http://www.mpp.org.pl/22/22_2.

html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Powrót Drukuj

Kategoria interesu narodowego w rosyjskiej myśli

politycznej na początku XXI w.

Aneta Stachurka – Geller

Definicja interesu narodowego w Rosji

Kategoria interesu narodowego w Rosji jest kwestią niezwykle

złożoną i wieloznaczną, dlatego bywa przyczyną wielu sporów.
Pierwszy problem występuje już na poziomie lingwistycznym. W
języku rosyjskim istnieją dwa słowa «nacija» i «narod» będące
odpowiednikami polskiego słowa «naród». Biorąc pod uwagę pewne
niuanse językowe można jednak założyć, iż słowo «nacija» bliższe
jest polskiemu słowu „naród”, a „narod» słowom „lud”,
„społeczeństwo”. Za założeniem takim przemawia fakt, iż w
„Koncepcji bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej”
zawarte zostało następujące wyjaśnienie: „Przez interes narodowy
Federacji Rosyjskiej rozumie się interes jej wielonarodowego
społeczeństwa, jako nosiciela suwerenności i jedynego źródła władzy
w Federacji Rosyjskiej.”1 Charakteryzując więc termin „nacionalnyj
intieries” powinniśmy tłumaczyć go jako interes narodowy, nie
utożsamiając jednak słowa „narodowy” z „etniczny”2.

Specyfiką Rosji jest jej wielonarodowość. Stan ten prowokuje do

dyskusji na temat: czyj interes można uznać za narodowy? Wydaje
się, że autorzy wyżej przytoczonego zdania uważają tę kwestię za
oczywistą i wyjaśnioną, przynajmniej w sferze deklaracji. Jednak
wielu rosyjskich politologów zdaje sobie sprawę, że w świadomości
przeciętnego mieszkańca Rosji nie istnieje poprawnie sformułowana,
pozbawiona stereotypów definicja słów „russkij” i «rossijskij». M.A.
Mołcanow wychodzi z założenia, że realizacja interesu narodowego
rozumianego jako «rossijskij» jest możliwa i nie przeczy tradycyjnej,
rosyjskiej identyfikacji narodowej, tożsamości etnicznych Rosjan.
Uważa on, że „Każdy naród posiada pewne jądro, którego nawet fala
niekończącej się imigracji nie jest w stanie rozmyć. Podobnie naród
rosyjski nie musi rezygnować ze swej rosyjskiej etnicznej (russkoj)
tożsamości, czy też zaprzestać propagowania swej kultury wewnątrz
i poza granicami kraju. Społeczeństwo obywatelskie wymaga
wsparcia naturalnie uformowanej wielokulturowości, równości
wszystkich wobec prawa i indywidualnej oceny każdego według
społecznej działalności, bez względu na etniczną czy religijną
przynależność. Rosja jest wielonarodowa, dlatego idea
wielokulturowości powinna wziąć górę nad dogmatem ściśle
etnicznego społeczeństwa3”. Konfrontując jednak swe wyobrażenia
z rzeczywistością, szybko dodaje: „Niestety, nie wszyscy w Rosji
gotowi są rozróżniać przymiotniki „russkij” i „rossijskij”4, jako
wyznaczniki narodowej społeczności etniczno-kulturowej i
obywatelskiej.5”

Tymczasem I. Jakowenko twierdzi, iż przedstawiony wyżej

powszechny brak zrozumienia dla nieocenionej wartości

1 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
współistnienia wielu różnorodnych kultur, wynika z tradycyjnej,
ukształtowanej historycznie cechy Rosjan. Porównując na
przestrzeni dziejów różne imperia dochodzi on do wniosku, że ich
wspólnym wyznacznikiem jest posiadanie pewnej naczelnej idei,
którą starają się one upowszechnić na jak największym obszarze.
Zatem cechą każdego imperium jest rozwój przestrzenny i tym
samym wciąganie różnych narodów i grup etnicznych na swoje
terytorium. Rosja jako Święta Ruś i „Trzeci Rzym” spełniała te
warunki „eksportując” swą ideę na sąsiednie obszary dopóki nie
napotkała granic naturalnych lub dostatecznego oporu innych
państw.6 Podbijając lub po prostu anektując kolejne ziemie,
Rosjanie starali się także zasymilować zamieszkującą je ludność.
Każdy rosyjski migrant jakby niósł Świętą Ruś w swym tobołku.
Działając stopniowo, lecz konsekwentnie doprowadzili do sytuacji,
kiedy w wielu, nawet najdalszych zakątkach Imperium, żyli ludzie,
którzy czuli się Rosjanami. Nie bez przyczyny powstało powiedzenie
ludowe: «Papa turok, mama griek, a ja russkoj cielowiek» (Ojciec
Turek, mama Greczynka, a ja jestem Rosjaninem). Można
stwierdzić, iż dążenie do asymilacji jest cechą typową dla Rosji. S.
Lure odnosząc się także do współczesności, tak opisuje to zjawisko:
„Rosjanin nie czuje się panem „aborygenów”, jednak każdy przejaw
narodowej różnorodności powoduje w nim pewien dyskomfort, jako
naruszenie ogólnopaństwowej jednorodności. Według swych
możliwości stara się więc je neutralizować7.”

Jednak nawet biorąc pod uwagę wszelkie rzekome ograniczenia

wynikające jakoby z charakteru narodowego Rosjan, nie można
wykluczyć możliwości ukształtowania we współczesnej Rosji interesu
narodowego rozumianego jako interes wszystkich obywateli. Aby tak
się stało musi wykształcić się społeczeństwo obywatelskie.

Interes narodowy a interes państwowy. Deformująca rola

biurokracji. Interesy narodowe powstają wraz z ich uświadomieniem
sobie. Póki w danym społeczeństwie nie powstanie masowa,
dominująca w życiu społecznym warstwa zdolna oceniać
rzeczywistość w kategoriach interesu, innymi słowy, dopóki lud nie
stanie się narodem, pojęcie interesów narodowych pozbawione jest
sensu. Naród poznaje siebie poprzez świadomość narodową, a
tożsamość narodowa (obywatelska) to wspólna psychologia,
filozofia życiowa, pojmowanie sensu życia i historii8. W przekonaniu
rosyjskiego politologa, W. I. Pantina, w Rosji nie narodziło się
jeszcze społeczeństwo obywatelskie, dlatego też nie może być
mowy o rzeczywistych interesach narodowych9. Podstawowym
warunkiem poprawnego sformułowania interesów narodowych jest
wykształcenie mechanizmu osiągania zgody większości przy
poszanowaniu woli mniejszości. Aktywizacja tego rodzaju
mechanizmów, z jednej strony stwarza sieć konstruktywnych grup
społecznych, a z drugiej utwierdza wiarę ludzi w sprawiedliwość i
prawo, co oznacza, legitymizację istniejącego porządku
społecznego. Tymczasem, według wielu obserwatorów życia
politycznego Rosji, podobne mechanizmy nie mają tam miejsca.
Niemal powszechnie uważa się, że pod etykietą interesu narodowego
realizuje się interes państwowy10. Rozpatrując rzecz teoretycznie, w

2 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
oderwaniu od realiów transformującego się państwa, należałoby
przyjąć, że interesy narodowe i państwowe powinny być tożsame.
Jedną z podstawowych funkcji państwa jest realizacja interesów
narodowych. Narodowe interesy to projekcja mieszczących się w
granicach prawa osobistych celów i interesów większości
społeczeństwa. Państwo występuje jako mechanizm identyfikacji
tych interesów, ich integracji, formułowania i realizacji. W ten
sposób interesy społeczeństwa nabierają statusu narodowych i
przekształcane są w kurs konkretnej polityki państwowej.
Społeczeństwo obywatelskie potrzebuje państwa
(demokratycznego) dla ograniczania egoistycznych,
antyspołecznych działań oddzielnych jednostek, jak również dla
wypełniania funkcji wobec ogółu, m.in. obrony i gwarantowania
rozwoju społeczności11. Według słów W. Pastuchowa, państwo i
społeczeństwo to nie są dwa podmioty społeczne, lecz jeden.
Współczesne państwo jest zorganizowaną formą bytu narodowego.
Współczesny naród jest społecznością, u podstaw której leży
przynależność do jednego państwa. Naród (obywatele) i państwo są
socjologiczną parą i odnoszą się do siebie jak treść i forma. Problem
jednak polega na tym, że we współczesnej Rosji jeszcze nie doszło
do uformowania się państwa obywateli.

Do tej pory interesy biurokracji nie pokrywały się z interesami

pokomunistycznego społeczeństwa. Naród rosyjski znajduje się
dopiero się w procesie tworzenia. W takich warunkach pojawiają się
„interesy państwowe” przeciwstawne „narodowym”. Dzieje się tak,
ponieważ i jedne, i drugie, we współczesnej Rosji, są eufemizmami
oznaczającymi zjawiska wcale nie odpowiadające tym, które zwykle
przyjęto oznaczać przy pomocy wyżej wspomnianych terminów.
Mówimy „państwowe” mając na myśli „biurokratyczne”, mówimy
„narodowe” - myślimy „społeczne”. Ponieważ w Rosji państwo nie
zostało związane ze społeczeństwem w państwo obywateli,
biurokracja ciągle zajmuje tam specyficzne miejsce. Pośredniczy w
życiu społecznym przetwarzając wspólne interesy. Społeczeństwo
rosyjskie interesuje tempo przemian, a biurokrację – możliwość
zachowania kontroli nad ich przebiegiem. „Tzw. interes narodowy
zawiera się w tym, żeby przyśpieszyć tempo przemian społecznych.
Z kolei tzw. interes państwowy sprowadza się do tego, by w
procesie przeobrażeń zachować „ciągłość kursu”, tzn. zostawić
państwowej biurokracji możliwość trzymania ręki na społecznym
pulsie12”.

Z konstatacją tą zgadza się również G. Musuchin mówiąc, że jedną z

typowych cech współczesnej Rosji jest samowystarczalność władzy
państwowej jako instytucji. Wyraża się ona w procesie
samoreprodukcji systemu władzy. Mechanizm doboru kadr,
formułowanie większości kluczowych decyzji politycznych przez
organy władzy mają, jak kiedyś, nomenklaturowy charakter. W tej
sytuacji można już mówić o korporatywizmie władzy państwowej i
tym samym, deformacji mechanizmu formułowania interesu
narodowego. Prowadzi to do niespotykanego w swej skali stopnia
manipulacji świadomością społeczną. Obecnie realny mechanizm
kształtowania interesów narodowych przemienił się w

3 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
pseudomechanizm wyrażający pseudointeresy, które budowane są
na podstawie nastrojów społecznych utwierdzanych przez
manipulację13.
Z kolei inny badacz, J. Pljajs stwierdza, że rzeczywiście w Rosji ma
miejsce rozchodzenie się interesów narodowych i państwowych, ale
przyczyn tego stanu rzeczy upatruje w zupełnie innej, wręcz
przeciwstawnej przyczynie. «Jeśli państwo jest osłabione,
skorumpowane lub w ogóle nie jest w stanie wypełniać swych funkcji
wobec obywateli, państwowe i narodowe interesy rozchodzą się14».
Podobnie uważa A. Kara – Murza, mówiąc: «W Rosji zawsze
występowały razem dwa problemy; nie tylko dawał o sobie znać
antyspołeczny charakter państwa, ale także „antypaństwowe
społeczeństwo15”.

Przytoczyć należy także interesującą wypowiedź W. Cymburskiego,

który zauważa, że „w Rosji ma miejsce tworzenie „antynarodowego
obywatelskiego społeczeństwa”, które bez państwowego nadzoru i
demokratycznej kontroli po prostu rozniesie kraj na części, w sensie
dosłownym i przenośnym. Nie można lekceważyć faktu, że
społeczeństwo, obywatelskie czy inne, odpowiada na postępujące
osłabienie i samoizolację władzy, uzurpując sobie prawo do funkcji
tej ostatniej. A to prowadzi w ostatecznym rachunku do zburzenia
ostatnich filarów solidarności społecznej i w perspektywie, do walki
wszystkich przeciw wszystkim”16.

Wynika stąd, że nie tylko państwo i biurokracja stanowią zagrożenie

dla społeczeństwa obywatelskiego, ale także obywatele w pewnych,
specyficznych warunkach stają się dla siebie wrogami.
Niezaprzeczalnym jednak faktem jest, że wraz z rozwojem instytucji
społeczeństwa obywatelskiego zwiększa się szansa na prawidłowe
odczytanie przez elity państwowe interesu narodowego. „Czym
głębiej zakorzeniona jest demokracja, im głębsze są tradycje
liberalne, im szerszy krąg ludzi włączonych jest w proces dyskusji
nad interesami, im surowsza i wielostronna jest społeczna kontrola
nad państwem, tym mniejszy dystans między rozumieniem swych
interesów przez społeczeństwo a polityką państwa.”17

Zatem dla prawidłowego zidentyfikowania interesów narodowych

potrzebne są odpowiednie, demokratyczne mechanizmy. Idealny
model wygląda następująco: koncepcję interesów narodowych
przedstawiają ideolodzy, politycy i uczeni. Jej założenia powinny być
sformułowane w języku zrozumiałym dla szerokich grup
społecznych, tak by mogły podlegać dyskusji. Sama dyskusja
powinna, z jednej strony, być adekwatna do problemu, a z drugiej,
być zrozumiałą dla społecznie aktywnej części społeczeństwa.
Formuła: elita proponuje, społeczeństwo dyskutuje i akceptuje18.
Należy wziąć pod uwagę, że koncepcja interesów narodowych jako
jeden z kluczowych wyznaczników polityki państwa nie powinna
poddawana być bieżącej grze politycznej. Społeczeństwo musi
zdawać sobie sprawę, iż politycy przychodzą i odchodzą, a wizja
interesów narodowych, jako rezultat szerokiej dyskusji i zawartego
konsensusu, ma względnie stały charakter.

4 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Interes narodowy w otoczeniu międzynarodowym.
Identyfikacja interesu narodowego.

Stałość interesów narodowych danego państwa jest niezwykle

ważna także dla innych podmiotów stosunków międzynarodowych,
gdyż sprawia, iż jego polityka może być bardziej przewidywalna.

W najogólniejszym sensie interes narodowy – to wyrażenie

kluczowych potrzeb narodu do samozachowania i wielostronnego
rozwoju, realizacja których pozwala mu zająć należne miejsce w
społeczności międzynarodowej19. Ze swej natury zatem interes
narodowy jest kategorią pragmatyczną, operowanie którą wymaga
odpowiedniej świadomości. Warto w tym miejscu przytoczyć słowa
Beniamina Disraeli, który powiedział : „Anglia nie posiada wiecznych
sojuszników, ma jedynie wieczne interesy”. Jeśli odejść od
manichejskiego przeciwstawiania tego co idealne, temu co
pragmatyczne, istota polityki interesów narodowych może być
syntezą motywów pragmatycznych i ideowych, które nakładają się
na siebie. Konsekwencją takiego podejścia jest dostrzeżenie istotnej
różnicy pomiędzy etyką państwa a moralnością indywidualną.
Ponieważ społeczeństwo (państwo) nie jest tożsame z rodziną,
dlatego też świat międzyludzkich stosunków nie jest tożsamy ze
stosunkami międzynarodowymi. Rezultatem tych założeń będzie
odmienne traktowanie jednostek w stosunkach międzyludzkich i
podmiotów stosunków międzynarodowych.

„Każdy człowiek może poświęcić własne interesy w imię pewnych

ideałów takich jak szlachetność, współczucie, wierność kodeksowi
honorowemu. Odpowiedzialna głowa rodziny jest już w dużo
większym stopniu ograniczona w ryzykowaniu interesami bliskich z
powodu jakichś wyobrażeń o idealnym porządku. Głowa państwa
zaś nie ma prawa nigdy ryzykować interesami obywateli w imię
jakichkolwiek, nawet najbardziej wzniosłych motywów20”. Nie
oznacza to jednak, że uprawniony jest sąd, iż w stosunkach
międzynarodowych nie istnieje pojęcie etyki. Wynika stąd jedynie to,
iż interesy narodowe powinny być racjonalne i chronić obywateli
danego państwa. Mają być efektem dialogu nie tylko
wewnątrzspołecznego, ale także, poprzez przestrzeganie
międzynarodowych norm sprawiedliwości i równości, uwzględniać
podmiotowość innych graczy światowej polityki.

Przejdźmy zatem do omówienia procesu identyfikacji interesów

narodowych. Świadomie użyto słowa „identyfikacja”, a nie
„tworzenie”, czy „kształtowanie”, gdyż interes narodowy danego
państwa ma charakter obiektywny, a zadaniem polityków, a także
całego społeczeństwa, jest jedynie (lub aż) jego prawidłowe
nazwanie - identyfikacja21.

Do poznania obiektywnych interesów, ze względu na ich

abstrakcyjny charakter, można się jedynie przybliżyć. Mimo to, z
pewnością można stwierdzić, iż należeć do nich będzie przede
wszystkim: ochrona państwa, zachowanie tożsamości, adaptacja do
zmieniającego się świata, ciągłe podtrzymywanie konkurencyjności

5 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
w stosunku do innych narodów, rozwój i podwyższanie poziomu
organizacji, proporcjonalny wzrost liczebności itd22. Jeśli
obiektywne interesy można traktować jako uniwersalne, i
niezmienne w swej istocie, to subiektywne podejście do interesów
jest konkretne i przedstawia sobą jedynie dążenie myśli ludzkiej do
poznania prawdy obiektywnej.

I. G. Jakowenko w swej książce poświęconej problematyce

interesów narodowych etapy ich identyfikacji przedstawił
następująco:
1. Rozumienie świata
2. Rozumienie swego miejsca w świecie
3. Wizja przyszłości
- model idealny (opierający się na ideałach, końcowych celach,
wartościach, perspektywach),
- model życzeniowy skonfrontowany z rzeczywistością i
możliwościami. Prawidłowe rozumienie świata polega na analizie
ogólnoteoretycznej i historiozoficznej mającej za zadanie dać
odpowiedź na pytanie: dokąd zmierza świat? Końcowa faza tego
etapu powinna skonkretyzować, w jakim punkcie
ogólnohistorycznego procesu znajduje się współcześnie wspólnota
światowa. Należy jednak zaznaczyć, że owe wyobrażenia nie dają
się zweryfikować praktycznie, dlatego istnieje duże
prawdopodobieństwo popełnienia już na tym etapie błędu, poprzez
np. nieprawidłowe założenia początkowe.
Drugi etap polega na konkretyzacji miejsca i roli własnego narodu i
stworzonego przez niego państwa w zmieniającym się świecie.
Sformułowanie adekwatnej do rzeczywistości odpowiedzi wydaje się
nieco prostsze, gdyż analizie podlegają konkretne parametry.
Koncepcja ta powinna uwzględniać geopolityczne, ekonomiczne
przesłanki, podejmować kwestie rozwoju społeczeństwa, jego
cywilizacyjnej przynależności i innych wskaźników poddających się
konwencjonalnym obiektywnym interpretacjom.
Ostatni etap to wizja świata w przyszłości oraz roli w nim danego
państwa stworzona jako wynik kompromisu pewnego ideału i natury
rzeczywistości23. Jednak czy to w skutek nieprawidłowej analizy,
czy za sprawą nie popartych odpowiednim potencjałem ambicji,
bywa tak, iż prowadzona jest polityka będąca efektem pewnej
zafałszowanej świadomości i wybucha konflikt jako wynik
nieprawidłowo rozumianych interesów. Tak stało się w przypadku
rozpętania przez USA wojny w Wietnamie i przy przyjęciu decyzji
przez przywódców ZSRR o wprowadzeniu wojsk radzieckich do
Afganistanu24.
Historia dowodzi, iż rosyjscy przywódcy powinni być bardziej skłonni
do zaniżania pozycji swego państwa, niż do jej przesadnego
zawyżania. Jak zauważa I.A. Klimow, w okresie, kiedy Rosja
rozpatrywała swą pozycję jako państwa regionalnego i ograniczała
swoją międzynarodową odpowiedzialność, następował skok
rozwojowy (epoka Aleksandra III, ZSRR w 1928-1938 r.), natomiast
kiedy oceniała się jako wielkie mocarstwo, globalne imperium i,
odpowiednio, brała na siebie zbyt wielką odpowiedzialność –
przegrywała (epoka Mikołaja I, panowanie Mikołaja II w 1911-1917,
ZSRR w 1945 – 1991 r)25. Znów prawdziwe okazuje się przysłowie

6 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ludowe: „Pretenzii dolżny byt’ po karmanu”. Innym wartym
podkreślenia warunkiem realizacji koncepcji interesu narodowego
jest fakt, iż powinna ona odpowiadać tendencjom światowym.26 Za
negatywny przykład może posłużyć Irak, który dążąc do
odbudowania modelu sprzed półtora wieku i chcąc «żelazem i krwią»
zjednoczyć świat arabski, natrafił na przeciwstawne interesy liderów
światowych. Jeśliby takie zjednoczenie zachodziło w ramach
ogólnoświatowej tendencji politycznej, miałoby większe szanse
powodzenia27.

Interes narodowy a globalizacja.

Mówiąc o tendencjach światowych nie można pominąć tak istotnego

zjawiska, jakim jest globalizacja. Pojęcie „interes narodowy” na
Zachodzie wychodzi z mody.28 Rozwój i industrializacja
międzynarodowych więzi w sferach produkcji (korporacje
międzynarodowe), finansów (swobodny przypływ kapitałów),
polityki i zarządzania (międzynarodowe organy, porozumienia,
reżimy handlowe), i w końcu społecznej (międzynarodowe
organizacje pozarządowe), prowadzą, według powszechnego
przeświadczenia, do osłabienia roli państwa. Niekiedy budżet
korporacji międzynarodowych przewyższa budżety całych państw.
Największe potęgi, państwa „wielkiej siódemki” zainteresowane są
zachowaniem inwestycji transnarodowej produkcji na swoich
terytoriach i przyciągnięciem nowych kapitałów, dlatego gotowe są
iść na kompromis z liderami wielkiego biznesu. Także
międzynarodowe polityczne i polityczno-ekonomiczne struktury
dodatkowo rozmywają poczucie narodowej suwerenności.
Kolektywne angażowanie się pod egidą ONZ lub innych struktur, w
sprawy suwerennych państw poprzez interwencje pokojowe lub
humanitarne stały się już normą międzynarodowej polityki29.

Teoretycy liberalnego instytucjonalizmu w stosunkach

międzynarodowych skłonni są ogłosić powszechne i wieczne
zwycięstwo kapitalizmu. Według nich, powinno to raz na zawsze
skończyć z groźbą wojen i doprowadzić do ustanowienia
powszechnego „demokratycznego pokoju”, pod warunkiem , że
„kosmopolityczne prawa całej ludzkości” będą przyjęte za podstawę
indywidualnych praw obywatelskich we wszystkich rezygnujących z
autarkii i nacjonalizmu państwach30. „Koniec historii”, według
Fukuyamy, wyraża się zwycięstwem człowieka-konsumenta i
konsumenckiego ideału liberalnej demokracji w międzynarodowej
skali. Walka ideologii jest przeszłością, a razem z nią poszukiwanie
alternatywnych dróg rozwoju i bardziej sprawiedliwego, niż
kapitalizm, porządku społecznego. „W tym „raju konsumpcjonizmu”
obrona narodowych interesów wydaje się nie mniejszym głupstwem,
niż rezygnacja z kupna nowego samochodu tylko dlatego, iż jest to
zagraniczna marka.”31

Tymczasem koncepcja interesu narodowego realistycznej szkoły

(Morgentau) daje pierwszeństwo narodowych politycznych
interesów, tzn. interesów wyrażanych przez władze, która
traktowana jest jako czynnik umożliwiający ustanowienie i

7 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
podtrzymywanie kontroli człowieka nad człowiekiem, państwa nad
państwem, narodu nad narodem. Rodowód tych założeń jest prosty
do oznaczenia. Są to tezy wypowiedziane wcześniej przez
Machiavellego i Hobbesa. Realistyczna szkoła pojmuje system
stosunków międzynarodowych następująco:
1. System stosunków międzynarodowych to przede wszystkim
stosunki między państwami, a nie oddzielnymi przedstawicielami,
międzynarodowymi grupami i organizacjami.
2. Środowisko międzynarodowe jest ze swej istoty anarchiczne,
regulowane jedynie poprzez zastosowanie siły lub groźbę jej użycia.
3. Każde państwo dąży do maksymalizacji swojej władzy i wpływu,
maksymalizacji własnych korzyści32.

Realiści rozpatrują stosunki międzynarodowe jako projekcję polityki

siłowej. Współczesna realistyczna ocena stosunków
międzynarodowych początku XXI wieku nie odrzuca jednak faktu
zaistnienia pewnych zmian w całym systemie. Przyznają oni, iż
państwo przestało być jedynym graczem w polityce
międzynarodowej. Wielkie korporacje często mają własne
transnarodowe interesy i występują jako w pełni samodzielne
podmioty międzynarodowych stosunków ekonomicznych i
politycznych. W stosunkach Rosji z WNP rolę taką zdolne są
odgrywać np. „Gazprom”, „Łukoil” i inne koncerny przemysłu
energetycznego. Obok korporacyjnej dyplomacji istnieje także
dyplomacja partii politycznych (europejscy prawicowi radykałowie),
ruchów społecznych („Greenpeace”, „Lekarze bez granic”, „Amnesty
International”), diaspor etnicznych. Interesy polityczne rzeczywiście
są zglobalizowane na wszystkich poziomach ludzkiego życia33.

Jednak czy zmieniły się same cele politycznej walki? Z punktu

widzenia realizmu założenia gry politycznej zasadniczo nie uległy
zmianie. Rezygnacja z jednej (marksistowskiej) ideologii, na korzyść
innej (liberalno-demokratycznej) wcale nie świadczy o tym, że
nieaktualna jest już walka o podział bogactwa i władzy, których tak
jak i wcześniej nie starcza dla wszystkich34.

Nawet powierzchowna analiza polityki rozwiniętych kapitalistycznych

krajów w sferze imigracji (ograniczanej i regulowanej interesami
przyciągnięcia inwestycji i wybiórczego nasycenia rynku pracy),
rolnictwa (subsydiowanego i chronionego przed zewnętrzną
konkurencją przez państwo), przemysłu, transportu, komunikacji
(chronionych prawem antydumpingowym, częściowo wspieranych
zamówieniami rządowymi) utwierdza w tym, że o pojęciu interesów
narodowych zapominać jest zbyt wcześnie35. Podobnie dzieje się w
sferze międzynarodowych stosunków politycznych, gdzie każdy z
podmiotów tej „gry” dąży do maksymalizacji własnych wpływów.
Według zmodernizowanej teorii geopolitycznej Haushofera, Rosję
zaliczyć można do grupy państw nazywanych - „półperyferiami”,
gdyż występuje ona jakby w dwóch rolach: w roli eksploatatora i/lub
wojskowo- politycznego hegemona w stosunku do jeszcze bardziej
zależnych „peryferii” oraz w roli obiektu eksploatacji przez państwa
centrum36. Okazuje się zatem, że nadal każde państwo dąży do
zdobycia przewagi nad innymi i nie jest prawdą, iż zawsze ogląda się

8 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
na dobro pozostałych partnerów międzynarodowych, co jest w pełni
uzasadnione w świetle wyżej przedstawionych wyjaśnień
dotyczących etyki w relacjach międzynarodowych.

BIBLIOGRAFIA:

1. Afanasjew J., Opasnaja Rossija, Moskwa 2001

2. Aktualnyje probliemy rossijskoj geopolitiki, Michajłow W. (red),
Moskwa 2004
3. Andriuszin I, Mir na poroge XXI wieka, Sarow 2001
4. Arbatow A., Nacionalnaja idieja i nacionalnaja biezopasnost’,
„Miezdunarodnyje Otnoszenija” 1998, nr 5
5. Aszenkampf N., Sowriemennaja geopolitika, Moskwa 2005
6. Bałujew D., Umieriennost’ w nacionalnoj idee i izolacionizmie,
„Mieżdunarodnaja Żizn’” 1996, nr 9
7. Bieleń S., Rosja w poszukiwaniu demokratycznej tożsamości, w:
A. Stepień – Kuczyńska, J. Adamowski (red.), Szkice o Rosji, Łódź –
Warszawa 2000
8. Błagowolin S., Poiski nowogo miesta Rossii w mieniajuscimsja
mire, „Mieżdunarodnaja Żizn’” 1998, nr 8
9. Cygankow P., Teorija mezdunarodnych otnoszenii, 2003,
http://www.lib.ua-ru.net/content/1141.html
10. Czernow P., Nowyj gieopoliticeskij pieriediel mira. Szto budet s
Rossijej?, Moskwa 2003
11. Cziomer E., Zyblikiewicz L., Zarys współczesnych stosunków
międzynarodowych, Warszawa – Kraków 2001
12. Disunskij I., Gieopolitika Rossii , Moskwa 2003
13. Gadżijew K., Gieopoliticeskije gorizonty Rossii: kontury nowogo
miroporjadka, Moskwa 2007
14. Gieopoliticeskaja doktrina Rossii : realii i probliemy wybora,
Kefali I. (red.), Sankt Petersburg 2004
15. Gieopolitika: klassika i sowriemiennost’, Burienko W. (red.),
Moskwa 2006
16. Gubczenko A. ,Wlijanije głobalizacii na geopoliticeskoje
połozenije i bezopasnost’ Rossii i sopriedielnych gosudarstw,
Moskwa 2005
17. Gubczenko A., Głobalizacija i bezopasnost’ sowriemiennogo
gosudarstwa, ?oskwa 2005
18. Gusher A., O charaktierie wniesznogo wyzowa nacionalnym
intieresom Rossii, „Mieżdunarodnaja Żizn’” 1999 nr 1
19. Iwaszow L., Rossija ili Moskowija? Geopoliticeskoje izmierienije
nacionalnoj biezopaanosti Rossii, Moskwa 2002
20. Jakowenko I., Ot imperii k nacionalnomu gosudarstwu, „Polis”
1996, nr 6
21. Jakowenko I., Rossijskoje gosudarstwo: nacionalnyje intieriesy,
granicy, pierspiektiwy, Nowosybirsk 1999
22. Jakubin W., Nacionalnyje intieriesy kak usłowija mirowogo
porjadka, Wołgograd 2004
23. Karadaszowa I., Nacionalnyje intieriesy: Ponjatie, suscnost’,
klassifikacija , „Westnik Moskowskogo Uniwiersitieta MWD Rossii”,
2005. - ? 2
24. Kara-Murza A., Włast’ u nas krajnie neinteligentna, Telekanal
„Rossija”,17.03.2007 , www.sps.ru (odczyt 27.01.2008)

9 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
25. Klimow I., Nacionalnyje intierisey Rossii, Polis 2000
26. Knriejew G, Nowoje myszlienije i głobalnaja
bezopasnost’,25.02.2006 http://www.dumaem.ru
/print.php?st_id=666&
PHPSESSID=04984594eb644088fed5bf39095979bc (odczyt
31.01.2008)
27. Kodin M., Rossija w „sumierkach” transformacii, Moskwa 2001
28. Kołosow W., Mironienko N., Geopolitika i politiceskaja
gieografija, Moskwa 2002
29. Kołosow W., Gieopolitika i politiceskaja geografija, ?oskwa 2005
30. Kuda dwizetsja mirowyje soobscestwo?Geopolitika triet’ego
tysjaceletija, Grigorjan E. (red), Moskwa 2006
31. Kuzmin D., Głobalnoje uprawlenije i nacionalnyje intieriesy
Rossii, Stawropol 2004
32. Lisicin E., Eti zagadocnyje nacionalnyje intieriesy, Tygodnik
2000.net.ua, No. 35 (331) 1-7 września 2006
www.news2000.org.ua
33. Lukjanowicz N. , Gieopoliticeskoje polozenije Rossii w XXI
wiekie: probliemy, modeli i wierojatnyje scenarii razwitia,
?oskwa 2003
34. Makarewic A., Mieżdunarodnoje otnoszenija w XXI wiekie:
regionalnoje w głobalnom, głobalnoje w regionalnom, Nowogród
2000
35. Malak K., Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji
Rosyjskiej, w: Bieleń S., Góralski W., Nowa tożsamość Niemiec i
Rosji w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 1999
36. Maniłow W., Biezopasnosst’ w epochu partniorstwa, Moskwa
1999
37. Mieżujew B., Ponjatie „nacionalnyj intieries” w rossiskoj
obscestwenno-politiceskoj mysli, „Polis” 1997 nr 1
38. Moczulski L., Geopolityka, Warszawa 1999.
39. Mojsiejew N., Kak dalieko do zawtraszniego dnia, Moskwa 1999
40. Mołcanow M., Diskussionnyje aspiekty problemy „nacionalnyj
intieries”. „Polis” 2000, nr 1
41. Muchanow B., Nacionalnyje intieriesy: socialno-fiłosofskij analiz,
Nalczyk 2004
42. Musuchin G., Deformacija mechanizma formirowanija
nacionalnogo intieriesa, „Polis” 2000, nr1
43. Nartow N., Gieopolitika, Moskwa 2007
44. Panarin A., Położenie geopolityczne Rosji: alternatywne
scenariusze u progu XXI, w: S. Filipowicz (red), Historia i
geopolityka. Rosja u progu XXI wieku, Warszawa 2003
45. Pantin W., Łogika razuma ili łogika strastiej, „Polis” 1995, nr 1
46. Pastuchow W., Nacionalyj i gosudarstwinnyj intieriesy Rossii:
igra słow ili igra w słowa, „Polis” 2000, nr 1
47. Plaijs J., Rossija i mir na poroge XXI wieka, Moskwa 1995
48. Pljajs J., Niekotoryje obscije razmyszlenija ob intieresach naszej
strany, „Polis” 2000
49. Rewjakin A., Istoria mezdunarodnych otnoszenii w Nowoje
wriemia. ?oskwa 2004 Sowriemiennuje mezdunarodnyje otnoszenija
i mirowaja politika, Torkunow A. W. (red.) Moskwa, 2004
50. Sirota N., Gieopolitika, Sankt-Petersburg 2006
51. Surokow W., Nacionalizacija buduscego, 20.11.2006,

10 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
http://www.expert.ru/printissues/expert/2006/43
/nacionalizaciya_buduschego/ (odczyt 27.01.2008)
52. Swieliew A., Nacija i gosudarstwo. Teorija konserwatiwnoj
rekonstrukcii (2005), www.savelev.ru/book (odczyt 01.02.2008)
53. Tuzikow A., Osnowy geopolitiki, Moskwa 2004
54. Utkin A., Wyzow zapada i otwiet Rossii, Moskwa 2002
55. Zadochin A., Głobalizacija i nacionalnyje intieriesy Rosii,
“Obozriewatiel” 2001, nr 1
56. Zielienkow M., Prawowyje osnowy obsciej teorii bezopasnosti
Rossijskogo gosudarstwa w XXI wiekie , Moskwa 2003

DOKUMENTY:

1. Koncepcija nacionalnoj biezopasnosti Rossijskoj Fiedieracii 2000,

www.scrf.gov.ru/Documents/Decree/2000
2. Wojennaja doktrina Rossijskoj Fiedieracii,
www.scrf.gov.ru/Documents/Decree/2000
3. Zakon Rossijskoj Fiedieracii o biezopasnosti ot 22.12.1992, No
2288, www.scrf.gov.ru/Documents/2646-1.html

Przypisy

1 Koncepcija nacionalnoj biezopasnosti Rossijskoj Fiedieracii 2000,

www.scrf.gov.ru/Documents/Decree/2000
2 Porównaj: Karadaszowa I., Nacionalnyje intieriesy: Ponjatie,
suscnost’, klassifikacija , „Westnik Moskowskogo Uniwiersitieta MWD
Rossii”, 2005. - ? 2
3 M. Mołcanow, Diskusionnyje aspiekty problemy „nacionalnyj
interes, „Polis” 2000, nr 1, s.12.
4 Zdaniem S.E. Błagowdina problem ten stracił już na aktualności,
gdyż społeczeństwo współczesnej Rosji składa się w 80 % z samych
Rosjan, a prawie połowa z pozostałych 20 % uważa się za Rosjan,
biorąc pod uwagę ich język i tradycję, do której się odwołują.
5 M. Mołcanow, op. cit., s. 12.
6 I. G .Jakowenko, Rossijskoje gosudarstwo: nacionalnyje intieriesy,
granicy, pierspektiwy, Nowosybirsk 1999, s. 77.
7 S. Lure, Metamorfozy tradycyjnej świadomości, Sankt - Petersburg
1995, s. 150., za: I. Jakowenko, op. cit., s.78.
8 I.G. Jakowenko, op. cit., s. 78.
9 W. J. Pantin, Łogika razuma ili łogika strastiej, „Polis” 1995, nr 1,
s. 100, za: K. Kik, Interesy narodowe Polski i Rosji w procesach
integracji Europy, w: M. Dobroczyński (red.), Niemcy, Polska,
Rosja..., Warszawa 1996.
10 Szerzej: Gieopoliticeskaja doktrina Rossii : realii i probliemy
wybora, Kefali I. (red.), Sankt Petersburg 2004
11 Szerzej:Lisicin E., Eti zagadocnyje nacionalnyje intieriesy,
Tygodnik 2000.net.ua, No. 35 (331) 1-7 września 2006
www.news2000.org.ua
12 W. B. Pastuchow, Nacionalnyj i gosudarstwennyj interesy Rossii:
igra słow ili igra w słowa?, „Polis” 2000, nr 1, s. 93.
13 G. I. Musuchin, Deformacija mechanizma formirowanija
nacionalnogo interesa, «Polis» 2000, nr 1, s. 77.
14 J. A. Pljajs, Niekotoryje obscije razmyszlenija ob intieriesach

11 z 12 2009-09-02 00:00
 http://www.mpp.org.pl/22/22_2.html
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
naszej strany, «Polis» 2000, nr 1 s.63.
15 K. Kik, op. cit., s. 142.
16 za: M. Mołcanow, op.cit., s. 16.
17 I. Jakowenko, op. cit., s. 81.
18 M. Mołcanow, op.cit., s. 16.
19 Ibidem, s.14.
20 I. G. Jakowenko, op. cit., s. 174.
21 Porównaj: Jakubin W., Nacionalnyje intieriesy kak usłowija
mirowogo porjadka, Wołgograd 2004
22 Ibidem, s. 185.
23 Ibidem, s.187.
24 K.S. Gadżijew, Wwiedienije w geopolitiku, Moskwa 2007, s.352.
25 I A. Klimow, Nacionalnyje interiesy Rossii, Polis 2000, nr 1, s. 74.
26 Porównaj: Kuda dwizetsja mirowyje soobscestwo?Geopolitika
triet’ego tysjaceletija, Grigorjan E. (red), Moskwa 2006
27 Porównaj: Lukjanowicz N. , Gieopoliticeskoje polozenije Rossii w
XXI wiekie: probliemy, modeli i wierojatnyje scenarii razwitia,
?oskwa 2003
28 Porównaj: Gubczenko A. ,Wlijanije głobalizacii na geopoliticeskoje
połozenije i bezopasnost’ Rossii i sopriedielnych gosudarstw,
Moskwa 2005
29 Kuzmin D., Głobalnoje uprawlenije i nacionalnyje intieriesy Rossii,
Stawropol 2004
30 W. B. Pastuchow, op. cit., s. 94.
31 Ibidem, s. 95.
32 Ibidem, s.95.
33 Zadochin A., Głobalizacija i nacionalnyje intieriesy Rosii,
“Obozriewatiel” 2001, nr 1
34 W. B. Pastuchow, op. cit., s. 95.
35 Ibidem, s.95.
36 Szerzej: L. Moczulski, Geopolityka, Warszawa 1999.

Powrót Drukuj

12 z 12 2009-09-02 00:00