Instytut Pamięci Narodowej

RUCH OPORU ARMII KRAJOWEJ W POWIECIE GOSTYNIŃSKIM 1945-1947

Jacek Pawłowicz

Wkraczające na teren powiatu gostynińskiego, w styczniu 1945 r., wojska sowieckie witane były przez mieszkańców z
nadzieją na spokojne życie i niepokojem o przyszłość, w nowej sowieckiej rzeczywistości. Pierwsze dni pod nową
władzą nie zapowiadały zbliżającego się dramatu. Powstające spontanicznie samorządowe władze polskie próbowały
organizować życie miasteczek i wiosek w powiecie. W terenie nie odnotowano specjalnej działalności NKWD, a byli
partyzanci bez większych przeszkód organizowali struktury porządkowe, z czasem przemianowane na Milicję
Obywatelską. Sytuacja zaczęła się zmieniać na przełomie lutego i marca 1945 r., w Komendzie Powiatowej MO w
Gostyninie pojawili się "ludzie z Lublina" zastępując na wielu stanowiskach miejscowych, którzy przenoszeni byli do
gminnych placówek w terenie lub zwalniani z MO. Utworzony został "pluton specjalny" do walki z bandytyzmem. Coraz
częściej w gospodarstwach byłych żołnierzy AK przeprowadzano rewizje, innych zaś wzywano do UB na wielogodzinne
przesłuchania, po których nie wszyscy wracali do domu.
Bezprzykładny terror stosowany przez UB wobec byłych żołnierzy Armii Krajowej i osób podejrzanych o kontakty z
polskim podziemiem niepodległościowym w czasie okupacji niemieckiej, nie pozostał bez odzewu ze strony niedawnych
partyzantów.

Na przełomie kwietnia i maja 1945 r. na terenie Gąbina i sąsiednich gmin powstała pierwsza struktura podziemna
prowadząca działania wywiadowcze oraz samopomocowe. Inicjatorami jej powstania byli: były komendant AK z Gąbina
kpt. Antoni Stańczak oraz komendant placówki AK w Szczawinie Damian Kaczyński. W skład organizacji, która używała
nazwy AK, wchodzili Władysław Stpiczyński, Antoni Lewandowski, Władysław Pasikowski, Władysław Falkowski,
Wiesław Sarzała, Janusz Pieniążek, Jan Lewandowski, Jan Pietrzak, Władysław Kowalczyk, Heronim Strzałkowski, Jan
Augustyniak, Roman Grodzki oraz Gontarek.
Działalność tej grupy jest bardzo mało znana. Wiadomo, że poza Gąbinem, prowadziła działania na terenie gmin Lucień,
Szczawin i Pacyna. Nie przeprowadzili ani jednej akcji zbrojnej. Większość z jej członków ujawniła się w lipcu 1945 r. i
wyjechała z terenu powiatu gostynińskiego, ci którzy pozostali, w kilka tygodni później, zagrożeni aresztowaniem
zmuszeni zostali do ukrywania się.

Wzrastający terror komunistyczny, zagrożenie aresztowaniem i torturami oraz całkowita bezkarność funkcjonariuszy
resortu bezpieczeństwa, były wystarczającym powodem budowania podziemnych struktur Ruchu Oporu Armii Krajowej
w powiecie.

Oddział Władysława Dubielaka "Myśliwego"

Działający na terenie powiatu Gostynińskiego oddział ROAK, dowodzony przez Władysława Dubielaka "Myśliwego"
powstał na przełomie 1945 i 1946 r. z inicjatywy byłego żołnierz Armii Krajowej z Lubelszczyzny, członka
Wojewódzkiego Sztabu ROAK Henryka Jóźwiaka "Groźnego". W grudniu 1945 r. wydał on rozkaz "Myśliwemu" (w
czasie okupacji niemieckiej komendantowi placówki AK w Dobrzykowie pow. Gostynin), aby ponownie powołał swoich
podkomendnych "do walki o wolność Ojczyzny". W ciągu dwóch miesięcy Władysław Dubielak stworzył liczący blisko 30
żołnierzy oddział podzielony na 3 plutony, którymi dowodzili: Leonard Koprowicz "Gwiazda" (zastępca Dubielaka),
Janusz Puternicki "Wicher", Adam Jankowski "Dąb".
Oddział wchodził w skład obwodu ROAK o kryptonimie "Rybitwa", obejmującego m.in. powiaty: Sochaczewski,
Gostyniński, Łowicki. Przeprowadził w sumie 27 akcji zbrojnych wymierzonych w komunistyczną administrację i aparat
represji. Oddział rozbroił 6 placówek UB i MO m.in. w Gąbinie, Dobrzykowie, Radziwiu, Pacynie i Łącku. przeprowadził
17 akcji ekspropriacyjnych i zaopatrzeniowych, m.in. na browar, w Ciechomicach, Urzędy Gminy w Dobrzykowie, Łącku,
Pacynie, Szczawinie oraz spółdzielnie m.in. w Gąbinie, Łącku, Lwówku i Wincentowie.
W czasie akcji we Lwówku, dowodzący akcją "Gwiazda" został rozpoznany przez konfidenta UB o kryptonimie "Dąb" i

Strony 1/2
 Instytut Pamięci Narodowej

następnego dnia aresztowany. Wraz z nim UB z Gostynina aresztowało: Michała Borkowskiego "Włóczęgę", Feliksa
Gajewskiego "Wronę", Jana Gorczyckiego, Adama Jankowskiego "Dęba", Sylwestra Kopcia, Tadeusza Lelińskiego
"Rysia", Andrzeja Matuszewskiego, Stanisława Pawlikowskiego "Groma", Janusza Puternickiego "Wichra", Wiktora
Sumińskiego "Kropidło", Mariana Tomaszewskiego, Władysława Zalewskiego, Jana Żabkę "Chrobrego". Wszyscy
zostali skazani, podczas pokazowego procesu w Płocku, przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na długoletnie
więzienie.
W odpowiedzi na aresztowanie podkomendnych, 1 grudnia 1946 r., Henryk Jóźwiak "Groźny" podjął nieudaną próbę
odbicia ich z aresztu w Gostyninie, podczas udawania się na miejsce akcji poległ jednak w walce z grupą operacyjną
UB.
Aresztowania członków oddziału, ustawiczne obławy w terenie, brak łączności ze sztabem, w styczniu 1947 r. skłoniły
Władysława Dubielaka "Myśliwego" do podjęcia decyzji o zaprzestaniu działalności i rozwiązaniu oddziału.
Ukrywający się nadal żołnierze ujawnili się w czasie amnestii w marcu i kwietniu 1947 r.

Oddział Józefa Mickiewicza "Iskry"

Oddział powstał w czerwcu 1946 r. z inicjatywy uciekiniera z Wileńszczyzny, Adama Dubrawskiego. W czasie okupacji
niemieckiej żołnierza Armii Krajowej, uczestnika operacji "Ostra Brama", po 1944 r. dowódcy patrolu bojowego
kontynuującego walkę z nowym okupantem. Na początku 1946 r. pod zmienionym nazwiskiem, Józef Mickiewicz,
przyjechał wraz z transportem repatriantów na teren powiatu gostynińskiego i tutaj po nawiązaniu kontaktu z przybyłymi
wcześniej kolegami Bronisławem Kamińskim "Pszczołą" i Dominikiem Rurysem "Rysiem" zorganizował liczący 16
członków oddział, nadając mu nazwę Ruch Oporu Armii Krajowej. Terenem działania oddziału były powiaty gostyniński i
sochaczewski, nie wchodził on jednak w skład obejmującego ten sam obszar Obwodu ROAK "Rybitwa". Grupa miała
charakter całkowicie samodzielny, aczkolwiek istnieją pewne ślady wskazujące na jej okresowy związek ze strukturami
miejscowego podziemia (poakowskiego ?).
Oddział przeprowadził łącznie 22 akcje zbrojne skierowane przeciw komunistycznemu aparatowi represji. Rozbroił 4
posterunki MO i UB m.in. w Sannikach, Radziwiu (razem z oddziałem Władysława Dubielaka "Myśliwego"), Słubicach i
Iłowie gdzie zlikwidowano funkcjonariusza UB. Przeprowadził także 4 akcje ekspropriacyjne na spółdzielnie w
Sannikach, Słubicach, Iłowie, Szczawinie (razem z oddziałem "Myśliwego").
Oddział Adama Dubrawskiego vel Józefa Mickiewicza "Iskry", pomimo wielu obław, nigdy nie został rozbity przez UB.
Prowadzona przez niego działalność przypisywana była przez aparat bezpieczeństwa oddziałowi Władysława Dubielaka
"Myśliwego".
W związku z ogłoszoną w lutym 1947 r. amnestią, nie widząc dalszych szans na kontynuowanie działalności "Iskra",
rozwiązał oddział zabraniając swoim żołnierzom ujawnienia się.
Dekonspiracja nastąpiła dopiero w maju 1948 r. Na skutek nieostrożności jednego z żołnierzy, UB aresztowało
wówczas, m.in. Stanisława Maksjana "Cichego", Stanisława Majchrzaka, Jana Olczyka, Kazimierza Marciniaka "Kulę",
Stanisława Rogowieckiego "Srokę", Michała Kołodziejczyka i Adama Dziedzica. Wszyscy stanęli przed Wojskowym
Sądem Rejonowym w Warszawie i skazani na długoletnie więzienie. Pozostali ukrywali się. Ostatni z nich aresztowany
został dopiero w marcu 1955 r.

Strony 2/2