Uniwersytet Warszawski Wydzia Zarzdzania

Oliwia Zgrzebnicka Nr albumu: 288347

Denie do perfekcji Etnografia zawodu trenera sportowego

Praca magisterska na kierunku Zarzdzanie w specjalnoci Rozwj Potencjau Spoecznego

Praca wykonana pod kierunkiem Prof. zw. dr hab. Moniki Kostery Katedra Systemw Zarzdzania

Warszawa, maj 2011

Owiadczenie kierujcego prac

Owiadczam, e niniejsza praca zostaa przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, e spenia ona warunki do przedstawienia jej w postpowaniu o nadanie tytuu zawodowego.

Data

Podpis kierujcego prac

Owiadczenie autora (autorw) pracy

wiadom odpowiedzialnoci prawnej owiadczam, e niniejsza praca dyplomowa zostaa napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treci uzyskanych w sposb niezgodny z obowizujcymi przepisami. Owiadczam rwnie, e przedstawiona praca nie bya wczeniej przedmiotem procedur zwizanych z uzyskaniem tytuu zawodowego w wyszej uczelni. Owiadczam ponadto, e niniejsza wersja pracy jest identyczna z zaczon wersj elektroniczn.

Data

Podpis autora (autorw) pracy

Streszczenie
Niniejsza praca obejmuje studium nad profesj trenera sportowego, z uwzgldnieniem analizy kultury tego zawodu. Podstaw teje pracy s badan ia terenowe, jakie przeprowadziam wrd trenerw lekkiej atletyki i ich zawodnikw, bdcych czonkami jednego z polskich lokalnych stowarzysze lekkoatletycznych. Podstaw teoretyczn moich bada stanowi paradygmat interpretatywny, z ktrego wynika rwnie dobr odpowiedniej metodologii, czyli w moim przypadku etnografii oraz teorii ugruntowanej. Konsekwencj wyboru tyche metodologii s rwnie metody badawcze, jakie stosowaam podczas bada terenowych, czyli gwnie wywiad antropologiczny oraz rne formy obserwacji. Moje badania terenowe przeprowadzaam z przerwami, na przestrzeni jedenastu miesicy poprzez uczestnictwo w wybranych treningach codziennych oraz podczas imprez sportowych. Zadaniem niniejszej pracy jest zbadanie roli spoecznej trenera i jej wymiarw, pod ktem jego udziau w osiganiu sukcesw sportowych i odniesienie jego kompetencji do wiata biznesu. Moje wnioski w tym zakresie stanowi kocowe podsumowanie niniejszej pracy.

Sowa kluczowe: etnografia, kultura organizacji, obserwacja, wywiad

antropologiczny, trener sportowy, rola spoeczna, badania terenowe

Dziedzina pracy: 04000 Biznes i zarzdzanie Tytu pracy w jzyku angielskim:

Striving for perfection: An ethnography of the profession of the coach

PODZIKOWANIA
Na wstpie bardzo dzikuj Pani Prof. Monice Kosterze za pokazanie mi innego oblicza nauki, ktra moe by fascynujca i ciekawa, ktra nie musi by odtwrcza. Dzikuj rwnie za tak istotne wsparcie merytoryczne i liczne wskazwki, ktre pomogy mi odnale si w wiecie etnografii. Dzikuj Trenerom i Zawodnikom, ktrzy gocili mnie w swoim wiecie i dali mi moliwo przeprowadzenia bada, ktre zaowocoway powstaniem niniejszej pracy. Dzikuj rwnie mojej Rodzinie za wsparcie i za wiar w moje moliwoci. W sposb szczeglny dzikuj te mojemu Tacie - za pasj i inspiracj.

Spis treci

Wstp ................ 1 Na miejsca, gotowi, start! To badanego tematu ...... 1.1 Sformuowanie problemu .... 1.2 Struktura pracy . 2 Szczypta teorii ..... 2.1 Paradygmaty i metafory ...... 2.2 Metodologia ... 2.3 Metody badawcze wykorzystane w pracy 2.3.1 Wywiad . 2.3.2 Obserwacja 3 ycie na stadionie. Wprowadzenie do wiata trenera . 3.1 Trener i organizacja w jakiej funkcjonuje ... 3.2 Truchtem po bieni. Okolicznoci przeprowadzonych bada ... 4 Dc do perfekcji. Materia empiryczny . 4.1 Droga do trenerstwa czyli kwalifikacje i predyspozycje . 4.2 Czas pracy trenera czyli cykl treningowy .... 4.3 Warunki pracy . 4.4 Sytuacje kryzysowe .
5

7 8 8 9 10 10 12 13 14 15 16 18 23 26 26 31 38 42

4.5 Motywacja ... 4.6 Etyka trenerska 4.7 Konsultacje trenerskie 4.8 Trener w roli wychowawcy 4.9 Trener a zesp .... 4.10 Trener jako spoecznik . 4.11 Organizacyjne aspekty pracy trenerskiej .. 4.12 Pasja .. 4.13 Blaski i cienie trenerstwa .. 4.14 Idea a rzeczywisto 5 Zbliamy si do mety: Analiza bada ... 6 Podsumowanie sezonu: Konkluzje 6.1 Przywdca i meneder 6.2 Relacje pomidzy wymiarami roli spoecznej profesji trenera ... 6.3 Istota profesji trenera .. Bibliografia .... Zacznik 1 ...

45 52 58 60 63 65 68 70 72 76 78 82 82 87 91 93 94

Wstp
Aktywno fizyczna jest nieodcznym elementem ycia ludzkiego. W czasach prehistorycznych nasi przodkowie zmuszeni byli do takiej aktywnoci niemal nieustannie, aby mc przetrwa. Z biegiem czasu i rozwoju czowieka, konieczno bycia aktywnym fizycznie stopniowo malaa, dziki kolejnym wynalazkom i nowinkom technicznym i proces ten nieustannie postpuje. Potrzeba aktywnoci fizycznej jest jednak zakorzeniona w czowieku na tyle silnie, e podwiadomie szukamy kontaktu z ni. Aby wyj naprzeciw tej potrzebie, niektrzy z nas wybieraj aktywno typowo rekreacyjn, natomiast zdarzaj si osoby, ktre postanawiaj wprowadzi do swojego ycia bardziej zaawansowan form ruchu, jak jest sport wyczynowy. Ju w czasach staroytnych, w greckiej Olimpii zaczto organizowa widowiska sportowe zwane igrzyskami, w trakcie ktrych atleci rywalizowali w poszczeglnych konkurencjach, aby mc sprawdzi swoje umiejtnoci i zyska presti. Pierwsze udokumentowane igrzyska miay miejsce ju w 776 p.n.e (Encyklopedia Britannica, 2006). Igrzyska olimpijskie ju w tamtych czasach odgryway bardzo wan rol, zarwno dla uczestnikw, jak i widzw tego widowiska. Do Olimpii podrowao wiele osb, nie brakowao wrd widzw szczeglnie elity. W czasach staroytnych, na czas igrzysk przerywano nawet wojenne konflikty, aby mc w peni skupi si na tym widowisku. W podobnej formie ten zwyczaj przyj si rwnie w staroytnym Cesarstwie Rzymskim wspczenie (tame). W czasach nowoytnych czowiek postanowi powrci do idei organizowania imprez sportowych tego typu, czego znakiem byo zorganizowanie igrzysk olimpijskich w 1896 roku w Atenach, ktre od tego czasu odbywaj si co 4 lata (za wyjtkiem okresu II wojny wiatowej), za kadym razem w innym miejscu na
7

podobne zachowania mamy okazj obserwowa

wiecie. Prcz igrzysk, w kadej niemal dyscyplinie sportu rozgrywane s rwnie mistrzostwa wiata, mistrzostwa danego kontynentu, kraju i w ramach rozgrywek krajowych, maj te miejsce mistrzostwa lokalne (Encyklopedia Britannica, 2006). Naturalnym owocem rozwoju tego sportowego rynku jest powstanie stowarzysze czy klubw sportowych, ktre zrzeszaj sportowcw i ich trenerw w celu doskonalenia sportowych umiejtnoci i pomnaania sukcesw sportowych w ramach uczciwej rywalizacji, ktra to idea nieodcznie towarzyszy sportowi. W niniejszej pracy chciaabym si szczeglnie skupi na osobie trenera, analizujc t profesj na przykadzie rodowiska jednej z dyscyplin sportu, jak jest lekka atletyka. Moim celem jest zbadanie roli, jak w sukcesie sportowym odgrywa trener oraz metod, jakimi posuguje si w procesie szkolenia swoich podopiecznych. Nastpnie chciaabym si zastanowi nad tym, czy niektre metody jego dziaania s moliwe do zastosowania w pracy menedera w celu podniesienia efektywnoci w zakresie zarzdzania ludmi oraz innych kompetencji menederskich. Osoba trenera szczeglnie zwrcia moj uwag ze wzgldu na charyzm, jak dostrzegam wrd przedstawicieli tego zawodu.

1. Na miejsca, gotowi, start! To badanego tematu

1.1 Sformuowanie problemu W niniejszej pracy mamy do czynienia z istnieniem kilku problemw badawczych. Motywem przewodnim moich rozwaa jest gwnie analiza roli profesji trenera, oraz kultury organizacji, w ktrej on zawodowo egzystuje. W dalszej czci pracy przedstawi realia pracy trenera sportowego w Polsce. Skupi si rwnie na relacjach panujcych pomidzy trenerem a jego podopiecznymi oraz tych, ktre maj miejsce pomidzy poszczeglnymi trenerami. Po przedstawieniu owocw moich bada, zastanowi si rwnie nad relacjami pomidzy poszczeglnymi wymiarami roli spoecznej trenera: organizacyjnym, profesjonalnym i oglnospoecznym. Na podstawie wszystkich powyszych materiaw, bd chciaa znale odpowied na pytanie, jak rol waciwie peni trener. Kim jest w rzeczywistoci i czy niektre z jego kompetencji zawodowych mog by wykorzystywane z powodzeniem rwnie w biznesie?
8

1.2 Struktura pracy Niniejsza praca posiada form etnografii roli zawodu trenera sportowego, ktra to jest form przedstawienia bada jakociowych. We Wstpie pracy przedstawiam oglny zarys jej tematyki, wraz ze wstpnym naszkicowaniem gwnych problemw badawczych, ktre s jej istot. Rozdzia drugi obejmuje teoretyczne podstawy niniejszej pracy, z uwzgldnieniem opisu metod badawczych, ktre stosowaam w trakcie mojej pracy w terenie. W tyme rozdziale wska rwnie powd, dla ktrego wybraam dla mojej pracy form etnografii. Rozdzia trzeci niniejszej pracy ma na celu wstpne zaznajomienie Czytelnika z zawodem trenera sportowego oglnie. W tej czci pracy wska rwnie okolicznoci moich bada terenowych. Dziki temu Czytelnik bdzie mg zorientowa si, jak wyglday moje badania: ile czasu trway, w jakim rodowisku byy prowadzone, z iloma osobami pracowaam itp. Poprzez rozdzia czwarty, ktry stanowi cz empiryczn, pragn przedstawi materia, jaki udao mi si zebra podczas bada terenowych, ktry by najbardziej istotny ze wzgldu na rozwaania odnonie moich problemw badawczych. Wedug mnie jest to najbardziej kluczowa i zarazem najciekawsza cz teje pracy. Ta cz pracy wskae po kolei, predyspozycje do zawodu trenera oraz role zawodowe osb dziaajcych w ramach tej profesji. W tym rozdziale Czytelnik bdzie mia rwnie okazj zaznajomi si z realiami codziennej pracy trenera. Bdzie mg rwnie przyjrze si relacjom, jakie panuj w sportowym wiecie pomidzy poszczeglnymi aktorami spoecznymi (Kostera, 1996) tego rodowiska. W rozdziale pitym zajm si analiz materiaw zgromadzonych w czci empirycznej. W ramach teje analizy, wspomniane materiay zostan usystematyzowane w ten sposb, aby atwiejsze byo wycignicie wnioskw, ktre zbli nas do wyjanienia zaoonych problemw badawczych. Rozdzia szsty bdzie dla mnie okazj do podsumowania caej pracy oraz podzielenia si z Czytelnikiem rwnie moimi przemyleniami na temat zgromadzonych materiaw, co w poczeniu ze sob bdzie podstaw do wysnucia ostatecznych konkluzji, zamykajcych moje rozwaania.
9

2. Szczypta teorii
2.1 Paradygmaty i metafory Nie sposb zacz pisanie pracy opartej o badania jakociowe, bez okrelenia wyboru odpowiedniego paradygmatu (Kostera 2003/2010). Wedug Kostery (2003/2010, s.15), w odniesieniu do Morgana (1983/1987), paradygmat to, innymi sowy, zbir podstawowych zaoe ontologicznych i epistemologicznych, ktre le u podstaw dziaalnoci naukowej w danej dziedzinie, danym miejscu i czasie. Burrel i Morgan (1979, cytowani w Kostera, 2003/2010) wyrnili cztery paradygmaty wystpujce w naukach spoecznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem nauk o organizacji i zarzdzaniu. Wedug tych przekona, moemy wyrni paradygmaty: funkcjonalistyczny, interpretatywny, radykalny humanistyczny oraz radykalny strukturalistyczny. Jako zobrazowanie natury wymienionych paradygmatw, posuy nam poniszy rysunek.

Orientacja spoeczna

Regulacja

Radykalna zmiana

Funkcjonalizm

Radykalny strukturalizm

Obiektywnod

Zaoenia dotyczce nauki

Paradygmat interpretatywny

Radykalny humanizm

Subiektywnod

Rysunek 1. Cztery gwne paradygmaty w naukach spoecznych, w zalenoci od orientacji spoecznej i zaoe, co do roli nauki rdo: opracowanie na podstawie Burrel i Morgan (1979), cytowani w: Kostera (2003/2010, s. 16) 10

Paradygmat funkcjonalistyczny zakada, e spoeczestwo jest konkretne i realne, a przy tym ma obiektywn natur. Wedug zaoe tego paradygmatu, rol nauki jest obiektywne przedstawianie danych i brak wartociowania a badacz musi by zdystansowany do przedmiotu swoich bada (Kostera, 2003/2010). Odmienny pod tym ktem jest paradygmat interpretatywny, wedug ktrego spoeczestwo nie ma konkretnego charakteru, a ponadto jest niestabilne i intersubiektywne. Zgodnie z tym paradygmatem, nauka powinna opisa istniejc rzeczywisto i stara si j zrozumie, oraz rozway rne metody dziaania wobec danych problemw (tame). Zgodnie z opini Kostery (2003/2010), paradygmat radykalnego humanizmu, tak jak interpretatywny, zakada niekonkretn natur spoeczestwa, ale wedug niego nauka powinna proponowa spoeczestwu nowe, gotowe rozwizania, ktre powinny zosta przyjte. Natomiast paradygmat radykalnego strukturalizmu, wedug Kostery (tame) jest podobny do funkcjonalistycznego poprzez zaoenie konkretnoci spoeczestwa, natomiast wzorem radykalnego humanizmu, zakada konieczno przedstawienia spoeczestwu rozwiza, majcych na celu wyeliminowanie okrelonych problemw. Podsumowaniem dla natury paradygmatw, moe by stwierdzenie Kostery: Paradygmaty opisujce (funkcjonalistyczny i interpretatywny) staraj si przedstawi rzeczywisto po to, by poszerzy ludzk wiedz, ale take po to, by praktycy mieli skd czerpa pomysy i inspiracj do wdraania nowych pomysw. Paradygmaty radykalne (humanistyczny i strukturalistyczny) maj ambicj, by proponowa praktykom konkretne metody zmian spoecznych. (2003/2010, s. 17) Zgodnie z przedstawionymi powyej rozwaaniami, niniejsza praca zostaa z zaoenia naturalnie skonstruowana w oparciu o paradygmat interpretatywny. Konsekwencj wyboru odpowiedniego paradygmatu, jest stosowanie metafor. Metafora jest figur stylistyczn, polegajc na odniesieniu jakiego zjawiska do innego, czyli na prbie zrozumienia jednego fragmentu rzeczywistoci przy pomocy

11

innego (Kostera, 2003/2010, s. 19). Zgodnie z opini Kostery (tame) metafora peni czsto rol pewnego rodzaju ozdobnika w formuowaniu wypowiedzi. Jedn z odmian metafory jest metafora epistemologiczna, ktra jest pojciem jeszcze szerszym i jest uywana w nauce do opisu studiowanych zjawisk, na przykad organizacji, bdcej rzeczywistoci zoon, niekonkretn, pen paradoksw (Kostera, 2003/2010, s. 19). Innymi sowy metafora epistemologiczna ma na celu opisanie skomplikowanych zjawisk i problemw, poprzez tak jakby rozoenie ich na czynniki pierwsze, ktre s atwiejsze do zinterpretowania. Kostera (1996), jako charakterystyczne metafory dla paradygmatu interpretatywnego, wskazuje: teatr, kultur, wityni oraz tekst. Na potrzeby niniejszej pracy przyjam dwie pierwsze z wyej wymienionych metafor, gdy wyday mi si one najbardziej odpowiednie przy odniesieniu do menederskich aspektw profesji trenera.

2.2 Metodologia Kolejnym krokiem po wyborze paradygmatu oraz zaoe epistemologicznych (metafora), jest wedug Kostery (2003/2010) wybr metodologii, w oparciu o ktr skonstruujemy swoje badania. Wybr metodologii wynika wprost z dokonanych wczeniej zaoe ontologicznych (paradygmat) i epistemologicznych, zatem naturalnym wyborem w moim przypadku byo skoncentrowanie si na badaniach jakociowych, ktre zostay przeprowadzone w oparciu o etnografi oraz teori ugruntowan. Wybrane przeze mnie metodologie s sobie pokrewne i spjne ze sob (Kostera, 2003/2010), dlatego obydwie mogy zosta przeze mnie wykorzystane przy systematyzowaniu moich bada. Idc za tokiem mylenia przedstawianym przez Koster (2003/2010), najwaniejsz cech etnografii jest skupienie si na badaniach empirycznych, ktre naley zrelacjonowa w sposb moliwie jak najbardziej bezstronny. Zgodnie z tymi zaoeniami etnografii, konsekwencj czci empirycznej jest interpretacja zebranego materiau, ktra jednak nie jest tak istotna jak empiria i wie si z pewn swobod. W teorii ugruntowanej za, istot dobrze przeprowadzonych bada terenowych, jest dokadno w stosowaniu metod i technik interpretowania zebranego materiau (tame).
12

Podczas korzystania z teorii ugruntowanej, stosuje si metody pokrewne etnografii, w postaci obserwacji czy wywiadw i wykorzystuje si je do momentu zgromadzenia wystarczajcej wedug badacza iloci materiaw. Nastpnie materiay s systematyzowane i porzdkowane a efektem tej metodologii jest wygenerowana indukcyjnie teoria (Kostera, 2003/2010, s. 48). W przypadku etnografii za, badacz opiera si jedynie na badaniach empirycznych, z pominiciem wszelkich teorii. Efektem zebranych materiaw empirycznych jest tworzenie nowych, czasem nawet abstrakcyjnych teorii (Kostera, 2003/2010). Wedug Kostery etnografie przybieraj posta opowieci problemowej, tematycznej, czyli nawietlajcej wybrany problem (2007, s. 18). To okrelenie bardzo przypado mi do gustu, jako oddajce zwile charakter etnografii. Uycie dwch opisanych powyej metodologii byo dla mnie czym nowym. Do tej pory nie miaam okazji z nich korzysta. Wszelkie moje dotychczasowe prace naukowe czy te zaliczeniowe byy raczej pracami odtwrczymi. Moliwo samodzielnego przeprowadzenia bada w terenie i wysnucia teorii na ich podstawie, bya dla mnie bardzo interesujcym i cennym dowiadczeniem. Przyjemne byo rwnie to, e przeprowadzanie bada byo czynnoci praktyczn, co znacznie zwiksza atrakcyjno wymienionych powyej metodologii.

2.3 Metody badawcze wykorzystane w pracy Rozpoczynajc badania etnograficzne, problem badawczy jest formuowany zwykle roboczo. W trakcie przeprowadzania bada, problem badawczy czsto ewoluuje i krystalizuje si ostatecznie z biegiem czasu (Kostera, 2003/2010). Chcc, eby badania etnograficzne byy wiarygodne, zaleca si wykorzystanie kilku metod badawczych. Taki proces rnicowania metod stosowanych w badaniach, nazywa si triangulacj (Kostera, 2003/2010). Majc na uwadze powysze zalecenia, w niniejszej pracy zastosowaam triangulacj metodologiczn oraz triangulacj danych. Triangulacja metodologiczna polega na zrnicowaniu metod gromadzenia informacji. W czasie bada bdcych istot tych rozwaa, stosowaam gwnie wywiad oraz obserwacj nieuczestniczc. Uzupenieniem tych dwch gwnych

13

metod bya rwnie momentami obserwacja bezporednia oraz shadowing (Kostera, 2003/2010). Triangulacja danych polega na pozyskaniu rnych rde pozyskiwania danych. To kryterium speniam poprzez przeprowadzenie wywiadw i obserwacji z rnymi osobami, bdcymi czonkami badanej przeze mnie organizacji.

2.3.1 Wywiad Jedn z gwnych metod badawczych, ktr stosowaam podczas

przeprowadzania bada w terenie, by wywiad. Wywiad jest to kierowana rozmowa, gdzie kierowanie jest uznane i zaakceptowane przez obie strony (Czarniawska, 2002, cytowana w: Kostera, 2007, s. 13). Przeprowadzane przeze mnie wywiady miay w wikszoci przypadkw form wywiadu antropologicznego, zwykle niestandaryzowanego i nieustrukturalizowanego (Kostera, 2003/2010). Oznacza to, e moi rozmwcy mogli swobodnie konstruowa swoje wypowiedzi, poruszajc nieraz wtki, ktre z pozoru nie byy istotne dla danego zagadnienia. Niejednokrotnie okazywao si jednak, e w ten sposb trafialimy na kolejne ciekawe wtki, ktrych istnienia wczeniej nie byam w stanie przewidzie. Wywiady, jakie przeprowadzaam, zawieray czasami rwnie elementy wywiadu standaryzowanego. Jeli podczas wywiadu z jednym z rozmwcw wyniko jakie ciekawe zagadnienie, zwykle chciaam sprawdzi opini na ten sam temat wrd innych moich rozmwcw. Elementy standaryzacji okazyway si rwnie pomocne przy definiowaniu specjalistycznych zagadnie zwizanych z badanym rodowiskiem. Te, nazwijmy to, pytania standardowe peniy rwnie czasem rol pewnego rodzaju koa ratunkowego w momentach, kiedy rozmwca wyczerpa jeden z wtkw i zanosio si na to, e rozmowa utknie w martwym punkcie. Do istotny jest rwnie fakt, e wszyscy moi rozmwcy byli zaznajomieni z gwnym zarysem tematyki moich bada. Sprawio to, e poczuli si przez to pewniej i nie obawiali si rozmawia ze mn swobodniej i przekazywa mi rnych informacji czy nawet swoich osobistych przemyle. Moi rozmwcy byli bardzo pozytywnie nastawieni do rozmw ze mn, mimo ograniczonego czasu, jaki mogli mi powici ze wzgldu na charakter swojej pracy. Przy kadej okazji podkrelali
14

rwnie, e gdyby nasuny mi si jakie dalsze pytania, to chtnie powrc do dalszych rozmw, z czego kilkukrotnie rzeczywicie skorzystaam.

2.3.2 Obserwacja Kolejn bardzo wan metod badawcz, z ktrej skorzystaam, bya obserwacja. Pocztkowo stosowaam obserwacj nieuczestniczc (Kostera, 2003/2010), jako jedn z bezpieczniejszych form obserwacji. Zgodnie z zaoeniami tej metody, przygldaam si rodowisku, jakie wybraam na przedmiot swoich bada, starajc si jak najwicej zaobserwowa i zyska wstpne rozeznanie w terenie. Z biegiem czasu, moje obserwacje zaczy ewoluowa w kierunku obserwacji bezporedniej (tame), ktra dawaa mi szans na zebranie bardziej wiarygodnych danych poprzez moliwo interakcji z uczestnikami badanego prz eze mnie rodowiska. Kilkukrotnie miaam rwnie okazj wykorzysta najbardziej chyba zaawansowan metod obserwacji, zwan shadowingiem (Kostera, 2003/2010). Podczas tej formy obserwacji, stawaam si cieniem jednego z obserwowanych przeze mnie trenerw i zgodnie z jej zaoeniami staraam si zauway jak najwicej i jednoczenie nie przeszkadza mu w wypenianiu swoich obowizkw. Taka sytuacja miaa miejsce zwykle podczas standardowych treningw oraz kilkukrotnie przy okazji zawodw sportowych, co byo dla mnie bardzo ciekawym dowiadczeniem. Kada z tych form obserwacji pozwalaa mi dostrzec inny wymiar obserwowanych przeze mnie zjawisk. Uzupenieniem przeprowadzonych przeze mnie wywiadw i obserwacji, byy notatki z terenu, ktre staraam si sporzdza na bieco, kiedy tylko zauwayam co ciekawego czy istotnego. Z natury nie jestem osob uporzdkowan, wic notatki te nie miay charakteru profesjonalnego byy raczej zbiorem lunych idei czy hasowych zagadnie. Mimo to, pozwoliy mi one na sprawniejsze uporzdkowanie danych, jakie zgromadziam podczas bada w terenie.

15

3. ycie na stadionie. Wprowadzenie do wiata trenera

Zdjcie 1.: Stadion lekkoatletyczny w Sopocie rdo: stadionlesny.pl (2011)

Chcc snu rozwaania nad profesj trenersk, nie wypada nie wspomnie o sporcie jako takim. Zgodnie z Artykuem nr 2 Ustawy z dnia 25 czerwca 2010r. o sporcie: Sportem s wszelkie formy aktywnoci fizycznej, ktre przez uczestnictwo dorane lub zorganizowane wpywaj na wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwj stosunkw spoecznych lub osignicie wynikw sportowych na wszelkich poziomach. Powysza definicja dotyczy sportu szeroko pojtego, natomiast obecno trenera moe sugerowa, e w przypadku niniejszej pracy mamy raczej do czynienia ze sportem kwalifikowanym, ktry Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym, poprzez Artyku nr 3, definiuje nastpujco:
16

sport kwalifikowany jest form aktywnoci czowieka zwizan z uczestnictwem we wspzawodnictwie sportowym, organizowanym lub prowadzonym w okrelonej dyscyplinie sportu przez polski zwizek sportowy lub podmioty dziaajce z jego upowanienia Zaprezentowana powyej definicja jest bardziej adekwatna pod ktem niniejszej pracy. Swoje badania terenowe przeprowadziam w rodowisku dyscypliny sportu zwanej lekk atletyk. W zwizku z tym, e badana przeze mnie organizacja jest tworem formalnym, zorientowanym na wspzawodnictwo sportowe i dziaajcym w oparciu o reguy wyznaczane przez Polski Zwizek Lekkiej Atletyki, to niewtpliwie mamy tutaj do czynienia ze sportem kwalifikowanym. W zwizku z tym, e dalsza cz pracy dotyczy bdzie cile rodowiska lekkoatletycznego, z pewnoci powinnam przybliy Czytelnikowi zarys tej dyscypliny sportu. Ciekaw i do zwiz informacj na temat tej gazi sportu podaje Encyklopedia Britannica: Dyscyplina sportu obejmujca konkurencje techniczne i biegowe, takie jak rzuty, skoki, chd oraz biegi, rozgrywane na bieni i murawie boiska lekkoatletycznego oraz poza nim (chd i maraton.) Konkurencje lekkoatletyczne s najstarszymi formami zorganizowanego sportu, rozwiny si bowiem z podstawowych czynnoci ruchowych czowieka - chodu, biegu, skoku i rzutu. Jako dyscyplina lekkoatletyka obejmuje ponad 40 konkurencji najczciej rozgrywanych na otwartych stadionach, na ktrych biegi odbywaj si na owalnej bieni o dugoci 400 m, a konkurencje rzutowe i skoki, na murawie i skoczniach przylegajcych do boiska, bd bieni. W okresie jesienno zimowym konkurencje lekkoatletyczne uprawia si w halach, gdzie ograniczona przestrze () powoduje, e niektre z nich s modyfikowane (), a innych nie rozgrywa si wcale. (2006, s. 78) Zacytowana powyej definicja z pewnoci stanowi dobry wstp do tematyki zwizanej z lekk atletyk, natomiast rozwiniciem tego wtku bdzie na pewno cz empiryczna, ktra dostarczy Czytelnikowi kolejnych, bardziej szczegowych ju informacji w tym zakresie.
17

3.1 Trener i organizacja w jakiej funkcjonuje Po wstpnym omwieniu tematyki sportu, z uwzgldnieniem sportu

kwalifikowanego oraz przyblieniu Czytelnikowi zaoe lekkiej atletyki, nadszed czas, aby skupi si bezporednio na postaci trenera sportowego. Przedmiotem moich bada terenowych byo rodowisko trenerw lekkiej atletyki, dlatego moim zaoeniem jest, e wszelkie dalsze rozwaania (poza szeroko rozumian teori dotyczc oglnie pojtej profesji trenerskiej) bd dotyczy trenerw tej wanie dyscypliny sportu. Informacja ta z pewnoci jest istotna dla Czytelnika i powinna zosta wzita pod uwag podczas dalszej lektury. Niestety zasoby literatury krajowej, dotyczcej profesji trenerskiej samej w sobie, s do ubogie i przy tym wikszo z tych pozycji zostaa wydana wiele lat temu. Poszukujc jednak aktualnych informacji na temat zaoe tej profesji, trafiam na kilka ciekawych informacji w Internecie. Bardzo zwiz informacj, aczkolwiek oddajc rzeczywicie kwintesencj zawodu trenera, prezentuje Wikipedia, wedug ktrej trener, to: osoba zajmujca si przygotowaniem fizycznym i psychicznym swoich podopiecznych (najczciej grupy) w wielu dziedzinach ycia, ale przede wszystkim sportu. Najczciej wyspecjalizowany jest w jednej, konkretnej dyscyplinie (np. pika nona, koszykwka czy gimnastyka). Jego zadaniem jest umotywowanie i wyszkolenie osb, z ktrymi pracuje.(2010) Bardzo ciekawy i duo bardziej rozbudowany opis odnonie profesji trenera odnalazam na internetowej stronie rzdowej, gdzie odkryam rejestr zawodw, ktry zawiera opis zawodu trenera, wraz ze wskazaniem zada zawodowych, ktre powinien on spenia wedug organw administracji pastwowej. W zwizku z tym, e znalezione informacje s bardzo istotne, poniej zaczam fragment wspomnianego rejestru, dotyczcy bezporednio trenera sportowego.

18

Nazwa: Trener sportowy Kod: 347510 Prowadzi treningi sportowe i kieruje wychowaniem oraz nauczaniem sportowcw w okrelonej dyscyplinie sportu na wszystkich poziomach Synteza: usprawnienia fizycznego, dc do uzyskania przez sportowcw maksymalnie dobrych wynikw.
- pozyskiwanie dla sportu i dokonywanie wyboru zawodnikw z punktu widzenia ich predyspozycji psychofizycznych; - opracowywanie wieloletnich i krtkotrwaych planw szkoleniowych dla sekcji, zespow i konkretnych zawodnikw oraz zabieganie o ich pen realizacj, prowadzenie wykadw i seminariw; - organizowanie szkolenia oraz uczenie zawodnikw techniki i taktyki danej dyscypliny lub konkurencji; - doskonalenie cech osobowych w celu uzyskania mistrzostwa sportowego; - okrelanie i realizowanie metodyki treningu, dostosowanej do zadao i moliwoci zawodnikw; kontrola urzdzeo i sprztu; - inspirowanie i dopilnowywanie badao lekarskich zawodnikw, w celu przeciw Zadania dziaania powstawaniu rnych ujemnych skutkw zdrowo tnych; zawodowe - inspirowanie i dopilnowywanie wykonywania innych badao (antropologicznych, : fizjologicznych, psychologicznych, socjologicznych itp.), sucych racjonalizacji procesu szkoleniowego i wychowawczego; - kierowanie wspzawodnictwem podopiecznych zawodnikw, udzielanie im w tym rad i wskazwek; - kontrolowanie przebiegu wspzawodnictwa i niedopuszczanie do sytuacji grocej utrat ycia lub zdrowia; szczeglnie w sportach walki i daleko wschodnich; - zapobieganie sytuacjom antywychowawczym, wspdzia anie w tym zakresie z rodzin oraz stosowanie rodkw motywacyjnych, kreujcych postawy spoecznie konstruktywne; - przeciwdziaanie wszelkim formom niedozwolonego dopingu, w tym szczeglnie farmakologicznego.

Tabela 1.: Klasyfikacja zawodw i specjalnoci opis zawodu trenera rdo: www.praca.gov.pl (2010)

Po zapoznaniu si z treci zaczonej tabeli, od razu wida, jak bardzo zoony zakres obowizkw wpisany jest w zawd trenera i w jak wiele rl musi si on wciela na co dzie. Przy tej okazji, dla uatwienia zrozumienia zagadnienia rl w profesji trenerskiej, mona skorzysta z metafory teatru, wedug ktrej uczestnikw danej organizacji (w tym przypadku rodowiska trenerskiego) widzimy jako aktorw spoecznych, ktrzy na czas wykonywania swojej pracy, wcielaj si w poszczeglne role (Postua, 2010). Istotne jest rwnie to, e na te role mona patrze z dwch perspektyw: samych aktorw grajcych okrelone role oraz tych osb, ktre z tymi rolami obcuj,
19

odbieraj je w okrelony sposb a nawet oceniaj (Goffman, 1959 cytowany w: Postua, 2010). Konieczno skoordynowania tak wielu zada do wykonania, z pewnoci wymaga od trenerw sporych umiejtnoci menederskich. Skoro naturalnie zauwaamy na tym etapie analogi profesji trenerskiej do funkcji menedera, to moemy w tym przypadku odnie si do wyodrbnionych przez Koster (1996, cytowana w: Postua, 2010) wymiarw roli spoecznej menedera. Zgodnie z zaoeniami tej teorii, idc tropem wskazanym przez Postu (2010) oraz Koster (1996), mona zatem wyrni trzy wymiary roli spoecznej trenera: - oczekiwania spoeczne (dominujce scenariusze) - konstruowanie roli przez trenerw (wymiar profesjonalny) - kontekst instytucjonalny (organizacje, w ktrych funkcjonuj trenerzy) Dopenieniem powyszej klasyfikacji bdzie z pewnoci ponisza tabela, ktra doprecyzowuje charakter poszczeglnych wymiarw.

Wymiar Rola oglnospoeczna: oczekiwania spoeczne Rola profesjonalna: wymiar profesjonalny Rola organizacyjna: kontekst instytucjonalny

Grupa spoeczna (spoecznod) Spoecznod lokalna/ spoeczeostwo (ang. Stakeholders) rodowisko fachowe (ang. Professional community)

Znaczenie Jak trenerzy powinni/ nie powinni postpowad?, co jest wane, wartociowe, niepodane? zasady gry, jak profesjonalista/osoba wykonujca zawd trenera powinna/ nie powinna si zachowywad? Normy i wartoci organizacji definiujce jak powinni/ nie powinni zachowywad si trenerzy w tej organizacji

Organizacja (uczestnicy)

Tabela 2: Grupy i znaczenia trzy wymiary roli spoecznej trenera rdo: Kostera 1996, cytowana w: Postua 2010, s. 42

Po analizie materiau empirycznego, temat roli spoecznej zawodu trenera zostanie omwiony ju nieco szerzej i bardziej konkretnie w odniesieniu do zgromadzonych w terenie danych. Pomimo tego, e lekkoatletyka jest z zaoenia sportem indywidualnym, to, na co dzie trener zwykle pracuje z okrelon grup zawodnikw, ktra stanowi zesp.
20

Wedug bada Postuy (2010), zesp, ktry ma by efektywny, nie powinien si skada z wicej ni kilku do kilkunastu osb. Z pewnoci jest to stwierdzenie suszne, poniewa im wicej czonkw liczy taki zesp, tym trudniej jest skoordynowa zadania przydzielone kademu z nich. Trener, w drodze analogii moe by tutaj postrzegany, jako kierownik projektu, z tym, e koordynuje on na raz wiele projektw. Wedug mnie, takim projektem dla trenera jest kady zawodnik z osobna, bdcy pod jego opiek. Kady z nich ma przecie postawione przed sob indywidualne cele do osignicia. Mimo, e np. w ramach jednej konkurencji mog si one wydawa podobne, to ze wzgldu na indywidualne cechy (zarwno fizjologiczne, jak i psychologiczne) kadego z zawodnikw, droga do ich osignicia jest zazwyczaj odmienna, co trener, jako dobry kierownik projektu musi uwzgldni. Postua (2010) zauwaa rwnie, e kady kierownik sam dobiera sobie pracownikw, z ktrymi chce pracowa. Podobnie jest w przypadku trenera, ktry ma dowolno w podejmowaniu decyzji o ewentualnej wsppracy z dan osob. Trener, podobnie jak kierownik, musi rwnie dba o to, eby zawodnicy czuli si dobrze w grupie, co z pewnoci zapobiega powstawaniu konfliktw w zespole. Dobr praktyk trenersk jest rwnie doprowadzenie do sytuacji, w ktrej bardziej dowiadczeni zawodnicy pomagaj osobom z mniejszym dowiadczeniem. Analogiczn postaw znajdziemy w odniesieniu do kierownika (Postua, 2010). Wedug Postuy (2010, s. 268) najwaniejszym czynnikiem w doborze ludzi do projektu jest ich wiedza i umiejtnoci pasujce do danego projektu i rol kierownika jest dokonanie waciwego wyboru w tym zakresie oraz pniejsze kontrolowanie wykonywania zada przez jego pracownikw. Podobnie jest w przypadku trenera, ktry kadego zawodnika musi waciwie oceni pod ktem predyspozycji i talentw do poszczeglnych konkurencji lekkoatletycznych. Podobn opini odnonie budowania zespou wyraa Lidia Zbiegie - Macig: menederowie przyjmuj na siebie funkcj twrcw kultury, liderw zmian. Pojcie lider zmian zawiera w sobie wzorzec osoby twrczej, zdolnej zintegrowa ludzi wok misji, oddziaywa nie tylko na sfer racjonaln, ale i emocjonaln pracownikw. Lider zmian dba o pozyskanie do zespow takich ludzi, ktrych cechy osobowoci bd wspgray z osobowoci firmy. (2005, s. 88)
21

Przedstawiony powyej cytat oddaje rwnie do wiernie rol trenera, ktry nie tylko przewodzi grupie, ale rwnie jest inspiratorem, a czasem nawet swego rodzaju katalizatorem, ktry pozwala na dokonywanie niezbdnych zmian. Dodatkowo przytoczony fragment zwraca uwag na to, jak wany jest przy pracy w zespole pierwiastek ludzki. Powysze przemylenia wskazuj na to, e trener peni rwnie funkcje typowe dla przywdcy. Bardzo ciekaw opini na temat osoby przywdcy formuuj Czarniawska - Joerges i Wolff: Przywdca to symboliczna posta, ktra wydaje si zdolna kontrolowa przeznaczenie. Przypisuje si mu siy sprawcze, ktre czsto w rzeczywistoci s rozproszone midzy wiele osb i artefaktw, udziela on niejako swej twarzy rozmaitym wydarzeniom i procesom. (1991, cytowani w: Kostera, 2010, s. 138) Pewnych cech przywdcy, aczkolwiek nieco zmodyfikowanych, mona si rwnie doszuka u menedera: Meneder realizuje swoj rol przez koordynacj ludzi i zasobw dla realizacji celw organizacji. Domen menedera jest przede wszystkim codzienne dziaanie, porzdkowanie, racjonalne dogldanie organizacji.(Kostera, 2010, s. 139) Wedug Kostery (tame) meneder i przywdca posiadaj rwnie wsplne cechy, ktre pozwalaj im na kontrolowanie organizacji w taki sposb, aby zachowa nadane jej przeznaczenie. Ponadto obydwie wspomniane postaci decyduj o tym, jakimi pobudkami bd si kierowa podczas sprawowania wadzy pozytywnymi czy negatywnymi. Analizujc zaoenia wskazane do tej pory, wyglda na to, e trener posiada zarwno cechy przywdcy, menedera, jak i lidera zespou. Z pewnoci materiay zgromadzone podczas moich bada w terenie uzupeni powysze rozwaania i pozwol na wysnucie dalszych wnioskw w tym zakresie.
22

3.2 Truchtem po bieni. Okolicznoci przeprowadzonych bada wiat sportu, a cilej mwic wiat lekkiej atletyki, zawsze by mi bliski, gdy wychowaam si w rodzinie o silnych tradycjach sportowych. Praktycznie od zawsze miaam okazj obserwowa ten wiat i fascynowaa mnie wytrwao sportowcw i ich denie do pracy nad samym sob, gotowo do pokonywania wasnych saboci, nierzadko duym kosztem. Jako, e z biegiem lat, coraz bardziej zacza mnie interesowa rwnie psychologia, wzroso take moje zainteresowanie pierwiastkiem ludzkim w odniesieniu do sportu. Zaczam zastanawia si, co sprawia, e ta sportowa maszyna wci si krci, e tak dobrze dziaa mimo upywu lat. Z biegiem czasu doszam do wniosku, e bardzo istotn rol w tym rodowisku peni wanie posta trenera. Zaintrygowao mnie to, jak wielki wpyw posiada trener na swoich podopiecznych i sukcesy, jakie oni odnosz. Staraam si doj do tego, jakie cechy trenera maj odzwierciedlenie w tych sukcesach. Byo to dla mnie o tyle istotne, e trener momentami zacz mi si jawi jako swego rodzaju meneder. Zaczam sobie zdawa spraw, e osob pretendujc do miana trenera czeka trudne zadanie, ktre polega na takim skoordynowaniu wielu procesw, ktre przyniesie zaoony efekt w postaci wynikw sportowych jego podopiecznych. Trener nie tylko musi pracowa nad sob i swoim rozwojem, ale czeka go rwnie praca nad ksztatowaniem talentw i osigni swoich zawodnikw. Podobne oczekiwania nakadane s zwykle na dobrego menedera, ktry ksztatujc siebie i swoich podwadnych, przyczynia si do rozwoju organizacji, ktrej jest czci. Skoro dziaalno trenera jest tak istotna w procesie osigania sukcesw sportowych, by moe niektre jego metody dziaania mona by byo z powodzeniem wykorzysta w pracy menedera, w zakresie zarzdzania podlegymi mu pracownikami? Moje rozmylania zbiegy si niejako z tematyk moich studiw i ucieszyam si, kiedy dotaro do mnie, e w ramach przygotowywania mojej pracy magisterskiej, bd miaa okazj zbada szerzej zagadnienie, ktre tak bardzo mnie interesowao. Zdecydowaam si na przeprowadzenie swoich bada w stowarzyszeniu lekkoatletycznym w moim miecie rodzinnym, ktre jest jednym z miast
23

powiatowych wojewdztwa mazowieckiego. W stowarzyszeniu tym dziaa obecnie trzech trenerw, z ktrych kady pracuje z kilku- lub kilkunastoosobow grupk zawodnikw. Mj wybr podyktowany by gwnie faktem spokrewnienia z jednym z wspomnianych przeze mnie trenerw oraz znajomoci dwch pozostaych trenerw. Taka sytuacja dawaa mi okazj na dobry kontakt z osobami, ktrych rodowisko zamierzaam zbada. Otwarto badanych na moj osob, wg mnie okazaa si nieoceniona. Dziki tej otwartoci, moi rozmwcy z pewnoci byli ze mn bardziej szczerzy, ni miaoby to miejsce w przypadku osoby cakiem obcej. Jest to bardzo cenione przez etnografw i dobry akces do terenu czsto przesdza o wyborze tematu bada (Kostera, 2003/2010). Pewien limit zaufania, jakim obdarzyli mnie rozmwcy, uatwi mi rwnie poczynienie wartociowych obserwacji, jakie prowadziam w sytuacjach ycia codziennego, jak i w tych bardziej niecodziennych. Oczywicie staraam si tego zaufania nie zawie. Wszystkie rozmowy, jakie przeprowadziam, byy nagrywane za pen zgod moich rozmwcw. Informowaam ich rwnie, e pozostan oni anonimowi. Na potrzeby tej pracy, postaci uczestniczce w moich badaniach oznaczyam literami alfabetu. Jest to zgodne z wymogiem zachowania anonimowoci i ochrony tosamoci rozmwcw w etnografii organizacji (Kostera, 2003/2010). Wszelkie pozostae informacje zamieszczone w niniejszej pracy odnonie tych postaci s prawdziwe. Dodatkowo moi rozmwcy byli zaznajomieni z tematem moich bada. Dao si zauway, e cieszyo ich to, e kto si ich prac ywo zainteresowa. To rwnie sprawio, e byam traktowana z yczliwoci i wyrozumiaoci. Gwna cz moich bada nad profesj trenera rozpocza si w czerwcu 2009 i trwaa do maja 2010. Ze wzgldu na dynamiczny charakter badanego rodowiska, wywiady i obserwacje przeprowadzaam w kilku etapach. rodowisko sportowe yje bardzo szybko. Wiele si dzieje a czasu jakby cigle jest zbyt mao. Trenerzy yj w biegu, jakby w cigym rozerwaniu pomidzy jedn czynnoci a drug, pomidzy jednym podopiecznym a drugim. Wszystkie obowizki musz jako pogodzi, wszystkim problemom zaradzi i kadego swojego zawodnika skontrolowa. Normalnym zatem okaza si fakt, e nieatwo byo mi si wkomponowa w ten cisy harmonogram, pomimo duej otwartoci okazanej przez moich rozmwcw.
24

Dlatego te wywiady przeprowadzane z nimi odbyway si czsto niejako w biegu, w przerwie pomidzy poszczeglnymi zajciami, czasami rwnie jakby na raty. Ciko byo w praktyce przeprowadzi wywiad za jednym razem, od pocztku do koca. Dlatego te z moimi rozmwcami musiaam si spotyka po kilka razy, aby uzyska od nich wszystkie informacje, ktre byy dla mnie bardzo istotne. Pomimo tych technicznych trudnoci, udao mi si zebra podany materia. Stao si tak gwnie dziki temu, e badane przeze mnie osoby wykazay si du cierpliwoci i chci pomocy. Za kadym niemal razem, na koniec wywiadu syszaam, e chtnie pomog, jeli bd miaa jeszcze jakie pytania. Wywiady przeprowadziam z trzema wspomnianymi trenerami, ale chciaam rwnie pozna inny punkt widzenia na badane przeze mnie zagadnienie. Dlatego te zdecydowaam si rwnie na przeprowadzenie wywiadw z dwoma zawodnikami, pracujcymi z jednym z trenerw. Jeden z badanych podopiecznych jest zawodnikiem jeszcze do niedowiadczonym, natomiast drugi z nich ma za sob ponad dziesicioletnie dowiadczenie w uprawianiu lekkiej atletyki i wsppracy z rnymi trenerami. W poniszej tabeli umieciam kilka informacji nt. iloci osb, z ktrymi przeprowadziam wywiady, ze wskazaniem czasu wywiadw.

Rozmwca Zawodnik A Zawodnik B Trener A Trener B Trener C

Ilod przeprowadzonych wywiadw 1 2 5 2 2

redni czas trwania jednego wywiadu 20 minut 20 minut 30 minut 25 minut 20 minut

Tabela 3. Ilo i czas trwania przeprowadzonych wywiadw rdo: opracowanie wasne

Wszystkie wywiady byy przeze mnie nagrywane na dyktafon, a nastpnie transkrybowane. Transkrypcj staraam si przeprowadza stopniowo i na bieco, ze wzgldu na to, i jest to do mudny, aczkolwiek ciekawy proces.
25

Zrnicowanie badanych zawodnikw rwnie pozwolio mi spojrze na trenera z rnych perspektyw. Rozmowy z nimi pozwoliy mi take na poszerzenie wiedzy odnonie atmosfery relacji panujcej pomidzy zawodnikami a ich trenerem. Moje badania w zakresie profesji trenerskiej w duej czci opieraj si rwnie o obserwacje zarwno nieuczestniczc, jak i bezporedni, a po elementy shadowingu (Kostera, 2003/2010). Obserwacje prowadziam w rnych okolicznociach. Najczciej byy one prowadzone podczas codziennych treningw. Kilkukrotnie obserwowaam rwnie trenerw i ich zawodnikw podczas przernych imprez sportowych, takich jak mityngi sportowe czy rnego rodzaju mistrzostwa. Miaam rwnie okazj zaobserwowa ich podczas jednego z obozw sportowych. Ta rnorodno okolicznoci rwnie miaa due znaczenie zupenie inaczej zachowuj si nasi aktorzy spoeczni na codziennym treningu ni np. na oficjalnych zawodach, kiedy to musz sobie radzi choby ze stresem. Aby poszerzy swoje perspektywy i lepiej zrozumie specyfik pracy trenera, staraam si rwnie dotrze do branowej prasy oraz publikacji naukowych wydawanych przez rodowisko lekkoatletyczne. Chocia tych publikacji nie ma wiele, udao mi si w nich znale wtki, ktre okazay si pomocne dla moich bada. W trakcie przeprowadzania bada, wszelkie moje dodatkowe wnioski, uwagi czy przemylenia zapisywaam w notesie badacza, ktry w praktyce zawiera lune notatki lub okrelone hasowo zagadnienia, ktre mnie zainteresoway, wyday si ciekawe i skaniay mnie do dalszych przemyle. Notatki te okazay si by przy analizowaniu bada bardzo pomocne.

4. Dc do perfekcji. Materia empiryczny

4.1 Droga do trenerstwa czyli kwalifikacje i predyspozycje Prowadzc swoje badania nad profesj trenersk, zdaam sobie spraw, e wikszo z nas, nie zdaje sobie sprawy z tego, e proces szkolenia trenerskiego jest do skomplikowany.

26

Obserwujc rodowisko sportowe, mona by wysnu wniosek, e trenerem si po prostu zostaje ot tak sobie. Wikszo trenerw, ktrych miaam okazj obserwowa, wydaje si naprawd by waciwymi osobami na waciwych miejscach. Ich obecno w tym rodowisku jest tak naturalna i oczywista, e dopiero w dalszej kolejnoci pojawio si u mnie zainteresowanie procesem edukacji samego trenera. Wydawao mi si pocztkowo, e do tego zawodu niepotrzebne jest jakie specjalistyczne wyksztacenie, e moe wystarczy troch dowiadczenia z wasnej kariery zawodniczej, szczypta intuicji i zaangaowania i to wystarczy, by mc zosta trenerem. Okazao si jednak, e byam w bdzie, gdy bycie trenerem wymaga cigego doksztacania si w tej materii. Trener uczy si swojego zawodu praktycznie przez cae ycie, dc do osignicia wyszych klas trenerskich. Podczas jednego z wywiadw, przybliy mi nieco to zagadnienie jeden z trenerw, ktry legitymuje si tytuem trenera klasy mistrzowskiej. (O.Z.): Co trzeba zrobi, eby osign trenersk klas mistrzowsk? (Trener A): Trzeba najpierw ukoczy studia na AWF lub przynajmniej ukoczy kurs trenerski II klasy. Potem trzeba odczeka 5 lat i w tym czasie trzeba mie wyniki na rnym szczeblu w zalenoci od tego, na jakim poziomie pracuje trener. Mog to by wyniki lokalne z bardzo modymi zawodnikami, ale mog by to rwnie wyniki ze starszymi zawodnikami, zarwno na arenie polskiej jak i midzynarodowej. Trzeba rwnie przej odpowiedni kurs w Centrum Ksztacenia Trenerw w Warszawie i napisa kolejn prac zaliczeniow i obroni j na egzaminie pastwowym. W ten sposb uzyskuje si tytu trenera I klasy. Podobny proces ma miejsce w przypadku uzyskania tytuu trenera klasy mistrzowskiej. Jest to najwyszy stopie trenerski, jaki mona zdoby u nas w Polsce. (O.Z.): Czyli po zakoczeniu studiw na Akademii Wychowania Fizycznego uzyskuje si automatycznie stopie II klasy? (Trener A): Nie zawsze. Tytu trenera II klasy mog otrzyma tylko wyrniajcy si studenci. Studenci, ktrzy nie s tak operatywni, otrzymuj tytu instruktora sportu i dopiero potem mog si zapisa na studia podyplomowe i ukoczy
27

szkolenie na trenera klasy II a potem zdobywa kolejne stopnie, co ma odbicie w tym, e okres uzyskiwania tytuu trenera klasy mistrzowskiej si wydua. Na podstawie przedstawionego fragmentu rozmowy ewidentnie wida, e proces edukowania si trenera, nie jest procesem tak prostym jak mogoby si wydawa osobie postronnej. Jest to do czasochonny i mudny proces, gdzie nie wystarczy jedynie skoczy odpowiednie studia czy kursy w zaoonym okresie czasu. Prcz odbytych studiw czy kursw oraz napisanych prac naukowych, trener musi rwnie udowodni w praktyce, e wiedz i umiejtnoci, ktre posiad w trakcie akademickiej edukacji, potrafi wykorzysta z powodzeniem w rzeczywistoci. Miar takiej zdolnoci, s konkretne wyniki sportowe osigane przez podopiecznych danego trenera, take jak wida, kryteria awansu trenera w sportowej hierarchii s cile okrelone i bardzo mierzalne. Tak jak ju wspomniaam, z moich obserwacji wynikao, e wikszo trenerw posiada na swoim koncie dowiadczenia ze swojej wasnej kariery zawodniczej. Zastanawiaam si, jak duy wpyw ma takie dowiadczenie na ich obecn karier trenersk. Postanowiam zatem sprawdzi z moimi rozmwcami czy takie dowiadczenie jest istotne w ich obecnej pracy. (O.Z.): Czy kiedy by Pan po tej drugiej stronie jako zawodnik? (Trener B): Byem, miaem 6 miejsce w Polsce jako zapanik, trenowaem pik non, jedziem na rowerze, czasami biegaem do tej pory te biegam i jako zawodnik walczyem i dawaem z siebie wszystko. Do krwi ostatniej [umiech]. (O.Z.): Czy to teraz uatwia prac trenersk? Te dowiadczenia zawodnicze? (Trener B): Na pewno to uatwia prac, poniewa rozumiem gdzie jest wysiek, gdzie s granice wysiku i nigdy od zawodnika nie wymagam rzeczy, ktre s niemoliwe. Kolejny trener wypowiedzia si w tym temacie do podobnie. (O.Z.): Wspomnia Pan, e przez szereg lat by Pan rwnie zawodnikiem czy to ma jaki wpyw na Pana prac? Czy jest to pomocne w zawodzie trenera?

28

(Trener C): Pewnie, e ma wpyw Baza treningowa, charakter pracy to jedno ale jednak to jest jednak to, czego si czowiek kiedy sam nauczy jako zawodnik, sam na sobie przerobi. W zwizku z tym, e dwch moich rozmwcw wypowiedziao si w tej kwestii do podobnie, nie zdziwia mnie zbytnio opinia trzeciego z badanych trenerw. (O.Z.): Wspomniae te, e w modoci rwnie trenowae bye zawodnikiem. Czy Twoim zdaniem te dowiadczenia zawodnicze pomagaj w pracy trenera? (Trener A): No na pewno pomaga, tylko jest jeszcze takie mae ale... Znane s rne rozmaite nazwiska ludzi, ktrzy nie byli nigdy lekkoatletami a jako poczuli t dyscyplin sportu, np. w Kielcach Mundek Sarna byy gimnastyk, wyszkoli mistrzyni Europy w skoku w dal (O.Z.): Czyli nie z lekkoatletyk mieli konkretnie do czynienia, ale z innym sportem tak, wic zawodnikami kiedy byli. Czy sam fakt bycia w przeszoci zawodnikiem pomaga w pracy trenerskiej, czy co uatwia, czy tak naprawd nie ma to jakiego wikszego znaczenia? (Trener A): Uwaam, e pomaga, bo jednak przeyo si to faktycznie tak jak mwisz, niekoniecznie w lekkiej atletyce rwnie w innych dyscyplinach, ale tam te jest obowizkowo: punktualno, odpowiedzialno za siebie, za innych, jeeli to jest jaki minizesp. Take to kady z nas przerabia na wasnej skrze i jeeli to przey i to wpaja kolejnym swoim pokoleniom zawodnikw.. To na pewno pomaga bycie wczeniej zawodnikiem. Analizujc zaprezentowane wypowiedzi moich rozmwcw trenerw, moemy atwo zauway, e jako do istotny czynnik w swojej wsppracy z zawodnikami, wskazuj oni swego rodzaju empati. Wszyscy badani trenerzy uwaaj, e dowiadczenia zawodnicze s czym, co zdecydowanie uatwia wspprac z ich podopiecznymi. Wedug nich zdecydowanie bardziej efektywn komunikacj z zawodnikiem jest w stanie prowadzi osoba, ktra potrafi si na swj sposb wczu w jego sytuacj.

29

Z pewnoci atwiej jest peni rol trenera osobie z dowiadczeniem zawodniczym, ni komu, kto takiego dowiadczenia nie posiada. W trakcie moich obserwacji, czsto zastanawiaam si, co sprawio, e badani przeze mnie trenerzy wybrali wanie ten zawd. Ciekawio mnie to, jaka bya ich motywacja w tym zakresie. Kiedy rozpoczlimy cykl wywiadw, wreszcie mogam ich o to zapyta. (O.Z.): Co Ci skonio do tego, eby zosta trenerem? (Trener A): Jak to si stao, nie wiem do dzi.. Myl, e.. [chwila zastanowienia] byem zawodnikiem, skakaem w dal, biegaem 100 m. Jako mi niele szo.. Mimo, e pracowaem 7 godzin to bawiem si pniej w sport i jako mnie to zainteresowao. Skoczyem kurs instruktorski, w tzw. midzyczasie byem jeszcze w wojsku i po jego ukoczeniu, pracujc w centrali telefonicznej niezwizanej ze sportem, rozpoczem studia na AWF w Krakowie, no i po 4 latach ukoczyem te studia. Wczeniej ju zajem si szkoleniem modziey, poniewa mj trener, ktry szkoli nasz grup musia wybiera midzy zawodem trenerskim a kierowniczeniem w Katedrze Wychowania Fizycznego na obecnej miejscowej Politechnice bo takie to byy wtedy czasy i grupk zostawi i ja musiaem j przej jako najstarszy zawodnik w tej grupie a miaem wtedy tzw. papiery instruktorskie. No i tak to si zaczo.. Potem si studia skoczyo, zaczy talenty tylko si pojawia na miejskim stadionie byy jeszcze dobre warunki do prowadzenia duej, szerszej grupy, take na dzie dzisiejszy mog si pochwali 57 medalami zotymi, srebrnymi i brzowymi na rnych imprezach z midzynarodowymi wcznie. Do podobnie wypowiedzia si w tym temacie drugi z trenerw, aczkolwiek okreli swoj histori duo bardziej zwile: (Trener C): [umiecha si] Ja cae ycie na stadionie spdziem.. Najpierw kilkanacie lat byem zawodnikiem, potem byem trenerem, studia.. I tak zostao. Bardzo spodobaa mi si odpowied na tak samo zadane przeze mnie pytanie, ktr uzyskaam od trzeciego trenera. Uzmysowia mi ona, e w profesji trenerskiej, gdzie
30

non stop praktycznie trzeba by za pan brat z prawami fizyki i stpa twardo po ziemi, trenerzy mimo wszystko potrafi wykaza si spor wraliwoci. Ponisza wypowied z pewnoci skonia mnie rwnie do tego, aby spojrze na ten zawd z zupenie innej perspektywy. (Trener B): Zawsze traktowaem ruch, sport jak sposb na ycie. Zostaem nauczycielem w f, ukoczyem studia, rwnie studia podyplomowe trenerskie i ca swoj prac zarwno w szkole, jak i w klubie traktuj, jako jedno wielkie hobby, ktre realizuj i.. [chwila zastanowienia] czasami mi si wydaje, e jestem malarzem ruchu, artyst.. Poniewa jeeli naucz kogo dobrze biega, czy dobrze si porusza, to jest to moja zasuga, poniewa to ja widziaem jego bdy, ja malowaem wszystko, co by sprawio, e ten jego ruch bdzie waciwy. Po tym wywiadzie staraam si dostrzec podczas moich obserwacji trenerw, t wanie dusz artysty. Rzeczywicie bez wikszego trudu udao mi si dostrzec to co i do szybko zdaam sobie spraw z tego, e tak naprawd to ju wczeniej to dostrzegam. To swego rodzaju artystyczne zacicie okazao si by pasj, ktra u moich rozmwcw bya zjawiskiem, ktre towarzyszyo im niemal na kadym kroku. Musz przyzna w tym miejscu, e bardzo auj tego, e sowa przelane na papier nie s w stanie opisa tego spojrzenia penego pasji, tego specyficznego bysku w oku, ktry tak czsto widziaam obserwujc ten sportowy wiat. Moliwo obserwowania tego zjawiska bya dla mnie bezcenna i pozwolia mi lepiej zrozumie rodowisko trenerskie.

4.2 Czas pracy czyli cykl treningowy Aby lepiej zrozumie specyfik pracy trenerw, z pewnoci naley zapozna si z cyklem ich ycia zawodowego w cigu roku, ktry w ich przypadku cile pokrywa si z cyklem treningowym zawodnikw. Dodatkowo, jak dowiedziaam si w trakcie moich bada, zawd trenera czsto nie jest jedyn profesj wykonywan przez te osoby. Wicej na ten temat dowiedziaam si podczas wywiadu z jednym z trenerw.
31

(O.Z.): Czy mgby opisa swj zwyky dzie jako trener? (Trener A): Jako trener to jest rnie, bo treningi mam w normalnym roku szkolnym po poudniu. Zaczynamy okoo godz. 16.30 i trwaj one ok 2 godzin. Natomiast jak ju wspomniaem jestem trenerem na umow zlecenie, ale pracuj rwnie jako nauczyciel w-f w liceum oglnoksztaccym oraz jako wykadowca na Politechnice i czasem mi si zajcia zazbiaj. Albo zaczynam w szkole a kocz na Politechnice albo odwrotnie. Potem jest przerwa obiadowa a pniej trening. Na treningu realizujemy w zalenoci od dnia rne formy treningu. Przewanie w poniedziaek cay akcent jest pooony na si biegow, we wtorek na szybko specjaln na potkach i w rod na wytrzymao tempow i specjaln. Ten cykl powtarza si w czwartek, pitek i sobot. Dla najbardziej wytrwaych zarezerwowana jest jeszcze niedziela, gdzie trenowana jest tzw. wytrzymao oglna. Jak wida po zaczonym fragmencie, dzie trenera jest do szczelnie wypeniony rnymi zajciami nie tylko tymi, zwizanymi cile z profesj trenersk. Pozostali dwaj trenerzy rwnie poza funkcj trenera, peni rol nauczycieli w-f w lokalnych szkoach. Ponadto, tak jak wspomnia Trener A, zajcia z zawodnikami odbywaj si rwnie w soboty. Jak udao mi si ustali podczas obserwacji, treningi niedzielne, o ktrych wspomina powyej mj rozmwca, zwykle zawodnicy odbywaj indywidualnie, wykonujc okrelone zadania zlecone wczeniej przez trenerw. Powyszy fragment przybliy nam cykl tygodniowy pracy trenerskiej, natomiast ywo interesowao mnie rwnie to, jak ksztatuje si roczny cykl treningowy. Okazuje si, e zaplanowanie caego sezonu jest rzecz do skomplikowan, gdy trzeba przy tym wzi pod uwag wiele rnorodnych czynnikw. Kwesti rocznego cyklu treningowego rwnie przybliy mi bardziej szczegowo Trener A.

32

(O.Z.): Jak wygldaj treningi na przestrzeni caego sezonu? Jak tutaj rozkada si caa organizacja? (Trener A): S trzy okresy podstawowe. Okres przygotowania oglnego, kiedy duo si robi w zalenoci od wieku zawodnika siy oglnej i siy biegowej, duo wybiegania. Ju nie biega si szybkociowych odcinkw. Dopiero przed Mistrzostwami Polski w hali zim wystpuje przestrojenie metod treningowych i wtedy jedzimy w naszym przypadku do Spay na hal sportow gdzie mona biega odcinki oraz dobiegi potkarskie, odcinki tempowe dookoa bieni 200 m. Generalnie jest to okres oglnego przygotowania, z przestojem na startowy sezon halowy. Pniej nastpuje dalszy cig tego okresu przygotowa oglnych, ktry koczy si zgrupowaniem zimowym w okresie ferii zimowych. Nastpnie zaczyna si tzw. okres przedstartowy, gdzie pojawia si coraz wicej metod treningowych, polegajcych na wykorzystaniu ju nie siy oglnej, ale siy bardziej dynamicznej poczonej z si biegow. Wyznaczane s te odcinki szybkociowe i w miar moliwoci rwnie na hali z potkami. Oczywicie wytrzymao ogln zastpujemy przez wytrzymao tempow, eby biega coraz krtsze odcinki z jednoczesnym przyspieszaniem tempa biegu i wydueniem przerw pomidzy poszczeglnymi odcinkami biegowymi. W ten sposb powoli dochodzimy do okresu startowego, w ktrym jak sama nazwa wskazuje, gwnym elementem s starty na imprezach sportowych. To, co si przepracowao przez wczeniejsze 8-9 miesicy, teraz trzeba wykorzysta w sezonie letnim. Sezon ten dzieli si jakby na dwie czci. Pierwsza to podstawowa, ktra koczy si Mistrzostwami Polski nie dotyczy to tylko modzikw, ktrzy maj Mistrzostwa Polski we wrzeniu. Juniorzy modsi, juniorzy i seniorzy maj te najwaniejsze imprezy w pierwszej czci sezonu i po tych gwnych startach nastpuje znowu okres lekkiego roztrenowania. Przez okoo 2 tygodnie gwnie si bawimy a potem znw zakadamy jednostki specjalne i znw kontynuujemy starty od wrzenia do poowy padziernika. Zaczona powyej wypowied zawiera do duo sownictwa specjalistycznego i jest do obszerna, aczkolwiek zauwayam, e i tak jest to wypowied do skrcona. Z pewnoci kwestia planowania i przygotowania do sezonu jest na tyle obszerna, e mona by byo napisa na ten temat odrbn prac.
33

Do istotny jest fakt, e trenerzy, ktrych obserwowaam, posiadaj w swoich grupach zawodnikw uprawiajcych rne dyscypliny oraz bdcych w rnych kategoriach wiekowych, a co za tym idzie, imprezy docelowe dla takich zawodnikw odbywaj si w rnych terminach. W zwizku z tym, w praktyce trener musi opracowa indywidualny plan sezonu dla kadego z zawodnikw z osobna, a nastpnie musi w trakcie cyklu treningowego koordynowa wykonanie tego planu dla poszczeglnych osb tak, aby indywidualne plany nie kolidoway ze sob. W celu zobrazowania natury przygotowywanych przez trenerw sezonowych planw treningowych, postanowiam zamieci archiwalny oglny roczny plan treningowy jednego z zawodnikw legitymujcego si pierwsz klas sportow, ktry zosta mi udostpniony przez Trenera A.

OKRES PRZYGOTOWAWCZY (2/11 15/05) PODOKRES przygotowania oglnego I (2/11 17/12) MEZOCYKL wprowadzajcy (2/11 14/11) MEZOCYKL podstawowy I (15/11 17/12) PODOKRES przygotowania specjalnego I (18/12 26/01) MEZOCYKL kontrolno przygotowawczy I (18/12 10/01) MEZOCYKL startw halowych (11/01 26/01) PODOKRES przygotowania oglnego II (27/01 22/03) MEZOCYKL podstawowy II (27/01 22/03) PODOKRES przygotowania specjalnego II (23/03 15/05) MEZOCYKL kontrolno przygotowawczy II (23/03 19/04) MEZOCYKL przedstartowy (20/04 15/05) OKRES STARTOWY (16/05 3/10)

34

PODOKRES stabilizacji (16/05 14/06) MEZOCYKL startowy I (16/05 14/06) PODOKRES startw gwnych (15/06 3/10) MEZOCYKL odbudowujco przygotowawczy - BPS (15/06 4/07) MEZOCYKL startowy II (5/07 19/07) MEZOCYKL odtwarzajco podtrzymujcy (10/07 15/08) MEZOCYKL startowy III (16/08 3/10) OKRES PRZEJCIOWY (4/10 1/11) PODOKRES roztrenowania (4/10 17/10) PODOKRES wypoczynku (18/10 1/11)

Tabela 4. Przykadowy roczny cykl szkolenia zawodnika w konkurencji 400 m przez potki. rdo: opracowanie wasne na podstawie materiaw udostpnionych przez jednego z rozmwcw

Powyszy plan zawiera jedynie oglne rozplanowanie w podziale na okresy, podokresy i mezocykle. Oczywicie dla kadego sezonu, ukadany jest nowy plan, ktry uzaleniony jest m.in. od terminw, na jakie wyznaczone zostaj kluczowe dla danego zawodnika imprezy sportowe. Poniej, ze wzgldu na obszerno materiau, zaczam jedynie fragment planu treningowego, ktry bardziej szczegowo rozpisuje rwnie mikrocykle treningowe (tygodnie), jak i oglny zakres pojedynczych treningw. Mimo, e jest to jedynie niewielka cz planu rocznego, to ju nawet taki niewielki wycinek, daje nam pogld na to, jak wiele pracy musz wykona zawodnicy, aby mogli myle o osiganiu sukcesw.

35

BPS (bezporednie przygotowanie startowe) przed Igrzyskami Modziey Szkolnej AKUMULACJA (15-21.06) Poniedziaek: SIA OGLNA (4 serie) + SIA SPECJALNA; P/2 6x80, wyciskanie lec 6x50, WYTRZYMAOD SIOWA P 6x80, brzuszki (atlas) 10x5, DWUGOWY 10x25, przeskoki none 6L + Px25, grzbiet statyczny 10 sek x10; 8-bj kularski 5kg po 3 rzuty; rozbieganie 4x 100 m na 50% Wtorek: SZYBKOD TECHNICZNA; pdzel potkarski; 2x4x80 m (ok. 11,0) w butach przerwa 3 i 6 roda: WYTRZYMAOD TEMPOWA; pdzel potkarski, 2x500 -300 m w butach przerwa 8 i 12 /1:32,0/47,0/1:31,5/50,0/ Czwartek: WYTRZYMAOD OGLNA; 15 minut cross; 15 minut dwiczenia rozcigajce; 6x1,5 na 60% - przerwa 3; 15 minut dwiczenia rozcigajce, 20 minut cross Pitek: SIA OGLNA + SIA SPECJALNA; jak w poniedziaek Sobota: SZYBKOD TECHNICZNA; pdzel potkarski; 6x6 potki 84 cm z nabiegu do 110 m p. w rytmie: 3kroki 3kroki 4kroki 4kroki- 3kroki; 2x4x60 m na 80% - przerwa 4 i 8 Niedziela: WYTRZYMAOD TEMPOWA; pdzel potkarski; 500-300-500 m przerwy 15 i 10 (w kolcach) BPS INTENSYFIKACJA - 22.06 29.06 Poniedziaek: SIA OGLNA (2 serie) + SIA SPECJALNA; P/2 3x80, wyciskanie lec 6x50, P/4 4x80, brzuszki 10x10, W z P/2 6x30, DWUGOWY 10x25, podskoki A 10x20, grzbiet statyczny 10 sek. x 10, podskoki C 10x20, RR 5LP x5, Hopy 6 potkw 84 cm co 1,5 stopy 2x4x6 odbid; wieloskoki 4x20 m lewa noga i prawa; rzut kul 4 kg 6xprzd i 8xty; rozbieganie 4x80 m na 60% Wtorek: SZYBKOD SPECJALNA + WYTRZYMAOD SPECJALNA; pdzel potkarski, 4 potki 84 cm co 34,5 m po 3x pierwszy, drugi i trzeci potek, 2x czwarty potek z blokw; rozbieganie 4x 80 m bardzo luno roda: WYTRZYMAOD OGLNA; pdzel potkarski; 8x 300 m podkwki po trawie boso na ok. 70% - przerwy 5 Czwartek: SIA DYNAMICZNA (2 serie) + SIA SPECJALNA; W z P/2, jak w poniedziaek Pitek: SZYBKOD SPECJALNA; pdzel potkarski; 3 potki 84 cm co 34,5 m z blokw po 3x pierwszy, drugi, 4x trzeci potek; rozbieganie 4x80 m bardzo luno Sobota: WYTRZYMAOD SPECJALNA; pdzel potkarski; 4x5 potkw w rytmie: 3kroki 36

3kroki 4kroki 4kroki z nabiegu do 110 p.; odlegod 8,90 m i 10,80 m po 1x pierwszy, drugi, czwarty, szsty i smy potek na strza Niedziela: WYTRZYMAOD OGLNA; jak we rod, ale 6x BPS TRANSFORMACJA 30.06 4.07 Poniedziaek: SIA SPECJALNA; Hopy 6 potkw 84 cm co 1,5 stopy 2x4x6 odbid; wieloskoki 3x20 m lewa i prawa noga; rzut kul 4 kg 4x przd i 6x ty; pdzel potkarski; rozbieganie 4x 80 m bardzo luno Wtorek: SZYBKOD TECHNICZNA (przed wyjazdem do Francji); pdzel potkarski; 4x dobieg do pierwszego potka z wysokiego startu; 3x 60 m submaksimum przerwy 5 roda: rozruch biegowy z dwiczeniami rozcigajcymi w czasie podry Czwartek: SZYBKOD SPECJALNA + SIA SPECJALNA; pdzel potkarski; po 2x pierwszy, drugi, trzeci potek, 84 cm co 35 m z blokw; rzut kul 4 kg w ty 6x; rozbieganie 2x 80 m bardzo luno Pitek: WYTRZYMAOD SPECJALNA; pdzel potkarski; 1x pierwszy, drugi, trzeci i pity potek z blokw na strza Sobota: rozruch potkarski, pdzel potkarski, po 2x pierwszy i drugi potek z blokw na strza, 2x80 m bardzo luno Niedziela: ZAWODY Caen eliminacje; 400 m p. 54,51 (najlepszy czas eliminacji) Poniedziaek: rozruch; trucht i dwiczenia rozcigajce Wtorek: ZAWODY Caen fina; 400 m p. 53,67 (II miejsce o 0,01 sek. za zwycizc) Tabela 5. Przykadowe rodki treningowe stosowane w mikrocyklach poszczeglnych mezocykli. rdo: opracowanie wasne na podstawie materiaw przekazanych przez jednego z rozmwcw.

Na podstawie przytoczonej powyej wypowiedzi oraz zaprezentowanych planw treningowych, moemy przekona si, jak bardzo usystematyzowana musi by momentami praca trenera. Wida, e jego obowizki nie ograniczaj si jedynie do pjcia na trening czy wyjazdu na zawody. Kady krok zawodnika w sezonie jest zaplanowany z odpowiednim wyprzedzeniem a kady uzyskiwany przez niego wynik jest na bieco analizowany, aby udao si osign zaoony na dany sezon cel. Nie ma tutaj miejsca na improwizacj. Czasem zdarza si, e na skutek czynnikw niezalenych od trenera czy zawodnika (np. kontuzje), trzeba te misterne plany korygowa w trakcie sezonu. I w tym
37

miejscu kolejny raz musi si objawi analityczny aspekt zawodu trenera, ktry pomoe w dokonaniu odpowiednich modyfikacji planu startowego, jakie bd dla zawodnika najbardziej korzystne. O kontuzjach i koniecznoci dokonywania przez trenerw waciwych wyborw, rwnie wspomn wicej w dalszej czci teje pracy.

4.3 Warunki pracy Z pewnoci w kadym zawodzie ideaem jest sytuacja, kiedy mamy odpowiedni baz do wykonywania swojej pracy i jestemy za ni dobrze nagradzani. Wiadomo, e im lepsza jest ta baza, tym atwiej jest nam pracowa i osiga zaoone cele. Kiedy wspomniana baza i wynagrodzenie za nasz prac s niedostateczne, czsto zastanawiamy si nad podjciem si wykonania takiego zadania, zmieniamy prac szukajc miejsca, gdzie bdzie nam atwiej takie zawodowe cele osiga. Nic w tym dziwnego nikt z nas nie lubi utrudnia sobie ycia. rodowisko sportowe, ktre miaam okazj obserwowa jest pod tym wzgldem do wyjtkowe. Badani przeze mnie trenerzy wypowiedzieli si w wywiadach rwnie na ten temat. (O.Z.): Gdyby Pan mg zmieni co w swojej pracy to co by to byo? (Trener C): Stadion bym sobie wybudowa i hal sportow [umiech ]. (O.Z.): Nawizujc do tego tematu jak Pan ocenia warunki w miecie do uprawiania lekkiej atletyki? (Trener C): Do poziomu Mistrzostw Polski bardzo dobre a Europy si nie udao nigdy zdoby czyli, e za sabe na poziom Europy i wiata. (O.Z.): Ale jakie osignicia jednak s. Udaje si walczy.. (Trener C): No s.. Tak jak mwi.. Na poziomie Mistrzostw Polski to ta baza jest jaka dostateczna a dalej nigdy si nie udao nic.. Trener C zwrci tutaj uwag na to, e baza treningowa nie jest zbyt dobra w do ostrony sposb. W pniejszym momencie rozmowy przy innym temacie doda jednak rwnie jeszcze jedn wypowied w tym zakresie.
38

(Trener C): No niestety kady ma baz tam gdzie sobie j znajdzie. Nie ma jednej wsplnej, kady musi sam o siebie dba, szuka sobie gdzie trenowa, jak trenowa.. Nie ma tego prawdziwego stadionu.. Nieco bardziej zdecydowane pogldy mia Trener B. (O.Z.): Jak Pan ocenia warunki do uprawiania sportu w miecie? (Trener B): Nie bd porwnywa tego do reszty kraju powiem tylko, e nie mamy dobrych warunkw, powiedziabym, e s to ze warunki i mimo tych warunkw s Mohikanie, ktrzy walcz i zdobywaj medale, maj zawodnikw w kadrze narodowej. Wielu trenerw pracujcych tutaj w miecie si zrealizowao i pokazao, e nawet, gdy si nie ma wspaniaej bazy sportowej, mona wychowa mistrzw. Ja myl, e najpierw s ludzie, potem s pienidze, potem s warunki.. Zauwayam, e mimo zej bazy treningowej, omawiani przeze mnie trenerzy staraj si jakby nie koncentrowa na tym problemie. Maj oni wiadomo, e baza nie jest wystarczajca, natomiast ze wzgldu na to, e nie maj wpywu na to, by j polepszy, skupiaj si na poszukiwaniu plusw w innych obszarach. Wyniki sportowe ich podopiecznych wiadcz o tym, e im si to udaje. Tak opini potwierdza rwnie wypowied Trenera A. (Trener A): W naszej sekcji to do tego doszo, e trenujemy na boisku, stadioniku szkolnym, ktry praktycznie si nie nadaje do szkolenia wysokiej klasy zawodnikw, chocia potwierdza si regua, e jak jest utalentowany zawodnik i niezy trener to mona nawet w kiepskich warunkach osign wynik. Temat bazy treningowej przewija si do czsto podczas moich dalszych rozmw z Trenerem A. (O.Z.): Wspomniae ju wczeniej, e warunki do uprawiania sportu w miecie oceniasz raczej le...
39

(Trener A): Nie raczej le, tylko bardzo le i beznadziejnie.. (O.Z.): Jak sobie z tym radzisz, e one takie s? (Trener A): Trzeba stosowa zamienne rodki treningowe.. Na przykad moja podstawowa konkurencja w tej dyscyplinie, w lekkiej atletyce, 400m p.p, ju nie mwi nawet o dziesicioboju, gdzie w tych warunkach osignlimy zote medale, 5. miejsce na Modzieowych Mistrzostwach Europy, rekord Polski juniorw aktualny do dzisiaj.. Take tu koledzy z Warszawy mwili, e jest to rekord wiata jeli chodzi o przygotowanie zawodnika w takich warunkach do takich wynikw, jakie osign. Ale tutaj radzilimy sobie jedc do Spay, do Warszawy na te specjalistyczne treningi. Pochania to mas czasu, troch pienidzy, ktre trzeba wyda na podre, diety, no ale dziki temu waciwie uporowi mojemu i zawodnika i jeszcze wtedy ojca zawodnika (ktry te by kiedy dziesicioboist), ktry pomaga nam rwnie organizacyjnie jako kierowca i podpowiadacz jako byy trener. Take osignlimy te wyniki nie majc praktycznie w ogle bazy do dziesicioboju. Jeli chodzi o te wspomniane 400 m p.p, to te trzeba mdroci trenerskiej, eby na niespena trzystumetrowej bieni porozstawia tak potki, zmieni odlegoci tak, eby zadany rytm krokw biegowych, ktry zawodnik ma do wykonania m.in. na zawodach, pniej mona byo robi na tartanie. To jest taka dodatkowa trudno, ktr trenerzy klasy mistrzowskiej potrafi pokona [umiech].

Temat warunkw treningowych pojawi si w naszej rozmowie raz jeszcze.

(O.Z): Gdyby mg zmieni co w swojej pracy trenerskiej to co by to byo? (Trener A): Wybudowabym w miecie stadion tartanowy, eby nie musie jedzi na treningi do Warszawy, do Kielc, do Kozienic, do Spay, czasami do Lublina.

40

Take tylko poprawa bazy, bo reszta to jest tzw. warsztat trenerski, jest opanowany. Modzie chtniej by przychodzia, gdyby stadion by adniejszy, czystszy... Tylko tyle.. yczybym sobie poprawy warunkw pracy. (O.Z.): Te warunki to tylko stadion czy jest co jeszcze? (Trener A): I pienidze. eby wicej pienidzy byo na sekcj, to moe i trener by troch wicej zarabia [umiech]. Teraz jest to 750 z netto. Take codziennie prawie zajcia, sobota, niedziela, wita rwnie, oprcz Boego Narodzenia i Wigilii, a pozostae terminy zajte. Ten umiech, ktry pojawi si na twarzy trenera podczas dwch powyszych wypowiedzi, jest do charakterystyczny, bo jak zauwayam, trenerzy s bardzo pogodnymi ludmi, ktrzy staraj si myle pozytywnie. Zauwayam rwnie, e s rne rodzaje tych trenerskich umiechw. Wspominaam ju o umiechach penych pasji. Ten umiech by jednak z kategorii tych, ktre s troch jakby podszyte smutkiem. Podczas moich obserwacji dostrzegam, e taki umiech pojawia si czasami, kiedy trenerzy mwi o czym, czego brakuje im do tego, aby mc wyszkoli swoich zawodnikw tak, jak oni na to zasuguj. Zawodnicy i trenerzy, ktrych obserwowaam, musz wykona duo wicej pracy ni ci, ktrzy trenuj w dobrych warunkach. Wida rwnie, e wynagrodzenie trenera w badanym przeze mnie rodowisku jest bardzo skromne, co wiadczy rwnie o tym, e trener to co wicej ni tylko zawd, to przejaw pasji i powtarzajc za jednym z trenerw, sposb na ycie. Doskonaym potwierdzeniem przytoczonych powyej wypowiedzi trenerw, jest rwnie fragment rozmowy z jednym z zawodnikw, pracujcym od wielu lat z Trenerem A.

(O.Z.): Jak oceniasz warunki do uprawiania sportu w naszym kraju i naszym miecie. (Zawodnik B): Zaczn od naszego miasta.. W naszym miecie nie ma adnych warunkw, nie mona normalnie trenowa lekkiej atletyki. Jedyne, co mona trenowa to konkurencje siowe, takie jak pchnicie kul, rzut dyskiem.. Tutaj jeszcze jako takie warunki s. Natomiast dziesiciobj, 400 potki, krtkie potki.. Oglnie innych konkurencji nie mona tu normalnie trenowa.
41

Co do kraju, to warunki s dobre tak mi si wydaje. Cho pewnie te nie wszdzie. (O.Z.): To jak to si dzieje, e jednak te wyniki masz? (Zawodnik B): Samozaparcie [umiech]. No i dowiadczenie trenera.. (O.Z.): Jak sobie radzisz z tak trudnymi warunkami? (Zawodnik B): Trenuj.. Staram si cay czas robi to wszystko, co trener wymyli, bo wiadomo, e musi trener i jakim innym tokiem treningowym ni ten, ktry bym mia przy dobrych warunkach. To jest naprawd wielka zasuga trenera.. Myl, e duym wsparciem dla trenerw jest fakt, e ich zawodnicy doceniaj ich prac i wysiek, ktry Ci wkadaj w prac ze swoimi podopiecznymi w tak nieprzyjaznych warunkach.

4.4 Sytuacje kryzysowe Jak w kadym zawodzie, rwnie i w pracy trenera zdarzaj si sytuacje kryzysowe. W zwizku z tym, e trener nie pracuje sam, tylko z ludmi, kryzysy te mog by zwizane nie tylko bezporednio z nim, ale te z jego podopiecznymi. Oczywicie wicej kryzysw ma miejsce u zawodnikw bdcych zwykle modymi ludmi, ktrzy cay czas ucz si pokonywania swoich saboci i innych przeciwnoci. U dowiadczonych trenerw, kryzysy maj miejsce duo rzadziej, ale jednak rwnie zdarzaj si. Tym bardziej nie powinien dziwi fakt powstawania rnorakich wtpliwoci u trenerw, ktrzy pracuj na co dzie w tak cikich warunkach, jak te opisane powyej. Takie trenerskie zaamania formy s tym trudniejsze, e trener musi sobie z takim kryzysem zazwyczaj poradzi sam. Temat osobistych rozterek trenera jest zagadnieniem do delikatnym, ale podczas jednej z rozmw Trener A napomkn o tym przy wydawaoby si zgoa innej okazji. (O.Z.): Co jest dla Ciebie gwn motywacj w pracy trenera? (Trener A): Rozwj zawodnikw, bo trudno mwi, zwaszcza w lekkiej atletyce o jakiej motywacji finansowej, bo to s takie cienkie pienidze, e nawet szkoda
42

o tym mwi.. Ale jak ju si wsiko w ten rytm.. Ja ju nie raz z tego prbowaem rezygnowa w zwizku z tymi rozlicznymi problemami.. A to baza sportowa, a to brak pienidzy, kiepska organizacja w ogle w tej dyscyplinie.. No ale zawsze si pojawia jaki talent.. Jeden koczy, odchodzi, drugi si pojawia i to jest praca na ywym organizmie.. Take koczymy jedn pikn rzeb i si pojawia nieokrojony klocek, ktry ma co w sobie i wida, e ma troch talentu.. Trudno go zostawi samemu sobie.. Czasami prbowaem podarowa innym rozmaite takie pomysy na zakoczenie pracy trenerskiej, to prawie mi pakali w mankiet, e jeli tak, to oni kocz karier, bo do adnego innego trenera nie pjd.. W powyszej wypowiedzi, rwnie mamy do czynienia z odniesieniem do pracy artysty. Podobnie jak wczeniej Trener B porwnywa si do artysty malarza, tak teraz Trener A stawia siebie w pozycji rzebiarza, ktry z pasj powica si tworzeniu swojego dziea. W zaczonym powyej fragmencie, Trener A przyznaje jednak, e trudne warunki, z ktrymi ma do czynienia nie pozostaj bez znaczenia i powoduj liczne rozterki wewntrzne. Za kadym jednak razem, pasja bierze gr i trener nie jest w stanie zostawi swoich podopiecznych samym sobie i decyduje si na dalsz prac z nimi, aby nie zmarnowa talentw, z jakimi ma do czynienia. Powyszy fragment wypowiedzi Trenera A zobrazowa sytuacj, w ktrej to trener boryka si ze swoimi rozterkami. Duo czciej jednak mamy do czynienia z sytuacj, kiedy to on musi peni rol osoby wspierajcej w kryzysach swoich zawodnikw. Na tej wanie roli teraz si skupi. Take w wiecie sportu zdarzaj si chwile kryzysu. Mimo przyzwyczajenia do codziennego wysiku i przeamywania swoich saboci, zawodnicy rwnie czasem odczuwaj mniejsze lub wiksze spadki formy. Powody takich trudniejszych sytuacji s do rnorodne, ale niewtpliwie jedn z czstszych przyczyn kryzysw s kontuzje, ktrych czsto nie da si unikn. Jako, e mwimy o kryzysach zawodniczych, to jako pierwsz przytocz wypowied Zawodnika B, ktry do jasno opowiedzia o tym podczas naszej rozmowy:

43

(O.Z.): Czy zdarzaj Ci si czasem jakie chwile kryzysu, zwtpienia, e mylisz, e ju Ci si nie chce, e ju nie dasz rady, e moe warto byoby si czym innym zaj? (Zawodnik B): Zdarzaj si, zdarzaj [umiech]. Zawsze zdarzaj si kontuzje. Ostatnio musiaem odpocz 2-3 miesice i ciko wrci po takiej przerwie.. Sam zauwaam, e kondycja spada, motywacja nie ma motywacji, po prostu nie chce si.. Ale po to jest wanie trener, eby Ci zachci do tego. (O.Z.): Czy takie kryzysy s zawsze spowodowane kontuzjami, czy czasem wynika to z czego innego? (Zawodnik B): Nie raczej kontuzjami. To jest to zniechcenie, bo si pracuje cay rok a jedna maa kontuzja mi przeszkodzi, bo nie mog wystpi w jakich zawodach docelowych. Jest to denerwujce po prostu.. (O.Z.): Czy tak wanie byo w tym roku? (Zawodnik B): Tak w tym roku, w tamtym roku, 2 lata temu.. Zawsze co jest.. Ale tylko w tym roku jest takie zwtpienie, bo jest powaniejsza kontuzja. Nie mogem wystartowa w dziesicioboju. Mj rozmwca w powyszym fragmencie przybliy mi troch bardziej kwesti odczu zawodnika, ktremu przydarza si kontuzja. W poprzednich podrozdziaach wskazaam zoono planw treningowych, jakie musi wykona zawodnik, aby osiga coraz lepsze wyniki. Zaprezentowaam przykadowy cykl treningowy jednego z zawodnikw, jak rwnie niewygody i trudnoci wynikajce z jakoci bazy treningowej. Majc w pamici ogromn ilo pracy, jak przed sezonem musi wykona kady zawodnik atwiej jest mi sob ie wyobrazi, jakim rozczarowaniem, a moe nawet dramatem musi by

zaprzepaszczenie sezonu w wyniku kontuzji. Pocieszajcy jednak jest fakt, e Zawodnik B widzi w swoim trenerze oparcie. Wspomnia on, e w sytuacji kontuzji, to wanie trener przejmuje rol gwnego motywatora do dalszych treningw i pokonania kryzysu, w momencie kiedy jego podopieczny przechodzi najtrudniejsze chwile. W takim momencie trener musi si rwnie wykaza rozwag, ale rwnie i wraliwoci. Musimy pamita, e
44

kontuzja

zawodnika

jest

rwnie

niejednokrotnie zaprzepaszczeniem planw trenera, ktry wraz z zawodnikiem przechodzi cykl treningowy i powica mu swj czas. Zauwayam, e trenerzy z badanego przeze mnie rodowiska umiejtno takiego zachowania posiedli, wcielajc si niejako czasem w role psychologw. Podczas bada napotkaam jednak rwnie wzmianki o trenerach, ktrzy ponad dobro zawodnikw potrafi ceni osignicie krtkoterminowych, cho do prestiowych celw i potrafi niejednokrotnie karier zawodnicz zama tylko po to, by cieszy si uznaniem. To zagadnienie, cho jest nieprzyjemne, zostanie przeze mnie omwione bardziej szczegowo w dalszej czci teje pracy, dotyczcej etyki trenerskiej.

4.5 Motywacja Naturaln kontynuacj wtku kryzysw w wiecie sportu, jest kwestia motywacji. Wanie w momentach kryzysu trener musi umie szczeglnie zmotywowa swojego zawodnika do dalszej pracy, ktra jest jedyn szans na odniesienie dalszych sukcesw sportowych. Wracajc jednak do roli psychologa w zawodzie trenera, chciaabym przytoczy dalszy fragment mojej rozmowy z Zawodnikiem B, ktry opisuje pewn ni porozumienia pomidzy zawodnikiem i jego trenerem. (O.Z.): Czy trener zauwaa takie Twoje doki i spadki formy psychicznej? (Zawodnik B): Psychicznej to nawet nie.. [umiech] Nie zawsze.. Cho wida, e Ja mam z trenerem taki ukad, e wiadomo, jak na siowni le si czuj psychicznie, to nie zao duych ciarw trzeba dostosowa ciary i trening do swoich moliwoci psychicznych i fizycznych. Take trener moe si zorientowa jaka jest moja forma, po sposobie mojego trenowania. (O.Z.): Kiedy trener si zorientuje, e jest taka sytuacja, to stara si jako temu przeciwdziaa, pomaga? (Zawodnik B): Wiadomo, e si interesuje. A jak si czowiek interesuje drug osob, to jest jaki kontakt.. Ja raczej nie wymagam, eby trener a tak si na mnie koncentrowa. Ja wol sam sobie poradzi z tym wszystkim. Trener natomiast na pewno jest wsparciem.
45

Ten krtki fragment jest zgrabnym podsumowaniem tematu wizi pomidzy zawodnikiem a jego trenerem. Na jego przykadzie wida, e trener mojego rozmwcy interesuje si nim na bieco i jest w stanie wychwyci spadki jego formy czy to fizycznej czy psychicznej. Widzimy jednak, e Zawodnik B jest raczej indywidualist i w pierwszej kolejnoci prbuje sam poradzi sobie z problemem, co z kolei jest w peni rozumiane przez jego trenera, ktry nie prbuje mu na si pomaga, do momentu, kiedy zostanie o to poproszony. Wedug mnie jest to bardzo uczciwy ukad, cho poniekd trudny z tego wzgldu, e opiera si na bardzo duym obustronnym zaufaniu. Przytoczony przeze mnie przykad wskazuje jednak, e jest on moliwy do wdroenia. Niewtpliwie czynnikiem pomocnym w umacnianiu wsppracy tego typu jest czas tak udane relacje Zawodnika B z jego trenerem s z pewnoci w duej mierze wynikiem wieloletniej wsppracy. Potwierdzenie relacji Zawodnika B stanowi moe poniszy fragment wypowiedzi jego szkoleniowca - Trenera A. (O.Z.): Czy zdarzaj si u zawodnikw sytuacje kryzysowe, kiedy wida, e co jest nie tak, e wszystko im gorzej wychodzi? Czy to si da zauway czy dopiero jak zawodnicy si na co poskar to wida? Jak to wyglda? (Trener A): No rnie to wyglda. Wiadomo, te sytuacje kryzysowe wrd zawodnikw to s jakie indywidualne tematy. Rzadko si zdarzaj problemy rodowiskowe tak bym to powiedzia. Natomiast gwnie to s problemy zwizane z kontuzjami, ktrych niestety w sporcie wyczynowym jest sporo. Niezalenie od tego czy to jest mody wyczynowiec, ktry trenuje 5-6 razy w tygodniu czy senior, ktry musi trenowa nawet troch wicej. Dlatego wiadomo, e jeeli zawodnik jest prowadzony systematycznie i stopniowo si mu zwiksza zamy obcienia i wymagania i jeeli nie spenia tego na treningu, to ju jest jaka podpowied dla trenera, e cotam si dzieje, nawet jeli sam zawodnik nie melduje o tym wczeniej. Ale przewanie tak si skada, e zawodnicy informuj trenera, e to Achilles, a to misie dwugowy im dokucza (O.Z.): A z motywacj nie maj problemw? Nie zdarzaj im si doki psychiczne?
46

(Trener A): No raczej nie zauwayem Czasami, jeeli jakikolwiek doek psychiczny moe by, to po prostu jest cz zawodnikw utalentowanych, ale tzw. leniw, ktrzy jak musz wicej popracowa, to wtedy si atwiej zniechcaj. A jak si chce do czego doj, to trzeba ten wysiek podj. Wiadomo, e talent dany od Boga to jest 30% mniej wicej, 60% to praca. A 10% to wanie jest to zdrowie synne, bo jak jest talent do pracy a nie ma talentu do zdrowia, no to niestety dobrych wynikw nie osigniemy (O.Z.): Co robisz, eby zmotywowa do pracy tych tzw. leni? (Trener A): Z nimi jest rnie Zamieniam im odcinki dusze na powtarzane krtsze.[umiech] Robi to samo, tylko myl, e robi mniej. Midzy innymi to jest taki sposb. Albo zmniejszam w pewnym momencie ilo zaplanowanych odcinkw biegowych, jeli chodzi o biegi, czy obcie na siowni dla tych starszych zawodnikw. To jest taka prba przeamania tych ich niechci, eby jednak poczuli ch do pracy. Inna sprawa, e nic tak nie zachca do pracy, jak po przepracowaniu okresu przygotowawczego potem si wchodzi w okres startowy i pierwsze starty s zblione do rekordu. Wiadomo, e od razu nie musimy rekordw yciowych bi, ale potem w tym najwaniejszym okresie szczytu, w najwaniejszych startach dobre wyniki i dobre miejsca na zawodach centralnych to na pewno mobilizuje do dalszej pracy. Prcz potwierdzenia informacji, ktre uzyskaam od Zawodnika B, w powyszym fragmencie mj rozmwca podzieli si ze mn rwnie informacjami na temat technik, ktrymi posuguje si on na co dzie, aby zmotywowa swoich zawodnikw do dalszej pracy. Cho tym technikom niejednokrotnie blisko jest do sztuczek, to ze zdumieniem zaobserwowaam podczas treningw, e w praktyce rzeczywicie s one skuteczne. Z Trenerem A rozmawialimy rwnie na temat sposobu motywowania zawodnikw w sytuacjach bardziej codziennych. (O.Z.): Czy po treningu jest kadorazowo co takiego, jak podsumowanie treningu eby zawodnik wiedzia jak wyglda sytuacja? Czy jest co w rodzaju poklepania po plecach, jak cos dobrze pjdzie?

47

(Trener A): Jest piteczk przybijamy [umiech] jak dobrze pjdzie trening. Zwaszcza po tzw. treningach tempowych jak si wcza stoper, liczy si ttno, przerwy eby byy odpowiednie do wysiku. Najwicej informacji zawodnik otrzymuje w czasie tych treningw tempowych czy szybkociowych, gdzie ten stoper si wcza wtedy zawodnik ma zadany czas, w jakim ma przebiec dany odcinek. S te treningi takie, gdzie tych informacji nie musi by a tyle np. sprawno, sprawno techniczna. Jak zawodnik robi trening siowy, to wie z jakimi obcieniami pracuje, ile robi powtrze, take tu bezporednio ju na treningu otrzymuje informacje. Natomiast czasami jakie podsumowanie si zdarza popeni, bo mona powiedzie, e dzi byo dobrze a dzisiaj nie do koca podajc argumenty. Takie podsumowania dodatkowe si te zdarzaj w miar potrzeb i indywidualnie. Wikszo informacji otrzymuj na bieco zawsze przecie zwracamy im uwag na to, czy pozycja jest dobra, czy noga atakujca dobrze zaatakowaa, czy zakroczna dobrze wykoczya odbicie itd. Cay czas na bieco trener gada, a si mu czasami brak [umiech]. Czasami zdarzaj si bdy tak silnie zakorzenione przez kogo, niedopilnowane przez nauczyciela na przykad... Bd si bardzo atwo wykonuje, tylko potem bardzo ciko go wyeliminowa. Trzeba si czasem sporo nagada eby razem wsplnie przezwyciy t niemoc [umiech]. Powysz wypowied mog jak najbardziej potwierdzi na podstawie obserwacji. W trakcie obserwacji treningw rzeczywicie zawodnicy otrzymuj na bieco wiele uwag technicznych odnonie pracy, ktr aktualnie wykonuj. Godny uznania jest upr trenerw w deniu do poprawienia bdw, ktre wykonuj ich podopieczni. Niejednokrotnie obserwowaam takie sytuacje, gdzie w trakcie jednego treningu trener wielokrotnie zwraca uwag na ten sam bd, a do skutku a do lekkiej poprawy bd cakowitego wyeliminowania rzeczonego mankamentu. Trenerzy bardzo angauj si w takie sytuacje. Z pewnoci pomaga rwnie ich dowiadczenie zawodnicze, o ktrym wczeniej wspomniaam. Niejednokrotnie sami demonstruj jak dana rzecz powinna zosta wykonana w tempie rzeczywistym, jak i zwolnionym, czasem uywaj metafor, dziki ktrym zawodnikowi atwiej jest

48

dane zagadnienie zrozumie. Niejeden meneder zazdrociby trenerom ich zaangaowania, cierpliwoci i konsekwencji w nauce swoich podopiecznych. Do specyficznym momentem s w yciu sportowcw imprezy sportowe, podczas ktrych mog oni sprawdzi swoj aktualn form, przekona si o tym, jakie efekty przyniosa ich dotychczasowa praca wykonana w danym sezonie. (O.Z.): Takim sprawdzianem tego, co si robi na co dzie s dla zawodnika imprezy sportowe. Jak oni to znosz? Jak ich mobilizujecie, czy moe oni si sami mobilizuj? Czy s jakie takie sytuacje gdzie trener musi rzeczywicie co na tych zawodach jeszcze robi, zawodnika dodatkowo wspomaga? (Trener A): Zawsze wsppraca pomidzy trenerem a zawodnikiem jest wskazana. Nie tylko na treningach, ale i w czasie zawodw. Czasami jest, np. w biegach potkarskich na 400 m p. zaoony cel, e biegamy w zaoonym rytmie a przychodz zawody i okazuje si, e jest wiatr albo bardzo silny przeciwny, albo bardzo silny wspomagajcy wiejcy w plecy i wtedy te wszystkie rytmy si zaburzaj i wtedy trzeba podpowiedzie co zawodnikowi. Bo jak ju jest: na miejsca, gotw i strza, to ju wtedy trener moe tylko pokrzykiwa, natomiast jeszcze na rozgrzewce, na ostatnich rytmach mona jeszcze co tam powiedzie, ustawi, zmieni nog, ktr bdziemy atakowali, doda albo odj jaki jeden krok. Czyli ta wsppraca z trenerami jest nieodzowna. Jeli natomiast chodzi o motywacj samych zawodnikw, to wiadomo, e w duej wikszoci s to ludzie, ktrzy jak ju przychodz na trening, to wiedz po co przychodz i chc osign jak najwysze cele w dopasowaniu do swoich moliwoci. Czasami zdarzaj si tzw. talenty niepoparte prac, ktre w tych najmodszych kategoriach wiekowych osigaj jeszcze jakie wyniki, ale jak nieregularnie przychodz na treningi, to wiadomo, e Ci z ktrymi oni wygrywali odjad im za rok, dwa i bd im ogldali przysowiowe plecy. Ale ci co normalnie trenuj, to wiadomo chc osiga jak najlepsze wyniki i tu ju dodatkowa motywacja specjalna nie jest potrzebna. Na pewno jak dodatkow motywacj s niewielkie kwoty finansowe, ktre w naszym przypadku otrzymuj z miasta medalici w konkurencjach olimpijskich. Modzie dostaje stypendia w granicach od 700 do 1000 z w zalenoci od

49

kategorii wiekowej, co dla nich stanowi cakiem spor kwot i dodatkow motywacj. Zawodnicy posiadajcy I klas sportow mog liczy rwnie na stypendia klubowe. Take oprcz przyjemnoci z bycia medalist jeszcze s przyjemnoci finansowe. (O.Z.): A jak jest z konkurencjami technicznymi takimi jak skoki, rzuty? Tam czasami si chyba pojawiaj nerwy jeli co nie wychodzi w kocu zawodnik ma tylko kilka prb? Co wtedy? (Trener A): Wemy przykadowo skok w dal, gdzie startuje dwudziestu paru zawodnikw i wszyscy maj po 3 prby i tylko semka awansuje do cisego finau. Trener oczywicie powinien by obecny przy prbnych skokach, obserwowa miejsce odbicia si zawodnika, sposb odbicia i pozostae parametry. Trzeba by wtedy z zawodnikiem w kontakcie. Imprezy sportowe s rzeczywicie sporym sprawdzianem, zarwno dla zawodnikw, jak i ich trenerw. Wiadomo, e zawodnicy stresuj si tym jak wypadn, jakie wyniki osign i wydaje si to by rzecz jak najbardziej naturaln. Trenerzy natomiast w trakcie takich imprez rwnie peni bardzo wan rol. Tak jak ju wczeniej wspomniaam, zwykle zajmuj si oni grup zawodnikw uprawiajcych rne konkurencje lekkoatletyczne. Do duym wyzwaniem organizacyjnym jest zatem dla trenera konieczno dopilnowania wszystkich swoich podopiecznych. Trener A wspomnia w powyszym fragmencie, e czsto musi reagowa podczas zawodw. Musi suy rad przy zmieniajcych si warunkach atmosferycznych, musi doglda zarwno zawodnikw, ktrzy staruj w konkurencjach biegowych, jak i tych, ktrzy trenuj konkurencje techniczne. Podczas obserwacji prowadzonych w trakcie imprez sportowych, to zaangaowanie trenerw byo szczeglnie widoczne. W trakcie zawodw za trenerami trudno jest nady. Przemieszczaj si oni wok stadionu w zalenoci od tego, jakie konkurencje s rozgrywane to siedz przy skoczni w dal, to podaj ku poowie dystansu 400 m, to przemieszczaj si ku mecie tylko po to, by zaraz znale si przy rzutni do rzutu oszczepem. Na ich twarzach za nieustannie maluje si skupienie ze stoperem w rku i notesem w doni obserwuj swoich podopiecznych prbujc
50

wychwyci kade niedocignicie, policzy rytm krokw czy dojrze miejsce odbicia. S to momenty, w ktrych nie mona im przeszkadza z reszt nawet, jeli kto prbowaby si z trenerem wtedy porozumie, byoby to prne dziaanie. Trener nie odezwie si dopki nie zakoczy si bieg, skok czy rzut. W takich momentach trenerom z pewnoci udziela si cz adrenaliny odczuwanej przez zawodnikw. Na koniec chciaabym jeszcze raz powrci do wtku typowych kryzysw zawodniczych, poniewa do krtko acz konkretnie podsumowa to zagadnienie Trener B. (Trener B): Jak w yciu u zawodnikw te czasami zdarzaj si sytuacje kryzysowe, u trenerw.. Myl, e osoby, ktre trenuj, wyksztacaj u siebie co takiego, e po to s, eby przezwyciy takie trudnoci. W tym moemy wanie upatrywa mistrza. Jeeli kto nie potrafi pokona saboci, blu i problemw, to myl, e nie osignie do koca sukcesu. Z pewnoci dobrzy trenerzy s na wycigniecie rki, kiedy ich podopieczni potrzebuj wsparcia w trudnych sytuacjach. Jednak poprzez sport, zawodnicy ucz si pokonywania kryzysw, przeamywania wasnych saboci i hartuj nie tylko swoje ciao, ale rwnie i psychik, co przydaje im si ju nie tylko na bieni, lecz take w yciu codziennym. Mdroci dobrego trenera jest znalezienie zotego rodka w tym zakresie i udzielenie zawodnikowi takiego wsparcia, ktre bdzie go stymulowao do znalezienia odpowiedniego rozwizania. Trenerzy, ktrych miaam okazj obserwowa, kiedy trzeba, do naturalnie wcielaj si w rol psychologw i staraj si raczej inspirowa swoich podopiecznych do odpowiednich dziaa, ni wyrcza ich w podejmowaniu decyzji.

51

4.6 Etyka trenerska W przypadku zawodnikw bardziej utalentowanych naturaln kolej rzeczy jest to, e s oni kwalifikowani do poszczeglnych kadr wojewdzkich czy te nawet narodowych. W takich przypadkach trenerw czeka rwnie dodatkowe wyzwanie, poniewa musz oni wsppracowa z trenerami kadrowymi tak, aby plany poszczeglnych trenerw wobec jednego zawodnika pokryway si ze sob. Podczas moich rozmw kilkakrotnie przewin si wtek takiej wsppracy i niestety zwykle trenerzy koncentrowali si na jej nieprzyjemnych aspektach, ktre zapady im w pami na dugi czas. Niejednokrotnie syszaam o sytuacjach, ktre wydarzyy si wiele lat temu, ale nadal budz emocje w moich rozmwcach. Bycie trenerem kadry Polski lekkoatletw jest zajciem prestiowym, ale z drugiej strony niesie za sob pokus rnorakich naduy. Zawodnicy, z ktrymi pracuje si w kadrze s bardzo uzdolnionymi osobami, co jest du szans na osignicie wielkiego sukcesu, jeli tylko takiego zawodnika trener potrafi waciwie poprowadzi. Niestety zdarzaj si przypadki, kiedy trener kadrowy zamiast dobrem zawodnika, kieruje si pokus osignicia krtkotrwaego sukcesu, nie patrzc na koszty takiego przedsiwzicia. Syszaam rwnie o sytuacjach, w ktrych dowiadczeni trenerzy kadrowi uwaaj si za osoby nieomylne i ignoruj wskazwki innych, co rwnie odbija si negatywnie na karierze zawodnikw. Pozostawanie trenerem kadrowym wymaga wobec tego duo wicej dowiadczenia, rozwagi i uczciwoci ni w przypadku trenera lokalnego. Nie zwalnia to jednak trenera kadrowego od wsppracy z innymi trenerami kadrowymi oraz lokalnymi trenerami swoich kadrowych zawodnikw. W tym temacie wypowiedzia si Trener A, ktry od ponad 20 lat pracuje z kadr Polski Juniorw, Modzieowcw i Seniorw w biegach potkarskich i wielobojach. Poniszy fragment opisuje krtko, jaki sposb na tak wspprac udao mu si wypracowa. (Trener A): Na obozach kadry czasami zdarzao mi si, e ktotam czy to trener lokalny, prbowa mi listy przekazywa z informacjami, co zawodnik ma
52

robi albo, w ktrym dniu. Ja zawsze braem pod uwag sugestie trenerw czy zawodnikw, natomiast okrelony rytm treningw by zaoony i nie mogo by tak, e kady zawodnik bdzie robi co innego. Take to bya pewna modyfikacja ich ycze, marze, ale generalnie to szedem na rk i np. skracaem odcinki treningowe zgodnie z yczeniem trenera, ale w ramach tego samego treningu, w tym samym dniu dla wszystkich. Mona byo jedynie godzinami ustawia, e cz zawodnikw rozgrzewa si wczeniej, inna pniej tzw. treningi na zakadk jedni kocz, drudzy zaczynaj po rozgrzewce i wiat si krci [umiech]. Sposobem mojego rozmwcy na pogodzenie trenerskich opinii przy jednoczesnym zachowaniu dobra zawodnika jest zatem kompromis. Dziki temu nie zdarzyo mu si na przestrzeni caej kariery, aby kto roci do niego jakie pretensje co do nieprawidowoci przyjtych rozwiza. Z Trenerem A omwilimy temat wsppracy trenerskiej rwnie z drugiej perspektywy. (O.Z.): Rozmawialimy te o trenerach kadrowych i ronych niesnaskach zwizanych z tym, e np. zawodnik jedzie na obz i wraca z kontuzj, ktra wyklucza go z sezonu. Chodzi o to niedomwienie pomidzy trenerem kadrowym i klubowym. Dlaczego Twoim zdaniem tak si dzieje, e trenerzy kadrowi nie chc bra pod uwag sugestii kolegw klubowych? Czasem mona odnie wraenie, e jeli trener ma jakie osignicia, to uwaa, e jest najlepszym specjalist, ma taki syndrom Pana Boga.. (Trener A): Zdarzaj si tacy trenerzy. Najlepszym przykadem jest wanie trener, ktry zajecha mi zawodnika, ktry mia minimum na Mistrzostwa wiata, pojecha na obz kadry i nie to, e si nie umawialimy.. Umawialimy si co ma robi, nie to e ja zmuszaem tego trenera kadry sprintu do tego co ma konkretnie robi, tylko zwrciem uwag na to czego ma nie robi, eby on odpocz po cikiej pierwszej czci sezonu. Potem miay by 2 obozy: jeden w Giycku, drugi w Spale.. Zmczenia si naoyy.. W Giycku mia odpoczywa, ale jak si okazao to tam kawa roboty wykona, ktrej potem jeszcze w Spale mu dodano. Potem pojechalimy na Mistrzostwa Polski, ale ze Spay przyjecha
53

ju.. Mia p jednej nogi a drug ca, dwugowy by nacignity, radziem mu eby nie startowa w tych mistrzostwach, bo Mistrzostwa Europy byy ju za 2 tygodnie po Mistrzostwach Polski, ale troch si tam Mody upar i zoty medal zdoby, ale dwugowego urwa do koca i o kulach wchodzi na podium po odbir zotego medalu... Take to jest taki klasyczny przykad niedomwienia i zlekcewaenia tego, co trener klubowy podpowiada trenerowi kadry. Ja byem przez 14 lat trenerem kadry Juniorw i Modzieowcw na 110 m p i 400 m p i w yciu mi si nie zdarzyo co takiego, eby nie domwi tematw z trenerem klubowym zwaszcza wiodcych zawodnikw, bo niektrzy trenerzy po prostu przysyali ich z penym zaufaniem.. Ja musiaem dostosowa po analizie dzienniczkw treningowych, swoje plany do tego, co oni robili do tej pory. (O.Z.): Czy wg Ciebie tacy trenerzy wycigaj wnioski po tym, jak rzeczywicie co takiego zego si stanie czy s ju na tyle zalepieni, e nie widz swojej winy? (Trener A): Rnie to bywa, take Ten ulubiony trener potem, po Romku za 3 tygodnie kolejnego zawodnika zajecha z Lublina, wicemistrza Polski z kolei, ktry przegra z Romkiem w Stargardzie Szczeciskim. Take to s Niektrzy ludzie niepowtarzalnie niepoprawni Natomiast caa mdro trenera kadry wanie polega na tym, eby uwzgldnia jakie propozycje, jeli chodzi o te newralgiczne punkty co si robi w treningu siowym, co w treningu tempowym.. Bo jeeli mj zawodnik np. biega trzysetki na odcinku tempowym w tym okresie, to za tydzie na obozie kadrowym nie moe biega pisetek, bo to jest jawna paranoja. Dlatego, jeeli trener kadry nie wsppracuje z trenerem klubowym tylko robi swoje, jak to si adnie mwi, pod swoich czasami zawodnikw, to jest niedobrze Jeszcze czasami si zdarza w ten sposb i to zniechca ludzi z tzw. terenu do wsppracy z trenerami kadry, e przyjedzie utalentowany zawodnik z przysowiowego Pcimia Dolnego czy innego miasta, gdzie nie ma tartanu, a trener kadry ju roztacza wizj wietlanej przyszoci np. w Warszawce internaty, szkoy sportowe, pomoce itd.. Zdarza si te, e niektrzy ludzie specjalnie nie puszczaj swoich zawodnikw na obozy kadry, bo wiedz, e za chwil mog ju nie mie zawodnika..

54

Podobny przypadek przytoczy rwnie podczas rozmowy ze mn Trener C. (O.Z.): Czy zdarza si, e Ci trenerzy[kadrowi] maj inne zamysy ni Pan co do zakresu treningw itp.? Czy w takich przypadkach da si z nimi jako dogada czy to jakie formy konfliktowe przybiera? (Trener C): Zdarza si... Rnie to bywa Teraz mam taki przypadek wanie Pojechaa dziewczyna na obz kadrowy no i ja jestem w szoku co oni tam z ni robi Ju nie nadaje si ona do treningu po trzech dniach.. Z tego co wiem, to ju j nawet wystraszyli operacj.. I prawdopodobnie zaraz przyjedzie, ale nie wiadomo czy sezon w ogle bdzie czy nie bdzie No i nie wiem co z tym zrobi... Pani trener si okazaa wedug mnie rzenikiem i treserem a nie trenerem.. Takie przypadki si zdarzaj szczeglnie jak modego zawodnika dostanie jaki trener, ktry cae ycie z Seniorami pracowa i od razu mu zada robot seniorowsk i niszczy tego czowieka (O.Z.): Nie ma czego takiego, e przed obozem, trener klubowy przekazuje trenerowi kadrowemu pewne sugestie? (Trener C): W konkretnych okresach wiadomo, co powinien robi ten zawodnik.. Dzienniczki treningowe zawodnicy maj ze sob trener kadrowy moe sobie zawsze zerkn jak on prac wykona i co moe dalej zrobi. Plus do tego oczywicie kontakt telefoniczny.. Z jednymi jest a z innymi nie ma. Jeden sobie yczy a inny sobie nie yczy takich kontaktw W powyszym fragmencie mj rozmwca nie kryje wzburzenia i zdenerwowania zaistnia sytuacj. Rzeczywicie ciko si pogodzi z tak nierozwanie sprowokowan kontuzj swojego zawodnika tu przed obiecujcym sezonem. Podczas rozmw z obydwoma trenerami byo czu wyrane rozgoryczenie takim obrotem spraw. Drugi fragment zawiera do dobitne sowa pod adresem lekkomylnej pani trener, ktra doprowadzia zawodniczk do kontuzji, gdy Trener C opowiada o sytuacji wieo zaistniaej i nie by w stanie ukry swoich emocji. Trener A opowiada swoj histori w sposb bardziej opanowany z tego wzgldu, e wydarzya si ona wiele lat temu. Niestety historia ta okazaa si by o wiele bardziej skomplikowana, poniewa zawodnik ze wzgldu na kontuzj musia cakowicie zrezygnowa z dalszej kariery
55

lekkoatletycznej. atwo sobie wyobrazi, e taka sytuacja w przypadku zawodnika, ktry z pewnoci mia przed sob karier midzynarodow, nie moe pozosta bez echa. Musz przyzna, e histori t Trener A opowiedzia z widocznym zasmuceniem i rozczarowaniem. W pierwszej wypowiedzi Trenera A natknlimy si rwnie na wzmiank o tzw. podkupowaniu najzdolniejszych zawodnikw przez nie do koca uczciwych trenerw kadrowych, ktrzy w swoich klubach lokalnych dysponuj z pozoru lepszymi warunkami. T kwesti poruszy rwnie Trener B. (O.Z.): Czy w takich przypadkach zdarzaj si jakie konflikty pomidzy trenerem kadrowym a lokalnym? (Trener B): Zdarzaj si moe nie konflikty, ale rnice zda a do czsto te rwnie bywa, e zawodnicy z mniejszego rodowiska czy z takiego rodowiska jak my niemajcego dobrej bazy treningowej albo uczelni wyszych na dobrym poziomie s oszukiwani przez trenerw innych i zawodnicy s po prostu podprowadzani do rodowiska, gdzie zawodnik moe mie wraenie, e bdzie mia lepsze warunki, bo niekoniecznie bdzie mia lepszego trenera. (O.Z.): Czy s takie przypadki, gdzie zawodnicy si przemiecili? (Trener B): Zdarzaj si takie przypadki, ale najczciej w tej chwili to wypywa za porozumieniem stron, za zgod trenera. A rzadko bywa, eby trener nie wyrazi na to zgody, bo myl, e widzi zawsze dobro zawodnika Wida byo, e powysze sowa mj rozmwca wypowiada z cikim sercem, bo z pewnoci przykre jest to, e odchodzi dobry zawodnik, ktremu powiecio si duo czasu i wasnej energii a przyczyn tej sytuacji jest brak odpowiedniej bazy treningowej. To jest ta dodatkowa trudno, ktr maj trenerzy z obserwowanego przeze mnie rodowiska, o ktrej pisaam ju w poprzednich rozdziaach. Odczucia Trenera B w tym zakresie podziela rwnie Trener A. (O.Z.): Czy na podstawie znanych Ci przypadkw przejcia zawodnikw, uwaasz, e wyszo im to na dobre czy nie?
56

(Trener A): W takich pocztkowych latach mojej trenerskiej kariery miaem zawodnika, ktrego szybciutko podkupili, bo by medalist Olimpiady Modziey na 100m. Poszed do Warszawy do Polonii, mieszka przy Grjeckiej, uczy si w szkole kolejowej na Warszawie Wschodniej a trenowa na AZSie Warszawa na Bielanach. Cay dzie w rozjazdach, prawie, e bez jedzenia, bo nie mia czasu.. I po czterech miesicach na kolanach niemale wrci do mnie z prob, czy moe wrci do grupy i czy moemy dalej trenowa. To jest taki przypadek W mojej karierze jako tak nie byo innych takich przypadkw, eby kto bez uzgodnienia ze mn przeszed do innego klubu. Bez uzgodnienia z innymi trenerami, ktrzy byli w innych klubach Wiadomo, e koczy si szko redni, ponadgimnazjaln aktualnie, i niektrzy zostaj w miecie, a niektrzy id w wiat, szukaj lepszej uczelni, lepszych warunkw do treningu i wtedy nie trzeba ich trzyma na si i z alem, ale trzeba wyrazi zgod i yczy powodzenia w dalszej karierze w lepszych warunkach [zdanie wypowiedziane wyranie z uczuciem, jakby smutkiem, w zadumie]. Przykadem opisanych powyej sytuacji moe by Zawodnik B, ktry w pewnym momencie postanowi opuci swj klub i przenie si do wikszego miasta z potencjalnie lepszymi perspektywami rozwojowymi. (O.Z.): Wiem, e miae taki epizod, e wyjechae do Wrocawia. Tam pewnie te warunki byy lepsze, wic si trudno dziwi. A dlaczego wrcie? (Zawodnik B):, Czemu wrciem?... Warunki byy lepsze, ale atmosfera nie bya taka. Ja jestem tak osob, ktra lubi pracowa ze swoimi, znajomymi, eby pogada, psychicznie si odpry.. Natomiast tam cay czas byo takie Bo to bya tylko grupa dziesicioboistw... I to praktycznie bya grupa ludzi, ktrzy startuj non stop na Mistrzostwach Polski ze sob.. Zaczynamy trening i zaraz jaka walka czy co, spicie Integracja bya raczej dobra, ale na kadym treningu bya jednak obecna ta rywalizacja Nie wyszo mi to na dobre, bo to jest za ciki trening cay czas na maksa wszystko i nie jestem przyzwyczajony do tego i nie wytrzymaem po prostu W moim przypadku bardziej przydaje si indywidualne podejcie.

57

Na podstawie dowiadcze Zawodnika B i historii przytoczonej przez Trenera A atwo moemy si domyle, e warunki treningowe to jednak nie wszystko. Bardzo du rol odgrywaj rwnie metody i techniki treningowe stosowane przez szkoleniowcw oraz cae otoczenie zawodnika. Obserwowanym przeze mnie trenerom niewtpliwie udao si stworzy przyjazne i efektywne rodowisko, ktre pomimo braku dostatecznej bazy treningowej jest w stanie osiga sukcesy. Z pewnoci jedn z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niepisana etyka trenerska, ktrej od lat przestrzegaj. Dziki temu zawodnicy rzadko decyduj si na kontynuacj swojej kariery z innym trenerem a jeli ju si tak stanie, to zwykle wracaj po jakim czasie uznajc, e jednak tutejsze warunki odpowiadaj im najbardziej pomimo pewnych niewygd.

4.7 Konsultacje trenerskie W poprzednim podrozdziale omawiane byy przypadki zej komunikacji pomidzy trenerami i zachowa nieetycznych z tym zwizanych. W tym miejscu chciaabym rwnie przedstawi przykady efektywnej komunikacji wrd szkoleniowcw, ktra przynosi dobre efekty. Dwa ujcia takiej wsppracy przedstawi podczas jednego z wywiadw Trener A. (O.Z.): Czy trenerzy organizuj jakie spotkania, na ktrych dziel si swoimi spostrzeeniami albo przekazuj sobie uwagi, wskazwki? (Trener A): Generalnie jest takie jedno spotkanie na zakoczenie sezonu w listopadzie. Jest to 3-dniowe spotkanie wszystkich trenerw, ktrzy wsppracuj z kadr lub maj zawodnikw w kadrze. Oprcz takich czci oglnych, organizacyjnych, przymiarki do kalendarza imprez na nastpny rok, s wanie trenerzy podzieleni na 4 grupy: sprintu, skokw(w skokach wieloboje), rzutw i blok biegw dugich i chodu sportowego. Wanie po tym oglnym zebraniu s tzw. bloki konkurencji. Trenerzy rozchodz si na te 4 bloki. Gorzej jak czasami tak jak ja np. miaem skoczka i potkarza, to musiaem si rozdwaja tu troch, tam troch. Jako trzeba byo sobie radzi a potem dowiadywa co byo na drugim bloku. To jest takie szkolenie.. Ale na
58

obozach jak jestemy to raczej nie ma takich oficjalnych spotka w grupach. Czasem w grupach konkurencji sobie sidziemy przy kawie i wtedy nastpuje tzw. wymiana myli szkoleniowych.[umiech] Czasem krcej, czasem duej to trwa raczej nieformalnie, ale zawsze co tam mona uzyska jakie pomysy nowe albo stare, ktre s odwieane. (O.Z): A jeli chodzi o relacje lokalne to te wymieniacie si spostrzeeniami, czy to jest bardziej zamknite rodowisko? (Trener A): Tak jak w klubie, to zawsze cotam jak jestemy razem kolega koledze podpowie. Przekae uwagi, jeli zauway jakie bdy u cudzego zawodnika tak bardziej praktycznie. Podobnie jak jedzimy na treningi do Kozienic to koledzy tamtejsi rwnie korzystaj z moich umiejtnoci potkarskich zwaszcza. Pomagam im prowadzi na tych treningach zawodniczki z reszt jedna wygraa w zeszym roku Oglnopolsk Olimpiad Modziey na 400 m, a w tym roku bya 4. na 400 m przez potki na OOM. Take w ten sposb sobie tutaj uzupeniamy swoje wiadomoci. Powysze wiadomoci potwierdzi rwnie Trener B. (O.Z.): Czy tutaj na szczeblu lokalnym trenerzy maj w zwyczaju si konsultowa odnonie swojej pracy, zawodnikw itp.? (Trener B): Z tego, co ja zaobserwowaem, to w sprawach mniej istotnych nie s te konsultacje bardzo powszechne, natomiast w sprawach metodyki, techniki, w rozwizaniach rnego rodzaju, czasami trenerzy si spotykaj i rozmawiaj na temat jak mona poprowadzi danego zawodnika. Do ciekawe spojrzenie na kwesti konsultacji pomidzy trenerami przedstawi mi rwnie Zawodnik B. (O.Z.): Czy trenerzy, ktrzy si Tob zajmuj, konsultuj si midzy sob? Czy kady robi swoje? (Zawodnik B): Nie konsultuj si cay czas. Jeeli jeden zabiera mnie na trening, to nie zrobi tego, co mu si podoba tylko zawsze wczeniej si konsultuje z trenerem klubowym, ktry wie co robiem i co mog zrobi a czego nie.
59

(O.Z.): Syszaam te, e Twj trener klubowy konsultuje si w Twoim zakresie z trenerami innych konkurencji np. tyczkarzami. Czy co dobrego z tego wynika? (Zawodnik B): Z takim trenerem od tyczki jak Trener D, to naprawd mona si dogada. Nie tylko u niego trenowaem tyczk rwnie u mojego trenera kadrowego we Wrocawiu, u innych trenerw.. Ale z Trenerem D tak si mona dogada [wyranie rozpromieniony]. Patrz i widz, e mj trener te jest dobrze uoony z tym trenerem, bo dogaduj si bez problemu. Naprawd jak trenowaem u niego systematycznie jedziem do niego regularnie przez cay rok, to od razu byy yciwki bite przez cay czas. Byy due efekty. Zapewne du miar jakoci pracy trenera jest opinia jego zawodnikw na ten temat. W tym przypadku prawidowo dziaa trenera jest poparta rzeczywistymi wynikami zawodnika oraz jego pozytywn opini.

4.8 Trener w roli wychowawcy Trenerzy, ktrych miaam okazj obserwowa, na co dzie pracuj gwnie z modzie. Z pewnoci nakada to na nich pewn odpowiedzialno za te mode osoby. Rwnie ten wtek poruszyam z moimi rozmwcami. W duym skrcie opowiedzia mi o tym Trener A. (O.Z.): Jaka jest rola trenera w zakresie wychowawczym? Jednak spdza on troch czasu z tymi dzieciakami, modzie. Czy w trakcie Twojej kariery trenerskiej zdarzay si jakie problemy wychowawcze z zawodnikami? (Trener A): Jeli jakiekolwiek to tylko na obozach, bo jak s w grupie to jakie zaczepki si kilka razy zdarzyy, ale udao nam si je uspokoi. Ale zawsze zagroenie jest, wic tym bardziej trzeba by czujnym. Jeli chodzi o treningi i pobyt w miecie, w ktrym trenujemy to na treningach wiadomo trzeba zwraca uwag na sownictwo zagraniczne [umiech] gwnie u chopakw, ale to coraz rzadziej si zdarza, co z zadowoleniem zauwaam.

60

Czasami trzeba wczu si w rol przyszywanego ojca i skoczy do szkoy tam gdzie [zawodnicy] maj jakie problemy sprbowa wybada sytuacj. W tym momencie jest to rola takiego dodatkowego wychowawcy. (O.Z.): Jak na to reaguj rodzice? (Trener A): Wszystko jest z rodzicami zawsze uzgadniane. Taka pomoc zwykle rodzicom si podoba. Przy tej okazji zapytaam rwnie o konflikty w grupach zawodniczych. (O.Z.): Czy w tych grupach zdarzaj si jakie konflikty? (Trener B): Zdarzaj si konflikty i myl, e od tego jest trener, eby rozwizywa problemy, a jeeli nie trener, to po prostu zawodnicy starsi, ktrzy s bardziej dowiadczeni. Myl, ze oni tez podadz pomocn do tym, ktrzy maj problemy. Podobne pytanie zadaam rwnie Trenerowi C i zapytaam czy w jaki konkretny sposb im przeciwdziaa. (Trener C): No na pewno. Nie potrafi wskaza konkretnie. Co wtedy To jest modzie, to s modzi ludzie Jak wszdzie w szkole, w domu, tak samo na treningu zdarza si czasem jaki konflikt, sprzeczki, wymiana sw ostrzejszych. Jeli to rzeczywicie przybiera jaki taki ostry wyraz, to oczywicie reaguj jeeli wiem o tym. Trener A odpowiadajc na podobne pytanie, wskaza przy okazji jedn z przyczyn powstawania takich konfliktw. (Trener A): Rzadko, bo rzadko, ale si zdarzaj. Jeli chodzi o moj grup, to ja tam specjalnie w swojej karierze kilkudziesicioletniej racych konfliktw nie zauwayem, natomiast mog tylko poda tak przyczyn niektrych konfliktw, ktre zauwaaem w innych grupach, e zbytnie houbienie jednego zawodnika czy zawodniczki odbija si na grupie. Bo jeeli ja powicam 90% czasu jednej osobie, a pozostaym 10% tylko daj np. rozpisk na kartkach, to wtedy wanie
61

wystpuj jakie konflikty wewntrz grupy i zniechcenie tej wanie grupki, ktra wie, e kosztem tego mistrza/mistrzyni niestety trener powica im mniej czasu.

W trakcie naszej rozmowy okazao si, e szczeglnie duo pracy pod wzgldem wychowawczym maj trenerzy podczas zgrupowa sportowych. (O.Z.): Jak z perspektywy trenera wygldaj zgrupowania sportowe? Jakie s tam jego obowizki i jakie kompetencje pod tym ktem musi on posiada? (Trener A): Trener jest wtedy praktycznie wszystkim. Oczywicie przede wszystkim jest trenerem, ale i opiekunem, doradc, czasem pocieszycielem jak trening nie wyjdzie albo trzeba w czym pomc. Czasem te trzeba uy mocniejszego sowa lub szczerze z zawodnikiem porozmawia aby go pobudzi do waciwego dziaania. Bdc na obozie, trener nie koczy treningu po 2 godzinach tak jak w miejscu zamieszkania. Tutaj jest trening, jakie zajcia midzy treningiem a obiadem (np. jakie spacery do miasta, wyjcia na pywalni), odpoczynek, kolejny trening, zabawa, wyjcie do miasta albo w tych czasach w modzie s rwnie laptopy, kolacja i znowu jakie zajcia w czasie wolnym. Co jaki czas organizujemy dyskotek, eby modzi odpoczli w ruchu, pobawili si i o 22 cisza nocna, kiedy wszyscy powinni przebywa ju w swoich pokojach. Wtedy zaczyna si dopiero 3 etap pracy trenera, bo kady zawodnik lubi czasem nakrci. W przypadku pokojw na parterze czasem zdarzaj si prby wyjcia z pokoju z pominiciem drzwi [umiech]. Take jest to dodatkowe zajcie trenera praktycznie przez ca noc, bo przecie bierze si z domu czyje dziecko na wyjazd i trzeba zabezpieczy mu opiek i odpowiada za nie, nie tylko w cigu dnia, ale rwnie w nocy. W zwizku z tym rwnie w nocy trzeba raz na jaki czas chocia sprawdzi co si dzieje w pokojach. Jak jest nas kilku trenerw na obozie, to codziennie jeden z nas ma dyur nocny i sprawdza czy zawodnicy s w swoich pokojach.

62

Z moich obserwacji wynikao, e na kadym zgrupowaniu obowizuj cile okrelone reguy, ktre musz by przestrzegane. Na pocztku kadego obozu odbywa si apel, na ktrym takie zasady s ogaszane, aby uczestnicy nie mieli wtpliwoci, co do tego, co jest dozwolone a co nie. Rzeczywicie takie zgrupowanie wymaga od trenera nie lada cierpliwoci, zaangaowania i konsekwencji w egzekwowaniu ustalonych regu.

4.9 Trener a zesp W trakcie moich bada, bardzo mnie zainteresowao, jak postrzegaj swoj dyscyplin sportu lekkoatleci zawodnicy i trenerzy. Z zaoenia lekka atletyka jest dyscyplin indywidualn w odrnieniu od sportw rozgrywanych w zespoach. W pewnym momencie jednak zaczam si zastanawia, czy rzeczywicie jest to sport typowo indywidualny. Postanowiam zapyta o to moich rozmwcw. (O.Z.): Czy lekkoatletyka jest wg Pana rzeczywicie sportem cile indywidualnym? (Trener B): Myl, e jest sportem indywidualnym, ale gro zaj toczy si w grupie, z tym, e grupa zawsze wypracuje swojego mistrza. Po prostu pracujc w grupie atwiej si pracuje, atwiej si trenuje, ale sukces odnosi czsto wanie tylko jedna osoba. Ja o tym mwi rwnie zawodnikom. Do zblione zdanie w tym temacie mia Trener C, ktry rwnie doceni znaczenie pracy w grupie. (Trener C): Jest to zawsze praca w grupie. Wiadomo, e s wiczenia, ktre zawodnicy musz razem wykonywa. Zawsze to s jakie elementy rywalizacji bo s - na kadym treningu si przejawiaj. Pniej na zawodach te s konkurencje moe nie rzutowe akurat, ale w tych innych (np. w biegach) wsppraca te jest midzy zawodnikami. Niemniej jednak wg mnie jest to typowo indywidualna dyscyplina Aczkolwiek wiadomo, e pracuje si grupami trudno jest pracowa jeden na jeden.
63

Prac grupow najbardziej doceni Trener A. (Trener A): Klasycznym przykadem wsppracy, kooperacji w zespole lekkoatletycznym s biegi sztafetowe: 4x100m, 4x400m, wrd najmodszych zawodnikw jest rozgrywana sztafeta olimpijska lub sztafeta szwedzka, to jest: 100, 200, 400, 800m albo: 100, 200, 300, 400 m, eby wanie ten zesp jako cementowa. Innym przykadem konsolidacji zespou klubowego czy narodowego s mecze. W przypadku zespou narodowego to rzadziej s ju spotykane mecze midzypastwowe, ktre byy kiedy takim oczkiem w gowie zwizkw sportowych. Jeli chodzi o zespoy klubowe, to s rozgrywki ligowe pierwsza liga, druga.. I o wejcie do drugiej ligi.. No i wtedy miotacz kibicuje sprinterowi, sprinter dugodystansowcowi, dugodystansowiec skoczkowi. Wtedy wszystkie te wyniki 25 wynikw w zespole si liczy do punktacji druynowej. (O.Z.): A jak to wyglda w grupach treningowych? Czy te jest wymagana wsppraca pomidzy zawodnikami czy kady zajmuje si sob? (Trener A): Generalnie to niby kady zajmuje si sob, ale jeeli jest grupa kilku osb a tak si przewanie si skada, e te grupy s zrnicowane troch wiekowo, to zawsze ci starsi troszeczk pomagaj tym modszym, podpowiadaj. Niezalenie od tego, e trener te trzyma rk na pulsie, to ci zawodnicy starsi w dobrze zorganizowanej grupie s takimi jakby asystentami trenera i tutaj jest ta wsppraca a modzi na pewno z chci suchaj. No i wane jest to, e ten co podpowiada te ju co w yciu osign, jakie medale zdoby, jakie wyniki na arenie oglnopolskiej czy nawet midzynarodowej. Wtedy modzie sucha z tzw. rozdziawionymi ustami, oczy szeroko otworzone i na tym polega wsppraca w grupie. [umiech] Do jednoznaczn odpowied na pytanie odnonie indywidualizmu w lekkiej atletyce otrzymaam od Zawodnika B.

64

(Zawodnik B): Na pewno nie jest dyscyplin indywidualn. Samemu nic si nie zrobi. Jest przecie trener, rodzina, znajomi i przyjaciele, ktrzy wspieraj zawodnika. Sam czowiek niewiele by osign. Powysze wypowiedzi, doceniajce rol grupy w teoretycznie indywidualnej dyscyplinie sportu, jak jest lekka atletyka zdecydowanie pokrywaj si z wnioskami wysnutymi przeze mnie podczas moich obserwacji. 4.10 Trener jako spoecznik W obecnej rzeczywistoci, wikszo zaj sportowych dla modziey jest odpatna. Chcc uczszcza na zajcia z taca, sztuk walki czy inne tego typu, musimy liczy si z tym, e bdziemy musieli ponie jakie koszty z tym zwizane. Pod tym wzgldem lekkoatleci s do specyficzni, poniewa tutaj sytuacja wyglda nieco inaczej. (O.Z.): Duo zaj sportowych w innych dyscyplinach sportowych jest patnych, np. boks, karate itd. Natomiast wy [lekkoatleci] nie pobieracie opat za zajcia od zawodnikw. Czy tak samo jest w innych klubach? (Trener A): Jako tak si utaro, e biedny sport, jakim jest w sumie lekkoatletyka, jest biednie dotowany Niby wypadaoby jakie skadki bra.. Kiedy symbolicznie 10 z na kwarta emy pobierali, eby si wykaza jak dziaalnoci finansow rwnie. Ale od jakiego czasu nawet tego nie zbieramy od zawodnikw. Tak si jako utaro. W innych klubach? Te nie syszaem, aby za treningi lekkoatleci dopacali. Owszem s takie dopaty w czasie wyjazdu na zgrupowania czciowa dopata w zalenoci od klasy zawodnika, od tego czy jest w kadrze makroregionu czy wojewdztwa czy go nie ma. Jakie dopaty na dojazdy na te zgrupowania Ale innych opat od zawodnikw nie bierzemy. Ju we wczeniejszych podrozdziaach wspominaam, e pienidze nie s tym gwnym czynnikiem, ktry determinuje dziaania obserwowanych przeze mnie

65

trenerw. Ustalilimy ju, e zarobki z tytuu wykonywanej pracy trenera nie mog by jedynym rdem jego utrzymania, gdy s niewystarczajce. Wspomniaam rwnie o tym, e czynnikiem motywujcym trenerw do dalszych wysikw jest wielka pasja do pracy z utalentowan modzie, natomiast w trakcie jednego z wywiadw okazao si, e jednak nie jest to jedyny motywator. Podczas rozmowy z Trenerem A okazao si, e trenerw charakteryzuje rwnie dua wraliwo spoeczna. (O.Z.): Czy wrd Twoich zawodnikw znajduj si tylko osoby utalentowane sportowo czy te czasem zdarza Ci si wsppracowa z ludmi, ktrzy s mniej utalentowani? (Trener A): Na pewno kady trener chciaby pracowa z utalentowanymi zawodnikami i takich si przede wszystkim wybiera do szkolenia, ale jest zawsze grupka takich ludzi, ktrzy wiadomo, e jakie postpy bd robi, ale nie maj na tyle talentu eby by mistrzami, nawet w kategoriach modzieowych. Ale trzeba wzi pod uwag to, e sport jest dla nich jaktam odskoczni od normalnego ycia i takie jest zaoenie normalnych trenerw, e oprcz tych utalentowanych, szkolimy rwnie tych dzieciakw, ktrzy wiadomo, e nic wielkiego w sporcie nie osign, ale mog by pniej dobrymi sdziami, dziaaczami, mog by trenerami, bo nie zawsze trener musi by wybitnym zawodnikiem. Poprzez treningi z utalentowanymi kolegami, koleankami, na pewno cotam si dowiaduj wicej a przede wszystkim, pomijajc te walory sportowe, jest to zawsze odcignicie od tzw. kioskw z piwem albo innych bardziej niebezpiecznych sytuacji. Na podstawie powyszego fragmentu widzimy, e trenerzy s osobami bardzo odpowiedzialnymi spoecznie. Przyjmujc osoby do swojej grupy treningowej, kieruj si nie tylko ich talentem i korzyciami, jakie mog z tej wsppracy osign. Czasem decyduj si na prac z zawodnikami, o ktrych wiedz, e nie starczy im talentu aby zosta mistrzami, poniewa widz korzyci jakie wynikn z tego dla spoeczestwa. Maj na wzgldzie dobro modziey, dla ktrej sport czsto jest alternatyw dla nudy czy nawet zachowa nieetycznych. Widz rwnie

66

moliwo wychowania takich osb poprzez sport do ycia w spoeczestwie rwnie tym sportowym. Powicaj swj czas rwnie takim osobom. (O.Z.): Czym si rni taka wsppraca z osob uzdolnion od tej z osob, ktra nie do koca ma talent? (Trener A): Si rzeczy tej utalentowanej osobie si powica troszk wicej czasu, bo taka jest prawda. Natomiast nie mona, jak to si adnie mwi, wyrzuci poza margines grupy tego mniej utalentowanego zawodnika, tylko te trzeba si czasami na nim skoncentrowa, powici mu troch uwagi i przekaza jakie wskazwki odnonie stylu, techniki, czy czasu przebiegnicia danego odcinka. To te jest wane, aby on si czu czci tej grupy, mimo, e on pewnie te ma wiadomo, e odbiega talentem od niektrych zawodnikw, ale wane jest to, e jemu trener rwnie powica czas. (O.Z.): Czy zdarzyo Ci si kiedy, aby taki mniej utalentowany zawodnik odnosi jakie sukcesy, osiga dobre wyniki? (Trener A): To jest te rzecz wzgldna, bo w moim przypadku mi si akurat to nie zdarzyo, natomiast s dyscypliny i konkurencje w lekkiej atletyce, gdzie mona nie mie wielkiego talentu, natomiast prac mona doj do czego, ale to na pewno nie w sprincie, na pewno nie w skokach, bo tam liczy si tzw. dar boy a wytrzymao mona wytrenowa latami. Przykadem m.in. jest Portugalka Rosa Mota, ktra w wieku trzydziestu-kilku lat bya mistrzyni olimpijsk w maratonie a we wczeniejszych latach biegaa 800, 1500, 5000 metrw i do niczego wielkiego tam nie dosza. Bya owszem w reprezentacji Portugalii, ale jakich medali midzynarodowych nie zdobya, natomiast tu udowodnia, e prac mona doj do sukcesu. Ale to mwi, tak moe by w sportach wytrzymaociowych i siowych, natomiast w takich zrywowych, szybkociowych, szybkociowo-skocznociowych praktycznie jest to niemoliwe. Pocieszajce jest to, e trenerzy hartuj yciowo swoich zawodnikw, niezalenie od tego, jakim zasobem talentu oni dysponuj. Wane jest rwnie to, e doceniaj wysiki swoich podopiecznych i wpajaj im, e cik prac mona wiele osign.

67

4.11 Organizacyjne aspekty pracy trenerskiej Ideaem byoby, gdyby trener mg by tylko trenerem i cay swj czas mg powica na szkolenie swoich zawodnikw. Z przedstawionych powyej materiaw wynika ju czciowo, e tak jednak nie jest, poniewa na trenerze spoczywa rwnie duo obowizkw organizacyjnych. Na tym aspekcie chciaabym si teraz skupi. W celu dokadniejszego rozeznania w organizacyjnych obowizkach trenerw, postanowiam poruszy ten wtek podczas mojej rozmowy z Trenerem A. (O.Z.): Mam prob aby mi przedstawi pokrtce rwnie Wasze stowarzyszenie lekkoatletyczne. (Trener A): Mamy siedmioosobowy Zarzd, na czele ktrego stoi wicedyrektor naszego gwnego sponsora, Pan X. Ja jestem wiceprezesem ds. sportowych, Trener B wiceprezesem ds. finansowych i czterech czonkw zarzdu. Tam si wczy rwnie Trener C, ktry odpowiada za sprawy organizacyjne bez adnej funkcji jako czonek zarzdu. Te organizacyjno-finansowe sprawy to wanie oni we dwch prowadz z Trenerem B a ja wspomagam ich jeli chodzi o tematy sportowe, jak ustalanie skadw na zawody. Oni si zajmuj potem rozliczeniami. Trzeba zoy plan, potem trzeba si z niego rozliczy. Wiadomo, e nie tylko sponsor daje par groszy, ale miasto wraz z Wojewdzkim Stowarzyszeniem Lekkiej Atletyki w Warszawie. Tam s takie same ukady, e pewne pienidze s przydzielone, trzeba zoy zapotrzebowanie, potem si z tego rozliczy papierami, delegacjami. Podobnie jest z Ludowymi Zespoami Sportowymi eby dosta pienidze trzeba uzyska okrelon liczb punktw, na oglnopolskich imprezach, dodatkowo koniecznie wystartowa w Mistrzostwach Polski LZS-w, ktre niedugo bd w Kielcach. I tak to przebiega Na koniec roku trzeba zoy sprawozdanie finansowe. Raz na kwarta Zarzd si zbiera a w razie potrzeby to cise Prezydium, czyli Pan X, Trener A, Trener B i Trener C, decydujemy o najbliszych losach dziaalnoci sekcji.

68

Na podstawie powyszego fragmentu widzimy, e prcz wiedzy cile technicznej zwizanej ze sportem, trenerzy musz si orientowa rwnie w kwestiach finansowo rozliczeniowych, jak rwnie peni funkcje w strukturach Zarzdu swojego stowarzyszenia lekkoatletycznego. Okazuje si, e nie s to ich jedyne funkcje, nazwijmy je pozasportowe. (O.Z.): Czy organizacj zgrupowa sportowych zajmuj si jakie specyficzne osoby czy rwnie robi to trener? (Trener A): Niestety w naszym klubie nie ma takich dziaaczy niezwizanych ze szkoleniem. Jest Prezes i 2 Czonkw Zarzdu, ale oni nie s zwizani z tzw. zawodem trenerskim. W zwizku z tym, oni tylko pomagaj (przy naszym wsparciu) w oglnej organizacji finansw na dziaalno, ale generalnie to my trenerzy ustalamy gdzie chcemy jecha i zajmujemy si technicznie organizacj samego zgrupowania. Taka sama sytuacja ma miejsce w przypadku sprztu sportowego majc zaplecze finansowe to my decydujemy o tym, komu i jaki sprzt przyzna. (O.Z.): Wspomniae, e s osoby, ktre pomagaj w zapleczu finansowym czy to oznacza, e rwnie Wy trenerzy musicie to robi? (Trener A): Trenerzy te staraj si zaatwia pienidze u zaprzyjanionych sponsorw. Gwnym sponsorem jest firma, ktra zajmuje si transportem wielkogabarytowym. W sumie niewielkie pienidze 3.000 z dostajemy co miesic, ale to jest ponad 30.000 z w cigu roku. Koo 50.000- 80.000 z dostajemy z Urzdu Miasta i z Urzdu Marszakowskiego te Ok. 40.000 z. W konsekwencji regu przedstawionych w powyszej wypowiedzi, naturalnym nastpstwem jest, e rwnie przygotowaniem planw finansowych na kady rok rwnie zajmuj si gwnie trenerzy. Jak wida, trener musi by osob bardzo wszechstronn, aby mc peni wiele funkcji, jakie s zwizane z funkcjonowaniem sekcji lekkoatletycznej. Przy okazji tych wanie informacji moemy zauway, e trener jest swego rodzaju menederem, ktry poza tym, e wykonuje swoje gwne obowizki szkoleniowca, musi rwnie zajmowa si finansami, zarzdzaniem, marketingiem i PR.

69

Trener nie tylko dysponuje rodkami finansowymi przyznanymi przez sekcj, ale rwnie szuka nowych sponsorw, organizuje zgrupowania sportowe, zajmuje si doborem odpowiednich strojw dla zawodnikw itp. Do tego dochodz jeszcze kompetencje trenerskie opisane w poprzednich podrozdziaach. Z pewnoci sprostanie tak wielu obowizkom musi by nie lada wyzwaniem.

4.12 Pasja Jak ju wczeniej wspomniaam, wiat sportu fascynowa mnie niemal od zawsze. Imponowa mi zawsze gwnie ten szczeglny upr zawodnikw i trenerw w deniu do rozwoju, do tego by osiga swoje cele. Szanuj tych ludzi za ich konsekwencj w dziaaniu, hart ducha i niezomno. I za cik prac, ktrej si nigdy nie boj, bo wiedz, e tylko w ten sposb mona osign sukces. Zastanawiaam si zawsze, co motywuje ich do tego, by kontynuowa swoj sportow karier. Ciesz si, e podczas moich bada miaam okazj nie tylko ich obserwowa, ale rwnie o to zapyta. Z moich bada wynika jasno, e obserwowane przeze mnie osoby po prostu kochaj sport, czasem nawet nie umiejc wytumaczy waciwie dlaczego. Jako przykad mog tutaj przytoczy wypowied Zawodnika A. (Zawodnik A): [sport] jest czym wanym, z czym wi swoj przyszo. Chciabym zosta sportowcem Sport jest dla mnie bardzo wany w yciu. Jest gwn motywacj do dalszych stara. Sprawia mi frajd To po prostu we mnie siedzi i chc to dalej robi Zacytowany rozmwca jest zawodnikiem stosunkowo modym, zarwno wiekiem, jak i staem, u ktrego fascynacja sportem jest rzeczywicie dobrze widoczna, pomimo tego, e nie do koca jest w stanie okreli dlaczego tak si dzieje. Podobny ton wypowiedzi mia miejsce w przypadku Trenera C, ktry na pytanie o gwn motywacj w pracy trenera odpowiedzia nastpujco:

70

(Trener C): U mnie to chyba po prostu te wszystkie lata Kiedy byem zawodnikiem od 83 roku zaczem przygod z lekk atletyk.. Najpierw zawodnik, potem studia w tym kierunku, teraz trener To taki sposb na ycie [umiech]. Bardziej konkretn odpowied na to samo pytanie otrzymaam od Trenera B: (Trener B): Ja myl, e jestem spoecznikiem i to co robi, sprawia mi du satysfakcj i chciabym zarazi takim swoim entuzjazmem i swoj chci do uprawiania sportu, ruchu, rekreacji, wychowania zdrowotnego... Zarazi innych ludzi, poniewa myl, e w zdrowym ciele zdrowy duch, ale i jeeli kto ma przygotowanie psychiczne, to bdzie mg zawsze znale czas na uprawianie rekreacji fizycznej. Najbardziej jednak poruszyy mnie sowa wypowiedziane przez Zawodnika B. (Zawodnik B): Moim zdaniem czowieka motywuje denie do perfekcji... Trenujesz ju tyle lat, ale cigle chcesz by jeszcze lepszy [umiech] Zostajesz Mistrzem wiata na przykad i wtedy musisz by jeszcze lepszy... Musisz bi rekordy... Jak Usain Bolt (jamajski sprinter, rekordzista wiata na dystansie 100 i 200 m) [umiech] Wyjtkowe w tej wypowiedzi byy nie tyle same zacytowane sowa, ale sposb, w jaki zostay one wypowiedziane. Przy okazji tej wypowiedzi, dostrzegam w moim rozmwcy wielk pasj, fascynacj tym, czym si na co dzie zajmuje. Wida byo, e w swoje sportowe obowizki wkada on cae serce, e praktycznie sportem yje. Dziki temu, jego wypowied zyskaa bardzo duo na wiarygodnoci. Podobne wraenie odniosam rwnie suchajc odpowiedzi Trenera A na moje pytanie odnonie tego, co sprawia mu zawodowo najwicej satysfakcji. (Trener A): Jak zawodnicy zdobywaj medale, postpy robi, rozwijaj si, rosn [w zamyleniu] Z maych chopcw robi si mczyni dziki treningowi. Oczywicie bez adnego niedozwolonego wspomagania, bo tylko
71

witaminami zawodnicy s wspomagani i to wszystko No i yczybym sobie, eby dzieciaki omijay kontuzje, bo to te jest zmora, mimo e trenuje si na superoptymalnych warunkach, obcieniach, ale i tak zawsze jakie urazy si mog zdarzy i tego bym sobie nie yczy. Na podobne powody do satysfakcji wskaza rwnie kolejny z trenerw. (Trener B): Moliwo przebywania w duej grupie osb, ktre chc wiedzie wicej ni wiedz, umie wicej ni umiej A ja mam satysfakcj, jeli potrafi co przekaza, czego nauczy.. Dla obydwu trenerw zatem najbardziej wdziczna jest praca z osobami ambitnymi, poniewa w takim przypadku mog przekaza od siebie najwicej wiedzy, ktra bdzie efektywnie wykorzystana. Moi rozmwcy bardzo doceniaj pracowito swoich wychowankw, gdy w poczeniu z talentem, zdrowiem i wspomnian ju ambicj, zwiksza ona szans na osignicie sportowych sukcesw.

4.13 Blaski i cienie trenerstwa Tak jak w kadym zawodzie, rwnie w yciu zawodowym trenera maj miejsce zarwno wzloty, jak i upadki. W trakcie moich bada chciaam zwrci rwnie uwag na przyczyny takich trenerskich sytuacji pozytywnych, jak i negatywnych. (O.Z.): Czy w cigu tych 10 lat zapado Panu w pami jakie zdarzenie szczeglnie mie lub niemie? (Trener C): Mie i niemie Mie s wszystkie osignicia, wszystkie medale, wszystkie dobre wyniki Niemie S te i rozczarowania w swojej pracy, jak w kadym innym zawodzie kto odchodzi, kto przychodzi Z jakich powodw co nie wychodzi pomimo duej pracy i duego zaangaowania Wicej nie ma si co rozwodzi wiadomo, trzeba si skoncentrowa raczej na tych pozytywnych stronach tej pracy. Nie jest to lekka praca. Jest to praca z modzie, czasami trudn modzie, eby im wyjani, dogada si eby zrozumieli o co chodzi to
72

duo nerww kosztuje i zdrowia. Ale na szczcie mam osigni rnorodnych sporo co roku s medalici, take rekompensuje to minusy. Mj rozmwca wskaza gwne czynniki demotywujce w profesji trenerskiej, jednak odnis si rwnie od razu do pozytyww, co jak ju wspomniaam w jednym z wczeniejszych rozdziaw, jest jedn z typowych cech w obserwowanym przeze mnie rodowisku. Pozytywnymi motywatorami s oczywicie niezmiennie sukcesy podopiecznych. Podobne opinie odnonie wydarze przyjemnych i nieprzyjemnych w swojej karierze, przekaza mi drugi z trenerw. (Trener B): Z przyjemnych zdarze s zwycistwa moich zawodnikw, bo to jest owoc mojej pracy. Jedno ze zdarze, ktre mnie ujy to gdy ja podzikowaem swojemu zawodnikowi za lata pracy a on to uczyni w jeszcze lepszy sposb wobec mojej osoby i wzruszyem si bardzo Zdarzaj si te nieprzyjemne sytuacje, szczeglnie jak zawodnicy mog osign duy sukces i rezygnuj z dalszej swojej pracy, dalszej kariery.. Ale jeszcze niektrzy rezygnuj w do dziwny sposb, po prostu s nieobecni duchem i ciaem ani nawet nie podzikuj.. W postaci przedstawionych powyej wypowiedzi trenerskich, otrzymujemy potwierdzenie tego, o czym wspomina ju trzeci z trenerw w podrozdziale o etyce trenerskiej najwiksze rozczarowanie dla trenerw przynosz niezrealizowane talenty sportowe. Na podstawie zaprezentowanych materiaw, potwierdza si fakt, e przedwczenie zakoczona kariera wychowanka czy to z powodu kontuzji, czy te z innych przyczyn, jest dla trenera sytuacj, z ktr pogodzi si jest bardzo trudno. Takie sytuacje czasem powracaj do trenerw w mylach nawet po latach, o czym mielimy okazj si przekona w trakcie wspomnianej ju powyej opowieci Trenera A o zmarnowanym przez kontuzj talencie jednego z jego wychowankw. Tak jak wspomnia Trener B, przykr sytuacj jest rwnie nieuzasadnione odejcie zawodnika z grupy. Takie sytuacje s cikie, poniewa czsto trenerzy odbieraj je personalnie.

73

W przypadku, gdy zawodnik odnosi sukces, zawsze spywaj do niego gratulacje, otrzymuje on medale, dyplomy i inne nagrody. Zastanawiaam si rwnie, czy w takich momentach osoba trenera jest rwnie dostrzegana i doceniana. Z moich obserwacji wynikao, e po osigniciu tego typu sukcesw, oczywicie gratulacje spyway rwnie do trenera, ale mimo wszystko odniosam wraenie, e pozostaje on jednak troch jakby w cieniu. Chciaam wyjani jak wyglda to zagadnienie w rzeczywistoci i staraam si poruszy podczas naszych rozmw rwnie i t do delikatn kwesti. (O.Z.): Czy gdy zawodnik odnosi jakie wiksze sukcesy, to trener jest przy tej okazji rwnie zauwaany? (Trener B): W maym rodowisku jak nasze, trener na pewno jest zauwaany. Jeeli s sukcesy na miar midzynarodow oraz na arenie polskiej, to trener jest zauwaany i myl, e szczeglnie znaj go wszyscy, ktrzy pracuj w danej dyscyplinie. Ludzie yj w swoim gronie i tam najbardziej si znaj. Niektrzy trenerzy przebijaj si potem na arenie oglnopolskiej i jeszcze bardziej s potem doceniani. Powysza wypowied rozwiaa poniekd moje wtpliwoci, gdy zgodnie z przedstawion treci, trener zawodnika o duych osigniciach rzeczywicie zyskuje uznanie i presti w rodowisku danej dyscypliny. Wypowied drugiego z trenerw nie bya ju tak jednoznaczna, poniewa wskazaa jednak na istnienie pewnego rozczarowania w sposobie nagradzania trenerw za sukcesy, ktre s rwnie ich udziaem. (Trener A): Pominicie zasug trenera rzadko si zdarza praktycznie... Na przykad w naszym ukochanym miecie jest system nagradzania zawodnikw i trenerw. Jeeli zawodnik w dyscyplinach olimpijskich zdobywa medal na Mistrzostwach Polski to wtedy nawet i tu jest jaka rozbieno zawodnik dostaje stypendium z miasta, natomiast trenerowi si dzikuje raz w roku za zdobycie medalu czy medali i wtedy nagrod jednorazow dostaje i zawodnik i trener za tzw. caoksztat sezonu.

74

Myl, e tu jest taka rozbieno, e zawodnik jest bardziej houbiony ni trener, ktry przecie pracuje, jak ju mwilimy, w tak beznadziejnych warunkach, e jemu si rwnie powinno podzikowa. Trener A stwierdzi, e trener jest dostrzegany jako osoba wsptworzca sukces, ale wskaza na pewne rnice w traktowaniu zawodnika i trenera w momencie osignicia danego sukcesu. Kolejnym zagadnieniem, ktre zaintrygowao mnie w trakcie prowadzenia moich bada etnograficznych, byo podejcie zawodnikw, ktrzy osignli klasy mistrzowskie do swoich trenerw. Zastanawiao mnie czy takie osoby nie odczuwaj czasem pokusy rezygnacji z usug trenerw w obliczu dobrej passy czy moe troch wyolbrzymionego poczucia wasnej wartoci. W zwizku z tym, e jeden z trenerw wsppracuje z kadr narodow i mia okazj szkoli potencjalnych mistrzw, poruszyam ten temat podczas jednego z wywiadw. (O.Z.): Czy zdarzyo Ci si kiedy, bd syszae o przypadku, kiedy zawodnik poczu si na tyle silny, ze stwierdzi, e trener jest mu waciwie niepotrzebny, e poradzi sobie samodzielnie? (Trener A): Dochodziy mnie takie suchy na tym wyszym szczeblu ponadkadrowym, czyli supermistrzowie Czasami tak si im wydawao, e bez trenera sobie poradz, ale to na dusz met jest niemoliwe, bo nie mona siebie samego oglda. Oczywicie mona poprosi kogo eby nagra np. skok czy bieg czy rzut Ale jednak na dusz met to nie znam takiej sytuacji, eby zawodnik powiedzia, e mu trener niepotrzebny. Chocia s przypadki takie jak np. Irena Kirszensztajn-Szewiska. O niej mwio si, e nawet listonosz mgby j trenowa a ona i tak sama by miaa takie wyniki, bo przerastaa o epok swoje rywalki. Ale to s przypadki pojedyncze i generalnie to ja nie znam takich przypadkw, eby zawodnicy powiedzieli, e sami sobie poradz i bd lekcewayli pomoc trenersk. Powysza wypowied rozwiaa moje wtpliwoci w tym zakresie.

75

4.14 Idea a rzeczywisto Poprzednie podrozdziay byy z mojej strony prb przedstawienia

przeprowadzonych przeze mnie bada, prb odtworzenia obrazu trenera, jaki maluje si przed moimi oczami po tym czasie spdzonym na obserwacjach rodowiska lekkoatletw. Dopenieniem tego obrazu mog by wypowiedzi obserwowanych przeze mnie osb (trenerw i zawodnikw) na temat roli trenera i cech idealnego szkoleniowca. W pierwszej kolejnoci zaprezentuj wypowiedzi zawodnikw.

(O.Z.): Kim dla Ciebie jest trener? (Zawodnik A): Wiadomo, ze jest to osoba, ktra zawsze pomaga. Stara si nas nauczy wszystkiego, aby wszystko byo dobrze... Stara si nas udoskonali, zwraca uwag na rzeczy, ktrych zawodnik nie ma szansy zauway. Wyglda na to, e opinie nt. trenera s niezalene od dowiadczenia zawodniczego. Zawodnik B mia na ten temat do podobn opini. (Zawodnik B): Jest przede wszystkim wsparciem, nauczycielem, motywatorem Trener jest bardzo potrzebny zwraca uwag na bdy. Oglnie te wiksza motywacja jest jak jest trener. Prcz pytania o okrelenie roli trenera w yciu zawodnika, zapytaam moich rozmwcw rwnie o idea trenera. (O.Z.): Jakie cechy wg Ciebie powinien mie dobry trener? (Zawodnik B): Wiedz... Powinien by bardzo dobrze uoony psychicznie Powinien mie znajomo psychologii, aby wpywa dobrze na zawodnika Na pewno sympatyczny i powinien zna jakie dowcipy [umiech] - taki wyluzowany a nie non stop spity, tylko trening, trening i nic wicej. Taki, z ktrym mona te porozmawia poza treningiem, z ktrym mona si dogada. [umiech]

76

Drugi z zawodnikw widzi idea trenera z nieco innej perspektywy, aczkolwiek rwnie zwraca uwag na aspekt komunikacji we wsppracy. (Zawodnik A): Na pewno musi mie du wiedz Musi si dobrze komunikowa, jasno wyraa swoje myli, oczekiwania. Musi interesowa si kadym zawodnikiem, a nie tak jak niektrzy trenerzy wybieraj sobie jednego zawodnika i s w niego tylko zapatrzeni a reszty nie do koca kontroluj. Powinien dzieli swoj uwag, powinien nawet bardziej pomaga tym sabszym ni tym dowiadczonym. Czciowo podobn opini na idea trenera wyrazi rwnie jeden z trenerw. (Trener A): Trener idealny to pewnie bdzie w niebie [umiech], natomiast tutaj na ziemi to wiadomo Musi mie odpowiednie umiejtnoci, musi by konsekwentny, sprawiedliwy, umiejtnie podchodzi do kadego z zawodnikw indywidualnie, z osobna. Zamy, e ja mam obecnie 8 zawodnikw w grupie i wszystkich nie mog traktowa tak samo, tylko Zoka, Maryka s dziewczynami ta ma taki charakter, tamta troch inny, t mog ofukn, tamt musz pocieszy... [umiech] Tak samo z chopakami.. I przede wszystkim to, co cay czas si tu gdzie przewija, eby trener mia warunki do pracy a nie bawi si, lepi babki z piasku, bo tak to dziaa na razie w naszej sekcji.. Moi rozmwcy przyjli pytanie o trenerski idea z niejakim zaskoczeniem, ale odniosam wraenie, e byo to dla nich raczej mie zaskoczenie, bo mogli spojrze na siebie z innej ni zwykle perspektywy. Wydaje mi si, e w natoku codziennych zaj, rzadko kiedy maj czas i okazj ku temu, by zastanawia si nad takimi zagadnieniami. Oto, co w tym temacie mia do powiedzenia drugi z trenerw. (Trener C): [umiech] Trzeba by wiele przymiotnikw wymieni Cierpliwo niesamowita... Cierpliwo, systematyczno Rnie to z t cierpliwoci bywa [umiech] Miar pracy trenera na pewno jest wynik Ale eby do

77

wyniku doj, to trzeba dugo, dugo czeka Ale moe te dwie cechy to s takie priorytetowe Najkrcej, ale wcale nie mniej rzeczowo wypowiedzia si w kwestii trenerskiego ideau ostatni ze szkoleniowcw. (Trener B): Przygotowanie merytoryczne Wiar w to, co robi i oddanie danej sprawie. To gwarantuje, e wczeniej czy pniej osignie sukces. Mam nadziej, e zaprezentowane powyej opinie samych zainteresowanych, niejako na swj temat, stanowi ciekawe podsumowanie zaprezentowanych materiaw, ktre udao mi si zgromadzi podczas tej mojej wycieczki do wiata sportu.

5. Zbliamy si do mety: Analiza bada

W poprzednim rozdziale zaprezentowaam najciekawsze i najbardziej istotne materiay, zebrane w trakcie moich bada etnograficznych. Daj nam one sporo informacji na temat specyfiki profesji trenerskiej i specyficznych regu obowizujcych w tym zawodzie. Po przeanalizowaniu tych materiaw, z pewnoci trener jawi nam si jako osoba bardzo wszechstronna, ktra musi sprosta wielu rnorakim obowizkom. W pocztkowej czci tej pracy wspomniaam, e w pewnym momencie zauwayam wiele podobiestw pracy trenerskiej do tej, wykonywanej na co dzie przez wspczesnych menederw biznesu. W miar postpw w systematyzacji wynikw moich bada, zaczam si nawet zastanawia nad tym, czy menederowie nie powinni zaczerpn pewnych dobrych wzorcw z pracy trenerskiej na swoje potrzeby, w celu zwikszenia efektywnoci wypeniania swoich obowizkw zawodowych, dlatego te chciaabym si teraz skupi na kompetencjach trenerskich, ktre gwnie przyczyniaj si do osignicia sukcesw sportowych i zastanowi si, czy zastosowanie ich w pracy menederskiej rzeczywicie ma uzasadnienie i sens. Jednym z podobiestw pomidzy dobrym
78

trenerem

wartociowym

menederem jest proces zdobywania wiedzy. Zarwno trener, jak i meneder zwykle

na pocztku kariery musi powici swj czas na gruntown edukacj, ktra w przyszoci pozwoli mu na realizowanie wyznaczonych celw. W obydwu tych profesjach nieodzowne jest rwnie poparcie zdobytej wiedzy teoretycznej odpowiedni praktyk. Tak jak trener, rwnie meneder musi udowodni, e poznan teori potrafi efektywnie zastosowa w rzeczywistoci, co niektrym osobom rzeczywicie sprawia trudno i nie kady jest w stanie temu sprosta. Zgodnie z przedstawionymi w poprzednim rozdziale faktami, miar pracy trenera jest wynik sportowy jego podopiecznych. Podobnie dzieje si obecnie w przedsibiorstwach i korporacjach, gdzie meneder jest rozliczany ze swojej pracy zadaniowo. Na podstawie przedstawionych materiaw wida, e dobry trener powinien by rwnie dobrym strategiem. W jego gestii przecie ley przygotowanie planu dziaania na kady sezon sportowy, dla kadego z zawodnikw z osobna i koordynowanie jego wdroenia na przestrzeni caego sezonu. Dobry szkoleniowiec musi by rwnie zaradny. Z przedstawionych opowieci trenerw wynika, e zawsze naley si liczy z okolicznociami, ktre s nieprzewidywalne (np. wspomniane kontuzje) i zmuszaj trenera do modyfikacji planw i przyjtych strategii. Nie kady szkoleniowiec potrafi wyj obronn rk z takiej sytuacji, jednak przedstawione materiay przemawiaj za tym, e dowiadczony trener rwnie w takim przypadku potrafi sobie poradzi. Warto rwnie wspomnie o tym, e efektywni trenerzy staraj si rwnie myle przyszociowo i przewidywa a nawet zapobiega sytuacjom, ktre mogyby stanowi komplikacje w realizacji zaoonych planw. Podobne sytuacje w pracy menedera maj miejsce przy planowaniu i wdraaniu w ycie nowych projektw. Myl, e menederowie mogliby zastosowa w swojej pracy t wanie przewidywalno stosowan przez trenerw oraz mylenie dugofalowe. Wedug mnie, dobrego menedera powinna rwnie cechowa gotowo do ewentualnych zmian, ktre trzeba wprowadzi w sytuacjach awaryjnych, nierzadko pod presj czasu. Niestety nie kady potrafi si odnale w takiej sytuacji myl, e dotyczy to zarwno trenerw, jak i menederw. Wydaje si jednak, e bez tej umiejtnoci nie mona by do koca efektywnym ani w pracy menedera, ani w pracy trenera sportowego.

79

Najlepsze wyniki, niezalenie od wykonywanej profesji, osiga si szybciej i atwiej, jeli ma si zapewnione ku temu odpowiednie rodki. Niekiedy zdarza si jednak, e baza, jak dysponujemy nie jest dostateczna, tak jak dzieje si to w przypadku przedstawionego przeze mnie rodowiska lekkoatletycznego. Wedug mnie z pewnoci nie kady dobry meneder byby w stanie poradzi sobie z takimi warunkami pracy, w jakich pracuj trenerzy, ktrych rodowisko obserwowaam. wynagrodzenie W wiecie z biznesu tytuu najwiksz motywacj pracy, jest zwykle w finansowe wykonywanej natomiast

przedstawionym przeze mnie rodowisku, ten aspekt schodzi na dalszy plan, cho naturalnie rwnie jest istotny. Trenerzy sportowi zwykle kochaj swoj prac i bardzo si z ni utosamiaj, czego niestety nie mona powiedzie o wikszoci wspczesnych menederw, cho zapewne i w ich wiecie takie przypadki si zdarzaj. To specyficzne podejcie do swojej pracy, ktra jest jednoczenie hobby czy nawet pasj, sprawia rwnie, e trenerzy maj wiksze samozaparcie w deniu do wyznaczonych celw, a take s w tym procesie bardzo konsekwentni i pomysowi (np. stosuj zamienne rodki treningowe), co oczywicie kosztuje ich duo wicej pracy. Myl, e te cechy z pewnoci mogyby wpyn na poprawienie efektywnoci w pracy menederw. Badania, jakie przeprowadziam, wykazay rwnie, e efektywny trener posiada wietnie rozwinite umiejtnoci interpersonalne. Zwykle jest on osob, ktra potrafi peni rwnie rol pewnego rodzaju psychologa, co pozwala mu na udzielenie duego wsparcia swoim podopiecznym, z ktrymi czy go relacja oparta w duej mierze na obustronnym zaufaniu. Dziki takiej pozytywnej relacji, potrafi on rwnie dobra do konkretnego zawodnika odpowiedni metod motywowania, poniewa kady z zawodnikw potrzebuje indywidualnego podejcia do swojej osoby. Dobry szkoleniowiec na bieco przekazuje swoim podopiecznym informacje zwrotne na temat postpw w pracy. Wszelkie nabyte bdy s konsekwentnie eliminowane, cho nierzadko dzieje si to duym nakadem czasu i cierpliwoci. Dowiadczony trener czsto rwnie nie narzuca swoim zawodnikom gotowych rozwiza, ale ukierunkowuje ich tylko, przez co stymuluje ich do rozwoju, przez poszukiwanie wasnych. Zawodnicy mog rwnie liczy na swojego trenera w
80

sytuacjach kryzysowych, bd w chwilach wanych sprawdzianw, takich jak zawody sportowe. Trener uspokaja wtedy swoich podopiecznych i suy rad, ktra czsto pomaga zawodnikowi uwierzy we wasne siy i przeku to na dobry wynik sportowy. Trenerzy, ktrych miaam okazj obserwowa, pracuj z grupami zawodnikw, co stwarza konieczno skoordynowania relacji pomidzy poszczeglnymi czonkami takiej grupy. Szkoleniowcy sportowi posiedli zatem umiejtno tworzenia integrowania tych wszystkich osb, co sprzyja atmosferze zaufania i wzajemnego wsparcia. Dziki takiemu podejciu, zawodnicy bardziej dowiadczeni dziel si wiedz z tymi modszymi staem, ktrzy otrzymuj w ten sposb wsparcie nie tylko od trenera. Z zaoenia wszyscy czonkowie takiej grupy s traktowani na rwni mimo indywidualnego podejcia do kadego z nich. Trener musia rwnie opanowa umiejtno rozwizywania konfliktw, ktre w przypadku prac grupowych s zjawiskiem naturalnym. Szkoleniowiec jest rwnie ywo zainteresowany cigym rozwojem swoich zawodnikw. Ich sukcesy s jednoczenie jego sukcesami, oraz sprawiaj mu najwiksz satysfakcj zawodow wszyscy moi rozmwcy byli co do tego zgodni. Wedug mojej opinii, powysze metody dziaania stanowi bardzo wartociowy materia do analiz w szczeglnoci dla menederw, ktrzy odpowiadaj zawodowo za wiksz lub mniejsz grup osb, z ktr wsppracuj. Myl, e w tym zakresie trenerzy s dobrym rdem pozytywnych rozwiza, ktre mona by byo zastosowa z powodzeniem rwnie w biznesie. W wiecie sportowym zakorzeniona jest silnie idea fair play (czysta gra), co sprzyja przyjaznym relacjom, pomimo koniecznoci rywalizacji. Dziki temu, trenerzy w wikszoci przypadkw wsppracuj ze sob i dziel si chtnie midzy sob swoj wiedz i dowiadczeniami. Przykadem tego jest choby przypadek konsultacji trenerskich w zakresie danej konkurencji, przytoczony w rozdziale 4.6. Okazuje si, e taka wsppraca daje zadziwiajco pozytywne rezultaty. W wiecie korporacji, nastawionym gwnie na wasny rozwj i rywalizacj, takie konsultacje nie maj miejsca zbyt czsto, wic jest to kolejny z czynnikw, ktre mogyby zosta poddane pod rozwag menederom. Realia panujce w rodowisku lekkoatletycznym sprawiy, e trener musi by sprawnym organizatorem, aby mc osiga dobre wyniki sportowe. Zgodnie z
81

przedstawionymi materiaami, w obecnych czasach, trener prcz szkoleniowej, musi peni rwnie funkcje zwizane z dziaalnoci finansow, marketingow, PR, pozyskiwaniem sponsorw itp., co sprawia, e musi by on efektywnym koordynatorem. Koniecznoci jest, aby godzi ze sob wszystkie te funkcje bez szkody dla adnej z nich, gdy bez tego osignicie sukcesu sportowego byoby raczej niemoliwe. Take w biznesie, meneder niejednokrotnie posiada w swoim zakresie obowizkw wiele rnorakich funkcji, z ktrych musi si wywiza, aby osign wyznaczone mu cele.

6. Podsumowanie sezonu: Konkluzje

6.1 Przywdca i meneder Informacje zawarte w czci empirycznej oraz powysze przemylenia wskazuj na ewidentne podobiestwa funkcji penionych przez trenera, do tych majcych zastosowanie w pracy menedera. Trener oczywicie peni rwnie funkcje przywdcze, natomiast wydaje si, e jest to rola bardziej narzucona trenerom, ni wynikajca bezporednio z ich natury. Jeli chodzi o aspekty przywdcze, to w trenerze odnajduj najwicej z demokratycznego stylu przywdztwa, gdzie bierze on pod uwag zdanie swoich podopiecznych i uwzgldnia je przy podejmowaniu ostatecznych decyzji (Kostera, 2010). Oczywicie zgodnie z tym stylem, takie decyzje ostateczne s zastrzeone cile dla niego, natomiast opinie zawodnikw bywaj dla trenera istotnymi wskazwkami. Po przeanalizowaniu przedstawionych wczeniej materiaw, naturalne odniesienie roli trenera widz wanie w roli menedera, ktry wykorzystuje rwnie cechy przywdcy, natomiast nie jest to samo w sobie istot jego dziaania. Rola przywdcy jest w pracy trenera bardzo istotna i bez wtpienia cieszy si on bardzo duym autorytetem w swoim rodowisku, natomiast odnosz wraenie, e jest to mimo wszystko rola wspierajca kluczow rol menedera. Prcz autorytetu, zawodnicy pragn widzie w swoim trenerze rwnie pewn doz partnerstwa i czasem wymagaj rwnie oficjalnego wsparcia. Wydaje si, e typowy przywdca nie jest
82

naturalnie kim, do kogo chtnie zgaszamy si po pomoc, komu okazujemy swoj sabo oczekujc wsparcia, zrozumienia i wyrozumiaoci. Powoujc si na zaczony ju w rozdziale 3.2 cytat z Kostery (2010), domen menedera jest jednak systematyczna i rozwana praca polegajca bardziej na koordynowaniu powierzania i wykonywania zada przez jego podopiecznych oraz na mdrym i efektywnym deniu do osignicia zaoonych celw. W ten sposb dziaa rwnie trener, ktry mimo powyszych cech potrafi rwnie wykaza si cechami przywdcy, natomiast z zasady nie buduje on zbyt wielkiego dystansu w stosunku do swoich zawodnikw. W poniszej tabeli przedstawiam swego rodzaju podsumowanie, w ramach ktrego staraam si wskaza podobiestwa i rnice pomidzy trenerem a menederem.

Analizowany obszar

Trener - dod dugotrway i mudny - warunki awansu w hierarchii trenerskiej s cile okrelone i bardzo mierzalne - wiedza teoretyczna musi byd zawsze poparta praktyk

Meneder - nie zawsze wymagana jest cisa wiedza specjalistyczna aczkolwiek jest mile widziana - najwiksz szans na awans jest osiganie dobrych wynikw - zwykle zadania s z gry okrelone i mierzalne - meneder zwykle ma ustalone regularne godziny pracy, aczkolwiek pracuje zadaniowo, wic czasem musi powicad rwnie prywatny czas na obowizki zawodowe - zwykle menederowie pracuj w warunkach dostatecznych do wypeniania powierzonych im zadao - dod wysokie wynagrodzenie - zwykle moliwod otrzymania dod pokanych premii za dobre wyniki w pracy

Proces zdobywania wiedzy i awans

Czas pracy

- czas pracy trenera jest zwykle nienormowany - praca czsto rwnie w weekendy i wita

Warunki pracy

Etyka

- warunki trudne niedostateczna baza treningowa utrudniajca wykonanie zamierzonych zadao - koniecznod wynajdywania rozwizao zastpczych - bardzo niskie wynagrodzenie - okresowe wynagrodzenia (niewielkie) za osignicia w sezonie - najwaniejszym czynnikiem jest dobro zawodnika - w normalnych przypadkach czsto rezygnuje si czasowo z denia do sukcesu jeli wymaga tego dobro

- najwaniejszym czynnikiem jest wykonanie planw - dobro podwadnych pracownikw zwykle jest na dalszym planie

83

zawodnika - trener cieszy si duym autorytetem i szacunkiem, ktry jest naturalny - wsppraca oparta na wzajemnym zaufaniu - trener wskazuje moliwe warianty wyboru, ale zawodnik ma pewn dowolnod w dokonywaniu wyborw - silna wi z zawodnikami oparta rwnie o kontakty nieformalne - bieca szczera komunikacja - dua empatia umiejtnod wczucia si w sytuacj zawodnika - zaangaowanie, cierpliwod i konsekwencja w pracy nad doskonaleniem zawodnika - due wsparcie w sytuacjach kryzysowych i w momentach prby - koordynacja pracy w grupie (budowanie zespou)- lider - zapobieganie konfliktom w grupie - tworzenie zasad i regu obowizujcych w grupie i piecza nad ich przestrzeganiem - stae motywowanie zawodnikw do dalszej pracy (gwnie psychologiczne) - przyjazna atmosfera w relacji na linii trener zawodnik jako bardzo istotny czynnik wsppracy - meneder posiada autorytet najczciej z nadania - wsppraca oparta zwykle na relacjach zawodowych o bardziej formalnym charakterze - moe narzucad swoje decyzje i z racji nadanych praw, podwadny musi je uszanowad nawet, jeli nie do kooca si z nimi zgadza - wi nie jest zbyt silna, rzadko przekada si na sytuacje pozazawodowe - komunikacja zwykle bieca, ale jej nadrzdnym celem jest zorientowanie na osignicie zaoonych celw a nie szczerod - meneder powinien wykazywad zaangaowanie w prac nad rozwojem podopiecznych ale nie zawsze starcza mu na to czasu i cierpliwoci; w skrajnych sytuacjach pracownicy sabsi s zwalniani i zastpowani kolejnymi, aby zaoszczdzid czas i energi menedera - koordynacja pracy w zespole - zapobieganie konfliktom w zespole - czuwanie nad przestrzeganiem regu i zasad stworzonych przez organizacj oraz samego menedera - motywowanie podwadnych do efektywnej pracy (zwykle gwnie finansowe) - dobra atmosfera w relacjach nie jest kluczowa - zwykle meneder dziaa w jednym z gry zdefiniowanym obszarze - musi tworzyd plany projektw i koordynowad ich wdroenie - nadzoruje prac zespou - jest zorientowany na wykonanie powierzonych mu zadao i osignicie zaoonych wynikw - powinien umied wsppracowad z innymi

Wsppraca z podopiecznymi/ podwadnymi

Specyfika wykonywanych zadao/ wymagania wobec trenera/menedera

- koniecznod pogodzenia wielu funkcji i zajd - dobry organizator i planista - tworzy skomplikowane plany i koordynuje ich wdroenie - koordynuje prac w grupie i realizacj planw - oddany sprawie - optymista, nastawiony na pozytywne ale rwnie realistyczne mylenie - koniecznod wspdziaania z innymi trenerami (efektywne

84

Uytecznod spoeczna

Motywatory

Demotywatory

Cechy charakterystyczne

wspdziaanie owocuje sukcesami) - zdrowa rywalizacja oparta na zasadach fair play - musi byd wszechstronny (musi si orientowad w finansach peni czsto funkcje ksigowe; peni funkcje z zakresu PR wspdziaa z mediami i szuka sponsorw) - jest nastawiony na sukces sportowy z jednoczesnym uwzgldnieniem dobra zawodnikw - trener jako spoecznik - celem jego organizacji nie jest zarobek - pracuje rwnie z ludmi, ktrzy nie maj predyspozycji ku osiganiu wielkich sukcesw sportowych i w ten sposb pozytywnie wpywa na spoeczeostwo oraz tworzenie zaplecza dla rodowiska sportowego - pracujc z zawodnikami stosuje uniwersalne prawida postpowania, ktre mona odnied do ycia w szeroko pojtym spoeczeostwie - sukcesy podopiecznych - doskonalenie zawodnikw i pogbianie wasnej wiedzy - niedostateczna baza treningowa - niezrealizowane talenty sportowe - niewdzicznod podopiecznych - niskie wynagrodzenie - pasja - umiowanie swojej pracy - perfekcjonizm (cige udoskonalanie) - ambicja i pracowitod - nastawienie na sukces - zaradnod - empatia - dobra komunikacja

menederami - czsto rywalizuje w niezdrowy sposb w ramach tzw. wycigu szczurw - realista, opierajcy si zwykle na faktach - zwykle skupia si na powierzonych mu projektach w ramach jednej dziedziny

- maa uytecznod spoeczna - pracuje gwnie w celach zarobkowych - zwykle nie powica si dla mniej zdolnych pracownikw

- gwnie czynniki finansowe - rozwj osobisty - niewystarczajce wynagrodzenie - niewystarczajce rodki do wykonania powierzonych zadao

- zdolnoci koordynacyjne - nastawienie na cele - denie do samodoskonalenia si - ambicja i wytrwaod - zdolnoci komunikacyjne

Tabela 6.: Podobiestwa i rnice pomidzy funkcj trenera i menedera rdo: opracowanie wasne

85

Po powyszym podsumowaniu widzimy, e pomidzy wskazanymi funkcjami istnieje bardzo wiele podobiestw. Mimo pokrycia si wielu cech trenera z tymi, ktre s typowe dla menedera, widoczne s rwnie pewne rnice. Pierwsz rnic, ktra od razu rzuca si w oczy jest motywacja do wykonywania zada. Trener jest nastawiony w pierwszej kolejnoci na osignicie sukcesw, czerpie satysfakcj z rozwoju swoich podopiecznych i z poszerzania swojej wiedzy i klasyfikacji. Meneder oczywicie jest rwnie zorientowany na sukces, ale zwykle celem nadrzdnym jest dla menedera zysk korzy finansowa. Priorytetem jest dla menedera rwnie samodoskonalenie, natomiast nie powica on tyle uwagi co trener na doskonalenie swoich podwadnych. W takiej postawie trenera moemy upatrywa sukcesu uczestnicy czuj si bardziej doceniani, przez co rwnie staj si bardziej zmotywowani do dalszej pracy. Taka postawa skutkuje rwnie ugruntowaniu wzajemnego zaufania pomidzy zawodnikiem a trenerem. Przygldajc si powyszej tabeli, mona zauway, e menederowie w takim podejciu mog upatrywa swoich szans. Posiadajc bardziej zadowolonych i lojalnych pracownikw, z pewnoci atwiej byoby odnosi im zawodowe sukcesy. Podobn opini wrazi rwnie Magala: Wielokulturowo i wraliwo na kontekst ludzki s szans dla rozwoju zarzdzania w kierunku wartociowym z punktu widzenia zarwno redniego, jak i dugiego kresu, co jest wane szczeglnie w epoce globalizacji. (2005, cytowany w Kostera i liwa , 2010, s. 279) Wraliwo na pierwiastek ludzki i umiejtno pracy w zrnicowanym rodowisku osobowym jest wedug Magali bardzo istotna. Wedug tego autora taka postawa moe by alternatyw dla menederyzmu. Zgodnie z opini Entemana i Parkera: Menederyzm polega na sprowadzaniu idei zarzdzania do kontroli nad organizacj i otoczeniem () Wzgldy ludzkie s tu traktowane jako bariera, problem do rozwizania i hamulec. W ten sposb ogranicza si pole dziaania menedera, a take osabia w rednim i dugim okresie funkcjonowanie organizacji. ( 2002 cytowani w: Kostera i liwa , 2010, s. 279)

86

Wyglda zatem na to, e trenerzy podwiadomie odnaleli dobre rozwizania rwnie w zakresie kulturowym, gdy pierwiastek ludzki jest dla nich bardzo istotnym elementem podczas pracy ze swoimi podopiecznymi. Wrodzona intuicja trenerw jest czasem naprawd zadziwiajca. Niewtpliwie tym, co wyrnia trenera jest rwnie jego podejcie do pracy. Zdarza si czsto, e meneder lubi swoj prac, lecz nie jest to regu. Zwykle podstaw jego pracy jest po prostu obowizek. Nie spotkaam natomiast trenera, ktry nie lubiby swojej profesji. Sowo lubi jest tu nawet jakby nie na miejscu. Trenerzy to po prostu pasjonaci sportu oni swoim zawodem yj i fascynuj si nim niezmiennie przez ca swoj karier, ktra czsto trwa do pnych lat. Trenerzy zdaj si y zgodnie z mottem Konfucjusza: Jeli kochasz to co robisz, to nie jest to praca. (ecytaty, 2011). Niech ta myl bdzie podsumowaniem tego podrozdziau. 6.2 Relacje pomidzy wymiarami roli spoecznej profesji trenera O teorii zwizanej z wymiarami rl spoecznych pisaam ju w rozdziale trzecim niniejszej pracy. Po zapoznaniu si z czci empiryczn i jej wstpnym podsumowaniem, mog w kocu sprbowa scharakteryzowa poszczeglne wymiary roli spoecznej trenera oraz uwzgldni ich istotno. Najwygodniej moim zdaniem bdzie to zrobi w formie tabeli.

87

Wymiar

Rola profesjonalna

Rola oglnospoeczna

Rola organizacyjna

Charakterystyka Trenerzy lekkiej atletyki s grup o rednim zrnicowaniu (rnicuje ich dziaalnod w obszarach poszczeglnych konkurencji lekkoatletycznych), natomiast w wielu obszarach wystpuj pomidzy nimi interakcje. Grupa ta posiada swj niepisany kodeks etyczny, ktry preferuje lub te krytykuje okrelone zachowania trenerskie. Pomimo braku fizycznej organizacji w ramach konkretnej instytucji, charakteryzuj si oni wspln kultur organizacji i podobnie podchodz do typowych kwestii zwizanych z wykonywaniem swojej profesji. Profesja trenera jest pozytywnie odbierana w szerszym otoczeniu. Zawodnicy pokadaj due zaufanie w osobie trenera, ktra pomaga im w procesie szkolenia sportowego, ktre ma zaowocowad sukcesem sportowym. Zapotrzebowanie na swego rodzaju usugi, jakie wiadczy trener, nie maleje. Trenerzy wykazuj znaczn tosamod organizacyjn, ktra ma rwnie dod istotne znaczenie

Istotnod

wysoka

wysoka

wysoka

Tabela 7.: Oglna charakterystyka trzech wymiarw roli spoecznej trenera rdo: opracowanie wasne na podstawie: Postua, 2010, s. 321

Rozwijajc wtek zaakcentowany w powyszej tabeli, chciaabym troch rozszerzy interpretacj poszczeglnych wymiarw roli trenera. Zaczn zatem od roli profesjonalnej. Istotno tego wymiaru w przypadku profesji trenera jest wysoka. Jak ju wspomniaam, rodowisko trenerskie jest do specyficzne, bo cho znacznie rozproszone, to jednak zaoenia profesjonalne s wrd przedstawicieli tej grupy bardzo do siebie zblione. Rola profesjonalna jest w najwikszym stopniu definiowana bezporednio przez samych trenerw. Co prawda trenerzy dziaaj w poszczeglnych klubach, stowarzyszeniach czy sekcjach sportowych, jednak posiadaj zwykle spor autonomi w sposobie wykonywania swoich zada zawodowych. Kolejna tabela, ktr zaczam poniej, obrazuje elementy skadowe profesjonalnego wymiaru roli spoecznej trenera.

88

Element profesjonalnego wymiaru roli spoecznej trenera

Oczekiwania i wartoci

Definicje elementw scenariusza

Efektywnod: co jest uznawane za osignicie? - sukcesy sportowe podopiecznych - rozwj zawodnikw Zadanie

Standa rdy

Wyksztacenie

Kodeks etyczny

Oglne zasady pracy trenera: co trenerzy powinni wiedzied i umied? - ukooczone studia na AWF lub kursy instruktorskie - dowiadczenie w danej dyscyplinie i konkurencji - umiejtnod zastosowania zdobytej wiedzy do osigania realnych sukcesw - chd dalszego doskonalenia siebie i zawodnikw Etyka: jak powinni postpowad trenerzy?

Co powinno byd wykonane? - gwnym celem pracy trenera jest osignicie sukcesw sportowych przez jego zawodnikw przy jednoczesnym uwzgldnieniu dobra zawodnika (optymalne plany treningowe) - mniej istotnym dla otoczenia, chod istotnym celem dla trenera jest osignicie satysfakcji zawodowej Jak powinno byd wykonywane? Przez kogo? - trener opracowuje indywidualne plany treningowe dla poszczeglnych zawodnikw, ktre s nastpnie wdraane w ycie pod cis kontrol trenera - wykonanie planu ley po stronie zawodnika, nadzr nad sposobem jego wykonania naley do zadao trenera.

Tabela 8.: Elementy skadowe profesjonalnego wymiaru roli spoecznej trenera rdo: opracowanie wasne na podstawie: Kostera, 1996, s. 150

Jak ju wczeniej zauwayam, wrd trenerw istnieje co takiego, jak niepisana etyka trenerska. Zwykle jest ona przestrzegana w trosce o dobro zawodnikw, natomiast jak wskazaa cz empiryczna, zdarzaj si niestety przypadki trenerw postpujcych wbrew obowizujcej etyce. Takie zachowania spotykaj si oczywicie z do znaczn krytyk ze strony rodowiska trenerskiego. Kolejnym rwnie wanym wymiarem roli spoecznej trenera jest rola oglnospoeczna. Mona si nawet pokusi o stwierdzenie, e jest to wymiar najbardziej istotny, jeli wemiemy pod uwag jego otoczenie. Z wymiarem tym zwizane s wszystkie osoby towarzyszce zawodowi trenera, o ktrych wspominaam w czci empirycznej. Bd to zatem zarwno zawodnicy, jak i ich rodzice czy inni dziaacze sportowi. Obrazuje to tabela nr 9.
89

Wymiar

Spoecznod zawodnicy

Charakterystyka - zawodnicy wsppracujcy z trenerem - pozostae osoby uczestniczce w procesach wychowawczych zawodnikw/modziey, z ktrymi trener czsto ma kontakt - osoby wspierajce dziaalnod sportow trenera (np. sponsorzy, dziaacze zwizkw sportowych, lokalne wadze administracyjne) - pozostae osoby wykonujce profesj trenera, ktre w ramach swojej spoecznoci wymieniaj pomidzy sob myli szkoleniowe i dobre praktyki

rodzice zawodnikw, nauczyciele

Rola oglnospoeczna: oczekiwania spoeczne

Dziaacze sportowi

Inni trenerzy

Tabela 9.: Wymiar oglnospoeczny roli trenera rdo: opracowanie wasne na podstawie: Kostera, 1996, s. 128

Naturalnie najwaniejsz grup spoeczn z punktu widzenia trenera s zawodnicy. To z nimi trener na co dzie pracuje, im powica najwicej czasu i poprzez ich sukcesy spenia si zawodowo. Jak wiadcz materiay empiryczne, trener peni dla zawodnikw rol do wyjtkow. Jest kim w rodzaju dodatkowego wychowawcy, mentora, cieszy si wrd zawodnikw silnym autorytetem a przy tym jest osob zaufan, do ktrej modzi zawodnicy chtnie zgaszaj si po pomoc nie tylko w sprawach zwizanych ze sportem. Charakter pracy trenera polegajcy w duej mierze na pracy z modzie, wymaga od niego rwnie utrzymywania biecego kontaktu z rodzicami oraz czasem rwnie nauczycielami zawodnikw. Nie powinno to nikogo dziwi w kocu rodzice powierzaj trenerowi opiek nad swoimi dziemi na stosunkowo spory okres czasu, czsto z penym zaufaniem. Naturaln kolej rzeczy jest wic, e trener czasem wspomaga rodzicw w procesach wychowawczych swoich podopiecznych. Praca trenera polega rwnie w duej mierze na technicznym jakby organizowaniu swojego rodowiska zapewnieniu cigoci dziaalnoci swojej sekcji sportowej. Nierzadko zatem trener jest w kontakcie ze sponsorami, wadzami zwizkw
90

sportowych czy innych tego rodzaju stowarzysze, a take z lokalnymi przedstawicielami administracji. Osoby te maj za zadanie wspomc trenera we wspomnianym przeze mnie zakresie. Ostatni z wymienionych grup s pozostali trenerzy. Jak ju zdyam zauway, trenerzy mimo swojego rozproszenia, pozostaj w kontakcie ze sob. Czsto wymieniaj si swoimi spostrzeeniami, dziel si uwagami i wspomagaj si nawzajem. Jest to niejako czci uczciwej rywalizacji, jaka przecie midzy nimi rwnie istnieje. Mimo tego, trenerw sta na to, aby suy sobie nawzajem konsultacjami, wiedz i zdobytym przez lata dowiadczeniem. Jest to jedna z wyjtkowych cech profesji trenerskiej, ktra zyskaa na pewno moje due uznanie. Ostatnim z wymiarw roli spoecznej trenera jest wymiar organizacyjny. Wymiar ten zajmuje do duy obszar w profesji trenera. Z przedstawionych dotychczas materiaw wynika, e trener jest bardzo zaangaowany w organizacyjn dziaalno swojego otoczenia. Aby organizacja, w ktrej funkcjonuje, moga dalej istnie, trener musi wykaza si du iloci kompetencji menederskich, aby mc skoordynowa we waciwy sposb wszelkie procesy typowo organizacyjne, bez ktrych nie mgby prowadzi swojej podstawowej dziaalnoci, ktr jest szkolenie zawodnikw. W ten sposb temat znowu zatoczy koo i trener ponownie zestawiony z menederem. Wedug mojej opinii wiadczy to jedynie o susznoci mojej tezy zaoonej na pocztku niniejszej pracy. Zastanawiajc si kim jest trener, rzeczywicie przychodzi mi na myl wiele okrele. Trener ma w sobie wiele pierwiastkw jest z pewnoci po czci przywdc, ma w sobie duo z lidera, bywa inspiratorem dla swoich podopiecznych, jest niekwestionowanym i autorytetem. Jest wychowawc, moim zdaniem, nauczycielem, umiejtno szkoleniowcem psychologiem. Natomiast

skoordynowania tych wszystkich rl i funkcji wiadczy o tym, e przede wszystkim jest wietnym menederem.

6.3 Istota profesji trenera Zebrane materiay i powysze ich podsumowanie uwiadamiaj mi, e pomidzy

91

profesj trenera i menedera biznesu istnieje bardzo wiele podobiestw. Mona si w tym przypadku pokusi o stwierdzenie, e trener jest szczeglnym przypadkiem menedera w wiecie sportu. Powysze materiay stanowi jednak, e trener, aby odnosi sukcesy w sporcie, musi by menederem bardzo efektywnym oraz wszechstronnym i z pewnoci nie kady jest w stanie sprosta tej specyficznej profesji. wiat sportu, jakim jest lekka atletyka, jest rodowiskiem do trudnym do dziaania i bez wtpienia wymaga od trenerw wiele ambicji, cierpliwoci, samozaparcia oraz silnego charakteru. Trenerzy, ktrych miaam okazj spotka wyrniaj si zwykle niezwyk charyzm. Po przeprowadzeniu bada nad t profesj, odnosz wraenie, e to rodowisko, samo w sposb jakby naturalny eliminuje osoby, ktre nie s w stanie sprosta wszystkim oczekiwaniom, stawianym przez ten wyjtkowy zawd. Pocieszajce jest jednak to, e mimo nie zawsze sprzyjajcych warunkw, wci istniej ludzie, ktrzy swoj postaw udowadniaj, e osiganie sukcesw zawsze jest moliwe. Mimo wielu podobiestw trenera do menedera, myl, e nie pomyl si zbytnio, jeli stwierdz, e niejeden meneder zazdrociby trenerowi wielu jego cech, ktre sprawiaj, e sukces wydaje si by bardziej osigalny. Niewtpliwie tym, co gwnie wyrnia trenerw i daje im przewag w odniesieniu do wielu innych profesji, jest wielka pasja oraz ch jej realizowania mimo wszelkich przeciwnoci i to wanie czyni ten zawd tak fascynujcym. Bardzo ciko jest zawrze ide danej profesji w kilku sowach, ale myl, e najlepszym podsumowaniem bdzie wanie okrelenie, e istot bycia trenerem jest nieustanne denie do perfekcji..

92

Bibliografia
Encyklopedia Wirtualna Wikipedia (2010) Encyklopedia Audiowizualna Britannica (2006), Sport i Rekreacja, Pozna: Wydawnictwo Kurpisz S.A. Kostera, Monika (1996) Postmodernizm w zarzdzaniu, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Kostera, Monika (2003/2010) Antropologia organizacji. Metodologia bada terenowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Kostera, Monika (2007) Kultura organizacji. Badania etnograficzne polskich firm, Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne Kostera, Monika (2010 )Organizacje i archetypy, Warszawa: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Kostera, Monika i liwa, Martyna (2010) Nowe tendencje w badaniach midzykulturowych i badaniach kultury, w: Glinka, Beata i Jelonek, Adam W. (2010) Zarzdzanie midzykulturowe, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, s. 269 Postua, Agnieszka (2010) Informatycy i organizacje, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2010r. Nr 127, poz. 857, Nr 151, poz. 1014), w: [dostp 21 maja 2011], dostpny w World Wide Web: http:// isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid...?id=WDU20101270857 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (Dz. U. z 2005 r. Nr 155, poz. 1298, z 2006 r. Nr 64, poz. 448, Nr 136, poz. 970, z 2007 r. Nr 34, poz. 206, Nr 171, poz. 1208,), w: [dostp 21 maja 2011], dostpny w World Wide Web: http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20051551298 Zbiegie- Macig, Lidia (2005) Kultura w organizacji. Identyfikacje kultur znanych firm, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
93

Zacznik 1 - Lista interlokutorw

Zawodnik A zawodnik drugiej klasy, trenujcy od 3 lat z trenerem A, uprawia konkurencj 400 m p. Jego najwikszym dotychczasowym osigniciem jest medal na Mistrzostwach Polski Juniorw Modszych we wspomnianej konkurencji Zawodnik B zawodnik klasy mistrzowskiej, trenujcy od 13 lat z trenerem A, uprawia dziesiciobj. Posiada rekord Polski w omioboju w kategorii Juniorw Modszych. Najwiksze osignicia to kilkukrotne Mistrzostwo Polski w dziesicioboju oraz wystp i osignicie 8. miejsca na Mistrzostwach wiata Juniorw w Maroko w 2005 r., w 2007 r. Mistrzostwa wiata w Pekinie 8. miejsce. W 2008 r. 6. miejsce na Mistrzostwach Europy w Hengelo w Holandii. W 2009 r. Modzieowe Wicemistrzostwo Polski. Trener A trener klasy mistrzowskiej z ponad trzydziestoletnim staem w zawodzie. Od ponad 20 lat wsppracuje z Kadr Polski Juniorw, Modzieowcw i Seniorw w biegach potkarskich i wielobojach (dziesiciobj). Zatrudniony na umow zlecenie w klubie lekkoatletycznym. Jego wsppraca z zawodnikami, do tej pory zaowocowaa ponad 57 medalami na rnych sportowych imprezach cznie z midzynarodowymi. Ponadto nauczyciel w-f w szkole ponadgimnazjalnej. Trener B trener drugiej klasy. W latach 1996 2007 trener Kadry Narodowej. Specjalizuje si w biegach rednich, ale prowadzi rwnie zawodniczk na 400 m. Najwiksze sukcesy to starty zawodnikw na Mistrzostwach wiata, Europy, na Uniwersjadzie. Brzowy medal zawodnika na Mistrzostwach Europy na dystansie 800 m i omiokrotne zdobycie przez niego tytuu Mistrza Polski na tym dystansie. Ponadto nauczyciel w-f w szkole ponadgimnazjalnej. Trener C trener drugiej klasy z dziesicioletnim staem. Pracuje w klubie lekkoatletycznym, gdzie odpowiada za grup rzutw. Zajmuje si rwnie szkoleniem kilku zawodnikw w zakresie biegw przez potki. Ponadto nauczyciel w-f w szkole gimnazjalnej.
94