym roszczeniem obok
dotychczasowego (nastpcza kumulacja roszcze) to musi by zachowany ten sam tryb
postpowania.

Jeeli zamiast 100 z powd chce 105 z to powd dostaje wezwanie o uiszczeniu dodatkowej opaty.

Jeeli zmiana powdztwa wpywa na waciwo sdu, wwczas sd rejonowy powinien przekaza spraw
sdu waciwemu.

Jeeli natomiast powd zmienia powdztwo w ten sposb, e chce jakie inne roszczenie (obok tego
gwnego) to sd rozpatruje to jako spraw oddzielna, jeeli jest dla niej miejscowo i rzeczowo waciwy.

Jednake jeeli dla obu roszcze waciwy jest sd okrgowy naley cae to zmienione powdztwo
przekaza sdowi okrgowemu.

Zmiana powdztwa jest dopuszczalna w zasadzie przed sdem I instancji. Natomiast w sdzie
odwoawczym jest niedopuszczalna.

Art. 383 [Zmiana dania]
W postpowaniu apelacyjnym nie mona rozszerzy dania pozwu ani wystpowa z nowymi roszczeniami. Jednake w
razie zmiany okolicznoci mona da zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartoci lub innego przedmiotu, a w
sprawach o wiadczenie powtarzajce si mona nadto rozszerzy danie pozwu o wiadczenia za dalsze okresy.

Wyjtkiem jest tutaj ta zmiana okolicznoci.

Forma zmiany
Zmiana jest moliwa tylko w formie pisma procesowego (ktre musi odpowiada wymaganiom pozwu).

Jedynie w sprawach alimentacyjnych zmiana powdztwa moe nastpi ustnie na rozprawie art. 193
2
1
.

2
1
. Z wyjtkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powdztwa moe by dokonana jedynie w pimie
procesowym. Przepis art. 187 stosuje si odpowiednio.
146

Wykad 16. (19.02.2013 r.)

Zmiana podmiotowa powdztwa
Polega na wejciu do procesu obok dotychczasowej strony albo podmiotu bdcego stron innego
podmiotu w tym samym charakterze.

Zmiana powdztwa moe zaj po stronie powodowej i pozwanej.

Zmiana moe nastpi po stronie:
Powodowej
Podmiotowa zmiana powdztwa po stronie powodowej nastpuje w drodze przystpienia do sprawy
podmiotu zawiadomionego przez sd o toczcej si sprawie.

Pozwanej
Natomiast zmiana podmiotowa, po stronie pozwanej zachodzi wtedy gdy sd wzywa osob trzeci do
wzicia udziau w procesie w charakterze pozwanego. To wezwanie zastpuje klasyczne pozwanie, a
poniewa jest ono dokonywane dodatkowo obok wezwania, ktrego dokona powd dotychczasowego
pozwanego, przez sd to to wezwanie nazywamy dopozwaniem dodatkowe pozwanie.
*** Naley odrni od przypozwania! przypozwanie wie si z instytucj interwencji ubocznej.

Wypadki przewidziane przez ustaw, gdy dochodzi do podmiotowej zmiany powdztwa
Przystpienie do sprawy podmiotu zawiadomionego przez sd o toczcej si sprawie (po stronie
powodowej)

Przystpienie nastpuje w drodze zawiadomienia przez sd osoby trzeciej, ktra w procesie nie bierze
udziau, o toczcym si procesie i od woli tej osoby zaley czy osoba wstpuje do sprawy w charakterze
powoda obok dotychczasowego czy te nie przystpuje.

Art. 196 [Zawiadomienie o postpowaniu]
1. Jeeli okae si, e powdztwo zostao wniesione nie przez osob, ktra powinna wystpowa w sprawie w
charakterze powoda, sd na wniosek powoda zawiadomi o toczcym si procesie osob przez niego wskazan. Osoba ta
moe w cigu dwch tygodni od dorczenia zawiadomienia wstpi do sprawy w charakterze powoda.

Jest to termin o charakterze przywracalnym. Osoba zawiadomiona moe przystpi do sprawy, ale po
terminie musi jednoczenie z przystpieniem do sprawy zoy wniosek o przywrcenie terminu.

Art. 196 [Zawiadomienie o postpowaniu]
2. Osoba zawiadomiona, ktra zgosia przystpienie do sprawy w charakterze powoda, moe za zgod obu stron
wstpi na miejsce strony powodowej, ktra wwczas bdzie od udziau w sprawie zwolniona. W razie wyraenia zgody
na zmian strony powodowej pozwany moe w terminie dwutygodniowym zoy sdowi wniosek o przyznanie
dotychczasowych kosztw od osoby, ktra poprzednio wystpowaa jako powd.

Art. 196 2 k.p.c. stanowi, e osoba zawiadomiona, ktra zgosia przystpienie do sprawy w charakterze
powoda, moe za zgod obu stron wstpi na miejsce strony powodowej, ktra wwczas bdzie od udziau
w sprawie zwolniona. Jeeli osoba zawiadomiona wstpi do procesu po stronie powodowej wwczas mamy
dwch powodw.
147

Strony mog te wyrazi zgod, aby osoba ktra przystpia wesza w miejsce dotychczasowego powoda,
ktry bdzie zwolniony.

Wezwanie osoby trzeciej do udziau w sprawie w charakterze pozwanego dopozwanie (po
stronie pozwanej)
Wezwanie nastpuje na wniosek powoda lub pozwanego. Wzywa sd.

1 Jeeli okae si, e powdztwo nie zostao wniesione przeciwko osobie, ktra powinna by w sprawie stron
pozwan, sd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie t osob do wzicia udziau w sprawie. Osoba wezwana do
udziau w sprawie na wniosek pozwanego moe domaga si zwrotu kosztw wycznie od pozwanego, jeeli okae si, e
wniosek by bezzasadny.
2. Osoba wezwana do wzicia udziau w sprawie w charakterze pozwanego moe za zgod obu stron wstpi w miejsce
pozwanego, ktry wwczas bdzie zwolniony od udziau w sprawie. W razie wyraenia zgody na zmian strony pozwanej,
pozwany moe w terminie dwutygodniowym zoy sdowi wniosek o przyznanie kosztw od strony powodowej,
niezalenie od pniejszego wyniku sprawy.

Wezwanie innych osb trzecich do udziau w sprawie o to samo roszczenie wspuczestnictwo
materialne dowolne bierne (po stronie pozwanej)

3. Jeeli okae si, e powdztwo o to samo roszczenie moe by wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, ktre nie
wystpuj w sprawie w charakterze pozwanych, sd na wniosek powoda moe wezwa te osoby do wzicia udziau w
sprawie.

Wezwanie (po stronie pozwanej) albo zawiadomienie (po stronie powodowej) do udziau w
sprawie nie wystpujcych w niej wspuczestnikw koniecznych

1. Jeeli okae si, e nie wystpuj w charakterze powodw lub pozwanych wszystkie osoby, ktrych czny udzia w
sprawie jest konieczny, sd wezwie stron powodow, aby oznaczya w wyznaczonym terminie osoby nie biorce udziau
w taki sposb, by ich wezwanie lub zawiadomienie byo moliwe, a w razie potrzeby, aby wystpia z wnioskiem o
ustanowienie kuratora.
2. Sd wezwie osoby nie zapozwane do wzicia udziau w sprawie w charakterze pozwanych. Osoby, ktrych udzia w
sprawie w charakterze powodw jest konieczny, sd zawiadomi o toczcym si procesie. Osoby te mog w cigu dwch
tygodni od dorczenia zawiadomienia przystpi do sprawy w charakterze powodw.

Art. 195 k.p.c. reguluje przypadek, gdy po jednej lub po drugiej stronie procesu powinno wystpowa kilku
wspuczestnikw koniecznych a proces wszczto tylko z udziaem niektrych z nich.

Ten art. daje moliwo przeksztacenia procesu w ten sposb, e na wskutek wezwania lub
zawiadomienia wstpi pozostali wspuczestnicy konieczni, ktrzy do tej pory nie brali udziau.

Brak niektrych wspuczestnikw koniecznych skutkuje oddaleniem powdztwa. Ten przepis chroni
uczestnikw biorcych udzia w sprawie przed oddaleniem powdztwa.

Wszystkie te przepisy o zmianie podmiotowej zaczynaj si od sw jeeli okae si. To wie si z tym,
e autorem tych przepisw by pewien profesor UJ i on tak te przepisy formuowa w latach 60. I one zostay
148

tak przyjte. Mona to traktowa z przymrueniem oka, ale to drobny bd w formuowaniu przepisu.
Powinno by: jeeli powdztwo nie zostao wniesione.

Zastosowanie powyszych przepisw
Te przepisy maj zastosowanie wtedy kiedy powdztwo zostao wytoczone nie przez waciw osob albo
przeciwko niewaciwej osobie nie przeciwko osobie, ktrej przysuguje prawo podmiotowe jej
przysugujce.

Skutki podmiotowej zmiany powdztwa
Z jakim momentem w wyniku tych przeksztace podmiotowych nastpuj skutki wytoczenia
powdztwa, dorczenia pozwu osobom, ktre wstpuj do procesu?

1) Po stronie powodowej
a) Skutki wytoczenia powdztwa w stosunki do osb zawiadomionych po stronie powodowej
- Nastpuj z chwil ich przystpienia do sprawy w charakterze powodw. Wynika to z
art. 198 2. Chodzi o skutki materialne, jak i skutki procesowe.

2. Skutki prawne, jakie ustawa wie z wytoczeniem powdztwa, w stosunku do osb zawiadomionych w myl artykuw
poprzedzajcych nastpuj z chwil przystpienia tych osb do sprawy w charakterze powodw.

b) Skutki dorczenia pozwu nastpuj z chwil powiadomienia strony pozwanej o ich
przystpieniu.

3. Osoby wezwane do wzicia udziau w sprawie, a take osoby zawiadomione w myl artykuw poprzedzajcych o
toczcym si procesie, ktre w terminie zgosiy swe przystpienie do sprawy w charakterze powodw, mog przy
pierwszej czynnoci procesowej da powtrzenia dotychczasowego postpowania w caoci lub w czci, stosownie do
okolicznoci sprawy.

2) Po stronie pozwanej
a) Jeeli chodzi o skutki wytoczenia powdztwa w wypadku zmiany podmiotowej po stronie
pozwanej to skutki te nastpuj z chwil wydania przez sd postanowienia o wezwaniu ich
do udziau w sprawie.

b) Skutki dorczenia pozwu nastpuj z chwil dorczenia im postanowienia sdu o wezwaniu
do udziau w sprawie.

Zmiany podmiotowe nie oznaczaj, e dotychczasowy podmiot ustpuje w procesie. On moe ustpi gdy
obie strony wyraa na to zgod.
Jeli nie wyraa, wwczas bierze udzia w procesie kilka podmiotw i w ich relacjach stosujemy
odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie.

4. W stosunku do osb wezwanych do wzicia udziau w sprawie i osb zawiadomionych, ktre zgosiy przystpienie
do sprawy, stosuje si odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie.

149

To nie jest wspuczestnictwo. Po prostu stosujemy odpowiednio przepisy o wspuczestnictwie
procesowym.

Podmiot, ktry przystpi do procesu po obu stronach, jak i na skutek wezwania lub zawiadomienia moe
przy pierwszej czynnoci da powtrzenia caoci lub czci postpowania w stosunku do okolicznoci
np. ponownego postepowania dowodowego. To zaley od jego dania. Jeli tego nie zrobi to postpowanie
toczy si dalej a dokonane czynnoci zachowuj swoj moc.

Czy zawsze podmiotowa zmiana powdztwa jest dopuszczalna?
Naley pamita o tym, e podmiotowa zmiana powdztwa moe nastpi tylko przed sdem I instancji.

Art. 391 [Odesanie; cofnicie apelacji]
1. Jeeli nie ma szczeglnych przepisw o postpowaniu przed sdem drugiej instancji, do postpowania tego stosuje
si odpowiednio przepisy o postpowaniu przed sdem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie maj
zastosowania.

Tu jest wyrane wyczenie przepisw o zmianie podmiotowej.

Przed SN zmiana podmiotowa powdztwa nie jest dopuszczalna.

Art. 398
21
[Odpowiednie stosowanie przepisw o apelacji]
Jeeli nie ma szczeglnych przepisw o postpowaniu przed Sdem Najwyszym, do postpowania tego stosuje si
odpowiednio przepisy o apelacji, z tym e skarg kasacyjn cofn moe rwnie sama strona, a termin na sporzdzenie
uzasadnienia orzeczenia przez Sd Najwyszy wynosi miesic.

Czyli stosujemy odpowiednio art. 391 1 k.p.c., ktry wyklucza moliwo podmiotowej zmiany
powdztwa.

Rozpoznanie sprawy
Po wytoczeniu powdztwa, przeprowadzeniu tych wszystkich czynnoci zwizanych z uzupenieniem
brakw, uiszczeniem opaty, dorczeniem pisma stronie przeciwnej sd przystpuje do rozpoznania
sprawy.

Rozprawa
Co do zasady, rozpoznanie nastpuje na rozprawie. Rozprawa wie si z zasad ustnoci obowizujc w
postpowaniu cywilnym i na rozprawie strony ustnie przekazuj sdowi orzekajcemu ich stanowiska
co do istoty sprawy. Przez cae postpowanie cywilne mamy jedn rozpraw, ale w rnych terminach.
Po zamkniciu rozprawy sd wydaje wyrok.

Art. 316 [Czas wyrokowania]
1. Po zamkniciu rozprawy sd wydaje wyrok, biorc za podstaw stan rzeczy istniejcy w chwili zamknicia
rozprawy; w szczeglnoci zasdzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczno, e stao si ono wymagalne w
toku sprawy.

Rozprawa jest przejawem zasady kontradyktoryjnoci, spornoci strony zajmuj stanowisko, spieraj
si. Jeli strony s nieobecne to jest sdzia sprawozdawca, ktry zgasza wnioski strony nieobecnej.

150

Porzdek rozprawy
I instancja Rozprawa przed sdem I instancji:
Przewodniczcy otwiera posiedzenie, potem wywouje spraw, ktra bdzie rozpoznawana. Jak
strony wejd przewodniczcy bada czy byy dorczenia, wezwania, obecno osb
Zabranie gosu przez powoda
To jest istotne, bo pewnych czynnoci mona dokona do otwarcia rozprawy.

II instancja W sdzie II instancji i przed SN rozpraw zaczyna gos sdziego sprawozdawcy.
Po jego gosie sd udziela gosu stronom.

Postpowanie dowodowe
Dalsza czci rozprawy jest postpowanie dowodowe czyli ten fragment rozprawy w ktrym przedstawia
si rodki dowodowe.
Nastpnie po prezentacji dowodw przewodniczcy udziela gosu stronom, ktre podsumowuj
postpowanie dowodowe tzw. roztrzsanie.
Nastpnie zamyka rozpraw i udaje si na narad.

Rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym
Zasad jest, e rozpoznanie nastpuje na rozprawie, jednak s pewne wyjtki polegajce na tym, e w
pewnych ustawowo przewidzianych wypadkach, rozpoznanie sprawy moe nastpi na posiedzeniu
niejawnym.

1) Wydanie wyroku zaocznego art. 341 k.p.c.

Art. 341 [Zastrzeony wyrok zaoczny]
W razie nienadejcia dowodu dorczenia na dzie rozprawy sd moe w cigu nastpnych dwch tygodni wyda na
posiedzeniu niejawnym wyrok zaoczny, jeeli w tym czasie otrzyma dowd dorczenia. Wyrok taki wie sd od chwili
podpisania sentencji.

Warunkiem wydania wyroku zaocznego jest nieobecno pozwanego. Ale eby ten wyrok mg by
wydany musi by w aktach sprawy dowd dorczenia zawiadomienia stronie pozwanej. Poniewa zdarza
si tak, e w chwili rozpoczcia rozprawy dowodu dorczenia zawiadomienia o terminie posiedzenia nie ma
w aktach, a dowd przychodzi za 2 dni, to wwczas sd na posiedzeniu niejawnym moe wyda wyrok
zaoczny.

2) W postpowaniu w II instancji

Art. 374 [Posiedzenie niejawne]
Sd drugiej instancji moe rozpozna spraw na posiedzeniu niejawnym w razie:
- cofnicia pozwu,
- cofnicia apelacji albo
- jeeli zachodzi niewano postpowania.

3) W postpowaniu kasacyjnym

Art. 398
11
[Przebieg posiedzenia]
1. Sd Najwyszy rozpoznaje skarg kasacyjn na posiedzeniu niejawnym, chyba e w sprawie wystpuje istotne
zagadnienie prawne, a skarcy zoy w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na rozprawie. Sd Najwyszy
151

moe take rozpozna skarg kasacyjn na rozprawie, jeeli przemawiaj za tym inne wzgldy.

Rozpoznanie sprawy nastpuje tutaj co do zasady na posiedzeniu niejawnym! Jeli si chce na rozprawie
to trzeba wnie wniosek pod warunkiem, e wystpuje istotne zagadnienie prawne.

Sad moe sam rozpoznawa na rozprawie jeli przemawiaj na tym inne wzgldy np. wzgldy spoeczne.
Na rozpraw moe wej kady, a na posiedzenie niejawne tylko osoby wezwane.

4) Postpowanie upominawcze art. 497
1
k.p.c.

Art. 497
1
[Zasady postpowania]
2. Sd rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym.

5) Postpowanie uproszczone

Rozpoznanie na rozprawie
Obowizuje tzw. jedno rozprawy. Rozpoznanie sprawy moe nastpi na kilku rozprawach. Jest
zalecenie, eby sd rozpozna spraw na pierwszym posiedzeniu (art. 6 k.p.c.), ale to pobone yczenia.

Art. 6 [Postulat szybkoci postpowania]
1. Sd powinien przeciwdziaa przewlekaniu postpowania i dy do tego, aby rozstrzygnicie nastpio na
pierwszym posiedzeniu, jeeli jest to moliwe bez szkody dla wyjanienia sprawy.

W postpowaniu cywilnym kolejne rozprawy (odroczenie, najblisze, pierwsze) to one zachowuj pewn
cigo nie rozpoznaje si sprawy od nowa tylko kontynuuje dalej czynnoci. Inaczej ni w postepowaniu
karnym.

Termin rozprawy
Termin wyznacza przewodniczcy. Jednoczenie z wyznaczeniem rozprawy zarzdza dorczenie odpisu
pozwu pozwanemu.
- Zawiadomienie powinno by dorczone co najmniej 7 dni przed rozpraw, chyba e sprawa jest
pilna i dorczenie moe by pniej. Terminu trzeba przestrzega i zawiadomienia s zasadniczo
wysyane stosunkowo wczenie.

Jednoczenie z zawiadomieniem przewodniczcy wydaje szereg rnego rodzaju zarzdze art. 207,
208 k.p.c. wezwanie do osobistego stawiennictwa, zada odpowiednich dokumentw od odpowiednich
jednostek.

Art. 207 [Odpowied na pozew]
1. Pozwany moe przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozpraw wnie odpowied na pozew.
2. Przewodniczcy moe zarzdzi wniesienie odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, nie krtszym ni dwa
tygodnie.
3. Przewodniczcy moe take przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozpraw zobowiza strony do
zoenia dalszych pism przygotowawczych, oznaczajc porzdek skadania pism, termin, w ktrym naley je zoy, i
okolicznoci, ktre maj by wyjanione. W toku sprawy zoenie pism przygotowawczych nastpuje tylko wtedy, gdy sd
tak postanowi, chyba e pismo obejmuje wycznie wniosek o przeprowadzenie dowodu. Sd moe wyda postanowienie
na posiedzeniu niejawnym.
4. W wypadkach, o ktrych mowa w 3, przewodniczcy lub sd mog wysucha strony na posiedzeniu niejawnym.
152

Art. 208 [Przygotowanie]
1. Przewodniczcy, stosownie do okolicznoci, wyda przed rozpraw na podstawie pozwu i innych pism procesowych
zarzdzenia majce na celu przygotowanie rozprawy. Przewodniczcy moe w szczeglnoci:
1) wezwa strony do stawienia si na rozpraw osobicie lub przez penomocnika;
2) zada na rozpraw od pastwowej jednostki organizacyjnej lub jednostki organizacyjnej samorzdu terytorialnego
znajdujcych si u nich dowodw, jeeli strona sama dowodw tych otrzyma nie moe;
3) wezwa na rozpraw wskazanych przez stron wiadkw;
4) wezwa na rozpraw osoby powoane zgodnie przez strony na biegych;
5) zarzdzi przedstawienie dokumentw, przedmiotw ogldzin, ksig, planw itd.
2. Przewodniczcy moe ponadto, w razie koniecznej potrzeby, zarzdzi ogldziny jeszcze przed rozpraw.

Od aktywnej roli przewodniczcego zaley to, e na pierwszej rozprawie bdzie zgromadzony cay
niezbdny materia dowodowy. To te pewne yczenie ustawodawcy. Pierwsza rozprawa jest taka
zapoznawcza.

Stawiennictwo na rozprawie jeli chodzi o strony nie jest obowizkiem, ale wynikaj z tego negatywne
skutki. Strony ponios negatywne konsekwencje jeeli si nie stawi.
- Dla powoda zawieszenie postpowania,
- dla pozwanego wyrok zaoczny.

Mona unikn zawieszenia postepowania zgaszajc danie rozpoznanie sprawy take pod
nieobecno powoda.
Stawiennictwo osobiste jest obowizkiem, gdy bdzie wezwanie sdu.

Odroczenie rozprawy

Art. 214 [Odroczenie rozprawy]
1. Rozprawa ulega odroczeniu, jeeli sd stwierdzi nieprawidowo w dorczeniu wezwania albo jeeli nieobecno
strony jest wywoana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inn znan sdowi przeszkod, ktrej nie mona przezwyciy.
2. Sd moe skaza na grzywn stron, jeeli powoaa si w zej wierze na nieprawdziwe okolicznoci, ktre
skutkoway odroczeniem rozprawy.
3. Jeeli nieprawdziwe okolicznoci, ktre skutkoway odroczeniem rozprawy, zostay powoane w zej wierze przez
penomocnika strony, sd moe go skaza na grzywn.

Art. 215 [I nne przyczyny odroczenia]
Rozprawa ulega odroczeniu, jeeli sd postanowi wezwa do wzicia udziau w sprawie lub zawiadomi o toczcym si
procesie osoby, ktre dotychczas w postpowaniu nie wystpoway w charakterze powodw lub pozwanych.

+ Odroczenie rozprawy jest moliwe.

Reguluje to 214 215 k.p.c. gdy sd stwierdzi nieprawidowo w dorczeniu wezwania. Penomocnicy
czsto z tego korzystaj.

Nieobecno mona usprawiedliwi zawiadczeniem lekarskim. Dzisiaj usprawiedliwione nieobecno musi
by wystawione przez lekarza sdowego.

Art. 214
1
[Obowizek zawiadczenia przez lekarza sdowego]
1. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby stron, ich przedstawicieli ustawowych, penomocnikw,
153

wiadkw i innych uczestnikw postpowania, wymaga przedstawienia zawiadczenia potwierdzajcego niemono
stawienia si na wezwanie lub zawiadomienie sdu, wystawionego przez lekarza sdowego.

Po zakoczeniu postpowania dowodowego sd zamyka rozpraw i udaje si na narad. Istotn czci
rozprawy jest post. dowodowe. Czsto stanowi najistotniejsza cz rozprawy.
To zajmuje bardzo duo czasu.

Ugoda sdowa
W trakcie postpowania, najczciej na rozprawie moe doj do zawarcia ugody. Do ugody moe
nastpi rwnie w innych wypadkach. Jeli ugoda jest dopuszczalna sd powinien zawsze dy do ich
ugodowego zaatwienia. W tych sprawach strony mog zawrze ugod przed mediatorem. Z ugodami jest
rednio. Polacy raczej walcz.

Art. 10 [Ugoda sdowa]
W sprawach, w ktrych zawarcie ugody jest dopuszczalne, sd powinien w kadym stanie postpowania dy do ich
ugodowego zaatwienia. W tych sprawach strony mog take zawrze ugod przed mediatorem.

Ugoda w wietle k.p.c. moe by zawarta w trojaki sposb:

1) Przed wytoczeniem powdztwa w postpowaniu pojednawczym art. 184 186 k.p.c.

Art. 184 [Dopuszczalno ugody]
Sprawy cywilne, ktrych charakter na to zezwala, mog by uregulowane drog ugody zawartej przed wniesieniem
pozwu. Sd uzna ugod za niedopuszczaln, jeeli jej tre jest niezgodna z prawem lub zasadami wspycia

Art. 185 [Tryb]
1 O zawezwanie do prby ugodowej - bez wzgldu na waciwo rzeczow - mona zwrci si do sdu rejonowego
oglnie waciwego dla przeciwnika. W wezwaniu naley oznaczy zwile spraw.

Art. 186 [Skutki niestawiennictwa stron]
1. Jeeli wzywajcy nie stawi si na posiedzenie, sd na danie przeciwnika woy na niego obowizek zwrotu kosztw
wywoanych prb ugodow.
2. Jeeli przeciwnik bez usprawiedliwienia nie stawi si na posiedzenie, sd na danie wzywajcego, ktry wnis nastpnie w tej
sprawie pozew, uwzgldni koszty wywoane prb ugodow w orzeczeniu koczcym postpowanie w sprawie.

Zamiast powdztwa wzywa si przed wytoczeniem powdztwa przeciwnika do prby ugodowej.
Dlaczego to popularne?
+ Bo jest tanie (oplata 40 z).

Jeli jest dua wierzytelno to zamiast duej opaty ponosi si ma. Strona, ktra wzywa na ugod
zazwyczaj ma interes w tym, e chodzi jej o przerwanie biegu terminu przedawnienia tanim
kosztem.

To jest dopuszczalne w tych sprawach cywilnych w ktrych jest to dopuszczalne. O to naley si
zwrci do sdu rejonowego oglnej waciwoci przeciwnika.

Postpowanie pojednawcze
154

+ przeprowadza sd w skadzie 1 sdziego i sporzdza si protok.
+ Jeli doszo do zawarcia ugody wwczas podpisuje si j i wstawia do protokou.
o Wtedy ta ugoda ma charakter ugody sdowej, ktra ma takie same skutki jak wyrok.
Mona ja opatrze klauzul wykonalnoci i nadaje si do przymusowego
egzekwowania.
+ Jeli nie dojdzie do ugody o wtedy sd stwierdza, e nie doszo do ugody.

2) W trakcie procesu
Tre ugody rwnie sprowadza si do protokou. Sad powinien w trakcie rozprawy skania strony
do zawarcia ugody.
Jeli dojdzie do zawarcia ugody to sd umarza postpowanie postanowieniem. Podstaw jest art.
355 k.p.c. wydanie wyroku stao si zbdne, bo strony ureguloway spraw przed sdem.

Art. 223 [Ugoda sdowa]
1. Przewodniczcy powinien we waciwej chwili skania strony do pojednania, zwaszcza na pierwszym posiedzeniu,
po wstpnym wyjanieniu stanowiska stron. Osnowa ugody zawartej przed sdem powinna by wcignita do protokou
rozprawy i stwierdzona podpisami stron. Niemono podpisania sd stwierdzi w protokole.


Ugoda zawarta przed sdem ma rwnie charakter tytuu egzekucyjnego po zaopatrzeniu w
klauzule wykonalnoci.

Charakter prawny ugody zawartej przed sdem. Spr w doktrynie od lat (niemiertelny).
a) Jedni uwaaj, e ugoda zawarta przed sdem to ugoda w wietle przepisw k.c. (918 919
k.c.) charakter materialny
b) inni mwi, e to czynno procesowa, ktra nie ma nic wsplnego z materialnym
charakterem charakter procesowy
c) oraz tacy, ktrzy mwi, e (najpopularniejsze) ma podwjn natur prawn charakter
materialny (strony czyni sobie wzajemne ustpstwa) oraz procesowy (wywouje skutki
procesowe).

3) Ugoda zawarta przed mediatorem
Metoda zaatwiania spraw cywilnych inaczej ni w procesie. Poszukuje si sposobw zaatwiania
sporw poza procesem.
Poszukiwanie alternatywnych sposb rozwiazywania spraw cywilnych, ktre wi si z
procesem cywilnym, ktry jest dugi, kosztowny i denerwujcy. Na przestrzeni lat podejmowano
prby wyeliminowania tych niedogodnoci. Nieskutecznie.
Jednym z takich instrumentw jest sdownictwo polubowne. A ostatnio take mediacja art. 183
1

183
15
k.p.c.

Mediacja jest dobrowolna.
Prowadzi si na dwch podstawach:
- umowy stron o mediacj w tej umowie o mediacj strony powinny okreli przedmiot
mediacji, osob mediatora, albo sposb jego wyboru;
155

- postanowienia sdu kierujcego strony na mediacje.

Mediator mediatorem moe by kada osoba fizyczna, majca pen zdolno do czynnoci
prawnych, korzystajca z praw publicznych.
Mediatorem nie moe by czynny zawodowo sdzia, nie dotyczy sdziw w stanie spoczynku.

S pewne orodki do ktrych kierowano mediacje, tam to jest wszystko uregulowane. Mediacja nie
spenia pokadanych w niej nadziei.

Jeeli mediacja skoczy si zawarciem ugody to ugoda zawarta przed mediatorem po jej
zatwierdzeniu przez sd ma moc ugody sdowej. Zatwierdzenie ugody zawartej przez sd,
nastpuje przez nadanie jej klauzuli wykonalnoci i w ten sposb ugoda staje si tytuem
wykonawczym, ktry nadaje si do dokonania na jej podstawie egzekucji.

Skutki ugody sdowej i zawartej przez mediatora o roszczenie ktre byo jej przedmiotem
Jeeli w sprawie cywilnej zapadnie wyrok a powd wytoczy powdztwo o to samo to mamy res iudicata
przeszkod procesow. Wtedy sad musi pozew odrzuci.

Instytucja res iudicata nie odnosi si do ugody, bo to nie jest orzeczenie! Tu jest powaga rzeczy
ugodzonej. Co powoduje taki zarzut? Sd nie odrzuca pozwu (jak przy res iudicata), bo przesanki
odrzucenia pozwu s wymienione enumeratywnie. I tam nie ma powagi rzeczy ugodzonej. Odrzucenie
pozwu dlatego, e sprawa bya przedmiotem ugody nie jest dopuszczalne.
Co ma zrobi sd? Bo moe byoby tak mielibymy dwa tytuy wykonawcze ugoda i wyrok.
+ Gdy taki zarzut zostanie podniesiony to powdztwo naley oddali wyrokiem, a podstaw
oddalenia bdzie brak interesu prawnego w jego wytoczeniu. Strony ju zawary ugod, powd
nie ma adnego interesu.

Doprowadzenie do ugody sdowej ley w osobowoci sdziego. Sdzia, ktry potrafi w rozmowie ze
stronami zachowa si w sposb waciwy, wzbudzi u stron zaufanie, szacunek, to on moe te strony
doprowadzi do ugody.

Dowody
Na wykadzie tylko istotne zagadnienia z tego zakresu. Z punktu widzenia doktrynalnego wszystko jest
jasne. W praktyce to bardzo istotny element i musimy wykaza, e mamy racj.

Co jest przedmiotem dowodu?

Art. 227 [Przedmiot]
Przedmiotem dowodu s fakty majce dla rozstrzygnicia sprawy istotne znaczenie

Przedmiotem dowodu s w istocie twierdzenia o faktach majcych dla rozstrzygnicia sprawy istotne
znaczenie.

Powd i pozwany przytaczaj pewne okolicznoci i przedmiotem dowodu jest czy jego twierdzenia s
prawdziwe czy nieprawdziwe. Powd przychodzi do sdu z pewnymi twierdzeniami.
156

Sd musi wyselekcjonowa fakty majce znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy. Sd musi ustali istnienie
tych faktw, ustali ze twierdzenie powoda o istnieniu faktw jest prawdziwe. Weryfikacja twierdze moe
nastpi w zasadzie przez udowodnienie jeli powd twierdzi ze zawar umow to trzeba to udowodni.
Udowodnienie nie jest jedynym sposobem.
Mamy take:
Fakty notoryjne
Domniemania
Przyznanie

Ustalenie faktw majcych istotne znaczenie dla sprawy moe nastpi na te 4 sposoby.

Dowd jest to pojcie wieloznaczne w k.p.c. wystpuje w rnych znaczeniach. Ustawa posuguje si jako:
1) pojciem rodka dowodowego np. z dokumentw, zezna wiadkw
2) synonimem czynnoci dowodzenia
3) synonimem postpowania dowodowego

Nie naley przywizywa wagi do pojcia dowodu.

Ciar udowodnienia onus probandi
T kwesti reguluje art. 6 k.c.:
Ciar udowodnienia spoczywa na osobie ktra z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Ciar udowodnienia twierdzenia o zaistnieniu faktu. Dlatego o ciarze mwimy, bo udowodnienia nie
mona w adne sposb wymusi. Strona ktra wywodzi skutki prawne powinna je udowodni. Jeli nie
udowodni to narazi si na oddalenie powdztwa. Jeli mwimy, ze ciar udowodnienia prawdziwoci faktu
spoczywa na osobie, ktra zdanie przytacza to mwimy, ze ciar dowodu spoczywa na twierdzcym.
Przeciwnik moe przeczy zdarzeniom.
Wyjtkowo ciar dowodzenia moe spoczywa na przeczcym, gdy mamy do czynienia z
domniemaniami prawnymi, ktre maja charakter wzruszalny. Strona ktra zaprzecza musi to udowodni.

157

Wykad 17. (26.02.2013 r.)

rodki dowodowe
Do rodkw dowodowych nale:
1) Dokumenty
2) Zeznania wiadkw
3) Opinie biegych
4) Ogldziny
5) Przesuchanie stron
6) Grupowe badanie krwi
7) Przyrzdy utrwalajce albo przenoszce obrazy lub dwiki, jak np. film, fotokopia
8) rodki dowodowe nienazwane

Wystarczy sign do przepisw k.p.c., eby zna istot tych rodkw dowodowych.

Dokument
Jest to przedmiot pokryty pismem w celu utrwalenia myli.

Nie ma znaczenia jaki jest materia z ktrego ten przedmiot zosta wykonany. Moe to by gliniana
tabliczka, wyprawiona skra. Obecnie to papier.
Nie jest dokumentem fotografia czy rysunek, bo to inny dowd.
Bez znaczenia jest czy dokument ten jest opatrzony podpisem. Nieraz spotykamy wypowiedzi w doktrynie
wg ktrych jeeli jest dokument niepodpisany to nie jest dokument. Ot sam podpis z punktu widzenia
istoty dokumentu pozostaje bez znaczenia.

Natomiast sam podpis na dokumencie ma znaczenie z punktu widzenia mocy dowodowej.

Mamy dokumenty nominalne (podpisane przez wystawc) oraz sporo anonimowych (tam nie ma podpisu
wystawcy np. wydruki z kas fiskalnych). Wydruk z kasy fiskalnej rwnie ma znaczenie dowodowe.

K.p.c. wyrnia dwa rodzaje dokumentw:
- Urzdowe art. 244 k.p.c. to definicja dokumentw urzdowych. Tak zdefiniowane dokumenty
urzdowe stanowi dowd tego co zostao w nich urzdowo zawiadczone.

Art. 244 [Urzdowe]
1. Dokumenty urzdowe, sporzdzone w przepisanej formie przez powoane do tego organy wadzy publicznej i inne
organy pastwowe w zakresie ich dziaania, stanowi dowd tego, co zostao w nich urzdowo zawiadczone.

W polskich przepisach prawa wiele aktw ma charakter urzdowy np. w prawie o notariacie

- Prywatne art. 245 k.p.c. ten przepis okrela tylko moc dowodow dokumentu prywatnego.
Dokument prywatny stanowi dowd tego, e osoba ktra go podpisaa zoya owiadczenie zawarte w
dokumencie. To nie jest definicja. W zwizku z tym przyjmujemy, e jeli dokument nie jest urzdowy
to dokument prywatny.

158

Art. 245 [Prywatne]
Dokument prywatny stanowi dowd tego, e osoba, ktra go podpisaa, zoya owiadczenie zawarte w dokumencie.

Art. 248 [Przedstawienie dokumentu]
1. Kady obowizany jest przedstawi na zarzdzenie sdu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujcy si w
jego posiadaniu i stanowicy dowd faktu istotnego dla rozstrzygnicia sprawy, chyba e dokument zawiera informacje
niejawne.

Istotne znaczenia z punktu widzenia mocy dowodowej maj pewne ograniczenia w tym zakresie w stosunku
do zezna wiadkw lub dowodu z przesuchania stron.

+ Dowd z dokumentu jest dowodem silniejszym ni z zezna wiadkw. Ustawodawca daje
dokumentowi przywileje.

Jeli chodzi o obrt prawny to prawo cywilne przewiduje, e pewne czynnoci prawne powinny by
przeprowadzone w okrelonej formie. To ma rwnie znaczenie jeli chodzi o ograniczenia dowodowe co
do innych dowodw na okolicznoci wynikajce z tych dowodw:

Jeli ustawa lub umowa stron przewiduje dla danej czynnoci prawnej zachowanie formy pisemnej
pod rygorem niewanoci lub dla wywoania okrelonych skutkw prawnych to dowd z zezna
wiadkw lub przesuchania stron midzy uczestnikami czynnoci na fakt dokonania czynnoci jest
dopuszczalny tylko w wypadku, gdy dokument na dan okoliczno zosta zabrany przez osob
trzeci, zniszczony lub zagubiony.

Art. 246 [Zeznania wiadkw; przesuchanie stron]
Jeeli ustawa lub umowa stron wymaga dla czynnoci prawnej zachowania formy pisemnej, dowd ze wiadkw lub z
przesuchania stron w sprawie midzy uczestnikami tej czynnoci na fakt jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy
dokument obejmujcy czynno zosta zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osob trzeci, a jeeli forma pisemna bya
zastrzeona tylko dla celw dowodowych, take w wypadkach okrelonych w kodeksie cywilnym.

Zgodnie z art. 74 k.c. dopuszczenie dowodu bdzie aktualne, gdy strony wyraa na to zgod, gdy
fakt bdzie uprawdopodobniony za pomoc pisma albo gdy sd uzna przeprowadzenie tych
dowodw za konieczne. Sdy bardzo czsto korzystaj z tej moliwoci korzystaj i dopuszczaj
dowody z zezna wiadkw na fakt dokonania czynnoci, jeli forma pisemna bya tylko dla celw
dowodowych.

Twierdzenie przeciwne wzgldem dokumentu
Przeciwko treci dokumentu mona przeprowadzi dowd przeciwny.

Jeeli strona zaprzecza prawdziwoci dokumentu prywatnego albo twierdzi, e zawarte w nim owiadczenie osoby, ktra
je podpisaa, od niej nie pochodzi, obowizana jest okolicznoci te udowodni. Jeeli jednak spr dotyczy dokumentu
prywatnego pochodzcego od innej osoby ni strona zaprzeczajca, prawdziwo dokumentu powinna udowodni strona,
ktra chce z niego skorzysta.

159

Dowd z zezna wiadkw
To rodek dowodowy czsto wykorzystywany, ale ze wzgldu na formalizacj obrotu gospodarczego jego
znaczenie maleje. W pewnych sprawach (rodzinnych, rozwodowych, alimentw) ten rodek jest cigle ywy
i aktualny.

Na kadej osobie spoczywa obowizek wiadcze. To obowizek obywatelski. Kady kto zostanie wezwany
przez sd ma obowizek:
- stawienia si,
- zoenia zezna,
- zoenia przyrzeczenia,

Osoba, ktra si do tego nie stosuje moe zosta ukarana grzywn, doprowadzona do sdu z
zastosowaniem przymusu.

Ustawa przewiduje moliwo zwolnienia z tego obowizku. Okrela si to mianem ograniczenia dowodu
z zezna wiadkw. Ograniczenie moe mie charakter:
1) cakowity
Pewne osoby nie mog by w ogle wiadkami

Art. 259 [Niezdolno bycia wiadkiem] wiadkami nie mog by:
1) osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzee;
2) wojskowi i urzdnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli "zastrzeone" lub
"poufne", jeeli ich zeznanie miaoby by poczone z jej naruszeniem;
3) przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, ktre mog by przesuchane w charakterze strony jako organy osoby
prawnej lub innej organizacji majcej zdolno sdow;
4) wspuczestnicy jednolici.

Art. 259
1
[Tajemnica mediacji]
Mediator nie moe by wiadkiem co do faktw, o ktrych dowiedzia si w zwizku z prowadzeniem mediacji, chyba e
strony zwolni go z obowizku zachowania tajemnicy mediacji.

2) Czciowy
To prawo do odmowy zezna lub prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie

Art. 261 [Prawo odmowy zezna]
1. Nikt nie ma prawa odmwi zezna w charakterze wiadka, z wyjtkiem maonkw stron, ich wstpnych, zstpnych i
rodzestwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak rwnie osb pozostajcych ze stronami w stosunku
przysposobienia. Prawo odmowy zezna trwa po ustaniu maestwa lub rozwizaniu stosunku przysposobienia.
Jednake odmowa zezna nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjtkiem spraw o rozwd.
2. wiadek moe odmwi odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeeli zeznanie mogoby narazi jego lub jego bliskich,
wymienionych w paragrafie poprzedzajcym, na odpowiedzialno karn, hab lub dotkliw i bezporedni szkod
majtkow albo jeeli zeznanie miaoby by poczone z pogwaceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny moe
odmwi zezna co do faktw powierzonych mu na spowiedzi.

Przesuchanie przepisy k.p.c. szczegowo okrelaj procedur przesuchania.

160

Opinia biegych
Moliwo skorzystania z opinii biegych zachodzi wtedy gdy do rozstrzygnicia sprawy wymagane s
wiadomoci specjalne.

W tym celu sd moe wezwa jednego lub kilku biegych w celu zasignicia opinii. Wiadomoci
specjalne mog dotyczy rnych dziedzin wiedzy, nauki, techniki. Medycyna, wypadki, budownictwo.

+ Dowodu w zakresie prawa krajowego si nie przeprowadza iura novit curia prawo jest sdowi
znane. Co nie zawsze jest prawdziwe.

Prywatne opinie z zakresu prawa
Jeeli tylko potrzeba jest wiedzy co do prawa obcego, co do zasad stosowania prawa obcego to mona
zasign opinii biegego z zakresu prawa obcego. Co do samego prawa dowd jest niepotrzebny.
Przy bardzo skomplikowanych sprawach strony wystpuj do rnych specjalistw z zakresu dziedziny
prawa o to, aby sporzdzili opinie w danej sprawie. Ta opinia dotyczy przepisu, sensu. To s tak jak kade
inne opinie. To s tzw. prywatne opinie.
o One nie maj tej mocy dowodowej tak jak opinie biegych w rozumieniu art. 278 i n. k.p.c. to opinia
prawna strony. Strona ma takie zapatrywania i daje temu wyraz poprzez napisana opinie profesora,
doktora.

Istniej 2 rodzaje biegych:
a) Stali biegli sdowi z listy, prowadzi j prezes sdu okrgowego.
b) Biegy spoza listy zwaszcza gdy na licie biegych sdowych nie ma specjalisty z zakresu danej gazi
wiedzy, wwczas Prezes Sdu moe powoa ad hoc biegego spoza listy.
c) Opinia Instytutu Badawczego lub naukowo badawczego opinia ma takie same znaczenie jak
biegego fizycznego. Gdy instytut wydaje opinie musi powiadomi kto przeprowadza badania i
wyday opinie.

Biegy nie skada przyrzeczenia, gdy strony wyra zgod.

Biegy ma obowizek sporzdzenia opinii. W opinii musi by uzasadnienie. Moe by kilka opinii, moe
by czna. Gdy opinia nie wystarcza wtedy sd moe wezwa biegego do wyjanie. Te opinie s
czsto podwaane, gdy adwokat wykazuje niekompetencje opinii lub biegego.
Gdy mwimy o biegym to mamy na myli osob fizyczn z okrelonymi uprawnieniami, wiedz. Ale
moe te by opinia instytutu.

Korzystanie z opinii biegych jest dzisiaj bardzo czste medyczne (renty, odszkodowania, bdy lekarskie).
Niektrzy mwi, e lekarze przesdzaj wyrok. To nieprawda, bo opinia ma znaczenie tylko dowodowe.
Sdzia musi t opini i wyniki badania oceni. Ta opinia podlega takiej samej ocenie, jak dowd z zezna
wiadkw. Spotykamy si e zjawiskiem naduywania instytucji naduywania z tej instytucji.

Przy dochodzeniu roszcze z tytuu rkojmi z uwagi na odbarwienie kozaka damskiego sd powoa
biegego z zakresu wyprawy skr, ktry mia oceni czy zaszo odbarwienie, mimo i goym okiem byo
wida, e odbarwienie nastpio. W tym przypadku bya pewna asekuracja. Opinie biegych s czsto bardzo
kosztowne bo biegy otrzymuje wynagrodzenie.

161

Ogldziny
Przedmiotem ogldzin moe by:
- miejsce,
- osoba,
- rzecz.

Rzadko spotykany wypadek. Z praktyki sdowej wynika, e stosujemy je w procesach o naruszenie
posiadania trzeba jecha na miejsce i zobaczy co si wydarzyo.

Przesuchanie stron
Ten rodek jest rodkiem specyficznym. Ma 2 cechy:
- rodek subsydiarny
- rodek ostateczny

Polega na tym, e stosuje si wtedy jeeli zostay wyczerpane wszystkie rodki dowodowe lub w ich
braku pozostay niewyjanione fakty dla rozstrzygnicia sprawy.

+ Dowd prowadzony jako ostatni w postpowaniu dowodowym i jego stosuje si wtedy jeeli
pozostay pewne okolicznoci niewyjanione.

Tego nie naley utosamia z informacyjnym przesuchaniem stron jakie jest na pocztku. Sd chce si
zorientowa o co chodzi w sprawie. Ono nie ma mocy dowodowej. Ono tylko ma sdowi wyjani, jakie s
sporne fakty, ktre okolicznoci faktyczne s istotne.

Przeprowadzenie tego rodka dowodowego nastpuje w specyficzny sposb. Przesuchanie stron odbywa
si w 2 etapach:
1) Sd przesuchuje powoda i pozwanego co do okolicznoci sprawy bez odbierania przyrzeczenia.
jeeli to przesuchanie nie dao rezultatu, co wci jest niejasne, wtpliwe to sd przystpuje do
2+.
2) Wg wasnego wyboru sd przesuchuje jedn stron po odebraniu od niej przyrzeczenia, a druga
stron moe przesucha rwnie po odebraniu od niej przyrzeczenia, ale co do innego faktu!
Nie mona przesucha po odebraniu przyrzeczenia co do tego samego faktu.

Art. 303 [Przeprowadzenie przesuchania]
Sd przesucha najpierw strony bez odbierania przyrzeczenia. Jeeli przesuchanie to nie wywietli dostatecznie faktw,
sd moe przesucha wedug swego wyboru jedn ze stron ponownie, po uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia.
Przesuchanie jednej ze stron co do pewnego faktu z odebraniem od niej przyrzeczenia nie wycza takiego przesuchania
drugiej strony co do innego faktu.

Grupowe badanie krwi badanie serologiczne
Dowd dzisiaj praktycznie nie ma zastosowania. On w latach kiedy tworzono kodeks by dosy
powszechnie stosowany w sprawach o zaprzeczenie albo ustalenie pochodzenia dziecka. To badanie nie
dawao nigdy pozytywnego stwierdzenia, e dany mczyzna jest ojcem. To badanie mogo wykluczy
ojcostwo, ale nie potrafio pozytywnie wskaza. Dzisiaj jest dowd z DNA. Dowd z DNA jest zaliczany do
innego rodka dowodowego.
Art. 305 [Grupowe badanie krwi]
Sd moe dopuci dowd z grupowego badania krwi.
162

Art. 306 [Wymg zgody]
Pobranie krwi w celu jej badania moe nastpi tylko za zgod osoby, ktrej krew ma by pobrana, a jeeli osoba ta nie
ukoczya trzynastu lat lub jest ubezwasnowolniona cakowicie - za zgod jej przedstawiciela ustawowego.

Art. 307 [Przeprowadzenie]
1. W celu przeprowadzenia dowodu z grupowego badania krwi sd zwraca si do biegego o pobranie krwi, zbadanie
jej i zoenie sprawozdania o wynikach badania cznie z kocow opini.
2. Sprawozdanie z grupowego badania krwi powinno zawiera stwierdzenie, czy sprawdzono naleycie tosamo osb,
ktrych krew pobrano, oraz wskazanie sposobu przeprowadzenia badania. Sprawozdanie powinno by podpisane przez
osob, ktra przeprowadzia badanie, a jeeli krew zostaa pobrana przez inn osob, pobranie krwi powinno by
stwierdzone jej podpisem.
3. Pobranie krwi i przesanie jej do instytutu, o jakim mowa w art. 290, mona zleci biegemu miejsca zamieszkania
stron lub siedziby sdu.

Przyrzd utrwalajcy obrazy lub dwiki
Art. 308 k.p.c. stosuje si odpowiednio przepisy o ogldzinach lub dowodu z dokumentu. Chodzi
tutaj gwnie o procesy odszkodowawcze zwizane z nagraniami. Przy pracach nad nowym k.p.c.
wydaje si konieczne rozszerzenie regulacji. Odesanie do ogldzin lub dokumentw wydaje si zbyt
mae. Jest szereg problemw problem dowodw uzyskanych w nielegalny sposb. Co zrobi e
rodkiem dowodowym, ktry zosta uzyskany w nielegalny sposb? To ju byo przy dokumentach.
W rozwodach ona przedstawiaa listy miosne, ktre byy pisane przez jej ma do kochanki.
Dzisiaj to pytanie si coraz bardziej wane.

Art. 308 KPC
1. Sd moe dopuci dowd z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planw, rysunkw oraz pyt lub tam dwikowych i
innych przyrzdw utrwalajcych albo przenoszcych obrazy lub dwiki.
2. Dowody, o ktrych mowa w paragrafie poprzedzajcym, sd przeprowadza, stosujc odpowiednio przepisy o
dowodzie z ogldzin oraz o dowodzie z dokumentw.

Inne rodki dowodowe
Inne tzn. inne ni wymienione wyej. Dowd z DNA to dowd klasyczny. W procesach o udowodnienie
ojcostwa daje 100% pewno. Mog to by badania antropologiczne. Lista tych dowodw jest otwarta.
Rozwj tych rodkw jest coraz szerzy z uwagi na rozwj techniki, cywilizacji.

Postpowanie dowodowe
Jest czci rozprawy. Dowody zasadniczo przeprowadza si na rozprawie. Obejmuje 2 czynnoci:

1) Dopuszczenie rodka dowodowego
Nastpuje moc postanowienia sdu. To jest postanowienie o przeprowadzeniu/dopuszczeniu
dowodw. Rnie si nazywa w k.p.c.
W tym postanowieniu sd musi oznaczy (obligatoryjne elementy):
o fakty podlegajce stwierdzeniu
o rodek dowodowy

Poza tym mog si znale (fakultatywnie) take inne oznaczenia. Jeli sd przeprowadza dowd za
porednictwem sdziego, to wyznacza si sdziego. W pewnych wypadkach sd moe wyznaczy
termin do przeprowadzenia dowodu. Jeli jest dowd z ogldzin to sd mwi: przeprowadzenie tego
dowodu nastpi dnia tego i tego.
163

Postanowienie dowodowe jest to postanowienie, ktre jest wydawane w taki sposb, e jest
wpisywane do protokou.
Jest dopuszczenie dowodu na wniosek lub z urzdu. Nie sporzdza si odrbnej sentencji.
Postanowienie to sekretarz wpisuje do protokou.

Nie podlega zaskareniu takie postanowienie. Sd moe oddali wniosek o przeprowadzenie
dowodu. Sad moe uchyli postanowienie jeeli stwierdzi ze przeprowadzenie dowodu nie jest
potrzebne. Potem w apelacji od wyroku mona podnosi, e sd nie rozpozna istoty sprawy i nie
dopuci wnioskw.

Postpowanie przeprowadza si przed skadem orzekajcym (z tymi wyjtkami z tym sdzim
wezwanym)

2) Prezentacja rodka dowodowego

Zaprezentowane dowody podlegaj kontroli sdziego. Sdzia to ocenia. Istniej 2 zasady tej oceny:
Zasada swobodnej oceny dowodw
Zasada ustawowej/legalnej/formalnej oceny

K.p.c. daje wyraz zasadzie swobodnej ocenie

Art. 233 [Swobodna ocena]
1. Sd ocenia wiarygodno i moc dowodw wedug wasnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozwaenia
zebranego materiau.

Ta zasada doznaje pewnych wyjtkw na rzecz zasady legalnej oceny dowodw:

1) Prejudycjalno wyrokw karnych w postepowaniu cywilnym. Sd cywilny jest zwizany
ustaleniami sdu karnego. jeli mamy prawomocny wyrok ze pozwany ukrad, to sad cywilny musi
zasdzi od niego. Nawet jeli ma dowody na inn okoliczno. Sd ju tej kwestii bada nie moe.

Ustalenia wydanego w postpowaniu karnym prawomocnego wyroku skazujcego co do popenienia przestpstwa wi
sd w postpowaniu cywilnym. Jednake osoba, ktra nie bya oskarona, moe powoywa si w postpowaniu
cywilnym na wszelkie okolicznoci wyczajce lub ograniczajce jej odpowiedzialno cywiln.

2) Domniemania prawne wi sd

Art. 234 [Domniemania prawne]
Domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wi sd; mog by jednak obalone, ilekro ustawa
tego nie wycza.

3) Przy dowodzie z dokumentu

Art. 244 [Urzdowe]
1. Dokumenty urzdowe, sporzdzone w przepisanej formie przez powoane do tego organy wadzy publicznej i inne
organy pastwowe w zakresie ich dziaania, stanowi dowd tego, co zostao w nich urzdowo zawiadczone.
164

Zabezpieczenie dowodw
Zabezpieczenie dowodw to instytucja polegajca na tym, e mona przeprowadzi dowd na wniosek
przed wszczciem postpowania.

Art. 310 [Podstawy]
Przed wszczciem postpowania na wniosek, a w toku postpowania rwnie z urzdu, mona zabezpieczy dowd, gdy
zachodzi obawa, e jego przeprowadzenie stanie si niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn
zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejcego stanu rzeczy.

W praktyce jest to bardzo rzadko spotykana instytucja.

Ustalenie faktw na drodze nie dowodowej
Ustalenie faktw istotnych dla rozstrzygnicia nastpuje na drodze udowodnienia. Takie ustalenie
moe nastpi rwnie na drodze nie dowodowej.

1) Notoryjno art. 213 1 k.p.c.

1. Fakty powszechnie znane sd bierze pod uwag nawet bez powoania si na nie przez strony.

2) Przyznanie tj. owiadczenie drugiej strony, e twierdzenie jej przeciwnika co do danego faktu
jest prawdziwe.
*** Nie naley tego myli z uznaniem powdztwa.

Zawarem z pozwanym umow. Pozwany potwierdza. To jest przyznanie. Jakie ma znaczenie?
To pozadowodowy sposb ustalenia faktu art. 229 k.p.c. Przyznanie zawsze podlega ocenie
sdu, bo czasem procesy s fikcyjne.

3) Poszlaki

4) Uprawdopodobnienie
W pewnych wypadkach k.p.c. nie wymaga dowodu, a zadowala si tylko uprawdopodobnieniem.
Ono jest zazwyczaj przewidziane w przepisach o kwestiach ubocznych lub wpadkowych.

Przykad: W sprawach o wyczenie sdziego strona powinna uprawdopodobni przyczyn
wyczenia.

Przykad: Interwenient powinien uprawdopodobni, e ma interes prawny w przystpieniu do
sprawy, jeli druga strona zgosia sprzeciw.

To sabsze ni dowd, bo mona uprawdopodobni dany fakt w sposb inny ni przewidziane
rodki dowodowe.

Art. 243 [Uprawdopodobnienie]
Zachowanie szczegowych przepisw o postpowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekro ustawa przewiduje
uprawdopodobnienie zamiast dowodu.
165

Wyrokowanie
Wydawanie orzecze. Naley pamita, e
sd podejmuje swoje czynnoci w postaci orzecze
przewodniczcy wydaje swoje decyzje w formie zarzdze.

Sd nigdy nie wydaje zarzdze. Nawet jeeli w przepisie jest powiedziane, e sd zarzdza to nie oznacza
to, e sd wydaje zarzdzenie. W tym przypadku to postanowienie w ktrym zarzdza.

Orzeczenia sdowe mog zapa w postaci:
1) Wyrok
2) Nakaz zapaty
3) Postanowienie
4) Uchwaa (zastrzeone dla SN)

Jeeli spojrzymy na przepisy k.p.c. regulujce czynnoci decyzyjne to dzia IV jest zatytuowany
Orzeczenia i rozdzia I ma tytu Wyroki. Ta kolejno ma pewne znaczenie, albowiem regulacja wyroku w
k.p.c. jest najszersza. Nakazom zapaty i postanowieniom ustawa nie powica uwagi. Najczciej kocz
si tym, e odsyaj do wyroku. Wyrok jest zasadniczy.

Wyrok
Co to jest wyrok?
To orzeczenie rozstrzygajce spraw co do istoty w procesie.

Od art. 316 do art. 353 k.p.c. moemy wyrni rne rodzaje wyrokw.

I. Ze wzgldu na sposb ustosunkowania si sdu do powdztwa:

1) uwzgledniajce powdztwo one s bardziej rozbudowane.
2) oddalajce powdztwo zazwyczaj jednym wyraeniem si oddala.
Ten podzia nie jest dychotomiczny.
*** o mieszanym charakterze w czci zasdzajce, a w czci oddalajce

II. Ze wzgldu na tre:

1) Zasdzajce
2) Ustalajce istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa
3) Ksztatujce stosunek prawny

One s odpowiednie do rodzajw powdztw!

III. Ze wzgldu na skutki prawne

1) Wyroki deklaratywne
2) Konstytutywne
To jest podzia teoretyczny.

166

IV. Ze wzgldu na zakres rozstrzygnicia

1) Wyroki pene
2) Czciowe
3) Wstpne
4) Kocowe
5) czne
6) Uzupeniajce

V. Ze wzgldu na sposb ich wydania

1) Kontradyktoryjne one s zasad
2) Zaoczne one maj charakter wyjtkowy cho dzi zyskuj wag w zwizku z
przewiadczeniem ze jak nie odbior pozwu to nic mi si nie stanie.

167

Wykad 18. (5.03.2013 r.)

Rodzaje wyrokw
I. Podzia ze wzgldu na sposb ustosunkowania si sdu do powdztwa:

Wyrok oddalajcy powdztwo ze wzg. na sw tre ogranicza si do dwch sw: oddali powdztwo.
Wyrok uwzgldniajcy powdztwo do tych wyrokw zaliczamy te wszystkie wyroki ktre zasdzaj,
ksztatuj stos. prawny np.: wyrok zasdzajcy wiadczenie gdzie s okrela jakie wiadczenie, kwot
zasdza i na czyj rzecz.

Moe powsta pytanie: kiedy sd uwzgldnia powdztwo a kiedy oddala ?
Nie znajdziemy na to pytanie odp. ani w KPC ani w KC. Ta kwestia nie jest w sposb systemowy
uregulowana w adnym akcie prawnym.

Jest pewna koncepcja teoretyczna prof. Broniewicza.
W innych podrcznikach nie ma tej teorii wyszczeglnionej. Wykaz tych okolicznoci, ktre decyduj o
uwzgldnieniu lub odrzuceniu powdztwa nigdy nie zosta przez nikogo dostrzeony.

Przesanki zasadnoci powdztwa
Sd rozstrzyga o meritum sprawy biorc pod uwag okolicznoci, ktre nazywamy przesankami
zasadnoci powdztwa.
Przesanki zasadnoci powdztwa s to okolicznoci od istnienia albo nieistnienia ktrych zaley
moliwo uwzgldnienia powdztwa przez sd. Wykaz tych okolicznoci ktre decyduj o uwzgldnieniu
powdztwa sporzdzony przed kilkoma laty nigdy nie zosta przez nikogo zakwestionowany.

Wrd tych przesanek wyrniamy:
Jedna przesanka materialna
Przesanka ta zachodzi wtedy jeeli istnieje w rzeczywistoci norma prawna indywidualno konkretna
przytoczona przez powoda w powdztwie. Jeli przesanka ta zachodzi, sd wydaje wyrok
uwzgledniajcy powdztwo. Jeli ta przesanka nie istnieje mamy do czynienia z brakiem w/w normy.
Wwczas nastpuje oddalenie powdztwa.

Przykad: Powd wytacza powdztwo o wynagrodzenie z umowy o dzieo. Zawar z pozwanym
umow o dzieo na mocy ktrej mia sporzdzi opini prawn. Opinia zostaa sporzdzona,
pozwany nie zapaci za wykonanie dziea. Odnosimy to do postanowie k.c. tych norm generalno
abstrakcyjnych. Jeeli to wszystko co twierdzi powd jest prawdziwe, norma taka istnieje, ustalono
to w postpowaniu dowodowym to sd wyda wyrok zasdzajcy. Jednak jeeli w toku postpowania
rozpoznawczego okae si, e nie ma adnej umowy o dzieo, powd zawar umow o dzieo, ale z
inn osob, albo dzieo nie zostao wykonane, albo dzieo zostao wykonane, a powd otrzyma ju
wynagrodzenie. Ta norma indywidualno konkretna nie istnieje w rzeczywistoci i wtedy nastpi
oddalenie powdztwa.

168

5 przesanek jurysdykcyjnych
1) Przesanki pozytywne
a) Legitymacja procesowa stron
eby sd wyda wyrok uwzgledniajcy powdztwo, powd i pozwany musz by
legitymowani do wzicia udziau w sprawie. Legitymacja jest to uprawnienie do
wystpowania w procesie w charakterze powoda lub pozwanego (strony). To uprawnienie
przysuguje w zasadzie podmiotowi objtego dziaaniem normy indywidualno konkretnej
okrelonej w powdztwie.

Przykad: Jeli powd dochodzi wynagrodzenia to jeeli sd ustali, e pozwany nie jest
zobowizany do wypaty wynagrodzenia, bo nie podpisa tej umowy, nie jest jej strona to w
takim wypadku nie mona mwi, e jest brak legitymacji. W tym przypadku oddalenie
nastpuje z powodu braku normy indywidualno konkretnej w powdztwie. Tutaj nie ma
braku legitymacji procesowej.

Osoba niewaciwie pozwana jest legitymowana do udziau w sprawie, bo jest objta norm
przytoczon w powdztwie. Jeli kto twierdzi, e dana osoba nie jest zobowizana,
wyrzdzia szkod to w takim wypadku mamy do czynienia z tym, e twierdzenie powoda
jest po prostu nieprawdziwe norma indywidualno konkretna nie istnieje. Z tego powodu
sd oddala powdztwo.

Kiedy sd oddala powdztwo z powodu braku legitymacji:
1) Podstawienie procesowe o charakterze bezwzgldnym
Zamiast strony podstawionej wystpia osoba objta dziaaniem normy indywidualno
konkretnej zamiast podmiotu podstawionego

Art. 935 [Obowizki zarzdcy]
1. Zarzdca zajtej nieruchomoci obowizany jest wykonywa czynnoci potrzebne do prowadzenia prawidowej
gospodarki. Ma on prawo pobiera zamiast dunika wszelkie poytki z nieruchomoci, spienia je w granicach
zwykego zarzdu oraz prowadzi sprawy, ktre przy wykonywaniu takiego zarzdu oka si potrzebne. W sprawach
wynikajcych z zarzdu nieruchomoci zarzdca moe pozywa i by pozywany.

Ta osoba jest nielegitymowana, bo legitymowany do udziau w procesie jest wycznie
zarzdca. Waciciel nie jest legitymowany w tym przepisie.

2) Legitymacja procesowa grupowa o charakterze bezwzgldnym
Wspuczestnictwo procesowe konieczne. Po jednej lub drugiej stronie musi wystpi
kilka podmiotw. Jeli powdztwo bdzie wytoczone lub przeciw niektrym wwczas
bdziemy mie do czynienia z wypadkiem braku legitymacji procesowej.

b) Interes prawny powoda w uzyskaniu okrelonej treci wyroku
Kade powdztwo moe zosta uwzgldnione tylko wtedy gdy zachodzi potrzeba
uzyskania przez powoda okrelonej treci wyroku. Musi mie interes prawny, by uzyska
wyrok. Jeli nie ma interesu to po co wyrok? Interes ten jest przesank zasadnoci
powdztwa o zasdzenie wiadczenia i o ustalenie stosunku prawnego lub prawa.

169

Interes prawny jako przesanka zasadnoci powdztwa o zasdzenie wiadczenie zachodzi
wtedy:
- Jeeli wiadczenie jest wymagalne
Z punktu widzenia prawa cywilnego mamy wiadczenia terminowe, bezterminowe.
Jeli termin jest okrelony, a wierzyciel wytacza powdztwo przed upywem terminu
jego wymagalnoci to jego powdztwo powinno by oddalone i bdzie. Dlaczego?
Brak interesu prawnego. Po co wyrok skoro termin nastpi dopiero za dwa lata. No bo
pozwany ju mwi, e nie zapaci. No to zobaczymy potem. Poniewa sd wydaje
wyrok na podstawie stanu istniejcego w chwili zamknicia rozprawy art. 316 to
istotne jest, aby wymagalno nastpia do chwili zamknicia rozprawy. Moemy
sobie wyobrazi, e zapobiegliwy wierzyciel wytoczy powdztwo przed terminem,
liczc na to, e gdy wytoczy w marcu, a termin jest w kwietniu, to zanim sd dobierze
si do sprawy, to upynie czas i nastpi wymagalno. Istotne jest, aby wymagalno
bya w chwili zamknicia rozprawy.
Jeli powd wytoczy powdztwo, gdy termin bdzie gdzie za rok to sd powie, e
czekamy do marca. W takim wypadku jeeli w chwili zamknicia wiadczenie jest
niewymagalne to wwczas nastpi oddalenie powdztwa. To oddalenie powdztwa z
powodu niewymagalnoci wiadczenia jest w zasadzie aktualne przy zobowizaniach
terminowych, gdy termin spenienia wiadczenia jeszcze nie nadszed.
Przy zobowizaniach bezterminowych zawsze sd musi uwzgldni powdztwo. Nie
moe oddali powdztwa, dlatego e przy zobowizaniach bezterminowych
przyjmujemy, e gdy sd dorczy pozwanemu odpis pozwu to tym samym dorczy
owiadczenie powoda wzywajce go do spenienia wiadczenia. wiadczenie w
takim wypadku staje si wymagalne z chwil dorczenia odpisu pozwu
pozwanemu. W tym przypadku oddalenie powdztwa nie wchodzi w rachub.

- Powd (wierzyciel) nie ma i nie moe uzyska w innej drodze ni proces tytuu
egzekucyjnego niezbdnego do przymusowego wyegzekwowania nalenego
wiadczenia
Przy powdztwach o zasdzenie wiadczenia wyrok uwzgledniajcy powdztwo
koczy postpowanie rozpoznawcze. Ale nie koczy postpowania cywilnego jako
takiego w sytuacji, gdy zobowizany wyrokiem do spenienia wiadczenia, tego
wiadczenia nie spenia. Wwczas wchodzimy w egzekucj. eby wyrok wdroy
wyrokowi trzeba nada klauzule wykonalnoci.

Tam wszdzie, gdzie przepisy prawa przyznaj pewnym podmiotom prawo do
wystawienia wasnych tytuw egzekucyjnych te podmioty nie maj interesu w
wytoczeniu powdztwa banki. Na mocy prawa bankowego maj prawo do
wystawiania wasnych tytuw bankowych tytuw egzekucyjnych (BTE). Bank
moe wystawi na podstawie umw poyczki, moe wystawi wasny tytu i wystpi
do sdu o nadanie klauzuli. Jeli bank wytoczy powdztwo z czynnoci bankowej, to
sd oddali takie powdztwo z braku interesu prawnego. Bo sam moe uzyska to co
chce. Jeli bank podpisa jak umow z budowlacami to wwczas bank jeli ma
roszczenie z tytuu rkojmi, to wwczas musi wystpi na drog sdow, bo to
roszczenie nie wynika z czynnoci bankowej. Czynnoci bankowe s wyranie
okrelone w prawie bankowym.
170

Jeli chodzi o zwykych ludzi mog si narazi na oddalenie powdztwa, jeli
dysponuj aktem notarialnym, ktry ma charakter tytuu egzekucyjnego.

Art. 777 [Tytuy egzekucyjne]
1. Tytuami egzekucyjnymi s:
1) orzeczenie sdu prawomocne lub podlegajce natychmiastowemu wykonaniu, jak rwnie ugoda zawarta przed
sdem;
1
1
) orzeczenie referendarza sdowego prawomocne lub podlegajce natychmiastowemu wykonaniu,
3) inne orzeczenia, ugody i akty, ktre z mocy ustawy podlegaj wykonaniu w drodze egzekucji sdowej;
4) akt notarialny, w ktrym dunik podda si egzekucji i ktry obejmuje obowizek zapaty sumy pieninej lub
wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilociowo w akcie okrelonych, albo te wydania rzeczy indywidualnie
oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowizku lub zdarzenie, od ktrego uzalenione jest wykonanie;
5) akt notarialny, w ktrym dunik podda si egzekucji i ktry obejmuje obowizek zapaty sumy pieninej do
wysokoci w akcie wprost okrelonej albo oznaczonej za pomoc klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano
zdarzenie, od ktrego uzalenione jest wykonanie obowizku, jak rwnie termin, do ktrego wierzyciel moe wystpi o
nadanie temu aktowi klauzuli wykonalnoci;
6) akt notarialny okrelony w pkt 4 lub 5, w ktrym niebdca dunikiem osobistym osoba, ktrej rzecz, wierzytelno
lub prawo obcione jest hipotek lub zastawem, poddaa si egzekucji z obcionego przedmiotu w celu zaspokojenia
wierzytelnoci pieninej przysugujcej zabezpieczonemu wierzycielowi.

Akty notarialne s czsto w praktyce stosowane. Mona u notariusza sporzdzi akt w
ktrym dunik owiadcza, e poddaje si egzekucji, jeli nie speni wiadczenia. Ten
akt notarialny, ktry stanowi tytu egzekucyjny eliminuje interes prawny
powoda. Ten akt peni taka sama funkcje jak wyrok, ktry by uzyska.
Gdy wierzyciel dysponuje wasnym aktem wykonawczym, wytoczenie powdztwa,
uzyskanie wyroku zasdzajcego jest pozbawione interesu prawnego.

Sprawy o naruszenie posiadania

Art. 817 [Podjcie egzekucji]
W sprawach o naruszenie posiadania ukoczona egzekucja moe by podjta na nowo na podstawie tego samego tytuu
wykonawczego, jeeli dunik ponownie dokona zmiany sprzecznej z treci tego tytuu, a danie w tym przedmiocie
zostanie zgoszone przed upywem szeciu miesicy od ukoczenia egzekucji.

Ssiad ssiadowi naruszy wadanie nieruchomoci poprzez postawienie potu.
Zapad wyrok do usunicia potu, wyrok zosta wykonany i wwczas na mocy
oglnych zasad z adnotacj, e zosta wykonany to traci moc, traci racj bytu.
Jednake art. 817 mwi, e jeszcze raz mona nastpi po egzekucji, jeeli znw
nastpio takie samo naruszenie.

Powdztwo o ustalenie art. 189 k.p.c. (do powyszego|)

prawny.

Istota regulacji zawartej w art. 189 k.p.c. polega na tym, e przepis ten stanowi
podstaw powdztwa o ustalenie. Gdyby takiego przepisu nie byo to powdztwa o
ustalenie prawa by nie mona byo wytoczy. Historycznie proces cywilny uksztatowa si
jako sposb dochodzenia roszcze. I nie byo takiego przepisu o ustalenie stosunku.
171

Ten byo stworzy ten przepis, aby bya podstawa prawna dla powdztwa o ustalenie.
Stwarza moliwo takiego powdztwa.

To kiedy ten interes prawny zachodzi?
Zachodzi zawsze wtedy gdy brak tego ustalenia powodowaby naraenie powoda na
niekorzystny skutek prawny, w szczeglnoci niesuszna szkod.
Np. powd domaga si ustalenia istnienia maestwa. To istotne orzeczenie, ktre ma duy
wpyw na jego sfer prawn.

Jak wyglda interes prawny przy powdztwach o uksztaltowanie?
Nawizanie stosunku prawnego, zmian czy rozwizanie stosunku prawnego. Przyjmujemy,
e ten interes prawny w tych powdztwach nie wystpuje jako samodzielna przesanka
zasadnoci powdztwa. Ten interes prawny jest wtopiony w norm prawn zezwalajc na
wytoczenie takiego powdztwa. Istnieje jedno powdztwo o zasdzenie w ramach ktrego
dochodzimy wszystkich wiadcze. Jest jedno o ustalenie, gdzie moemy wszystkie ustali i
jest tyle o uksztaltowanie, ile przepisw zezwalajcych na wytoczenie takiego powdztwa.
Jeli jest przepis zezwalajcy na wystpienie z powdztwem o rozwizanie maestwa przez
rozwd, to takie powdztwo istnieje. Gdyby nie byo przepisu to i powdztwo byoby
niemoliwe. Kady kto wystpuje z takim powdztwem to ma interes prawny w rozwizaniu
maestwa.

Przykad: Jeeli istnieje norma prawna zezwalajca mczynie z wystpieniem z
powdztwem o ustalenie ojcostwa to w takim wypadku kady kto wystpuje z takim
powdztwem ma interes prawny.

2) Przesanki negatywne (adna nie moe istnie, eby sd uwzgldni powdztwo)
a) Niezupeny charakter roszczenia materialnego
Zobowizania naturalne nie mog by dochodzone. W takim wypadku powdztwo zostanie
oddalone. To samo jeli powdztwo zostanie wytoczone, a zostanie podniesiony zarzut
przedawnienia. W takim wypadku zobowizanie jest naturalne.

b) Sprzeczno powdztwa ze spoeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa lub ZWS

Art.5 KC
Nie mona czyni ze swego prawa uytku, ktry by by sprzeczny ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa
lub z zasadami wspycia spoecznego. Takie dziaanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uwaane za wykonywanie
prawa i nie korzysta z ochrony.

Oddalenie powdztwa z powodu jego sprzecznoci z zws lub spoeczno gospodarczym
przeznaczeniem prawa jest czsto stosowane w praktyce. Wystarczy wzi k.c., komentarz by
zobaczy ile jest orzecze do art. 5. To oddalenie ma wyjtkowy charakter.

Przykad: Maonkowie po kilku latach nie posiadali dzieci. Przyczyn tego bya niepodno
ma, w rezultacie maonkowie doszli do wniosku i m wyrazi zgod, aby ona poddaa
si sztucznemu zapodnieniu. Po kilku miesicach maestwo si rozpado mczyzna nie
da rady i wystpi do sdu o zaprzeczenie ojcostwa. Z punktu widzenia prawdy materialnej
jego roszczenie byo uzasadnione. Bo on nie by ojcem, ojcem by kto inny. Sprawa trafia
172

do SN zasada prawna: danie ma matki zaprzeczenia ojcostwa co do dziecka pocztego
w wyniku dokonanego za zgoda ma sztucznego zapodnienia moe by uznane za
sprzeczne z zws. W ten sposb doszo do oddalenia powdztwa.

c) Zrzeczenie si roszczenia procesowego w procesie, ktry toczy si uprzednio
Zrzeczenie si roszczenia to owiadczenie powoda, e rezygnuje z danego roszczenia
procesowego.
Zrzeczeniu si roszczenia musi towarzyszy cofnicie powdztwa, te dwie czynnoci musz
poczone. To przyczyna umorzenia postpowania.
Zrzeczenie si roszczenia dochodzonego w pozwie powoduje skutek w postaci
bezprzedmiotowoci procesu, jeli si zrzekam to proces staje si bezprzedmiotowy.
Przyczyna umorzenia post. nie jest bezprzedmiotowo procesu, ale cofnicie pozwu.
Bezprzedmiotowo jest szczeglnie widoczna po zrzeczeniu, umorzeniu, gdy powd
wytoczy ponownie powdztwo o to zrzeczone roszczenie. Bo powd dochodzi roszczenia
ktrego si zrzek. Proces jest bezprzedmiotowy, sd oddala powdztwo.

Wyrokw oddalajcych powdztwo nie naley myli z postanowieniami sdu o odrzuceniu powdztwa
lub z zarzdzeniami przewodniczcego lub referendarza sdowego o zwrocie powdztwa. Oddalenie
nastpuje wyrokiemi decyduj o tym w/w przesanki zasadnoci powdztwa.

II. Podzia ze wzgldu na tre

1) zasdzajce wiadczenie
wyrok ktry uwzgldnia powdztwo o zasadzenie wiadczenia

2) ustalajce istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa

uwzgledniajcy powdztwo o ustalenie. Tu zaliczamy wyroki oddalajce powdztwo. Bo
oddalajc powdztwo, sd ustala nieistnienie normy indywidualno konkretnej, stwierdza brak
interesu, niewymagalno wiadczenia itd.

3) ksztatujce stosunek prawny lub prawo
jest wyrok, ktry uwzgldnia powdztwo o uksztaltowanie

One s odpowiednie do rodzajw powdztw. Patrzymy na sentencje wyrokw.

III. Podzia ze wzgldu na skutki prawne

1) Wyroki deklaratywne
Wyrok ten jest to wyrok, ktry stwierdza jedynie istnienie okrelonego stosunku prawnego.

2) Wyroki konstytutywne
Wyrok, ktry zmienia istniejcy stan prawny, ksztatuje go na nowo. Tworzy, zmienia albo znosi.

173

W literaturze przyjmuje si (nie do koca trafnie), e deklaratywne to zasdzajce i ustalajce.
Natomiast konstytutywne pokrywaj si z ksztatujcymi. To rozumowanie jest poprawne, ale nie do
koca cise.

Przykad: Wydzierawiajcy domaga si zapaty czynszu podwyszonego dzierawnego za jaki
okres. On nie chce paci, bo si wczeniej umwili, i on nie bdzie wicej paci. Wydzierawiajcy
wytacza powdztwo. Sd bada czy wystpiy okolicznoci do podwyszenia czynszu. Jeli sd tak
stwierdzi, e podwyszenie byo zasadne, to wyda wyrok podwyszajcy. Z punktu widzenia treci
bdzie to zasdzajcy wiadczenie, ale z punktu widzenia skutkw to bdzie konstytutywny.

Mona wskaza wyroki, ktre w swej treci maj charakter zasdzajcy, ale z punktu widzenia
skutkw bd to wyroki konstytutywne.

IV. Podzia ze wzgldu na zakres rozstrzygnicia

1) Wyroki pene
Rozstrzygaj o caoci sprawy to pojcie doktrynalne.
Jeeli byo powdztwo wzajemne, to wyrok peny odnosi si zarwno do powdztwa gwnego
jak i wzajemnego, jeeli byo kilka roszcze to wyrok peny ustosunkowuje si do wszystkich
roszcze.
Wyrok obejmujcy cao zgoszonych w sprawie roszcze. Ten wyrok nie zawsze bdzie
wyrokiem uwzgldniajcym albo oddalajcym. To moe by wyrok w peni uwzgledniajcy albo
oddalajcy. Moe on w czci oddali, cz uwzgldni, ale ustosunkowuje si do wszystkich
roszcze

2) Wyroki czciowe
Wyrok rozstrzygajcy o czci powdztwa. Art. 317 k.p.c.

2. Na tej samej podstawie sd moe wyda wyrok czciowy, rozstrzygajc o caoci dania powdztwa gwnego lub
wzajemnego.

Kiedy sd wydaje taki wyrok? Sd moe wyda wyrok czciowy:
Jeeli do rozstrzygnicia nadaje si tylko cz dania lub niektre z zada pozwu. Co dotyczy
rwnie powdztwa wzajemnego.

Wtedy jeeli dojrzao do rozstrzygnicia albo tylko powdztwo gwne, albo tylko powdztwo
wzajemne. Dojrzaa do rozstrzygnicia cz dania, albo tylko niektre dania.

Przykad: W zakresie roszcze z czynu niedozwolonego powdztwo o odszkodowanie i
zadouczynienie. Sd moe rozstrzygn, e jedno z nich ju dojrzao, a kolejne musi by
zbadane. To moe wymaga szeregu czynnoci. Tak samo z powdztwem gwnym i
wzajemnym. Jedno zostao wyjanione, co do drugiego prowadzimy dalej postpowanie. Rzadko
wydaje si wyrok czciowy, bo trzeba robi wszystko 2x.

174

3) Wyroki wstpne
Jest to wyrok uwzgledniajcy powdztwo co do samej zasady. Moliwo wydania wyroku
wstpnego przewiduje art. 318 k.p.c.

Art. 318 [Wyrok wstpny]
1. Sd, uznajc roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, moe wyda wyrok wstpny tylko co do samej zasady, co do
spornej za wysokoci dania - zarzdzi bd dalsz rozpraw, bd jej odroczenie.
2. W razie zarzdzenia dalszej rozprawy, wyrok co do wysokoci dania, jak rwnie rozstrzygnicie co do kosztw
moe zapa dopiero po uprawomocnieniu si wyroku wstpnego.

Kiedy si wydaje?
Jego wydanie jest aktualne w sprawach o zasdzenie wiadczenia pieninego lub rzeczy
oznaczonych co do gatunku.

Kiedy si nie wydaje?
Nie wydaje si go w sprawach o ustalenie lub uksztaltowanie, dlatego, e w sprawach o
zasdzenie wiadczenia sd ma zawsze do rozstrzygnicia 2 kwestie czy si naley i ile si
naley. Nie ma takiej sytuacji przy powdztwach o ustaleniu lub uksztaltowaniu.

W sprawach o zasdzenie wiadczenia moliwe jest wydanie wyroku wstpnego. Chodzi o to
by wyda po wstpnym rozpoznaniu sprawy wyda wyrok co do istoty sprawy czy si
naley.

Moe to by wyrok tylko pozytywny.

W sprawach w ktrych istniej wtpliwoci, nie wiem jak rozstrzygn, wszystko wskazuje,
e powodowi si naley, ale s wtpliwoci. Przesdzenie tej kwestii jest istotne, bo
przeprowadzenie drugiej kwestii wymaga duo wysiku i pracy.

Sd I instancji powinien wyda wyrok wstpny jeli jest przekonany e si naley,
uwzgldni, powdztwo, jest zasadne co do zasady i poczeka na uprawomocnienie tego
wyroku.
Jeli nikt tego nie zaskary, albo sd II instancji uzna, e wyrok jest waciwy to sd ze
spokojem przystpuje do rozwaania kwestii ile si naley.

Co bdzie gdy w tej drugiej fazie sd zobaczy, e wyrok prawomocny okae si bdny i
wiadczenie si nie naley?
Powinien zasdzi. Wyrok wstpny moe by tylko pozytywny. Jeli sd stwierdzi, e
powodowi co do zasady si nie naley to wtedy oddala si powdztwo w caoci.

4) Wyroki kocowe

5) Wyroki czne
Wyrok wydany w razie polaczenia kilku spraw do cznego rozpoznania lub rozstrzygnicia
Art. 219 [Poczenie spraw]
Sd moe zarzdzi poczenie kilku oddzielnych spraw toczcych si przed nim w celu ich cznego rozpoznania lub
take rozstrzygnicia, jeeli s one ze sob w zwizku lub mogy by objte jednym pozwem.
175

Tego nie mona myli z wyrokiem cznym w postpowaniu karnym.

6) Wyroki uzupeniajce
Wyrok uzupeniajcy wczeniej wydany wyrok.

Art. 351 [Uzupenienie]
1. Strona moe w cigu dwch tygodni od ogoszenia wyroku, a gdy dorczenie wyroku nastpuje z urzdu - od jego
dorczenia, zgosi wniosek o uzupenienie wyroku, jeeli sd nie orzek o caoci dania, o natychmiastowej
wykonalnoci albo nie zamieci w wyroku dodatkowego orzeczenia, ktre wedug przepisw ustawy powinien by
zamieci z urzdu.
2. Wniosek o uzupenienie wyroku co do zwrotu kosztw lub natychmiastowej wykonalnoci sd moe rozpozna na
posiedzeniu niejawnym.
3. Orzeczenie uzupeniajce wyrok zapada w postaci wyroku, chyba e uzupenienie dotyczy wycznie kosztw lub
natychmiastowej wykonalnoci.

Wchodzi w rachub w 3 wypadkach:
- Jeeli sd nie orzek o caoci dania
Najczciej wtedy gdy sd uwzgldni powdztwo w czci, a nie wypowiedzia si co
do pozostaej reszty. Jeli sd uwzgldni powdztwo w caoci (wnoszono o 30 tys.), a
sd zasadza 20 tys.. W takiej sytuacji powinien si wypowiedzie, e w czci
uwzgldnia, a w zakresie 10 tys. oddali.
Jeli tak nie napisa to powd albo pozwany powinien zoy wniosek o uzupenienie
wyroku.
Pojawia si pytanie co zrobi w sytuacji, jeeli moje powdztwo sd uwzgldni tylko w
czci, a w pozostaej czci nie? Niektrzy mwi, e pisz apelacj ale nie ma
substratu zaskarenia. Jeli sd zasadza 20 tys., a w pozostaej czci oddala to mona
zaskary w czci oddalajcej powdztwo co do pozostaych 10 tys.. Jeeli sd nie
wypowiedzia si to nie ma apelacji.
Trzeba zoy wniosek o uzupenienie wyroku. Sd uzupeni wyrok, i wtedy moemy
pisa apelacje od tej czci.
Jest termin dwutygodniowy, przywracalny. Jeeli termin minie lub zostanie
nieprzywrcony to strona moe wytoczy ponowne powdztwo. W tym zakresie nie ma
rozstrzygnicia, nie ma res iudicata. Mona wytoczy powdztwo o 10 tys.
Mog by 2 roszczenia. Odszkodowanie i zadouczynienie, sd o czym zapomnia.

- Jeeli sd nie orzek o natychmiastowej wykonalnoci wyroku
2 sytuacje:
Wtedy kiedy by zobowizany z urzdu nada wyrokowi rygor natychmiastowej
wykonalnoci. Np. w sprawach o alimenty sd nadaje klauzul z urzdu.
Wnielimy o natychmiastow wykonalno, ale nie wypowiedzia si w tej
kwestii.

- Sd nie zamieci w wyroku dodatkowego orzeczenia, ktre powinien zamieci z
urzdu
To sytuacje, gdy sd obowizany jest zawrze dodatkowe rozstrzygnicia, ktre sd
powinien zamieci z urzdu.
176

Przykad: W sprawie o rozwd musi by rozstrzygnicie o winie, jeli s dzieci to o
dzieciach. Jeli takich rozstrzygnicia nie ma to w takim wypadku mona da
uzupenienia.

W jakiej postaci sd uzupenia wyrok?

Art. 351 [Uzupenienie]
3. Orzeczenie uzupeniajce wyrok zapada w postaci wyroku, chyba e uzupenienie dotyczy wycznie kosztw lub
natychmiastowej wykonalnoci.

Wyrok uzupenia si wyrokiem, i ten drugi nazywamy uzupeniajcym.
Jeli chodzi o koszty lub nadanie natychmiastowej wykonalnoci, to nastpuje to moc
postanowienia.

V. Podzia ze wzgldu na sposb ich wydania
1) Wyroki kontradyktoryjne zasada, klasyczny wyrok
Jest zasad. Kady ktry nie jest zaoczny to jest kontradyktoryjny.

2) Wyroki zaoczne wyjtkowy charakter, wystpuje tylko w przypadkach wskazanych w
ustawie, aczkolwiek jest ich coraz wicej.

Wyrok zaoczny

Art. 339 [Podstawa]
1. Jeeli pozwany nie stawi si na posiedzenie wyznaczone na rozpraw albo mimo stawienia si nie bierze udziau w
rozprawie, sd wyda wyrok zaoczny.

Art. 340 [Wyrok pod nieobecno pozwanego]
Wyrok wydany w nieobecnoci pozwanego nie bdzie zaoczny, jeeli pozwany da przeprowadzenia rozprawy w swej
nieobecnoci albo skada ju w sprawie wyjanienia ustnie lub na pimie.

Wydanie wyroku zaocznego jest moliwe, gdy:
- pozwany nie stawi si na rozpraw lub mimo stawienia si nie bierze w niej udziau
przychodzi i nic nie mwi.

- pozwany nie zoy w sprawie adnych wyjanie tzn. jeeli pozwany nie stawi si na rozpraw,
ale wczeniej wnis odpowied na pozew, ustosunkowa si do twierdze powoda, a nie stawi to
nie ma wyroku zaocznego. Nieobecny, ale wypowiedzia si!

- pozwany nie stawi si na rozpraw i nie wnis wniosku o rozpoznanie sprawy pod jego
nieobecno. Jeli zoy wniosek, wwczas bdzie to wyrok kontradyktoryjny.

Wydanie nie moe nastpi w postpowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.

Art. 376 [Niestawiennictwo stron]
Rozprawa przed sdem drugiej instancji odbywa si bez wzgldu na niestawiennictwo jednej lub obu stron. Wydany
wyrok nie jest zaoczny.
177

Stosuje si odpowiednio do postpowania przed SN, poniewa tam nie ma szczeglnych przepisw o
nieobecnoci.

Art. 398
21
[Odpowiednie stosowanie przepisw o apelacji]

Cech charakterystyczn wyroku zaocznego jest to, e podstaw faktyczn tego wyroku zaocznego s
twierdzenia powoda.

Jest charakterystyczne dla sdw II instancji.

Art. 339 [Podstawa]
2. W tym wypadku przyjmuje si za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznociach faktycznych przytoczonych w
pozwie lub w pismach procesowych dorczonych pozwanemu przed rozpraw, chyba e budz one uzasadnione
wtpliwoci albo zostay przytoczone w celu obejcia prawa.

Pozwany nie by na rozprawie, nie skada adnych wnioskw, w zwizku z tym uznaje si za prawdziwe
twierdzenia powoda. To jest okoliczno negatywna dla pozwanego!

Nie prowadzi si postpowania dowodowego, skoro za podstaw przyjmuje si twierdzenia powoda.

178

Wykad 19. (12.03.2013 r.)

Wyrok zaoczny c.d.
Niekorzystne skutki jakie wiemy z wyrokiem zaocznym, dotycz przede wszystkim tego, e podstaw
faktyczn wyroku zaocznego s twierdzenia powoda - to wszystko, co powd powiedzia na rozprawie,
co napisa, co zgosi w pismach procesowych etc. W takim wypadku nie prowadzi si postpowania
dowodowego.

Art. 339 [Podstawa]
2. W tym wypadku przyjmuje si za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznociach faktycznych przytoczonych w
pozwie lub w pismach procesowych dorczonych pozwanemu przed rozpraw, chyba e budz one uzasadnione
wtpliwoci albo zostay przytoczone w celu obejcia prawa.

Jednake od tej zasady istniej pewne wyjtki:
1) sd nie moe oprze podstawy faktycznej wyroku na twierdzeniach powoda i nie przeprowadza
postpowania dowodowego, jeeli twierdzenia te budz uzasadnione wtpliwoci art. 339 2
k.p.c. in fine

Art. 339 [Podstawa]
2. []chyba e budz one uzasadnione wtpliwoci albo zostay przytoczone w celu obejcia prawa.

2) w sprawach maeskich art. 431 k.p.c. nie mona oprze wyroku na okolicznociach
faktycznych podanych przez powoda;

Art. 431 [Uznanie; przyznanie; wyrok zaoczny]
W sprawach przewidzianych w rozdziale niniejszym nie mona oprze rozstrzygnicia wycznie na uznaniu powdztwa
lub przyznaniu okolicznoci faktycznych. W sprawach tych nie stosuje si art. 339 2.

3) sprawy ze stosunkw midzy rodzicami, a dziemi art. 458 k.p.c.

Art. 458 [Odesanie]
1. W sprawach objtych przepisami dziau niniejszego stosuje si odpowiednio przepisy art. 426, 429, 431, 434 i 435.

4) sprawy o oprnienie lokalu z ustawy o ochronie praw lokatorw eksmisji nie mona oprze
tylko na twierdzeniach powoda.

Jeeli chodzi o sam rozpraw, na ktrej nastpuje wydanie wyroku, to ta rozprawa jest bardzo krtka. Sd
tylko stwierdza, e pozwany nie stawi si na rozpraw, nie bierze udziau w rozprawie i gos zabiera
powd, powd podaje ustnie swoje danie, czyli najczciej stwierdza, ze popiera powdztwo i na tym
koczy si ta rozprawa. Nie sporzdza si tutaj adnego protokou, tylko sd stwierdza nad sentencj
wyroku, e zachodz przesanki do wydania wyroku zaocznego.

Trzeba pamita, e przesank wydania wyroku zaocznego jest nieobecno pozwanego na rozprawie, ale
w aktach sprawy musi by dowd dorczenia zawiadomienia o rozprawie. Jeeli takiego dowodu nie ma,
to w myl oglnych zasad sd powinien wyznaczy nowy termin i ponownie wysa zawiadomienia o
nowym terminie rozprawy.
179

Jednak przy wyrokowaniu zaocznym mamy szczegln regulacj w razie nie nadejcia dowodu dorczenia
na dzie rozprawy, sd moe w cigu nastpnych dwch tygodni wyda na posiedzeniu niejawnym wyrok
zaoczny, jeli w tym czasie otrzyma dowd dorczenia. Jest to tzw. zastrzeony wyrok zaoczny.

Art. 341 [Zastrzeony wyrok zaoczny]
W razie nienadejcia dowodu dorczenia na dzie rozprawy sd moe w cigu nastpnych dwch tygodni wyda na
posiedzeniu niejawnym wyrok zaoczny, jeeli w tym czasie otrzyma dowd dorczenia. Wyrok taki wie sd od chwili

Ta regulacja przewidziana jest na wypadek, gdy w dniu rozprawy nie ma dowodu dorczenia pozwanemu
zawiadomienia o terminie rozprawy, a ten dowd poczta dorczy za dwa dni itd.
Wyrokowi zaocznemu sd nadaje rygor natychmiastowej wykonalnoci art. 333 1 pkt 3 k.p.c.


Z reguy bdzie to wyrok uwzgldniajcy powdztwo i takiemu wyrokowi ktry zasdza wiadczenie sd z
urzdu nadaje rygor natychmiastowej wykonalnoci co oznacza e on od razu nadaje si to egzekucji, bez
jego uprawomocnienia si.

rodki zaskarenia od wyroku zaocznego
Wyrok zaoczny dorcza si z urzdu obu stronom z pouczeniem o przysugujcych im rodkach
zaskarenia.

Powodowi na zasadach oglnych przysuguje apelacja od wyroku zaocznego.
Pozwanemu przysuguje szczeglny rodek zaskarenia w postaci sprzeciwu od wyroku zaocznego.
Zarwno apelacj, jak i sprzeciw mona wnie w terminie 2 tygodni.

Art. 344 [Sprzeciw]
1. Pozwany, przeciwko ktremu zapad wyrok zaoczny, moe zoy sprzeciw w cigu dwch tygodni od dorczenia mu
wyroku.

! Tutaj mamy pewn zmian, albowiem do ostatniej nowelizacji z 2011 r. sprzeciw wnosio si w
terminie tygodniowym. Uznano jednak na skutek orzeczenia TK, e to jest nierwne traktowanie stron w
procesie i w zwizku z tym zmieniono ten przepis i przewidziano termin 2-tygodniowy.

Apelacja powoda niczym nie rni si od apelacji wnoszonej w toku zwykego postpowania.

Sprzeciw wymaga formy pisemnej.
Art. 344 [Sprzeciw]
okolicznoci.
180

Tutaj nie trzeba czeka na rozpraw. Sprzeciw to wdanie si w spr co do istoty sprawy, a wic naley w
nim podnie wszelkie zarzuty zarwno procesowe, jak i materialnoprawne.

Sd pomija spnione twierdzenia i dowody, chyba e strona uprawdopodobni, e nie zgosia ich w
sprzeciwie bez swej winy lub e uwzgldnienie spnionych twierdze i dowodw nie spowoduje zwoki w
rozpoznaniu sprawy albo wystpuj inne wyjtkowe okolicznoci.

W sprzeciwie musi by rwnie zoony pewien wniosek o uchylenie wyroku zaocznego i oddalenie
powdztwa.

Sprzeciw, ktry nie odpowiada warunkom formalnym, a wic nie zawiera wszystkich elementw mu
przypisanych, podlega uzupenieniu. Jeeli sprzeciw zosta wniesiony po terminie albo strona nie
uzupenia brakw formalnych tego sprzeciwu, wwczas sd odrzuca sprzeciw na posiedzeniu
niejawnym. To charakterystyczne dla rodkw zaskarenia. Pozew nieuzupeniony w wyznaczonym
terminie, przewodniczcy zwraca, o tyle przy rodkach zaskarenia, nieuzupenienie powoduje zawsze
odrzucenie rodka przez sd.

Jeeli sd przyj sprzeciw, przewodniczcy wyznacza termin rozprawy i zarzdza dorczenie sprzeciwu
powodowi. Nastpnie nastpuje rozpoznanie sprawy i sd wydaje wyrok, w ktrym moe:
1) wyrok zaoczny w caoci lub czci utrzyma w mocy
2) wyrok zaoczny uchyla i orzeka o daniu pozwu
3) wyrok zaoczny uchyla i pozew odrzuca lub umarza postpowanie

Przy uchyleniu wyroku zaocznego zawsze musi by jakie dodatkowe rozstrzygnicie.

Ten wyrok, wydany w nastpstwie wniesionego sprzeciwu, jest zawsze wyrokiem kontradyktoryjnym.
Nigdy nie bdzie wyrokiem zaocznym, bo jedn z przesanek wydania wyroku zaocznego jest nieobecno
na rozprawie pozwanego i nieustosunkowanie si pozwanego.

Jeli na t ponown rozpraw pozwany nie stawi si to mimo wszystko bdzie to wyrok kontradyktoryjny,
gdy w sprzeciwie ustosunkowa si od do powdztwa.

Czas wyrokowania
Wydanie wyroku nastpuje po uprzednim rozpoznaniu sprawy na rozprawie. To wynika przede
wszystkim z postanowie art. 316 k.p.c.

Art. 316 [Czas wyrokowania]
1. Po zamkniciu rozprawy sd wydaje wyrok, biorc za podstaw stan rzeczy istniejcy w chwili zamknicia
rozprawy; w szczeglnoci zasdzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczno, e stao si ono wymagalne w
toku sprawy.

Wydanie wyroku na rozprawie po przeprowadzeniu rozprawy jest zasad. Jednake w ustawodawstwie
mamy coraz czciej wypadki, gdy sd moe wyda wyrok na posiedzeniu niejawnym bez rozprawy:
1) wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym (art. 341 k.p.c. |)
2) w postpowaniu apelacyjnym sd moe wyda wyrok na posiedzeniu niejawnym, jeeli nastpio
cofnicie apelacji albo jeeli zachodzi niewano postpowania
3) w postpowaniu uproszczonym apelacyjnym rwnie jest moliwo wydania wyroku na
181

posiedzeniu niejawnym

Art. 505
10
[Skad sdu; posiedzenia]
2. Sd moe rozpozna apelacj na posiedzeniu niejawnym, chyba e strona w apelacji lub w odpowiedzi na apelacj
zadaa przeprowadzenia rozprawy.

4) postpowanie przed SN przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej moliwy jest wyrok na
posiedzeniu niejawnym

Wyrok moe by wydany jedynie przed sdziami, przed ktrymi odbya si rozprawa bezporednio
poprzedzajca wydanie wyroku art. 323 k.p.c.

Art. 323 [Zesp orzekajcy]
Wyrok moe by wydany jedynie przez sdziw, przed ktrymi odbya si rozprawa poprzedzajca bezporednio wydanie
wyroku.

W postpowaniu cywilnym nie ma cigoci rozprawy, mona j odracza i na kadej rozprawie moe by
inny skad sdu. Istotne jest, aby wyrok wydany zosta przez sdziw, ktrzy byli na ostatniej rozprawie.

Sd, wydajc wyrok, bierze za podstaw stan rzeczy istniejcy w chwili zamknicia rozprawy. W
szczeglnoci zasdzeniu roszczenia na przeszkodzie nie stoi okoliczno, e stao si ono wymagalne w
toku rozprawy. Mona wytoczy powdztwo o wiadczenia niewymagalne, ale istotne jest, by ta
wymagalno nadesza w toku rozprawy.

Granice wyrokowania
Te granice wyrokowania zakrela powd.

Art. 321 [Przedmiot orzekania]
1. Sd nie moe wyrokowa co do przedmiotu, ktry nie by objty daniem, ani zasdza ponad danie.

Przykad: Jeeli powd dochodzi z tytuu czynu niedozwolonego odszkodowania, a nie dochodzi
zadouczynienia, to dostanie to, czego da. Nie zgoszono dania, nie zasdzamy. To samo, jeeli
powd dochodzi zasdzenia okrelonej kwoty pieninej, a sd widzi, e powodowi naley si
znacznie wicej sd jest zwizany daniem.

Pewien wyjtek pozwalajcy na wyjcie poza granice z art. 321 k.p.c. wynika z art. 477
1
k.p.c. w sprawach z
zakresu prawa pracy:

Art. 477
1
[Roszczenie alternatywne]
Jeeli pracownik dokona wyboru jednego z przysugujcych mu alternatywnie roszcze, a zgoszone roszczenie okae si
nieuzasadnione, sd moe z urzdu uwzgldni inne roszczenie alternatywne.

Sd moe z urzdu uwzgldni inne roszczenie alternatywne. Wyjcie poza granice dania i wyrokowanie
z urzdu co do przedmiotu, ktry daniem objty nie by.

Podobnie mamy przy rodkach zaskarenia w zwizku z zasad dyspozycyjnoci sd nie moe uchyli
wyroku w innym zakresie ni by wskazany w rodku zaskarenia.
182

Przy wyrokowaniu w rachub wchodz trzy szczeglne zasady wyrokowania:
1) ograniczona odpowiedzialno pozwanego

Art. 319 [Ograniczona odpowiedzialno pozwanego]
Jeeli pozwany ponosi odpowiedzialno z okrelonych przedmiotw majtkowych albo do wysokoci ich wartoci, sd
moe, nie wymieniajc tych przedmiotw ani ich wartoci, uwzgldni powdztwo zastrzegajc pozwanemu prawo do
powoania si w toku postpowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialnoci.

W prawie cywilnym obowizuje zasada, e dunik ponosi odpowiedzialno caym swoim
majtkiem za zobowizanie, ale w ustawowo okrelonych przypadkach odpowiedzialno
ogranicza si do okrelonych mas majtkowych:
- odpowiedzialno maonka dunika za zobowizania dunika do majtku wsplnego, jeeli
wyrazi zgod na zacignicie zobowizania.
Jeeli przeciwko maonkom takim zostanie wytoczone powdztwo to sd zasdzi kwot od
jednego i drugiego maonka t kwot zastrzegajc o ponoszeniu odpowiedzialnoci do majtku
wsplnego.
Musi by to zastrzeone w wyroku. Pozostaje to w zwizku z ewentualn pniejsz egzekucj
art. 837 k.p.c.

Art. 837 [Powoanie ograniczenia]
Dunik moe powoywa si na ograniczenie odpowiedzialnoci tylko wwczas, gdy ograniczenie to zostao zastrzeone
w tytule wykonawczym.

- odpowiedzialno za dugi spadkowe spadkobiercw, ktrzy przyjli spadek z dobrodziejstwem
inwentarza. Jeeli bd pozwani to naley im zastrzec, e ich odpowiedzialno jest ograniczona
do stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza.

- odpowiedzialno rzeczowa np. dunika hipotecznego, odpowiedzialno przy zastawie.

Wchodz tu w gr dunicy rzeczowi. Jeeli wierzyciel wytoczy powdztwo przeciwko
dunikowi osobistemu i wytoczy przeciwko dunikowi rzeczowemu np.: dunikowi
hipotecznemu to wwczas sd zasdzi t kwot dugu od dunika osobistego i od dunika
rzeczowego, ale z zastrzeeniem, e jego odpowiedzialno ogranicza si do nieruchomoci
obcionej hipotek. Jeeli tego zastrzeenia nie bdzie to powoywanie si na hipotek nie ma
adnego znaczenia.

2) Rozoenie wiadczenia na raty

Art. 320 [Rozoenie na raty]
W szczeglnie uzasadnionych wypadkach sd moe w wyroku rozoy na raty zasdzone wiadczenie, a w sprawach o
wydanie nieruchomoci lub o oprnienie pomieszczenia - wyznaczy odpowiedni termin do spenienia tego wiadczenia.

Przepis rzadko stosowany w praktyce, aczkolwiek majcy bardzo istotne znaczenie. Sdy czsto
zasdzaj olbrzymie kwoty od dunikw nie patrzc na to czy oni s w stanie te zobowizania
speni. Pojawia si egzekucja i nie ma masy majtkowej. Rozoenie na raty na etapie postpowania
egzekucyjnego jest zalene tylko od woli wierzyciela.
183

Rozoenie na raty jest istotne i wymaga wysiku ze strony sdu musi zbada sytuacj dunika.

3) Zasdzenie wg wasnego uznania przy pewnego rodzaju wiadczeniach

Art. 322 [Zasdzenie odpowiedniej sumy]
Jeeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o wiadczenie z umowy o
doywocie sd uzna, e cise udowodnienie wysokoci dania jest niemoliwe lub nader utrudnione, moe w wyroku
zasdzi odpowiedni sum wedug swej oceny, opartej na rozwaeniu wszystkich okolicznoci sprawy.

Budowa wyroku
Sentencja wyroku skada si z dwch czci:
1) Cz wstpna komparycja obejmuje sygnatur akt, oznaczenie sprawy, okrela sdziego,
protokolanta itp.)
2) Waciwe rozstrzygnicie

Wydanie wyroku
Samo wydanie wyroku nastpuje po naradzie, ona jest niejawna. Przy skadzie jednoosobowym narada jest
narad samym z sob. Na naradzie sdziowie dyskutuj, informuj awnikw, wysuchuj ich. Wyrok musi
by spisany i podpisany.

Po spisaniu wyroku nastpuje ogoszenie wyroku. Ogoszenie wyroku powinno nastpi na tym
posiedzeniu, na ktrym zamknito rozpraw art. 326 k.p.c.

1. Ogoszenie wyroku powinno nastpi na posiedzeniu, na ktrym zamknito rozpraw. Jednake w sprawie zawiej
sd moe odroczy ogoszenie wyroku tylko jeden raz na czas do dwch tygodni. W postanowieniu o odroczeniu sd
powinien wyznaczy termin ogoszenia wyroku i ogosi go niezwocznie po zamkniciu rozpraw

Sd zamyka rozpraw, udaje si na narad, informuje e za kilka minut bdzie ogoszony wyrok. Jednake:

1. [] Jednake w sprawie zawiej sd moe odroczy ogoszenie wyroku tylko jeden raz na czas do dwch tygodni. W
postanowieniu o odroczeniu sd powinien wyznaczy termin ogoszenia wyroku i ogosi go niezwocznie po zamkniciu
rozpraw

Sd podaje, e sprawa ma charakter zawiy i ogoszenie wyroku nastpi w danym dniu. Przepis ten w
praktyce jest naduywany. Odroczenie na inny termin nastpuje moc postanowienia.

Ogoszenie wyroku
Ogoszenia wyroku dokonuje przewodniczcy, bd sdzia sprawozdawca, odczytujc sentencj wyroku. Po
ogoszeniu tej sentencji przewodniczcy lub sdzia sprawozdawca podaje ustne zasadnicze powody
rozstrzygnicia. Moe jednak tego zaniecha, jeli sprawa bya rozpoznawana przy drzwiach
zamknitych.

Podanie ustnie zasadniczych motyww rozstrzygnicia o ogoszenie wyroku ma zasadnicze znaczenie i
wie si to take z zasad jawnoci, ma znaczenie wychowawcze, peni wiele pozytywnych funkcji.
Sd nie powinien szczegowo podawa motyww rozstrzygnicia, bo bd one napisane w uzasadnieniu,
jeeli byo ono sporzdzone. Chodzi o motywy zasadnicze.
184

Wydanie wyroku to dwie czynnoci: 1) spisanie wyroku na papierze i 2) jego ogoszenie.
Jeeli ogoszono wyrok bez spisania sentencji to nie ma wyroku. Musi by spisanie i ogoszenie.

Ogoszenia dokonuje si w sali posiedze sdu i tutaj nie ma znaczenia, czy na sali sdowej jest
publiczno, czy nie ma, czy s strony czy te nie.

Sd jest zwizany wyrokiem od chwili jego ogoszenia.

Art. 332 [Cofnicie pozwu po wyrokowaniu]
1. Sd jest zwizany wydanym wyrokiem od chwili jego ogoszenia.

Sd nie moe w tym wyroku ju niczego zmieni. Sdzia przestaje by sdzi w tej sprawie, ale mamy
wyjtki od tej zasady np.: kwestia uzupenienia wyroku.

Sentencja wyroku

Art. 325 [Sentencja]
Sentencja wyroku powinna zawiera wymienienie sdu, sdziw, protokolanta oraz prokuratora, jeeli bra udzia w
sprawie, dat i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, wymienienie stron i oznaczenie przedmiotu sprawy oraz
rozstrzygnicie sdu o daniach stron.

Jeeli sd ogasza wyrok to stronie dziaajcej bez adwokata, radcy prawnego itd. sd powinien udzieli
wskazwek co do sposobu, terminw wniesienia rodkw zaskarenia.

Uzasadnienie wyroku

Art. 328 [Uzasadnienie wyroku]
1. Uzasadnienie wyroku sporzdza si na danie strony, zgoszone w terminie tygodniowym od dnia ogoszenia
sentencji wyroku, a w wypadku, o ktrym mowa w art. 327 2 - od dnia dorczenia sentencji wyroku. danie spnione
sd odrzuci na posiedzeniu niejawnym. Sd sporzdza uzasadnienie wyroku rwnie wwczas, gdy wyrok zosta
zaskarony w ustawowym terminie oraz gdy wniesiono skarg o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego
orzeczenia.
2. Uzasadnienie wyroku powinno zawiera wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnicia, a mianowicie: ustalenie
faktw, ktre sd uzna za udowodnione, dowodw, na ktrych si opar, i przyczyn, dla ktrych innym dowodom
odmwi wiarogodnoci i mocy dowodowej, oraz wyjanienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisw
prawa.

Uzasadnienie daje podstaw do stwierdzenia na jakich przesankach zosta wydany wyrok, a przede
wszystkim daje moliwo podwaenia jego zasadnoci. Uzasadnienie wyroku ma bardzo istotne znaczenie.
Uzasadnienia s zmor w praktyce.

Uzasadnienie sporzdza si na wniosek strony zgoszony w terminie tygodniowym od dnia ogoszenia
sentencji wyroku. Jeeli takie danie zostanie zoone po terminie, to sd je odrzuca na posiedzeniu
niejawnym.

Sd jest zobowizany sporzdzi uzasadnienie rwnie wtedy, gdy strona nie zoya takiego wniosku, ale
wniosa apelacj. Wwczas sd te bdzie musia sporzdzi uzasadnienie.
Uzasadnienie zawiera dwa elementy:
185

- podstawa faktyczna rozstrzygnicia sd pisze jakie zdarzenia zaszy, ktre fakty zostay uznane
za udowodnione, ktrym dowodom odmwiono mocy dowodowej, a ktre uznano.
- podstawa prawna rozstrzygnicia

Art. 328 [Uzasadnienie wyroku]
2. Uzasadnienie wyroku powinno zawiera wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnicia, a mianowicie: ustalenie
faktw, ktre sd uzna za udowodnione, dowodw, na ktrych si opar, i przyczyn, dla ktrych innym dowodom
odmwi wiarogodnoci i mocy dowodowej, oraz wyjanienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisw
prawa.

Uzasadnienie podpisuje sdzia, sdziowie. Jeeli jest sdzia i dwch awnikw tylko przewodniczcy.

Art. 330 [Podpisanie uzasadnienia]
1. W sprawach rozstrzyganych w skadzie trzech sdziw zawodowych uzasadnienie wyroku podpisuj sdziowie,
ktrzy brali udzia w jego wydaniu. Jeeli ktrykolwiek z sdziw nie moe podpisa uzasadnienia, przewodniczcy lub
najstarszy sub sdzia zaznacza na wyroku przyczyn braku podpisu.
2. Uzasadnienie wyroku w sprawie rozpoznawanej z udziaem awnikw podpisuje tylko przewodniczcy. W razie
zoenia zdania odrbnego uzasadnienie wyroku podpisuje przewodniczcy wraz z awnikami.

Sporzdzenie uzasadnienia jest rzecz stosunkowo prost, aczkolwiek wymagajc pewnych umiejtnoci.

Uzasadnienie powinno by sporzdzone w terminie 2 tygodniowym od dnia zoenia wniosku o
sporzdzenie uzasadnienia bd od dnia wniesienia apelacji, gdy wniosku nie byo.
Jeeli sd nie jest w stanie sporzdzi uzasadnienia w cigu dwch tygodni, to prezes sdu moe
przeduy ten termin na czas oznaczony nie duszy ni 30 dni.
To terminy o charakterze instrukcyjnym. Jeli sdzia przekroczy ten termin, to nic si nie stanie.

Art. 329 [Termin do sporzdzenia uzasadnienia]
Uzasadnienie wyroku sporzdza si w terminie dwutygodniowym od dnia zoenia wniosku o sporzdzenie uzasadnienia,
a gdy wniosek taki nie by zgoszony - od dnia zaskarenia wyroku lub wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodnoci z
prawem prawomocnego orzeczenia. W sprawie zawiej, w razie niemonoci sporzdzenia uzasadnienia w terminie,
prezes sdu moe przeduy ten termin na czas oznaczony, nie duszy ni trzydzieci dni.

186

Wykad 20. (19.03.2013)

Rektyfikacja wyroku
Tym pojciem obejmujemy sprostowanie, uzupenienie i wykadni wyroku.
Mona powiedzie, e rektyfikacja jest wyjtkiem od zasady, e sdzia ktry wydal wyrok przestaje
by sdzia w sprawie (latae sententiae iudex desinit esse judex).

Sprostowanie wyroku

Art. 350 [Sprostowanie]
1. Sd moe z urzdu sprostowa w wyroku niedokadnoci, bdy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste
omyki.
2. Sprostowanie sd moe postanowi na posiedzeniu niejawnym; o sprostowaniu umieszcza si wzmiank na oryginale
wyroku, a na danie stron take na udzielonych im wypisach. Dalsze odpisy i wypisy powinny by zredagowane w
brzmieniu uwzgldniajcym postanowienie o sprostowaniu.
3. Jeeli sprawa toczy si przed sdem drugiej instancji, sd ten moe z urzdu sprostowa wyrok pierwszej instancji.

Sprostowania dokonuje si moc postanowienia na posiedzeniu niejawnym i o tym umieszcza si
wzmiank na oryginale wyroku oraz na wydanych ju stronom wypisach. Dalsze odpisy i wypisy wydaje si
ju z uwzgldnieniem naniesionych poprawek lub zmian.

Sad II instancji moe rwnie z urzdu sprostowa wyrok I instancji.
Ta wykadnia musi by cisa, bo jest to jest regulacja o charakterze wyjtkowym. Bdne oznaczenie
strony, bd w nazwisku moe podlega poprawieniu. Nie mona w drodze sprostowania zmieni sensu
wyroku.

Uzupenienie wyroku
Uzupenienie wyroku, wyrok uzupeniajcy art. 351 k.p.c. Omawialimy to|

Wykadnia wyroku

Art. 352 [Wykadnia]
Sd, ktry wyda wyrok, rozstrzyga postanowieniem wtpliwoci co do jego treci. Postanowienie w tym przedmiocie sd
moe wyda na posiedzeniu niejawnym.

To rozstrzygnicie wtpliwoci nastpuje najczciej na wniosek stron. Taki wniosek moe zoy take
np. komornik sdowy, kiedy tre orzeczenia budzi wtpliwoci co do istoty rozstrzygnicia. Mona
wystpi do sadu w kadym czasie z wnioskiem o wykadni wyroku.
Sd postanowieniem rozstrzyga wtpliwoci co do treci dokonuje wykadni wyroku.

Nakazy zapaty
Drugim rodzajem orzeczenia co do istoty sprawy s nakazy zapaty.
S wydawane tylko w tych wypadkach w ktrych przepis wyranie stanowi:
a) Postepowanie nakazowe
b) Upominawcze
c) Elektroniczne postepowanie upominawcze EPU
187

W b) i c) nakaz zapaty moe wyda rwnie referendarz sdowy. Przepisy o nakazach zapaty s nieliczne
one najczciej dotycz ich wykonalnoci czy utraty mocy przez nakazy. W przepisach oglnych o
nakazach mamy regulacj w myl ktrej do nakazu zapaty stosuje si odpowiednio przepisy o wyrokach
jeli kodeks inaczej nie stanowi.

Art. 353
2
[Odesanie]
Do nakazw zapaty stosuje si odpowiednio przepisy o wyrokach, jeeli kodeks nie stanowi inaczej.

Postanowienia sdu
To s orzeczenia ktre zapadaj znacznie czciej ni wyroki. W literaturze i orzecznictwie powica im si
znacznie mniej uwagi.

Do postanowie stosuje si odpowiednio przepisy o wyrokach, jeli kodeks nie stanowi inaczej.

Art. 354 [Przypadki wydawania]
Jeeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapaty, sd wydaje postanowienie.

Sd wydaje postanowienie w tych kwestiach, gdy nie orzeka wyrokiem ani nakazem zapaty. Wyrokiem i
nakazem zapaty sad rozstrzyga kwestie merytoryczne z tego naley wywodzi, e postanowieniem sd
rozstrzyga kwestie niedotyczce istoty sprawy. Te kwestie odnosz si do postpowania i dotycz kwestii
proceduralnych w ramach procesu cywilnego.
*** W postpowaniu nieprocesowym nie ma wyroku tam i co do istoty sprawy i w procedurze sd
rozstrzyga postanowieniem.

W postpowaniu cywilnym postanowie wydaje si wicej ni wyrokw. Modelowy proces cywilny, ktry
koczy si wydaniem wyroku wyrok rozstrzyga kwestie proceduralne i merytoryczne. A po drodze kilka
postanowie np. co do postpowania dowodowego, zawieszenia postpowania. Ich liczba jest ogromna.

Klasyfikacja postanowie
eby zrozumie ich istot to dokonujemy klasyfikacji postanowie wg rnych kryteriw.
1) Wg znaczenia jakie maj dla postpowania
a) Koczce postepowanie w sprawie s to postanowienia zamykajce drog do wydania
wyroku. Takim postanowieniem bdzie postanowienie o umorzeniu postpowania. Sd
odrzuca apelacj koczy si w ten sposb postepowanie. Sad I instancji odrzuca pozew
koczy si postepowanie.

b) Niekoczce postepowania w sprawie wszystkie inne, ktre nie zamykaj drogi do
wydania wyroku, np. przekazanie sprawy sdowi waciwemu, nadanie wyrokowi rygoru
natychmiastowej wykonalnoci, oddalenie wniosku o wyczenie sdziego. Wykaz tych
postanowie znajdziemy w art. 394 k.p.c.

Ten dwupodzia ma bardzo istotne znaczenie.

2) Pod wzgldem zaskaralnoci
a) Zaskaralne zaaleniem s to wszystkie postanowienia sdu I instancji koczce
postepowanie w sprawie oraz postanowienia niekoczce postpowania w sprawie, ktre s
wymienione w ustawie k.p.c. (tu ten dwupodzia I.)
188

jest:
2) odmowa zwolnienia od kosztw sdowych lub cofnicie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub
radcy prawnego lub ich odwoanie;
4) rygor natychmiastowej wykonalnoci;
4
1
) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnicia skargi o wznowienie postpowania;
4
2
) stwierdzenie prawomocnoci orzeczenia;
5) skazanie wiadka, biegego, strony, jej penomocnika oraz osoby trzeciej na grzywn, zarzdzenie przymusowego
sprowadzenia i aresztowania wiadka oraz odmowa zwolnienia wiadka i biegego od grzywny i wiadka od
przymusowego sprowadzenia;
6) zawieszenie postpowania i odmowa podjcia zawieszonego postpowania;
7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego dorczenia;
8) sprostowanie lub wykadnia orzeczenia albo ich odmowa;
9) zwrot kosztw, okrelenie zasad ponoszenia przez strony kosztw procesu, wymiar opaty, zwrot opaty lub zaliczki,
obcienie kosztami sdowymi, jeeli strona nie skada rodka zaskarenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w
nakazie zapaty oraz wynagrodzenie biegego i nalenoci wiadka;
10
1
) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;
11) odrzucenie zaalenia;
12) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sdowego.

b) Niezaskaralne

3) Co do sposobu wydania, uzasadnienia i dorczenia

Sposb wydania:
Te postanowienia wydawane na rozprawie, ktre s niezaskaralne zaaleniem sad wydaje w ten
sposb, e wpisuje je do protokou bez spisywania odrbnej sentencji, np. postanowienie
dowodowe dopuszczenia dowodu albo odmowa dopuszczenia dowodu. To oznacza, e
postanowienie dowodowe nie podlega zaskareniu

Przykad: sd wydaje postanowienie dopuci dowd z opinii biegego sd to wpisuje do
protokou.

Jeli sad wydaje postanowienie zaskaralne zaaleniem, to musi wystpi spisanie odrbnej
sentencji.
Pryz ogoszeniu stronie dziaajcej bez profesjonalisty sd musi udzieli wskazwek co do
sposobu i terminu zaskarenia postanowienia.

Sposb uzasadnienia i dorczenia:
Postanowienia zaskaralne sd uzasadnia tylko na danie strony. Termin do zgoszenia
dania jest tygodniowy. Sd sporzdza uzasadnienie i dorcza stronie postanowienie wraz z
uzasadnieniem.
Jeeli chodzi o postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sd dorcza w zasadzie z
urzdu obu stronom. Jeeli to postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sd dorcza
189

stronom to powinien dorczy to wraz z uzasadnieniem. Razem z dorczeniem uzasadnienia
sd powinien pouczy stron wystpujc w sprawie bez profesjonalisty o terminie i sposobie
wniesienia zaalenia na postanowienie.

4) Co do wykonalnoci
a) Podlegajce wykonaniu nadajce si do wykonania mog by wykonywane w drodze
egzekucji sdowej albo w innej drodze.

Przykad: Jeeli sd zasdzi zwrot kosztw postpowania od powoda na rzecz
pozwanego to wwczas to postanowienie bdzie podlega wykonaniu w drodze
egzekucji sdowej. Jeeli sd moc postanowienia skarze wiadka na kar grzywny to
wwczas to postanowienie podlega bdzie wykonaniu w drodze egzekucji.

Przykad innej drogi wykonania: sd wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy
sdowi waciwemu. Takie postanowienie te podlega wykonaniu, ale nie w drodze
egzekucji sekretariat sdowy przele akta sprawy sdowi waciwemu i
postanowienie zostanie wykonane.

b) Nie podlegajce wykonaniu niektre nie nadaj si do wykonania w ogle.

Przykad: sd wyda postanowienie o nadaniu wyrokowi rygoru natychmiastowej
wykonalnoci. Ono samo przez si wywouje skutek, ale samo postanowienie nie jest
wykonalne. Gdy sd odrzuci zaalenie to takie postanowienie te nie nadaje si do
wykonania.

Wykonalno orzecze
Wykonalno to cecha, waciwo orzeczenia polegajca na jego zdatnoci do wykonania. To
wykonanie moe nastpi w drodze egzekucji sdowej albo w innej drodze. W zwizku z tym w nauce
prawa postpowania cywilnego wyrnia si:
1) wykonalno sensu largo wykonalno w drodze egzekucji lub innej drodze
2) wykonalno sensu stricte wykonalno jako zdatno orzeczenia do jego wykonania w drodze
egzekucji sdowej.

To teoretyczne rozrnienie. W dalszej kolejnoci pod pojciem wykonalnoci bdziemy rozumie
wykonalno sensu stricte.

W cech zdatnoci do wykonania w drodze egzekucji sdowej wyposaone s tylko orzeczenia
zasdzajce wiadczenie. Cechy tej nie maj orzeczenia wyroki ustalajce stosunek prawny lub prawo i
wyroki ksztatujce. wiadczenie w prawie cywilnym moe by rne dare, facere, pati. Najczciej
zasdzanym wyrokiem jest wyrok zasdzajcy okrelone wiadczenie pienine.

Wykonalno to cecha, waciwo. Nie naley tego myli z wykonaniem czyli czynnoci.

190

Wykonalno ma dwojak posta:
Orzeczenie staje si wykonalne z chwil uprawomocnienia si (charakter zasady). Orzeczenie
prawomocne tj. orzeczenie, ktre nie bdzie podlega zmianie w drodze zwyczajnych rodkw
zaskarenia. Istnieje pewno, ze wiadczenie stwierdzone tym wyrokiem utrzyma si. Jest pewno, e
wierzycielowi naley si wiadczenie i moemy wdroy rodki przymusu egzekucyjnego.

Orzeczenie jest natychmiast wykonalne, jeszcze przed jego uprawomocnieniem si (charakter
wyjtku). Powstaje natychmiastowa wykonalno orzeczenia. Mamy orzeczenie ktre moe by
egzekwowane, mimo e nie jest prawomocne.

Wykonalno natychmiastowa zachodzi:

a) Na mocy ustawy
Natychmiast wykonalne s wyroki sdu I instancji zasdzajce wiadczenie na rzecz
pracownika lub czonkw jego rodziny w stosunku do ktrego sd II instancji oddali apelacj
pracodawcy.

Art. 477
6
[Wykonalno]
1. Wyrok sdu pierwszej instancji zasdzajcy wiadczenia na rzecz pracownika lub czonkw jego rodziny, w stosunku
do ktrego sd drugiej instancji oddali apelacj zakadu pracy, podlega natychmiastowemu wykonaniu take w czci, w
ktrej sd nie nada mu rygoru natychmiastowej wykonalnoci na podstawie art. 477
2
.
2. Przepis 1 stosuje si rwnie do wyrokw sdu drugiej instancji zasdzajcych wiadczenia na rzecz pracownika
lub czonkw jego rodziny.
3. Sd drugiej instancji nadaje z urzdu wyrokowi, o ktrym mowa w 1 i 2, klauzul wykonalnoci w dniu ogoszenia
wyroku i wyrok zaopatrzony klauzul wydaje uprawnionemu.

Postanowienia staj si wykonalne z chwil ogoszenia, a jeli nie byo ogoszenia to z chwil

Art. 360 [Skuteczno]
Postanowienia staj si skuteczne w takim zakresie i w taki sposb, jaki wynika z ich treci, z chwil ogoszenia, a jeeli
ogoszenia nie byo - z chwil podpisania sentencji.

W ramach pojcia skutecznoci mamy te wykonalno. Skoro s skuteczne z chwil ogoszenia tzn.
e z t chwil naley je wykonywa.

Nakazy zapaty wydane w postepowaniu nakazowym

Art. 492 [Zabezpieczenie; wykonalno]
3. Nakaz zapaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku staje si natychmiast wykonalny po
upywie terminu do zaspokojenia roszczenia. W razie wniesienia zarzutw sd moe na wniosek pozwanego wstrzyma
wykonanie nakazu. Przepisy o ograniczeniu wykonalnoci w sprawach przeciwko Skarbowi Pastwa stosuje si
odpowiednio.

b) Na mocy orzeczenia sdowego
S wyroki zaopatrzone przez sd rygorem natychmiastowej wykonalnoci. S to wyroki w ktrych
w jednym punktw sd zasdza wiadczenie i w kolejnym punkcie pisze: wyrokowi w pkt 1) nada
rygor natychmiastowej wykonalnoci. Mamy postanowienie sdu, ktre mieci si w sentencji
191

wyroku postanowienie o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalnoci. Ono nie koczy
postepowania w sprawie, ale jest zaskaralne.
Wyrok opatrzony takim rygorem jest natychmiast wykonalny, mimo e do jego prawomocnoci
zostao np. kilka miesicy. Do tych wyrokw ktre s natychmiast wykonalne z mocy orzeczenia
sdowego nale wyroki zasdzajce alimenty.

Rygor natychmiastowej wykonalnoci
1) Sd z urzdu zobowizany jest nada wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalnoci jeeli:
- zasdza alimenty co do rat patnych po dniu wniesienia powdztwa, a co do rat patnych
przed wniesieniem powdztwa za okres nie duszy ni za trzy miesice;
- zasdza roszczenie uznane przez pozwanego,
- wyrok uwzgldniajcy powdztwo jest zaoczny,

1) zasdza alimenty - co do rat patnych po dniu wniesienia powdztwa, a co do rat patnych przed wniesieniem
powdztwa za okres nie duszy ni za trzy miesice;
2) zasdza roszczenie uznane przez pozwanego;

- zasdza naleno pracownika ze stosunku pracy w czci nieprzekraczajcej jednego
miesicznego wynagrodzenia.

Art. 477
2
[Rygor natychmiastowej wykonalnoci]
1. Zasdzajc naleno pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, sd z urzdu nada wyrokowi przy jego
wydaniu rygor natychmiastowej wykonalnoci w czci nie przekraczajcej penego jednomiesicznego wynagrodzenia
pracownika. Przepis art. 334 4 i art. 335 1 zdanie drugie stosuje si odpowiednio; nie stosuje si przepisu art. 335
2.

W praktyce sdowej spotyka si powdztwa o alimenty, gdzie jest w pkt. 2 jest wniosek o nadanie
wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalnoci, ale to jest niepotrzebne.

2) Sd moe nada z urzdu rygor natychmiastowej wykonalnoci, jeli:
- zasdza naleno z wekslu, czeku, warrantu, rewersu, dokument urzdowego lub prywatnego,
ktrego prawdziwo nie zostaa zaprzeczona
- uwzgldnia powdztwo o naruszenie posiadania

2. Sd moe nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalnoci, jeeli zasdza naleno z
wekslu, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzdowego lub dokumentu prywatnego, ktrego prawdziwo nie zostaa
zaprzeczona, oraz jeeli uwzgldnia powdztwo o naruszenie posiadania.

To zaley od uznania sadu.

3) Sd moe nada rygor natychmiastowej wykonalnoci na wniosek:
- gdyby opnienie w wykonaniu wyroku w drodze egzekucji uniemoliwiao lub znacznie
utrudniao wykonanie wyroku albo naraao powoda na szkod.

192

3. Sd moe rwnie na wniosek nada wyrokowi nadajcemu si do wykonania w drodze egzekucji rygor
natychmiastowej wykonalnoci, gdyby opnienie uniemoliwiao lub znacznie utrudniao wykonanie wyroku albo
naraao powoda na szkod.

W kadej sprawie mona zgosi wniosek o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej
wykonalnoci i sd go uwzgldni, jeli opnienie w wykonaniu wyroku po jego uprawomocnieniu
si naraao powoda na szkod.
Trzeba poda okolicznoci z ktrych wynika, e dunik rozdysponowuje swj majtek, upynnia go,
i to moe spowodowa, e jeli nie nadamy wyrokowi rygoru teraz, to za pl roku po
uprawomocnieniu si nie bdzie majtku do egzekucji.

Zabezpieczenie
W pewnych wypadkach sd moe uzaleni natychmiastow wykonalno wyroku od zoenia przez
powoda stosownego zabezpieczenia.

Art. 334 [Zabezpieczenie]
1. Sd moe uzaleni natychmiastow wykonalno wyroku od zoenia przez powoda stosownego zabezpieczenia.

Przykad: nadam rygor, ale ty musisz mi zabezpieczy np. najpierw zoy odpowiedni sum
pienin do depozytu sdowego. Po co to jest potrzebne? Bo moe si zdarzy, e zaopatrzymy
wyrok w rygor, to zostanie wyegzekwowane, a nastpnie wyrok zostanie uchylony sad II instancji
stwierdzi, e si nie naley. W takim wypadku dunik ma roszczenie do powoda o zwrot kwoty.

Zakaz nadawania rygoru
W pewnych wypadkach k.p.c. wyklucza w ogle moliwo nadania rygoru natychmiastowej
wykonalnoci nawet za zabezpieczeniem:
- jeli wskutek wykonania wyroku mogaby wynikn dla pozwanego niepowetowana szkoda

Art. 335 [Zakaz nadawania rygoru]
1. Natychmiastowa wykonalno nie bdzie orzeczona nawet za zabezpieczeniem, jeeli wskutek wykonania wyroku
mogaby wynikn dla pozwanego niepowetowana szkoda. Przepisu tego nie stosuje si do wyrokw zasdzajcych
alimenty w granicach, w jakich sd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalnoci z urzdu.

- w sprawach przeciwko Skarbowi Pastwa

Art. 335 [Zakaz nadawania rygoru]
2. Natychmiastowa wykonalno nie bdzie rwnie orzeczona nawet za zabezpieczeniem w sprawach przeciwko
Skarbowi Pastwa.

Rygor natychmiastowej wykonalnoci nadaje si moc postanowienia. To postanowienie jest najczciej
wydawane razem z wyrokiem i wwczas to postanowienie tworzy jeden z punktw sentencji wyroku.
Rygor obowizuje z chwil jego nadania, wydania postanowienia.

Rygor natychmiastowej wykonalnoci moe by nadany pniej np. gdy sd zasdzi alimenty i zapomnia
nada rygor uzupenienie wyroku moc postanowienia. Ta moliwo pniejszego zaopatrzenia wyroku
rygorem jest aktualna zwaszcza wtedy jeeli powd zgosi pniej wniosek o nadanie tego rygoru.
193

Z punktu widzenia prawa egzekucyjnego wyrok zaopatrzony rygorem natychmiastowej wykonalnoci jest
tytuem egzekucyjnym sam wyrok zaopatrzony w rygor nie nadaje si do wykonania. Temu wyrokowi
musi zosta nadana klauzula wykonalnoci i dopiero wwczas jest tytu wykonawczy.

Nie naley myli rygoru natychmiastowej wykonalnoci z klauzul wykonalnoci!

Klauzul wykonalnoci nadaje si zasadniczo kademu wyrokowi.

Wyganiecie wykonalnoci
Ta natychmiastowa wykonalno wyroku wygasa z chwil zmiany albo uchylenia wyroku zaopatrzonego
rygorem albo z chwila uchylenia postanowienia o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalnoci.
Problem z wyganiciem wyroku pojawia si wtedy, jeeli na podstawie wyroku natychmiast wykonalnego
zostaa przeprowadzona egzekucja, a nastpnie sd uchyli ten wyrok natychmiast wykonalny, albo uchyli
postanowienie o natychmiastowej wykonalnoci. W wietle orzeczenia sdu II instancji wiadczenie
wyegzekwowane nie naley si powodowi.

Jakie rozwizanie?
Mamy instytucj tzw. orzeczenia restytucyjnego.

Art. 338 [Przywrcenie stanu poprzedniego]
1. Uchylajc lub zmieniajc wyrok, ktremu nadany zosta rygor natychmiastowej wykonalnoci, sd na wniosek
pozwanego orzeka w orzeczeniu koczcym postpowanie o zwrocie spenionego lub wyegzekwowanego wiadczenia
lub o przywrceniu poprzedniego stanu.
2. Przepis paragrafu poprzedzajcego nie wycza moliwoci dochodzenia w osobnym procesie naprawienia szkody
poniesionej wskutek wykonania wyroku.

To orzeczenie restytucyjne wydaje si tylko na wniosek pozwanego. Nie ma wniosku nie ma restytucji.
To nie pozbawia w aden sposb pozwanego moliwoci domagania si takiego orzeczenia w pniejszym
czasie.
W trybie restytucji nie mona dochodzi naprawienia szkody poniesionej wskutek wyroku. O to musi
wytoczy odrbne powdztwo. Restytucja to tylko zwrot spenionego lub wyegzekwowanego wiadczenia.

Prawomocno orzecze
Jeli chodzi o doktryn postpowania cywilnego, to rozrnia si:
1) prawomocno formalna
2) prawomocno materialna

Trzeba podkreli, e niezalenie od doktrynalnego rozrnienia, sam kodeks posuguje si pojciem
prawomocnoci tylko na okrelenie prawomocnoci formalnej. Tutaj ustawodawca jest bardzo
konsekwentny.

Prawomocno formalna
Na og mwimy, e orzeczenie prawomocne jest niezaskaralne. Jeeli jest niezaskaralne to jest
prawomocne. Wynika to po czci z postanowie art. 363 1 k.p.c.

Art. 363 [Przesanki]
1. Orzeczenie sdu staje si prawomocne, jeeli nie przysuguje co do niego rodek odwoawczy lub inny rodek
zaskarenia.
194

W wietle tego przepisu wynika, e niezaskaralno orzeczenia jest tylko przesank prawomocnoci
formalnej.

Prawomocno formalna to niemono uchylenia lub zmiany orzeczenia w drodze zwyczajnych lub
szczeglnych rodkw zaskarenia. Prawomocno wynika z niezaskaralnoci.

Niezaskaralno w drodze zwyczajnych lub szczeglnych rodkw zaskarenia
Kiedy zatem orzeczenie jest niezaskaralne w drodze zwyczajnych czy szczeglnych rodkw zaskarenia
i z tej niezaskaralnoci wynika niemono zmiany tego orzeczenia?

1) Gdy ustawa nie przewiduje zaskarenia danego orzeczenia
Np. od wyroku sdu II instancji nie przysuguje rodek zaskarenia. Ono staje si prawomocne z
chwil wydania.

2) Niezaskaralne s orzeczenia, gdy wniesiony od nich rodek zaskarenia nie doprowadzi do
zmiany lub uchylenia orzeczenia
np. od wyroku sdu I instancji zostaa wniesiona apelacja i ona zostaa odrzucona.
Od wyroku sdu I instancji zostaa wniesiona apelacja, a nastpnie zostaa cofnita wyrok sdu I
instancji sta si prawomocny

3) Niezaskaralne s orzeczenia od ktrych rodek zaskarenia nie zosta wniesiony w terminie.
Z chwil upywu terminu orzeczenie staje si niezaskaralne staje si prawomocne.

S pewne wyjtki wskazujce na to, e mimo i orzeczenie jest niezaskaralne, to nie jest prawomocne:

- Zaskarono cz orzeczenia, a sd II instancji moe z urzdu rozpozna spraw take w czci
niezaskaronej

3. Jeeli zaskarono tylko cz orzeczenia, staje si ono prawomocne w czci pozostaej z upywem terminu do
zaskarenia, chyba e sd drugiej instancji moe z urzdu rozpozna spraw take w tej czci.

- Rozpoznanie przez sd II instancji na wniosek strony postanowie sdu I instancji, ktre nie
podlegaj zaskareniu, a miay wpyw na rozstrzygnicie sprawy

2. Mimo niedopuszczalnoci odrbnego zaskarenia nie staj si prawomocne postanowienia podlegajce rozpoznaniu
przez sd drugiej instancji, gdy sd ten rozpoznaje spraw, w ktrej je wydano.

Art. 380 [Rozpoznanie postanowie]
Sd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje rwnie te postanowienia sdu pierwszej instancji, ktre nie
podlegaj zaskareniu w drodze zaalenia, a miay wpyw na rozstrzygnicie sprawy.

Prawomocno formalna to niemono uchylenia lub zmiany orzeczenia w drodze zwyczajnych lub
szczeglnych rodkw zaskarenia. Ta niemono jest przesank:
- wykonalnoci wykonalne s orzeczenia prawomocne formalne nie podlegajce zmianie lub
uchyleniu w drodze zwyczajnych rodkw zaskarenia
195

- prawomocnoci materialnej orzeczenia

Prawomocno materialna
Prawomocno materialna jest to moc wica orzeczenia prawomocnego formalnie.

Art. 365 [Zakres zwizania]
1. Orzeczenie prawomocne wie nie tylko strony i sd, ktry je wyda, lecz rwnie inne sdy oraz inne organy
pastwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych take inne osoby.
2. Kodeks postpowania karnego okrela, w jakim zakresie orzeczenia sdu cywilnego nie wi sdu w postpowaniu
karnym.

Istota wyroku i sensu prawomocnoci to nie tylko niezaskaralno. Chodzi nam o pewne skutki tego
wyroku. Wyrok niezaskaralny jest wyrokiem materialnie prawomocnym ma moc wic. Na podstawie
art. 365 k.p.c.| moemy stwierdzi, e mamy pewne granice prawomocnoci.

Granice prawomocnoci:
1) Przedmiotowe okrelone s przez rozstrzygnicie przez przedmiot rozstrzygnicia i podstaw
rozstrzygnicia.

2) Podmiotowe okrelone s prze podmioty na ktre rozciga si moc orzeczenia. Podmiotami tymi
s:
a) strony,
b) sd ktry wyda orzeczenie,
c) inne sdy,
d) inne organy
e) inne osoby
Tam gdzie ustawa mwi o innych osobach to mamy prawomocno materialn
rozszerzon.

Art. 435 [Rozszerzona skuteczno wyroku]
1. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osb trzecich.

Podobnie w sprawach ze stosunkw miedzy rodzicami i dziemi. I rozdzielno majtkowa
midzy maonkami.

Prawomocno materialna oznacza, e w tych granicach podmiotowych musimy przyjmowa e dana
kwestia ma si tak jak to zostao przyjte w orzeczeniu.

Przykad: Wyrok rozwodowy koniec, nie ma maestwa, to si odnosi do kadej innej osoby.

Prawomocne orzeczenie nie ma mocy wicej w postpowaniu karnym. Wyjtek stanowi orzeczenia
ksztatujce stosunek prawny lub prawo i pewne wyroku ustalajce (patrz wyej|) art. 8 k.p.k.

196

Wykad 21. (26.03.2013 r.)

Powaga rzeczy osadzonej (res iudicata)
Powaga rzeczy osdzonej to rozstrzygnicie co do istoty sprawy zawarte w prawomocnym wyroku.
Rozstrzygnicie to polega na wicym ustaleniu istnienia albo nieistnienia okrelonej normy
indywidualno konkretnej materialnej albo jurysdykcyjnej.

Powaga rzeczy osdzonej ma 2 aspekty:
1) Aspekt pozytywny wice ustalenie istnienia lub nieistnienia danej normy
2) Aspekt negatywny niedopuszczalno ponownego rozpoznania tej samej sprawy
Negatywny aspekt powoduje, e:
- Powtrne powdztwo o to samo roszczenie (w ktrym zapad prawomocny wyrok) podlega
odrzuceniu. art. 199 1 pkt 2 k.p.c.

osdzona;

Nie mona rwnie wytoczy powdztwa cywilnego w postpowaniu karnym o roszczenie,
ktre zostao zasdzone w cywilnym postpowaniu.

- Jeeli tocz si 2 postpowania o to samo roszczenie, powdztwo nie zostao odrzucone i w
jednym z nich zapad prawomocny wyrok to wwczas postpowanie w drugiej sprawie
powinno ulec umorzeniu z powodu niedopuszczalnoci wydania wyroku.


- Postpowanie, ktre toczy si przy istniejcej ju powadze rzeczy osdzonej jest dotknite
niewanoci, ktra stanowi podstaw rodka odwoawczego.

3) jeeli o to samo roszczenie midzy tymi samymi stronami toczy si sprawa wczeniej wszczta albo jeeli sprawa taka
zostaa ju prawomocnie osdzona,

Ta niewano powoduje, e wyrok, ktry zapadnie w niewanym postpowaniu podlega
zaskareniu apelacj. Jeli doszo do tego, e orzeczenie uprawomocnio si i nie zostao
zaskarone to od takiego orzeczenia mona wnie nadzwyczajny rodek zaskarenia np.
skarg kasacyjn.

Zasad jest powaga rzeczy osdzonej. Od tej zasady s pewne wyjtki:
1) Sprawy z udziaem prokuratora Jeli prokurator wytoczy powdztwo na rzecz oznaczonej
osoby i sd wyda wyrok uwzgldniajcy tylko niektre ze zgoszonych roszcze, albo prokurator
197

domaga si roszczenia znacznie niszego wwczas wierzyciel moe w kolejnym procesie domaga
si zasdzenia dodatkowej kwoty, ktra nie bya przedmiotem badania sdu.

2) Postpowanie w sprawach o alimenty jeeli sd zasdzi alimenty wyrokiem, wyrok si
uprawomocni to w tej sprawie powdztwa wytoczy ju nie mona. Natomiast moliwe jest
wytoczenie powdztwa o podwyszenie alimentw przez uprawnionego. Podobnie moe uczyni
osoba zobowizana do alimentw. Jeli uznaje, e jej obowizek jest zbyt wysoki to wtedy te moe
wystpi z powdztwem o obnienie, a nawet wyganiecie obowizku alimentacyjnego.

Granice powagi rzeczy osdzonej
Powaga rzeczy osdzonej ma granice przedmiotowe i podmiotowe.
Przedmiotowe okrelone s przez przedmiot rozstrzygnicia i podstaw faktyczna rozstrzygnicia.
Podmiotowe okrelone przez strony midzy ktrymi zapad wyrok.

Art. 366 [Powaga rzeczy osdzonej]
Wyrok prawomocny ma powag rzeczy osdzonej tylko co do tego, co w zwizku z podstaw sporu stanowio przedmiot
rozstrzygnicia, a ponadto tylko midzy tymi samymi stronami.

Jeli wpynie do sdu powdztwo, a pozwany podnosi zarzut powagi rzeczy osdzonej to wtedy sd musi
zbada czy to nowe powdztwo pod wzgldem przedmiotowym i podmiotowym odpowiada wydanemu
wczeniej wyrokowi. Jeeli jeden z tych elementw jest rny to zarzut powagi rzeczy osdzonej jest
chybiony. Musi by ta tosamo podmiotowa i przedmiotowa.

Przykad: sprawa rozwodowa sd wyda wyrok oddalajcy powdztwo. Stwierdzi, e nie nastpi
trway i zupeny rozkad ycia maeskiego. Po pewnym czasie jest ponowne powdztwo. Sd I
instancji mwi res iudicata to ju byo sdzone. Ponowne powdztwo znw jest oddalone,
wniesiono zaalenie. Sd II instancji mwi, e trzeba zbada wszystkie elementy. Co do podmiotw
jest to samo, ale w przedmiotowym trzeba zbada, czy od ostatniego wyroku nastpia zmiana
okolicznoci, ktra powoduj, e nowy wyrok nie ma res iudicata. Przy zupenoci i trwaoci
rozkadu poycia istotnym czynnikiem jest upyw czasu. Trudno mwi o zupenym rozkadzie, gdy
ona trzaska drzwiami i wnosi o rozwd, a co innego gdy mino troch czasu. Trzeba dokadnie
zbada elementy przedmiotowe w tej sprawie.

Jeli si spojrzy na prawomocno formaln i powag rzeczy osdzonej to dostrzega si istotne rnice. W
art. 365 k.p.c. (prawomocno materialna) wyrok wie nie tylko strony i sd, lecz take inne podmioty|.
Natomiast przy powadze rzeczy osdzonej (art. 366 k.p.c.), wyrok prawomocny ma znaczenie tylko midzy
spornymi stronami. Granice podmiotowe obu rzeczy s rnie okrelone.

W orzecznictwie SN i literaturze mona spotka wypowiedzi zmierzajce do wykazania, e res iudicata w
lad za moc wic orzeczenia rwnie moe mie rozszerzone granice podmiotowe. To stanowisko co do
ktrego mona mie zastrzeenia.

Przykad: postpowanie o ustalenie wzorca umownego za niedozwolony. W k.p.c. jest przewidziane
takie postpowanie odrbne. Klient biura turystycznego wytacza powdztwa powdztwo przeciwko
biuru o uznanie, e pewne postanowienie w umowie, ktr ma podpisa jest niedozwolone. Jaka
klauzula jest niedozwolona. Sd Ochrony Konkurencji i Konsumentw w Warszawie (SO w
Warszawie) stwierdza, e taka klauzula jest niedozwolona i nie mona jej stosowa. To orzeczenie
198

ma powag rzeczy osdzonej midzy klientem a biurem. Jeli chodzi o to postpowanie to po
wydaniu takiego wyroku Sd Ochrony konkurencji na podstawie art. 479
5
k.p.c. musi przesa odpis
tego wyroku Prezesowi UOKiK, nastpnie Prezes wprowadza wskazan wyrokiem klauzul do
rejestru o klauzulach niedozwolonych. Taka klauzula musi by wyeliminowana ze wzorca. W
sprawie tej gdzie wystpi klient biura pojawi si drugi klient przeciwko temu samemu biuru o to
samo postanowienie w umowie. Identyczna sprawa, rni si tylko powd. Czy ten proces jest
potrzebny, skoro wzorzec uznany za niedopuszczalny? Tutaj zaczto si nad tym zastanawia. Co by
si stao, gdyby wydano wyrok w tej samej sprawie o innym rozstrzygniciu? Zaczto wywodzi, e
powdztwo klienta B naley odrzuci, dlatego e jest res iudicata. Ale jak to moliwe skoro res
iudicata wie te same strony? Wtedy zaczto kombinowa, e powaga rzeczy osdzonej to wie
si z prawomocnoci orzeczenia, a wic skoro prawomocno materialna moe by rozszerzona to
res iudicata te moe by rozszerzona. Wyrany krg osb zosta w tych przepisach zrnicowany i
nie mona tu kombinowa. Nikt nie wpad na rozwizanie, ktre jest oczywiste przesanki
zasadnoci powdztwa wg teorii prof. Broniewicza. Takie powdztwo drugiego klienta podlega
oddaleniu z uwagi na brak interesu prawnego. Klient drugi ma te klauzul uznan za
niedozwolon. Stwierdzenie ponowne jest niepotrzebne.

Res iudicata odnosi si tylko do wyrokw ona nie dotyczy postanowie. Jeeli jaka kwestia zostaa
rozstrzygnita postanowieniem (w procesie) to nie stanowi to przeszkody do ponownego rozstrzygnicia tej
kwestii moc postanowienia. Poniewa jednak z art. 365 k.p.c. | wynika, e prawomocne orzeczenie wie
inne organy to oznacza to, e jeeli przed sdem stanie ta sama kwestia, ktra ju wczeniej bya
rozstrzygana postanowieniem to wwczas to drugie postanowienie bdzie identyczne jak pierwsze.

rodki zaskarenia
rodki zaskarenia to rodki zmierzajce do uchylenia bd zmiany czynnoci decyzyjnych sdu,
gwnie w postaci orzecze.

Systematyka rodkw zaskarenia
System rodkw zaskarenia jest skomplikowany. Jest ich kilkanacie, ale mona je uporzdkowa.

1) rodki zaskarenia zwyczajne odwoawcze:
a. Apelacja
b. Zaalenie

2) rodki zaskarenia szczeglne:
a. Sprzeciw od wyroku zaocznego
b. Zarzuty od nakazu zapaty w postpowaniu nakazowym
c. Sprzeciw od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym
d. Odwoanie si do sdu od zarzdze przewodniczcego
e. Skarga na orzeczenie referendarza sdowego niedotyczce kosztw

3) rodki zaskarenia nadzwyczajne:
a. Skarga kasacyjna
b. Skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia
c. Skarga o wznowienie postpowania
d. Skarga o uchylenie wyroku sdu polubownego
199

Poza przedstawion systematyk jest rodek w postaci skargi na przewleko postpowania. Kwalifikacja
tego rodka nasuwa pewne trudnoci. Jedni mwi, e to nadzwyczajny, inni e to nie jest rodek
zaskarenia. rodek zaskarenia zmierza do uchylenia, zmiany orzeczenia, a ta skarga do niczego takiego
nie prowadzi.

Caa regulacja k.p.c. dotyczca rodkw zaskarenia to oparta jest na dwch zasadach konstytucyjnych:
1) Zasadzie zaskaralnoci art. 78 Konstytucji RP

Art. 78 [Prawo do zaskarania orzecze i decyzji]
Kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjtki od tej zasady oraz
tryb zaskarania okrela ustawa.

2) Zasadzie instancyjnoci art. 176 pkt 1 Konstytucji RP

Art. 176 [Wieloinstancyjno postpowania sdowego]
1. Postpowanie sdowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Cechy szczeglne poszczeglnych grup rodkw zaskarenia
Skd wynika przedstawiona systematyka rodkw? Wynika z tego, e kada z grup rodkw zaskarenia
charakteryzuje si pewnymi cechami szczeglnymi.

Zwyczajne
Maj dwie cechy:
1) Dewolutywno wniesienie rodka zaskarenia powoduje przeniesienie sprawy do wyszej
instancji albo SN. Tutaj trzeba mie na uwadze, e:
Zaalenie ma dewolutywno wzgldn. Zasad jest, e wniesienie zaalenia powoduje
przeniesienie do wyszej instancji. Jeli zaalenie zarzuca niewano postpowania lub jest
oczywicie zasadne, sd moe to zaalenie rozpozna bez przesyania akt do sdu II instancji.

Art. 395 [Dziaania sdu pierwszej instancji]
2. Jeeli zaalenie zarzuca niewano postpowania lub jest oczywicie uzasadnione, sd, ktry wyda zaskarone
postanowienie, moe na posiedzeniu niejawnym, nie przesyajc akt sdowi drugiej instancji, uchyli zaskarone
postanowienie i w miar potrzeby spraw rozpozna na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysuguj rodki
odwoawcze na zasadach oglnych.

2) Suspensywno polega na wstrzymaniu si uprawomocnienia orzeczenia. rodek zaskarenia
zwyczajny powoduje, e wstrzymuje si uprawomocnienie si orzeczenia.

Szczeglne
Charakteryzuj si suspensywnoci powoduj, e zaskarone orzeczenie nie staje si prawomocne, ale
nie powoduj, e sprawa przechodzi do wyszej instancji. Sprzeciw powoduje, e sd ponownie rozpatruje
spraw. Przy skardze na czynnoci referendarza ten sam sd rozpatruje skarg. To samo w postpowaniu
egzekucyjnym komornik dziaa przy sdzie rejonowym, wic skarga na komornika to ten sam poziom.

Suspensywno w tym wypadku te ma charakter wzgldny. Wniesienie szczeglnego rodka zaskarenia
powoduje w pewnych przypadkach utrat mocy przez orzeczenie np. sprzeciw od nakazu zapaty w
postpowaniu upominawczym.
200

Nadzwyczajne
Charakteryzuj si tym, e przysuguj od prawomocnych orzecze. Std ich nazwa.

Warunki dopuszczalnoci rodkw zaskarenia
Niespenienie jednego z tych warunkw powoduje, e rodek jest niedopuszczalny i ta niedopuszczalno
znajdzie swj wyraz w odrzuceniu rodka. 6 warunkw dopuszczalnoci:

1) Istnienie zaskaronego orzeczenia (zarzdzenia)
2) Waciwy dla danego orzeczenia rodek zaskarenia
3) Legitymacja do wniesienia rodka
4) Interes we wniesieniu rodka
5) Zachowanie terminu do wniesienia rodka
6) Zachowanie przepisanej formy

Istnienie zaskaronego orzeczenia
Musi istnie substrat od ktrego wnosimy rodek. Tu pojawia si zagadnienie orzecze nieistniejcych
sententia non existens. To zupenie patologiczny wypadek. Najczciej tak jest, gdy sd wyda wyrok nie
orzekajc o caoci zgoszonego roszczenia wyda wyrok zasdzajcy cz roszczenia, a w pozostaej
czci si nie wypowiedzia. Strona niezadowolona nie moe wnie apelacji od tej czci co do ktrej sd
si nie wypowiedzia, bo nie ma tej czci! Jeli strona bdzie dochodzia zmiany wyroku co do czci w
ktrej sd nie orzek to wtedy bdzie apelacja odrzucona.

Waciwy dla danego orzeczenia rodek zaskarenia
To bdzie przy poszczeglnych rodkach+

Legitymacja do wniesienia rodka zaskarenia
To bdzie przy poszczeglnych rodkach+

Interes we wniesieniu rodka
Tzw. Gravamen. Z interesem do wniesienia rodka mamy do czynienia, gdy orzeczenie rodka jest
niezgodne z daniem strony skarcej. Jeli powd domaga si rozwizania maestwa przez rozwd,
maestwo zostao rozwizane to powd wnosi apelacje jaki on ma interes? Dosta to czego chcia, wic
nie ma interesu do wniesienia rodka. Moe si okaza, e skarcy wnosi apelacj, i mwi, e otrzyma to
czego chcia, jednake zaskara ten wyrok, poniewa wyrok zosta wydany w niewanym postpowaniu np.
by niewany skad. I wtedy si zaskara i chce si powtrzenia. Chce si otrzyma ten sam wyrok w
wanym postpowaniu, bo kto mgby wnie nadzwyczajny rodek zaskarenia.

Podsumowujc: Jeli orzeczenie jest zgodne z daniem strony skarcej to nie ma interesu we wniesieniu
rodka, jeli niezgodne to jest interes. Jednake w tym drugim wypadku trzeba pamita o pewnych
rzeczach|.

Zachowanie terminu
Ustawy przewiduj rne terminy dla poszczeglnych rodkw. Uchybienie terminowi powoduje, e rodek
jest niedopuszczalny.

201

Zachowanie przepisanej formy
K.p.c. przewiduje warunki formalne dla rodkw zaskarenia forma pisemna z drobnymi wyjtkami+.
Z drugiej strony kady rodek zaskarenia podlega opacie, ktr skarcy musi uici. Niezachowanie
waciwej formy, uchybienia w tym zakresie, powoduj e sd wzywa do poprawienia, uzupenienia
wniesionego rodka. Jeli rodek zaskarenia nie zostanie poprawiony to nastpi odrzucenie rodka
zaskarenia. W wietle przepisw k.p.c. nie mamy do czynienia z brakiem formalnym pisma obejmujcego
apelacj, lecz z brakiem apelacji! Jeli pozew nie odpowiada warunkom, to nastpuje zwrot, jeli nie uleg
poprawieniu lub uzupenieniu przez stron. Natomiast jeeli skarcy nie poprawi apelacji to wtedy
nastpuje jej odrzucenie.

Wniesienie rodka zaskarenia powoduje wszczcie postpowania, ktre moe zakoczy si rnie.
Postpowanie to moe skoczy si negatywnie, jeeli:
- sd odrzuci rodek zaskarenia z powyszych przyczyn|,
- rodek zostanie oddalony jako niezasadny,
- skarcy wycofa rodek.

Postpowanie moe mie take wynik pozytywny, gdy sd uwzgldni rodek i uchyli lub zmieni zaskarone
postanowienie.

Apelacja
Apelacja przysuguje od nieprawomocnego wyroku sdu I instancji do sdu II instancji.

Art. 367 [Dopuszczalno]
1. Od wyroku sdu pierwszej instancji przysuguje apelacja do sdu drugiej instancji.

Celem apelacji jest ponowne rozpoznanie sprawy przez sd II instancji i w wyniku tego rozpoznania
wydanie wyroku reformatoryjnego (charakter reformatoryjny). K.p.c. przy apelacji stanowi:

Art. 374 [Posiedzenie niejawne]
Sd drugiej instancji moe rozpozna spraw na posiedzeniu niejawnym w razie cofnicia pozwu, cofnicia apelacji albo
jeeli zachodzi niewano postpowania.

Art. 378 [Granice rozpoznania]
1. Sd drugiej instancji rozpoznaje spraw w granicach apelacji; w granicach zaskarenia bierze jednak z urzdu pod
uwag niewano postpowania.

Rozpatrywana jest sprawa, a nie apelacja. Inaczej jest przy nadzwyczajnych rodkach zaskarenia np.
przy skardze kasacyjnej rozpoznawana jest sama skarga.

W pewnych wypadkach apelacja ma charakter kasatoryjny sd moe wyrok uchyli (czyli skasowa) i
przekaza spraw do ponownego rozpoznania.

202

Rodzaje apelacji
Jeeli chodzi o obowizujce europejskie porzdki prawne to wyrniamy 2 rodzaje apelacji:
1) Apelacja pena (appellatio cum beneficio novorum) apelacja z moliwoci dopuszczenia tzw.
nowoci. Moliwe jest badanie przez sd nowych okolicznoci, ktre nie byy przedmiotem
rozpoznania sdu I instancji.
2) Apelacja niepena (appellatio sine beneficio novorum) czyli nie dopuszczajca adnych nowoci.
Nie mona powoywa nowych faktw i dowodw sd rozpoznaje spraw tylko na podstawie
dowodw zebranych przez sd I instancji.

W polskim postpowaniu apelacyjnym dopuszczalne jest gromadzenie materiau dowodowego.

Sd drugiej instancji orzeka na podstawie materiau zebranego w postpowaniu w pierwszej instancji oraz w
postpowaniu apelacyjnym.

Jednake sd moe pomin pewne fakty i dowody. To nie znaczy, e jest to ukon w stron apelacji
niepenej. Jest to przejaw zasady koncentracji materiau procesowego. Chodzi o to, aby okolicznoci
faktyczne i prawne zebra przed sdem I instancji, gdy w praktyce dochodzio do naduy i penomocnicy
przytaczali nowe dowody dopiero na etapie postpowania apelacyjnego .

Art. 381 [Podstawy rozstrzygnicia]
Sd drugiej instancji moe pomin nowe fakty i dowody, jeeli strona moga je powoa w postpowaniu przed sdem
pierwszej instancji, chyba e potrzeba powoania si na nie wynika pniej.

Jeeli sd II instancji dojdzie do wniosku, e postpowanie dowodowe musi by przeprowadzone w caoci,
to kasuje wyrok i przekazuje spraw do ponownego rozpoznania.

Art. 386 [Uwzgldnienie]
4. Poza wypadkami okrelonymi w 2 i 3 sd drugiej instancji moe uchyli zaskarony wyrok i przekaza spraw do
ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie
wyroku wymaga przeprowadzenia postpowania dowodowego w caoci.

To istotne, bo czsto obserwuje si nieprawidow praktyk sdw II instancji, e yj w przewiadczeniu,
i s powoani do wyszych celw i nie przeprowadzaj adnych dowodw.

Warunki dopuszczalnoci apelacji
Kady wyrok sdu I instancji jest zaskaralny apelacj. Wyrok ten musi istnie. Moe to by wyrok peny,
czciowy, wstpny, uzupeniajcy, z wyjtkiem wyroku zaocznego.

Legitymacja do wniesienia apelacji
Uprawnieni do wniesienia apelacji s:
1) Strona
2) Interwenient uboczny
3) Prokurator
4) Iny podmiot dziaajce na zasadach takich jak prokurator

203

Stosuje si oglne zasady.

Termin do wniesienia apelacji
Termin dwutygodniowy od momentu dorczenia wyroku z uzasadnieniem.

Art. 369 [Termin]
1. Apelacj wnosi si do sdu, ktry wyda zaskarony wyrok, w terminie dwutygodniowym od dorczenia stronie
skarcej wyroku z uzasadnieniem.

Jeli nie zosta zoony wniosek o uzasadnienie, wwczas termin dwutygodniowy biegnie od upywu
tygodnia od wydania wyroku.

Art. 369 [Termin]
2. Jeeli strona nie zadaa uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogoszenia sentencji, termin do
wniesienia apelacji biegnie od dnia, w ktrym upyn termin do dania uzasadnienia.

Forma apelacji
Apelacja powinna czyni zado warunkom pisma procesowego, czyli wymaganiom z art. 126 k.p.c.|. A
zatem wnosi si j w formie pisemnej.

Art. 368 [Wymogi formalne]
1. Apelacja powinna czyni zado wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego

Jedyny wyjtek ma miejsce w sprawach z zakresu pracy i ubezpiecze spoecznych apelacj mona
zoy ustnie do protokou.

Art. 466 [Powdztwo do protokou]
Pracownik lub ubezpieczony dziaajcy bez adwokata lub radcy prawnego moe zgosi w sdzie waciwym ustnie do
protokou powdztwo oraz tre rodkw odwoawczych i innych pism procesowych.

Ponadto apelacja powinna spenia warunki szczeglne:

1. Apelacja powinna czyni zado wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawiera:
1) oznaczenie wyroku, od ktrego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarony w caoci czy w czci,
2) zwize przedstawienie zarzutw,
3) uzasadnienie zarzutw,
4) powoanie, w razie potrzeby, nowych faktw i dowodw oraz wykazanie, e ich powoanie w postpowaniu przed
sdem pierwszej instancji nie byo moliwe albo e potrzeba powoania si na nie wynika pniej,
5) wniosek o zmian lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu danej zmiany lub uchylenia.

1) Oznaczenie wyroku od ktrego jest wniesiona ze wskazaniem czy jest on zaskarony w caoci czy
czci
Trzeba oznaczy wyrok i trzeba opisa czy zaskaramy w caoci czy czci brak tego powoduje,
e sd wezwie nas do uzupenienia tego braku. Pisanie rodkw zaskarenia ze wzgldu na
formalizm jest bardzo atwe, tylko trzeba mie kodeks.

2) Zwize przedstawienie zarzutw
204

3) Uzasadnienie zarzutw
4) Powoanie w razie potrzeby nowych faktw i dowodw oraz wykazanie, e te dowody nie mogy
by wczeniej powoane
5) Wniosek o zmian lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu danej zmiany lub uchylenia
6) Warto przedmiotu zaskarenia (w sprawach o prawa majtkowe)

2. W sprawach o prawa majtkowe naley oznaczy warto przedmiotu zaskarenia. Warto ta moe by oznaczona
na kwot wysz od wartoci przedmiotu sporu wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powd rozszerzy powdztwo lub
sd orzek ponad danie. Przepisy art. 19-24 i 25 1 stosuje si odpowiednio.

205

Wykad 22. (09.04.2013 r.)

Podstawa apelacji
Podstaw apelacji stanowi jej zarzuty. Ustawa nie ogranicza podstaw apelacji. Zarzuty mog dotyczy
wszelkich wadliwoci, ktre skarcy dostrzee. Przedmiotem zarzutu moe by naruszenie prawa
materialnego, jak i prawa procesowego. Spord zarzutw procesowych mona wskaza niewano
postpowania, nierozpoznanie istoty sprawy, niewyjanienie stanu faktycznego, wadliwej oceny dowodw.

W apelacji skarcy moe rwnie powoa nowe fakty i dowody.

Pewne wyjtki dotycz postpowania uproszczonego. W tym postpowaniu s okrelone zarzuty
apelacyjne.

Art. 505
9
[Podstawy apelacji]
1
1
. Apelacj mona oprze na zarzutach:
1) naruszenia prawa materialnego przez bdn jego wykadni lub niewaciwe zastosowanie,
2) naruszenia przepisw postpowania, jeeli mogo ono mie wpyw na wynik sprawy.

Zarzuty mog dotyczy:
- naruszenia prawa materialnego przez jego bdne zastosowanie
- naruszenia przepisw postpowania, jeeli mogo to mie wpyw na wynik sprawy.

Ten przepis mia ograniczy moliwo wniesienia apelacji, ale mona mie wtpliwoci, bo to jest ujcie
szerokie.

Niewano postpowania
Najsurowsza sankcja wadliwej czynnoci procesowej w postpowaniu cywilnym. Musi by przewidziana w
przepisach prawa. Przewiduj j art. 379, art. 1099 oraz art. 1113 k.p.c. Niewano zachodzi, gdy mamy:
1) Niedopuszczalno drogi sdowej
2) Brak zdolnoci sdowej lub procesowej strony
3) Brak organu, brak przedstawiciela lub nienaleycie umocowany penomocnik
4) Zawiso sprawy
5) Powaga rzeczy osdzonej
6) Sprzeczno skadu sdu z przepisami prawa (w sensie ilociowym, jak i jakociowym) lub w
rozpoznaniu sprawy bra udzia sdzia wyczony ustawowo (iudex inhabilis)
7) Pozbawienie strony monoci obrony swych praw
8) Gdy sd rejonowy orzek w sprawie w ktrej sd okrgowy jest waciwy bez wzgldu na w.p.s.
9) Brak jurysdykcji krajowej
10) Spraw rozpoznano z naruszeniem immunitetu sdowego (1113 k.p.c.)

Niewano postpowania sd II instancji bierze w granicach zaskarenia pod rozwag z urzdu. Nie
trzeba formuowa zarzutu, ale mona, aby sdowi wskaza.

To tzw. niewano wzgldna niewano dla wywarcia skutku wymaga jej stwierdzenia w odpowiednim
orzeczeniu sdowym. To nie jest niewano ex lege. Jeeli niewano zachodzia, a nie zostanie
206

stwierdzona w orzeczeniu sdu to wwczas uprawomocnienie si orzeczenia, lub te niemono
zaskarenia nadzwyczajnym rodkiem, powoduj e orzeczenie ulega sanacji bdzie ono wywoywao
wszelkie skutki prawne, tak jakby niewano nie zachodzia.

Niewano moe wzi pod uwag sd II instancji, ale moe by rwnie wzita pod uwag w
postpowaniu kasacyjnym (art. 64 ustawy o SN) w uniewanieniu przez SN orzeczenia. To pojcie
niewanoci wzgldnej nie odnosi si do pojcia niewanoci z prawa materialnego.

Jest take niewano bezwzgldna, mimo i prawo nie uywa takiego sformuowania (nieistnienie,
niebyo orzeczenia, postpowania). To pojcie doktrynalne. Bdzie ona zachodzia, gdy:
- orzeczenie wyda podmiot, ktry nie jest sdem (sprztaczka z Gdyni)
- albo wydano to orzeczenie w procesie pomimo braku jednej ze stron (proces jednostronny
pozwanie dwch jednostek SP).
Wyrok wydany w takim postpowaniu nie moe by zaskarony, bo on nie istnieje. Nie mona wnie
apelacji, a jeli zostanie wniesiona to sd musi j odrzuci. Podmiot majcy interes prawny moe domaga
si ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego stwierdzonego takim wyrokiem.

Wniosek apelacyjny
Apelacja powinna zawiera wniosek apelacyjny. Wniosek ten moe opiewa na zmian albo uchylenie
wyroku. Nieprawidowe jest formuowanie wniosku jako o zmian lub uchylenie rozstrzygnicia.

Sformuowanie wniosku jako o zmian albo uchylenie zaley od treci zarzutw.
- Jeeli zarzut dotyczy naruszenia prawa materialnego albo niewaciwej oceny dowodw
uzasadniony jest wniosek o zmian wyroku, bo wtedy sd II instancji nie ma co ustala, lecz
zastosuje prawidowo przepisy materialne.
- Jeeli s zarzuty proceduralne, w szczeglnoci niewano to uzasadniony jest wniosek o
uchylenie wyroku. Gdy niewano si potwierdzi to sd nie moe zmieni wyroku, on musi go
uchyli.

Wniosek o zmian wyroku ma szerszy ni uchylenie zakres. Poniewa wniosek o zmian zawiera w istocie
rwnie uchylenie.

Sformuowanie wniosku i zarzutw to warunki formalne. Jeli chodzi o ten wniosek to on nie wie
sdu, poniewa sd i tak powinien postpi w taki sposb w zalenoci co ustali w postpowaniu. Jeli by
wniosek o zmian, a sd dostrzee niewano to sdu musi uchyli zaskarony wyrok. I odwrotnie.
Zarzuty podniesione przeciwko zaskaronemu wyrokowi mog si nie potwierdzi i wwczas sd oddali
apelacj.

Zakres zaskarenia
Zakres zaskarenia oznacza wskazanie czy zaskara si wyrok w caoci lub w czci. Wyrane okrelenie
czci wystarcza. Moe to by istotne dla skarcego. Nie zawsze korzystne jest zaskaranie w caoci jest
nisza opata przy czciowym. Wyrok w czci niezaskaronej uprawomocnia si z upywem terminu do
jego zaskarenia i wyklucza to moliwo uchylenia lub zmiany wyroku przez sd II instancji (co do
zasady).

207

Granice apelacji
Sd II instancji moe rozpozna spraw tylko w granicach apelacji. Granice te maj charakter
przedmiotowy i podmiotowy.

Granice przedmiotowe
Oznaczaj zakres zaskarenia wyroku oznaczony w apelacji i tym samym odpowiadajcy mu zakres
wniosku apelacyjnego.

Skarcy moe ponadto zgosi wniosek o rozpoznanie postanowie sdu I instancji, ktre nie podlegay
zaskareniu w drodze zaalenia, a miay wpyw na rozstrzygnicie sprawy.

W postpowaniu apelacyjnym nie mona rozszerzy dania pozwu ani wystpowa z nowymi
roszczeniami. Postpowanie apelacyjne ma suy kontroli sdu I instancji. Wyjtek zachodzi przy
zmianie okolicznoci sprawy:
1) w takim wypadku mona da zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego wartoci lub innego
przedmiotu (gdy dunik sprzeda, przenis posiadanie),
2) w sprawach o wiadczenia powtarzajce si mona nadto rozszerzy danie pozwu o wiadczenia
za dalsze okresy (gdy pozwany nie paci, a postpowanie si toczy to nie ma sensu wytacza nowe
powdztwo, skoro stan faktyczny jest ju ustalony).

Granice podmiotowe
Problem granic podmiotowych zachodzi przy wspuczestnictwie procesowym po jednej lub drugiej
stronie procesu, jeeli skarcy nie obejmie apelacj wszystkich wspuczestnikw.

Wspuczestnictwo po stronie przeciwnej stronie skarcej
W wypadku wspuczestnictwa po stronie przeciwnej stronie skarcej objcie apelacj tylko niektrych
wspuczestnikw powoduje uprawomocnienie si wyroku w stosunku do pozostaych i skutkiem tego
niemono rozpoznania sprawy wobec nich. Wyjtkiem jest wspuczestnictwo konieczne, bowiem
wniesienie apelacji przeciwko niektrym wspuczestnikom koniecznym naley traktowa, jako wniesienie
apelacji przeciwko wszystkim wspuczestnikom.

Wspuczestnictwo po stronie skarcej
Jeeli apelacja nie obejmuje wszystkich wspuczestnikw po stronie skarcej skutki ksztatuj si rnie
w zalenoci od rodzaju wspuczestnictwa:
1) Wspuczestnictwo formalne wniesienie apelacji przez jednego lub kilku wspuczestnikw
formalnych nie wywiera skutkw dla pozostaych, czyli wyrok uprawomocnia si w stosunku do
pozostaych i sd nie moe rozpozna apelacji w stosunku do nich.
2) Wspuczestnictwo materialne jednolite wniesienie przez jednego ze wspuczestnikw jest
skuteczne wobec pozostaych. Sd musi rozpozna spraw w odniesieniu do pozostaych i wyrok
si nie uprawomocnia.
3) Wspuczestnictwo materialne zwyke skutki ksztatuj si rozmaicie, w zalenoci, ktra z
postaci zachodzi w sprawie.
a. Wspuczestnictwo wynikajce ze wsplnoci praw obowizkw wniesienie apelacji
przez jednego lub niektrych powoduje wstrzymanie uprawomocnienia si wyroku
wzgldem pozostaych, poniewa sd II instancji moe z urzdu rozpozna spraw w
208

stosunku do wszystkich wspuczestnikw, aczkolwiek tylko w granicach zaskarenia
przedmiotowego.
b. Wspuczestnictwo wynikajce z tosamoci podstawy faktycznej i prawnej
zaskarenie przez jednego nie ma wpywu na sytuacj pozostaych (tak jak przy formalnym).

W tych wypadkach gdy sd moe lub musi rozpozna apelacje na rzecz pozostaych wspuczestnikw s
oni uczestnikami postpowania apelacyjnego mog skada pisma, naley im dorcza pisma oraz
zawiadamia o rozprawach.

Postpowanie apelacyjne
Apelacj wnosi si do sdu, ktry wyda zaskarone orzeczenie, a adresuje do sdu II instancji.

Postpowanie apelacyjne zostaje wszczte przez samo wniesienie apelacji. Wbrew wtpliwociom
wyraanym w orzecznictwie, nauce ju z chwil wniesienia apelacji rozpoczyna si postpowanie
apelacyjne. W konsekwencji pierwszy etap postpowania odbywa si przed sdem I instancji. Natomiast II
etap odbywa si przed sdem II instancji.

I etap:
Sd I instancji bada, czy apelacja jest dopuszczalna przesanki dopuszczalnoci apelacji. W szczeglnoci
za zachowanie terminu do wniesienia apelacji, form tej apelacji, kwesti opacenia apelacji. Jeeli strona
nie usunie brakw formalnych, do ktrych usunicia zostaa wezwana, bd te braki maj charakter
nieusuwalny, apelacja podlega odrzuceniu przez sd I instancji.

Jeeli apelacja jest dopuszczalna, sd I instancji dorcza apelacj pozostaym uczestnikom postpowania,
ktrym podlega ona dorczeniu przede wszystkim bdzie to przeciwnik skarcego. Kady z nich moe
wnie odpowied na apelacj wprost do sdu II instancji.

Mimo dokonania kontroli przez sd I instancji, kontroli dopuszczalnoci ponownie dokonuje sd II instancji
i moe odrzuci apelacj. Jeeli sd dostrzee braki, do ktrych usunicia skarcy nie by wezwany,
powinien wezwa skarcego do ich usunicia i dopiero po upywie terminu odrzuci apelacj.

II etap:
Jeeli apelacja nie zostaa odrzucona, sd II instancji przystpuje do rozpoznania apelacji. Zasad jest
rozpoznanie apelacji na rozprawie i w skadzie 3 sdziw zawodowych. Natomiast na posiedzeniu
niejawnym sd II instancji moe rozpozna apelacj w razie:
- cofnicia pozwu,
- cofnicia apelacji
- gdy zachodzi niewano postpowania.

Stawiennictwo stron na rozprawie nie ma znaczenia, sprawa moe by rozpoznana pomimo
niestawiennictwa jednej lub obu stron. Nie jest to wyrok zaoczny.

Porzdek rozprawy:
Rozprawa rozpoczyna si od wywoania sprawy. Nastpnie sprawozdanie przedstawia sdzia
sprawozdawca. To sprawozdanie sprowadza si do przedstawienia stanu sprawy. Nastpnie zabieraj gos
strony, w pierwszej kolejnoci skarcy. Rozprawa przebiega tak jak w sdzie I instancji.
209

W skadzie I sdziego sd rozpoznajcy apelacj wydaje postanowienia dotyczce postpowania
dowodowego. Moe rwnie wyda postanowienia o przyznaniu, cofniciu zwolnienia od kosztw
sdowych, o odmowie zwolnienia od tych kosztw, o odrzuceniu wnioskw.

Zagadnienie do SN
Jeli pojawi si zagadnienia budzce powane wtpliwoci sd II instancji moe zwrci si do SN.
Wwczas sd II instancji nie rozpoznaje sprawy, ale przedstawia zagadnienie SN rozpoznanie sprawy
odracza. SN moe:
1) przej ca spraw do rozpoznania i bdzie wtedy dziaa jako sd II instancji.
2) odmwi rozstrzygnicia zagadnienia prawnego, jeli uzna, e nie budzi ono znacznych
wtpliwoci.
3) umorzy postpowanie w zakresie pytania prawnego, jeeli odpowied staa si zbdna,
4) odpowiedzie na pytanie prawne. Jest to uchwaa rozstrzygajca to pytanie, wie w danej sprawie,
czyli zarwno sd pytajcy, jak i sd I instancji gdyby sd II instancji uchyli s ju zwizane t
odpowiedzi i nie moe przyj inaczej ni okrelono to w tej uchwale.

Po rozpoznaniu apelacji sd wydaje wyrok uwzgldniajcy bd oddalajcy apelacj.

Uwzgldnienie apelacji
Jeli chodzi o uwzgldnienie apelacji, to moe ono przybra posta orzeczenia zmieniajcego zaskarony
wyrok wyrok reformatoryjny. Druga posta tego wyroku uwzgldniajcego to wyrok uchylajcy
zaskarony wyrok wyrok kasatoryjny. Sd moe w czci zmieni, w czci uchyli etc.

Wyrok reformatoryjny
Wyrok reformatoryjny moe zapa, gdy naruszono prawo materialne, a materia faktyczny i dowodowy
posiadany przez sd II instancji pozwala na inne rozstrzygnicie sprawy ni zawarte w zaskaronym
wyroku. Ten wyrok moe rwnie zapa, gdy sd I instancji wadliwie oceni materia dowodowy.
Zmiana wyroku polega na rozstrzygniciu co do istoty sprawy.

Wyrok kasatoryjny
Wyrok kasatoryjny zapada w 3 wypadkach:

1) w razie stwierdzenia niewanoci postpowania
W takim wypadku, oprcz uchylenia sd znosi postpowanie przed sdem I instancji w zakresie
dotknitym niewanoci i przekazuje spraw sdowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Zniesienie oznacza, e w dalszym postpowaniu nie uwzgldnia si czynnoci z I postpowania.

2) jeeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa umorzenia postpowania, tj. gdy sd I
instancji wyda wyrok mimo zachodzcej podstawy odrzucenia pozwu albo umorzenia postpowania
w tym sdzie.
W takim razie sd II instancji uchyla wyrok sdu I instancji i odrzuca pozew wzgldnie umarza
postpowanie pierwszoinstancyjne.

3) gdy wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postpowania dowodowego
w caoci lub w czci, a w postpowaniu uproszczonym i w europejskim postpowaniu w sprawie
drobnych roszcze, jeeli zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie
210

daj wystarczajcej podstawy do zmiany wyroku.
Wwczas sd II instancji uchyla zaskarony wyrok i przekazuje sdowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
Sd I instancji, ktremu przekazano spraw do ponownego rozpoznania, musi rozpozna j w innym
skadzie ni ten skad, ktry wyda zaskarony wyrok. Ocena prawna i wskazania co do dalszego
postpowania wyraone w uzasadnieniu wyroku II instancji wi sd, ktremu sprawa zostaa
przekazana, jak i sd II instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy. To zwizanie nie ma
jednak zastosowania, gdy nastpia zmiana stanu prawnego.

Uchylenie zaskaronego wyroku nie moe wystpowa jako jedyne rozstrzygnicie. To rozstrzygnicie
kasatoryjne musi by poczone z innym rozstrzygniciem z odrzuceniem pozwu, z umorzeniem
postpowania, z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Gdyby poprzesta tylko na uchyleniu, to
sprawa nie byaby zakoczona, nie wiadomo byoby co dalej z t spraw zrobi.

211

Wykad 23. (16.04.2013 r.)

Sd nie moe uchyli lub zmieni wyroku na niekorzy strony skarcej, chyba e strona przeciwna te
wniosa apelacj zakaz reformationis in peius.

Art. 384 [Zakaz orzekania na niekorzy]
Sd nie moe uchyli lub zmieni wyroku na niekorzy strony wnoszcej apelacj, chyba e strona przeciwna rwnie
wniosa apelacj.

Kolejny wyrok to wyrok oddalajcy apelacj.

Art. 385 [Oddalenie]
Sd drugiej instancji oddala apelacj, jeeli jest ona bezzasadna.

Sd oddala apelacj, jeli jest bezzasadna. To czsto spotykane rozstrzygnicie.

Wydanie wyroku przez sd II instancji, jak rwnie wczeniejsze rozstrzygnicia, zwaszcza w postaci
odrzucenia apelacji kocz postpowanie apelacyjne. Postpowanie apelacyjne moe skoczy si rwnie
w inny sposb, bez wydania wyroku, a mianowicie poprzez umorzenie postpowania apelacyjnego.

Umorzenie jest aktualne w razie:
1) cofnicia apelacji
Moliwe jest na kadym etapie postpowania apelacyjnego do chwili wydania wyroku przez sd II
instancji.

2. W razie cofnicia apelacji sd drugiej instancji umarza postpowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy
cofniciu pozwu. Gdy cofnicie apelacji nastpio przed sdem pierwszej instancji, postpowanie umarza sd pierwszej
instancji.

2) w nastpstwie zawieszenia postpowania apelacyjnego, jeeli postpowanie zostao zawieszone na
zgodny wniosek stron i nie zosta zgoszony wniosek o podjcie zawieszonego postpowania w
cigu roku od daty zawieszenia.
Umorzenie postepowania apelacyjnego spowoduje uprawomocnienie si wyroku sdu I instancji

1. Sd umarza postpowanie zawieszone na zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy, jak rwnie z przyczyn
wskazanych w art. 177 1 pkt 5 i 6, jeeli wniosek o podjcie postpowania nie zosta zgoszony w cigu roku od daty
postanowienia o zawieszeniu. Ponadto sd umorzy postpowanie w razie stwierdzenia braku nastpcy prawnego strony,
ktra utracia zdolno sdow, a w kadym razie po upywie roku od daty postanowienia o zawieszeniu z tej przyczyny.
Sd take umorzy postpowanie w razie mierci strony po upywie lat piciu od daty postanowienia o zawieszeniu
postpowania z tej przyczyny.

3) cofnicia pozwu, albo zawarcia ugody
Postpowanie jest umarzane w caoci.

212

2. Postanowienie o umorzeniu postpowania moe zapa na posiedzeniu niejawnym, jeeli powd cofn ze skutkiem
prawnym pozew w pimie procesowym albo gdy strony zawary ugod przed mediatorem, ktr zatwierdzi sd.

Podsumowujc mona wyrni 6 sposobw zakoczenia postpowania apelacyjnego:
1) odrzucenie apelacji moe dokona tego sd I i II instancji
2) zmiana zaskaronego wyroku wyrok reformatoryjny
3) uchylenie zaskaronego wyroku wraz z odpowiednim orzeczeniem dodatkowym wyrok
kasatoryjny
4) oddalenie apelacji
5) umorzenie postpowania apelacyjnego
6) umorzenie postpowania w caoci

Odrzucenia i umorzenia postpowania moe dokona sd I albo II instancji i nastpuje to moc
postanowienia. Pozostae rozstrzygnicia zapadaj wyrokiem (zmiana, uchylenie, oddalenie).

Na postanowienie sdu I instancji o odrzuceniu i umorzeniu suy zaalenie do sdu II instancji.

Natomiast na orzeczenie sdu II instancji suy skarga kasacyjna.

Uzasadnienie wyroku sdu apelacyjnego
Sd II instancji wydajc orzeczenie uzasadnia to orzeczenie z urzdu. Nie dotyczy to wyrokw
oddalajcych apelacj. Jeeli zapad wyrok oddalajcy wwczas uzasadnienie sporzdza si tylko wtedy,
gdy strona zadaa dorczenia jej wyroku z uzasadnieniem.

1. Sd drugiej instancji uzasadnia z urzdu wyrok oraz postanowienie koczce postpowanie w sprawie. W sprawach,
w ktrych apelacj oddalono, uzasadnienie sporzdza si tylko wwczas, gdy strona zadaa dorczenia jej wyroku z
uzasadnieniem.

Sporzdzenie uzasadnienie powinno nastpi w terminie 2 tygodni od sporzdzenia sentencji lub wydania
orzeczenia. Ten termin ma charakter instrukcyjny.

2. Sporzdzenie uzasadnienia powinno nastpi w terminie dwch tygodni od dnia ogoszenia sentencji orzeczenia.
Jeeli ogoszenia nie byo, termin ten liczy si od dnia wydania orzeczenia. W sprawach, w ktrych apelacj oddalono,
uzasadnienie sporzdza si w terminie dwch tygodni od dnia zgoszenia wniosku.

Orzeczenia sdu II instancji s prawomocne z chwil wydania i z t chwil staj si wykonalne. Jeeli
jednak od orzeczenia sdu II instancji zostaa wniesiona skarga kasacyjna to wwczas sd II instancji
moe wstrzyma wykonalnie zaskaronego orzeczenia do czasu ukoczenia postpowania
kasacyjnego.

Wniesienie skargi kasacyjnej nie ma wpywu na bieg postpowania egzekucyjnego to jest problem tylko
orzeczenia restytucyjnego.

213

Jeeli wskutek wykonania takiego wyroku stronie mogaby by wyrzdzona niepowetowana szkoda sd
moe wstrzyma wykonanie do czasu zakoczenia postepowania kasacyjnego.
Sd moe rwnie da:
1) zoenia przez powoda zabezpieczenia
2) wstrzymania wydania powodowi sum pieninych po ich otrzymaniu
3) wstrzymania sprzeday przedmiotw nalecych do dunika (ruchomoci i nieruchomoci)

Przepisy normujce to postpowanie art. 367 390 k.p.c. okrelaj tylko szczegowe kwestie zwizane
cile z apelacj i przebiegiem postpowania apelacyjnego. W sprawach nieuregulowanych stosuje si
odpowiednio przepisy o postpowaniu przed sdem I instancji.

si odpowiednio przepisy o postpowaniu przed sdem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie maj
zastosowania.

Przepisy art. 194 196 i 198 k.p.c. nie maj zastosowania. Te przepisy dotycz zmian podmiotowych
powdztwa (patrz wyej|). Wykluczenie moliwoci stosowania tych przepisw oznacza, e zmiany
podmiotowe powdztwa w postpowaniu apelacyjnym s niedopuszczalne.

Zaalenie
Istniej 3 rodzaje zaalenia:
1) zaalenie do sdu II instancji
2) zaalenie do SN
3) zaalenie na postanowienie sdu II instancji do innego skadu tego sdu

Zaalenie do sdu II instancji
Przysuguje do sdu II instancji na:
1) postanowienia koczce postpowanie w sprawie sdu I instancji
2) postanowienia niekoczce postpowanie w sprawie, ktre s wymienione w przepisie
szczeglnym
Zasadniczo wymienione w art. 394 1 pkt. 1 12.
3) zarzdzenia przewodniczcego, ktrych przedmiotem jest zwrot pozwu

Pewne postanowienia s niezaskaralne.

Nie ma szczeglnych podstaw tego zaalenia mona powoa si w nim na jakiekolwiek zarzuty.

Zaalenie wnosi si w formie pisma procesowego, nie dotyczy zaale pracownika i ubezpieczonego. Oni
mog zoy zaalenie ustnie w sekretariacie sdu.

Warunki formalne zaalenia
1) Wymogi pisma procesowego
2) Elementy szczeglne:
a. wskazanie zaskaronego postanowienia
b. wniosek o uchylenie lub zmian postanowienia
c. uzasadnienie ze wskazaniem w miar potrzeby nowych faktw i dowodw
214

Termin do wniesienia zaalenia
Termin tygodniowy od dnia dorczenia postanowienia, a jeli strona nie zadaa uzasadnienia to termin
liczy si od dnia wydania postanowienia.

Postanowienie ma natychmiastow wykonalno z mocy ustawy. Wniesienie zaalenia nie wstrzymuje
wykonania zaskaronego postanowienia. Sd I instancji moe jednak wstrzyma wykonanie zaskaronego
postanowienia do czasu rozpoznania zaalenia.

Wniesienie zaalenia nastpuje do sdu, ktry wyda postanowienie, a on przekazuje spraw do sdu
wyszej instancji (dewolutywno). Ta dewolutywno ma wzgldny charakter sd do ktrego si wnosi
moe rozpozna postanowienie, ktre jest zaskarone.

Art. 395 [Dziaania sdu pierwszej instancji]
2. Jeeli zaalenie zarzuca niewano postpowania lub jest oczywicie uzasadnione, sd, ktry wyda zaskarone
postanowienie, moe na posiedzeniu niejawnym, nie przesyajc akt sdowi drugiej instancji, uchyli zaskarone
postanowienie i w miar potrzeby spraw rozpozna na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysuguj rodki
odwoawcze na zasadach oglnych.

Wwczas sd na posiedzeniu niejawnym moe uchyli zaskarone postanowienie i w miar potrzeby
wyda orzeczenie.

Zaskarone postanowienie jest rozpoznawane na posiedzeniu niejawnym.

Stosuje si odpowiednio przepisy o postpowaniu apelacyjnym.

Zaalenie do Sdu Najwyszego
Przysuguje:
1) na postanowienia sdu II instancji odrzucajce skarg kasacyjn oraz skarg o stwierdzenie
niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia
2) w razie uchylenia przez sd II instancji wyroku sdu I instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania
Pojawiy si gosy, e ten przepis jest bdny. Nie mona skary wyroku zaaleniem. Ale nic
podobnego. Wyrok SN w ktrym uchyla si wyrok sdu II instancji i przekazuje spraw do
ponownego rozpoznania zawiera 2 rozstrzygnicia:
- uchylenie wyroku i orzeka wyrokiem
- przekazanie sprawy do ponownego rozwizania to jest postanowienie
Wtedy zaaleniem skary si t cz, ktra dotyczy przekazania sprawy postanowienia

3) postanowienia koczce postpowanie w sprawie wydane przez sd II instancji w sprawach w
ktrych przysuguje skarga kasacyjna

Zaalenie na postanowienie sdu II instancji kierowane do innego skadu tego sdu
Chodzi o postanowienia, ktrych przedmiotem jest:
1) oddalenie wniosku o wyczenie sdziego
2) zwrot kosztw procesu
3) skazanie wiadka, biegego, strony, jej penomocnika oraz osoby trzeciej na grzywn
4) zarzdzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania wiadka
215

5) odmowa zwolnienia wiadka i biegego od grzywny i wiadka od przymusowego sprowadzenia

Tego rodzaju decyzje sdowe musz podlega zaskareniu. Tu nie ma dewolutywnoci. Niektrzy mwi,
e jest to tzw. zaalenie poziome. To okrelenie nie jest oryginalnym tworem procesualistw, zostao
zaczerpnite z postpowania administracyjnego.

216

Materia do samodzielnego opracowania

Skarga kasacyjna
Skarga kasacyjna jako nadzwyczajny rodek zaskarenia przysuguje w wypadkach przewidzianych w
ustawie od prawomocnych orzecze zasadniczo sdu II instancji do Sdu Najwyszego. Naley pamita o
tym, e skarga kasacyjna nie jest rodkiem odwoawczym, a rozpoznanie sprawy nie nastpuje w III
instancji. Pocztkowo bya to kasacja i wtedy si mwio, e to bya III instancja.

Celem skargi kasacyjnej jest gwnie kontrola prawidowoci orzecze sdw powszechnych, ktra jest
przejawem sprawowania przez SN nadzoru judykacyjnego. Kontrola sprawowana przez SN jest
ograniczona do pewnej kategorii bdw postpowania przed sdem I i II instancji i nie jest szeroka tak jak
kontrola sdu II instancji.

Postpowanie moe by przeprowadzone wycznie na podstawie materiau, ktrym dysponowa sd II
instancji i co do zasady jedynie w granicach zakrelonych przez wnoszcego skarg kasacyjn. W
wyniku kontroli SN wydaje orzeczenie kasatoryjne uchylajce orzeczenie sdu II (wzgldnie I) instancji.
K.p.c. dopuszcza take wydanie przez SN orzeczenia reformatoryjnego przez orzeczenie co do istoty
sprawy.

Dopuszczalno skargi kasacyjnej

Art. 398
1

1. Od wydanego przez sd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia
pozwu albo umorzenia postpowania koczcych postpowanie w sprawie strona, Prokurator Generalny, Rzecznik Praw
Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka moe wnie skarg kasacyjn do Sdu Najwyszego, chyba e przepis
szczeglny stanowi inaczej.
2. Wniesienie skargi kasacyjnej przez stron wycza - w zaskaronym zakresie - wniesienie skargi kasacyjnej przez
Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka.

Skarga kasacyjna przysuguje od koczcego postpowanie w sprawie:

- wydanego przez sd II instancji prawomocnego wyroku
W zasadzie kady wyrok sdu II instancji jest wyrokiem koczcym postpowanie. Wyjtkiem w
tym zakresie jest wyrok uchylajcy wyrok sdu I instancji i przekazujcy spraw temu sdowi do
ponownego rozpoznania (w tym przypadku skarga kasacyjna nie przysuguje).

- postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu
Do postanowie w przedmiocie odrzucenia pozwu nale:
o postanowienie o odrzuceniu pozwu
o postanowienie o oddaleniu zaalenia na postanowienie sdu I instancji odrzucajce pozew

- postanowienia w przedmiocie umorzenia postpowania
Do postanowie w przedmiocie umorzenia postpowania nale:
o postanowienie o umorzeniu postpowania
217

o postanowienie o oddaleniu zaalenia na postanowienie sdu I instancji o umorzeniu
postpowania

Zakres ten jest ograniczony przez k.p.c., zgodnie z ktrym od pewnych orzecze skarga kasacyjna nie
przysuguje (art. 398
2
k.p.c.):
- w sprawach o prawa majtkowe, w ktrych warto przedmiotu zaskarenia jest nisza ni
50.000 z., a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych nisza ni 10.000
z. (ta granica jest sporna)
o Wyjtki:
w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych skarga kasacyjna przysuguje
niezalenie od wartoci przedmiotu zaskarenia w sprawach o przyznanie i o
wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objcie obowizkiem ubezpieczenia
spoecznego;
w sprawach o odszkodowanie z tytuu wyrzdzenia szkody przez wydanie
prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem skarga kasacyjna przysuguje
niezalenie od wartoci przedmiotu zaskarenia;
- w sprawach o rozwd, separacj, alimenty, czynsz najmu lub dzierawy oraz o naruszenie
posiadania,
- w sprawach dotyczcych kar porzdkowych, wiadectwa pracy i roszcze z tym zwizanych oraz o
deputaty lub ich ekwiwalent,
- w sprawach rozpoznanych w postpowaniu uproszczonym,
- od wyroku ustalajcego nieistnienie maestwa lub orzekajcego uniewanienie maestwa, jeeli
choby jedna ze stron po uprawomocnieniu si wyroku zawara zwizek maeski.

Legitymacja do wniesienia skargi kasacyjnej
Legitymacj do wniesienia skargi kasacyjnej ma:
- strona
- interwenient uboczny
- prokurator
- inny podmiot dziaajcy na tych samych zasadach co prokurator

Maj legitymacje z pewnymi ograniczeniami take:
- Prokurator Generalny, jeeli przez wydanie orzeczenia doszo do naruszenia podstawowych zasad
porzdku prawnego
- Rzecznik Praw Obywatelskich, jeeli przez wydanie orzeczenia doszo do naruszenia
konstytucyjnych wolnoci albo praw czowieka i obywatela
- Rzecznik Praw Dziecka, jeeli przez wydanie orzeczenia doszo do naruszenia praw dziecka


Termin do wniesienia skargi kasacyjnej
Skarg kasacyjn wnosi si w terminie dwch miesicy od dnia dorczenia orzeczenia z uzasadnieniem
stronie skarcej.

218

Termin do wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw
Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka wynosi sze miesicy od dnia uprawomocnienia si
orzeczenia, a jeeli strona zadaa dorczenia orzeczenia z uzasadnieniem od chwili dorczenia
orzeczenia stronie.

Skarg kasacyjn wnosi si do sdu, ktry wyda zaskarone orzeczenie adresujc j do Sdu
Najwyszego.

Forma skargi kasacyjnej

Art. 398
4
.
1. Skarga kasacyjna powinna zawiera:
1) oznaczenie orzeczenia, od ktrego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarone w caoci czy w czci,
2) przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie,
3) wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmian orzeczenia z oznaczeniem zakresu danego uchylenia i zmiany.
2. Oprcz wymaga przewidzianych w 1, skarga kasacyjna powinna zawiera wniosek o przyjcie do rozpoznania i
jego uzasadnienie.
3. Ponadto skarga kasacyjna powinna czyni zado wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a w
sprawach o prawa majtkowe powinna zawiera rwnie oznaczenie wartoci przedmiotu zaskarenia. Do skargi
kasacyjnej docza si take dwa jej odpisy przeznaczone do akt Sdu Najwyszego oraz dla Prokuratora Generalnego,
chyba e sam wnis skarg.

Art. 398
3
.
1. Skarg kasacyjn strona moe oprze na nastpujcych podstawach:
1) naruszeniu prawa materialnego przez bdn jego wykadni lub niewaciwe zastosowanie,
2) naruszeniu przepisw postpowania, jeeli uchybienie to mogo mie istotny wpyw na wynik sprawy.
2. Prokurator Generalny moe oprze skarg kasacyjn na podstawach okrelonych w 1, jeeli przez wydanie
orzeczenia doszo do naruszenia podstawowych zasad porzdku prawnego, Rzecznik Praw Obywatelskich - jeeli przez
wydanie orzeczenia doszo do naruszenia konstytucyjnych wolnoci albo praw czowieka i obywatela, a Rzecznik Praw
Dziecka - jeeli przez wydanie orzeczenia doszo do naruszenia praw dziecka.
3. Podstaw skargi kasacyjnej nie mog by zarzuty dotyczce ustalenia faktw lub oceny dowodw.

Skarga kasacyjna powinna by sporzdzona w formie pisma procesowego przez penomocnika bdcego
adwokatem albo radc prawnym, chyba e skarcy jest zwolniony z przymusu adwokacko
radcowskiego (patrz wyej|).

K.p.c. precyzuje, jakie elementy powinna zawiera skarga kasacyjna (elementy kreatywne skargi
kasacyjnej):
oznaczenie orzeczenia (wskaza przez jaki sd wydany jest wyrok, z jakiego dnia, sygnatur
akt), od ktrego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarone w caoci czy w
czci

przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie

Skarg kasacyjn strona moe oprze na nastpujcych podstawach:
naruszeniu prawa materialnego przez bdn jego wykadni lub niewaciwe
zastosowanie,
naruszeniu przepisw postpowania, jeeli uchybienie to mogo mie istotny wpyw na
wynik sprawy (gdyby sd nie naruszy tego przepisu to byoby inne rozstrzygnicie)
219

Naruszenie moe polega na:
zastosowaniu nieistniejcej normy prawnej (przepisu nieobowizujcego), bd
nieprzyjciu istnienia normy prawnej istniejcej w rzeczywistoci
mylnym zrozumieniu znaczenia normy prawnej (bdna wykadnia)
zastosowaniu do ustalonego stanu faktycznego niewaciwej normy prawnej (bd w
subsumpcji)

Musz to by bdy co do prawa (bdy w orzekaniu lub bdy w postpowaniu), a nie bdy
co do faktw, poniewa podstaw skargi kasacyjnej nie mog by zarzuty dotyczce ustalenia
faktw czy oceny dowodw. Sd Najwyszy nie moe zmienia ustale faktycznych
poczynionych przez sdy I lub II instancji i dokonywa wasnych ustale. SN moe jednak wzi
pod uwag naruszenie prawa, jakie miao miejsce przy ustalaniu tego stanu przez sdy I lub II
instancji np. wskutek wadliwej oceny dowodw, nieuwzgldnienia poszlaki, domniemania czy
notoryjnoci.
Podstawy kasacyjne nie mog by sformuowane w sposb oglnikowy, lecz musz by
skonkretyzowane przez podanie, ktra podstawa zachodzi z powoaniem naruszonych
przepisw prawa i uzasadnieniem.

wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmian orzeczenia z oznaczeniem zakresu danego
uchylenia lub zmiany (wniosek kasacyjny)

Wniosek kasacyjny o wydanie orzeczenia kasatoryjnego lub reformatoryjnego powinien
nawizywa do podstaw kasacyjnych.
1) W przypadku wyrokw, w razie oparcia skargi kasacyjnej na podstawie naruszenia prawa
materialnego uzasadniony jest wniosek o uchylenie i zmian zaskaronego orzeczenia
(wyrok reformatoryjny)
2) W przypadku oparcia kasacji na podstawie prawa procesowego (take obu podstawach)
uzasadniony jest wniosek o uchylenie orzeczenia.

Postanowienia natomiast mog podlega stosownie do okolicznoci uchyleniu, wzgldnie
uchyleniu i zmianie tylko na podstawie naruszenia prawa procesowego.

Oprcz elementw kreatywnych skarga kasacyjna powinna zawiera wniosek o przyjcie do rozpoznania i
jego uzasadnienie.

Ponadto skarga kasacyjna powinna czyni zado wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego,
a w sprawach o prawa majtkowe powinna zawiera rwnie oznaczenie wartoci przedmiotu
zaskarenia.

Taka redakcja przepisw wskazuje, e brak elementw konstrukcyjnych powoduje odrzucenie skargi bez
wzywania do uzupenienia. Takie odrzucenie powoduje powiadomienie samorzdu zawodowego.

Jeeli skarga nie zawiera dodatkowych elementw, powoduje to wezwanie do uzupenienia brakw
formalnych w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi.

220

Do skargi kasacyjnej docza si, oprcz odpisu dla strony przeciwnej, take dwa jej odpisy przeznaczone
do akt Sdu Najwyszego oraz dla Prokuratora Generalnego, chyba e sam wnis skarg.

Granice skargi kasacyjnej
Podanie podstaw kasacyjnych i wniosku kasacyjnego wyznacza granice skargi kasacyjnej. SN rozpoznaje
spraw w tych granicach zaskarenia, co oznacza, e (poza niewanoci postpowania) nie moe bra pod
rozwag innej podstawy kasacyjnej ni powoana przez skarcego.

Art. 398
13

1. Sd Najwyszy rozpoznaje skarg kasacyjn w granicach zaskarenia oraz w granicach podstaw; w granicach
zaskarenia bierze jednak z urzdu pod rozwag niewano postpowania.
2. W postpowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powoanie nowych faktw i dowodw, a Sd Najwyszy jest
zwizany ustaleniami faktycznymi stanowicymi podstaw zaskaronego orzeczenia.
3. Skarcy moe przytoczy nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.

Granice podmiotowe
Uksztatowane s tak, jak w postpowaniu apelacyjnym|.

Przebieg postpowania kasacyjnego
Wniesienie skargi kasacyjnej do sdu II instancji powoduje wszczcie postpowania kasacyjnego. Pierwsze
stadium tego postpowania ma miejsce w sdzie, ktry wyda zaskarone orzeczenie. Dorcza on odpis
skargi kasacyjnej stronie przeciwnej, ktra w terminie dwch tygodni od dorczenia moe wnie
odpowied na skarg (w razie wniesienia skargi przez RPO, RPD, PG odpowied na skarg mog wnie
obie strony).

Art. 398
7

1. Strona przeciwna moe wnie do sdu drugiej instancji odpowied na skarg kasacyjn w terminie
dwutygodniowym od dorczenia jej skargi. W razie wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego,
Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka odpowied na skarg mog wnie obydwie strony.

Sd II instancji bada dopuszczalno skargi kasacyjnej: bada warunki formalne skargi kasacyjnej, czy
zostaa naleycie opacona. Ocena dopuszczalnoci skargi kasacyjnej moe prowadzi, w zalenoci od
rodzaju brakw, ktre wystpiy, do odrzucenia skargi kasacyjnej (postanowieniem, na ktre suy
zaalenie do SN) albo do wezwania do usunicia brakw formalnych w terminie tygodnia od dnia
dorczenia wezwania pod rygorem odrzucenia skargi.

Art. 398
7
2. Po upywie terminu do wniesienia odpowiedzi lub po zarzdzeniu dorczenia odpowiedzi skarcemu, sd drugiej
instancji niezwocznie przedstawia skarg kasacyjn i odpowied wraz z aktami sprawy Sdowi Najwyszemu. Do akt
sprawy docza si dwa odpisy zaskaronego orzeczenia z uzasadnieniem.

Jeli skarga kasacyjna jest dopuszczalna sd II instancji przekazuje j do SN, ktry dokonuje powtrnej
kontroli. W razie stwierdzenia brakw moe skarg zwrci do sdu II instancji w celu ich usunicia albo
j odrzuci (co ma charakter ostateczny).

Art. 398
6
.
1. Jeeli skarga kasacyjna nie spenia wymaga przewidzianych w art. 398
4
2 lub 3, przewodniczcy w sdzie drugiej
instancji wzywa skarcego do usunicia brakw w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi.
221

2. Sd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym skarg kasacyjn wniesion po upywie terminu, skarg
niespeniajc wymaga okrelonych w art. 398
4
1, nieopacon oraz skarg, ktrej brakw nie usunito w terminie lub
z innych przyczyn niedopuszczaln.
3. Sd Najwyszy odrzuca skarg kasacyjn, ktra podlegaa odrzuceniu przez sd drugiej instancji, albo zwraca j
temu sdowi w celu usunicia dostrzeonych brakw.
4. O odrzuceniu skargi kasacyjnej niespeniajcej wymaga okrelonych w art. 398
4
1 sd drugiej instancji albo Sd
Najwyszy zawiadamia waciwy organ samorzdu zawodowego, do ktrego naley penomocnik.

Przedsd
W kolejnym stadium postpowania SN rozstrzyga o przyjciu skargi do rozpoznania. SN przyjmuje
skarg kasacyjn do rozpoznania jeeli (art. 398
9
k.p.c.):
w sprawie wystpuje istotne zagadnienie prawne,
istnieje potrzeba wykadni przepisw prawnych budzcych powane wtpliwoci lub
wywoujcych rozbienoci w orzecznictwie sdw,
zachodzi niewano postpowania
skarga kasacyjna jest oczywicie uzasadniona

O przyjciu lub odmowie przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania SN orzeka postanowieniem na
posiedzeniu niejawnym w skadzie jednego sdziego. Postanowienie nie wymaga pisemnego
uzasadnienia.

Rozpoznanie skargi kasacyjnej
Jeli SN nie odrzuci skargi i przyj j do rozpoznania, rozpoznaje skarg pod wzgldem merytorycznym.
Rozpoznanie skargi nastpuje w skadzie trzech sdziw.

Art. 398
10

Sd Najwyszy rozpoznaje skarg kasacyjn w skadzie trzech sdziw. W pozostaych wypadkach Sd Najwyszy orzeka
w skadzie jednego sdziego.

Rozpoznanie skargi kasacyjnej odbywa si zasadniczo na posiedzeniu niejawnym. SN rozpoznaje jednak
skarg na rozprawie, jeeli:
- w sprawie wystpuje istotne zagadnienie prawne, a skarcy zoy w skardze kasacyjnej wniosek
o jej rozpoznanie na rozprawie
- przemawiaj za tym inne wzgldy

Przebieg rozprawy kasacyjnej przypomina czciowo przebieg rozprawy przed sdem apelacyjnym.
Rozprawa rozpoczyna si od sprawozdania sdziego sprawozdawcy, ktry przedstawia zwile stan
sprawy ze szczeglnym uwzgldnieniem podstaw i wnioskw kasacyjnych. Nastpnie udziela si gosu
stronom. Przewodniczcy moe ograniczy czas wystpienia stosowanie do wagi i zawioci sprawy.

Jeeli w rozprawie bierze udzia Prokurator Generalny to przewodniczcy udziela mu gosu po
wysuchaniu stron. W kadej sprawie SN moe zwrci si do Prokuratora Generalnego o zajcie
stanowiska, co do skargi kasacyjnej i odpowiedzi na skarg. Prokurator Generalny przedstawia stanowisko
w cigu trzydziestu dni. Prokurator Generalny moe rwnie, po zapoznaniu si ze skarg kasacyjn,
wstpi do postpowania kasacyjnego, jeeli wymaga tego ochrona praworzdnoci, praw obywatelskich
lub interesu publicznego.

222

Art. 398
8

1. W kadej sprawie Sd Najwyszy moe zwrci si do Prokuratora Generalnego o zajcie na pimie stanowiska co
do skargi kasacyjnej wniesionej przez stron i odpowiedzi na skarg. Prokurator Generalny lub wyznaczony przez niego
prokurator przedstawia stanowisko w terminie trzydziestu dni, a jeeli uzna, e wymaga tego ochrona praworzdnoci,
praw obywatelskich lub interesu publicznego, bierze udzia w postpowaniu kasacyjnym.
2. Odpis pisma, o ktrym mowa w 1, dorcza si stronom, ktre mog si do niego ustosunkowa w terminie
czternastu dni, nie pniej jednak ni na rozprawie kasacyjnej.

Jeeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyoni si zagadnienie prawne budzce powane
wtpliwoci, SN moe odroczy wydanie orzeczenia i przekaza to zagadnienie do rozstrzygnicia
powikszonemu skadowi siedmiu sdziw. Skad ten moe:
rozstrzygn zagadnienie, wydajc odpowiedni uchwa, ktra jest w danej sprawie wica
odmwi wydania uchway, jeeli uzna, e przedstawione zagadnienie nie wymaga wyjanienia
przej spraw do swego rozpoznania

Art. 398
17

1. Jeeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyoni si zagadnienie prawne budzce powane wtpliwoci, Sd
Najwyszy moe odroczy wydanie orzeczenia i przekaza to zagadnienie do rozstrzygnicia powikszonemu skadowi
tego Sdu.
2. Uchwaa powikszonego skadu Sdu Najwyszego jest w danej sprawie wica.
3. Sd Najwyszy w powikszonym skadzie moe przej spraw do swego rozpoznania.

Do postpowania kasacyjnego stosuje si odpowiednio przepisy o postpowaniu apelacyjnym (oraz w
wyniku odesania z art. 391 k.p.c. przed sdem I instancji) z odrbnociami wynikajcymi z przepisw
szczeglnych.

Art. 398
21


Art. 391
si odpowiednio przepisy o postpowaniu przed sdem pierwszej instancji. ()

Rozstrzygnicia po rozpoznaniu skargi kasacyjnej
Orzeczenia SN co do treci i co do postaci mog by nastpujce:
- SN odrzuca skarg kasacyjn (w drodze postanowienia)
- SN przyjmuje skarg kasacyjn albo nie przyjmuje jej do rozpoznania (przedsd) (w drodze
postanowienia)
- SN oddala skarg kasacyjn, jeeli nie ma uzasadnionych podstaw albo jeeli zaskarone orzeczenie
mimo bdnego uzasadnienia odpowiada prawu (art. 398
14
k.p.c.)
- SN uwzgldniajc skarg kasacyjn uchyla zaskarone orzeczenie w caoci lub w czci i
przekazuje spraw do rozpoznania sdowi, ktry wyda to orzeczenie, lub innemu sdowi
rwnorzdnemu (orzeczenie kasatoryjne).
Sd, ktremu sprawa zostaa przekazana, zwizany jest wykadni prawa dokonan w tej sprawie
przez SN. Nie mona oprze skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu
sprawy na podstawach sprzecznych z t wykadni.

223

- SN uchyla na wniosek skarcego zaskarony wyrok i orzeka co do istoty sprawy w inny sposb
ni to uczyni sd II instancji (orzeczenie reformatoryjne), jeeli podstawa dotyczca naruszenia
prawa materialnego jest oczywicie uzasadniona, a skargi kasacyjnej nie oparto take na podstawie
dotyczcej naruszenia prawa procesowego lub podstawa ta okazaa si nieuzasadniona.
- SN uchyla wydane w sprawie wyroki i odrzuca pozew lub umarza postpowanie, jeeli przed
wniesieniem skargi kasacyjnej zachodzia podstawa umorzenia postpowania w obu instancjach
- SN uchyla wyrok sdu II instancji i umarza postpowanie apelacyjne, gdy podstawa umorzenia
dotyczy tylko postpowania w II instancji, co powoduje pozostanie w mocy wyroku sdu I instancji
- SN umarza postpowanie kasacyjne, jeeli podstawa umorzenia dotyczy tylko postpowania
kasacyjnego, co powoduje pozostanie w mocy wyroku sdu II instancji (w drodze postanowienia)
- SN umarza postpowanie w caoci, jeeli w postpowaniu przed nim zajdzie podstawa takiego
umorzenia (np. dopiero przed SN zostanie zawarta ugoda) (w drodze postanowienia)

Poza wskazanymi wyej przypadkami orzekania w drodze postanowie, orzeczenia SN zapadaj w postaci
wyrokw. W jednym wypadku SN wydaje swoje orzeczenie w postaci uchway gdy rozstrzyga w
powikszonym skadzie przedstawione mu przez sd rozpoznajcy apelacj albo skarg kasacyjn
zagadnienie prawne budzce powane wtpliwoci.

Zarwno z orzeczeniem kasatoryjnym, jak i reformatoryjnym moe si wiza wydanie orzeczenia
restytucyjnego przez sd, ktremu sprawa zostaa przekazana do ponownego rozpoznania albo przez SN.
Stosuje si wtedy odpowiednio art. 415 k.p.c. regulujcy t kwesti w przypadku wznowienia postpowania.

Art. 415
Uchylajc lub zmieniajc wyrok, sd na wniosek skarcego w orzeczeniu koczcym postpowanie w sprawie orzeka o
zwrocie spenionego lub wyegzekwowanego wiadczenia lub o przywrceniu stanu poprzedniego. Nie wycza to
moliwoci dochodzenia w osobnym procesie, take od Skarbu Pastwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek
wydania lub wykonania wyroku.

Skarga o wznowienie postpowania
Ostateczne, czyli prawomocne, rozstrzygnicie moe by dotknite wadliwociami podwaajcymi w
zasadniczy sposb jego prawidowo. Rwnie po powstaniu takiego rozstrzygnicia mog ujawni si
okolicznoci wpywajce w zdecydowany sposb na t prawidowo. Std te niezbdne jest umoliwienie
uchylenia albo zmiany niepodwaalnego ju w toku instancji merytorycznego rozstrzygnicia sprawy w
drodze powtrnego przeprowadzenia postpowania w tej sprawie. To powtrne przeprowadzenie
postpowania w sprawie zakoczonej prawomocnym rozstrzygniciem okrelane jest w ustawie jako
wznowienie postpowania. Nastpuje ono w wyniku inicjatywy zainteresowanego podmiotu (zasadniczo
strony procesowej), nie moe za nastpi z urzdu, co stanowi przejaw zasady dyspozycyjnoci. Inicjatywa,
o jakiej mowa znajduje wyraz we wniesieniu przez zainteresowany podmiot skargi o wznowienie
postepowania.

Skarga ta ma charakter nadzwyczajnego rodka zaskarenia, poniewa skierowana jest przeciwko
prawomocnemu orzeczeniu. Jest ona jednak rwnie ponownie wytoczonym powdztwem, powoduje
bowiem, w razie jej przyjcia, ponowne rozpatrzenie sprawy. Pismo obejmujce skarg o wznowienie
postpowania powinno w zwizku z tym odpowiada warunkom pozwu, a jej wniesienie i dorczenie
wywouje skutki wytoczenia powdztwa.

224

Dopuszczalno skargi o wznowienie postpowania
Skarga przysuguje od:
- Prawomocnego wyroku koczcego postepowanie w sprawie
- Prawomocnego nakazu zapaty wydanego w postpowaniu nakazowym albo upominawczym, gdy
nakaz taki ma skutki wyroku prawomocnego
- Orzeczenia o roszczeniach majtkowych wynikajcych z przestpstwa wydanego w
postpowaniu karnym, jeeli wznowienie ogranicza si tylko do tego orzeczenia

Art. 543. k.p.k.
1. Wznowienie postpowania, ograniczone wycznie do orzeczenia o roszczeniach majtkowych wynikajcych z
przestpstwa, moe nastpi tylko przez sd waciwy do orzekania w sprawach cywilnych.
2. Do wznowienia oraz dalszego postpowania po wznowieniu sd waciwy do orzekania w sprawach cywilnych
stosuje odpowiednio przepisy Kodeksu postpowania cywilnego.

- Na podstawie niewanoci postepowania z przyczyn okrelonych w art. 401
1
, od prawomocnego
postanowienia koczcego postepowanie w sprawie

Art. 401
1

Mona da wznowienia postpowania rwnie w wypadku, gdy Trybuna Konstytucyjny orzek o niezgodnoci aktu
normatywnego z Konstytucj, ratyfikowan umow midzynarodow lub z ustaw, na podstawie ktrego zostao wydane
orzeczenie.

Skarga o wznowienie nie przysuguje:
- od wyroku sdu II instancji oraz SN uchylajcego wyrok sdu niszego rzdu i przekazujcego
spraw do ponownego rozpoznania temu sdowi, gdy wyrok taki, mimo swej prawomocnoci,
ktra nastpuje z chwil jego wydania, nie koczy postpowania w sprawie, ale przeciwnie, otwiera
drog do dalszego postpowania
- od wyroku orzekajcego uniewanienie maestwa albo rozwd, bd ustalajcego nieistnienie
maestwa, jeeli choby jedna ze stron zawara po jego uprawomocnieniu si nowy zwizek
maeski
- od prawomocnego wyroku wydanego na skutek skargi o wznowienie (nie stosuje si, jeli skarga
o wznowienie zostaa oparta na podstawie wznowienia okrelonej w art. 401
1
k.p.c.)

Legitymacja do wniesienia skargi o wznowienie postpowania
strona, w tym kurator dziaajcy jako strona,
prokurator
interwenient uboczny (dyskusyjne wedug prof. Broniewicza) i to nawet w wypadku, gdy nie bra
udziau w postpowaniu zakoczonym prawomocnym wyrokiem
inny podmiot mogcy dziaa w postpowaniu na tych samych zasadach jak prokurator, jednak
tylko w sprawach, w ktrych ma legitymacj do wytoczenia powdztwa
organizacja pozarzdowa, ktra moe jedynie wstpi do procesu za zgod powoda
interwenient uboczny samoistny, jeeli bra udzia w postpowaniu zakoczonym prawomocnym
wyrokiem

225

Termin do wniesienia skargi o wznowienie
Jest dwojaki i wynosi:
3 miesice
Termin 3 miesiczny liczony od dnia, kiedy strona dowiedziaa si o podstawie wznowienia (termin
przywracalny).

5 lat
Termin picioletni przewidziany w art. 408 (ten termin nie podlega przywrceniu).

Jeeli podstaw wznowienia jest wyrok TK, ktry orzek niekonstytucyjno aktu, na podstawie ktrego
wydano orzeczenie, to mamy termin 3 miesicy od wejcia w ycie wyroku TK.

Art. 407
1. Skarg o wznowienie wnosi si w terminie trzymiesicznym; termin ten liczy si od dnia, w ktrym strona
dowiedziaa si o podstawie wznowienia, a gdy podstaw jest pozbawienie monoci dziaania lub brak naleytej
reprezentacji od dnia, w ktrym o wyroku dowiedziaa si strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy.
2. W sytuacji okrelonej w art. 401
1
skarg o wznowienie wnosi si w terminie trzech miesicy od dnia wejcia w ycie
orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego. Jeeli w chwili wydania orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego orzeczenie, o
ktrym mowa w art. 401
1
, nie byo jeszcze prawomocne na skutek wniesienia rodka odwoawczego, ktry zosta
nastpnie odrzucony, termin biegnie od dnia dorczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na
posiedzeniu jawnym od dnia ogoszenia tego postanowienia.

Forma skargi o wznowienie postpowania
Skarga o wznowienie postpowania powinna czyni zado warunkom pozwu oraz zawiera:
1) oznaczenie zaskaronego orzeczenia,
2) podstaw wznowienia i jej uzasadnienie,
3) okolicznoci stwierdzajce zachowanie terminu,
4) wniosek o uchylenie lub zmian zaskaronego orzeczenia

Pracownik w sprawie z zakresu prawa pracy oraz ubezpieczony w sprawie z zakresu ubezpiecze
spoecznych mog wnie skarg ustnie do protokou.
Art. 466
Pracownik lub ubezpieczony dziaajcy bez adwokata lub radcy prawnego moe zgosi w sdzie waciwym ustnie do
protokou powdztwo oraz tre rodkw odwoawczych i innych pism procesowych.
Podstawy wznowienia
Dziel si na dwie grupy:
1) Z powodu niewanoci postpowania (art. 401 k.p.c.):
- jeeli w skadzie sdu uczestniczya osoba nieuprawniona albo jeeli orzeka sdzia
wyczony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem si wyroku nie moga domaga
si wyczenia;
- jeeli strona nie miaa zdolnoci sdowej lub procesowej albo nie bya naleycie
reprezentowana bd jeeli wskutek naruszenia przepisw prawa bya pozbawiona monoci
dziaania; nie mona jednak da wznowienia, jeeli przed uprawomocnieniem si wyroku
niemono dziaania ustaa lub brak reprezentacji by podniesiony w drodze zarzutu albo strona
potwierdzia dokonane czynnoci procesowe

2) Waciwe podstawy restytucyjne:
- oparcie wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym
226

- oparcie wyroku na skazujcym wyroku karnym nastpnie uchylonym
- uzyskanie wyroku za pomoc przestpstwa
- pniejsze wykrycie takich okolicznoci faktycznych lub rodkw dowodowych, ktre
mogyby mie wpyw na wynik sprawy, a z ktrych strona nie moga skorzysta w poprzednim
postpowaniu
- pniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczcego tego samego stosunku prawnego
- orzeczenie przez TK o niezgodnoci aktu normatywnego z Konstytucj, umow
midzynarodow lub ustaw, na podstawie ktrego zostao wydane orzeczenie (art. 401
1
)
- jeeli na tre wyroku miao wpyw postanowienie niekoczce postpowania w sprawie,
wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez TK za niezgodny z Konstytucj,
ratyfikowan umow lub ustaw, uchylone lub zmienione zgodnie z artykuem 416
1
(art. 4034)

Art. 416
1

W sprawie zakoczonej prawomocnym wyrokiem mog by uchylone postanowienia niekoczce postpowania w
sprawie, jeeli zostay wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybuna Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucj, ratyfikowan umow midzynarodow lub z ustaw. Przepisy o wznowieniu postpowania stosuje si
odpowiednio.

Waciwo sdu

Art. 405
Do wznowienia postpowania z przyczyn niewanoci oraz na podstawie przewidzianej w art. 401
1
waciwy jest sd,
ktry wyda zaskarone orzeczenie, a jeeli zaskarono orzeczenia sdw rnych instancji, waciwy jest sd instancji
wyszej. Do wznowienia postpowania na innej podstawie waciwy jest sd, ktry ostatnio orzeka co do istoty sprawy.

SN orzeka tylko o dopuszczalnoci wznowienia i przekazuje spraw sdowi II instancji.

Przebieg postpowania
Po wpyniciu skargi do sdu i po zbadaniu jej z wynikiem pozytywnym przez przewodniczcego pod
wzgldem formalnym, sd bada na posiedzeniu niejawnym, czy skarga jest wniesiona w terminie i czy z
innych wzgldw jest dopuszczalna, a w szczeglnoci, czy opiera si na ustawowej podstawie
wznowienia. Stwierdziwszy, e skarga jest niedopuszczalna, sd na posiedzeniu niejawnym skarg odrzuca.
Jeeli do rozstrzygnicia o wznowieniu postpowania zakoczonego wyrokiem waciwy jest SN, sd ten
orzeka tylko o dopuszczalnoci wznowienia, a rozpoznanie sprawy przekazuje sdowi II instancji.

Sd rozpoznaje spraw na nowo w granicach, jakie zakrela podstawa wznowienia. Po ponownym
rozpoznaniu sprawy sd stosownie do okolicznoci:
- oddala skarg
- uwzgldnia skarg o wznowienie postpowania, co moe polega na zmianie zaskaronego
orzeczenia, albo uchyla si to orzeczenie i pozew odrzuca, albo uchyla si orzeczenie i postpowanie
umarza.

Wykonalno zaskaronego orzeczenia
Skarga o wznowienie postpowania przysuguje od prawomocnego orzeczenia, wic moemy mie do
czynienia z sytuacj, w ktrej w danej sprawie cywilnej bd toczyy si dwa postpowania: o wznowienie
postpowania, a z drugiej strony postpowanie egzekucyjne.

227

Wniesienie skargi o wznowienie postpowania nie tamuje wykonania zaskaronego wyroku. W razie
uprawdopodobnienia, e skarcemu grozi niepowetowana szkoda, sd moe, na wniosek strony,
wstrzyma wykonanie orzeczenia. Strona przeciwna moe tej decyzji sdowej o wstrzymaniu wykonania
wyroku zapobiec w ten sposb, e sama zoy stosowne zabezpieczenie.

Jeeli nie bdzie wstrzymania tej egzekucji, to wwczas egzekucja bdzie toczya si dalej, ale dalszy los tej
egzekucji zaley od tego co sd zrobi na skutek wznowienia:

Jeeli sd uchyli zaskarony wyrok, to wwczas mamy do czynienia z wypadkiem, ktry w wietle
przepisw prawa egzekucyjnego bdziemy traktowa jako pozbawienie wykonalnoci orzeczenia i bdzie
skutkowa umorzeniem postpowania egzekucyjnego (jeeli jeszcze nie zostao zakoczone). Naley
jednak zoy wniosek o umorzenie postpowania egzekucyjnego.

Inaczej bdzie, kiedy postpowanie egzekucyjne zostao zakoczone wczeniej ni postpowanie ze
skargi o wznowienie.

W takim wypadku, jeeli sd rozpoznajcy skarg uchyli lub zmieni wyrok, na wniosek skarcego
moe orzec o zwrocie spenionego lub wyegzekwowanego wiadczenia, czyli wyda tzw. orzeczenie
restytucyjne. Orzeczenie restytucyjne wydaje si tylko na wniosek skarcego. Jeeli skarcy takiego
wniosku, w toku postpowania o wznowienie nie zoy, to sd nie moe orzeka o zwrocie wiadczenia, ale
to nie pozbawia skarcego moliwoci zwrotu tego wiadczenia w odrbnym procesie.

228

Skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia
Ustaw z 22.12.2004 r. o zmianie ostawy Kodeks postepowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju
sdw powszechnych, wprowadzono do postpowania cywilnego system stwierdzania niezgodnoci z
prawem prawomocnych orzecze, jako kolejny nadzwyczajny rodek odwoawczy. Ustanowienie tej
instytucji jest zwizane z odpowiedzialnoci Skarbu Pastwa za szkod wyrzdzon przez wydanie
prawomocnego orzeczenia sdowego.

Art. 417
1
k.c.
2 Jeeli szkoda zostaa wyrzdzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia
mona da po stwierdzeniu we waciwym postpowaniu ich niezgodnoci z prawem, chyba e przepisy odrbne
stanowi inaczej. Odnosi si to rwnie do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostay wydane
na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucj, ratyfikowan umow midzynarodow lub ustaw.

Skarga ta przysuguje od prawomocnego orzeczenia sdu II instancji koczcego postpowanie w
sprawie,
gdy przez jego wydanie stronie zostaa wyrzdzona szkoda,
a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysugujcych stronie rodkw nie byo i nie jest
moliwe.

W wyjtkowych wypadkach, gdy niezgodno z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad
porzdku prawnego lub konstytucyjnych wolnoci albo praw czowieka i obywatela, skarga przysuguje
take od prawomocnego orzeczenia koczcego postpowanie w sprawie wydanego przez sd I
instancji lub II instancji, jeeli strony nie skorzystay z przysugujcych im rodkw prawnych, chyba
e moliwa jest zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysugujcych stronie rodkw
prawnych. rodkami takimi s skarga kasacyjna, zaalenie do SN i skarga o wznowienie postpowania.

Skarga powinna czyni zado wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, w treci za
zawiera:

Art. 424
5

1. Skarga powinna zawiera:
1) oznaczenie wyroku, od ktrego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarony w caoci lub w czci,
2) przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie,
3) wskazanie przepisu prawa, z ktrym zaskarony wyrok jest niezgodny,
4) uprawdopodobnienie wyrzdzenia szkody, spowodowanej przez wydanie wyroku, ktrego skarga dotyczy,
5) wykazanie, e wzruszenie zaskaronego wyroku w drodze innych rodkw prawnych nie byo i nie jest moliwe, a
ponadto - gdy skarg wniesiono, stosujc art. 424
1
2 - e wystpuje wyjtkowy wypadek uzasadniajcy wniesienie
skargi,
6) wniosek o stwierdzenie niezgodnoci wyroku z prawem.
2. Ponadto skarga powinna czyni zado wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego. Do skargi - oprcz jej
odpisw dla dorczenia ich uczestniczcym w sprawie osobom - docza si dwa odpisy przeznaczone do akt Sdu
Najwyszego.

1) Oznaczenie wyroku, od ktrego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarony w caoci
lub czci
2) Przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie
3) Wskazanie przepisu prawa, z ktrym zaskarony wyrok jest niezgodny
4) Uprawdopodobnienie wyrzdzenia szkody, spowodowanej przez wydanie wyroku
229

5) Wykazanie, e wzruszenie zaskaronego wyroku w drodze innych rodkw prawnych nie byo i
nie jest moliwe
6) Wniosek o stwierdzenie niezgodnoci wyroku z prawem

Warunek przewidziany w pkt. 5) jest bardzo rygorystyczny. Trzeba wykaza, e wzruszenie tego
orzeczenia nie byo i nie jest moliwe w drodze innych rodkw prawnych. Na tle tego przepisu zapado ju
kilka orzecze SN. Orzecznictwo jest w tym zakresie bardzo rygorystyczne. Sd Najwyszy w drodze
wykadni tych przepisw zaostrza w sposb daleko idcy te warunki, np. mwi o tym, e to naruszenie
prawa, niezgodno z prawem musi by raca. W innym orzeczeniu mwi si, e musi ona by
szczeglnie raca. W zwizku z tym uzyskanie tu pozytywnego wyniku jest bardzo trudne.

Ta skarga przysuguje od prawomocnego orzeczenia sdu II instancji koczcego postpowanie w sprawie.
Jakie to orzeczenie? Czy takim orzeczeniem moe by postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalnoci? W
doktrynie i orzecznictwie sdowym jednak chyba dominuje przekonanie, e postpowanie klauzulowe ma
posta autonomicznego postpowania. SN stwierdzi, e od takiego postanowienie skarga nie przysuguje.

Podstawa skargi
Podstaw skargi moe stanowi:
1) naruszenie prawa materialnego
2) naruszenie przepisw postepowania, ktre spowodoway niezgodno orzeczenia z prawem, a
jednoczenie powodoway wyrzdzenie stronie szkody

Art. 424
4

Skarg mona oprze na podstawie narusze prawa materialnego lub przepisw postpowania, ktre spowodoway
niezgodno wyroku z prawem, gdy przez jego wydanie stronie zostaa wyrzdzona szkoda. Podstaw skargi nie mog
by jednak zarzuty dotyczce ustalenia faktw lub oceny dowodw.

Skarg wnosi si do sdu, ktry wyda zaskarone orzeczenie, w terminie dwch lat od dnia jego
uprawomocnienia si. W razie stwierdzenia niezachowania warunkw formalnych skargi, przewodniczcy
wzywa do jej poprawienia lub uzupenienia. Skarg, ktrej brakw strona nie usuna w wyznaczonym
terminie, sd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.

Art. 424
6

1. Skarg wnosi si do sdu, ktry wyda zaskarony wyrok, w terminie dwch lat od dnia jego uprawomocnienia si.
2. W razie stwierdzenia niezachowania warunkw formalnych okrelonych w art. 424
5
2, przewodniczcy wzywa o
poprawienie lub uzupenienie skargi.
3. Skarg nieopacon, skarg wniesion z naruszeniem art. 871 1 oraz skarg, ktrej brakw strona nie usuna w
terminie, sd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.

Po dorczeniu skargi stronie przeciwnej, a gdy skarg wnis Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw
Obywatelskich obydwu stronom, sd przedstawia j niezwocznie SN.

SN odrzuca na posiedzeniu niejawnym skarg:
- jeli ulega ona odrzuceniu przez sad, ktry wyda zaskarone orzeczenie,
- wniesion po terminie,
- niespeniajc wymaga okrelonych w art. 424
5

- gdy zmiana zaskaronego orzeczenia w drodze innych rodkw prawnych bya lub jest moliwa
230

- jeli nie zachodzi wyjtkowy wypadek, o jakim bya mowa wyej (przewidziany w art. 424
1
2)

Art. 424
8

1. Sd Najwyszy odrzuca na posiedzeniu niejawnym skarg, jeeli ulegaa ona odrzuceniu przez sd niszej instancji,
skarg wniesion po upywie terminu, skarg niespeniajc wymaga okrelonych w art. 424
5
1, jak rwnie skarg z
innych przyczyn niedopuszczaln.
2. Skarga podlega take odrzuceniu, jeeli zmiana zaskaronego wyroku w drodze innych rodkw prawnych bya lub
jest moliwa albo jeeli nie zachodzi wyjtek, o ktrym mowa w art. 424
1
2.

SN odmawia przyjcia skargi do rozpoznania, jeli jest oczywicie bezzasadna, w przeciwnym za razie
rozpoznaje ja w granicach zaskarenia oraz podstaw, na posiedzeniu niejawnym, chyba e wane wzgldy
przemawiaj za wyznaczeniem rozprawy.
SN oddala skarg w razie braku podstaw do stwierdzenia, e zaskarone orzeczenie jest niezgodne z
prawem, uwzgldniajc j natomiast, stwierdza, e orzeczenie jest niezgodne z prawem w zaskaronym
zakresie.

Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu sdowym
bez nieuzasadnionej zwoki (skarga na przewleko postpowania)
Ustawodawca posuguje si rwnie innym pojciem: skarga na przewleko postpowania. Charakter
prawny tej skargi budzi wtpliwoci.
Nazwa i warunki wskazuj, e jest to nadzwyczajny rodek zaskarenia. Jednak nie skarymy tu
okrelonego orzeczenia, tylko powolne dziaanie sdu, wic nie jest to rodek zaskarenia.
Ta regulacja znalaza si poza kodeksem postpowania cywilnego.

Skarga ta, wprowadzona przez ustaw z 17 czerwca 2004 r. moe by wniesiona we wszelkich
postpowaniach sdowych rozpoznawczych i wykonawczych. Ma zastosowanie uniwersalne moe by
wniesiona w postepowaniu karnym, cywilnym, administracyjnym.
W postpowaniu cywilnym rozpoznawczym moe ona by wniesiona przez kadego uczestnika
postpowania, a w postpowaniu wykonawczym przez osob dochodzc swojego uprawnienia.

Sdem waciwym do rozpoznania skargi jest sd przeoony nad sdem, w ktrym toczy si
postpowanie rozpoznawcze, a jeeli sdem takim jest sd apelacyjny albo SN SN, gdy za chodzi o
postpowanie wykonawcze sd okrgowy, w okrgu ktrego prowadzona jest egzekucja lub wykonywane
s inne czynnoci. Skarg wnosi si do sdu, w ktrym toczy si postpowanie, a jeeli dotyczy ona
postpowania wykonawczego, do wspomnianego sdu okrgowego.

Skarga powinna odpowiada wymaganiom pisma procesowego, a w jej osnowie powinno by zawarte
danie stwierdzenia przewlekoci postpowania, ktrego skarga dotyczy i przytoczenie okolicznoci
uzasadniajcych t skarg.

Sd, do ktrego wniesiono skarg przedstawia j niezwocznie sdowi waciwemu wraz z aktami
sprawy, w ktrej toczy si postpowanie. Sd ten rozpoznaje skarg w skadzie 3 sdziw, stosujc
odpowiednio przepisy o postpowaniu zaaleniowym, obowizujce w postpowaniu, ktrego skarga
dotyczy. Odrzuca on skarg niespeniajc przepisanych wymaga bez wzywania do uzupenienia brakw,
wniesion przez nieuprawnionego albo niedopuszczaln ze wzgldu na niezachowanie terminu, jaki musi
upyn od wydania orzeczenia rozstrzygajcego skarg wniesion uprzednio (o czym niej).

231

Sd zawiadamia o toczcym si postpowaniu prezesa sdu, ktrego dziaanie lub bezczynno
spowodowao wedug twierdze skarcego przewleko postepowania, dorczajc mu odpis skargi.
Jeeli skarga dotyczy przewlekoci postpowania prowadzonego przez komornika, sd zawiadamia
komornika oraz prezesa sdu rejonowego, w ktrym komornik dziaa, dorczajc im odpis skargi.

Skarbowi Pastwa, za ktrego dziaa dany prezes sdu oraz komornik przysuguj, w razie zgoszenia
udziau w sprawie, prawa strony w zakresie rozpoznania skargi.

Sd wydaje orzeczenie w terminie dwch miesicy od dnia wniesienia skargi. Skarg bezzasadn sd
oddala. Uwzgldniajc skarg, sd stwierdza, e w postpowaniu, ktrego skarga dotyczy, nastpia
przewleko postepowania.

Uwzgldniajc skarg, sd moe, na danie skarcego, przyzna mu od Skarbu Pastwa bd
komornika sum pienin w wysokoci od 2.000 z do 20.000 z.

Skarcy moe wystpi z now skarg w tej samej sprawie po upywie 12 miesicy, a w sprawie
dotyczcej wykonania orzeczenia sdowego po upywie 6 miesicy od daty wydania przez sd orzeczenia
uwzgldniajcego albo oddalajcego skarg.

Strona, ktra nie wniosa skargi na przewleko postpowania, moe dochodzi na podstawie 417 k.c.
naprawienia szkody wynikej z przewlekoci, po prawomocnym zakoczeniu postpowania co do istoty
sprawy.

Szczeglne rodki zaskarenia
Do szczeglnych rodkw zaskarenia zaliczamy:
1) Sprzeciw od wyroku zaocznego (patrz wyrok zaoczny|)

Art. 344.
1. Pozwany, przeciwko ktremu zapad wyrok zaoczny, moe zoy sprzeciw w cigu dwch tygodni od dorczenia mu
wyroku.
okolicznoci.
3. Sprzeciw zoony po terminie oraz sprzeciw, ktrego brakw strona w wyznaczonym terminie nie uzupenia, a take
sprzeciw nieopacony, sd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.

2) Zarzuty od nakazu zapaty w postpowaniu nakazowym

Art. 491
1. Wydajc nakaz zapaty sd orzeka, e pozwany ma w cigu dwch tygodni od dnia dorczenia nakazu zaspokoi
roszczenie w caoci wraz z kosztami albo wnie w tym terminie zarzuty.
2. Nakaz zapaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku moe by w formie skrconej umieszczony
na ich odpisie.
3. Nakaz zapaty dorcza si stronom; pozwanemu wraz z pozwem, zacznikami i pouczeniem o treci art. 493 1
zdanie trzecie.

232

3) Sprzeciw od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym

Art. 502
1. W nakazie zapaty nakazuje si pozwanemu, eby w cigu dwch tygodni od dorczenia tego nakazu zaspokoi
roszczenie w caoci wraz z kosztami albo w tym terminie wnis sprzeciw do sdu.
2. Pozwanemu dorcza si nakaz zapaty wraz z pozwem i pouczeniem o sposobie wniesienia sprzeciwu, o treci art.
503 1 zdanie trzecie oraz o skutkach niezaskarenia nakazu.

4) Odwoanie si do sdu od zarzdze przewodniczcego

Art. 160
1. Strony mog da sprostowania lub uzupenienia protokou, nie pniej jednak jak na nastpnym posiedzeniu, a
jeli idzie o protok rozprawy, po ktrej zamkniciu nastpio wydanie wyroku - dopki akta sprawy znajduj si w
sdzie. Od zarzdzenia przewodniczcego strony mog odwoa si do sdu w terminie tygodniowym od dorczenia im
zarzdzenia.
2. Zapis dwiku albo obrazu i dwiku nie podlega sprostowaniu.

Art. 226
Od zarzdze przewodniczcego wydanych w toku rozprawy strony mog odwoa si do sdu.

5) Skarga na orzeczenie referendarza sdowego niedotyczce kosztw postpowania/procesu oraz
odmowy ustanowienia adwokata/radcy prawnego

Art. 398
22

1. Na orzeczenia referendarza sdowego co do istoty sprawy oraz na orzeczenia koczce postpowanie, jak rwnie
na orzeczenia, o ktrych mowa w art. 394 1 pkt 1, 2, 42 i 5-9, przysuguje skarga, chyba e przepis szczeglny stanowi
inaczej. Skarg rozpoznaje sd, w ktrym wydano zaskarone orzeczenie.
2. W razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sdowego traci moc.
3. Sd rozpoznaje spraw jako sd pierwszej instancji, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.
4. Skarg wnosi si do sdu w terminie tygodniowym od dnia dorczenia stronie postanowienia referendarza
sdowego, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.
5. Skarg wniesion po upywie terminu lub nieopacon sd odrzuca.

Wymienione rodki z wyjtkiem odwoania od zarzdze przewodniczcego s innymi rodkami w
rozumieniu art. 363 1 k.p.c.

Art. 363
1. Orzeczenie sdu staje si prawomocne, jeeli nie przysuguje co do niego rodek odwoawczy lub inny rodek
zaskarenia.

Cech charakterystyczn szczeglnych rodkw zaskarenia jest ich wyczna suspensywno. Nie
dochodzi do przeniesienia sprawy do sdu wyszego rzdu, ale sprawa jest kierowana do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnicia przez sd od ktrego pochodzi zaskarone orzeczenie (okrelane take
jako dziaanie remonstratywne).

Szczeglny charakter maj sprzeciw od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym i skarga na
orzeczenie referendarza (z wyjtkiem spraw wymienionych w art. 398
23
k.p.c.) gdy ich skuteczne
wniesienie powoduje utrat mocy wskazanych orzecze i rozpoznanie sprawy w odpowiednim
postpowaniu.

233

Zarzuty od nakazu zapaty w postpowaniu nakazowym
Wnosimy je w terminie 2 tygodni od dnia dorczenia nakazu zapaty.

Art. 491
1. Wydajc nakaz zapaty sd orzeka, e pozwany ma w cigu dwch tygodni od dnia dorczenia nakazu zaspokoi
roszczenie w caoci wraz z kosztami albo wnie w tym terminie zarzuty.

W przypadku wniesienia zarzutw od nakazu zapaty wydanego na podstawie weksla, warrantu, rewersu
lub czeku, sd moe na wniosek pozwanego wstrzyma wykonanie nakazu.

Pismo zawierajce zarzuty wnosi si do sdu, ktry wyda nakaz zapaty. Powinno czyni zado
warunkom formalnym pisma procesowego oraz zawiera:
a) oznaczenie nakazu zapaty
b) zakres zaskarenia, tzn. czy zaskara w caoci czy w czci nakaz zapaty
c) zarzuty, ktre naley zgosi przed wdaniem si w spr co do istoty sprawy
d) pozostae zarzuty zarwno formalne, jak i materialne
e) wszystkie okolicznoci faktyczne i dowody na ich poparcie

Art. 493
1. Pismo zawierajce zarzuty wnosi si do sdu, ktry wyda nakaz zapaty. W pimie pozwany powinien wskaza, czy
zaskara nakaz w caoci, czy w czci, przedstawi zarzuty, ktre pod rygorem ich utraty naley zgosi przed wdaniem
si w spr co do istoty sprawy oraz okolicznoci faktyczne i dowody. Sd pomija spnione twierdzenia i dowody, chyba
e strona uprawdopodobni, e nie zgosia ich w zarzutach bez swojej winy lub e uwzgldnienie spnionych twierdze i
dowodw nie spowoduje zwoki w rozpoznaniu sprawy albo e wystpuj inne wyjtkowe okolicznoci.

Jeeli pozew wniesiono na urzdowym formularzu, dla pisma zawierajcego zarzuty rwnie wymaga jest
forma urzdowego formularza.

Art. 493
2. Jeeli pozew wniesiono na urzdowym formularzu, wniesienie zarzutw wymaga rwnie zachowania tej formy.

Dopuszczalny jest zarzut potrcenia, ale tylko wzgldem wierzytelnoci udowodnionych dokumentami,
o ktrych mowa w art. 485 k.p.c. Nie jest natomiast dopuszczalne powdztwo wzajemne.

Art. 493
4. Powdztwo wzajemne jest niedopuszczalne.

Sd odrzuca zarzuty:
1) wniesione po terminie,
2) nieopacone,
3) z innych przyczyn niedopuszczalne,
4) ktrych brakw pozwany nie usun w terminie

Art. 494
1. Sd odrzuca zarzuty wniesione po upywie terminu, nieopacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, jak rwnie
zarzuty, ktrych brakw pozwany nie usun w terminie.

234

W razie prawidowego wniesienia zarzutw przewodniczcy wyznacza rozpraw i zarzdza dorczenie
ich powodowi.

Art. 495
1. W razie prawidowego wniesienia zarzutw przewodniczcy wyznacza rozpraw i zarzdza dorczenie ich
powodowi.

W toku postpowania nie mona wystpowa z nowymi roszczeniami, jednake w razie zmiany
okolicznoci powd moe:
1) da zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartoci lub innego przedmiotu,
2) w sprawach o wiadczenie powtarzajce si moe nadto rozszerzy danie pozwu o wiadczenia
za dalsze okresy

Art. 495
2. W toku postpowania nie mona wystpowa z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednake w
razie zmiany okolicznoci powd moe da zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartoci lub innego
przedmiotu, a w sprawach o wiadczenie powtarzajce si moe nadto rozszerzy danie pozwu o wiadczenia za dalsze
okresy.

W toku postpowania co do zasady sd pomija twierdzenia i dowody nie zgoszone w pimie
zawierajcym zarzuty wzgldem nakazu zapaty, chyba e strona uprawdopodobni, e:
1) ich niezgoszenie jest niezawinione,
2) ich uwzgldnienie nie spowoduje zwoki w rozpoznaniu sprawy
3) wystpuj inne wyjtkowe okolicznoci

Art. 493.
1. Sd pomija spnione twierdzenia i dowody, chyba e strona uprawdopodobni, e nie zgosia ich w zarzutach bez
swojej winy lub e uwzgldnienie spnionych twierdze i dowodw nie spowoduje zwoki w rozpoznaniu sprawy albo e
wystpuj inne wyjtkowe okolicznoci.

Po przeprowadzeniu rozprawy sd wyrokiem moe wyda nastpujce rozstrzygnicia:
a) utrzymanie w mocy wydanego nakazu zapaty w caoci albo w czci
b) uchylenie nakazu i orzeczenie o daniu pozwu

Sd moe take postanowieniem:
1) uchyli nakaz i odrzuci pozew
2) postpowanie umorzy

Art. 496
Po przeprowadzeniu rozprawy sd wydaje wyrok, w ktrym nakaz zapaty w caoci lub w czci utrzymuje w mocy albo
go uchyla i orzeka o daniu pozwu, bd te postanowieniem uchyla nakaz zapaty i pozew odrzuca lub postpowanie
umarza.

W przypadku cofnicia zarzutw, jeeli sd nie uznaje cofnicia za niedopuszczalne, orzeka
postanowieniem o utrzymaniu w mocy nakazu zapaty.

Art. 497.
1. W razie cofnicia zarzutw sd, jeeli nie uznaje cofnicia za niedopuszczalne, orzeka postanowieniem, e nakaz
pozostaje w mocy.
235

Sprzeciw od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym
Instytucja sprzeciwu od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym jest podobnie uregulowana jak
zarzuty od nakazu zapaty w postpowaniu nakazowym.

Rnice:
Nakaz zapaty moe by wydany take przez referendarza, w zwizku z tym sprzeciw od nakazu
wydanego przez sd wnosi si do sdu ktry wyda nakaz, a sprzeciw od nakazu referendarza
sdowego do sdu przed ktrym wytoczono powdztwo

Art. 503.
1. Pismo zawierajce sprzeciw wnosi si do sdu, ktry wyda nakaz zapaty, a w przypadku nakazu wydanego przez
referendarza sdowego do sdu, przed ktrym wytoczono powdztwo.

Sprzeciw od nakazu zapaty nie podlega opacie sdowej

Przewodniczcy zarzdza dorczenie sprzeciwu wraz z wezwaniem na rozpraw

Art. 505.
1. W razie prawidowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapaty traci moc, a przewodniczcy wyznacza rozpraw i
zarzdza dorczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozpraw.

Skuteczne wniesienie sprzeciwu skutkuje uchyleniem nakazu zapaty w caoci lub czci (w
zalenoci czy skarymy cao czy tylko cz nakazu). Jeeli sprzeciw pochodzi tylko od
niektrych wsppozwanych o to samo roszczenie albo tylko co do niektrych roszcze to jedynie co
do nich.

Art. 505.
1. W razie prawidowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapaty traci moc, a przewodniczcy wyznacza rozpraw i
zarzdza dorczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozpraw.
2. Nakaz zapaty traci moc w czci zaskaronej sprzeciwem. Sprzeciw jednego tylko ze wsppozwanych o to samo
roszczenie oraz co do jednego lub niektrych uwzgldnionych roszcze powoduje utrat mocy nakazu jedynie co do nich.

Skarga na orzeczenia referendarza sdowego
Skarga przysuguje na orzeczenia (postanowienia) referendarza sdowego:
a) co do istoty sprawy
b) koczce postpowanie
c) w materii wyliczonej w przepisie przez odesanie do art. 394 1 pkt 1, 2, 4
2
i 5 9:
o zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sdowi rwnorzdnemu lub
niszemu albo podjcie postpowania w innym trybie,
o odmowa zwolnienia od kosztw sdowych lub cofnicie takiego zwolnienia oraz odmowa
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwoanie;
o stwierdzenie prawomocnoci orzeczenia,
o skazanie wiadka, biegego, strony, jej penomocnika oraz osoby trzeciej na grzywn,
zarzdzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania wiadka oraz odmowa zwolnienia
wiadka i biegego od grzywny i wiadka od przymusowego sprowadzenia,
o zawieszenie postpowania i odmowa podjcia zawieszonego postpowania
o odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego dorczenia;
o sprostowanie lub wykadnia orzeczenia albo ich odmowa;
236

d) co do nadania klauzuli wykonalnoci
e) co do stwierdzenia wykonalnoci europejskiego nakazu zapaty
f) co do wydania zawiadczenia w europejskim postpowaniu w sprawie drobnych roszcze

Art. 398
22

1. Na orzeczenia referendarza sdowego co do istoty sprawy oraz na orzeczenia koczce postpowanie, jak rwnie
na orzeczenia, o ktrych mowa w art. 394 1 pkt 1, 2, 4
2
i 5 9, przysuguje skarga, chyba e przepis szczeglny stanowi
inaczej.

Skarga jest rozpoznawana przez sd w ktrym wydano orzeczenie.

Art. 398
22

1. Skarg rozpoznaje sd, w ktrym wydano zaskarone orzeczenie.

Co do zasady skarg wnosi si w terminie tygodnia od dnia dorczenia postanowienia referendarza,
chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.

Art. 398
22

4. Skarg wnosi si do sdu w terminie tygodniowym od dnia dorczenia stronie postanowienia referendarza
sdowego, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.

Prawidowe wniesienie skargi co do zasady skutkuje utrat mocy orzeczenia referendarza.

Art. 398
22
2. W razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sdowego traci moc.

Sd rozpoznaje w takim przypadku spraw jako sd I instancji, chyba e przepis szczeglny stanowi
inaczej.

Art. 398
22

3. Sd rozpoznaje spraw jako sd pierwszej instancji, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.

W przypadku gdy skarga zostanie wniesiona po terminie lub nie zostanie opacona, sd j odrzuci.

Art. 398
22

5. Skarg wniesion po upywie terminu lub nieopacon sd odrzuca.

Nie wywouje skutku kasacyjnego skarga wniesiona na:
a) postanowienie referendarza w przedmiocie kosztw sdowych lub kosztw procesu,
b) postanowienie o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego

Wniesienie skargi w takich przypadkach jedynie wstrzymuje wykonanie tych postanowie, a sd orzeka
jako sd II instancji, stosujc odpowiednio przepisy o zaaleniu. W wyniku rozpoznania skargi sd zmienia
zaskarone postanowienie albo utrzymuje je w mocy.

237

Art. 398
23

1. Rozpoznajc skarg na postanowienie referendarza w przedmiocie kosztw sdowych lub kosztw procesu oraz na
postanowienie o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, sd wydaje postanowienie, w ktrym zaskarone
postanowienie referendarza sdowego utrzymuje w mocy albo je zmienia.
2. W sprawach, o ktrych mowa w 1, wniesienie skargi na postanowienie referendarza wstrzymuje jego wykonalno.
Sd orzeka jako sd drugiej instancji, stosujc odpowiednio przepisy o zaaleniu.

Postpowanie nieprocesowe
Postpowanie nieprocesowe jest obok procesu drugim zasadniczym trybem postpowania rozpoznawczego
przed sdami powszechnymi. Przekazanie okrelonych spraw na drog postpowania nieprocesowego
tumaczy si trzema wzgldami:
1. Inne zasady rzdzce postpowaniem nieprocesowym jest bardziej odpowiednie do
rozpoznawania okrelonych spraw, np. spadkowych, opiekuczych.
2. Brak elementu dwustronnoci w sprawie np. sprawy o uznanie za zmarego.
3. Wzgldy historyczne np. zniesienie wspwasnoci.

Zgodnie z art. 13 3 k.p.c. do postpowania nieprocesowego stosuje si odpowiednio przepisy o procesie,
chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej.

1. Sd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba e ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sd
rozpoznaje sprawy wedug przepisw o postpowaniach odrbnych.

Podmioty postpowania nieprocesowego
Podmioty postpowania nieprocesowego dziel si na:
- Organy procesowe s nimi:
o Przewodniczcy
o Sd
o Sdzia
o Referendarz sdowy moe wykonywa czynnoci w sprawach o wpis do ksigi
wieczystej, w postpowaniu rejestrowym, z wyczeniem rozprawy, w sprawach z zakresu
prawa spadkowego, z wyczeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz
przesuchania wiadkw testamentu ustnego.
o Notariusz w sprawach spadkowych stwierdza nabycie spadku przez spadkobierc.
o Komornik w sprawach spadkowych wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu spadku i
spisie inwentarza.

- Uczestnikw postpowania w sprawie wzi udzia moe kady zainteresowany, a ponadto
prokurator oraz inny organ dziaajcy w postpowaniu na zasadach takich, jak prokurator.
Zainteresowanym w sprawie jest kady, czyich praw dotyczy wynik postpowania. Moe on wzi
udzia w kadym stanie sprawy, a do zakoczenia postpowania w II instancji. Jeeli
zainteresowany wemie udzia w sprawie staje si uczestnikiem. Na odmow dopuszczenia do
wzicia udziau w sprawie przysuguje zaalenie. Jeeli okae si, e zainteresowany nie jest
uczestnikiem, sd wezwie go do udziau w sprawie. Przez wezwanie do wzicia udziau w sprawie
wezwany staje si uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastpowania
zainteresowanego, ktrego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie nastpuje z urzdu.

238

Art. 510
1. Zainteresowanym w sprawie jest kady, czyich praw dotyczy wynik postpowania, moe on wzi udzia w kadym
stanie sprawy a do zakoczenia postpowania w drugiej instancji. Jeeli wemie udzia, staje si uczestnikiem. Na
odmow dopuszczenia do wzicia udziau w sprawie przysuguje zaalenie.
2. Jeeli okae si, e zainteresowany nie jest uczestnikiem, sd wezwie go do udziau w sprawie. Przez wezwanie do
wzicia udziau w sprawie wezwany staje si uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastpowania
zainteresowanego, ktrego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie nastpuje z urzdu.

Waciwo sdu
Waciwo rzeczowa sprawy nalece do postpowania nieprocesowego rozpoznawane s przez sdy
rejonowe, z wyjtkiem spraw, dla ktrych zastrzeona jest waciwo sdw okrgowych. Do
waciwoci sdu okrgowego nale np. sprawy o ubezwasnowolnienie, sprawy o separacj na zgodny
wniosek maonkw, sprawy o zniesienie separacji.

Art. 507
Sprawy nalece do postpowania nieprocesowego rozpoznaj sdy rejonowe, z wyjtkiem spraw, dla ktrych
zastrzeona jest waciwo sdw okrgowych.

Waciwo miejscowa okrelona jest co do zasady w przepisie szczeglnym. Jeeli przepis szczeglny
nie wskazuje waciwoci miejscowej, to wycznie waciwy jest sd miejsca zamieszkania
wnioskodawcy, a w razie braku miejsca zamieszkania sd miejsca pobytu. Do postpowania z urzdu
waciwy jest sd, w ktrego okrgu nastpio zdarzenie bdce podstaw do wszczcia postpowania. W
wypadku braku wskazanych podstaw waciwym miejscowo jest sd dla miasta stoecznego Warszawy.
Sd przeoony nad sdem waciwym moe wyznaczy inny sd do rozpoznania sprawy w caoci lub
w czci, w razie gdy ten:
- Z powodu przeszkody nie moe rozpozna sprawy
- Z powodu przeszkody nie moe podj innej czynnoci
- Wymagaj tego wzgldy celowoci

Wyznaczenie nastpuje:
1) z urzdu
2) na przedstawienie sdu waciwego,
3) na wniosek waciwego organu lub osoby zainteresowanej, po wysuchaniu w razie potrzeby innych
osb zainteresowanych.

Art. 508.
1. Jeeli waciwo miejscowa nie jest oznaczona w przepisie szczeglnym, wycznie waciwy jest sd miejsca
zamieszkania wnioskodawcy, a w braku miejsca zamieszkania - sd miejsca jego pobytu. Do postpowania z urzdu
waciwy jest sd miejsca, w ktrego okrgu nastpio zdarzenie bdce podstaw wszczcia postpowania. W braku
wskazanych wyej podstaw waciwy bdzie sd dla m. st. Warszawy.
2. W wypadku gdy sd waciwy nie moe z powodu przeszkody rozpozna sprawy lub podj innej czynnoci albo gdy
wymagaj tego wzgldy celowoci, sd nad nim przeoony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sd do rozpoznania
sprawy w caoci lub w czci.
3. Wyznaczenie nastpuje z urzdu albo na przedstawienie sdu waciwego, albo te na wniosek waciwego organu
lub osoby zainteresowanej, po wysuchaniu w razie potrzeby innych osb zainteresowanych.

Skad sdu
W postpowaniu nieprocesowym zasad jest jednoosobowy skad. Wyjtek od tej zasady zawiera art. 509
k.p.c. oraz art. 544 1 k.p.c. W sprawach o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie wadzy
239

rodzicielskiej w I instancji spraw rozpoznawana jest przez sd w skadzie jednego sdziego zawodowego i
dwch awnikw. Natomiast sprawy o ubezwasnowolnienie rozpoznawane s przez sd w skadzie trzech
sdziw zawodowych.

Art. 509.
Sprawy o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie wadzy rodzicielskiej w pierwszej instancji sd rozpoznaje w
skadzie jednego sdziego i dwch awnikw.

Art. 544.
1. Sprawy o ubezwasnowolnienie nale do waciwoci sdw okrgowych, ktre rozpoznaj je w skadzie trzech
sdziw zawodowych.

Wszczcie postpowania
Sd wszczyna postpowanie nieprocesowe co do zasady na wniosek. Ponadto w wypadkach wskazanych w
ustawie sd moe wszcz postpowanie rwnie z urzdu.

Wszczcie postpowania na wniosek
Wniosek
Wniosek o wszczcie postpowania powinien spenia wymogi przewidziane dla pozwu. Jednak zamiast
pozwanego naley wskaza zainteresowanych w sprawie.

Legitymacj do zgoszenia wniosku posiada:
- Podmiot wyranie wskazany w ustawie
- Zainteresowany w sprawie w sytuacji, kiedy wyranie jest wskazany w ustawie lub kiedy nie jest
wskazany podmiot uprawniony do zgoszenia wniosku
- Prokurator lub inny organ dziaajcy na zasadach takich, jak prokurator. Do wnioskw prokuratora o
wszczcie postpowania nie stosuje si przepisw art. 55 KPC i art. 56 KPC. Oznacza to, e
prokurator wskazujc we wniosku zainteresowanych w sprawie nie podaje, na rzecz ktrego zgasza
wniosek.

Art. 55.
Prokurator, wytaczajc powdztwo na rzecz oznaczonej osoby, powinien j wskaza w pozwie. Nie dotyczy to spraw
niemajtkowych z zakresu prawa rodzinnego, chyba e przepis szczeglny stanowi inaczej.

Art. 56.
2. Prokurator nie moe samodzielnie rozporzdza przedmiotem sporu.

Zgodnie z art. 514 2 KPC, brak uprawnienia do zgoszenia wniosku jest podstaw do jego oddalenia
na posiedzeniu niejawnym, jeeli z treci wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy.

Art. 514.
2. Jednake nawet w wypadkach, gdy ustawa wymaga przeprowadzenia rozprawy, sd moe, bez wzywania
zainteresowanych do udziau w sprawie, oddali wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeeli z treci wniosku wynika
oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy.

240

Jeeli w postpowaniu wieczystoksigowym oraz w postpowaniach rejestrowych wniosek podlegajcy
opacie staej nie zosta naleycie opacony, wtedy przewodniczcy zwraca wniosek bez wezwania o
uiszczenie tej opaty. W zarzdzeniu o zwrocie pisma naley wskaza wysoko nalenej opaty staej.
W terminie tygodniowym od dnia dorczenia zarzdzenia o zwrocie pisma z powodu nienaleytego
opacenia wnioskodawca moe uici brakujc opat. Jeeli opata zostaa wniesiona we waciwej
wysokoci, wniosek wywouje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie nastpuje w razie
kolejnego zwrotu wniosku z tej samej przyczyny.

Cofnicie wniosku
Wniosek moe by cofnity. Jednak cofnicie jest bezskuteczne, jeeli nastpio po rozpoczciu
pierwszego posiedzenia lub, bd po zoeniu przez ktregokolwiek z uczestnikw owiadczenia na pimie,
chyba e pozostali uczestnicy nie sprzeciwili si temu w wyznaczonym terminie. Cofnicie wniosku jest
take bezskuteczne w sprawie, w ktrej wszczcie mogo nastpi z urzdu.

Wszczcie postpowania z urzdu
Wszczcie postpowania z urzdu nastpuje przez dokonanie pierwszej czynnoci procesowej przez
organ procesowy. Czynnoci t bdzie najczciej wydanie przez przewodniczcego zarzdzenia o
wyznaczeniu posiedzenia sdu. Wszczcie postpowania nieprocesowego z urzdu moe nastpi m.in.:
- W sprawach o uchylenie postanowienia o uznanie za zmarego lub stwierdzenia zgonu
- W przedmiocie zabezpieczenia spadku
- W wikszoci spraw nalecych do waciwoci sdu opiekuczego

Przebieg postpowania nieprocesowego
W I instancji sprawy rozpoznawane s na posiedzeniach jawnych. Mog by one wyznaczone w celu
przeprowadzenia rozprawy lub mie charakter zwykego posiedzenia jawnego, na ktrym sd moe
przykadowo wysucha okrelone osoby.

Rozprawa odbywa si w wypadkach wskazanych w ustawie. W innych wypadkach wyznaczenie
rozprawy zaley od uznania sdu. Mimo niewyznaczenia rozprawy sd przed rozstrzygniciem sprawy
moe wysucha uczestnikw na posiedzeniu sdowym lub zada od nich owiadcze na pimie.
Jak byo ju wspomniane wczeniej, sd moe, bez wzywania zainteresowanych do udziau w sprawie,
oddali wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeeli z treci wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia
wnioskodawcy, nawet w sytuacji, gdy ustawa wymaga przeprowadzenia rozprawy.

Niestawiennictwo uczestnikw nie tamuje rozpoznania sprawy. Nie stosuje si te przepisw o wyroku
zaocznym.

Sd moe, stosownie do okolicznoci, przesucha wiadkw i biegych bez przyrzeczenia oraz w
nieobecnoci uczestnikw, moe rwnie zada od osb, ktre nie s uczestnikami, zoenia
wyjanie na pimie.

241

Orzeczenia w postpowaniu nieprocesowym
Postanowienia
Orzeczenia sdu w postpowaniu nieprocesowym zapadaj w formie postanowie, chyba e przepis
szczeglny stanowi inaczej. Postanowienia dziel si na:
- Postanowienia orzekajce co do istoty sprawy postanowienia merytoryczne
o Postanowienia pozytywne uwzgldniajce wniosek i rozpatrujce pozytywnie
postpowanie wszczte z urzdu
o Postanowienia negatywne oddalajce wniosek i rozpatrujce w sposb negatywny
postpowanie wszczte z urzdu
- Postanowienia orzekajce w kwestiach dotyczcych postpowania - postanowienia proceduralne

Uzasadnienia i dorczenia postanowie
Sd uzasadnia i dorcza postanowienia stosownie do art. 357 KPC. Nie dorcza si postanowienia
uczestnikowi, ktry bdc obecny na posiedzeniu, po ogoszeniu postanowienia zrzek si jego dorczenia.

Art. 357.
1. Postanowienia ogoszone na posiedzeniu jawnym sd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlegaj one zaskareniu, i tylko
na danie strony zgoszone w terminie tygodniowym od dnia ogoszenia postanowienia. Postanowienia te dorcza si
tylko tej stronie, ktra zadaa sporzdzenia uzasadnienia i dorczenia postanowienia z uzasadnieniem.
2. Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sd dorcza z urzdu obu stronom, chyba e przepis szczeglny
stanowi inaczej. Gdy stronie przysuguje rodek zaskarenia, postanowienie naley dorczy z uzasadnieniem;
dorczajc postanowienie, naley pouczy stron wystpujc w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika
patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa o dopuszczalnoci, terminie i sposobie wniesienia
rodka zaskarenia.
3. Uzasadnienie, o ktrym mowa w paragrafach poprzedzajcych, naley sporzdzi w cigu tygodnia od dnia
wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym. Jeeli postanowienie wydano na posiedzeniu jawnym, termin
tygodniowy liczy si od dnia, w ktrym zadano jego dorczenia, a gdy dania takiego nie byo - od dnia wniesienia
zaalenia.
4. Postanowie, ktre odnosz si wycznie do innych osb (wiadka, biegego, osoby trzeciej), nie dorcza si
stronom; osobom, ktrych te postanowienia dotycz, dorcza si je tylko wwczas, gdy nie byy one obecne na
posiedzeniu, na ktrym postanowienia te zostay wydane.

Skuteczno a wykonalno postanowie
KPC rozrnia skuteczno i wykonalno postanowie merytorycznych. Jeeli przepis szczeglny inaczej
nie stanowi, postanowienie orzekajce co do istoty sprawy staje si skuteczne, a jeeli wymaga wykonania -
take wykonalne, po uprawomocnieniu si. Jeeli postanowienie takie ulega z mocy ustawy wykonaniu
przed uprawomocnieniem si, sd, ktry wyda postanowienie, moe stosownie do okolicznoci wstrzyma
jego wykonanie.

Zmiana i uchylenie postanowienia
Prawomocne postanowienie orzekajce co do istoty sprawy co do zasady nie moe by zmienione ani
uchylone. Wyjtkiem jest sytuacja, gdy przepis szczeglny stanowi inaczej. Przykadem moe by
uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarego lub stwierdzenia zgonu.

Sd moe take zmieni prawomocne postanowienie oddalajce wniosek razie zmiany okolicznoci
sprawy. Za przykad moe suy postanowienie oddalajce wniosek o zasiedzenie z powodu nieupynicia
potrzebnego dla zasiedzenia terminu. Moe ono zosta zmienione w postanowienie stwierdzajce
zasiedzenie po upyniciu wymaganego terminu bez potrzeby skadania ponownego wniosku o stwierdzenie
zasiedzenia, ale jedynie w rezultacie zoenia wniosku o zmian wydanego wczeniej postanowienia.
242

W pewnych wypadkach sd moe, w razie zmiany okolicznoci, bez zmiany lub uchylenia wczeniejszego
postanowienia wyda w jego miejsce nowe postanowienie. Przykadem moe by zmiana lub ustanie
przyczyny bdcej podstaw ubezwasnowolnienia. Sd nie uchyla postanowienia o ubezwasnowolnieniu,
ale samo ubezwasnowolnienie. Oznacza to, e wydaje si postanowienie o zmianie lub uchyleniu
ubezwasnowolnienia.

Koszty postpowania
Kady uczestnik ponosi koszty postpowania zwizane ze swym udziaem w sprawie.
Moe zdarzy si sytuacja, e uczestnicy s w rnym stopniu zainteresowani wynikiem postpowania lub
interesy ich s sprzeczne. Wtedy sd moe stosunkowo rozdzieli obowizek zwrotu kosztw lub
obciy kosztami w caoci tylko jednego z uczestnikw postpowania. To samo dotyczy zwrotu
kosztw postpowania wyoonych przez uczestnikw.

W wypadku, gdy interesy uczestnikw s sprzeczne, sd moe woy na uczestnika, ktrego wnioski
zostay oddalone lub odrzucone, obowizek zwrotu kosztw postpowania poniesionych przez innego
uczestnika. Przepis powyszy stosuje si odpowiednio, jeeli uczestnik postpowa niesumiennie lub
oczywicie niewaciwie.

Dostp do akt postpowania
Dostp do akt sprawy maj przede wszystkim uczestnicy postpowania. Dodatkowo za zezwoleniem
przewodniczcego moe mie do nich dostp kady, kto dostatecznie usprawiedliwi potrzeb
przejrzenia akt.

Na tych samych zasadach dopuszczalne jest:
- Sporzdzanie i otrzymywanie odpisw i wycigw z akt sprawy
- Otrzymywanie zapisu dwiku z akt sprawy

rodki zaskarenia w postpowaniu nieprocesowym
rodki zaskarenia w postpowaniu nieprocesowym, podobnie jak w procesie, dziel si na:
- Zwyczajne
- Szczeglne
- Nadzwyczajne

Zwyczajne rodki zaskarenia
Zwyczajnymi rodkami zaskarenia s apelacja i zaalenie. Apelacja przysuguje od merytorycznych
postanowie sdu I instancji i wpisw w KW. W pewnych wypadkach ustawa potwierdza t zasad w
sposb szczeglny.

Art. 518.
Od postanowie sdu pierwszej instancji orzekajcych co do istoty sprawy przysuguje apelacja. Na inne postanowienia
sdu pierwszej instancji, w wypadkach wskazanych w ustawie, przysuguje zaalenie.

243

Terminy do wniesienia rodkw odwoawczych ksztatuj si tak jak w procesie:

Apelacj wnosi si wic do sdu, ktry wyda zaskarane postanowienie w terminie dwutygodniowym
od dnia dorczenia uczestnikowi skarcemu uzasadnienia postanowienia. Dla uczestnika, ktry w I
instancji zrzek si dorczenia uzasadnienia, termin do wniesienia rodka odwoawczego biegnie od
ogoszenia postanowienia.

Zaalenie przysuguje od postanowie innych ni merytoryczne oraz od zarzdze przewodniczcego
wydanych w I instancji w wypadkach wskazanych w ustawie. Wypadki te wskazane s w art. 394 1 KPC,
z wyczeniem pkt. 3 i 4 tego przepisu, na mocy stosowania do postpowania nieprocesowego przepisw o
procesie, a take w przepisach szczeglnych dotyczcych postpowania nieprocesowego oraz innych
ustawach.

(patrz wyej|)

Szczeglne rodki zaskarenia
Do szczeglnych rodkw zaskarenia nale:
- Skarga na orzeczenie referendarza sdowego
- Skarga na czynnoci komornika przysuguje w postpowaniu przy zabezpieczeniu spadku i
sporzdzeniu spisu inwentarza
- Zaalenie w postpowaniu w sprawach nieletnich kierowane do sdziego rodzinnego lub sdu
rodzinnego

Skarg na orzeczenie referendarza sdowego w sprawach zwizanych z prowadzeniem KW oraz
rejestrw wnosi si do sdu rejonowego, w ktrym referendarz jest zatrudniony. Termin to tydzie od
dokonania czynnoci, jeeli uczestnik by obecny przy czynnoci lub gdy by o terminie czynnoci
zawiadomiony. W innych wypadkach termin liczy si od dnia dorczenia zawiadomienia o dokonaniu
czynnoci. Jeeli zawiadomienie nie jest dorczane to od dnia dowiedzenia si przez uczestnika o dokonaniu
czynnoci.

W postpowaniu o wpis do KRS uczestnikom nie dorcza si postanowie, co do istoty sprawy. W tym
wypadku termin pynie od daty dokonania wpisu w KRS. Skarg wniesion po terminie sd odrzuca.

W razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sdowego traci moc. Wyjtkami s:
- Wpisy do KW s po rozpatrzeniu skargi moe zmieni zaskarony wpis przez jego wykrelenie i
dokonanie nowego lub postanowieniem utrzyma wpis mocy, bd uchyli go w caoci lub w czci
i w tym zakresie wniosek o wpis odrzuci, oddali lub umorzy postpowanie.
- Postanowienia zarzdzajce wpis do KRS lub rejestru zastaww po rozpatrzeniu sd moe
postanowieniem utrzyma zaskarone postanowienie i tym samym utrzyma wpis w mocy albo
uchyli to postanowienie i wpis w caoci lub w czci i w tym zakresie wniosek o wpis odrzuci,
oddali lub umorzy postpowanie.

Sd rejonowy rozpoznaje skarg jako sd I instancji.

244

Art. 518
1
.
3. W razie wniesienia skargi na wpis w ksidze wieczystej wpis nie traci mocy. Rozpoznajc spraw, sd zmienia
zaskarony wpis przez jego wykrelenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje postanowienie, ktrym zaskarony wpis
utrzymuje w mocy albo uchyla go w caoci lub w czci i w tym zakresie wniosek oddala bd odrzuca, wzgldnie
postpowanie umarza.
3a. W postpowaniu rejestrowym o wpis do Krajowego Rejestru Sdowego oraz rejestru zastaww w razie wniesienia
skargi na orzeczenie referendarza zarzdzajce wpis, pozostaje ono w mocy do chwili rozpatrzenia skargi przez sd
rejonowy rozpoznajcy spraw jako sd pierwszej instancji. Rozpoznajc spraw, sd wydaje postanowienie, w ktrym
zaskarone orzeczenie i dokonany na jego podstawie wpis utrzymuje w mocy albo uchyla w caoci lub w czci i w tym
zakresie wniosek oddala bd odrzuca, wzgldnie postpowanie umarza.
4. Skarg wnosi si do sdu w terminie tygodniowym:
1) od dnia czynnoci, gdy uczestnik by przy niej obecny lub by o jej terminie zawiadomiony,
2) w innych wypadkach ni wymienione w pkt 1 - od dnia dorczenia zawiadomienia uczestnika o dokonaniu czynnoci,
3)w przypadku braku zawiadomienia - od dnia dowiedzenia si o dokonaniu czynnoci, z tym e w postpowaniu o wpis
do Krajowego Rejestru Sdowego dla uczestnikw postpowania, ktrym postanowienia co do istoty sprawy nie dorcza
si, termin do wniesienia skargi biegnie od daty wpisu w Rejestrze.

Nadzwyczajne rodki zaskarenia
Nadzwyczajnymi rodkami zaskarenia s:
- Skarga kasacyjna
- Skarga o wznowienie postpowania
- Skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy
Skarga kasacyjna
Skarga kasacyjna przysuguje od postanowie sdu II instancji orzekajcych co do istoty sprawy oraz w
przedmiocie odrzucenia wniosku albo umorzenia postpowania koczcych postpowanie w sprawie.

Ograniczone jest to jednak do okrelonych rodzajw spraw:
- Z zakresu prawa osobowego w tym z zakresu prawa o aktach stanu cywilnego
- Z zakresu prawa rzeczowego w tym dotyczcych rejestru zastaww, rozgraniczenia
nieruchomoci, stwierdzenia nabycia nieruchomoci przez posiadacza samoistnego oraz
wyznaczania przedstawicieli spadkobiercw, prawa do spdzielczego domu jednorodzinnego lub
lokalu mieszkalnego w maym domy mieszkalnym
- Z zakresu prawa spadkowego
- Z zakresu prawa rodzinnego, opiekuczego i kurateli tylko w sprawach o przysposobienie oraz
o podzia majtku wsplnego po ustaniu wsplnoci majtkowej midzy maonkami, chyba e
warto przedmiotu zaskarenia jest nisza ni 150 tys. zotych
- Z zakresu prawa postpowania rejestrowego jedynie od postanowie sdu drugiej instancji w
przedmiocie wpisu lub wykrelenia z rejestru podmiotu podlegajcego rejestracji

Skarga kasacyjna nie przysuguje w sprawach z zakresu prawa rzeczowego i spadkowego dotyczcych:
- Przepadku rzeczy
- Zarzdu zwizanego ze wspwasnoci lub uytkowaniem
- Zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza
- Wyjawienia przedmiotw spadkowych
- Zarzdu spadku nieobjtego
- Zwolnienia wykonawcy testamentu
245

- Zniesienia wspwasnoci i dziau spadku, jeeli warto przedmiotu zaskarenia jest nisza ni 150
tys. zotych
- Likwidacji niepodjtych depozytw

W innych wypadkach ni wymienione skarga kasacyjna nie przysuguje.
Skarga o wznowienie postpowania
Uczestnik postpowania moe da wznowienia postpowania zakoczonego prawomocnym
postanowieniem orzekajcym co do istoty sprawy. Skarga o wznowienie postpowania nie przysuguje
jednak od postawie wydanych na skutek skargi o wznowienie. Nie jest rwnie dopuszczalna, jeeli
postanowienie koczce postpowanie, pomimo swojej prawomocnoci, moe by zmienione lub uchylone
w zwykym trybie. Wypadek ten zachodzi w razie zbiegu podstaw do wznowienia z podstawami do zmiany
lub uchylenia prawomocnego postanowienia.

Uprawnienie do zoenia skargi ma uczestnik postpowania oraz zainteresowany, ktry nie by
uczestnikiem, jeeli postanowienie to narusza jego prawa. W takim wypadku stosuje si przepisy o
wznowieniu postpowania z powodu pozbawienia monoci dziaania art. 401 pkt. 2 KPC, art. 407 1
KPC oraz art. 408 KPC.

Art. 401. Mona da wznowienia postpowania z powodu niewanoci:
2)jeeli strona nie miaa zdolnoci sdowej lub procesowej albo nie bya naleycie reprezentowana bd jeeli wskutek
naruszenia przepisw prawa bya pozbawiona monoci dziaania; nie mona jednak da wznowienia, jeeli przed
uprawomocnieniem si wyroku niemono dziaania ustaa lub brak reprezentacji by podniesiony w drodze zarzutu
albo strona potwierdzia dokonane czynnoci procesowe.

Art. 407.
1. Skarg o wznowienie wnosi si w terminie trzymiesicznym; termin ten liczy si od dnia, w ktrym strona
dowiedziaa si o podstawie wznowienia, a gdy podstaw jest pozbawienie monoci dziaania lub brak naleytej
reprezentacji - od dnia, w ktrym o wyroku dowiedziaa si strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy.

Art. 408.
Po upywie lat piciu od uprawomocnienia si wyroku nie mona da wznowienia, z wyjtkiem wypadku, gdy strona
bya pozbawiona monoci dziaania lub nie bya naleycie reprezentowana.
Stwierdzenie niewanoci postanowie orzekajcych co do istoty sprawy
Moliwe jest danie stwierdzenia niezgodnoci z prawem prawomocnego postanowienia co do istoty
sprawy sdu II instancji koczcego postpowanie w sprawie. Dopuszczalne jest to, jeeli przez wydanie
takiego postanowienia stronie zostaa wyrzdzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego postanowienia w
drodze przysugujcych stronie rodkw prawnych nie byo i nie jest moliwe.

W wyjtkowych wypadkach, gdy niezgodno z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad
porzdku prawnego lub konstytucyjnych wolnoci albo praw czowieka i obywatela, mona take da
stwierdzenia niezgodnoci z prawem prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy sdu I lub II
instancji koczcego postpowanie w sprawie. Moliwe te jest wtedy, gdy strona nie skorzystaa z
przysugujcych jej rodkw prawnych, chyba e jest moliwa zmiana lub uchylenie postanowienia w
drodze innych przysugujcych stronie rodkw prawnych.

246

Kategorie spraw rozpatrywane w postpowaniu nieprocesowym
Do spraw rozpatrywanych w postpowaniu nieprocesowym nale:

- Sprawy z zakresu prawa osobowego
o Postpowanie w sprawach o uznanie za zmarego
o Postpowanie w sprawach o stwierdzenie zgonu
o Uchylenie postanowienia uznajcego za zmarego lub stwierdzajcego zgon
o Postpowanie w sprawach o ubezwasnowolnienie

- Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuczego i kurateli
o Sprawy maeskie i postpowanie w tych sprawach
o Sprawy z stosunkw midzy rodzicami a dziemi i postpowanie w tych sprawach
o Sprawy dotyczce przysposobienia i postpowania w tych sprawach
o Sprawy z zakresu opieki i postpowania w tych sprawach
o Sprawy o odebranie osoby podlegajcej wadzy rodzicielskiej lub pozostajcej pod opiek
o Sprawy dotyczce wykonywania kontaktw z dziemi
o Sprawy z zakresu kurateli i postpowania w tych sprawach

- Sprawy z zakresu prawa rzeczowego
o Sprawy o stwierdzenie zasiedzenia
o Sprawy o przepadek rzeczy
o Sprawy dotyczce zarzdu zwizanego ze wspwasnoci i uytkowaniem
o Sprawy o zniesienie wspwasnoci
o Sprawy o ustanowienie drogi koniecznej i suebnoci przesyu
o Sprawy o wpis w KW

- Sprawy z zakresu prawa spadkowego
o Zabezpieczenie spadku
o Sporzdzenie spisu inwentarza
o Odebranie owiadczenia przyjciu lub odrzuceniu spadku i zatwierdzenie owiadczenia o
uchyleniu si od skutkw prawnych przyjcia lub odrzucenia spadku
o Otwarcie i ogoszenie testamentu
o Wyjawienie przedmiotw spadkowych
o Przesuchanie wiadkw testamentu ustnego
o Sprawy dotyczce wykonawcy testamentu
o Zarzd spadku nieobjtego
o Stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego
o Dzia spadku

- Sprawy z zakresu przepisw o przedsibiorstwach pastwowych i samorzdzie zaogi
przedsibiorstwa pastwowego

- Sprawy depozytowe

- Sprawy rejestrowe

KPC - Wykład

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KPC - Wykład

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Postpowanie cywilne

Prof. zw. dr hab. Andrzej Marciniak

You might also like