Biule tyn nr 7 Grudzie 2013

ISE - korzyci, wyzwania, ryzyka

ISD - infrastruktura sieci domowej HAN

Inteligentny dom - inteligentna sie

W inteligentnej sieci
Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasiskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne Wsi do pocigu technologii XXI w. Inteligentny dom - inteligentna sie Infrastruktura sieci domowej ISD ISE - korzyci, wyzwania, ryzyka ISE i HAN - czyli integracja sieci 3 4 7 9 12 17

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasiskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Biuletyn redaguje zesp w skadzie: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Inteligentna energia w domu i w gminie. Kampania edukacyjna na rzecz promowania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Pastwo!
Na wiecie, szczeglnie w krajach zaawansowanych cywilizacyjnie mona zaobserwowa stopniowe odwracanie porzdku energetycznego, z rozwiza opartych na technologiach wielkoskalowych, scentralizowanych i wielkoemisyjnych na rozwizania korzystajce z rozproszonych i odnawialnych rde energii. Jest to tendencja jak najbardziej zgodna z ide trwaego i zrwnowaonego rozwoju. Jest tak zarwno pod wzgldem ekologicznym - powoduje to bowiem zmniejszenie emisyjnoci i wzrost udziau zasobw odnawialnych w gospodarce; pod wzgldem gospodarczym, gdy stymulowany jest rozwj innowacyjnych, proekologicznych technologii i usug; jak rwnie pod wzgldem spoecznym, gdy tworzone s nowe, zielone miejsca pracy, a spoeczestwo w coraz wikszym stopniu staje si odpowiedzialne za zapewnienie swojego wasnego bezpieczestwa energetycznego - czyli prosumpcja i mikrogeneracja. Czy miliony maych prosumentw wyeliminuj kiedy z rynku wielkie korporacje energetyczne? Cho to pytanie na poy filozoficzne, dynamiczny wzrost mikroskalowej energetyki obywatelskiej jest ju faktem w wielu krajach zachodnich. By moe rwnie w Polsce, ktra bya w listopadzie gospodarzem Szczytu Klimatycznego COP19, nastpi radykalny zwrot w polityce energetycznej i skierowanie wysikw na wsparcie sektora OZE i prosumpcji, zamiast konwencjonalnej energetyki wglowej, praktykujcej niemajcej wiele wsplnego z ekologi wspspalanie paliw konwencjonalnych i biomasy. O zwizanymi z tym wyzwaniach opowiada w wywiadzie Ilona Jdrasik, rzecznik ds. politycznych Koalicji Klimatycznej, ktry polecamy Pastwa uwadze. O energetyce odnawialnej i prosumpcji, szczeglnie w kontekcie nowego projektu ustawy o OZE pisalimy w poprzednim biuletynie. Obecnie koncentrujemy si na bardziej technicznych i organizacyjnych aspektach zwizanych z inteligentnymi sieciami energetycznymi i ich powizaniem z sieciami domowymi. Wszystko to w kontekcie moliwoci mikrogeneracji energii i prosumpcji, ktrych waciwe funkcjonowanie jest w stanie zapewni jedynie odpowiednio zintegrowana i skomunikowana sie, wyposaona w inteligentny licznik. Mowa tu w szczeglnoci o tzw. sieci domowej HAN i funkcjonujcych w budynku inteligentnych rozwizaniach oraz jej sprzeniu z sieciami ISE. Elektroniczne liczniki i sieci HAN s dopenieniem koncepcji ISE (Smart Grids), ktra pozwoli dostawcom energii optymalizowa prac sieci energetycznej, a uytkownikom wiadomiej zarzdza jej zuyciem. W ramach sieci HAN realizowana bdzie transmisja danych z elektronicznego licznika do wywietlacza LCD z ekranem dotykowym, na ktrym prezentowane bd informacje o zuyciu energii przez domowe odbiorniki. Na tej podstawie uytkownik bdzie mg zdecydowa np. o odczeniu energochonnych sprztw i zdalnym sterowaniu ich prac. Temat ten rozwijamy na amach biuletynu. Sama technika jednak niczego za nas nie zaatwi, a efektywno ekonomiczna i ekologiczna inteligentnych rozwiza zaley, nawet w poowie, od aktywnego udziau odbiorcw i wiadomego zarzdzania energi. Warunek ten pokazuje wag wymiaru spoecznego rozwoju ISE i konieczno szerokich dziaa edukacyjnych wszystkich konsumentw energii. yczymy miej lektury oraz wesoych wit i szczliwego Nowego Roku! Redaktor Mikoaj Niedek, wraz z zespoem projektu

WSI DO POCIGU TECHNOLOGII XXI W.

Rozmowa z Ilon Jdrasik, rzecznikiem ds. politycznych Koalicji Klimatycznej1.

kwestie ekologiczne klimat Ziemi zmienia si gwatownie pod wpywem nadmiaru dwutlenku wgla i innych gazw cieplarnianych w atmosferze. W maju biecego roku po raz pierwszy w historii bada nad klimatem stenie CO2 w atmosferze przekroczyo 400 ppm (czstek na milion). Po raz ostatni poziom dwutlenku wgla by tak wysoki prawdopodobnie ok. 2 mln lat temu, w okresie plejstocenu. Podsumowujc, nie ma duej moliwoci ani ekonomicznych, ani spoecznych, ani ekologicznych, aby tak mocno trwa przy energetyce opartej na wglu. Musimy zacz inwestowa w czystsze rda energii oraz inwestowa w efektywniejszy przesy i dystrybucj mocy. To s wymagania cywilizacyjne. Sieci elektroenergetyczne, jeden z najwaniejszych wynalazkw ubiegego wieku, stoj zatem przed bezprecedensowym wyzwaniem. Gospodarka oparta na wiedzy wymaga niezawodnego zasilania, a to przekracza moliwoci technologiczne rozwiza stosowanych w ubiegym stuleciu. Ratunkiem ma by m.i n. rozwj "inteligentnych sieci" (tzw. smart grids), ktry ma pomc sprosta potrzebom rozwoju gospodarki, ochrony rodowiska, a take zdrowia publicznego. Modernizacje sieci energetycznych na Inteligentne Sieci Energetyczne ma rzeczywicie tak due znaczenie i sens ? Absolutnie tak. Po pierwsze ISE, to sieci uwzgldniajce obrt energi z wielu rozproszonych rde, bo dziaaj, jak sama nazwa wskazuje, w sposb inteligentny mog przesya energi z sieci do domu, ale take z domu do sieci. Dziki temu wynalazkowi moliwa jest budowa tzw. energetyki rozproszonej, oddolnej, opartej na maych i mikro rdach przydomowych. To jest zupenie inna, nieznana nam jeszcze wersja energetyki, energetyka obywatelska. Czy to znaczy, e ISE, to co wicej od zwyczajowego przesyania liniami energii elektrycznej? ISE maj znacznie wicej do zaoferowania, ni tylko przesy energii. Inteligentna sie poczona z inteligentnym licznikiem wyczuwa, co dzieje si w caym systemie elektroenergetycznym, w generatorach, na liniach przesyowych, u uytkownikw kocowych, a take kontroluje te aktywa w celu zapewnienia czystej energii elektrycznej w sposb ekonomicznie wydajny. ISE i inteligentne liczniki, ktre s jedn ze skadowych systemu inteligentnych sieci mog nie tylko kontrolowa przesyanie energii, ale rwnie decydowa, kiedy np. jest dla nas ten optymalny, najlepszy moment by z tej energii korzysta.

Co si dzieje z polska energetyk? Z jednej strony gazety strasz, e ju wkrtce zacznie brakowa nam energii i trzeba bdzie wycza wiato. Z drugiej z kolei operatorzy zapowiadaj rych obnik cen za zuyta energi nawet do 20 proc. Zwykemu konsumentowi energii trudno si w tym poapa. Powinien ba si czy cieszy. Jakie jest Pani zdanie? Z energetyk rzeczywicie dziej si dziwne rzeczy. Po pierwsze, nasza infrastruktura energetyczna jest mocno przestarzaa. Ponad 40 proc. mocy w krajowej energetyce ma ju ponad 40 lat. Sieci energetyczne najczciej nie byy wymienione od czasw pierwszej elektryfikacji Polski, czyli od lat szedziesitych. Tak naprawd operujemy na bardzo starych mocach, ktre s przesyane poprzez przestarzae sieci. Std ogromne straty w produkcji i przesyle energii. Po drugie natomiast polska energetyka oparta jest na wglu. Jestemy jedn z najbardziej nawglonych gospodarek na wiecie (liczc wedug udziau wgla w miksie energetycznym). Jeszcze niedawno spalany w naszych elektrowniach wgiel pochodzi z polskich kopalni. Od 2008 roku Polska jest ju importerem wgla netto. Krajowy wgiel jest zbyt drogi i zbyt sabej jakoci, wic elektrownie wol kupowa prawie o poow taszy z zagranicy gwnie z Rosji (okoo 70% importu), Stanw Zjednoczonych i Czech. Co wicej, eksperci nie pozostawiaj zudze, e ta sytuacja miaaby szybko ulec poprawie. Wydobycie wgla kamiennego bdzie coraz drosze, a chcc dalej go wydobywa trzeba bdzie siga po coraz gbsze pokady i otwiera nowe kopalnie. To nie jest takie proste. W przypadku wgla brunatnego otwieranie kopalni odkrywkowej wie si z wysiedleniami, degradacj rodowiska, czy stratami w rolnictwie spowodowanymi obnieniem wd gruntowych. yjemy w pastwie demokratycznym, spoecznoci lokalne nie wyraaj zgody na takie powicenie, tym bardziej, e ludzie s ju wiadomi, e istniej inne, nowoczeniejsze i przyjaniejsze metody produkcji energii. Samo spalanie wgla ma te wymierny, szkodliwy wpyw na nasze zdrowie. W ostatnim czasie powstay na ten temat ciekawe raporty organizacji Greenpeace oraz HEAL. Do tego dochodz
1 Koalicja Klimatyczna jest porozumieniem 23 organizacji pozarzdowych. Jej misj jest wsplne dziaanie w celu zapobiegania wywoanym przez czowieka zmianom klimatu dla dobra ludzi i rodowiska.

Inteligentny licznik moe bowiem prognozowa czas szczytowego zapotrzebowania na energi i przykrci lub wyczy sprzt mniej istotny, aby obniy moc szczytow. Moe te wysa sygna na temat cen energii do konsumen-

tw za pomoc inteligentnego opomiarowania, aby pomc im w dokonaniu lepszych wyborw, kiedy i jak korzysta z energii elektrycznej. Mog te nadwyk naszej niewykorzystanej energii, wyprodukowan przy domu, przesya do ssiada. ISE to jest nowy, rewolucyjny wrcz rozdzia w energetyce. Inteligentna sie jest w stanie zarzdza zmiennymi i niecigymi rdami energii np. turbinami wiatrowym, czy panelami fotowoltaicznymi. Z inteligentnymi sieciami cile wie si cile okrelenie prosument. Kime miaby on by? W jaki sposb miaby on wpywa na rynek energii? Prosument, czyli inteligentny konsument, to osoba fizyczna lub prawna, ktra produkuje energi na wasne potrzeby. W sytuacji jej nadmiaru oddaje ten do sieci, a w sytuacji braku energii kupuje z sieci. Jest to zatem profesjonalny konsument z przyszoci, ktry nie tylko przyjmuje oferowane mu dobra, ale sam produkuje energi na potrzeby swojej zdecentralizowanej, lokalnej energetyki. W Polsce regulacje prawne ju pozwalaj kademu na zostanie prosumentem, barier stanowi tylko kwestie ekonomiczne, ale mam nadziej, e waciwie skonstruowana ustawa o odnawialnych rdach energii pozwoli nam wszystkim na zostanie prosumentami. Inteligentne liczniki. Czy mamy ju jakie dowiadczenia z ich funkcjonowania? Wiemy, jakie korzyci bd z ich zainstalowania i po czyjej stronie ? W kraju mamy w tym wzgldzie dowiadczenia w skali mikro, ale wane s dowiadczenia zagraniczne. Na rynku polskim w tej chwili jeszcze producenci czy dystrybutorzy energii uwaaj, e z ich punktu widzenia inteligentne liczniki nie s jeszcze opacalne. Natomiast z perspektywy uytkownika energii opacalno bardzo zaley od wiedzy samego uytkownika jak korzysta z urzdzenia i jakie ma ono moliwoci. Jeli taki licznik bdzie jedynie wisia na cianie nieuywany, to rwnie nie bdzie opacalny. Stanie si tak dopiero wtedy, kiedy my, jako uytkownicy, bdziemy wiedzieli jak wykorzysta wiedz, ktr daje nam licznik, w jaki sposb wykorzysta te dane do mdrego zarzdzania energi w domu czy mieszkaniu. Czyli wwczas, kiedy np. bdziemy wiadomi tego, e moemy uywa energi o rnych cenach w rnych strefach czasowych, nie bdziemy korzysta z urzdze np. w czasie deficytw mocy, kiedy energia jest drosza. Bdziemy za to zuywa j w tych okresach, kiedy jest jej wicej, np. noc, kiedy taryfa jest nisza. Wtedy uruchomimy bardziej energochonne urzdzenia, np. pralki czy zmywarki. Mona to porwna do zakupw. Moemy kupi paszcz na pocztku sezonu albo poczeka na zimowe promocje i naby go taniej. Podkrel jeszcze raz, e inteligentne sieci i inteligentne liczniki potrzebuj energetyki odnawialnej. W momencie kiedy wykorzystujemy energi pochodzc z odlegej elektrowni, wykorzystujemy tylko cz ich moliwoci. W momencie, kiedy mamy do czynienia z rozproszon energii z odnawialnych rde energii, produkowan np. z paneli

fotowoltaicznych, to ISE pozwalaj nam przesya nadmiar energii do ssiada w momencie, kiedy jej nie potrzebujemy. Kiedy nasz panel produkuje za mao energii, sie pozwala nam na przesanie energi z sieci oglnej, do naszej sieci lokalnej. Na tym m. in. polega tzw. zarzdzanie energi, ktre w Polsce jest zjawiskiem do nowym, ale na Zachodzie ju dobrze funkcjonuje. Dziki takim rozwizaniom moemy decydowa, kiedy chcemy uywa energii, kiedy chcemy j przesa dalej, wiemy ile energii potrzebujemy, w jakiej cenie chcemy ja kupowa, kiedy jest jej deficyt, a kiedy nadmiar, jakie s ceny nocne energii, a jakie w cigu dnia. Wachlarz zarzdzania energi przez konsumenta i prosumenta jest bardzo szeroki i stwarza uytkownikowi energii wiele niedostpnych wczeniej moliwoci.

Z zaoenia jednym z wanych elementw ISE s rwnie odnawialne rda energii. To dobra i czysta energia. Ile produkujemy tej energii obecnie? Najczciej syszymy jedynie, e na pewno zbyt mao...
Zgodnie zdanymi Gwnego Urzdu Statystycznego w 2011 roku mielimy 10,8% energii z odnawialnych rde w kocowym zuyciu energii brutto, czyli wczajc energi elektryczn, ciepo i energi odnawialn w transporcie. W samej energii elektrycznej udzia OZE wynosi nieco ponad 8%. Z czego ponad poowa (54%) pochodzia ze spalania wielopaliwowego, a 25% z wiatru, trzecim co do wielkoci najwikszym rdem energii elektrycznej z OZE bya hydroenergetyka, z udziaem prawie 18%. Wydaje si, e Polska jest na dobrej drodze do osignicia wymaganych przez Uni Europejsk 15% energii odnawialnej w kocowym zuyciu energii brutto do roku 2020, ale to nieprawda. Powysze dane pokazuj jak bardzo niezrwnowaony jest rynek energii odnawialnej w Polsce. Zdominoway go w zasadzie trzy technologie, z czego dwie wspspalanie i energetyka wodna produkuj energi w starych, dawno zamortyzowanych instalacjach. S to technologie wielkoskalowe. Udzia maej i mikroenergetyki w bilansie kocowym jest znikomy. Ma to te swoje konsekwencje rodowiskowe. W niedawno opublikowanym raporcie Greenpeaceu [R]ewolucja energetyczna dla Polski napisane jest, e w 2011 roku w Polsce wykorzystalimy tylko 0,26% realnego potencjau energii sonecznej, niewiele wicej energii geotermalnej i tylko 0,45% siy wiatru. Dla porwnania przekroczylimy potencja wykorzystania biomasy lenej a 3,5 razy! Obsuga energii odnawialnej to due wyzwanie dla sieci, ale musimy si tego nauczy, a dziki bardzo dynamicznie rozwijajcej si brany, za kilka lat moe to ju nie stanowi problemu. Korzyci z zastosowania inteligentnych licznikw przekonuj, bo rzeczywicie urzdzenia te stwarzaj konsumentowi wiele moliwoci zarzdzania energi. Trudno jednak dzi sobie wyobrazi, e zaczniemy gremialnie nie tylko z energii korzysta, ale rwnie samemu j produkowa na niewielk lokaln skal. Dlaczego? Ju robi to w Niemczech czy Wielkiej Brytanii. Jeeli w cigu paru lat Polacy zaczli gremialnie korzy-

sta z telefonw komrkowych, Internetu czy montowa ogrzewanie podogowe w swoich domach, to dlaczego inaczej miaoby si sta z maymi rdami mocy? W Niemczech w 2011 roku ponad poowa caej wyprodukowanej mocy odnawialnej pochodzia od podmiotw prywatnych i gospodarstw rolnych. W Polsce ju wkrtce moe by podobnie. Na takie instalacje decydowa si mog chociaby mieszkacy miast osiedlajcy si na ich obrzeach w poszukiwaniu ciszy, spokoju, ale te pewnych dostaw energii. Ich decyzje mog mie wpyw na nasz rynek energii? Trudno troch w to uwierzy. Na pewno tak. Mieszkacy okolic wikszych miast i wsi czciej mog odczuwa przerwy w dostawie energii elektrycznej, tzw. blackaut'y. W tej chwili s odczuwane w mniejszym stopniu w miastach, ale mieszkacy wsi czsto maj kilkugodzinne przerwy w dopywie prdu. A problem ten ma si nasili od roku 2016. Mikroinstalacje s naturaln odpowiedzi na ten problem. Produkujc energi niekonwencjonaln uniezaleni si oni od problemw wynikajcych z przerw w dostpie do energii. Musimy te pamita o rolnikach, ktrzy na wsi mieszkaj od wielu lat i maj te same problemy, a potrzebuj wicej energii dla swojej dziaalnoci rolniczej. To wanie rolnicy mog by najwikszym beneficjentem stosowania mikroinstalacji opartych na OZE. Im te najatwiej by prosumentem. To rolnicy maj due powierzchnie dachw, rozlege pola, wasn biomas, dziki czemu maj do wyboru ca palet rnorodnych rozwiza, takich jak biogazownie, fotowoltaika w wikszym zakresie czy mikrowiatraki. Rolnicy s naturalnym beneficjentem energetyki odnawialnej. Jakie problemy musimy rozwiza, aby wypeni dyrektywy Unijne w zakresie uzyskiwania energii z OZE? Jak pod tym wzgldem wygldamy w porwnaniu z innymi krajami UE? Do 2020 roku musimy mie 15 proc energii finalnej z OZE..W roku 2011 udao nam si osign a 10,8 proc. Dla porwnania, rok wczeniej majca ten sam cel co Polska, Wielka Brytania osigna tylko 3,2% energii finalnej z OZE. Niemcy maj podobny udzia OZE w miksie co Polska i cel na 2020 rok, tylko o 3% wyszy (18% energii finalnej z OZE w miksie). Wydaje si, e wszystko jest na dobrej drodze i idziemy w kierunku produkcji energii z OZE nawet troch szybciej, ni zakadano, dlatego powinnimy bez trudu osign unijny cel. Czy wykonamy wszystkie zalecenia Unii Europejskiej co do inwestycji w odnawialne rda energii i inwestycje proekologiczne w sytuacji, kiedy ani energia jdrowa, ani wiatraki nie ciesz si zbytnim uznaniem w spoeczestwie? Raporty mwi o tym, e jeli polityka w tym zakresie bdzie tak prowadzona, jak obecnie, to moemy mie z OZE duy problem, cho w tej chwili jest on niewidoczny w statystykach. Skoro nie jest le, to skd eksperci prorokuj problemy? Sytuacja jednak jest bardziej zoona, jeli si

wejdzie w szczegy. Tak, jak mwiam wczeniej, ponad 50% naszej energii odnawialnej pochodzi ze wspspalania technologii spalania biomasy z wglem w kotach wglowych. Technologii bardzo wtpliwej rodowiskowo oraz ekonomicznie. redni wiek kotw instalacji, w ktrych produkuje si t zielon energi to okoo 35 lat. Rekordzista Energa Elblg ma a 57 lat! Zmierzam do tego, e wedug analiz Instytutu Energetyki Odnawialnej od 25 do 50% tych kotw trzeba bdzie zamkn do 2020 roku, gdy nie speniaj one standardw przewidzianych w Dyrektywie o emisjach przemysowych bd s po prostu fizycznie przestarzae. Oznacza to, e jeli Polska szybko nie zacznie inwestowa w prawdziw energetyk odnawialn, to moe mie ogromny problem z wypenieniem obowizku udziau OZE w miksie energetycznym. Wwczas jako kraj bdziemy musieli kupi brakujc ilo energii od innych za pomoc tzw. transferu statystycznego. Fizycznie nie kupimy tej energii, zapacimy jedynie za prawo do dokumentowania jej w naszym bilansie. Zapacimy za to my wszyscy obywatele. Prosz jeszcze powiedzie czy w ramach dziaania Koalicji Klimatycznej podejmujecie rwnie dziaania na rzecz wspierania ISE oraz OZE? Priorytetem s dla nas dziaania wspierajce powstawanie mikrorde odnawialnych energii oraz dziaania prosumenckie. Ale energetyka prosumencka nie zaistnieje bez ISE. Jako Koalicja Klimatyczna podkrelamy, e zarzdzanie energi, mikroinstalacje to wci jeszcze rynek nierozwinity w Polsce, wymagajcy inwestycji. Polska wci jeszcze moe sta si pastwem przodujcym w rozwoju najnowoczeniejszych technologii. Szczeglny potencja mamy w technologiach sucych zarzdzaniu energi, technologiach prosumenckich, czy biogazowniach. eby to si udao musimy domaga si od wadzy, eby jak najszybciej wdroya dobry projekt ustawy o energetyce odnawialnej, zawierajcy w sobie zapisy dotyczce inteligentnych sieci. Im szybciej bdziemy mieli ISE, tym szybciej przejdziemy do nowoczesnej energetyki XXI wieku i powoli bdziemy mogli wychodzi z uzalenienia od wgla. W energetyce prosumenckiej widzimy wielk szans ekologiczn i spoeczn. Wedug danych, przedstawionych przez Instytut Energetyki odnawialnej, a cztery miliony gospodarstw domowych w Polsce, a wic co trzecie gospodarstwo domowe moe produkowa energi we wasnych mikroinstalacjach. To jest szansa na nowoczesn wie, nowe, lokalne miejsca pracy, wpywy z podatkw dla gmin, a take na czystsze, zdrowsze powietrze i przyjaniejsze rodowisko do ycia. Dzikuje za rozmow Rozmawia: Wodzimierz Kaleta

INTELIGENTNY DOM - INTELIGENTNA SIE

Okrelenie "budynek inteligentny" oznacza zastosowanie w nim syste-mw wykazujcych cechy sztucznej inteligencji. Mog to by proste dziaania bdce reakcj na okrelon sytuacj, albo bardziej rozbudo-wane instrukcje. Inteligentny budynek posiada system czujnikw i detektorw poczonych sieci w zintegrowany system zarzdzania znajdujcymi si w nim urzdzeniami. Dziki informacjom pochodzcym z rnych elementw tego systemu, budynek moe reagowa na zmiany rodowiska wewntrz i na zewntrz, co prowadzi do maksymalizacji funkcjonalnoci, komfortu i bezpieczestwa, minimalizacji kosztw eksploatacji oraz ograniczenia emisji zanieczyszcze do otoczenia. Przykadem zastosowania moe by reakcja systemu na zbyt nisk temperatur w danym pomieszczeniu, polegajca na podgrzaniu powietrza w konkretnym pomieszczeniu. System moe dziaa te odwrotnie, tzn. w przypadku nieobecnoci lub zbyt wysokiej temperatury w pomieszczeniu moe podj kroki majce na celu jej obnienie do odpowiedniej wartoci. Idea inteligentnego bu-dynku (ang. Intelligent Building) ma suy generalnie czterem celom:

1. 2. 3. 4.

poprawianiu ekonomiki uytkowania budynku; zwikszeniu bezpiecze-stwa uytkownikw; polepszeniu komfortu uytkownikw; poprawie oddziaywania budynku na rodowisko naturalne.

zarzdzania budynkiem posiada rozbudowane centrum zarzdzajce, ktre moe suy do prowadzenia oblicze optymalizacyjnych midzy poszczeglnymi systemami i dokonywania najwaciwszych wyborw, czsto poza wiadomoci domownikw. W tym przy-padku nie chodzi jedynie o komfort, tylko o takie ste-rowanie domowymi media-mi (prdem, wod, gazem), by zuywa ich jak najmniej i wykorzystywa jak najefek-tywniej. Zwykle pole-ga to na dziaaniach regulacyj-nych ograniczajcych prac pomp obiegowych, wentyla-cji czy nawet mocy ogrzewa-nia lub chodzenia w kadym momencie, kiedy jest to uza-sadnione (wyjcie z domu, wyjazd, zmiana parametrw pogodowych, dostpno ta-szych mediw). Do dziaa takiego systemu naley rwnie skoordynowana z innymi podsystemami decyzja o zmianie rda cie-pa do centralnego ogrzewania, biece zasanianie alu-zji, tak aby nie dopuci do nagrzewania pomieszcze, czy wreszcie wybr sposobu przygotowania ciepej wody uytkowej. Lista ta moe by uzupeniona o pene sterowanie systemem wentylacji i rekuperacji z ogrzewaniem i chodzeniem powietrza, c.w.u., zuyciem mediw (wody, prdu, gazu), zarzdzaniem odnawialnymi rdami energii (ogniwami fotowoltaicznymi, maymi turbinami wiatrowymi, kolektorami sonecznymi), zbieraniem i analiz tych wszystkich danych w dowolnym czasie. Bardzo wan funkcj peni tu interfejs uytkownika. Do najbardziej niestandardowych czynnoci zintegrowanych systemw zasilania domw energooszczdnych zaliczaj si:

sterowanie odzyskiwaniem ciepa ze ciekw i automatycznym oprnianiem szamba;

dugofalowe programowanie temperatury w domu w

przypadku wyjazdw domownikw z opcj wczeniejszego powrotu (sterowanego np. przez SMS);

odzyskiwanie i wykorzystanie ciepa powierzchni dachu

do przygotowywania ciepej wody uytkowej przez pompy ciepa;

sterowanie z paneli BMS robotami uytkowymi sprztajcymi dom; Inteligentny dom w praktyce pozwala zaoszczdzi od 20 do 30 procent energii. Domem uzbrojonym w sie inteligentn mona sterowa przez Internet czy telefon - kilka godzin przed powrotem mona wyda komend, eby komputer podnis temperatur w pomieszczeniach, podgrza podjazd i taras usuwajc zalegajcy nieg, ustawi aluzje itd. Instalacja uatwia rwnie ycie codzienne. Rodzice, ktrzy dowiedzieli si, e ich dzieci wczeniej wrc ze szkoy, mog przez Internet odci niektre gniazdka, co uniemoliwi np. wczenie telewizora czy komputera. Majc w domu starsze osoby, podobnie mona sprawdza, czy

rdo: http://www.instalacje-instalacje.com.pl/inteligentne.php

Wprowadzanie systemw inteligentnych ma na celu automaty-zacj wielu czynnoci zwizanych z funkcjonowaniem i uytkowaniem budynku. W swoim najprostszym zastosowaniu dotycz one np.: automatycznego gaszenia wiate, czy zasania-nie/otwieranie aluzji w zalenoci od poziomu owietlenia. W swojej bardziej rozbudowanej i zaawansowanej technologicznie formie inteligentny system

nie zapomniay one wyczy elazka lub kuchenki, albo zamkn drzwi wejciowych.

Inteligentna sie domowa

Wdroenie inteligentnych systemw energetycznych ISE w tym inteligentnego opomiarowania (smart metering) ma na celu zoptymalizowanie pracy sieci energetycznej, ograniczenie kosztw zarzdzania dostawami energii oraz uatwienie integracji rnych, w tym odnawialnych rde energii. Sprawniejsza bdzie te komunikacja z odbiorcami usug energetycznych, nakierowana gwnie na zwikszenie ich wiadomoci w zakresie moliwoci oszczdzania energii. Realizacja ostatniego zaoenia zaley od rozwoju koncepcji tzw. sieci domowej HAN (Home Area Networks), inaczej okrelanej te mianem ISD - Infrastruktury Sieci Domowej - ktrej elementy zapewni komunikacj midzy domowymi odbiornikami energii a jej elektronicznymi miernikami. Elektroniczne mierniki i sieci HAN s dopenieniem koncepcji ISE (Smart Grirds), ktra jeeli zostanie w peni wdroona, pozwoli dostawcom energii zoptymalizowa prac sieci energetycznej, a uytkownikom wiadomiej zarzdza zuyciem energii. Wedug oglnych przewidywa w obrbie sieci HAN realizowana bdzie transmisja danych z elektronicznego miernika do wywietlacza LCD z ekranem dotykowym, na ktrym prezentowane bd informacje o zuyciu energii przez domowe odbiorniki. Na tej podstawie uytkownik bdzie mg zdecydowa np. o rcznym odczeniu najbardziej energochonnych sprztw.

bod wyboru, czy konkretny standard komunikacji zostanie narzucony odgrnie przez operatora sieci energetycznej. Wiadomo ju natomiast, e konkurencja midzy poszczeglnymi standardami trwa, a ich twrcy przecigaj si w tworzeniu nowych wersji dostosowanych do wymaga zarzdzania energi w sieciach HAN oraz zachcaniu producentw inteligentnych licznikw do implementacji akurat ich specyfikacji. Wdroenie systemw ISE, w tym sieci HAN, odbiorcom energii zapewni m. in.:

wgld w informacje o biecym zuyciu energii moliwo monitorowania zuycia energii w cigu doby wybr optymalnych godzin pracy energochonnych urzdze w zalenoci od aktualnej taryfy opat

dostp do informacji o kadej zmianie taryfy opat moliwo zmiany taryfy rozliczeniowej moliwo przystpienia do programw rabatowych.
Oprcz tego uytkownicy, ktrzy wiadomiej bd zarzdza zuyciem energii we wasnym domu, bd wnosi swj wkad w ochron rodowiska naturalnego. Z kolei dostawcy energii elektrycznej, wykorzystujc systemy smart grid, w tym dwukierunkow czno z odbiorcami energii, bd mogli:

usprawni proces odczytu danych z miernikw energii usprawni zarzdzanie olbrzymi iloci danych z licznikw energii

W przyszoci bd te z pewnoci dostpne bardziej zaawansowane rozwizania. Na przykad korzystajc z komunikacji w sieci HAN, uytkownik bdzie mg za porednictwem panelu sterowa poszczeglnymi urzdzeniami, np. wyczajc/wczajc je lub regulujc ich ustawienia w celu ograniczenia poboru mocy. Przewiduje si, e wbudowana moliwo komunikacji w sieciach HAN w przyszoci bdzie standardem w przypadku wikszoci odbiornikw, zwaszcza tych o duym poborze mocy, takich jak np.:

wyznacza profile obcienia, ktre pozwol dokadniej

rozlicza odbiorcw

usprawni zarzdzanie zasobami sieci zoptymalizowa prac zakadw wytwrczych w oparciu

o dane o rzeczywistym zapotrzebowaniu na energi

systemy ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji,

reagowa na due obcienie sieci w celu uniknicia tzw.

blackoutw

owietlenie,
podgrzewacze wody uytkowej i wody w basenach elektryczne sprzty domowe - np. pralki, lodwki, a take gniazda do adowania akumulatorw pojazdw
elektrycznych. Chocia oczekiwania wobec funkcjonalnoci sieci HAN s okrelone, to kwestia ich realizacji nie jest jeszcze do koca jasna. Nie wiadomo na przykad, jaki standard komunikacji bdzie w nich obowizywa, ani nawet czy bd to sieci bezprzewodowe, czy przewodowe. Pod uwag brana jest te kombinacja obu tych metod, przez jej zwolennikw uwaana za rozwizanie zapewniajce najwiksz elastyczno oraz gwarantujce niezawodno transmisji. Nie jest te pewne, czy w tym zakresie uytkownicy bd mieli swo-

wykrywa i weryfikowa zgoszenia o wystpowaniu

przerw w dostawach energii

szybciej reagowa na zaniki napicia.

W artykule wykorzystano informacje ze stron: www.muratordom.pl; http://elektronikab2b.pl; www.ure.gov.pl; www.instalacje-instalacje.com.pl/ inteligentne.php

INFRASTRUKTURA SIECI DOMOWEJ ISD

Na wiecie postpuje odwrcenie porzdku energetycznego z rozwiza opartych na technologiach wielkoskalowych i wielkoemisyjnych na rozwizania korzystajce z rozproszonych i odnawialnych rde energii. rda te maja szanse by sprzone ze sob za pomoc wysokorozwinitych struktur inteligentnych, efektywnie korzystajcych z rozwiza innowacyjnych i zaawansowanych technologicznie - ISE. Jednym z najwaniejszych elementw, niejako bdcym centrum moliwych rozwiza jest Infrastruktura Sieci Domowej (ISD), ktra ostatecznie zmienia dotychczasowego biernego konsumenta w aktywnego uczestnika rynku elektroenergetycznego, ktry zaspokajajc wasne potrzeby - przyczynia si do osigania wanych celw oglnogospodarczych. Infrastruktura sieci domowej Wedug opublikowanych w pierwszej poowie 2013 r. Raportw, w szczeglnoci Raportu Infrastruktura Sieci Domowej (ISD) w ramach Inteligentnych Sieci / HAN within Smart Grids, opracowany przez zesp ATKearney Infrastruktura sieci domowej (ISD, ang. Home Area Network HAN) to zestaw urzdze zainstalowanych w domu, wzajemnie komunikujcych si ze sob, sucych midzy innymi do zarzdzania zuyciem energii elektrycznej. W skad sieci wchodz urzdzenia lub aplikacje suce do zarzdzania zuyciem energii elektrycznej, aktywne urzdzenia gospodarstwa domowego, urzdzenia suce do przydomowej produkcji energii elektrycznej (generacji rozproszonej) oraz technologie pozwalajce na komunikacj wewntrz sieci oraz z innymi sieciami, w tym w szczeglnoci z sieci AMI. Naley podkreli, e ISD moe dotyczy take infrastruktury odbiorcw sektora drobnej przedsibiorczoci (np. Building Management Systems w odniesieniu do budynkw wielorodzinnych, obiektw usugowych, budynkw biurowych itp.). Inteligentne Sieci mona rozumie jako naoenie na obecny system elektroenergetyczny zunifikowanego systemu komunikacji i kontroli, umoliwiajcego dostarczanie wymaganych informacji (np. ilo zuytej energii elektrycznej) do waciwych podmiotw (np. sprzedawca energii, konsument) w odpowiednim czasie. Prowadzi to do optymalizacji pracy systemu elektroenergetycznego. Moduy inteligentnych sieci odzwierciadlaj elementy acucha wartoci systemu elektroenergetycznego: 1. Inteligentne wytwarzanie energii,

Inteligentny odbiorca W kadym elemencie inteligentne sieci su do osigania okrelonych celw i korzyci. Istot trzeciego obszaru jest zaangaowanie konsumentw w dziaania w celu zmiany profilu zuycia energii elektrycznej w taki sposb, aby osiga zakadane korzyci dla siebie, jak i rwnie korzyci wsplne. Rozwizania technologiczne w zakresie ISD mog by stosowane dla wsparcia realizacji tych korzyci. ISD pozwala na rozszerzenie zakresu inteligentnych sieci w gospodarstwach domowych poza inteligentne liczniki oraz zbudowanie rozwiza sucych do zarzdzania energi. Przedsibiorstwa energetyczne dziki wykorzystaniu ISD mog istotnie zwiksza korzyci zapocztkowane dziki wdroeniu innych rozwiza inteligentnych sieci. ISD moe by budowana jako autonomiczna infrastruktura dziaajca w pomieszczeniach konsumenta. cznikiem pomidzy ISD a rozwizaniami inteligentnych sieci (Smart Grids) rozwijanych po stronie operatorw sieci jest inteligentny licznik, ktrego zastosowanie daje moliwo realizacji dodatkowych korzyci na bazie ISD. Infrastruktura Sieci Domowej pomimo umiejscowienia poza strukturami elektroenergetycznej sieci zawodowej wydaje si by jednym z najwaniejszych ogniw inteligentnych sieci. ISD spenia zadania szeroko rozumianego zarzdzania energi lub mediami energetycznymi (i innymi) na poziomie rozproszonego odbiorcy kocowego przynoszc mu wymierne korzyci finansowe w postaci redukcji kosztw i mniejszej zalenoci od sieci systemowej. Liczba potencjalnych wzw zawierajcych ISD jak rwnie ich wspomniane znaczne rozproszenie czyni z nich take doskonae narzdzie do poprawy stabilnoci oraz niezawodnoci sieci elektroenergetycznych. Aby to umoliwi niezbdne jest okrelenie warunkw wzajemnej wsppracy AMI i ISD przez zdefiniowanie kanaw komunikacyjnych, zakresu wymienianych informacji oraz sposobu rozlicze reakcji na sygnay operatorskie. ISD posadowiona po stronie odbiorcy kocowego, czyli odbiorcy aktywnego, ktry poprzez wdroenie takiej struktury decyduje si na interaktywne wykorzystanie energii i mediw poprzez definiowanie sposobw ich wykorzystania w zalenoci od zewntrznych lub wewntrznych warunkw kosztowych lub technicznych, powinna przynosi mu korzyci w postaci redukcji kosztw utrzymania jego gospodarstwa domowego (dotyczy take maych firm) zwizanych ze zuyciem rnych mediw. Naley zaznaczy, e w wikszoci przypadkw zarzdzanie energi i innymi mediami zwizane jest z pewnym ograniczeniem komfortu lub koniecznoci zmiany przyzwyczaje zwizanych z uytkowaniem instalacji wchodzcych w skad gospodarstwa. Mao komfortowe i mao efektywne w duszej perspektywie

2.
3.

Inteligentna dystrybucja i przesy,

Inteligentna konsumpcja.

wydaje si naoenie na odbiorc obowizku cigej kontroli aktualnych danych na temat zuycia i kosztw, dlatego ISD powinna przej obowizki sterowania instalacjami wedug ustalonych przez odbiorc kryteriw. Pozwala to na zachowanie jego nadrzdnej roli w procesach zarzdzania energi i innymi mediami bez nadmiernego angaowania jego uwagi i czasu, tym samym w sposb wolny od ryzyka zwizanego z brakiem lub wygasaniem zaangaowania. Odpowiednio zaprogramowana i skonfigurowana sprztowo ISD pozwoli uchroni odbiorc przed negatywnymi skutkami droejcej energii. ISD jest jednym z kluczowych rozwiza, dziki ktrym inwestorzy w zakresie rozwiza inteligentnych sieci mog osiga wyszy zwrot z inwestycji, szczeglnie w obszarze inteligentnej konsumpcji. Ograniczenie szczytowego zapotrzebowania na moc, trwaa redukcja zuycia energii elektrycznej czy moliwo rozbudowy systemu o oferowanie dodatkowych usug (np. generacja rozsiana) to tylko niektre z korzyci wdroenia ISD. Elementy sieci domowej Inteligentna sie domowa jest systemem skadajcym si z urzdze, ktre nie wymagaj staej zabudowy. ISD powinna mie zatem moliwo prostej i szybkiej instalacji i reinstalacji bez koniecznoci wykonywania prac budowlanych oraz przebudowy istniejcych instalacji. Taka mobilno pozwala na atw rozbudow systemu oraz upgrade sprztowy w miar rozwoju technologii. Moliwa jest te realizacja wdroenia na bazie dzierawy systemu od podmiotu zewntrznego zajmujcego si agregacj usug wiadczonych przez wiksz liczb ISD na rzecz operatorw. W ramach ISD funkcjonowa powinny dwa podstawowe kanay transmisyjne:

organizacje, instytucje i przedsibiorstwa. Wszystkie zidentyfikowane architektury zawieraj bram domow, ktra jest niezbdnym elementem ISD, a wikszo z nich jest poczona z inteligentnym licznikiem, dostarczajcym informacji na temat rzeczywistej konsumpcji energii. Kategorie i wyposaenie odbiorcw Wdroenie ISD jest nieodzownie zwizane z zaangaowaniem konsumentw. Kluczowe korzyci z wdroenia osigane s dziki zmianie przyzwyczaje konsumentw w sposobie zuycia energii elektrycznej i zwizanym z nim zapotrzebowaniem na moc szczytow. W celu oszacowania wpywu ISD na zachowania konsumentw przeprowadzono - w ramach Raportu Infrastruktura Sieci Domowej (ISD) w ramach Inteligentnych Sieci / HAN within Smart Grids - analiz opart o publicznie dostpne wyniki projektw pilotaowych, opracowania, przegld dowiadcze zagranicznych oraz wasne badanie ankietowe na reprezentatywnej prbie 1015 gospodarstw domowych w Polsce. W pierwszym etapie analizy zidentyfikowano trzy segmenty konsumentw w zalenoci od ich podejcia do zarzdzania energi: 1. Odbiorcy aktywni odbiorcy energii elektrycznej, ktrzy w peni angauj si w zarzdzanie energi poprzez zakup urzdze ISD oraz wykorzystanie rozwiza opartych na ISD. Odbiorcy aktywni wyranie redukuj wasne zuycie energii elektrycznej oraz zapotrzebowanie na moc szczytow,

2.

Odbiorcy czciowo aktywni odbiorcy energii elektrycznej, ktrzy w umiarkowany sposb angauj si w zarzdzanie energi. Korzystaj jedynie z darmowych rozwiza w tym zakresie. ISD pozwala im na nieznaczne obnienie zuycia energii elektrycznej,
Odbiorcy pasywni odbiorcy energii elektrycznej, ktrzy nie angauj si w zarzdzanie energi. Tym samym ich poziom konsumpcji energii oraz zapotrzebowania na moc szczytow nie ulega zmianie.

wewntrzny, obejmujcy swoim dziaaniem urzdzenia

wewntrz gospodarstwa domowego odbiorcy aktywnego,

3.

zewntrzny, sucy do komunikacji ISD ze wiatem zewntrznym. Wewntrzna komunikacja w ramach ISD obejmuje pozyskiwanie informacji pomiarowej i ewidencyjnej, sterowanie prac urzdze oraz sygnalizacj i wywietlanie danych archiwalnych i synoptycznych na jednym ze zintegrowanych z ISD urzdze wywietlajcych. Struktura komunikacyjna ISD powinna by oparta na centralnym ukadzie koncentrujcym i rozdzielajcym sygnay bramie domowej, ktrej podstawow funkcj oprcz sterowania przepywem informacji powinno by take filtrowanie dostpu do ISD. Powinno stosowa si w tym wzgldzie sposoby i techniki znane i sprawdzone w sieciach informatycznych. Ze wzgldu na brak standaryzacji w dziedzinie ISD najlepszym rozwizaniem jest brama wieloprotokoowa, potrafica skomunikowa urzdzenia o rnych protokoach. Technologie w zakresie ISD s wdraane wedug rnych koncepcji i zaoe. Moliwe jest wyodrbnienie kilku podstawowych architektur ISD rozwijanych przez poszczeglne

W nastpnym etapie analizy wybrano najskuteczniejsze rozwizania stosowane w ramach ISD oraz oszacowano wpyw ich zastosowania na wyej wymienione segmenty konsumentw. W zakresie rozwiza umoliwiajcych redukcj konsumpcji energii elektrycznej, efektywnym rozwizaniem jest wdroenie narzdzia pozwalajcego na mo-

10

nitorowanie zuycia energii elektrycznej w czasie rzeczywistym. Istniej dwa podstawowe kierunki dziaa w tym zakresie:

Budowa portalu WWW (dostpnego przez urzdzenia

konsumenta np. tablet, komputer, smart phone) bazujcego na informacjach o zuyciu energii pobranych od danego konsumenta oraz od innych konsumentw w ramach zorganizowanego systemu pozyskiwana informacji pomiarowych,

Budowa systemu bazujcego na informacji pozyskanej

lokalnie i wykorzystujcego instalacj dedykowanego panelu infrastruktury domowej (wywietlacz). Oba rozwizania maj mocne i sabe strony. Do najwikszych zalet portalu www nale niski koszt jednostkowy rozwizania oraz due moliwoci rozwoju platformy w przyszoci, w tym wykorzystanie moliwoci porwnywania do innych odbiorcw. Wrd argumentw przemawiajcych za wykorzystaniem wywietlaczy naley powszechno ich zastosowania na caym wiecie oraz wysoka skuteczno w realizacji celw dziki moliwoci informowania odbiorcw o skutkach jego decyzji w zakresie konsumpcji energii w czasie praktycznie rzeczywistym. Naley zwrci uwag, e portal WWW moe udostpnia dane o zuyciu w czasie rzeczywistym jedynie w przypadku posiadana przez odbiorc cza szerokopasmowego i odpowiednich rozwiza po stronie dostawcy usug ISD w zakresie przetwarzania danych, gdy wymaga od systemu obrbki znacznej iloci danych o bardzo wysokim poziomie wraliwoci komunikacyjnych i wykorzystujca do komunikacji rne media (przewodowe i bezprzewodowe). Komunikacja: Sie domowa - AMI Brama domowa, bdca gwnym elementem domowej sieci HAN (ISD) powinna zapewnia filtrowany dostp do sieci z zewntrz za pomoc kanau zewntrznego internetowego. Kana ten suy ma zdalnemu dostpowi do ISD przez uytkownika lub upowanionego przez niego podmiotu np. dostawcy usug ISD. System pozwoli powinien take na uzyskanie informacji archiwalnych z kont internetowych odbiorcy znajdujcych si na serwerach firm do-

starczajcych mu energi i media. Osobnym kanaem zewntrznym dla ISD jest AMI, ktry udostpniany jest za porednictwem licznika inteligentnego znajdujcego si na granicy instalacji elektrycznej odbiorcy. Liczniki te wyposaone bd w standardowe wyjcia komunikacyjne oparte prawdopodobnie na interfejsie USB natomiast instalowane s czsto w znacznej odlegoci (kilka do kilkudziesiciu metrw) od pomieszcze objtych ISD, dlatego ich integracja z ISD wymaga moe stosowania konwerterw sygnau (modemw) pozwalajcych na komunikacj licznika AMI z ISD za pomoc jednego ze stosowanych w niej protokow. Konwerter powinien by instalowany bezporednio przy liczniku w czci podlegajcej nadzorowi naruszenia strefy. Osobn kwesti pozostaje forma i tryb instalacji konwertera, gdy wymaga to zgody operatora i oboone jest w chwili obecnej opat. Miejsce to, cho kopotliwe proceduralnie dla instalatora, zapewnia optymaln ochron przed nieuprawnionym dostpem i prb naruszenia prywatnoci odbiorcy przez dziaania osb trzecich zmierzajce do pozyskania danych chronionych. Komunikacja wewntrzna i zewntrzna w ramach ISD powinna zapewnia ochron transmitowanych informacji poprzez stosowanie kluczy sprztowych i programowych na wzr domowych sieci informatycznych, natomiast udzia podmiotw zewntrznych, takich jak operatorzy czy dostawcy usug ISD w procesie zarzdzania energi, powinien by dodatkowo objty umowami dwustronnymi.

Lokalny system zarzdzania energi

Najwaniejszym elementem ISD obok bramy domowej powinien by lokalny system zarzdzania energi, ktry powinien archiwizowa dane pomiarowe z licznikw funkcjonujcych w ramach ISD, przechowywa konfiguracj i algorytm dziaania ISD oraz generowa sygnay sterujce w odpowiedzi na odbierane sygnay rynkowe w sposb zgodny ze scenariuszem predefiniowanym lub zdefiniowanym przez odbiorc. Naley pamita, e ISD, chocia w znacznej czci skada si z elementw teleinformatycznych, jest mikro systemem energetycznym, gdy informacje transmitowane przez ISD oddziauj na przetworniki energii i mediw. Infrastruktura komunikacyjna suy ma celom zwizanym z zarzdzaniem energi i mediami. Infrastruktura komunikacyjna ISD w pewnej czci (komunikacja zewntrzna kanaem internetowym) moe by natomiast wykorzystana do wiadczenia usug nieenergetycznych, w szczeglnoci zwizanych z ochron ycia i mienia odbiorcy. ISD, chocia dziaa powinna przede wszystkim na korzy odbiorcy aktywnego, to poprzez odpowied na sygnay kosztowe (taryfowe) porednio przyczynia si take do uzyskiwania efektw szerszych w skali sieci systemowych w postaci redukcji obcie szczytowych i wyrwnywania krzywej obcienia dobowego (odpowied na stymulacj taryfami wielostrefowymi), co bezporednio przekada si na wzrost efektywnoci dziaania systemw np. elektroenergetycznych.

11

ISE - KORZYCI, WYZWANIA, RYZYKA

Po zainstalowaniu licznika zdalnego odczytu odbiorca energii elektrycznej uzyskuje korzyci pynce z rozliczenia w oparciu o dane rzeczywistego zuycia. Dodatkowo poprzez instalowane we wasnym zakresie urzdzenia sieci domowej mona zoptymalizowa swoje zachowania w zakresie zarzdzania wykorzystaniem energii elektrycznej. Odpowiedzialno podmiotw sieci ISE Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego (OSD) i Operator Systemu Przesyowego (OSP) odpowiedzialni s za instalacje u odbiorcy podczonego do swojej sieci licznika zdalnego odczytu i obsug tego licznika w zakresie pomiarw oraz przekazania danych pomiarowych do aplikacji OSD lub OSP. Zbierane dane pomiarowe OSD lub OSP moe wykorzysta na wasne potrzeby wynikajce z okrelonych prawem obowizkw operatora. W przypadku gdy z analizy ekonomicznej wynika opacalno takiego rozwizania, OSD lub OSP moe nie tworzy wasnej bazy archiwalnej danych pomiarowych lecz wykorzysta odpatnie archiwum OIP. Dodatkowo w odniesieniu do OSP to funkcje OIP ma peni spka zalena od OSP Zarzdca Rozlicze S.A. Operator Informacji Pomiarowych OIP jest odpowiedzialny za utworzenie, w systemie teleinformatycznym, centralnego zbioru informacji pomiarowych sucego odbieraniu, przechowywaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji pomiarowych oraz informacji dotyczcych zmiany sprzedawcy energii elektrycznej i zarzdzanie tym zbiorem oraz nadawanie numerw punktw pomiarowych i prowadzenie ich ewidencji. OIP zapewnia zestandaryzowany i scentralizowany dostp dla OSD i sprzedawcw do wymiany informacji pomiarowych i informacji przy procedurze zmiany sprzedawcy. Dostp do danych pomiarowych odbiorca kocowy uzyska wic od operatora informacji przesyowej OIP. Taki kana dostpu do danych pozwoli odbiorcy zachowa cigo informacji o wasnym zuyciu energii elektrycznej niezale-

nie od dokonywanych zmian sprzedawcy. Odpowiednie regulacje zapewniajce ochron danych pomiarowych dotyczcych danego odbiorcy wynikaj z projektu ustawy oraz bd wprowadzone w rozporzdzeniu jakie ma wyda Minister Gospodarki. Sprzedawcy energii elektrycznej s zobligowani do dokonywania rozlicze na podstawie danych o rzeczywistym zuyciu, w tym przypadku dostp do danych, dla celw obsugi rozlicze odbiorcw jest zarzdzany poprzez OIP. Dodatkowo centralizacja obejmie take przepyw informacji przy procedurze zmiany sprzedawcy, ktra powinna by przeprowadzana na podstawie formularzy elektronicznych. Realizacja dodatkowych dziaa i zwizany z tym dostp do danych pomiarowych, jak przygotowanie ofert dla potencjalnych odbiorcw bdzie wymagaa upowanienia ze strony tych odbiorcw. Prezes URE kontroluje dziaalno OSD, w tym poprzez zatwierdzanie taryf kontroluje koszty wdroenia inteligentnego opomiarowania ponoszone przez OSD. W odniesieniu do OIP kontroluje wykonywanie zada przez tego operatora oraz zatwierdza i kontroluje stosowanie taryfy informacji pomiarowych, w tym analizuje i weryfikuje koszty przyjmowane przez operatora informacji pomiarowych jako uzasadnione koszty. Minister waciwy do spraw gospodarki okreli dwa istotne rozporzdzania: szczegowe warunki funkcjonowania systemu opomiarowania oraz harmonogram instalowania licznikw zdalnego odczytu oraz szczegowe zasady kalkulacji taryfy za wiadczenie usug przekazywania informacji pomiarowych oraz szczegowy sposb rozlicze za przekazywanie tych informacji. Podstawowe korzyci ISE W zakresie korzyci, jakie mog osign odbiorcy energii elektrycznej z wdroenia inteligentnego opomiarowania, wskaza przede wszystkim naley: 1. Biecy dostp do danych o zuyciu energii elektrycznej, ktry z kolei umoliwi: likwidacj rozlicze w oparciu o prognozy zuycia, rozliczanie wszystkich odbiorcw wg. rzeczywistego zuycia opartego o dane z ukadw pomiarowo-rozliczeniowych, a ponadto bardziej efektywne wykorzystanie energii faktury wystawiane w okresach krtszych i zgodne z faktycznym zuyciem zwiksz motywacj do jej oszczdzania, informacje o profilu zuycia energii elektrycznej skoni znaczc cz klientw do bardziej racjonalnego korzystania z energii elektrycznej, co przekada si na obnienie kwot nalenoci za korzystanie z energii elektrycznej,

bardziej optymalne zarzdzanie zuyciem energii elektrycznej, co przy zmodyfikowanych taryfach rwnie

12

spowoduje obnienie kwot nalenoci za korzystanie z energii elektrycznej,

pobieranej z sieci elektroenergetycznej. 7. Stworzenie potencjau do rozwoju mikro-generacji oraz podczania do sieci

moliwo analizy danych o zuyciu energii przez klienta

powodujcych bardziej wiadome korzystanie z energii. 2. Moliwo zarzdzania poborem energii poprzez sterowanie instalacj - zaczanie i wyczanie urzdze w zalenoci od pory doby i roku oraz ceny energii, dziki czemu moliwa bdzie redukcja kosztw zakupu energii i usugi dystrybucyjnej, 3. Dostosowanie taryf do indywidualnych potrzeb klienta poprzez:

dodatkowych urzdze poprzez: moliwo automatycznego przeczania rda zasilania

(sie - wasna mikrogeneracja) w zalenoci od aktualnej ceny energii elektrycznej,

moliwo sprzeday energii do sieci", zmian zachowa konsumenckich odbiorcw energii.

Odbiorcy energii elektrycznej oczekuj otrzymania wysokiej jakoci energii elektrycznej, niezawodnoci dostaw, moliwoci zmian operatora, jak rwnie moliwoci czerpania dodatkowych dochodw na rynku energii elektrycznej jako prosumenci. Potencjalne zyski odbiorcw wynikaj przede wszystkim ze wiadomego zuycia energii elektrycznej prowadzcego do ograniczenia kosztw energii oraz z moliwo zmiany sprzedawcy, co powinno skutkowa otrzymaniem korzystniejszej oferty, a docelowo mniejszymi kosztami energii. Wdroenie systemu inteligentnego opomiarowania energii elektrycznej prowadzone w innych krajach pokazuj, e klienci posiadajcy moliwo kontroli wskaza licznika i biecego zuycia energii zaczynaj modyfikowa swoje zachowania, redukujc zuycie energii elektrycznej. Wynikajce z tego oszczdnoci szacuje si na poziomie od 0% do 17%.

wykorzystywanie systemw rejestracji danych godzinowych, dziki ktrym mona budowa taryfy zrnicowane dla kadej godziny na podstawie kosztw ponoszonych przez prowadzcych system elektroenergetyczny,

umoliwienie odbiorcy wyboru taryfy najbardziej odpowiadajcej jego potrzebom i charakterystyce poboru,

w rezultacie - redukcji kosztw zakupu energii i usugi

dystrybucyjnej u klientw. 4. Popraw parametrw jakociowych dostarczanej energii elektrycznej przez dostawc z korzyci dla konsumenta:

skrcenie przerw w dostawie energii w wyniku szybszego uzyskiwania przez OSD informacji o wystpieniu awarii,

zmniejszenie cznego czasu przerw w dostawach energii

elektrycznej, jako rezultat redukcji liczby awarii,

popraw stabilnoci parametrw energii elektrycznej,

jako rezultat dziaania OSD, wynikajcy z uzyskiwania informacji o parametrach energii na bieco",

zmniejszenie kosztw usuwania awarii, stanowicych w

OSD czynnik kosztotwrczy przy okrelaniu stawek opat dystrybucyjnych, a tym samym obnienie tych stawek. 5. Uatwienie procedury zmiany sprzedawcy:

zmiana sprzedawcy wie si z koniecznoci dokonania

odczytu wskaza ukadu pomiarowo-rozliczeniowego w celu rozliczenia dotychczasowego sprzedawcy i okrelenia stanu pocztkowego dla nowego sprzedawcy - odczyt taki w systemach AMI umoliwia zmian sprzedawcy z dnia na dzie,

atwo i krtki czas trwania procedury zmiany sprzedawcy zainteresuje konsumentw energii rynkiem energii elektrycznej, a tym samym przedkadanymi im ofertami, co zwikszy konkurencj na rynku przyczyniajc si do korzystniejszego dla konsumentw ksztatowania cen. 6. Osignicie przychodw z udziau w programach zarzdzania popytem:

W eksperymentach przeprowadzanych na grupach uytkownikw w Kanadzie i Nowej Zelandii, gdzie w kilkuset domach zostay zainstalowane liczniki z moliwoci biecej kontroli zuycia przez konsumentw, zaobserwowano zmniejszenie zuycia energii elektrycznej odpowiednio o 6,5% w Kanadzie i od 1% do 10% w Nowej Zelandii. Due oszczdnoci mona osign przy udziale mechanizmw zarzdzania popytem DSR, w ktrych inteligentne opomiarowania jest podstawowym elementem wspierajcym programy redukcji szczytowego zapotrzebowania na moc. Oszczdnoci wynikaj z moliwoci komunikacji z klientem oraz z nakaniania konsumentw do zmniejszenia zuycia. W konsekwencji resort gospdoarki oszacowa warto oszczdnoci wynikajcej ze wiadomego uytkowania energii elektrycznej w perspektywie lat 2013 2020 jako zdyskontowana warto bieca w kwocie 496 mln z, (dla duszego okresu 2013 2026 zdyskontowana warto bieca wynosi 1 537 mln z).

poprzez system AMI moe by realizowana odpatna

usuga wiadczona przez odbiorcw kocowych na rzecz OSD lub OSP, w oparciu o umow, redukowania mocy

13

Efektywne zarzdzanie energi Na rynkach, na ktrych odsetek konsumentw zmieniajcych usugodawc jest wyszy, rzadziej dochodzi do podwyek cen. Przeprowadzone na ten temat badania wskazuj, e konsumenci, majcy moliwo zmiany usugodawcy, przyczyniaj si do poprawy konkurencyjnoci rynku dla wszystkich konsumentw. Warunkiem uzyskania korzyci staje si rwnie zwolnienie sprzedawcw z obowizku zatwierdzania taryf G. Wdroenie systemu inteligentnego opomiarowania usprawni proces zmiany sprzedawcy, zarwno ze wzgldu na uatwienia techniczne (praktyczna moliwo natychmiastowej zmiany sprzedawcy przy wykorzystaniu funkcjonalnoci inteligentnego licznika: odczyt licznika, zmiana taryfy), jak i moliwo otrzymania od sprzedawcy oferty na nowe, lepiej dopasowane do potrzeb odbiorcy cenniki energii elektrycznej, na ktrych klient moe zaoszczdzi nawet do 5% kosztw energii. Wdraanie systemw inteligentnego opomiarowania, umoliwi podejmowanie dziaa proefektywnociowych i stanowi element budowy inteligentnych sieci elektroenergetycznych. Efektywne zarzdzanie energi elektryczn zarwno po stronie poday jak i popytu jest fundamentalne dla ograniczenia emisji CO2, oszczdnoci pierwotnych nonikw energii oraz rozwoju odnawialnych rde energii elektrycznej u prosumentw. Sprawnie dziaajca sie inteligentna moe w przyszoci skutecznie integrowa rozproszone wytwarzanie energii elektrycznej w mikrordach, przewidywany rozwj samochodw elektrycznych i inteligentnie zarzdzanych sieci domowych. Rosnce zapotrzebowanie na energi elektryczn ze strony odbiorcw, przy malejcych zdolnociach wytwarzania energii, wskazuje na konieczno wdroenia programw zarzdzania popytem, jako sposobu na zapewnienie bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej. Pozytywnym skutkiem projektowanych rozwiza bdzie racjonalizacja zuycia energii w gospodarstwach do-

mowych oraz zmniejszenie energochonnoci gospodarki. Dziki lepszemu dostpowi do informacji o zuyciu w czasie rzeczywistym moliwe jest zmniejszenie kosztw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego poprzez popraw w zakresie dostosowania popytu na energi i poday, co przyczyni si rwnie do wzrostu elastycznoci i konkurencyjnoci rynku energii. Z punktu widzenia przedsibiorstw energetycznych wprowadzane rozwizania oznaczaj potencjaln redukcj kosztw dziki pozyskaniu bardziej dokadnych danych rynkowych oraz wzrost przychodw w wyniku redukcji strat i nieefektywnoci w systemie (np. szybsze usuwanie awarii, eliminacja nielegalnego poboru itd.). Z punktu widzenia operatora systemu przesyowego projektowane rozwizania oznaczaj popraw bezpieczestwa systemu elektroenergetycznego oraz obnienie kosztw mechanizmu bilansowania. Poprawa w zakresie funkcjonowania rynku energii moe skutkowa ograniczeniem podwyek cen, dziki ujawnieniu cenowej elastycznoci popytu i dokadniejszej informacji rynkowej. Najwaniejsze korzyci planowane do uzyskania w perspektywie lat 2013-2026 wg. resortu gospodarki to: 1. Poprawa standardw obsugi klienta. 2. Wzrost wiadomoci konsumentw. 3. Pozytywny wpyw na stabilizacj cen energii poprzez wykorzystanie peniejszej informacji rynkowej. 4. Poprawa elastycznoci popytu na energi poprzez wzrost umiejtnoci dostosowania konsumentw do zmieniajcych si cen energii w cyklach dobowych i tygodniowych. 5. Wzrost konkurencyjnoci gospodarki, poprzez uelastycznienie rynku energii. 6. Oszczdnoci w zuyciu energii. 7. Zmniejszenie nielegalnego poboru i ograniczeni strat sieciowych. 8. Zmniejszenie amplitudy waha dobowych cen energii. 9. Uatwienie zarzdzania sieci przez PSE S.A. poprzez dokadniejsz informacj o zuyciu. 10. Poprawa bezpieczestwa, niezawodnoci dostaw energii. Korzyci z wdroenia Smart Meteringu maj rosn w miar funkcjonowania systemu inteligentnego opomiarowania. Koszty zostan poniesione gwnie w latach 20142020. Po roku 2020 korzyci powinny znacznie przewysza poniesione nakady. Wprowadzenie w Polsce systemu inteligentnego opomiarowania bdzie si wizao z instalacj u odbiorcw energii elektrycznej licznikw zdalnego odczytu, ktre dadz wiksze moliwoci m.in. w zakresie przekazywania informacji na temat zuycia energii, dokonywania zdalnego odczytu, a take opracowywania w oparciu o

14

profile energetyczne nowych taryf i usug skierowanych do odbiorcw. Obowizek instalacji licznikw zdalnego odczytu wynika bdzie z przepisw ustawy Prawo Energetyczne. Naley jednak pamita, e prawo do instalacji licznika zdalnego odczytu nie jest rwnowane z prawem do pozyskiwania i przetwarzania z niego wszystkich moliwych do pozyskania informacji. Majc na uwadze powysze, kwesti priorytetow w projektowanym prawie jest ochrona danych osobowych oraz danych pomiarowych. W zwizku z tym wszelkie powstajce dokumenty postpowania z danymi pomiarowymi bd zapewnia najwyszy standard ich ochrony oraz umoliwia ich bezpieczn wymian. Wraliwe dane i prywatno Grupa robocza ds. ochrony danych osobowych (ustanowiona na mocy art. 29 dyrektywy 95/46/WE) w swojej opinii z dnia 04 kwietnia 2011 r.18 powoujc si na opini Grupy Ekspertw ds. Inteligentnych Sieci rekomenduje, e budowa sieci Smart Grid powinna nastpi zgodnie z koncepcj prywatnoci z zaoenia (ang. privacy by design), ktra skada si z 7 podstawowych zasad: a. Podejcie proaktywne, nie za reaktywne - projekt ma stanowi prewencj zdarze mogcych naruszy prywatno, a nie by remedium na skutki naruszenia. b. Prywatno ma by stanem domylnym, ktrego poszanowanie jest gwarantowane konsumentom (uytkownikom);

jest to niezbdne do:

Zawarcia, zmiany lub ustalenia treci umowy z odbiorc;

Pomiarw energii pobranej i oddanej do sieci;

Dostarczania i odbierania energii oraz rozlicze z tego
tytuu;

Korzystania z urzdze kontroli popytu; Stosowania dynamicznych taryf; Stwierdzaniu obecnych i wyjtkowych stanw sieci w
usprawiedliwionych i udokumentowanych przypadkach;

Wykrywania oszustw i kradziey energii.

W Polsce administrator danych zobowizany jest na podstawie art. 24 i 25 ustawy o ochronie danych osobowych (UODO) do realizacji obowizku informacyjnego, zarwno co do danych zbieranych bezporednio od podmiotu, ktrego dotycz, jak i danych pozyskanych z innych rde. Naley zastrzec, e obowizek informacyjny nie odnosi si do celw potencjalnych, ktre nie maj by faktycznie realizowane przez administratora danych. Wykorzystanie zebranych danych w innych celach, ni cele dla ktrych zostay zebrane, nie bdzie natomiast dopuszczalne w wietle zasady celowoci (art. 26 ust. 1 pkt. 2 UODO). Zakada si, e jeeli podmiot dysponujcy danymi bdzie w stanie powiza dane pomiarowe poprzez identyfikator licznika, numer Punktu Pomiaru Energii (PPE) lub adres IP z konkretn osob fizyczn np. w systemie bilingowym, dane pomiarowe bd danymi osobowymi podlegajcymi ochronie. Podsumowujc, szczeglnie istotnymi aspektami zwizanymi z gromadzeniem i przetwarzaniem danych pomiarowych w projektowanym prawie s: rozdzielczo zbierania oraz czstotliwo ich udostpniania, zakres, przechowywanie oraz zasady na jakich maj by udostpniane.

c. Prywatno ma by zintegrowana z podstawow usug ju na poziomie projektowania;

d. Pena funkcjonalno ma by zapewniona poprzez denie do uwzgldnienia wszystkich prawnie uzasadnionych interesw i celw, w sposb zapewniajcy korzyci po obydwu stronach; e. Projektowanie zapewniajce prywatno ma uwzgldnia ca drog komunikacji i wszystkich biorcych w niej udzia danych (End-to-End Security); f. Konstrukcja i zasady systemu musz by transparentne; g. Dobro konsumenta (uytkownika) jest w centrum zainteresowania projektantw usug. Naley zwrci uwag na fakt, e dane pomiarowe, nawet bez wyranego powizania z danymi osobowymi odbiorcy, maj charakter danych wraliwych i z tego wzgldu wymagaj szczeglnej ochrony. Bezpieczestwo danych, ktre wie si z technicznym bezpieczestwem sieci komunikacyjnej jest elementem koniecznym, ale niewystarczajcym Samo naruszenie zasad bezpieczestwa nie zawsze skutkowa bdzie naruszeniem zasady prywatnoci lub przepisw o ochronie danych osobowych. Wane jest wyrane okrelenie w prawie energetycznym lub aktach wykonawczych wydanych na jego podstawie zada realizowanych przez OIP i zakresu wykorzystywania informacji pomiarowych. Przykadowo w Niemczech dane osobowe pochodzce z systemu pomiarowego mog by przetwarzane jedynie gdy

15

Dane pomiarowe dotyczce odbiorcy kocowego bd rejestrowane przez licznik zdalnego odczytu z rozdzielczoci nie wiksz ni 15 minut chyba, e odbiorca ten wyrazi zgod na wiksz rozdzielczo dokonywania tych pomiarw w drodze dobrowolnie zawartej umowy. Nastpnie dane te bd przesyane raz na dob do aplikacji CZIP. Zbieranie lub przetwarzanie danych pomiarowych bdzie prowadzone wycznie na podstawie przepisw powszechnie obowizujcych, w zakresie niezbdnym do realizacji celu wskazanego w tych przepisach lub w umowie z odbiorc energii elektrycznej. Operator informacji pomiarowych bdzie przetwarza i przechowywa wszystkie informacje pomiarowe oraz informacje o danym punkcie pomiarowym tylko i wycznie w zakresie niezbdnym do celw: a. rozliczania za energi elektryczn, w tym za sprzeda energii elektrycznej lub wiadczenie usug przesyowych i dystrybucyjnych; b. rozliczania za udostpniane informacje pomiarowe i reklamacje zwizane z udostpnieniem tych informacji, windykacyjnych oraz podatkowych; c. agregacji danych pomiarowych. Przechowywanie i udostpnianie danych Jednostkowe informacje pomiarowe bd przechowywane przez okres nie duszy ni wymagany przepisami powszechnie obowizujcymi, a po upywie tego okresu bd usuwane lub agregowane. Dane osobowe powinny by przechowywane w oddzielnym zbiorze od informacji dotyczcych danego Punktu Pomiaru Energii (PPE) i danych uzyskiwanych z licznika zainstalowanego w danym PPE w sposb uniemoliwiajcy bezporednie uzyskanie w tym samym momencie cznego dostpu do danych osobowych oraz danych uzyskiwanych z danego PPE i dotyczcych danego PPE. W przypadku gdy przepisy ustawy Prawo Energetyczne bd wymaga upowanienia lub wyraenia zgody przez odbiorc kocowego w sprawie sposobu lub zakresu wykorzystania dotyczcych go danych pomiarowych, upowanie-

nie lub zgoda ta: a. nie moe by domniemana lub dorozumiana z owiadczenia woli o innej treci; b. moe by wyraona drog elektroniczn, pod warunkiem jej utrwalenia i potwierdzenia przez odbiorc kocowego; c. moe by wycofana w kadym czasie, w sposb prosty i wolny od opat. W projektowanym prawie zakada si, e zakazane bdzie zapoznawanie si, utrwalanie, przechowywanie, przekazywanie lub inne wykorzystywanie informacji pomiarowych przez podmioty inne ni wskazane w ustawie lub w sposb inny ni okrelony przepisami powszechnie obowizujcymi, chyba e nastpi to: 1) za zgod odbiorcy kocowego, ktrego dane te dotycz; 2) na podstawie postanowienia sdu lub postanowienia prokuratora, zgodnie z odrbnymi przepisami. 13 mln licznikw Wdroenie inteligentnego opomiarowania obejmuje instalacje licznikw zdalnego odczytu u 80% odbiorcw, co w przypadku Polski daje ok. 13 mln licznikw. Termin instalacji licznikw zdalnego odczytu to koniec 2020 r. W przypadku rozpoczcia instalacji w 2013 r. naley zainstalowa ok. 1,65 mln licznikw rocznie. Obecnie w ramach wymian legalizacyjnych wymieniane jest rocznie ok. 0,8-1,0 mln licznikw. Opnienie wdroenia i rozpoczcie np. od 2015 r. spowoduje konieczno instalacji ok. 2,15 mln licznikw rocznie. Drug kwesti jest wdroenie systemw teleinformatycznych umoliwiajcych zarzdzanie tymi licznikami w sposb efektywny ekonomicznie oraz wykorzystanie ich funkcjonalnoci. Taki proces trwa bdzie ok 2-3 lat z integracj z CZIP i OIP. Tak wic inicjacja procesu w 2013 r. pozwoli na wdroenie od 1 stycznia 2016 r. CZIP oraz uzyskanie przynajmniej czci funkcjonalnoci, co przeoy si na moliwo uzyskiwania od tego czasu wymiernych korzyci. Oczywicie cz korzyci indywidualnych moliwa bdzie do uzyskiwania bezporednio lub prawie bezporednio po instalacji licznika, pod warunkiem dostpu odbiorcy do danych pomiarowych (np. poprzez zmian zachowa i przyzwyczaje odbiorcy, wymiena sprztu na bardziej efektywny itp.) Dodatkowo cz dziaa uzaleniona jest od wydania aktw wykonawczych do ustawy w tym przede wszystkim rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie funkcjonowania systemu inteligentnego opomiarowania. Od okrelonych w tym rozporzdzeniu wymaga uzalenione s funkcjonalnoci licznikw zdalnego odczytu i systemw teleinformatycznych OSD, OSP, OIP i sprzedawcw. Opnienia wdraania inteligentnego opomiarowani powoduj, e przy staych kosztach wdroenia (nakady inwestycyjne na liczniki, sie transmisji i systemy teleinformatyczne) zmniejszaj si wyliczone korzyci z funkcjonowania inteligentnego opomiarowania.

16

ISE I HAN - CZYLI INTEGRACJA SIECI

Wdroenie inteligentnych systemw energetycznych (Smart Grids), w tym inteligentnego opomiarowania (smart metering) ma na celu zoptymalizowanie pracy sieci energetycznej, ograniczenie kosztw zarzdzania dostawami energii oraz uatwienie integracji rnych, w tym odnawialnych rde energii. Sprawniejsza bdzie te komunikacja z odbiorcami usug energetycznych, nakierowana gwnie na zwikszenie ich wiadomoci w zakresie moliwoci oszczdzania energii. Realizacja ostatniego zaoenia zaley od rozwoju koncepcji tzw. sieci HAN (Home Area Network), ktre zapewni komunikacj midzy domowymi odbiornikami energii a jej elektronicznymi miernikami. W sieci HAN Elektroniczne mierniki i sieci HAN s dopenieniem koncepcji Smart Srid, ktra jeeli zostanie w peni wdroona, pozwoli dostawcom energii zoptymalizowa prac sieci energetycznej, a uytkownikom wiadomiej zarzdza zuyciem energii. W najprostszym przypadku w obrbie sieci HAN realizowana bdzie transmisja danych z elektronicznego miernika do wywietlacza LCD z ekranem dotykowym, na ktrym prezentowane bd informacje o zuyciu energii przez domowe odbiorniki. Na tej podstawie uytkownik bdzie mg zdecydowa np. o rcznym odczeniu najbardziej energochonnych sprztw. W przyszoci bd te dostpne bardziej zaawansowane rozwizania. Na przykad korzystajc z komunikacji w sieci HAN, uytkownik bdzie mg za porednictwem panelu sterowa poszczeglnymi urzdzeniami, np. wyczajc/wczajc je lub regulujc ich ustawienia w celu ograniczenia poboru mocy. Przewiduje si, e wbudowana moliwo komunikacji w sieciach HAN w przyszoci bdzie standardem w przypadku wikszoci odbiornikw, zwaszcza tych o duym poborze mocy, takich jak np.:

na jest te kombinacja obu tych metod, przez jej zwolennikw uwaana za rozwizanie zapewniajce najwiksz elastyczno oraz gwarantujce niezawodno transmisji. Zagadnienie to rozwija opublikowane w maju 2013 r. Stanowisko Prezesa URE w sprawie niezbdnych wymaga dotyczcych ram interoperacyjnoci wsppracujcych ze sob elementw sieci Smart Grid oraz elementw sieci domowych wsppracujcych z sieci Smart Grid. Dokument ten powizany jest z opublikowanym wczeniej Stanowiskiem Prezesa URE w sprawie niezbdnych wymaga wobec wdraanych przez OSD E inteligentnych systemw pomiarowo-rozliczeniowych z uwzgldnieniem funkcji celu oraz proponowanych mechanizmw wsparcia przy postulowanym modelu rynku 31 maja 2011 r. (zwanym te Stanowiskiem ws. AMI), jak rwnie ze Stanowiskiem Prezesa URE w sprawie niezbdnych wymaga dotyczcych jakoci usug wiadczonych z wykorzystanie infrastruktury AMI oraz ram wymiennoci i interoperacyjnoci wsppracujcych ze sob elementw sieci Smart Grid oraz elementw sieci domowych wsppracujcych z sieci Smart Grid z 10 lipca 2013r. Strategiczne cele AMI

Celem pierwszego z tych dokumentw jest stworzenie warunkw dla zapewnienia wsppracy w warstwie komunikacyjnej urzdze wdraanych przez poszczeglnych operatorw systemw dystrybucyjnych energii (OSD) w ramach infrastruktury Smart Metering Smart Grid Ready oraz wsppracujcych z ni elementw Infrastruktury Sieci Domowej HAN, istotnej dla zachowania konkurencyjnoci na

systemy ogrzewania, wentylacja i klimatyzacja, owietlenie, podgrzewacze wody uytkowej i wody w basenach elektryczne sprzty domowe - np. pralki, lodwki, a take gniazda do adowania akumulatorw pojazdw
elektrycznych. Chocia oczekiwania wobec funkcjonalnoci sieci HAN s ju doprecyzowane, to kwestia ich realizacji nie jest jeszcze do koca jasna. Nie wiadomo na przykad, jaki standard komunikacji bdzie w nich obowizywa ani nawet czy bd to sieci bezprzewodowe, czy przewodowe. Pod uwag bra-

17

rynku energii oraz na rynku usug wsparcia odbiorcw w odniesieniu do poprawy efektywnoci energetycznej i rozwoju generacji rozproszonej wsppracujcej z sieci. Wymg zapewnienia warunkw konkurencyjnoci na rynku energii stanowi przedmiot Dyrektywy 2009/72 WE, natomiast szczegowe zasady dotyczce ram interoperacyjnoci okrelone zostay w formie Europejskich Ram Interoperacyjnoci. Celem wdroenia tych rozwiza jest zapewnienie realizacji celw strategicznych wdraania ISE w Polsce, a w szczeglnoci: 1) efektywne wykorzystanie przez konsumenta w gospodarstwie domowym informacji pomiarowych generowanych w liczniku inteligentnym oraz informacji (sygnaw i komend) dostarczanych do tego licznika za porednictwem infrastruktury komunikacyjnej AMI; 2) wzmocnienie efektu ujawnienia faktycznej elastycznoci cenowej popytu na energi elektryczn - poprzez dostarczenie do urzdze Infrastruktury Sieci Domowej sygnau o biecym poziomie zuycia energii elektrycznej, jako podstawy do programowania przez odbiorc pracy poszczeglnych odbiornikw. Badania przeprowadzone na zlecenie Prezesa URE5 wskazuj, e wyposaenie konsumenta w t kompetencj dwukrotnie zwiksza efektywno caej inwestycji w system AMI. Wykorzystanie do tego celu alternatywnego kanau komunikacyjnego (np. Internetu szerokopasmowego lub komunikacji GSM oznaczaoby konieczno pozyskiwania do systemu centralnego informacji pomiarowych z granulacj znacznie wiksz ni niezbdna do prowadzenia rozlicze, co wizaoby si nie tyko z wielokrotnie wikszym obcieniem kanau komunikacyjnego AMI, ale take z nieakceptowanym ryzykiem pobierania do systemu centralnego (w trybie ustawowym a nie kontraktowym) informacji o znacznie wikszym adunku

informacyjnym o zachowaniach odbiorcy (wraliwej z punktu widzenia ochrony prywatnoci). Okolicznoci te uzasadniaj konieczno zastosowania w liczniku inteligentnym dodatkowego interfejsu dedykowanego do bezporedniej komunikacji z ISD, na uytek odbiorcy kocowego (konsumenta/prosumenta energii), aktywowanego w trybie kontraktowym (umowy) na jego yczenie; 3) ochrona konsumentw przed niepotrzebnie dotkliwymi skutkami ograniczania mocy poprzez dostarczanie do urzdze ISD informacji o aktualnych nastawach ogranicznika mocy w liczniku, pozwalajcych na indywidualn adaptacj potrzeb odbiorcy do aktualnych warunkw zasilania; 4) zapobieenie podziaowi rynku energii zgodnego z aktualn struktur korporacyjn operatorw sieci i przedsibiorstw obrotu, wynikajcego z zastosowania wzajemnie niekompatybilnych rozwiza technologicznych, wdraanych przez poszczeglnych OSD, co byoby niedopuszczaln z punktu widzenia Regulatora konsekwencj zastosowania wieloci rozwiza funkcjonalnych a take technologicznych tego elementu systemu. Z tego wzgldu odmiennie ni w przypadku pozostaych Stanowisk Prezesa URE odnoszcych si do problematyki inteligentnych sieci ostatnie stanowisko Prezesa URE odnosi si nie tylko do wymaga funkcjonalnych ale take w dopuszczalnym zakresie technicznych. 5) W odniesieniu do komunikacji lokalnej (pomidzy licznikiem granicznym oraz licznikiem prosumenta, a Bram Domow ISD), celem zapewnienia moliwoci wyboru rozwizania optymalnego w danej lokalizacji, konieczne jest zapewnienie moliwoci wymiennego zastosowania rnych form komunikacji bezprzewodowej lub przewodowej, z wykorzystaniem przewodu roboczego (np. PLC C wg CENEC) wcznie, moliwej do aktywowania w sposb zdalny, z systemu AMI,. Podana aktywno odbiorcy Dowiadczenia ze zrealizowanych na wiecie instalacji pilotaowych potwierdzaj pogld, e czynnikiem krytycznym dla uzyskania oczekiwanych efektw ekonomicznych wdroenia Infrastruktury AMI jest wykorzystanie informacji pomiarowej nie tylko do prowadzenia rozlicze (dane pomiarowe), ale przede wszystkim do aktywowania odbiorcy do zarzdzania prac urzdze pozostajcych w obrbie Sieci Domowej (sygnay rynkowe, komendy sterujce i bieca informacja o wielkoci poboru energii). Cakowicie nieracjonalnym byoby natomiast zaoenie, e aktywno t przejawia bd samodzielnie w skali masowej indywidualni odbiorcy w trybie rcznym, na podstawie bezporedniej obserwacji wskaza ich ukadw pomiaroworozliczeniowych. Take pozyskiwanie usug systemowych realizowanych w oparciu o rozproszony zasb jednostek wytwrczych (generacji rozproszonej i rozsianej) oraz zdolnoci redukcji poboru mocy na yczenie (danie) operatora sieci, wymagaj agregacji tych usug. Trudno bowiem zakada by OSP E lub OSD E wchodzi w bezporednie relacje kontraktowe z milionem partnerw wiadczcych te usugi w mikroskali (na poziomie pojedynczych kilowatw

18

kady). Wobec powyszego, uzasadniona jest teza, e nastpstwem budowy infrastruktury AMI jest perspektywa powstania cakowicie nowej niszy rynkowej podmiotw wiadczcych indywidualnym konsumentom usugi wsparcia w efektywnym zarzdzaniu ich potencjaem energetycznym (np. w formule ESCO) oraz dajcych moliwo agregacji usug systemowych na rzecz OSP oraz OSD. Podmiotami, ktrym najatwiej byoby podj si tej roli s w pierwszej kolejnoci dziaajcy ju na rynku Sprzedawcy energii elektrycznej, jakkolwiek, z uwagi na fakt, e ograniczanie sprzeday (poza specyficznymi sytuacjami) nie ley w ich interesie - nie mona wykluczy i rol t podejm podmioty cakowicie nowe (ESCO). W obydwu przypadkach odpowiedzialnoci projektujcych nowy system na poziomie regulacji prawnych jest takie jego uksztatowanie, by wszystkim jego uczestnikom zapewni wyrwnany dostp do klienta, tzn. do minimum ograniczy ryzyko podziau tego rynku, ze szkod dla jego konkurencyjnoci. Podkrelenia wymaga, e warunkiem koniecznym symetrycznego dostpu wszystkich podmiotw dziaajcych na rynku konkurencyjnym na rzecz konsumenta energii elektrycznej jest wyrwnany i krtki czas dostpu do informacji oraz interoperacyjno i wymienno zastosowanych rozwiza, wyraajca si poprzez ich kompatybilno w warstwie komunikacyjnej, zarwno na poziomie funkcjonalnym, jak i w odniesieniu do interfejsw - technologicznym. Komunikacja i interoperacyjno

Infrastruktura komunikacyjna licznika AMI (w tym pomidzy licznikiem AMI a Bram Sieci Domowej) wymaga odmiennego sposobu i zakresu zdefiniowania wymaga od

infrastruktury komunikacyjnej pomidzy operatorem sieci przesyowej (OIP) a pozostaymi uytkownikami Smart Grid. W przypadku komunikacji licznika AMI z Aplikacj Centraln AMI oraz z Infrastruktur Sieci Domowej HAN w modelu docelowym. przedstawionym przez URE, nadal dostawcy licznikw oraz Sprzedawcy i pozostae firmy wiadczce usugi wsparcia dla konsumenta dostawcy wyposaenia ISD bd mieli do czynienia z wieloma partnerami (ze wzgldu na obecno na ryku wielu OSD E jako inwestorw w liczniki) obsugujcymi czsto tego samego klienta (mieszkanie, gara, dom letniskowy). Pozostawienie dowolnoci technicznych form realizacji nawet tej samej, uzgodnionej, funkcjonalnoci w praktyce bdzie, zdaniem Prezesa URE prowadzio do sytuacji, w ktrej rni OSD E zastosowaliby rne rozwizania techniczne, wzajemnie niekompatybilne, mogce stawia w ten sposb w pozycji uprzywilejowanej Sprzedawcw z wasnej korporacji wzgldem pozostaych oraz, analogicznie, dzielc rynek dostawcw licznikw oraz dostawcw wyposaenia ISD. Ryzyka tego mona unikn wycznie poprzez okrelenie wsplnych ram interoperacyjnoci dla interfejsw czcych licznik AMI z Infrastruktur Sieci Domowej, obowizujcych wszystkich uczestnikw rynku usug ISD oraz licznik AMI z Aplikacj Centraln AMI, obowizujcych wszystkich uytkownikw Smart Grid oraz w odniesieniu do obydwu obszarw obowizujcych dostawcw licznikw, jako elementw stojcych pomidzy wiatem AMI i wiatem ISD. Jednoczenie praktyczn form wypenienia tych ram naley pozostawi do wsplnej decyzji samych zainteresowanych, celem uniknicia negatywnego efektu hamowania postpu technicznego, co mogoby mie miejsce w przypadku administracyjnego narzucenia okrelonego rozwizania.

19

20