MATEMATYKA STOSOWANA- skrypt z wykadw prof. AGH dr hab. in.

Jerzy Stopa
Wykad 1

h- poziom pynu w zbiorniku po dolaniu poziom podnis si do wysokoci dh z twierdzenia Pitagorasa:

Wykad 2

Pochodne wyszych rzdw obliczamy jako pochodne niszych rzdw:

Cakowanie przez czci

Funkcje wielu zmiennych:

1. 2. 3. 4.

Funkcje skalarne argumentu skalarnego Funkcje skalarne argumentu wektorowego Funkcje wektorowe argumentu skalarnego Funkcje wektorowe argumentu wektorowego

rniczka funkcji

Wzr Taylora:

Wzr Taylora suy do przybliania wartoci nieznanych funkcji poprzez funkcj liniow.

Uoglnienie pojcia pochodnej funkcji wielu zmiennych:

Np.:

Pochodne czstkowe zapisujemy w postaci Pochodne rzdu drugiego:

lub fx/fy

Pochodne rzdu trzeciego:

Zapis alternatywny:

Np.:

Rniczka zupena:

Np.:

Wykad 3

Np.: f- powierzchnia, zaley od innych wielkoci fizycznych f(x, y)- funkcja dwch zmiennych x, y- bezporednio mierzalne parametry, obarczone pewnym bdem (np.: 1 cm) Z jak dokadnoci bdzie obliczane pole stou? Bd maksymalny- f(x+ dx, y+ dy)- f(x,y) Zad.1

Oszacowad bd pomiaru opornoci R, jeeli znamy bdy pomiaru R1 i R2

Nie wiemy czy bd bdzie dodatni czy ujemny, wic musimy obliczyd wartod bezwzgldn: |a+b||a|+|b|

Funkcj z= f(x, y) nazywamy rniczkowaln jeeli przyrost tej funkcji w punkcie z= (x, y) wyraony jest w postaci rniczki zupenej, ale w przyblieniu

+R

T sam definicj moemy rozszerzyd na funkcj wielu zmiennych w= F(x, y, z) Np.:

Zad. 2 Cinienie P w zamknitym zbiorniku gazu idealnego dane jest wyraeniem P=k(T/V), gdzie T temperatura, V- objtod, k- staa PV= nRT bd T= 0,6%, bd V=0,8% Znajd maksymalny bd pomiaru cinienia

Jeeli y= f(u) i jest funkcj rniczkowaln u= g(x), to pochodna funkcji zoonej ma wzr:

Jeeli funkcja jest funkcj dwch zmiennych z= f(u, v) i jest funkcj rniczkowaln i u= g(x) i v= h(x, y) i maj cige pierwsze pochodne czstkowe, to:

Jeeli z= f(u, v) i u= g(t) i v= h(t), to:

Jeeli z= z(u1, u2, u3, ., un) i uj= uj(x1, x2, , xk), to:

Np.:

Zad.3 Rwnanie Van der Waalsa dla CO2:

Obliczyd szybkod zmiany cinienia:

Rniczkowanie funkcji niejawnych: F(x,y(x))= C C- constans

Np.:

x= x(t) y= y(t)

Wykad 4 Np.: 1)

2)

Zastosowanie: 1) Malowanie podogi: x- d. Boku pomalowanego kwadratu prdkod malowania rate- wielkod, ktra zmienia si w czasie A- pole powierzchni kwadratu A= x2

2) Powietrze jest pompowane do sferycznego balonu z prdkoci . Z jak szybkoci zmienia si promieo jeli r= 3ft? Dane:

Spadek wydajnoci otworu wiertniczego: a)

b)

c)

Dla gazu upkowego: b= b(t)

Zmiany temperatury w otworze wiertniczym w zalenoci od gbokoci

Gradient: Wektor, ktrego skadowymi s pochodne czstkowe po x i y, jeeli funkcja jest dwch zmiennych lub po x, y i z, jeli funkcja jest trzech zmiennych.

Np.: 1) 2)

Wykad 5 Rwnania rniczkowe czstkowe: -Klasyfikacja -Warunki brzegowe

Def. 1 Rwnaniem rniczkowym czstkowym nazywamy rwnanie rniczkowe, w ktrym wystpuje funkcja niewiadoma dwch lub wicej zmiennych i jej pochodne czstkowe. Rzdem rwnania rniczkowego czstkowego nazywamy najwikszy rzd pochodnej funkcji niewiadomej wystpujcy w tym rwnaniu. Rwnanie rniczkowe postaci: (F(x,y,u(x,y)), )= 0

jest rwnaniem rniczkowym rzdu drugiego, z niewiadom funkcj dwch zmiennych niezalenych. Def. 2 Rozwizaniem oglnym lub cak powyszego rwnania nazywamy kad tak funkcj u=u(x,y), klasy c2, w pewnym obszarze D, ktra po podstawieniu wraz ze swymi pochodnymi do omawianego wyraenia spenia je tosamociowo. Oglny ksztat rwnania liniowego drugiego rzdu jednorodnego o wspczynnikach zmiennych ma postad: y+ f(x)y+ g(x)y= 0 Def. 3 Rwnaniem rniczkowym czstkowym liniowym rzdu drugiego o niewiadomej funkcji u(x,y) dwch zmiennych niezalenych x i y nazywamy rwnanie postaci:

A, B, C, a, b, c, d- s danymi funkcjami dwch zmiennych x i y o cigych pochodnych w pewnym obszarze paskim D. Wasnod: znak wyraenia a) b) c) nie ulega zmianie. - rwnanie hiperboliczne - rwnanie paraboliczne - rwnanie eliptyczne Uxx+Uyy=0- rwnanie Laplacea a2Uxx-Uu=0- rwnanie struny a2Uxx=Ut- rwnanie przewodnictwa cieplnego

Klasyfikacja warunkw granicznych: -brzegowe (na powierzchni lub linii granicznej) - pocztkowe (dla czasu t=t0) Rozwizanie problemu polega na znalezieniu nieznanej funkcji z rwnania rniczkowego o pochodnych czstkowych. musi speniad rwnanie: L*=g wewntrz okrelonego regionu rozwizania R, a ponad to speniad pewne warunki na S, granicy regionu R.

Warunki brzegowe: warunek Dirichleta- wartod funkcji na brzegu jest znana warunek Neumanna- okrelona jest interakcja z brzegiem, np., wpyw do obszaru, wypyw, przyoona sia. W szczeglnoci warunek Neumanna pozwala zdefiniowad brzeg nieprzepuszczalny warunek trzeciego rodzaju (Robina, Fouriera)- warunek ten definiuje wzajemn zalenod (nieznanej) wartoci rozwizania oraz (nieznanej) pochodnej normalnej na brzegu.

10

KLASYFIKACJA PDE: Wyznacznik B2-4AC RRC Przykad

<0 rwnanie opisuje stan ustalony, brak zmiennej czasowej

Eliptyczne

Rwnanie Laplacea

=0 rwnanie przewodnictwa cieplnego

Paraboliczne

Zagadnienie propagacji, r ozkad fun kcji w czasie i przestrzeni

>0 rozwizanie oscylacyjne, np., drgania struny Hiperboliczne Rwnania falowe, rozkad funkcji w czasie i przestrzeni

Rwnania rniczki czstkowej rzdu pierwszego s zawsze hiperboliczne!

11

Wykad 6

INTERPRETACJA GEOMETRYCZNA GRADIENTU

Gradient jest wektorem ukazujcym szybkod, z jak funkcja ronie lub maleje w obydwu kierunkach.

Pochodna kierunkowa:

Dwa przypadki szczeglne:

Pochodna kierunkowa jest uoglnieniem pochodnej czstkowej. =(1, 2, 3)

12

Twierdzenie: Jeli z= f(x, y) jest rniczkowaln funkcj od x i y i to:

Funkcja:

, t=0 g(0)- obliczamy z definicji pierwszej pochodnej

Wzr na pochodn kierunkow:

13

Np.: 1) Obliczyd pochodn kierunkow funkcji w punkcie (1,1) w kierunku jednostkowego wektora ktrego kt z dodatni czci osi x wynosi /6.

Jeli

2) Oblicz pochodn funkcji F=(x, y, z)=xy2-4x2y+z2 w punkcie (1, -1, 2) w kierunku wektora 6i+2j+3k

14

3) Mamy prostopadocienne pudeko, na ktrego suficie zamontowano grzak. W pudeku siedzi komar z wyksztaceniem matematycznym. Komar znajduje si w punkcie o wsprzdnych , znajd kierunek w ktrym musi si poruszad aby znaled si w najzimniejszym miejscu w pudeku. Grzaka umieszczona na suficie pudeka w ktrym znajduje si komar.

Wykad 7

15

Prawo filtracji Darcyego:

Zad 1 Pole temp. T(x,y)=5+2x2+ y2. Okrelid kierunek ewakuacji z punktu P oraz trajektori po jakiej miaaby si odbywad. Punkt P ma wsprzdne (4,2).

x= x(t),

y= y(t)- rwnania parametrw trajektorii - wektor styczny do trajektorii

16

H(x,y)=C

(x,y)

H(x,y)

k*f- wspczynnik filtracji

z= H(x,y) r=(x,y,z)

17

i=0, 1, 2.

t- odlegod rzeki od rda

x(t), y(t), z(t)

Uoglniajc: Jeli F(x,y,z)=c, oznacza poziomic funkcji w=F(x,y,z), ktra przechodzi przez punkt P o wsprzdnych (x0, y0, z0) to funkcje x, y , z s parametrycznymi x=f(t), y=g(t), z=h(t), rniczkami c na powie rzchni gdzie x0=f(to), y0=g(t0), z0=h(t0) .

Rniczkujc stronami F(x(t), y(t), z(t))=c otrzymujemy:

18

W szczeglnoci gdy t=t0 F(x,y,z)=c

Poniewa r(t) jest wektorem stycznym do krzywej F(x,y,z)=c oznacza to, e gradient jest prostopady do warstwicy.

Wykad 8

CAKA BDU GAUSSA (ERF) 1. Funkcje specjalne

x>15 erf(e)>0,96 x>20 erf(e)>0,99

erfc(x)- complementary error function

19

Np.:

Zadanie Koncentracja wzgldna C pynu zataczanego z prdkoci v w punkcie x=0 przy warunku pocztkowym: C(x,0)=1 dla x<0 C(x,0)=0 dla x>0 wyraa si wzorem v=10m/Day L=20m KL= L*v

Zanieczyszczenie jest wykrywalne przy C=S. Obliczyd po jakim czasie zanieczyszczenie bdzie wykrywalne w odlegoci L od swojego pocztkowego pooenia.

L=200m S=0,01 wyznaczamy wartod argumentu zs dla ktrego zachodzi zalenod: Eric(zs)=2S Obliczenia oraz rysunki wykresw mona przeprowadzid w mathcadzie. 20

z=0,1 zs= Root(erfc(z) -2S, z) zs=1,645 Zatem musi byd: dla x=L

wynika z tego, e t musi byd wiksze od t1 C(L,t1)=0,01 t1=1 day t2=8day t3=20 day v*t1=10m v*t2=80m v*t3=200m C(L,t1)=0 C(L,t2)=0,017 C(L,t3)=0,5

stopniowe narastanie mona przedstawid na wykresie

Aproksymacja:

21

Wykad 9 Funkcja wykadniczo- cakowa

Np.: Pseudo-cinienie m(r, t) w zou gazu w chwili t, w odlegoci r od osi otworu produkujcego z wydajnoci q wyraa si wzorem:d

Elementy teorii pola: Pole wektorowe

Czyli:

Pole potencjalne

22

Przy czym funkcje Warunek aby pole

nazywamy potencjaem pola wektorowego byo potencjalne:

Np.: Znaled funkcj potencjaln dla

Operatory dywergencji i gradientu: DYWERGENCJA Jeeli GRADIENT Mamy dan funkcj , to

Operator nabla: Jeeli jest polem potencjalnym, u- potencja pola , to:

Gradient potencjau jest tym samym polem Operator>(nabla) 23

Twierdzenie Ostrogradskiego- Gaussa Zaoenia: obszar normalny wzgldem paszczyzny ukadu wsprzdnych

- powierzchnia regularna zamknita zorientowana na zewntrz V P, Q, R, Teza: s okrelone i cige na

Rozwaamy funkcj skalarn

24

Wykad 10 Wsprzdne walcowe

25

Rniczka dr:

GRADIENT WE WSPRZDNYCH CYLINDRYCZNYCH:

Z drugiej strony:

We wsprzdnych cylindrycznych:

Zatem musi byd:

26

Std:

Divergencja we wsprzdnych cylindrycznych:

Operator divergencji w przepywie osiowej symetrii przepywu:

WSPRZDNE SFERYCZNE:

Wsprzdnymi sferycznymi s: dugod wektora a, kt biegunowy jaki tworzy wektor a z dodatni posi Oz oraz kt azymutalny . Zwizek ze wsprzdnymi kartezjaoskimi jest nastpujcy:

Rwnanie cigoci przepywu w orodku porowatym:

27

Ze wszystkich parametrw jedynie moe si zmienid.

Rwnanie cigoci we wsprzdnych prostopadych:

Rwnanie cigoci we wsprzdnych cylindrycznych:

Rwnanie cigoci we wsprzdnych sferycznych:

i s funkcjami cinienia. Zakadamy e orodek deformuje si liniowo.

Rwnanie filtracji pynu w orodku porowatym:

Jeli = constans i = constans (rwnanie filtracji cieczy nieciliwych) to:

28

Jeli =const, = const, k=const, =const

Rwnanie filtracji pynu ciliwego:

, k= const.

Rwnanie Laplacea:

29

30