Jan Tato, Anna Czech

World Diabetes Day - 14.XI.2013: Diabetes: protect our future

(International Diabetes Federation, www.worlddiabetesday.org)

wiatowy Dzie Cukrzycy - 2013: Cukrzyca: ochrocie swoj przyszo

Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej, Sekcja Spoeczna Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

Wezwanie wiatowego Dnia Cukrzycy 2013 do bardziej aktywnych dziaa profilaktycznych ograniczajcych epidemi cukrzycy klsk dla tak wielu milionw ludzi na wiecie iwPolsce zwraca si do wielu rodowisk, instytucji i ludzi (1), jest oparte o rezolucj ONZ z2006 i2011 roku, powinno szczeglnie angaowa wadze pastwowe, czynniki samorzdowe, administracyjne, publiczne ispoeczne.

stanowi obecnie wkrajach rozwinitych okoo 10% cakowitych wydatkw na zdrowie.

Dominacja wpyww rodowiskowych wpowstawaniu epidemii cukrzycy

Wpowstawaniu epidemii cukrzycy, zwaszcza typu 2, najwiksze, przyczynowe znaczenie ma rodowisko: styl ycia wicej znaczy anieli wpywy genetyczne. Jakie s argumenty uzasadniajce to stwierdzenie? Nieatwo jest oddzieli bezporedni wpyw spoecznego rodowiska na zdrowie jednostki wrodzinie, zakadzie pracy, miecie lub na wsi, od czynnikw oglnych, ksztatujcych bytowanie caej populacji, jak np. dochd narodowy, standard mieszkaniowy, sanitarny, ywieniowy, dostpno wiadcze owiatowych, rekreacyjnych iinnych. Globalizacja, urbanizacja, brak szansy potrzebnego dla zdrowia wysiku fizycznego, rozwj gospodarczy, korporacyjny styl ycia, naogi, globalny system produkcji i handlu ywnoci, kamstwa reklamowe narzucaj wynikajcy z tych cywilizacyjnych uwarunkowa chorobotwrczy styl ywienia i ycia. Jeden miliard ludzi na wiecie yjcy wzagroeniu godem idwa miliardy osb zotyoci to paradoks, ktry na to wskazuje. Czynniki te napdzaj epidemi cukrzycy typu 2. S to uwarunkowania, na ktre medycyna ma wzgldnie may wpyw. Odpowiedzialne za profilaktyczne zmiany w tym zakresie jest przede wszystkim spoeczestwo i pastwo oraz instytucje publiczne, take w duej mierze

Tsunami zapadalnoci na cukrzyc

Niepomylne prognozy WHO oraz IDF odnosz si do cukrzycy na caym wiecie do krajw bogatych ibiednych. Wedug VI wydania Diabetes Atlas International Diabetes Association, Bruksela, 2013 (1), obecnie na wiecie jest 371 milionw ludzi chorujcych na cukrzyc. Oparta o obiektywne dane prognoza przewiduje, e za okoo 20 lat ma ich by 552 miliony. WPolsce choruje na cukrzyc 10,9% populacji w wieku 20-79 lat, jest to 3 miliony ludzi. Przewiduje si wzrost tej liczby o70% wcigu ok. 20 lat. To s rozmiary klski (2, 3, 4). Pojawia si ona jako wynik intensywnych przeobrae w uwarunkowaniach ycia ludzi powodowanych przez patogenne skadniki wspczesnej cywilizacji obesogenne idiabetogenne wpywy technologiczne, ekonomiczne ispoeczne. Brakuje w tym wzgldzie rwnowanych profilaktycznych dziaa iorganizacyjnej odpowiedzialnoci (5). Tymczasem same koszty ekonomiczne epidemii cukrzycy

10

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

konkretne organizacje oraz instytucje gospodarcze, biznesowe, prywatne np. producenci ywnoci, hipermarkety, deweloperzy (7, 8). Wywierane na nich przez rne instytucje presje, jak ruch zdrowych miast, regulacje dotyczce sprzeday produktw ywnociowych (np. zarzdzenie wadz Nowego Jorku ozakazie dystrybucji napojw o duej zawartoci cukru w pojemnikach wikszych od 0,5 l (9, 10) s nieskuteczne. Prezes American Diabetes Association powiedzia w wykadzie na kongresie naukowym tego wielkiego towarzystwa niedawno gorzkie sowa: gosu medykw oprofilaktycznym stylu ycia nie usyszy spoeczestwo, poniewa jest ono zaguszone mas kamstw reklamowych patnych przez korporacje handlowe (7). Dzieje si tak nie tylko wUSA. Do pastwowych, samorzdowych, administracyjnych, spoecznych, publicznych instytucji i czynnikw zwraca si obecnie haso wiatowego Dnia Cukrzycy 2013 Diabetes: protect our future przejmijcie wiksz odpowiedzialno za swoje dziaania, bardziej aktywnie eliminujcie ich chorobotwrcze wpywy, wwikszym stopniu speniajcie oczekiwania medycyny iobywateli.

Dowody na skuteczno profilaktyki cukrzycy typu 2

Udowodniono w wielu medyczno-spoecznych badaniach (Chiny, Finlandia, USA, Anglia, Australia), e wprowadzenie zasad profilaktycznego stylu ycia wgrupach osb zpodwyszonym ryzykiem zachorowania na cukrzyc typu 2 (13) zmniejsza zapadalno na cukrzyc nawet na poziomie 50%. To jest bardzo duy efekt profilaktyczny. Szansa, ktr daje profilaktyczny styl ycia nie jest jednak dostatecznie wykorzystywana przez odpowiedzialne za profilaktyk cukrzycy instytucje irodowiska wpraktyce nie jest wykorzystywana take wPolsce. Do nich wic zwraca si haso Diabetes: protect our future realizujcie wreszcie programy profilaktyki cukrzycy niech przynios realne efekty pomaga wprzesuniciu Polski na wyszy poziom wrankingach jakoci opieki diabetologicznej.

Ranking opracowany zosta przez Health Consumer Powerhouse (HCP) - instytut zajmujcy si analiz iopracowywaniem informacji o organizacjach zdrowotnych. Celem rankingu byo porwnanie systemw opieki i leczenia w rnych krajach europejskich z punktu widzenia konsumentw. W piciu obszarach, mierzonych za pomoc 26 rnych wskanikw opisujcych konkretne praktyki, Polska uzyskaa 544 punkty na 1000 moliwych. Pierwsze miejsce zaja Dania; nastpne - Wielka Brytania iFrancja. Wynik ten jest nieco lepszy w porwnaniu do wynikw uzyskanych w konsumenckim rankingu zdrowia (Euro Health Consumer Index) i opieki kardiologicznej (Heart Index), w ktrych to Polska zaja odpowiednio 27. i26. miejsce. Euro Consumer Diabetes Index jest jednym zpierwszych rankingiem konsumenckim przeprowadzonym w caej Europie. Mierzy jako opieki i leczenia chorych na cukrzyc w piciu gwnych obszarach: dostp do informacji, prawa iwybory konsumenta (szczodro systemu), dziaania prewencyjne, dostp do procedur i wyniki leczenia. Dane wykorzystywane w wyliczaniu rankingu pochodziy z oglnie dostpnych rde statystycznych itake niezalenych bada. Ma wic obiektywne podstawy. Pozycje oniskich wynikach wpowyszym rankingu to przede wszystkim kraje, w ktrych trudno o dostp do rzetelnej informacji, oraz kraje, wktrych nie istnieje system dziaa profilaktycznych oraz oglnokrajowy program zwalczania cukrzycy. WPolsce stwierdzono brak oglnokrajowego programu zwalczania cukrzycy na lata po 2008 r. Ten fakt bardzo zaway na niskiej punktacji. Okazuje si, e za wan cech efektywnoci opieki diabetologicznej uznaje si formuowanie zada w postaci oglnokrajowego, profilaktycznego programu walki z cukrzyc jako podstawy do planowego wprowadzania ulepsze (12, 13).

Jak na podstawie powyszych okolicznoci mona by sformuowa priorytetowe cele programu opieki diabetologicznej wPolsce?
Mona by je uj wformie poniszego wyliczenia: stabilizacja struktury iprocesu opieki diabetologicznej odpowiadajca kryteriom lepszej, planowo kontrolowanej jakoci, aktywne ksztatowanie strukturalnie wbudowanej do oglnych dziaa edukacyjnych profilaktyki cukrzycy za pomoc praktykowania prozdrowotnego stylu ycia, umoliwienie chorym na cukrzyc osignicia penej spoecznej emancypacji wkadym zakresie, osigania

Europejski Konsumencki Ranking opieki ileczenia chorych na cukrzyc - Polska na 25. miejscu za Czechami ikrajami batyckimi (Bruksela, 30.09.2008).
Polska zaja 25. miejsce w pierwszym europejskim rankingu konsumenckim badajcym opiek i leczenie chorych na cukrzyc - Euro Consumer Diabetes Index.

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

11

lepszych wskanikw jakoci ycia przez zmniejszenie cukrzycowego inwalidztwa i wyduenie redniego okresu ycia, realne dziaania sprzyjajce penej integracji chorego z otoczeniem, na poziomie rodzinnym, zawodowym, oglnospoecznym, odrzucenie dyskryminacji, zapewnienia udziau pacjentw, zwikszenie wykrywalnoci stanu przedcukrzycowego, cukrzycy, wprowadzenie krajowych iregionalnych rejestrw oraz monitoringu jakoci wynikw profilaktyki ileczenia, aktywizacja profilaktyki pierwotnej wramach nowych uwarunkowa cywilizacyjnych np. ograniczanie zapadalnoci na cukrzyc typu 2, midzy innymi przez ustawow kontrol patogennych wpyww duych organizacji produkujcych ihandlujcych ywnoci, aktywizacja prewencji wtrnej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia - ograniczanie zapadalnoci na powikania cukrzycy, zgodnie ztreci deklaracji St Vincent, ktra powinna obowizywa czynniki pastwowe jak: -- zmniejszenie o30% czstoci wystpowania schykowej niewydolnoci nerek, -- zmniejszenie o 50% czstoci amputacji koczyn dolnych, -- zmniejszenie o10-15% wspistnienia choroby niedokrwiennej serca, obnienie wskanika umieralnoci okooporodowej noworodkw do czstoci wystpujcej w oglnej populacji, promocja bada naukowych wdiabetologii, szczeglnie odnoszcych si do realizacji programu wdziedzinach: -- statystyka i epidemiologia cukrzycy oraz jej powika, -- organizacja opieki nad chorymi na cukrzyc, -- profilaktyka pierwotna iwtrna cukrzycy, -- kontrola wynikw leczenia iycia chorych, -- metody liczenia kosztw cukrzycy, -- spoeczne uwarunkowania jakoci ycia chorych na cukrzyc, mobilizacja wok celw programu agend rzdowych, samorzdowych, pozarzdowych, spoecznych iprywatnych. Do operacyjnych skadnikw takiego krajowego, profilaktycznego programu mona zaliczy: wyszczeglnienie zada i zakresu realnej odpowiedzialnoci za realizacj programu na kadym poziomie - krajowym, regionalnym, lokalnym irodowiskowym, pastwowym iprywatnym, dziaania na rzecz uchwalenia przez Sejm osobnej ustawy wzakresie profilaktyki ileczenia cukrzycy, ustalenie realnych zada dla opieki (profilaktyki) diabetologicznej nad odrbnymi grupami, np. kobiety wciy, dzieci imodzie, osoby wwieku podeszym,

ustalenia dotyczce lepszej komunikacji pomidzy specjalistycznymi zespoami opieki nad chorymi zcukrzyc oraz medycyn rodzinn, stworzenie systemu kontroli zarzdzania jakoci usug wopiece diabetologicznej. System usug diabetologicznych, ktry mgby si rozwin zgodnie zpowyszymi zaleceniami, miaby lepsz szans profilaktyki cukrzycy wodniesieniu do caego spoeczestwa oraz poprawy stanu zdrowia ijakoci ycia pacjentw zcukrzyc. Do tego wzywa haso Diabetes: protect our future!

Podsumowanie
Ulepszanie opieki medycznej i spoecznej nad okoo 3-milionow populacj chorych na cukrzyc wPolsce jest obecnie jednym z priorytetw systemu ochrony zdrowia. Wiele osb i instytucji odpowiedzialnych za ksztatowanie opieki diabetologicznej nie jest w stanie jednak wystarczajco jasno sobie to uwiadomi. Ta cierpka uwaga dotyczy wielu przedstawicieli wadz, lekarzy iinnych osb zkrgu opieki medycznej ispoecznej. Nie trudno udowodni, e skutkiem takiego stanu rzeczy s realne straty. Istnieje palca konieczno wprowadzenia nowego, uwzgldniajcego aktualne naukowe dowody medyczne i spoeczne przesanki, profilaktycznego programu walki z cukrzyc w Polsce tak jak to praktykuje si w niektrych krajach europejskich. Potrzebne przemiany obejmuj rozszerzenie podejcia systemowego, planowanie ulepszenia w zakresie struktury i procesu opieki diabetologicznej, edukacyjne ujcie profilaktyki ileczenia, okrelenia bardziej szczegowych zada irl dla wadz, lekarzy, szczeglnie diabetologw oraz samych osb zcukrzyc. Istnieje pilna potrzeba opracowania uniwersalnego, pragmatycznego programu realizacji profilaktyki cukrzycy w Polsce. Jest to bezwzgldna konieczno, ktra powinna wytycza decyzje wadz, administracji pastwowej, NFZ, samorzdw iorganizacji pozarzdowych iprywatnych. Wymagaj tego take zalecenia WHO, IDF oraz Unii Europejskiej. Spenienie odpowiedzialnoci, do ktrej wzywa International Diabetes Federation w okresie wiatowego Dnia Cukrzycy 2013 odnosi si do wielu potrzeb pilnego, planowego ulepszenia profilaktyki diabetologicznej wPolsce. Diabetes: protect our future!

Pimiennictwo
1. International Diabetes Federation Diabetes Atlas. 6 wyd. International Diabetes Federation, Bruksela 2013.

12

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

2. Tato J., Czech A., Bernas M.: Diabetologia kliniczna, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2008. 3. Roglic G., Unwin N., Bennett P.H., Mathers C., Tuomilehto J., Nag S., Connnolly V, King H. The Burden of Mortality Attributable to Diabetes. Diabetes Care 2005; 28: 2l30. 4. Gilmer T. P., OConnor P. J., Manning W. G., Rush W. A.: The cost to health plans of poor glycaemic control. Diabetes Care 1997, 20, 1847. 5. World Health Organization 2008-2013 Action Plan for the Global Strategy for the Prevention and Control of Noncommunicable Diseases. WHO, Geneva 2008. 6. Lim S.S.,Vos T., Flaxman A.D. i wsp.: A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 region, 1990-2010: asystematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. The Lancet 2012; 380:2224. 7. Moss M.: Salt, sugar, fat: how the food grants hooked us, Random House, 2013. 8. Sheard N., Clark N.G., Brand-Miller J.C. i wsp.: Dietary carbohydrate (amount and type) in the prevention and ma-

nagement of diabetes astatement by the American diabetes association. Diabetes Care 2004; 27, 2266. 9. Rehm C.D., Matte T.D., Van Wye G. i wsp.: Demographic and behavioral factors associated with daily sugar-swetened soda consumption in New York City adults. Journal of Urban Health 2008; 85(3), 375. 10. Excerpt from the New York Daily News, 8 March 2013. 11. New York Diabetes Coalition. New York Focus on Diabetes. New York State Facts and Figures. www.nydc.or/ny_focus. php. 12. Holt R.I.G., Cockram C.S., Flyvbjerg A., Goldstein B.J.: Textbook of Diabetes. 4 wyd. Wiley-Blackwell, aJohn Wiley and Son Ltd., Chichester 2010. 13. Hamman R.F., Dabelea D.: Prevention of type 2 and gestational diabetes, rozdz. 5 w: Herman W.H., Kinmonth A.L., Wareham N.J., Williams R. iwsp.: The Evidence Base for Diabetes Care, Wiley-Blackwell, 2011.

Notatka: Opieka medyczna to wicej ni udzielanie wiadcze Podstawowym celem opieki diabetologicznej zarwno, wdziaaniach doranych jak iwperspektywie wielu lat leczenia, jest jak najlepiej pojte dobro pacjenta, zapewnienie mu wysokiej jakoci ycia codziennego oraz zapobieganie powikaniom. Powinna to by zawsze opieka intensywna, kompleksowa izespoowa sprawowana przez interdyscyplinarny zesp medyczno-spoeczny pod kierunkiem diabetologa. Opieka powinna przekracza granice rutynowego leczenia, obejmowa nie tylko stan zdrowia, lecz take stan emocjonalny, materialny ispoeczny chorego. Postpowanie takie polega te na upominaniu si oprawa pacjenta ijego rodziny oraz ojako leczenia. Ujednolica to jako izakres interwencji medycznych. Zbierajc ianalizujc dane dotyczce jakoci wynikw leczenia izestawiajc je zpotencjaem procesu istruktury opieki medycznej, atake kosztami, mona obiektywnie ocenia proporcj korzyci dla zdrowia do kosztw iobiektywnie wyliczy sprawno instytucji opieki zdrowotnej. Pommy tym celom przez aktywne stosowanie wysokich jakociowo standardw salus aegroti suprema lex esto!

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

13