Opinie i postawy Polonii i Polakw mieszkajcych za granic wobec polityki polonijnej

Wprowadzenie Polska jako kraj emigracyjny musi podejmowa dziaania, ktre pozwoliyby na wykorzystanie ogromnego potencjau spoecznego, ekonomicznego i politycznego Polonii. Wielko spoecznoci polonijnej, ale take jej ogromne wewntrzne zrnicowanie stawia przed polskim pastwem ogromne wyzwanie. Jednym z narzdzi majcych suy rozwojowi relacji midzy Polsk a Poloni jest polityka polonijna. Jednak jej dotychczasowe zaoenia i sposb ich realizacji nie pozwalay w sposb w peni efektywny osign stawianych przed ni celw. Dodatkowym wyzwaniem, przed jakim stany polskie instytucje planujce i realizujce te polityk, by dynamicznie zmieniajcy si charakter i skad spoeczny Polonii po 2004 r. Z tych przesanek wynika koniecznoci zmiany Nr 148 / 2013 021213 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna Numer Specjalny Autorzy: Anna Fi, Agnieszka Legut, Witold Nowak, Micha Nowosielski, Kamila Schll-Mazurek Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski polityki polonijnej zarwno jej celw i zaoe, jak i konkretnych sposobw wdraania. Prby dokonania takiej zmiany cho nie usankcjonowane przez oficjalne dokumenty takie, jak np. Rzdowy program wsppracy z poloni i Polakami za granic, obserwujemy od okoo 2011 r. Do najwaniejszych zaoe tej nowej polityki polonijnej nale: definiowanie polityki polonijnej przez pryzmat polityki

pastwa polskiego, szczeglnie za polityki zagranicznej oraz polskiej racji stanu; dominujca rola MSZ zarwno w zakresie

programowania, koordynacji, jak i finansowania i realizacji polityki polonijnej;

pozyskiwanie zrozumienia i poparcia dla polskiej racji stanu wrd

przedstawicieli Polonii oraz aktywizowanie ich dla realizacji tych celw w szczeglnoci do promocji Polski oraz prowadzenia public diplomacy na jej rzecz. Tak zdefiniowane podstawy nowej polityki polonijnej wymagaj jednak weryfikacji. Wynika std potrzeba zbadania i przeanalizowania gotowoci przedstawicieli spoecznoci polonijnych do realizacji tej polityki oraz ich postaw wobec niej. Badania zrealizowane w Instytucie Zachodnim w ramach projektu Polityka polonijna w praktyce pozwalaj na udzielenie odpowiedzi na postawione pytania: czy Polacy mieszkajcy za granic s zainteresowani udziaem w promocji Polski? oraz w jaki sposb Polacy mieszkajcy za granic mog zosta zaktywizowani do realizacji polskiej racji stanu?

Wyniki Wyniki sondau dotyczcego kwestii zwizanych z polityk polonijn przeprowadzonego wrd Polakw mieszkajcych za granic wskazuj, e poziom zainteresowania podjciem jakichkolwiek dziaa zwizanych z realizacj polityki polonijnej (w tym dziaa promocyjnych) jest redni. Na postawy takie wpywaj rnorodne czynniki. Po pierwsze, grup wspczesnych polskich migrantw w znacznej mierze stanowi osoby mode, w wieku produktywnym, gwnie mobilnym, ukierunkowane na dugookresowy pobyt za granic. Nastawione s one przede wszystkim na jak najszybsze wejcie w struktury spoeczestwa przyjmujcego, o czym wiadczy chociaby fakt, e prawie poowa badanych migrantw buduje i podtrzymuje sieci relacji spoecznych z osobami spoza wasnej grupy etnicznej. W znacznie mniejszym stopniu zainteresowane s one angaowaniem si w dziaania zwizane z realizacj polityki polonijnej. Ponadto istotn cech ankietowanych okaza si bardzo niski poziom aktywnoci spoecznej w rnych obszarach ycia spoecznego: politycznym, kulturowym i organizacyjnym. Na pytanie: Jak czsto obecnie uczestniczy Pan(i) w wyborach (zarwno wadz Polski, jak i w kraju Pana(i) pobytu? co trzeci badany (29,2%) wskaza na nieregularny udzia, jeden na czterech respondentw zadeklarowa regularn frekwencj (23,2%), za blisko poowa ankietowanych potwierdzia cakowit bierno w tym zakresie (47,6%). W warunkach migracyjnych odsetek Polakw biorcych regularny i czsty udzia w wydarzeniach kulturowych wynosi jedynie 18,6%. Dwie pite ankietowanych (42,7%) uczestniczy w wydarzeniach kulturowych kilka razy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

w roku, a co smy w ogle (12,4%).

Do zaangaowania w dziaalno NGO w

warunkach migracyjnych przyzna si tylko co sidmy badany (13,7%). Co wicej , okazao si, e w warunkach migracyjnych stopie spoecznej aktywnoci znacznie si obnia. Niski poziom partycypacji spoecznej, zwaszcza politycznej jest szczeglnie zauwaalny wrd migrantw nowych, zarwno tych, ktrzy wyjechali z Polski w latach 1990-2003, jak i wrd emigrantw poakcesyjnych. Jest to o tyle niepokojce, e bierna postawa utrudnia moe podejmowanie rnych inicjatyw, w tym takich, ktre zwizane s z realizacj polityki polonijnej. Zwraca uwag bardzo niski poziom zaangaowania badanych w dziaalno organizacyjn wasnej spoecznoci. Zgodnie z uzyskanymi od respondentw informacjami badani imigranci niechtnie dziaaj w polonijnych organizacjach, jak rwnie wykazuj wzgldnie niewysoki poziom gotowoci do tego typu zaangaowania w przyszoci. Jedynie tylko co smy respondent (11,9%) zadeklarowa zaangaowanie w dziaalno organizacji polonijnych, co stanowi 22,8% osb znajcych organizacje polonijne dziaajce w kraju pobytu. Na pytanie: Czy byby Pan(i) w stanie zaangaowa si w dziaanie organizacji polonijnych w kraju pobytu? ponad jedna trzecia udzielia odpowiedzi twierdzcej (35,6%), przy czym tylko co dziewity z tej grupy wykazywa zdecydowanie pozytywn postaw w tym zakresie (10,6% odpowiedzi zdecydowanie tak). Prawie dwie pite ankietowanych nie wyrazio gotowoci do podjcia jakiejkolwiek aktywnoci organizacyjnej w rodowisku polonijnym (37%), a co trzeci badany nie mia zdania na ten temat (27,4%). Generalnie na podstawie uzyskanych wynikw zaobserwowano: niski poziom wiedzy badanych na temat organizacji polonijnych, niski poziom aktywnoci w organizacjach polonijnych, jak rwnie niski poziom gotowoci do zaangaowania si w dziaalno organizacji polonijnych. Tendencje te id niejako w parze z negatywn ocen polityki Polski wzgldem Polakw mieszkajcych za granic, ambiwalentnymi ocenami funkcjonowania polonijnych organizacji oraz polskich instytucji za granic, jak rwnie z nikym poziomem wiedzy na ich temat. Odsetek badanych deklarujcych uznanie dla realizowanej dotychczas polityki Polski wobec Polakw mieszkajcych za granic wynis jedynie 8,1%, natomiast ponad dwie pite ankietowanych ocenio j negatywnie (44,9%). Dziaalno organizacji polonijnych oceniana jest dobrze przez jedn pit respondentw (21,2%), natomiast przez co dziewitego negatywnie (11,4%). Blisko poowa badanych nie potrafia dokona takiej oceny (47,1%), a co pity respondent wykazywa postaw ambiwalentn, deklarujc jednoczenie, e nie ocenia ich ani dobrze, ani le. Odnotowano 25,6% pozytywnych, 18,7% ambiwalentnych oraz

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

14,8% negatywnych cen polskich instytucji (m.in. Ambasady RP, Konsulatu RP, Instytutu Polskiego). Pokreli naley take fakt, e w wielu przypadkach gotowo do zaangaowania si w dziaania na rzecz spoecznoci polonijnej ma charakter kontekstualny i wyraana jest tylko w sytuacji zagroenia rnie rozumianych interesw narodowych (np. negatywne, stereotypowe przedstawianie Polski i Polakw). Co wicej, zauwaono rwnie, e wiele dziaa podejmowanych przez badanych i zwizanych z jakkolwiek promocj Polski czy polskoci w kraju pobytu odbywa si w sferze ycia prywatnego i nie ma adnego wymiaru instytucjonalnego. Naley zatem postawi tez, e ankietowani maj tendencj do wycofywania si do sfery prywatnej i niechtnie dziaaj na rzecz swoich spoecznoci w sposb oficjalny i zorganizowany. realizacj Tendencje te maj Jak swoje wykazaa bezporednie analiza, przeoenie na zaobserwowan bierno w zakresie podejmowania szeregu czynnoci zwizanych z polityki polonijnej. unikanie wszelkich zinstytucjonalizowanych form aktywnoci na rzecz wasnej zbiorowoci tumaczy naley brakiem atrakcyjnoci (niespenianiem funkcji zaspokajania potrzeb imigrantw) istniejcych organizacji polonijnych z jednej strony, z drugiej za wynika z ich wyranego elityzmu. Natomiast nie naley umniejsza roli nieformalnych dziaa polskich migrantw. Co wicej, uzna je mona za efekt ekskluzywistycznego charakteru formalnych dziaa. W zwizku ze wskazanymi problemami powstaje pytanie, w jaki sposb Polacy mieszkajcy za granic mog zosta zaktywizowani do dziaa na rzecz polskiej spoecznoci? Innymi sowy, jakie s sposoby i mechanizmy, dziki ktrym mona poprawi t sytuacj? Problematyczno wskazanych kwestii wymag a wieloaspektowych i skoordynowanych przeobrae odbywajcych si na rnych poziomach, w tym gwnie wiadomociowym i instytucjonalnym. Jednym z waniejszych wnioskw z badania sondaowego jest obserwowany rozdwik midzy deklarowan chci zaangaowania si (zarwno w dziaalno organizacji polonijnych, jak i w dziaania na rzecz polityki polonijnej) a jednoczesn nik rzeczywist partycypacj. Rnica ta wskazuje na moliwoci rozwoju zaangaowania Polakw za granic przy spenieniu pewnych warunkw, ktre szerzej opisane zostan w czci rekomendacyjnej. Wyniki bada jakociowych dotyczcych kwestii zwizanych z polityk polonijn przeprowadzone wrd Polakw o wysokich pozycjach w strukturze

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

spoeczestw przyjmujcych

wskazuj,

wiedz

badanych

prowadzonej

dotychczas i planowanej polityce polonijnej mona okreli jako bardzo ograniczon. Naley rwnie zwrci uwag, e podejmowanie przez czonkw Polonii aktywnoci, ktre mona okreli mianem promowania Polski za granic czy dbania o jej int eresy, niekoniecznie wie si ze wzrostem zainteresowania tymi kwestiami. Zaoenia zmian polityki polonijnej oceniano do dobrze, jednak oglnikowo. Za do pewnego stopnia kontrowersyjne uzna mona kwestie: reorientacji dziaa z dotychczas skupionych geograficznie na wschodzie w stron wikszej aktywnoci w pastwach zachodu oraz skoncentrowania wsparcia dla mediw polonijnych wrd wikszych orodkw. Wyranie podkrelan kwesti by silny wpyw dziaa podejmowanych przez poszczeglne placwki dyplomatyczne i konsularne oraz ich przedstawicieli na ogln ocen polityki polonijnej pastwa. Przy czym w wielu przypadkach to wanie operacyjna dziaalno polskich placwek w zakresie realizacji zaoe o charakterze systemowym podlegaa intensywnej krytyce. Wanym postulatem zidentyfikowanym w trakcie badania jest oczekiwanie przez cz rodowisk polonijnych odejcia w ramach przyszej polityki od sztywnego rozgraniczenia na Polakw przebywajcych w kraju i za granic z uwagi na zmiany wzorcw migracji i ich uwarunkowa geopolitycznych (np. wolny przepyw ludzi w obrbie UE), a take podkrelanie koniecznoci prowadzenia w wikszym stopniu dziaa midzyresortowych. Zdiagnozowane pozytywne postawy wobec perspektywy przyszego

zaangaowania w promocj Polski i reprezentowania jej interesw wydaj si opiera przede wszystkim na oglnikowych deklaracjach nie popartych raczej konkretn wizj, na czym taka aktywno miaaby polega. Jednoczenie przewiadczenie, e percepcja Polski i Polakw w kraju staego pobytu rzutuje na relacje osb polskiego pochodzenia z otoczeniem, moe skania czonkw Polonii do traktowania wizerunku Polski i Polakw jako istotnej dla siebie kwestii. Jednoczenie mona postawi rwnie tez, e dla czci osb polskiego pochodzenia yjcych za granic blisze s raczej indywidualne formy dziaania (jak np. pielgnowanie polskiego etosu pracy czy promowanie polskiej kultury artystycznej wrd znajomych) ni formuy oparte na stowarzyszeniowoci, co w pewnej mierze wynika na pewno z obserwowanych krytycznych postaw wzgldem niektrych spord istniejcych organizacji polonijnych. Jest to zatem stan rzeczy, ktry pozwala z pewnym optymizmem myle o

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

perspektywach wdraania nowych zaoe polityki polonijnej, jednak obrazuje rwnie potencjalne wyzwania, ktre przed ni stoj. Zidentyfikowane w trakcie wywiadw pogbionych potrzeby zwizane z perspektyw przyszego promowania Polski i reprezentowania jej interesw za granic dotyczyy szeciu zasadniczych obszarw: poprawy funkcjonowania placwek dyplomatycznych i konsularnych, gruntownej reorientacji przedsiwzi promocyjnych w kierunku przekazw i formu bardziej uniwersalnych i czytelnych za granic, skupienia uwagi i dziaa na procesie tworzenia sieci spoecznych w obrbie Polonii (networking), modernizacji funkcjonowania organizacji polonijnych i ich wczenia w planowanie polityki polonijnej, traktowania czonkw Polonii nalecych do niszych kategorii wiekowych jako penoprawnego i znaczcego adresata polityki polonijnej oraz bardziej oglnych postulatw, takich jak poprawa finansowania, wdroenia systemu promowania inwestycji w Polsce dla Polonii czy stymulowania aktywnoci politycznej Polakw za granic.

Wnioski Obecne przesanki polityki polonijnej, mocno akcentujce powizanie tej polityki z racj stanu i instytucjami pastwa, definiuj rzd polski, a konkretniej Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie tylko jako koordynatora, ale jako centralnego aktora w tej domenie. Wyniki badania wskazuj, e rola pastwa w zakresie realizacji polityki polonijnej powinna zosta okrelona jako koordynujca, wspomagajca i powinna polega na tworzeniu waciwych warunkw (finansowych, prawnych, dyplomatycznych, organizacyjnych) dla maksymalizacji potencjau i zasobw polskiej diaspory. Sowami kluczowymi polityki polonijnej powinny sta si wsppraca i dialog, decentralizacja, dywersyfikacja, usieciowienie, aktywizacja, wizerunek oraz diagnoza. Wsppraca i dialog nawizanie staej wsppracy z Poloni moliwe jest tylko w wyniku budowania partnerstwa opartego na zaufaniu i solidarnoci. Zainicjowanie tego typu wsppracy wymaga podmiotowego traktowania partnerw z diaspory. Konieczne

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

jest w zwizku z tym stworzenie nie tylko mechanizmw finansowania, ale take dwustronnej, nieskrpowanej komunikacji na rnym szczeblu. Zaakceptowanie dialogu i wsppracy jako podstawy realizacji polityki polonijnej wymaga take wprowadzenia w ycie zasady wzajemnoci nie ograniczajcej si jedynie do finansowania, ale przede wszystkim do zdefiniowania celw stron oraz wsplnej ich realizacji. Decentralizacja potrzebne jest znacznie szersze, ni ma to miejsce obecnie, zaangaowanie Polonii we wspprac z krajem macierzystym na szczeblu lokalnym i regionalnym, w tym stymulowanie powstawania form organizacyjnych typu HTA ( Home Town Associations). W zwizku z tym warto wcza w realizacj zada z zakresu polityki polonijnej take instytucje administracji samorzdowej oraz sektora pozarzdowego w kraju, dziaajce na szczeblu regionalnym i lokalnym. Ten specyficzny, zdecentralizowany typ kontaktw powinien by nawizywany zwaszcza przez przedstawicieli Polonii ze spoecznoci miejscowoci ich pochodzenia, czsto majcych charakter zagbi migracyjnych. Mogoby to zwikszy potencja zaangaowania spoecznoci polonijnych (podobn decentralizacj uwzgldnia program MSZ Wsparcie obywatelskiego i samorzdowego wymiaru polskiej polityki zagranicznej). Dywersyfikacja tworzc strategi polityki polonijnej, naley zwrci uwag na zrnicowanie Polonii pod wieloma wzgldami. Sama strategia oraz konkretne dziaania podejmowane w ramach jej realizacji powinny by w wikszym ni do tej pory stopniu szyte na miar, przy czym powinno bra si pod uwag takie cechy, jak: charakterystyka kraju przyjmujcego (jego sytuacja polityczna, relacje z Polsk, w tym podpisane umowy bilateralne dotyczce diaspory, sytuacja gospodarcza, polityka integracyjna) czy charakterystyka grup odbiorcw (wiek, sytuacja ekonomiczna i pooenie spoeczne, stopie integracji w spoeczestwie przyjmujcym, rodzaj relacji z ojczyzn, identyfikacja etniczna). Zwaszcza istotne wydaje si powaniejsze uwzgldnienie w dokumentach strategicznych i dziaaniach operacyjnych szczeglnego znaczenia i potencjau niszych kategorii wiekowych czonkw Polonii dla dugoterminowej realizacji polityki polonijnej (np. poprzez tworzenie systemu wsppracy z polskimi studentami na znaczcych zagranicznych uczelniach wyszych) oraz osb o mniej uprzywilejowanych pozycjach spoecznych, ktre cho s postrzegane jako nie majce specjalnego potencjau promocyjnego, pozostaj wanym skadnikiem spoecznoci polonijnych (np. poprzez podejmowania dziaa przeciwdziaajcych marginalizacji i wykluczeniu spoecznemu, bezdomnoci czy rasizmowi, z jakimi spotykaj si przedstawiciele polonijnych spoecznoci).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7

 Usieciowienie wie si z postulatem oparcia polityki polonijnej na budowaniu rnorodnych sieci, szczeglnie tematycznych o stosunkowo wskim profilu uczestnikw, np. sieci branowych (lekarze, informatycy, naukowcy, studenci), wiekowych (modzi, seniorzy), pciowych, regionalnych i lokalnych (zarwno w kontekcie regionu pochodzenia, jak i obecnego zamieszkania), statusowych (polscy obywatele, obywatele pastw przyjmujcych, Polacy pozostajcy w zwizkach z osobami nie majcymi etnicznych i kulturowych powiza z Polsk etc.). Sieci te czyyby nie tylko samych migrantw, ale take instytucje planujce i realizujce polityk wobec Polonii. Naley podkreli, e metafora sieci wydaje si szczeglnie trafna w przypadku zarzdzania relacjami z czsto niezorganizowanymi zbiorowociami polonijnymi. Tworzenie i wspieranie rozwoju sieci kontaktw i kooperacji midzy Polakami mieszkajcymi za granic moe by jednym z bardziej efektywnych sposobw budowania spoecznego zaplecza polityki polonijnej. W zwizku z powyszym potrzebne jest wypracowanie programw oraz narzdzi inicjowania i stymulowania procesw tworzenia sieci spoecznych w obrbie Polonii i z udziaem jej przedstawicieli. Mona w tym celu wykorzysta dowiadczenia innych diaspor, ale take wiedz z zakresu nauk spoecznych. Aktywizacja biorc pod uwag obecne zaoenia polityki polonijnej oraz jej proponowane zmiany, potrzebne s dalsze dziaania na rzecz aktywizacji w wymiarze kulturowym, spoecznym i politycznym przedstawicieli Polonii. Istotn rol odgrywa uwiadomienie spoecznociom polonijnym, e aktywno spoeczna jest podstawowym narzdziem ich integracji nie tylko z wasnym rodowiskiem, ale przede wszystkim ze spoeczestwem przyjmujcym, jak rwnie jest narzdziem rozwoju kapitau spoecznego. Programy aktywizacyjne powinny wykorzystywa dowiadczenia i potencja instytucji kraju przyjmujcego oraz jednoczenie dowiadczenia polskich instytucji trzeciego sektora z zakresu problematyki uspoecznienia. Wizerunek jednym z istotnych wnioskw z badania jest potwierdzony stosunkowo saby wizerunek pastwa polskiego i jego polityki wobec emigrantw wrd przedstawicieli Polonii. Moe on by przeszkod w realizowaniu celw polityki polonijnej zwizanych z promocj Polski za granic i budowaniem polskiego lobby. Std wynika konieczno zaproponowania rozwiza majcych na celu zmian takiego stanu rzeczy. Konieczna jest zmiana wiadomoci spoecznoci polonijnych. Naley podj dziaania majce na celu kreowanie i podtrzymywanie pozytywnego obrazu Polski nie tylko jednak jako ojczyzny, ale take jako pastwa, ktre aktywnie wspiera swoich wychodcw. Poprawi trzeba rwnie wizerunek polskich instytucji za granic: ambasad, konsulatw, Instytutw Polskich.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 8

 Diagnoza skuteczna aktywizacja przedstawicieli Polonii powinna by oparta na waciwym rozeznaniu w zakresie dzisiejszego stanu emigracji oraz stanw przewidywanych. Naley zbiera informacje o konkretnych spoecznociach imigracyjnych: jej zasobach, potrzebach, oczekiwaniach, a nastpnie konkretne dziaania kierowa do okrelonej grupy. Co wicej, powinno si stale monitorowa i ocenia efekty podejmowanych dziaa.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 9

Biuletyn IZ Postawy Polonii wobec polityki polonijnej jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zostay zastrzeone na rzecz Autorw i Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Utwr powsta w ramach Planu wsppracy z Poloni i Polakami za granic w 2013 r. realizowanego za porednictwem MSZ w 2013 r. Zezwala si na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o Planie wsppracy z Poloni i P olakami za granic w 2013 r. Informacja o projekcie Projekt Polityka polonijna w praktyce jest wspfinansowany ze rodkw finansowych otrzymanych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu na realizacj zadania Wsppraca z Poloni i Polakami za granic w 2013 r. Jego celem jest poszerzenie wiedzy Polakw mieszkajcych za granic i zainteresowanych wsparciem w promocji Polski i polskoci oraz dostarczenie decydentom z zakresu planowania i realizowania polityki polonijnej wiedzy na temat postaw Polakw mieszkajcych za granic wobec zaoe nowej polityki polonijnej. Pena wersja raportu z bada pt. Polityka polonijna w ocenie jej wykonawcw i adresatw IZ Policy Papers nr 11 oraz e-poradnik dostpne s do pobrania na stronach Instytutu Zachodniego.

Anna Fi - doktor socjologii; pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie; odbya stae w Columbia University w Nowym Jorku, Immigration History Research Center University of Minnesota ; zainteresowania obejmuj socjologi migracji, stosunkw etnicznych, metodologi bada spoecznych. Czonek Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii. Agnieszka Legut - doktor socjologii; absolwentka anglistyki i europeistyki (UJ),studiw podyplomowych (dyplomacji-SGH) i (globalnego rozwoju-UW). Zainteresowania badawcze: procesy wyaniania si diaspory, polityka imigracyjna i pomocowa UE . Witold Nowak doktorant w Instytucie Socjologii UAM; zainteresowania badawcze: socjologiczne zagadnienia mniejszoci spoecznych, socjologia organizacji i zarzdzania, uczestnik licznych projektw badawczych, czonek European Sociological Association. Micha Nowosielski doktor socjologii, dyrektor Instytutu Zachodniego w Poznaniu, zainteresowania badawcze: migracje, polityka polonijna, organizacje imigranckie. Kamila Schll-Mazurek - doktor nauk humanistycznych Uniwersytetu Jagielloskiego, czonkini Zarzdu Polskiej Rady Spoecznej w Berlinie, trener funduszy unijnych, wieloletni wykadowca, obszar bada: polityka zagraniczna, migracyjna i integracyjna Niemiec, stosunki polsko-niemieckie, transformacja w Europie rodkowej i Wschodniej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 10