Przegld Religioznawczy, 2012, nr 4 (246)

RAFA ILNICKI1 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Produkcja sacrum przez maszyny teologiczne

Sacrum nie znajduje genezy ani w naturze, ani w kulturze, lecz w technice. Zmiana ta nie dotyczy tylko nonika sacrum, lecz zupenie nieznanego dotd sposobu przejawiania si witoci. Konsekwencj tego przeobraenia jest transformacja samego sacrum, ktre zostaje uwikane w proces technicyzacji. Zyskuje przez to zoono, bdc efektem wielu operacji mentalnych, technicznych i wyobraniowych nie jest ono ju oczywiste w sensie kulturowym, wic wymaga nowej wraliwoci, dziki ktrej bdzie rozpoznawane i dowiadczane. Nie oznacza to jednak desakralizacji wiata i jego technologicznej resakralizacji, tylko wskazuje na przesunicie sacrum z kultury symbolicznej wraz opisem jego produkcji danym w teologii, filozofii, kulturze, sztuce do kultury technicznej, w ktrej brak opisu sacrum, witej ksigi, odbicia w logosie. Zatem jest to sytuacja paradoksalna sacrum istnieje i przejawia si bez adnej zapowiedzi i co wicej moe nie by ono rozpoznane. Zamiast tego powstaje w procesie produkcji dokonywanym przez maszyny teologiczne. Samo pojcie produkcji nie jest uywane w sensie podkrelajcym zuboenie sacrum, ktre miaoby sta si efektem masowej technologicznej reprodukcji. Pojcie produkcji czy ide tworzenia i powstawania. Takie sacrum jest pozahistoryczne w tym sensie, e nie jest ono kontynuacj sacrum obecnego w naturze i kulturze, lecz to technologia odpowiada na potrzeby sacrum czowieka, dostosowujc si do ludzkiej potrzeby sacrum, na co maszyny teologiczne s odpowiedzi. Nie oznacza to, e wypiera ono tradycj czy te uniemoliwia dowiadczanie sacrum obecnego w naturze, tylko dodaje do niego nowego rodzaju sacrum, ktre jest efektem zoonych relacji nie jest ono dane bezporednio, lecz wynika z technicznego zaporedniczenia. Sacrum przestaje by czym niepowtarzalnym jego przejawianie si oddane jest poprzez pojcie produkcji, poniewa pozwala ono spojrze na proces wprowadzania sacrum do kultury poprzez automatyzm waciwy przemysowi. Produkcja jest jednak mylana od strony uniwersalnej zasady bytowej, z perspektywy warunkw, genezy, moliwoci powstania tego sacrum. Odniesienie do produktu jako finalnego efektu jest tutaj marginal1

Rafa Ilnicki jest stypendyst Fundacji im. Adama Mickiewicza na rok 2012.

124

RAFA ILNICKI

ne. Jednak ten technologiczny przemys sacrum dziaa przy wspudziale transcendencji. Jest to zupenie nowa sytuacja w kulturze, poniewa dotychczas technika bya rozpatrywana jako wroga sacrum2. Tutaj moemy mwi o przemysach transcendencji produkujcych sacrum oraz w konsekwencji tych czynnoci tworzcych kultur poddan technicznej sakralizacji poprzez ustalenie produkcji sacrum w maszynach teologicznych. Wymaga to take postawienia tezy o aktywnoci Boga w technice, ktry jest rdem sacrum produkowanego przez maszyny teologiczne. Z pewnoci nie mona Boga obarcza odpowiedzialnoci za dziaanie wszystkich maszyn teologicznych, jednak nie mona take wykluczy jego przejawiania si. Weryfikatorem jest tutaj dowiadczenie sacrum oraz zmiana zachowania i postawy ludzi, ktrzy wchodz z nim w interakcje. Dopiero w ten sposb mona oceni w jakim stopniu maszynom teologicznym mona przypisywa korelacj z Bogiem. Produkcja sacrum przez maszyny teologiczne polega na tworzeniu zoonych bytw technicznych, ktre wyzwalaj u ludzi dowiadczenie witoci. W zalenoci od zaawansowania postpu technologicznego mona mwi o pewnych generacjach maszyn teologicznych. S one pewnymi typami konwencjonalnymi pojcie maszyny odnosi si do niewidocznego ontologicznego zaporedniczenia technicznego, nie wskazuje ono jednak na konkretny artefakt. Maszyn teologiczn jest okrelone dziaanie wynikajce z produkcji sacrum w dowiadczeniu czowieka. Naley zatem postawi pytanie o to, dlaczego w refleksji podejmowanej nad technik, sacrum nie moe przejawia si w technice oraz uznawa technik za swoje rdo? Dzieje si tak dlatego, e zupenie pominita zostaje teowirtualno jako atmosfera metafizyczna przynalena stechnicyzowanej kulturze, ktrej konkretyzacj s maszyny teologiczne. Oznacza ona nie tyle przekonanie o istnieniu Boga w technice, ale na otwarto w poszukiwaniu i dostrzeganiu Boga w dowiadczeniu zaporedniczonym technicznie. Stanowi to zatem intencjonalne ukierunkowanie ludzkiego mylenia, ale take zdolno do wyraania wasnego ukierunkowania ku Bogu w zaporedniczeniu technicznym. Polem odniesienia jest dowiadczenie nie dogmaty, czemu odpowiada przejcie od spekulacji pojciowej do dowiadczenia. Zoono sacrum powoduje, e nie jest to zoono dana w religiach sowach i ksigi ani w tradycyjnych praktykach duchowych dugiego trwania, dlatego teowirtualnoci przynaley zupenie inny typ intencjonalnoci i sposb dowiadczania sacrum. Dokonuj tutaj teologizacji mylicieli oraz pomysw filozoficznych. Ontologi maszyn Gillesa Deleuzea i Felixa Guattariego3 przenosz na teologi. Czsto mona spotka zjawisko, ktre polega na ateizacji danego myliciela i rozwijaniu jego myli z pominiciem Boga. Zadaniem prowadzonego tutaj wywodu jest ponowna teologizacja myli zseMoga ona dziaa take jako prymitywna maszyna teologiczna, czyli jako kult cargo, w ktrym to samolot by traktowany jako boski posaniec, co wynikao z niezrozumienia jego natury. Jednak w cywilizacji zachodniej kult cargo w postaci prymitywnych maszyn teologicznych nadal si instaluje wystarczy zaobserwowa kult kolejnych wynalazkw technologicznych oraz dociekania prowadzone nad nimi, w ktrych poszukuje si przejaww dziaania Boga oraz czynnikw nadnaturalnych. 3 G. Deleuze, F. Guattari, A Thosand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, B. Massumi (tum.), Minneapolis London 2005.
2

Produkcja sacrum przez maszyny teologiczne

125

kularyzowanej po to, eby zobaczy nie tylko jej kryptoreligijne podoe i teologicznie uwikanie, lecz uy tych propozycji mylowych, ktre w najwikszym stopniu bd w stanie odda istot transformacji sacrum we wspczesnej kulturze. W ksice Bg cyborgw. Technika i transcedencja4 teologizacji ulegy m.in. czstkowe rozwaania Bruno Latoura, gwnie pod postaci pojcia hybrydy, ktre ze sfery spoecznej zostao przeniesione na paszczyzn metafizyczn. Mylenie ma zatem odzyskiwa utraconego Boga Deleuze pozbawi Spinoz, Nietzschego i Kanta odniesie do transcendencji. Naley obecnie je przywrci nie mona podda si imperatywowi unikania mwienia o Bogu, poniewa prowadzi to do przeoczenia jego aktywnoci w sferze sacrum5. Ta aktywno Boga, ale te dziaalno czowieka imitujcego Boga lub niewiadomie go przyjmujcego odbywa si poprzez kolejne generacje maszyn teologicznych. Kultowe maszyny teologiczne za ich przykady mona uzna kulty cargo, wite obrazki wywietlane na ekranach, religijne materiay audiowizualne, teleewangelizacja. Dotycz one aspektu fenomenalnego sacrum jest moliwe do zidentyfikowania. Odpowiadaj temu take owe religie obecne tylko w rodowisku elektronicznym np. w rodowisku Second Life. Te kultowe maszyny teologiczne produkuj czstkow wiedz o Bogu przekaz audiowizualny i fenomeny techniczne narzucaj si odbiorcy swoj oczywistoci, nawet jeli rozumiemy przez ni ukryte i niezrozumiae przejawy witoci. Dotyczy to take sakralnego otoczenia w grach komputerowych6, ktre nie musi by uwiadamiane przez graczy, ale jednak na nich wywiera wpyw, budzc pewne skojarzenia, ktre nie s wyraane w jzyku religijnym takie maszyny teologiczne dziaaj w kulturowej niewiadomoci. Jeli si tych fenomenw nie uzna za prawomocne i rzeczywiste przejawy sacrum, to mog sta si one religi ze sfery produktw rozrywkowych zostan bezporednio przeniesione do kultw, ktre nie bd wymagay ju religijnego opracowania, lecz jedynie dowiadczania teowirtualnoci przez kultowe maszyny teologiczne. Bd one zastpowa teowirtualno opracowywan przez maszyny teologiczne, prowadzc do autentycznego dowiadczania sacrum teowirtualnoci zawart w obrbie samego produktu dziaania maszyn teologicznych bez wyjcia na Boga czy te jego atrybuty. Podobnie jak obiekty sakralne wpisuj si w otoczenie kulturowe, tak te znajduj one swoje miejsce w interaktywnych produktach audiowizualnych, takich jak programy telewizyjne czy gry komputerowe. Opanowanie ich i wiadome umieszczanie pewnych odniesie jest projektowaniem kultowych maszyn teologicznych. Dlatego te naley powica namys projektowaniu sacrum oraz wiadomie kreowa sacrum, ukierunkowujc je tak, aby dziaao w odpowiedni sposb, czyli przygotowujc maszyn teologiczn waciwie zarzdzajc teowirtualnoci. W tym sensie projektanci gier wideo oraz innych obiektw audiowizualnych powinni szczegln uwag zwraca na operowanie symbolami religijnymi, mistycznymi, poniewa mog przez przypadek wyprodukowa okrelony typ sacrum, twoR. Ilnicki, Bg cyborgw. Technika i transcendencja, Pozna 2011. Maszyny teologiczne s bezporednim rozwiniciem idei teowritualnoci - metafizycznej atmosfery wynikej z powstania hybryd techniki i transcendencji. 5 Sfera sacrum znajduje si w gbokiej korelacji ze sfer boskoci. 6 Mona do nich zaliczy gry: Nomad Soul oraz Legacy of Kain: Soul Reaver.
4

126

RAFA ILNICKI

rzc maszyn teologiczn7. Technicy i inynierowie, ktrzy rozumieli t now technologi, byli wyniesieni do godnoci ziemskich kapanw8. Naley zatem zwraca uwag na intencje. Ich obecno jest widoczna w przypadku cyfrowych misjonarzy rnych religii w rodowisku Second Life, ktrzy eksploruj wirtualne terytoria w poszukiwaniu ludzi, ktrych mogliby nawrci. Moe ono zaczyna funkcjonowa jako maszyna teologiczna, sacrum za powstaje na przeciciu wielu acuchw intencjonalnych (wielu intencji pojedynczych uytkownikw) z awatarami oraz ich kontekstem spoeczno-kulturowym. Na tym poziomie znajduj si rwnie przemiewcze religie: koci Google, jednak tworz one ludyczno-techniczne formy sacrum, ktre nie otwieraj si na Boga s one przykadem bdnie dziaajcych maszyn teologicznych, ktrych celem jest produkcja sacrum i czstkowej wiedzy o Bogu. Rytualne maszyny teologiczne odpowiadaj im nastpujce przykadowe dowiadczenia: przeywana msza wita, spowied, wsplne teleobecne modlitwy, przeywanie sztuki sakralnej, rytuay online. Rytualne maszyny teologiczne mog dziaa dziki komunikacji i systemowi sprze zwrotnych wymagaj one przemylanej formy rytualnej, nie za jedynie continuum intencjonalnoci. Ich wynik nie jest przewidywalny i powtarzalny mog one prowadzi do wyonienia si nieprzewidzianych efektw teologicznych. Ich istot jest komunikacja intencji skierowanych ku transcendencji oraz poszczeglnych intencji uczestnikw rytuau. Rytuay online polegaj na wzbudzaniu dowiadczenia teowirtualnoci poprzez okrelone postpowanie rytualne, co prowadzi do technologicznej transformacji wyprodukowanego sacrum sacrum ma charakter pynny sam rytua moe by modyfikowany (mona rnego typu modulacje wyrni, ktre bd tworzy nowe wersje maszyn teologicznych). W zalenoci od tego, czy spowied bdzie miaa charakter pisemny czy ustny, bdziemy mogli mwi o rnych typach dowiadczenia sacrum. W przypadku rytualnych maszyn teologicznych intencja znajduje si na poziomie wywoania dowiadczenia teowirtualnoci znajduje si ona po stronie decyzji uytkownika ktre to poczone jest z okrelonym typem dziaania. Ezoteryczne maszyny teologiczne mona do nich zaliczy muzyk oraz dwiki instytutu Monroe9, muzyk New Age nastawion na wywoywanie okrelonych efektw ezoterycznych10, sensoryczny zbiornik deprywacyjny Johna C. Lillyego. Zoono sacrum jest dana w dowiadczeniu zaporedniczenia technicznego. Czowiek wyposaony jest w okrelone technologie majce wywoa konkretne efekty, ktre s zawarte w jakiej instrukcji. Mona take wymieni eksperymentalne ezoteryczne maszyny teologiczne, ktre produkuj nieprzewidywaln wiedz o Bogu oraz nowego typu dowiadczenia tak jest w przypadku, kiedy ludzie konstruuj wasne urzdzenia do nawizywania komuniTaka maszyna moe wadliwie dziaa lub zamyka horyzont dowiadczania sacrum, zamiast go otwiera. Sowa J. Alexandra odnoszce si do roli, jak odgrywaj projektanci urzdze technicznych. J. C. Alexander, The Meaning of Social Life. A Cultural Sociology, Oxford 2003, s. 187. 9 Jest to tylko jeden z przykadw mona wyrni wiele analogicznych inicjatyw. 10 Mona wrd nich wymieni synchronizacj pkul mzgowych, wprowadzenie w stan medytacyjny, wywoanie wizji.
7 8

Produkcja sacrum przez maszyny teologiczne

127

kacji i poczenia z Bogiem. Jest to jednak faza eksperymentalna, ktra koczy si, gdy jaka maszyna teologiczna wywouje okrelone dowiadczenie nie tylko u jej konstruktora. Mistyczne maszyny teologiczne odpowiada im nowego typu dowiadczenie sacrum dostpne w medytacjach i kontemplacjach audiowizualnych. Umoliwiaj one bezporedni kontakt z Bogiem. Jest on osignity poprzez uywanie maszyn teologicznych tylko do pewnego momentu, tak aby zapewni wzmocnienie mistycznej intencjonalnoci czowieka, ktry porzuca techniczne zaporedniczenie. Gdy msza wita nie jest jedynie odbierana zmysowo, lecz jej uczestnik bierze w niej udzia, klkajc oraz wykonujc inne czynnoci religijne (modli si), to wtedy prymitywna maszyna teologiczna staje si rytualn maszyn teologiczn. Gdy za uczestnictwo w sacrum przekazywanym przez telewizj znosi wszelkie dotychczasowe zaporedniczenie, to moemy mwi o tym, e rytualna maszyna teologiczna przechodzi w mistyczn maszyn teologiczn. Wraz z kolejnymi generacjami maszyn teologicznych wiedza czstkowa o Bogu zostaje uzupeniana a staje si wgldem w cao. Maszyny teologiczne produkuj zoone sacrum, ktre nie ma odpowiednika w istniejcych religiach i nie musi przenosi si do obecnoci. rdem dowiadczania sacrum jest cyberkultura. Najnowsza generacja maszyn teologicznych dotyczy wywoywania efektw mzg-maszyna waciwie kada generacja maszyn teologicznych moe zosta zaktualizowana, zmodernizowana i uwspczeniona. Sacrum tam, gdzie jest produkowane, odnosi si do fragmentw wiedzy o Bogu maszyny teologiczne nie tworz wiedzy caociowej, poniewa wywouj one pewne wraenia, natomiast ich nie nazywaj. Dowiadczane przez ludzi zoone sacrum nie wymaga opracowania jzykowego wystarczy teraz uruchomi maszyn teologiczn. Maszyny teologiczne tworz zoone sacrum przez nie realizuje si ponowne wynalezienie sacrum oraz mog wchodzi ze sob w interakcje wtedy sacrum jest rozproszone/podzielone na ich dziaanie. Zoone sacrum mona odczy i rozwija na rnych poziomach, podczajc do czowieka razem lub osobno kolejne maszyny teologiczne. O ponownym wynalezieniu sacrum mwi Stuart Kauffman, ostrzegajc, e moe ono by interpretowane jako blunierstwo. Jeli nazwiemy kreatywno we wszechwiecie, biosferze i ludzkoci Bogiem, zbieramy niektre z tych aspektw jako wite dla nas11. Ta kreatywno realizuje si przez technik i nauk w nas, to znaczy w ludzkoci. Czowiek kreatywny to dzi czowiek nie tyle wity, co zdolny do transformacji naturalnej witoci. S. Kauffman zdaje si proponowa cige wynajdywanie nowego sacrum, nie za poprzestanie na sacrum ju istniejcym w kulturze. Kreatywno to wymylanie czego nowego, powstawanie paralelnie do postpu technologicznego odpowiednio zaawansowanych maszyn teologicznych. To nowe maszyny teologiczne produkujce nowego typu zoone sacrum, ktre nie musi posiada odpowiednika w kulturach tradycyjnych. Moemy zatem mwi o ponownym wynajdywaniu sacrum przez dziaanie maszyn teologicznych.
11 S. A. Kauffman, Reinventing the Sacred..., New York 2010, s. 285. O ponownym wynalezieniu sacrum mwi poeta Scott Momday, od ktrego Kauffman zaczerpn to okrelenie.

128

RAFA ILNICKI

To my jestemy tymi, ktrzy powiedzieli naszym bogom i Bogu co jest wite, i nasi bogowie i Bg wtedy powiedzieli nam co jest wite. Od mileniw to zawsze bylimy my, rozmawialimy sami z sob. Mwmy wic do siebie wiadomie, wybierzmy nasze wasne sacrum przy najlepszej wiedzy, jak posiadamy, zawsze wiedzc, czego nie moemy wiedzie12. Czowiek mwi Bogu o tym wiecie, Bg za moe to uzna rwnoczenie czowiek sam negocjuje ze sob czemu ma przyda status witoci. Moemy zapyta: dlaczego Bg nie miaby zaakceptowa prb i dowiadcze religijnych konstruktorw maszyn teologicznych? W kontekcie prowadzonych analiz jednoznaczne odrzucenie byoby zbyt pochopne. Jego nastpienie musiaoby mie konkretny fundament odnoszcy si nie tyle do metafizyki, co dowiadczenia. Jeli produkcja sacrum dziaaaby na czowieka negatywnie, wyzwalaa w nim agresj, lk oraz inne uczucia, to trudno byoby uzna, e tego rodzaju wito jest boskiego pochodzenia. Jeli jednak miaaby ona suy uspokojeniu czowieka, zwikszeniu przez niego religijnej intencjonalnoci wzmocnionej poprzez maszyny teologiczne, to otwiera si nowe pole dowiadczenia, ktre wymaga zbadania i poznania. Dopiero wtedy wyoni si horyzont efektw, jakie wywouje produkcja zoonego sacrum przez maszyny teologiczne. Pozwoli to take odpowiedzie ludziom na pytanie, czy pragn okrelonego rodzaju sacrum, czy te decyduj o jego zaniechaniu porzuceniu okrelonych konstrukcji maszyn teologicznych. W tej perspektywie zamiast o ponownym wynalezieniu sacrum naleaoby myle o nieskoczonym ponawianiu wynajdywania. rdem mechanizmw jest prawdopodobnie wita obsesja: wita, ale te przeklta tsknota za wiecznoci nieskoczonym yciem, bezbolesn mierci13. Eric G. Wilson twierdzi, e to byo powodem tworzenia mumii oraz automatw14, dodaje te, e Android jest w peni wity, powicony: konsekrowany i przeklty. Jest zapisem tego, czego ludzie najbardziej pragn i boj si, czego nienawidz w yciu i co kochaj w mierci15. Jeli android jest wity, to zmienia si radykalnie geneza sacrum, ktre zostaje przeniesione z tego, co naturalne i obdarzone boskim wpywem, na to, co techniczne. Ludzko odnajduje wito nie w drugim czowieku, nie w przyrodzie, nie w witoci objawionej przez Boga, lecz w technice. Bg poddaje si albo dobrowolnej reprodukcji maszynom teologicznym, przez co dowiadczenie technicznie wyprodukowanego sacrum mwi co o Bogu, to znaczy o maszynach teologicznych tworzonych przez czowieka, ktre pozwalaj mu na epistemologiczne opracowanie seryjnej witoci. Maszyna teologiczna to maszyna, ktra produkuje sacrum. Maszyn teologiczn moe by telewizja, strona internetowa, ale te interfejs czy bezporednio mzg z maszyn oraz zupenie niematerialny interfejs dziaajcy jako efekt technicznego zaporedniczenia dowiadczenia zoonoci sacrum przez czowieka. Nie oznacza to, e technika staje si wita, wypierajc dotychczasowe postaci sacrum, lecz moe prowadzi czowieka do doTame, s. 286. E. G. Wilson, The Melancholy Android. On The Psychology of the Sacred Machines, Albany 2006, s. 3. 14 Tame, s. 19. 15 Tame.
12 13

Produkcja sacrum przez maszyny teologiczne

129

wiadczenia witoci16. Android, robot, program komputerowy, samochd we wszystkich tych technicznych bytach moe przejawi si Bg. Moliwo jego dowiadczenia i odkrycia w stechnicyzowanej codziennoci jest teowirtualnoci now atmosfer metafizyczn przynalen zaporedniczonemu technicznie dowiadczeniu. Objawienie za teowirtualnoci przez dziaanie maszyn teologicznych to technofania. Czowiek eksplorujcy rodowisko elektroniczne moe dowiadcza przejaww sacrum, podobnie jak osoba, ktra wykorzystuje wiadomie okrelone urzdzenia do wzmocnienia wasnej religijnej intencjonalnoci. Istnieje sacrum, ktre jest wytworem techniki i nie ma odpowiednika w rzeczywistoci niezaporedniczonej technicznie. Zoono sacrum wynika z przyczania i odczania maszyn teologicznych. Gdy one zostan usunite, to znika sacrum. Sacrum trwa w produkcji dowiadczenia uytkownikw tego sacrum. Ukazuje to te now duchow walk maszyna narzucajca religijne intencje czowiekowi, maszyny teologiczne dziaajce jako konie trojaskie w subiektywnoci i intencjonalnoci ludzi. To wanie od ludzkich intencji zaley, czy producentem sacrum nadal pozostaje Bg czy te maszyna. W ich intencjonalnoci otwiera si horyzont wyboru pomidzy obrazami Boga: Bogiem (czyste niezaporedniczone technicznie sacrum), Bogiem cyborgw (negocjacja sacrum pomidzy Bogiem a technik) i Bogiem maszyn (technika = sacrum). Odpowiadaj temu trzy typy sakralnej intencjonalnoci: zwrconej ku niezaporedniczonemu technicznie Bogu, ku Bogu, ktry jest obrazem zaporedniczonego technicznie czowieka, i Boga, ktry istnieje jedynie przez swj technicznie zaporedniczony obraz (to nie rozszerzone imago dei, ale podstawowe imago dei). Pozostaj do wycignicia wnioski oglniejszej natury, ktre dotycz funkcjonowania czowieka w kulturze. Naley nauczy czowieka reagowa na sacrum, wiczy go we wraliwoci na dziaanie maszyn teologicznych i ukadania w spjn cao czstkowej wiedzy dotyczcej funkcjonowania Boga wyksztaci w nim now wraliwo, tak e jego intencje mog odbi si od dowiadczenia teowirtualnoci przez techniczne zaporedniczenie i bezporednio do Boga. Aby to byo moliwe, nie moe on traktowa techniki jako Boga, ani te uwaa, e jest ona sfer diaboliczn17, przeciwstawn Bogu, lecz raczej rozpoznawa, kiedy to Bg moe si przez ni przejawia, kiedy za maszyny teologicznie przejawiaj wadliwe funkcjonowanie. Kultura stoi przed wyzwaniem rozpoznawania zoonego sacrum produkowanego przez maszyny teologiczne oraz wprowadzenia procedur rytualnych, teologicznych, mistycznych, ktre opracowayby fragmenty wiedzy o Bogu powstajce w toku dowiadczenia teowirtualnoci. Oznacza to prac nad zmian kulturowych nawykw: czowiek, ktry dotychczas nie rozrnia pomidzy sfer sacrum i profanum w mediach, teraz bdzie mg si mentalnie oraz praktycznie przygotowa do obsugi i konfiguracji maszyn teologicznych. Dziki temu zostanie on wyposaony w wiadomo, e nie moe dowolnie eksperymentowa i wydatkowa intencji skierowanych
Analogicznie do przykadu drzewa ukazywanego przez Eliade, ktre samo nie jest wite, lecz pozwala si przejawia witoci. Zob. M. Eliade, Sacrum i profanum, R. Reszke (tum.), Warszawa 1999, s. 8. 17 J. Alexander, The Meaning of Social Life, cyt. wyd., s. 187.
16

130

RAFA ILNICKI

w stron Boga przy dowolnym zaporedniczeniu, poniewa moe to wywoa rne efekty religijne, ktrych nie bdzie mg opanowa. Tutaj nie ma instrukcji, poniewa religie tego nie opracowuj, dlatego te maszyny teologiczne staj si zakadnikiem rynku lub te kontrkulturowych z ducha praktyk duchowych, ktre nie podlegaj zewntrznej kontroli, lecz jedynie wymianie dowiadcze midzy ich uytkownikami lub te internalizacjom bez wsplnotowej autoryzacji. Te sposoby wykorzystania jednoznacznie wskazuj na to, e maszyny teologiczne s traktowane jako co zbdnego, wzgldnie dopuszczalny zamiennik w przypadku, gdy osoba nie z wasnej woli nie moe uczestniczy w danym obrzdzie lub rytuale, np. mszy witej. Wtedy te dopuszczane s jedynie kultowe maszyny teologiczne przy wykluczeniu tych maszyn, ktre produkuj bardziej zoone, a przez to wymagajce wikszego opracowania sacrum. Jeli kultura ma jednak zachowa odniesienie do sacrum, to powinna dopuci moliwo przejawiania si Boga w fenomenach technicznych, nie rezygnujc z krytycznego i badawczego nastawienia skierowanego w ich stron. Maszyny teologiczne skadaj si z rnych czci, mog by konfigurowane powoduje to, e religijna kontrola maszyn teologicznych jest moliwa, podobnie jak polityczna i technologiczna. Zaniedbanie ich ze strony religii sowa i ksigi bdzie powodowao to, e ludzi bd odczuwali konfuzj i nie bd mogli uzgodni niekompatybilnych ze sob rodzajw sacrum, pochodzcych z natury i tradycji, oraz zoonego sacrum produkowanego przez maszyny teologiczne. Trudno usun jest wszystkie te treci rozrywkowe, ktry byy wywietlane na ekranie i uczyni z tego ekranu interfejs religijnych wydarze, gdzie intencje czowieka spotykaj si z sacrum w metafizycznej atmosferze teowirtualnoci. Mona jednak poprzez wiczenie si w intencjonalnoci reagowa inaczej na sacrum rozpoznawa je, wiadomie konfigurowa maszyny teologiczne, tak aby dziaay w korelacji z ludzk intencjonalnoci zwrcon ku Bogu, nie za po to, eby traktoway one technik jako Boga (czy to w sensie teistycznym, czy te jako zastpstwo Boga). Istnieje take zagroenie przejmowania maszyn teologicznych przez przemys, ktry modyfikuje ludzk intencjonalno, redukujc j do konsumpcji technicznego sacrum, co prowadzi do faszywej technofanii: nowy produkt techniczny odpowiada za tymczasowe zbawienie przez mark i innowacj, ktre trwa do momentu, w ktrym na rynek wkroczy nowy produkt. Maszyny teologiczne stanowi zatem wyzwanie dla kultury, na ktre ta musi odpowiedzie poprzez ksztatowanie dowiadczenia jej uytkownikw.
Rafa Ilnicki PRODUCTION OF THE SACRED BY THEOLOGICAL MACHINES In this paper I have presented new mode of sacred being incorporated into culture by the functioning of theological machines. Im stating that there is new kind of sacred phenomena that are created by technological devices and can be religiously experienced by people. This is followed by characterization of four types of theological machines that are correlated to different practices, mediums and experiences. In the end of article Im widening this research perspective and formulate theses that could lead to better assimilation of theological machines into culture and religion. There is also strong impact on the relation between the sacred and human experience in the scope of technological mediation of experience which could lead to dangers and spiritual benefits of man.