You are on page 1of 7

Filozoczne implikacje aktualych wynikw Astronomicznych

Jacek Bzdak 26 listopada 2013

Streszczenie
W pracy tej rozwaa si metody, jakimi wyniki aktualnych bada naukowych (ze szczeglnym naciskiem na Fizyk kwantow i Astronomi), mog wpywa na rozstrzygnicie klasycznych sporw lozocznych. Rozwaymy wpyw aktualnych obserwacji astronomicznych na etyk stoick oraz porwnamy szacunki czasu trwania wszechwiata wedug religii wschodu. Rozwaymy te wpywy jakie mia rozwj zyki na problem determinizmu i wolnej woli.

1 Wstp

Filozoa jest matk wszystkich nauk.

Poprzednie zdanie nie jest gur retoNie jest zbiegiem okolicznoci, e Pita-

ryczn, ale prostym stwierdzeniem faktu.

ojcowie zaoyciele poszczeglnych nauk, byli postrzegani, w swoich czasach, jako lozofowie  by dopiero pniej zosta uznanymi za naukowcw. goras, Euklides, Kartezjusz, Hume, Freud s cigle znani ze swojej lozoi (i czsto s czciej czytywani w salach wydziaw lozocznych, ni na wydziaach zajmujcych si naukami szczegowymi). Filozoa uksztatowaa wspczesn nauk  empiryzm, ktry by wszak podstaw wspczesnej metody naukowej, rozpocz si jako rozwaanie lozoczne. Filozofowie czsto uwaaj, e nauka jako taka ma niewielki wpyw na postp bada lozocznych. Faktycznie badania (i teorie) naukowe miay bardzo gboki wpyw na rozwj lozoi. Uwaam te, e najnowsze wyniki bada mog, po prostu, rozwizywa wielkie problemy lozoczne. Ze wzgldu na bardzo szeroko okrelony zakres tematyczny, chciabym skoncentrowa si na jednej z nauk: Fizyce, w ramach ktrej szczeglny nacisk pooe na Astronomi. Dodatkowo do swoich rozwaa wcze rwnie religi. Jest to o tyle uprawnione, e kada religia posiada, czsto bardzo rozbudowane, zaplecze lozoczne. Dodatkowo praktykowanie wikszoci wielkich systemw lozocznych (takich jak Epikureizm czy Stoizm) niewiele rni si od praktykowania religii.

2 Wielki Wybuch  czyli jak to si zaczo


Wikszo systemw lozocznych odpowiada na najbardziej fundamentalne pytania: Dlaczego istnieje raczej co ni nic, Jak to si zaczo i Jak to si skoczy. Bardzo czsto odpowiedzi na te pytania rzutuj rwnie na system lozoczny jako cao, wic nie jest atwo dostosowa taki system do wynikw bada.

2.1 Cykle
Wiele rnych systemw lozocznych, zakada e wszechwiat podlega cyklicznym zmianom zniszczenia i odrodzenia (niektre nawet twierdz, e zniszczenie i odrodzenie odbdzie si w ogniu). Taki sceniarusz powstania wszechwiata jest zgodny z wynikami bada astronomicznych  aktualne obserwacje wskazuj na to, e wszechwiat zacz si w stanie, ktry by bardzo gsty i bardzo gorcy, i ktry to stan nazywamy Wielkim Wybuchem. Wielki Wybuch moe by utosamiany z rozpoczciem cyklu. Teorie zdaj si dopuszcza moliwo tego, e wszechwiat zakoczy si w podobnym stanie (wielki kolaps), jednak aktualne obserwacje zdaj si potwierdza scenariusz, w ktrym wszechwiat bdzie si wiecznie rozszerza. W dalszej czsci tego rozdziau bdziemy rozwaa tego typu cykle w rnych lozoach i to jak wpywaj na nie wyniki bada.

2.2 Stoicyzm
Stoicyzm by jedn z wielkich szk lozcznych w staroytnej grecji [1]. Stoicyzm jest szczeglnie znany z teorii etycznej, jednak dla Stoikw fundamentem etyki bya zyka, tj. twierdzili oni, e naley zachowywa si tak a nie inaczej, bo wiat jest taki a nie inny. Zatem podwaenie zyki stoickiej bdzie stanowio rwnie podwaenie ich etyki. Stoicy wierzyli, e istnieje tylko materia, a materia skada si z dwch elementw: pasywnej (ktr moemy utosami ze zwyk materi), oraz aktywnej zwanej szy (jednak duszy

pneum. Pneuma, znajdujca si w czowieku, penia rol dumaterialnej ), pneuma bdca we wszechwiecie penia rol

stoickiego boga (utosamianego rwnie z rozumem). Bg ten by elementem wszechwiata, determinowa rozwj wszechwiata oraz dziaa jako przeznaczenie. Wane jest to e dziaa nie poprzez amanie zasad panujcych we wszechwiecie (nie byo stoickich cudw), ale poprzez wypenianie ich. W stoickiej lozoi dobro byo okrelone jako: dziaanie zgodne z natur  czyli zgodne z dziaaniami Stoickiego boga, nie ma sensu dziaanie wbrew przeznaczeniu. Stoicka lozoa zakadaa tak, a nie inn etyk  poniewa etyka ta, miaa by zgodna z takim opisem wiata. wiat koczy si i rozpoczyna w wielkim poarze, ale co jeszcze jest istotne: ze wzgldu na dziaanie pneumy, wszechwiat w kolejnym cyklu bdzie dokadnie taki sam.

1 Istniej

rwnie wspczesne szkoy stoickie, jest nawet jedna w Warszawie.

Fryderyk Nietzshe rwnie mia podobne pogldy: A gdyby tak [...] jaki demon [...] rzek ci: "ycie to, tak jak je teraz przeywasz i przeywae, bdziesz musia przeywa raz jeszcze i niezliczone jeszcze razy; i nie bdzie w nim nic nowego, tylko kady bl i kada rozkosz i kada myl i kade westchnienie i wszystko niewymownie mae i wielkie twego ycia wrci ci musi, i wszystko w tym samym porzdku i nastpstwie"  [...] Czy nie padby na ziemi i nie zgrzyta zbami i nie przekl demona, ktry by tak mwi? Lub czy przeye kiedy ogromn chwil, w ktrej by by mu rzek: "Bogiem jeste i nigdy nie syszaem nic bardziej boskiego". Gdyby myl ta uzyskaa moc nad tob, zmieniaby i zmiadya moe ciebie, jakim jeste. Pytanie przy wszystkim i kadym szczegle: "czy chcesz tego jeszcze raz i jeszcze niezliczone razy?" leaoby jak najwikszy ciar na postpkach twoich. Lub jake musiaby kocha samego siebie i ycie, by niczego wicej nie pragn nad to ostateczne, wieczne powiadczenie i piecztowanie.[2] To jest bardzo mocna wizja: wszystkie moje bdy i poraki bd przeywa wielokro. Kady nawet najmniejszy bd, poprzez jego nieskoczone powtarzanie, nabiera nieskoczenie wikszej wagi.

2.2.1 Wyniki aktualnych bada


Przytocz nastpujce stwierdzenia jako fakty: 1. Wszechwiat nie jest homogeniczny  na swojej najwikszej skali ma zoon struktur  s miejsca, ktre s raczej puste oraz takie, w ktrych a roi si od galaktyk. Niejednorodnoci obserwowane dzi musiay by spowodowane w niejednorodnoci w jego pierwotnej strukturze. 2. Zaraz po wielkim wybuchu wszechwiat przechodzi przez okres ycia zwany Inacj, w ktrym jego tempo rozszerzania byo wielokrotnie wiksze ni po nim. 3. Zgodnie z jedn z bardziej fundamentalnych zasad zyki, czyli zasad nieoznaczonoci, prnia nie moe by pusta  podlega kwantowym uktuacjom  powstaj w niej czstki wirtualne (ktre nastpnie anihiluj). Podobnym uktuacjom podlega wikszo obiektw kwantowych. Wydaje si, e niejednorodnoci w strukturze wszechwiata pochodz od uktuacji kwantowych, wzmocnionych przez okres inacji.

2.2.2 Konsekwencje lozoczne


Jeli wic wielkoskalowa struktura wszechwiata jest wynikiem efektw kwantowych (ktre s jednym z niewielu prawdziwie losowych procesw we wszechwiecie), moemy oczekiwa, e po nastpnym (hipotetycznym) Wielkim Wybuchu losowe procesy stworz taki sam wszechwiat?

Nie ma wic Wielkiego Powrotu, ktry postulowa Nietzsche, jak rwnie nic nie moe z wewntrz wszechwiata sterowa jego rozwojem. Zatem stoicy powinni przedeniowa swoj etyk, tak by bya zgodna z dowiadczeniem.

2.3 Cykle wszechwiata


W zasadzie, wydawaoby si, e religie nie musz si odnosi do wynikw bada. Jednak faktycznie czsto do nich si odnosz, na przykad koci rzymskokatoliski stwierdzi ocjalnie, e teoria Wielkiego Wybuchu jest zgodna z jego doktryn. Wikszo lozoi wschodinch zakada cykliczno wszechwiata, jak rwnie zakada moliwo przesyania informacji midzy tymi cyklami, poniewa podaj konkretne informacje dotyczce poprzednich cyklw. Buddyci na przykad potra poda liczb buddw w poprzednich cyklach.

2.3.1 Czas trwania wszechwiata


Bardzo czsto rwnie, wspomniane religiie (czsto w objawionych tekstach) podaj czas trwania wszechwiata, bd te czas trwania caego cyklu. Wedle Buddy czas pomidzy poszczeglnymi cyklami wynosi ok s to wielkoci rzdw milionw lat. Problem konfronatacji z wynikami pomiarw jest szczeglnie trudny w przypadku ksig objawionych oraz dla buddystw, ktrzy zakadaj nieomylno owieconego oraz kad nacisk na

1024

lat .

Dane na

temat czasu trwania cyklu w hinduimie mam duo mniej pewne, jednak raczej

sprawdzanie przez ucznia prawdziwoci sw

mistrza.

3 Determinizm i wolna wola


Problem determinizmu i wolnej woli jest jednym z podstawowych problemw w lozoi. Problem ten jednak wypyn z teorii zycznej, mianowicie z newtonowskiej zyki. Fizyka Newtonowska (wprowadzona razem z takimi narzdziami matematycznymi jak rachunek rniczkowy) zdawaa si by, wtedy, podstawow niezaprzeczaln teori, ktra rozwizywaa wszystkie problemy jakie moe napotka czowiek  od ruchu cia niebieskich, poprzez budow mostw, a do zachowania gazw (za pomoc kinetycznej teorii gazw). Ta najlepsza teoria bya jednak deterministyczna w bardzo cisym sensie  jeli znamy stan (okrelany przez pd i pooenie) kadej czstki we wszechwiecie, moemy wymodelowa przyszo i przeszo wszechwiata. Przy czym, o ile stoicki determinizm by optymistyczny (wiat dziaa tak, poniewa rzdzi nim rozum), o tyle nowoytny determinizm by fatalistyczny  rzdz nami nieubagane prawa pustego wszechwiata. Wprowadzono nawet eksperyment

2 Bardzo

adna jest formua: Wyobramy sobie zamek, ktry jest szecianem o boku 16km,

co 100 lat wrzucamy do niego ziarenko gorczycy, jest to czas jaki zajmie wypenienie tego zamku. Ja w swoich szacunkach zaoyem e ziarenka te s szecianami o boku 1mm.

mylowy: demona Laplace'a, ktry byby istot zdoln wyznaczy losy wszechwiata, znajc jego stan w jednej chwili. Problem determinizmu i wolnej woli mona opisa tak:

Z jednej strony mam bardzo dobre wraenie tego, e moje wybory zale tylko ode mnie i adne procesy zyczne nie maj na nie bezporedniego wpywu, a co za tym idzie majc jaki wybr midzy A i B, mog wybra dowolne rozwizanie.

Z drugiej strony mamy deterministyczny wiat, wewntrz ktrego wszystkie procesy s zdeterminowane, cznie z moim wyborem.

3.1 Dylemat psychozyczny


Rozwizaniem problemu determinizmu i wolnej woli mogo by wprowadzenie drugiej warstwy wszechwiata: warstwy duchowej. W tej perspektywie uznajemy, e materialny wszechwiat jest zdeterminowany, ale okazuje si, e umys nie musi taki by  poniewa umys nie jest czci materialnego zdeterminowanego wszechwiata, ale stanowi element innej paszczyzny, ktra wcale nie musi si rzdzi prawami zyki Newtonowskiej. Postulat podzielenia rzeczywistoci na dwie plaszczyzny ma zasadniczy problem: wydaje si, e wraenia, ktre odbiera umys s dobrze skorelowane z tym, co dzieje si na paszczynie materialnej, co wicej umys zdaje si mie wpyw na to, co dzieje si w wiecie materialnym. Oba te fakty zdaj si sugerowa jaki kana komunikacji midzy tymi paszczyznami. Dylemat psychowizyczny obraca si wok problemu istnienia tego kanau.

3.1.1 Wspczesne rozwizanie  kwantowy dylemat psychozyczny


Wedug Kartezjusza komunikacja midzy umysem a mzgiem odbywaa si za pomoc szyszynki. Ta teoria wydaje si by obalona, jednak jego pogld ma swoje wspczesne wersje, ktre mona streci jako: pewne procesy w zyce kwantowej s niedeterministyczne, a umys wpywa na wszechwiat poprzez

wybieranie preferowanych stanw kwantowych.


Problem z tym podejciem zaczyna si w momencie, w ktrym prbujemy za jego pomoc wyjani fakt komunikacji midzy duchowym umysem a materialnym mzgiem  jeli umysl wpywa na wiat materialny za pomoc modykacji wynikw poszczeglnych stanw kwantowych, to powinien istnie w mzgu mechanizm, ktry wzmacnia te mae kwantowe sygnay  tj. powinny istnie w mzgu jakie mechanizmy, ktre pozwalaj mikroskopowym, kwantowym, uktuacjom dawa makroskopowe efekty  tak by wiadomo miaa faktyczny wpyw na myli.

Wpyw bada naukowych na t postaw


5

Wyniki bada naukowych zdaj

si przeczy tej teorii, chocia wiedza o procesach w mzgu jest bardzo ograniczona i wyniki te s dalekie od bycia ostatecznymi[3].

3.1.2 Harmonia wprzdy ustalona, czyli Spinoza oraz Leibnitz


Nie ma komunikacji midzy umysem a materi, nie ma midzy nimi rwnie zwizku przycznynowego  obserwujemy jedynie korelacje. Dla Leibnitza zarwno umys jak i materia podlegaj dwm niezalenym cigom przyczynowo skutkowym, ktre zostay tak ustalone przez Boga by byy razem zgrane. Dla Spinozy materia i umys byy dwoma aspektami bardziej fundametalnej substancji, ktr utosami z Bogiem  istnienie tej podstawowej substancji gwarantowao zgodno tych obu aspektw.

3.1.3 Rozwizanie Buddyjskie


Dla Buddystw sprawa jest prosta: fundamentaln warstw wszechwiata jest umys, a wiat materialny jest tylko zudzeniem, jeli zdaje si nam, e wiat ten jest deterministyczny, to jest to wanie zudzenie. Bardzo podobnie spraw rozwiza Kant w trzeciej antynomii[4] Zauway, e sfera przyczynowoci rozpociera si tylko na stref rzeczy, ktre dowiadczamy (fenomeny). nic powiedzie. O sferze rzeczy samych w sobie (noumena ) nie moemy Czowiek jest rwnie bytem samym w sobie, wic moe nie

podlega determinizmowi, nawet jeli jego zachowania (obserwowane w sferze

fenomenw ) s zdeterminowane.

3.2 Wspczesne rozwizanie problemu wolnej woli i determinzmu


Dla mnie najlepszym rozwizaniem problemu wolnej woli, jest zauwaenie, e w nowoczesnej teorii zycznej niemoliwy jest demon Laplacea. Takie podejcie pozwala zarwno przyj stanowisko zykalistyczne , jak rwnie omin nieprzyjemny wniosek o zdeterminowaniu zachowania czowieka. Gwarantuj nam to dwie teorie: Fizyka Kwantowa i Teoria Chaosu. Fizyka Kwantowa twierdzi, e nie jest moliwe poznanie stanu pojedyczej czstki, na przykad:

x p >

Niepewno pomiaru pooenia i pdu czstki jest zawsze wiksza ni pewna staa. Fakt ten nie wynika z praw zyki, a nie niedokadnoci urzdze pomiarowych. Z kolei teoria chaosu bada ukady, w ktrych bardzo niewielka zmiana ich stanu pocztkowego, w sposb bardzo istotny wpywa na jego stan kocowy. Okazuje si, e bardzo wiele ukadw ma charakter chaotyczny. Obie te teorie przecz Newtonowskiemu determinizmowi (przynajmniej pokazuj, e demon Laprace'a jest niemoliwy), poniewa nie jest moliwe zebranie

3 Stanowisko

zykalistyczne (dawniej okrelane

materializmem ) stwierdza, e istniej tylko

rzeczy opisywane przez aktualny stan bada naukowych.

wszystkich danych o wszechwiecie oraz to, e poszczeglne niepewnoci pomiarowe raczej bd si kumulowa powodujc, e dugoterminowe modelowanie wszechwiata jest niemoliwe.

4 Wnioski
Wszystkie nauki przeyway rozkwit, kiedy przyjmoway metod naukow, pozwaa ona bowiem odrzuca niepoprawne hipotezy, co popychao dan nauk do przodu w rwnym stopniu, jak tworzenie nowej. W lozoi problemy postawione w czasach nowoytnych czsto nadal s dyskutowane i nauczane, rwnie czsto nie s jeszcze rozwizane, mimo e zaprzgnicie aktualnych wynikw bada powinno dostarczy argumentw za ich rozwizaniem. Pokazano, e wyniki bada astronomicznych mog falsykowa poszczeglne elementy teorii lozocznych, co wicej bardzo czsto podwarzenie zyki postulowanej przez dany system lozoczny rwnoczenie podwaa inne jego elementy. W przypadku problemu wolnej woli zaleno midzy nauk a lozo jest jeszcze bardziej uwidoczniona  problem ten w duej mierze zosta zainspirowany przez wczesn nauk (Newtonowski determinizm), a wspczesne teorie mog przegna demona Laplacea. Oczywicie lozof moe argumentowa, e wyniki bada naukowych nie s wcale pewniejsze, ni wyniki lozocznych rozwaa. W tej pracy postaraem si jednak zaprezentowa podstawowe prawa, ktre s raczej pewne. Zasada nieoznaczonoci czy hipoteza wielkiego wybuchu wydaj si by potwierdzone tak iloci obserwacji, i tak powizane z reszt teorii naukowych, e raczej nie grozi nam ich odrzucenie.

Literatura
[1] TATARKIEWICZ, Wadysaw. Historia Filozoi. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-14466-1. [2] NIETZSHE, Frederick. Notes on the Eternal Recurrence. In : Oscar Levy Edition of Nietzsche's Complete Work. [3] ATMANSPACHER, Harald. Quantum Approaches to Consciousness. In : ZALTA, Edward N (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Summer 2011. 2011. [4] KANT, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. [no date]. Vol. 16 of

You might also like