Anf311 LD2008

Elementy Analizy Funkcjonalnej
Lech Drewnowski
Wydzia Matematyki i Informatyki
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu
Pozna 2008
http://main2.amu.edu.pl/ drewlech/Dydaktyka.html
http://main2.amu.edu.pl/drewlech/ANF311-LD2008.pdf
http://main2.amu.edu.pl/drewlech/ANF311-LD2008.dvi
Spis treci
Stale uywane oznaczenia 1
Stale uywane skrty 1
Literatura 1
2
0. WYBRANE WIADOMOCI Z ALGEBRY LINIOWEJ 2
0.1. Przestrzenie liniowe 2
0.2. Podprzestrzenie liniowe 2
0.3. Liniowa niezaleno. Baza i wymiar przestrzeni liniowej 3
0.4. Przykady przestrzeni liniowych 4
0.4-Z Zadania 7
0.5. Operatory liniowe 8
0.6. Pewne specjalne klasy zbiorw w przestrzeniach liniowych 10
0.6-Z Zadania 11
0.7. Nierwnoci H oldera i Minkowskiego 12
0.7-Z Zadania 15
16
1. PRZESTRZENIE UNORMOWANE I PRZESTRZENIE BANACHA 16
1.1. Normy i seminormy 16
1.1-Z Zadania 17
1.2. Pojcie przestrzeni unormowanej i przestrzeni Banacha 17
1.2-Z Zadania 19
1.3. Podprzestrzenie przestrzeni unormowanych 19
1.4. Przykady przestrzeni unormowanych 20
1.5. Przykady przestrzeni Banacha (1) 23
1.5-Z Zadania 26
1.6. Cigo dziaa w przestrzeniach unormowanych 27
1.6-Z Zadania 27
1.7. Cigo operatorw liniowych 28
1.7-Z Zadania 29
1.8. Norma operatora liniowego 30
1.8-Z Zadania 30
1.9. Szeregi w przestrzeniach unormowanych 31
1.9-Z Zadania 32
1.10. Bazy Schaudera. Zbiory liniowo gste 32
1.10-Z Zadania 34
1.11. Zastosowanie: Twierdzenie Silvermana-Toeplitza 35
1.11-Z Zadania 36
1.12. Izometrie i izomorfizmy przestrzeni unormowanych 36
1.12-Z Zadania 37
1.13. Porwnywanie norm. Normy rwnowane 38
1.13-Z Zadania 39
1.14. Dwa uyteczne kryteria zupenoci 41
iii
iv SPIS TRECI
1.14-Z Zadania 42
1.15. Przykady przestrzeni Banacha (2) 42
1.15-Z Zadania 45
1.16. Przestrzenie unormowane skoczonego wymiaru 46
1.16-Z Zadania 49
1.17. Produkty przestrzeni unormowanych i cige operatory wieloliniowe 49
1.17-Z Zadania 51
1.18. Przestrzenie ilorazowe 52
1.18-Z Zadania 54
55
2. PRZESTRZENIE CIGYCH OPERATORW LINIOWYCH I
PRZESTRZENIE DUALNE 55
2.1. Przestrzenie unormowane L(X, Y ) i X
55
2.1-Z Zadania 56
2.2. Przykady na wyliczanie normy operatora liniowego 56
2.2-Z Zadania 62
2.3. Zupeno przestrzeni L(X, Y ) 65
2.3-Z Zadania 66
2.4. Algebra endomorfizmw L(X) 66
2.4-Z Zadania 67
2.5. Twierdzenie o automorfizmie 67
2.5-Z Zadania 68
2.6. Zastosowanie do rwna cakowych 68
2.7. Przestrzenie dualne do pewnych przestrzeni Banacha 70
2.7-Z Zadania 76
77
3. KLASYCZNE ZASADY ANALIZY FUNKCJONALNEJ 77
3.1. Zbieno punktowa cigw cigych operatorw liniowych 77
3.1-Z Zadania 79
3.2. Twierdzenie Bairea 79
3.2-Z Zadania 81
3.3. Istnienie funkcji cigych nierniczkowalnych w adnym punkcie 81
3.4. Twierdzenie Banacha-Steinhausa (Zasada jednakowej ograniczonoci) 82
3.4-Z Zadania 83
3.5. Zastosowanie: Dowd Twierdzenia Silvermana-Toeplitza 84
3.6. Zastosowanie: Istnienie caki Riemanna-Stieltjesa 85
3.7. Zastosowanie: Istnienie rozbienych szeregw Fouriera 86
3.8. Twierdzenie Banacha o odwzorowaniu otwartym 87
3.8-Z Zadania 89
3.9. Twierdzenie Banacha o wykresie domknitym 89
3.9-Z Zadania 91
3.10. Oglne Twierdzenie Hahna-Banacha 91
3.11. Twierdzenie Hahna-Banacha dla przestrzeni unormowanych 94
3.11-Z Zadania 95
3.12. Kanoniczna forma dwuliniowa. Anihilatory zbiorw 96
3.13. Twierdzenia o oddzielaniu zbiorw wypukych. Polary i bipolary 97
3.14. Operatory dualne 99
3.14-Z Zadania 101
3.15. Kanoniczne zanurzenie pln w jej bidualn 102
3.16. Refleksywne przestrzenie Banacha 103
105
SPIS TRECI v
4. PRZESTRZENIE HILBERTA 105
4.1. Iloczyn skalarny 105
4.2. Przestrzenie unitarne i przestrzenie Hilberta 105
4.3. Nierwno Schwarza 105
4.4. Przykady przestrzeni Hilberta 106
4.5. Tosamo rwnolegoboku 107
4.6. Cigo funkcjonaw y
() = , y) i cigo iloczynu skalarnego 107

4.7. Ortogonalno 108
4.8. Metryczna charakteryzacja ortogonalnoci 108
4.9. Ukady ortogonalne 109
4.10. Aproksymacja elementami zbioru wypukego 109
4.11. Twierdzenie o rozkadzie ortogonalnym 110
4.12. Reprezentacja cigych funkcjonaw liniowych 111
4.13. Twierdzenie Hahna-Banacha 111
4.14. Szeregi ortogonalne 112
4.15. Ukady ortonormalne 112
4.16. Ortogonalizacja Grama-Schmidta 113
4.17. Bazy przestrzeni Hilberta 114
115
5. OPERATORY ZWARTE 115
5.1. Pojcie operatora zwartego 115
5.2. Charakteryzacje zbiorw zwartych w pewnych przestrzeniach Banacha 115
5.2-Z Zadania 117
5.3. Przestrze operatorw zwartych 117
5.4. Zoenia z operatorem zwartym 118
5.5. Twierdzenie Schaudera 118
5.6. Operatory ograniczenie domknite 119
5.7. Operatory ograniczenie domknite II 120
5.8. Zwarte perturbacje zanurze izomorficznych 122
5.9. Zwarte perturbacje operatora identycznociowego 122
124
WSKAZWKI DO NIEKTRYCH ZADA 124
0.4-WZ 124
0.6-WZ 124
0.7-WZ 125
1.1-WZ 125
1.2-WZ 125
1.5-WZ 125
1.6-WZ 126
1.7-WZ 126
Elementy Analizy Funkcjonalnej 1
Stale uywane oznaczenia.
N = 1, 2, 3, . . . zbir liczb naturalnych (liczb cakowitych dodatnich)
Z zbir liczb cakowitych
Z
+
= N
0
= N 0 = 0, 1, 2, . . . zbir nieujemnych liczb cakowitych
Q zbir (rzeczywistych) liczb wymiernych
R zbir (lub ciao) liczb rzeczywistych
R
+
= R : 0 = [0, ) zbir nieujemnych liczb rzeczywistych
C zbir (lub ciao) liczb zespolonych
K oznacza R albo C
B = K : [[ 1
D = z C : [z[ < 1 dysk jednostkowy w paszczynie zespolonej C
T = z C : [z[ = 1 brzeg dysku D (okrg jednostkowy)
Dla C:
() :=
_
_
_
[[
gdy ,= 0,
0 gdy = 0.
Wtedy [()[ = 1 o ile ,= 0, oraz zawsze () = [[.
Jeeli X = (X, d) jest przestrzeni metryczn (lub semimetryczn), to uywamy nastpujcych
oznacze dla kul otwartych i domknitych w X:
K(x
0
, r) = x X : d(x, x
0
) < r, B(x
0
, r) = x X : d(x, x
0
) r.
Niekiedy dla jasnoci stosujemy dokadniejsze oznaczenia w rodzaju K
X
(x
0
, r) czy K
d
(x
0
, r).
Stale uywane skrty.
pl = przestrze liniowa
ppl = podprzestrze liniowa
pln = przestrze liniowa unormowana
pt = przestrze topologiczna (Hausdora)
Uwaga. Skrty te naley odczytywa w formie gramatycznej odpowiedniej do kontekstu.
Literatura.
[A] = A. Alexiewicz, Analiza Funkcjonalna, PWN, Warszawa 1969.
[M] = J. Musielak, Wstp do Analizy Funkcjonalnej, PWN, Warszawa 1989. (Podstawowa)
[R] = W. Rudin, Analiza Rzeczywista i Zespolona, PWN, Warszawa 1986.
[S] = L. Schwartz, Kurs Analizy Matematycznej, t. I, PWN, Warszawa 1979.
[DS] = N. Dunford and J. T. Schwartz, Linear Operators. I, Interscience, New York 1958.
[PS] = S. Prus i A. Stachura, Analiza funkcjonalna w zadaniach, PWN, Warszawa 2007.
2 Lech Drewnowski
0. WYBRANE WIADOMOCI Z ALGEBRY LINIOWEJ
0.1. Przestrzenie liniowe.
Pojcie przestrzeni liniowej (pl) (lub: przestrzeni wektorowej ) nad ciaem K (= R lub
C) traktujemy jako znane. Pl nazywamy rzeczywist lub zespolon odpowiednio do tego czy
jej ciao skalarw K jest rwne R czy C. Kad zespolon pl X mona oczywicie traktowa te
jako rzeczywist pl; bdziemy j wtedy oznacza X
R
. Elementy pl nazywamy zwykle punktami
lub wektorami .
Niech dalej X oznacza dowoln pl nad ciaem K. Elementy postaci
n
j=1
j
x
j
, gdzie
1
, . . . ,
n
K,
nazywamy kombinacjami liniowymi elementw x
1
, . . . , x
n
X.
Dziaania algebraiczne w X indukuj analogiczne dziaania na zbiorach A, B, . . . X i K.
Przyjmuje si mianowicie nastpujce podstawowe okrelenia:
A+B := x +y : x A, y B i A := x : , x A,
oraz kilka naturalnych konwencji dotyczcych skracania zapisw, np.:
a +B := a +B; A := A; A := x : x A = (1)A; AB := A+ (B).
Dodawanie zbiorw jest oczywicie przemienne i czne, zachodzi te prawo cznoci dla mnoenia
przez zbiory liczb, w szczeglnoci dla mnoenia przez liczby:
(A) = ()A.
Ale, oglnie biorc, naley zachowa du ostrono przy wykonywaniu takich rachunkw na
zbiorach. Tak wic, chocia zawsze
( +)A A+A,
inkluzja ta z reguy jest waciwa; w szczeglnoci, na og 2A ,= A + A. Podobnie, z rwnoci
C = A + B na og nie da si wyliczy A; wynika z niej tylko, e A C B i to o ile B ,= .
(Mona si o tym przekona na prostych przykadach, np. biorc A = B = 1, 1 R.)
0.2. Podprzestrzenie liniowe.
Niech X bdzie dowoln pl nad ciaem K.
Jeeli , = L X i L +L L oraz K L L, czyli
x, y L, K : x +y L i x L, krcej: x, y L, , K : x +y L,
to zbir L rozpatrywany z dziaaniami indukowanymi z X jest pl nad K; nazywa si j podprze-
strzeni liniow (ppl) przestrzeni X.
Fakt 0.2.1. Przekrj dowolnej rodziny ppl w X jest ppl.
Dla A X przez linA (lub niekiedy [A]) oznaczamy powok liniow zbioru A (inaczej: ppl
rozpit na A), tj. najmniejsz ppl w X zawierajc A. Jest ona rwna przekrojowi wszystkich
ppl w X zawierajcych A i moe te by opisana jako zbir wszystkich kombinacji liniowych
elementw zbioru A.
Fakt 0.2.2. Jeeli rodzina L ppl przestrzeni X jest skierowana w gr (przez relacj inkluzji),
tj. dla dowolnych L
1
, L
2
L istnieje L
3
L takie, e L
1
, L
2
L
3
, to

L jest te ppl.
Dla dowolnego niepustego zbioru S przez
F(S, X) lub X
S
oznaczamy zbir wszystkich funkcji f : S X. Dziaania w X indukuj odpowiednie dziaania w
F(S, X), przeksztacajce ten zbir w pl nad tym samym ciaem K, co X: Dla f, g F(S, X) i
K suma f +g i iloczyn f to funkcje z F(S, X) takie, e
s S : (f +g)(s) = f(s) +g(s) i (f)(s) = f(s).
Oczywicie, elementem zerowym pl F(S, X) jest funkcja 0 (tj., 0(s) = 0 X, s S), a elementem
przeciwnym do f F(S, X) jest funkcja f = (1)f (zatem (f)(s) = f(s), s S).
Gdy o niepustym zbiorze L skadajcym si z pewnych funkcji f : S X mwimy, e jest
pl (domylnie: przy zwykych dziaaniach na funkcjach), to oznacza to po prostu, e L jest ppl
przestrzeni F(S, X), czyli e
f, g L, K : f +g, f L.
0.3. Liniowa niezaleno. Baza i wymiar przestrzeni liniowej.
Niech X bdzie dowoln pl nad ciaem K.
Zbir (lub cig) skoczony x
1
, . . . , x
n
X nazywa si liniowo niezaleny, jeeli
n
j=1
j
x
j
= 0, gdzie
1
, . . . ,
n
K,
zachodzi tylko wtedy, gdy wszystkie
j
= 0. Dowolny zbir A X nazywa si liniowo niezaleny,
jeeli kady jego podzbir skoczony jest liniowo niezaleny.
Zbir liniowo zaleny to zbir, ktry nie jest liniowo niezaleny.
Fakt 0.3.1. Jeeli B X, to nastpujce warunki s rwnowane:
(a) B jest liniowo niezaleny i linB = X.
(b) B jest maksymalnym (wzgldem relacji ) zbiorem liniowo niezalenym w X.
(c) B jest minimalnym (wzgldem ) zbiorem w X takim, e linB = X.
Zbir B majcy te wasnoci nazywa si baz algebraiczn (lub Hamela) przestrzeni X.
Fakt 0.3.2. Niech B = b
s
: s S bdzie baz pl X nad ciaem K. Wwczas dla kadego
x X istnieje dokadnie jedna rodzina liczb (
s
)
sS
w K taka, e zbir s S :
s
,= 0 jest
skoczony i
x =

sB
s
b
s
.
Otrzymane w ten sposb odwzorowanie x (
s
)
sS
jest izomorzmem midzy przestrzeniami X i
K
(S)
:=
_
(
s
)
sS
K
S
: [s S :
s
,= 0[ <
_
.
Fakt 0.3.3. Kada pl X ,= 0 ma baz i wszystkie bazy przestrzeni X s tej samej mocy.
Liczb kardynaln (dowolnej) bazy przestrzeni X nazywa si jej wymiarem i oznacza
dimX.
Jeli dimX <
0
(zwykle piszemy raczej dimX < ), to pl X nazywamy skoczenie wymia-
row; w przeciwnym razie nieskoczenie wymiarow (i zwyke piszemy dimX = ).
Fakt 0.3.4. Pl jest nieskoczenie wymiarowa wtedy i tylko wtedy, gdy zawiera dowolnie dugie
skoczone cigi liniowo niezalene.
4 Lech Drewnowski
0.4. Przykady przestrzeni liniowych.
Wymienione poniej pl funkcji (cigw) liczbowych do czsto wystpuj w dalszym cigu,
dlatego dla wygody zebrane s tu w jednym miejscu ich okrelenia i oznaczenia. Kada z tych prze-
strzeni ma dwie wersje: jest pl rzeczywist gdy skada si z funkcji (cigw) rzeczywistych, lub
pl zespolon gdy tworz j funkcje (cigi) zespolone. Aby wskaza, z ktrym z tych przypad-
kw mamy do czynienia, uywa si albo dokadnego oznaczenia w rodzaju C(S, R), albo okrelenia
sownego jak np. rzeczywista przestrze C(S), przestrze C(S) rzeczywistych funkcji cigych
na S.
Ale uwaga nie ma tu automatyzmu: Zbir funkcji lub cigw zespolonych moe by rzeczywist
pl i nie by zespolon pl, tj. taki zbir moe by zamknity na dodawanie i mnoenie przez liczby
rzeczywiste, ale mnoenie przez liczby zespolone (a w istocie ju przez i) moe wyprowadza poza
ten zbir zob. Prz. 0.4.8.
Przykad 0.4.1. Przestrze wszystkich funkcji. Dla dowolnego niepustego zbioru S:
K
S
F(S, K) F(S)
to pl wszystkich funkcji f : S K ze zwykymi dziaaniami (zob. 0.2): Jeeli f, g : S K i
K, to f +g, f : S K s funkcjami takimi, e
s S : (f +g)(s) = f(s) +g(s), (f)(s) = f(s).
Uwaga. Sprawdzenie, e zbir X ,= , skadajcy si z funkcji z S do K, jest pl wzgldem
powyej okrelonych dziaa, oznacza tyle samo co wykazanie, e X jest ppl w F(S), a wic, e
jeli f, g X, K, to f +g, f X.
Przykad 0.4.2. Przestrze funkcji ograniczonych. Dla dowolnego niepustego zbioru S:
B(S, K) B(S) lub l
(S, K) l
(S)
to pl wszystkich ograniczonych funkcji f : S K, tj. majcych ograniczony zbir wartoci f(S).
To oznacza istnienie staej M 0 (zalenej od f) takiej, e [f(s)[ M dla kadego s S, czyli e
sup
sS
[f(s)[ < .
Przykad 0.4.3. Przestrzenie cigowe. Funkcje okrelone na N (lub, oglniej, na niesko-
czonym podzbiorze zbioru Z) nazywa si tradycyjnie cigami i uywa dla nich cigowego zapisu.
(a) Tak wic K
N
to przestrze wszystkich (nieskoczonych) cigw liczbowych x =
(
j
) (o wyrazach
j
K dla j N), ze zwykymi dziaaniami okrelonymi po wsprzdnych:
(
j
) + (
j
) := (
j
+
j
); (
j
) := (
j
).
Przestrze ta bywa czsto oznaczana lub s.
Oglnie, przez przestrze cigow rozumie si dowoln ppl w K
N
. Takimi s wic w szcze-
glnoci nastpujce pl:
(b) Przestrze wszystkich ograniczonych cigw liczbowych
l
(N) l
N, K).
(c) Przestrze wszystkich zbienych cigw liczbowych
c c(N) c(N, K).
(d) Przestrze wszystkich cigw liczbowych zbienych do zera
c
0
c
0
(N) c
0
(N, K) =
_
x = (
j
) c : lim
j
j
= 0
_
.
(e) Dla kadego 0 < p < przestrze cigw liczbowych absolutnie p-sumowalnych
l
p
l
p
(N) l
p
(N, K) :=
_
x = (
j
) K
N
:
j=1
[
j
[
p
<
_
.
Sprawdzenie, e l
p
jest pl jest proste; w szczeglnoci zamknito l
p
na dodawanie wynika
atwo z elementarnej nierwnoci:
[ +[
p
2
p
([[
p
+[[
p
), , K.
Uzasadnia si j w nastpujcy sposb:
[ +[
p
([[ +[[)
p
(2 max[[, [[)
p
= 2
p
max[[
p
, [[
p
2
p
([[
p
+[[
p
).
Fakt. Jeli 0 < p < r < , to l
p
l
r
c
0
(i inkluzje te s waciwe Zad. 0.4.6).
Inkluzja l
r
c
0
jest oczywista. Pokaemy, e l
p
l
r
: Niech x = (
j
) l
p
. Wtedy zbir
A := j N : [
j
[ 1 jest skoczony i [
j
[
r
[
j
[
p
dla j / A. Std wynika, e
j=1
[
j
[
r
=

jA
[
j
[
r
+

j / A
[
j
[
r

jA
[
j
[
r
+

j / A
[
j
[
p

jA
[
j
[
r
+
j=1
[
j
[
p
<
(przedostatnia suma ma tylko skoczon liczb skadnikw!), zatem x l
r
.
(f) Podobnie okrela si przestrzenie powyszych typw, gdy w roli zbioru indeksw zamiast N
wystpuje dowolny nieskoczony zbir N Z, np. N = N
0
lub N = Z. Wtedy jednak dla cigw
(
j
)
jN
naley we waciwy sposb rozumie ich zbieno i granic, a dla szeregw

jN
[
j
[
p
ich sum.
(g) W istocie analogony przestrzeni z przykadw (c)(e) mona rozwaa nad dowolnym zbio-
rem S; dostaje si w ten sposb przestrzenie
c(S), c
0
(S) i l
p
(S).
Skadaj si one z funkcji x : S K, zapisywanych czsto jako rodziny indeksowane x = (
s
)
sS
(gdzie oczywicie
s
:= x(s)), dla ktrych, odpowiednio,
granica lim
sS
s
istnieje w K, lim
sS
s
= 0,
sS
[
s
[
p
< .
Przy tym zapis
lim
sS
s
= , gdzie K,
oznacza, e dla kadego > 0 mona znale zbir skoczony A S taki, e [
s
[ dla
wszystkich s S A; natomiast sum

sS
s
, gdzie
s
0 dla s S, rozumie si nastpujco:
sS
s
:= sup
_
sA
s
: A jest skoczonym podzbiorem zbioru S
_
.
Przykad 0.4.4. Przestrzenie funkcji cigych. Niech S bdzie przestrzeni topologiczn.
Wymiemy tu nastpujce pl skadajce si z funkcji liczbowych cigych na S.
(a) Przestrze
C(S, K) C(S)
wszystkich funkcji cigych f : S K. Zauwamy, e gdy S jest pt dyskretn, to C(S) = F(S)
(bo wtedy kada funkcja liczbowa okrelona na S jest ciga).
(b) Przestrze
C(S, K) C(S)
wszystkich ograniczonych funkcji cigych f : S K. Oczywicie, C(S) = C(S) B(S).
Odnotujmy te, e C(S) = C(S), gdy S jest przestrzeni zwart (bo wtedy kada ciga funkcja
liczbowa okrelona na S jest ograniczona).
(c) Przestrze
C
0
(S)
wszystkich funkcji cigych f : S K znikajcych w nieskoczonoci , tj. o tej wasnoci,
e dla kadego > 0 mona znale zbir zwarty K S taki, e [f(s)[ < dla s S K.
atwo widzie, e C
0
(S) C(S). Przestrze C
0
(S) rozwaa si najczciej dla lokalnie zwartych
6 Lech Drewnowski
przestrzeni Hausdora S. Zauwamy, e gdy S jest przestrzeni dyskretn, to C
0
(S) = c
0
(S)
(przestrze wspomniana w Prz. 0.4.3 (g)).
(d) Przestrze
C
c
(S)
wszystkich funkcji cigych f : S K o zwartym noniku, tj. znikajcych (czyli majcych
warto zero) poza pewnym podzbiorem zwartym w S.
(e) W przypadku gdy S = (S, d) jest przestrzeni metryczn rozwaa si te podprzestrzenie
C
u
(S) C(S) i C
u
(S) C(S)
skadajce si z funkcji jednostajnie cigych.
Przykad 0.4.5. Przestrzenie funkcji mierzalnych. Niech (S, , ) bdzie przestrzeni
miarow, tzn. jest -algebr w zbiorze S, a jest miar (dodatni i przeliczalnie addytyw-
n) okrelon na . Podstawowe przykady pl, skadajcych si z mierzalnych funkcji liczbowych
okrelonych na S, to:
(a) Przestrze
L
0
(S, ; K) L
0
()
wszystkich funkcji (-) mierzalnych f : S K.
(b) Dla 0 < p < : Przestrze
L
p
(S, , ; K) L
p
(S, , ) L
p
() :=
_
f L
0
(S, ; K) :
_
S
[f[
p
d <
_
.
wszystkich funkcji mierzalnych f : S K cakowalnych w p-tej potdze. (Zamknito na
dodawanie sprawdza si jak w przypadku l
p
.)
(c) Przestrze
L
(S, , ; K) L
(S, , ) L
()
wszystkich funkcji mierzalnych f : S K (-) istotnie ograniczonych, tj. takich, e
sup
sS\A
[f(s)[ < dla pewnego zbioru A o mierze (A) = 0;
rwnowanie: takich, e dla pewnej staej M zachodzi
[f(s)[ M dla -p.w. s S.
Zauwamy, e zbir
N := f L
0
(S, , ) : f = 0 -p.w.
jest ppl kadej z przestrzeni L
p
() (0 p ).
(d) Zazwyczaj dwie funkcje mierzalne rwne -p.w. s traktowane jako niernice si w sposb
istotny (bo np., jeli jedna z nich jest cakowalna, to i druga, a ponadto wtedy ich caki po dowolnym
zbiorze z s rwne) i wobec tego utosamiane. Oznacza to, w szczeglnoci, e zamiast okrelonych
powyej pl L
p
() rozpatruje si zwykle ich ilorazy przez N:
L
p
(S, , ; K) L
p
(S, , ) L
p
() := L
p
()/N (0 p ).
Fakt. Jeli miara jest skoczona, tj. (S) < , to dla 0 < p < r mamy L
r
() L
p
()
(wic take L
r
() L
p
()).
Gdy r = : Jeli f L
(), to dla pewnej staej skoczonej M mamy [f[ M -p.w. Wtedy

[f[
p
M
p
-p.w., a std
_
S
[f[
p
d M
p
(S) < ,
czyli f L
p
().
Gdy r < : Jeli f L
r
() i A := s S : [f(s)[ 1, to
[f[
p
[f[
r
na A i [f[
p
1 na S A.
Wobec tego
_
S
[f[
p
d =
_
A
[f[
p
d +
_
S\A
[f[
p
d
_
A
[f[
r
d +
_
S\A
[f[
p
d
_
S
[f[
r
d +(S A) < ;
zatem f L
p
().
Przykad 0.4.6. Przestrzenie C
k
([a, b]), V [a, b], Lip
[a, b], H
p
(D) i A(D) zob. 1.15. Wiele
innych przykadw (ale ju mniej wanych) pojawi si w Zadaniach.
Przykad 0.4.7. Przestrzenie funkcji (cigw) wektorowych. Wiele przestrzeni funkcji
lub cigw liczbowych ma naturalne odpowiedniki wektorowe. Mamy tu na myli pl utworzone z
funkcji lub cigw wektorowych, tj. przyjmujcych wartoci w jakiej pl lub pl unormowanej. Tak
np., jak ju wspomniano w 0.1, dla dowolnej pl X zbir F(S, X) X
S
wszystkich funkcji z S do
X jest pl wzgldem zwykych dziaa (indukowanych z X). Jeeli X = (X, ||) jest przestrzeni
unormowan, to mona rozwaa przestrzenie liniowe
l
(S, X) := f X
S
: sup
sS
|f(s)| < ,
l
p
(N, X) :=
_
(x
j
) X
N
:

j=1
|x
j
|
p
<
_
(0 < p < ),
C(S, X) := przestrze wszystkich ograniczonych funkcji cigych z pt S do X,
i wiele innych.
Przykad 0.4.8. Zbir funkcji lub cigw zespolonych moe by rzeczywist pl i nie by ze-
spolon pl. Taki jest zbir X w nastpujcych dwch przykadach:
(a) X := zbir wszystkich funkcji cigych f : [0, 1] C takich, e Re f(0) = 0.
(b) X := zbir wszystkich cigw zespolonych x = (
j
) takich, e
Re
j
0 gdy j oraz
j=1
[ Im
j
[ < .
W obu przypadkach brak zamknitoci przy mnoeniu przez i bierze si std, e warunki na-
kadane na czci rzeczywiste i czci urojone rozwaanych funkcji (cigw) rni si w sposb
istotny. (Re(if) = Imf, Im(if) = Re f).
0.4-Z Zadania. Wskazwki s. 124
Zad. 0.4.1. Rozwi uwagi zawarte w Prz. 0.4.3 (f) i (g).
Zad. 0.4.2. Niech S bdzie dowoln pt.
(a) Wyka, e C
0
(S) jest ppl przestrzeni C(S), a C
c
(S) jest ppl przestrzeni C
0
(S).
(b) Uzasadnij, e gdy S = R, to
C
c
(R) = f C(R) : f = 0 poza pewnym przedziaem zwartym [, ];
C
0
(R) = f C(R) : lim
x
f(x) = 0.
(c) Podaj podobne charakteryzacje przestrzeni C
c
(S) i C
0
(S) dla S = (0, ), S = [0, ), S = (0, 1),
S = (0, 1], S = R
2
, itp.
Zad. 0.4.3. Niech S = (S, d) bdzie dowoln przestrzeni metryczn. Sprawd, e C
u
(S) jest pl. Ponadto
wyka, e C
0
(S) C
u
(S).
Zad. 0.4.4. Uzasadnij, e dla S = R wszystkie inkluzje C
c
(S) C
0
(S) C
u
(S) C(S) s waciwe.
To samo dla S = (0, ), S = [0, ), S = (0, 1), S = (0, 1], S = R
2
, itp.
Zad. 0.4.5. Wyka, e: (a) dimC
c
(R) = 2
0
. (b) dimC[0, 1] = 2
0
. [Wsk. do (a): Rozwa funkcje
amane f
r
(r R) takie, e f
r
= 0 na (, r 1] [r + 1, ) i f
r
(r) = 1.]
Zad. 0.4.6. Wyka, e dla 0 < p < r < przestrze l
p
jest waciw ppl przestrzeni l
r
.
8 Lech Drewnowski
Zad. 0.4.7. Wyka, e

0<p<
l
p
jest waciw ppl przestrzeni c
0
.
Zad. 0.4.8. Dla 0 < p < niech l
p
:=

0<r<p
l
r
i l
p+
:=

p<r<
l
r
. Uzasadnij, e l
p
i l
p+
s pl.
Nastpnie poka, e l
p
l
p
l
p+
oraz e obie te inkluzje s waciwe.
Zad. 0.4.9. Poka, e przestrze l
0+
:=
0<r<
l
r
zawiera w sposb waciwy przestrze c
00
wszystkich
cigw x = (
j
) o skoczonym noniku (tj. takich. e
j
= 0 dla dostatecznie duych j).
Zad. 0.4.10. Uzasadnij, e: (a) c
00
= line
n
: n N. (b) dimc
00
=
0
.
Zad. 0.4.11. Niech X oznacza ktrkolwiek z przestrzeni l
p
(0 < p < ), c
0
, l
, l
0+
.
(a) Wyka, e dimX = 2
0
(zrb to najpierw np. dla X = l
1
).
(b) Sformuuj twierdzenie uoglniajce powyszy fakt: Jeeli X jest przestrzeni cigow tak, e
??? , to dimX = 2
0
.
Zad. 0.4.12. Niech 0 p . Wyka, e:
(a) Przestrze L
p
() = L
p
(S, , ) jest nieskoczenie wymiarowa wtedy i tylko wtedy, gdy w istnieje
cig zbiorw rozcznych (A
n
) taki, e 0 < (A
n
) < , n.
(b) Jeeli dimL
p
() = , to dimL
p
() 2
0
.
Dalej: L
p
:= L
p
[0, 1] = L
p
(), gdzie oznacza miar Lebesguea na odcinku [0, 1].
Zad. 0.4.13. Wyka, e dla dowolnych 0 < p < r inkluzja L
r
L
p
(zob. Prz. 0.4.5 (d)) jest
waciwa.
Zad. 0.4.14. Niech L
p+
:=

r>p
L
r
gdy 0 p < i L
p
:=

r<p
L
r
gdy 0 < p . Uzasadnij, e
L
p+
i L
p
s pl. Nastpnie poka, e L
p+
L
p
gdy 0 p < oraz L
p
L
p
gdy 0 < p i e obie
inkluzje s waciwe.
Zad. 0.4.15. Poka, e jeeli (S) = , to na og [np. gdy jest miar Lebesguea na (0, )] dla p < r
nie zachodzi ani L
r
() L
p
(), ani L
p
() L
r
().
Zad. 0.4.16. Sprawd, e funkcja f : (0, 1] R dana wzorem f(x) =
_
x
1/p
log
2
(x/2)
_
1
naley do L
p
,
lecz nie naley do L
r
dla r > p (1 p < ).
Zad. 0.4.17. Sprawd, e funkcja f : (0, ) R dana wzorem f(x) =
_
x
1/p
(1 + [ log x[)
_
1
naley do
L
p
(0, ), lecz nie naley do L
r
(0, ) dla r ,= p (1 < p < ).
Zad. 0.4.18. Udowodnij, e zawsze L
p
() L
() L
r
() L
() dla 0 < p < r .

Zad. 0.4.19. Niech bdzie tzw. miar liczc na N (cilej: na P(N)), tj. (A) jest rwne liczbie
elementw zbioru A lub , w zalenoci od tego, czy zbir A N jest skoczony czy nie. Uzasadnij, e
wtedy K
N
= L
0
() = L
0
() oraz l
p
= L
p
() = L
p
() dla 0 < p .
Zad. 0.4.20. Poka, e dla dowolnych miar i okrelonych na tej samej -algebrze podzbiorw
zbioru S, jeeli , to L
p
() L
p
().
Zad. 0.4.21. Poka, e C
u
[0, ) L
p
[0, ) C
0
[0, ). A jeli [0, ) zastpimy przez (0.)?
Zad. 0.4.22. Dla 0 < p < niech X
p
oznacza zbir funkcji cigych f : [0, ) K takich, e
lim
x
f(x) = 0 i
_
0
[f(x)[
p
dx < . Poka, e X
p
jest pl. Jaka inkluzja zachodzi midzy X
p
i X
r
gdy
0 < p < r < ?
0.5. Operatory liniowe.
Niech X, Y bd pl nad tym samym ciaem K ( = R lub C ). Przypomnijmy, e operator
(synonimy: odwzorowanie, transformacja, przeksztacenie) T : X Y nazywa si liniowym,
jeeli zachowuje dziaania, tzn. jest addytywny:
T(x
1
+x
2
) = T(x
1
) +T(x
2
), x
1
, x
2
X,
oraz jednorodny:
T(x) = T(x), K, x X,
czyli gdy zachowuje kombinacje liniowe:
T(
1
x
1
+
2
x
2
) =
1
T(x
1
) +
2
T(x
2
), x
1
, x
2
X,
1
,
2
K.
Std (przez indukcj) wynika, e T musi te zachowywa kombinacje liniowe o dowolnej liczbie
skadnikw:
T
_
n
j=1
j
x
j
_
=
n
j=1
j
T(x
j
), x
1
, . . . , x
n
X,
1
, . . . ,
n
K (n N).
Jeeli K = C (lub gdy jedna z przestrzeni X, Y jest rzeczywista a druga zespolona) i operator
T jest addytywny, ale rwno T(x) = T(x) speniona jest tylko dla R, to mwimy niekiedy,
e operator T jest R-liniowy; to oznacza po prostu, e operator T : X
R
Y
R
jest liniowy.
Operatory liniowe z pl X w jej ciao skalarw K nazywamy funkcjonaami liniowymi .
Uwaga. Gdy T jest operatorem liniowym, to czsto zamiast np. T(x) pisze si krcej Tx.
Przez
L(X, Y )
oznaczamy pl (nad K) wszystkich operatorw liniowych z X do Y (ze zwykymi dziaaniami, tzn.
L(X, Y ) jest ppl w pl F(X, Y )); przyjmujemy ponadto
L(X) := L(X, X).
Pl X
#
wszystkich funkcjonaw liniowych na X, tj.
X
#
:= L(X, K),
nazywamy algebraicznie dualn lub sprzon do (z) X.
Fakt 0.5.1. Niech T L(X, Y ). Wwczas:
(a) Jeeli L jest ppl w X, to T(L) jest ppl w Y .
(b) Jeeli M jest ppl w Y , to T
1
(M) jest ppl w X.
W szczeglnoci obraz
R(T) := T(X)
operatora T jest ppl w Y , a jego jdro
N(T) ker T := T
1
(0)
jest ppl w X.
(c) Operator T jest iniektywny (czyli rnowartociowy) N(T) = 0.
Operator T L(X, Y ) nazywamy izomorzmem liniowym (lub algebraicznym) X na Y ,
jeeli jest iniektywny i na: N(T) = 0 i R(T) = Y . (Wtedy operator odwrotny T
1
jest izo-
morzmem Y na X.) Jeeli operator T jest tylko iniektywny, to mwimy, e jest izomorzmem
liniowym lub algebraicznym zanurzeniem izomorcznym X w Y . (Wtedy T jest izomor-
zmem X na ppl T(X) w Y .)
Jeeli T L(X, Y ), a L X i M Y s ppl, to mwimy, e operator T dziaa z L w M, gdy
T(L) M; wtedy T[L jest oczywicie operatorem liniowym z L w M; piszemy zwykle T : L M
zamiast T[L : L M.
Operator P L(X) nazywamy projekcj (lub rzutowaniem) przestrzeni X na jej ppl L,
gdy P(X) L i P[L = id
L
(tj. Px = x dla x L).
Fakt 0.5.2. Jeeli P L(X), to:
(a) P jest projekcj w przestrzeni X (na jak jej ppl) P
2
= P;
(b) P jest projekcj przestrzeni X na jej ppl L P
2
= P i L = P(X).
Fakt 0.5.3. Jeeli P L(X) jest projekcj, to rwnie I P (gdzie I = id
X
) jest projekcj i
X = L M, gdzie L = R(P) = N(I P), M = N(P) = R(I P).
10 Lech Drewnowski
0.6. Pewne specjalne klasy zbiorw w przestrzeniach liniowych.
Niech X bdzie dowoln pl (nad ciaem K).
Prost (rzeczywist) przechodzc przez punkty x, y X, x ,= y, nazywamy zbir
(1 )x +y : R.
jest to obraz prostej R w odwzorowaniu (rnowartociowym) f : R X danym wzorem
f() = (1 )x +y. Zauwamy, e f(0) = x, f(1) = y.
Promieniem przechodzcym przez punkt x X, x ,= 0, nazywamy zbir
R
+
x = x : R
+
.
Odcinkiem (domknitym) czcym punkty x, y X nazywamy zbir
[x, y] := (1 )x +y : 0 1.
Jest to obraz odcinka [0, 1] w odwzorowaniu f okrelonym powyej.
Podobnie deniuje si odcinki [x, y), (x, y] i (x, y).
Zbir A X nazywamy:
wypukym, jeeli x, y A : [x, y] A, czyli gdy [0, 1] : (1 )A+A A;
symetrycznym, jeeli A = A;
zbalansowanym, jeeli B A A;
absolutnie wypukym, jeeli jest wypuky i zbalansowany;
stokiem (wypukym), jeeli jest wypuky i R
+
A A.
Fakt 0.6.1. Niech A bdzie podzbiorem pl X.
(a) A jest wypuky wtedy i tylko wtedy, gdy A+A ( +)A dla dowolnych , R
+
.
(b) A jest absolutnie wypuky wtedy i tylko wtedy, gdy A +A A dla dowolnych , K
takich, e [[ +[[ 1.
(c) A jest stokiem wtedy i tylko wtedy, gdy A+A A dla dowolnych , R
+
.
Ponadto:
(d) Jeeli zbir A jest absolutnie wypuky, to dla dowolnych , K
A = [[A, A A gdy [[ [[, A+A = ([[ +[[)A.
Dowd. Z warunkw podanych w (a)(c) wynika atwo, e zbir A jest wymaganego typu.
Przy uzasadnianiu odwrotnych implikacji moemy zakada, e , ,= 0 i wykorzysta rwnoci
x +y = ( +)
_

+
x +

+
y
_
w (a) i (c)
oraz
x +y = ([[ +[[)
_
[[
[[ +[[

[[
x +
[[
[[ +[[

[[
y
_
w (b).
Drug z tych rwnoci wykorzystujemy te uzasadniajc ostatni cz (d).
Fakt 0.6.2. (a) Zbir wypuky A zawiera wszystkie kombinacje wypuke swoich elementw,
tzn. kombinacje liniowe

n
j=1
j
x
j
takie, e x
j
A,
j
R
+
i

n
j=1
j
= 1.
(b) Zbir absolutnie wypuky A zawiera wszystkie absolutnie wypuke kombinacje swoich
elementw, tzn. kombinacje liniowe

n
j=1
j
x
j
takie, e x
j
A,
j
K i

n
j=1
[
j
[ 1.
Dowd. Indukcja wzgldem liczby skadnikw n (zaczynajc od n = 2).
Fakt 0.6.3. Przekrj dowolnej rodziny zbiorw wypukych [zbalansowanych; absolutnie wypu-
kych; stokw] jest zbiorem tego samego typu.
Fakt 0.6.4. Jeeli rodzina C zbiorw wypukych [absolutnie wypukych; stokw] w pl X jest
skierowana w gr przez relacj inkluzji (tj. dla dowolnych C
1
, C
2
C istnieje C
3
C takie, e
C
1
C
2
C
3
), to take ich suma mnogociowa jest takim zbiorem.
Powok wypuk zbioru A X, oznaczan
co(A) lub conv(A),
nazywamy najmniejszy zbir wypuky w X zawierajcy A. Zatem co(A) jest przekrojem wszystkich
zbiorw wypukych w X zawierajcych A. Podobnie deniuje si powok absolutnie wypuk,
oznaczan
aco(A) lub absconv(A),
oraz powok zbalansowan, oznaczan b(A), zbioru A.
Fakt 0.6.5. Dla dowolnego zbioru A w pl X:
(a) co(A) = zbir wszystkich kombinacji wypukych elementw zbioru A;
(b) b(A) = B A;
(c) aco(A) = zbir wszystkich kombinacji absolutnie wypukych elementw zbioru A = co(b(A)).
Dowd. (a): Niech B oznacza zbir po prawej stronie dowodzonej rwnoci. Jest on wypuky:
Istotnie, niech x, y B, , 0 i + = 1. Wtedy
x =
m
i=1
i
x
i
, y =
n
j=1
j
y
j
(kombinacje wypuke elementw zbioru A) oraz
x +y =
m
i=1
(
i
)x
i
+
n
j=1
(
j
)y
j
,
przy czym
i
,
j
0 i
m
i=1
(
i
) +
n
j=1
(
j
) = 1 + 1 = 1.
Zatem x +y B.
Z drugiej strony, jeli C jest zbiorem wypukym i C A, to take C B. Zatem B jest
najmniejszym zbiorem wypukym zawierajcym A, czyli B = co(A).
(b) i (c): Rozumowanie analogiczne.
Fakt 0.6.6. Jeeli T L(X, Y ), to obrazy [przeciwobrazy] przez T zbiorw wypukych, zbalan-
sowanych, absolutnie wypukych, stokw w X [w Y ] s, odpowiednio, zbiorami tego samego typu w
Y [w X].
Zad. 0.6.1. Uzasadnij, e w pl C([a, b], R) zbir
(a) A := f : 1 f 2 jest wypuky, ale nie jest absolutnie wypuky;
(b) B := f : [f[ 2 jest absolutnie wypuky, ale nie jest stokiem;
(c) C := f : f jest niemalejca [take: C := f : f jest wypuka] jest stokiem, ale nie jest ppl.
(d) D := C C jest ppl.
Podaj te wasne przykady podobnego typu w tej samej pl, jak te w innych poznanych pl funkcji i cigw.
Ponadto, uoglnij cz (d) na stoki w dowolnych pl.
Zad. 0.6.2. Niech I bdzie dowolnym przedziaem w R. Sprawd, e:
(a) Funkcja f : I R jest wypuka jej nadwykres (x, y) R
2
: x I, y f(x) jest zbiorem
wypukym w R
2
.
(b) Jeeli funkcja f : I R jest wypuka, a funkcja g : I R jest wklsa i f g na I, to zbir
(x, y) R
2
: x I, f(x) y g(x) jest wypuky w R
2
.
12 Lech Drewnowski
Zad. 0.6.3. Poka, e jeli zbir A jest wypuky, to A+A = ( +)A dla dowolnych , R
+
.
Zad. 0.6.4. Poka, e jeeli podzbiory A
1
, . . . , A
n
pl X nad ciaem K s wypuke, to dla dowolnych
skalarw
1
, . . . ,
n
K take zbir
1
A
1
+ +
n
A
n
jest wypuky.
Zad. 0.6.5. Uzasadnij, e dla zbiorw skoczonych A = x
1
, . . . , x
n
w dowolnej pl X: co (A) jest
zbiorem wszystkich kombinacji wypukych

n
j=1
j
x
j
(n = liczba elementw zbioru A).
Zad. 0.6.6. Niech K = x = (
j
) R
n
: [
j
[ 1, j i E = x = (
j
) R
n
:
j
= 1, j. Poka, e
K = co E.
Zad. 0.6.7. Niech A bdzie podzbiorem pl X. Okrelmy indukcyjnie cig zbiorw (A
k
)
k=0
: A
0
= A,
A
k+1
= (1 )x +y : x, y A
k
, 0 1 dla k 0. Wyka, e co (A) =
k=0
A
k
.
Zad. 0.6.8. Poka, e jeeli A, B s zbiorami wypukymi w dowolnej pl X, to
co(A B) = (1 t)x +ty : x A, y B, 0 t 1.
Uoglnij to na n 2 zbiorw.
Zad. 0.6.9. Poka, e dla dowolnych zbiorw A, B w pl X i skalarw , K zachodzi rwno
co(A+B) = co(A) +co(B).
Uoglnij to na n 2 zbiorw.
0.7. Nierwnoci H oldera i Minkowskiego.
Dla 1 p przez wykadnik sprzony do (z) p rozumiemy liczb 1 p
tak, e
1
p
+
1
p
= 1,
przy czym 1/ =: 0. Zatem
1
= ,
= 1 oraz p
=
p
p 1
gdy 1 < p < ;
w tym ostatnim przypadku take 1 < p
< . Oczywicie, (p
= p. Tradycyjnie p
jest zwykle
oznaczane liter q.
W dowodzie nierwnoci Holdera wykorzystamy nastpujcy
Lemat 0.7.1. Jeeli liczby p, q > 1 speniaj warunek p
1
+q
1
= 1, to
() ab
1
p
a
p
+
1
q
b
q
, a , b 0.
Dowd. Wykorzystujc wypuko funkcji exp(t) = e
t
i zakadajc, e a, b > 0 (co moemy),
mamy
ab = exp
_
1
p
lna
p
+
1
q
lnb
q
_
1
p
exp(lna
p
) +
1
q
exp(lnb
q
) =
1
p
a
p
+
1
q
b
q
.
Przypomnijmy, e przestrzenie = K
N
, l
p
oraz L
p
() L
p
(S, , ; K) (1 p ), gdzie
(S, , ) jest dowoln przestrzeni miarow, zostay wprowadzone w Prz. 0.4.3 i 0.4.5. Dla dowol-
nego cigu liczbowego (skoczonego lub nie) x = (
j
) oraz dowolnej funkcji mierzalnej f : S K
przyjmujemy
|x|
p
:=
_
j
[
j
[
p
_
1/p
i |f|
p
:=
__
S
[f[
p
d
_
1/p
gdy 1 p <
oraz
|x|
:= sup
j
[
j
[ i |f|
:= infM > 0 : [f(s)[ M dla -p.w. s S gdy p = .

Jest oczywiste, e okrelone w ten sposb funkcjonay ||
p
s bezwzgldnie jednorodne, tj.
|x|
p
= [[ |x|
p
i |f|
p
= [[ |f|
p
dla dowolnego K,
przy czym do prawych stron stosuje si tu konwencj 0 =: 0. W 1.4 zobaczymy, e powysze
wzory deniuj standardowe normy w przestrzeniach l
n
p
, l
p
i L
p
() dla 1 p .
Jeeli x = (
j
) i y = (
j
) s cigami liczbowymi (oba o n wyrazach lub oba nieskoczone), to
xy oznacza ich zwyky iloczyn po wsprzdnych: xy := (
j
j
). Oglnie, dla funkcji liczbowych
f i g, okrelonych na tym samym zbiorze S, zapis fg oznacza ich zwyky iloczyn.
Nierwnoci w czciach (a), (b) i (c) poniszego twierdzenia nazywane s nierwnociami
Holdera dla sum, szeregw i caek, odpowiednio. Do ich prawych stron stosuje si konwencj:
0 = 0 =: 0.
Twierdzenie 0.7.2 (Nierwnoci Holdera). Niech 1 < p < i niech q (= p/(p 1)) bdzie
wykadnikiem sprzonym z p. Wwczas:
(a) Dla dowolnych x = (
j
), y = (
j
) K
n
zachodzi nierwno:
n
j=1
[
j
j
[
_
n
j=1
[
j
[
p
_
1/p
_
n
j=1
[
j
[
q
_
1/q
czyli |xy|
1
|x|
p
|y|
q
.
(b) Dla dowolnych x = (
j
), y = (
j
) K
N
zachodzi nierwno:
j=1
[
j
j
[
_

j=1
[
j
[
p
_
1/p
_

j=1
[
j
[
q
_
1/q
czyli |xy|
1
|x|
p
|y|
q
.
W konsekwencji, jeli x l
p
a y l
q
, to xy l
1
.
(c) Dla dowolnych f, g L
0
() zachodzi nierwno:
_
S
[fg[ d
__
S
[f[
p
d
_
1/p
__
S
[g[
q
d
_
1/q
czyli |fg|
1
|f|
p
|g|
q
.
W konsekwencji, jeli f L
p
() a g L
q
(), to fg L
1
().
Dowd. Przeprowadzimy go dla (c); dla (a) i (b) jest analogiczny, przy czym (b) mona otrzy-
ma z (a) przez przejcie do granicy przy n . (W istocie (a) i (b) s szczeglnymi przypadkami
(c).)
Niech (H) oznacza nierwno w (c). Jeeli |f|
p
= 0 (czyli f = 0 p.w.) lub |g|
q
= 0 (czyli
g = 0 p.w.), to (H) oczywicie zachodzi. Moemy wic dalej zakada, e |f|
p
> 0 i |g|
q
> 0. Jeli
teraz |f|
p
= lub |g|
q
= , to znowu jest jasne, e (H) zachodzi. Pozostaje wic do rozwaenia
przypadek, gdy 0 < |f|
p
, |g|
q
< . Niech najpierw |f|
p
= 1 i |g|
q
= 1. Stosujc () dostaniemy
_
S
[fg[ d
_
S
_
1
p
[f[
p
+
1
q
[g[
q
_
d =
1
p
_
S
[f[
p
d +
1
q
_
S
[g[
q
d =
1
p
+
1
q
= 1,
czyli
_
S
[fg[ d 1, a wic (H) zachodzi. Aby dosta (H) w przypadku oglnym, naley zastosowa
t ostatni nierwno do funkcji

f := f/|f|
p
i g := g/|g|
q
. Mona to zrobi, bo |
f|
p
= | g|
q
= 1
z uwagi na bezwzgldn jednorodno funkcjonaw ||
p
i ||
q
.
atwo widzie, e nierwnoci Holdera, zapisane przy uyciu norm ||
p
i ||
q
, s prawdziwe
take dla wyjtkowych wykadnikw p = 1 i q = 1
= oraz p = i q =
= 1:
Wniosek 0.7.3. Niech 1 p, q bdzie dowoln par wykadnikw sprzonych. Wwczas:
(a) x, y K
n
: |xy|
1
|x|
p
|y|
q
, a std
j=1
j=1
[
j
[ [
j
[ |x|
p
|y|
q
.
(b) x l
p
, y l
q
: |xy|
1
|x|
p
|y|
q
, a std szereg

j=1
j
jest bezwzgldnie zbieny i
j=1
j=1
[
j
[ [
j
[ |x|
p
|y|
q
.
14 Lech Drewnowski
(c) f L
p
(), g L
q
(): |fg|
1
|f|
p
|g|
q
, a std funkcja fg jest cakowalna i
_
S
fg d
_
S
[f[ [g[ d |f|
p
|g|
q
.
Twierdzenie 0.7.4 (Nierwnoci Minkowskiego). Niech 1 p < . Wwczas:
(a) Dla dowolnych x = (
j
), y = (
j
) K
n
zachodzi nierwno:
_
n
j=1
[
j
+
j
[
p
_
1/p
_
n
j=1
[
j
[
p
_
1/p
+
_
n
j=1
[
j
[
p
_
1/p
czyli |x +y|
p
|x|
p
+|y|
p
.
(b) Dla dowolnych x = (
j
), y = (
j
) K
N
zachodzi nierwno:
_

j=1
[
j
+
j
[
p
_
1/p
j=1
[
j
[
p
_
1/p
+
_

j=1
[
j
[
p
_
1/p
czyli |x +y|
p
|x|
p
+|y|
p
.
(c) Dla dowolnych f, g L
0
() zachodzi nierwno:
__
S
[f +g[
p
d
_
1/p
__
S
[f[
p
d
_
1/p
+
__
S
[g[
p
d
_
1/p
czyli |f +g|
p
|f|
p
+|g|
p
.
Dowd dla (c). Niech (M) symbolizuje nierwno w (c). Moemy zakada, e f, g L
p
().
(M) jest oczywiste gdy p = 1 lub |f +g|
p
= 0; dalej wic niech 1 < p < , niech q = p
= p/(p1)
i niech |f + g|
p
> 0. Zauwamy, e q(p 1) = p; std oraz z faktu, e f + g L
p
() wynika, e
[f +g[
p1
L
q
(). Wykorzystujc te obserwacje oraz nierwno Holdera dla caek mamy:
|f +g|
p
p
=
_
S
[f +g[
p
d
_
S
[f[ [f +g[
p1
d +
_
S
[g[ [f +g[
p1
d
(|f|
p
+|g|
p
)
__
S
[f +g[
q(p1)
d
_
1/q
= (|f|
p
+|g|
p
) (|f +g|
p
)
p/q
,
a std, dzielc obie strony przez (|f +g|
p
)
p/q
, dostajemy (M).
Przykad 0.7.5. Zastosowanie nierwnoci Holdera. Pokaemy, e (por. Prz. 0.4.5 (d)):
Jeeli miara jest skoczona oraz 0 < p < r < , to L
r
() L
p
() i dla f L
r
() zachodzi
nierwno
__
S
[f[
p
d
_
1/p
_
(S)
_
1
p
1
r
__
S
[f[
r
d
_
1/r
,
czyli
_
1
(S)
_
S
[f[
p
d
_
1/p
_
1
(S)
_
S
[f[
r
d
_
1/r
.
Dowd. Zauwamy, e wykadnikiem sprzonym do r/p > 1 jest r/(r p). Stosujc nierw-
no Holdera z tymi wykadnikami dostaniemy dla dowolnego f L
r
():
_
S
[f[
p
d =
_
S
[f[
p

S
d
__
S
([f[
p
)
r/p
d
_
p/r
__
S
[
S
[
r/(rp)
d
_
(rp)/r
= ((S))
1(p/r)
__
S
[f[
r
d
_
p/r
,
skd dowodzona nierwno, jak i inkluzja, wynikaj natychmiast.
Zad. 0.7.1. Poka, e w nierwnoci z Lematu 0.7.1 rwno ma miejsce wtedy i tylko wtedy, gdy
a
p
= b
q
.
Zad. 0.7.2. Wyjanij dokadnie, kiedy w nierwnociach Holdera mamy znak rwnoci.
Zad. 0.7.3. Wyjanij dokadnie, kiedy w nierwnociach Minkowskiego mamy znak rwnoci.
Zad. 0.7.4. Uoglnij nierwnoci Holdera na dowoln liczb czynnikw. Jeden z przypadkw: Niech liczby
p
1
, . . . , p
k
> 1 i r 1 speniaj warunek p
1
1
+ +p
1
k
= r
1
. Wtedy |x
1
. . . x
k
|
r
|x
1
|
p1
. . . |x
k
|
p
k
.
Zad. 0.7.5. Wyka, e dla dowolnej funkcji f L
p
[0, 1] (1 < p < ) jej caka nieoznaczona (x) :=
_
x
0
f(t) dt (0 x 1) spenia warunek Holdera rzdu 11/p. Co wicej, lim
0
[(x +) (x)[/[[
11/p
= 0.
16 Lech Drewnowski
1. PRZESTRZENIE UNORMOWANE I PRZESTRZENIE BANACHA
1.1. Normy i seminormy.
Niech X bdzie pl nad ciaem skalarw K. Funkcjona || : X R
+
, ktry kademu elementowi
x X przyporzdkowuje (skoczon!) liczb rzeczywist nieujemn |x|, nazywamy norm w
(na) X, jeeli spenia ponisze trzy warunki:
(N0) |x| = 0 = x = 0;
(N1) |x +y| |x| +|y|, x, y X (subaddytywno);
(N2) |x| = [[|x|, x X, K (bezwzgldna jednorodno).
Funkcjona, ktry spenia tylko warunki (postaci) (N1) i (N2), nazywamy seminorm (lub p-
norm).
Z warunkw (N1) i (N2) atwo wynika, e |0| = 0 i e dla dowolnych x
1
, . . . , x
n
, x, y X
(n N) mamy:
_
_
_
_
n
j=1
x
j
_
_
_
_
j=1
|x
j
|, |x| = |x|,
|x| |y|
|x y|.
Podobnie dla seminorm.
Nierwno
|x||y|
|xy| uzasadnia si nastpujco: |x| = |(xy)+y| |xy|+|y|,

zatem |x| |y| |x y|. Std, zamieniajc rolami x i y, mamy: |y| |x| |y x| = |x y|.
Tak wic (|x| |y|) |x y|, czyli

|x| |y|
|x y|.
Pl wraz z okrelon w niej norm [seminorm] nazywamy przestrzeni unormowan [semiunor-
mowan].
Tw. 1.1.1. Jeeli p jest seminorm na pl X, to
(a) jdro seminormy p, tj. zbir
N(p) := x X : p(x) = 0
jest ppl w X;
(b) wzr
|x +N(p)| = p(x) dla x X
deniuje norm w przestrzeni ilorazowej X/N(p).
Dowd. (a) jest atwe.
(b): Niech N := N(p). Naley najpierw upewni si, e podany wzr ma sens, tj., e warto
|x + N| nie zaley od zapisu danej warstwy w postaci x + N. Zamy wic, e x + N = y + N,
czyli e x y N, tj. p(x y) = 0. Trzeba pokaza, e p(x) = p(y). Tak jest istotnie, bo
[p(x) p(y)[ p(x y) = 0. Reszta jest prosta:
(N0): Jeeli |x + N| = 0, to p(x) = 0, czyli x N; zatem x + N = N to element zerowy
przestrzeni X/N.
(N1): Niech x + N, y + N X/N. Wtedy (x + N) + (y + N) = (x + y) + N (w myl denicji
dodawania w X/N) i wobec tego
|(x +N) + (y +N)| = |(x +y) +N| = p(x +y) p(x) +p(y) = |x +N| +|y +N|.
(N2): Niech x + N X/N i K. Wtedy (x + N) = x + N (w myl denicji mnoenia
przez skalary w X/N) i wobec tego
|(x +N)| = |x +N| = p(x) = [[p(x) = [[ |x +N|.
Uwaga. Uzyskan w ten sposb pln (X/N(p), ||) nazywa si niekiedy stowarzyszon z prze-
strzeni semiunormowan (X, p).
Zad. 1.1.1. Wyjanij, ktre z poniszych funkcjonaw okrelonych na wskazanych pl s 1) normami;
2) seminormami ale nie normami; 3) nie s seminormami:
(a) na rzeczywistej pl l
:
p(x) = sup
j
j
; q(x) = sup
j
[
j
[; r(x) = limsup
j
[
j
[; t(x) =
j=1
2
j
[
j
[; u(x) =
j=1
[
j
[.
(b) na rzeczywistej pl C[0, 1]:
p(f) =
_
1
0
f(s) dt
; q(f) =
_
1
0
[f(s)[ ds; r(f) = max
0s1
f(s); s(f) = max
0x1
[f(x)[;
t(f) = sup
sW
[f(s)[ (W := Q [0, 1]); u(f) = [f(0)[ + sup
0x1
_
x
0
f(s) ds
.
Ponadto dla seminorm, ktre nie s normami, znajd ich jdra.
Zad. 1.1.2. Podaj kilka przykadw norm oraz waciwych seminorm na pl C
0
(R) i C
c
(R).
Zad. 1.1.3. Wska kilka operacji (dziaa), ktre nie wyprowadzaj poza zbir wszystkich seminorm
[norm] na danej pl. (Np. suma skoczonej liczby seminorm jest seminorm.)
Zad. 1.1.4. Poka, e norma okrelona w niezerowej pl jest funkcj nieograniczon na kadej prostej
(zob. 0.6) w tej przestrzeni.
Zad. 1.1.5. Poka, e jeeli seminorma p w pl X jest ograniczona na jakim zbiorze A X, to jest te
ograniczona na jego powoce wypukej co (A). [Wsk. Wykorzystaj Fakt 0.6.5.]
Zad. 1.1.6. Poka, e w kadej pl mona okreli norm. [Wsk. Wykorzystaj Fakt 0.3.2.]
1.2. Pojcie przestrzeni unormowanej i przestrzeni Banacha.
Pl X wraz z okrelon na niej norm || (czsto mwimy: wyposaon w norm ||), tj. par
(X, ||), nazywamy przestrzeni (liniow) unormowan (pln). Gdy wiadomo o jak norm
chodzi, zamiast pln (X, ||) mwi si i pisze po prostu pln X; ponadto, normy w rnych
pln oznacza czsto tym samym symbolem ||. Tego oczywicie nie wolno robi, gdy t sam pl
rozwaa si z rnymi normami.
Z norm pln X = (X, ||) wiemy zawsze metryk normow (lub: metryk normy)
d = d
na X, dan wzorem d(x, y) = |x y|. (Odpowiednie warunki sprawdza si tak samo jak
dla metryki d(x, y) = [x y[ w R.) Zauwamy, e |x| = d(x, 0) = d(0, x), a wic norma dowolnego
elementu to jego odlego (w metryce normowej) od elementu zerowego.
Metryka normowa wyznacza w znany sposb (za pomoc kul jako standardowych otocze)
topologi nazywan topologi normow (lub: topologi normy) T(||). W ten sposb pln
X staje si przestrzeni metryczn i przestrzeni topologiczn. Najlepiej myle o pln X jako
o penym ukadzie (X, ||, d
, T(||)). W praktyce zazwyczaj adnych specjalnych oznacze na

metryk czy topologi normow nie uywa si; s one domylne.
Cigi zbiene w metryce normowej okrelamy czasem jako normowo zbiene albo zbiene
wedug normy czy zbiene w normie. Tak wic cig (x
n
) w pln X jest zbieny (normowo) w
tej przestrzeni do punktu x (ma granic x), gdy
|x
n
x| = |x x
n
| 0 przy n ;
piszemy wtedy x
n
x lub x = lim
n
x
n
. Oczywicie, x
n
x normowo x x
n
0 (lub
x
n
x 0) normowo.
Cig (x
n
) w pln X jest cigiem Cauchyego (lub: spenia warunek Cauchyego), gdy
lim
m,n
|x
m
x
n
| = 0, czyli > 0 k m, n k : |x
m
x
n
| ,
18 Lech Drewnowski
co mona te zapisa w nastpujcy sposb:
lim
k
sup
m,nk
|x
m
x
n
| = 0.
Z nierwnoci |x
m
x
n
| |x
m
x|+|xx
n
| i [ |x
m
||x
n
| [ |x
m
x
n
| atwo dostajemy:
Fakt 1.2.1. W pln kady cig zbieny jest cigiem Cauchyego, a kady cig Cauchyego jest
ograniczony. Co wicej, dla kadego cigu Cauchyego (x
n
) cig (liczbowy) norm (|x
n
|) jest zbieny.
Pln zupen (wzgldem metryki normowej) nazywamy przestrzeni Banacha.
Kule otwarte, kule domknite i sfery w pln X, o rodku x i promieniu r, oznaczamy odpowiednio
K(x; r), B(x; r) i S(x; r).
Kule K
X
:= K(0; 1) i B
X
:= B(0; 1) oraz sfer S
X
:= S(0; 1) nazywamy jednostkowymi .
Fakt 1.2.2. K(x, r) = x +K(0, r) = x +rK
X
i podobnie dla kul domknitych i sfer.
Podzbir A pln X nazywamy (normowo) ograniczonym, jeeli normy jego elementw s
wsplnie ograniczone przez pewn sta, czyli gdy
sup
xA
|x| < .
Geometrycznie oznacza to zawieranie si zbioru A w pewnej kuli o rodku 0 (rwnowanie: w pewnej
kuli o z gry zadanym rodku x
0
).
Przypomnijmy, e podzbir A pl X nazywa si wypuky, jeli
x, y A : [x, y] := (1 t)x +ty : 0 t 1 A,
czyli gdy
x, y A, , 0, + = 1 = x +y A;
zbalansowany, jeli
[[ 1, x A = x A;
absolutnie wypuky, jeli jest wypuky i zbalansowany. (Wicej na ten temat zob. 0.6.)
Tw. 1.2.3. W pln kule s zbiorami wypukymi, a kule o rodku 0 s zbiorami absolutnie wypu-
kymi.
Z nierwnoci

|x| |y|
|x y| wynika natychmiast, e
Tw. 1.2.4. Na kadej pln X = (X, ||) (jako przestrzeni metrycznej ) jej norma jest funkcj
jednostajnie cig. W szczeglnoci, jeeli x
n
x w X, to |x
n
| |x|.
W podobnie prosty sposb wykazuje si nastpujcy
Fakt 1.2.5. (a) Jeeli p jest seminorm okrelon na pln X tak, e dla pewnej staej M
mamy
p(x) M|x| dla kadego x X,
to p jest funkcj (jednostajnie) cig na X.
(b) Jeeli dla operatora liniowego T z pln X do pln Y istnieje staa M taka, e
|T(x)| M|x| dla kadego x X,
to T jest odwzorowaniem (jednostajnie) cigym.
Dowd. Dla dowolnych x, y X mamy
[p(x) p(y)[ p(x y) M|x y| oraz |T(x) T(y)| = |T(x y)| M|x y|,
zatem w obu przypadkach speniony jest warunek Lipschitza, co pociga jednostajn cigo p
oraz T.
Fakt 1.2.6. Jdro N(p) = p
1
(0) cigej seminormy p na pln X, jak te jdro N(T) =
T
1
(0) cigego operatora liniowego T z pln X do pln Y jest domknit ppl przestrzeni X.
Zad. 1.2.1. Podaj wszystkie normy, jakie mona okreli w przestrzeni R lub C. Uoglnij, to na dowoln
pl wymiaru 1.
Zad. 1.2.2. Sformuuj dokadnie i udowodnij twierdzenie (zawarte w tekcie) o rnych rwnowanych
sposobach deniowania zbiorw ograniczonych w pln.
Zad. 1.2.3. Uzasadnij, e jeli zbiory A
1
, . . . , A
n
w pln X s ograniczone, to jest zbiorem ograniczonym
w X take ich dowolna kombinacja liniowa
1
A
1
+ +
n
A
n
(
1
, . . . ,
n
K).
Zad. 1.2.4. Wyka, e w pln powoka wypuka zbioru ograniczonego jest zbiorem ograniczonym.
Zad. 1.2.5. Dla podzbioru A pln X rozwamy nastpujce warunki:
(a) A jest zbiorem zwartym.
(b) A jest zbiorem relatywnie zwartym, tj. jego domknicie A w X jest zbiorem zwartym.
(c) A jest zbiorem prezwartym, tj. dla dowolnego > 0 mona znale skoczon liczb punktw
x
1
, . . . , x
k
w A takich, e kady punkt x A jest odlegy od ktrego z tych punktw x
j
o mniej
ni . (Taki skoczony cig punktw x
1
, . . . , x
k
nazywa si -sieci w zbiorze A.)
(d) A jest zbiorem ograniczonym.
Uzasadnij, e (a) = (b) = (c) = (d) oraz e adnej z tych implikacji nie mona odwrci.
Uwaga: Dla przestrzeni Banacha warunki (b) i (c) s sobie rwnowane (kryterium zwartoci Hausdora).
Zad. 1.2.6. Uzasadnij dokadnie, e wymienione w Prz. 0.4.7 zbiory funkcji lub cigw wektorowych
l
(S, X), l
p
(N, X) i C(S, X) s pl.
Zad. 1.2.7. Wyka, e w dowolnej niezerowej pln, jeeli B(y
0
, ) B(x
0
, r), to r i |x
0
y
0
| r.
Std, jeeli B(x
1
, r
1
) = B(x
2
, r
2
), to x
1
= x
2
i r
1
= r
2
. Czy tak jest w dowolnych przestrzeniach metrycznych?
Zad. 1.2.8. Poka, e kady malejcy cig (B
n
) kul domknitych w przestrzeni Banacha ma niepusty
przekrj. Czy musi on by kul? Czy znasz jakie inne twierdzenia o podobnym charakterze?
Zad. 1.2.9. Wyka, e w dowolnej pln, jeeli K(x
1
, r
1
) K(x
2
, r
2
) = , to S(x
1
, r
1
) S(x
2
, r
2
) jest
zbiorem wypukym.
Zad. 1.2.10. Wyka, e dla kul w dowolnej pln zachodz rwnoci:
K(x, r) = B(x, r) i Int B(x, r) = K(x, r).
Zad. 1.2.11. Udowodnij, e kule K(0, r) w dowolnej pln X s homeomorczne z ca przestrzeni X.
[Wsk. To si pokazuje podobnie jak dla (1, 1) i R.]
Zad. 1.2.12. Niech x
0
, x
1
, . . . , x
n
bd punktami pln X. Uzasadnij, e funkcja f : R
n
R okrelona
wzorem
f(t) = |x
0
+t
1
x
1
+ +t
n
x
n
| dla t = (t
j
) R
n
jest wypuka i ciga. (Wypuko f oznacza, e f(s+t) f(s)+f(t) dla dowolnych punktw s, t R
n
i liczb , 0 takich, e + = 1.) Nastpnie wyka, e na dowolnym n-wymiarowym prostopadocianie
[a
1
, b
1
] [a
n
, b
n
] funkcja f osiga maksimum w pewnym jego wierzchoku.
1.3. Podprzestrzenie przestrzeni unormowanych.
Jeli L jest ppl w pln X = (X, ||), to funkcja || [L jest norm w L; nazywamy j norm
indukowan w L, a o otrzymanej w ten sposb pln (L, || [L) mwimy, e jest podprzestrzeni
(unormowan) pln X. Zamiast || [L piszemy zwykle po prostu ||. Oczywicie, metryka (topo-
logia) w L wyznaczona przez norm indukowan pokrywa si z metryk (topologi) indukowan z
X. Jest te jasne, e relacja by podprzestrzeni jest przechodnia.
Powysze okrelenie podprzestrzeni mona przeformuowa nastpujco:
Pln L = (L, ||
) nazywamy podprzestrzeni pln X = (X, ||), jeeli

1) L jest ppl w X i 2) |z|
= |z|, z L.
Zauwamy, e nie zawsze jest od razu widoczne, e warunek 2) jest speniony, bo normy ||
i ||
mog by dane pozornie rnymi wzorami.
20 Lech Drewnowski
Ponisze dwa twierdzenia s szczeglnymi przypadkami analogicznych twierdze dotyczcych
oglnych przestrzeni metrycznych.
Tw. 1.3.1. Domknita ppl przestrzeni Banacha jest sama przestrzeni Banacha (w indukowa-
nej normie). Podprzestrze zupena dowolnej pln jest w niej domknita.
Tw. 1.3.2. Kada podprzestrze orodkowej pln jest orodkowa.
1.4. Przykady przestrzeni unormowanych.
W poniszych przykadach pln, z wyjtkiem przestrzeni l
n
p
, l
p
i L
p
() sprawdzenie aksjomatw
normy jest atwe i bezporednie. Dla przestrzeni l
n
p
, l
p
i L
p
() naley najpierw wykaza warunki
(N0) i (N2) (co jest atwe). Jeli chodzi o warunek (N1), to wykaemy go poniej dla przestrzeni
l
p
; dla przestrzeni l
n
p
i L
p
() dowodzi si go podobnie.
Przykad 1.4.1. Przestrze skalarw K z naturaln norm [ [. Oczywicie, zbieno
normowa w K to zwyka zbieno cigw liczbowych.
Przykad 1.4.2. Przestrze euklidesowa n-wymiarowa to przestrze K
n
z norm
|x|
2
:=
_
n
j=1
[
j
[
2
_
1/2
, gdzie x = (
1
, . . . ,
n
).
W K
n
mona rozwaa te inne normy, otrzymujc za kadym razem inn pln. W szczeglnoci
dostaje si w ten sposb dla kadego p [1, ] przestrze
l
n
p
:= (K
n
, ||
p
),
z norm dan wzorem
|x|
p
=
_
n
j=1
[
j
[
p
_
1/p
, gdy 1 p < ,
i wzorem
|x|
= max
1jn
[
j
[, gdy p = .
W K
n
zbieno w kadej z norm ||
p
to zbieno po wsprzdnych.
Przykad 1.4.3. Przestrze l
p
, gdzie 1 p < , z norm
|x|
p
:=
_

j=1
[
j
[
p
_
1/p
.
Najczciej spotykane w praktyce to l
1
przestrze cigw absolutnie sumowalnych i l
2

cigowa przestrze Hilberta, bdca naturalnym nieskoczenie wymiarowym odpowiednikiem
przestrzeni euklidesowych.
Sprawdzenie, e ||
p
spenia warunki (N0) i (N2) jest proste, natomiast trudniejszy (gdy p > 1)
warunek
(N1) |x +y|
p
|x|
p
+|y|
p
dla x = (
j
), y = (
j
) l
p
wynika natychmiast z nierwnoci Minkowskiego dla szeregw (Tw. 0.7.4 (b)). Mona go take
uzasadni w bardziej bezporedni sposb: Jest on oczywisty, gdy x = 0 lub y = 0. Niech wic dalej
x ,= 0 i y ,= 0, czyli s := |x|
p
> 0 i t := |y|
p
> 0. Z (N2) wynika, e dla x
:= x/s i y
:= y/t
mamy |x
|
p
= 1 i |y
|
p
= 1 oraz e dowodzon nierwno mona zapisa w postaci
_
_
_
_
x +y
s +t
_
_
_
_
p
1, lub
_
_
_
_
s
s +t
x
+
t
s +t
y
_
_
_
_
p
1.
Ta ostatnia nierwno rzeczywicie zachodzi, bo oznaczajc
=
s
s +t
, =
t
s +t
,
j
=

j
s
,
j
=

j
t
mamy > 0, > 0, + = 1, x
= (
j
), y
= (
j
), przy czym (|x
|
p
)
p
= 1 i (|y
|
p
)
p
= 1, wobec
czego
(|x
+y
|
p
)
p
=
j=1
[
j
+
j
[
p
j=1
([
j
[ +[
j
[)
p
j=1
([
j
[
p
+[
j
[
p
) = (|x
|
p
)
p
+(|y
|
p
)
p
= 1,
gdzie przejcie

uzasadnione jest wypukoci funkcji potgowej 0 u u
p
dla 1 p < .
Z nierwnoci [
j
[ |x|
p
, zastosowanej do x x
n
wynika, e zbieno normowa w l
p
pociga
zbieno po wsprzdnych: Jeli x = (
j
) l
p
, x
n
= (
nj
) l
p
i |x x
n
|
p
0, to x
n
x po
wsprzdnych, tj.
j
= lim
n
nj
dla kadego j. Nie na odwrt podaj kontrprzykad!
Uwaga. Przed kolejnymi przykadami warto przypomnie, e jeli i s funkcjami nieujem-
nymi okrelonymi na pewnym zbiorze , to
sup
_
() +()
_
sup
() + sup
() i sup
() = sup
() dla R
+
.
Wasnoci te, umiejtnie stosowane, upraszczaj sprawdzenie warunkw (N1) i (N2), gdy denicja
normy zawiera suprema. (Oprcz kilku przykadw poniej, gdzie wystpuje tzw. norma supremal-
na, zob. te przykady w 1.15.)
Przykad 1.4.4. Przestrze cigw ograniczonych l
= l
(N), przestrze cigw

zbienych c i przestrze cigw zbienych do zera c
0
kada z nich z norm supremaln
|x|
:= sup
jN
[
j
[.
Oczywicie, pln c
0
jest podprzestrzeni (unormowan, tj. w sensie 1.3) pln c, a ta z kolei jest
podprzestrzeni pln l
. (Ale, mimo i l
1
c
0
, pln l
1
nie jest podprzestrzeni pln c
0
!)
Uwaga. W rozwaaniach dotyczcych przestrzeni cigowych, takich jak np. l
p
, c czy c
0
, cz-
sto wystpuj tzw. wektory jednostkowe: Dla n = 1, 2, . . . przez n-ty wektor jednostkowy
rozumiemy cig
e
n
:= (0, . . . , 0, 1, 0, . . . ),
gdzie 1 stoi na n-tym miejscu a na pozostaych mamy 0. Ponadto przyjmujemy oznaczenie
e
0
= (1, 1, 1, . . . ).
Podobnie okrela si wektory jednostkowe e
1
, . . . , e
n
w przestrzeni K
n
.
Przykad 1.4.5. Przestrze funkcji ograniczonych B(S) B(S, K) (oznaczana te l
(S))
z norm supremaln (lub: jednostajn)
|f|
:= sup
sS
[f(s)[.
Zbieno normowa w pln B(S) to zbieno jednostajna na S: Jeli f
n
, f B(S), to f
n
f
w B(S), tj. |f
n
f|
0, wtedy i tylko wtedy, gdy f

n
f jednostajnie na S. Podobnie,
cigi Cauchyego w pln B(S) to po prostu cigi funkcji ograniczonych okrelonych na zbiorze S,
speniajce warunek Cauchyego na zbieno jednostajn na tym zbiorze.
Tak samo charakteryzuj si cigi zbiene oraz cigi Cauchyego w innych przestrzeniach wy-
posaonych w norm supremaln, np. w C(S) (poniej).
W szczeglnoci zbieno normowa w l
= B(N) (a take w c i c
0
), to zbieno jednostajna
na N, czyli zbieno jednostajna po wsprzdnych.
Zauwamy, e dla x l
p
(1 p < ) mamy |x|
|x|
p
, a std wynika, e zbieno normowa
w l
p
pociga zbieno jednostajn po wsprzdnych. Nie na odwrt podaj kontrprzykad!
22 Lech Drewnowski
Przykad 1.4.6. Przestrze funkcji cigych i ograniczonych C(S) C(S, K), gdzie S
jest pt, z norm supremaln ||
(jak w B(S)). Oczywicie, pln C(S) jest podprzestrzeni pln

B(S). Przypomnijmy, e gdy pt S jest zwarta, to funkcje cige f : S K s automatycznie
ograniczone; ponadto w tym przypadku |f|
= max
sS
[f(s)[ (dlaczego?).
Przykad 1.4.7. Dla S = [a, b] szczeglnymi przypadkami ostatnich dwch przestrzeni s
przestrzenie B[a, b] i C[a, b], obie z norm supremaln |f|
:= sup
asb
[f(s)[. W t sam norm
wyposaa si te przestrze R[a, b] funkcji f : [a, b] K cakowalnych w sensie Riemanna.
Z Analizy wiadomo, e C[a, b] R[a, b] B[a, b].
Przykad 1.4.8. Przestrze L
p
() L
p
(S, , ; K), gdzie 1 p < , z norm
|f|
p
:=
__
S
[f[
p
d
_
1/p
.
Przypomnijmy (zob. 0.4.5 (d)), e jej elementami s nie indywidualne funkcje mierzalne, lecz klasy
rwnowanoci takich funkcji wzgldem relacji rwnoci -p.w. Inaczej mwic (ale mniej cile),
w przestrzeni tej funkcje rwne -p.w. s utosamiane.
Ujmujc rzecz dokadniej: Pln L
p
() powstaje z przestrzeni semiunormowanej L
p
() (rozpa-
trywanej z seminorm f (
_
S
[f[
p
d)
1/p
w sposb podany w Tw. 1.1.1 (b). Zauwamy, e jdro
tej seminormy nie zaley od wykadnika p jest ni po prostu ppl N przestrzeni L
0
() utworzona
ze wszystkich funkcji rwnych zeru -p.w.
W szczeglnym przypadku miary i mierzalnoci w sensie Lebesguea uywa si czsto alterna-
tywnego oznaczenia L
p
(S), np.: L
p
[a, b], L
p
(a, b), L
p
(R
k
), L
p
(0, ), itp.
Zauwamy, e dla dowolnej funkcji mierzalnej h : S R
+
i dowolnej liczby > 0 zachodzi
nierwno
(s S : h(s) )
1
_
S
hd.
Istotnie, jeli zbir po lewej stronie oznaczymy przez A, to
A
h, a std
(A) =
_
S
A
d
_
S
hd.
Niech teraz f, f
n
L
p
(). Stosujc powysz nierwno dostajemy
(s S : [f(s) f
n
(s)[ )
1
p
_
S
[f f
n
[
p
d, > 0.
Std wida, e zbieno normowa f
n
f w L
p
() pociga zbieno f
n
f wedug miary ,
tzn.
> 0 : (s S : [f(s) f
n
(s)[ ) 0 przy n .
Nie na odwrt! (Przykad?) Warto tu przypomnie Tw. Riesza mwice, e (oglnie) gdy f
n
f
wedug miary , to istnieje podcig (f
kn
) taki, e f
kn
(s) f(s) dla -p.w. s S.
Uwaga. Zbieno normow w przestrzeniach l
p
i L
p
() nazywa si niekiedy zbienoci
przecitn z wykadnikiem p.
Przykad 1.4.9. Przestrze L
() funkcji istotnie ograniczonych. Przypomnijmy (zob.

0.4.5 (c)), e przestrze L
() skada si z tych funkcji mierzalnych f : S K, ktre s -istotnie

ograniczone, tzn. takie, e sup
sS\A
[f(s)[ < dla pewnego A
0
:= A : (A) = 0. Liczb
|f|
: = inf
A
0
sup
sS\A
[f(s)[
= infM > 0 : [f(s)[ M dla -p.w. s S
nazywa si istotnym kresem grnym (lub supremum istotnym) funkcji [f[. Czsto jest ona
oznaczana supess
sS
[f(s)[. Zauwamy, e mona znale cig zbiorw (A
k
) w
0
taki, e
sup
sS\A
k
[f(s)[ |f|
.
Wtedy
A
0
:=
_
k=1
A
k

0
i |f|
= sup
sS\A
0
[f(s)[,
zatem inmum w denicji |f|
jest osigane; (dowolny) zbir A

0

0
, dla ktrego ostatnia
rwno zachodzi, bdziemy poniej oznacza przez A
f
.
Okrelony powyej funkcjona ||
jest seminorm na L
(). Sprawdmy dla przykadu, e

spenia on warunek (N1):
Niech f, g L
(). Wtedy A := A
f
A
g

0
, a ponadto:
sup
sS\A
[f(s) +g(s)[ sup
sS\A
[f(s)[ + sup
sS\A
[g(s)[
sup
sS\A
f
[f(s)[ + sup
sS\Ag
[g(s)[ = |f|
+|g|
i z denicji ||
otrzymujemy |f +g|
|f|
+|g|
.
Zauwamy teraz, e N(||
) = N = f : f = 0 -p.w.. Istotnie, jeli |f|
= 0, to
sup
sS\A
f
[f(s)[ = 0, czyli f(s) = 0 dla s / A
f
.
Zatem f = 0 -p.w. Na odwrt te! Std wynika, e seminorma ||
jest staa na kadej warstwie

modulo N, zatem staje si norm, gdy utosamiamy funkcje rwne p.w., tj. gdy przeniesiemy j
na przestrze L
() = L
()/N (zob. Tw. 1.1.1 (b)).

Nietrudno pokaza, e jeli f, f
n
L
() (n = 1, 2, . . . ), to |f f
n
|
0 wtedy i tylko wtedy,

gdy istnieje zbir A
0
takie, e f
n
f jednostajnie na S A; gdy to zachodzi, to mwimy, e
cig (f
n
) jest zbieny do f jednostajnie -p.w.
1.5. Przykady przestrzeni Banacha (1).
Przykad 1.5.1. Przestrze Banacha B(S) B(S, K) funkcji ograniczonych.
Dowd zupenoci. Niech (f
n
) bdzie cigiem Cauchyego w B(S). Wiemy, e taki cig jest
zawsze ograniczony, wic M := sup
n
|f
n
|
< . Dla kadego s S z [f(s)[ |f|
wynika, e
cig liczbowy (f
n
(s)) jest Cauchyego, wic jest zbieny. Okrelmy funkcj f : S K wzorem
f(s) := lim
n
f
n
(s).
Poniewa [f(s)[ = lim
n
[f
n
(s)[ M, to f B(S). Na koniec, z warunku Cauchyego dla (f
n
), dla
dowolnego > 0 istnieje n
0
takie, e dla m, n n
0
i wszystkich s S mamy [f
n
(s) f
m
(s)[ .
Std przy m dostajemy [f
n
(s) f(s)[ , n n
0
, s S, czyli |f
n
f|
, n n
0
.
To pokazuje, e |f
n
f|
0.
Uwaga. Powyszy dowd mona skrci, o ile skorzysta si ze znanego z Analizy twierdzenia:
Jeeli cig (f
n
) funkcji liczbowych, okrelonych na pewnym zbiorze S, spenia warunek Cauchyego
na zbieno jednostajn na tym zbiorze, to jest on zbieny jednostajnie na S do pewnej funkcji f.
Wtedy bowiem pozostanie do sprawdzenia tylko to, e gdy kada z funkcji f
n
jest ograniczona, to
take funkcja f jest ograniczona.
Przykad 1.5.2. Przestrze Banacha C(S) C(S, K) funkcji cigych, gdzie S jest pt.
Dowd zupenoci. Wiadomo, e granica jednostajnie zbienego cigu funkcji cigych jest
funkcj cig. Std wynika, e przestrze C(S) jest podprzestrzeni domknit przestrzeni Bana-
cha B(S) i w takim razie jest zupena (Tw. 1.3.1).
Przykad 1.5.3. Przestrze Banacha C
0
(S) C
0
(S, K), gdzie S jest pt, wyposaona w
norm supremaln.
24 Lech Drewnowski
Dowd zupenoci. Pokaemy, e C
0
(S) jest podprzestrzeni domknit przestrzeni Banacha
C(S). Oczywicie, C
0
(S) C(S). Niech (f
n
) C
0
(S), f C(S) i |f f
n
|
0. Obierzmy > 0
a nastpnie m N tak, by |f f
m
|
/2. Poniewa f
m
C
0
(S), to [f
m
[ /2 na S K dla
pewnego zbioru zwartego K S. Wtedy dla s S K mamy [f(s)[ [f(s) f
m
(s)[ +[f
m
(s)[ .
Zatem f C
0
(S).
Przykad 1.5.4. Przestrze Banacha C
u
(S) C
u
(S, K), gdzie S = (S, d) jest przestrzeni
metryczn. Tworz j wszystkie funkcje f : S K jednostajnie cige i ograniczone i wyposa-
ona jest w norm supremaln. Jest ona podprzestrzeni domknit przestrzeni Banacha B(S):
Funkcjona p : B(S) R
+
okrelony wzorem
p(f) = lim
0+
sup[f(s) f(s
)[ : d(s, s
)
jest seminorm, przy czym jest ona ciga, bo p(f) 2|f|
, f B(S). Na mocy Faktu 1.2.6,

N(p) = C
u
(S) jest domknit podprzestrzeni przestrzeni Banacha B(S). Std wynika zupeno
pln C
u
(S) (Tw. 1.3.1).
Przykad 1.5.5. Przestrze Banacha l
= l
(N) = B(N) cigw ograniczonych.

Przykad 1.5.6. Przestrze Banacha c cigw zbienych.
(a) Bezporedni dowd zupenoci c: Zob. [M, 6.6]. Bardzo podobnie przebiega te bezporedni
dowd domknitoci c w przestrzeni Banacha l
.
(b) Alternatywny dowd domknitoci c w l
: Jeeli x = (
j
) K
N
, to x c wtedy i tylko
wtedy, gdy (
j
) jest cigiem Cauchyego w K, czyli gdy
lim
k
sup
m,nk
[
n

m
[ = 0.
Rozwamy funkcjona p na l
okrelony wzorem
p(x) = lim
k
sup
m,nk
[
n

m
[.
Bez trudu sprawdza si, e p jest seminorm na l
, przy czym jest ona ciga bo p() 2||
.
Ponadto c = N(p) w myl obserwacji z pocztku tego dowodu. Zatem c jest domknite w l
.
(c) Zupeno c mona te dosta zauwaajc, e c jest w istocie typu C(S). Przestrze c mona
np. utosamia z C(N), gdzie przestrze zwarta N = N jest jednopunktowym uzwarceniem
przestrzeni dyskretnej N (lub, po prostu, N jest domkniciem N w prostej rozszerzonej R). Dokad-
niej mwic, mamy na myli to, e odwzorowanie, ktre kademu x = (
j
) c przyporzdkowuje
funkcj f
x
C(N) tak, e f
x
(j) =
j
dla j N i f
x
() = lim
j

j
, jest izometri liniow c na C(N).
Wobec tego c jest przestrzeni Banacha. W tym samym sensie przestrze c mona te utosamia
z przestrzeni C(K), gdzie K to zbir zwarty n
1
: n N 0 R.
Przykad 1.5.7. Przestrze Banacha c
0
cigw zbienych do zera. Jej zupeno mona
udowodni bezporednio. Inne sposoby:
(a) Przez pokazanie, e c
0
jest domknite w przestrzeni Banacha c: Funkcjona l na c dany
wzorem
l(x) = lim
j
j
dla x = (
j
) c
jest liniowy, cigy (bo [l(x)[ |x|
, x c), przy czym oczywicie c

0
= N(l).
(b) Przez pokazanie, e c
0
jest domknite w przestrzeni Banacha l
: Funkcjona p : l
R
dany wzorem
p(x) = limsup
j
[
j
[
jest seminorm, przy tym cig, bo p(x) |x|
, x l
; ponadto, c
0
= N(p).
(c) c
0
= C
0
(N), gdzie N jest rozpatrywane z topologi dyskretn.
Przykad 1.5.8. Przestrzenie Banacha l
p
(1 p < ).
Dowd zupenoci. Niech (x
n
), gdzie x
n
= (
nj
), bdzie cigiem Cauchyego w l
p
. W myl
Faktu 1.2.1 jest on ograniczony, wic
M := sup
n
|x
n
|
p
< .
Z nierwnoci [
j
[ |x|
p
(zastosowanej do x
n
x
m
) wynika, e dla kadego j N cig liczbowy
(
nj
)
n=1
jest Cauchyego, wic istnieje
lim
n
nj
=:
j
.
Poniewa zbieno normowa w l
p
pociga zbieno po wsprzdnych, to jest jasne, e kandy-
datem na granic cigu (x
n
) w l
p
moe by tylko x := (
j
).
Pokaemy najpierw, e x l
p
: Dla dowolnych n, k N mamy oczywicie
k
j=1
[
nj
[
p
M
p
.
Std, przechodzc do granicy przy n , dostajemy
k
j=1
[
j
[
p
M
p
, k N, wobec czego
j=1
[
j
[
p
M
p
< .
Pozostaje sprawdzi, e x
n
x w l
p
: Dla dowolnego > 0 istnieje n
0
takie, e dla m, n n
0
mamy |x
n
x
m
|
p
, wic tym bardziej
k
j=1
[
nj

mj
[
p

p
, k.
Std, przechodzc w tej nierwnoci do granicy najpierw przy m a nastpnie przy k
otrzymamy |x
n
x|
p
, n n
0
. Zatem |x
n
x|
p
0.
Przykad 1.5.9. Przestrzenie Banacha L
p
() (1 p < ).
Dowd zupenoci. Wykorzystamy tzw. szeregowe kryterium zupenoci (Tw. 1.14.1 poni-
ej). Zgodnie z nim wystarczy pokaza, e
jeli (f
n
) L
p
() i |f
n
|
p
2
n
dla kadego n, to szereg

n=1
f
n
jest zbieny w L
p
().
Pokaemy najpierw, e jest on zbieny (-) p.w., a nawet e
n=1
[f
n
(s)[ < dla p.w. s S.
To ostatnie jest rwnowane skoczonoci p.w. granicy punktowej cigu niemalejcego funkcji
nieujemnych
n
:=
_
n
j=1
[f
j
[
_
p
(n = 1, 2, . . . ).
Ale < p.w. o ile
_
S
d < , co rzeczywicie ma miejsce, bo:
_
S
n
d =
_
_
_
_
n
j=1
[f
j
[
_
_
_
_
p
p
_
n
j=1
|f
j
|
p
_
p
_
n
j=1
2
j
_
p
1,
a std i z lematu Fatou (lub twierdzenia Beppo Leviego) dostajemy
_
S
d lim
n
_
S
n
d 1.
Niech
F :=
n=1
f
n
(suma punktowa p.w.) i F
n
:=
n
j=1
f
j
, n N.
26 Lech Drewnowski
Dla n m mamy
|F
m
F
n
|
p
|f
n+1
|
p
+ +|f
m
|
p
2
n1
+ + 2
m
2
n
,
a poniewa F
m
F p.w., to lemat Fatou daje
_
S
[F F
n
[
p
d liminf
m
|F
m
F
n
|
p
p
2
np
.
Std F = (F F
n
) +F
n
L
p
() oraz |F F
n
|
p
2
n
0.
Przykad 1.5.10. Przestrze Banacha L
(). Nietrudno pokaza, e cig (f

n
) w L
()
jest cigiem Cauchyego wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje zbir A miary zero taki, e na
zbiorze S A cig ten spenia warunek Cauchyego na zbieno jednostajn. (Tzn. (f
n
[S A) jest
cigiem Cauchyego w B(S A).) Std natychmiast wynika, e L
() jest przestrzeni Banacha.

Zad. 1.5.1. Udowodnij, e granica jednostajnie zbienego
(a) cigu ograniczonych funkcji liczbowych, okrelonych na pewnym zbiorze S, jest funkcj ograniczo-
n;
(b) cigu jednostajnie cigych funkcji liczbowych, okrelonych na pewnej przestrzeni metrycznej S,
jest funkcj jednostajnie cig.
Zad. 1.5.2. Podaj bezporednie dowody zupenoci przestrzeni C
0
(S) i C
u
(S) (w normie ||
).
Zad. 1.5.3. Czy przestrze (C
c
(S), ||
) jest zupena? [Wsk. To moe zalee od S.]

Zad. 1.5.4. Udowodnij, e dla kadego > 0 przestrze C
(R) funkcji cigych -okresowych na prostej

R jest zupena w normie supremalnej.
Zad. 1.5.5. Uzasadnij, e przestrze R[a, b] funkcji f : [a, b] K cakowalnych w sensie Riemanna, z
norm ||
, jest zupena. W tym celu poka, e R[a, b] jest podprzestrzeni domknit w B[a, b] wykorzy-
stujc:
(a) tw. o cakowaniu cigw funkcyjnych, lub
(b) kryterium Lebesguea cakowalnoci w sensie Riemanna, lub
(c) seminorm na B[a, b] dan wzorem
(f) = lim
0+
sup
d(P)
n
j=1
(f, [x
j1
, x
j
])(x
j
x
j1
)
oraz znane z Analizy kryterium: f R[a, b] (f) = 0.
Uwaga: We wzorze na (f) sup jest brane po wszystkich podziaach P = a = x
0
< x
1
< < x
n
= b
przedziau [a, b] takich, e d(P) := max
1jn
(x
j
x
j1
) , za (f, I) := sup[f(x) f(x
)[ : x, x
I
to oscylacja f na przedziale I [a, b].
Zad. 1.5.6. Niech a = (
j
) i a
n
= (
nj
) (n = 1, 2, . . . ) bd nieskoczonymi cigami liczbowymi o
wyrazach nieujemnych. Zamy, e a
n
a po wsprzdnych i niech A :=
j=1
j
i A
n
:=
j=1
nj
.
(a) Poka, e jeeli dla pewnej staej M mamy A
n
M dla kadego n, to take A M, ale
(b) na og nie jest prawd, e A
n
A.
(c) Wykorzystaj (a), by nieco skrci podany w tekcie dowd zupenoci przestrzeni l
p
.
Zad. 1.5.7. Dla 1 p < niech F
p
oznacza zbir wszystkich funkcji f : [0, ) R majcych w
przedziale [0, ) cig pochodn f
tak, e lim
x
f
(x) = 0 i
_
0
[f
(x)[
p
dx < . Wyka, e:
(a) F
p
jest rzeczywist przestrzeni liniow.
(b) Wzr |f|
p
:=
_
[f(0)[
p
+
_
0
[f
(x)[
p
dx
_
1/p
deniuje norm w przestrzeni F
p
.
(c) Gdy 1 p < r < , to F
p
F
r
i F
p
,= F
r
.
Zad. 1.5.8. Cig funkcji (f
n
) na przedziale [0, 1], gdzie f
n
= n funkcja charakterystyczna przedziau
(0, n
1
), jest zbieny wszdzie i wedug miary do zera, lecz nie jest zbieny w adnej przestrzeni L
p
.
Zad. 1.5.9. Cig funkcji (f
n
) na przedziale [0, 1], gdzie f
n
= n
1/p
/ log(n+1) funkcja charakterystyczna
przedziau [0, n
1
], jest zbieny do zera w L
p
, lecz nie jest zbieny w L
r
dla r > p.
Zad. 1.5.10. Przeprowad dokadny dowd zupenoci przestrzeni L
().
Zad. 1.5.11. W kadej z przestrzeni Banacha C[0, 1], c
0
i l
1
wska malejcy cig (B
n
) niepustych zbiorw
wypukych, domknitych i ograniczonych majcy pusty przekrj (por. Zad. 1.2.8).
1.6. Cigo dziaa w przestrzeniach unormowanych.
Tw. 1.6.1. W kadej pln X dziaania dodawania wektorw oraz mnoenia wektorw przez
liczby,
A : X X X ; (x, y) x +y oraz M : K X X ; (, x) x.
s cige.
Dowd. Cigo dodawania w dowolnym punkcie (x
0
, y
0
) X X wynika z nierwnoci
|(x +y) (x
0
+y
0
)| |x x
0
| +|y y
0
|.
Cigo mnoenia w dowolnym punkcie (
0
, x
0
) KX: Wychodzimy od tosamoci
x
0
x
0
=
0
(x x
0
) + (
0
)x
0
+ (
0
)(x x
0
)
i dziaamy na ni norm, co po skorzystaniu z (N1) i (N2) daje nierwno
|x
0
x
0
| [
0
[|x x
0
| +[
0
[|x
0
| +[
0
[|x x
0
|,
z ktrej ju atwo wynika co trzeba.
Cigo dziaa w pln X mona wyrazi w terminach cigw zbienych:
Jeli x
n
x i y
n
y w X a
n
w K, to x
n
+y
n
x +y i
n
x
n
x w X.
Tw. 1.6.2. W pln domknicie ppl jest ppl.
Dowd. Niech L bdzie ppl w pln X; mamy pokaza, e take L jest ppl. Niech x, y L,
, K. Istniej cigi (x
n
) i (y
n
) w L takie, e x
n
x i y
n
y. Wtedy (z
n
) = (x
n
+y
n
) jest
rwnie cigiem w L (bo L jest ppl) i z cigoci dziaa mamy, e z
n
= x
n
+ y
n
x + y.
Zatem x +y L.
Jeeli A jest zbiorem w pln X, to zbir
lin(A) := lin(A)
nazywamy domknit powok liniow A. Powinno by jasne, e jest to najmniejsza domknita
ppl w X zawierajca A.
Zad. 1.6.1. Poka, e w kadej pln X odwzorowania x a+x, gdzie a X i K0 s ustalone,
s homeomorzmami X na siebie. W szczeglnoci wic wszystkie translacje (przesunicia) x a + x i
homotetie (jednokadnoci) x x ( ,= 0) s homeomorzmami X na siebie.
Zad. 1.6.2. Udowodnij, e w pln domknicie zbioru wypukego, lub zbalansowanego, lub absolutnie
wypukego, lub stoka jest zbiorem tego samego typu.
Zad. 1.6.3. Niech A i B bd podzbiorami pln X. Udowodnij, e:
(a) Jeeli oba te zbiory s zwarte, to take zbir A+B jest zwarty.
(b) Jeeli jeden z tych zbiorw jest domknity, a drugi zwarty, to zbir A+B jest domknity. (Czy
pozostaje to prawd, gdy oba te zbiory s tylko domknite?)
(c) Jeeli zbir A jest zwarty, to take zbir [0, 1] A jest zwarty.
(d) Jeeli cho jeden z tych zbiorw jest otwarty, to take zbir A+B jest otwarty. [Wsk. Niech np. B
bdzie otwarty. Wywnioskuj z Zad. 1.6.1, e take jego przesunicia a +B s zbiorami otwartymi.
Zapisz A+B uywajc tych przesuni.]
Uoglnij (a) i (b) na zbiory postaci A + B, gdzie i s dowolnymi skalarami. Podaj te moliwie
najlepsze uoglnienie (c).
Zad. 1.6.4. Niech A i B bd podzbiorami pln X. Udowodnij, e:
28 Lech Drewnowski
(a) Dla dowolnych skalarw i zachodzi inkluzja
A+B A+B;
w szczeglnoci wic AB AB. Czy mona tu zastpi przez =?
(b) Dla dowolnego punktu c X i dowolnego skalara ,= 0 zachodz rwnoci
A+c = A+c i A = A.
1.7. Cigo operatorw liniowych.
Twierdzenie 1.7.1. Niech X i Y bd pln. Dla kadego operatora liniowego T : X Y
nastpujce warunki s rwnowane:
(a) T jest jednostajnie cigy.
(b) T jest cigy.
(c) T jest cigy w pewnym punkcie x
0
X.
(d) Istnieje staa L 0 taka, e |Tx| L|x|, x X.
Dowd. Implikacje (a) = (b) = (c) s oczywiste.
(c) = (d): Z (c) mamy r > 0 takie, e |Tx Tx
0
| 1 gdy |x x
0
| r. Jeli teraz x X i
|x| r, to |(x+x
0
) x
0
| r, zatem |Tx| = |T(x+x
0
) Tx
0
| 1. Tak wic z |x| r wynika,
e |Tx| 1. Wemy teraz dowolne 0 ,= x X. Wtedy
_
_
_
_
r
|x|
x
_
_
_
_
= r i wobec tego
_
_
_
_
T
_
r
|x|
x
__
_
_
_
1.
Std otrzymujemy |Tx| r
1
|x|. Zatem nierwno w (d) zachodzi ze sta L = r
1
.
(d) = (a): Z (d) i addytywnoci T wynika, e T spenia warunek Lipschitza ze sta L.
Istotnie, dla dowolnych x
1
, x
2
X mamy |Tx
1
Tx
2
| = |T(x
1
x
2
)| L|x
1
x
2
|. To oczywicie
pociga (a).
Uwaga. Poniewa dla x = 0 nierwno |Tx| L|x| zachodzi bez wzgldu na wybr staej
L (dlaczego?), szukajc staej L dobrej dla wszystkich x X moemy o ile jest to wygodne
ograniczy si do x ,= 0.
Wniosek 1.7.2. Niech X i Y bd pln. Dla kadego operatora liniowego T : X Y nastpujce
warunki s rwnowane:
(a) T jest cigy.
(b) T przeprowadza zbiory ograniczone w zbiory ograniczone, tzn. dla kadego ograniczonego
zbioru A w X jego obraz T(A) jest zbiorem ograniczonym w Y .
(c) T(B
X
) (lub: T(K
X
)) jest zbiorem ograniczonym w Y .
Dowd. (a) = (b): Niech operator T bdzie cigy. W myl Tw. 1.7.1 istnieje wic staa
L 0 taka, e |Tx| L|x| dla wszystkich x X. Jeeli teraz zbir A X jest ograniczony,
to zawiera si w pewnej kuli B
X
(0, R) i wobec tego |Tx| L|x| LR dla kadego x A. To
oznacza, e zbir T(A) Y jest ograniczony.
(b) = (c): Oczywiste.
(c) = (a): Zamy, e np. ograniczony jest zbir T(B
X
). Istnieje wic staa L 0 taka, e
|Tx| L dla kadego x X o normie 1. Wemy teraz w X dowolny element x ,= 0. Wtedy
_
_
_
_
x
|x|
_
_
_
_
= 1, wic |Tx| = |x|
_
_
_
_
T
_
x
|x|
__
_
_
_
L|x|.
Zatem, na mocy Tw. 1.7.1, operator T jest cigy.
Uwagi. (a) Ze wzgldu na rwnowano warunkw (b) i (d) w Tw. 1.7.1, a zwaszcza z uwagi
na Wn. 1.7.2, operatory liniowe cige nazywa si czsto ograniczonymi . Ostrzeenie: To pojcie
ograniczonoci jest istotnie rne od zwykego pojcia ograniczonoci - zob. Zad. 1.7.3.
(b) Rne specjalne klasy cigych operatorw liniowych T : X Y wprowadza si postulujc,
by przeprowadzay one zbiory ograniczone w X (lub sam tylko kul B
X
) w pewne specjalne
zbiory ograniczone w Y . Jedn z najwaniejszych takich specjalnych klas operatorw tworz tzw.
operatory zwarte zob. 5 a take Tw. 5.1.1.
Bdziemy dalej uywa oznaczenia
L(X, Y )
na zbir wszystkich cigych operatorw liniowych z pln X do pln Y . atwo sprawdzi bezpo-
rednio (lub wykorzysta w tym celu Tw. 1.7.1; zob. te Tw. 2.1.1 i jego dowd), e L(X, Y ) jest
pl (wzgldem zwykych dziaa) nazywamy j przestrzeni cigych operatorw liniowych
z pln X do pln Y .
Tw. 1.7.3. Jeeli T L(X, Y ), to dla dowolnej domknitej ppl M w Y jej przeciwobraz T
1
(M)
jest domknit ppl w X.
W szczeglnoci jdro N(T) = T
1
(0) operatora T jest domknit ppl w X.
Wniosek 1.7.4 (Zasada stabilnoci przeciwdziedziny dla cigych operatorw liniowych). Jeeli
T L(X, Y ), M jest domknit ppl w Y i T(x) M dla x A X, to take T(x) M dla
x lin(A):
T(A) M = T
_
lin(A)
_
M.
W szczeglnoci, jeli zbir A jest liniowo gsty w X, tj. lin(A) = X, to
T(A) M = T(X) M.
Dowd. Zamy, e T(A) M, czyli e A T
1
(M). W myl Tw. 1.7.3, T
1
(M) jest
domknit ppl w X, wic musi zawiera lin(A), czyli T
_
lin(A)
_
M.
Wniosek 1.7.5 (Zasada przeduania rwnoci dla cigych operatorw liniowych). Jeeli ope-
ratory S, T L(X, Y ) pokrywaj si na pewnym zbiorze A X, tzn. S(x) = T(x) dla x A, to
pokrywaj si one take na domknitej ppl lin(A) rozpitej na zbiorze A:
S[A = T[A = S[lin(A) = T[lin(A).
W szczeglnoci, jeli zbir A jest liniowo gsty w X, to
S[A = T[A = S = T na X.
Dowd. Stosujemy poprzedni wniosek do operatora ST i podprzestrzeni M = 0 Y .
Zad. 1.7.1. Niech T bdzie operatorem liniowym z pln X do pln Y . Poka, e jeeli dla pewnych liczb
a > 0 i b 0 z |x| < a zawsze wynika, e |Tx| b, to |Tx| (b/a)|x| dla kadego x X (i na odwrt).
Zad. 1.7.2. Niech p i q bd nieujemnymi funkcjonaami dodatnio jednorodnymi na pl X (tzn. warunek
jednorodnoci zakada si tylko dla liczb z R
+
). Poka, e jeeli dla pewnych liczb a > 0 i b 0 z p(x) < a
zawsze wynika, e q(x) b, to q(x) (b/a)p(x) dla kadego x X (i na odwrt).
Zad. 1.7.3. Poka, e jeeli operator liniowy T z pln X do pln Y jest ograniczony w zwykym sensie
(tzn. istnieje staa c taka, e |Tx| c, x X), to T = 0.
Zad. 1.7.4. Przeprowad dowd implikacji (c) = (a) we Wn. 1.7.2 w przypadku, gdy wiemy, e
ograniczony jest zbir T(K
X
).
Zad. 1.7.5. Poka, e cigo operatora liniowego T z pln X do pln Y jest rwnowana cigoci
seminormy x |Tx| na pln X.
Zad. 1.7.6. Uzasadnij, e gdy istnieje ciga projekcja liniowa (zob. 0.5) pln X na jej podprzestrze
V , to podprzestrze V musi by domknita.
Zad. 1.7.7. Niech : a = t
0
< t
1
< < t
m
= b bdzie ustalonym podziaem przedziau [a, b] R.
Dla kadej funkcji f C[a, b] niech L
(f) oznacza funkcj (cig!) okrelon na [a, b], ktrej wykresem jest
linia amana o wierzchokach w punktach (t
j
, f(t
j
)) dla j = 0, 1, . . . , m.
30 Lech Drewnowski
(a) Poka, e otrzymujemy w ten sposb cigy operator liniowy L
: C[a, b] C[a, b]. [Wsk. Jakim

wzorem wyraa si L
(f)(t) dla t [t
j1
, t
j
], j = 1, . . . , m?]
(b) Wyjanij, jakie funkcje tworz podprzestrze V
:= L
(C[a, b]) (obraz operatora L
).
(c) Uzasadnij, e L
jest projekcj przestrzeni C[a, b] na jej podprzestrze V
.
(d) Uzasadnij, e podprzestrze V
jest domknita w C[a, b].

1.8. Norma operatora liniowego.
Przypomnijmy (zob. Tw. 1.7.1), e operator liniowy T z pln X do pln Y jest cigy wtedy
i tylko wtedy, gdy istnieje staa L 0 taka, e |Tx| L|x| dla wszystkich x X. Sugeruje to
rozwaenie najmniejszej takiej staej L jako swego rodzaju miary wielkoci operatora T:
Norm cigego operatora liniowego T z pln X do pln Y nazywamy liczb
|T| := infL 0 : |Tx| L|x|, x X.
Oczywicie,
0 |T| < .
Proste przeksztacenia powyszej denicji, wykorzystujce jednorodno operatora T oraz norm
w X i Y , prowadz do nastpujcych rwnoci:
|T| = sup
_
|Tx|
|x|
: 0 ,= x X
_
= sup|Tx| : |x| = 1 sup
x=1
|Tx| sup|y| : y T(S
X
)
= sup|Tx| : |x| 1 sup
x1
|Tx| sup|y| : y T(B
X
)
= sup|Tx| : |x| < 1 sup
x<1
|Tx| sup|y| : y T(K
X
)
przy czym pierwsze dwie zachodz pod warunkiem, e X ,= 0.
Z pierwszej z powyszych rwnoci wynika natychmiast, e
|Tx| |T| |x|, x X;
zatem inf w denicji |T| jest osigane! Ta elementarna nierwno jest stosowana bardzo czsto.
Uwagi. (a) atwo uzasadni, e nie ma znaczenia, czy w denicji |T| wystpuj stae L 0
(jak przyjlimy), czy te stae L > 0.
(b) W przypadku niecigego operatora T powysze wzory na |T| daj oczywicie |T| = .
Zatem operator liniowy T jest cigy wtedy i tylko wtedy, gdy liczba |T|, wyliczona wedug kt-
regokolwiek z podanych wzorw, jest skoczona.
(c) Analizujc dowd Wn. 1.7.2 atwo spostrzec, e norma |T| cigego operatora liniowego
T : X Y to promie R najmniejszej kuli B
Y
(0, R) w przestrzeni Y zawierajcej obraz T(B
X
)
kuli jednostkowej B
X
w przestrzeni X:
|T| = infR 0 : T(B
X
) B
Y
(0, R) i T(B
X
) B
Y
(0, |T|).
Kontynuacj tego punktu jest 2.1, natomiast przykady na wyliczanie norm konkretnych
operatorw i funkcjonaw liniowych mona znale w 2.2.
1.8-Z Zadania.
Zad. 1.8.1. Podaj pene wyprowadzenie podanych powyej w tekcie wzorw na norm operatora.
Zad. 1.8.2. Jeeli T : X Y jest cigym operatorem liniowym, a S oznacza zawenie T do pewnej
podprzestrzeni V X, to jaki zwizek zachodzi midzy normami |T| i |S| ?
Zad. 1.8.3. Jeeli T L(X, Y ) i dla pewnego 0 ,= x
0
X mamy |Tx
0
| = 2|x
0
|, to co mona powiedzie
o normie |T| ?
Zad. 1.8.4. Niech f bdzie cigym funkcjonaem liniowym na pln X, a y
0
niech bdzie dowolnym
punktem pln Y . Jaki zwizek zachodzi midzy norm |f| funkcjonau f, a norm |T| operatora liniowego
T : X Y okrelonego wzorem T(x) = f(x)y
0
?
Zad. 1.8.5. Znajd norm |L
| operatora z Zad. 1.7.7.

1.9. Szeregi w przestrzeniach unormowanych.
Pojcia szeregu, szeregu zbienego i jego sumy, a take szeregu bezwarunkowo zbienego
w oglnych pln X wprowadza si dokadnie tak samo jak w przypadku X = K. Najbardziej
podstawowe wasnoci szeregw liczbowych przenosz si bez zmian na szeregi wektorowe. Chodzi
tu m.in. o
dziaania arytmetyczne na szeregach zbienych;
fakt, e wyraz oglny szeregu zbienego musi dy do zera;
fakt, e zbieno szeregu nie zaley od skoczonej liczby jego wyrazw;
kryterium Cauchyego zbienoci szeregu w przestrzeni Banacha.
Szereg
n=1
x
n
w X nazywa si absolutnie zbieny, jeli zbieny jest szereg liczbowy
n=1
|x
n
|.
Sam szereg

n=1
x
n
nie musi by wtedy zbieny w X, chyba e X jest przestrzeni Banacha (zob.
niej Tw. 1.9.2). Aby stwierdzi, czy dany szereg wektorowy jest absolutnie zbieny, mona oczy-
wicie stosowa znane z Analizy kryteria zbienoci szeregw liczbowych o wyrazach nieujemnych.
Tw. 1.9.1. Jeeli szereg

n=1
x
n
w pln X jest zbieny i x jest jego sum, to
|x|
n=1
|x
n
|.
Dowd. Z tego, e s
n
:=

n
j=1
x
j
x i cigoci normy (Tw. 1.2.4) mamy |s
n
| |x|. Ale
|s
n
|
n
j=1
|x
n
|, skd przy n wynika dana nierwno,
Tw. 1.9.2. W przestrzeni Banacha kady szereg absolutnie zbieny jest bezwarunkowo zbieny.
Dowd. Niech (x
n
) bdzie cigiem w przestrzeni Banacha X takim, e

n=1
|x
n
| < .
Wtedy
_
_
_
_
n
j=m
x
j
_
_
_
_
j=m
|x
j
| 0 przy m, n ,
zatem szereg

n=1
x
n
spenia warunek Cauchyego; zupeno X zapewnia mu zbieno.
Jeeli jest permutacj N (tzn. bijekcj N na siebie), to
n=1
|x
(n)
| =
n=1
|x
n
| <
i wobec tego w myl poprzedniej czci dowodu szereg

n=1
x
(n)
jest zbieny w X. Zatem
szereg

n=1
x
n
jest bezwarunkowo zbieny.
Uwaga. Prawdziwe jest te twierdzenie odwrotne zob. Tw. 1.14.1.
Nie jest zbyt trudne do pokazania (zob. Zad. 1.16.3), e zbieno absolutna i bezwarunkowa
szeregw pokrywaj si w przestrzeniach Banacha wymiaru skoczonego. Ale w adnych innych,
zachodzi bowiem nastpujce gbokie (i oczywicie trudne)
Twierdzenie 1.9.3 (DvoretzkyRogers). W kadej nieskoczenie wymiarowej przestrzeni Ba-
nacha istnieje szereg bezwarunkowo zbieny, ktry nie jest absolutnie zbieny.
Tw. 1.9.4. Niech T bdzie cigym operatorem liniowym z pln X do pln Y . Rozwamy szeregi
()
n=1
x
n
w X i ()
n=1
Tx
n
w Y .
32 Lech Drewnowski
(a) Jeeli szereg () jest zbieny w X, to szereg () jest zbieny w Y i dla sum tych szeregw
zachodzi rwno
T
_

n=1
x
n
_
=
n=1
Tx
n
.
(b) Jeeli szereg () jest bezwarunkowo zbieny w X, to szereg () jest bezwarunkowo zbieny
w Y .
(c) Jeeli szereg () jest absolutnie zbieny w X, to szereg () jest absolutnie zbieny w Y .
Dowd. (a): Z cigoci i addytywnoci operatora T mamy:
T
_

n=1
x
n
_
= lim
N
T
_
N
n=1
Tx
n
_
= lim
N
N
n=1
Tx
n
=
n=1
Tx
n
.
(b) wynika z czci (a) przez zastosowanie jej do dowolnej permutacji danego szeregu.
(c): Jak wiemy z Tw. 1.7.1, cigo T oznacza istnienie staej M > 0 takiej, e |Tx| M|x|,
x X. W szczeglnoci |Tx
n
| M|x
n
| dla kadego n, a std

n=1
|Tx
n
| < .
1.9-Z Zadania.
Zad. 1.9.1. Poka, e operator liniowy T z pln X do pln Y jest cigy wtedy i tylko wtedy, gdy
przeprowadza szeregi absolutnie zbiene w szeregi absolutnie zbiene.
Zad. 1.9.2. Uzasadnij, e znane z Analizy kryterium Weierstrassa jednostajnej zbienoci szeregw
funkcyjnych jest szczeglnym przypadkiem Tw. 1.9.2.
Zad. 1.9.3. Podaj przykad szeregu w przestrzeni C[0, 1], ktry jest bezwarunkowo zbieny, ale nie jest
absolutnie zbieny.
1.10. Bazy Schaudera. Zbiory liniowo gste.
Niech X bdzie pln nad K. Cig (x
n
) w X nazywamy baz Schaudera przestrzeni X, jeeli
dla kadego x X istnieje dokadnie jeden cig (
n
) K
N
taki, e
x =
n=1
n
x
n
:= lim
n
n
j=1
j
x
j
;
powyszy szereg nazywamy wwczas rozwiniciem x wzgldem bazy (x
n
). Wspczynniki
n
w
tym rozwiniciu mona traktowa jako wsprzdne x wzgldem bazy (x
n
).
Tw. 1.10.1. Niech X bdzie pln.
(a) Jeeli przestrze X ma baz Schaudera (x
n
), to jest ona cigiem liniowo gstym w X.
(b) Jeeli w przestrzeni X istnieje cig (x
n
) liniowo gsty, to jest ona orodkowa. [Skoczone
wymierne kombinacje x
n
w tworz zbir przeliczalny gsty w X.]
Dowd. (a) Dla kadego elementu x X wszystkie sumy czciowe jego rozwinicia wzgldem
bazy (x
n
) nale do lin (x
n
); zatem x lin(x
n
).
(b) Wsk. Dla dowolnej kombinacji liniowej y =

n
j=1
j
x
j
i dowolnego > 0 mona znale
kombinacj liniow wymiern z =

n
j=1
j
x
j
tak, e |y z| .
Przykady 1.10.2. (a) Cig wektorw jednostkowych (e
n
) jest baz Schaudera przestrzeni l
p
(1 p < ) i c
0
, a wobec tego jest w tych przestrzeniach liniowo gsty (zob. Tw. 1.10.1 (a)).
Dowd dla l
p
: Pokaemy, e dla kadego x = (
n
) l
p
zachodzi rwno
x =
n=1
n
e
n
.
Istotnie, poniewa

j=1
[
j
[
p
< , to
_
_
_
_
x
n
j=1
j
e
j
_
_
_
_
p
= |(0, . . . , 0,
n+1
,
n+2
, . . . )|
p
=
_

j=n+1
[
j
[
p
_
1/p
0 przy n .
Jeli take x =

n=1
n
e
n
, to
0 = x x =
n=1
n
e
n

n=1
n
e
n
=
n=1
(
n

n
)e
n
,
a std
0 = lim
n
|(
1

1
, . . . ,
n

n
, 0, 0, . . . )|
p
= lim
n
n
j=1
[
j

j
[
p
=
j=1
[
j

j
[
p
,
zatem
j
=
j
dla kadego j.
(b) Cig (e
n
)
n=0
, gdzie e
0
:= (1, 1, 1, . . . ), jest baz Schaudera przestrzeni c.
Niech x = (
n
) c i
0
:= lim
n
n
. Wtedy
x =
0
e
0
+ (
n

0
)
n=1
, gdzie (
n

0
)
n=1
c
0
.
Std
x =
0
e
0
+
n=1
(
n

0
)e
n
i nietrudno wykaza, e jest to jedyne rozwinicie x wzgldem cigu (e
n
)
n0
.
(c) Na mocy tw. aproksymacyjnego Weierstrassa, dla kadego przedziau zwartego [a, b] R
przestrze W[a, b], skadajca si ze wszystkich wielomianw algebraicznych na [a, b], jest gsta w
rzeczywistej pln C[a, b]. Inaczej mwic, cig jednomianw 1, x, x
2
, . . . jest liniowo gsty w C[a, b].
Std: przestrze C[a, b] jest orodkowa.
Prostsze uzasadnienie orodkowoci C[a, b]: Funkcje cige amane o wierzchokach wymier-
nych tworz zbir przeliczalny gsty w C[a, b] (por. (d) poniej).
(d) Prost konsekwencj jednostajnej cigoci funkcji cigych na przedziaach zwartych jest
fakt, e zbir funkcji (cigych) amanych jest gsty w C[a, b]. Wiadomo (zob. np. [M, p. 83
84]), e funkcje amane na [a, b] to kombinacje liniowe funkcji staej 1 i elementarnych funkcji
amanych l
c
(t) :=
1
2
_
[t c[ + t c
_
, gdzie c [a, b) (naszkicuj wykres l
c
). Zatem funkcja 1 wraz z
funkcjami l
c
dla c [a, b) tworz zbir liniowo gsty w C[a, b].
(e) Funkcj f : [a, b] K nazywamy
prawidow, jeeli w kadym punkcie t (a, b) ma (skoczone) obie granice jednostronne
f(t 0) i f(t + 0), a w punktach a i b granice jednostronne f(a + 0) i f(b 0);
schodkow, jeeli istniej punkty a = c
0
< c
1
< < c
n
= b takie, e na kadym
przedziale (c
j1
, c
j
) (1 j n) funkcja f jest staa.
Inaczej mwic, funkcje schodkowe na [a, b] to kombinacje liniowe funkcji charakterystycznych
J
dowolnych przedziaw J [a, b] (w tym przedziaw zdegenerowanych, tj. jednopunktowych
[c, c] = c).
Oczywicie, funkcje cige, funkcje monotoniczne, jak te funkcje schodkowe s prawidowe.
Mona pokaza (zob. [S, p. 384]), e funkcja jest prawidowa wtedy i tylko wtedy, gdy jest granic
jednostajnie zbienego cigu funkcji schodkowych. Std wynika, e
1) zbir P[a, b] wszystkich funkcji prawidowych na [a, b] jest domknit ppl przestrzeni
B[a, b]; w konsekwencji,
2) przestrze P[a, b] = (P[a, b], ||
) jest przestrzeni Banacha, przy czym

3) funkcje schodkowe tworz w niej podprzestrze gst. Inaczej mwic, funkcje charakte-
rystyczne
J
dowolnych przedziaw J [a, b] stanowi zbir liniowo gsty w P[a, b].
34 Lech Drewnowski
(f) Przestrze l
jest nieorodkowa. Istotnie, jej podzbir A := 0, 1

N
wszystkich cigw zero-
jedynkowych jest mocy continuum i dla dowolnych rnych punktw x, x
A mamy |xx
= 1.
Std wynika, e A, a tym bardziej l
, nie moe mie przeliczalnego podzbioru gstego.

Oglniej: Jeeli zbir S jest nieskoczony, to przestrze B(S) l
(S) jest nieorodkowa.

(g) W przestrzeniach L
p
() (1 p < ) zbir funkcji charakterystycznych
A
, gdzie A i
(A) < , jest liniowo gsty.
1.10-Z Zadania.
Zad. 1.10.1. Udowodnij w naszkicowany poniej sposb, e suma szeregu liczbowego bezwzgldnie zbie-
nego nie zaley od kolejnoci jego wyrazw, tzn.: Dla kadego x = (
j
) l
1
i dowolnej permutacji zbioru
N sumy szeregw

j=1
j
i

j=1
(j)
s rwne.
Zarys postpowania: Uzasadnij najpierw, e wzory s(x) =
j=1
j
i s
(x) =
j=1
(j)
deniuj cige
funkcjonay liniowe s i s
na pln l
1
. Nastpnie sprawd, e s(e
n
) = s
(e
n
) dla kadego n N. Na koniec,
zastosuj Wn. 1.7.5 wraz z Prz. 1.10.2 (a).
Zad. 1.10.2. Niech Q := [a, b] [c, d]. Udowodnij w naszkicowany poniej sposb, e dla kadej funkcji
f C(Q) zachodz rwnoci:
__
Q
f(x, y) dxdy =
_
b
a
__
d
c
f(x, y) dy
_
dx =
_
d
c
__
b
a
f(x, y) dx
_
dy
Zarys postpowania: Uzasadnij najpierw, e wystpujce tu trzy caki (jedna podwjna i dwie iterowane)
deniuj trzy cige funkcjonay liniowe na pln C(Q). Nastpnie sprawd, e te trzy funkcjonay przyjmuj t
sam warto na kadym jednomianie dwch zmiennych w
mn
(x, y) = x
m
y
n
(m, n N
0
). Na koniec, zastosuj
Wn. 1.7.5 wraz z faktem, e wielomiany algebraiczne dwch zmiennych s gste w rzeczywistej przestrzeni
C(Q) (dwuwymiarowa wersja tw. aproksymacyjnego Weierstrassa).
Zad. 1.10.3. Udowodnij, e jeeli g, h C[a, b] i
_
b
a
g(t)t
n
dt =
_
b
a
h(t)t
n
dt dla n = 0, 1, 2, . . . , to g = h.
[Wsk. Wyka najpierw, e dla dowolnej ustalonej funkcji k C[a, b] funkcjona k
okrelony na pln C[a, b]

wzorem k
(f) =
_
b
a
f(t)k(t) dt jest liniowy i cigy. Nastpnie zastosuj do funkcjonaw g
i h
Wn. 1.7.5
wraz z Prz. 1.10.2 (c), aby uzyska, e g
= h
. Std, na koniec, wywnioskuj, e g = h.]

Zad. 1.10.4. Dla f L
1
:= L
1
[0, 2] i n Z niech

f(n) := (2)
1
_
2
0
f(t)e
int
dt. Wyka, e:
(a) Dla kadego n funkcjona F
n
na przestrzeni L
1
okrelony wzorem F
n
(f) =

f(n) jest liniowy, cigy
i ma norm 1/(2).
(b) Operator F, ktry kadej funkcji f L
1
przyporzdkowuje cig F(f) :=
_
f(n)
_
nZ
, dziaa z L
1
do l
(Z), jest liniowy, cigy i ma norm 1/(2).

(c) Operator F dziaa w istocie z przestrzeni L
1
w przestrze c
0
(Z) (to jest tzw. Lemat Riemanna-
Lebesguea), tzn.
lim
|n|
f(n) = 0 f L
1
,
jest cigy i |F| 1/(2).
Uwaga: Zamiast przedziau [0, 2] mg tu wystpi dowolny przedzia ograniczony!
[Wsk. do (c): Sprawdzajc, e () F(f) c
0
(Z) mona ograniczy si do rzeczywistych funkcji f. 1) Poka,
e operator F : C[0, 2] l
(Z) jest cigy. 2) Uzasadnij przez indukcj, e () zachodzi, gdy f jest

jednomianem. 3) Z 1) i 2) wywnioskuj, e () zachodzi dla f C[0, 2] (zastosuj Wn. 1.7.4). 4) Wykorzystaj
cz (b) i fakt, e zbir C[0, 2] jest gsty w L
1
, aby otrzyma, e () zachodzi dla f L
1
.]
Zad. 1.10.5. Poka, e rozwinicia x =

n=1
n
e
n
w przestrzeniach l
p
(1 p < ) i c
0
, o ktrych
mowa w Prz. 1.10.2 (a), s bezwarunkowo zbiene. Dla jakich elementw x s one absolutnie zbiene?
Zad. 1.10.6. Zbir x = (
j
) l
1
:
j=1
j
= 0 jest gst ppl w l
p
dla 1 < p < , ale nie w l
1
.
Zad. 1.10.7. Poka, e zbir funkcji e
nx
(n N
0
) jest liniowo gsty w rzeczywistej pln C
1
[0, ) :=
f C[0, ) : lim
x
f(x) istnieje (z norm ||
), a zbir funkcji e
nx
(n N) jest liniowo gsty w jej
podprzestrzeni C
0
[0, ).
[Wsk. Odwzorowanie : [0, ] [0, 1], gdzie (x) := e
x
dla x [0, ) i () := 0, jest homeomorzmem.
Std wywnioskuj, e operator C
: f f jest izometri liniow C[0, 1] na C[0, ]. W co ten operator

przeprowadza jednomiany 1, x, x
2
, . . . ? Zauwa te, e operator restrykcji g g[[0, ) jest izometri liniow
C[0, ] na C
1
[0, ).]
Zad. 1.10.8. Udowodnij, e funkcje W(x)e
x
, gdzie W jest wielomianem, tworz zbir gsty w rzeczywi-
stej pln C
0
[0, ). [Wsk. Wykorzystaj drug cz Zad. 1.10.7 oraz fakt, e dla P
n
(x) = n-ta suma czciowa
rozwinicia Taylora funkcji e
x
mamy P
n
(x)e
x
e
2x
jednostajnie na [0, ).]
1.11. Zastosowanie: Twierdzenie Silvermana-Toeplitza.
Niech A = (a
jk
)
j,kN
bdzie nieskoczon macierz liczbow. Jeeli dla cigu x = (
k
) = K
N
() istniej sumy a
j
(x) :=
k=1
a
jk
k
, j N i istnieje granica a(x) := lim
j
a
j
(x),
to mwimy, e jest on limesowalny metod A (krtko: A-limesowalny) do wartoci a(x), a
warto t nazywamy A-granic cigu x. Tak wic dla danego cigu x = (
k
) tworzy si o ile
tylko jest to moliwe nowy cig y = (
j
), gdzie
j
:= a
j
(x) dla j = 1, 2, . . . , i przez A-granic
cigu x rozumie si zwyk granic cigu y o ile tylko jest on zbieny.
Metoda A nazywa si permanentna lub regularna, jeeli kady cig zbieny x = (
k
) (tj.
x c) jest A-limesowalny i a(x) = lim
k
k
(tzn. A-granica cigu x pokrywa si z jego zwyk
granic).
Twierdzenie 1.11.1 (Twierdzenie Silvermana-Toeplitza). Metoda A jest permanentna wtedy i
tylko wtedy, gdy spenione s ponisze trzy warunki:
(1) M := sup
j
k=1
[a
jk
[ < ;
(2) lim
j
a
jk
= 0 dla k = 1, 2, . . . ;
(3) lim
j
k=1
a
jk
= 1.
Dowd dostatecznoci. Zamy, e macierz A spenia powysze warunki.
Niech x = (
k
) c. Z (1) wynika, e dla kadego j:
k=1
[a
jk
k
[ M|x|
,
zatem szereg w denicji a
j
(x) jest (bezwzgldnie) zbieny i wobec tego a
j
(x) istnieje, przy czym
[a
j
(x)[ M|x|
.
Uzyskane w ten sposb funkcjonay a
j
na przestrzeni c s oczywicie liniowe, a z ostatniej nierw-
noci wynika zarwno cigo kadego z nich jak i to, e dla dowolnego x c cig liczbowy
_
a
j
(x)
_
jest ograniczony. To prowadzi do operatora liniowego
T : c l
, gdzie T(x) :=
_
a
j
(x)
_
dla x c.
Jest on cigy, bo dla kadego x c mamy
|T(x)|
= sup
j
[a
j
(x)[ M|x|
.
Dla wektorw jednostkowych e
n
c
0
mamy a
j
(e
n
) = a
jn
, zatem T(e
n
) c
0
na mocy warun-
ku (2). Std, stosujc Zasad stabilnoci (Wn. 1.7.4) z
M = c
0
l
= Y i A = e
n
: n N c
0
= X,
dostajemy, e T(c
0
) c
0
. (Zbir A jest liniowo gsty w c
0
, zob. Prz. 1.10.2 (a).) Ponadto dla
elementu e
0
= (1, 1, 1, . . . ) c mamy a
j
(e
0
) =

k=1
a
jk
, zatem na mocy warunku (3) T(e
0
) jest
cigiem zbienym do 1.
36 Lech Drewnowski
Niech teraz x = (
k
) c i
0
:= lim
k

k
. Poniewa
x =
0
e
0
+x
0
, gdzie x
0
:= (
j

0
) c
0
,
to
T(x) =
0
T(e
0
) +T(x
0
).
Po prawej stronie tej rwnoci
0
T(e
0
) jest cigiem zbienym do
0
, a T(x
0
) jest cigiem zbienym
do zera. W konsekwencji T(x) jest cigiem zbienym do
0
.
Dowd koniecznoci, korzystajcy z Tw. Banacha-Steinhausa (Tw. 3.4.1), podamy w 3.5.
1.11-Z Zadania.
Zad. 1.11.1. Niech A = (a
jk
) bdzie nieskoczon macierz liczbow. Uzasadnij, e:
(a) Zbir
A
wszystkich x speniajcych warunek () na pocztku 1.11 jest ppl przestrzeni .
(b) Operator T :
A
okrelony wzorem Tx =
_
a
j
(x)
_
jest liniowy.
(b) Jeeli A spenia warunek (1) z Tw. 1.11.1, to l

A
, T(l
) l
i T[l
jest cigym operatorem

liniowym z l
do l
.
Zad. 1.11.2. Poka konieczno warunkw (2) i (3) w Tw. Silvermana-Toeplitza.
Zad. 1.11.3. Wzorujc si na dowodzie Tw. 1.11.1 podaj analogiczny dowd dla tw. Cauchyego: Dla
kadego zbienego cigu liczbowego take cig jego rednich arytmetycznych jest zbieny i to do tej samej
granicy. (To tw. jest szczeglnym przypadkiem Tw. 1.11.1 uzasadnij!)
Zad. 1.11.4. Macierzow metod limesowalnoci A nazywa si zero-permanentn, gdy kady cig
zbieny do zera jest A-limesowalny do zera. Sformuuj wariant Tw. 1.11.1 dotyczcy zero-permanentnych
metod limesowalnoci i podaj dla niego dowd dostatecznoci.
1.12. Izometrie i izomorfizmy przestrzeni unormowanych.
Niech X i Y bd pln (nad tym samym ciaem K).
Izometri liniow X w Y (lub zanurzeniem liniowo-izometrycznym X w Y ) nazywamy
operator liniowy T : X
w
Y zachowujcy odlegoci midzy punktami, tj. taki, e
|Tx
1
Tx
2
| = |x
1
x
2
| dla dowolnych x
1
, x
2
X,
czyli rwnowanie (!) zachowujcy normy elementw, tj. taki, e
|Tx| = |x| dla kadego x X.
Gdy istnieje izometria liniowa X na Y , to pln X i Y nazywamy liniowo-izometrycznymi i
piszemy
X

= Y.
atwo widzie, e

= jest relacj rwnowanoci w klasie wszystkich pln.
Izomorzm (liniowo-topologiczny) X w Y (lub zanurzenie izomorczne X w Y ) to
izomorzm liniowy (algebraiczny) T : X
w
Y , ktry jest rwnoczenie zanurzeniem homeomorcz-
nym, czyli taki, e zarwno operator T : X Y jak i operator odwrotny T
1
: Y
0
X, gdzie
Y
0
= T(X), s cige. Gdy istnieje izomorzm X na Y , to pln X i Y nazywamy izomorcznymi
i piszemy
X Y.
atwo widzie, e jest relacj rwnowanoci w klasie wszystkich pln.
Oczywicie, kada izometria liniowa T : X Y jest izomorzmem liniowo-topologicznym, przy
czym operator do niej odwrotny T
1
: T(X) X te jest izometri liniow.
Twierdzenie 1.12.1. Operator liniowy T z pln X w pln Y jest zanurzeniem izomorcznym
(liniowo-topologicznym) wtedy i tylko wtedy, gdy istniej stae a, b > 0 takie, e
a|x| |Tx| b|x| dla kadego x X.
Dowd. W myl Tw. 1.7.1 cigo operatora T : X Y rwnowana jest istnieniu staej
b > 0 takiej, e
|Tx| b|x|, x X.
Podobnie, jeli operator T
1
: Y
0
X istnieje (czyli gdy operator T jest 11), to jego cigo jest
rwnowana istnieniu staej c > 0 takiej, e
|T
1
(y)| c|y|, y Y
0
.
Ale Y
0
= T(X), wic ostatnia nierwno rwnowana jest nierwnoci |T
1
(Tx)| c|Tx|, czyli
c
1
|x| |Tx|, x X. Wystarczy teraz zauway, e a|x| |Tx| dla x X, gdzie a > 0,
pociga rnowartociowo T.
Wniosek 1.12.2. Jeli dwie pln s izomorczne(w szczeglnoci, liniowo izometryczne) i jedna
z nich jest przestrzeni Banacha, to i druga jest przestrzeni Banacha.
Dowd. Z poprzedniego twierdzenia wynika, e izomorzm midzy dwiema pln ustanawia 11
odpowiednio zarwno midzy cigami zbienymi, jak i midzy cigami Cauchyego w obu tych
przestrzeniach.
1.12-Z Zadania.
Zad. 1.12.1. Podaj przykad izomorzmu liniowo-topologicznego, ktry nie jest izometri.
Zad. 1.12.2. Poka, e c c
0
. [Wsk. Rozwa perator T, ktry kademu x = (
j
) c przyporzdkowuje
Tx := (
0
,
1

0
,
2

0
, . . . ) c
0
, gdzie
0
:= lim
j

j
.] Uwaga: Mona pokaza, e c ,
= c
0
.
Zad. 1.12.3. Jeeli T : X Y jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym, to |T| =? Ile wynosi norma
operatora identycznociowego I : X X ? Jeeli V jest podprzestrzeni w X, to ile wynosi norma zanurzenia
identycznociowego j : V X ?
Zad. 1.12.4. Uzasadnij, e dla dowolnych (niezdegenerowanych) przedziaw zwartych [a, b] i [c, d] w R
mamy C[a, b]

= C[c, d].
Zad. 1.12.5. Poka, e przestrze C([0, 1]) zanurza si liniowo-izometrycznie w przestrzeni C([0, 1]
2
).
Zad. 1.12.6. Poka, e dla kadego > 0 przestrze C[0, 1] zanurza si liniowo-izometrycznie w prze-
strzeni C
(R) funkcji cigych -okresowych na R, rozpatrywanej z norm supremaln.

[Wsk. 1) C[0, 1]

= C[0,
1
2
]; 2) C[0,
1
2
]

= Z := h C[
1
2
,
1
2
] : h(
1
2
) = h(
1
2
) (wykorzystaj odbicie
symetryczne w 0); 3) Z zanurza si liniowo-izometrycznie w C
(R).]
Zad. 1.12.7. Niech K, K
1
i K
2
bd zbiorami zwartymi w R, przy czym K
1
K
2
.
(a) Skonstruuj zanurzenie liniowo-izometryczne C(K) w C[0, 1].
(b) Skonstruuj zanurzenie liniowo-izometryczne C(K
1
) w C(K
2
).
[Wsk. do (a): K zawiera si w pewnym przedziale zwartym [a, b]. Zbir [a, b]K jest sum cigu (skoczonego
lub nie) rozcznych przedziaw, ktrych koce nale do K. Przedu, w moliwie prosty sposb, kad
funkcj f cig na K do funkcji

f cigej na [a, b]. To da izometri liniow C(K) w C[a, b]. Co dalej?]
Zad. 1.12.8. Udowodnij, e jeeli S jest nieskoczon pt cakowicie regularn, to istnieje zanurzenie
liniowo-izometryczne J : c C(S). [Wsk. W S mona znale cig rozcznych niepustych zbiorw otwar-
tych.]
Zad. 1.12.9. Niech bdzie dowoln permutacj zbioru N, a (
j
) dowolnym cigiem skalarw o module
1. Sprawd, e odwzorowanie, ktre dowolny cig x = (
j
) przeprowadza w cig y = (
j
), gdzie
j
:=
j
(j)
dla j = 1, 2, . . . , jest izometri liniow kadej z przestrzeni c
0
i l
p
(1 p ) na siebie. Czy mona tu byo
wymieni take przestrze c?
Zad. 1.12.10. Znajd zanurzenie liniowo-izometryczne l
1
w l
.
[Wsk. Niech S = zbir wszystkich skoczonych cigw = (
1
, . . . ,
n
), gdzie
j
= 1. S jest zbiorem
przeliczalnym, wic l
(S)

= l
. Okrelmy operator liniowy J : l

1
l
(S) wzorem (Jx)() =

n
j=1
j
,
gdzie x = (
j
) l
1
, = (
1
, . . . ,
n
) S. Mamy |Jx|
= sup[(Jx)() : S = |x|
1
.]
38 Lech Drewnowski
Zad. 1.12.11. Niech f
1
, f
2
, . . . bdzie zbiorem przeliczalnym gstym w kuli jednostkowej przestrzeni
C[0, 1]. Poka, e operator T : l
1
C[0, 1] okrelony wzorem T(
n
) =
n=1
n
f
n
jest zanurzeniem liniowo-
izometrycznym przestrzeni l
1
w przestrze C[0, 1].
Zad. 1.12.12. Poka, e przestrzenie rzeczywiste l
2
1
i l
2
s liniowo-izometryczne. Czy take l

3
1

= l
3
?
1.13. Porwnywanie norm. Normy rwnowane.
Niech || i ||
bd normami okrelonymi na tej samej pl X.

Mwimy, e norma ||
jest sabsza od normy ||, lub e norma || jest mocniejsza od normy

||
, co zapisujemy
||
|| lub || ~ ||
,
jeeli T(||
) T(||), czyli gdy odwzorowanie id : (X, ||) (X, ||
) jest cige. Mona to

wyrazi te w terminach cigw zbienych:
|x
n
x| 0 zawsze pociga |x
n
x)|
0,
lub jeszcze prociej
|x
n
| 0 zawsze pociga |x
n
|
0.
Stosujc Tw. 1.7.1 do operatora id : (X, ||) (X, ||
) widzimy, e
||
|| b > 0 x X : |x|
b|x|.
Jeeli ||
||, ale nie zachodzi || ||, to mwimy, e norma ||
jest istotnie sabsza

od normy ||, lub e norma || jest istotnie mocniejsza od normy ||
.
Normy || i ||
nazywamy rwnowanymi i piszemy

|| ||
,
jeeli ||
|| i || ||
, czyli gdy T(||) = T(||
), czyli gdy operator id : (X, ||) (X, ||
)
jest izomorzmem. Oczywicie, tak jest wtedy i tylko wtedy, gdy normy te wyznaczaj te same
cigi zbiene:
|x
n
x| |x
n
x|
0,
lub prociej
|x
n
| 0 |x
n
|
0.
Jest jasne, e relacj rwnowanoci w zbiorze wszystkich norm na X. Z Tw. 1.12.1 wynika
bezporednio nastpujce twierdzenie:
Tw. 1.13.1. Dwie normy || i ||
okrelone na tej samej pl X s rwnowane wtedy i tylko

wtedy, gdy istniej stae a, b > 0 takie, e
a|x| |x|
b|x| dla kadego x X.

Wniosek 1.13.2. Jeli dwie normy s rwnowane i jedna z nich jest zupena, to i druga jest
zupena.
Przykady 1.13.3. (a) Przestrzenie l
n
p
: Wiemy, e w K
n
zbieno w kadej z norm ||
p
to
zbieno po wsprzdnych. Wyznaczaj wic one w K
n
t sam zbieno (i t sam topologi
topologi produktow). Zatem dowolne dwie z nich s rwnowane. To wynika te z atwych
nierwnoci
|x|
|x|
p
n
1/p
|x|
, x K
n
, 1 p < .
(b) Niech 1 p < r < . Wtedy l
p
l
r
c
0
, przy czym obie inkluzje s waciwe. Ponadto
|x|
|x|
r
|x|
p
, x = (
j
) l
p
.
Lewa nierwno jest oczywista. Prawa: Niech |x|
p
1. Wtedy dla kadego j mamy [
j
[ 1,
wic [
j
[
r
[
j
[
p
, a std

j
[
j
[
r

j
[
j
[
p
1. Zatem |x|
r
1. Jeli teraz 0 ,= x l
p
i
x := x/|x|
p
, to | x|
p
= 1, zatem | x|
r
1, a std |x|
r
|x|
p
.
Zatem wasna norma przestrzeni l
p
jest mocniejsza od normy indukowanej z l
r
: ||
r
[l
p
||
p
.
Nie na odwrt! (Przykad?)
(c) W przestrzeni C[0, 1] oprcz standardowej normy ||
rozwamy te norm ||
1
okrelon
wzorem
|f|
1
=
_
1
0
[f(s)[ ds.
Wtedy
|f|
1
|f|
, f C[a, b],
zatem ||
1
||
. Nie na odwrt: Dla kadego n N niech f

n
C[0, 1] bdzie funkcj, ktrej
wykresem jest amana o wierzchokach w punktach (0, n), (n
2
, 0) i (1, 0). Wwczas |f
n
|
1
0, ale
|f
n
|
= n 0 i wobec tego ||
||
1
.
(d) Rozwamy pl C
1
[a, b] = C
1
([a, b], R) skadajc si ze wszystkich funkcji f : [a, b] R
(cigych i) majcych cig pochodn f
na [a, b]. Znane twierdzenie o rniczkowaniu cigw

funkcyjnych wskazuje, e dobry rodzaj zbienoci f
n
f dla funkcji rniczkowalnych to ten,
gdzie rwnoczenie
f
n
f jednostajnie na [a, b] i f
n
f
jednostajnie na [a, b].

atwo poda normy w C
1
[a, b], ktre wyznaczaj ten wanie typ zbienoci bdziemy o nich
mwi, e s dopuszczalne. Takimi (rwnowanymi sobie nawzajem!) normami s np.
|f|
1
:= |f|
+|f
, |f|
:= max|f|
, |f
, |f|
2
:= (|f|
2
+|f
|
2
)
1/2
, itp.
Inna, mocniejsza, posta wspomnianego twierdzenia sugeruje rozpatrywanie w przestrzeni C
1
[a, b]
zbienoci f
n
f opisywanej przez warunki
f
n
(c) f(c) i f
n
f
jednostajnie na [a, b],

gdzie punkt c [a, b] jest ustalony. Ten typ zbienoci pokrywa si ze zbienoci normow np. w
normie danej wzorem
|f| := [f(c)[ +|f
.
Pokaemy, e norma ta jest rwnowana normie ||
1
(a wic i pozostaym); zatem oba typy
zbienoci s identyczne: Dla dowolnego f C
1
[a, b] i t [a, b] mamy:
[f(t)[ [f(c)[ +[f(t) f(c)[ [f(c)[ + (b a)[f
()[ [f(c)[ + (b a)|f
( z tw. Lagrangea, gdy t ,= c; dowolne, gdy t = c). Std

|f|
[f(c)[ + (b a)|f
,
a nastpnie
|f|
1
[f(c)[ + (b a + 1)|f
(b a + 1)|f|.
Tak wic || ||
1
(b a + 1)||.
Przestrze C
1
[a, b] jako pln rozpatrywana jest z dowoln spord dopuszczalnych norm poda-
nych powyej, lub z jakkolwiek inn generujc okrelony powyej dobry typ zbienoci. Wszyst-
kie takie normy s sobie nawzajem rwnowane, zatem wyznaczaj t sam topologi w C
1
[a, b].
Nie ma wrd nich takiej, ktr mona by uwaa za najbardziej naturaln czy standardow, co
wyranie kontrastuje np. z przypadkiem przestrzeni l
p
czy L
p
().
1.13-Z Zadania.
Zad. 1.13.1. Wyka, e w pl l
1
norma ||
1
i norma |x| :=
n=1
_
2 (1)
n
_
s rwnowane.
Zad. 1.13.2. Wyka, e jeeli 1 p < r (a wtedy, jak wiemy, l
p
l
r
), to
(a) w l
p
norma ||
p
jest istotnie mocniejsza od normy ||
r
indukowanej z l
r
;
(b) pln (l
p
, ||
r
) nie jest zupena.
Zad. 1.13.3. Dla 1 p < niech v
p
oznacza zbir wszystkich nieskoczonych cigw liczbowych
x = (
j
)
j=0
) takich, e
0
= 0 oraz

j=1
[
j

j1
[
p
< . Wyka, e:
(a) v
p
jest rzeczywist przestrzeni liniow.
40 Lech Drewnowski
(b) Wzr [[[x[[[
p
:= (
j=1
[
j

j1
[
p
)
1/p
deniuje norm w przestrzeni v
p
.
(c) Gdy 1 p < r < , to: v
p
v
r
, v
p
,= v
r
, [[[x[[[
r
[[[x[[[
p
dla x v
p
.
(d) v
1
c
0
, |x|
[[[x[[[
1
dla x v
1
, ale [[[[[[
1
, ||
na v
1
.
(e) Przestrze v
1
rozpatrywana z norm [[[[[[
1
jest przestrzeni Banacha.
Zad. 1.13.4. Powtrz dyskusj z Prz. 1.13.3 (c) dla przestrzeni C[a, b], gdzie przedzia [a, b] R jest
dowolny. Poka ponadto, e pln (C[a, b], ||
1
) nie jest zupena.
Zad. 1.13.5. Niech u bdzie ustalonym punktem przedziau [a, b] R. Wyka, e w pl C[a, b] norma
supremalna ||
i norma ||, gdzie |f| = [f(u)[ + sup[f(t) f(u)[ : a t b, s rwnowane.

Zad. 1.13.6. W pl C
1
[a, b] oprcz norm z Prz. 1.13.3 (d) rozwamy te normy [[]] i || okrelone wzorami
[[f]] := [f(c)[+sup[f(s)f(t)[/[st[ : s, t [a, b], s ,= t (c [a, b] jest ustalone) i |f| := [
_
b
a
f(s) ds[+|f
.
(a) Uzasadnij, e s to naprawd normy oraz e wszystkie normy, o ktrych tu mowa, s sobie nawzajem
rwnowane. Podaj jeszcze kilka innych norm rwnowanych powyszym.
(b) Wyka, e C
1
[a, b] jest przestrzeni Banacha w kadej z dopuszczalnych norm.
Zad. 1.13.7. Wzorujc si na Prz. 1.13.3 (d) i zadaniu poprzednim omw kwesti wyboru waciwych
norm w przestrzeni C
[a, b] funkcji f : [a, b] K majcych ograniczon pochodn f
.
Zad. 1.13.8. Wyka, e wielomiany algebraiczne s gste w rzeczywistej przestrzeni C
1
[a, b]. Nastpnie
wywnioskuj std, e przestrze ta jest orodkowa.
[Wsk. Norma w C
1
[a, b] np. |f| := [f(a)[ + |f
. Niech f C
1
[a, b], > 0. Istnieje wielomian v taki, e
|f
v|
. Def. wielomian w(x) = f(a) +

_
x
a
v(t) dt. Wtedy |f w| . . . ?]
Zad. 1.13.9. Niech S := [0, ) i niech F oznacza przestrze liniow (rzeczywist) skadajc si ze
wszystkich takich funkcji f : S R, ktre s ograniczone i cige na pprostej [1, ), a na przedziale [0, 1]
maj cig pochodn. Przestrze t rozwaamy poniej z norm || okrelon wzorem
|f| = sup
0x1
[f
(x)[ + sup
x1
[f(x)[.
(a) Uzasadnij, e F jest pl i || jest naprawd norm w F.
(b) Uzasadnij, e F jest waciw podprzestrzeni liniow przestrzeni C(S).
(c) Wyka, e w przestrzeni F jej norma || jest istotnie mocniejsza od normy supremalnej ||
indukowanej z przestrzeni C(S).

(d) Udowodnij, e F jest przestrzeni Banacha.
Zad. 1.13.10. Niech S bdzie pt cakowicie regularn. Na C(S) okrelmy seminorm || wzorem |f| =
|fg|
, gdzie g C(S) jest ustalone. 1) Poka, e || ||
. 2) Kiedy || jest norm? 3) Kiedy || ||
?
Zad. 1.13.11. Na l
p
(1 p < ) okrelmy seminorm || wzorem |x| = |xy|
1
, gdzie y = (
j
) l
q
(q = p
) jest ustalone. 1) Poka, e || ||

p
. 2) Kiedy || jest norm? 3) Kiedy || ||
p
?
[Odp. : I p = 1 i inf
j
[
j
[ > 0. Wsk. Jeli a|x|
p
|x|, x l
p
, to stosujc to do x = e
j
dostaniemy
a [
j
[, j. Std q = , czyli p = 1.]
Zad. 1.13.12. Zadanie analogiczne do poprzedniego dla przestrzeni L
p
.
Zad. 1.13.13. Niech bdzie miar skoczon, dla ktrej istnieje cig (A
n
) rozcznych zbiorw mierzal-
nych takich, e 0 < (A
n
) < (zob. Zad. 0.4.12). Poka, e jeeli 1 p < r < , to inkluzja L
r
() L
p
()
jest waciwa oraz e norma ||
r
w L
r
() jest istotnie mocniejsza od normy ||
p
indukowanej z L
p
().
Zad. 1.13.14. Znajd lim
p
|x|
p
dla dowolnego x K
n
. [Odp.: |x|
.]
Zad. 1.13.15. Wyka, e w pl = K
N
nie istnieje norma || majca choby jedn z poniszych wasnoci:
1) zbieno po wsprzdnych pociga zbieno normow;
2) zbieno normowa pociga zbieno po wsprzdnych.
Co wicej, norma o wasnoci 1) nie istnieje na adnej nieskoczenie wymiarowej ppl L .
[Wsk. n0 ,= x
n
= (
nj
) L :
nj
= 0 dla j n. Wtedy
n
x
n
0 (po wsprzdnych) (
n
) K
N
.]
Zad. 1.13.16. Dla x = (
j
) K
n
niech |x|
()
:= max
_
[
jA
j
[ : A 1, . . . , n
_
. Poka, e:
a) ||
()
jest norm na K
n
; b) ||
()
||
1
b||
()
, gdzie b = 2 (4) gdy K = R (C).
Zad. 1.13.17. Dla x = (
j
) K
N
niech |x|
()
:= sup[
jA
j
[ : A N), gdzie N) := rodzina
wszystkich skoczonych podzbiorw w N. Poka, e:
a) |x|
()
< x l
1
; b) ||
()
jest norm w l
1
;
c) ||
()
||
1
b||
()
, gdzie b = 2 gdy K = R i b = 4 gdy K = C.
Zad. 1.13.18. Poka, e w przestrzeni L
1
() norma [[[f[[[ := sup
A
[
_
A
f d[ jest rwnowana normie
||
1
.
Zad. 1.13.19. Przykad norm nieporwnywalnych || i ||
na pewnej pl X, ale przy tym takich, e

(X, ||)

= (X, ||
): Na pl X := f C[1, 1] : f(0) = 0 rozwamy normy

|f| := |f[
[1,0]
|
+|f[
[0,1]
|
1
i |f|
:= |f[
[1,0]
|
1
+|f[
[0,1]
|
.
(a) Poka, e normy te s nieporwnywalne, tj. adna z nich nie jest mocniejsza od drugiej.
(b) Jak s one umiejscowione wzgldem norm ||
i ||
1
?
(c) Poka, e operator T : (X, ||) (X, ||
), gdzie (Tf)(s) = f(s), jest izometri liniow midzy

tymi przestrzeniami; zatem (X, ||)

= (X, ||
).
Zad. 1.13.20. Niech X = (X, ||) bdzie przestrzeni Banacha, a f niecigym funkcjonaem liniowym
na X. (Uwaga: Taki funkcjona istnieje o ile dimX = .) Poka, e norma p(x) := |x| + [f(x)[ na X jest
istotnie mocniejsza od || oraz e pln (X, p) nie jest zupena.
1.14. Dwa uyteczne kryteria zupenoci.
Ponisze kryteria do czsto uatwiaj dowd zupenoci przestrzeni unormowanych.
Twierdzenie 1.14.1 ( Szeregowe kryterium zupenoci). Pln X jest zupena, jeeli w niej
kady szereg absolutnie zbieny jest zbieny; wystarcza w tym celu nawet, by dla pewnego cigu liczb
n
> 0 takiego, e

n=1
n
< zbieny by w X kady szereg

n=1
x
n
taki, e |x
n
|
n
, n.
Dowd. Niech (x
n
) bdzie cigiem Cauchyego w X; zatem
a
k
:= sup
m,nk
|x
n
x
m
| 0.
Istnieje wic cile rosncy cig wskanikw k
j
taki, e a
k
j

j
, j. Wtedy tym bardziej |z
j
|
j
,
gdzie z
j
= x
k
j+1
x
k
j
. W myl zaoenia szereg x
k
1
+

j=1
z
j
jest zbieny do pewnego x X, zatem
x = lim
n
_
x
k
1
+
n1
j=1
z
j
_
= lim
n
x
kn
.
Std, poniewa (x
n
) jest cigiem Cauchyego, take x
n
x (uzasadnienie?).
Twierdzenie 1.14.2 ( Porwnawcze kryterium zupenoci). Jeli dla pln X = (X, ||
X
) ist-
nieje przestrze Banacha Y = (Y, ||
Y
) taka, e
1) X jest ppl Y ;
2) zanurzenie identycznociowe id : X Y jest cige, tj. w przestrzeni X jej norma ||
X
jest mocniejsza od normy ||
Y
indukowanej z przestrzeni Y , czyli dla pewnej staej b > 0
mamy
|x|
Y
b|x|
X
dla kadego x X;
3) domknita kula jednostkowa B
X
przestrzeni X jest zbiorem domknitym w Y ,
to take X jest przestrzeni Banacha.
Dowd. Zauwamy najpierw, e w kadej pln odwzorowania z z ( ,= 0) s homeomor-
zmami. Std i z 3) wynika, e kada kula rB
X
jest zbiorem domknitym w Y .
Niech (x
n
) bdzie cigiem Cauchyego w X. Z 2) wynika, e jest on cigiem Cauchyego w Y ,
zatem ma w Y granic y. Ponadto jest on ograniczony w X (Tw. 1.2.1), wic (x
n
) rB
X
dla
pewnego r > 0. Ale zbir rB
X
jest domknity w Y , wic y rB
X
; w szczeglnoci y X.
42 Lech Drewnowski
Pokaemy, e x
n
y w X. Wemy dowolne > 0. Poniewa (x
n
) jest cigiem Cauchyego w
X, to istnieje k takie, e |x
n
x
m
|
X
, czyli x
n
x
m
B
X
, dla wszystkich m, n k. Ustalmy
n k i rozwamy cig (x
n
x
m
)
mk
. Jest on zbieny w Y do elementu x
n
y. Ale wszystkie wyrazy
cigu (x
n
x
m
)
mk
s w kuli B
X
, ktra jest zbiorem domknitym w Y . Zatem x
n
y B
X
,
czyli |x
n
y|
X
dla n k.
Pierwsze z tych kryteriw byo ju wykorzystane w dowodzie zupenoci przestrzeni L
p
()
dla 1 p < (zob. Prz. 1.5.9), bdzie te uyte w dowodzie Tw. 1.18.4 o zupenoci ilorazw
przestrzeni Banacha. Stosowanie drugiego z nich ilustruje poniszy
Przykad 1.14.3. Dowd zupenoci przestrzeni l
p
(1 p < ) oparty na kryterium porw-
nawczym. W roli X wystpi tu l
p
, a jako Y wemiemy l
: Poniewa l
p
l
i |x|
|x|
p
,
x l
p
, to pozostaje sprawdzi, e kula jednostkowa B
p
przestrzeni l
p
jest zbiorem domknitym
w l
. Niech wic x
n
= (
nj
) B
p
i x
n
x = (
j
) w l
. Wtedy tym bardziej x

n
x po wsp-
rzdnych. Dla dowolnych ustalonych k i n mamy

k
j=1
[
nj
[
p
1. Std przy n dostajemy
k
j=1
[
j
[
p
1. Zatem

j=1
[
j
[
p
1, czyli x B
p
.
Inne przykady wykorzystujce porwnawcze kryterium zupenoci mona znale w 1.15.
1.14-Z Zadania.
Zad. 1.14.1. Udowodnij nastpujcy wariant Tw. 1.14.2:
Twierdzenie. Jeeli dla pln X = (X, ||) spenione s nastpujce warunki
1) X jest ppl w F(S, K) dla pewnego zbioru S;
2) zbieno normowa w X pociga zbieno punktow;
3) domknita kula jednostkowa B
X
w X jest zbiorem cigowo domknitym w F(S),
to X jest przestrzeni Banacha.
Zad. 1.14.2. Wyka, e Tw. 1.14.2 pozostanie prawdziwe, jeeli opucimy zaoenie, e pln Y jest
zupena, ale rwnoczenie warunek 3) zastpimy warunkiem: 3
) domknita kula jednostkowa B

X
w X jest
zbiorem zupenym w Y .
Zad. 1.14.3. Udowodnij zupeno przestrzeni B(S) i l
p
(1 p ) wykorzystujc Zad. 1.14.1.
1.15. Przykady przestrzeni Banacha (2).
Przykad 1.15.1. Przestrze Banacha
C
k
([a, b] C
k
([a, b], K) (k N)
funkcji k-krotnie rniczkowalnych w sposb cigy. Tworz j funkcje f : [a, b] K majce
cige pochodne do rzdu k wcznie. Za dopuszczaln norm w C
k
[a, b] uwaamy kad norm
|| tak, e zbieno f
n
f w tej normie rwnowana jest jednostajnej zbieno wszystkich
pochodnych rzdw k, tzn.
|f f
n
| 0 f
(j)
n
f
(j)
jednostajnie na [a, b] dla j = 0, . . . , k.
Takimi (rwnowanymi!) normami s np.
|f|
1
:=
k
j=0
|f
(j)
|
i |f|
:= max
0jk
|f
(j)
|
,
gdzie oczywicie
|f
(j)
|
= sup
t[a,b]
[f
(j)
(t)[.
Mona te pokaza, e dla kadego ustalonego c [a, b] wzr
|f| := [f(c)[ +[f
(c)[ + +[f
(k1)
(c)[ +|f
(k)
|
deniuje w C
k
[a, b] norm rwnowan podanym powyej. [Wsk. Korzystajc ze wzoru Taylora dla
f
(j)
wok punktu c uzyskaj nierwnoci postaci |f
(j)
|
M
j
|f|.]
Przestrze C
k
[a, b] jako pln rozpatruje si z dowoln spord takich dopuszczalnych norm.
Pokaemy, e jest ona przestrzeni Banacha w kadej z nich.
Niech (f
n
) bdzie cigiem Cauchyego w C
k
[a, b], np. w normie ||
. Wtedy dla j = 0, . . . , k
cig (f
(j)
n
) jest cigiem Cauchyego w C[a, b] i wobec tego istnieje funkcja g
j
C[a, b] taka, e
f
(j)
n
g
j
(n ) jednostajnie na [a, b]. Z twierdzenia o rniczkowaniu cigw funkcyjnych
wynika, e g
j
= g
j+1
dla j = 0, . . . , k 1. Std mamy g
j
= g
(j)
0
dla j = 0, . . . , k. Zatem g
0
C
k
[a, b]
i |f
(j)
n
g
(j)
0
|
0 (n ) dla j = 0, . . . , k, czyli f
n
g
0
w normie ||
.
V [a, b] V ([a, b], K)
funkcji o ograniczonym wahaniu. Skada si ona z funkcji f : [a, b] K majcych ograniczone
wahanie (wariacj) v(f) := var
[a,b]
(f) na przedziale [a, b]. Z nierwnoci
[f(t)[ [f(a)[ +[f(t) f(a)[ [f(a)[ +v(f)
wynika, e takie funkcje s ograniczone, przy czym |f|
[f(a)[ +v(f). Funkcjona

v : V [a, b] R
+
jest seminorm; ponadto N(v) = podprzestrze funkcji staych. Z seminormy v mona zrobi
wiele rnych, ale nawzajem sobie rwnowanych norm w V [a, b]. Mona np. przyj
|f|
v,
:= |f|
+v(f),
albo, ustaliwszy dowolny punkt c [a, b], przyj
|f|
v,c
:= [f(c)[ +v(f),
otrzymujc normy ||
v,
i ||
v,c
. S one rwnowane, bo dla f V [a, b] i dowolnego t [a, b]
mamy
[f(t)[ +v(f) [f(c)[ +[f(t) f(c)[ +v(f) [f(c)[ + 2v(f),
skd atwo dostajemy nierwnoci
|f|
v,c
|f|
v,
2|f|
v,c
.
Gdy przestrze V [a, b] traktuje si jako pln, to wyposaona jest ona w ktr z powyszych
norm (lub w jak norm im rwnowan). Powinno by jasne, e w tak unormowanej (czy stopo-
logizowanej) przestrzeni V [a, b] zbieno normowa f
n
f oznacza, e v(f f
n
) 0 i f
n
f
jednostajnie na [a, b] (a wystarcza, by f
n
(c) f(c) dla pewnego c [a, b]).
Zupeno V [a, b] w tych normach, np. ||
v,a
, pokazuje si najprociej korzystajc z porwnaw-
czego kryterium zupenoci (Tw. 1.14.2).
Szkic dowodu zupenoci. Jak widzielimy na pocztku, mamy
V [a, b] B[a, b] oraz |f|
[f(a)[ +v(f) = |f|

v,a
, f V [a, b].
Naley jeszcze zauway, e domknita kula jednostkowa w V [a, b], to zbir
B
V
=
_
f B[a, b] : [f(a)[ +
n
j=1
[f(t
j
) f(t
j1
)[ 1 a = t
0
< t
1
< < t
n
= b (n N)
_
i sprawdzi, e jest on domknity w B[a, b] (co nie jest trudne).
Lip
[a, b] Lip
([a, b], K) (0 < 1)

funkcji f : [a, b] K speniajcych warunek Lipschitza (inaczej Holdera) rzdu tj.
takich, e dla pewnej staej L > 0 (zalenej od f) i dowolnych s, t [a, b] mamy
[f(s) f(t)[ L[s t[
.
44 Lech Drewnowski
Naturalne jest rozwaenie najmniejszej takiej staej L, co prowadzi do wzoru
(f) : = infL > 0 : [f(s) f(t)[ L[s t[
, s, t [a, b]
= sup
_
[f(s) f(t)[
[s t[
: s, t [a, b], s ,= t
_
,
deniujcego seminorm
na Lip
[a, b]. Jest widoczne, e N(
) to podprzestrze funkcji staych.

Z seminormy
mona zrobi rne, nawzajem sobie rwnowane normy na Lip
[a, b], podobnego

typu jak w poprzednim przykadzie, np. dane wzorami
|f| = |f|
(f) lub |f|

c
= [f(c)[ +
(f),
gdzie punkt c [a, b] jest ustalony.
Przestrze Lip
[a, b], traktowana jako pln, jest wyposaana w ktr z tych (lub im rwno-
wanych) norm i w kadej z nich jest zupena. Mona to wykaza bezporednio, np. dla normy ||,
albo nieco prociej wykorzystujc Tw. 1.14.2. (W tym drugim przypadku naley zauway, e
Lip
[a, b] C[a, b] B[a, b] i e ||
|| na Lip
[a, b].) Mona te skorzysta z Zad. 1.14.1.

Przykad 1.15.4. Przestrzenie Banacha funkcji holomorcznych. Ograniczymy si tu
do funkcji na dysku jednostkowym
D := z C : [z[ < 1.
Niech H(D) oznacza (zespolon) pl wszystkich funkcji holomorcznych (inaczej, analitycznych)
f : D C. Do najczciej spotykanych przestrzeni Banacha funkcji holomorcznych na dysku D
nale przestrzenie wymienione poniej (zob. np. [R]). W dowodach ich zupenoci istotn rol
odgrywa tw. Weierstrassa: Granica niemal jednostajnie zbienego cigu funkcji holomorcznych
jest funkcj holomorczn.
(a) Przestrzenie Hardyego
H
p
= H
p
(D) (1 p < ),
skadajce si z tych funkcji f H(D), dla ktrych
|f|
p
:= sup
0<r<1
_
1
2
_
2
0
[f(re
it
)[
p
dt
_
1/p
< ,
rozpatrywane z norm ||
p
zdeniowan w tym warunku.
Szkic dowodu zupenoci. Jeeli f H
p
, z D i [z[ < r < 1, to korzystajc ze wzoru
cakowego Cauchyego mamy
[f(z)[ =
1
2
_
2
0
f(re
it
)
re
it
z
rie
it
dt
r
r [z[
_
1
2
_
2
0
[f(re
it
)[ dt
_
r
r [z[
_
1
2
_
2
0
[f(re
it
)[
p
dt
_
1/p
r
r [z[
|f|
p
,
gdzie przejcie

uzasadnione jest przez nierwno z Prz. 0.7.5. Z powyszego przy r 1
otrzymujemy
[f(z)[
1
1 [z[
|f|
p
f H
p
, z D.
Std atwo widzie, e jeeli (f
n
) jest cigiem Cauchyego w H
p
, to spenia warunek Cauchyego
na zbieno jednostajn w kadym dysku domknitym [z[ R (0 < R < 1), a wobec tego jest
niemal jednostajnie zbieny na dysku D do pewnej funkcji f. Na mocy tw. Weierstrassa f H(D)
i nietrudno przekona si, e w istocie f H
p
oraz e |f
n
f|
p
0.
Zauwamy jeszcze, e gdy 1 p < r < , to H
r
H
p
i |f|
p
|f|
r
dla f H
r
(por.
Prz. 0.7.5).
(b) Przestrze (algebra) Hardyego
H
= H
(D),
skadajca si z ograniczonych funkcji f H(D), wyposaona w norm supremaln:
|f|
:= sup
zD
[f(z)[.
(c) Algebra dyskowa
A(D),
skadajca si z funkcji f H(D) majcych cige przeduenie

f na dysk domknity D, rozpatry-
wana z norm supremaln:
|f|
:= sup
zD
[f(z)[ = sup
zD
[
f(z)[.
Tak wic, jeeli oznaczymy
C
A
(D) = F C(D, C) : F[D H(D),
to
A(D) = F[D : F C
A
(D)
i operator rozszerzania f

f jest izometri liniow przestrzeni A(D) na podprzestrze C
A
(D)
przestrzeni C(D, C). (Izometri odwrotn jest operator restrykcji F F[D.)
(d) Przestrze Bergmana
A
p
(D) (1 p < ),
ktr tworz wszystkie funkcje f H(D) takie, e
_
D
[f(z)[
p
d(z) < , gdzie oznacza dwuwy-
miarow miar Lebesguea, z norm
|f|
p
:=
__
D
[f(z)[
p
d(z)
_
1/p
.
Przestrze A
p
(D) jest domknit podprzestrzeni przestrzeni L
p
(D).
1.15-Z Zadania.
Zad. 1.15.1. Niech a
0
, . . . , a
k
(k N) bd funkcjami cigymi na przedziale [a, b]. Uzasadnij, e wzr
T(f) =

k
j=0
a
j
f
(j)
deniuje cigy operator liniowy T : C
k
[a, b] C[a, b]. (Takie operatory nazywa si
rniczkowymi.) Podaj te moliwie najlepsze oszacowanie normy tego operatora, gdy przestrze C
k
[a, b]
wyposaona jest w norm a) ||
1
; b) ||
(zob. Prz. 1.15.1).

Zad. 1.15.2. Niech r, s, k N
0
(przy czym r k) i niech a
0
, . . . , a
r
C
s
[a, b]. Znajd najwiksze m N
0
takie, e operator T dany wzorem T(f) :=
r
j=0
a
j
f
(j)
dziaa z przestrzeni C
k
[a, b] w przestrze C
m
[a, b] i
poka, e jest to wwczas operator liniowy i cigy. Podaj te jakie oszacowanie normy tego operatora, gdy
przestrze C
k
[a, b] wyposaona jest w norm ||
1
, a przestrze C
m
[a, b] w norm ||
(zob. Prz. 1.15.1).

Zad. 1.15.3. Wyka, e wielomiany algebraiczne s gste w rzeczywistej przestrzeni C
k
[a, b] (k N).
[Wsk. Norma w C
k
[a, b] np. |f| := [f(a)[ +[f
(a)[ + +[f
(k1)
(a)[ +|f
(k)
|
. Niech f C
k
[a, b], > 0.
Istnieje wielomian v taki, e |f
(k)
v|
. Def. wielomiany v
1
(x) =
_
x
a
v(t) dt, . . . , v
k
(x) =
_
x
a
v
k1
(t) dt,
a potem wielomian w(x) =
k1
j=0
f
(j)
(a)(x a)
j
/j! +v
k
(x). Wtedy |f w| . . . ?]
Zad. 1.15.4. Wyka, e:
(a) V [a, b] jest pl;
(b) funkcjona v z Prz. 1.15.2 jest seminorm na V [a, b], a N(v) to przestrze funkcji staych na [a, b];
(c) kada z norm w przestrzeni V [a, b] podanych w Prz. 1.15.2 jest istotnie mocniejsza od normy ||
indukowanej z B[a, b];

(d) przestrze V C[a, b] := V [a, b] C[a, b] jest podprzestrzeni domknit w V [a, b]; a czy jest ona
domknita w C[a, b] ?
46 Lech Drewnowski
Zad. 1.15.5. Niech 0 < 1. Wyka, e:
(a) Lip
([a, b]) jest pl.

(b) Funkcjona
zdeniowany w Prz. 1.15.3 jest seminorm na Lip
([a, b]), a N(
) to przestrze
funkcji staych na [a, b].
(c) Lip
([a, b]) C([a, b]).

(d) Okrelone w Prz. 1.15.3 funkcjonay ||
c
i || s rwnowanymi normami w Lip
([a, b]).
(e) Wspomniane w (d) normy s istotnie mocniejsze od normy ||
indukowanej z C([a, b]).

(f) Przestrze Lip
([a, b]) jest przestrzeni Banacha w kadej z norm z (d).

(g) Przy odpowiednim wyborze norm przestrze C
1
[a, b] jest podprzestrzeni przestrzeni Lip
1
([a, b]).
[Wsk. Stosujc tw. Lagrangea poka, e |f
=
1
(f) dla f C
1
[a, b].]
(h) Jeli 0 < < 1, to Lip
([a, b]) Lip
([a, b]), przy czym inkluzja jest waciwa i ciga, ale

nie jest zanurzeniem izomorcznym.
Dlaczego przestrzeni Lip
([a, b]) nie warto rozwaa dla > 1?

Zad. 1.15.6. Uoglnienie poprzedniego zadania: Przestrze Banacha Lip
(S), gdzie S = (S, d) jest

dowoln przestrzeni metryczn i 0 < 1. O funkcji f : S K mwimy, e spenia warunek Lipschitza
(lub Holdera) rzdu , jeli istnieje staa L > 0 taka, e [f(s) f(t)[ L[d(s, t)]
, s, t S. Niech Lip
(S)
oznacza zbir wszystkich takich funkcji. Wyka, e:
(a) Lip
(S) jest pl;

(b) wzr analogiczny jak w Prz. 1.15.3 deniuje seminorm
na Lip
(S); N(
) =?
(c) dla kadego ustalonego punktu c S wzr |f|
c
= [f(c)[ +
(f) deniuje norm ||

c
na Lip
(S),
przy czym wszystkie te normy s sobie nawzajem rwnowane;
(d) Lip
(S) jest przestrzeni Banacha w kadej z norm okrelonych w c) [dowd bezporedni lub z
wykorzystaniem Zad. 1.14.1];
(e) kada funkcja f Lip
(S) jest jednostajnie ciga, a ponadto ograniczona na ograniczonych pod-

zbiorach przestrzeni S;
(f) zbieno normowa w Lip
(S) pociga zbieno jednostajn na kadym ograniczonym podzbiorze

przestrzeni S;
(g) jeeli przestrze S jest ograniczona (tzn. d(S) := supd(s, t) : s, t S < ), to Lip
(S) C
u
(S),
a ponadto normy ||
c
z c) s rwnowane normie |f| := |f|
(f).
Zad. 1.15.7. Przestrze Banacha AC[a, b] funkcji absolutnie cigych. Rozwamy zbir AC[a, b]
AC([a, b], K) wszystkich funkcji absolutnie cigych f : [a, b] K, tj. majcych nastpujc wasno:
> 0 > 0 takie, e jeli a s
1
< t
1
s
2
< t
2
. . . s
n
< t
n
b (n N) i
n
j=1
(t
j
s
j
) ,
to

n
j=1
[f(t
j
) f(s
j
)[ .
Wyka, e:
(a) AC[a, b] jest pl;
(b) AC[a, b] C[a, b] V [a, b], przy czym jest to inkluzja waciwa;
(c) AC[a, b] jest domknit ppl pln V [a, b];
(d) AC[a, b] z ktrkolwiek z norm indukowanych z V [a, b] jest przestrzeni Banacha.
Zad. 1.15.8. Poka, e Lip
1
[a, b] AC[a, b], przy czym inkluzja ta jest waciwa. Niech ||
Lip
i ||
AC
oznaczaj dowolne spord dopuszczalnych norm w tych przestrzeniach. Poka, e w przestrzeni Lip
1
[a, b]
norma ||
Lip
jest istotnie mocniejsza od normy ||
AC
.
Zad. 1.15.9. Podaj szczegowy dowd zupenoci przestrzeni H
p
(D), gdzie 1 p < (zob. Prz. 1.15.4 (a)).
Zad. 1.15.10. Udowodnij zupeno przestrzeni H
(D) i A(D) (zob. Prz. 1.15.4 (b) i (c)).

1.16. Przestrzenie unormowane skoczonego wymiaru.
Przypomnijmy, e przestrze euklidesowa n-wymiarowa:
l
n
2
:= (K
n
, ||
2
), gdzie |x|
2
:=
_
n
j=1
[
j
[
2
_
1/2
dla x = (
j
) K
n
.
jest przestrzeni Banacha. Z Analizy (lub Topologii) wiadomo, e zbir w l
n
2
jest zwarty wtedy i
tylko wtedy, gdy jest domknity i ograniczony.
Przypomnijmy te z Algebry, e kade dwie pl nad tym samym ciaem K i majce ten sam
wymiar s (algebraicznie) izomorczne. Izomorzmem midzy nimi jest kady operator liniowy,
ktry baz jednej przestrzeni przeprowadza w sposb rnowartociowy na baz drugiej przestrzeni.
Twierdzenie 1.16.1. Izomorzm algebraiczny T midzy dwiema pln X i Y nad tym samym
ciaem K i o tym samym wymiarze skoczonym n jest zawsze izomorzmem liniowo-topologicznym.
Dowd. Izomorzm T mona rozoy w nastpujcy sposb:
T = V U,
gdzie U : X l
n
2
i V : l
n
2
Y s izomorzmami algebraicznymi. (Jak to zrobi?)
Wystarczy zatem pokaza, e jeli J jest bijekcj liniow przestrzeni l
n
2
= (K
n
, ||
2
) na pln
Z = (Z, ||), to J jest izomorzmem liniowo-topologicznym.
Dla dowolnego x = (
j
) =

n
j=1
j
e
j
K
n
mamy
|Jx| =
_
_
_
_
n
j=1
j
Je
j
_
_
_
_
j=1
[
j
[ |Je
j
| b
_
n
j=1
[
j
[
2
_
1/2
= b|x|
2
,
gdzie b := (
n
j=1
|Je
j
|
2
)
1/2
. Na mocy Tw. 1.7.1 operator J jest wic cigy. Std i z Tw. 1.2.4
wynika, e take funkcja x |Jx| jest ciga. Na sferze S = x K
n
: |x|
2
= 1, bdcej zbiorem
zwartym w l
n
2
, funkcja ta osiga swj kres dolny. Zatem dla pewnego x
0
S mamy
a := inf
xS
|Jx| = |Jx
0
| > 0 (bo Jx
0
,= 0).
Tak wic |x|
2
= 1 = |Jx| a, a std dla dowolnego 0 ,= x K
n
otrzymujemy
_
_
_
_
J
_
x
|x|
2
__
_
_
_
a, czyli |Jx| a|x|
2
.
Ostatecznie,
a|x|
2
|Jx| b|x|
2
dla kadego x l
n
2
.
Na mocy Tw. 1.12.1 J jest izomorzmem liniowo-topologicznym l
n
2
na Z.
Ponisze wnioski s atwymi konsekwencjami Tw. 1.16.1.
Wniosek 1.16.2. Kade dwie pln nad tym samym ciaem K i majce ten sam wymiar sko-
czony s izomorczne.
Dowd. Midzy takimi przestrzeniami istnieje izomorzm algebraiczny.
Wniosek 1.16.3. W kadej pl skoczonego wymiaru dowolne dwie normy s rwnowane.
Dowd. Niech || i ||
bd normami w pl X wymiaru n < . Stosujemy Tw. 1.16.1 do

operatora identycznociowego id : (X, ||) (X, ||
).
Wniosek 1.16.4. Kada pln o skoczonym wymiarze jest przestrzeni Banacha.
Dowd. Jeli X jest pln wymiaru n < , to X l
n
2
. Stosujemy Wn. 1.12.2.
Wniosek 1.16.5. Kady operator liniowy z pln skoczonego wymiaru do dowolnej pln jest
cigy. W szczeglnoci kady funkcjona liniowy na pln skoczonego wymiaru jest cigy.
Dowd. Zauwamy najpierw, e rozumowanie jak w pierwszej czci dowodu Tw. 1.16.1 po-
kazuje, e kady operator liniowy z przestrzeni l
n
2
do dowolnej pln Z jest cigy. Niech teraz X
bdzie pln wymiaru n < , Y dowoln pln, a T : X Y operatorem liniowym. Mona
wwczas znale izomorzm algebraiczny J : X l
n
2
i operator liniowy S : l
n
2
Y takie, e
T = SJ. W myl uwagi na pocztku dowodu, operator S jest cigy, a z Tw. 1.16.1 wiemy, e
J jest izomorzmem liniowo-topologicznym, w szczeglnoci wic J jest operatorem cigym. Std
wynika, e operator T jest cigy.
48 Lech Drewnowski
Wniosek 1.16.6. Podzbir pln skoczonego wymiaru jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest
ograniczony i domknity. W konsekwencji, w pln skoczonego wymiaru klasy zbiorw relatywnie
zwartych, zbiorw prezwartych i zbiorw ograniczonych s identyczne. [Zob. denicje w Zad. 1.2.5.]
Dowd. Niech X bdzie pln wymiaru n < . Wybierzmy dowolny izomorzm liniowo-
topologiczny J : X l
n
2
. Zauwamy, e J ustala odpowiednio 11 midzy zbiorami ograniczonymi
[domknitymi; zwartymi] w X i zbiorami ograniczonymi [domknitymi; zwartymi] w l
n
2
. To znaczy,
jeeli A X, B l
n
2
i B = T(A) (rwnowanie: A = T
1
(B)), to
A jest zbiorem ograniczonym [domknitym; zwartym] w X
B jest zbiorem ograniczonym [domknitym; zwartym] w l
n
2
.
Std i z faktu, e w przestrzeni l
n
2
zbir jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest domknity i
ograniczony wynika, e tak samo charakteryzuj si zbiory zwarte w przestrzeni X.
Wniosek 1.16.7. W dowolnej pln podprzestrzenie liniowe skoczonego wymiaru s domknite.
Dowd. Taka ppl, rozpatrywana z indukowan norm, jest pln wymiaru skoczonego, wic
jest zupena (Wn. 1.16.4). Aby zakoczy wystarczy powoa si na drug cz Tw. 1.3.1.
Zmierzamy teraz do pokazania, e charakteryzacja zbiorw zwartych podana we Wn. 1.16.6
zachodzi wycznie w pln wymiaru skoczonego.
Odlego d(x
0
, L) punktu x
0
od niepustego zbioru L w pln X okrela si wzorem
d(x
0
, L) = inf|x
0
z| : z L.
Zauwamy, e gdy L jest ppl (a wystarczy, by 0 L), to
d(x
0
, L) |x
0
|.
Lemat 1.16.8 (Lemat Riesza). Niech L bdzie domknit ppl waciw pln X. Wtedy dla
kadego > 0 mona znale element x
0
X o normie 1 taki, e
|x
0
z| 1 dla wszystkich z L,
czyli d(x
0
, L) 1 . (Z drugiej strony, oczywicie, d(x
0
, L) |x
0
| = 1.)
Dowd. Moemy zakada, e 0 < < 1. Niech x
1
X L. Poniewa L jest podprzestrzeni
domknit, to d := d(x
1
, L) > 0. Moemy znale z
1
L takie, e d |x
1
z
1
| < (1 +)d. Niech
x
0
:=
x
1
z
1
|x
1
z
1
|
.
Oczywicie |x
0
| = 1. Dla dowolnego z L element w := z
1
+|x
1
z
1
|z naley do L i wobec tego
|x
0
z| =
1
|x
1
z
1
|
|x
1
w| >
d
(1 +)d
1 ,
co koczy dowd.
Twierdzenie 1.16.9 (F. Riesz). Jeeli w pln X jej domknita kula jednostkowa (lub, rwno-
wanie, kady zbir domknity i ograniczony) jest zbiorem zwartym, to dimX < .
Dowd. Przypumy, e dimX = . Startujc od dowolnego elementu x
1
o normie 1 i stosujc
Lemat Riesza z = 1/2 konstruujemy przez indukcj cig (x
n
) w X taki, e dla kadego n
|x
n
| = 1 oraz |x
n+1
z| 1/2, z linx
1
, . . . , x
n
.
(Wane: linx
1
, . . . , x
n
jest domknit ppl w X zob. Wn. 1.16.7.) Std |x
n
x
m
| 1/2 dla
dowolnych m ,= n, zatem cig (x
n
) nie zawiera podcigu Cauchyego, a tym bardziej podcigu
zbienego.
Ponisze twierdzenie pokazuje pewne zastosowanie przedstawionych powyej faktw w teorii
aproksymacji.
Twierdzenie 1.16.10. Niech L bdzie podprzestrzeni skoczonego wymiaru pln X. Wtedy dla
kadego punktu x X istnieje najbliszy mu punkt w L, tj. punkt z
0
L taki, e
d(x, L) = |x z
0
|.
Inaczej mwic, kady element przestrzeni X ma najlepsze przyblienie w podprzestrzeni L.
Dowd. Przypomnijmy, e d(x, L) := inf|x z| : z L.
Moemy zaoy, e x / L. Wwczas, poniewa L jest domknite w X (Wn. 1.16.7), to r :=
d(x, L) > 0. Niech R := r +|x|. Jeli z L i |z| > R, to
|x z| |z| |x| > R |x| = r.
Zatem podanego elementu z
0
naley szuka w kuli K := z L : |z| R podprzestrzeni L.
Rozwamy funkcj f : L R dan wzorem f(z) = |x z|. Jest ona ciga, bo
[f(z) f(z
)[ |z z
|, z, z
L.
Poniewa kula K jest zbiorem zwartym w L (Wn. 1.16.6), to f osiga swj kres dolny na K: istnieje
punkt z
0
K taki, e f(z
0
) = inff(z) : z K. Oczywicie, z
0
spenia tez twierdzenia.
Wniosek 1.16.11. Dla kadej funkcji f C[a, b] i n N
0
istnieje najlepsze przyblienie jedno-
stajne (tj. w normie supremalnej ) funkcji f wielomianami algebraicznymi [trygonometrycznymi ]
stopnia n.
1.16-Z Zadania.
Zad. 1.16.1. Poka, e jeli funkcja f C[a, b] jest granic jednostajnie zbienego cigu wielomianw
ograniczonego stopnia, to f jest wielomianem.
Zad. 1.16.2. Uzasadnij, e jeeli X jest pln i dimX = n < , to take dimX
= n.
Zad. 1.16.3. Udowodnij, e w pln skoczonego wymiaru szereg jest zbieny bezwarunkowo wtedy i tylko
wtedy, gdy jest zbieny absolutnie. [Wsk. Gdy X jest pln i dimX = n < , to X l
n
1
+ Tw. 1.9.4.]
Zad. 1.16.4. Uzasadnij, e na kadej nieskoczenie wymiarowej podprzestrzeni przestrzeni C
1
[a, b] jej
topologia jest istotnie mocniejsza od topologii indukowanej z przestrzeni C[a, b].
Zad. 1.16.5. Niech X = C[1, 1], L = g X :
_
0
1
g(t) dt =
_
1
0
g(t) dt. Poka, e nie istnieje f X
takie, e |f| = 1 i d(f, L) 1. Zatem w Lemacie Riesza nie mona wzi = 0.
Zad. 1.16.6. Poka, e ppl L :=
_
x = (
j
) c
0
:

j=1
2
j
j
= 0
_
jest domknita w c
0
oraz e dla
dowolnego x c
0
L: d(x, L) = [
j=1
2
j
j
[. Wywnioskuj std, e |x z| > d(x, L), z L.
Zad. 1.16.7. Niech L bdzie waciw ppl domknit pln X. Poka, e nastpujce warunki s rwno-
wane.
(a) Istnieje element x
0
X o normie 1 taki, e d(x
0
, L) 1. (Wtedy w istocie d(x
0
, L) = 1.)
(b) Istnieje element x
1
X L taki, e d(x
1
, L) = |x
1
z
1
| dla pewnego z
1
L.
1.17. Produkty przestrzeni unormowanych i cige operatory wieloliniowe.
Produkt X = X
1
X
n
przestrzeni unormowanych X
j
= (X
j
, ||
j
) (j = 1, . . . , n) wypo-
saamy w dowoln norm produktow, tj. norm wyznaczajc w X topologi produktow tej
przestrzeni. Takimi normami s np.
|x| = max|x
1
|
1
, . . . , |x
n
|
n
czy |x| = |x
1
|
1
+ +|x
n
|
n
,
a take
|x| =
_
(|x
1
|
1
)
p
+ + (|x
n
|
n
)
p
_
1/p
dla 1 < p < ,
gdzie x = (x
1
, . . . , x
n
) X. Oczywicie, wszystkie normy produktowe s sobie nawzajem rwno-
wane, a zbieno cigw w dowolnej z nich, to po prostu zbieno po wsprzdnych. atwo
wykaza, e:
Tw. 1.17.1. Produkt skoczonej liczby przestrzeni Banacha, rozpatrywany z dowoln norm
produktow, jest przestrzeni Banacha.
50 Lech Drewnowski
Tw. 1.17.2. Produkt skoczonej liczby orodkowych pln (rozpatrywany z dowoln norm pro-
duktow) jest orodkow pln.
Przypomnijmy, e operator
T : X
1
X
n
Y,
gdzie X
1
, . . . , X
n
, Y s pl, nazywa si n-liniowy, gdy jest liniowy w kadej zmiennej z osobna
(co to znaczy?). Dla takich operatorw zachodzi twierdzenie o cigoci analogiczne do Tw. 1.7.1
dotyczcego operatorw liniowych dla uproszczenia formuujemy je poniej dla przypadku n = 2,
tj. dla operatorw dwuliniowych.
Twierdzenie 1.17.3. Niech X
1
, X
2
i Y bd pln. Dla kadego operatora dwuliniowego
T : X
1
X
2
Y
nastpujce warunki s rwnowane:
(a) T jest cigy.
(b) T jest cigy w punkcie (0, 0) X
1
X
2
.
(c) Istnieje staa M taka, e
|T(x
1
, x
2
)| M|x
1
| |x
2
|, (x
1
, x
2
) X
1
X
2
.
Dowd. Produkt X = X
1
X
2
bdziemy rozwaa z norm produktow || okrelon wzorem
|x| = max|x
1
|, |x
2
| dla x = (x
1
, x
2
) X.
Implikacja (a) = (b) jest banalna.
(b) = (c): W myl (b) istnieje r > 0 takie, e jeeli x = (x
1
, x
2
) X i |x| r, to |Tx| 1.
Std dla dowolnego x = (x
1
, x
2
) X takiego, e x
j
,= 0 dla j = 1, 2 bdziemy mie
_
_
_
_
T
_
r
x
1
|x
1
|
, r
x
2
|x
2
|
__
_
_
_
1,
skd atwo dostajemy, e
|Tx|
1
r
2
|x
1
| |x
2
|
i jest jasne, e nierwno ta zachodzi take wtedy, gdy x
j
= 0 dla jakiego j (bo wtedy Tx = 0).
(c) = (a): Niech x = (x
1
, x
2
), x
0
= (x
0
1
, x
0
2
) X. Wtedy (por. Tw. 1.6.1, dowd cigoci
mnoenia przez liczby)
Tx Tx
0
= T(x
1
x
0
1
, x
2
x
0
2
) +T(x
1
x
0
1
, x
0
2
) +T(x
0
1
, x
2
x
0
2
),
a std i z (c) otrzymujemy
|Tx Tx
0
| |T(x
1
x
0
1
, x
2
x
0
2
)| +|T(x
1
x
0
1
, x
0
2
)| +|T(x
0
1
, x
2
x
0
2
)|
M(|x
1
x
0
1
| |x
2
x
0
2
| +|x
1
x
0
1
| |x
0
2
| +|x
0
1
| |x
2
x
0
2
|).
Std atwo ju wynika cigo T w punkcie x
0
.
Uwagi. (a) W odrnieniu od operatorw liniowych, cigy operator dwuliniowy nie musi by
jednostajnie cigy! Kontrprzykadem jest np. zwyke mnoenie w R, tj. funkcjona dwuliniowy
(x, y) xy na R R. Zob. te poniej Zad. 1.17.8.
(b) W podobny sposb jak dla operatorw liniowych (zob. 1.8), ale tym razem biorc za punkt
wyjcia Tw. 1.17.3, deniuje si norm cigego operatora dwuliniowego (oglniej: n-liniowego), a
nastpnie uzyskuje wzory na t norm analogiczne do wzorw na norm operatora liniowego.
Przykady 1.17.4. Przykady cigych funkcjonaw i operatorw dwuliniowych.
(a) Funkcjona T okrelony na produkcie C[a, b] C[a, b] wzorem
T(f, g) =
_
b
a
f(x)g(x) dx
jest dwuliniowy, przy czym
[T(f, g)[ (b a) |f|
|g|
, f, g C[a, b].
Zatem T jest cigym funkcjonaem dwuliniowym.
(b) Z Wn. 0.7.3 otrzymujemy, e dla dowolnej pary p, q wykadnikw sprzonych operatory
dwuliniowe
l
n
p
l
n
q
l
n
1
: (x, y) xy,
l
p
l
q
l
1
: (x, y) xy,
L
p
() L
q
() L
1
() : (f, g) fg
oraz funkcjonay dwuliniowe
(x, y)
n
j=1
j
na l
n
p
l
n
q
,
(x, y)
j=1
j
na l
p
l
q
,
(f, g)
_
S
fg d na L
p
() L
q
()
s dobrze okrelone i cige.
1.17-Z Zadania.
Zad. 1.17.1. Niech bdzie norm monotoniczn na przestrzeni R
n
, tj. tak, e gdy x = (
j
), y = (
j
)
R
n
i [x[ [y[, czyli [
j
[ [
j
[ dla j = 1, . . . , n, to (x) (y). Poka, e jeli (X
j
, ||
j
), j = 1, . . . , n, s pln,
to wzr |(x
1
, . . . , x
n
)| = (|x
1
|
1
, . . . , |x
n
|
n
) deniuje norm produktow na przestrzeni X
1
X
n
.
Zad. 1.17.2. Niech a < b < c < d bd punktami w R. Uzasadnij, e przestrze C([a, b] [c, d]) jest
liniowo-izometryczna z produktem C([a, b]) C([c, d]) rozpatrywanym z odpowiedni norm produktow.
Zad. 1.17.3. Poka, e przy odpowiednim wyborze normy produktowej przestrze l
p
l
p
, gdzie l
p
wystpuje n razy, bdzie liniowo-izometryczna z przestrzeni l
p
(1 p ). To samo, gdy l
p
zastpimy
przez c
0
lub L
p
:= L
p
[0, 1] (1 p ). A jeli kady z czynnikw l
p
zastpimy przez l
m
p
(m N) lub,
oglniej, bdziemy rozwaa produkt l
m1
p
l
mn
p
?
Zad. 1.17.4. Wyka, e dla kadego n N przestrze C
n
[a, b] z norm
|f| := [f(a)[ +[f
(a)[ + +[f
(n1)
(a)[ +|f
(n)
|
jest izomorczna z przestrzeni C[a, b] K

n
(wyposaon w dowoln norm produktow). Wywnioskuj std,
e przestrze C
n
[a, b] jest orodkowa. Przy jakim wyborze normy w przestrzeni C[a, b] K
n
stanie si ona
liniowo-izometryczna z przestrzeni C
n
[a, b] ?
Zad. 1.17.5. Niech n N. Co powiesz o odwzorowaniu J : C
n
[a, b] (C[a, b])
n+1
okrelonym wzorem
J(f) = (f, f
, . . . , f
(n)
) ? Czy jest ono suriekcj?
Zad. 1.17.6. Niech h C[a, b]. Uzasadnij, e wzr T(f, g) =
_
b
a
f(x)g(x)h(x) dx deniuje cigy funk-
cjona dwuliniowy na produkcie C[a, b] C[a, b], natomiast wzr U(f, g) = fgh deniuje cigy operator
dwuliniowy U : C[a, b] C[a, b] C[a, b].
Zad. 1.17.7. Niech p, q bdzie par wykadnikw sprzonych i niech h L
(). Uzasadnij, e wzr

T(f, g) =
_
S
fghd okrela cigy funkcjona dwuliniowy na produkcie L
p
() L
q
(), natomiast wzr
U(f, g) = fgh okrela cigy operator dwuliniowy U : L
p
() L
q
() L
1
().
Zad. 1.17.8. Poka, e niezerowy cigy operator dwuliniowy nie moe by jednostajnie cigy.
Zad. 1.17.9. Rozwi Uwag (b) podan po Tw. 1.17.3, tj. podaj denicj normy cigego operatora
dwuliniowego i wyprowad odpowiednie wzory na t norm.
52 Lech Drewnowski
1.18. Przestrzenie ilorazowe.
Niech X bdzie pln a L jej ppl. Poniewa norma elementu w pln to jego odlego od zera,
to jest naturalne postulowanie, by za norm elementu x = x + L przestrzeni ilorazowej X/L
uznawa liczb | x| rwn odlegoci d( x,
0) w pln X warstwy x od warstwy

0 = 0 +L = L. Ale
d( x,
0) = inf|y v| : y x, v

0 = inf|(x +u) v| : u L, v L
= inf|x +z| : z L,
gdzie na kocu skorzystalimy z rwnoci L L = L. Tak wic mielibymy dla | x| wzr
| x| := d( x,
0) = inf|x +z| : z L,
a poniewa L = L, to take
| x| = inf|x z| : z L = d(x, L) i | x| = inf|y| : y x = d(0, x).
Oglnie biorc uzyskuje si w ten sposb tylko seminorm w X/L; bdzie ona norm wtedy (i tylko
wtedy!), gdy L jest ppl domknit.
Tw. 1.18.1. Niech L bdzie podprzestrzeni domknit pln X = (X, ||). Wwczas wzr
|x +L| := inf|x +z| : z L = inf|y| : y x +L.
deniuje norm na przestrzeni ilorazowej X/L.
Dowd. Niech x = x + L, y = y + L X/L (x, y X) i K. Wtedy z denicji dziaa w
X/L mamy x + y = (x +y) +L i x = x +L.
Jest oczywiste, e |
0| = 0. Sprawdzimy warunki (N1), (N2) i (N0).

Warunek (N1): Przejcie

= poniej uzasadnione jest rwnoci L +L = L:
| x + y| = inf|(x +y) +z| : z L

= inf|(x +y) + (u +v)| : u, v L
inf|x +u| +|y +v| : u, v L
!
= inf|x +u| : u L + inf|y +v| : v L = | x| +| y|,
(Uzasadnij przejcie
!
=!)
Warunek (N2): Moemy zaoy, e ,= 0. Wtedy
1
L = L, co uzasadnia przejcie

= poniej:
| x| = inf|x +z| : z L

= inf[[ |x +u| : u L = [[ | x|,
Warunek (N0): Poniewa L jest domknite w X, to
| x| = inf|x z| : z L = d(x, L) > 0
dla kadego x / L, czyli kadego x ,=

0.
Uwaga. Z cigoci normy wynika, e jeeli M jest ppl gst w L, to
|x +L| = inf|x +z| : z M.
Okrelon w powyszym twierdzeniu norm nazywamy ilorazow, a pln X/L = (X/L, ||)
nazywamy przestrzeni ilorazow, lub krtko ilorazem, przestrzeni X przez jej podprzestrze
L. Przestrzenie ilorazowe rozwaamy zawsze z normami ilorazowymi! Odwzorowanie x x + L
przestrzeni X na przestrze X/L nazywamy odwzorowaniem (lub operatorem) ilorazowym i
oznaczamy Q
L
(albo krcej Q).
Z denicji normy ilorazowej atwo wynika nastpujce twierdzenie:
Twierdzenie 1.18.2. Niech L bdzie domknit ppl pln X, a Q : X X/L odwzorowaniem
ilorazowym. Wwczas:
(a) Dla kadego x X: |Q(x)| |x|.
(b) Q odwzorowuje kule otwarte o rodku 0 na kule otwarte o rodku 0 i tym samym promieniu.
(c) Operator liniowy S : X/L Y , gdzie Y jest dowoln pln, jest cigy wtedy i tylko wtedy,
gdy operator SQ := SQ : X Y jest cigy, a gdy tak jest, to |S| = |SQ|.
W konsekwencji Q jest cigym operatorem liniowym, i |Q| = 1 gdy Q ,= 0, czyli gdy L ,= X.
Dowd. (a) wynika wprost z denicji normy ilorazowej.
(b): Niech U
r
i V
r
oznaczaj, odpowiednio, kule otwarte o rodku 0 i promieniu r > 0 w X i
X/L. Z (a) wida, e Q(U
r
) V
r
. Jeeli x V
r
, czyli | x| < r, to w myl jednego z podanych
powyej wzorw na norm ilorazow warstwa x musi zawiera element y taki, e |y| < r. Wtedy
y U
r
i Q(y) = x. To pokazuje, e V
r
Q(U
r
).
(c): Z (b) wynika, e (SQ)(U
1
) = S(V
1
), wic cigo SQ (czyli ograniczono zbioru (SQ)(U
1
)
w Y ) jest rwnowana cigoci S (czyli ograniczonoci zbioru S(V
1
) w Y ). (Korzystamy tu z
Wn. 1.7.2.) Ponadto
|SQ| = sup|y| : y (SQ)(U
1
) = sup|y| : y S(V
1
) = |S|.
Cigo operatora Q wynika ju oczywicie z (a). Zastosujmy teraz (c) biorc za S operator
identycznociowy w przestrzeni X/L. Otrzymamy, e |SQ| = |S| = 1, gdzie ostatnia rwno
zachodzi pod warunkiem, e S ,= 0, czyli X/L ,= 0, czyli L ,= X.
Przykad 1.18.3. Norma przestrzeni ilorazowej l
/c
0
wyraa si wzorem
|x +c
0
| = limsup
j
[
j
[, x = (
j
) l
.
Istotnie, niech x = (
j
) l
. Poniewa podprzestrze
c
00
:= line
n
: n N = (
1
, . . . ,
n
, 0, 0, . . . ) :
j
K, n N
jest gsta w c
0
, to wykorzystujc uwag po dowodzie Tw. 1.18.1 otrzymujemy
|x +c
0
| = inf|x z|
: z c
00
= inf
_
sup[
1

1
[, . . . , [
n

n
[, [
n+1
[, . . . :
j
K, n N
_
= inf
_
sup[
j
[ : j > n : n N
_
= inf
n
sup
jn
[
j
[ = limsup
j
[
j
[.
Twierdzenie 1.18.4. Ilorazy przestrzeni Banacha s przestrzeniami Banacha.
Dowd. Niech X bdzie przestrzeni Banacha, L jej domknit ppl i Q := Q
L
. Dla dowodu
zupenoci X/L skorzystamy z szeregowego kryterium zupenoci (Tw. 1.14.1). Niech wic ( x
n
)
bdzie cigiem w X/L takim, e
n=1
| x
n
| < .
W myl okrelenia normy ilorazowej, dla kadego n mona znale y
n
x
n
takie, e |y
n
| 2| x
n
|.
Wtedy dla cigu (y
n
) w X mamy x
n
= y
n
+L = Q(y
n
) oraz
n=1
|y
n
| 2
n=1
| x
n
| < .
Z zupenoci X wynika (na mocy Tw. 1.9.2), e szereg

n=1
y
n
jest zbieny w X; niech y oznacza
jego sum. Poniewa operator Q jest cigy (Tw. 1.18.2), to
Q(y) =
n=1
Q(y
n
) =
n=1
x
n
(zob. Tw. 1.9.4). Zatem szereg

n=1
x
n
jest zbieny w X/L do sumy x := Q(y).
54 Lech Drewnowski
1.18-Z Zadania.
Zad. 1.18.1. Z Tw. 1.18.2 (b) wywnioskuj, e operator ilorazowy Q : X X/L przeksztaca dowolne
kule otwarte na kule otwarte o tym samym promieniu i wobec tego jest odwzorowaniem otwartym, tzn.
dla kadego zbioru otwartego G w X jego obraz Q(G) jest otwarty w X/L. [Wsk. Zob. kocwk dowodu
Tw. 3.8.1.]
Zad. 1.18.2. Rozwa przestrze ilorazow c/c
0
. Czym s jej elementy? Podaj moliwie najprostszy wzr
na norm ilorazow w c/c
0
(por. Prz. 1.18.3). Uzasadnij, e dim(c/c
0
) = 1. Co powiesz o odwzorowaniu
x +c
0
lim
j

j
(x = (
j
) c) przestrzeni c/c
0
w przestrze skalarw K?
Zad. 1.18.3. W przestrzeni c rozwamy jej podprzestrze L := K e
0
= line
0
, gdzie e
0
:= (1, 1, 1, . . . ).
Poka, e kada warstwa x + L, gdzie x c, zawiera dokadnie jeden cig y c
0
oraz e odwzorowanie
J : c/L c
0
okrelone wzorem J(x + L) = y jest izomorzmem przestrzeni c/L na przestrze c
0
. Czy jest
ono izometri liniow?
Zad. 1.18.4. Udowodnij, e w dowolnej pln X, jeeli L jest jej domknit ppl, a M jest ppl skoczonego
wymiaru, to L + M jest domknit ppl. [Wsk. Rozwa operator ilorazowy Q : X X/L. Co to jest
Q
1
_
Q(M)
_
?]
Zad. 1.18.5. Niech X bdzie pln, L jej domknit ppl, a Q : X X/L odwzorowaniem ilorazowym.
Poka, e dla kadego zbioru ograniczonego B X/L istnieje zbir ograniczony A X taki, e Q(A) = B.
Poka, e jeeli podprzestrze L i przestrze X/L s
(a) zupene, to i przestrze X jest zupena;
(b) orodkowe, to i przestrze X jest orodkowa.
Poka, e nastpujce warunki s rwnowane:
(a) Q przeksztaca kule domknite o rodku 0 na kule domknite o rodku 0 i tym samym promieniu.
(b) Dla kadego x
0
X istnieje z
0
L takie, e d(x
0
, L) = |x
0
z
0
|.
Uwaga. Warunek (b), a wic take warunek (a), jest speniony np. gdy dimL < (zob. Tw. 1.16.10), ale
nie zawsze tak jest (zob. Zad. 1.16.5, 1.16.6 i 1.16.7).
2. PRZESTRZENIE CIGYCH OPERATORW LINIOWYCH I
PRZESTRZENIE DUALNE
2.1. Przestrzenie unormowane L(X, Y ) i X
.
Poniej pokaemy (rwnoczenie), e zbir L(X, Y ) wszystkich cigych operatorw liniowych
z pln X do pln Y jest pl i e funkcjona T |T| jest w niej norm (nazywan norm opera-
torow).
Tw. 2.1.1. Dla dowolnych pln X i Y zbir L(X, Y ) jest pln w normie operatorowej.
Dowd. Niech S, T L(X, Y ), K. Wtedy dla kadego x X
|(S +T)x| = |Sx +Tx| |Sx| +|Tx| (|S| +|T|)|x|.
Std S +T L(X, Y ) (Tw. 1.7.1), a z denicji normy operatora wynika, e |S +T| |S| +|T|.
Ponadto
|T| = sup|Tx| : |x| 1 = sup[[ |Tx| : |x| 1
= [[ sup|Tx| : |x| 1 = [[ |T|,
wic T L(X, Y ) i |T| = [[ |T|.
Na koniec, jeli |T| = 0, to x X: |Tx| |T| |x| = 0, a std Tx = 0. Zatem T = 0
(operator zerowy).
Przestrze L(X, Y ), jako pln, rozpatruje si zawsze z norm operatorow. Szczeglnym przy-
padkiem przestrzeni L(X, Y ) jest
X
:= L(X, K),
czyli (topologiczna) przestrze dualna (lub: sprzona) do pln X. Skada si ona ze wszystkich
cigych funkcjonaw liniowych x
na X. Norm |x
| takiego funkcjonau mona wyrazi kadym

ze wzorw podanych w punkcie 1.8, nieznacznie zmodykowanym, bo w Y = K norm jest [[, a
wic np.
|x
| = sup[x
(x)[ : |x| 1.
Czsto korzysta si z submultyplikatywnoci normy operatorowej, tj. nierwnoci w czci
(a) poniszego twierdzenia:
Tw. 2.1.2. Niech X, Y i Z bd pln. Wwczas:
(a) Jeeli S L(X, Y ) a T L(Y, Z), to TS := TS L(X, Z) i
|TS| |T| |S|.
(b) Odwzorowanie (S, T) TS przestrzeni produktowej L(X, Y ) L(Y, Z) w przestrze
L(X, Z) jest dwuliniowe i cige.
Dowd. (a): Istotnie, dla dowolnego x X mamy
|(TS)x| = |T(Sx)| |T| |Sx| |T| |S| |x|.
Std i z denicji normy operatora wynika natychmiast dana nierwno.
(b): Sprawdzenie dwuliniowoci odwzorowania (S, T) TS jest atwe, a jego cigo wynika
z udowodnionej nierwnoci i Tw. 1.17.3.
Podobnie, wykorzystujc elementarn nierwno |Tx| |T| |x| (zob. 1.8), atwo uzasadnia
si nastpujce twierdzenie:
Tw. 2.1.3. Niech X i Y bd pln. Wwczas odwzorowanie
u : X L(X, Y ) Y,
okrelone wzorem u(x, T) = T(x), jest dwuliniowe i cige.
W szczeglnoci wic dla kadej pln X funkcjona
, ) : X X
K,
56 Lech Drewnowski
okrelony wzorem x, x
) = x
(x), jest cigym funkcjonaem dwuliniowym. (Nazywa si go kano-

niczn form dwuliniow na X X
.)
atwo scharakteryzowa zbieno cigw w pln L(X, Y ).
Tw. 2.1.4. Jeli T, T
n
L(X, Y ) (n N), to nastpujce warunki s rwnowane:
1) T
n
T w L(X, Y ), tj. |T T
n
| 0;
2) T
n
T jednostajnie na kuli jednostkowej B
X
= x X : |x| 1 przestrzeni X;
3) T
n
T jednostajnie na kadej kuli rB
X
(r > 0) przestrzeni X;
4) T
n
T jednostajnie na kadym zbiorze ograniczonym w X.
Dowd. Jest widoczne, e 1) 2) i e 3) = 4) = 2). Implikacja 2) = 3) bierze si std,
e gdy S L(X, Y ), to
sup|Sx| : x rB
X
= r|S|, r > 0.
Tw. 2.1.5. Zbieno normowa w przestrzeni L(X, Y ) pociga zbieno punktow:
Jeeli T
n
T w L(X, Y ) (tzn. w normie operatorowej ), to T
n
x Tx w Y dla kadego x X.
Dowd. To wynika z poprzedniego tw. lub, prociej, z nierwnoci
|Tx T
n
x| |T T
n
| |x|, x X.
Uwagi. (a) Na og w przestrzeni L(X, Y ) zbieno punktowa nie pociga zbienoci normowej
zob. np. Zad. 2.2.42 i nastpne. Mona jednak pokaza, e tak jest gdy dimX < .
(b) W praktyce ma si rzadko do czynienia z cigami operatorw czy funkcjonaw zbienymi
normowo.
2.1-Z Zadania.
Zad. 2.1.1. Jeeli P jest cig projekcj (zob. 0.5) pln X na jej podprzestrze V , to co mona
powiedzie o wielkoci |P| ?
Zad. 2.1.2. Niech || i ||
bd rwnowanymi normami w pl X. Poka, e generowane przez nie

normy || i ||
w L(X) s rwnowane. Dokadniej, jeeli stae a, b > 0 s takie, e a|x| |x|
b|x| dla
x X, to (a/b)|T| |T|
(b/a)|T| dla T L(X).

Podobne zadanie dla przestrzeni dualnej X
i oglniej przestrzeni L(X, Y ).

Zad. 2.1.3. Udowodnij wspomniane w uwadze po Tw. 2.1.5 twierdzenie o zwizku midzy zbienoci
normow i punktow w L(X, Y ), gdy dimX < .
[Wsk. Wykorzystaj Tw. Banacha-Steinhausa 3.4.3 oraz zwarto kuli B
X
.]
2.2. Przykady na wyliczanie normy operatora liniowego.
Niech T bdzie operatorem liniowym z pln X do pln Y . Zamy, e w trakcie szacowania
|Tx| pojawia si staa (niezalena od x!) N 0 taka, e
|Tx| N|x|, x X, ; rwnowanie: sup
x1
|Tx| N.
Wwczas, w myl denicji |T|, lub jednego ze wzorw na |T|, bdzie |T| N. Jeli nasze
szacowania wydaj si by nieulepszalne, to mona mie nadziej, e |T| = N.
Najprostszy sposb dowiedzenia, e |T| = N w opisanej sytuacji polega na wskazaniu x
0
,= 0
takiego, e
|Tx
0
| = N|x
0
|,
bo wtedy staej N nie da si zastpi adn mniejsz. Oczywicie, normalizujc x
0
(tj. zastpujc
x
0
przez x
0
/|x
0
|) mona przyj, e |x
0
| = 1. Wtedy |Tx
0
| = N, a to oznacza, e sup we wzorach
|T| = sup|Tx| : x B
X
= sup|Tx| : x S
X
jest osigane i wynosi wanie N.

Nie zawsze jednak takie x
0
potramy znale, a czasem jest to wrcz niemoliwe, bo wspomniane
wyej suprema mog by przecie nieosigane! Wtedy mona prbowa uzyska rwno |T| = N
pokazujc, e do N mona podej dowolnie blisko od dou wartociami |Tx| poprzez odpowiedni
wybr elementw x z kuli B
X
lub sfery S
X
.
Ponisze przykady bd ilustroway zarwno pierwszy sposb (zwykle atwiejszy), jak i drugi
(zwykle znacznie trudniejszy).
Przykady 2.2.1. (a) Dla funkcjonau liniowego l na c danego wzorem
l(x) := lim
n
n
, gdzie x = (
n
),
mamy oczywicie
[l(x)[ |x|
, x c.
Zatem jest on cigy i |l| 1. Ale dla e
0
:= (1, 1, . . . ) c mamy |e
0
|
= 1 i l(e
0
) = 1, zatem
[l(e
0
)[ = 1 |e
0
|
.
Std |l| = 1.
(b) Dla funkcjonau liniowego s na l
1
, okrelonego wzorem
s(x) :=
n=1
n
,
mamy oczywicie
[s(x)[ |x|
1
, x l
1
,
zatem jest on cigy i |s| 1. Ale dla dowolnego wektora jednostkowego e
n
l
1
mamy s(e
n
) = 1
i |e
n
|
1
= 1, zatem
[s(e
n
)[ = 1 |e
n
|
1
.
Std |s| = 1.
(c) Rozwamy z kolei cak Riemanna na C[a, b], tzn. funkcjona r na C[a, b] dany wzorem
r(f) =
_
b
a
f(s) ds.
Jest on oczywicie liniowy i
[r(f)[
_
b
a
[f(s)[ ds (b a)|f|
;
zatem jest cigy i |r| b a. Ale dla funkcji staej f
0
= 1 mamy
[r(f
0
)[ = (b a)|f
0
|
,
wic |r| = b a.
(d) Teraz rozwamy cakowanie nieoznaczone na C[a, b], tj. operator liniowy
R : C[a, b] C[a, b]
okrelony tak:
(Rf)(t) :=
_
t
a
f(s) ds dla t [a, b].
Wtedy dla kadego f C[a, b] mamy
[(Rf)(t)[ (t a) sup
ast
[f(s)[ (b a)|f|
, t [a, b]
a std
|Rf|
(b a)|f|
.
Zatem operator R jest cigy i |R| b a. Ale dla f
0
= 1 mamy, jak atwo widzie,
|Rf
0
|
= (b a)|f
0
|
,
58 Lech Drewnowski
wic |R| = b a.
(e) Dla dowolnego ustalonego g C[a, b] niech
g
(f) :=
_
b
a
f(s)g(s) ds dla f C[a, b].
Jest jasne, e g
jest funkcjonaem liniowym na C[a, b]. Ponadto mamy

[g
(f)[
_
b
a
[f(s)[[g(s)[ ds |f|
, f C[a, b], gdzie :=

_
b
a
[g(s)[ ds.
Zatem funkcjona g
jest cigy i |g
| . W istocie zachodzi rwno |g
| = , ale jest to
trudniej pokaza ni w (c), gdzie mielimy g = 1. Zrobimy to dla rzeczywistej przestrzeni C[a, b].
(Przypadek zespolony wymaga pewnej drobnej modykacji denicji funkcji
n
.)
Dla kadego n N okrelmy funkcj cig
n
: R R nastpujco (wykres!):
n
(u) =
_
_
1 dla u n
1
,
nu dla u [n
1
, n
1
],
1 dla u n
1
.
Wtedy f
n
:=
n
g C[a, b], |f
n
|
1 oraz (sprawd!)
0 [g(s)[ f
n
(s)g(s) n
1
, s [a, b].
Std
g
(f
n
) =
_
b
a
[[g(s)[ f
n
(s)g(s)] ds n
1
(b a), n N.
Wobec tego
|g
| = sup[g
(f)[ : |f|
1 sup
n
g
(f
n
) ,
co koczy dowd rwnoci |g
| = .
Powyej mona te byo rozumowa w inny sposb: Funkcje
n
: R R s cige, przy czym
[
n
(u)[ 1 i
n
(u) (u) := sign(u), u R.
Z warunkw tych wynika, e funkcje f
n
:=
n
g s cige na [a, b] oraz e
[f
n
(s)[ 1 i f
n
(s) (g(s)) = sign(g(s)), s [a, b].
W konsekwencji
[f
n
(s)g(s)[ [g(s)[ i f
n
(s)g(s) [g(s)[, s [a, b]
wic, na mocy tw. Lebesguea o ograniczonej zbienoci,
g
(f
n
) =
_
b
a
f
n
(s)g(s) ds
_
b
a
[g(s)[ ds = .
Std, jak przedtem, dostajemy, e |g
| .
(e
) Nie tylko funkcje g C[a, b], ale take kada funkcja g L

1
[a, b] wyznacza w naturalny
sposb funkcjona liniowy g
na przestrzeni C[a, b]:

g
(f) :=
_
b
a
f(s)g(s) ds (caka Lebesguea).
Jak poprzednio dostajemy oszacowanie [g
(f)[ |g|
1
|f|
, zatem funkcjona g
jest cigy i
|g
| |g|
1
=
_
b
a
[g(s)[ ds.
Wykorzystujc przykad (e) oraz gsto C[a, b] w L
1
[a, b] pokaemy, e take teraz
|g
| = |g|
1
.
Istotnie, funkcjona p(g) := |g
| na L
1
[a, b] jest seminorm i to cig, bo p(g) |g|
1
. Ale na
podprzestrzeni gstej C[a, b] L
1
[a, b] mamy p(g) = |g|
1
, wic rwno ta musi zachodzi na caej
przestrzeni L
1
[a, b].
(f) Niech k C([a, b] [c, d]). Funkcja ta generuje operator cakowy
K : C[a, b] C[c, d]
okrelony wzorem
(Kf)(t) :=
_
b
a
k(s, t)f(s) ds, gdzie f C[a, b], c t d.
(Z Analizy wiadomo, e funkcja Kf jest ciga.) Jest on oczywicie liniowy. Z oszacowa
[(Kf)(t)[
_
b
a
[k(s, t)[[f(s)[ ds
_
b
a
[k(s, t)[ ds |f|
wynika atwo, e
|Kf|
|f|
, f C[a, b],
gdzie
:= sup
ctd
_
b
a
[k(s, t)[ ds (b a)|k|
< .
Zatem operator K jest cigy i |K| .
Pokaemy, e |K| = . Dla kadego t [c, d] funkcja k
t
:= k(, t) C[a, b] generuje, jak w
(e), funkcjona k
t
(C[a, b])
:
k
t
(f) :=
_
b
a
f(s)k
t
(s) ds.
Oczywicie, k
t
(f) = (Kf)(t). Z (e) wiemy, e
|k
t
| =
_
b
a
[k
t
(s)[ ds =
_
b
a
[k(s, t)[ ds.
Mamy teraz
|K| = sup
f1
|Kf|
= sup
f1
sup
ctd
[(Kf)(t)[ = sup
f1
sup
ctd
[k
t
(f)[
= sup
ctd
sup
f1
[k
t
(f)[ = sup
ctd
|k
t
| = .
(g) Na przestrzeni L
1
() najbardziej naturalnym funkcjonaem liniowym jest oczywicie caka
wzgldem miary . Jest to funkcjona dany wzorem
l(f) :=
_
S
f d.
Poniewa
[l(f)[ |f|
1
, f L
1
(),
to jest on cigy i |l| 1. Jeli L
1
() ,= 0, to wemy dowolne 0 ,= f
0
L
1
(). Wtedy take
[f
0
[ L
1
() i [f
0
[ , = 0, a ponadto
l([f
0
[) =
_
S
[f
0
[ d = | [f
0
[ |
1
.
Zatem |l| = 1.
Jeeli X jest pl skadajc si z funkcji liczbowych okrelonych na pewnym zbiorze S, to z
kadym punktem s S wiemy funkcjona liniowy e
s
na X okrelony wzorem
e
s
(f) = f(s) dla f X.
60 Lech Drewnowski
Nazywamy go funkcjonaem ewaluacji lub funkcjonaem wyliczania wartoci funkcji w
punkcie s. W przypadku, gdy X jest pl cigw liczbowych, tj. X = K
N
, funkcjona e
k
ewaluacji w punkcie k N nazywamy k-t wsprzdn:
e
k
(x) :=
k
dla x = (
j
) X.
Podobnie gdy X = K
n
.
Dla kadego K niech
() :=
_
_
_
[[
gdy ,= 0,
0 gdy = 0.
Przykady 2.2.2. Pierwsze dwa przykady s atwe.
(h) Wszystkie funkcjonay ewaluacji e
s
na pln B(S) i C(S) s cige i o normie 1.
(i) Wszystkie funkcjonay wsprzdne e
k
na pln l
, c, c
0
, l
p
i l
n
p
s cige i o normie 1.
(j) Niech punkty s
1
, . . . , s
n
S bd rne i niech
1
, . . . ,
n
K. Rozwamy na pln B(S)
funkcjona
x
:=
n
j=1
j
e
s
j
;
zatem
x
(f) =
n
j=1
j
f(s
j
), f B(S).
Poniewa B(S)
jest pl a z (h) wiemy, e e
s
B(S)
(s S), to x
B(S)
. Ponadto mamy
|x
|
n
j=1
[
j
[ |e
s
j
| =
n
j=1
[
j
[.
Jeli wszystkie
j
= 0, to zachodzi tu rwno, bo x
= 0 i |x
| = 0. Zakadajmy wic dalej, e

nie wszystkie
j
s zerami i okrelmy funkcj f
0
B(S) nastpujco:
f(s) =
_
(
j
) dla s = s
j
, j = 1, . . . , n,
0 dla pozostaych s S.
Wtedy |f
0
|
= 1 i x
(f
0
) =

n
j=1
[
j
[. W konsekwencji
|x
| =
n
j=1
[
j
[.
(k) Niech teraz (s
j
) bdzie nieskoczonym cigiem rnych punktw w S i niech (
j
) l
1
.
Rozwamy funkcjona x
na B(S) dany wzorem

x
(f) :=
j=1
j
f(s
j
).
Okrelenie to ma sens, tzn. dla kadego f B(S) szereg po prawej stronie jest zbieny, nawet
absolutnie:
j=1
[
j
f(s
j
)[
j=1
[
j
[ |f|
= |(
j
)|
1
|f|
.
Jasne, e funkcjona x
jest liniowy, a poniewa

[x
(f)[ |(
j
)|
1
|f|
,
to jest on cigy i |x
| |(
j
)|
1
. Dokadnie tak samo jak w (j) pokazuje si, e w istocie
|x
| = |(
j
)|
1
.
(l) Funkcjonay x
z (j) i (k) mona rozwaa te na przestrzeniach C(S). Bd one liniowe i

cige, a dla ich norm bd zachodziy te same oszacowania, co w (j) i (k). Aby jednak uzyska
te same rwnoci dla |x
| trzeba zakada, e pt S jest cakowicie regularna. Przypomnijmy, e

oznacza to, e S jest przestrzeni Hausdora i dla kadego punktu s
0
S i jego otoczenia U istnieje
funkcja ciga f : S [0, 1] taka, e f(s
0
) = 1 i f(s) = 0 dla s S U.
Zamy wic, e S jest pt cakowicie regularn i dla przykadu niech funkcjona x
na C(S)
bdzie zdeniowany jak w (k). Chcemy pokaza, e |x
| = |(
j
)|
1
, przy czym nierwno ju
mamy.
Ustalmy dowolne n N. Poniewa punkty s
1
, . . . , s
n
s rne, to maj one parami rozczne
otoczenia U
1
, . . . , U
n
(uzasadnij!). Na mocy regularnoci przestrzeni S, dla kadego j = 1, . . . , n
znajdziemy funkcj cig f
j
: S [0, 1] tak, e f
j
(s
j
) = 1 i f
j
(s) = 0 dla s S U
j
. Wtedy
g
n
:=
n
j=1
(
j
)f
j
C(S), |g
n
|
1
oraz
x
(g
n
) =
j=1
j
g
n
(s
j
) =
n
j=1
j
(
j
) +
j=n+1
j
g
n
(s
j
)
=
n
j=1
[
j
[ +
j=n+1
j
g
n
(s
j
).
Zauwamy, e
j=n+1
j
g
n
(s
j
)
j=n+1
[
j
[[g
n
(s
j
)[
j=n+1
[
j
[.
Mamy wobec tego
[x
(g
n
)[
n
j=1
[
j
[
j=n+1
[
j
[.
Na koniec
|x
| = sup[x
(f)[ : |f|
1 sup
n
[x
(g
n
)[
lim
n
_
n
j=1
[
j
[
j=n+1
[
j
[
_
= |(
j
)|
1
.
(m) Niech g C[a, b] i niech (s
j
) bdzie cigiem rnych punktw przedziau [a, b], a (
j
) K
cigiem takim, e

j
[
j
[ < . Zakadamy, e oba te cigi s nieskoczone (j N) lub oba
skoczone o tej samej liczbie wyrazw (j = 1, . . . , k). Rozwamy funkcjona liniowy z
na przestrzeni
C[a, b] okrelony wzorem
z
(f) =

j
j
f(s
j
) +
_
b
a
f(s)g(s) ds.
Pierwsza cz prawej strony tego wzoru okrela funkcjona liniowy, ktry oznaczymy przez x
, a
druga funkcjona liniowy, ktry oznaczymy przez g
. Z przykadw (l) i (e) wiemy, e oba te

funkcjonay s cige oraz e
|x
| =
k
j=1
[
j
[, |g
| =
_
b
a
[g(s)[ ds.
Oczywicie, std wynika, e take funkcjona z
jest cigy i e |z
| |x
| +|g
|. Pokaemy, e
|z
| = |x
| +|g
| =

j
[
j
[ +
_
b
a
[g(s)[ ds.
Zajmiemy si najpierw przypadkiem cigw skoczonych: s
1
, . . . , s
k
i
1
, . . . ,
k
.
62 Lech Drewnowski
Niech cig (f
n
) C[a, b] bdzie tak wybrany, eby
|f
n
| 1 i g
(f
n
)
_
b
a
[g(s)[ ds = |g
|
(zob. kocowy fragment Prz. 2.2.1 (e)). Zmodykujemy teraz funkcje f
n
tak, by uzyska nowy cig
(h
n
), dla ktrego
|h
n
| 1 oraz x
(h
n
) |x
| i g
(h
n
) |g
|.
Wtedy bdziemy mie z
(h
n
) |x
| +|g
|, a std |z
| |x
| +|g
|.
Moemy zaoy, e a s
1
< < s
k
b. Dla ustalonego n obierzmy punkty t
1
, . . . , t
k
i
u
1
, . . . , u
k
tak, by
t
1
= a s
1
< u
1
< t
2
< s
2
< u
2
< < t
k
< s
k
b = u
k
i u
j
t
j
< n
2
.
Niech h
n
: [a, b] R bdzie funkcj cig wyznaczon przez nastpujce warunki:
1) h
n
= f
n
poza przedziaami I
j
:= [t
j
, u
j
] (j = 1, . . . , k);
2) h
n
(s
j
) = (
j
) (j = 1, . . . , k);
3) h
n
(s) = h(s
1
) dla a s s
1
i h
n
(s) = h(s
k
) dla s
k
s b;
4) wykres h
n
nad przedziaami [s
j
, u
j
] i [t
j
, s
j
] jest liniowy.
Wtedy |h
n
|
1, [h
n
f
n
[ = 0 poza przedziaami I
j
oraz [h
n
f
n
[ 2 na pozostaej czci [a, b].
Jest oczywiste, e
x
(h
n
) =
k
j=1
[
j
[ = |x
|.
Ponadto mamy
[g
(h
n
f
n
)[
k
j=1
_
I
j
[g(s)[ [h
n
(s) f
n
(s)[ ds
2k
n
2
|g|
0 (n ),
a std
g
(h
n
) = g
(f
n
) +g
(h
n
f
n
) |g
| przy n .
Zatem cig (g
n
) ma wymagane wasnoci.
W przypadku cigw (s
j
) i (
j
) nieskoczonych postpujemy jak powyej, ale w konstrukcji
funkcji h
n
uywamy tylko pierwszych n punktw s
1
, . . . , s
n
cigu (s
j
). Takie samo rozumowanie
jak w (l) pokae, e x
(h
n
)

j=1
[
j
[. Reszta rozumowania wymaga tylko drobnych zmian.
2.2-Z Zadania.
Zad. 2.2.1. Znajd norm funkcjonau liniowego x
na C[a, b], gdzie x
(f) :=
_
f(b) f(a)
_
/(b a).
Zad. 2.2.2. Wylicz normy nastpujcych funkcjonaw liniowych okrelonych na C[1, 1]:
(a) F
(f) =
2
[f() +f() 2f(0)], gdzie (0, 1);
(b) F(f) =
n=1
(1)
n
n
2
f(n
1
);
(c) F
n
(f) =
_
1
1
f(x)dx (2n + 1)
1
n
k=n
f(k/n), gdzie n N.
Zad. 2.2.3. Niech x
oznacza funkcjona okrelony na przestrzeni C[2, 2] (z norm supremaln) wzorem

x
(f) =
_
0
1
f(t) dt f(0) 2
_
2
1
f(t) dt. Sprawd, e x
(C[2, 2])
, a nastpnie wylicz |x
|.
Zad. 2.2.4. Niech x
oznacza funkcjona okrelony na przestrzeni C

0
(R) (z norm supremaln ||
)
wzorem x
(f) = f(1) 2
_
2
2
f(x) dx +f(1). Sprawd, e x
(C
0
(R))
, a nastpnie wylicz |x
|.
Zad. 2.2.5. Wyka, e operator J dany wzorem Jx = (l(x),
1
l(x),
2
l(x), . . . ), gdzie x = (
n
) c,
l(x) = lim
n
n
, jest izomorzmem przestrzeni c na przestrze c
0
(jak si wyraa J
1
y dla y = (
j
) c
0
?),
przy czym |J| = |J
1
| = 2. [Wsk. Najpierw 2, a potem wylicz J(1, 1, 1, . . . ) i J
1
(1, 1, 0, . . . ).]
Zad. 2.2.6. Wyka, e rwno Px = (
n
l(x)), gdzie x = (
n
) c, l(x) = lim
n
n
, okrela cig
projekcj P : c
na
c
0
i wylicz |P|. Ponadto wyjanij, jak dziaa projekcja dopeniajca Q := I P, znajd
jej norm oraz rozkad na sum prost c = c
0
? zwizany z projekcjami P i I P (zob. Fakt 0.5.2).
Zad. 2.2.7. Niech L := f C[a, b] : f(a) = f(b) = 0.
(a) Uzasadnij, e L jest ppl domknit przestrzeni C[a, b].
(b) Poka, e odejmujc od kadej funkcji cigej f na [a, b] odpowiedni funkcj liniow otrzymamy
cig projekcj P przestrzeni C[a, b] na jej podprzestrze L. Wylicz |P|.
(c) Opisz, jsk dziaa projekcja dopeniajca I P, znajd jej norm oraz rozkad na sum prost
C[a, b] = L ? zwizany z projekcjami P i I P (zob. Fakt 0.5.2).
Zad. 2.2.8. To samo, co w zadaniu poprzednim, ale dla L := f C[a, b] : f(a) = f(b).
Zad. 2.2.9. Niech l
p
= l
p
(N
0
) i c
0
= c
0
(N
0
). Wylicz norm operatora T danego wzorem T
_
(
n
)
_
(t) =
n=0
n
t
n
jako operatora dziaajcego
(a) z l
1
do C[1, 1];
(b) z l
p
(1 < p < ) do C[r, r], gdzie 0 < r < 1;
(c) z c
0
do C[r, r], gdzie 0 < r < 1.
[Wsk. do (b): Nier. Holdera. Odp.: (a) 1; (b) (1 r
q
)
1/q
, gdzie q = p
; (c) (1 r)
1
.]
Zad. 2.2.10. Sprawd, e operator T : (
n
) (n
1
n
j=1
j
) dziaa z l
w l
i znajd jego norm. Czy

T(c
0
) c
0
? Czy T
1
(c
0
) = c
0
?
Zad. 2.2.11. Dla dowolnego x = (
n
) l
1
i t R niech (Ax)(t) :=
n=1
n
cos nt. Uzasadnij, e
(a) ten wzr deniuje odwzorowanie A : l
1
C(R), tzn. okrelenie funkcji Ax ma sens i Ax C(R).
(b) A : l
1
C(R) jest operatorem liniowym cigym,
(c) |A| = 1. [Wsk. Gdy x
0
= (1, 0, 0, . . . ), to |Ax
0
|
= ?]
Zad. 2.2.12. Dla dowolnego x = (
n
) l
i t [1, 1] niech (Ax)(t) :=
n=1
n
(t/2)
n
. Uzasadnij, e
(a) powyszy wzr deniuje odwzorowanie przestrzeni l
w przestrze C[1, 1],

(b) A : l
C[1, 1] jest operatorem liniowym cigym,

(c) |A| = 1. [Wsk. Gdy x
0
= (1, 1, 1, . . . ), to |Ax
0
|
= ?]
Zad. 2.2.13. Niech F = (F, ||) bdzie pln z Zad. 1.13.9.
(a) Wyka, e funkcjona liniowy T okrelony na przestrzeni F wzorem T(f) = f
(
1
2
) +f(2) jest cigy
i znajd jego norm.
(b) Dla f F niech Af oznacza funkcj dan na przedziale I := (0, 1] wzorem (Af)(t) =
_
t
0
f
(x) dx+
f(t
1
); uzasadnij, e Af C(I). Nastpnie wyka, e otrzymany w ten sposb operator A : F
C(I) jest liniowy i cigy oraz wylicz jego norm. [Przestrze C(I) jest rozpatrywana z norm
supremaln.]
Zad. 2.2.14. Niech C
u
(R
+
) oznacza przestrze wszystkich ograniczonych i jednostajnie cigych funkcji
f : R
+
R, rozpatrywan z norm supremaln (por. Prz. 1.5.4). Dla kadego f C
u
(R
+
) okrelmy cig
liczbowy Af :=
_
f(n) f(n n
1
)
_
. Uzasadnij, e:
(a) Dla kadego f C
u
(R
+
) cig Af naley do przestrzeni c
0
.
(b) A : C
u
(R
+
) c
0
jest operatorem liniowym cigym i |A| = 2.
Zad. 2.2.15. Dla kadej funkcji f C[0, 1] okrelmy cig liczbowy T(f) :=
_
n
_
1/n
0
f(x) dx
_
n=1
.
(a) Uzasadnij, e T(f) c dla kadego f C[0, 1].
(b) Wyka, e odwzorowanie T : C[0, 1] c jest liniowe i cige, a nastpnie wylicz norm |T|.
Zad. 2.2.16. Przestrze C
1
[a, b] (zob. Prz. 1.13.3) rozpatrujemy z norm || dan wzorem|f| = |f|
+
|f
. Poka, e operator rniczkowy D : C

1
[a, b] C[a, b] okrelony wzorem D(f) = 3f 4f
jest liniowy
i cigy oraz podaj moliwie najlepsze oszacowanie jego normy.
Zad. 2.2.17. Wylicz normy nastpujcych operatorw liniowych A w przestrzeni C[0, 1]:
a) Af(t) =
_
1
0
sin(t s)f(s) ds, b) Af(t) =
_
1
0
e
ts
f(s) ds, c) Af(t) =
_
1
0
t
n
s
m
f(s) ds.
Zad. 2.2.18. Dla jakich > 0 operator A dany wzorem Af(t) = f(t
) jest liniowy i cigy w przestrzeni

C[0, 1]? Znajd jego norm.
Zad. 2.2.19. Dla jakich > 0 operator A dany wzorem Af(t) = f(t
) jest liniowy i cigy w przestrzeni

L
2
? Znajd jego norm.
64 Lech Drewnowski
Zad. 2.2.20. Dla jakich , operator A dany wzorem Af(t) = t
f(t
) jest liniowy i ograniczony w

przestrzeni L
2
? Znajd jego norm.
Zad. 2.2.21. Poka, e dla kadego a = (
j
) l
operator liniowy M
a
w przestrzeni l
p
okrelony
wzorem M
a
(x) = ax jest cigy i |M
a
| = |a|
. Kiedy istnieje operator odwrotny M

1
a
?
Zad. 2.2.22. Niech A : c
0
c
0
bdzie operatorem liniowym okrelonym wzorem Ax = (n
1
n
) dla
x = (
n
) c
0
. Poka, e operator A jest cigy i rnowartociowy oraz e operator A
1
nie jest cigy.
Zad. 2.2.23. Niech S i T bd pt a : S T odwzorowaniem cigym. Poka, e
a) operator kompozycji C
: C(T) C(S), gdzie C
(g) := g, jest liniowy i cigy oraz |C
| = 1;
b) jeli przy tym (S) jest gste w T, to C
jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym;

c) jeli, co wicej, jest homeomorzmem S na T, to C
jest izometri liniow C(T) na C(S).

Zad. 2.2.24. Wyka, e aden z funkcjonaw ewaluacji e
t
(zob. Prz. 2.2.2 (h)) nie jest cigy na pln
(C[a, b], ||
1
), gdzie |f|
1
:=
_
b
a
[f(t)[ dt.
Zad. 2.2.25. Czy na przestrzeni C[0, 1] istnieje cigy funkcjona liniowy x
zerujcy si na wszystkich
funkcjach staych i przyjmujcy warto 1 na funkcji f
0
(s) = s
2
?
Zad. 2.2.26. Udowodnij, jeeli S jest nieskoczon, cakowicie regularn pt, to l
1
zanurza si liniowo-
izometrycznie w C(S)
. [Wsk. Prz. 2.2.2 (l).] W szczeglnoci tak jest dla l
(S) = C(S), gdy S jest prze-

strzeni dyskretn.
Zad. 2.2.27. Dla f C[0, 1] niech [[[f[[[ :=
n=1
2
n
max[f(s)[ : s [2
n
, 2
n+1
]. Wyka, e
(a) powyszy wzr deniuje norm [[[[[[ na przestrzeni C[0, 1];
(b) norma ||
jest istotnie mocniejsza od [[[[[[, a ta z kolei jest istotnie mocniejsza od ||

1
;
(c) dokadnie jeden z funkcjonaw ewaluacji e
t
(ktry?) nie jest cigy na pln (C[0, 1], [[[[[[).
Zad. 2.2.28. Niech Q := [a, b] [c, d]. Wylicz norm
(a) funkcjonau r na C(Q) danego wzorem r(f) =
__
Q
f(x, y0) dxdy (caka Riemanna);
(b) funkcjonau g
na C(Q) danego wzorem g
(f) =
__
Q
f(x, y)g(x, y) dxdy, gdzie g C(Q);
(c) operatora liniowego T : C(Q) C(Q) danego wzorem (Tf)(u, v) =
_
u
a
_
v
c
f(x, y) dxdy.
Zad. 2.2.29. Niech Q := [a, b] [c, d]). Dla k C(Q) niech |k|
1,
:= sup
ctd
_
b
a
[k(s, t)[ ds.
(a) Sprawd, e wzr ten okrela norm na C(Q). (Jest to przykad tzw. normy mieszanej.)
(b) Czy pln (C(Q), ||
1,
) jest zupena?
(c) Uzasadnij, e odwzorowanie, ktre kadej funkcji k C(Q) przyporzdkowuje generowany przez
ni operator cakowy K : C[a, b] C[c, d], jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym (C(Q), ||
1,
)
w L(C[a, b], C[c, d]).
(d) Co powiesz o powyszym odwzorowaniu, gdy przestrze C(Q) rozpatrywana jest z jej standardow
norm ||
?
Zad. 2.2.30. Dane s przedziay zwarte [a
i
, b
i
] R (i = 1, 2, 3) oraz funkcje k
1
C([a
1
, b
1
] [a
2
, b
2
])
i k
2
C([a
2
, b
2
] [a
3
, b
3
]). Rozwamy generowane przez nie operatory cakowe K
1
: C[a
1
, b
1
] C[a
2
, b
2
] i
K
2
: C[a
2
, b
2
] C[a
3
, b
3
]:
(K
1
f)(t) =
_
b1
a1
k
1
(s, t)f(s) ds (a
2
t b
2
), (K
2
f)(u) =
_
b2
a2
k
1
(t, u)g(t) dt (a
3
u b
3
).
(a) Poka, e take operator K := K
2
K
1
: C[a
1
, b
1
] C[a
3
, b
3
] jest operatorem cakowym o cigym
jdrze k C([a
1
, b
1
] [a
3
, b
3
]):
(Kf)(u) =
_
b1
a1
k(s, u)f(s) ds (a
3
u b
3
), gdzie k(s, u) =
_
b2
a2
k
1
(s, t)k
2
(t, u) dt.
T funkcj k zapisujemy dalej jako k
1
k
2
. [Wsk. Zob. rachunki dla K
2
w punkcie 2.6.]
(b) Zbadaj pojawiajcy si w ten sposb operator dwuliniowy
(k
1
, k
2
) k
1
k
2
: C([a
1
, b
1
] [a
2
, b
2
]) C([a
2
, b
2
] [a
3
, b
3
]) C([a
1
, b
1
] [a
3
, b
3
]).
Czy jest on cigy, gdy wystpujce tu przestrzenie funkcji cigych na prostoktach rozpatrywane
s z normami mieszanymi ||
1,
z Zad. 2.2.29? [Wsk. |k
1
k
2
|
1,
= |K
2
K
1
| |K
1
| |K
2
| =
|k
1
|
1,
|k
2
|
1,
.] A jeli s one wyposaone w normy supremalne?
(c) Poka, e gdy [a
i
, b
i
] = [a, b] dla i = 1, 2, 3 i Q := [a, b] [a, b], to operacja w przestrzeni C(Q)
jest czna. Zatem pl C(Q) rozpatrywana z tym dziaaniem jako mnoeniem staje si algebr, a
(C(Q), ||
1,
) algebr unormowan.
Zad. 2.2.31. Dla kadej funkcji f
0
L
p
() (1 p < ) istnieje funkcjona liniowy cigy F na L
p
()
taki, e F(f
0
) = |f
0
|
p
i |F| = 1.
Zad. 2.2.32. Funkcjona F na L
1
[0, 1] okrelony wzorem F(f) :=
_
1
0
xf(x) dx ma norm 1, ale nie
istnieje f
0
L
1
[0, 1] takie, e |f
0
|
1
1 i [F(f
0
)[ = 1.
Zad. 2.2.33. Podaj przykad funkcjonau F
_
C[0, 1]
_
takiego, e |F| = 1, ale nie istnieje funkcja

f C[a, b] o normie 1, dla ktrej [F(f)[ = 1.
Zad. 2.2.34. Poka, e funkcjona liniowy x
na c
0
dany wzorem x
(x) =
j=1
2
j
j
ma norm 1, ale
nie osiga jej na kuli B
c0
.
1
[0, 1] rozwaajmy z norm |f| = |f|
+ |f
. Poka, e wzr x
(f) =
n=1
[f(2
n
) f(0)] deniuje cigy funkcjona liniowy na przestrzeni C
1
[0, 1] i oszacuj jego norm.
Zad. 2.2.36. W przestrzeni c okrelmy norm wzorem |x| = sup
j
[
j

j1
[ (
0
:= 0). Pokaza, e na
tak uzyskanej pln funkcjona liniowy x lim
j

j
jest niecigy.
Zad. 2.2.37. Niech c
00
:= line
n
: n N . Uzasadnij, e funkcjona F na przestrzeni (c
00
, ||
p
)
(1 p ) dany wzorem F(x) =
j=1
j
jest liniowy, ale jest cigy tylko dla p = 1.
Zad. 2.2.38. Ktre z poniszych wzorw deniuj na przestrzeni C[0, 1]: i) funkcjonay liniowe; ii) cige
funkcjonay liniowe; w tym ostatnim przypadku wylicz normy tych funkcjonaw.
a) L(f) =
_
1
0
f(t) sint dt, b) L(f) = f(
1
2
), c) L(f) =
_
1
0
f(t)sign(t
1
2
) dt,
d) L(f) =
_
1
0
t
1/2
f(t
2
) dt, e) L(f) =
_
1
0
t
1/2
f(t) dt, f) L(f) =
_
1
0
f(t
2
) dt,
g) L(f) = f
(
1
2
), h) L(f) =
_
1
0
[f(t)[ dt, i) L(f) = max
0t1
f(t), j) L(f) =
_
1
0
[f(t)]
2
dt.
Zad. 2.2.39. Ktre z funkcjonaw w Zad. 2.2.38 s liniowe i cige na przestrzeni L
2
? Wylicz ich normy.
2
(R) wszystkich funkcji f : R R majcych ograniczone i cige pochodne
rzdw 2 rozpatrujemy z norm dan wzorem |f| = |f|
+|f
+|f
. Niech X oznacza domknit

(!) podprzestrze przestrzeni C
2
(R) zoon z tych funkcji f, dla ktrych f(s) = 0 dla s < 0. Poka, e dla
f X caka
_
0
f(s)s
3/2
ds jest zbiena i okrela cigy funkcjona liniowy na X.
Zad. 2.2.41. Dana jest funkcja g C(R) taka, e dla kadej funkcji f C(R) caka
_
f(s)g(s) ds jest
zbiena. Udowodnij, e g jest funkcj cakowaln oraz e powysza caka okrela cigy funkcjona liniowy
na przestrzeni C(R) o normie rwnej
_
[g(s)[ ds.
Zad. 2.2.42. Niech x
n
(f) := f(n
1
) i x
(f) = f(0) dla f C[0, 1]. Sprawd, e x
n
(f) x
(f) dla
kadego f C[0, 1], ale |x
n
x
| , 0.
Zad. 2.2.43. Poka, e cig operatorw (P
n
) w przestrzeni l
p
(1 p < ), gdzie P
n
(x) = (
1
, . . . ,
n
, 0, . . . ),
jest zbieny punktowo, ale nie normowo, do operatora identycznociowego.
Zad. 2.2.44. Poka, e cig operatorw (A
n
) w przestrzeni C[0, 1], gdzie A
n
f(t) = f(t
1+1/n
), jest zbieny
punktowo, ale nie normowo, do operatora identycznociowego.
2.3. Zupeno przestrzeni L(X, Y ).
Twierdzenie 2.3.1. Dla dowolnej pln X i dowolnej przestrzeni Banacha Y przestrze L(X, Y )
W szczeglnoci dla dowolnej pln X jej przestrze dualna X

Dowd. Niech (T
n
) bdzie cigiem Cauchyego w pln L(X, Y ). Dla dowolnego x X mamy
wwczas
|T
n
x T
m
x| |T
n
T
m
| |x| 0 przy m, n ,
zatem (T
n
x) jest cigiem Cauchyego w Y . Poniewa jest to przestrze Banacha, to granica
lim
n
T
n
x =: Tx istnieje w Y .
66 Lech Drewnowski
atwo sprawdzi, e uzyskany w ten sposb operator T : X Y jest liniowy. Aby pokaza, e
jest on cigy zauwamy, e istnieje skoczona granica
M := lim
n
|T
n
|
(zob. Fakt 1.2.1) i wobec tego, korzystajc z cigoci normy w Y , dla kadego x X dostaniemy
|Tx| = lim
n
|T
n
x| lim
n
(|T
n
| |x|) = M |x|.
Zatem T L(X, Y ) i |T| M.
Na koniec pokaemy, e |T
n
T| 0. Obierzmy dowolne > 0 i niech N bdzie tak due, by
|T
n
T
m
| dla m, n N. Wtedy dla m, n N i kadego x X bdziemy mie
|T
n
x T
m
x| |T
n
T
m
| |x| |x|,
skd przy N m otrzymamy
|T
n
x Tx| |x| dla n N.
Zatem |T
n
T| dla n N.
Uwaga. Zaoenie w powyszym twierdzeniu, e Y jest przestrzeni Banacha, jest konieczne.
Mona bowiem pokaza (zob. Zad. 3.11.12), e: Jeeli X, Y s pln, X jest niezerowa i L(X, Y )
jest przestrzeni Banacha, to Y musi by przestrzeni Banacha.
2.3-Z Zadania.
Zad. 2.3.1. Dla pln X, Y i Z niech L(X, Y ; Z) oznacza zbir wszystkich cigych operatorw dwulinio-
wych T : XY Z. Sformuuj i udowodnij analogony Tw. 2.1.1 (o L(X, Y ; Z) jako pln z norm okrelon
w Zad. 1.17.9) i Tw. 2.3.1 (o zupenoci pln L(X, Y ; Z)).
2.4. Algebra endomorfizmw L(X).
Niech X bdzie pln. Przestrze
L(X) := L(X, X)
cigych operatorw liniowych z X w X (czyli endomorzmw X) nazywamy algebr endo-
morzmw przestrzeni X. Uycie terminu algebra oznacza, e przestrze t rozwaa si take z
dziaaniem mnoenia, ktrym w tym przypadku jest skadanie (superpozycja) operatorw:
TS := TS.
Mnoenie to spenia dla dowolnych S, T, U L(X) i K warunki
(ST)U = S(TU), (ST) = (S)T = S(T),
S(T +U) = ST +SU, (T +U)S = TS +US,
wymagane w oglnej denicji algebry. Jest to przy tym algebra z jedynk I = id
X
, bo
IT = TI = T, T L(X).
Ponadto (zob. Tw. 2.1.2)
|TS| |T| |S|, S, T L(X)
(submultyplikatywno normy operatorowej) oraz
|I| = 1 gdy X ,= 0,
co oznacza, e L(X) jest algebr unormowan. Jeeli X jest przestrzeni Banacha, to L(X) jest
algebr Banacha (na mocy Tw. 2.3.1).
Dla dowolnego operatora T L(X) jego potgi T
n
(n = 0, 1, 2, . . . ) deniuje si w zwyky
sposb:
T
0
:= I i T
n+1
= T
n
T dla n 0;
mamy oczywicie
T
m+n
= T
m
T
n
= T
n
T
m
, a take |T
n
| |T|
n
.
atwo widzie, e element A algebry L(X) jest odwracalny, tzn. AT = TA = I dla pewnego
T L(X), wtedy i tylko wtedy, gdy A jest automorzmem przestrzeni X, czyli izomorzmem
(liniowo-topologicznym!) przestrzeni X na siebie; przy tym A
1
= T. [Wsk. Z rwnoci TA = I i
AT = I wynika, odpowiednio, e A jest 11 i na, czyli A jest bijekcj.] Zbir
Aut(X)
wszystkich automorzmw X jest grup wzgldem operacji mnoenia (tj. skadania) operatorw.
Oczywicie I Aut(X) dla 0 ,= K.
2.4-Z Zadania.
Zad. 2.4.1. Podaj oglne denicje: a) algebry (liniowej); b) algebry z jedynk; c) algebry unormowanej;
d) algebry Banacha.
Zad. 2.4.2. Poka, e w kadej algebrze unormowanej X dziaanie mnoenia, tzn. odwzorowanie (x, y)
xy : X X X, jest cigym operatorem dwuliniowym. [Wsk. Zob. dowd Tw. 1.6.1.]
Zad. 2.4.3. Uzasadnij, e C[a, b], oglniej: C(S), jest algebr Banacha z jedynk (przy zwykym mno-
eniu funkcji). Jakie elementy tej algebry s w niej odwracalne?
2.5. Twierdzenie o automorfizmie.
Twierdzenie 2.5.1. Jeeli X jest przestrzeni Banacha, T L(X) i |T| < 1, to I T
Aut(X), operator odwrotny (I T)
1
wyraa si wzorem
() (I T)
1
=
n=0
T
n
= I +T +T
2
+. . . ,
gdzie szereg jest zbieny absolutnie w L(X), a ponadto
|(I T)
1
|
1
1 |T|
.
Dowd. Z |T| < 1 i nierwnoci |T
n
| |T|
n
wynika, e szereg () w przestrzeni Banacha
L(X) jest absolutnie zbieny, zatem zbieny do pewnego S L(X) (Tw. 1.9.2). Sprawdzimy, e
S(I T) = I oraz (I T)S = I,
co, jak odnotowalimy powyej, bdzie rwnoznaczne pokazaniu, e I T Aut(X) i (I T)
1
= S.
Dla przykadu wykaemy pierwsz z powyszych rwnoci. W tym celu zauwamy, e odwzorowanie
u : L(X) L(X) ; A A(I T)
jest liniowe i cige, bo |u(A)| |I T| |A|. Wobec tego korzystajc z Tw. 1.9.4 (a) mamy:
S(I T) = u(S) =
n=0
u(T
n
) =
n=0
(T
n
T
n+1
)
= lim
N
N1
n=0
(T
n
T
n+1
) = lim
N
(I T
N
) = I,
gdy T
N
0 w L(X) (bo |T
N
| |T|
N
0).
Kocowe oszacowanie jest atwe (w przejciu

wykorzytujemy Tw. 1.9.1):
|(I T)
1
| =
_
_
_
_
n=0
T
n
_
_
_
_
n=0
|T
n
|
n=0
|T|
n
=
1
1 |T|
.
68 Lech Drewnowski
Uwaga. Z rwnoci () wynika (na mocy Tw. 2.1.5), e
(I T)
1
(x) =
n=0
T
n
x dla kadego x X.
Szeregi

n=0
T
n
, a take szeregi punktowe

n=0
T
n
x, nazywane s szeregami Neumanna (Carl
Neumann, 18321925).
2.5-Z Zadania.
Zad. 2.5.1. Z Tw. 2.5.1 wywnioskuj, e jeeli X jest przestrzeni Banacha, A Aut(X), T L(X) i
|T| < ? , to take AT Aut(X). [Wsk. AT = A(I A
1
T).]
Zad. 2.5.2. Uzasadnij, e gdy X jest przestrzeni Banacha, to zbir Aut(X) jest otwarty w L(X).
Zad. 2.5.3. Sformuuj i udowodnij analogon Tw. 2.5.1 dla dowolnej algebry Banacha z jedynk, a
nastpnie rozwa take odpowiedniki poprzednich dwch zada.
2.6. Zastosowanie do rwna cakowych.
Rozwamy rwnanie cakowe Fredholma
() f(s)
_
b
a
k(s, t)f(t) dt = g(s) (a s b),
gdzie k C(Q), Q := [a, b] [a, b], f, g C[a, b], przy czym g jest funkcj dan a f szukan
(niewiadom), natomiast jest parametrem liczbowym. Niech operator
K : C[a, b] C[a, b]
bdzie okrelony wzorem
(Kf)(s) =
_
b
a
k(s, t)f(t) dt.
Jest to operator cakowy Fredholma o jdrze cigym k. Wiemy z Prz. 2.2.1 (f), e K jest
operatorem liniowym i cigym, przy czym
|K| = sup
asb
_
b
a
[k(s, t)[ dt.
Rwnanie () moemy teraz napisa w postaci
f K(f) = g lub (I K)(f) = g.
Z Tw. 2.5.1 wynika, e jeeli [[ < |K|
1
, to I K Aut (C[a, b]). Wobec tego dla takich
nasze rwnanie ma dla kadego g C[a, b] dokadnie jedno rozwizanie f w przestrzeni C[a, b],
mianowicie
f = (I K)
1
(g) = g +Kg +
2
K
2
g +. . . ,
przy czym szereg funkcyjny po prawej stronie jest zbieny w przestrzeni C[a, b], tzn. jednostajnie
na [a, b]. Co wicej, poniewa (I K)
1
jest cigym operatorem w przestrzeni C[a, b], widzimy,
e rozwizanie f zaley w sposb cigy od funkcji g.
Pokaemy teraz jak wyliczy potgi K
n
operatora K. Poniej g bdzie dowoln funkcj z C[a, b],
a s dowolnym punktem przedziau [a, b]. Z denicji K
1
= K i
(K
1
g)(u) =
_
b
a
k
1
(u, t)g(t) dt, gdzie k
1
(u, t) = k(u, t).
Nastpnie
(K
2
g)(s) = K(K
1
g)(s) =
_
b
a
k(s, u)(K
1
g)(u) du =
_
b
a
k(s, u)
__
b
a
k
1
(u, t)g(t) dt
_
du
=
_
b
a
__
b
a
k(s, u)k
1
(u, t) du
_
g(t) dt =
_
b
a
k
2
(s, t)g(t) dt,
gdzie
k
2
(s, t) :=
_
b
a
k(s, u)k
1
(u, t) du, (s, t) Q.
Zatem K
2
jest operatorem cakowym Fredholma o jdrze cigym k
2
. W podobny sposb przeko-
nujemy si, e
(K
3
g)(s) = K(K
2
g)(s) =
_
b
a
k
3
(s, t)g(t) dt,
gdzie
k
3
(s, t) :=
_
b
a
k(s, u)k
2
(u, t) du, (s, t) Q.
Przez indukcj pokazuje si, e dla n 2
(K
n
g)(s) =
_
b
a
k
n
(s, t)g(t) dt oraz e k
n
(s, t) =
_
b
a
k(s, u)k
n1
(u, t) du, (s, t) Q.
Tak wic wszystkie potgi K
n
s operatorami cakowymi Fredholma o cigych jdrach k
n
. Roz-
wzanie f rwnania () moemy wic teraz zapisa w postaci
f(s) = g(s) +
n=1
n
_
b
a
k
n
(s, t)g(t) dt,
gdzie szereg jest zbieny jednostajnie dla a s b. Zobaczymy teraz, e mona pj jeszcze dalej
i zastpi sum caek w powyszym wzorze przez cak z sumy:
f(s) = g(s) +
_
b
a
_

n=1
n
k
n
(s, t)
_
g(t) dt.
Bdzie to poprawne o ile wykaemy, e szereg

n=1
n
k
n
(s, t) jest jednostajnie zbieny dla (s, t) Q.
Tak istotnie jest, bo oznaczajc
= |k|
= max
(s,t)Q
[k(s, t)[ i = |K|
mamy [k
1
(s, t)[ = [k(s, t)[ , a nastpnie
[k
2
(s, t)[
_
b
a
[k(s, u)[ [k(u, t)[ du
_
b
a
[k(s, u)[ du ,
[k
3
(s, t)[
_
b
a
[k(s, u)[ [k
2
(u, t)[ du
_
b
a
[k(s, u)[ du
2
i oglnie (przez indukcj)
[k
n
(s, t)[
n1
.
Std
[
n
k
n
(s, t)[ [[ ([[)
n1
, gdzie 0 [[ < 1.
Zatem rozwaany szereg funkcyjny jest zmajoryzowany przez zbieny szereg geometryczny i wo-
bec tego (na mocy znanego kryterium Weierstrassa) jest zbieny jednostajnie na Q. Jeli wic
przyjmiemy
r
(s, t) :=
n=1
n
k
n
(s, t), (s, t) Q,
to otrzymamy funkcj r
C(Q) i rozwizanie f rwnania () bdziemy mogli zapisa w postaci

f(s) = g(s) +
_
b
a
r
(s, t)g(t) dt.

Widzimy wic, e rozwizanie to dane jest z pomoc operatora cakowego Fredholma o cigym
jdrze r
.
70 Lech Drewnowski
Dla przykadu rozwamy rwnanie
f(s)
_
1
0
e
st
f(t) dt = g(s), 0 s 1.
Tutaj k(s, t) = e
st
dla (s, t) Q = [0, 1] [0, 1],
(Kf)(s) =
_
1
0
e
st
f(t) dt = e
s
_
1
0
e
t
f(t) dt
i atwo wyliczy, e |K| = e 1. Ponadto k
2
(s, t) = k(s, t), a std k
n
(s, t) = k(s, t) dla n 1.
Wobec tego dla
[[ <
1
|K|
=
1
e 1
mamy
r
(s, t) =
n=1
n
k(s, t) =

1
k(s, t)
i rozwizaniem naszego rwnania jest funkcja
f(s) = g(s) +

1
_
1
0
e
st
g(t) dt.
2.7. Przestrzenie dualne do pewnych przestrzeni Banacha.
Jeli X jest pl skoczonego wymiaru, to przestrze dualna X
jest ta sama, jako pl, dla kadej

normy w X (zob. Wniosek 1.16.5). Od wyboru normy w X zaley jednak norma |x
| funkcjonaw
x
. Tak np. kady funkcjona liniowy x
na K
n
jest postaci
x
(x) =
n
j=1
j
=: x, y), gdzie x = (
j
) K
n
,
dla pewnego cigu liczbowego (
j
) K
n
(mianowicie dla
j
:= x
(e
j
)). Poniej w Tw. 2.7.1
zobaczymy, e jeli przestrze K
n
rozpatruje si z norm ||
p
, to |x
| = |(
j
)|
q
, gdzie q jest
sprzone z p.
Dla kadego K niech
() :=
_
_
_
[[
gdy ,= 0,
0 gdy = 0.
Bdziemy korzysta poniej milczco z nastpujcego (atwego do uzasadnienia) faktu:
Fakt. Jeeli X, Y s pln a T : X Y K jest funkcjonaem dwuliniowym cigym, tj.
istnieje staa M taka, e [T(x, y)[ M|x| |y| dla x X, y Y (zob. Tw. 1.17.3), to
1) dla kadego y Y funkcjona liniowy y
na przestrzeni X okrelony wzorem y
(x) =
T(x, y) jest cigy, a wic y
, przy czym |y
| M|y|;
2) otrzymane w ten sposb odwzorowanie J : y y
przestrzeni Y w przestrze X
jest
liniowe i cige.
Operatory J wystpujce w poniszych twierdzeniach reprezentacyjnych s tego wanie typu
s wyznaczone przez funkcjonay dwuliniowe, o ktrych mowa w Prz. 1.17.4 (b) dlatego nie
bdziemy za kadym razem sprawdza liniowoci tych operatorw J.
Twierdzenie 2.7.1 (Przestrze dualna do l
n
p
). Niech 1 p, q bd wykadnikami sprz-
onymi. Wwczas dla kadego n N
(l
n
p
)

= l
n
q
.
Izometryczno t ustala operator J : l
n
q
(l
n
p
)
, ktry kademu elementowi y = (

j
) l
n
q
przyporzdkowuje funkcjona liniowy y
na przestrzeni l
n
p
okrelony wzorem
y
(x) =
n
j=1
j
, x = (
j
) l
n
p
.
Izometria odwrotna J
1
: (l
n
p
)
l
n
q
wyraa si wzorem
J
1
x
= (
j
), gdzie
j
:= x
(e
j
) dla j = 1, 2, . . . , n.
Dowd. Niech y l
n
q
. Wtedy y
jest funkcjonaem liniowym na K

n
i z nierwnoci Holdera
mamy
[y
(x) |y|
q
|x|
p
, x l
n
p
.
Zatem y
(l
n
p
)
i |y
| |y|
q
. Pokaemy, e zachodzi tu rwno. Moemy oczywicie zaoy, e
y ,= 0, a nawet e |y|
q
= 1 (dlaczego?). Wystarczy znale x
0
= (
0
j
) l
n
p
takie, e
|x
0
|
p
= 1 i y
(x
0
) = |y|
q
= 1.
Przypadek 1. p = , q = 1: Przyjmijmy
0
j
:= (
j
). Wtedy
|x
0
|
= 1 i y
(x
0
) =
n
j=1
0
j
j
=
n
j=1
[
j
[ = |y|
1
.
Przypadek 2. p = 1, q = : Istnieje wskanik k taki, e |y|
= [
k
[. Przyjmijmy
0
k
:= (
k
) i
0
j
:= 0 dla j ,= k. Wtedy
|x
0
|
1
= 1 i y
(x
0
) =
0
k
k
= [
k
[ = |y|
.
Przypadek 3. 1 < p, q < : Przypomnijmy, e wtedy p(q 1) = q. Niech
0
j
:= (
j
)[
j
[
q1
.
Wtedy
|x
0
|
p
=
_
n
j=1
[
0
j
[
p
_
1/p
=
_
n
j=1
[
j
[
p(q1)
_
1/p
= 1
oraz
y
(x
0
) =
n
j=1
0
j
j
=
n
j=1
[
j
[
q
= 1 = |y|
q
.
Pokazalimy tym samym, e operator J dziaa z l
n
q
do (l
n
p
)
i zachowuje normy elementw. Jest

on oczywicie liniowy i w takim razie jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym l
n
q
w (l
n
p
)
. Jest on
na, bo jeli x
(l
n
p
)
, to dla y :=
_
x
(e
j
)
_
n
j=1
mamy, jak atwo sprawdzi, Jy = x
.
Twierdzenie 2.7.2 (Przestrze dualna do c
0
). c
0

= l
1
.
1
c
0
j
) l
1
przypo-
rzdkowuje funkcjona liniowy y
na przestrzeni c
0
okrelony wzorem
y
(x) =
j=1
j
, x = (
j
) c
0
.
1
: c
0
l
1
wyraa si wzorem
J
1
x
= (
j
), gdzie
j
:= x
(e
j
) dla j = 1, 2, . . . ,
przy czym dla kadego x
0
ten cig liczbowy y = (
j
) jest jedynym cigiem takim, e
x
(x) =
j=1
j
, x c
0
.
72 Lech Drewnowski
Dowd. Niech y l
1
. Wtedy, oczywicie, y
:= Jy jest funkcjonaem liniowym na c

0
. Poniewa
[y
(x)[ |y|
1
|x|
, x c
0
,
to y
0
i |y
| |y|
1
. Aby pokaza, e zachodzi tu rwno, zamy, e y ,= 0 i przyjmijmy
j
:= (
j
) i x
n
:= (
1
, . . . ,
n
, 0, 0, . . . ) (j, n N).
Wtedy |x
n
|
1 oraz
y
(x
n
) =
n
j=1
[
j
[.
Std
|y
| sup
n
[y
(x
n
)[ = |y|
1
i ostatecznie |y
| = |y|
1
. Zatem J jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym l
1
w c
0
.
Pokaemy teraz, e J jest na: Niech x
0
i
j
:= x
(e
j
). Wtedy y := (
j
) l
1
, bo
oznaczajc
j
:= (
j
) mamy
n
j=1
[
j
[ =
n
j=1
j
x
(e
j
) = x
(
n
j=1
j
e
j
) |x
|, n N.
Poniewa (Jy)(e
j
) =
j
= x
(e
j
), j, a cig (e
j
) jest liniowo gsty w c
0
, to Jy = x
na mocy
Zasady przeduania rwnoci dla operatorw liniowych (Wn. 1.7.5).
Jedyno cigu y = (
j
) wynika std, e jeli zachodzi podany wzr dla x
, to x
(e
j
) =
j
dla
kadego j.
Cz (ktra?) powyszego rozumowania pozostaje w mocy take dla l
i prowadzi do nast-
pujcego twierdzenia:
Twierdzenie 2.7.3. Dla kadego y = (
j
) l
1
wzr
y
(x) =
j=1
j
, gdzie x = (
j
) l
,
deniuje cigy funkcjona liniowy y
na l
, przy czym |y
| = |y|
1
.
Zatem operator J : l
1
l
okrelony wzorem Jy = y
jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym

przestrzeni l
1
w przestrze l
. (Ale J nie jest na!)

1
). l
1

= l
.
1
j
) l
przyporzdkowuje funkcjona liniowy y
na przestrzeni l
1
okrelony wzorem
y
(x) =
j=1
j
, x = (
j
) l
1
.
1
: l
1
l
wyraa si wzorem
J
1
x
= (
j
), gdzie
j
:= x
(e
j
) dla j = 1, 2, . . . ,
1
j
x
(x) =
j=1
j
, x l
1
.
Dowd. Niech y = (
j
) l
. Wtedy oczywicie y
:= Jy jest funkcjonaem liniowym na l

1
.
Mamy przy tym
[y
(x)[ |y|
|x|
1
, x l
1
,
zatem y
1
i |y
| |y|
. Aby pokaza, e zachodzi tu rwno przyjmijmy

x
n
:= (
n
)e
n
= (0, . . . , 0, (
n
)
n
, 0, . . . ), n N.
Wtedy |x
n
|
1
1 i y
(x
n
) = [
n
[. Std
|y
| sup
n
[
n
[ = |y|
i wobec tego |y
| = |y|
. Zatem J jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym l
w l
1
.
J jest na: Jeli x
1
i
j
:= x
(e
j
), to
[
j
[ |x
| |e
j
|
1
= |x
|,
zatem y := (
j
) l
. Przy tym
(Jy)(e
j
) =
j
= x
(e
j
), j,
a cig (e
j
) jest liniowo gsty w l
1
, wic Jy = x
.
p
, 1 < p < ). Niech 1 < p, q < bd wykad-
nikami sprzonymi. Wwczas
l
p

= l
q
.
q
l
p
j
) l
q
przypo-
rzdkowuje funkcjona liniowy y
na przestrzeni l
p
okrelony wzorem
y
(x) =
j=1
j
, x = (
j
) l
p
.
1
: l
p
l
q
wyraa si wzorem
J
1
x
= (
j
), gdzie
j
:= x
(e
j
) dla j = 1, 2, . . . ,
p
j
x
(x) =
j=1
j
, x l
p
.
Dowd. Niech y = (
j
) l
q
. Wtedy oczywicie y
:= Jy jest funkcjonaem liniowym na l

p
.
Ponadto
[y
(x)[ |y|
q
|x|
p
, x l
p
,
a std y
p
i |y
| |y|
q
.
Zachodzenie tu rwnoci pokazujemy tak samo jak w Przypadku 3 w dowodzie Tw. 2.7.1:
Moemy zaoy, e |y|
q
= 1. Niech x
0
:= (
0
j
), gdzie
0
j
:= (
j
)[
j
[
q1
. Wtedy |x
0
|
p
= 1 i
y
(x
0
) = |y|
q
. W konsekwencji J jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym l
q
w l
p
.
J jest na: Niech x
p
i
j
:= x
(e
j
). Dla kadego n operator
T
n
: (
j
)
n
j=1

n
j=1
j
e
j
jest izometri liniow przestrzeni l
n
p
na podprzestrze X
n
:= line
1
, . . . , e
n
l
p
. W myl Tw. 2.7.1
funkcjona x
T
n
(l
n
p
)
jest reprezentowany przez cig wartoci jakie przyjmuje na wektorach

jednostkowych przestrzeni l
n
p
, tj. przez element (
1
, . . . ,
n
) l
n
q
, przy czym
_
n
j=1
[
j
[
q
_
1/q
= |x
T
n
| |x
| |T
n
| = |x
|.
Std wynika, e y := (
j
) l
q
i jak w poprzednich dowodach dostajemy, e Jy = x
.
Alternatywny sposb pokazania, e y l
q
: Niech
j
:= [
j
[
q1
(
j
) i x
n
:= (
1
, . . . ,
n
, 0, . . . ).
74 Lech Drewnowski
Wtedy
|x
n
|
p
p
=
n
j=1
[
j
[
q
i x
(x
n
) =
n
j=1
[
j
[
q
.
Z drugiej strony [x
(x
n
)[ |x
| |x
n
|
p
, a wobec tego
n
j=1
[
j
[
q
|x
|
_
n
j=1
[
j
[
q
_
1/p
, a std
_
n
j=1
[
j
[
q
_
1/q
|x
| < .
Zatem y l
q
.
Twierdzenie 2.7.6 (Przestrze dualna do c). Oglna izometryczna reprezentacja cigych funk-
cjonaw liniowych na przestrzeni c jest dana wzorem
y
(x) = ( lim
j
j
)
0
+
j=1
j
, x = (
j
) c
gdzie y = (
j
)
j=0
przebiega przestrze l
1
(N
0
).
Twierdzenie 2.7.7 (Przestrze dualna do L
p
, 1 < p < ). Dla dowolnej przestrzeni miarowej
(S, , ) i wykadnikw sprzonych 1 < p, q < :
L
p
()

= L
q
().
Izometryczno t ustala operator J : L
q
() L
p
()
, ktry kadej funkcji g L

q
() przypo-
rzdkowuje funkcjona liniowy g
na przestrzeni L
p
() okrelony wzorem
g
(f) =
_
S
fg d, f L
p
().
Dowd. Niech g L
q
(). Na mocy nierwnoci Holdera 0.7.2 (c) fg L
1
() oraz
[g
(f)[ |g|
q
|f|
p
, f L
p
().
Zatem g
L
p
()
i |g
| |g|
q
. Pokaemy, e zachodzi tu rwno. Moemy zaoy, e |g|
q
= 1.
Niech
f(s) := (g(s))[g(s)[
q1
dla s S.
Poniewa, jak atwo uzasadni, funkcja s (g(s)) jest mierzalna na S, to take okrelona powy-
szym wzorem funkcja f jest mierzalna na S. Oczywicie, [f[
p
= [g[
p(q1)
= [g[
q
, zatem f L
p
() i
|f|
p
= 1. Ponadto,
[g
(f)[ =
_
S
fg d
=
_
S
[g[
q
d = 1.
W takim razie |g
| = |g|
q
. Operator J jest wic zanurzeniem liniowo-izometrycznym przestrzeni
L
q
() w przestrze L
p
()
.
Pokaemy, e J jest na, przy czym ograniczymy si jednak do przypadku miary skoczonej.
Niech x
L
p
()
.
Okrelmy funkcj zbioru : K wzorem
(A) = x
(
A
).
Jest ona skoczenie addytywna, bo dla dowolnych rozcznych zbiorw A, B mamy
AB
=
A
+
B
, a std
(A B) = x
(
A
+
B
) = x
(
A
) +x
(
B
) = (A) +(B),
a ponadto
[(A)[ |x
| |
A
|
p
= |x
| (A)
1/p
, A .
Std wynika, e gdy (A
n
) i A
n
, to (A
n
) 0 i wobec tego jest miar przeliczalnie
addytywn i ponadto e . Na mocy twierdzenia Radona-Nikodyma istnieje funkcja g L
1
()
bdca pochodn Radona-Nikodyma miary wzgldem miary , tj. taka, e
(A) =
_
A
g d, A .
Zmierzamy do pokazania, e g L
q
(). Dla dowolnego n N niech
A
n
:= s S : [g(s)[ n, g
n
:= g
An
, L
p
(A
n
) := f L
p
() : suppf A
n
.
Poniewa g
n
jest funkcj ograniczon, to oczywicie g
n
L
q
(). Wobec tego, zgodnie z pierwsz
czci dowodu, g
n
wyznacza na L
p
() cigy funkcjona liniowy g
n
:= Jg
n
wedug wzoru
g
n
(f) =
_
S
fg
n
d.
Zauwamy, e
x
(
A
) = (A) = g
n
(
A
), A A
n
.
Ale takie funkcje
A
tworz zbir liniowo gsty w podprzestrzeni L
p
(A
n
), wic funkcjonay x
i g
n
s identyczne na L
p
(A
n
). Dla dowolnego f L
p
() mamy teraz
g
n
(f) = g
n
(f
An
) = x
(f
An
),
a std [g
n
(f)[ |x
| |f|
p
. Zatem |g
n
| |x
|. Ale z pierwszej czci dowodu wiemy, e |g
n
| =
|g
An
|
q
, wic
__
An
[g[
q
d
_
1/q
= |g
An
|
q
= |g
n
| |x
|, n N.
Przy n dostajemy std |g|
q
|x
|, zatem g L
q
(). Niech teraz g
:= Jg. Funkcjonay x
i g
pokrywaj si oczywicie na funkcjach

A
dla wszystkich A , wic x
= g
na L
p
().
Twierdzenie 2.7.8 (Przestrze dualna do L
1
). Niech (S, , ) bdzie przestrzeni miarow z
miar -skoczon. Wwczas
L
1
()

= L
().
Izometryczno t ustala operator J : L
() L
1
()
, ktry kadej funkcji g L
() przy-
porzdkowuje funkcjona liniowy g
na przestrzeni L
1
() okrelony wzorem
g
(f) =
_
S
fg d, f L
1
().
Dowd. Niech g L
(). Wtedy fg L
1
() i
[g
(f)[ |g|
|f|
1
, f L
1
().
Zatem g
L
1
()
i |g
| |g|
. Aby wykaza, e zachodzi tu rwno, zamy, e |g|
> 0 i
wemy dowoln sta 0 < c < |g|
. Wtedy zbir s S : [g(s)[ c jest miary dodatniej.

Poniewa miara jest -skoczona, to zbir ten zawiera podzbir A taki, e 0 < (A) < .
Niech
f(s) :=
1
(A)
_
g(s)
_
A
(s) dla s S.
Wtedy f L
1
() i |f|
1
= 1. Ponadto atwo wyliczamy, e
|g
| g
(f) =
1
(A)
_
A
[g[ d
1
(A)
_
A
c d = c.
Std i z dowolnoci c < |g|
dostajemy |g
| |g|
, co chcielimy pokaza. Tak wic operator J

jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym L
() w L
1
()
.
J jest na: Ograniczymy si do przypadku miary skoczonej. Niech x
L
1
()
i okrelmy
miar : K wzorem (A) = x
(
A
). Wtedy
[(A)[ |x
| |
A
|
1
= |x
| (A), A
76 Lech Drewnowski
i jak w poprzednim dowodzie stwierdzamy, e istnieje funkcja g L
1
() taka, e g = d/d.
Otrzyman powyej nierwno moemy teraz zapisa nastpujco:
_
A
g d
_
A
|x
| d, A .
Wynika z niej, e g jest funkcj istotnie ograniczon i e |g|
|x
|. Na koniec, funkcjonay x
i
g
= Jg s cige i pokrywaj si na funkcjach prostych, ktre s gste w L

1
(), zatem x
= g
.
Dla przestrzeni L
() zachodzi tylko nastpujce

Twierdzenie 2.7.9. Dla kadego g L
1
() wzr
g
(f) =
_
S
fg d, gdzie f L
()
deniuje cigy funkcjona liniowy g
na L
(), przy czym |g
| = |g|
1
.
Zatem operator J : L
1
() L
()
okrelony wzorem Jg = g
jest zanurzeniem liniowo-izo-

metrycznym przestrzeni L
1
() w przestrze L
()
. (Ale, gdy dimL
() = , to operator ten
nie jest na!)
2.7-Z Zadania.
Zad. 2.7.1. Niech T : l
m
1
l
n
bdzie operatorem liniowym reprezentowanym przez macierz A (zatem

T(x) = A x dla x l
m
p
). Znajd wzr (w terminach wyrazw macierzy A), na norm operatora T. To
samo oglniej gdy l
m
1
zastpimy przez l
m
p
, gdzie 1 p . [Wsk. Tw. 2.7.1.] Uwaga: Cigo T jest
automatyczna - zob. Wn. 1.16.5.
Zad. 2.7.2. Znajd opis wszystkich cigych operatorw liniowych T : X Y , gdy: (a) X = c
0
, Y = l
.
(b) X = c
0
, Y = c
0
. (c) X = c, Y = l
. (d) X = c
0
, Y = c. (e) X = c, Y = c
0
.
Zad. 2.7.3. Znajd opis wszystkich cigych operatorw liniowych T : l
1
Y , gdy: (a) Y = l
. (b)
Y = c
0
. (c) Y = c.
Zad. 2.7.4. Dla dowolnej przestrzeni Banacha Y znajd reprezentacj wszystkich cigych operatorw
liniowych T : l
1
Y .
Zad. 2.7.5. Dla dowolnej pln X znajd reprezentacj wszystkich cigych operatorw liniowych T :
X l
oraz T : X c
0
.
Zad. 2.7.6. Niech X i Y bd pln. Poka, e funkcjona f okrelony na XY jest cigym funkcjonaem
liniowym wtedy i tylko wtedy, gdy istniej funkcjonay x
i y
takie, e f(x, y) = x
(x) +y
(y)
dla wszystkich (x, y) X Y .
3. KLASYCZNE ZASADY ANALIZY FUNKCJONALNEJ
Naszym celem bdzie teraz zapoznanie si z zestawem (powanych i gbokich) twierdze sta-
nowicych podstawy klasycznej analizy funkcjonalnej. Zestaw ten tworz:
Twierdzenie Banacha-Steinhausa, nazywane te zasad jednakowej ograniczonoci ( 3.4);
Twierdzenie Banacha o odwzorowaniu otwartym ( 3.8) wraz z jego konsekwencj Twier-
dzeniem Banacha o wykresie domknitym ( 3.9);
oglne Twierdzenie Hahna-Banacha ( 3.10) wraz z jego konsekewncjami dla przypadku
przestrzeni unormowanych ( 3.11).
3.1. Zbieno punktowa cigw cigych operatorw liniowych.
O zbiorze (lub cigu) cigych operatorw liniowych z pln X do pln Y mwimy, e jest jed-
nakowo ograniczony, gdy normy tych operatorw s wsplnie ograniczone przez pewn sta,
czyli gdy ten zbir (lub cig) jest ograniczony w pln L(X, Y ).
Przypomnijmy, e podzbir A przestrzeni metrycznej (X, d) nazywa si prezwarty (take ca-
kowicie lub totalnie ograniczony), gdy dla kadego > 0 mona w A znale skoczon -sie,
tj. punkty x
1
, . . . , x
k
w A takie, e dowolny punkt zbioru A jest odlegy od ktrego z punktw x
j
o mniej ni :
x A 1 j k : d(x, x
j
) < .
Prawdziwe jest nastpujce
Kryterium zwartoci Hausdora. Podzbir przestrzeni metrycznej jest zwarty wtedy i tylko
wtedy, gdy jest prezwarty i zupeny.
(Zob. te Zad. 1.2.5.)
Twierdzenie 3.1.1. Niech X i Y bd dowolnymi pln, a (T
n
) L(X, Y ) niech bdzie cigiem
operatorw jednakowo ograniczonych, zbienym punktowo na X do operatora T : X Y , tzn.
lim
n
T
n
x = Tx dla kadego x X.
Wwczas:
(a) Operator T jest liniowy i cigy, czyli T L(X, Y ), przy czym
|T| liminf
n
|T
n
| sup
n
|T
n
|.
(b) T
n
T jednostajnie na kadym zbiorze prezwartym A X, tzn.
sup
xA
|T
n
x Tx| 0 gdy n .
Dowd. (a): Sprawdzenie, e T jest operatorem liniowym jest proste i zostanie pominite.
Poniewa cig (T
n
) jest jednakowo ograniczony, to M := sup
n
|T
n
| < . Dla dowolnego x X z
nierwnoci |T
n
x| |T
n
| |x| i cigoci normy w Y dostajemy przy n
|Tx| liminf
n
|T
n
| |x| M|x|,
a std wynikaj zarwno cigo T jak i podane oszacowanie normy |T|.
(b): Z zaoe i czci (a) wiemy, e istnieje staa K > 0 taka, e |T
n
| K (n N) i |T| K.
Niech A bdzie zbiorem prezwartym w X. Ustalmy dowolne > 0 i niech x
1
, . . . , x
k
bdzie
/(3K)-sieci w zbiorze A. Poniewa T
n
T punktowo, to znajdziemy N takie, e
|T
n
(x
j
) T(x
j
)| /3 dla j = 1, . . . , k i kadego n N.
Wemy teraz dowolne x A. Wtedy |x x
j
| /(3K) dla pewnego j 1, . . . , k, a wobec tego
dla n N mamy
|T
n
x Tx| |T
n
(x) T
n
(x
j
)| +|T
n
(x
j
) T(x
j
)| +|T(x
j
) T(x)|
|T
n
| |x x
j
| +

3
+|T| |x
j
x| K

3K
+

3
+K

3K
=
78 Lech Drewnowski
Tak wic |T
n
x Tx| dla wszystkich x A, gdy n N.
Twierdzenie 3.1.2. Niech X bdzie dowoln pln, Y przestrzeni Banacha, a (T
n
) L(X, Y )
niech bdzie cigiem operatorw jednakowo ograniczonych. Wwczas zbir X
0
wszystkich x X,
dla ktrych granica
Tx := lim
n
T
n
x
istnieje w Y , jest domknit ppl w X, a operator graniczny T : X
0
Y okrelony przez powysz
rwno jest liniowy i cigy, przy czym
|T| liminf
n
|T
n
|.
W szczeglnoci, jeeli cig (T
n
) jest punktowo zbieny na pewnym zbiorze liniowo gstym w
X, to jest punktowo zbieny na caej przestrzeni X, a operator T : X Y bdcy jego punktow
granic jest liniowy i cigy.
Dowd. Z uwagi na poprzednie twierdzenie naley tylko wykaza, e X
0
jest domknit ppl
przestrzeni X. Sprawdzenie, e X
0
jest ppl jest atwe, wic zajmijmy si pokazaniem domknitoci
X
0
w X. Wemy dowolne x X
0
. Pokaemy, e cig (T
n
x) spenia warunek Cauchyego w Y , wic
jest zbieny w Y , bo Y jest przestrzeni zupen. To bdzie oznacza, e x X
0
.
Obierzmy dowolne > 0. Poniewa x X
0
, to znajdziemy z X
0
takie, e
M|x z| /3.
Nastpnie, poniewa cig (T
n
z) jest zbieny, a zatem Cauchyego, to istnieje k takie, e
|T
n
z T
m
z| /3 dla m, n k.
Wobec tego dla dowolnych m, n k mamy
|T
n
x T
m
x| |T
n
(x z)| +|T
n
z T
m
z| +|T
m
(z x)|
M|x z| +/3 +M|z x| .
Tak wic cig (T
n
x) spenia warunek Cauchyego.
Przykad 3.1.3 (Zastosowanie do caki Riemanna). Pokaemy tu proste zastosowanie Tw. 3.1.2
w teorii caki Riemanna funkcji liczbowych okrelonych na przedziale zwartym I := [a, b]. Jeli J
jest przedziaem, to [J[ oznacza jego dugo.
Przez podzia przedziau I bdziemy rozumie podzia z punktami porednimi, a wic par
cigw skoczonych =
_
(t
j
)
n
j=0
, (s
j
)
n
j=1
_
takich, e
a = t
0
< < t
n
= b i s
j
[t
j1
, t
j
] dla j = 1, . . . , n.
Gsto takiego podziau to liczba
d() := max
1jn
[t
j
t
j1
[.
Cig (
n
) podziaw przedziau I nazywamy normalnym, jeeli d(
n
) 0.
Dla dowolnej funkcji f B(I) i dowolnego podziau =
_
(t
j
)
n
j=0
, (s
j
)
n
j=1
_
przedziau I niech
r
(f) :=
n
j=1
f(s
j
)(t
j
t
j1
), f B(I).
atwo widzie, e rwno ta deniuje cigy funkcjona liniowy r
: B(I) K i e
|r
| = [I[ = b a.
(Mona tu skorzysta z Prz. 2.2.2 (j).)
Funkcj f B(I) nazywamy cakowaln w sensie Riemanna, lub krtko R-cakowaln,
jeeli dla kadego normalnego cigu (
n
) podziaw przedziau I granica
lim
n
r
n
(f) istnieje w K.
Gdy tak jest, to nietrudno uzasadni (jak?), e granica ta nie zaley od wyboru cigu normalnego
podziaw (
n
). Nazywamy j cak Riemanna funkcji f na przedziale I i oznaczamy
_
I
f(t) dt
_
b
a
f(t) dt.
Pokaemy teraz, e:
(a) Zbir R(I) wszystkich funkcji R-cakowalnych f : I K jest domknit ppl w B(I). Zatem
przestrze R(I), rozpatrywana z norm supremaln ||
(indukowan z B(I)), jest przestrzeni

Banacha.
Istotnie, jeli (
n
) jest normalnym cigiem podziaw przedziau I (z punktami porednimi),
to w myl Tw. 3.1.2 zbir R
(n)
tych f B(I), dla ktrych granica lim
n
r
n
(f) istnieje, jest
domknit ppl w B(I). Wystarczy teraz zauway, e R(I) jest przekrojem wszystkich takich
podprzestrzeni.
Z Tw. 3.1.2 wynika te, e dla kadego cigu normalnego (
n
) funkcjona graniczny
f lim
n
r
n
(f)
na podprzestrzeni R
(n)
jest liniowy i cigy i ma norm [I[. Poniewa wszystkie te funkcjonay
pokrywaj si na R(I), to:
(b) Funkcjona r : f
_
I
f(t) dt na przestrzeni R(I) jest liniowy i cigy, przy czym
[r(f)[ =
_
I
f(t) dt
[I[ |f|
, f R(I).
Zatem |r| [I[. Ale dla funkcji staej 1 mamy [r(1)[ = [I[, wic |r| = [I[.
atwo sprawdzi bezporednio, e dla dowolnego przedziau J I funkcja
J
jest R-cakowalna
na I oraz e
_
I
J
(t) dt = [J[.
Niech P(I) oznacza domknit ppl w B(I) rozpit na wszystkich takich funkcjach
J
. Wiadomo
(zob. Prz. 1.10.2 (e)), e P(I) to klasa funkcji prawidowych na przedziale I i e obejmuje ona
wszystkie funkcje cige, a take wszystkie funkcje monotoniczne (i oglniej funkcje o ograniczonej
wariacji).
Z tych uwag i powyszego faktu (a) wynika teraz bezporednio, e:
(c) C(I) P(I) R(I).
3.1-Z Zadania.
Zad. 3.1.1. Dla dowolnego podziau (tutaj: bez punktw porednich) przedziau [a, b] R niech
L
: C[a, b] C[a, b] bdzie operatorem wprowadzonym w Zad. 1.7.7. Poka, e gdy (

n
) jest normalnym
cigiem podziaw przedziau [a, b], to cig operatorw (L
n
) jest zbieny punktowo (ale nie normowo!) na
przestrzeni C[a, b] do operatora identycznociowego.
Zad. 3.1.2. Dla f L
1
:= L
1
[0, 2] i n Z niech

f(n) := (2)
1
_
2
0
f(t)e
int
dt. Z Zad. 1.10.4 (a)
wiemy, e dla kadego n funkcjona f

f(n) na przestrzeni L
1
jest liniowy, cigy i ma norm 1/(2).
Wykorzystujc Tw. 3.1.2 poka, e lim
|n|

f(n) = 0, f L
1
(por. Zad. 1.10.4 (c)).
3.2. Twierdzenie Bairea.
Poniej zakadamy, e rozwaane przestrzenie metryczne s niepuste.
Lemat 3.2.1. Podzbir domknity F przestrzeni metrycznej X = (X, d) ma puste wntrze
(Int F = ) wtedy i tylko wtedy, gdy kada kula K X zawiera kul K
rozczn z F. [Przez
kul rozumiemy tu kul otwart lub kul domknit; mamy wic cztery moliwoci dla K i K
.]
Dowd koniecznoci. Zamy, e Int F = i niech K bdzie kul w X. Moemy przyj,
e jest to kula otwarta. Poniewa K , F, to zbir K F = K (X F) jest niepusty i oczywicie
otwarty. Zatem zawiera on pewn kul K
. Jasne, e K
K i K
F = .
80 Lech Drewnowski
Podstawowa posta tw. Bairea:
Twierdzenie 3.2.2 (Bairea). Jeeli przestrze metryczna zupena X = (X, d) jest pokryta
cigiem (F
n
) zbiorw domknitych, czyli
X =
_
n=1
F
n
,
to przynajmniej jeden z nich musi mie niepuste wntrze: Int F
n
,= dla pewnego n.
Dowd. Przypumy, e Int F
n
= dla kadego n. Wwczas, startujc od dowolnie wybranej
kuli domknitej B
0
w X i stosujc indukcyjnie Lemat, moemy znale cig kul domknitych (B
n
)
w X taki, e
B
n
B
n1
i B
n
F
n
= dla n = 1, 2, . . .
Niech B
n
= B(x
n
, r
n
); oczywicie, moemy przyj, e r
n
0 przy n . Jeli m, n N i
m < n, to x
n
B(x
n
, r
n
) B(x
m
, r
m
), a std d(x
m
, x
n
) < r
m
. Zatem cig (x
n
) spenia warunek
Cauchyego i wobec tego jest zbieny do pewnego punktu x X (bo przestrze X jest zupena).
Dla kadego k mamy (x
n
)
nk
B
k
, wic z domknitoci B
k
wynika, e x B
k
. Tak wic x jest
punktem wsplnym wszystkich kul B
n
(i to jedynym, jak atwo widzie). Ale to x musi nalee do
ktrego ze zbiorw F
n
, co jest niemoliwe, bo B
n
F
n
= . Sprzeczno.
O podzbiorze A przestrzeni metrycznej X mwimy, e jest (w przestrzeni X)
brzegowy, jeli ma puste wntrze (Int A = ), czyli gdy jego dopenienie X A jest gste
w X;
nigdzie gsty, jeli jego domknicie jest zbiorem brzegowym (Int A = ), czyli gdy XA
zawiera zbir otwarty gsty w X;
pierwszej kategorii Bairea (1kB), jeli da si go pokry przeliczaln rodzin (lub:
cigiem) zbiorw nigdzie gstych [przy czym mona o nich zakada, e s domknite];
drugiej kategorii Bairea (2kB), jeli nie jest zbiorem 1kB;
rezydualnym, jeli jego dopenienie X A jest zbiorem 1kB.
Zauwamy, e zbir jest 1kB wtedy i tylko wtedy, gdy da si go zapisa jako sum pewnej
przeliczalnej rodziny (lub: cigu) zbiorw nigdzie gstych. atwo widzie, e rodzina wszystkich
podzbiorw 1kB danej przestrzeni X jest zamknita na operacje brania podzbiorw i tworzenia
(co najwyej) przeliczalnych sum.
Oczywicie, zbiory 2kB musz by niepuste. Ponadto,jeli A B X i A jest 2kB, to i B jest
2kB; w szczeglnoci X jest wtedy 2kB.
Jeeli przestrze X nie ma punktw izolowanych, to w niej kady zbir przeliczalny jest 1kB.
Inaczej mwic, w takiej przestrzeni kady zbir 2kB jest nieprzeliczalny. Tak jest w szczeglnoci
w niezerowych przestrzeniach Banacha. Ale wcale nie jest a priori jasne, e jakakolwiek przestrze
X jest 2kB! To wanie gwarantuje nam wykazane powyej tw. Bairea mona je bowiem prze-
formuowa tak:
Kada przestrze metryczna zupena jest 2kB (w sobie samej).
Prawdziwa jest te mocniejsza wersja tego twierdzenia:
Twierdzenie 3.2.3 (Bairea). W przestrzeni metrycznej zupenej X = (X, d) kady zbir pierw-
szej kategorii Bairea jest brzegowy.
Dowd. Niech zbir A X bdzie 1kB. Zatem A B, gdzie B jest sum pewnego cigu (F
n
)
zbiorw domknitych o pustych wntrzach. Przypumy, e Int B ,= . Wtedy B zawiera pewn
kul domknit B
0
. Jak w poprzednim dowodzie i znajdujemy cig malejcy kul domknitych (B
n
)
majcych punkt wsplny x i takich, e B
n
F
n
= . To prowadzi do sprzecznoci, bo x B
0
B,
wic x F
n
dla pewnego n.
3.2-Z Zadania.
Zad. 3.2.1. Wyka, e wymiar dowolnej przestrzeni Banacha jest albo skoczony, albo nieprzeliczalny.
[Wsk. Rozumowanie niewprost wykorzystaj Tw. Bairea i Wn. 1.16.7.]
Zad. 3.2.2. Uzasadnij, e w przestrzeni Banacha adna ppl wymiaru przeliczalnego (tj.
0
) nie moe by
domknita. Std wywnioskuj, e jeeli w przestrzeni Banacha X kada ppl jest domknita, to dimX < .
Zad. 3.2.3. Poka, e w kadej nieskoczenie wymiarowej przestrzeni Banacha X istnieje zbir domknity
A, ktrego powoka liniowa lin(A) nie jest zbiorem domknitym.
[Wsk. We za A zbir wyrazw cigu liniowo niezalenego zbienego do zera wraz z jego granic.]
3.3. Istnienie funkcji cigych nierniczkowalnych w adnym punkcie.
Ponisze twierdzenie w poczeniu z Tw. Bairea 3.2.2 (przestrze C[a, b] jest zupena) pokazu-
je, e zbir tych funkcji cigych na dowolnym przedziale [a, b], ktre w adnym punkcie nie maj
skoczonej pochodnej, jest bardzo duy! Jest to jeden ze sztandarowych przykadw zastosowania
Tw. Bairea do dowodu istnienia (ale nie konstrukcji) obiektw w pewnym sensie patologicz-
nych. (Przykad konstruktywny funkcji cigej nigdzie nierniczkowalnej poda K. Weierstrass.)
Twierdzenie 3.3.1. Zbir D wszystkich funkcji cigych f : [a, b] R, rniczkowalnych przy-
najmniej w jednym punkcie przedziau [a, b], jest pierwszej kategorii Bairea w przestrzeni C[a, b].
W konsekwencji, zbir wszystkich funkcji cigych f : [a, b] R, ktre w adnym punkcie
t [a, b] nie maj skoczonej pochodnej, jest 2kB (i tym bardziej niepusty) w przestrzeni Banacha
C[a, b].
Dowd. Kad funkcj f C[a, b] bdziemy traktowa jako przeduon na ca prost R
przez pooenie f(t) = f(a) dla t a i f(t) = f(b) dla t b. Robimy to w tym celu, by wystpujce
poniej ilorazy rnicowe byy okrelone dla kadego h ,= 0.
Umawiamy si, e wszdzie dalej liczby h ,= 0.
Jeli funkcja f C[a, b] ma pochodn (skoczon) f
(u) w jakim punkcie u [a, b], to funkcja

r
u
na R okrelona wzorami
r
u
(h) =
f(u +h) f(u)
h
dla h ,= 0 i r
u
(0) = f
(u)
jest ciga, przy czym lim
h
r
u
(h) = 0. W konsekwencji,
sup
h
f(u +h) f(u)

h
< .
Std wynika, e jeli dla kadego n N pooymy
E
n
:=
_
f C[a, b] : u [a, b] : sup
h
f(u +h) f(u)

h
n
_
,
to
D E :=
_
n=1
E
n
.
Kady ze zbiorw E
n
jest domknity. Niech bowiem cig (f
k
) E
n
bdzie zbieny w C[a, b] do
pewnej funkcji f. Dla kadego k wybierzmy punkt u
k
[a, b], dla ktrego
sup
h
f
k
(u
k
+h) f
k
(u
k
)
h
n.
Z uwagi na zwarto [a, b] moemy przyj, e cig (u
k
) jest zbieny do pewnego u [a, b]. Poniewa
f
k
f jednostajnie na [a, b], to
f
k
(u
k
+h) f
k
(u
k
) f(u +h) f(u) (k ) dla kadego h.
Std
f(u +h) f(u)

h
n, h.
82 Lech Drewnowski
Zatem f E
n
.
Kady ze zbiorw E
n
ma puste wntrze. Niech f C[a, b] i > 0. Na mocy jednostajnej cigoci
f znajdziemy punkty a = t
0
< t
1
< < t
k
= b takie, e dla j = 1, . . . , k bdzie
[f(s) f(t)[
1
2
, dla s, t [t
j1
, t
j
],
i wobec tego
f(t
j1
)
1
2
f(t) f(t
j1
) +
1
2
dla t [t
j1
, t
j
].
Moemy teraz zbudowa cig funkcj aman g na [a, b] tak, e
1) dla j = 0, 1, . . . , k: g(t
j
) = f(t
j
);
2) dla j = 1, . . . , k:
f(t
j1
)
1
2
g(t) f(t
j1
) +
1
2
gdy t [t
j1
, t
j
],
przy czym wykres g nad tym przedziaem skada si z odcinkw majcych wspczynniki
ktowe o moduach > n.
Z warunkw tych wynika, e |f g|
i e g / E
n
. Tak wic K(f, ) , E
n
.
Wykazalimy tym samym, e zbiory E
n
s nigdzie gste. Zatem zbir E, a tym bardziej zbir
D, jest pierwszej kategorii Bairea w C[a, b].
3.4. Twierdzenie Banacha-Steinhausa (Zasada jednakowej ograniczonoci).
Twierdzenie 3.4.1. Niech X bdzie przestrzeni Banacha a Y dowoln pln. Jeeli zbir A
cigych operatorw liniowych z X do Y jest punktowo ograniczony na X, tj.
sup
TA
|Tx| < dla kadego x X,
to jest jednakowo ograniczony, tj. normy operatorw z A s wsplnie ograniczone:
sup
TA
|T| < ,
czyli A jest zbiorem ograniczonym w pln L(X, Y ).
Dowd. Z cigoci operatorw w A wynika, e dla kadego n N zbir
F
n
:= x X : |Tx| n, T A =

TA
x X : |Tx| n
jest domknity w X. Ponadto z punktowej ograniczonoci A atwo wynika, e
X =
_
n=1
F
n
.
Na mocy tw. Bairea (3.2.2) istnieje wic m takie, e Int F
m
,= . Zatem pewna kula B(x
0
, r)
zawiera si w F
m
. To oznacza, e jeli x B(x
0
, r), to dla wszystkich T A mamy |Tx| m; w
szczeglnoci |Tx
0
| m.
Wemy teraz dowolne x B(0, r). Wtedy x + x
0
B(x
0
, r) i wobec tego dla kadego T A
mamy
|Tx| |T(x +x
0
)| +|Tx
0
| 2m.
Tak wic dla kadego T A: |x| r = |Tx| 2m. Std atwo dostajemy, e |T| 2m/r
(por. dowd Tw. 1.7.1).
Uwaga. Odwrotna implikacja (jednakowa ograniczono = punktowa ograniczono) te
zachodzi jest prawie oczywista i nie wymaga zupenoci przestrzeni X!
Mocniejsza wersja twierdzenia Banacha-Steinhausa:
Twierdzenie 3.4.2. Niech X bdzie przestrzeni Banacha a Y dowoln pln. Wwczas dla
dowolnego zbioru A L(X, Y ) nastpujce warunki s rwnowane:
(a) Zbir A jest punktowo ograniczony na X:
sup
TA
|Tx| < dla kadego x X.
(b) Zbir A jest punktowo ograniczony na pewnym zbiorze 2kB X
0
X:
sup
TA
|Tx| < dla kadego x X
0
.
(c) Zbir A jest jednakowo ograniczony:
sup
TA
|T| < .
Dowd. Implikacja (a) = (b) i (c) = (a) s oczywiste. Implikacji (b) = (c) dowodzi si
modykujc nieznacznie dowd Tw. 3.4.1 (tym razem mamy X
0

n=1
F
n
).
Twierdzenie 3.4.3. Niech X bdzie przestrzeni Banacha a Y dowoln pln. Jeeli cig (T
n
)
w L(X, Y ) jest zbieny punktowo na X do operatora T, to cig ten jest jednakowo ograniczony, a
ponadto T L(X, Y ).
Dowd. Punktowa zbieno (T
n
) pociga punktow ograniczono. Stosujemy Tw. 3.4.1 i 3.1.2.
Wniosek 3.4.4. Niech X bdzie przestrzeni Banacha a Y dowoln pln. Zamy, e cigi (x
n
)
w X
i (y
n
) w Y s takie, e dla kadego x X zbieny jest w przestrzeni Y szereg

n=1
x
n
(x)y
n
.
Wwczas wzr
Tx =
n=1
x
n
(x)y
n
dla x X
deniuje cigy operator liniowy T : X Y .
Dowd. atwo uzasadni, e dla kadego n N operator T
n
: X Y okrelony wzorem
T
n
x =
n
j=1
x
j
(x)y
j
jest liniowy i cigy. Ponadto T
n
x Tx w Y dla kadego x X. Stosujemy Tw. 3.4.3.
Przykad 3.4.5. Niech c
00
oznacza pl wszystkich cigw liczbowych x = (
j
) majcych tylko
skoczon liczb wyrazw rnych od zera. Wyposamy t przestrze w norm ||
(indukowan
z c
0
) i rozwamy na niej funkcjonay liniowe s i s
n
(n N) okrelone wzorami
s(x) =
j=1
j
i s
n
(x) =
n
j=1
j
.
Wszystkie funkcjonay s
n
s cige: Dla x c
00
mamy [s
n
(x)[ n|x|
, przy czym zachodzi

tu rwno dla x = (1, . . . , 1, 0, 0, . . . ) (n jedynek). Zatem |s
n
| = n.
Ale funkcjona s nie jest cigy: Dla x
k
:= (k
1
, . . . , k
1
, 0, 0, . . . ) (k wyrazw rwnych k
1
)
mamy |x
k
|
= k
1
0, ale s(x
k
) = 1 , 0.
Poniewa s
n
(x) s(x) punktowo na c
00
(oczywiste), to widzimy, e: 1) Bez zaoenia jedna-
kowej ograniczonoci Tw. 3.1.2 jest nieprawdziwe. 2) Bez zupenoci dziedziny X Tw. 3.4.1 i 3.4.3
s nieprawdziwe.
3.4-Z Zadania.
Zad. 3.4.1. Powtrz Prz. 3.4.5 zastpujc norm ||
przez norm ||
p
indukowan z przestrzeni l
p
,
gdzie 1 < p < . [Wsk. W tym przypadku |s
n
| = n
11/p
.]
Zad. 3.4.2. Niech p i q, gdzie 1 p < , bdzie par wykadnikw sprzonych. Poka, e jeeli cig
liczbowy y = (
j
) jest taki, e szereg

j=1
j
jest zbieny dla kadego cigu x = (
j
) l
p
, to y l
q
. (Jest
to jeden z przypadkw Tw. Landaua.)
[Wsk. Na przestrzeni l
p
rozwa funkcjonay okrelone wzorami y
(x) =

j=1
j
i y
n
(x) =

n
j=1
j
(n N). Sprawd bezporednio, e y
n
l
p
; nastpnie zastosuj Tw. 3.4.3 oraz 2.7.4 i 2.7.5.]
84 Lech Drewnowski
Zad. 3.4.3. Sformuuj i wykonaj zadanie analogiczne do Zad. 3.4.2 zastpujc w nim l
p
przez c
0
.
Zad. 3.4.4. Sformuuj i wykonaj zadanie analogiczne do Zad. 3.4.2 zastpujc w nim l
p
i l
q
przez L
p
()
i L
q
(), gdzie (S, , ) jest przestrzeni z miar -skoczon.
[Wsk. Jeeli g : S K jest funkcj mierzaln, to mona znale cig rosncy zbiorw (S
n
) o sumie
S i taki, e (S
n
) < i funkcja g[S
n
jest ograniczona (n N). Rozwa funkcjonay na L
p
() okrelone
wzorami g
(f) =
_
S
fg d i g
n
(f) =
_
S
f(gh
n
) d, gdzie h
n
oznacza funkcj charakterystyczn zbioru S
n
.]
Zad. 3.4.5. Niech Y bdzie domknit podprzestrzeni w C[0, 1]. Zamy, e wzystkie funkcje f Y
s rniczkowalne w pewnym punkcie t
0
[a, b]. Poka, e wtedy f f
(t
0
) jest cigym funkcjonaem
liniowym na przestrzeni Y .
[Wsk. Wybierzmy cig 0 ,= h
n
0 taki, e t
0
+ h
n
[a, b] i niech D
n
(f) = [f(t
n
) f(t
0
)]/h
n
. Wtedy
D
n
Y
i D
n
(f) f
(t
0
) dla f Y . Stosujemy Tw. Banacha-Steinhausa.]
3.5. Zastosowanie: Dowd Twierdzenia Silvermana-Toeplitza.
Poniej trzymamy si oznacze wprowadzonych w 1.11. Naszym celem jest pokazanie, e
warunki (1)(3) w Tw. 1.11.1 s rwnie konieczne na to, by macierz wyznaczaa permanentn
metod limesowalnoci.
Zamy wic, e macierz A = (a
jk
) wyznacza permanentn metod limesowalnoci. W szcze-
glnoci wic
kady wektor jednostkowy e
k
c
0
przeprowadza ona w cig
_
a
j
(e
k
)
_
j=1
(a
jk
)
j=1
zbieny
do zera, co oznacza zachodzenie warunku (2);
element e
0
= (1, 1, . . . ) c przeprowadza w cig
_
a
j
(e
0
)
_

_

k=1
a
jk
_
j=1
zbieny do 1, co
oznacza zachodzenie warunku (3).
Wykaemy teraz, e musi te by speniony warunek (1). Poniewa metoda A jest permanentna,
to dla kadego j okrelony jest na przestrzeni Banacha c
0
funkcjona liniowy
a
j
(x) =
k=1
a
jk
k
= lim
r
a
r
j
(x), gdzie a
r
j
(x) :=
r
k=1
a
jk
k
.
Ale a
r
j
s cigymi funkcjonaami liniowymi na c
0
bo
[a
r
j
(x)[
_
r
k=1
[a
jk
[
_
|x|
,
wic na mocy tw. Banacha-Steinhausa (3.4.3) a
j
jest te cigym funkcjonaem na c
0
. Ponadto
|a
j
| =
k=1
[a
jk
[.
To wynika z Tw. 2.7.2; aby uniezaleni si od tego twierdzenia, podajemy poniej bezporednie
uzasadnienie powyszej rwnoci:
Dla dowolnego r N, jeli
x
r
:= ((a
j1
), . . . , (a
jr
), 0, 0, . . . ),
to x
r
c
0
i |x
r
|
1, a std
r
k=1
[a
jk
[ =
r
k=1
(a
jk
)a
jk
= a
j
(x
r
) |a
j
| |x
r
|
|a
j
|.
Zatem
k=1
[a
jk
[ |a
j
| < .
Na odwrt, dla kadego x c
0
mamy
[a
j
(x)[
k=1
[a
jk
k
[
k=1
[a
jk
[ |x|
, a std |a
j
|
k=1
[a
jk
[.
Permanentno metody A oznacza te, e dla kadego x c
0
istnieje granica lim
j
a
j
(x). Std,
ponownie na mocy tw. Banacha-Steinhausa (3.4.3), cig funkcjonaw (a
j
) na c
0
jest jednakowo
ograniczony, zatem
sup
j
k=1
[a
jk
[ = sup
j
|a
j
| < ,
czyli zachodzi warunek (1).
3.6. Zastosowanie: Istnienie caki Riemanna-Stieltjesa.
Bdziemy tu mie do czynienia z funkcjami liczbowymi f, g, . . . na przedziale [a, b] R. Trak-
tujemy jako znane pojcie wahania (lub: wariacji) var
[a,b]
(g) funkcji g na tym przedziale, jak te
pojcie caki Riemanna-Stieltjesa
_
b
a
f(t) dg(t)
wraz z jej elementarnymi wasnociami. Denicja tej caki, ktr posugujemy si poniej, jest taka
sama jak w Prz. 3.1.3 dla caki Riemanna, cho oczywicie inne s sumy cakowe.
Twierdzenie 3.6.1. Dla dowolnej funkcji g : [a, b] K nastpujce warunki s rwnowane:
(a) Caka Riemanna-Stieltjesa
_
b
a
f dg istnieje dla wszystkich f C[a, b].
(b) Funkcja g ma ograniczone wahanie na [a, b].
Dowd. Dla dowolnego podziau : a = t
0
< < t
n
= b przedziau I := [a, b], z punktami
porednimi s
j
[t
j1
, t
j
] (j = 1, . . . , n), niech
v
(g) =
n
j=1
[g(t
j
) g(t
j1
)[ i s
(f) =
n
j=1
f(s
j
)[g(t
j
) g(t
j1
)], f C[a, b].
atwo widzie, e druga rwno deniuje cigy funkcjona liniowy s
na C[a, b] i e
|s
| = v
(g).
(Mona tu powoa si na Prz. 2.2.2 (l), ktry zreszt w przypadku S = [a, b] da si znacznie
uproci.)
(a) = (b): Z okrelenia var
I
(g) wynika, e istnieje cig normalny (
k
) podziaw (z punktami
porednimi) przedziau I taki, e v
k
(g) var
I
(g). Z (a) i denicji caki mamy wwczas
s
k
(f)
_
b
a
f dg, f C[a, b].
Std i z Tw. Banacha-Steinhausa 3.4.3 dostajemy, e
var
I
(g) = sup
k
v
k
(g) = sup
k
|s
k
| < .
(b) = (a): Naley pokaza, e dla kadego f C[a, b] istnieje
_
b
a
f dg, czyli e granica
lim
k
s
k
(f)
istnieje dla kadego normalnego cigu (
k
) podziaw (z punktami porednimi) przedziau I. Ale
|s
k
| = v
k
(g) var
I
(g) < ,
wic zgodnie z Tw. 3.1.2 wystarczy wykaza istnienie tej granicy lub istnienie caki
_
b
a
f dg dla
funkcji f z jakiego zbioru liniowo gstego w C[a, b]. Z Prz. 1.10.2 (d) wiemy, e taki zbir tworz
funkcje amane l
c
(t) :=
1
2
_
[t c[ +t c
_
, gdzie c [a, b], wraz z funkcj sta 1.
86 Lech Drewnowski
Dla dowolnej funkcji staej c istnienie caki
_
b
a
c dg jest oczywiste (bo w tym przypadku wszystkie
sumy cakowe s rwne c[g(b) g(a)]).
Rozwamy teraz dowoln z funkcji l
c
, gdzie c [a, b]. Poniewa l
c
(t) = 0 dla t [a, c] i
l
c
(t) = t c dla t [c, b], to kwesti istnienia caki
_
b
a
l
c
(t) dg(t) atwo sprowadzamy do kwestii
istnienia caki
_
b
c
(t c) dg(t), a t z kolei do kwestii istnienia caki
_
b
c
t dg(t). Na mocy twierdzenia o
cakowaniu przez czci dla caki Riemanna-Stieltjesa, ta ostatnia caka istnieje wtedy i tylko wtedy,
gdy istnieje caka Riemanna
_
b
c
g(t) dt, a to rzeczywicie ma miejsce. (Kada funkcja o ograniczonym
wahaniu jest R-cakowalna zob. Prz. 3.1.3.)
Przypomnijmy, e V [a, b] oznacza przestrze wszystkich funkcji liczbowych g okrelonych na
przedziale [a, b] i majcych na tym przedziale ograniczone wahanie var
[a,b]
(g) (zob. Prz. 1.15.2).
Wniosek 3.6.2. Dla kadej funkcji g V [a, b] wzr
g
(f) =
_
b
a
f(t) dg(t) dla f C[a, b]
deniuje cigy funkcjona liniowy g
na przestrzeni C[a, b], przy czym

|g
| var
[a,b]
(g).
Dowd. Na mocy Tw. 3.6.1 okrelenie funkcjonau g
ma sens (caki istniej!) i jest on oczy-

wicie liniowy. Ponadto z denicji caki Riemanna-Stieltjesa atwo wynika, e
[g
(f)[ var
[a,b]
(g) |f|
dla f C[a, b].

Zatem funkcjona g
jest cigy na C[a, b] i |g
| var
[a,b]
(g).
Uwaga. Mona pokaza, e w powyszy sposb otrzymuje si wszystkie cige funkcjonay
liniowe na przestrzeni C[a, b]. Jest to treci Tw. reprezentacyjnego Riesza.
3.7. Zastosowanie: Istnienie rozbienych szeregw Fouriera.
Niech C
2
(R) oznacza przestrze Banacha funkcji cigych 2-okresowych f : R R, wyposa-
on w norm supremaln ||
:
|f|
= sup
tR
[f(t)[ = sup
t
[f(t)[.
Mona j utosamia z domknit podprzestrzeni przestrzeni C[, ] skadajc si z funkcji f
takich, e f() = f().
Wykaemy, stosujc tw. Banacha-Steinhausa, e istniej funkcje f C
2
(R), ktrych szereg
Fouriera nie jest zbieny w wybranym z gry punkcie t [, ] (P. Du Bois-Reymond).
Wiadomo z Analizy, e n-t sum czciow szeregu Fouriera funkcji f C
2
(R) mona wyrazi
nastpujco:
s
n
(f, t) =
1
f(x)D
n
(x t) dx,
gdzie D
n
(tzw. jdro Dirichleta) jest funkcj cig na [, ] okrelon wzorem
D
n
(u) =
sin(n +
1
2
)u
2 sin
1
2
u
gdy u ,= 0 i D
n
(0) = n +
1
2
.
Ustalmy t [, ] i rozwamy funkcjonay x
n
: f s
n
(f, t) na przestrzeni C
2
(R). S one
liniowe i cige, a ich normy wynosz
|x
n
| =
1
[D
n
(x t)[ dx =
2
_

0
[D
n
(x)[ dx.
(To pokazuje si jak w Prz. 2.2.1 (e).) Wykorzystujc nierwno sinu < u dla 0 < u
1
2
oraz
dokonujc podstawienia u = (n +
1
2
)x dostajemy:
|x
n
| =
2
_

0
[ sin(n +
1
2
)x[
2 sin
1
2
x
dx
2
_

0
[ sin(n +
1
2
)x[
x
dx =
2
_
(n+
1
2
)
0
[ sinu[
u
du.
Zatem|x
n
| bo, jak wiadomo,
_
0
[ sinu[/udu = . Z tw. Banacha-Steinhausa (3.4.1) wynika,
e musi istnie funkcja f C
2
(R), ktrej szereg Fouriera ma sumy czciowe s
n
(f, t) = x
n
(f) nie-
ograniczone w punkcie t. W szczeglnoci wic szereg Fouriera funkcji f nie jest zbieny w tym
punkcie.
Mocniejsza wersja tw. Banacha-Steinhausa (3.4.2) daje wicej: Zbir B
t
tych funkcji f C
2
(R),
ktrych szereg Fouriera ma sumy czciowe ograniczone w punkcie t, jest 1kB w przestrzeni C
2
(R).
To mona dalej wykorzysta dla pokazania, e istniej funkcje f C
2
(R), ktrych szereg Fouriera
ma sumy czciowe nieograniczone w nieprzeliczalnym zbiorze punktw.
3.8. Twierdzenie Banacha o odwzorowaniu otwartym.
Twierdzenie 3.8.1. Jeeli T jest cigym operatorem liniowym z przestrzeni Banacha X na
przestrze Banacha Y , to T jest odwzorowaniem otwartym, tzn. dla dowolnego zbioru otwartego
G w X jego obraz T(G) jest zbiorem otwartym w Y .
Dowd. Niech || oznacza norm przestrzeni X jak i przestrzeni Y . Ponadto dla dowolnego
r > 0 niech
U(r) := x X : |x| < r, V (r) := y Y : |y| < r.
(a) Pokaemy najpierw, e T jest odwzorowaniem prawie otwartym, tzn. e dla dowolnego
otoczenia U zera w X zbir T(U) jest otoczeniem zera w Y .
Moemy przyj, e U = U(r) dla pewnego r > 0. Niech U
1
:= U(r/2). Wtedy U
1
jest otocze-
niem zera w X i U
1
U
1
U. Poniewa U
1
jest zbiorem pochaniajcym w X (tzn. dla kadego
x X istnieje t > 0 takie, e tx U
1
) a T jest na, to
Y = T(X) = T
_

_
n=1
nU
1
_
=
_
n=1
nT(U
1
).
Z kolei, poniewa Y jest przestrzeni Banacha, to z tw. Bairea (3.2.2) dostajemy n takie, e
Int (nT(U
1
)) = Int nT(U
1
) ,= , a std Int T(U
1
) ,= .
Dla pewnego y
0
T(U
1
) i > 0 mamy wic
y
0
+V () = K
Y
(y
0
; ) T(U
1
)
i wobec tego
V () = (y
0
+V ()) y
0
T(U
1
) T(U
1
) T(U
1
) T(U
1
) T(U),
gdzie druga inkluzja zachodzi bo, oglnie, A B AB (zob. Zad. 1.6.4). Zatem T(U) jest
otoczeniem zera w Y .
(b) Teraz wzmocnimy (a) wykazujc, e dla dowolnego otoczenia U zera w X jego obraz T(U)
jest otoczeniem zera w Y . To, co pokazalimy w (a), mona wyrazi tak:
r > 0 (r) > 0 : T(U(r)) V ((r)),
mamy natomiast udowodni, e
r > 0 s > 0 : T(U(r)) V (s).
Udowodnimy w istocie, e dobre jest ju s = (
1
2
r), a wic e
T(U(r)) V ((
1
2
r)).
88 Lech Drewnowski
Ustalmy r > 0 i dla n = 1, 2, . . . oznaczmy
r
n
= 2
n
r,
n
= min(r
n
), n
1
;
zgodnie z powyszym
() V (
n
) T(U(r
n
)).
Chcemy pokaza, e
V (
1
) T(U(r)).
Niech y V (
1
). W myl () (dla n = 1) mona znale x
1
X takie, e
|x
1
| < r
1
oraz |y Tx
1
| <
2
.
Poniewa y Tx
1
V (
2
), to znowu moemy skorzysta z () (dla n = 2) i znale x
2
X takie,
e
|x
2
| < r
2
oraz |(y Tx
1
) Tx
2
| <
3
.
Kontynuujc indukcyjnie uzyskamy w ten sposb cig (x
n
) w X taki, e
|x
n
| < r
n
oraz |y T(x
1
+ +x
n
)| <
n+1
, n N.
Poniewa r
n
= 2
n
r a X jest przestrzeni Banacha, to szereg

n=1
x
n
jest (absolutnie) zbieny
w X do pewnego x (Tw. 1.9.2), przy czym
|x|
n=1
|x
n
| <
n=1
r
n
= r,
a wic x U(r). Ponadto
_
_
_
_
y T
_
N
n=1
x
n
__
_
_
_
<
N+1
< N
1
0,
a rwnoczenie
N
n=1
x
n
x,
wic z cigoci T wynika, e y = Tx. Tym samym wykazalimy, e V (
1
) T(U(r)).
(c) Z pokazanego w (b) ju atwo wynika otwarto T. Istotnie, niech Gbdzie zbiorem otwartym
w X i niech H := T(G). Wemy dowolne y H; zatem y = Tx dla pewnego x G. Poniewa zbir
G jest otwarty, to K
X
(x, r) = x + U(r) G dla pewnego r > 0. Z (b) wiemy, e istnieje s > 0
takie, e V (s) T(U(r)). W takim razie
K
Y
(y, s) = y +V (s) Tx +T(U(r)) = T(x +U(r)) T(G) = H,
co dowodzi, e H jest zbiorem otwartym w Y .
Wniosek 3.8.2 (Tw. Banacha o izomorzmie). Kady cigy izomorzm liniowy midzy prze-
strzeniami Banacha jest izomorzmem topologicznym.
Dowd. Istotnie, jeli T jest bijekcj midzy dwiema przestrzeniami topologicznymi, to otwar-
to odwzorowania T jest tym samym, co cigo odwzorowania T
1
. Stosujemy Tw. 3.8.1.
Wniosek 3.8.3. Niech T bdzie cigym operatorem liniowym z przestrzeni Banacha X na
przestrze Banacha Y i niech N := ker T. Wwczas operator liniowy

T : X/N Y (stowarzyszony
z operatorem T), okrelony wzorem
T(x +N) = T(x) dla dowolnego x +N X/N,

jest izomorzmem topologicznym midzy przestrzeniami Banacha X/N i Y .
Dowd. Operator

T jest jedynym odwzorowaniem przestrzeni X/N w Y takim, e T =

TQ,
gdzie Q : X X/N jest operatorem ilorazowym (zob. 1.18). Z Tw. 1.18.4 wiemy, e X/N jest
przestrzeni Banacha, a z Tw. 1.18.2 wynika, e operator

T jest cigy. Tak wic

T jest cigym
operatorem liniowym odwzorowujcym w sposb 11 (!) przestrze Banacha X/N na przestrze
Banacha Y . Aby zakoczy dowd wystarczy teraz powoa si na Wn. 3.8.2.
3.8-Z Zadania.
Zad. 3.8.1. Czy bijekcja liniowa jednej przestrzeni Banacha na drug musi by ciga?
Zad. 3.8.2. Dla f L
1
:= L
1
[0, 2] i n Z niech

f(n) := (2)
1
_
2
0
f(t)e
int
dt. Operator liniowy
F : f (

f(n)) dziaa z L
1
w przestrze c
0
(Z) i jest cigy (|F| 1/(2)) zob. Zad. 1.10.4. Wiadomo
te, e operator ten jest 11 (jednoznaczno rozwinicia w szereg Fouriera!). Wyka, e nie jest on na.
[Wsk. F jest 11, wic jeliby by na, to musiaby by izomorzmem. Ale dla jdra Dirichleta D
k
mamy
|F(D
k
)|
= 1/2 i |D
k
|
1
. Zatem operator F
1
nie jest cigy.]
Zad. 3.8.3. Jeeli podprzestrze domknita L w C[a, b] skada si z funkcji majcych cig pochodn,
to ma skoczony wymiar. (Czy zaoenie cigoci pochodnej jest tu istotne?)
[Wsk. L jest te domknita (wic zupena) w mocniejszej normie f |f|
+|f
indukowanej z C
1
[a, b].
Z tw. o porwnywaniu norm zupenych wynika, e istnieje staa m taka, e |f
m dla f B
L
. Na mocy
tw. Ascoliego (5.2.1) kula B
L
jest zbiorem zwartym w C[a, b]. Zastosowa tw. Riesza.]
Zad. 3.8.4. Jeeli ppl domknita L w C[a, b] skada si z funkcji speniajcych warunek Lipschitza, to
ma skoczony wymiar. To samo gdy [a, b] zastpimy przez dowoln przestrze metryczn zwart.
3.9. Twierdzenie Banacha o wykresie domknitym.
atwo przekona si, e dowolne odwzorowanie cige f przestrzeni topologicznej X w przestrze
topologiczn Hausdora Y ma zawsze domknity wykres
G(f) := (x, f(x)) : x X,
tzn. G(f) jest zbiorem domknitym w przestrzeni produktowej X Y . Dla odwzorowa liniowych
midzy przestrzeniami Banacha prawdziwe jest wynikanie odwrotne:
Twierdzenie 3.9.1. Jeeli operator liniowy T z przestrzeni Banacha X do przestrzeni Bana-
cha Y ma domknity wykres, to jest cigy.
Dowd. Z zaoenia wykres G = G(T) jest domknit ppl (bo T jest liniowe!) przestrzeni
produktowej X Y , zatem G (z indukowan topologi) jest przestrzeni Banacha. Niech P i Q
oznaczaj, odpowiednio, obcicia do G naturalnych projekcji (x, y) x i (x, y) y produktu
X Y na X i Y . Oczywicie,
P : G X ; (x, Tx) x i Q : G Y ; (x, Tx) Tx
s cigymi operatorami liniowymi; ponadto, P jest bijekcj G na X. Wobec tego, na mocy
Wn. 3.8.2, operator odwrotny do P
P
1
: X G; x (x, Tx)
jest cigy. Wystarczy teraz zauway, e T = QP
1
.
Uwaga. Domknito wykresu odwzorowania T (midzy przestrzeniami metryzowalnymi) ozna-
cza, e z relacji x
n
x i Tx
n
y zawsze wynika, e y = Tx, a jeli T jest liniowe, to rwnowane
to jest jeszcze prostszemu warunkowi:
x
n
0 i Tx
n
y = y = 0.
Moemy teraz nieco wzmocni Wn. 3.8.2.
Twierdzenie 3.9.2. Jeeli izomorzm liniowy midzy przestrzeniami Banacha ma domknity
wykres, to jest izomorzmem topologicznym.
90 Lech Drewnowski
Dwie normy || i ||
w pl X nazywamy zgodnymi , jeeli dla dowolnego cigu (x

n
) w X z tego,
e |x
n
x| 0 i |x
n
x
0 wynika, e x = x
. Warunek ten jest rwnowany domknitoci

wykresu operatora identycznociowego id
X
: (X, ||) (X, ||
). Zauwamy, e jeli w X istnieje

topologia Hausdora T sabsza od obu topologii normowych T(||) i T(||
), to normy || i ||
s
zgodne. Tak w szczeglnoci jest, gdy s one porwnywalne.
Twierdzenie 3.9.3. Dwie zgodne normy zupene s zawsze rwnowane.
Std wynika, e standardowe normy przestrzeni cigowych l
p
, c
0
, c, l
(i wielu innych) s jedy-

nymi z dokadnoci do rwnowanoci normami zupenymi i takimi, e normowa zbieno
cigw pociga zbieno po wsprzdnych. Podobnie dla przestrzeni C(S) czy L
p
(), w ktrych
rol sabszej zbienoci peni, odpowiednio, zbieno punktowa lub zbieno wedug miary (albo
nietopologizowalna zbieno prawie wszdzie).
Bardzo czsto stosowanie Tw. o wykresie domknitym oznacza w istocie korzystanie z poniszej
jego konsekwencji.
Twierdzenie 3.9.4. Niech X i Y bd przestrzeniami Banacha. Jeeli operator liniowy T :
X Y jest cigy, gdy Y jest rozpatrywane z jak sabsz topologi Hausdora, to jest on take
cigy wzgldem oryginalnej topologii przestrzeni Y .
Dowd. Wykres operatora T jest domknity w produkcie XY , gdy czynnik Y rozpatrywany
jest z ow topologi sabsz (zob. akapit przed Tw. 3.9.1), wic pozostanie domknity, gdy zastpimy
j mocniejsz topologi oryginaln przestrzeni Y . Pozostaje skorzysta z Tw. 3.9.1.
Przykad 3.9.5. Niech (S, , ) bdzie przestrzeni z miar skoczon i niech 1 p < .
Zamy, e funkcja mierzalna g na S jest taka, e
f L
p
() : gf L
p
().
Ma wic sens rozwaa operator mnoenia M
g
: f gf dziaajcy w przestrzeni Banacha L
p
().
Oczywicie, jest to operator liniowy.
Pokaemy, stosujc tw. o wykresie domknitym (3.9.1), e operator M
g
jest cigy i e g
L
(). Niech (f
n
) L
p
() i zamy, e
f
n
0 (normowo) oraz M
g
(f
n
) = gf
n
h L
p
() (normowo).
Przypomnijmy, e zbieno normowa w L
p
() pociga zbieno wedug miary , oraz e cig
zbieny wedug miary ma zawsze podcig zbieny prawie wszdzie (zob. Prz. 1.4.8). Wykorzystujc
to znajdujemy cig wskanikw n
k
taki, e
f
n
k
0 -p.w. i gf
n
k
h -p.w.
Ale z pierwszej z tych relacji wynika, e gf
n
k
g 0 = 0 -p.w., zatem h = 0 -p.w., czyli h jest
elementem zerowym przestrzeni L
p
(). Na mocy tw. o wykresie domknitym operator M
g
jest wic
cigy.
Istnieje wic staa skoczona K taka, e
|M
g
(f)|
p
K|f|
p
, f L
p
().
W szczeglnoci tak jest dla funkcji f postaci
A
, co atwo prowadzi do warunku
_
A
[g[
p
d K(A) =
_
A
K d, A .
Std, jak nietrudno pokaza, wynika e [g[
p
K -p.w. na S, zatem g L
().
3.9-Z Zadania.
Zad. 3.9.1. Udowodnij fakt podany na pocztku 3.9.
Zad. 3.9.2. Udowodnij, e kade odwzorowanie przestrzeni metrycznej w przestrze metryczn zwart
majce domknity wykres jest cige. Podaj przykad niecigej funkcji f : R R o domknitym wykresie.
Zad. 3.9.3. Sprawd, e operator liniowy T : (c
00
, ||
) (c
0
, ||
) dany wzorem Tx = (j
j
) ma
domknity wykres, ale nie jest cigy.
Zad. 3.9.4. Poka, e jeeli operator liniowy T z przestrzeni Banacha X do przestrze Banacha Y jest
taki, e y
T X
dla kadego y
, to jest cigy.
Zad. 3.9.5. Niech X, Y, Z bd przestrzeniami Banacha. Poka, e jeli T : X Y jest operatorem
liniowym, S : Y Z operatorem liniowym cigym i 11 oraz ST jest operatorem cigym, to take T jest
operatorem cigym.
Zad. 3.9.6. Udowodnij: Jeeli X = (X, ||
X
) i Y = (Y, ||
Y
) s przestrzeniami Banacha, przy czym X
jest ppl przestrzeni Y oraz normy ||
X
i ||
Y
s zgodne (tj. gdy (x
n
) X, x
n
x w X i x
n
y Y w
Y , to x = y), to zanurzenie identycznociowe j : X Y jest cige.
Zad. 3.9.7. Udowodnij, e jeeli przestrze Banacha X jest sum prost swoich podprzestrzeni domkni-
tych L i M: X = L M, to projekcje wyznaczone przez ten rozkad s cige.
Zad. 3.9.8. Operatorem diagonalnym midzy dwiema przestrzeniami cigowymi X i Y nazywamy od-
wzorowanie T : X Y takie, e Tx = (d
j
j
) dla x = (
j
) X, gdzie (d
j
) jest ustalonym cigiem liczbowym.
Udowodnij, e jeeli X i Y s cigowymi przestrzeniami Banacha (tzn. w kadej z nich zbieno normowa
pociga zbieno po wsprzdnych), to kady operator diagonalny T : X Y jest automatycznie cigy.
Zad. 3.9.9. Udowodnij, e jeeli T : l
1
l
jest operatorem diagonalnym, to T(l

1
) l
1
i T jako
operator z l
1
w siebie jest cigy. Czy l
1
mona tu zastpi przez dowoln z przestrzeni l
p
?
Zad. 3.9.10. Poka, e nie istnieje cig (t
n
) R taki, e (a
n
) R :
n
[a
n
t
n
[ < (a
n
t
n
) l
.
[Wsk. Gdyby istnia, to mona przyj, e t
n
,= 0 n. Rozwa operator (
n
) (
n
/t
n
) z l
w l
1
. . . ]
3.10. Oglne Twierdzenie Hahna-Banacha.
Funkcjona p : X R, gdzie X jest pl, nazywamy subliniowym, jeli jest subaddytywny
i dodatnio jednorodny; seminorm, jeli jest subaddytywny i bezwzgldnie jednorodny. Oglne
Twierdzenie Hahna-Banacha mwi o przeduaniu z podprzestrzeni na ca przestrze funkcjonaw
liniowych zdominowanych przez funkcjona subliniowy lub seminorm, z zachowaniem warunku
dominacji.
Twierdzenie 3.10.1. Niech X bdzie zespolon pl. Funkcjona f : X C jest liniowy wtedy
i tylko wtedy, gdy jest postaci
() f(x) = g(x) ig(ix), x X
gdzie g : X R jest funkcjonaem R-liniowym, tj. addytywnym i R-jednorodnym. [Oczywicie,
g = Re f.]
Dowd. Zamy, e f jest funkcjonaem liniowym na X i niech
g := Re f, h := Im f.
S to funkcjonay R-liniowe rzeczywiste na X i oczywicie f = g +ih. Niech x X. Wtedy
f(ix) = g(ix) +ih(ix),
ale z drugiej strony
f(ix) = if(x) = i(g(x) +ih(x)) = h(x) +ig(x).
Wobec tego h(x) = g(ix) i zachodzi ().
Na odwrt, jeli f jest dane wzorem (), gdzie g jest funkcjonaem R-liniowym rzeczywistym,
to jest oczywiste, e take f jest funkcjonaem R-liniowym. Ponadto dla kadego x X mamy
f(ix) = g(ix) ig(i ix) = g(ix) ig(x) = g(ix) +ig(x) = i(g(x) ig(ix)) = if(x).
92 Lech Drewnowski
Std i z R-liniowoci f dostaje si atwo, e f(x) = f(x) dla wszystkich x X i C. Zatem
f jest funkcjonaem liniowym na X.
Tw. 3.10.2. Niech X bdzie pl nad ciaem K, p seminorm na X, a f funkcjonaem liniowym
na X; wwczas:
[f[ p Re f p.
Dowd. Tylko implikacja = wymaga uzasadnienia.
Jeli K = R, to dla kadego x X mamy f(x) p(x), a std take
f(x) = f(x) p(x) = p(x);
zatem f(x) p(x), czyli [f(x)[ p(x).
Jeli K = C, to oznaczmy g := Re f; wtedy (zob. Tw. 3.10.1) f(x) = g(x) ig(ix), x X.
Niech x X; moemy zaoy, e f(x) ,= 0. Kadc := [f(x)[/f(x) mamy [[ = 1 oraz
[f(x)[ = f(x) = f(x) = g(x) p(x) = p(x).
Twierdzenie 3.10.3 (Oglne Twierdzenie Hahna-Banacha).
(a) Niech X bdzie rzeczywist pl, p funkcjonaem subliniowym na X, a L ppl w X. Jeeli f
jest funkcjonaem liniowym na L takim, e f p[L, to istnieje funkcjona liniowy F na
X taki, e F[L = f i F p.
(b) Niech X bdzie (rzeczywist lub zespolon) pl, p seminorm na X, a L ppl w X. Jeeli
f jest funkcjonaem liniowym na L takim, e [f[ p[L, to istnieje funkcjona liniowy F
na X taki, e F[L = f i [F[ p.
Dowd. (a): Funkcjona liniowy (rzeczywisty) , okrelony na ppl X
X zawierajcej L
(= X
f
) nazwiemy p-rozszerzeniem f, jeeli [L = f i p na X
. Niech R bdzie zbiorem

wszystkich takich funkcjonaw ; R ,= , bo f R. W R wprowadzamy czciowy porzdek :
Jeeli , R, to
: X
i = [X
.
Niech L bdzie dowolnym acuchem w R, tzn. ,= L R i dla dowolnych , L zachodzi
lub . Pokaemy, e L ma majorant w R, tj. e istnieje R takie e, dla
kadego L.
Poniewa L jest acuchem, to
X :=
_
L
X
jest ppl w X (zob. Fakt 0.2.2) i

X L. Okrelmy teraz funkcj :

X R w nastpujcy sposb:
dla dowolnego x

X niech
(x) := (x) gdy x X
dla jakiego L.
Korzystajc ponownie z tego, e L jest acuchem, atwo widzie, e jest okrelone poprawnie
(tj. warto (x) nie zaley od wyboru L takiego, e x X
) i e jest p-rozszerzeniem f.
Jest te oczywiste, e [X
= dla kadego L. Zatem R i dla wszystkich L.

Z Lematu Kuratowskiego-Zorna wynika teraz, e w R istnieje element maksymalny F, tzn. taki,
e jeli R i F , to = F. Aby zakoczy dowd naley pokaza, e X
F
= X, a to wynika
z nastpujcego lematu.
Lemat 3.10.4. Jeeli V jest ppl waciw pl rzeczywistej X a F jest funkcjonaem liniowym
na V takim, e F p[V , gdzie p jest funkcjonaem subliniowym na X, to dla dowolnego z X V
mona okreli funkcjona liniowy G na ppl
W := linV z) = V +R z
taki, e F = G[V i G p[W.
Dowd Lematu. Poniewa z / V , to W = V (R z); zatem kade y W mona tylko w
jeden sposb zapisa w jako x +z, gdzie x V , R. Std wynika, e kady funkcjona liniowy
G na W bdcy rozszerzeniem F jest postaci
G(x +z) = F(x) +r (x V, R),
gdzie r R jest sta (= G(z)). Problem polega wic na tym, by tak obra r, eby zachodzia
nierwno G p[W, czyli by
() F(x) +r p(x +z), x V, R.
Dla > 0 warunek () mona zapisa w postaci
F(
x
) +r p(
x
+z), x V
a poniewa V jest ppl, to jest to rwnowane warunkowi
F(u) +r p(u +z), czyli r p(u +z) F(u), u V,
co moemy te wyrazi tak:
r infp(u +z) F(u) : u V =: r
.
Dla < 0 warunkowi () moemy nada posta
F(
x
) +r
1
p(x +z) = p(
x
z), czyli r F(v) p(v z), v V,

co moemy te wyrazi tak:
r r
:= supF(v) p(v z) : v V .
Naley wic r wybra tak, by r
r r
, co bdzie moliwe, o ile pokaemy, e obie wartoci r
i
r
s skoczone i e r
. To sprowadza si do pokazania, e dla dowolnych u, v V zachodzi

F(v) p(v z) p(u +z) F(u)
czyli
F(u v) p(u +z) +p(v z).
Tak istotnie jest, bo
F(u v) p(u v) = p((u +z) + (v z)) p(u +z) +p(v z).
(b): To jest do prost konsekwencj czci (a).
Przypadek 1. X jest przestrzeni rzeczywist: Stosujemy (a) i znajdujemy funkcjona liniowy F
na X taki, e F[L = f i F p. Z Tw. 3.10.2 wynika, e [F[ p.
Przypadek 2. X jest przestrzeni zespolon: Niech g := Re f; jest to funkcjona liniowy na
podprzestrzeni L traktowanej jako przestrze rzeczywista. Zgodnie z Tw. 3.10.1,
f(x) = g(x) ig(ix) dla x L.
Poniewa g [g[ [f[ p[L, to na mocy (a) na przestrzeni X traktowanej jako pl nad R
istnieje funkcjona liniowy G taki, e G[L = g i [G[ p. Okrelmy teraz funkcjona zespolony F na
X wzorem
F(x) = G(x) iG(ix).
Na mocy Tw. 3.10.1 F jest funkcjonaem (C-) liniowym na X i F[L = f. Poniewa Re F = G p,
to z Tw. 3.10.2 dostajemy [F[ p.
94 Lech Drewnowski
3.11. Twierdzenie Hahna-Banacha dla przestrzeni unormowanych.
Twierdzenie 3.11.1 (H-B o rozszerzaniu cigych funkcjonaw liniowych z zachowaniem nor-
my). Niech L bdzie podprzestrzeni pln X. Wwczas kady cigy funkcjona liniowy f na L
mona rozszerzy do cigego funkcjonau liniowego F na X tak, by |F| = |f|:
f L
F X
: F[L = f |F| = |f|.

Uwaga. Gdy f L
a F X
, to ich normy wyraaj si wzorami

|f| = sup[f(x)[ : x L, |x| 1 i |F| = sup[F(x)[ : x X, |x| 1.
Std wida, e jeli F[L = f, to |F| |f|.
Dowd. Dla kadego x L mamy [f(x)[ |f| |x|. Okrelmy seminorm p na X wzorem
p(x) = |f| |x|.
Mamy [f[ p na L, wic stosujc Tw. 3.10.3 (b) dostaniemy funkcjona liniowy F na X taki, e
F[L = f i [F[ p na X, tj. [F(x)[ |f| |x| dla wszystkich x X. Std F X
i |F| |f|, a
poniewa F[L = f, to zachodzi te nierwno |F| |f|.
Twierdzenie 3.11.2 (H-B o wydobywaniu normy). Niech X bdzie pln. Wtedy dla kadego
punktu x
0
,= 0 w X istnieje funkcjona x
0
X
taki, e
x
0
(x
0
) = |x
0
| i |x
0
| = 1.
Zatem dla kadego x X zachodz rwnoci (druga o ile X ,= 0):
|x| = sup[x
(x)[ : x
, |x
| 1
= sup[x
(x)[ : x
, |x
| = 1.
Dowd. Na ppl L := K x
0
X okrelmy funkcjona liniowy f wzorem
f(x
0
) := |x
0
|.
Poniewa [f(x
0
)[ = |x
0
| dla kadego K, to |f| = 1. Stosujc Tw. 3.11.1 znajdziemy
x
0
= F X
takie, e |x
0
| = |f| = 1 i x
0
[L = f, wic w szczeglnoci x
0
(x
0
) = f(x
0
) = |x
0
|.
Wniosek 3.11.3 (O rozdzielaniu punktw przez przestrze dualn). Niech X bdzie pln. Ww-
czas dla kadego punktu 0 ,= x X istnieje funkcjona x
taki, e x
(x) ,= 0.
Inaczej mwic, jeeli x X i x
(x) = 0 dla kadego x
, to x = 0, czyli przestrze dualna

X
jest totalna nad przestrzeni X.

Zatem dla dowolnych rnych punktw x
1
, x
2
X istnieje funkcjona x
taki, e
x
(x
1
) ,= x
(x
2
).
Twierdzenie 3.11.4 (H-B o oddzielaniu punktw od podprzestrzeni domknitych). Niech L
bdzie domknit ppl pln X. Wwczas dla kadego x
0
X L istnieje funkcjona x
0
X
taki,
e
|x
0
| = 1, x
0
[L = 0 i x
0
(x
0
) = d,
gdzie
d := d(x
0
, L) = inf|x
0
z| : z L.
Dowd I. Na ppl
Y := lin(L x
0
) = L K x
0
= z +x
0
: z L, K
okrelmy funkcjona liniowy f wzorem
f(z +x
0
) = d.
Oczywicie, f[L = 0. Ponadto, dla dowolnego z L i ,= 0 mamy
[f(z +x
0
)[ = [[d [[ |x
0
+
1
z| = |z +x
0
|,
zatem [f(y)[ |y| dla wszystkich y Y , a std f Y
i |f| 1. Ale
0 < d = [f(z +x
0
)[ |f| |x
0
z| dla kadego z L,
wic biorc inmum po z L otrzymamy 0 < d |f| d i w takim razie |f| 1. Ostatecznie
|f| = 1. Ponadto oczywicie f(x
0
) = d i koczymy dowd powoujc si na Tw. 3.11.1.
Dowd II. Rozwamy ilorazow pln X/L i operator ilorazowy Q : X X/L (zob. 1.18).
Poniewa x
0
/ L, to
0
:= Q(x
0
) ,= 0. Na mocy Tw. 3.11.2 istnieje cigy funkcjona liniowy
0
na
przestrzeni X/L taki, e
0
(
0
) = |
0
| i |
0
| = 1. Wtedy x
0
:=
0
Q jest cigym funkcjonaem
liniowym na przestrzeni X i
x
0
(x
0
) =
0
(Qx
0
) =
0
(
0
) = |
0
| = d(x
0
, L).
Ponadto, w myl Tw. 1.18.2 (c),
|x
0
| = |
0
Q| = |
0
| = 1.
Domknit hiperpaszczyzn w pln X, okrelon przez rwnanie x
(x) = , gdzie x
i K, nazywamy zbir H = x X : x
(x) = . Zauwamy, e jeeli taka hiperpaszczyzna

H zawiera 0 (a tak jest, gdy zawiera ona jak ppl), to = 0, a wic dana jest ona rwnaniem
postaci x
(x) = 0, czyli H jest jdrem pewnego funkcjonau x
. W tym przypadku H jest

wic maksymaln domknit ppl przestrzeni X: H = X
, gdy x
= 0; codimH = 1, gdy x
,= 0.
Poniszy wniosek jest atw konsekwencj Tw. 3.11.4.
Wniosek 3.11.5. Jeeli L jest ppl w pln X, to jej domknicie jest rwne przekrojowi wszystkich
zawierajcych j domknitych hiperpaszczyzn.
Dowd. Takie hiperpaszczyzny istniej jedn z nich jest caa przestrze X (dla x
= 0 i
= 0). Niech M oznacza ich przekrj; oczywicie, L M i L jest domknit ppl (zob. Tw. 1.6.2).
Jeli z X i z / L, to na mocy Tw. 3.11.4, zastosowanego do podprzestrzeni L i punktu z, mona
znale x
takie, e x
(x) = 0 dla x L i x
(z) ,= 0. Zatem L H := x : x
(x) = 0 i
z / H, a std z / M. To dowodzi, e M L.
3.11-Z Zadania.
Zad. 3.11.1. Uzasadnij istnienie cigego funkcjonau liniowego na przestrzeni l
, ktry
(a) na podprzestrzeni c pokrywa si z funkcjonaem granicy lim: (
j
) lim
j

j
;
(b) zeruje si na podprzestrzeni c i przyjmuje warto 1 na elemencie (1, 1, 1, 1, . . . ) l
.
Zad. 3.11.2. Czy istnieje niezerowy cigy funkcjona liniowy x
na przestrzeni l
taki, e x
(
A
) = 0
dla kadego A N?
Zad. 3.11.3. Niech f : [a, b] X, gdzie X jest pln, bdzie funkcj cig w [a, b] i rniczkowaln
w (a, b). Wykorzystujc klasyczne tw. Lagrangea oraz tw. Hahna-Banacha o wydobywaniu normy (3.11.2)
poka, e
sup|f(s) f(t)|/[s t[ : s, t [a, b], s ,= t = sup|f
(t)| : t (a, b).

Zad. 3.11.4. Niech

n
x
n
bdzie szeregiem bezwarunkowo zbienym w pln X. Wykorzystujc odpo-
wiednie twierdzenie dotyczce szeregw liczbowych oraz totalno przestrzeni dualnej (Wn. 3.11.3) wyka,
e szereg ten ma t sam sum dla kadej jego permutacji.
Zad. 3.11.5. Niech X bdzie pln, x
0
X
, |x
0
| = 1 i X
0
= ker x
0
. Poka, e d(x, X
0
) = [x
0
(x)[ dla
kadego x X.
Zad. 3.11.6. Poka, e kady ze zbiorw A
1
= (e
nk
)
k=1
: n N, A
2
= (k
n1
e
k
)
k=1
: n N jest
liniowo gsty w c
0
. A w l
p
dla 1 p < ?
Zad. 3.11.7. Niech 0 < [[ < 1. Udowodnij, e wektory x
k
= (1,
k
,
2k
, . . . ) (k = 1, 2, . . . ) tworz zbir
liniowo gsty w kadej z przestrzeni l
p
, 1 p < .
Zad. 3.11.8. Udowodnij, e zbir y
t
: [t[ = 1 l
= (l
1
)
, gdzie y
t
= (t
n
)
n=1
, jest totalny dla
zespolonej przestrzeni l
1
. (Tzn. jeeli x l
1
i y
t
(x) = 0 dla wszystkich t o module 1, to x = 0.)
96 Lech Drewnowski
Zad. 3.11.9. Podaj przynajmniej jeden przykad rozszerzenia funkcjonau x
(f) =
_
0
f(s)s
3/2
ds,
okrelonego na domknitej ppl X C
2
(R) skadajcej si z funkcji znikajcych na (, 0), do cigego
funkcjonau liniowego na przestrzeni C
2
(R).
Zad. 3.11.10. Wykorzystaj tw. Hahna-Banacha dla pokazania, e w nieskoczenie wymiarowej pln X
dla kadego > 0 istnieje cig nieskoczony (x
n
) S
X
taki, e |x
n
x
m
| > 1 dla n ,= m. (Por. z
dowodem tw. Riesza 1.16.9.)
Zad. 3.11.11. Przedstaw i uzasadnij nieco oglniejsz wersj Wn. 3.11.5, ktra dotyczyaby domknitych
powok liniowych lin(A) zbiorw A X.
Zad. 3.11.12. Poka, ze jeeli pln X ,= 0 i Y s takie, e L(X, Y ) jest przestrzeni Banacha, to Y
musi by przestrzeni Banacha. [Wsk. Ustalmy x
0
X
o normie 1. Dla kadego y Y okrelmy operator

x
0
y L(X, Y ) wzorem (x
0
y)(x) = x
0
(x) y. Poka, e odwzorowanie y x
0
y jest zanurzeniem
liniowo-izometrycznym Y w L(X, Y ) i e jego obraz jest domknity w L(X, Y ).]
3.12. Kanoniczna forma dwuliniowa. Anihilatory zbiorw.
Kanoniczna forma dwuliniowa. Dla dowolnej pln X przez kanoniczn form dwuliniow
na produkcie X X
rozumie si cigy funkcjona dwuliniowy , ) : X X
K okrelony
wzorem
x, x
) = x
(x).
Sprawdzenie dwuliniowoci tego funkcjonau jest proste (por. pocztek 3.15), natomiast jego ci-
go mamy z nierwnoci
[x, x
)[ |x| |x
| dla wszystkich x X i x
(zob. Tw. 1.17.3). Z dwuliniowoci i cigoci formy , ) wynika, e:

Dla kadego (ustalonego) x
funkcjona , x
) : x x, x
) = x
(x) na przestrzeni
X jest liniowy i cigy. Oczywicie, , x
) = x
i na mocy jednego ze wzorw na norm

funkcjonau liniowego
|x
| = sup
x1
[x, x
)[.
Dla kadego (ustalonego) x X funkcjona x, ) : x
x, x
) = x
(x) na przestrzeni X
jest liniowy i cigy. Funkcjona ten, wyznaczony (indukowany) przez element x przestrzeni
X, bdziemy dalej oznacza x; zatem
x(x
) = x, x
) = x
(x) dla x
.
Przy tym | x| = |x|, bo
| x| = sup
x
1
[x, x
)[ = |x|,
na mocy wspomnianego wyej wzoru na norm funkcjonau oraz Tw. 3.11.2.
Odnotujmy, e z cigoci i liniowoci funkcjonau x na przestrzeni X
wynika, e jego jdro,

tj. zbir
N( x) = x
: x
(x) = 0
jest domknit ppl przestrzeni X
.
Anihilatory zbiorw. Niech X bdzie pln.
Anihilatorem zbioru A X nazywamy zbir A
okrelony wzorem
A
= x
: x
(x) = 0 x A =

xA
N( x).
Z ostatniej rwnoci i domknitoci N( x) wynika, e A
jest domknit ppl przestrzeni X
.
Anihilator (wstecz) zbioru B X
deniujemy jako ppl B
w X dan wzorem
B
= x X : x
(x) = 0 x
B =

x
B
N(x
).
Wida std od razu, e jest to domknita ppl przestrzeni X.
Ponisze twierdzenie jest w istocie tylko przeformuowaniem Wn. 3.11.5 (zob. te Zad. 3.11.11).
Twierdzenie 3.12.1. Dla dowolnego podzbioru A pln X zachodzi rwno
lin(A) = (A
.
Dowd. Z samych okrele wida, e A (A
, a poniewa po prawej stronie mamy do-

mknit ppl w X, to take lin(A) (A
. Inkluzja ta nie moe by waciwa: Jeli bowiem z X

i z / lin(A), to na mocy Tw. 3.11.4 istnieje funkcjona x
taki, e x
= 0 na lin(A) (tym
bardziej x
= 0 na A) i x
(z) ,= 0. Zatem x
i x
(z) ,= 0, co oznacza, e z / (A
.
3.13. Twierdzenia o oddzielaniu zbiorw wypukych. Polary i bipolary.
Przytoczymy tu bez dowodw wane i czsto stosowane twierdzenia mwice o oddzielaniu (w
okrelonym sensie) zbiorw wypukych w pln za pomoc cigych funkcjonaw liniowych. Dla
uproszczenia sformuowa ograniczamy si do rzeczywistych pln.
Punktem startowym jest ponisze twierdzenie S. Mazura, ktre czsto bywa nazywane geome-
tryczn wersj tw. Hahna-Banacha. Z tw. Mazura wyprowadza si I Tw. o oddzielaniu (3.13.2), a
z niego II Tw. o oddzielaniu (3.13.3).
Twierdzenie 3.13.1. Niech A bdzie niepustym zbiorem wypukym i otwartym w pln X, a L
ppl w X tak, e A L = . Wtedy istnieje domknita hiperpaszczyzna H w przestrzeni X taka,
e
L H i A H = .
Inaczej mwic, istnieje cigy funkcjona liniowy x
na przestrzeni X taki, e jego jdro H spenia

powysze warunki. (Zob. okrelenie i uwagi przed Wn. 3.11.5.)
Przed sformuowaniem twierdze o oddzielaniu zbiorw wypukych wprowadzimy pojcia p-
przestrzeni domknitych i otwartych.
Przez pprzestrze domknit w (rzeczywistej) pln X rozumiemy dowolny jej podzbir
postaci
x X : x
(x) , gdzie x
, R.
Podobnie okrela si pprzestrzenie otwarte (zastpujc przez <).
Zauwamy, e take kady zbir postaci x X : x
(x) jest pprzestrzeni domknit w

sensie powyszej denicji, bo mona go przecie zapisa jako x X : (x
)(x) . Podobnie,
kady zbir postaci x X : x
(x) > jest pprzestrzeni otwart.

O parach pprzestrzeni, takich jak np. pprzestrze otwarta x : x
(x) < i pprzestrze

domknita x : x
(x), mwi si, e le po rnych stronach hiperpaszczyzny domknitej o

rwnaniu x
(x) = .
Ponisze twierdzenia o oddzielaniu zbiorw wypukych mwi, e rozczne zbiory wypuke,
speniajce odpowiednie warunki topologiczne, mona zawsze umieci w rozcznych pprzestrze-
niach lecych po rnych stronach pewnej hiperpaszczyzny domknitej
Twierdzenie 3.13.2 (I Tw. o oddzielaniu zbiorw wypukych). Niech A i B bd rozcznymi
niepustymi zbiorami wypukymi w pln X.
(a) Jeeli zbir A jest otwarty, to istniej x
i R takie, e
x
(x) < x
(y), x A, y B.
(b) Jeeli obydwa zbiory A i B s otwarte, to istniej x
i R takie, e
x
(x) < < x
(y), x A, y B.
Twierdzenie 3.13.3 (II Tw. o oddzielaniu zbiorw wypukych). Niech A i B bd rozcznymi
niepustymi zbiorami wypukymi w pln X. Jeeli jeden z nich jest domknity a drugi zwarty, to
istniej x
i R takie, e
x
(x) < < x
(y), x A, y B.
98 Lech Drewnowski
Std
sup
xA
x
(x) < inf

yB
x
(y).
Przytoczymy teraz kilka wanych konsekwencji z II Tw. o oddzielaniu zbiorw wypukych.
Wasno zbiorw wypukych, o ktrej mowa w poniszym wniosku, naley zestawi i porwna
z poznan wczeniej analogiczn wasnoci ppl (zob. Wn. 3.11.5), a take porwna ich dowody.
Wniosek 3.13.4. Jeeli A jest zbiorem wypukym w pln X, to jego domknicie jest rwne
przekrojowi wszystkich domknitych pprzestrzeni zawierajcych A.
Dowd. Takie pprzestrzenie istniej jedn z nich jest caa przestrze X (dla x
= 0 i
= 0). Niech C oznacza ich przekrj. Oczywicie, A C i A jest domknitym zbiorem wypukym
(zob. Zad. 1.6.2). Przypumy, e A ,= C i niech z C A. Na mocy Tw. 3.13.3, zastosowanego
do zbiorw A i z, mona znale x
i R takie, e x
(x) < < x
(z), x A. Zatem
zbir A zawarty jest w pprzestrzeni domknitej x : x
(x) , ale punkt z do niej nie naley,

wic tym bardziej z / C. Sprzeczno.
Wniosek 3.13.5. Niech A bdzie niepustym zbiorem absolutnie wypukym i domknitym w pln
X. Wtedy dla kadego punktu x
0
X A istnieje funkcjona x
taki, e
sup
xA
[x
(x)[ 1 i x
(x
0
) > 1.
Dowd. W myl Tw. 3.13.3, zastosowanego do danego zbioru A i zbioru B := x
0
, istniej
z
i R takie, e z
(x) < < z
(x
0
) dla kadego x A. Jeli x A i z
(x) ,= 0, to niech
s := [z
(x)[/z
(x). Wtedy [s[ = 1, wic sx A oraz

[z
(x)[ = sz
(x) = z
(sx) < < z
(x
0
).
Std otrzymujemy, e
c := sup
xA
[z
(x)[ < z
(x
0
) =: d.
Jeeli c = 0, to niech x
:= d
1
z
, a jeeli c > 0, to niech x
:= c
1
z
. Jest jasne, e w kadym z

tych przypadkw funkcjona x
ma wymagane wasnoci.
Polary i bipolary zbiorw. Niech X bdzie dowoln pln.
Polar zbioru A X nazywamy zbir A
okrelony rwnoci
A
= x
: [x
(x)[ 1 x A =

xA
x
: [ x(x
)[ 1
a polar (wstecz) zbioru B X
nazywamy zbir B
X okrelony rwnoci
B
:= x X : [x
(x)[ 1 x
B =

x
B
x X : [x
(x)[ 1.
Zauwamy, e oglnie dla dowolnego cigego funkcjonau liniowego f na pln Z zbir
z Z : [f(z)[ 1
jest domknitym zbiorem absolutnie wypukym w przestrzeni Z. Powinno by wobec tego jasne, e
a) dla kadego A X polara A
jest domknitym zbiorem absolutnie wypukym w X
;
b) dla kadego B X
polara B
jest domknitym zbiorem absolutnie wypukym w X.

atwo te widzie, e abihilator ppl jest tym samym, co jej polara. [Wsk. Zad. 1.7.3.]
Bipolar zbioru A X nazywamy zbir
A
:= (A
X.
Podobnie, bipolar zbioru B X
nazywamy zbir B
:= (B
. Z samych okrele
natychmiast wynika, e
A A
i B B
,
a biorc pod uwag fakty a) i b) widzimy, e A
i B
s (normowo) domknitymi zbiorami

absolutnie wypukymi, odpowiednio, w przestrzeniach X i X
.
Twierdzenie 3.13.6 (o bipolarze). Dla kadego zbioru A w dowolnej pln X jego bipolara A
jest identyczna z jego domknit powok absolutnie wypuk:

A
= aco (A).
W szczeglnoci, jeeli A jest domknitym zbiorem absolutnie wypukym w pln X, to
A
= A.
Dowd. Jak zauwaylimy wczeniej, A A
i A
jest domknitym zbiorem absolutnie

wypukym w X. Std wynika, e aco (A) A
. Niech z X i z / aco (A). Stosujc Wn. 3.13.5

znajdujemy funkcjona x
taki, e [x
(x)[ 1 dla x aco (A) (tym bardziej dla x A) i

x
(z) > 1. Zatem x
i x
(z) > 1, co oznacza, e z / A
. To dowodzi, e A
aco (A).
Uwaga. Nie jest prawd, e dla zbiorw B X
mamy zawsze B
= aco (B). Powodem jest

to, e denicje polar zbiorw A X i B X
wcale nie s takie same: Polar A
umiecilimy
w przestrzeni X
, ktra jest dualna do przestrzeni X zawierajcej A, natomiast polar B
w
przestrzeni X predualnej do X
, a nie w przestrzeni (X
, ktra jest dualna do przestrzeni X
zawierajcej B. (Naleaoby wic dla tych dwch typw polar uywa rnych oznacze, np. B
zamiast B
.) Rwno B
= aco (B) jednak zachodzi, o ile jej praw stron rozumie si jako
domknicie zbioru aco (B) w tzw. -sabej topologii przestrzeni X
.
3.14. Operatory dualne.
Niech X i Y bd pln, a T : X Y niech bdzie cigym operatorem liniowym. Wtedy
dla kadego y
zoenie y
T jest oczywicie cigym funkcjonaem liniowym na X, czyli

Ty
. Mona wic rozpatrywa odwzorowanie

T
: Y
okrelone wzorem T
(y
) := y
T, y
.
Zatem T
(y
) T
to cigy funkcjona liniowy na X taki, e

(T
)(x) = y
(Tx), x X.
Odwzorowanie T
nazywamy operatorem sprzonym z (lub dualnym do) T. Denicj T
mona zapisa take uywajc kanonicznych form dwuliniowych na X X
i Y Y
(zob. 3.12):
x, T
) = Tx, y
), x X, y
.
Twierdzenie 3.14.1. Niech X i Y bd pln. Wtedy:
(a) Dla kadego operatora T L(X, Y ) operator dualny T
: Y
jest liniowy i cigy,

przy czym
|T
| = |T|.
(b) Odwzorowanie T T
jest izometri liniow przestrzeni L(X, Y ) w przestrze L(Y
, X
).
Dowd. (a): Niech T L(X, Y ).
Liniowo operatora T
: Niech y
1
, y
2
Y
i
1
,
2
K. Wtedy dla dowolnego x X mamy:
T
(
1
y
1
+
2
y
2
)(x) = (
1
y
1
+
2
y
2
)(Tx) =
1
y
1
(Tx) +
2
y
2
(Tx)
=
1
(T
1
)(x) +
2
(T
2
)(x) =
_
1
T
(y
1
) +
2
T
(y
2
)
_
(x),
zatem T
(
1
y
1
+
2
y
2
) =
1
T
(y
1
) +
2
T
(y
2
.
Cigo operatora T
: Niech y
. Wtedy
|T
| = |y
T| |T| |y
|,
zatem operator T
jest cigy oraz e |T
| |T|. Pokazanie, e w istocie mamy tu rwno,

wymaga zastosowania Tw. Hahna-Banacha.
100 Lech Drewnowski
Rwno |T
| = |T|: Na mocy Tw. Hahna-Banacha o wydobywaniu normy (Tw. 3.11.2),

dla kadego y Y mamy |y| = sup[y
(y)[ : y
, |y
| 1. Stosujc to poniej do y = Tx
dostajemy
|T
| = sup
y
1
|T
| = sup
y
1
sup
x1
[y
(Tx)[
= sup
x1
sup
y
1
[y
(Tx)[ = sup
x1
|Tx| = |T|.
(b): Z (a) wiemy ju, e odwzorowanie T T
zachowuje normy. Pozostaje wic sprawdzi, e

jest ono liniowe, czyli e dla dowolnych T
1
, T
2
L(X, Y ) i
1
,
2
K zachodzi rwno
(
1
T
1
+
2
T
2
)
=
1
T
1
+
2
T
2
.
Tak jest istotnie, bo dla dowolnego y
mamy
(
1
T
1
+
2
T
2
)
(y
) = y
(
1
T
1
+
2
T
2
) =
1
(y
T
1
) +
2
(y
T
2
)
=
1
T
1
(y
) +
2
T
2
(y
) = (
1
T
1
+
2
T
2
)(y
).
Tw. 3.14.2. Jeeli X, Y i Z s pln, to dla dowolnych operatorw S L(X, Y ) i T L(Y, Z)
zachodzi rwno
(TS)
= S
.
Dowd. Oczywicie, (TS)
: Z
i S
: Z
. Dla dowolnego z
mamy
(TS)
(z
) = z
(TS) = (z
T)S = (T
)S = S
(T
) = (S
)(z
),
zatem (TS)
= S
.
Niech Z bdzie dowoln pln. Jest oczywiste, e operatorem dualnym do operatora identyczno-
ciowego I
Z
: Z Z jest operator identycznociowy I
Z
: Z
:
(I
Z
)
= I
Z
.
Tw. 3.14.3. Jeli T jest izomorzmem [izometri liniow] pln X na pln Y , to T
jest izo-
morzmem [izometri liniow] pln Y
na pln X
, przy czym
(T
)
1
= (T
1
)
.
Dowd. Na mocy poprzedniego twierdzenia zachodz rwnoci
(T
1
)
= (TT
1
)
= (I
Y
)
= I
Y
i T
(T
1
)
= (T
1
T)
= (I
X
)
= I
X
.
Zatem operator T
jest odwracalny (czyli jest izomorzmem) i operatorem odwrotnym do niego

jest (T
1
)
, czyli (T
)
1
= (T
1
)
.
Jeeli T jest izometri X na Y , to |T| = 1 i |T
1
| = 1, a std w myl Tw. 3.14.1 (a) take
|T
| = 1 i |(T
)
1
| = |(T
1
)
| = 1. To oznacza, e T
jest izometri.
Przykad 3.14.4. Rozwaymy najpierw dwa przykady majce oglny charakter.
(a) Niech L bdzie ppl pln X i niech j : L X bdzie zanurzeniem identycznociowym.
Wtedy
j
: X
i j
(x
) = x
j = x
[L, x
.
Na mocy Tw. Hahna-Banacha (3.11.1) dla kadego z
istnieje x
takie, e z
= j
(x
)
i |z
| = |x
|. Zauwamy te, e N(j
) = L
. W konsekwencji operator stowarzyszony z j
(por.
Wn. 3.8.3), tzn. operator, ktry kadej warstwie x
+ L X
/L
przyporzdkowuje funkcjona
x
[L L
, jest izometri liniow midzy X
/L
i L
. Zatem
L

= X
/L
.
(b) Niech L bdzie domknit ppl pln X, a Q : X X/L odwzorowaniem ilorazowym. Wtedy
Q
: (X/L)
Q i R(Q
) = L
.
Na mocy Tw. 1.18.2 (c) |Q
)| = |
Q| = |
| dla kadego
(X/L)
i wobec tego Q
jest
izometri liniow midzy przestrzeni (X/L)
i podprzestrzeni L
w X
. Zatem
(X/L)

= L
.
(c) Niech 1 < p, q < bdzie par wykadnikw sprzonych. Ustalmy z = (
j
) l
q
i rozwamy
operator mnoenia przez z
M
z
: l
p
l
1
, gdzie M
z
(x) := zx = (
j
j
), x = (
j
) l
p
.
To ma sens na mocy nierwnoci Holdera (Tw. 0.7.2 (b); zob. te Prz. 1.17.4 (b). Wwczas
M
z
: l
1
l
p
.
tosamiajc, zgodnie z Tw. 2.7.4 i 2.7.5, l
1
z l
a l
p
z l
q
, moemy traktowa M
z
jako operator z
l
do l
q
. Wyjanimy poniej, na czym polega dziaanie tak rozumianego operatora M
z
.
Niech y = (
j
) l
. W myl Tw. 2.7.4, y wyznacza funkcjona y
1
wedug wzoru
y
(x) =
j=1
j
(x = (
j
) l
1
).
Poniewa M
z
(y
) = y
M
z
l
p
, to
M
z
(y
)(x) = y
(M
z
(x)) = y
(xz) =
j=1
j

j
j
, x = (
j
) l
p
.
Zatem funkcjona M
z
(y
) l
p
jest wyznaczony, w sposb opisany w Tw. 2.7.5, przez cig zy =
(
j
j
) l
q
. W konsekwencji,
M
z
: l
l
q
; y zy.
Take M
z
jest wic operatorem mnoenia przez z, ale dziaajcym midzy innymi przestrzeniami
ni wyjciowy operator M
z
.
(d) Niech (S, , ) bdzie przestrzeni z miar -skoczon i niech 1 < p, q < bdzie par
wykadnikw sprzonych. Podobnie jak w (c) pokazuje si, e jeli h L
q
(), to dla operatora
mnoenia przez h
M
h
: L
p
() L
1
() ; f hf
operator dualny
M
h
: L
1
()
() L
p
()
L
q
()
te jest operatorem mnoenia przez h:
M
h
(g) = hg dla g L
().
Tw. 3.14.5. Niech T L(X, Y ), gdzie X i Y s pln. Wtedy:
(a) N(T
) = R(T)
.
(b) N(T) = R(T
.
Dowd. (a): T
= 0 oznacza, e y
[T(X) = 0, czyli y
R(T)
.
(b): Niech x X. Poniewa Y
oddziela punkty w Y (zob. Wn. 3.11.3), to

Tx = 0 T
(x) = y
(Tx) = 0 dla kadego y
,
co z kolei zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy x R(T
.
3.14-Z Zadania.
Zad. 3.14.1. Znajd operator dualny do operatora T : l
1
c
0
okrelonego wzorem Tx = (
j=k

j
)
kN
.
Zad. 3.14.2. Znajd operator dualny do operatora lewostronnego przesunicia T : l
1
l
1
, okrelonego
wzorem T(x) = (
j
)
j2
, gdzie x = (
j
)
j1
l
1
. To samo gdy l
1
zastpimy przez l
p
(1 p < ) lub c
0
,
jak te dla T : l
1
c
0
.
102 Lech Drewnowski
3.15. Kanoniczne zanurzenie pln w jej bidualn.
Niech X bdzie dowoln pln. Przestrze Banacha (X
, dualn do przestrzeni Banacha X
,
nazywamy drug dualn (lub drug sprzon, lub bidualn) do X i oznaczamy X
. Podob-
nie okrelamy dalsze dualne: X
:= (X
= (X
, X
:= (X
, . . .
Zobaczymy, e kad pln X mona traktowa jako podprzestrze jej bidualnej X
. Uzyskuje
si to w nastpujcy sposb:
Dla kadego x X okrelamy funkcjona x na przestrzeni X
(zob. 3.12) wzorem

x(x
) = x
(x) = x, x
) (x
).
Wiemy, e jest on liniowy i cigy. Uzasadnimy to jeszcze raz: Dla x
1
, x
2
X
i
1
,
2
K mamy
x(
1
x
1
+
2
x
2
) = (
1
x
1
+
2
x
2
)(x) =
1
x
1
(x) +
2
x
2
(x) =
1
x(x
1
) +
2
x(x
2
),
a ponadto dla kadego x
mamy
[ x(x
)[ = [x
(x)[ |x| |x
|.
Zatem x (X
= X
i | x| |x|. W rzeczywistoci zachodzi tu rwno:

| x| = |x|.
Istotnie, korzystajc z Tw. 3.11.2 mamy
| x| = sup[ x(x
)[ : |x
| 1 = sup[x
(x)[ : |x
| 1 = |x|.
Zauwamy, e denicj x mona teraz, gdy ju wiemy, e x X
, zinterpretowa tak:
x
, x) = x, x
), x
,
gdzie , ) po lewej stronie symbolizuje kanoniczn form dwuliniow na X
, a po prawej
kanoniczn form dwuliniow na X X
.
W naturalny sposb pojawia si wic odwzorowanie
=
X
: X X
, (x) := x.
W myl tej denicji
(x)(x
) = x
(x) czyli x
, x) = x, x
) x X, x
.
Pokazalimy powyej, e odwzorowanie zachowuje norm. Jest ono ponadto liniowe, bo dla do-
wolnych x, y X, , K i x
mamy:
(x +y)(x
) = x
(x +y) = x
(x) + x
(y) = (x) + (y),

czyli
(x +y) = (x) + (y).
Zatem jest liniow izometri przestrzeni X w przestrze X
; nazywamy j kanonicznym
zanurzeniem przestrzeni X w jej drug sprzon X
. Przestrze X utosamia si czsto z jej

obrazem kanonicznym

X = (X) w X
, tzn. traktuje X po prostu jako podprzestrze w X
.
Zwrmy uwag, e o zanurzeniu kanonicznym mona mwi dla dowolnej pary pln Y i Z
takiej, e Y
= Z, a wic nie tylko dla X i X
, lecz take dla X
i X
, nastpnie X
i X
,
itd. W kadym przypadku jest ono izometri liniow przestrzeni Y w jej bidualn Z; poprzez t
izometri moemy patrze na Y jako na podprzestrze w Z: Y Z.
Przy takim podejciu kolejne dualne danej przestrzeni X ukadaj si w dwa rosnce cigi
przestrzeni
X X
. . . X
(2k)
X
(2k+2)
. . .
X
. . . X
(2k+1)
X
(2k+3)
. . .
Twierdzenie 3.15.1. Niech T bdzie cigym operatorem liniowym z pln X w pln Y . Wwczas
operator bidualny do T, tzn. operator
T
:= (T
: X
,
jest przedueniem operatora T w tym sensie, e jeli X traktujemy jako podprzestrze w X
, a Y
jako podprzestrze w Y
, to
T
[X = T.
Dokadniej, zachodzi rwno
Y
T = T
X
.
3.16. Refleksywne przestrzenie Banacha.
Przestrze unormowan X tak, e
(X) = X
nazywamy przestrzeni reeksywn. Oczywicie, X musi by wtedy przestrzeni Banacha, bo

X

= X
, a X
, jako przestrze dualna, jest zupena (zob. Tw. 2.3.1 i Wn. 1.12.2). Powyszy
warunek wyraony wprost oznacza, e dla kadego x
musi istnie x X takie, e

x
(x
) = x
(x), x
.
Tw. 3.16.1. Kada pln wymiaru skoczonego jest reeksywna.
Dowd. Niech X bdzie pln wymiaru skoczonego. Poniewa zanurzenie kanoniczne X w
X
jest izomorzmem i dimX
= dimX
= dimX < (zob. Zad. 1.16.2), wic musi by ono

suriekcj: (X) = X
.
Przykad 3.16.2. (a) Wyjanimy tu oglnie, na czym polega sprawdzenie czy (e) dana kon-
kretna przestrze Banacha X jest reeksywna, gdy jej dualne s reprezentowane przez inne prze-
strzenie Banacha z pomoc pewnych form dwuliniowych.
Zamy, e X, Y i Z s przestrzeniami Banacha i e
X

= Y poprzez form dwuliniow , )
1
na X Y ,
Y

= Z poprzez form dwuliniow , )
2
na Y Z.
Kiedy w takiej sytuacji X jest przestrzeni reeksywn?
Niech
J
1
: Y X
; y , y)
1
i J
2
: Z Y
; z , z)
2
bd izometriami liniowymi na wyznaczonymi przez formy dwuliniowe , )
1
i , )
2
. Wtedy take
J
1
: X
jest izometri liniow na. W konsekwencji J := J

1
2
J
1
jest izometri liniow
midzy X
i Z. Jeli wic x
i z := J(x
) Z, to x
J
1
= J
2
(z) Y
, zatem
x
(J
1
y) = J
2
(z)(y) = y, z)
2
, y Y.
Reeksywno X oznacza, e dla dowolnego takiego x
mona wskaza x X o tej wa-

snoci, e
x
(J
1
y) = (J
1
y)(x) = x, y)
1
, y Y.
Std, biorc pod uwag poprzedni rwno i pamitajc, e J
1
(Y ) = X
, dochodzimy do nast-
pujcej konkluzji:
Przestrze X jest reeksywna wtedy i tylko wtedy, gdy dla kadego z Z istnieje x X takie,
e
x, y)
1
= y, z)
2
dla wszystkich y Y .
Czsto bywa tak, e Z = X i y, x)
2
= x, y)
1
dla dowolnych x X = Z i y Y i obie formy
dwuliniowe oznaczamy po prostu , ). W tym wic przypadku y , y) jest izometri liniow Y
104 Lech Drewnowski
na X
, natomiast x x, ) jest izometri liniow X na Y
. Sformuowane przed chwil kryterium

reeksywnoci przestrzeni X przyjmuje posta
z X x X y Y : x, y) = y, z)
i jest oczywicie spenione (wystarczy wzic x = z). Zatem X jest przestrzeni reeksywn.
(b) Ze szczeglnymi przypadkami tej ostatniej sytuacji spotkalimy si w Tw. 2.7.5 i 2.7.7.
Zatem: Dla dowolnego 1 < p < i dowolnej miary przestrzenie l
p
i L
p
() s reeksywne.
(c) Przestrze c
0
nie jest reeksywna, bo na mocy Tw. 2.7.2 i 2.7.4 mamy
c
0
= (c
0
)

= l
1

= l
.
Poniewa c
0
jest przestrzeni orodkow, a przestrze l
jest nieorodkowa, to c
0
c
0
.
(d) Przestrze l
1
nie jest reeksywna, bo
l
1
= (l
1
)

= l
,
przy czym ta ostatnia przestrze nie jest orodkowa. Zatem l
1
l
1
.
4. PRZESTRZENIE HILBERTA
4.1. Iloczyn skalarny.
Niech X bdzie pl nad ciaem skalarw K. Funkcj , ) : X X K, przyporzdkowujc
kadej parze (x, y) X X liczb x, y) K, nazywamy iloczynem skalarnym w X, jeeli
spenia dla dowolnych x, y, x
1
, x
2
X i , K nastpujce warunki:
(1) x
1
+x
2
, y) = x
1
, y) +x
2
, y),
tzn. dla kadego y X funkcjona , y) : x x, y) na X jest liniowy;
(2) x, y) = y, x);
(3) x, x) > 0 gdy x ,= 0.
Z powyszych warunkw wynika, e x, 0) = 0, x) = 0 dla kadego x X oraz e
(1) x, y
1
+y
2
) = x, y
1
) +x, y
2
),
tzn. dla kadego x X funkcjona x, ) : y x, y) na X jest antyliniowy.
W konsekwencji
_
m
j=1
j
x
j
,
n
k=1
k
y
k
_
=
m
j=1
n
k=1
k
x
j
, y
k
).
Oczywicie, w przypadku przestrzeni X rzeczywistej warunek (2) przyjmuje posta
x, y) = y, x) (symetryczno),
a warunki (1) i (1) cznie oznaczaj, e funkcja , ) jest form dwuliniow na X X.
Uwagi. (a) Niech

X oznacza przestrze liniow otrzyman z przestrzeni X przez zastpienie
jej mnoenia przez skalary nowym mnoeniem, okrelonym wzorem x := x. atwo sprawdzi, e
wwczas iloczyn skalarny, traktowany jako funkcja na X

X, staje si funkcjonaem dwuliniowym.
Przestrze

X rozpatrujemy z iloczynem skalarnym (x, y) x, y) = y, x); jest on funkcjonaem
dwuliniowym na

X X.
(b) Kada zespolona przestrze unitarna X moe by rozpatrywana jako rzeczywista przestrze
unitarna. Naley w tym celu przej do przestrzeni rzeczywistej X
R
i wyposay j w iloczyn
skalarny , )
R
okrelony wzorem x, y)
R
= Re x, y). Oczywicie, dla kadego x X normy x w X
i X
R
s takie same; zatem odwzorowanie identycznociowe x x jest R-liniow izometri X
R
na
X. Zauwamy te, e dla kadego y X zwizek midzy funkcjonaami liniowymi , y) na X oraz
, y)
R
na X
R
jest taki jak trzeba: , y)
R
= Re , y).
4.2. Przestrzenie unitarne i przestrzenie Hilberta.
Przestrze unitarna to przestrze liniowa X wraz z okrelonym w niej iloczynem skalarnym
, ) i wyznaczon przez ten iloczyn norm || dan wzorem
|x| :=
_
x, x) czyli |x|
2
= x, x).
Przestrze unitarn zupen (w jej normie) nazywamy przestrzeni Hilberta.
Oczywicie, podprzestrze liniowa przestrzeni unitarnej, rozwaana z indukowanym w niej ilo-
czynem skalarnym, sama jest przestrzeni unitarn. Podobnie, domknita podprzestrze liniowa
przestrzeni Hilberta sama jest przestrzeni Hilberta.
Jest jasne, e powyszy funkcjona || jest nieujemny, zeruje si tylko dla x = 0 i e jest
bezwzgldnie jednorodny. Przed wykazaniem, e jest on take subaddytywny, udowodnimy wan
4.3. Nierwno Schwarza.
Twierdzenie 4.3.1. Dla dowolnych elementw x, y przestrzeni unitarnej X zachodzi nierw-
no Schwarza:
[x, y)[ |x| |y|, x, y X.
106 Lech Drewnowski
Dowd. Nierwno ta jest oczywista, gdy x = 0 lub y = 0. Niech wic dalej x ,= 0 i y ,= 0.
Zamy najpierw, e |x| = |y| = 1; wtedy naley pokaza, e [x, y)[ 1. Zauwamy w tym celu,
e dla dowolnego K mamy
0 x y, x y) = |x|
2
y, x) x, y) +[[
2
|y|
2
= 1 y, x) x, y) +[[
2
,
a std dla := x, y) dostajemy 0 1[x, y)[
2
, czyli podan nierwno. Nierwno Schwarza w
penej oglnoci otrzymujemy stosujc to, co wanie wykazalimy, do elementw x/|x| i y/|y|.
Dowd subaddytywnoci ||. Dla dowolnych x, y X mamy
|x +y|
2
= x +y, x +y) = |x|
2
+x, y) +y, x) +|y|
2
= |x|
2
+ 2 Re x, y) +|y|
2
.
Ale na mocy nierwnoci Schwarza Re x, y) [x, y)[ |x| |y|, wic
|x +y|
2
|x|
2
+ 2|x| |y| +|y|
2
= (|x| +|y|)
2
.
4.4. Przykady przestrzeni Hilberta.
Przykady 4.4.1. Podstawowe przykady przestrzeni Hilberta to znane nam (rzeczywiste lub
zespolone) przestrzenie Banacha l
n
2
, l
2
i L
2
() z iloczynem skalarnym okrelonym tak, by generowa
standardow norm danej przestrzeni. Tak wic:
(a) n-wymiarowa przestrze Hilberta l
n
2
przestrze K
n
z iloczynem skalarnym
x, y) :=
n
j=1
j
i norm |x|
2
:=
_
x, x) =
_
n
j=1
[[
2
_
1/2
.
(b) Cigowa przestrze Hilberta l
2
przestrze l
2
z iloczynem skalarnym
x, y) :=
j=1
j
i norm |x|
2
:=
_
x, x) =
_

j=1
[[
2
_
1/2
.
(c) Funkcyjna przestrze Hilberta L
2
() przestrze L
2
() z iloczynem skalarnym
f, g) :=
_
S
fg d i norm |f|
2
:=
_
f, f) =
__
S
[f[
2
d
_
1/2
.
To, e denicje te maj sens, tzn. w (b) szereg jest zbieny, a w (c) caka istnieje (dokadniej:
funkcja fg jest cakowalna) wynika z nierwnoci Holdera 0.7.2 (p = q = 2) dla szeregw i caek.
Oczywicie, przestrzenie Hilberta l
n
2
(n N) i l
2
s szczeglnymi przypadkami przestrzeni
Hilberta L
2
().
Znanych (i wanych) jest te wiele innych funkcyjnych przestrzeni Hilberta; wymiemy tu
przestrze Hardyego H
2
(D) (zob. Prz. 1.15.4) oraz
(d) Przestrze Bergmana A
2
(D), ktr tworz wszystkie funkcje holomorczne f na dysku
jednostkowym D := z C : [z[ < 1 takie, e
_
D
[f(z)[
2
d(z) < ,
gdzie oznacza dwuwymiarow miar Lebesguea, z iloczynem skalarnym
f, g) :=
_
D
f(z)g(z) d(z)
i norm
|f|
2
:=
_
f, f) = (
_
D
[f(z)[
2
d(z))
1/2
.
Przestrze A
2
(D) jest domknit podprzestrzeni przestrzeni Hilberta L
2
(D).
Przykady 4.4.2. Przykady niezupenych przestrzeni unitarnych uzyskuje si najatwiej bio-
rc jakkolwiek niedomknit ppl X w ktrej ze znanych przestrzeni Hilberta H i rozpatrujc j
z indukowanym iloczynem skalarnym. Konkretne przykady:
(a) Przestrze c
00
:= lin(e
n
: n N) nieskoczonych cigw liczbowych o skoczonym noni-
ku, z iloczynem skalarnym indukowanym z przestrzeni Hilberta l
2
.
(b) Przestrze C[a, b] z iloczynem skalarnym indukowanym z przestrzeni Hilberta L
2
[a, b].
4.5. Tosamo rwnolegoboku.
Twierdzenie 4.5.1. Dla dowolnych elementw x, y przestrzeni unitarnej X zachodzi tosa-
mo rwnolegoboku:
|x +y|
2
+|x y|
2
= 2|x|
2
+ 2|y|
2
.
Dowd. W poprzednim rozumowaniu uzyskalimy rwno
|x +y|
2
= |x|
2
+ 2 Re x, y) +|y|
2
;
zastpujc w niej y przez y dostajemy
|x y|
2
= |x|
2
2 Re x, y) +|y|
2
.
Wystarczy teraz doda stronami te dwie rwnoci.
Uwaga. Uwaga Mona pokaza, e jeli norma w pln X spenia tosamo rwnolegoboku,
to jest generowana przez pewien (i tylko jeden) iloczyn skalarny w X.
Zastpujc w powyszej tosamoci x przez ux, a y przez vx atwo otrzymujemy nastpujcy
Wniosek 4.5.2. Dla dowolnych punktw u, v, x przestrzeni unitarnej X zachodzi rwno
|u v|
2
= 2|u x|
2
+ 2|v x|
2
4|
1
2
(u +v) x|
2
.
W szczeglnoci, jeli punkty u, v le na sferze o rodku x i promieniu r, tzn.
|u x| = |v x| =: r,
to
|u v|
2
= 4(r
2
|
1
2
(u +v) x|
2
);
zatem gdy u ,= v, to |
1
2
(u +v) x| < r, czyli rodek odcinka [u, v] ley wewntrz kuli B(x, r).
4.6. Cigo funkcjonaw y
() = , y) i cigo iloczynu skalarnego.

Twierdzenie 4.6.1. Jeeli X jest przestrzeni unitarn, to dla kadego y X funkcjona
liniowy y
na X okrelony wzorem
y
(x) = x, y)
jest cigy i |y
| = |y|.
Dowd. Z nierwnoci Schwarza mamy [y
(x)[ |y| |x| dla kadego x X. Std wynika

cigo funkcjonau y
oraz oszacowanie |y
| |y|. Rwno |y
| = |y| jest oczywista, gdy

y = 0, a jeli y ,= 0, to wynika ona z faktu, e y
(y) = |y| |y|.

Uwaga. Oznaczenia y
na funkcjona , y) bdziemy systematycznie uywa w dalszym cigu.

Twierdzenie 4.6.2. W kadej przestrzeni unitarnej X jej iloczyn skalarny jest cigy jako
funkcja dwch zmiennych; zatem:
x
n
x
0
i y
n
y
0
w X = x
n
, y
n
) x
0
, y
0
) w K.
Dowd. Dla dowolnych x, x
0
, y, y
0
X mamy
x, y) x
0
, y
0
) = x x
0
, y
0
) +x x
0
, y y
0
) +x
0
, y y
0
),
a std stosujc nierwno Schwarza otrzymujemy nierwno
[x, y) x
0
, y
0
)[ |x x
0
| |y
0
| +|x x
0
| |y y
0
| +|x
0
| |y y
0
|,
z ktrej ju bezporednio wynika cigo iloczynu skalarnego w punkcie (x
0
, y
0
) X X.
108 Lech Drewnowski
4.7. Ortogonalno.
Niech X bdzie przestrzeni unitarn. Elementy x, y X nazywamy ortogonalnymi , co
zapisujemy
x y,
gdy x, y) = 0, czyli gdy x ker y
. Oczywicie, x y wtedy i tylko wtedy, gdy y x.

Element x X nazywamy ortogonalnym do zbioru A X i piszemy
x A,
gdy x y dla kadego y A, czyli gdy A ker x
. Zauwamy, e x ker x
dla kadego x X.
Oglniej, o zbiorze A X mwimy, e jest ortogonalny do zbioru B X (lub na odwrt) i
piszemy
A B,
gdy x y dla dowolnych elementw x A i y B.
Tw. 4.7.1. Jeeli A B, to take lin(A) lin(B). W szczeglnoci z x A wynika x lin(A).
Dowd. To atwo uzasadnia si korzystajc z z algebraicznych wasnoci iloczynu skalarnego
oraz jego cigoci (Tw. 4.6.2).
Tw. 4.7.2. Dla dowolnego zbioru A w przestrzeni unitarnej X jego ortogonalne dopenienie,
tj. zbir
A
:= x X : x A = x X : x, y) = 0, y A,
jest domknit podprzestrzeni liniow w X.
Dowd. To wynika z Tw. 4.6.1 i rwnoci
A
= x X : y
(x) = 0, y A =

yA
ker y
.
4.8. Metryczna charakteryzacja ortogonalnoci.
Twierdzenie 4.8.1. Dla dowolnych elementw y, z przestrzeni unitarnej X zachodz nastpu-
jce rwnowanoci:
z y K : |z y| |z| d(z, K y) = |z|.
Dowd. Nierwno |z y|
2
|z|
2
po atwych przeksztaceniach (por. dowd Tw. 4.3.1)
przyjmuje posta
z, y) +y, z) [[
2
|y|
2
.
Oczywicie zachodzi ona gdy z, y) = 0. Na odwrt, zamy, e powysza nierwno jest praw-
dziwa dla kadego K. W szczeglnoci wic zachodzi dla = r z, y), gdzie r > 0, czyli
2r[z, y)[
2
r
2
[z, y)[
2
|y|
2
, a std 2[z, y)[
2
r[z, y)[
2
|y|
2
, r > 0
co jest moliwe tylko gdy z, y) = 0.
Wniosek 4.8.2. Jeeli L jest ppl przestrzeni unitarnej X i z X, to
z L y L : |z y| |z| d(z, L) = |z|.
Wniosek 4.8.3. Dla dowolnych ppl L i M przestrzeni unitarnej X nastpujce warunki s
rwnowane:
(a) L M.
(b) y L, z M : |y +z| |y|.
(c) L M = 0 i projekcja P : L M L rwnolega do M ma norm 1.
4.9. Ukady ortogonalne.
O zbiorze ,= A X mwimy, e jest ortogonalny, lub e jest ukadem ortogonalnym,
gdy x y dla dowolnych rnych x, y A. Jeli przy tym |x| = 1 dla kadego x A, to mwimy,
e A jest zbiorem (ukadem) ortonormalnym. Oczywicie, jeli zbir A jest ortogonalny, to nor-
malizujc jego niezerowe elementy (tzn. zastpujc kady element 0 ,= x A przez element x/|x|)
otrzymujemy zbir ortonormalny. Podobnej terminologii uywa si w przypadku indeksowanych
rodzin elementw (w szczeglnoci cigw) przestrzeni X.
Zbir ortogonalny A X nazywa si zupeny, jeli jedynym elementem x X takim, e x A
jest x = 0. Stosujc Lemat Kuratowskiego-Zorna nietrudno wykaza nastpujcy fakt.
Tw. 4.9.1. W kadej przestrzeni unitarnej istnieje zupeny ukad ortonormalny.
Tw. 4.9.2. Jeeli cig x
1
, . . . , x
n
w przestrzeni unitarnej X jest ortogonalny, to dla dowolnych
skalarw
1
, . . . ,
n
i
1
, . . . ,
n
_
n
j=1
j
x
j
,
n
j=1
j
x
j
_
=
n
j=1
j
|x
j
|
2
,
w szczeglnoci
_
_
_
_
n
j=1
j
x
j
_
_
_
_
2
=
n
j=1
[
j
[
2
|x
j
|
2
.
Oczywicie, powysze rwnoci przyjmuj najprostsz posta, gdy ukad x
1
, . . . , x
n
jest orto-
normalny; wtedy
_
n
j=1
j
x
j
,
n
j=1
j
x
j
_
=
n
j=1
j
i
_
_
_
_
n
j=1
j
x
j
_
_
_
_
2
=
n
j=1
[
j
[
2
.
Tw. 4.9.3. Kady zbir ortogonalny nie zawierajcy zera jest liniowo niezaleny.
Twierdzenie 4.9.4. Jeeli przestrze unitarna X jest orodkowa, to kady ukad ortogonalny
w X jest co najwyej przeliczalny.
Dowd. To wynika std, e jeli zbir A X jest ortonormalny, to dla dowolnych rnych
x, y A mamy |x y|
2
= |x|
2
+|y|
2
= 2.
4.10. Aproksymacja elementami zbioru wypukego.
Przypomnijmy, e odlego punktu x od zbioru C w pln okrelona jest wzorem
d(x, C) = inf|x u| : u C.
Tw. 4.10.1. Niech C bdzie zbiorem wypukym w przestrzeni unitarnej X. Jeeli dla punktu
x X istnieje punkt y C taki, e |x y| = d(x, C), to tylko jeden.
Dowd. Niech d := d(x, C) i przypumy, e dla punktw y, y
C mamy |xy| = |xy
| =
d. Wtedy
1
2
(y +y
) C, wic |
1
2
(y +y
) x| d, a std na mocy Wn. 4.5.2

|y y
| = 4(d
2
|
1
2
(y +y
) x|
2
) 0.
Zatem y = y
.
Twierdzenie 4.10.2. Niech C bdzie domknitym zbiorem wypukym w przestrzeni Hilberta X.
Wtedy dla kadego x X istnieje dokadnie jeden punkt y C taki, e
|x y| = d(x, C).
110 Lech Drewnowski
Dowd. Niech x X. Z denicji d(x, C) wynika istnienie cigu (z
n
) w C takiego, e
|z
n
x| d := d(x, C).
Dla dowolnych m, n N z wypukoci C mamy
1
2
(z
m
+ z
n
) C, a std |
1
2
(z
m
+ z
n
) x| d.
Wykorzystujc to wraz z Wn. 4.5.2 otrzymujemy
|z
m
z
n
|
2
= 2|z
m
x|
2
+ 2|z
n
x|
2
4|
1
2
(z
m
+z
n
) x|
2
2|z
m
x|
2
+ 2|z
n
x|
2
4d
2
.
Poniewa prawa strona dy do 0 gdy m, n , to take |z
m
z
n
| 0 gdy m, n . Zatem
cig (z
n
) jest cigiem Cauchyego w X. Na mocy zupenoci X jest on wic zbieny do pewnego
y X, a poniewa C jest zbiorem domknitym, to y C. Oczywicie,
|x y| = lim
n
|x z
n
| = d.
Jedyno y wynika z Tw. 4.10.1.
4.11. Twierdzenie o rozkadzie ortogonalnym.
Twierdzenie 4.11.1. Dla dowolnej domknitej ppl L przestrzeni Hilberta X zachodzi rozkad
X = L L
,
tzn. kady element x X ma dokadnie jedno przedstawienie postaci
x = y +z, gdzie y L, a z L.
Ponadto (L
= L i dla kadego x X elementy y i z w powyszym rozkadzie s jedynymi

elementami w L i L
odpowiednio takimi, e
|x y| = d(x, L) i |x z| = d(x, L
).
Dowd. Niech x X. Na mocy Tw. 4.10.2 istnieje dokadnie jeden element y L taki, e
|x y| = d(x, L). Dla z := x y i dowolnego u L mamy y +u L, wic
|z u| = |x (y +u)| d(x, L) = |z|.
Std w myl Wn. 4.8.2 wynika, e z L. Tak wic x = y + z, gdzie y L, z L
. Jedyno
takiego przedstawienia x wynika std, e L L
= 0.
Wykazalimy wic, e X = L L
. Stosujc to do domknitej ppl L
(zob. Tw. 4.7.2) otrzy-

mujemy
X = L
(L
= (L
,
przy czym jest oczywiste, e L (L
. Std wynika, e L = (L
.
Zatem zmiana kolejnoci skadnikw w rozkadzie X = L L
prowadzi do rozkadu tego

samego typu: X = L
L, bo L = (L
. W konsekwencji z charakteryzacji L-skadowych y

wynika charakteryzacja L
-skadowych z.
Projekcj P : X L : x = y + z y stowarzyszon z rozkadem X = L L
nazywamy
projekcj ortogonaln przestrzeni X na podprzestrze L. Oczywicie, I P : x = y +z z jest
projekcj ortogonaln X na podprzestrze L
. Odnotujmy, e dla kadego x X mamy

|x|
2
= |Px|
2
+|x Px|
2
, |x Px| = d(x, L), |Px| = d(x, L
).
Tw. 4.11.2. Zbir ortogonalny A w przestrzeni Hilberta X jest zupeny wtedy i tylko wtedy, gdy
jest liniowo gsty w X, tzn. lin(A) = X.
Dowd. Niech L := lin(A). Zupeno A oznacza, e A
= 0, czyli e L
= 0 (bo
A
= L
na mocy Tw. 4.7.1), co z uwagi na Tw. 4.11.1 miejsce tylko wtedy, gdy L = X.
4.12. Reprezentacja cigych funkcjonaw liniowych.
Ponisze twierdzenie stanowi istotne uzupenienie Tw. 4.6.1:
Twierdzenie 4.12.1 (Twierdzenie Riesza). Jeeli X jest przestrzeni Hilberta, to dla kadego
cigego funkcjonau liniowego f na X istnieje dokadnie jeden element y X taki, e f = y
, tzn.
f(x) = x, y), x X.
Dowd. Jedyno y: Jeeli y, y
X i dla kadego x X mamy f(x) = x, y) = x, y
), to
take x, y y
) = 0, co jest moliwe tylko gdy y y
= 0.
Istnienie y: Gdy f = 0, to dobre jest y = 0. Niech wic dalej f ,= 0. Wtedy N := ker f
jest domknit ppl waciw przestrzeni X. Na mocy Tw. 4.11.1 N
,= 0. Wybierzmy dowolny
element z N
o normie 1 i niech := f(z). Dla dowolnego x X oznaczajc =

1
f(x) mamy
x z N, a poniewa z N, to
x, z) = x z, z) +z, z) = z, z) = =
1
f(x).
Zatem dla y := z mamy x, y) = f(x) dla kadego x X.
Z Tw. 4.12.1, 4.6.1 i wasnoci iloczynu skalarnego atwo otrzymujemy nastpujce twierdzenie.
Tw. 4.12.2. Jeeli X jest przestrzeni Hilberta, to operator y y
() = , y) jest izometri
antyliniow [liniow] przestrzeni X [przestrzeni

X] na przestrze dualn X
.
4.13. Twierdzenie Hahna-Banacha.
Dla przestrzeni Hilberta twierdzenie Hahna-Banacha o rozszerzaniu funkcjonaw liniowych z
zachowaniem normy atwo wywnioskowa z Twierdzenia Riesza:
Tw. 4.13.1. Niech f bdzie cigym funkcjonaem liniowym na ppl L przestrzeni Hilberta X.
Wwczas istnieje element y X taki, e f(z) = y
(z) dla z L i |f| = |y
| = |y|.
Dowd. Funkcjona f mona rozszerzy (z zachowaniem normy) do cigego funkcjonau li-
niowego na domknicie L. Bez straty oglnoci moemy wic przyj, e podprzestrze L jest
domknita. Wtedy jest ona przestrzeni Hilberta i na mocy Tw. 4.12.1 istnieje y L takie, e
f(z) = z, y) dla z L. Jest jasne, e to y ma wymagane wasnoci.
Standardowe konsekwencje twierdzenia Hahna-Banacha (zob. 3.11) w przypadku przestrzeni
unitarnych lub Hilberta dostaje si bezporednio z wasnoci iloczynu skalarnego (dokadniej z
Tw. 4.6.1) lub z Tw. 4.11.1 o rozkadzie ortogonalnym:
Tw. 4.13.2. Dla kadego elementu x ,= 0 przestrzeni unitarnej X istnieje element x
0
X taki,
e |x
0
| = 1 i x
0
(x) = |x|.
Dowd. Takim elementem jest x
0
:= x/|x|.
Tw. 4.13.3. Niech L bdzie domknit ppl przestrzeni Hilberta X. Wwczas dla kadego x
X L istnieje z
0
X takie, e |z
0
| = 1, z
0
(y) = 0 dla y L i z
0
(x) = d(x, L).
Dowd. Na mocy Tw. 4.11.1 x = y + z dla pewnego y L i 0 ,= z L. Niech z
0
:= z/|z|.
Oczywicie, z
0
spenia pierwsze dwa warunki. Trzeci warunek: d(x, L) = |z| = z, z
0
) = x, z
0
).
Dla przestrzeni Hilberta bezporednio mona te wykaza twierdzenie o oddzielaniu punktw od
zbiorw wypukych domknitych (jest to szczeglny przypadek II Tw. o oddzielaniu Tw. 3.13.3).
Twierdzenie 4.13.4. Niech X bdzie rzeczywist przestrzeni Hilberta. Wwczas dla kadego
zbioru wypukego domknitego C X i punktu x
0
X C istnieje u X takie, e
y C : y x
0
, u) > 0 czyli y, u) > x
0
, u).
W przypadku zespolonej przestrzeni Hilberta powyszy warunek przyjmuje posta
y C : Re y x
0
, u) > 0 czyli Re y, u) > Re x
0
, u).
112 Lech Drewnowski
Dowd. Na mocy Tw. 4.10.2 istnieje y
0
C takie, e |y
0
x
0
| |y x
0
| dla wszystkich
y C. Pokaemy, e element u := y
0
x
0
ma wymagan wasno. Przypumy, e tak nie jest;
zatem dla pewnego y
1
C mamy y
1
x
0
, u) 0. Oznaczmy z = y
1
y
0
. Poniewa C jest
zbiorem wypukym, to dla 0 1 punkt y
:= (1 )y
0
+ y
1
= y
0
+ z naley do C, a std
|y
x
0
| |y
0
x
0
|. Rozwamy funkcj na przedziale [0, 1] okrelon wzorem () := |y
x
0
|
2
.
Poniewa, jak zauwaylimy przed chwil, () |y
0
x
0
| = (0), to ma minimum dla = 0.
Ale
() = |u +z|
2
= |u|
2
+ 2z, u) +
2
|z|
2
,
wic jest funkcj rniczkowaln i
() = 2u, z) + 2|z|
2
. Std
(0) = 2u, z) = 2u, (y

1
x
0
) u) = 2|u|
2
2y
1
x
0
, u) < 0,
co jest niemoliwe.
4.14. Szeregi ortogonalne.
Szereg

n=1
x
n
w przestrzeni Hilberta nazywamy ortogonalnym, jeeli x
m
x
n
dla m ,= n.
Twierdzenie 4.14.1. Jeeli szereg ortogonalny

n=1
x
n
w przestrzeni Hilberta X jest zbieny i
x =
n=1
x
n
, to |x|
2
=
n=1
|x
n
|
2
, przy czym x, x
n
) = |x
n
|
2
, n.
Na odwrt, jeeli

n=1
|x
n
|
2
< , to szereg

n=1
x
n
jest zbieny w X.
Dowd. Zamy, e szereg

n=1
x
n
jest zbieny do x X. Wtedy
N
n=1
|x
n
|
2
=
_
_
_
_
N
n=1
x
n
_
_
_
_
2
|x|
2
przy N ,
zatem |x|
2
=

n=1
|x
n
|
2
< . Ponadto, dla kadego k mamy
x, x
k
) = lim
N
_
N
n=1
x
n
, x
k
_
= lim
N
N
n=1
x
n
, x
k
) = x
k
, x
k
) = |x
k
|
2
.
Na odwrt, niech

n=1
|x
n
|
2
< . Wtedy
_
_
_
_
n
j=m
x
j
_
_
_
_
2
=
n
j=m
|x
j
|
2
0 gdy m, n ,
zatem szereg

n=1
x
n
spenia warunek Cauchyego i wobec zupenoci X jest zbieny.
4.15. Ukady ortonormalne.
Twierdzenie 4.15.1. Niech (y
n
) bdzie cigiem ortonormalnym w przestrzeni Hilberta X.
Wwczas domknita podprzestrze liniowa L = lin(y
n
) skada si ze wszystkich elementw postaci
y =

n=1
n
y
n
, gdzie (
n
) l
2
, a operator
T : l
2
X : (
n
)
n=1
n
y
n
jest izomorzmem unitarnym przestrzeni l
2
na podprzestrze L, tzn.
a, b) = Ta, Tb) dla dowolnych a, b l
2
,
w szczeglnoci T jest izometri liniow l
2
na L.
Podobnie dla skoczonych cigw ortonormalnych y
1
, . . . , y
n
w X (l
2
naley zastpi przez l
n
2
).
Dowd. Z poprzedniego twierdzenia wiemy, e dla kadego a = (
n
) l
2
szereg

n=1
n
y
n
jest zbieny w X. Zatem operator T : l
2
X jest dobrze okrelony i oczywicie jest liniowy. Mamy
przy tym
|Ta|
2
=
n=1
[
n
[
2
= |a|
2
,
zatem T jest zanurzeniem liniowo-izometrycznym. Std i z zupenoci l
2
wynika, e podprzestrze
T(l
2
) jest zupena, wic domknita w X. Powinno by jasne, e L = T(l
2
).
Na koniec, dla dowolnych a = (
n
), b = (
n
) l
2
mamy
Ta, Tb) = lim
N
_
N
n=1
n
y
n
,
N
n=1
n
y
n
_
= lim
N
N
n=1
n
= a, b).
Twierdzenie 4.15.2. Niech (y
n
) bdzie cigiem ortonormalnym w przestrzeni Hilberta X i
niech L = lin(y
n
). Niech P bdzie projekcj ortogonaln X na L. Wtedy dla kadego x X i liczb
c
n
:= x, y
n
) (nazywanych wspczynnikami Fouriera elementu x wzgldem ukadu (y
n
)) mamy:
n
[c
n
[
2
< , szereg

n
c
n
y
n
jest zbieny w X oraz Px =

n
c
n
y
n
;
w konsekwencji
(a) |Px|
2
=

n
[c
n
[
2
|x|
2
(nierwno Bessela);
(b) x =

n
c
n
y
n
|x|
2
=

n
[c
n
[
2
(rwno Parsevala);
(c)
_
_
x
n
c
n
y
n
_
_
= min
__
_
x
n
y
n
_
_
:

n
[
n
[
2
<
_
i cig (c
n
) jest jedynym, dla ktrego
to minimum jest osigane.
Dowd. Poniewa Px L, to Px =

n
c
n
y
n
dla pewnego cigu (c
n
) takiego, e

n
[c
n
[
2
<
(Tw. 4.14.1). Ale xPx L (zob. Tw. 4.11.1), wic dla kadego n mamy xPx, y
n
) = 0, a std
x, y
n
) = Px, y
n
) = c
n
. Reszta atwo wynika z faktu, e
|x|
2
|Px|
2
= |x Px|
2
= d(x, L)
2
i std, e Px to jedynym elementem y L, dla ktrego |x y| = d(x, L).
4.16. Ortogonalizacja Grama-Schmidta.
Twierdzenie 4.16.1. Dla kadego cigu liniowo niezalenego (x
n
) w przestrzeni unitarnej X
istnieje ukad ortonormalny (z
n
) w X taki, e
linx
1
, . . . , x
n
= linz
1
, . . . , z
n
dla kadego n.
Dowd. Cig (z
n
) mona otrzyma w jednym kroku: Na mocy Tw. 4.11.1 dla kadego n istnieje
element z
n
linx
1
, . . . , x
n
taki, e |z
n
| = 1 i z
n
linx
1
, . . . , x
n1
. Powinno by jasne, e cig
(z
n
) tak uzyskany ma wymagane wasnoci.
Proces wybierania elementw z
n
mona te uczyni bardziej okrelonym. Konstrukcja odbywa
si indukcyjnie. Niech z
1
:= x
1
/|x
1
|. Zamy, e dla pewnego n ju mamy ukad ortonormalny
z
1
, . . . , z
n
taki, e L
n
:= linx
1
, . . . , x
n
= linz
1
, . . . , z
n
. Niech y
n+1
oznacza rzut ortogonalny
elementu x
n+1
na podprzestrze L
n
. Wtedy 0 ,= x
n+1
y
n+1
L
n
. Kadziemy
z
n+1
=
x
n+1
y
n+1
|x
n+1
y
n+1
|
.
114 Lech Drewnowski
Oczywicie, |z
n+1
| = 1, z
n+1
L
n
i z
n+1
jest kombinacj liniow elementw z
1
, . . . , z
n
, x
n+1
,
zatem z
1
, . . . , z
n
, z
n+1
jest baz podprzestrzeni L
n+1
.
Zauwamy, e y
n+1
mona wyliczy korzystajc z Tw. 4.15.2:
y
n+1
=
n
j=1
x
n+1
, z
j
)z
j
.
W istocie nie ma koniecznoci korzystania z Tw. 4.11.1, bo jeli zdeniujemy y
n+1
tym wzorem, to
bezporednim rachunkiem sprawdza si, e x
n+1
y
n+1
, z
k
) = 0 dla k = 1, . . . , n.
4.17. Bazy przestrzeni Hilberta.
Maksymalny (w sensie inkluzji) ukad ortonormalny w przestrzeni Hilberta X nazywamy jej
baz (ortonormaln).
Twierdzenie 4.17.1. Dla ukadu ortonormalnego (y
n
) w przestrzeni Hilberta X nastpujce
warunki s rwnowane:
(a) Ukad (y
n
) jest baz przestrzeni X.
(b) Ukad (y
n
) jest zupeny.
(c) Ukad (y
n
) jest liniowo gsty w X: lin(y
n
) = X.
(d) x =

n=1
x, y
n
)y
n
dla kadego x X.
(e) x, y) =

n=1
x, y
n
)y
n
, y) dla dowolnych x, y X.
(f) |x|
2
=

n=1
[x, y
n
)[
2
dla kadego x X.
Dowd. (a) = (b): Oczywiste. (b) = (c): Zob. Tw. 4.11.2.
(c) = (d): To wynika z Tw. 4.15.2 (bo L = X i P = id
X
).
(d) = (e): Oznaczajc c
n
= x, y
n
) i d
n
= y, y
n
) mamy
x, y) = lim
N
_
N
n=1
c
n
y
n
,
N
n=1
d
n
y
n
_
= lim
N
N
n=1
c
n
d
n
=
n=1
c
n
d
n
.
zatem rwno podana w (e) zachodzi.
(e) = (f): Oczywiste.
(f) = (a): Jeliby ukad (y
n
) nie by baz, to istniaby w X element x o normie 1 taki, e
x, y
n
) = 0 dla kadego n. Ale wtedy z (e) otrzymalibymy, e |x|
2
= 0 sprzeczno.
Wniosek 4.17.2. Kada przestrze Hilberta wymiaru skoczonego n jest unitarnie izomorczna
z przestrzeni l
n
2
, a kada nieskoczenie wymiarowa orodkowa przestrze Hilberta jest unitarnie
izomorczna z przestrzeni l
2
.
Dowd. Dowd dla drugiego przypadku Stosujc ortogonalizacj Grama-Schmidta do dowol-
nego cigu (x
n
), ktry jest liniowo niezaleny i liniowo gsty, otrzymujemy baz ortonormaln
rozwaanej przestrzeni Hilberta. Nastpnie powoujemy si na Tw. 4.15.1.
5. OPERATORY ZWARTE
Poniej X, Y , Z, . . . oznaczaj przestrzenie Banacha, a termin operator liniowy skracamy do
operator.
5.1. Pojcie operatora zwartego.
Operator T : X Y nazywa si zwarty, jeeli przeksztaca kul jednostkow B
X
przestrzeni
X w zbir warunkowo zwarty w Y .
Tw. 5.1.1. Dla dowolnego operatora T : X Y nastpujce warunki s rwnowane:
(a) T jest operatorem zwartym.
(b) T(B
X
) jest zbiorem prezwartym w Y .
(c) T(B
X
) jest podzbiorem pewnego zbioru zwartego w Y .
(d) T(S
X
) jest zbiorem relatywnie zwartym [lub: prezwartym] w Y .
(e) T przeksztaca zbiory ograniczone w X na zbiory relatywnie zwarte [lub: prezwarte] w Y .
(f) Z kadego cigu ograniczonego (x
n
) w X mona wyrwa podcig (x
n
k
) taki, e cig (Tx
n
k
)
jest zbieny w Y .
Dowd. Wzajemna rwnowano powyaszych warunkw wynika atwo ze znanych zwizkw
midzy zwartoci, warunkow zwartoci i prezwartoci zbiorw w przestrzeniach Banacha i z
jednorodnoci operatora T. Naley te zauway, e T(B
X
) = co T(S
X
), zatem prezwarto T(S
X
)
pociga prezwarto T(B
X
).
5.2. Charakteryzacje zbiorw zwartych w pewnych przestrzeniach Banacha.
Jeli chcemy pokaza, e rozwaany przez nas operator T : X Y jest zwarty, musimy dyspo-
nowa jakim kryterium (relatywnej) zwartoci zbiorw w docelowej przestrzeni Y operatora T.
Poniej przytaczamy dwa takie kryteria.
Przypomnijmy jeszcze raz oglne kryterium Hausdora:
Podzbir przestrzeni metrycznej jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest prezwarty i zu-
peny.
Std:
W przestrzeni metrycznej zupenej zbir jest relatywnie zwarty [zwarty] wtedy i tylko wtedy,
gdy jest prezwarty [prezwarty i domknity].
Zbir (lub cig) F cigych funkcji liczbowych okrelonych na zwartej przestrzeni metrycznej
S = (S, d) nazywamy jednakowo (jednostajnie) cigym, gdy dla kadego > 0 istnieje > 0
takie, e dla kadej funkcji f F i dowolnych punktw s, s
S,
d(s, s
) = [f(s) f(s
)[ .
Tak np., jeeli zbir F skada si z funkcji speniajcych warunek Lipschitza z t sam sta,
to F jest zbiorem jednakowo cigym.
Twierdzenie 5.2.1 (Ascoli). Niech S = (S, d) bdzie zwart przestrzeni metryczn. Wwczas:
(a) Zbir F C(S) jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest ograniczony, jednakowo cigy i
domknity.
(b) Zbir F C(S) jest relatywnie zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest ograniczony i jedna-
kowo cigy.
Dowd. Implikacja = w (a): Oglnie, w dowolnej przestrzeni metrycznej, kady zbir zwarty
jest ograniczony i domknity. Pozostaje uzasadni, e zbir zwarty F C(S) jest jednakowo cigy.
Zamy wic, e zbir F C(S) jest zwarty. Jest on wtedy take prezwarty, wic dla dowolnie
zadanego > 0 mona wybra w F skoczon /3 sie f
1
, . . . , f
k
. Nastpnie, poniewa kada z
116 Lech Drewnowski
funkcji f
j
jest jednostajnie ciga i jest ich skoczenie wiele, mona znale > 0 takie, e
s, s
S : d(s, s
) = [f
j
(s) f
j
(s
)[ /3 dla j = 1, . . . , k.
Wemy teraz dowoln funkcj f F. Mamy |f f
j
|
/3 dla pewnego j i w takim razie, jeli

s, s
S i d(s, s
) , to
[f(s) f(s
)[ [f(s) f
j
(s)[ +[f
j
(s) f
j
(s
)[ +[f
j
(s
) f(s
)[
1
3
+
1
3
+
1
3
= ,
co pokazuje, e zbir F jest jednakowo cigy.
Implikacja = w (a): Zamy, e zbir F C(S) jest domknity, ograniczony i jednakowo
cigy. Rozwamy dowolny cig (f
n
) F. Chcemy pokaza, e ma on podcig (g
k
) zbieny w
przestrzeni C(S), tj. jednostajnie na S. Poniewa zbir F jest ograniczony, to istnieje staa M
taka, e
[f(s)[ M dla wszystkich f F i s S.
To oznacza, w szczeglnoci, e dla kadego s S cig liczbowy (f
n
(s)) jest ograniczony, zatem ma
podcig zbieny ale dla rnych s moe on by rny. Aby wybra podcig, ktry bdzie zbieny
na duym zbiorze punktw s, wykorzystamy fakt, e przestrze S, jako metryczna i zwarta, jest
orodkowa. Niech wic A = a
1
, a
2
, . . . bdzie zbiorem przeliczalnym gstym w S. Zastosujemy
teraz tzw. metod przektniow:
W pierwszym kroku z cigu (f
n
) wybieramy podcig (f
1,n
) tak, by zbieny by cig liczbowy
(f
1,n
(a
1
)). W drugim kroku z cigu (f
1,n
) wybieramy podcig (f
2,n
) tak, by zbieny by cig liczbo-
wy (f
2,n
(a
2
)). Kontynuujemy to postpowanie . . . Jeli teraz pooymy g
k
:= f
k,k
dla k = 1, 2, . . . ,
to otrzymamy podcig (g
k
) cigu (f
n
) taki, e cig liczbowy (g
k
(a)) jest zbieny dla kadego a A.
Pokaemy, e cig (g
k
) jest zbieny w przestrzeni C(S), co zakoczy dowd. Wystarczy oczy-
wicie pokaza, e cig (g
k
) spenia warunek Cauchyego w przestrzeni C(S). W tym celu ustalmy
dowolne > 0 i niech > 0 bdzie dobrane do liczby /3 zgodnie z denicj jednakowej ci-
goci zbioru F. Z gstoci zbioru A w przestrzeni (metrycznej zwartej) S atwo wynika, e mona
znale skoczony zbir s
1
, . . . , s
m
A bdcy -sieci w S. Poniewa cig (g
k
(a)) jest cigiem
Cauchyego dla kadego a A, w szczeglnoci dla a = s
1
, . . . , s
m
, to istnieje k
0
takie, e
[g
k
(s
j
) g
l
(s
j
)[ /3 dla k, l k
0
i j = 1, . . . , m.
Jeeli teraz punkt s S jest dowolny, to d(s, s
j
) dla pewnego j i wobec tego dla k, l k
0
mamy
[g
k
(s) g
l
(s)[ [g
k
(s) g
k
(s
j
)[ +[g
k
(s
j
) g
l
(s
j
)[ +[g
l
(s
j
) g
l
(s)[
1
3
+
1
3
+
1
3
= .
Zatem |g
k
g
l
|
dla k, l k
0
.
(b) jest atw konsekwencj (a). Przy uzasadnianiu implikacji = naley najpierw pokaza
(co nie jest trudne), e take domknicie F jest zbiorem ograniczonym i jednakowo cigym.
Przykad 5.2.2. Niech k C(Q), gdzie Q := [a, b] [c, d]). Pokaemy, e operator
K : C[a, b] C[c, d]
okrelony wzorem
(Kf)(t) :=
_
b
a
k(s, t)f(s) ds, gdzie f C[a, b], c t d.
jest zwarty. (Ten operator cakowy rozwaalimy w Prz. 2.2.1 (f).)
Niech B oznacza domknit kul jednostkow przestrzeni C[a, b]. Naley wykaza, e zbir
K(B) jest relatywnie zwarty w przestrzeni C[c, d]. Poniewa jest on ograniczony (bo operator K
jest cigly), to z uwagi na Tw. Ascoliego (5.2.1) pozostaje dowie, e jest on jednakowo cigy.
Obierzmy dowolne > 0. Poniewa funkcja k jest ciga na zbiorze zwartym Q R
2
, to jest
jednostajnie ciga. Istnieje zatem > 0 takie, e
jeli (s, t), (s, t
) Q i [t t
[ , to [k(s, t) k(s, t
)[ /(b a).
Std dla dowolnego f B i punktw t, t
[c, d] takich, e [t t
[ mamy
[(Kf)(t) (Kf)(t
)[
_
b
a
[k(s, t) k(s, t
)[ [f(s)[ ds
_
b
a
b a
1 ds = .
Tak wic zbir K(B) jest rzeczywicie jednakowo cigy.
Twierdzenie 5.2.3. Niech X = (X, ||) bdzie jedn z przestrzeni Banacha c
0
lub l
p
1 p <
. Wwczas:
(a) Zbir C X jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest domknity, ograniczony i spenia
warunek
() > 0, n N x = (
j
) X : |R
n
(x)| ,
gdzie R
n
(x) := (0, . . . , 0,
n+1
,
n+2
, . . . ) (n zer na pocztku) dla x = (
j
) X.
(b) Zbir C X jest relatywnie zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest ograniczony i spenia
warunek ().
Dowd. (a) Implikacj = otrzymujemy z Tw. 3.1.1 (b) zauwaajc, e operatory R
n
: X
X s liniowe, cige i maj normy rwne 1 (zatem s jednakowo ograniczone), a ponadto
lim
n
R
n
(x) = 0 dla kadego x X.
Implikacja = : Z uwagi na kryterium Hausdora wystarczy pokaza, e zbir C jest prezwarty.
Obierzmy dowolne > 0, a nastpnie n N zgodnie z warunkiem () dla liczby /3. Z ograniczonoci
C wynika, e zbir B := x R
n
x : x C jest ograniczony w n-wymiarowej podprzestrzeni
lin(e
1
, . . . , e
n
) X, a wobec tego jest prezwarty (zob. Wn. 1.16.6). Istnieje wic skoczony cig
x
1
, . . . , x
k
w zbiorze C taki, e cig x
1
R
n
x
1
, . . . , x
k
R
n
x
k
jest /3-sieci dla zbioru B. Wemy
teraz dowolne x C. Wtedy dla pewnego j
|(x R
n
x) (x
j
R
n
x
j
)| /3,
a nastpnie
|x x
j
| |(x R
n
x) (x
j
R
n
x
j
) +R
n
x R
n
x
j
|
|(x R
n
x) (x
j
R
n
x
j
)| +|R
n
x| +|R
n
x
j
| .
Zatem cig x
1
, . . . , x
k
jest skoczon -sieci dla zbioru C.
(b) jest atw konsekwencj (a).
5.2-Z Zadania.
Zad. 5.2.1. Uzasadnij, e zanurzenia identycznociowe Lip
([a, b]) C[a, b], gdzie 0 < 1, jak

rwnie C
k
[a, b] C[a, b], gdzie k N, s operatorami zwartymi.
Zad. 5.2.2. Podaj dowd implikacji = w czci (b) Tw. 5.2.1 wykorzystujcy kryterium Hausdora.
5.3. Przestrze operatorw zwartych.
Przyjmujemy nastpujce oznaczenia:
K(X, Y ) := zbir wszystkich operatorw zwartych T : X Y ;
F(X, Y ) := zbir wszystkich cigych operatorw skoczenie wymiarowych T : X Y ,
tj. takich, e dimT(X) < ;
K(X) := K(X, X), F(X) := F(X, X).
Twierdzenie 5.3.1. K(X, Y ) jest domknit ppl przestrzeni Banacha L(X, Y ), a F(X, Y )
jest ppl przestrzeni K(X, Y ).
118 Lech Drewnowski
Dowd. K(X, Y ) L(X, Y ): Jeli T K(X, Y ), to T(B
X
) jest zbiorem prezwartym, wic
ograniczonym w Y ; zatem T L(X, Y ).
K(X, Y ) jest pl: Niech T
1
, T
2
K(X, Y ) i niech
1
,
2
K. Wtedy (
1
T
1
+
2
T
2
)(B
X
) zawiera
si w zbiorze prezwartym
1
T
1
(B
X
) +
2
T
2
(B
X
). Zatem
1
T
1
+
2
T
2
K(X, Y ).
Domknito K(X, Y ) w L(X, Y ): Zamy, e operator T naley do domknicia K(X, Y ) w
L(X, Y ). Wtedy dla dowolnie obranego > 0 mona znale S K(X, Y ) takie, e |T S| ,
czyli |Tx Sx| dla x B
X
. Std
T(B
X
) S(B
X
) +B
Y
.
Zatem dla kadego > 0 istnieje zbir prezwarty C Y taki, e T(B
X
) C+B
Y
. Std nietrudno
wywnioskowa, e zbir T(B
X
) jest prezwarty, co dowodzi, e T K(X, Y ).
F(X, Y ) jest ppl przestrzeni K(X, Y ): Niech T
1
, T
2
F(X, Y ) i niech
1
,
2
K. Wtedy
(
1
T
1
+
2
T
2
)(X) T
1
(X) +T
2
(X),
a std
dim
_
T
1
(X) +T
2
(X)
_
dimT
1
(X) + dimT
2
(X) < .
Zatem
1
T
1
+
2
T
2
F(X, Y ). Ponadto, jeli T F(X, Y ), to T(B
X
) jest zbiorem ograniczonym
w podprzestrzeni T(X) Y i dimT(X) < . Zatem T(B
X
) jest zbiorem prezwartym (zob.
Wn. 1.16.6) i w takim razie T K(X, Y ).
Tw. 5.3.2. Jeeli dimX < lub dimY < , to L(X, Y ) = K(X, Y ) = F(X, Y ).
Tw. 5.3.3.
(a) Zanurzenie izomorczne J : X Y jest operatorem zwartym wtedy i tylko wtedy, gdy
dimX < .
(b) Odwzorowanie ilorazowe Q : X X/L, gdzie L jest domknit podprzestrzeni w X, jest
operatorem zwartym wtedy i tylko wtedy, gdy codimL = dim(X/L) < . Oglniej:
(c) Operator cigy T z przestrzeni Banacha X na przestrze Banacha Y jest zwarty wtedy i
tylko wtedy, gdy dimY < .
(d) Jeeli operator T : X Y jest zwarty, M jest domknit ppl w Y i M T(X), to
dimM < .
5.4. Zoenia z operatorem zwartym.
Twierdzenie 5.4.1. Jeeli operatory T : X Y i S : Y Z s cige i jeden z nich jest
zwarty, to operator ST : X Z jest zwarty. Zatem zoenie (z lewej lub prawej strony) operatora
zwartego z dowolnym operatorem cigym jest operatorem zwartym.
Wniosek 5.4.2. K(X) jest domknitym ideaem dwustronnym algebry L(X).
Tw. 5.4.3. Jeeli T K(X, Y ), S, S
n
L(Y, Z) i S
n
y Sy dla kadego y Y , to
|S
n
T ST| 0.
Dowd. S
n
y Sy jednostajnie na zbiorze prezwartym Q := T(B
X
) (zob. Tw. 3.1.1 (b)).
Zatem
|S
n
T ST| = sup
xB
X
|S
n
Tx STx| = sup
yQ
|S
n
y Sy| 0.
5.5. Twierdzenie Schaudera.
Twierdzenie 5.5.1 (Twierdzenie Schaudera). Jeeli T L(X, Y ), to
T K(X, Y ) T
K(Y
, X
).
Dowd. = : Naley pokaza, e zbir T
(B
Y
) X
jest prezwarty. Niech > 0 bdzie

wybrane dowolnie. Poniewa zbir T(B
X
) Y jest prezwarty, to mona znale x
1
, . . . , x
m
B
X
takie, e
x B
X
1 i m : |Tx Tx
i
| .
Z kolei, poniewa zbir
_
y
(Tx
1
), . . . , y
(Tx
m
)
_
: y
B
Y
K
m
jest ograniczony, a zatem prezwarty, to mona znale y
1
, . . . , y
n
B
Y
takie, e
y
B
Y
1 j n : [y
(Tx
i
) y
j
(Tx
i
)[ dla 1 i m.
Wemy teraz dowolne y
B
Y
i niech j bdzie dobrane do tego y
zgodnie z powyszym
warunkiem. Pokaemy, e |T
j
| 3, co bdzie oznaczao, e T
1
, . . . , T
n
jest 3-sieci
w zbiorze T
(B
Y
). Istotnie, niech x B
X
i niech 1 i m bdzie tak wybrane, by |TxTx
i
| .
Wtedy
[(T
)(x) (T
j
)(x)[ = [y
(Tx) y
j
(Tx)[
[y
(Tx) y
(Tx
i
)[ +[y
(Tx
i
) y
j
(Tx
i
)[ +[y
j
(Tx
i
) y
j
(Tx)[
|y
| |Tx Tx
i
| + +|y
j
| |Tx
i
Tx| 3.
= : Zamy, e T
K(Y
, X
). Wtedy, na mocy tego co ju udowodnilimy powyej,

T
K(X
, Y
), a std T = T
[X K(X, Y ) (zob. Tw. 3.15.1).

5.6. Operatory ograniczenie domknite.
Operator T L(X, Y ) bdziemy nazywa ograniczenie domknitym, jeeli przeksztaca
zbiory domknite i ograniczone w X na zbiory domknite i ograniczone w Y , tj. spenia warunek:
() Dla kadego zbioru domknitego i ograniczonego A w X jego obraz T(A) jest zbiorem
domknitym i ograniczonym w Y .
atwo widzie, e warunek ten jest rwnowany nastpujcemu:
(+) Dla kadego zbioru ograniczonego A X : T(A) = T(A).
(Wsk. Poniewa operator jest cigy, to T(A) T(A) T(A) dla kadego zbioru A X.)
Tw. 5.6.1. Zanurzenie izomorczne jednej przestrzeni Banacha w drug jest zawsze operatorem
ograniczenie domknitym.
Tw. 5.6.2. Jeeli J : X Y jest zanurzeniem izomorcznym a T K(X, Y ), to operator
J T : X Y jest ograniczenie domknity.
Dowd. Niech A bdzie zbiorem domknitym i ograniczonym w X. Oczywicie, zbir
B := (J T)(A)
jest ograniczony w Y , wic pozostaje tylko sprawdzi, e musi te by domknity. Niech wic
(x
n
) A i zamy, e y
n
:= Jx
n
Tx
n
y Y . Poniewa operator T jest zwarty, to moemy
przyj, e cig (Tx
n
) jest zbieny do pewnego z Y . Wtedy Jx
n
= y
n
+Tx
n
y +z. Poniewa J
jest zanurzeniem izomorcznym, to cig (x
n
) jest cigiem Cauchyego w X, a wobec tego zbienym
do pewnego x X. Z domknitoci zbioru A wynika, e x A. Wobec tego y
n
Jx Tx i
y = Jx Tx B.
Tw. 5.6.3. Jeeli J : X Y jest zanurzeniem izomorcznym, T K(X, Y ) i operator J T
jest iniektywny (czyli rnowartociowy), to jest on zanurzeniem izomorcznym; w konsekwencji
(J T)(X) jest domknit podprzestrzeni w Y .
Dowd. W myl Tw. 1.12.1 wystarczy pokaza, e
a := inf|Jx Tx| : x S
X
> 0.
120 Lech Drewnowski
[Z def. a wynika, e |Jx Tx| a|x| dla x X.] Tak jest istotnie, bo na mocy Tw. 5.6.2 zbir
(J T)(S
X
) jest domknity, a poniewa operator J T jest z zaoenia 11, to zbir ten nie zawiera
zera.
Bezporednie uzasadnienie: Przypumy, e tak nie jest. Wtedy istnieje cig (x
n
) w S
X
taki, e
|Jx
n
Tx
n
| 0. Z uwagi na zwarto T moemy zaoy, e cig (Tx
n
) jest zbieny do pewnego
y
0
Y . Wtedy take Jx
n
y
0
, przy czym y
0
J(X), bo J(X) jest podprzestrzeni domknit w Y
(J jest zanurzeniem izomorcznym!). Std x
n
x
0
:= J
1
(y
0
) i nastpnie Jx
n
Tx
n
(J T)x
0
.
Zatem (J T)x
0
= 0, gdzie x
0
,= 0 (bo nawet |x
0
| = 1), co jest sprzeczne z zaoeniem, e J T
jest iniektywny.
5.7. Operatory ograniczenie domknite II.
Omwimy tu operatory ograniczenie domknite dokadniej ni zrobilimy to powyej.
Tw. 5.7.1. Niech X i Y bd pln. Operator T : X Y jest zanurzeniem izomorcznym o
domknitym obrazie wtedy i tylko wtedy, gdy T jest operatorem iniektywnym i ograniczenie do-
mknitym.
Dowd. Zamy, e operator T jest 11 i ograniczenie domknity. Wtedy zbir T(S
X
) jest
domknity w Y i nie zawiera zera. Zatem T jest zanurzeniem izomorcznym. Pozostaje wykaza,
e T(X) jest domknite w Y . Niech (x
n
) X i Tx
n
y Y . Poniewa T jest zanurzeniem
izomorcznym, to zbir A = x
n
: n N jest ograniczony w X. Korzystajc z (+) dostajemy
T(X) T(A) = T(A) = T(A) y, zatem y T(X).
Proste uzasadnienie implikacji w odwrotnym kierunku pomijamy.
Tw. 5.7.2. Niech X bdzie pln, L jej domknit ppl, a Q : X X/L odwzorowaniem ilora-
zowym. Wtedy dla kadego zbioru domknitego i ograniczonego B X/L istnieje zbir domknity
i ograniczony A X taki, e Q(A) = B.
Dowd. Dla kadego z B wybierzmy x
z
X tak, by Qx
z
= z i |x
z
| |z| + 1 i niech
A
0
:= x
z
: z B oraz A := A
0
. Oczywicie, zbir A jest domknity i ograniczony w X. Ponadto,
B = Q(A
0
) Q(A) = Q(A
0
) Q(A
0
) = B = B.
Zatem Q(A) = B.
Tw. 5.7.3. Niech L bdzie domknit ppl pln X. Odwzorowanie ilorazowe Q : X X/L jest
operatorem ograniczenie domknitym wtedy i tylko wtedy, gdy L = X lub dimL < .
Dowd. Poniewa Q = 0 L = X, a operatory zerowe s oczywicie ograniczenie zupene,
to dalej bdziemy zakada, e Q ,= 0, czyli L ,= X.
Niech dimL < i niech zbir A X bdzie domknity i ograniczony. Wemy dowolny cig
(x
n
) A i zamy, e Qx
n
w X/L, gdzie = Qx
0
dla pewnego x
0
X. Dla kadego n
znajdziemy z
n
L takie, e
|(x
n
x
0
) z
n
| |Q(x
n
x
0
)| +n
1
.
Wtedy cig (z
n
) L jest ograniczony, wic przechodzc do odpowiedniego podcigu moemy
przyj, e z
n
z L. Std, poniewa (x
n
x
0
) z
n
0, widzimy, e x
n
x
0
+ z i z
domknitoci A mamy x
0
+ z A. Na koniec, = Q(x
0
+ z) Q(A). Zatem zbir Q(A) jest
domknity i ograniczony.
Teraz na odwrt zamy, e Q jest operatorem ograniczenie domknitym i przypumy, e
dimL = . Wybierzmy w L cig (z
n
) taki, e |z
m
z
n
| = 1 dla m ,= n, oraz punkt u X L
taki, e |u| = 1, a nastpnie pomy x
n
= z
n
+ n
1
u i A := x
n
: n N. Poniewa cig
(x
n
) nie ma podcigw zbienych, to zbir A jest domknity i oczywicie ograniczony. Ale Q(A) =
n
1
Q(u) : n N nie jest zbiorem domknitym, bo n
1
Q(u) 0 / Q(A) i mamy sprzeczno z
zaoeniem.
Tw. 5.7.4. Niech X i Y bd pln. Niezerowy operator T : X Y jest ograniczenie domknity
wtedy i tylko wtedy, gdy dimker T < , a stowarzyszony operator iniektywny

T : X/ ker T Y
jest zanurzeniem izomorcznym o domknitym obrazie.
Dowd. Niech Q : X

X := X/ ker T bdzie odwzorowaniem ilorazowym.
Zamy, e operator T jest ograniczenie domknity. Jeli B jest zbiorem domknitym i ogra-
niczonym w

X, to w myl Tw. 5.7.2 mona znale zbir domknity i ograniczony A w X taki, e
Q(A) = B. Wtedy

T(B) =

TQ(A) = T(A) jest zbiorem domknitym i ograniczonym w Y . Zatem
operator

T jest ograniczenie domknity. Std na mocy Tw. 5.7.1 wynika, e

T jest zanurzeniem
izomorcznym o domknitym obrazie

T(

X) = T(X). Wykorzystujc to wraz z rwnoci Q(A) =
T
1
_
T(A)
_
dla A X otrzymujemy, e Q jest operatorem ograniczenie domknitym. Wobec tego,
na mocy Tw. 5.7.3, dimker T < .
Implikacj w odwrotnym kierunku uzasadnia si prosto wykorzystujc Tw. 5.7.3.
Z Tw. 5.7.4 i tw. Banacha o izomorzmie otrzymujemy nastpujc charakteryzacj operatorw
ograniczenie domknitych midzy przestrzeniami Banacha.
Tw. 5.7.5. Niech X i Y bd przestrzeniami Banacha. Niezerowy operator T : X Y jest
ograniczenie domknity wtedy i tylko wtedy, gdy ma domknity obraz i dimker T < .
Tw. 5.7.6. Operator T : X Y jest ograniczenie domknity i zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy
T = 0 lub dimX < .
Dowd. Zamy, e operator T jest ograniczenie domknity i zwarty i e T ,= 0. Niech
N := ker T. Z Tw. 5.7.4 wiemy, e dimN < oraz e stowarzyszony operator iniektywny
T : X/N Y jest zanurzeniem izomorcznym. Ale

T jest rwnie operatorem zwartym, zatem na
mocy Tw. 5.3.3 (a) mamy codimN = dim(X/N) < . Wobec tego dimX = dimN+codimN < .
Implikacja odwrotna jest banalna.
Tw. 5.7.7. Niech niezerowy operator T : X Y bdzie ograniczenie domknity. Jeeli cig
ograniczony (x
n
) X jest taki, e cig (Tx
n
) jest zbieny w Y , to pewien podcig (x
n
k
) jest
zbieny w X. [Co wicej, cig (x
n
) jest relatywnie zwarty, tzn. kady jego podcig zawiera podcig
zbieny.]
Dowd. Niech N := ker T i niech Q : X

X := X/N bdzie odwzorowaniem ilorazowym, a
T :

X Y operatorem iniektywnym stowarzyszonym z T. Z Tw. 5.7.4 wiemy, e dimN < i e
T jest zanurzeniem izomorcznym, ktrego obraz

T(

X) = T(X) jest domknity w Y .
Zamy, e Tx
n
y. Z domknitoci T(X) mamy y T(X), zatem y = T(x
0
) dla pewnego
x
0
X. Ponadto, poniewa

T jest izomorzmem

X na T(X), to
Q(x
n
) =

T
1
(Tx
n
)

T
1
(Tx
0
) = Q(x
0
).
Teraz rozumowanie z pierwszej czci dowodu Tw. 5.7.3 pokazuje, e istnieje podcig (x
n
k
) taki,
e x
n
k
x
0
+z dla pewnego z N.
Tw. 5.7.8. Jeeli operator T : X Y jest ograniczenie domknity, a operator K : X Y jest
zwarty, to operator S := T K jest ograniczenie domknity.
Dowd. Niech A X bdzie zbiorem ograniczonym. Niech (x
n
) bdzie cigiem w A i zamy,
e y
n
:= Tx
n
Kx
n
y w Y . Poniewa operator K jest zwarty, to przechodzc do odpowiedniego
podcigu moemy zakada, e Kx
n
v w Y . Wtedy Tx
n
= y
n
+ Kx
n
y + v i w myl
Tw. 5.7.7 istnieje podcig (x
n
k
) zbieny do pewnego x X. Oczywicie, x A, bo A jest zbiorem
domknitym. Zatem z cigoci S mamy Sx
n
k
Sx. Ale z drugiej strony Sx
n
k
= y
n
k
y, wic
y = Sx S(A).
Tw. 5.7.9. Niech X i Y bd przestrzeniami Banacha. Jeeli operator T : X Y jest ogranicze-
nie domknity, a operator K : X Y jest zwarty, przy czym T(X) = Y , to codim(TK)(X) < .
122 Lech Drewnowski
Dowd. Z Tw. 5.7.4 wiemy, e podprzestrze M := (T K)(X) Y jest domknita. Niech
Q : Y Y/M bdzie odwzorowaniem ilorazowym. Wtedy 0 = Q(T K) = QT QK, zatem
QT = QK. Poniewa QT jest operatorem cigym z X na Y/M, a QK jest operatorem zwartym
z X do Y/M, to w myl Tw. 5.3.3 (c) dimY/M < .
5.8. Zwarte perturbacje zanurze izomorficznych.
Twierdzenie 5.8.1. Niech J : X Y bdzie zanurzeniem izomorcznym i niech T K(X, Y ).
Wtedy:
(a) dimN(J T) < .
(b) R(J T) jest podprzestrzeni domknit w Y .
(c) Jeli J(X) = Y , to podprzestrze R(J T) ma skoczony kowymiar w Y .
Dowd. (a): Oznaczmy N = N(J T). Mamy J[N = T[N i jest to zwarte zanurzenie izomor-
czne N w Y . Zatem, na mocy Tw. 5.3.3, dimN < .
(b): Poniewa dimN < , to istnieje (zob. . . . ) domknita ppl L X taka, e X = L N.
Wtedy J[L : L Y jest zanurzeniem izomorcznym, T[L : L Y jest operatorem zwartym
i rnica tych operatorw (J T)[L jest 11. Na mocy Tw. 5.6.2 podprzestrze (J T)(X) =
(J T)(L) Y jest wic domknita.
(c): Z (b) ju wiemy, e podprzestrze M := (J T)(X) Y jest domknita. Niech Q : Y
Y/M bdzie odwzorowaniem ilorazowym. Wtedy 0 = Q(J T) = QJ QT, zatem QJ = QT.
Poniewa QJ jest operatorem cigym z X na Y/M, a QT jest operatorem zwartym z X do Y/M,
to w myl Tw. 5.3.3 (c) dimY/M < .
5.9. Zwarte perturbacje operatora identycznociowego.
Udowodnimy najpierw nastpujcy fakt z algebry liniowej:
Tw. 5.9.1. Niech A : X X bdzie dowolnym operatorem liniowym. Wwczas
N(A
n
) N(A
n+1
) oraz A
n
(X) A
n+1
(X) dla n = 1, 2, . . . ,
przy czym
(a) jeeli operator A jest na, ale nie jest 11, to wszystkie ponisze inkluzje s waciwe:
0 = N(A
0
) N(A) N(A
2
) . . . N(A
n
) N(A
n+1
) . . . ;
(b) jeeli operator A jest 11, ale nie jest na, to wszystkie ponisze inkluzje s waciwe:
X = A
0
(X) A(X) A
2
(X) A
n
(X) A
n+1
(X) . . .
Dowd. (a): Z zaoenia istnieje 0 ,= u
1
N(A). Wychodzc od tego u
1
i korzystajc z
zaoenia, e A(X) = X, atwo konstruujemy cig (u
n
) w X taki, e Au
n+1
= u
n
. Wwczas
A
n
u
n+1
= u
1
,= 0 ale A
n+1
u
n+1
= Au
1
= 0, zatem u
n+1
N(A
n+1
) N(A
n
).
(b): Z zaoenia istnieje v
0
X A(X). Dla kadego n niech v
n
:= A
n
v
0
. Wtedy v
n
A
n
(X),
ale v
n
/ A
n+1
(X). Istotnie, w przeciwnym razie dla pewnego x X mielibymy A
n
v
0
= v
n
=
A
n+1
x = A
n
(Ax), a std v
0
= Ax (bo A
n
jest 11), co jest sprzeczne z wyborem v
0
.
Twierdzenie 5.9.2. Jeeli T K(X), to dla operatora A := I T nastpujce warunki s
rwnowane:
(a) A(X) = X. (b) N(A) = 0. (c) A Aut(X).
Dowd. Oczywicie, (c) pociga (a) i (b).
(a) = (b): Przypumy, e N(A) ,= 0. Wtedy, wykorzystujc Tw. 5.9.1 (a) i stosujc Lemat
Riesza (1.16.8), moemy znale cig (x
n
) taki, e dla n = 1, 2, . . . mamy
x
n
N(A
n
), |x
n
| = 1, |x
n
x|
1
2
dla x N(A
n1
).
Rozwamy cig (Tx
n
) = (x
n
Ax
n
). Dla m < n mamy
|Tx
n
Tx
m
| = |x
n
(x
m
+Ax
n
Ax
m
)|
1
2
,
bo
x
m
+Ax
n
Ax
m
N(A
m
) +A
_
N(A
n
)
_
N(A
n1
) +N(A
n1
) = N(A
n1
).
Zatem (x
n
) B
X
, ale cig (Tx
n
) nie ma podcigu zbienego, co jest sprzeczne ze zwartoci T.
(b) = (c): Z uwagi na Tw. 5.6.3 wystarczy pokaza, e A(X) = X. Przypumy, e A(X) ,= X.
Wtedy na mocy Tw. 5.9.1 (b) wszystkie inkluzje
X = A
0
(X) A(X) A
2
(X) . . .
s waciwe. Ponadto, stosujc Tw. 5.6.3 atwo wykaza przez indukcj, e wszystkie podprze-
strzenie A
n
(X) s domknite. [Naley zauway, e X
n
= A
n
(X) jest obrazem X
n1
= A
n1
(X)
poprzez operator A[X
n1
= I[X
n1
T[X
n1
.] Na mocy Lematu Riesza istnieje cig (y
n
) taki, e
y
n
A
n1
(X), |y
n
| = 1, |y
n
y|
1
2
dla y A
n
(X).
Rozwamy cig (Ty
n
) = (y
n
Ay
n
). Dla dowolnych m < n mamy
|Ty
m
Ty
n
| = |y
m
(Ay
m
+y
n
Ay
n
)|
1
2
,
bo
Ay
m
+y
n
Ay
n
A
m
(X) +A
n1
(X) A
n
(X) A
m
(X) +A
m
(X) +A
m
(X) = A
m
(X).
Zatem (y
n
) B
X
, ale cig (Ty
n
) nie ma podcigu zbienego, co jest sprzeczne ze zwartoci T.
Alternatywne rozumowanie: Na mocy Tw. 5.5.1 T
K(X
). Zauwamy, e A
= I
, gdzie I
jest oczywicie operatorem identycznociowym w X
. Poniewa A jest zanurzeniem izomorcznym,

to A
(X
) = X
. Stosujc wykazan ju implikacj (a) = (b) widzimy, e A
jest 11. Wobec

tego A(X) = X.
Wniosek 5.9.3 (Alternatywa Fredholma). Jeeli T K(X), to operator I T jest iniektywny
wtedy i tylko wtedy, gdy jest surjektywny.
124 Lech Drewnowski
WSKAZWKI DO NIEKTRYCH ZADA
0.4-WZ.
Zad. 0.4.2. Do (b) i (c): Wska moliwie proste zbiory zwarte w S takie, e dowolny zbir zwarty w S
zawiera si w ktrym z tych prostych zbiorw. Np. w S = R rodzin takich prostych zbiorw zwartych
tworz przedziay [a, b] (a, b R, a < b), jak te przedziay [c, c] (c > 0).
Zad. 0.4.3. To jest atwe, gdy S jest np. dowolnym przedziaem w R, albo prostoktem w R
2
. W
oglnym przypadku naley najpierw wykaza nastpujce wzmocnienie tw. o jednostajnej cigoci funkcji
cigych na zbiorach zwartych: Jeeli funkcja f : S K jest ciga a K S jest zbiorem zwartym, to
> 0 > 0 s K, s
S : d(s, s
) < = [f(s) f(s
)[ < .
Zad. 0.4.5. Do (a): Rozwa funkcje amane f
r
(r R) takie, e f
r
= 0 na (, r 1] [r + 1, ) i
f
r
(r) = 1.
Zad. 0.4.6. Co wiesz o zbienoci szeregw

n=1
1/n
, gdzie > 0?
Zad. 0.4.7. Niech x = (
n
), gdzie
n
= 1/ ln(n + 1). Wtedy x c
0
, ale 0 < p < :

p
n
= , bo
p
n
1/n dla duych n.
Zad. 0.4.9. Wykorzystaj np. cig x = (a
n
), gdzie 0 < [a[ < 1.
Zad. 0.4.11. Wykorzystaj nastpujcy fakt: Istnieje rodzina M mocy continuum, skadajca si z nie-
skoczonych podzbiorw zbioru N i taka, e dowolne dwa rne zbiory M
1
, M
2
M maj skoczony przekrj.
W kadej z podanych przestrzeni X wybierz element x = (
n
) o wszystkich wyrazach
n
,= 0. Wtedy
0 ,= x
M
X dla kadego M M. Zbir x
M
: M M jest liniowo niezaleny i jest mocy continuum.
Std 2
0
dimX [X[ c
0
= 2
0
.
Zad. 0.4.12. Gdy mamy cig (A
n
) jak w (a), to dla kadego x = (
n
) l
p
funkcja Tx okrelona na
zbiorze S wzorem
(Tx)(s) =
n=1
n
(A
n
)
1/p

An
(s)
naley do L
p
(). Otrzymane w ten sposb odwzorowanie T : l
p
L
p
() jest zanurzeniem izomorcznym.
Korzystamy teraz z Zad. 0.4.11.
Zad. 0.4.13. Co wiesz o zbienoci caek (niewaciwych)
_
1
0
dt/t
, gdzie > 0?
Zad. 0.4.15. Co wiesz o zbienoci caek (niewaciwych)
_
1
dt/t
, gdzie > 0? Rozwa funkcje f

na (0, ), ktre na jednym z przedziaw (0, 1] lub [1, ) s rwne zeru, a na drugim dane s wzorem
f(t) = 1/t
(dla odpowiednio dobranego > 0).

Zad. 0.4.18. Jeli f L
(), to [f[ M -p.w. dla pewnej staej M > 0. Wtedy [f/M[

p
[f/M[
r
-p.w.
Zad. 0.4.20. Poka, e dla dowolnej (najpierw: prostej) funkcji mierzalnej f 0:
_
S
f d
_
S
f d.
Zad. 0.4.21. Rozumowanie niewprost: Niech f C
u
[0, ) L
p
[0, ), ale f / C
0
[0, ). Dla pewnego
> 0 istnieje wic cig s
n
taki, e [f(s
n
)[ > dla kadego n. Poniewa f C
u
[0, ), to istnieje
> 0 takie, e [f(s) f(t)[
1
2
o ile tylko [s t[ . Zastpujc, jeli trzeba, cig (s
n
) odpowiednim jego
podcigiem, moemy przyj, e 1 + < s
1
i s
n+1
s
n
> 2 dla kadego n. Wtedy przedziay [s
n
, s
n
+]
s parami rozczne i na kadym z nich [f[
1
2
. Std
_
0
[f[
p
d = .
Zad. 0.4.22. Inkluzja midzy X
p
i X
r
: Jeli funkcja f naley do ktrej z tych przestrzeni, to [f(x)[ 1,
a std [f(x)[
r
[f(x)[
p
, dla duych wartoci x.
0.6-WZ.
Zad. 0.6.5. Wykorzystaj Fakt 0.6.5 (a) i odpowiednio pogrupuj skadniki kombinacji wypukych maj-
cych wicej ni n skadnikw.
Zad. 0.6.7. Najpierw zauwa, e A
k
A
k+1
dla kadego k. Nastpnie uzasadnij, e zbir B :=
k=0
A
k
jest wypuky, A B i e B zawiera si w kadym zbiorze wypukym zawierajcym A.
Zad. 0.6.8. Sprawd, e zbir po prawej stronie jest wypuky i zawiera AB, oraz e musi si zawiera
w kadym zbiorze wypukym zawierajcym A B.
Zad. 0.6.6. Inkluzja co E K jest atwa. Na odwrt, jeeli x = (
j
) K, to x =
1
2
(1+
1
)(1,
2
, . . . ,
n
)+
1
2
(1
1
)(1,
2
, . . . ,
n
), gdzie wspczynniki s nieujemne i o sumie 1. Kontynuuj . . .
0.7-WZ.
Zad. 0.7.1. Przeled dowd Lematu 0.7.1.
Zad. 0.7.2 Przeled dowd nierwnoci Holdera i skorzystaj z Zad. 0.7.1. Odp.: Np. w nierwnoci
cakowej Holdera mamy = wtedy i tylko wtedy, gdy istniej liczby c
1
, c
2
0 nierwne zeru rwnoczenie
takie, e c
1
[f(s)[
p
= c
2
[g(s)[
q
dla -p.w. s S.
Zad. 0.7.4. Najpierw gdy r = 1: zacznij od uoglnienia Lematu 0.7.1.
Zad. 0.7.5. Niech 0 x < y 1. Wtedy [(y) (x)[ = [
_
y
x
f(t) dt[
_
y
x
[f(t)[ dt =
_
1
0
[f[
[x,y]
d;
teraz zastosuj nierwno Holdera.
1.1-WZ.
Zad. 1.1.1. (a) 1) q i t. 2) r; N(r) = c
0
. 3) p i u (u 0 i spenia (N1) i (N2), ale przyjmuje warto ).
(b) 1) q, s, t (s = t) i u. 2) p; N(p) = f C[0, 1] :
_
1
0
f(t) dt = 0. 3) r.
Zad. 1.1.2. Np. p(f) = sup
x0
[f(x)[, q(f) =
_
1
1
[f(x)[ dx, r(f) = sup
2x1
[f(x)[ +
_
5
3
[f(x)[ dx, . . .
Zad. 1.1.4. |x +(y x)| [[ |y x| |x|.
Zad. 1.1.6. Niech B = b
s
: s S bdzie baz pl X. Nastpujce wzory deniuj normy w X:
|x| =

sS
[
s
[, |x| = max
sS
[
s
[, |x| = (
sS
[
s
[
2
)
1/2
, . . . , gdzie x =

sS

s
b
s
X (rozwinicie x
wzgldem bazy B).
1.2-WZ.
Zad. 1.2.1. Oglna posta normy w K: |x| = c[x[ dla x K, gdzie c > 0 jest sta (c = |1|).
Zad. 1.2.4. Jak w Zad. 1.1.5 lub: ograniczono zbioru A oznacza, e A B(0, r) dla pewnego r > 0.
Zad. 1.2.7. Gdy y
0
= x
0
: Znajd punkt z
0
S(y
0
, ). Gdy y
0
,= x
0
: Znajd punkt z
0
przecicia pprostej
x
0
+(y
0
x
0
) ( 0) ze sfer S(y
0
, ). Dalej: |z
0
x
0
|
!
= |z
0
y
0
| +|y
0
x
0
| = +|y
0
x
0
| r.
Zad. 1.2.8. Skorzystaj z Zad. 1.2.7 i poka, e rodki tych kul tworz cig Cauchyego: Jeeli B
n
=
B(x
n
, r
n
) , to |x
m
x
n
| [r
m
r
n
[ 0 (m, n ), bo 0 r
n
, wic cig (r
n
) jest zbieny. Przekrj
tych kul:

n
B
n
= B(x
0
, r
0
), gdzie x
0
= lim
n
r
n
, r
0
= lim
n
r
n
. (Najpierw poka, e K(x
0
, r
0
) zawiera si w
tym przekroju.)
Zad. 1.2.9. Dla takich kul: S(x
1
, r
1
) S(x
2
, r
2
) = B(x
1
, r
1
) B(x
2
, r
2
).
Zad. 1.2.10. Kady punkt y S(x, r) jest granic pewnego cigu (z
n
) [x, y) K(x, r). aden punkt
y S(x, r) nie jest punktem wewntrznym kuli B(x, r).
Zad. 1.2.11. Rozwa odwzorowanie h : X K(0, r) dane wzorem h(x) = rx/(1 +|x|). Wylicz h
1
(y)
dla y K(x, r).
Zad. 1.2.12. Cigo f: Oszacuj [f(s) f(t)[. Cz dotyczca maksimum: Istnieje punkt s = (s
j
) w
rozwaanym prostopadocianie P taki, e f(s) = max
tP
f(t). Postpujc krok po kroku zastp ten punkt
s punktem u = (u
j
) takim, e u
j
a
j
, b
j
dla kadego j. Wykorzystaj w tym celu fakt, e funkcja wypuka
na przedziale [a, b] osiga swoje maksimum w jednym z punktw kocowych tego przedziau,
1.5-WZ.
Zad. 1.5.4. -okresowo funkcji, tj. warunek f(x+) = f(x) x R, jest zachowywany przy zbienoci
jednostajnej (a nawet punktowej) cigw funkcji.
Zad. 1.5.5. (b) Kryterium Lebesguea: Funkcja ograniczona f : [a, b] K jest cakowalna w sensie
Riemanna wtedy i tylko wtedy, gdy zbir D(f) jej punktw niecigoci ma miar Lebesguea zero. Jeeli
(f
n
) R[a, b] i f
n
f w B[a, b], to D(f)
n
D(f
n
).
(c) (f) 2(b a)|f|
dla f B[a, b] f B[a, b]; zatem seminorma jest ciga na pln B[a, b].
Zad. 1.5.7. (b) (N0): Jeli |f|
p
= 0, to f(0) = 0 i f
(x) = 0 x 0. Z drugiego z tych warunkw

wynika, e funkcja f jest staa na [0, ). Ale f(0) = 0, wic f = 0.
126 Lech Drewnowski
(N1): Skorzystaj dwukrotnie z nierwnoci Minkowskiego: Najpierw do caek zawierajcych pochodne,
a potem do sum (dwuskadnikowych).
(c) Inkluzja F
p
F
r
: Podobnie jak w Zad. 0.4.22. F
p
,= F
r
: Najpierw znajd funkcj cig na [0, )
tak, e lim
x
(x) = 0,
_
0
[(x)[
r
dx < i
_
0
[(x)[
p
dx = , a nastpnie przyjmij f(x) :=
_
x
0
(t) dt
dla x 0.
1.6-WZ.
Zad. 1.6.1. Cigo tych odwzorowa bezporednio lub z tw. o cigoci dziaa. Odwzorowania
odwrotne s tego samego typu.
Zad. 1.6.2. Wzoruj si na dowodzie Tw. 1.6.2.
Zad. 1.6.3. (a): A + B jest obrazem zbioru A B w odwzorowaniu (x, y) x + y. Lub: Dwukrotnie
przejd do odpowiednich podcigw, by wykaza, e dowolny cig z
n
= x
n
+ y
n
A + B zawiera podcig
zbieny do punktu nalecego do A+B.
(b): Niech np. A bdzie zwarty, a B domknity. Za, e cig z
n
= x
n
+ y
n
A + B jest zbieny do
pewnego z X. Przejd do odpowiedniego podcigu wykorzystujc zwarto A.
Zad. 1.6.4. (a): Wykorzystaj odwzorowanie cige (x, y) x +y i fakt z topologii, e f(E) f(E),
gdy f jest odwzorowaniem cigym. Lub: Rozumuj cigowo, opierajc si na fakcie, e w przestrzeniach
metrycznych: z E wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje cig (z
n
) E taki, e z
n
z.
(b): Odwzorowania x x +c i x x ( ,= 0) s homeomorzmami.
1.7-WZ.

Anf311 LD2008

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anf311 LD2008

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elementy Analizy Funkcjonalnej

() = , y) i cigo iloczynu skalarnego 107

(), to dla pewnej staej skoczonej M mamy [f[ M -p.w. Wtedy

() dla 0 < p < r .

:= infM > 0 : [f(s)[ M dla -p.w. s S gdy p = .

|xy| uzasadnia si nastpujco: |x| = |(xy)+y| |xy|+|y|,

, T(||)). W praktyce zazwyczaj adnych specjalnych oznacze na

) nazywamy podprzestrzeni pln X = (X, ||), jeeli

(N), przestrze cigw

0, wtedy i tylko wtedy, gdy f

(jak w B(S)). Oczywicie, pln C(S) jest podprzestrzeni pln

() funkcji istotnie ograniczonych. Przypomnijmy (zob.

() skada si z tych funkcji mierzalnych f : S K, ktre s -istotnie

jest osigane; (dowolny) zbir A

(). Sprawdmy dla przykadu, e

) = N = f : f = 0 -p.w.. Istotnie, jeli |f|

jest staa na kadej warstwie

()/N (zob. Tw. 1.1.1 (b)).

0 wtedy i tylko wtedy,

< . Dla kadego s S z [f(s)[ |f|

, f B(S). Na mocy Faktu 1.2.6,

(N) = B(N) cigw ograniczonych.

, przy czym jest ona ciga bo p() 2||

, x c), przy czym oczywicie c

(). Nietrudno pokaza, e cig (f

() jest przestrzeni Banacha.

) jest zupena? [Wsk. To moe zalee od S.]

(R) funkcji cigych -okresowych na prostej

: C[a, b] C[a, b]. [Wsk. Jakim

(C[a, b]) (obraz operatora L

jest projekcj przestrzeni C[a, b] na jej podprzestrze V

jest domknita w C[a, b].

| operatora z Zad. 1.7.7.

) jest przestrzeni Banacha, przy czym

jest nieorodkowa. Istotnie, jej podzbir A := 0, 1

, nie moe mie przeliczalnego podzbioru gstego.

(S) jest nieorodkowa.

okrelony na pln C[a, b]

. Std, na koniec, wywnioskuj, e g = h.]

(Z), jest liniowy, cigy i ma norm 1/(2).

(Z) jest cigy. 2) Uzasadnij przez indukcj, e () zachodzi, gdy f jest

: f f jest izometri liniow C[0, 1] na C[0, ]. W co ten operator

jest cigym operatorem

(R) funkcji cigych -okresowych na R, rozpatrywanej z norm supremaln.

. Okrelmy operator liniowy J : l

(S) wzorem (Jx)() =

s liniowo-izometryczne. Czy take l

bd normami okrelonymi na tej samej pl X.

jest sabsza od normy ||, lub e norma || jest mocniejsza od normy

) T(||), czyli gdy odwzorowanie id : (X, ||) (X, ||

) jest cige. Mona to

||, ale nie zachodzi || ||, to mwimy, e norma ||

jest istotnie sabsza

nazywamy rwnowanymi i piszemy

, czyli gdy T(||) = T(||

), czyli gdy operator id : (X, ||) (X, ||

okrelone na tej samej pl X s rwnowane wtedy i tylko

b|x| dla kadego x X.

. Nie na odwrt: Dla kadego n N niech f

na [a, b]. Znane twierdzenie o rniczkowaniu cigw

jednostajnie na [a, b].

jednostajnie na [a, b],

()[ [f(c)[ + (b a)|f