You are on page 1of 48

mgr in.

Eligiusz Skrzynecki

PRZEWODNIK PO NORMACH
PN-EN 62305
POMIARY Z WYKORZYSTANIEM MIERNIKW REZYSTANCJI UZMIEMIE MRU-200, MRU-120, MRU-105, MRU-21, MRU-20

PN-EN 60364-6
POMIARY Z WYKORZYSTANIEM MIERNIKW PARAMETRW INSTALACJI MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505, MPI-502

Przewodnik po normie PN-EN 62305 I Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uzmiemie MRU-200, MRU-120, MRU-105, MRU-21, MRU-20:

1. 2. 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.4 3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.6 3.6.1 3.6.2 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.8 3.8.1 3.9 4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.7.1 5.

Wstp ............................................................................................................................................3 Pomiary uziemie. ..........................................................................................................................3 Rodzaje uziemie............................................................................................................................3 Czynniki wpywajce na jako uziomu .............................................................................................4 Czynniki wpywajce na dokadno pomiarw..................................................................................5 Wpyw prdw bdzcych ..............................................................................................................5 Wpyw elektrod pomocniczych .........................................................................................................5 Wpyw nawilgocenia gruntu.............................................................................................................5 Dokadno pomiarw a zakres pomiarowy miernika .........................................................................6 Wykonywanie pomiarw ochrony odgromowej zgodnie z norm PN-EN 62305 ....................................7 rda i typy uszkodze obiektu i strat .............................................................................................7 rodki ochrony ...............................................................................................................................7 Poziom ochrony odgromowej (LPL) ..................................................................................................8 Strefy ochrony odgromowej (LPZ)....................................................................................................8 Ochrona obiektw...........................................................................................................................9 Ochrona w celu ograniczenia moliwoci wystpienia szkody fizycznej i zagroenia ycia......................9 Ochrona w celu redukcji moliwoci wystpienia awarii urzdze wewnetrzych..................................10 Udary piorunowe w rnych punktach instalacji...............................................................................10 Udary powodowane wyadowaniami w obiekt..................................................................................10 Udary wskutek oddziaywa indukcyjnych .......................................................................................11 Konserwacja urzdze piorunochronnych........................................................................................11 Przegldy urzdze piorunochronnych LPS (lighting protection system) ............................................11 Kolejno przegldw ....................................................................................................................11 Okres midzy przegldami LPS.......................................................................................................11 Procedura sprawdzenia urzdze piorunochronnych (LPS)................................................................12 Sprawdzanie i badania LPS ............................................................................................................12 Dokumentacja bada ....................................................................................................................13 Metody pomiarowe stosowane w miernikach rezystancji uziemie ....................................................14 Metoda 2p pomiar cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych...............................................15 Metoda 2p pomiar rezystancji uziemie .......................................................................................15 Metoda 3p (spadku potencjau)......................................................................................................15 Metoda czteroprzewodowa (4p) .....................................................................................................18 Metoda 3p z wykorzystaniem cgw...............................................................................................19 Metoda dwucgowa ......................................................................................................................19 Pomiary uziemie odgromowych ....................................................................................................21 Metoda udarowa ...........................................................................................................................22 Pomiary rezystywnoci gruntu........................................................................................................23

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6 II Pomiary z wykorzystaniem miernikw parametrw instalacji MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505, MPI-502:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10

Wstp...........................................................................................................................................26 Wymagania prawne dotyczce wykonywania pomiarw. ...................................................................26 Czsto sprawdzenia okresowego .................................................................................................27 Dobr przyrzdw do bada ..........................................................................................................28 Bezpieczestwo wykonywania pomiarw - kategorie pomiarowe przyrzdw pomiarowych .................28 Ukady sieci ..................................................................................................................................29 Rodzaje pomiarw wykonywanych podczas sprawdze odbiorczych i okresowych ..............................31 Cigo przewodw ......................................................................................................................32 Rezystancja izolacji instalacji elektrycznej........................................................................................32 Ochrona za pomoc SELV, PELV lub separacji elektrycznej ................................................................34 Ochrona za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania ..................................................................34 Pomiar rezystancji uziemienia.........................................................................................................39 Ochrona uzupeniajca ..................................................................................................................42 Sprawdzenie biegunowoci ............................................................................................................42 Sprawdzenie kolejnoci faz.............................................................................................................42 Prby funkcjonalne........................................................................................................................43 Spadek napicia ............................................................................................................................43

III Wykonywanie protokow z pomiarw ....................................................................................................43 IV Usugi laboratoryjne ..................................................................................................................................45

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie. 1.Wstp


Pomiary rezystancji uziemienia w istotny sposb rni si od pozostaych pomiarw wykonywanych w celu oceny ochrony przed poraeniem prdem elektrycznym. Wymagaj one gruntownej wiedzy o budowie instalacji uziemiajcej, zjawiskach zachodzcych podczas wykonywania pomiarw oraz umiejtnoci radzenia sobie w niesprzyjajcych warunkach terenowych. Podejmujc si bada ukadw uziemiajcych naley dysponowa odpowiedni wiedz oraz sprztem pomiarowym, ktry bdzie potrafi w maksymalny sposb pomc w wykonaniu tych, skdind, nieprostych bada. W 2008 r. zostay wprowadzone normy PN-EN 62305-1 Ochrona odgromowa. Cz 1: Zasady oglne oraz PN-EN 62305-2 Ochrona odgromowa. Cz 2: Zarzdzanie ryzykiem. W normach tych zawarto opis uszkodze i strat powodowanych przez piorun, klasyfikacj poziomw ochrony odgromowej oraz parametry pioruna. Zdefiniowane zostao rwnie pojcie impedancji uziemienia. W 2009 roku wprowadzono kolejne dalsze arkusze tej normy - PN-EN 62305-3 Ochrona odgromowa. Cz 3: Uszkodzenia fizyczne obiektw i zagroenie ycia oraz PN-EN 62305-4 Ochrona odgromowa. Cz 4: Urzdzenia elektryczne i elektroniczne w obiektach. W normach tych zawarto wymagania i sposoby praktycznych realizacji, ktre dotycz projektowanych systemw ochrony odgromowej, metody konserwacji i weryfikacji poprawnoci montau. Opisane w ww. normach wymagania wskazujce na konieczno pomiarw impedancji uziemienia odpowiadaj funkcjonalnoci nowego miernika firmy SONEL S.A. - MRU-200. Przyrzd ten umoliwia wykonanie pomiarw rezystancji uziemienia nie tylko metod techniczn (niskoczstotliwociow), ale rwnie udarow, zgodn z definicj w normie PN-EN 62305. W ofercie SONEL S.A. znajduje si cay szereg przyrzdw do badania uziemie i rezystywnoci gruntu, od prostych dla mniej wymagajcych klientw przez coraz bardziej zaawansowane modele do w peni profesjonalnych zastosowa w kadych warunkach technicznych. Najbardziej zaawansowanym konstrukcyjne jest miernik MRU-200, obecnie jedyny na wiecie, ktry pozwala na wykonywanie pomiarw rezystancji uziemie w zasadzie wszystkimi znanymi metodami cznie z metod udarow, ktra pozwala uytkownikowi na wybr jednego z trzech dostpnych rodzajw zbocza impulsu pomiarowego. W ofercie firmy znajduj si rwnie mierniki MRU-120, MRU-105 (nastpca dobrze znanego miernika MRU-101), oraz MRU-20 i MRU-21.

2.
2.1

Pomiary uziemie
Rodzaje uziemie

Uziemieniem nazywa si celowo wykonane poczenie czci urzdzenia lub instalacji elektrycznej z przedmiotem metalowym znajdujcym si w ziemi, zwanym uziomem. W zalenoci od zadania spenianego przez uziemienie, rozrnia si uziemienia ochronne, robocze oraz odgromowe (funkcjonalne). W zalenoci od elementw wykorzystywanych do budowy uziomw dzieli si je na naturalne i sztuczne. Jako uziomy naturalne mog by wykorzystywane: metalowe rury wodocigowe, elementy metalowe osadzone w fundamentach, zbrojenia betonu znajdujcego si w ziemi oraz inne elementy metalowe majce dobr styczno z ziemi. Jako uziomy sztuczne mog by wykorzystywane ksztatowniki, prty, druty, linki, pyty lub tamy stalowe, pokryte przewodzcymi powokami ochronnymi (antykorozyjnymi) pogrone w gruncie poziomo (uziomy poziome) lub pionowo (uziomy pionowe).

Uziomy mog by realizowane w postaci pojedynczych elementw poziomych lub pionowych (uziomy skupione) lub w postaci ukadu zoonego, skadajcego si z ukadu uziomw o zrnicowanej konfiguracji (uziomy otokowe, kratowe, promieniowe). Uziomy w postaci ukadu zoonego s wykonywane w celu zapewnienia maej rezystancji uziemienia. Przy wykonywaniu uziomw naley zwrci uwag na potencjay elektrochemiczne poszczeglnych elementw systemu. Gdy system bdzie si skada z poczenia uziomu fundamentowego naturalnego (stal w betonie) z uziomem sztucznym, znajdujcym si na zewntrz fundamentu, wykonanym ze stali ocynkowanej, to rnica potencjaw elektrochemicznych midzy tymi elementami bdzie wynosia okoo 1V. W wyniku tej rnicy bdzie przepywa prd powodujcy korozj stali w gruncie. Uziomy o takiej konstrukcji nie mog by stosowane a powinny by one wykonane ze stali pomiedziowanej, z miedzi lub ze stali nierdzewnej. 2.2 Czynniki wpywajce na jako uziomu Rezystancja uziemienia w zasadzie zaley od rezystywnoci gruntu. Oczywiste wic jest, e wykonanie dobrego uziemienia na terenach o duej rezystywnoci (np. grunty piaszczyste, tereny lene) jest trudne i wymaga zdecydowanie wikszych nakadw ni na terenach podmokych o niskiej rezystywnoci gruntu.

Uziemienie

Rodzaj gruntu. Rezystywno gruntu Powierzchnia uziomu Rezystancja powierzchni

Rys. 1 Czynniki majce wpyw na warto rezystancji uziemienia

Pomiary rezystywnoci gruntu, w fazie projektowania uziemienia, s niezbdne dla optymalnego dobru elementw ukadu uziemiajcego i gbokoci ich pogrenia w taki sposb, aby uzyska zakadan rezystancj uziemienia. Pozwala to na znaczne skrcenie czasu realizacji inwestycji oraz jej optymalizacj pod ktem kosztw. W wikszoci przypadkw gboko pogrenia elementw uziomu wpywa na zmniejszenie jego rezystancji. Jednoczenie im gbiej pogrony jest uziom tym wiksza jest stabilno rezystancji uziemienia w czasie jego eksploatacji ze wzgldu na ograniczony wpyw czynnikw zewntrznych (zmiany pr roku, deszcze). Prawidowo wykonane uziemienie powinno zapewni: - nisk zakadan warto jego rezystancji (impedancji),

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

- jak najmniejsz zmienno rezystancji (impedancji) w czasie, - maksymaln odporno elementw uziomu na korozj. 2.3 Czynniki wpywajce na dokadno pomiarw

W czasie wykonywania pomiarw rezystancji uziemie dokonywany jest pomiar prdu pyncego przez mierzone uziemienie oraz spadek napicia na tym uziemieniu. Z prawa Ohma obliczana jest warto rezystancji uziemienia. Rezystancj uziomu mierzy si prdem przemiennym, ze wzgldu na elektrolityczny charakter przewodnoci gruntu. 2.3.1 Wpyw prdw bdzcych

Dokadno pomiaru rezystancji uziemie jest uzaleniona od wielu czynnikw. Gwnymi czynnikami powodujcymi bdy pomiarw s prdy bdzce (o czstotliwoci sieciowej oraz jej harmoniczne). W czasie pomiarw uziemie roboczych wskazane jest zastosowanie czstotliwoci prdu pomiarowego moliwie bliskiej czstotliwoci sieciowej ale rnej od czstotliwoci 50 Hz i jej harmonicznych. Spenienie tego warunku jest bardzo trudne w praktyce i powoduje to bardzo wysokie wymagania konstrukcyjne miernika. Jedynie najlepsi producenci potrafi speni ten warunek i oczywicie jest on speniony we wszystkich miernikach SONEL S.A. Ukady pomiarowe w tych przyrzdach doskonale radz sobie z prdami zakcajcymi w gruncie, o czstotliwoci sieciowej jak i czstotliwociach harmonicznych. Miernik MRU-200 posiada funkcj analizy napi zakcajcych oraz automatyczny dobr waciwej czstotliwoci pomiarowej dla zmierzonych prdw zakcajcych. Prd pomiarowy generowany w miernikach SONEL S.A. ma warto powyej 200mA (oprcz MRU-21), co w powizaniu z rozbudowanym ukadem filtrujcym zakcenia daje najwysz odporno na napicia zakcajce o amplitudzie do 24V AC (czyli 68Vp-p). 2.3.2 Wpyw elektrod pomocnicznych

Rezystancja elektrod pomocniczych wpywa na bd dodatkowy pomiaru. Im jest ona wiksza, tym wikszy jest wpyw na wynik pomiaru. Osoba wykonujca pomiary, znajc warto rezystancji elektrod pomocniczych, moe interweniowa w przypadku, kiedy wspomniana rezystancja jest zbyt wysoka i prbowa j zmniejszy przez wbicie duszych elektrod, zwilenie gruntu bd wbicie ich w innym miejscu. Mona te wykorzysta uziemienia ju istniejce, jeli takie wystpuj np. metalowe supy latarni itp. Fakt, i przyrzdy oferowane przez SONEL S.A. wskazuj warto rezystancji sond pomocniczych, wyliczaj automatycznie ich wpyw na bd dodatkowy oraz pozwalaj na przeprowadzenie pomiarw nawet przy znacznych ich rezystancjach, stanowi o ich unikalnoci pord wszystkich miernikw do badania rezystancji uziemienia. 2.3.3 Wpyw nawilgocenia gruntu

Bardzo duy wpyw na wynik pomiaru rezystancji uziemienia ma stopie nawilgocenia gruntu. Pomiary wykonane po deszczu wska znacznie nisz warto rezystancji uziemienia. Jeli nie ma moliwoci wykonania pomiarw w okresie w warunkach normalnego nawilgocenia, naley zastosowa wspczynniki korekcyjne. W zalenoci od aktualnego nawilgocenie gruntu oraz sposb wykonania uziomu, wyniki pomiaru naley pomnoy przez podany w tabeli 1 wspczynnik Kp = 1,1 do 3. Wspczynniki podane w tablicy umoliwiaj korygowanie sezonowych zmian rezystancji uziemie.

Tabela 1. Wartoci wspczynnika korekcyjnego poprawkowego Kp Rodzaj uziomu Uziom gboki pionowy pod powierzchni ziemi ponad 5m j.w. lecz pod powierzchni ziemi 2,5 - 5m Uziom poziomy w ziemi na gbokoci ok. 1m Wspczynnik korekcyjny poprawkowy Kp w zalenoci od nawilgocenia gruntu suchy 1,1 1,2 1,4 wilgotny 1,2 1,6 2,2 b. wilgotny 1,3 2,0 3,0

Mona przyj zasad, e: - dla pomiarw wykonywanych w okresie 2 do 3 dni po opadach, - dla pomiarw wykonywanych od wrzenia do padziernika (najwiksze rezystancje uziomw w cigu roku), nie trzeba stosowa wspczynnikw korekcyjnych. 2.4 Dokadno pomiarw a zakres pomiarowy miernika

Przyrzdy, w zalenoci od mierzonych instalacji uziemiajcych, ich charakteru i waciwoci, powinny by tak dobrane aby umoliwiay wykonanie pomiarw zgodnie z odpowiednimi czciami normy PN-EN 61557: - PN-EN 61557- cz 4 Rezystancja przewodw uziemiajcych i wyrwnawczych - PN-EN 61557- cz 5 Rezystancja uziemie Wymaga si aby pomiary nie byy obarczone bdem cakowitym wikszym ni 30%. Najczciej popenianym bdem przez uytkownikw jest posugiwanie si przyrzdem poza jego zakresem pomiarowym. Prowadzi to do niedopuszczalnego uwzgldniania wynikw spoza zakresu do dokonywania oceny przydatnoci danego obiektu do eksploatacji. Zakres pomiarowy miernika podaje przedzia pomiarowy, w ktrym bd pomiarowy jest mniejszy od dopuszczalnego. Bardzo czsto uytkownicy przyrzdw nie zwracaj uwagi na zakres pomiarowy, najczciej patrzc na zakresy wywietlane i rozdzielczo miernika. Czsto nie potrafi obliczy bdu pomiaru na podstawie danych podanych przez producenta. Moe si zdarzy, e wykonane pomiary bd miay bd wikszy od dopuszczalnego. Zakres pomiarowy miernika determinuje moliwoci jego zastosowania. Obecnie producenci przyrzdw pomiarowych maj obowizek umieszczania na miernikach zakresw pomiarowych, przy uwzgldnieniu dopuszczalnych wartoci bdw podanych w normie PN-EN 61557. Dziki nim mona szybko dokona porwnania miernikw i oceni ich przydatno do rnych zastosowa. Przykadowo dla pomiaru cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych miernikiem MRU-200 warto wywietlana jest z rozdzielnoci 0,001 z dokadnoci dla zakresu 0,000 3,999 (2%+4 cyfry), co daje zakres pomiarowy wg PN-EN 61557-4: 0,045...19,9k. Dla pomiaru rezystancji uziemie metod 3- i 4-przewodow zakres pomiarowy wg PN-EN 61557-5: 0,100...19,9k. Oznacza to, e wyniki pomiarw mieszczce si w tych zakresach maj dokadno lepsz ni 30% i mog by umieszczone w protokole. Moliwoci pomiarowe miernikw SONEL S.A nale do najlepszych na wiecie.

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

3.

Wykonywanie pomiarw ochrony odgromowej zgodnie z norm PN-EN 62305


3.1 rda i typy uszkodze obiektu i strat

Prd pioruna jest rdem uszkodze. W zalenoci od miejsca uderzenia pioruna rozpatrywane s nastpujce sytuacje: - S1: wyadowania w obiekt, - S2: wyadowania w pobliu obiektu, - S3: wyadowania w urzdzenia usugowe przyczone do obiektu, - S4: wyadowania w pobliu urzdze usugowych przyczonych do obiektu. W wyniku uderzenia rozrnia si trzy podstawowe typy uszkodze: - D1: poraenie istot ywych wskutek napi krokowych i dotykowych, - D2: uszkodzenie fizyczne pod wpywem prdu piorunowego, cznie z iskrzeniem (poar, wybuch, uszkodzenie mechaniczne, uwolnienie chemikaliw), - D3: awari urzdze wewntrznych wskutek impulsu elektromagnetycznego. Norma uwzgldnia nastpujce typy strat: - L1: utrata ycia ludzkiego, - L2: utrata usug publicznych, - L3: utrata dziedzictwa kulturowego, - L4: straty materialne (obiektu i jego zawartoci, urzdzenia usugowego i jego aktywnoci). 3.2 rodki ochrony

W celu zmniejszenia ryzyka poraenia istot ywych wskutek napi dotykowych i krokowych stosuje si: - odpowiedni izolacj dostpnych czci przewodzcych, - ekwipotencjalizacj za pomoc uziomu kratowego, - fizyczne ograniczenia i napisy ostrzegawcze. Ekwipotencjalizacja nie jest skuteczna w przypadku napi dotykowych. Zwikszenie rezystywnoci powierzchniowej warstwy gruntu wewntrz i na zewntrz obiektu moe zmniejszy zagroenie ycia. W celu redukcji szkd fizycznych stosuje si: a) w odniesieniu do obiektw - urzdzenie piorunochronne LPS (lightning protection system), gdy instalowane s urzdzenia do ograniczania przepi (SPD- surge protective device), to bardzo wanym rodkiem redukcji niebezpieczestwa poarowego i wybuchowego oraz zagroenia ycia jest ekwipotencjalizacja. b) w odniesieniu do urzdze usugowych - przewd osonowy (bardzo skuteczn oson kabli ukadanych w ziemi stanowi metalowe kanay). W celu redukcji moliwoci awarii urzdze elektrycznych i elektronicznych stosuje si: a) w odniesieniu do obiektw - system rodkw ochrony przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym, skadajcy si z nastpujcych rodkw do indywidualnego lub wsplnego uycia: rodki uziemiajce i wyrwnawcze, ekranowanie magnetyczne,

trasowanie linii, ochrona z wykorzystaniem urzdze do ograniczania przepi b) w odniesieniu do urzdze usugowych - urzdzenia do ograniczania przepi stosowane w rnych miejscach wzdu linii i na jej kracu, - ekrany magnetyczne kabli. 3.3 Poziom ochrony odgromowej (LPL)

Norma PN-EN 62305-1 wprowadza cztery poziomy (I do IV) ochrony odgromowej. Dla kadego poziomu (LPL lightning protection level) ustalone s zestawy maksymalnych i minimalnych parametrw pioruna przedstawione w Tabeli 2.
Tabela 2. Maksymalne wartoci parametrw pioruna powizanych z LPL Pierwszy udar krtkotrway Parametry prdu Warto szczytowa adunek udaru krtkotrwaego Energia waciwa Parametry czasu Symbol I Qshort W/R T1/T2 Jednostka kA C MJ/ s/s I 200 100 10 II 150 75 5,6 10/350 LPL Jednostka kA kA/s s/s I 50 200 II 37,5 150 0,25/100 LPL Jednostka C s I 200 II 150 0,5 LPL Jednostka C I 300 II 225 III 150 IV III 100 IV III 25 100 IV LPL III 100 50 2,5 IV

Nastpny udar krtkotrway Parametry prdu Warto szczytowa rednia stromo Parametry czasu Symbol I di/dt T1/T2

Udar dugotrway Parametry prdu adunek udaru dugotrwaego Parametry czasu Symbol Qlong Tlong

Wyadowanie piorunowe Parametry prdu adunek wyadowania Symbol Qflash

Tabela 3. Minimalne wartoci parametrw pioruna i odpowiadajcy im promie toczcej si kuli w powizaniu z LPL Kryteria przechwytywania Symbol Minimalny prd szczytowy Promie toczcej si kuli I r Jednostka kA m I 3 20 II 5 30 LPL III 10 45 IV 16 60

3.4

Strefy ochrony odgromowej (LPZ)

Zastosowane rodki w postaci LPS, przewody osonowe, ekrany magnetyczne i SPD okrelaj strefy ochrony odgromowej (LPZ lightning protection zone). LPZ zlokalizowane s ku wntrzu od rodka ochrony i charakteryzuj si znacznym ograniczeniem

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

piorunowego impulsu elektromagnetycznego (LEMP) w stosunku do LEMP na zewntrz LPZ. Z uwagi na zagroenie piorunowe okrelono nastpujce LPZ: - LPZ 0A strefa, w ktrej zagroenie spowodowane jest bezporednim wyadowaniem piorunowym i cakowitym jego polem elektromagnetycznym. Na wntrze urzdzenia mog dziaa cakowite lub czciowe piorunowe prdy udarowe, - LPZ 0B strefa chroniona przed bezporednimi wyadowaniami piorunowymi, ale zagroona oddziaywaniem cakowitego pola elektromagnetycznego. Na wntrze urzdzenia mog oddziaywa czciowe piorunowe prdy udarowe. - LPZ 1 strefa , w ktrej prd udarowy jest ograniczony przez jego podzia i przez SPD na jej granicy. Ekranowanie przestrzenne moe osabia piorunowe pole elektromagnetyczne, - LPZ 2,,n strefa, w ktrej prd udarowy moe by dalej ograniczony przez jego podzia i dodatkowe SPD na granicy. Dodatkowe ekranowanie przestrzenne moe by zastosowane w celu dalszego osabienia piorunowego pola elektromagnetycznego. Na og im wyszy numer strefy, tym bardziej obnione parametry rodowiska elektromagnetycznego. W normie podano szczegowe zasady projektowania systemw ochrony odgromowej w poszczeglnych strefach. 3.5 Ochrona obiektw

3.5.1 Ochrona w celu ograniczenia moliwoci wystpienia szkody fizycznej i zagroenia ycia Obiekt poddawany ochronie powinien znajdowa si wewntrz LPZ 0B lub strefie wyszej. Realizuje si to przez zastosowanie urzdzenia piorunochronnego (LPS). LPS skada si z urzdzenia zewntrznego urzdzenia wewntrznego. Zewntrzne urzdzenie LPS ma za zadanie: - przej wyadowanie piorunowe skierowane w obiekt (za pomoc ukadu zwodw), - odprowadzi prd pioruna bezpiecznie do ziemi (za pomoc przewodw odprowadzajcych), - rozproszy go w ziemi (za pomoc ukadu uziomowego). Wewntrzne urzdzenie LPS zapobiega niebezpiecznemu iskrzeniu w obiekcie, z zastosowaniem pocze wyrwnawczych, albo odstpw izolacyjnych midzy elementami LPS a innymi przewodzcymi elementami wewntrz obiektu. Dla poziomw ochrony odgromowej (LPL) okrelono odpowiadajce im cztery klasy LPS ( I, II, III, IV). Jeli rezystywno powierzchniowa gruntu na zewntrz i podogi wewntrz obiektu nie jest dostatecznie wysoka, zagroenie ycia napiciem krokowym i dotykowym redukowane jest przez: - izolowanie dostpnych czci przewodzcych na zewntrz obiektu, wyrwnywanie potencjau gruntu za pomoc uziomu kratowego, stosowanie napisw ostrzegawczych i fizycznych ogranicze, - wewntrz obiektu przez poczenia wyrwnawcze urzdze usugowych na wejciu do obiektu.

3.5.2

Ochrona w celu redukcji moliwoci wystpienia awarii urzdze wewntrzch

Piorunowy impuls elektromagnetyczny moe powodowa awarie urzdze wewntrznych. Ochrona powinna zapewnia ograniczenie: - przepi powodowanych wyadowaniami piorunowymi w obiekt w wyniku rezystancyjnych i indukcyjnych sprze, - przepi powodowanych przez wyadowania piorunowe w pobliu obiektu w wyniku sprze indukcyjnych, - przepi przenoszonych przez linie przyczone do obiektu, - bezporednie sprzenia pola magnetycznego z wewntrznymi urzdzeniami. 3.6 Udary piorunowe w ronych punktach instalacji 3.6.1 Udary powodowane wyadowaniami w obiekt Okrelenie zagroenia udarowego w rnych punktach instalacji pozwala na dobr przewodw oraz aparatury do ograniczenia przepi. Udary napiciowe mog by spowodowane przepywem prdw piorunowych jak rwnie w wyniku indukcji w ptlach instalacji. Stosownie do tego zagroenia naley dobra stosowane urzdzenia. Prd piorunowy przepywajcy do ziemi dzieli si pomidzy uziom, zewntrzne czci przewodzce i linie poczone bezporednio lub za porednictwem urzdze do ograniczenia przepi. Podzia prdu piorunowego zaley od liczyby rwnolegych drg dla prdu, impedancji uziemienia dla czci podziemnych lub rezystancji uziemienia w przypadku poczenia czci napowietrznych z podziemnymi oraz impedancji uziemienia ukadu zwodw. Impedancja uziemienia jest zdefiniowana w normie jako stosunek wartoci szczytowych napicia uziomu i prdu uziomu, ktre na og nie wystpuj jednoczenie. Impedancja uziemienia odpowiada rezystancji udarowej uziemienia, mierzonej miernikiem MRU-200. W Tabeli 4 przedstawiono wartoci rezystancji udarowej uziemienia Z i Z1, w zalenoci od klasy LPS, przyjmujc za: Z - umown impedancj uziemienia ukadu uziomw, Z1- umown impedancj uziemienia czci zewntrznej lub linii podziemnych.
Tabela 4. Wartoci Z i Z1 impedancji umownych uziemienia w zalenoci od rezystywnoci gruntu m < 100 200 500 1000 2000 3000 Z1 8 11 16 22 28 38 Umowna impedancja uziemienia zwizana z klas LPS Z I 4 6 10 10 10 10 II 4 6 10 15 15 15 III - IV 4 6 10 20 40 60

UWAGA! Wartoci podane w tablicy odnosz si do umownej impedancji uziemienia zakopanego przewodu w warunkach udarowych (10/350s).

10

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

3.6.2 Udary wskutek oddziaywa indukcyjnych Udary powodowane przez efekty indukcyjne pl magnetycznych, generowanych przez prd pioruna pyncy w zewntrznym LPS albo przez pobliskie wyadowanie piorunowe, maj typowy ksztat 8/20. 3.7 Konserwacja urzdze piorunochronnych 3.7.1 Przegldy urzdze piorunochronnych LPS (lightning protection system) Celem przegldu jest upewnienie si, e: a) urzdzenie piorunochronne jest zgodne z projektem opartym na normie PN-EN 62305, b) wszystkie elementy LPS s w dobrym stanie, s w stanie speni zadania projektowe i nie s skorodowane, c) wszystkie dodane pniej urzdzenia usugowe lub konstrukcje s uwzgldnione w LPS. 3.7.2 Kolejno przegldw Przegldy powinny by wykonywane zgodnie z punktem 7.1 normy PN-EN 62305-3: - w czasie budowy obiektu, aby sprawdzi wbudowane czci, - po zainstalowaniu LPS, - okresowo z uwzgldnieniem charakteru chronionego obiektu tj. ze wzgldu na zagroenie korozj i klas LPS, - po zmianach lub naprawach, lub kiedy wiadomo, e obiekt zosta uderzony przez piorun. Podczas przegldu okresowego szczeglnie wane jest sprawdzenie: - pogorszenia si stanu elementw: zwodw, przewodw i pocze oraz ich korozji, - korozji uziomw, - wartoci rezystancji uziemienia ukadu uziomw, - stanu pocze, w tym wyrwnawczych i mocowa. 3.7.3 Okres midzy przegldami LPS Ogldziny LPS naley przeprowadza przynajmniej raz w roku. W przypadku obszarw, gdzie wystpuj znaczne zmiany pogody i wyjtkowe warunki pogodowe, zaleca si dokonywanie ogldzin znacznie czciej ni podane w Tabeli 5.
Tabela 5. Maksymalny okres pomidzy przegldami LPS Poziom ochrony I i II III i IV Ogldziny (lata) 1 2 Pene sprawdzenie (lata) 2 4 Pene sprawdzenie urzdze krytycznych (lata) 1 1

UWAGA! LPS stosowane w przypadku obejmujcym obiekty zagroone wybuchem powinny by poddawane ogldzinom co 6 miesicy. Prby elektryczne instalacji powinny by wykonywane raz na rok. Dopuszczalnym wyjtkiem od rocznego planu bada byoby wykonywanie ich w cyklu 14-15 miesicznym, tam gdzie uznaje si za korzystne przeprowadzanie bada rezystancji uziemienia w rnych okresach roku tak, aby uchwyci zmiany sezonowe.

11

Okres pomidzy kolejnymi badaniami LPS powinien by okrelony w zalenoci od nastpujcych czynnikw: - klasyfikacji chronionego obiektu, szczeglnie z uwagi na powodowane szkodami skutki, - klasy LPS, - lokalnego rodowiska, np. w rodowisku o atmosferze korozyjnej powinny by krtkie okresy midzy badaniami, - materiaw poszczeglnych elementw urzdzenia piorunochronnego, - rodzaju powierzchni, do ktrej przymocowane s elementy LPS, - waciwoci gruntu i zwizanego z nimi tempa korozji. - narae mechanicznych. W przypadku krytycznych warunkw rodowiskowych, napre mechanicznych, pene badania powinny by wykonywane co roku. W przypadku wystpowania zmian rezystancji wikszych, ni w projekcie, gdy rezystancja midzy sprawdzeniami wzrasta, naley rozway popraw ukadu uziemienia. 3.8 Procedura sprawdzenia urzdze piorunochronnych (LPS)

Celem sprawdzenia jest upewnienie si, e LPS spenia pod kadym wzgldem wymogi normy PN-EN 62305. Sprawdzanie obejmuje: - kontrol dokumentacji technicznej, - ogldziny, - sprawdzanie i badania LPS, - sporzdzenie protokou z bada. Sprawdzenie dokumentacji technicznej polega na kontroli jej kompletnoci, zgodnoci z norm i zgodnoci powykonawczej. Ogldziny s wykonywane, by sprawdzi czy: - projekt jest zgodny z norm PN-EN 62305, - LPS jest w dobrym stanie, - nie ma obluzowanych pocze i przypadkowych przerw w przewodach i zczach LPS, - adna z czci nie ulega osabieniu z powodu korozji, zwaszcza przy ziemi, - wszystkie poczenia z uziomem s nienaruszone, - wszystkie widoczne przewody i elementy LPS s przytwierdzone do powierzchni montaowych, - nie byo zmian w chronionym obiekcie, wymagajcych dodatkowej ochrony, - nie byo adnych oznak uszkodzenia LPS i SPD (ogranicznikw przepi) - prawidowo wykonano poczenia wyrwnawcze i wykonano prb cigoci, - utrzymane s wymagane odstpy izolacyjne. 3.8.1 Sprawdzanie i badania LPS Sprawdzanie i badania LPS obejmuj ogldziny i powinny by uzupenione nastpujcymi dziaaniami: - sprawdzeniem cigoci, szczeglnie tych, ktre nie byy widoczne podczas instalacji i nie s dostpne dla ogldzin obecnie,

12

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

- przeprowadzaniem pomiaru rezystancji uziemienia zarwno ukadu uziomw jak i wyodrbnionych uziomw ze sporzdzeniem raportu z bada. Pomiary przy wielkiej czstotliwoci (rezystancji udarowej) s moliwe zarwno w czasie instalacji jak i remontu ukadu uziemie w celu porwnania zaprojektowanego ukadu uziomw z wymaganiami. Naley dokona pomiaru rezystancji uziemienia kadego lokalnego uziomu i gdzie jest to zasadne rezystancji uziemienia caego ukadu uziomw. Kady lokalny uziom powinien by poddany pomiarom oddzielnie z punktem probierczym pomidzy przewodem odprowadzajcym a kadym uziomem w stanie rozczonym. Rezystancja wzgldem ziemi ukadu uziomw, jako caoci nie powinna przekracza 10. Jeeli ma miejsce znaczny wzrost wartoci rezystancji uziemienia, to naley znale przyczyn tego wzrostu i podj dziaania w celu poprawy tej sytuacji. W przypadku wykonywania uziomw w gruncie skalistym, uziom fundamentowy powinien by umieszczony w fundamencie betonowym, mimo jego zmniejszonej skutecznoci, dziaa wwczas jako przewd wyrwnawczy. Do przewodw odprowadzajcych i do uziomw fundamentowych powinny by podczone, poprzez zaciski probiercze, dodatkowe uziomy. Jeli nie zosta wykonany uziom fundamentowy, zamiast niego powinien by wykonany uziom otokowy. Jeeli ten uziom nie moe by zainstalowany w gruncie a musi by uoony na jego powierzchni, to powinien by zabezpieczony przed uszkodzeniami mechanicznymi. Uziomy promieniowe, lece na lub blisko powierzchni ziemi, powinny by - w celu ich mechanicznej ochrony - przykryte kamieniami lub osadzone w betonie. Wymaganie dla gruntw skalistych dotyczce 10 nie ma w tym przypadku zastosowania. Naley dokona ogldzin wszystkich przewodw, pocze i zczy lub dokona pomiaru ich cigoci galwanicznej. Jeeli ukad uziomw nie odpowiada wymaganiom lub kontrola nie jest moliwa z braku informacji, to ukad uziomw powinien by poprawiony przez zainstalowanie dodatkowych uziomw lub zainstalowanie nowego ukadu uziomw. 3.9 Dokumentacja bada

Zgodnie w wymogami normy PN-EN 62305 z bada LPS powinien by sporzdzony raport. Raport powinien by przechowywany razem z raportem projektowym LPS i z poprzednio sporzdzonymi raportami z konserwacji i bada LPS. Raport z bada LPS powinien zawiera informacje dotyczce: - oglnego stanu zwodw w postaci przewodw i innych ich elementw, - oglnego poziomu korozji i stanu ochrony przed korozj, - pewnoci mocowania przewodw i elementw LPS, - pomiarw rezystancji uziemienia ukadu uziomw, - jakiegokolwiek odstpstwa od normy PN-EN 62305, - dokumentacji wszystkich zmian i rozbudowy LPS i jakichkolwiek zmian obiektu. Dodatkowo powinny by sprawdzone rysunki konstrukcyjne LPS i opis jego projektu, - wyniki przeprowadzonych prb.

13

4.

Metody pomiarowe stosowane w miernikach rezystancji uziemie

Pomiary rezystancji uziemie s wykonywane: - metod techniczn, - metod techniczn z wykorzystaniem cgw dla pomiaru uziemie wielokrotnych, - metod dwucgow dla pomiarw bez elektrod pomocniczych, - metod udarow. W zalenoci od charakteru mierzonego uziemienia wykonuje si pomiary rezystancji uziemienia lub pomiaru rezystancji udarowej, odpowiadajcej impedancji uziemienia wg normy PN-EN 62305. Pomiary rezystancji uziemienia dokonywane s prdem pomiarowym o czstotliwoci bliskiej czstotliwoci sieciowej (np. dla uziemie roboczych). Pomiary rezystancji udarowej dokonywane s prdem o ksztacie odpowiadajcym ksztatowi pioruna (dla uziemie odgromowych). SONEL S.A. oferuje mierniki pozwalajce na wykonywanie pomiarw rnymi metodami. Wrd oferty SONEL S.A. do pomiarw uziemie wyrniaj si mierniki MRU-200 i MRU-120, ktre pozwalaj na wykonywanie pomiarw wikszoci znanych metod: - metod 2-przewodow (2p) -pomiar cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych, - metod 3-przewodow (3p) - pomiar rezystancji uziemie metod techniczn, - metod 4-przewodow (4p) - pozwalajc na eliminacj wpywu na wynik pomiaru rezystancji przewodu czcego miernik z uziemieniem, - metod 3p z cgami pozwalajc na pomiar rezystancji uziemie wielokrotnych bez rozczania zcza kontrolnego, - metod dwucgow pozwalajc na pomiar rezystancji uziemie bez elektrod pomocniczych. Mierniki posiadaj funkcj pomiaru rezystywnoci gruntu. Dodatkowo miernik MRU-200 pozwala rwnie na pomiary metod udarow impedancji uziemienia wg wymaga normy PN-EN 62305 dla pomiarw uziemie odgromowych oraz pomiary prdw upywowych (uszkodzeniowych) z wykorzystaniem cgw. Mierniki MRU-200 i MRU-120 pozwalaj na wykonywanie pomiarw w sieciach o czstotliwoci nominalnej 50 Hz lub 60Hz. Dodatkowo MRU-200 pozwala na pomiary dla czstotliwoci 16 2/3Hz i 400Hz. Wybr czstotliwoci sygnau pomiarowego (125Hz lub 150Hz) moe by dokonywany rcznie przez osob wykonujc pomiary (dla miernikw MRU-200 i MRU-120) lub automatycznie przez miernik na podstawie analizy napi zakcajcych (dla MRU-200). Miernik MRU-200 ma najlepsze parametry metrologiczne (zakres pomiarowy od 0,100, rozdzielczo pomiaru od 0,001). Miernik MRU-105 pozwala na wykonanie pomiarw poniszymi metodami: - metod 2p, - metod 3p, - metod 4p, - metod 3p z cgami, Dodatkowo moliwe s pomiary rezystywnoci gruntu. Miernik umoliwia pomiary w sieci o czstotliwoci 50Hz. Miernik MRU-20 i MRU-21 umoliwia pomiary rezystancji uziemie: - metod 2p,

14

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

- metod 3p przy rezystancji elektrod pomocniczych do 50 k. Dodatkowo moliwy jest pomiar cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych prdem 200mA z moliwoci autozerowania rezystancji przewodw pomiarowych. Wszystkie mierniki podczas pomiaru rezystancji uziemienia mierz rwnie rezystancje elektrod pomocniczych oraz analizuj ich wpyw na warto dodatkowego bdu. Mierzone jest rwnie napicie zakcajce. Mierniki pozwalaj na pomiar rezystancji uziemienia dla napi zakcajcych do 24V. 4.1 Metoda 2p - pomiar cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych

Norma PN-EN 62305 wymaga sprawdzenia pocze przewodw odprowadzajcych z uziomami. Sprawdzenia te s szczeglnie wane gdy nie s widoczne przewody uziemiajce. Takie sprawdzenia wykonywane s zgodnie z norm PN-EN 61557- cz 4 Rezystancja przewodw uziemiajcych i przewodw wyrwnawczych. Zgodnie z t norm minimalny prd pomiarowy wynosi nie mniej ni 200mA, a napicie na rozwartych zaciskach ma by w zakresie 424V. Warunki te s spenione przy pomiarach wykonywanych miernikami MRU-200, MRU-120, MRU-105, MRU-20 i MRU-21. Sposb pomiaru cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych przedstawiony jest na Rys.2. Miernik pozwala na zastosowanie przewodw o rnej dugoci. Aby ich rezystancja nie wpywaa na wynik pomiaru mona dokona ich autokalibracji. W czasie autokalibracji mierzona jest rezystancja przewodw pomiarowych, w efekcie czego nie sumuje si ona z rezystancj mierzon i wynik nie jest obarczony dodatkowym bdem.

Rys. 2 Pomiar cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych - metoda 2p

4.2

Metoda 2p pomiar rezystancji uziemie

Metoda 2p moe by rwnie stosowana do pomiaru rezystancji uziemie. W sytuacji, gdy znany jest ukad uziomw oraz dostpne jest uziemienie o znanej wartoci rezystancji, wynik pomiaru bdzie sum rezystancji uziemie: mierzonego uziemienia i tego o znanej wartoci. 4.3 Metoda 3p (spadku potencjau)

Do pomiarw rezystancji uziemie najczciej wykorzystywana jest metoda techniczna nazywana czsto metod spadku potencjau. Podczas pomiaru mierzy si spadek napicia na uziemieniu i przepywajcy przez nie prd, z prawa Ohma wyliczana jest rezystancja.

15

Rys. 3 Rozkad napicia wok uziemienia (UC-napicie dotykowe, UST-napicie krokowe)

Na rys. 3 przedstawiono rozkad potencjau wok uziemienia w przypadku przepywu prdu uszkodzeniowego. Na Rys. 4 przedstawiono zasad pomiaru rezystancji uziemie metod techniczn. Mierzona jest rezystancja uziemienia RE. Aby dokona pomiaru naley umieci dwie dodatkowe elektrody pomocnicze: - elektrod H, w celu umoliwienia wymuszenia przepywu prdu w obwodzie:
! uziom mierzony REmiernikelektroda prdowa Hziemia, - elektrod S, do pomiaru spadku napicia na rezystancji mierzonego uziemienia w wyniku przepywajcego prdu.

Rys. 4 Metoda techniczna pomiaru rezystancji uziemienia

Elektrody umieszcza si w jednej linii. Elektrod napiciow umieszcza si w poowie odlegoci midzy elektrodami. W tej metodzie wanym jest rozmieszczenie elektrod pomocniczych tak, by wystpowao miejsce potencjau zerowego - wwczas bdzie poprawnie mierzony spadek napicia na uziemieniu. Im wikszy rozstaw midzy mierzonym uziemieniem a elektrod prdow H, tym szerszy jest obszar wystpowania potencjau zerowego. Aby sprawdzi, czy miejsce wbicia elektrody napiciowej zostao wybrane poprawnie, naley

16

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

wykona dodatkowe dwa pomiary. Jeeli po przestawieniu elektrody napiciowej w kierunku mierzonego uziemienia i w kierunku elektrody prdowej (najczciej o kilka metrw) rnica midzy wynikami bdzie nieznaczna, naley uzna, e waciwie wybrano miejsca rozstawienia elektrod. rednia arytmetyczna trzech wynikw jest zmierzon wartoci rezystancji uziemienia.

Rys. 5 Pomiar rezystancji uziemienia metod 3p

Gdy po przestawieniu elektrod wyniki bd znacznie rniy si od siebie, naley przesun miejsce elektrod (najczciej w kierunku elektrody prdowej H) lub zwikszy odlego midzy elektrodami. Jeli to rwnie nie pomoe, naley rozmieci elektrody w innym kierunku. Powodem problemw z pomiarami uziemie mog by np. rury wodocigowe w ziemi (przepyw prdu przez metaliczne poczenia). W praktyce najczciej wykorzystuje si ca dugo przewodw pomiarowych (w przypadku miernika MRU-200 bdzie to 50m dla elektrody prdowej i 25m dla elektrody napiciowej). Sposb pomiaru rezystancji uziemienia metod 3p przedstawia Rys.5. Dla pomiaru uziomw rozlegych wymagane s znaczne dugoci przewodw pomiarowych. W takich przypadkach stosowane jest czenie przewodw pomiarowych na szpulach (szpule s przystosowane do czenia). W przypadku pomiarw uziemie wielokrotnych naley rozczy zcze kontrolne. W przeciwnym wypadku pomiar bdzie rezystancj wypadkow caego systemu. W czasie wykonywania pomiarw, mierniki MRU-200, MRU-120, MRU-105, MRU20 i MRU-21 mierz rwnie warto napi zakcajcych. Dodatkowo miernik MRU-200 ma funkcj automatycznego wyboru czstotliwoci pomiarowej w zalenoci od czstotliwoci prdw bdzcych. Najwysze parametry tego miernika pozwalaj na wykonywanie pomiarw rezystancji uziemie z wykorzystaniem MRU-200 w najbardziej wymagajcych warunkach, dla bardzo maych wartoci uziemie. Zalecane odlegoci midzy elektrodami pomocniczymi przy pomiarach rezystancji uziemienia zawiera Tabela 5.

17

Tabela 5. Zalecane odlegoci midzy elektrodami pomocniczymi


Budowa uziomu badanego pomocniczego Najmniejsze odlegoci w m lub odlegoci wzgldne przy pooeniu sondy w jednej lini z uziomem badanym E

E
Uziom badany E pojedyczy pionowy o dugoci L <3

S
20 20

E
Uziom badany E pionowy o dugoci L>3

S
6L 20

E
Uziom badany E poziomy o dugoci L<3m

S
L

H
20

4L

Uziom badany E poziomy o dugoci L>10m

S
4L 20

Uziom badany E wielokrotny poziomy w ksztacie kwadratu o przektnej p

E
P

S
5p 40

4.4

Metoda czteroprzewodowa (4p)

Metoda czteroprzewodowa (4p) stosowana jest do pomiaru uziemie, gdy wymagana jest wysoka dokadno pomiarw. W metodzie 3p wywietlana warto jest sum mierzonej rezystancji uziemienia oraz przewodu pomiarowego, midzy zaciskiem E miernika i mierzonym uziomem. W metodzie 4p zastosowanie kolejnego, czwartego przewodu, podczonego midzy zaciskiem ES miernika a mierzonym uziomem, eliminuje wpyw rezystancji przewodu pomiarowego. Podobnie jak w metodzie 3p, konieczne jest rozczenie zcza kontrolnego (w przeciwnym wypadku zmierzona zostanie rezystancja uziemienia caego systemu uziemie). Sposb wykonywania pomiarw rezystancji uziemienia metod czteroprzewodow (4p) przedstawia Rys. 6.

Rys. 6 Pomiar rezystancji uziemienia metod czteroprzewodow.

18

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

4.5

Metoda 3p z wykorzystaniem cgw

Czsto w praktyce pomiarowej konieczne jest wykonanie pomiaru rezystancji uziemie wielokrotnych, gdy nie ma moliwoci rozczenia zcza kontrolnego. Jedyn moliwoci wykonania pomiaru jest zastosowanie metody 3p z cgami. W tej metodzie stosuje si dwie elektrody pomocnicze, identycznie jak w metodzie 3p. Poniewa zcze kontrolne nie jest rozwarte, prd pomiarowy z zacisku E miernika pynie zarwno przez mierzone uziemienie jak i przez pozostae uziemienia. Aby okreli prd pyncy przez mierzone uziemienie, wykorzystywane s cgi pomiarowe. Na podstawie zmierzonego spadku napicia na mierzonym uziomie i wartoci zmierzonego prdu, wyliczana jest warto rezystancji uziemienia. Podczas wykonywania pomiaru naley zwrci uwag na miejsce podczenia cgw. Powinny one by zaoone poniej podczenia przewodu E. W czasie pomiaru tylko cz generowanego prdu przepywa przez mierzony uziom. Pozostaa cz prdu pomiarowego pynie przez reszt ukadu uziomw. Aby zapewni najwysz dokadno pomiaru, stosowane cgi musz by najwyszej klasy. Osignity zakres pomiarowy dla miernika MRU-200 to 0,1201,99k. Sposb wykonania pomiarw metod 3p z wykorzystaniem cgw przedstawiono na Rys.7.

Rys. 7 Pomiar rezystancji uziemienia metod 3p cgami.

4.6

Metoda dwucgowa

Od dugiego czasu pomiary rezystancji uziemie w terenach zurbanizowanych sprawiay ogromne problemy. Aby wykona pomiar rezystancji uziemie naley wygenerowa prd a potem na podstawie spadku napicia obliczy warto rezystancji. W centrum miasta, gdzie zabudowa jest bardzo zwarta, czsto nie ma adnej moliwoci wbicia elektrod pomocniczych. W takich warunkach mona zastosowa metod dwucgow. Zasad pomiaru metod dwucgow przedstawiono na Rys.8. Celem pomiaru jest zmierzenie rezystancji uziemienia RE1. Do tego uziemienia s doczone inne uziemienia o rezystancjach RE2, RE3RE6. W tej metodzie wykorzystuje si cgi nadawcze (N-1) oraz cgi odbiorcze (C-3). Cgi nadawcze su do wygenerowania napicia w obwodzie. Prd pyncy w obwodzie jest uzaleniony od wartoci rezystancji obwodu - im mniejsza warto rezystancji, tym wikszy bdzie prd. Cgi odbiorcze mierz pyncy w obwodzie prd. Na tej podstawie wyliczana jest warto rezystancji uziemienia. Aby pomiar metod dwucgow by moliwy, musi by zamknity obwd dla przepywu prdu. Z tego wynika, e nie jest moliwy pomiar pojedynczego uziemienia- rozwartego obwodu. eby dokona pomiaru, naley pojedynczy uziom podczy do innego.

19

Rys. 8 Zasada pomiaru rezystancji uziemienia metoda dwucgow.

System uziomw z Rys. 8 zastpiono schematem zastepczym, przedstawionym na Rys. 9

Rys. 9 Metoda dwucgowa - schemat zastpczy obwodu z Rys. 8.

Na schemacie zastpczym jest widoczna wywietlona warto rezystancji uziemienia RE. Jak wynika z poniszego wzoru, wywietlana warto skada si z mierzonego uziemienia RE1 oraz wypadkowej rwnolegego poczenia pozostaych uziemie.

Z tego wynika, e otrzymana warto rezystancji uziemienia bdzie zawyona (dodatni bd pomiaru). Jest to bd metody. Poniewa rezystancja wypadkowa dla rwnolegego poczenia pozostaych uziomw (czyli bd pomiaru) bdzie tym mniejsza, im wicej bdzie tych dodatkowych uziomw, dlatego zaleca si wykonywanie pomiarw t metod w systemach o wielu uziemieniach. Przykad Mierzc rezystancj uziomu jak na Rys. 9 o wartoci RE1=10, wraz z uziomami RE2=RE3=RE4=RE5=RE6=10, wywietlona warto przez miernik bdzie wynosia RE=10 + 2= 12. Z tego wynika, e pomiar jest obarczony dodatnim bdem metody o wartoci 2.

20

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

Rys. 10 Pomiar rezystancji uziemienia metod dwucgow

Poniewa uziemienia robocze pracuj przy czstotliwoci sieciowej 50Hz, wskazane jest wykonanie pomiarw sygnaem o czstotliwoci moliwie bliskiej 50Hz. Tak to jest realizowane w miernikach SONEL S.A. (MRU-200, MRU-120) - dla czstotliwoci sieciowej 50Hz pomiar wykonywany jest prdem o czstotliwoci 125Hz. Wie si to z rozbudowanym ukadem elektronicznym miernika, ale pomiary te najlepiej odpowiadaj wynikom dla czstotliwoci 50Hz. Dodatkowo wana jest rednica wewntrzna cgw, by mona byo wykonywa pomiary rezystancji uziemie np. na bednarce. Dla cgw N-1 i C-3 rednica wewntrzna wynosi 52mm (2 cale). Sposb wykonywania pomiarw metod dwucgow przedstawiono na Rys. 10. Przy pomiarach metod dwucgow nie jest istotne, czy cgi nadawcze znajduj si na grze czy na dole. Wana jest natomiast odlego midzy cgami, aby nie byo wpywu cgw nadawczych na cgi odbiorcze. Zalecana odlego to minimum 30cm. 4.7 Pomiary uziemie odgromowych

Projektowanie i wykonawstwo uziemie dla ochrony odgromowej rni si od uziemie roboczych, stosowanych np. dla ochrony przeciwporaeniowej. Szczegowe informacje zawiera norma PN-EN 62305 dotyczca ochrony odgromowej. Norma ta wprowadza pojcie impedancji uziemienia. Impedancja uziemienia jest definiowana jako stosunek wartoci szczytowej napicia na uziomie do szczytowej wartoci przepywajcego w nim prdu, ktre na og nie wystpuj jednoczenie. Tak zdefiniowana w normie impedancja, mierzona przez miernik MRU-200 nazwana jest rezystancj udarow Rd. Uziemienie (np. bednarka zakopana w ziemi) dla czstotliwoci sieciowej (50Hz) moe by zamodelowana jako rezystancja. Impedancja w tym przypadku rwna jest rezystancji (Rys.11).

Rys. 11 Model elektryczny przewodnika umieszczonego w ziemi dla czstotliwoci sieciowej

21

Zupenie inaczej wyglda model tego samego przewodnika w ziemi, dla udaru piorunowego. Dla wysokich czstotliwoci, odpowiadajcych wyadowaniu piorunowemu, przewodnik powinien by rozpatrywany jako linia duga. Wwczas indukcyjnoci przewodnika i pojemnoci do ziemi zaczynaj odgrywa znaczc rol. Rozpatrywanie przewodnika jako czystej rezystancji jest w tym przypadku bdem. Taki ukad charakteryzuje si impedancj, uzalenion nie tylko od rezystancji przewodnika, ale rwnie od jego uoenia w ziemi. Model elektryczny dla uderzenia piorunowego przedstawiono na Rys. 12.

Rys. 12 Model elektryczny przewodnika umieszczonego w ziemi dla wyadowania piorunowego

Jak wynika z modelu, najwikszy udzia w odprowadzaniu prdu piorunowego bierze pocztkowa cze uziomu. Reaktancja indukcyjna przewodu powoduje, e dalsze czci uziemienia maj mniejszy wpyw na odprowadzanie prdu pioruna. Sposb umieszczenia zwodw, prowadzenia przewodw odprowadzajcych i wykonania uziomu jest bardzo wany dla skutecznej ochrony odgromowej i dlatego powinien by wykonany zgodnie z wymogami normy PN-EN 62305. 4.7.1 Metoda udarowa Pomiary uziemie odgromowych powinny by wykonywane w sposb maksymalnie zbliony do warunkw w chwili uderzenia pioruna. Aby ten warunek by speniony, prd pomiarowy powinien mie taki ksztat, jaki powstaje na skutek wyadowania atmosferycznego. Ksztat impulsu pomiarowego przedstawiono na Rys. 13. t = amplituda T1 = czas trwania czoa T2 = czas do poszczytu

Rys. 13 Okrelenie parametrw udaru krtkotrwaego (ksztat impulsu pomiarowego dla metody udarowej mienikiem MRU-200)

22

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

Miernik podczas pomiaru generuje szereg impulsw o podanym ksztacie, amplitudzie 1,5kV i prdzie do 1A. Przyrzd umoliwia wykonanie pomiarw jednym z trzech ksztatw impulsu: - 4s/10s, - 8s/20s, - 10s/350s. Impuls 10s/350s odpowiada pierwszemu udarowi krtkotrwaemu wg normy PN-EN 62305 (wg Tabeli 2). Impuls o ksztacie 8s/20s odpowiada udarowi powodowanemu przez efekty indukcyjne pl magnetycznych, generowanych przez prd pioruna w zewntrznym LPS albo przez pobliskie wyadowanie piorunowe. Im krtszy jest wybrany impuls do pomiaru, tym wikszy jest wpyw reaktancji. Metoda wykonywania pomiarw uziemie odgromowych z wykorzystaniem metody udarowej rni si od pomiarw metod techniczn 4p, wykorzystujcej czstotliwoci pomiarowe zblione do czstotliwoci sieci energetycznych. Zastosowanie metody 4- przewodowej eliminuje wpyw impedancji przewodu pomiarowego, czcego mierzone uziemienie z miernikiem. Do pomiaru stosowany jest ekranowany przewd, eliminujcy wpyw zakce na wynik pomiaru. Wanym jest podczenie ekranu tego przewodu do zacisku E. Podczas pomiaru przewody pomiarowe musz by cae rozwinite i nie mog by na szpulach, by nie powodowa dodatkowej indukcyjnoci. Zupenie inaczej ni w metodzie 4p naley rozmieci elektrody pomocnicze. Aby nie byo moliwoci indukowania si napicia w przewodzie S, spowodowanego przepywem prdu w przewodzie H, przewd S powinien by oddalony od przewodu H. Zaleca si uoenie przewodw pod ktem wikszym od 60o.

Rys. 14 Sposb podczenia przewodw podczas wykonywania pomiarw metod udarow

5.

Pomiary rezystywnoci gruntu

Projektowanie nowych systemw uziemie powinno uwzgldnia warunki lokalne, zwizane z rodzajem gruntu. Najwaniejszym jego parametrem jest rezystywno gruntu. Mniejsza rezystywno gruntu oznacza atwiejszy sposb wykonania uziemienia, speniajcego zakadane wymagania. Grunty skaliste, piaszczyste wymagaj rozbudowanych systemw uziemiajcych i znacznie wikszych nakadw aby osign odpowiedni warto rezystancji. Model rezystywnoci przedstawia si jako szecian o wymiarach 1m x 1m x 1m, wypeniony gruntem, z przeciwlegych stron umieszczone s elektrody. Do takiego szecianu podczone jest napicie. Stosunek napicia do pyncego prdu okrela rezystywno.

23

Rys. 15 Model rezystywnoci gruntu (szecian i wymiarach 1m x 1m x1m)

Pomiar rezystywnoci gruntu miernikami MRU-200, MRU-120, MRU-105 realizowany jest metod Wennera (Rys.16).

Rys. 16 Metoda pomiaru rezystywnoci gruntu (metoda Wennera)

W metodzie tej umieszcza si cztery sondy w jednej linii w jednakowych odlegociach (Rys. 17).

Rys. 17 Sposb pomiaru rezystywnoci gruntu

Cech charakterystyczn dla metody Wennera jest proporcjonalna zaleno pomidzy odlegoci na jak rozstawione s sondy, a gbokoci na ktr wnika pyncy prd. Tak wic zaleno ta pozwala na okrelenie przedziau gbokoci, na ktrej wystpuje mierzona rezystywno i wynosi ona okoo 0,7 odlegoci pomidzy sondami. Wykonujc seri pomiarw rezystywnoci, przy jednoczesnej zmianie odlegoci pomidzy sondami, moemy okreli w przyblieniu, na jakiej gbokoci wystpuje najmniejsza rezystywno. Wiedza ta ma kapitalne znaczenie dla oszczdnoci materiau przy budowie uziomw.

24

Przewodnik po normie PN-EN 62305


Rozdzia I. Pomiary z wykorzystaniem miernikw rezystancji uziemie

0,7l

Rys. 18 Zalenoci pomidzy odlegoci na jak s rozstawione elektrody a gbokoci na jakiej jest mierzona rezystywno gruntu.

Przykad: W celu okrelenia rezystywnoci gruntu w okolicach strefy jego przemarzania, ok. 0,7m, naley rozmieci sondy co 1m. Po wykonaniu pomiaru mona obrci elektrody o kt 90o w stosunku do pierwszego pomiaru. Zblione wyniki pomiarw bd wiadczyy o jednorodnoci gruntu i poprawnoci przeprowadzenia badania. Rury wodocigowe czy te inne metalowe elementy pogrone w gruncie mog utrudni wykonanie rzetelnych bada rezystywnoci gruntu. Bdzie si to objawia znacznymi rozbienociami przy wykonywaniu serii pomiarw rezystywnoci w rnych kierunkach rozstawienia sond pomocniczych. W takim przypadku naley zmieni miejsce przeprowadzenia badania przez odstawienie sond o kilka metrw od miejsca, w ktrym pomiar jest utrudniony. Pomiary rezystywnoci gruntu pozwalaj na optymalne okrelenie gbokoci na jak powinno si pogry pionowe elementy uziomu. Pozwala to na oszczdno zarwno czasu jak i materiaw z ktrych budowane s systemy uziemiajce.

25

Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych. 1. Wstp

W dniu 15 grudnia 2008 zostaa zatwierdzona przez Prezesa PKN norma PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napicia Cz 6: Sprawdzanie. Zawiera ona wymagania dotyczce sprawdzania odbiorczego i sprawdzania okresowego instalacji elektrycznych. Dodatkowo zawiera wymagania dotyczce protokoowania wynikw sprawdze. Firma SONEL S.A. oferuje mierniki parametrw instalacji elektrycznych MPI-502, MPI-505, MPI-508, MPI-520 i MPI-525. Niniejsza publikacja przedstawia sposb wykorzystania tych miernikw do wykonania pomiarw zgodnie z powysz norm. W szczeglnych sytuacjach pomiarowych, wymagajcych specjalistycznych przyrzdw pomiarowych, SONEL S.A. oferuje m.in. mierniki przeznaczone do pomiarw: - ptli zwarcia (pord nich silnoprdowy miernik impedancji ptli zwarcia MZC-310S z rozdzielczoci 0,1m przeznaczony do pomiarw m.in. na stacjach transformatoro wych), - rezystancji izolacji z napiciem pomiarowym do 5kV i zakresem pomiarowym do 5T dla pomiarw np. kabli, transformatorw (MIC-5000), - rezystancji uziemienia i rezystywnoci gruntu z zastosowaniem metody dwucgowej (MRU-120 i MRU-200) i metody udarowej (MRU-200), - maych rezystancji (mikroomomierze) z rozdzielczoci pomiaru 0,1 (MMR-630), - jakoci zasilania (analizator PQM-701).

2.

Wymagania prawne dotyczce wykonywania pomiarw


W normie PN-HD 60364-6:2008 podane s dwa rodzaje sprawdze: - sprawdzenia odbiorcze, - sprawdzenia okresowe.

Zgodnie z t norm kada instalacja powinna by sprawdzana podczas montau i po jego ukoczeniu, przed przekazaniem uytkownikowi do eksploatacji. Sprawdzenie odbiorcze powinno obejmowa porwnanie wynikw z odpowiednimi kryteriami zawartymi m.in. w wieloarkuszowej normie PN-IEC 60364 w celu sprawdzenia, e wymagania tam zawarte s spenione. W przypadku rozbudowy lub zmiany istniejcej instalacji naley przeprowadzi pene badania jak dla nowej instalacji. Podczas wykonywania pomiarw naley zastosowa rodki ostronoci w celu upewnienia si, e sprawdzanie nie spowoduje niebezpieczestwa dla osb i zwierzt domowych oraz nie spowoduje uszkodzenia obiektu i wyposaenia nawet, gdy obwd jest wadliwy. Osoba dokonujca sprawdze powinna posiada odpowiednie kwalifikacje i by kompetentna w zakresie sprawdze. Naley podkreli, i osoba wykonujca pomiary jest odpowiedzialna za przygotowanie instalacji do pomiarw, ich przeprowadzenie oraz prawidow ocen wynikw bada (uprawnienia E i D). Sprawdzenie odbiorcze skada si z ogldzin i prb. Ogldziny naley wykona przed prbami, powinny odby si przed wczeniem zasilania instalacji. Sprawdzanie okresowe obejmuje czynnoci niezbdne do okrelenia, czy instalacja i wszystkie elementy jej wyposaenia znajduj si w stanie pozwalajcym na ich dalsz eksploatacj.

26

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

3.

Czsto sprawdzenia okresowego


Czsto sprawdzania okresowego instalacji powinna uwzgldnia: - rodzaj instalacji i wyposaenia, - jej zastosowanie i dziaanie, - czstoci i jakoci konserwacji, - wpyw warunkw zewntrznych, na ktre jest naraona.

Zgodnie z obowizujcym Prawem Budowlanym (Dz.U. 2006, nr 156, poz. 1118) instalacja elektryczna i piorunochronna powinna by badana co najmniej raz na 5 lat. Zaleca si, aby w protokole sprawdzenia okresowego by podany przedzia czasu do nastpnego sprawdzenia okresowego. Krtsze okresy midzy sprawdzeniami powinny by zastosowane dla poniszych przypadkw: - miejsc pracy lub pomieszcze, gdzie wystpuje ryzyko poraenia elektrycznego, poaru lub wybuchu spowodowanego degradacj, - miejsc pracy lub pomieszcze, w ktrych znajduj si instalacje zarwno niskiego, jak i wysokiego napicia, - obiektw komunalnych, - terenw budowy (bezwzgldnie uklad sieci TN-S), - instalacji bezpieczestwa (np. owietlenia awaryjnego). Niezalenie od wymogw normy, kierujc si dobr praktyk inyniersk, zalecane okresy sprawdze dla skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej i rezystancji izolacji podane s w Tablicy 1.
Tablica 1. Rodzaje i czsto wykonywania pomiarw

Okres pomidzy kolejnymi sprawdzeniami Rodzaj pomieszczenia Skuteczno ochrony przeciwporaeniowej O wyziewach rcych Zagroone wybuchem Otwarta przestrze Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100%, wilgotne przejciowo 75-100% Gorce o temperaturze powietrza ponad 35oC Zagroone poarem Stwarzajce zagroenie dla ludzi (ZL I, ZL II, ZL III) Zapylone Pozostae nie wymienione nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 1 rok nie rzadziej ni co 1 rok nie rzadziej ni o 1 rok nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni o 1 rok nie rzadziej ni o 1 rok nie rzadziej ni o 1 rok nie rzadziej ni o 1 rok Rezystancji izolacji nie rzadziej ni o 1 rok nie rzadziej ni o 1 rok nie rzadziej ni co 5 lat nie rzadziej ni co 5 lat

27

4.

Dobr przyrzdw do bada

Przyrzdy pomiarowe oraz urzdzenia naley dobra zgodnie z odpowiednimi czciami normy PN-EN 61557: - PN-EN 61557- cz 1 Wymagania oglne - PN-EN 61557- cz 2 Rezystancja izolacji - PN-EN 61557- cz 3 Impedancja ptli zwarcia - PN-EN 61557- cz 4 Rezystancja przewodw uziemiajcych i przewodw wyrwnawczych - PN-EN 61557- cz 5 Rezystancja uziemie - PN-EN 61557- cz 6 Urzdzenia rnicowo-prdowe (RCD) w sieciach TT, TN i IT - PN-EN 61557- cz 7 Kolejno faz - PN-EN 61557- cz 10 Wielofunkcyjne urzdzenia pomiarowe do sprawdzania, pomiarw lub monitorowania rodkw ochronnych Dopuszczalne wartoci bdw dla pomiarw zawarte w tych normach w Tablicy 2.
Tablica 2. Dopuszczalne wartoci bdw pomiarw wg PN-EN 61557 Mierzona warto Rezystancja izolacji Impedancja ptli zwarcia Rezystancja przewodw uziemiajcych i wyrwnawczych Prd zadziaania RCD Napicie dotykowe Dopuszczalny bd pomiaru 30% 30% 30% 10% 20%

przedstawione

Obecnie producenci przyrzdw pomiarowych maj obowizek umieszczania na miernikach zakresw pomiarowych, przy uwzgldnieniu dopuszczalnych wartoci bdw podanych w Tablicy 2. Dawniej podawane zakresy w instrukcjach obsugi miernikw byy zakresami wywietlanych wartoci. Przykadowo w mierniku MPI-525 (MPI-520, MPI-508, MPI-505, MPI-502) dla pomiaru impedancji ptli zwarcia zakres wywietlanych wartoci wynosi 0,001999 z bdem (5% w.m. + 3 cyfry). Zgodniez norm PN-EN 61557 dopuszczalny bd pomiaru impedancji ptli zwarcia wynosi 30%. Dla pomiarw z wykorzystaniem przewodw pomiarowych o dugoci 1,2m zakres pomiarowy wynosi 0,131999. Oznacza to, e wyniki pomiarw mieszczce si w tym zakresie maj dokadno lepsz ni 30% i mog by umieszczone w protokole. W przypadku wynikw pomiarw poniej 0,13 naley zastosowa inny miernik, specjalistyczny do pomiarw impedancji ptli zwarcia. Moe tu by uyty miernik produkcji SONEL S.A. typu MZC-310S. Ten miernik ma zakres wywietlania 0,01999m. Zakres pomiarowy dla MZC-310S zgodnie z PN-EN 61557 wynosi 7,2m1999m.

5.

Bezpieczestwo wykonywania pomiarw - kategorie pomiarowe przyrzdw pomiarowych

Przyrzdy pomiarowe s poddawane dziaaniu napicia roboczego oraz przejciowym naraeniom z obwodu, do ktrego s doczone podczas pomiaru lub badania. Kiedy przyrzd pomiarowy jest uywany do pomiaru sieci, przejciowe naraenia mona oszacowa na podstawie miejsca w instalacji, w ktrej wykonuje si pomiary.

28

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

Norma PN-EN 61010-1 dzieli obwody na nastpujce kategorie pomiarowe: - kategoria pomiarowa IV (CAT IV) dotyczy pomiarw wykonywanych przy rdle instalacji niskiego napicia. Przykadem s pomiary urzdze na zabezpieczeniach nadprdowych. - kategoria pomiarowa III (CAT III) dotyczy pomiarw wykonywanych w instalacjach budynkw. Przykadem s pomiary w rozdzielnicach tablicowych, wycznikach automatycznych, przewodach instalacji elektrycznej, cznie z kablami, szyny zbiorcze, czniki, gniazda sieciowe w instalacjach oraz urzdzeniach do zastosowa przemysowych i innych urzdzeniach, np. silnikach stacjonarnych przyczonych na stae do staej instalacji, - kategoria pomiarowa II (CAT II) dotyczy pomiarw wykonywanych w obwodach bezporednio doczonych do instalacji niskiego napicia. Przykadami s pomiary w urzdzeniach domowych, narzdziach przenonych i podobnych urzdzeniach, - kategoria I (CAT I) dotyczy pomiarw wykonywanych w obwodach nie poczonych bezporednio z sieci. Dodatkowym oznaczeniem jest podanie maksymalnej wartoci napicia w odniesieniu do ziemi. Przykadowo miernik MPI-520 ma kategori pomiarow IV z maksymalnym napiciem wzgldem ziemi 300V i jest oznaczony CAT IV 300V. Oznacza to, e moe by stosowany do pomiarw nawet na zczu kablowym budynku z maksymalnym napiciem w stosunku do ziemi 300V, czyli bez adnych problemw dla napi fazowych 230V (napicie midzyfazowe 400V). Kategoria IV 300V odpowiada kategorii III 600V (CAT III 600V).

6.

Ukady sieci

Dla sieci niskiego napicia do 1kV wyrnia si nastpujce ukady sieci elektroenergetycznych: - system TN-C, - system TN-S, - system TN-C-S, - system TT, - system IT. Pierwsza litera okrela sposb podczenia punktu neutralnego transformatora z ziemi: - T oznacza podczenie bezporednie punktu neutralnego transformatora z ziemi, - I oznacza izolowanie ukadu od ziemi albo podczenie do ziemi przez impedancj. Druga litera okrela sposb podczenia dostpnych czci przewodzcych uziemienia urzdzenia - a ziemi: - T oznacza bezporednie poczenie elektryczne urzdzenia do ziemi (T - terra - ziemia), - N oznacza bezporednie poczenie elektryczne do uziemionego punktu ukadu sieci zasilajcej. Kolejne litery, jeli wystpuj, oznaczaj wystpowanie przewodu neutralnego i ochronnego: S (separate - rozdzielony) oznacza, e funkcja ochrony jest zapewniona przez przewd PE, niezaleny od przewodu neutralnego, C (common - wsplny) oznacza, e w jednym przewodzie (przewodzie PEN) zostay poczone dwie funkcje: przewodu neutralnego i ochronnego.
29

Ukad TN-C W ukadzie sieciowym TN-C punkt neutralny transformatora jest uziemiony, czci przewodzce dostpne urzdze s podczone z ziemi poprzez sie zasilajc za pomoc wsplnego przewodu PEN. Naley podkreli, i taka instalacja moe by zastosowana wycznie jeli przewd PEN ma co najmniej przekrj 10 mm2. (Uwaga: Ukady sieciowe stare nie s ukadami TN-C. S one obecnie niesklasyfikowane).

Rys.1 Ukad TN-C

Ukad TN-S W ukadzie sieciowym TN-S punkt neutralny transformatora jest uziemiony, czci przewodzce dostpne urzdze s podczone z ziemi poprzez przewd PE.

Rys.2 Ukad TN-S

Ukad TN-C-S W ukadzie sieciowym TN-C-S punkt neutralny transformatora jest uziemiony, czci przewodzce dostpne urzdze s podczone z ziemi poprzez sie zasilajc: w czci przez wydzielony przewd PE, bliej transformatora poprzez wsplny przewd PEN.

Rys.3 Ukad TN-C-S

30

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

Ukad TT W ukadzie sieciowym TT punkt neutralny transformatora jest uziemiony, czci przewodzce dostpne urzdze s podczone przewodami ochronnymi z uziomami niezalenymi od uziemienia roboczego.

Rys.4 Ukad TT

Ukad IT W ukadzie sieciowym IT punkt neutralny transformatora jest izolowany, czci przewodzce dostpne urzdze s podczone przewodami ochronnymi z uziomami.

Rys.5 Ukad IT

7.

Rodzaje pomiarw wykonywanych podczas sprawdze odbiorczych i okresowych

Podczas wykonywania sprawdze odbiorczych i okresowych, w zalenoci od potrzeb naley przeprowadzi nastpujce pomiary i wykona je najlepiej w nastpujcej kolejnoci (PN-HD 60364-6): a) cigo przewodw, b) rezystancja izolacji instalacji elektrycznej, c) ochrona za pomoc SELV, PELV lub separacji elektrycznej, d) rezystancja/impedancja podg i cian, e) samoczynne wyczenie zasilania, f) ochrona uzupeniajca, g) sprawdzanie biegunowoci, h) sprawdzanie kolejnoci faz, i) prby funkcjonalne i operacyjne, j) spadek napicia.

31

Jeli wynik ktrej z prb nie spenia wymaga, prb t i prb poprzedzajc, jeeli wykryte uszkodzenie moe mie wpyw na ich wynik, naley powtrzy po usuniciu przyczyny uszkodzenia. 7.1 Cigo przewodw Wedug wymaga normy naley wykona pomiar cigoci elektrycznej dla przewodw ochronnych w poczeniach wyrwnawczych gwnych i dodatkowych oraz przewodw czynnych w przypadku piercieniowych obwodw odbiorczych. Wedug wymogw normy PN-EN 61557-4 pomiar cigoci powinien by wykonany prdem wikszym od 200 mA. Dodatkowo przy rozwartych zaciskach miernika napicie ma by z przedziau 4 24V. Wymagana dokadno pomiaru ma by lepsza od 30 %. Sposb wykonywania pomiarw cigoci przewodw miernikiem MPI-525 (MPI-520, MPI-508, MPI-505, MPI-502) przedstawiono na rys. 6. Pomiar wykonywany jest prdem staym o parametrach speniajcych wymogi normy. Pomiar wykonywany jest dwukrotnie, w obu kierunkach przepywu prdu. Gwny wynik jest redni arytmetyczn. Zakres pomiarowy miernikw wg IEC 61557-4 wynosi 0,12400. Oznacza to przedzia, w ktrym dokadno pomiaru jest lepsza od 30%, czyli wynik pomiaru moe by umieszczony w protokole.

Rys.6 Sposb pomiaru cigoci przewodw.

Ze wzgldu na czst konieczno stosowania przewodw pomiarowych o rnych dugociach, miernik ma funkcj AUTOZERO, pozwalajc na kalibracj przewodw pomiarowych. 7.2 Rezystancja izolacji instalacji elektrycznej Rezystancj izolacji naley zmierzy midzy przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyczonym do ukadu uziemiajcego. Do tego pomiaru przewody czynne mona poczy razem. W ukadzie TN-C wykonuje si pomiar midzy przewodami czynnymi a przewodem PEN. Naley rwnie wykona pomiary midzy nie uziemionymi przewodami ochronnymi a ziemi. W pomieszczeniach, w ktrych wystpuje zagroenie poarowe naley wykona pomiar midzy przewodami czynnymi. Napicie probiercze jest uzalenione od napicia nominalnego obwodu i jest podane w Tablicy 3. Dodatkowo podane s minimalne wartoci rezystancji izolacji dla poszczeglnych obwodw. Miernik MPI-525 pozwala na pomiary z napiciami: 50V,100V, 250V, 500V, 1000V lub 2500V. Miernik MPI-520 pozwala na pomiary z napiciami: 50V,100V, 250V, 500V lub 1000V. Miernik MPI-508 pozwala na pomiary z napiciami: 250V, 500V lub 1000V. Miernik MPI-505 pozwala na pomiary z napiciami: 100V, 250V, 500V lub 1000V. Jeeli istnieje prawdopodobiestwo, e ograniczniki przepi (SPD) lub inne urzdzenia mog mie wpyw na wynik pomiaru lub mog si uszkodzi, takie urzdzenia naley odczy przed wykonaniem pomiaru rezystancji izolacji. Jeli odczenie takich urzdze jest niemoliwe (np. ogranicznikw przepi wbudowanych w stae gniazda wtyczkowe), wwczas dla tego obwodu

32

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

naley obniy napicie probiercze do 250V DC, ale rezystancja izolacji powinna mie warto co najmniej 1M.
Tablica.3 Minimalne wartoci rezystancji izolacji
Napicie nominalne obwodu (V) SELV i PELV Do 500V wcznie, w tym FELV Powyej 500V Napicie probiercze DC (V) 250 500 1000 Rezystancja izolacji (M) 0,5 1,0 1,0

Na rysunku 7 pokazano sposb podczenia przewodw podczas pomiaru rezystancji izolacji.

RX

RISO+

RISO-

Rys.7 Pomiar rezystancji izolacji miernikiem MPI-525

Miernik MPI-520 pozwala na pomiary rezystancji izolacji z wykorzystaniem wtyczki sieciowej.

w gniazdkach sieciowych

WS-03

Rys.8 Pomiar rezystancji izolacji w gniazdku sieciowym przewodami z wykiem UNI-Schuko (MPI-520)

W przypadku pomiaru przewodw 3-, 4- lub 5- wieloyowych pomiary mog by bardzo uatwione przy wykorzystaniu adaptera AutoISO-1000C (dla MPI-508, MPI-520) lub AutoISO-2500 dla MPI-525. Miernik sam wykona wszystkie pomiary, a wyniki mog by zapisane do pamici miernika.

33

ADAPTER AutoISO 2500

Rys.9 Pomiar przewodw wieloyowych przy wykorzystaniu adaptera AutoISO-2500

7.3 Ochrona za pomoc SELV, PELV lub separacji elektrycznej Ochrona za pomoc SELV Naley zmierzy rezystancj izolacji midzy czciami czynnymi obwodu SELV a czciami czynnymi innych obwodw oraz ziemi. Uzyskane wartoci rezystancji izolacji powinny by zgodne z podanymi w Tablicy 3. Ochrona za pomoc PELV Naley zmierzy rezystancj izolacji midzy czciami czynnymi obwodu SELV a czciami czynnymi innych obwodw. Uzyskane wartoci rezystancji izolacji powinny by zgodne z podanymi w Tablicy 3. Ochrona za pomoc separacji elektrycznej Naley zmierzy rezystancj izolacji midzy czciami czynnymi jednego obwodu a czciami czynnymi innych obwodw oraz ziemi. Uzyskane wartoci rezystancji izolacji powinny by zgodne z podanymi w Tablicy 3. Rezystancja/impedancja izolacji podg i cian Naley wykona co najmniej trzy pomiary w tym samym pomieszczeniu, z czego jeden w odlegoci okoo 1m od znajdujcej si w tym pomieszczeniu dostpnej czci przewodzcej obcej. Pozostae pomiary naley wykona w wikszych odlegociach. Pomiarw tych dokonuje si przy napiciu sieci w stosunku do ziemi i przy czstotliwoci nominalnej. W przypadku pomiaru ukadu DC o napiciu znamionowym nie przekraczajcym 500V dokonuje si pomiaru rezystancji izolacji napiciem probierczym minimum 500V, dla ukadu o napiciu znamionowym wikszym ni 500V naley dokona pomiaru izolacji napiciem probierczym minimum 1000 V DC. 7.4 Ochrona za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania Ukady TN Dla ukadu TN zgodnie z wymogiem normy PN-HD 60364-4-41 powinien by speniony warunek Zs x Ia Uo gdzie: Zs jest impedancj ptli zwarcia, Ia prdem powodujcym samoczynne wyczenie zasilania w czasie podanym w Tablicy 4 z uwagami zawartymi w PN-HD 60364-4-41,

34

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

Tablica 4. Maksymalne czasy wyczania Ukad 50V < Uo 120V


a.c. TN TT 0,8 s 0,3 s d.c. Uwaga 1 Uwaga 1

120V < Uo 230V


a.c. 0,4 s 0,2 s d.c. 5s 0,4 s

230V < Uo 400V


a.c. 0,2 s 0,07 s d.c. 0,4 s 0,2 s

Uo > 400V
a.c. 0,1 s 0,04 s d.c. 0,1 s 0,1 s

Uwaga 1: Wyczanie moe by wymagane z powodu innego ni ochrona przeciwporaeniowa.

Dla obwodw rozdzielczych oraz obwodw zabezpieczonych wycznikami nadprdowymi dla prdw ponad 32 A dopuszczalny maksymalny czas wyczania wynosi 5s. Zgodnie z norm sprawdzenia dokonuje si poprzez: - pomiar impedancji ptli zwarcia, - sprawdzenie charakterystyk skutecznoci wspdziaajcego urzdzenia ochronnego. W przypadku zabezpiecze nadprdowych naley wykona ogldziny (sprawdzi prd znamionowy, typ bezpiecznika, nastawienie krtkozwocznego lub bezzwocznego wyzwalania wycznikw). W przypadku urzdze RCD naley wykona ogldziny i pomiary. Zgodnie z norm PN-EN 61557-3 pomiary impedancji ptli zwarcia powinny by wykonane z bdem pomiaru mniejszym ni 30%. Mierniki MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505, MPI-502 umoliwiaj wykonanie pomiarw ptli zwarcia z przewodami o rnych dugociach. W Tablicy 5 podano zakresy pomiarowe miernikw (przedziay, dla ktrych bd pomiaru jest mniejszy ni 30 %, co pozwala na umieszczenie wynikw w protokole z pomiarw).
Tablica 5. Zakresy pomiarowe ptli zwarcia miernikw MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505, MPI-502. Przewd pomiarowy 1,2 m 5m 10 m 20 m Wtyk typu WS Zakres pomiarowy ZS 0,13...1999 0,17...1999 0,21...1999 0,29...1999 0,19...1999

Moliwe s pomiary w ukadach sieciowych z napiciami: 110/190V, 115/200V, 127/220V, 220/380V, 230/400V, 240/415V. Mierniki pozwalaj na wykonanie pomiarw przy dowolnym napiciu z zakresu 95440V. Mierniki pozwalaj na wykonanie pomiaru impedancji ptli zwarcia w obwodach L-PE, L-L, L-N. Pomiary mog by wykonane z uyciem przewodu pomiarowego zakoczonego wtyczk sieciow. Mierniki posiadaj specjaln funkcj pomiaru impedancji ptli zwarcia L-PE w obwodach zabezpieczonych wycznikami rnicowoprdowymi (RCD) bez zadziaania wycznika.

35

a) b)
0

Rys. 10 Pomiar impedancji ptli zwarcia w przypadku: a) sieci TN, b) sieci TT

Wywietlana jest zarwno zmierzona impedancja ptli zwarcia oraz spodziewany prd zwarciowy. Korzystajc z charakterystyk czasowo-prdowych mierzonych wycznikw oraz otrzymanego spodziewanego prdu zwarcia mona odczyta czas zadziaania dla tego wycznika. Dokonujc porwnania otrzymanego czasu zadziaania z charakterystyki pasmowej wycznika z maksymalnym czasem podanym w Tablicy 4 ocenia si spenienie wymogu normy. Przykadowo na Rys. 11 przedstawiono charakterystyk czasowo-prdow wycznika instalacyjnego serii S-190. Z charakterystyki S-190 typu C wynika, e dla prdu zwarcia o wartoci wikszej od 10-krotnoci prdu znamionowego czas zadziaania bdzie spenia warunek podany w Tablicy 4.

Rys. 11 Charakterystyka czasowo-prdowa wycznika instalacyjnego serii S-190 typu B i C

36

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

W przypadku stosowania programu do sporzdzania protokow z pomiarw SONEL PE4, po wybraniu rodzaju wycznika i wprowadzeniu wyniku pomiaru impedancji ptli zwarcia, program automatycznie dokona oceny spenienia warunku ochrony za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania. Skuteczno samoczynnego wyczenia zasilania za pomoc wycznikw RCD naley sprawdzi za pomoc odpowiednio dobranych miernikw zgodnie z PN-EN 61557-6. Mierniki posiadaj rwnie funkcj pomiaru wycznikw RCD. Moliwy jest pomiar miernikami MPI-525 i MPI-520 wszystkich typw wycznikw RCD typu AC, A i B (typ AC i A dla MPI-508, MPI-505, MPI-502) o prdach rnicowych 10mA, 30 mA, 100mA, 300mA, 500mA i 1000mA. Dodatkowo mona wybra pomiar wycznikw RCD krtkozwocznych, bezzwocznych i selektywnych. Dla tych wycznikw mona dokona wyboru krotnoci znamionowego prdu (In) wycznika podczas pomiarw czasu zadziaania. Moliwy jest pomiar dla 0,5 In, In, 2 In i 5 In. Na rys. 12 przedstawiono pomiar czasu zadziaania wycznika RCD.

lub
L N PE

Rys. 12 Pomiar czasu zadziaania wycznika RCD

Zmierzony czas zadziaania powinien spenia wymogi podane w Tablicy 4. Kierujc si dobr praktyk inyniersk mona dokona oceny na podstawie normy IEC/EN 6008. Dla prdw o wartoci znamionowej wycznika RCD czasy zadziaania wycznikw RCD przedstawiono w Tablicy 6.
Tablica 6. Maksymalny czas zadnialania wycznikw RCD dla prdu znamionowego (In) Typ wycznika RCD Krtkozwoczny, bezzwoczny Selektywny Maksymalny czas zadziaania 300 ms 500 ms

Naley zbada wycznik RCD dla waciwych dla niego ksztatw prdw. Przykadowo wycznik RCD typu B naley sprawdzi dla wymuszanego przez miernik prdu sinusoidalnego,

37

pulsujcego, pulsujcego z podkadem prdu staego, prdu staego zarwno dla zbocza narastajcego i opadajcego. Dokonujc pomiarw czasu i prdu zadziaania wycznikw RCD nastpuje ich zadziaanie. Powoduje to konieczno kadorazowego zaczenia wycznika RCD po pomiarze. Aby unikn wielokrotnego chodzenia pomidzy punktem pomiarowym, do ktrego podczony jest miernik a wycznikiem RCD, mierniki MPI-525, MPI-520, MPI-508 posiadaj funkcj AUTO. W tej funkcji mona zaprogramowa sekwencj pomiarw wycznika RCD obejmujc pomiar prdu zadziaania, czasu zadziaania dla 0,5 In, In, 2 In i 5 In zarwno dla zbocza narastajcego jaki opadajcego oraz dodatkowo pomiar impedancji ptli zwarcia ZL-PE. Po podczeniu miernika do punktu pomiarowego i rozpoczciu pomiaru, naley tylko wielokrotnie zacza wycznik RCD do momentu zakoczenia sekwencji pomiarw. Nie ma koniecznoci naciskanie przycisku STARTw mierniku. Wyniki pomiarw przechowywane s w pamici miernika. Mierniki MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505 i MPI-502 umoliwiaj rwnie orientacyjne zmierzenie czasu i prdu zadziaania wycznika przy jednokrotnym zadziaaniu wycznika RCD. W tym trybie miernik stopniowo zwiksza prd pomiarowy, wywietlajc prd przy ktrym nastpio zadziaanie wycznik oraz czas zadziaania dla tego prdu. Ukad TT Dla ukadu TT gdzie ochrona jest realizowana przy wykorzystaniu wycznikw RCD zgodnie z wymogiem normy PN-HD 60364-4-41 powinien by speniony warunek czasu zadziaania podany w Tablicy 4. Dopuszcza si czas zadziaania do 1s dla sieci rozdzielczych i dla obwodw z zabezpieczeniami ponad 32A. Pomiar czasu zadziaania RCD jest dokonywany prdem 5-krotnie wikszym od prdu znamionowego stosowanego wycznika RCD (5 In). Podobnie jak w ukadzie TN mona uy miernikw MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505 i MPI-502 pozwalajcych na pomiar czasu zadziaania. Dodatkowo powinien by speniony warunek RA x In

50V, gdzie:

RA jest sum rezystancji uziemienia i przewodu ochronnego dla dostpnych czci przewodzcych ptli zwarcia. In jest znamionowym prdem wycznika rnicowoprdowego. W Tablicy 7 podano maksymalne wartoci rezystancji uziemienia dla rnych wartoci In.
Tablica 7. Maksymalne rezystancje uziemienia dla rnych wycznikw RCD. Zaminowy prd wycznika RCD (In) RA dla 50V
10 mA 5000W 30 mA 1667W 100 mA 500W 300 mA 167W 500 mA 100W 1000 mA 50W

Rezystancja uziemienia RA moe zosta zmierzona wykorzystujc miernik MPI-525, MPI-520, MPI-505, MPI-502 w ukadzie jak na rys. 10. Warunek bdzie speniony, gdy zmierzona rezystancja bdzie mniejsza od podanej w Tablicy 7. Jeli rezystancja RA jest znana, moe by zastpiona przez pomiar impedancji ptli zwarcia ZS.

38

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

Dla ukadu TT, gdzie ochrona zapewniona jest przez zastosowanie zabezpiecze nadprdowych zgodnie z wymogiem normy PN-HD 60364-4-41 powinien by speniony warunek Zs x Ia

gdzie:

ZS jest impedancj ptli zwarcia. IA prdem powodujcym samoczynne wyczenie zasilania w czasie podanym w Tablicy 4 z uwagami zawartymi w PN-HD 60364-4-41. Dopuszcza si czas zadziaania do 1s dla sieci rozdzielczych i dla obwodw z zabezpieczeniami ponad 32A. UO jest znamionowym napiciem a.c. lub d.c. w odniesieniu do ziemi. Do pomiaru impedancji ptli zwarcia w ukadzie TT mona wykorzysta miernik MPI-525, (MPI-520, MPI-508, MPI-505 i MPI-502). Pomiar impedancji ptli zwarcia w ukadzie TT przedstawiony jest na rys.10. Mierniki pokazuj oprcz impedancji ptli zwarcia rwnie spodziewany prd zwarciowy. Na podstawie charakterystyk czasowo - prdowych zabezpiecze nadprdowych mona odczyta dla spodziewanego prdu zwarcia czas zadziaania zabezpieczenia nadprdowego i porwna go z czasem wymaganym. Jeli do sporzdzenia protokou bdzie wykorzystany program SONEL PE4, wwczas po wybraniu zastosowanego zabezpieczenia nadprdowego i wprowadzeniu zmierzonego spodziewanego prdu zwarcia, program automatycznie dokona oceny spenienia warunku samoczynnego wyczenia zasilania. Ukad IT W ukadzie IT powinien by speniony warunek: - dla sieci a.c. RA x Id 50V - dla sieci d.c. RA x Id 120V, gdzie: RA jest sum rezystancji uziemienia i przewodu ochronnego czci dostpnych przewodzcych. Id jest prdem uszkodzeniowym pierwszego doziemienia. Warunek ten naley sprawdzi, wykonujc obliczenia lub pomiar prdu Id w przypadku pierwszego doziemienia przewodu fazowego lub neutralnego. Pomiar ten wykonuje si tylko wwczas, gdy nie ma moliwoci wykonania oblicze z powodu braku wszystkich parametrw. Podczas pomiaru nalezy zachowa ostrono, aby unikn niebezpieczestwa podwjnego doziemienia. Jeeli przy drugim doziemieniu w innym obwodzie powstan warunki podobne do warunkw dotyczcych ukadu TT wwczas naley zastosowa sprawdzenie jak w ukadach TT. Jeeli przy drugim doziemieniu w innym obwodzie powstan warunki podobne do warunkw dotyczcych ukadu TN wwczas naley zastosowa sprawdzenie jak w ukadach TN. Podczas wykonywaniu pomiaru impedancji ptli zwarcia naley wykona poczenie o pomijalnie maej impedancji midzy punktem neutralnym sieci a przewodem ochronnym, najlepiej w zczu instalacji, lub gdy nie jest to moliwe w miejscu pomiaru. 7.5 Pomiar rezystancji uziemienia Pomiar rezystancji uziemienia najczciej jest wykonywany metod techniczn. Metoda ta jest opisana w zaczniku B normy PN-HD 60364-6. W tej metodzie wykorzystywane s dwie elektrody pomocnicze. Jedna elektroda (H) umoliwia przepyw wymuszanego przez miernik prdu, druga elektroda (S) suy do pomiaru spadku napicia na mierzonym uziomie.

39

Ta metoda jest wykorzystywana do pomiaru rezystancji uziemie miernikiem MPI-525 i MPI-520 (rys. 13).

H E S

Rys. 13 Pomiar rezystancji uziemienia miernikiem MPI-525 (MPI-520)

Elektroda pomocnicza H powinna by wbita w odpowiedniej odlegoci, uzalenionej od rozmiaru mierzonego uziomu. Elektroda S powinna by umieszczona w poowie odlegoci midzy E i H. Aby sprawdzi poprawno rozmieszczenia elektrod naley przestawi elektrod S o 6 metrw w kierunku uziomu, drugi raz o 6 m w kierunku elektrody H. Jeli otrzymane 3 wyniki s w przyblieniu zgodne, to rednia z tych trzech pomiarw jest przyjmowana jako rezystancja uziemienia. Jeeli wyniki s inne, naley powtrzy pomiary. Oznacza to, e elektroda S nie zostaa umieszczona w miejscu potencjau zerowego. Wwczas naley zwikszy odlego midzy E i H lub zmieni kierunek rozstawionych elektrod pomocniczych. Przed wykonaniem pomiaru miernik MPI-525 (MPI-520) mierzy napicie zakcajce wystpujcew gruncie. Miernik pozwala na wykonanie pomiarw przy bardzo duych napiciach zakcajcych (do 24V). Prd pomiarowy wynosi 20 mA. Moliwy jest wybr napicia pomiarowego do pomiaru rezystancji uziemienia: 25V lub 50V. Napicie 25V zalecane jest podczas wykonywania pomiarw na terenach rolniczych (z uwagi na zwierzta). W wyniku pomiaru otrzymywana jest warto rezystancji uziemienia oraz mierzone s rezystancje uziemie elektrod pomocniczych. Jeeli lokalizacja instalacji jest taka, e nie ma moliwoci rozmieszczenia dwch elektrod pomocniczych, wwczas norma dopuszcza wykonanie pomiaru impedancji ptli zwarcia lub metod z wykorzystaniem podwjnych cgw. Mona wwczas zastosowa specjalistyczny miernik do pomiaru rezystancji uziemie i rezystywnoci gruntu MRU-200 produkcji SONEL S.A. Mierniki te pozwalaj na wykonywanie pomiarw rezystancji uziemie wszystkimi znanymi metodami: - trjprzewodow (3p) jak w MPI-525 (MPI-520), czteroprzewodow (4p), - metod 3p (Rys. 14) z wykorzystaniem dodatkowych cgw pomiarowych MRU-200, MRU-120, MRU-105 (wwczas mona wykona pomiary uziomw wielokrotnych bez rozczania zcz kontrolnych),

Rys. 14 Pomiar rezystancji uziemienia - metoda 3p z cgami

40

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

- metod dwucgow (MRU-200, MRU-120) (gdy nie ma moliwoci umieszczenia elektrod pomocniczych, oprcz uziemie otokowych),

Rys.15 Pomiar rezystancji uziemienia metod dwucgow

- metod udarow (MRU-200) (Rys. 16)

Rys. 16 Pomiar rezystancji uziemienia metod udarow miernikiem MRU-200

Dodatkowo jest moliwy pomiar prdu upywu z wykorzystaniem cgw oraz pomiar rezystywnoci gruntu (MRU-200, MRU-120, MRU-105). Metoda udarowa jest stosowana dla pomiarw rezystancji uziemienia: - obiektw zagroonych wybuchem i poarem (zgodnie z norm PN-89/E-05003/03 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. Ochrona obostrzona), - obiektw sportowych, dwigw, kominw (zgodnie z norm PN-89/E-05003/04 Ochrona odgromowa obiektw budowlanych. Ochrona specjalna) - uziemie rozlegych, gdy nie ma moliwoci zastosowania innej metody. W metodzie udarowej do pomiaru stosowany jest impuls prdowy o ksztacie odwzorowujcym uderzenie pioruna (Rys.17). Miernik umoliwia wybr ksztatu impulsu T1/T2 o parametrach 4s/10s, 8s/20s lub 10s/350s.

Rys. 17 Ksztat impulsu pomiarowego w metodzie udarowej

41

Zastosowanie takiego ksztatu prdu daje wynik pomiaru rezystancji uziemienia zbliony do rezystancji dla uderzenia pioruna. Podczas uderzenia pioruna tylko cz uziomu przewodzi prd piorunowy. Dla rozlegych uziomw udarowa rezystancja uziemienia moe by wielokrotnie wiksza ni rezystancja mierzona innymi metodami. 7.6 Ochrona uzupeniajca Skuteczno rodkw zastosowanych do ochrony uzupeniajcej sprawdza si wykonujc ogldziny i pomiary. Jeeli do ochrony uzupeniajcej zastosowane s wyczniki RCD, wwczas naley zastosowa miernik speniajcy wymogi zawarte w normie PN-EN 61557-6.Wymogi te speniaj mierniki MPI-525, MPI-520, MPI-508 produkcji SONEL S.A. 7.7 Sprawdzenie biegunowoci Jeeli przepisy zabraniaj stosowania cznikw jednobiegunowych w przewodzie N, naley sprawdzi, czy wszystkie takie czniki s wczone jedynie w przewody fazowe. Sprawdzenia tego mona dokona za pomoc woltomierza miernikw MPI-525, MPI-520 i MPI-508 jak na rys. 18.

lub

PE

Rys. 18 Sprawdzenie poprawnoci podczenia przewodu PE miernikiem MPI-525 (MPI-520, MPI-508)

7.8 Sprawdzenie kolejnoci faz Dla obwodw wielofazowych naley sprawdzi kolejno faz. Do tego sprawdzenia mona wykorzysta miernik MPI-525, MPI-520, MPI-508, MPI-505 jak na rys. 19.

Rys. 19 Sprawdzenie kolejnoci faz

42

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

Przy poprawnym podczeniu faz na wywietlaczu miernika bdzie pokazane wirowanie faz w prawo (zgodnie z kierunkiem wskazwek zegara). Dodatkowo miernik zmierzy napicia midzyfazowe. 7.9 Prby funkcjonalne

Rodzielnice i sterownice, urzdzenia sterownicze i blokady, napdy powinny by poddane prbie dziaania, by sprawdzi poprawno montau, nastaw zgodnie z wymogami normy. Jeeli to konieczne, naley sprawdzi dziaanie urzdze ochronnych w celu sprawdzenia prawidowoci zainstalowania i nastaw. 7.10 Spadek napicia Zgodnie z PN-HD 60364-5-52 zalecane jest, by spadek napicia pomidzy rdem zasilania a obwodami odbiorczymi by mniejszy ni 4% znamionowego napicia zasilania. Jedynie w przypadku rozruchu silnikw dopuszczalny jest spadek napicia wikszy ni 4%. Moliwe jest okrelenie spadku napicia na podstawie pomiaru impedancji ptli obwodu lub na podstawie diagramu podanego w normie PN-HD 60364-6 w Zaczniku D.

III

Protokoy z pomiarw

Z wykonanych czynnoci sprawdzajcych zarwno nowej, rozbudowanej lub zmienionej instalacji, bd sprawdzenia okresowego naley sporzdzi protok. W protokole odbiorczym powinny by zawarte szczegy dotyczce badanej instalacji, cznie z ogldzinami i wynikami pomiarw. Wszelkie wady lub braki stwierdzone podczas sprawdzania powinny zosta usunite, zanim wykonawca zadeklaruje, e instalacja spenia wymogi PN-HD 60364. Jeeli protok odbiorczy dotyczy instalacji zmienionej lub rozbudowanej, moe on zawiera zalecenie naprawy lub ulepszenia. Zapisy powinny identyfikowa kady obwd wraz z jego urzdzeniami ochronnymi oraz wyniki prb i pomiarw. W protokole odbiorczym powinny by podane osoby odpowiedzialne za bezpieczestwo, budow i sprawdzenie instalacji, uwzgldniajc indywidualn odpowiedzialno tych osb w stosunku do osoby zlecajcej prac. W protokole odbiorczym powinny by zawarte zalecenia dotyczce okresu midzy sprawdzeniem odbiorczym a pierwszym sprawdzeniem okresowym. Podobne informacje powinny by zawarte w protokole ze sprawdzenia okresowego. Protokoy powinny by opracowane i podpisane lub w inny sposb powiadczone przez kompetentn osob lub osoby w zakresie sprawdzania. Oprogramowanie SONEL PE5 Tworzenie w sposb automatyczny protokow dokumentujcych nastpujce rodzaje pomiarw: badanie skutecznoci samoczynnego wyczenia (TN-S, TN-C, TN-C-S, TT, IT), badanie parametrw wycznikw RCD, badanie stanu izolacji obwodw (TN-S, TN-C, TN-C-S, TT, IT), badanie stanu izolacji kabli elektrycznych, kompleksowe badanie punktw pomiarowych,

43

badanie stanu instalacji odgromowej i uziemie, badanie cigoci przewodw, badanie rezystancji izolacji silnikw zwartych i rozwartych, badanie rezystancji stycznikw, badanie rezystancji wycznikw, badanie urzdze transformatorowych.

Automatyczne wykonywanie oblicze, oraz ocena wprowadzanych wynikw. Praca na plikach (nie ma koniecznoci archiwizacji i dearchiwizacji protokow). Dodatkowe cechy programu: nowoczesny interfejs programu, moliwo wydruku skrconych protokow, wstawianie rysunkw i zdj pod tabelami protokow, tworzenie wasnych widokw tabel protokow, wsppraca z miernikami firmy Sonel S.A. importowanie danych z rysunkw utworzonych programem Sonel Schematic i automatyczne wstawianie do protokow, - dodatkowe moliwoci zwizane z edycj tabel, - zapisywanie protokow w formacie PDF, moliwo wstawiania obrazu z piecztk i podpisem, - wpisywanie zespolonych punktw pomiarowych - zesp powtarzajcych si punktw pomiarowych, zgrupowanych przez uytkownika, wpisywany jednorazowo do tabeli, - seryjne wypenianie kolumn wartociami - uytkownik moe zaznaczy fragment lub ca kolumn i wypeni j seri danych, - analiza danych - program poddaje analizie dane wprowadzane przez uytkownika oceniajc ich zgodno z wymaganiami, moliwo zmiany opisw w nagwkach tabel, ustalenie dokadnoci i zaokrglania, ukrywanie kolumn, tworzenie wasnej legendy do nagwka, - dodatkowe funkcje upraszczajce sporzdzanie protokow oraz skracajce czasich wykonywania - obnienie kosztw zwizanych z wykonywaniem dokumentacji, - funkcja terminarza cykliczne przypominanie o koniecznoci przeprowadzenia pomiarw dla obiektu, - bieca aktualizacja przez internet (rczna lub automatyczna), - pomoc techniczna (telefoniczna lub przez internet). Wymagania sprztowe: - system operacyjny: Windows 2000, Windows XP, Windows Vista (32 i 64-bit), Windows 7 (32 i 64-bit).

44

Przewodnik po normie PN-EN 60364-6


Rozdzia II. Pomiary parametrw instalacji elektrycznej z wykorzystaniem miernikw wielofunkcyjnych

Sonel Kalkulacje to program do wykonywania kalkulacji pomiarw. Dziki swojej prostocie nie wymaga specjalnej znajomoci zasad kosztorysowania. Wsppracuje z programem Sonel Pomiary Elektryczne generujc automatycznie kosztorys na podstawie protokou.

Sonel Schematic to program do tworzenia szkicw, planw i schematw instalacji elektrycznych.

IV

Usugi laboratoryjne

Laboratorium badawczo-wzorcujce firmy SONEL S.A. oferuje sprawdzenia i wydawanie wiadectw wzorcowania nastpujcych przyrzdw: - miernikw do pomiarw przeciwporaeniowych i ochronnych: rezystancji izolacji, rezystancji i impedancji uziemie, ptli zwarcia, parametrw wycznikw rnicowoprdowych oraz miernikw wielofunkcyjnych obejmujcych funkcjonalnie w/w przyrzdy, - miernikw bezpieczestwa sprztu elektrycznego, - miernikw do pomiaru maych rezystancji, - miernikw napicia, prdu (rwnie cgowych), rezystancji, oraz multimetrw, - miernikw natenia owietlenia, - kamer termowizyjnych, - pirometrw.

45

wiadectwo wzorcowania jest dokumentem potwierdzajcym zgodno parametrw zadeklarowanych przez producenta badanego przyrzdu odniesione do wzorca pastwowego, z okreleniem niepewnoci pomiaru. Zgodnie z norm PN-ISO 10012-1, za. A Wymagania dotyczce zapewnienia jakoci wyposaenia pomiarowego. System potwierdzania metrologicznego wyposaenia pomiarowego firma SONEL S.A. zaleca dla produkowanych przez siebie przyrzdw stosowanie okresowej kontroli metrologicznej, z terminem co 13 miesicy.

Uwaga:
W przypadku przyrzdw wykorzystywanych do bada zwizanych z ochron przeciwporaeniow, osoba wykonujca pomiary powinna posiada cakowit pewno, co do sprawnoci uywanego przyrzdu. Pomiary wykonane niesprawnym miernikiem mog przyczyni si do bdnej oceny skutecznoci ochrony zdrowia, a nawet ycia ludzkiego.

SONEL S. A. ul. Wokulskiego 11 58-100 widnica tel. 74 858 38 78 (Dzia Handlowy) tel. 74 858 38 79 (Serwis) fax 74 858 38 08 e-mail: dh@sonel.pl www.sonel.pl

46

MRU-200

MIERNIK REZYSTANCJI I IMPEDANCJI UZIEMIENIA

! Pomiar rezystancji uziemie w ukadzie trzy- i czterobiegunowym. ! Pomiar rezystancji uziemie w ukadzie trzybiegunowym z dodatkowymi cgami. ! Pomiar impedancji uziemie metod udarow. ! Pomiar impedancji uziemie odgromowych. ! Cgowy pomiar prdu. ! Pomiar dwucgowy. ! Pomiar rezystywnoci gruntu metod Wennera. ! Pomiar cigoci pocze ochronnych i wyrwnawczych prdem >200mA. ! Zasilanie z akumulatorw, wbudowana adowarka. ! Pami 990 wynikw pomiarw z moliwoci przesania do komputera PC. Pomiar impedancji uziemie odgromowych zgodnie z PN-EN 62305

MPI-525

WIELOFUNKCYJNY MIERNIK PARAMETRW INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ

! Pomiary impedancji ptli zwarciowej. ! Pomiary wycznikw rnicowoprdowych typu AC, A i B. ! Pomiary rezystancji uziemienia. ! Sprawdzanie kolejnoci faz. ! Pomiary rezystancji izolacji napiciem: 50V, 100V, 250V, 500V, 1000V i 2500V. ! Niskonapiciowy pomiar rezystancji pocze ochronnych i wyrwnawczych. ! Pomiar napi przemiennych 0...500V i czstotliwoci 45...65Hz. ! Szybkie sprawdzanie poprawnoci podczenia przewodu ochronnego PE za

pomoc elektrody dotykowej.


! Pami 990 rekordw, 57500 pojedynczych wynikw - transmisja do komputera

PC przez USB lub drog radiow. ! Zasilanie z akumulatora lub baterii (opcja).

MPI-520

WIELOFUNKCYJNY MIERNIK PARAMETRW INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ

! Pomiary impedancji ptli zwarciowej. ! Pomiary wycznikw rnicowoprdwych typu AC, A I B. ! Pomiary rezystancji uziemienia. ! Sprawdzanie kolejnoci faz. ! Pomiary rezystancji izolacji napiciem pomiarowe: 50V, 100V, 250V, 500V i 1000V. ! Niskonapiciowy pomiar rezystancji pocze ochronnych i wyrwnawczych. ! Pomiar napicia, czstotliwoci, oraz przy uyciu dodatkowych cgw - prdu

przemiennego, cos oraz mocy (czynnej, biernej, pozornej).


! Szybkie sprawdzanie poprawnoci podczenia przewodu ochronnego PE za pomoc

elektrody dotykowej.
! Pami 990 rekordw, 57500 pojedynczych wynikw - transmisja do komputera ! Zasilanie z baterii lub akumulatora (opcja).

MZC-310S

SILNOPRDOWY MIERNIK IMPEDANCJI PTLI ZWARCIA

! Pomiary bardzo maych impedancji ptli zwarcia (z max. rozdzielczoci 0,1m)

prdem rzdu 150A przy 230V; maksymalnie 280A przy 440V. - zakres pomiarowy wg IEC 61557-3: 7,2...1999m. ! Pomiary impedancji ptli zwarciowej prdem rzdu 23A przy 230V, maksymalnie 42A przy 440V. - zakres pomiarowy wg IEC 61557-3: 0,13...199,9, - pomiary w sieciach o napiciach znamionowych: 220/380V i 230/400V, - moliwo pomiaru w obwodzie zwarciowym: faza-faza, faza-ochronny, faza-neutralny, - wyliczanie prdu zwarciowego na podstawie wybranego napicia nominalnego (zgodnie z PN-HD 60364-6:2008) - moliwo zmiany dugoci przewodw pomiarowych (pomiar 23/42A), - metoda czteroprzewodowa - brak koniecznoci kalibracji przewodw (pomiar 150/280A). ! Pomiar spodziewanego napicia dotykowego lub napicia dotykowego raeniowego (z rezystorem 1k). ! Pami 990 wynikw pomiaru z moliwoci ich przesania do komputera PC. Przyrzd spenia wymagania normy PN-EN 61557.

47

Firma Sonel oferuje profesjonalne szkolenia w szerokim zakresie:


MPI-520 / SONEL PE 5: Obsuga, wykonywanie pomiarw wielofunkcyjnym miernikiem MPI-520 oraz sporzdzania protokow z pomiarw z wykorzystaniem programu SONEL PE 5.

MPI-511 / MPI-508 oraz proram SONEL PE5: Obsuga, wykonywanie pomiarw wielofunkcyjnym miernikiem MPI-511 / MPI-508 oraz sporzdzania protokow z pomiarw z wykorzystaniem programu SONEL PE 5.

MRU-200 / SONEL PE 5: Obsuga, wykonywanie pomiarw miernikiem rezystancji uziemienia i rezystywnoci gruntu MRU-200 oraz sporzdzanie protokow z pomiarw z wykorzystaniem programu SONEL PE 5.

Kamery termowizyjne KT-384, KT-160, KT-160A, KT-150, KT-140: Obsuga, wykonywanie pomiarw kamerami termowizyjnymi oraz sporzdzanie protokow z pomiarw z wykorzystaniem programu Sonel ThermoAnalyze.

PQM-701 oraz program SonelAnaliza: Obsuga, wykonywanie rejestracji analizatorem jakoci zasilania PQM-701 oraz sporzdzania raportw z analizy z wykorzystaniem programu SonelAnaliza.

PAT-805, PAT-800 oraz program SonelPAT: Obsuga, wykonywanie pomiarw miernikiem bezpieczestwa ur zdze elektr ycznych PAT-800, PAT-805 oraz spor zdzania protokow z pomiarw z wykorzystaniem programu SonelPAT. Techniki pomiarowe: Cykl szkole z zakresu technik pomiarowych, przepisw i norm oraz obsugi przyrzdw produkcji SONEL S.A. Dla zainteresowanych moliwo przeprowadzenia egzaminu SEP na uprawnienia E i D !

Na stronie www.sonel.pl w zakadce SZKOLENIA zapoznasz si z terminami szkole, programem oraz znajdziesz formularz zgoszeniowy. Zapraszamy!

Na wszystkie pytania dotyczce szkole odpowiemy pod numerem tel. 74 85 83 878

SONEL S.A. ul. Wokulskiego 11, 58-100 widnica Dzia handlowy: tel. 74 / 85 83 878 fax 74 / 85 83 808 e-mail: dh@sonel.pl Sekretariat: tel. 74 / 85 83 800 fax 74 / 85 83 809 e-mail: sonel@sonel.pl

www.sonel.pl

You might also like