Sposb istnienia dziea literackiego I.

Teorie bdne Artefakt utrwalony graficznie Gona lektura tekstu sobiste dowiadczenie czytelnika !owiadczenie zac"odz#ce u autora w trakcie tworzenia !owiadczenie zbiorowe i wiado$e II.Teoria strukturalna% &o$an Ingarden' literacki$ dziele sztuki ()*+),% !zieo literackie -est to wyodrbniona' za$knita w sobie cao.' bd#ca zespoe$ pewnyc" ele$entw' powi#zanyc" w pewne stosunki. / utworze ka0dy pierwiastek nabiera waciwego sensu' 0y-e w odpowiedni sposb i dziaa tylko w zwi#zku z inny$i. A1 warstwowa budowa% warstwa brz$ie2 sownyc" warstwa znaczeniowa warstwa wiata przedstawionego warstwa usc"e$atyzowanyc" wygl#dw 31 specyfika dziea literackiego% 4 dzieo literackie $a c"arakter fazowy' -est okrelony$ nastpstwe$ sw' zda2' rozdziaw. &ealizu-e si w czasie' posiada sw- pocz#tek i koniec' podobnie -ak -ego lektura. 5est zate$ linearne i -ednokierunkowe. 5est to wic swoisty sekwenc-onalny ukad znakw -zykowyc" oraz zwi#zanyc" z ni$ sc"e$atw znaczeniowyc" wyrazw i zda2. 4 dzieo literackie -est przed$iote$ feno$enologiczny$' -awi#cy$ si w wiado$oci badacza. 4 -est przed$iote$ czysto intenc-onalny$' zawdzicza-#cy$ sw- byt akto$ wytwrczy$ autora i zac"owanio$ percepcy-ny$ czytelnika. 6"ocia0 0y-e w ty$ podw-ny$ uwikaniu wiado$ociowy$' sa$ posiada obiektywn#' niezale0n# od genezy i konkretyzac-i struktur. 4 istot# dziea -est dwuwy$iarowo.% tekst do$aga si konkretyzac-i. 4 konkretyzac-a -est zewntrzna wobec dziea. 7wiat przedstawiony nie stanowi treci narzucone- utworowi przez czytelnika' ale konsekwentnie wynika z sensw zda2 i ic" kole-noci. 7wiado$o. -edynie petryfiku-e przepyw sensw w caoci' ale bez nie- te sensy nic nie znacz#. 5est to swoista dialektyka pod$iotu i przed$iotu% dzieo narzuca prac wiado$oci wiado$o. tworzy z napisw i brz$ie2 wiat literacki. III dbir dziea literackiego ). 8eno$enologia lektury wg Ingardena. 9ycie dziea literackiego $o0na okreli. -ako dialektyk intersubiektywne- to0sa$oci przed$iotu artystycznego oraz -ego intenc-onalne- podatnoci na subiektywne konkretyzac-e. Akt lektury -est swoist# twrczoci#' aktywno. pod$iotu nada-e sens rzeczo$. Tekst istnie-e tylko -ako tekst dla kogo' tylko konkretna wiado$o. -est w stanie go o0ywi.. :ektura -est wypenienie$ sc"e$atyczne- struktury dziea.

;.<o$unikac-a literacka % 5ean4=aul Sartre' 6zy$ -est literatura ()*>?, okrela konkretyzac- -ako porozu$ienie dokonu-#ce si za po$oc# dziea $idzy autore$ a czytelnikie$% ''=rzed$iot literacki -est bowie$ taki$ dziwny$ b#kie$' ktry istnie-e tylko w ruc"u. Aby si po-awi' trzeba konkretne- czynnoci zwaneczytanie$' -est on tak dugo' -ak dugo trwa to czytanie. @...A 6zynno. pisania zakada' -ako sw- dialektyczny korelat' czynno. czytania' a do tyc" dwc" wi#0#cyc" si ze sob# aktw potrzebne s# dwa odrbne pod$ioty. !opiero sprzgnicie wysikw autora i czytelnika pozwoli powsta. te$u konkretne$u' a zaraze$ uro-one$u przed$iotowi' -aki$ -est twr u$ysu' Sztuka $o0e istnie. tylko dla i przez innyc"B. /1g SartreCa utwr -est apele$ autorski$' a lektura ko$unikac-a opart# na dowiadczeniac". 5est ona subiektywna nadwy0k# nad sa$y$ tekste$' pod$iotow# i spoecznie uwarunkowan# $odulac-# utworu. Ingardenowska feno$enologia lektury przec"odzi u SartreCa w soc-ologi ko$unikac-i literackie-. <westia pod$iotu w ko$unikac-i% 4 autor wewntrzny i zewntrzny 4 czytelnik wewntrzny (wirtualny, i zewntrzny 8unkc-e -zyka ). 5zyk nauki% funkc-a sc"e$atyzu-#co D klasyfiku-#ca ). 6el nauki% poznanie rzeczywistoci ;. /ieloaspektowo. ogl#dane- rzeczywistoci D $nogo. punktw widzenia' wielo. -zykw nauki +. sowniki i d#0enie do -ednoznacznoci. =opularno. -zykw $artwyc" w nauce >. <lasyfikac-a istot# poznania naukowego 5zyk literacki% funkc-a prezentu-#co 4 konstruu-#ca ). przekazanie intuicy-ne-' indywidualne-' wiz-i wiata ;. prezentacy-ny c"arakter -zyka D rola kontekstu +. nieprzekadalno. -zyka poetyckiego >. funkc-a konstruu-#ca' nie$o0liwo. konfrontac-i wiata fikcy-nego z rzeczywistoci#. ;. Istota literackoci tekstu Tekst $usi spenia. warunki sensownoci dadaiz$ surrealiz$ letryz$ :iteracko. rozu$ie$y -ako za$ierzona przez autora zdolno. tekstu do u-awniania podw-ne- se$antyki% znaczenia dosowne zosta-# zawieszone i su0# do kodowania znacze2 przenonyc"' alegorycznyc"' sy$bolicznyc" i $etaforycznyc".

:iteratura oparta na fikc-i wiata przedstawionego narusza i odbiera znako$ -zykowy$ ic" konwenc-onalny' c"roniony nor$a$i spoeczny$i' c"arakter. Typologia c"wytw sugeru-#cyc" fikc-onalno. tekstu% posta. fikcy-na uczestniczy w zdarzeniu rzeczywisty$ lub "istoryczny$% <$icic broni 6zstoc"owy przed Szweda$i zwyka posta. dokonu-e rzeczy niezwykyc"% posta. niezwyka' fantastyczna' dokonu-e czynw zwykyc" posta. niezwyka dokonu-e czynw niezwykyc"% $itologia 8ikc-a literacka% cec"a wiata przedstawionego' bd#cego twore$ uksztatowany$ w wyobraEni autora. +. 8unkc-e -zyka zasadnicze% przedstawia-#ca wolic-onalna uboczne% konatywna $eta-zykowa towarzysz#ce% e$otywna wyr0nia-#ca autoteliczna1poetyc-a funkc-a poetycka u-awnia si gdy ko$unikat koncentru-e si na sobie sa$y$' narzuca wyczuwalno. znaku -zykowego. Fnaki sta-a si wtedy nieprzeEroczyste' a ic" $aterialno. konkuru-e z c"araktere$ sy$boliczny$ znaku teksty poetyckie u-awnia-# do$inac-e funkc-i estetycznewypowiedE poetycka odznacza si &GAGIFA65H GA!!AGH TI<STJ wieloznaczno. wypowiedzi nieprzewidywalno. znaku -zykowego nieprzekadalno. na inny typ wypowiedzi funkc-a poetycka -est odwrotnie proporc-onalna do funkc-i ko$unikacy-ne-. &o$an 5acobson i definic-a funkc-i poetyckie=oetyka w wietle -zykoznawstwa ()*?K, 5acobson okrela poez- -ako L-zyk w funkc-i estetyczne-M ' -ako L zorganizowany gwat dokonany na -zyku potoczny$M. 8unkc-a poetycka -est nastawienie$ na sa$ ko$unikat' skupienie$ si na ni$ i dla niego sa$ego% / -aki sposb osi#ga si wysunicie wyczuwalnoci znakuN =rzez L pro-ekc- zasady ekwiwalenc-i z osi wyboru na o ko$binac-i% ekwiwalenc-a sta-e si konstytutywny$ czynnikie$ szereguM Tworzenie wypowiedzi zawsze $usi by. poprzedzone wybore$ pewnyc" -ednostek -zykowyc" (wyrazw, z inwentarza $o0liwoci (kodu, i poci#ga za sob# ko$binac- owyc" -ednostek (#czenie ic" z zdania,. Akta$i wyboru rz#dzi zasada ekwiwalenc-i' czyli zastpowania. <o$binac-# nato$iast rz#dzi zasada przylegoci (oparta na $ec"aniz$ie $etoni$iczny$,. Ta oglna zasada ekwiwalenc-i ($etaforyzac-i, sta-e si rwnie0 sposobe$ organizac-i wypowiedzi poetyckie-. Owiczenia. 8unkc-e -zykowe.

). funkc-a infor$acy-na ;.funkc-a ekspresywna +.funkc-a fatyczna >.8unkc-a poetycka /ok ironii ). Ironia 5est to -eden z sposobw wypowiadania si' ktry opiera si na u0yciu niezgodnoci 4 za$ierzone-. 3ardzo czsto opiera si na przeciwie2stwie wypowiedzi na dwc" pozio$ac"' tego dosownego oraz tego ukrytego. Ironi $o0e$y uto0sa$i. z kpin#' wy$iewanie$' zoliwoci#' ale tak0e i pewny$ dystanse$. Ter$in ironii $o0e$y odnie. tak0e do sytuac-i' czy te0 z-awisk' ktre s# niezgodne z naszy$i oczekiwania$i' a tak0e w przypadku rezultatw' ktre okazu-# si przeciwstawne do wczenie-szyc" za$iarw. 8or$y % antyfraza' czyli przeciwstawienie dwc" pozio$w wypowiedzi. Piperbola lub eufe$iz$' niezgodnoci stylistyczna ( niedopowiedzenia' pytanie retoryczne, 8unkc-e% wz$ocnienie dane- $yli lub te0 argu$entu c". wykpienia pogl#dw' postaw' postpowa2' cec" przeciwnika (funkc- satyryczn#, uroz$aicenie wywodu1 wypowiedzi okazanie dystansu do z-awisk i osb $o0e dodatkowo wpywa. na zacienianie wizi z dan# grup# oraz z-ednanie sobie osb' ktre suc"a-#. Fastosowanie% okazywanie dystansu do osb przedstawianyc" w utworze' czy te0 wystpu-#cyc" ta$ zdarze2 przez sa$ego narratora' czy te0 autora tekstu sugerowanie czytelnikowi ocen pewnyc" z-awisk Sygnay ironii% $i$ika' gesty' spo-rzenia' $owa ciaa' intonac-a. ironia bardzo czsto u0ywa takic" wtr#ce2 -ak niew#tpliwe' doprawdy' oczywicie oraz ele$entw $eta-zykowyc" %Q0e tak powie$B. Tec"niki% zgoda z ofiar# ironii' ktra -est oczywicie tylko i wy#cznie pozorowana. faszywe lub pozorowane postpowanie pozorowana zac"ta' rada dla ofiary lub obrona ofiary atak na przeciwnikw naszego oponenta poc"waa w for$ie nagany lub odwrotnie powoywanie si na pogl#dy czysto niedorzeczne tworzenie tak zwanyc" ironicznyc" no$inac-i' czyli nadawanie nieistnie-#cyc" tytuw lub urzdw. ;. Groteska (z w. grottesca, D kategoria estetyczna' c"arakteryzu-#ca si po#czenie$ w -edny$ dziele (literacki$' plastyczny$' $uzyczny$'

taneczny$' dra$atyczny$ itp., -ednoczenie wystpu-#cyc" pierwiastkw przeciwstawnyc"' takic" -ak $.in. tragiz$ i ko$iz$' fantastyka i realiz$' pikno i brzydota. Jtwory groteskowe c"arakteryzu-# si na-czcienie-ednorodnoci# stylistyczn#' obecnoci# kategorii absurdu' ele$entw karnawalizac-i i at$osfer# dziwnoci. +. Inwektywa' obelga 4 obraza sowna wyra0ona $ow# lub pis$e$' przez przypisanie dane- osobie cec" negatywnyc". Ga-czcie- wykorzystu-e si wyrazy nacec"owane e$oc-onalnie. Gra$atycznie na-czcie- rzeczownik lub przy$iotnik. >. Sarkaz$ D -edni okrela-# sarkaz$ -ako ton ironiczny' inni -ako ostr# krytyk personaln#' szyderstwo. <o$ponenta$i sarkaz$u s#% z-adliwo.' uszczypliwo.' gorycz. ile ironia w pewnyc" sytuac-ac" $o0e by. wyraze$ 0yczliwoci' czuoci' o tyle wypowiedzi sarkastyczne obci#0one s# negatywny$ adunkie$ e$oc-onalny$. R. 8arsa D od$iana ko$edii oparta na ba"yc" konfliktac"' karykaturze i ko$iz$ie sytuacy-ny$. =rzenonie% rzecz niepowa0na' niedorzeczno.' gupstwo' kpina. / redniowieczu grywana zwykle na ko2cu utworw o te$atyce powa0ne-' np. $oralitetw czy $irakli. be-$u-e utwory sceniczne o ba"eproble$atyce' posugu-e si rodka$i ko$iz$u sytuacy-nego. 8arsa opiera si na dyna$iczne- akc-i' $a-#ce- czsto c"arakter swobodnyc" scen ko$icznyc". ?. Satyra D gatunek literacki lub publicystyczny #cz#cy w sobie epik i liryk (tak0e inne for$y wypowiedzi, wywodz#cy si ze staro0ytnoci. $iesza i pitnu-e ukazywane w nie- z-awiska' obycza-e' polityk' stosunki spoeczne. =rezentu-e wiat poprzez ko$iczne wyolbrzy$ienie' ale nie proponu-e 0adnyc" rozwi#za2 pozytywnyc". 6ec"# c"arakterystyczn# satyry -est karykaturalne ukazanie postaci. Istot# satyry -est krytyczna postawa autora wobec rzeczywistoci' ukazywanie -e- w krzywy$ zwierciadle. S. burleska 4 to for$a teatralna bd#ca parodi# powa0nyc" te$atw' czsto dzie operowyc" lub operetkowyc"./ for$ie plebe-ska' nierzadko wulgarna. T. persyfla04 (fr. persiflage 4 prze$wienie ironiczne i kpi#ce, to utwr literacki lub inna wypowiedE o c"arakterze 0artobliwy$ i ironiczny$' ukrywa-#ca szyderstwo pod pozora$i wyszukane- uprze-$oci lub udawane- powagi. Szczegln# cec"# persyfla0u -est ironiczne nawi#zanie do cudzego stylu. *. =aszkwil (w. pasUuillo, D utwr literacki' czsto anoni$owy' skierowany przeciw konkretne- osobie' o$iesza-#cy -# w sposb oszczerczy i obel0ywy. Gazwa poc"odzi z pocz#tkw VWI w. od zna-du-#ce- si na rzy$ski$ placu =iazza di =asUuino rzeEby' zwane- X=asUuinoX' ktr# wykorzystywano -ako tablic do przytwierdzania zoliwyc" satyr. /ywodzi si z rzy$skic" epigra$atw o treci satyryczne-' ale po-cie ob-o zasigie$ r0norodne for$y literackie. =rzeciwstawia si go satyrze' krytyce oglne- z zacicie$ dydaktyczny$' -ako atak personalny' $a-#cy na celu o$ieszenie. 5est okrelenie$ pe-oratywny$.

)K. =a$flet 4 (z ang. pa$p"let, D broszura' krtka rozprawa' studiu$ na -aki te$at' nazwa. Jtwr publicystyczny lub literacki' nierzadko anoni$owy' z$ierza-#cy do zde$askowania' o$ieszenia i poni0enia osoby' rodowiska spoecznego' instytuc-i. Te$atyka pa$fletu dotyczy na-czcie- spraw politycznyc"' obycza-owyc" i religi-nyc"' przy czy$ nie do. ostro rysu-# si granice $idzy wyodrbniony$i grupa$i. Yetoni$ia (za$iennia, D figura retoryczna $a-#ca na celu zast#pienie nazwy -akiego przed$iotu lub z-awiska nazw# innego' pozosta-#cego z ni$ w uc"wytne- zale0noci. &odza-e $etoni$ii ).$etoni$ia przyczyny' np. czyta$ Sowackiego za$iast czyta$ utwory Sowackiego ;.$etoni$ia skutku' np. pot za$iast wysiek +.$etoni$ia $ie-sca' np. 3iay !o$ ogosi... za$iast =rezydent JSA ogosi... >.$etoni$ia narzdzia' np. na-lepsza tr#bka w "istorii za$iast na-lepszy trbacz w "istorii R.$etoni$ia zawartoci' np. kufel za$iast piwo ?.$etoni$ia oznaki' np. bero za$iast krl S.$etoni$ia konkretu' np. gowa za$iast rozu$ / oglnie-szy$ sensie' w rozu$ieniu nurtu $ylenia zwanego strukturaliz$e$' $etoni$ia to zgrupowanie po-. i przed$iotw wedug zwi#zkw $idzy ni$i' np.% zdanie -est utworzone z czci $owy zgodnie z pewny$i regua$i tworzenia (zwi#zek zgody' zwi#zek rz#du' itd.,' konkretny str- skada si z pewnyc" czci garderoby' konkretna linia $elodyczna skada si z fraz' nut' itd. Synekdoc"a (gr. synekdoc"e, D od$iana $etoni$ii' wyraEnie wskazu-#ca na -akie z-awisko przez u0ycie nazwy innego z-awiska' zawiera-#cego to pierwsze lub zawiera-#cego si w pierwszy$. &etoryka antyczna rozr0niaa par od$ian synekdoc"y% czci za$iast caoci' $ateriau za$iast przed$iotu ze2 wykonanego' rodza-u za$iast gatunku (i odwrotnie,' liczby okrelone- za$iast nieokrelone-' liczby $nogie- za$iast po-edyncze- (pluralis pro singulari,' np. wos $i si z-e0y na gowie (u0ywa$y liczby po-edyncze- D wos za$iast liczby $nogie- D wosy,. / 3iblii (zarwno w czci "ebra-skie-' -ak i greckie-, oraz literaturze autorw aci2skic" odna-du-e$y przykady tego typu retoryki%