BAT Met Niez r2

Rozdzia% 2
2 Powszechnie stosowane procesy i urz'dzenia 2.$ Uk%ad niniejszego rozdzia%u

Do produkcji metali nie'elaznych stosuje si" wiele technologii, r'ne urz#dzenia i techniki. Celem jasnego scharakteryzowania takich technologii i ich odmian nale'y je potraktowa( w sposb logiczny. Wiele z technik i poszczeglnych etapw procesw produkcyjnych jest wsplnych dla wi"kszo%ci wytwarzanych metali nie'elaznych; w celu unikni"cia zbyt wielu powtrze&, takie powszechnie stosowane etapy mo'na przedstawi( razem. Etapy te mo'na podzieli( w nast"puj#cy sposb: Zarz#dzanie, projektowanie i szkolenie; Odbir, przechowywanie i transport surowcw; Wst"pne przetwarzanie i wst"pne przygotowanie surowcw oraz doprowadzanie ich do procesw produkcyjnych; Typy piecw i techniki sterowania procesami; Wychwyt oparw i techniki ograniczania emisji; Ponowne wykorzystanie wody i oczyszczanie %ciekw; Zapobieganie, minimalizacja, recykling i przetwarzanie pozosta!o%ci technologicznych (w!#czaj#c w to produkty uboczne i odpady).
Ponadto, w niniejszym rozdziale przedstawiono ni'ej podane wsplne zagadnienia: Pomiar emisji i wykorzystanie danych emisji; Energia i odzyskiwanie ciep!a odpadowego; Problemy zwi#zane ze skutkami oddzia!ywania na %rodowisko; Ha!as i drgania; Zapach; Wycofywanie z eksploatacji.
Techniki zmniejszania wp!ywu instalacji na %rodowisko mo'na przedstawi( w trzech kategoriach: Techniki zarz#dzania: - dotycz# systemw i procedur projektowania i obs!ugi procesw oraz szkolenia operatorw i innego personelu; Zintegrowane techniki procesowe: - dotycz# zastosowania technik zapobiegania lub zmniejszenia emisji z dzia!alno%ci, takich jak sk!adowanie, reakcja, rozdzielanie i oczyszczanie; Techniki zmniejszania zu'ycia energii i ograniczania zanieczyszcze&: - dotycz# technik oczyszczania na wyj%ciu9 dla zmniejszenia emisji do atmosfery, wody i ziemi.
W rozdziale niniejszym przedstawiono w skrcie stosowane powszechnie techniki obejmuj#ce trzy powy'sze kategorie, ktre u'ywane s# w niniejszym sektorze. Tam, gdzie by!o to mo'liwe, przedstawiono wska*niki dla technik umo'liwiaj#cych zapobieganie lub zmniejszanie emisji do %rodowiska (ziemi, wd i powietrza). W rozdziale niniejszym przedstawiono rwnie' mo'liwe miejsca zastosowania tych technik na r'nych etapach technologicznych dla usprawnienia istniej#cych technologii. Temat ten przedstawiony jest szerzej w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali. Procesy produkcji metalurgicznej dla $0 grup okre%lonych przez Techniczn# Grup" Robocz# (TWG) przedstawione s# odpowiednio w rozdzia!ach od 3 do $2. Techniki, ktre nale'y wzi#( pod
9
ang. end-of-pipe techniques w literaturze przedmiotu stosowane jest rwnie' okre%lenie techniki ko&ca rury (przyp. t!um.).
Produkcja metali nie#elaznych
$$6
Rozdzia% 2
uwag" przy okre%laniu najlepszych dost"pnych technik BAT s# przedstawione w tych rozdzia!ach w postaci bardziej szczeg!owych opisw technologii, przyk!adw i rysunkw. Przedstawiono w nich rwnie' wi"cej szczeg!w dotycz#cych funkcjonowania zintegrowanych procesw oraz miejsca zastosowania odmian technik przedstawionych w rozdziale 2, np. r'nice pomi"dzy danym piecem a oglnym opisem. Podej%cie takie zastosowane celem zminimalizowania powtrze& opisw oraz umo'liwienia przesy!ania informacji i technik mi"dzy tymi dziesi"cioma grupami. Najlepsze dost"pne techniki BAT nie s# wyszczeglnione dla wszystkich powszechnie stosowanych procesw przedstawionych w niniejszym rozdziale; r'ne powszechnie stosowane technologie i techniki maj# swj udzia! w najlepszych dost"pnych technikach BAT przedstawionych w rozdzia!ach 3-$2. Ponadto, techniki przedstawione w niniejszym rozdziale s# odpowiednie rwnie' dla zmniejszania emisji ca!kowitych i z tego wzgl"du wp!ywaj# na sposb usprawniania istniej#cych instalacji. Dla uzyskania obrazu ca!kowitego cyklu produkcyjnego, rozdzia! 2 nale'y stosowa( razem z rozdzia!ami 3-$2, np. w rozdzia!ach 2 i 3 przedstawiono ca!y zakres produkcji miedzi i jej stopw. 2.$.$ Instalacje s%u#'ce do produkcji wielu metali lub wyposa#one w odpowiednie technologie na miejscu W znacznej ilo%ci instalacji mo'na wytwarza( wiele metali z r'nych grup; z instalacjami takimi mog# by( rwnie' zintegrowane odpowiednie technologie. Przyk!adami s# tu: przetwarzanie boksytw w piecu do wytapiania aluminium, istnienie instalacji produkcji anodowej przy piecu do wytapiania aluminium oraz produkcja ca!ego asortymentu r'nych metali ze z!o'onych surowcw, w szczeglno%ci Cu, o!owiu, cynku i metali szlachetnych. Elementy zintegrowanych instalacji przedstawione s# w r'nych cz"%ciach dokumentu referencyjnego BREF, np. szczeg!owe informacje dotycz#ce szlamu anodowego przedstawione s# w cz"%ci dotycz#cej metali szlachetnych; szczeg!owe informacje dotycz#ce wst"pnie spieczonych anod przedstawione s# w rozdziale $2, a dotycz#ce innych metali - w rozdzia!ach je opisuj#cych. W rozdziale, w ktrym przedstawiono g!wny metal znajduj# si" odniesienia do odpowiednich technologii, np. produkcja szlamu anodowego w rozdziale dotycz#cym Cu lub obecno%( instalacji anodowej w rozdziale dotycz#cym Al. W poni'szej cz"%ci dotycz#cej integracji przedstawiono umiejscowienie takich rozdzia!w i odsy!aczy oraz sposb podej%cia do z!o'onego zak!adu. Materia%y wytwarzane w tej samej instalacji Tlenek glinu z boksytw w piecu do wytapiania Al Wst"pnie spieczone anody w piecu do wytapiania Al. O!w, cynk, metale szlachetne z produkcj# miedzi Rozdzia%y, w ktrych przedstawiono technologi" i inne szczeg%y Rozdzia! 4 Aluminium Rozdzia! $2 W"giel i grafit Rozdzia! 5 O!w, cynk i Rozdzia! 6 Metale szlachetne Rozdzia%y zawieraj'ce przegl'd zagadnienia Rozdzia! 4 Aluminium Rozdzia! 4 Aluminium Rozdzia! 3 Mied* (plus podstawowe szczeg!y dot. Cu) Komentarz
Zintegrowane z nielicznymi instalacjami. Wzi"to pod uwag" czynniki powszechnego ograniczania emisji. Pewne powielenie mi"dzy rozdzia!em dot. Cu i innymi rozdzia!ami.
$$7
Rozdzia% 2
Nikiel, kobalt i mied* Rt"( podczas produkcji innych metali
Rozdzia! 3 Cu i Rozdzia! $$ Ni, Co" Rozdzia! 7 Rt"( Rozdzia! 2
Rozdzia! $$ Ni, Co Rozdzia! 3 Cu Rozdzia! 5 Pb, Zn Usuwanie rt"ci z gazw pochodz#cych z pieca do wytapiania przed instalacj# kwasu. Wzi"to pod uwag" czynniki powszechnego ograniczania emisji. Odzyskiwanie energii.
FeCr, FeSi, Fen, itp..
Rozdzia! 9 +elazostopy
Rozdzia! 9
Metale wysokotopliwe +elazostopy i metale wysokotopliwe
Rozdzia! 8 Metale wysokotopliwe Rozdzia! 8 i 9
Rozdzia! 8 Rozdzia!y 8 i 9
Tabela 2.$ Procesy, ktre mog' tworzy* zintegrowane instalacje
2.2 Pomiary emisji i wykorzystanie danych dotycz'cych emisji

Cz"%( niniejsza s!u'y do zapewnienia, 'e emisje przedstawione w niniejszym dokumencie mierzone s# w taki sposb, aby wyniki by!y reprezentatywne, wzajemnie porwnywalne i jasno przedstawia!y odpowiedni etap roboczy instalacji. Zastosowane metody i przyrz#dy powinny by( odpowiednimi metodami krajowymi lub mi"dzynarodowymi (np. zgodnie z wymaganiami Europejskiej Komisji ds. Normalizacji [CEN]; ISO; VDI Richtlinien; holenderskimi przepisami dotycz#cymi emisji Rozdz. 4 [NER]; Uwagami wytycznymi Zjednoczonego Krlestwa WB i IP, itp..). Podstawowe zasady przedstawione s# ni'ej. 2.2.$ Pomiar emisji Pomiar emisji s!u'y do okre%lenia zawarto%ci substancji w czystym gazie lub w wodzie odpadowej, tak aby mo'na je by!o podawa(, stosowa( do sterowania procesem lub instalacj# do ograniczania emisji lub stosowa( do przewidywania wp!ywu na %rodowisko. Za pomoc# pomiaru mo'na rwnie' szacowa( emisje niezorganizowane (niewychwycone, niezbierane). Przed pomiarem mo'na sporz#dzi( plany w celu wzi"cia pod uwag": trybu pracy, stanu roboczego instalacji oczyszczania gazw odlotowych oraz instalacji oczyszczania %ciekw, warunkw pracy w instalacji (pracy ci#g!ej lub nieci#g!ej, operacji uruchamiania i wy!#czania, zmiany obci#'enia) oraz wp!ywu czynnikw zak!ce& termodynamicznych.
$$8
Rozdzia% 2
Czynniki te mog# stanowi( podstaw" dla dobierania warunkw pracy, w ktrych mo'na: odnotowa( najwy'sze emisje, dobra( ilo%( i czas trwania pomiarw; dobra( najbardziej odpowiednie metody pomiarw oraz wyznaczy( po!o'enie miejsc i punktw pomiarowych. W przypadku emisji wd odpadowych mo'na wykorzystywa( takie kwalifikowane prbki losowe lub 24-godzinne prbki zbiorcze, na podstawie prbek pobranych proporcjonalnie do przep!ywu lub prbek u%rednionych w czasie. Dla pracy ci#g!ej niezb"dny jest zwykle minimalny czas zbierania prbek lub p!godzinny czas pomiaru (warto%( %rednia p!godzinna). W przypadku, gdy zawarto%( py!w jest niska lub je%li maj# by( okre%lone PCDD/PDF, mog# by( wymagane d!u'sze czasy pomiaru i w konsekwencji konieczne mog# by( inne czasy odniesienia, wskutek ograniczonego wykrywania. Prbki nale'y pobiera( i pomiary wykonywa( tylko podczas trwania procesu i nale'y wy!#czy( wwczas powietrze rozcie&czaj#ce. W przypadku pracy ci#g!ej, przy ktrej w charakterystyce emisji wyst"puj# tylko nieznaczne wahania, mo'na wykona( 3 indywidualne pomiary przy najwy'szym poziomie emisji. W przypadku przewidywania bardzo zmiennego poziomu emisji podczas pracy ci#g!ej, mo'na wykona( wi"cej pomiarw; czas pobierania prbek i czas u%redniania ograniczony jest tu do fazy emisji. W przypadku pracy okresowej (nieci#g!ej), czas pomiaru i czas u%redniania nale'y zmieni( w taki sposb, aby mo'na by!o pobra( prbk" lub prbki z ca!ego czasu pracy okresowej. Wyniki mo'na wykorzysta( do obliczania %rednich lub do wskazania, gdzie wyst"puj# warto%ci szczytowe w cyklu. Rwnie' w tym przypadku nale'y pobiera( prbki i wykonywa( pomiary w czasie pracy; powietrze rozcie&czaj#ce nale'y wy!#czy(. 2.2.$.$ Miejsca pobierania prbek Punkty pobierania prbek powinny spe!nia( wymagania odpowiednich wytycznych krajowych. Punkty pobierania prbek powinny zazwyczaj: by( wyra*nie oznaczone, je'eli jest to mo'liwe, cechowa( si" niezak!conym przep!ywem w przekroju pomiarowym, mie( punkty monitorowania, ktre mo'na zamkn#(, mie( odpowiednie zasilanie energi#, mie( odpowiednio du'e pomosty robocze i zapewnia( spe!nienie wymaga& BHP.
2.2.$.2 Sk%adniki i parametry Najcz"%ciej mierzonymi sk!adnikami w sektorze metali nie'elaznych s# py!, metale, dwutlenek siarki, w"giel ca!kowity (rwnie' lotne zwi#zki organiczne VOC, smo!y i w"glowodory), dioksyny, tlenki w"gla i tlenki azotu. Dla niektrych technologii oznaczane s# kwasy, takie jak HCl i HF oraz chlorki i fluorki. Szczeglnymi wyznacznikami s# tu PFC i WWA dla aluminium pierwotnego, WWA dla w"gla i grafitu oraz niektre wyznaczniki, ktre s# szczeglne dla niektrych odczynnikw stosowanych do produkcji metali szlachetnych. Elementy te przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali; metody analizy przedstawione s# w odpowiednich wytycznych krajowych i mi"dzynarodowych dotycz#cych monitorowania i analizy. Analiza niektrych parametrw mo'e by( obj"ta metodami ustalonymi przez inne organy, np. OSPARCOM. W tym konkretnym przypadku, w czasie sporz#dzania niniejszego dokumentu, kilka metod stosowanych do pobierania prbek i pomiarw emisji pochodz#cych z produkcji pierwotnej
Produkcja metali nie#elaznych $$9
Rozdzia% 2
aluminium oraz z produkcji wst"pnie spiekanych anod zosta!o okre%lonych przez OSPARCOM lub podlega!o ocenie. Przedmiotem przegl#du jest w szczeglno%ci pomiar i wyznaczanie WWA. W czasie sporz#dzenia niniejszego dokumentu nie by!y ustalone ilo%ci WWA, ktre maj# by( oznaczane ani protok! do przedstawiania niektrych lub wszystkich z nich; problem ten mo'e rozwi#za( przysz!e zalecenie z OSPARCOM. 2.2.$.3 Warunki odniesienia Dla emisji do atmosfery nale'y rwnie' wyznaczy( nast"puj#ce parametry gazw odlotowych dla przeliczania uzyskanych st"'e& emisji na warunki normalne 273 K, $0$,3 kPa, zmierzona zawarto%( tlenu i suchy gaz: obj"to%ciowy przep!yw gazw odlotowych (dla obliczenia st"'enia i masy py!u unoszonego przez gazy odlotowe), temperatur" gazw odlotowych, zawarto%( pary wodnej w gazach odlotowych, ci%nienie statyczne w kanale gazw odlotowych, ci%nienie atmosferyczne.
Dla przedstawienia emisji jako emisji jednostkowej na ton" metalu, mo'na rwnie' przedstawi( wielko%( produkcji. Mo'na tak'e obliczy( obj"to%( w!a%ciw# gazu w m3 na ton" metalu. 2.2.$.4 Pomiar ci'g%y W sposb ci#g!y mo'na mierzy( kilka sk!adnikw w gazach oraz w wodach odpadowych; w niektrych przypadkach mo'na przedstawia( dok!adne st"'enia w sposb ci#g!y lub jako warto%ci %rednie w uzgodnionych okresach czasu (co p! godziny, codziennie, itp..). W takich przypadkach analiza %rednich i zastosowanie percentyli mo'e stanowi( elastyczn# metod" przedstawiania zgodno%ci z warunkami pozwolenia; %rednie mo'na ocenia( !atwo i automatycznie. Istniej# r'ne metody ci#g!ych pomiarw ni'ej podanych substancji: py!u SO2 NOx CO fluoru i jego zwi#zkw chloru i jego zwi#zkw w"gla ca!kowitego. W zale'no%ci od nat"'enia przep!ywu masy substancji zanieczyszczaj#cej, w!a%ciwe organy mog# wymaga( dokonywania ci#g!ych pomiarw. W przypadku wody, w sposb ci#g!y mo'na monitorowa( przewodno%(, m"tno%(, pH i kilka gatunkw jonowych. Do badania trendw emisji i parametrw kontrolnych technologii oraz instalacji ograniczania emisji, nawet w przypadkach, w ktrych warto%ci bezwzgl"dne mog# nie by( uznane za niezawodne, mo'na stosowa( monitorowanie ci#g!e; z tego wzgl"du jest ono bardzo wa'ne. Dla uzyskania wskaza& wyst"powania niektrych sk!adnikw w strumieniu gazu, mo'na stosowa( rwnie' niektre parametry fizyczne. Na przyk!ad, wyst"powanie zjawiska anodowego mo'e wskazywa( na wytwarzanie PFC przy produkcji aluminium pierwotnego; temperatura, zawarto%(
Produkcja metali nie#elaznych $20
Rozdzia% 2
tlenu i py!w w gazie mo'e by( wskazaniem dla niszczenia dioksyn. Do wskazania efektywnego wytr#cania metali mo'na rwnie' stosowa( pH. 2.2.2 Przedstawianie danych dotycz'cych emisji Ka'dy opracowany raport z wykonanych pomiarw i protok! z pomiarw powinien by( zgodny z odpowiednimi wytycznymi krajowymi i mi"dzynarodowymi. Raport taki powinien zawiera(: cel, oglne informacje dotycz#ce pomiarw, krtk# charakterystyk" instalacji, jej stanu i danych roboczych, warunki pracy podczas pomiaru, informacje dotycz#ce planowania pomiarw, miejsca pobierania prbek, metody pomiarw, prezentacj" w tabelach poszczeglnych pomiarw, w tym temperatur, nat"'enia przep!ywu gazw i obj"to%ci, ocen" wynikw, omwienie b!"dw, prezentacj" %rodkw zapewnienia jako%ci oraz podsumowanie.
Aktualne dane dotycz#ce emisji w niniejszym dokumencie przedstawiane s# zwykle w postaci %rednich godzinowych lub dziennych albo jako emisje masy na jedn# ton" produkcji; rozcie&czenie gazw oraz wody odpadowej nie uwa'a si" za mo'liwe do przyj"cia. Obie metody sprawozdawczo%ci s# przydatne do wyznaczania skuteczno%ci i wp!ywu technologii. W swoich pozwoleniach oraz w danych przedstawianych dla emisji, w!a%ciwe organy u'ywaj# zwykle jednostek st"'e& (mg/Nm3 lub mg/l) i/lub wsp!czynnikw charakterystycznych emisji (g/t metalu). Takie dwie formy danych mo'na po!#czy( pod warunkiem dost"pno%ci danych dla obj"to%ci gazw ze wszystkich etapw technologicznych. Sytuacja taka nie wyst"puje zawsze i z tego wzgl"du, w dokumencie niniejszym, emisje zwi#zane z zastosowaniem BAT podawane s# zwykle w postaci %rednich st"'e& dziennych na podstawie ci#g!ego monitorowania w okresie pracy. Normalne warunki oznaczaj# temperatur" 273 K, ci%nienie $0$,3 kPa, zmierzon# zawarto%( tlenu i suchy gaz. W przypadkach, w ktrych monitorowanie ci#g!e nie jest wykonalne, warto%( ta b"dzie %redni# z okresu pobierania prbek. St"'enia metali lub innych substancji w wodzie lub w wodach odpadowych podawane s# w postaci sumy materia!u rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego. Emisje do wody, ktre zosta!y stwierdzone lub ktre odpowiadaj# najlepszym dost"pnym technikom BAT, oparte s# na kwalifikowanej prbce losowej lub na prbce zbiorczej 24-godzinnej. W momencie sporz#dzania niniejszego dokumentu brak by!o odpowiedniej ilo%ci wiarygodnych danych dla przedstawienia emisji jednostkowych odpowiadaj#cych BAT rwnolegle ze st"'eniami. 2.2.2.$ Wzajemna zale#no&* (jednostkowymi) mi"dzy st"#eniami i emisjami charakterystycznymi
Je%li odpowiednie informacje s# dost"pne, wwczas dla przeliczenia jednostek st"'enia na okre%lone wsp!czynniki emisji mo'na przedstawi( je w postaci wsp!zale'no%ci. Dla organu
Produkcja metali nie#elaznych $2$
Rozdzia% 2
wydaj#cego przepisy i przedsi"biorcy bardzo pomocne s# dane dotycz#ce emisji w obu tych postaciach. Jednak'e podczas porwnywania lub przeliczania danych w takich postaciach nale'y zachowa( ogromn# ostro'no%( dla uwzgl"dnienia emisji niezorganizowanych (emisji niewychwyconych). W zale'no%ci od procesu, emisje niezorganizowane mog# stanowi( g!wn# cze%( emisji ca!kowitych. W poni'szym przyk!adzie, do przedstawienia sposobu przeliczania st"'enia substancji zanieczyszczaj#cej b"d#cej przedmiotem zainteresowania (mg/Nm3) na jednostkowe obci#'enie obj"to%ciowe (m3/t metalu) i wsp!czynnik charakterystyczny emisji (g/t metalu), zastosowano proste przeliczenie %rednich emisji rocznych. Do przedstawienia emisji charakterystycznych dla konkretnego miejsca mo'na zwykle stosowa( ca!kowit# ilo%( wytwarzanych metali.
a) Zmierzone st"'enia py!w w okresie rocznym, dost"pne normalnie w postaci zakresu z monitorowania ci#g!ego (mg/Nm3) b) )rednie roczne st"'enie py!w (mg/Nm3) c) Godzinowe obj"to%ciowe nat"'enie przep!ywu gazw odlotowych (Nm3/h) d) Roczny czas pracy (godziny/rok) cd=e e) Roczna obj"to%( gazw odlotowych (Nm3/r) b e = f mg/r f) Roczna emisja py!w (kg substancji zanieczyszczaj#cej/rok) g) Roczna wydajno%( produkcji (t metalu/rok) eg=h h) Obj"to%( w!a%ciwa gazw odlotowych (Nm3/t) f g = i kg/t i) Wsp!czynnik charakterystyczny emisji (emisja jednostkowa) (kg/t metalu) Ta kalkulacja jest oparta na wiarygodnej znajomo&ci poni#szych danych: )redniorocznego st"'enia py!w (mg/Nm3) Godzinowego obj"to%ciowego nat"'enia przep!ywu gazw odlotowych (Nm3/h) Rocznego czasu pracy (h/r) Rocznej wydajno%ci produkcyjnej (t metalu/rok)
Powy'sze wzajemne zale'no%ci oparte s# na znajomo%ci mierzonych warto%ci, na przyk!ad zakresu rocznych st"'e& py!w i rzeczywistego obj"to%ciowego nat"'enia przep!ywu, ktre nale'y nast"pnie przeliczy( na %rednie roczne. Wyniki takich oblicze& wa'ne s# tylko dla emisji wychwyconych i oparte s# na warto%ciach %rednich. W przypadku nowego zak!adu lub istotnej zmiany istniej#cej instalacji, powy'sze zale'no%ci mog# by( oparte na warto%ciach teoretycznie obliczonych lub oszacowanych. Dane takie powinny uwzgl"dnia( wszystkie niepewno%ci pomiarw, np. obj"to%( gazw odlotowych z dowolnego pojedynczego procesu mo'e si" zmienia( wraz ze sk!adem koncentratu. Poleganie na projektowych wydajno%ciach wentylatora mo'e prowadzi( do b!"dw w ocenach, gdy' powszechnie stosowane s# wentylatory o zmiennych pr"dko%ciach. Taki problem pomiaru obj"to%ci spotyka si" rwnie' w ocenie emisji niezorganizowanych lub niewychwyconych; w czasie sporz#dzania niniejszego
Rozdzia% 2
dokumentu nieustalone by!o rwnie' pobieranie prbek i pomiary emisji niezorganizowanych gazw. 2.2.2.2 Wykorzystanie danych dotycz'cych emisji W przypadku dost"pno%ci informacji, obliczenia rocznych emisji py!w (kg/r) i wsp!czynnikw emisji charakterystycznej substancji zanieczyszczaj#cej (g/t wytworzonego metalu) umo'liwiaj#: wyznaczenie wielko%ci indywidualnych *rde! emisji do atmosfery i wody, w obr"bie instalacji lub mi"dzy instalacjami, przedstawianie emisji niezorganizowanych w postaci emisji masy na jednostk" czasu lub masy na ton" wyprodukowanego metalu. Patrz pkt. 2.7. stworzenie podstawy dla ustalania priorytetw dla przysz!ej gospodarki %rodowiskowej instalacji lub zastosowanie koncepcji p"cherzykw dla emisji do atmosfery lub wody w konkretnym terenie, w przypadku takiej potrzeby.
W poni'szej tabeli przedstawiono dane dotycz#ce rocznych emisji py!w z niektrych cz"%ci procesu produkcji miedzi pierwotnej [tm 2$3, PRAM $999] przy produkcji miedzi konwertorowej $70000 t/rok. System Wsp%czynnik emisji charakterystycznej dla py%u [g/t Cu] 0,2 $,5 0,7 0,$ 7,2 36,7 $9,3
Suszarka Piec pra'alniczy Filtr szybowy konwertora Grudkowanie Granulacja 'u'la Urz#dzenie do odlewania anod Wentylacja hali
Tabela 2.2: Przyk%ad podstawowych danych (rde% emisji W tym szczeglnym przypadku, rwnanie [b x e = f] pozwala obliczy( emisje charakterystyczne py!w; obliczenia takie prowadz# do wniosku, 'e najwi"kszymi pojedynczymi *rd!ami emisji py!w, ktrym nale'y nada( priorytet, s# urz#dzenie do odlewania anod i wentylacja hali. D!ugookresowe i szerokozakresowe skutki emisji mo'na wyznaczy( za pomoc# modelowania rozpraszania i innych technik.
Do poprawiania rozpraszania gazw stosowane s# wysokie kominy, czego wynikiem mo'e by( oddzia!ywanie na %rodowisko na terenach odleg!ych od zak!adu. W przypadku zwi#zkw takich jak dwutlenek siarki wyst#pi( mog# efekty akumulacji na szerok# skal", a w przypadku niektrych substancji zanieczyszczaj#cych mo'liwe jest przekroczenie poziomw obci#'e& krytycznych. Z tych wzgl"dw rozproszenie nie jest substytutem niskiego poziomu emisji.
$23
Rozdzia% 2
Zastosowanie st"'e& opartych na okre%lonych parametrach i metodach pomiarw pozwala na monitorowanie wielu parametrw w sposb ci#g!y. Parametry takie mo'na w!#czy( do stosowanego systemu ograniczania emisji. Pomiary st"'e& umo'liwiaj#: !atwe wykazanie zgodno%ci, wykazanie efektw w czasie rzeczywistym, wysoki stopie& kontroli ograniczania emisji i wczesne ostrzeganie o awarii urz#dze&.
2.3 Systemy zarz'dzania

Dla uzyskania niskich poziomw emisji istotne jest skuteczne zarz#dzanie. Jest to wa'ny element najlepszych dost"pnych technik BAT, ktry stanowi cz"%( definicji technik przedstawionych w art. 2 dyrektywy. Prace podj"te przy opracowywaniu niniejszego dokumentu wykaza!y, 'e mi"dzy wp!ywem w!a%ciwie zarz#dzanej i obs!ugiwanej technologii na %rodowisko a wp!ywem takiej samej technologii *le zarz#dzanej i obs!ugiwanej istnieje wiele znacz#cych r'nic. Najbardziej istotnymi czynnikami s# tu, mi"dzy innymi, system zarz#dzania i komunikacji. Dla osi#gni"cia dobrych wynikw wymagane jest zaanga'owanie na wszystkich szczeblach w firmie, poczynaj#c od szczebla zarz#du lub prowadzonej polityki, w!#czaj#c w to kierownictwo terenowe, nadzr i operatorw. W systemie takim nale'y ustali( cele, okre%li( zadania oraz przekazywa( instrukcje i wyniki. Pomocne mog# tu by(, poprzez sformalizowanie systemu, systemy gospodarki %rodowiskowej, takie jak ISO $400$ i EMAS oraz system zarz#dzania jako%ci#, taki jak ISO 9000. Chocia' nie s# to wymagania uj"te w dyrektywie, dla okre%lonej instalacji nale'y wzi#( pod uwag" korzy%ci, jakie mo'na uzyska( z przyj"cia takiego systemu. Stosowane techniki mog# rwnie' poprawi( efektywno%( ekonomiczn# przez poprawienie wydajno%ci roboczej, zmniejszenie kosztw takich jak koszty energii lub likwidacji, a tak'e poprawi( uzyski metali. Z tych wzgl"dw techniki te s# istotnymi czynnikami dla nowoczesnej instalacji. 2.3.$ Polityka zarz'dzania i zaanga#owanie Skuteczny system zarz#dzania mo'e zawiera( poni'sze czynniki: wskazanie wp!ywu prowadzonej dzia!alno%ci, produktw i technologii na zdrowie, bezpiecze&stwo i %rodowisko; zobowi#zanie do opracowywania i wdra'ania okre%lonych rozwi#za&; informowanie pracownikw i kontrahentw o prowadzonej polityce celem zapewnienia, 'e s# oni %wiadomi swojego zaanga'owania i wci#gni"ci w realizacj" tej polityki; zastosowanie jasnej struktury zarz#dzania problemami z zakresu ochrony %rodowiska, w pe!ni zintegrowanej z szerszymi systemami podejmowania decyzji w przedsi"biorstwie i na okre%lonym terenie; poziomy emisji okre%lonego procesu s# w du'ym stopniu uzale'nione od uwagi i %wiadomo%ci operatora procesu. Wa'na jest tu %wiadomo%( takiego stanu oraz jego znaczenia dla poziomw emisji. oglne poziomy emisji mo'na monitorowa( w sposb regularny, a wyniki mog# stanowi( cz"%( procesu oceny zarz#dzania. Mo'na opracowa( wska*niki poziomw emisji i przekaza( je operatorom; mo'na uzyska( i stosowa( opinie operatorw;
$24
Rozdzia% 2
mo'na przygotowa( plany nieprzewidzianych okoliczno%ci, okre%laj#ce potencjalne rodzaje przypadkw, ktre mog# wyst#pi( i przedstawi( jasne wytyczne sposobw post"powania w przypadku ich wyst#pienia oraz osoby odpowiedzialne. Mo'na przygotowa( procedury identyfikacji, reagowania i zdobywania wiedzy na podstawie wszystkich skarg i przypadkw; w miejscach, w ktrych przekazywane s# do eksploatacji nowe technologie oraz w miejscach, w ktrych technologie s# ponownie przekazywane do eksploatacji po dokonaniu zmian, mo'na przygotowa( plan przekazywania do eksploatacji, jasno okre%laj#cy problemy i osoby odpowiedzialne za poziomy emisji z okre%lonego procesu w okresie przekazywania do eksploatacji. 2.3.2 Projekt i konserwacja
W dyrektywie wymagane jest osi#gniecie wysokiego poziomu ochrony %rodowiska jako ca!o%ci. Na spe!nienie tego wymagania g!wny wp!yw ma konstrukcja i konserwacja przez dokonanie oceny wp!ywu istniej#cej instalacji lub wszystkich nowych i znacznie zmienionych procesw na stopie& ochrony powietrza, wody i ziemi. Wymaganie to mo'na spe!ni( w poni'szy sposb: Na pierwszych etapach projektu nale'y rozwa'y( skutki dla %rodowiska (w!#czaj#c w to ha!as) nowej lub znacznie zmienionej technologii lub surowcw; nast"pnie nale'y dokonywa( przegl#dw w regularnych odst"pach czasu. Jest to czas najbardziej ekonomicznego wprowadzenia usprawnie& w zakresie oglnego poziomu emisji. Skutecznym sposobem przedstawienia tego, jak brano pod uwag" r'ne opcje procesw i ograniczania emisji jest zapis przebiegu projektowania i procesu podejmowania decyzji. Dla nowej lub zmienionej instalacji nale'y zaplanowa( zagadnienia zwi#zane z przekazaniem do eksploatacji. Na wszystkich etapach nale'y bra( pod uwag" potencjalne emisje niezorganizowane. Nale'y stosowa( i rejestrowa( program konserwacji profilaktycznej. W przypadkach, kiedy jest to w!a%ciwe, program ten nale'y po!#czy( z testowaniem diagnostycznym. Nale'y regularnie kontrolowa( wszystkie lokalne systemy odci#gania i bezzw!ocznie naprawia( w nich wszystkie defekty i uszkodzenia. Ca!y personel musi by( %wiadomy swojej roli przez zachowanie odpowiedniej czujno%ci, np. w stosunku do uszkodze& okapw oraz kana!w i awarii instalacji. Dla zwi"kszenia zaanga'owania personelu i reakcji na raporty nale'y stosowa( odpowiednie procedury. Do autoryzacji zmian i do wykonywania kontroli po dokonaniu zmian, przed uruchomieniem procesu nale'y stosowa( wewn"trzne procedury. 2.3.3 Szkolenie Ca!y personel powinien by( %wiadomy wp!ywu technologii i swoich dzia!a& roboczych na %rodowisko. Dla ka'dego stanowiska nale'y ustali( jasne wymagania w zakresie kwalifikacji i kompetencji. Szkolenie, ktre odbywaj# cz!onkowie personelu zaanga'owani w obs!ug" procesu powinno obejmowa( skutki ich pracy dla %rodowiska oraz sposoby post"powania podczas wypadkw. Bardzo przydatne dla zapewnienia progresywnego i pe!nego przeszkolenia mog# by( zapisy szkole& przekazanych personelowi obs!uguj#cemu okre%lony proces. Dla zapobiegania konfliktom wp!ywaj#cym na poziomy emisji, skuteczne mo'e by( rwnie' szkolenie innych wydzia!w w zakresie problemw zwi#zanych z ochron# %rodowiska oraz skutkw dla instalacji. Na przyk!ad zespo!y finansowe i sprzeda'y mog# mie( znaczny wp!yw na poziom emisji. Za pomoc# metod ksi"gowych mo'na okre%li( nadmierne zu'ycie materia!w oraz rzeczywiste koszty energii i likwidacji dla okre%lonych etapw technologicznych; nieplanowane dostawy i sprzeda' mog# prowadzi( do brakw produkcyjnych i powodowa( wypadki.
$25
Rozdzia% 2
2.4 Odbir, sk%adowanie i transport surowcw i pozosta%o&ci

Podstawowymi surowcami u'ywanymi do produkcji metali nie'elaznych s# rudy i koncentraty, surowce wtrne, paliwa (olej, gazy i paliwo sta!e) oraz gazy technologiczne (takie jak tlen, chlor i gazy oboj"tne). U'ywane s# tu rwnie' inne materia!y, takie jak topniki, dodatki i chemikalia technologiczne (np. dla systemw ograniczania zanieczyszcze&). Tak r'norodne materia!y stwarzaj# wiele problemw w zakresie ich transportu i sk!adowania; w zwi#zku z tym, w zale'no%ci od ich w!a%ciwo%ci fizycznych i chemicznych, nale'y stosowa( odpowiednie techniki. Jak wynika z bada&, stosowne s# poni'sze techniki. 2.4.$ Stosowane technologie i techniki 2.4.$.$ Rudy i koncentraty Rudy i koncentraty dostarczane s# do zak!adw transportem samochodowym, kolejowym i morskim. W miejscach sk!adowania stosowane s# szeroko systemy wychwytu i ograniczania emisji. Coraz wi"kszego znaczenia nabiera sterowanie procesem; celem jest tu usprawnienie efektywno%ci przemiany, zmniejszenie zu'ycia energii oraz zmniejszenie emisji oparte cz"sto na efektywnym pobieraniu prbek, analizie i rejestracji surowcw dla ustalenia optymalnych warunkw obs!ugi procesu. Ma to wp!yw na dobr technik sk!adowania i obs!ugi. Roz!adowanie, przechowywanie i dystrybucja materia!w sta!ych przeprowadzane s# za pomoc# technik podobnych do technik stosowanych dla paliw sta!ych. Zasadniczo dla takich materia!w przyj"to bardziej surowe metody hermetyzacji, gdy' wchodz# one !atwiej w reakcje, maj# mniejsze wielko%ci cz#steczek i !atwiej ulegaj# zawieszeniu w powietrzu lub !atwiej wymywane s# do wody. Powszechnie stosowane s# automatyczne przyrz#dy szybko uszczelniaj#ce. W zak!adach produkcyjnych odbierane s# rwnie' topniki i %rodki 'u'lotwrcze, ktre transportowane s# w sposb podobny do rud i koncentratw. Rudy i koncentraty (je'eli wytwarzaj# py!) oraz inne pyl#ce materia!y s# zwykle przechowywane w zamkni"tych budynkach. Stosuje si" tu rwnie' zamkni"te, przykryte stosy sk!adowe i silosy. W otwartych stosach przechowuje si" du'e, bry!owe materia!y; stosy te tworzy si" zwykle na twardej nieprzepuszczalnej powierzchni betonowej w celu zapobie'enia stratom materia!owym, zanieczyszczeniu gruntu oraz zanieczyszczeniu rud. Niektre du'e materia!y nie s# przechowywane na twardych powierzchniach, gdy' mog# one spowodowa( uszkodzenie powierzchni i ukryte problemy. Do segregacji r'nych gatunkw rud cz"sto stosuje si" nawy magazynowe. W du'ych instalacjach u'ywa si" zwykle rud i koncentratw, wskutek czego do sk!adowania pierwotnego cz"stokro( nie s# stosowane silosy; mog# by( one u'ywane do sk!adowania po%redniego oraz do przygotowywania mieszanek rud/topnikw. Do odmierzania rud i topnikw dla uzyskania optymalnych mieszanek i lepszego sterowania procesem stosowane s# systemy silosw wa'#ce na zasadzie ubytku ci"'aru lub wyposa'one w wagi ta%mowe, itd. Do t!umienia py!w stosuje si" spryskiwanie wod#; niektrzy przedsi"biorcy wymagaj# suchego materia!u wsadowego i z tego wzgl"du niech"tnie stosuj# spryskiwanie wod#. Alternatywne metody, takie jak natryskiwanie rozpylaj#ce dla wytworzenia drobnej mg!y wodnej, stosowane s# do st!umienia py!w, bez zwil'ania ca!ego materia!u. Niektre koncentraty zawieraj# z natury wystarczaj#c# ilo%( wody zapobiegaj#cej wytwarzaniu py!u.
$26
Rozdzia% 2
W warunkach wietrznych, do zapobiegania tworzeniu si" py!w mo'na stosowa( %rodki uszczelniaj#ce (takie jak melasy, wapno oraz polioctan winylu). Uszczelnienie mo'e zapobiega( utlenianiu warstw powierzchniowych i wymywaniu materia!u do gruntu lub wd powierzchniowych. Potencjalnym *rd!em znacznych emisji py!w mo'e by( operacja wy!adowywania minera!w. G!wny problem wyst"puje podczas grawitacyjnego roz!adowywania wagonw kolejowych oraz innych pojazdw wywrotnych. Szybko%( roz!adunku nie jest kontrolowana, a wynikiem tego procesu jest du'a obj"to%( usuwanego powietrza i py!w, ktra mo'e przewy'sza( zdolno%ci systemw odci#gowych py!w. Stosuje si" tu obudowane hale dostaw z automatycznym zamykaniem drzwi. Stosowane s# tu ekrany poliw"glanowe s!u'#ce do uszczelniania samochodw z wywrotnym uk!adem roz!adunkowym. W takim przypadku usuwane powietrze doprowadzane jest do sekcji resorowej i do zbiornika wyrwnawczego w celu absorpcji energii roz!adowania; t!umiony jest wzrost obj"to%ci powietrza, co umo'liwia systemowi odci#gowemu zbieranie wszystkich generowanych py!w. Materia! mo'na pobiera( ze zwa!w za pomoc# przeno%nika podsuwnego, 'urawia chwytakowego oraz !adowarki czo!owej; do transportu materia!w wytwarzaj#cych py! stosuje si" ca!kowicie obudowane przeno%niki. W przypadku materia!w wytwarzaj#cych py!y, do oczyszczania py!w pochodz#cych ze statycznych miejsc wy!adunku oraz z miejsc doprowadzania za pomoc# przeno%nikw mo'na stosowa( systemy odci#gowe i filtruj#ce. W przypadku u'ywania przeno%nikw otwartych, przy zbyt du'ej szybko%ci ta%my (np. powy'ej 3,5 m/sekund") mo'e wytwarza( si" py!. W przypadku u'ywania !adowarki typu czo!owego, py! mo'e wytwarza( si" na ca!ej d!ugo%ci transportowej. Cz"%ci sta!e mog# przywiera( do k! oraz do innych cz"%ci pojazdw, powoduj#c w ten sposb zanieczyszczenie drg, zarwno na terenie roz!adunku jak i poza nim; w zwi#zku z powy'szym, dla oczyszczenia pojazdw stosuje si" cz"sto mycie k! i podwozia (oraz inne techniki oczyszczania, w przypadku wyst"powania temperatur powoduj#cych zamarzanie). Do oczyszczania drg wewn"trznych powszechnie stosuje si" zamiatarki uliczne i inny wyspecjalizowany sprz"t, w ktrym stosuje si" strumienie wody i podci%nieniowe zbieranie zanieczyszcze&. Materia!y zawieraj#ce sk!adniki o du'ej szkodliwo%ci dla %rodowiska, np. o!w i kadm, przetwarzane s# za pomoc# najbardziej skutecznych technik. 2.4.$.2 Surowce wtrne W przemy%le tym szczeglnie intensywnie odzyskuje si" metale z r'nych *rde!, co w konsekwencji prowadzi do wykorzystywania szerokiego asortymentu surowcw wtrnych. Jako *rd!a metali nie'elaznych wykorzystuje si" tu z!om metalowy, ko'uchy, py!y spalinowe i pofiltracyjne oraz szumowiny; materia!y te zawieraj# du'e ilo%ci metali lub zwi#zkw metali. Surowce wtrne stosowane s# rwnie' w niektrych procesach pierwotnych. .rd!o surowca wtrnego mo'e podawa( informacj" o potencjalnych emisjach wskutek wyst"powania kwasw, olejw, zanieczyszcze& organicznych (mog#cych wytwarza( dioksyny w procesach wytapiania), anionw i zwi#zkw takich jak amoniak, pochodz#cych z reakcji ko'uchw z wilgoci#. Zwi#zki takie wp!ywaj# bezpo%rednio na potencjalne emisje do atmosfery, wody i ziemi; ka'dy ze sk!adnikw takich materia!w mo'e ulega( emisji. Materia!y sprawdzane s# (np.
Rozdzia% 2
przez kontrol" i sortowanie) pod wzgl"dem wyst"powania nieprzewidzianych zanieczyszcze& i ska'e&; dzia!ania takie mog# by( op!acalne z punktu widzenia otrzymania czystszego produktu i zmniejszenia emisji. Na metody sk!adowania i obs!ugi ma rwnie' wp!yw stan fizyczny materia!w. Materia!y mog# by( pyl#ce, zaolejone i pod wzgl"dem wielko%ci rozci#ga( si" od mia!kich proszkw do ca!ych elementw. Czynniki te wp!ywaj# na metody dostaw, roz!adunku i sk!adowania. Techniki stosowane dla surowcw pierwotnych u'ywane s# razem z przedstawionymi ni'ej. Surowce wtrne mog# by( dostarczane do roz!adunku w postaci materia!u luzem, w workach transportowych oraz w beczkach. Sposb dostawy i metod" przechowywania wyznacza stan fizyczny materia!u. Istotny wp!yw ma tu rwnie' materia! *rd!owy; istnieje kilka metod sortowania materia!w. W wi"kszo%ci przypadkw przeprowadza si" kontrol" jako%ci i analiz" materia!u wsadowego. Du'e elementy i materia! taki jak wiry oraz opi!ki przechowuje si" na powierzchniach betonowych, w miejscach nieos!oni"tych oraz os!oni"tych lub wewn#trz budynkw. Niektre du'e materia!y nie s# sk!adowane na twardych powierzchniach, gdy' mog# one uszkodzi( powierzchni". W celu oddzielenia r'nych gatunkw i sk!adnikw stopw, materia! przechowywany jest zwykle w posegregowanych stosach. W posegregowanych stosach przechowywane s# rwnie' materia!y pyl#ce i ko'uchy; stosy takie mo'na formowa( na otwartym terenie, pod przykryciem oraz w budynkach. Materia!y tego rodzaju mog# by( samozapalne lub wchodzi( w reakcje z wilgoci# wytwarzaj#c, w zale'no%ci od sk!adu, amoniak lub inne gazy, takie jak arsyna lub stiban. Z tego wzgl"du, przy wybieraniu metody sk!adowania bierze si" pod uwag" powy'sze czynniki. Zimny materia! pyl#cy mo'na pokry( takim materia!em jak melasy, celem wytworzenia suchej pow!oki, nie wytwarzaj#cej py!u. Materia! pow!okowy nie wp!ywa na proces pirometalurgiczny. Surowce wtrne mog# by( zanieczyszczone r'nymi innymi materia!ami, takimi jak oleje, kwasy i substancje organiczne, ktre mog# by( wymywane do systemw odwadniaj#cych. Przy projektowaniu metod sk!adowania oraz oczyszczania wd odp!ywowych z tych miejsc, pod uwag" brane s# potencjalne zanieczyszczenia wd deszczowych i innych takimi zwi#zkami. Dla zapobiegania emisji do wody, sk!adowanie prowadzone jest na obszarach obwa!owanych oraz na uszczelnionych pod!o'ach z zastosowaniem kolektorw olejowych. Materia!y transportowane s# za pomoc# r'nych metod, w zale'no%ci od metod sk!adowania. Stosowane s# tu chwytaki, przeno%niki i szufle. Materia!y wtrne wymagaj# cz"sto wymieszania przed przetworzeniem i wst"pnym przetworzeniem; z tego wzgl"du stosuje si" sk!adowanie po%rednie. Materia!y wtrne zawieraj#ce sk!adniki stanowi#ce du'e zagro'enie dla %rodowiska np. o!w czy kadm, przetwarzane s# z u'yciem najskuteczniejszych %rodkw zaradczych. 2.4.$.3 Paliwa Paliwa mo'na stosowa( bezpo%rednio jako *rd!o ciep!a, jako %rodek redukcyjny oraz jako oba te czynniki jednocze%nie. Nale'y je okre%li( dla ka'dej instalacji. Paliwa mog# by( dostarczane do miejsca przetwarzania ruroci#gami, transportem samochodowym, kolejowym lub statkami. Metody dostaw le'# poza zakresem niniejszego dokumentu; u'ywanie transportu samochodowego do cz"stych dostaw mo'e spowodowa( zwi"kszenie ha!asu oraz zatory.
Rozdzia% 2
Operator steruje zazwyczaj dostawami i przechowywaniem paliwa, celem zapobie'enia rozlaniom i wyciekom; stosowane s# tu nast"puj#ce techniki: a) Paliwa p%ynne Do dostaw paliw p!ynnych wykorzystywane s# najcz"%ciej cysterny samochodowe i kolejowe. Do przechowywania w miejscu przeznaczenia stosowane s# zbiorniki odpowietrzane oraz zbiorniki zasobnikowe z p!ywaj#c# pokryw#, ustawione na uszczelnionych powierzchniach lub w obwa!owaniach o odpowiedniej obj"to%ci dla pomieszczenia zawarto%ci najwi"kszego zbiornika zasobnikowego (lub $0% obj"to%ci ca!kowitej poszczeglnych zbiornikw, je'eli jest ich wi"cej). Do zapobiegania odprowadzania oleju z miejscowymi wodami odp!ywowymi, stosowane s# wydajne kolektory oleju. W przypadku nie u'ywania zbiornikw z p!ywaj#c# pokryw#, cz"sto praktykowane jest odpowietrzanie gazw ze zbiornikw zasobnikowych z powrotem do zbiornika dostawczego. Przy dostawach cieczy i gazw skroplonych, stosuje si" automatyczne uszczelnianie gi"tkich rurowych przewodw po!#czeniowych. Przy!#cza dla dostaw znajduj# si" wewn#trz obwa!owania. Powszechnie praktykuje si" regularne kontrole zawarto%ci zbiornika w celu wykrycia wyciekw oraz zapewnienia wystarczaj#cej pojemno%ci dla odbioru dostawy. Stosowane s# alarmy. Czasami spotyka si" stosowanie oboj"tnej atmosfery. Do dostaw paliw p!ynnych mo'na stosowa( rwnie' ruroci#gi, ktre mog# zawiera( po%rednie zbiorniki zasobnikowe. Paliwo z lokalnych zbiornikw zasobnikowych doprowadzane jest do produkcji za pomoc# ruroci#gw nadziemnych, koryt obs!ugowych lub, mniej powszechnie, za pomoc# ruroci#gw podziemnych. Dla zabezpieczenia przed uszkodzeniem ruroci#gw nadziemnych stosowane s# barierki. Zastosowanie ruroci#gw podziemnych uniemo'liwia natychmiastowe wykrywanie wyciekw paliwa, co mo'e spowodowa( zanieczyszczenie wd gruntowych i wd podpowierzchniowych. Je%li istnieje ryzyko zanieczyszczenia wd gruntowych, powierzchnia przechowywania powinna by( nieprzepuszczalna i odporna na przechowywany materia!. b) Paliwa gazowe Paliwa gazowe s# najcz"%ciej transportowane ruroci#gami. Chocia' LPG [Liquid Petroleum Gas ciek!y gaz ziemny] mo'na zakwalifikowa( do p!ynw, stosowane s# dla niego te same techniki. Gazy technologiczne przedstawione s# w dalszej cz"%ci niniejszego rozdzia!u. W niektrych procesach pirometalurgicznych (tj. w w"glo-termicznej produkcji 'elazostopw w zamkni"tych piecach elektrycznych z !ukiem zakrytym), jako produkt uboczny wytwarzany jest gaz odlotowy bogaty w tlenek w"gla. Ilo%( CO r'ni si" ogromnie w zale'no%ci od metalu i procesu produkcji. Gazy odlotowe mog# zawiera( CO od ma!ych ilo%ci (gaz o ma!ej warto%ci opa!owej) do 90% (gazy o du'ej warto%ci opa!owej). Gaz jest oczyszczany (za pomoc# kaskadowej mokrej p!uczki wie'owej) i nast"pnie rozprowadzany na ca!ym terenie jako paliwo wtrne lub sprzedawany s#siednim zak!adom przemys!owym. Nadmiar gazu mo'na wykorzysta( do produkcji elektryczno%ci lub spala( w pochodniach. Z dostaw# gazw cz"sto zwi#zane s# urz#dzenia do zmniejszania ci%nienia oraz czasami urz#dzenia kompresyjne. We wszystkich przypadkach do kontroli wyciekw stosuje si" cz"sto w praktyce monitorowanie ci%nienia i obj"to%ci; do monitorowania miejsca pracy oraz okolic zbiornikw zasobnikowych czasami stosuje si" przyrz#dy kontrolne gazu.
Rozdzia% 2
Powszechnie stosuje si" tu rwnie' rozprowadzanie za pomoc# ruroci#gw nadziemnych lub ruroci#gw u!o'onych w rowach serwisowych; stosowane s# metody zabezpieczenia przed uszkodzeniem. c) Paliwa sta%e Dostarcza si" je transportem samochodowym, kolejowym oraz morskim. W zale'no%ci od rodzaju paliwa (np. koks, w"giel, itp..) i jego tendencji do wytwarzania py!w, stosowane jest przechowywanie w silosach, zamkni"tych stosach, otwartych stosach i w budynkach. Otwarte stosy magazynowe nie s# u'ywane cz"sto; stosy istniej#ce zaprojektowane s# w sposb umo'liwiaj#cy uzyskanie rwnej pochylonej powierzchni czo!owej od strony wiatru; mog# one by( wyposa'one w %ciany oporowe dla zmniejszenia skutkw oddzia!ywania wiatru i powstrzymywania materia!u. Materia! mo'na pobiera( ze zwa!w za pomoc# przeno%nika podsuwowego, 'urawia chwytakowego lub !adowarki czo!owej. W celu zmniejszenia rozsypa& i wytwarzania py!w, systemy przeno%nikw skonstruowane s# w taki sposb, aby zmniejsza( ilo%( zmian kierunkw i spadkw wysoko%ci przy takich zmianach. W zale'no%ci od zdolno%ci dla tworzenia si" py!w, stosowane s# tu przeno%niki obudowane, zakryte oraz otwarte; w razie potrzeby stosowany jest odci#g i odpylanie. W przypadku przeno%nikw otwartych py! mo'e by( wytwarzany, gdy ta%ma b"dzie si" przemieszcza!a ze zbyt du'# szybko%ci# (tj. powy'ej 3,5 m/s). Dla zapobiegania rozsypaniom, do czyszczenia powrotnej cz"%ci ta%my stosowane s# zgarniacze. Dla zapobiegania pyleniu mo'na sterowa( zawarto%ci# wilgoci w paliwie. W przypadku materia!w suchych i mia!kich mo'liwe jest wyst"powanie eksplozji py!w. Niektre otwarte stosy zraszane s# wod# lub %rodkami uszczelniaj#cymi (takimi jak polioctan winylu lub melasy) w celu zapobiegania powstawaniu py!w w warunkach wietrznych; %rodki uszczelniaj#ce mog# zapobiec rwnie' powierzchniowemu utlenianiu paliwa. Cz"%ci sta!e mog# by( wyp!ukiwane do systemw odwadniaj#cych; dla zapobiegania emisjom do wody z otwartych stosw magazynowych cz"sto stosuje si" efektywn# sedymentacj". Paliwo sta!e mo'e by( dostarczane na miejsce samochodami ci"'arowymi, przeno%nikiem lub za pomoc# systemu fazy g"stej. Cz"sto stosuje si" sk!adowanie na jeden dzie& lub wyrwnawcze, zwykle w silosach lub w lejach samowy!adowczych. Systemy te wyposa'one s# zwykle w urz#dzenia do odci#gania py!w i filtruj#ce. 2.4.$.4 Produkty chemiczne i gazy technologiczne W procesie g!wnym, w urz#dzeniach do ograniczania emisji stosowane s# cz"sto kwasy i alkalia oraz inne odczynniki chemiczne; mog# one by( wytwarzane podczas procesu. Mo'na je stosowa( do !ugowania metali, wytr#cania zwi#zkw oraz w procesach oczyszczania gazw odlotowych i %ciekw. Wytwarzanie zwi#zkw chemicznych mo'e by( cz"%ci# g!wnego procesu. Dostawca najcz"%ciej podaje odpowiedni sposb przechowywania powy'szych materia!w. Wiele z takich odczynnikw mo'e reagowa( ze sob#; z tego wzgl"du bierze si" to pod uwag" w metodach przechowywania i transportu i stosuje segregacj" materia!w reaktywnych. Ciecze przechowuje si" zwykle w beczkach lub w zbiornikach na obszarach otwartych lub obwa!owanych; stosowane s# tu pow!oki odporne na kwasy oraz inne chemikalia. Cia!a sta!e przechowywane s# zasadniczo w beczkach lub w workach (w du'ych workach), wewn"trznie z izolowanymi systemami spustowymi;
$30
Rozdzia% 2
do przechowywania niektrych materia!w, takich jak wapno, stosuje si" silosy. Stosowane s# tu systemy transportu pneumatycznego. W produkcji metali nie'elaznych gazy u'ywane s# do wielu celw. W przemy%le tym mog# by( zu'ywane du'e ilo%ci gazw technologicznych; zu'ycie poszczeglnych gazw wp!ywa na metod" ich transportu i rozprowadzania. Tlen stosuje si" do poprawienia spalania, zapewnienia utleniania i poprawienia procesw przemiany; gaz ziemny lub propan u'ywane s# do redukcji tlenkw metali. Dwutlenek w"gla, azot i argon u'ywane s# do wytwarzania atmosfer oboj"tnych oraz do odgazowywania roztopionego metalu. Chlor u'ywany jest na etapie chlorowania w elektrolitycznym wytwarzaniu magnezu, do odgazowywania roztopionego metalu oraz do usuwania niepo'#danych sk!adnikw metalicznych (np. magnezu). Tlenek w"gla i wodr stosowane s# w procesach g!wnych. Wodr i dwutlenek siarki stosowane s# do redukcji tlenkw i soli. Chlor i tlen stosowane s# w procesach !ugowania. Zastosowania szczeglne przedstawione s# w cz"%ciach dotycz#cych technologii produkcji poszczeglnych metali. Operator (przedsi"biorca) mo'e wytwarza( gazy na miejscu, lecz spotyka si" rwnie' wytwarzanie gazw na umow"; instalacje takie s!u'# rwnie' do zasilania innych miejsc. W kilku zak!adach do poprawienia spalania stosowany jest tlen; azot u'ywany jest do t!umienia iskier materia!w piroforowych. Oba te gazy wytwarzane s# w procesach kriogenicznych lub zmiennoci%nieniowych; wytwarzany niskogatunkowy azot mo'e by( odpowiedni dla niektrych operacji zoboj"tniania. W podobny sposb do zapobiegania samozap!onowi stosowane s# gazy spalania o ma!ej zawarto%ci tlenu. Gazy mog# by( transportowane w cysternach lub za pomoc# ruroci#gw. Ciek!y chlor przechowywany jest zwykle w postaci p!ynu w beczkach lub w zbiornikach; jest on rozprowadzany przez parowanie i przewd ss#cy w ten sposb zapobiega si" wyciekom gazw. Do wykrywania wyciekw wszystkich gazw s!u'y inwentaryzacja, kontrola ci%nienia i monitorowanie. Do mieszania gazw stosuje si" rwnowa'enie przep!ywu i desantowanie ci%nieniowe (np. mieszaniny argonu/chloru). W przypadku ma!ych obj"to%ci mog# by( dostarczane gazy wst"pnie zmieszane. Na okre%lonym terenie gazy rozprowadzane s# zwykle za pomoc# ruroci#gw, prowadzonych nad ziemi# przy zastosowaniu odpowiednich systemw ochrony przed uszkodzeniami. Stosowanie i rozprowadzanie chloru reguluj# przepisy BHP. 2.4.$.5 Pozosta%o&ci W sektorze tym w r'nych procesach powstaj# r'norodne pozosta!o%ci. Wiele z nich stanowi surowce wtrne przeznaczone do wykorzystania w innych ga!"ziach przemys!u. W cz"%ci powy'szej, w ktrej scharakteryzowano surowce wtrne, przedstawiono wi"kszo%( ze stosowanych technik. W kolejnych rozdzia!ach przedstawiono w sposb bardziej szczeg!owy okre%lone pozosta!o%ci technologiczne oraz techniki ich obs!ugi i sk!adowania. 2.4.2 Aktualne poziomy emisji i zu#ycia Zu'ycie surowcw zale'y od wytwarzanego metalu; odpowiednie dane przedstawiono w rozdzia!ach od 3 do $2.
$3$
Rozdzia% 2
Podczas !adowania, przechowywania, roz!adowywania oraz transportu p!ynw i gazw, istnieje mo'liwo%( wyst#pienia emisji lotnych zwi#zkw organicznych VOC do atmosfery oraz olejw do wody lub gruntu. Potencjalne emisje VOC do atmosfery mog# pochodzi( z odpowietrzania zbiornikw i wyciekw z ruroci#gw. Emisje py!w i metali do atmosfery oraz gruntu mog# pochodzi( z operacji za!adunku i roz!adunku, transportu i przechowywania materia!w sta!ych oraz ponownego pylenia z miejsc sk!adowania i z przeno%nikw. Do wody mog# by( emitowane zawieszone cz"%ci sta!e, metale, oleje oraz r'ne aniony, takie jak siarczany (w zale'no%ci od rudy i jej przetwarzania) Emisje pochodz#ce z tych *rde! s# zwykle niezorganizowane i trudne do przedstawienia ilo%ciowego. Pewnych szacunkw mo'na dokonywa( na podstawie operacji pobierania prbek ze %rodowiska, takich jak miernik grubo%( osadu py!w lub prbek wody powierzchniowej. Z tych wzgl"dw w rozdziale niniejszym skoncentrowano si" na technikach stosowanych do zapobiegania emisjom pochodz#cym z obs!ugi surowcw. 2.4.3 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT W niniejszej cz"%ci przedstawiono wiele technik s!u'#cych do zapobiegania powstawaniu oraz zmniejszania emisji oraz pozosta!o%ci; przedstawiono tu rwnie' techniki obni'aj#ce oglne zu'ycie energii. Wszystkie te techniki s# dost"pne w handlu. Dla przedstawienia technik ilustruj#cych wysoki osi#gany efekt %rodowiskowy, przedstawiono kilka przyk!adw. Techniki przedstawione jako przyk!ady uzale'nione s# od informacji przekazanych przez przemys! i europejskie Pa&stwa Cz!onkowskie oraz od oceny Europejskiego Biura IPPC w Sewilli. Wszystkie przedstawione wy'ej techniki mog# w pewnym zakresie zapobiega( uwolnieniom do %rodowiska. Stosowane techniki zale'# w du'ym stopniu od rodzaju stosowanego materia!u. Na przyk!ad du'e, ci"'kie elementy obs!ugiwane s# za pomoc# ca!kowicie innych technik w porwnaniu z technikami u'ywanymi do materia!w mia!kich i pylastych. Problemy te s# charakterystyczne dla poszczeglnych terenw i materia!w. Istnieje kilka technik uwa'anych za bardziej efektywne dla zapobiegania emisjom pochodz#cym z obs!ugi surowcw. Takimi technikami s#: Zastosowanie systemw przechowywania p!ynw w nieprzepuszczalnych obwa!owaniach posiadaj#cych pojemno%( odpowiedni# dla pomieszczenia co najmniej obj"to%ci najwi"kszego zbiornika magazynowego w obr"bie obwa!owania. W ka'dym Pa&stwie Cz!onkowskim istniej# r'ne wytyczne, ktrych nale'y odpowiednio przestrzega(. Obszary magazynowania nale'y zaprojektowa( w taki sposb, aby wycieki z grnych cz"%ci zbiornikw i z uk!adw doprowadzaj#cych by!y zbierane i zawierane w obwa!owaniu. Zawarto%ci zbiornikw powinny by( wy%wietlane; nale'y stosowa( odpowiednie alarmy. Dla zapobiegania przepe!nieniu zbiornikw nale'y stosowa( planowane dostawy i automatyczne uk!ady kontroli. Kwas siarkowy i inne materia!y chemicznie czynne nale'y rwnie' przechowywa( w zbiornikach z podwjnymi %ciankami lub w zbiornikach ustawionych w obwa!owaniach odpornych chemicznie, o tej samej pojemno%ci. Za uzasadnione uwa'a si" stosowanie uk!adw wykrywania wyciekw i alarmw. W przypadku istnienia ryzyka zanieczyszczenia wd gruntowych, powierzchnia magazynowania powinna by( nieprzepuszczalna i odporna na oddzia!ywanie przechowywanego materia!u. Dla umo'liwienia zbierania rozlanego materia!u, punkty dostawy powinny znajdowa( si" w obr"bie obwa!owa&. W celu zmniejszenia emisji lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) nale'y stosowa( wentylacj" wsteczn# wypartych gazw do pojazdu dostawczego. W celu zapobie'enia
$32
Rozdzia% 2
rozlewom nale'y rozwa'y( zastosowanie automatycznego ponownego uszczelnienia z!#czy doprowadzaj#cych. Materia!y niezgodne (np. materia!y ulegaj#ce utlenianiu i organiczne) nale'y posegregowa(, a w zbiornikach magazynowych lub w rejonach sk!adowania nale'y stosowa( gazy oboj"tne, je'eli b"dzie to konieczne. W razie potrzeby do odprowadzania cieczy z obszarw otwartego przechowywania nale'y stosowa( kolektory oleju lub cz"%ci sta!ych. Materia!y, ktre mog# uwalnia( olej, nale'y przechowywa( na powierzchniach betonowych, posiadaj#cych kraw"'niki lub inne wyposa'enie ograniczaj#ce. Do przechowywanych materia!w chemicznych nale'y stosowa( odpowiednie metody oczyszczania %ciekw. Celem szybkiego wykrywania wyciekw i zapobiegania uszkodzeniom poprzez pojazdy i inne urz#dzenia, przeno%niki przesypowe i ruroci#gi powinny znajdowa( si" na bezpiecznych, otwartych powierzchniach, powy'ej gruntu. W przypadku istnienia ruroci#gw podziemnych, ich przebieg mo'na udokumentowa( i oznaczy( oraz stosowa( bezpieczny system wykopw. Dla zapobiegania p"kni"ciom i powstawaniu wyciekw, dla gazw (w!#czaj#c w to LPG) nale'y stosowa( w!a%ciwie zaprojektowane, solidne zbiorniki ci%nieniowe wraz z monitorowaniem ci%nienia w zbiornikach i w ruroci#gach dostawczych. Przyrz#dy monitoruj#ce gazy nale'y stosowa( na ograniczonych obszarach i w pobli'u zbiornikw zasobnikowych. Tam, gdzie b"dzie to wymagane, dla materia!w pylistych mo'na stosowa( uszczelnione systemy doprowadzania, przechowywania i odzyskiwania, a do dziennego przechowywania mo'na stosowa( silosy. Materia!y pyliste mog# by( przechowywane w ca!kowicie zamkni"tych budynkach, w ktrych mog# nie by( wymagane specjalne urz#dzenia filtruj#ce. Tam, gdzie b"dzie to w!a%ciwe i b"dzie powodowa( zmniejszanie sk!onno%ci materia!u do tworzenia py!w, mo'na stosowa( %rodki uszczelniaj#ce (takie jak melasy i polioctan winylu). W celu zapobiegania emisji py!w, w miejscach dostawy, w silosach, w pneumatycznych systemach transportowych i w punktach przesypowych przeno%nikw, je'eli b"dzie to wymagane, nale'y stosowa( obudowane przeno%niki z w!a%ciwie zaprojektowanymi, wydajnymi urz#dzeniami wyci#gowymi i filtruj#cymi. Materia!y niepyl#ce i nierozpuszczalne mo'na przechowywa( na uszczelnionych powierzchniach z drena'em i kolektorem %ciekw. Opi!ki, wiry oraz inne zaolejone materia!y nale'y przechowywa( pod przykryciem w celu zapobiegania wymywaniu przez wod" deszczow#. Dla zminimalizowania wytwarzania i przenoszenia py!w na okre%lonym terenie, mo'na stosowa( usprawnione uk!ady transportowe. Przed odprowadzaniem nale'y zbiera( i oczyszcza( wod" deszczow# wymywaj#c# py!y. Do czyszczenia pojazdw u'ywanych do dostawy oraz obs!ugi materia!w pyl#cych, nale'y u'ywa( myjni przejezdnych i strumieni wody lub innych urz#dze& do czyszczenia. Na dobr metody wp!ywa( b"d# lokalne warunki, np. tworzenie si" lodu. Mo'na wykorzystywa( planowane kampanie oczyszczania drg. Dla zapobiegania rozlewom i do wykrywania wyciekw mo'na zastosowa( systemy inwentaryzacji i kontroli. Celem okre%lania jako%ci surowcw i planowania metod technologicznych, w systemie obs!ugi i przechowywania materia!w mo'na zawrze( metody pobierania prbek materia!w i oznaczania (analizy). Systemy takie nale'y zaprojektowa( i obs!ugiwa( wed!ug tych samych standardw jak systemy obs!ugi i sk!adowania. Powierzchnie przechowywania reduktorw takich jak w"giel, koks oraz zr"bki drewna nale'y nadzorowa( pod k#tem mo'liwo%ci powstania po'aru wskutek samozap!onu. Nale'y stosowa( w!a%ciwe zasady projektowe i konstrukcyjne oraz odpowiedni# konserwacj".
$33
Rozdzia% 2
2.5 Wst"pne przetwarzanie i transport surowcw

2.5.$ Stosowane technologie i techniki Rudy, koncentraty i surowce wtrne wyst"puj# czasami w postaci, w ktrej nie mog# by( stosowane bezpo%rednio w procesie g!wnym. Ze wzgl"dw kontroli oraz bezpiecze&stwa mo'e by( wymagane suszenie/rozmra'anie. Dla wspomagania reakcji lub ograniczania utleniania mo'e by( konieczne zwi"kszanie lub zmniejszanie uziarniania wsadu. Do sterowania procesem metalurgicznym niezb"dne mo'e by( dodawanie %rodkw redukcyjnych, takich jak w"giel lub koks oraz topnikw i innych materia!w 'u'lotwrczych. Dla unikni"cia problemw zwi#zanych z ograniczaniem emisji z procesw i dla zwi"kszenia szybko%ci wytapiania, konieczne mo'e by( usuwanie pow!ok. Wszystkie te techniki stosowane s# do tworzenia lepiej kontrolowalnego i bardziej niezawodnego wsadu dla g!wnego procesu; s# one rwnie' stosowane przy odzyskiwaniu metali szlachetnych do analizowania surowca w celu obliczenia op!at za odzyskiwanie. 2.5.$.$ Rozmra#anie Rozmra'anie ma na celu umo'liwienie transportu zamro'onych materia!w. Stan zamro'enia wyst"puje np. podczas roz!adunku rud i koncentratw oraz sta!ych paliw kopalnych, takich jak w"giel, z wagonw kolejowych oraz ze statkw w okresie zimy. Rozmra'anie mo'na przeprowadzi( za pomoc# strumieni pary w celu stopienia tylko lodu i umo'liwienia wy!adunku surowcw. 2.5.$.2 Suszenie Procesy suszenia s!u'# do uzyskiwania surowcw odpowiednich dla podstawowego procesu produkcji. Z kilku wzgl"dw unika si" cz"sto obecno%ci wody. Niebezpieczne jest, gdy w bardzo gor#cym piecu wytwarzane s# gwa!townie du'e ilo%ci pary. Woda mo'e wytwarza( zmienne zapotrzebowanie na ciep!o w palniku koncentratu, co zak!ca sterowanie procesem i mo'e hamowa( dzia!anie auto-termiczne. Oddzielne suszenie w niskich temperaturach zmniejsza zapotrzebowanie na energi". Jest to spowodowane energi# wymagan# do przegrzania pary w piecu do wytapiania i istotnym wzrostem ca!kowitej obj"to%ci gazw, zwi"kszaj#cych obci#'enie wentylatora. Dzia!anie korozyjne. Para wodna mo'e reagowa( z w"glem wytwarzaj#c H2 i CO.
Suszenie wykonuje si" zwykle przez zastosowanie bezpo%redniego ciep!a z palnika lub za pomoc# strumieni pary, albo te' po%rednio za pomoc# pary lub gor#cego powietrza w w"'ownicach wymiennika ciep!a. Do tego celu u'ywane jest rwnie' cz"sto ciep!o wytwarzane w procesach pirometalurgicznych; do osuszania surowcw mo'na wykorzystywa( rwnie' spalanie gazw odlotowych bogatych w CO. Stosowane s# tu piece obrotowe i suszarki ze z!o'em fluidalnym. Osuszony materia! jest zwykle bardzo pyl#cy; z tego wzgl"du do wychwytu zapylonych gazw stosowane s# systemy odci#gowe i ograniczania emisji. Wychwycone py!y zawracane s# do procesu. Osuszone rudy i koncentraty mog# by( rwnie' samozapalne, co uwzgl"dnia si" w konstrukcjach systemu ograniczania emisji; do t!umienia zap!onu mo'na stosowa( rwnie' os!on" azotow# lub gazy spalinowe z nisk# zawarto%ci# tlenu resztkowego. Gazy odlotowe z suszarki mog# zawiera( SO2 i z tego wzgl"du nale'y wzi#( pod uwag" oczyszczanie gazw.
$34
Rozdzia% 2
2.5.$.3 Kruszenie i zmniejszanie wielko&ci Kruszenie i zmniejszanie wielko%ci stosowane jest w celu redukcji wielko%ci produktw, pozosta!o%ci i surowcw dla ich dostosowania do sprzeda'y oraz dalszego przetwarzania. Stosuje si" wiele rodzajw kruszarek, w!#czaj#c w to kruszarki sto'kowe i kulowe. Kruszone s# materia!y mokre i suche; mo'e by( w!#czony etap mieszania. Zastosowanie specjalnych urz#dze& zale'y od surowcw, ktre maj# by( przetwarzane. Kruszenie suche jest potencjalnie g!wnym *rd!em emisji py!w; stosowane s# tu systemy odci#gowe i ograniczania emisji; wychwycone py!y zawracane s# do procesu. Gdy tworzenie si" py!w mo'e stwarza( problemy lub gdy nast"pnym etapem b"dzie grudkowanie mokre, mo'na kruszy( materia!y wilgotne. Do wytwarzania 'u'la drobnoziarnistego stosuje si" granulowanie; 'u'el granulowany mo'e by( stosowany jako materia! s!u'#cy do oczyszczania %rutowego, na wype!nienia drogowe lub jako materia!, ktry mo'na powtrnie przetwarza( w celu odzyskania zawarto%ci metalu. Roztopiony 'u'el odlewany jest do k#pieli wodnej lub przez strumie& wody. Granulacja stosowana jest rwnie' do wytwarzania %rutu metalowego. Procesy granulacji s# rwnie' potencjalnym *rd!em wytwarzania drobnoziarnistych py!w i aerozoli, ktre musz# by( kontrolowane. Elementy elektroniczne s# *rd!em kilku metali nie'elaznych i elementy te mog# by( rozdrabniane w urz#dzeniach do rozdrabniania z!omu lub w m!ynach w celu oddzielenia p!ytek z obwodami drukowanymi i innych materia!w od elementw metalowych. 2.5.$.4 Rozbijanie akumulatorw Rozbijanie akumulatorw stosowane jest do odzyskiwania o!owiu, niklu, kadmu i innych materia!w, z ktrych wykonane s# akumulatory. W przypadku akumulatorw o!owiowo kwasowych, do rozbijania obudw akumulatorw w celu uwolnienia o!owiu (w postaci krat) oraz zwi#zkw o!owiu (w postaci pasty) oraz w celu odzyskania materia!u obudowy z tworzywa sztucznego (g!wnie polipropylenu) stosowane s# m!yny m!otkowe; usuwany, przetwarzany i u'ywany jest rwnie' elektrolit. Dla regulacji wielko%ci kawa!kw (ziaren) oraz dla zapobiegania wprowadzaniu tlenku o!owiu do tworzywa sztucznego podczas kruszenia jednostopniowego, mo'na stosowa( kruszenie dwustopniowe. Dla poprawienia jako%ci oraz utworzenia tworzywa sztucznego nadaj#cego si" do recyklingu materia! tworzywa sztucznego jest oddzielany i wyp!ukiwany. W przypadku niew!a%ciwego zbierania i obs!ugi, kwas zawarty w akumulatorach mo'e zanieczyszcza( grunt i wod"; razem ze specjalnymi zbiornikami zasobnikowymi i zbieraj#cymi mo'na stosowa( uszczelnione, kwasoodporne systemy odprowadzaj#ce. Podczas kruszenia mo'e by( wytwarzana kwa%na mg!a, ktr# mo'na wychwytywa( za pomoc# mokrych p!uczek wie'owych lub filtrw mg!y. Akumulatory (baterie) Ni/Cd poddawane s# pirolizie w celu usuni"cia pow!ok z tworzywa sztucznego oraz w celu otwarcia akumulatorw. Piroliz" wykonuje si" w niskich temperaturach; gazy oczyszczane s# w dopalaczu i nast"pnie w filtrze workowym. Z elektrod odzyskiwany jest kadm i nikiel; z obudowy odzyskiwana jest stal. 2.5.$.5 Mieszanie Celem mieszania jest wytwarzanie mieszanek rud lub koncentratw o r'nej jako%ci oraz po!#czenie topnikw i %rodkw redukuj#cych - w razie potrzeby - z rud# w celu utworzenia stabilnego materia!u wsadowego dla procesu g!wnego. Mieszanie takie mo'na wykonywa( w mieszalnikach firmowych, na etapie rozdrabniania oraz podczas transportu, suszenia i sk!adowania. Dok!adne mieszanki s# wytwarzane przy zastosowaniu systemw sk!adowania odwa'aj#cych
Rozdzia% 2
materia! na zasadzie pomiaru ubytku ci"'aru, za pomoc# wag ta%mowych lub obj"to%ciowo z urz#dze& za!adowczych. Mieszanie mo'e by( operacj#, w ktrej wydziela si" du'o py!w; stosowane s# tu zabezpieczenia i odci#ganie na wysokim poziomie. Wychwycone py!y zawracane s# do procesu. Dla unikni"cia wytwarzania py!w stosuje si" rwnie' mieszanie na mokro; wytwarzany jest szlam, ktry jest nast"pnie odwadniany i stosowany w procesie grudkowania. Dla zapobiegania pyleniu mo'na stosowa( rwnie' pow!oki i %rodki wi#'#ce. W zale'no%ci od procesu, przed nast"pnym procesem takim jak spiekanie mo'e by( konieczne wykonanie grudkowania. 2.5.$.6 Brykietowanie, grudkowanie i inne metody aglomeracji Do przetwarzania koncentratw, py!w piecowych oraz innych materia!w wtrnych stosuje si" wiele technik, ktre mog# obejmowa( paczkowanie drutu lub z!omu ma!ej wielko%ci, brykietowanie materia!u jak wspomniano wy'ej, oraz wyciskanie lub wa!kowanie past dla wytworzenia z materia!u kulek rwnej wielko%ci. W tym celu, dla zmniejszenia ilo%ci generowanych py!w na kolejnych etapach procesu, stosowane s# pow!oki i %rodki wi#'#ce. Dla zapewnienia efektywnych warunkw wytapiania, cz"sto wytwarzane s# brykiety i grudki zawieraj#ce mieszaniny drobnych rud lub koncentratu, py!w zawracanych do obiegu oraz materia!w dodatkowych, takich jak %rodki redukcyjne. Po dodaniu spoiw oraz wody, mieszanka doprowadzana jest do prasy, w ktrej cz"sto wytwarzane s# brykiety w kszta!cie poduszek lub grudki w obrotowych b"bnach grudkuj#cych lub w misach grudkuj#cych. Materia! wi#'#cy musi mie( takie w!a%ciwo%ci, aby brykiety surowe mia!y wystarczaj#c# wytrzyma!o%( dla umo'liwienia ich !atwego transportu i unikni"cia rozdrabniania podczas ich wprowadzania do pieca. Mo'na stosowa( r'ne rodzaje spoiw, takie jak melasy i wapno, krzemian sodu, 'u'el stalowniczy oraz cement, ktre zmniejszaj# powstawanie py!w. Dla zwi"kszenia wytrzyma!o%ci grudek surowych mo'na dodawa( smo!". Frakcje grube py!u pofiltracyjnego ze stacji filtrw workowych pieca i py! pofiltracyjny z operacji kruszenia i przesiewania, mo'na miesza( z innymi materia!ami, ktre maj# by( brykietowane. 2.5.$.7 Spiekanie i kalcynacja Procesy te s!u'# do zwi"kszania ziarna materia!u wsadowego (spieku) oraz nastawianych sk!adw chemicznych tak, aby by!y odpowiednie dla dalszego przetwarzania. Aglomeracja i spiekanie umo'liwiaj# bardziej rwnomierny przep!yw gazu przez z!o'e pieca i zmniejszenie ilo%ci generowanych py!w, gazw i niezorganizowanych emisji [tm $09, UNEP $993 - Program Ochrony )rodowiska ONZ $993]. Do tego celu stosowane jest rwnie' spiekanie i kalcynowanie; ponadto, procesy te s# stosowane do ustawienia postaci chemicznej mieszanki lub do przemiany ka'dej istniej#cej postaci siarki, np. kalcynacja dolomitu na dolomit stabilizowany w produkcji magnezu. G!wny mechanizm wi#'#cy przy spiekaniu rud uzyskuje si" przez doprowadzenie rudy do temperatury, w ktrej zaczynaj# si" topi( minera!y ska! p!onnych; poszczeglne cz#steczki stapiane s# razem w osnowie roztopionego 'u'la. W niektrych przypadkach pewn# rol" w procesie spiekania odgrywa( b"dzie rekrystalizacja, np. tworzenie nowych kryszta!w przez poprzednie granice ziaren. Spiek jest zwykle kruszony i przesiewany; podziarno jest zawracane do procesu spiekania; czasami ilo%( zawracanego podziarna jest 2 4 razy wi"ksza od ziarna wsadowego. Nast"pnie spiek wsadowy przesy!any jest do pieca do wytapiania.
$36
Rozdzia% 2
Spiekanie i pra'enie rud siarczkowych przeprowadza si" cz"sto razem w wysokich temperaturach; w takim przypadku wytwarzane gazy zawieraj# du'e ilo%ci dwutlenku siarki. Utlenianie siarki jest *rd!em ciep!a niezb"dnego dla procesu. Zasadniczo, ruda mieszana jest z zawracanym spiekiem i topnikami i mo'e by( grudkowana przed spiekaniem. W przypadku tlenkw, dodawany jest rwnie' koks. W instalacjach do spiekania, do przenoszenia materia!u przez strefy ogrzewania i ch!odzenia stosowany jest ruszt ruchomy lub ci#g!y albo ta%ma stalowa; w niektrych instalacjach dla materia!u spiekanego stosowane s# palety stalowe. Gazy odci#gane s# w gr" lub w d! przez z!o'e (spiekanie z grnym lub dolnym odci#giem/ssaniem). Stosowana jest tu rwnie' ta%ma spiekalnicza, w ktrej zastosowano uk!ad sekcji ssania w gr" i w d!; uk!ad ten jest zdolny do minimalizowania obj"to%ci gazw i emisji niezorganizowanych oraz efektywnego odzysku ciep!a. Czasami dla ochrony rusztu stalowego stosowana jest mi"dzy rusztem i mieszank# warstwa spieczonego materia!u. Spiekanie rud siarczkowych jest procesem egzotermicznym; w przypadku innych materia!w jako paliwo u'ywany jest gaz ziemny. Gazy gor#ce s# zwykle zawracane do obiegu w celu wst"pnego podgrzania z!o'a lub powietrza spalania. Spiek ch!odzony jest ci#giem powietrza na z!o'u lub przez gaszenie w wodzie. Nast"pnie spiek jest przesiewany i czasami kruszony dla wytworzenia ko&cowego materia!u wsadowego o sta!ym uziarnieniu. Spiek drobnoziarnisty zawracany jest do procesu spiekania. Kalcynowanie wykonywane jest w piecu obrotowym ze z!o'em fluidalnym lub w piecu p!kowym; zwykle podczas procesu nie jest dodawany w"giel. Kalcynowanie koncentratw siarczkw stanowi etap pra'enia i przedstawione jest w rozdzia!ach dotycz#cych produkcji metali. 2.5.$.8 Procesy przewa%owe Procesy te s!u'# do odci#gania metali lotnych, takich jak o!w oraz cynk, z substratu. W procesach tych stosowane s# wysokie temperatury oraz *rd!o w"gla dla wytwarzania 'u'la oboj"tnego przez przewa! lub ulatnianie metali z materia!u. Umo'liwia to odzyskiwanie metali dla dalszego przetwarzania, zwykle w postaci tlenkw. Stosowane s# tu piece Waelza oraz piece przewa!owe 'u'la. Przewa! wykonuje si" rwnie' w okresowych procesach konwertorowych podczas usuwania metali lotnych w czasie procesu. 2.5.$.9 Usuwanie pow%ok i odolejanie Operacje te wykonywane s# zwykle na surowcach wtrnych w celu zmniejszenia zawarto%ci substancji organicznych w materiale wsadowym dla niektrych g!wnych procesw. Stosuje si" tu procesy wymywania i pirolizy. Do odzyskiwania oleju i zmniejszania obci#'ania uk!adu cieplnego mo'na stosowa( odwirowywanie. Du'e zr'nicowania w zawarto%ci substancji organicznych mog# powodowa( niewystarczaj#ce spalanie w niektrych piecach i wytwarza( du'e ilo%ci gazw spalania, zawieraj#cych resztkowe zwi#zki organiczne. Wyst"powanie pow!ok mo'e rwnie' znacznie zmniejszy( szybko%( wytapiania [tm $2$, Hoogovens $998, tm $25, ETSU $994]. Je'eli systemy wychwytu i spalania gazw nie b"d# wystarczaj#co wydajne, stany takie mog# powodowa( znaczne emisje dymw, dioksyn i py!w metali do atmosfery. Mog# tu by( wytwarzane iskry i pal#ce si" cz#steczki, ktre mog# powodowa( znaczne uszkodzenia urz#dze& do ograniczania emisji. W wi"kszo%ci przypadkw mniej wydajne jest usuwanie pow!ok zanieczyszczonego z!omu w piecu ni' usuwanie pow!ok z materia!u rozdrobnionego w osobnym piecu, wskutek wytwarzania
$37
Rozdzia% 2
wi"kszej ilo%ci ko'ucha [tm $25, ETSU $994]; niektre piece s# specjalnie zaprojektowane dla odbioru zanieczyszcze& organicznych. Usuwanie oleju i niektrych pow!ok wykonuje si" w specjalnie zaprojektowanym piecu, takim jak suszarka wirw. W wi"kszo%ci przypadkw stosowany jest piec obrotowy o niskich temperaturach do odparowania oleju i wody. Stosowane jest tu bezpo%rednie i po%rednie ogrzewanie materia!u. Do niszczenia produktw organicznych wytwarzanych w piecu stosowany jest dopalacz pracuj#cy w wysokiej temperaturze (powy'ej 850 C); gazy filtrowane s# zwykle za pomoc# filtra tkaninowego. Do usuwania izolacji z kabli i pow!ok z innych materia!w cz"sto stosowane jest usuwanie mechaniczne. Dla uzyskania kruchej pow!oki, ktr# mo'na !atwiej usun#(, w niektrych procesach stosowane s# techniki kriogeniczne. Mo'na rwnie' stosowa( wymywanie za pomoc# rozpuszczalnikw (czasami chlorowanych) lub detergentw. Najpowszechniej stosowane s# systemy par rozpuszczalnikw z integralnymi skraplaczami. Procesy te wykorzystywane s# rwnie' do odt!uszczania elementw produkcyjnych. W takich przypadkach stosuje si" systemy oczyszczania dla zapobiegania zanieczyszczeniu wody. 2.5.$.$0 Spopielanie i piroliza Procesy te s!u'# zwykle do przetwarzania filmw fotograficznych, zmiotek, katalizatorw i innych materia!w dla zag"szczenia metali szlachetnych lub dla odzyskiwania niklu. Procesy te stosowane s# rwnie' do wst"pnego przetwarzania katalizatorw w celu usuni"cia zawarto%ci organicznych przed dalszym przetwarzaniem. W celu zapobiegania przenoszeniu metali, procesy te wykonuje si" zwykle w niskich temperaturach. Gazy wytwarzane w piecu do spopielania przetwarzane s# nast"pnie za pomoc# dopalacza i oczyszczane za pomoc# filtra workowego. Przy tych procesach nale'y wzi#( pod uwag" mo'liwo%( tworzenia si" dioksyn. Na etapie spopielania i pirolizy u'ywane s# zwyk!e proste piece komorowe i piece obrotowe. Surowce do piecw komorowych doprowadzane s# na tacach. Popio!y bogate w metal s# zbierane lub ozi"biane przed ich dalszym przetwarzaniem. 2.5.$.$$ Procesy %ugowania ,ugowanie lub wst"pne !ugowanie stosowane jest do usuwania zanieczyszcze&, takich jak alkalia i ziemie alkaliczne, magnez, siarczany lub chlorki z niektrych koncentratw i surowcw wtrnych przed dalszym przetwarzaniem. ,ugownie stosowane jest rwnie' do zmniejszania zawarto%ci kadmu, chlorkw i siarczanw, itp.. w pozosta!o%ciach oraz do ich odzyskiwania w postaci produktw ubocznych. Przyk!ady to: - tlenek Waelza mo'e by( wyp!ukiwany dla wytwarzania materia!u nadaj#cego si" do stosowania w procesie pierwotnym; - kadm z py!u pofiltracyjnego mo'e by( usuwany przed zawrceniem py!u do pieca do wytapiania. Proces wst"pnego !ugowania stosowany jest rwnie' do usuwania metali ze z!o'onych osnw lub do zag"szczania metali szlachetnych, u'ywanych do pokrywania katalizatorw. Rudy takie jak kwarc s# p!ukane i przesiewane przed u'yciem. Stosowane s# tu procesy wymywania w uk!adzie otwartym lub zamkni"tym; w uk!adzie zamkni"tym stosowany jest upust roztworu. Wody odpadowe s# oczyszczane przed zrzucaniem.
$38
Rozdzia% 2
2.5.$.$2 Techniki oddzielania Procesy te stosowane s# do usuwania zanieczyszcze& z surowcw przed ich u'yciem. Procesy oddzielania dla rud i koncentratw (takie jak flotacja) s# zasadniczo u'ywane w kopalni, gdy materia! ulega zag"szczeniu lub wzbogaceniu; techniki te stosowane s# rwnie' w kilku miejscach produkcji do przetwarzania 'u'la w celu usuni"cia frakcji bogatych w metale. Do usuwania 'elaza stosowane jest oddzielanie magnetyczne. Techniki oddzielania stosowane s# cz"%ciej dla surowcw wtrnych; najpowszechniejsze jest tu oddzielanie magnetyczne. W przemy%le przetwrczym z!omu stosowane jest wzbogacanie w cieczach ci"'kich i oddzielanie grawitacyjne (p!ywanie/zanurzenie); metody te mo'na rwnie' spotka( w przemy%le metali nie'elaznych, np. w przetwarzaniu z!omu akumulatorw dla usuwania materia!w z tworzyw sztucznych. W tym przypadku r'nica g"sto%ci i wielko%ci r'nych frakcji s!u'y do oddzielania metalu, tlenkw metali i elementw z tworzyw sztucznych za pomoc# no%nika w postaci wody. Do oddzielania metali od materia!w o mniejszej g"sto%ci, takich jak tworzywa sztuczne i w!kna od z!omu elektronicznego, s!u'y rwnie' rozdzielanie w strumieniu powietrza. Do wzbogacania pozosta!o%ci po !ugowaniu stosowana jest rwnie' metoda flotacji. Do usuwania kawa!kw 'elaza w celu zmniejszenia zanieczyszczenia stopw stosuje si" oddzielanie magnetyczne. Zasadniczo nad przeno%nikami stosuje si" oddzielacze magnetyczne ta%mowe. W celu pozostawienia na trzonie pieca du'ych zanieczyszcze& o wy'szej temperaturze topnienia (np. 'elaza) dla dalszego przetwarzania, do wytapiania cynku, o!owiu i aluminium, w piecach p!omiennych stosuje si" pochy!e (grawitacyjne) trzony. Do oddzielania aluminium od innego materia!u stosuje si" ruchome pola elektromagnetyczne (oddzielanie za pomoc# pr#dw wirowych). W innej technice tego typu do pompowania roztopionego aluminium i innych metali, bez bezpo%redniego styku mi"dzy metalem i sk!adnikami mechanicznymi, stosuje si" ruchome pole elektromagnetyczne. W innych technikach oddzielania stosuje si" systemy detekcji typu rozr'nianie koloru, UV, IR, promieni X, laserowe oraz inne w uk!adzie z sortownikami mechanicznymi lub pneumatycznymi. Techniki takie stosowane s# np. do oddzielania akumulatorw Ni/Cd od akumulatorw innych typw; opracowywane s# techniki dla innych zastosowa&. 2.5.$.$3 Systemy transportu i %adowania Systemy te s!u'# do transportu surowcw mi"dzy etapami wst"pnego przetwarzania i nast"pnie do g!wnego procesu. Stosowane s# tu techniki podobne do technik stosowanych dla surowcw; wyst"puj# podobne problemy w postaci wytwarzania py!w, hermetyzacji i odci#gania. Wychwycony materia! jest ponownie wykorzystywany. Materia!y wst"pnie przetworzone mog# by( bardziej suche od surowcw, wskutek tego w celu zapobiegania emisjom py!w stosowane s# skuteczniejsze metody; zasadniczo nie s# stosowane systemy natryskowe wody, lecz wymagane s# tu wysokie standardy gospodarno%ci. Przeno%niki s!u'#ce do transportu materia!w wytwarzaj#cych py!y s# zasadniczo obudowane; w takich przypadkach w miejscach ods!oni"tych i czu!ych, jak np. w miejscach przesypowych przeno%nikw, stosowane s# r'ne efektywne systemy odci#gania i ograniczania emisji. Alternatyw# jest tu zastosowanie zraszania wod# lub mgie! wodnych. Dla zapobiegania przenoszenia materia!u na powrotn# cz"%( ta%my, na przeno%nikach stosuje si" dolne zgarniaki. Cz"sto u'ywane s# rwnie' pneumatyczne systemy przenoszenia fazy g"stej.
$39
Rozdzia% 2
2.5.2 Aktualne poziomy emisji i zu#ycia Potencjalne emisje do wszystkich %rodowisk s# podobne do wyst"puj#cych podczas transportu surowcw. Ponadto, do atmosfery uwalniany jest dym, kwa%ne gazy, opary i py! z procesw cieplnych oraz py! z procesw mechanicznych, za% do wody - metale z uk!adw granulacji i filtrowania. Emisje pochodz#ce z tych procesw s# zwykle wychwytywane. 2.5.3 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT W cz"%ci niniejszej przedstawiono techniki s!u'#ce do zapobiegania oraz ograniczania emisji i pozosta!o%ci, jak rwnie' techniki s!u'#ce do zmniejszenia ca!kowitego zu'ycia energii. Wszystkie te techniki s# dost"pne w sprzeda'y. W celu scharakteryzowania technik o wysokiej skuteczno%ci w zakresie ochrony %rodowiska, przedstawione zosta!y odpowiednie przyk!ady. Techniki przedstawione jako przyk!ady uzale'nione by!y od informacji dostarczanych przez przemys! i europejskie Pa&stwa Cz!onkowskie oraz od oceny Europejskiego Biura IPPC w Sewilli. Stosowane techniki zale'# w du'ym stopniu od rodzaju u'ywanego materia!u, np. du'e, ci"'kie pozycje przetwarzane s# za pomoc# ca!kowicie innych technik ni' materia!y mia!kie i sypkie. Problemy tego rodzaju s# charakterystyczne dla poszczeglnych miejsc i materia!w. Operacje wst"pnego przygotowania i transportu dotycz# cz"sto materia!w, ktre s# suche, wskutek czego istnieje mo'liwo%( emisji z procesu do wszystkich %rodowisk. Z tego wzgl"du, na etapie tym potrzebna jest bardziej szczeg!owa konstrukcja urz#dze& technologicznych; proces ten wymaga efektywnego monitorowania i sterowania. Pod uwag" nale'y wzi#( natur" materia!u (np. wytwarzanie py!w, samozapalno%(); nale'y tu oceni( potencjalne emisje lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) i dioksyn w procesach termicznych. W szczeglno%ci nale'y dok!adnie zaprojektowa(, zbudowa( i konserwowa( systemy odci#gowe i ograniczania emisji. Przegl#d stosowanych technik w niniejszej cz"%ci obejmuje rwnie' zagadnienia, ktre mo'na spotka( w r'nych opcjach procesw. Pod uwag" nale'y wzi#( tu rwnie' techniki wymienione w cz"%ci dotycz#cej obs!ugi surowcw. Za najistotniejsze uwa'a si" poni'sze elementy: Zastosowanie procesw wst"pnego przygotowania i transportu z w!a%ciwie zaprojektowanymi, wydajnymi urz#dzeniami do odci#gania i ograniczania emisji dla zapobiegania emisji py!w oraz innych materia!w. Przy projektowaniu takich urz#dze& nale'y wzi#( pod uwag" natur" emisji, maksymaln# wielko%( emisji i wszystkie mo'liwe *rd!a. Zastosowanie obudowanych systemw przeno%nikowych dla materia!w pyl#cych. W przypadku mo'liwo%ci wyst#pienia emisji py!w, systemy te powinny by( wyposa'one w urz#dzenia odci#gowe i ograniczania emisji. Je'eli jest to mo'liwe, stosowanie procesw przep!ywaj#cych bezpo%rednio do nast"pnych procesw, ktre minimalizuj# transport i umo'liwiaj# oszcz"dzanie energii cieplnej. W przypadku, gdy nie b"dzie mo'na zastosowa( innych technik oraz gdy nie b"d# one w!a%ciwe, nale'y zastosowa( systemy rozdrabniania, mieszania i grudkowania na mokro. Systemy oczyszczania cieplnego i pirolizy (np. suszenie wirw i usuwanie pow!ok), w ktrych do niszczenia produktw spalania, np. lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) i dioksyn, stosowane s# wydajne urz#dzenia do dopalania. Gazy nale'y wytrzymywa( w temperaturach powy'ej 850 C ($$00 C, w przypadku, gdy wyst"powa( b"dzie ponad $% fluorowcowego materia!u organicznego) w obecno%ci przynajmniej 6% tlenu przez minimum 2 sekundy. Krtsze czasy przebywania mog# rwnie' spowodowa( ca!kowite zniszczenie VOC i dioksyn, lecz nale'y to wykaza( na poziomie lokalnym. Gazy nale'y ch!odzi( szybko w zakresie temperatury reformowania dioksyn.
$40
Rozdzia% 2
W celu zmniejszenia wp!ywu VOC, w procesach p!ukania stosowanych do usuwania oleju oraz innych zanieczyszcze& nale'y stosowa( !agodne rozpuszczalniki. Nale'y stosowa( skuteczne systemy odzyskiwania rozpuszczalnikw i par. Pod uwag" nale'y wzi#( technologie spiekania na stalowej ta%mie, z ci#giem (ssaniem) do gry lub ca!kowicie obudowane w ci#giem w d!. Spiekanie na ta%mie stalowej ma kilka zalet w przypadku niektrych grup metali; mo'e minimalizowa( obj"to%ci gazw, zmniejsza( emisje niezorganizowane i odzyskiwa( ciep!o. Zagadnienia te przedstawione s# w dalszej cz"%ci. Emisjom niezorganizowanym powinny zapobiega( systemy odci#gowe gazw odlotowych. Zastosowanie piecw obrotowych z szybkim ch!odzeniem wilgotnego popio!u dla procesw ze zmniejszaniem obj"to%ciowym materia!w, takich jak filmy fotograficzne. W mniejszych instalacjach mog# by( stosowane piece z ruchomym rusztem. W obu przypadkach nale'y oczyszcza( gazy spalania w celu usuni"cia py!w i gazw kwa%nych, w przypadku ich obecno%ci. W przypadku konieczno%ci zmniejszenia wytwarzania dymu oraz oparw i w celu poprawienia szybko%ci wytapiania, nale'y zaprojektowa( proces oddzielania w celu wytwarzania czystych materia!w, odpowiednich dla procesw odzyskiwania. Zbieranie i oczyszczanie %ciekw p!ynnych przed ich zrzucaniem z procesu w celu usuni"cia metali nie'elaznych i innych sk!adnikw. Stosowanie dobrych praktyk projektowych i budowlanych oraz odpowiedniej konserwacji. Materia%y Koncentraty i topniki +u'el Akumulatory Grupa metali Wszystkie grupy Wszystkie grupy Uwagi Suchy wsad do pieca do wytapiania. Mechaniczne lub na bazie wody. Mechaniczne $ lub 2 etapy. Potencjalne emisje kwasw do %rodowiska. Zastosowanie etapw przenoszenia i mieszania. Powlekanie i grudkowanie. Emisje SO2 i py!w.
Metoda wst"pnego przygotowania Suszenie Kruszenie
Mieszanie Aglomeracja Spiekanie Przewa!
Koncentraty i topniki Koncentraty i topniki Pozosta!o%ci Koncentraty i topniki Py!y pofiltracyjne, 'u'le
Wszystkie grupy. Wszystkie (Rzadko Cu i Ni) Pb, Zn, 'elazostopy Pb, Zn
Usuwanie pow!ok, odolejanie
Kable Wiry Za pomoc# odwirowywania mo'na odzyskiwa( olej i zmniejsza( obci#'enie
Py!y pofiltracyjne pochodz#ce z r'nych procesw, zawieraj#ce Pb i Zn. Cu, Al, Ti, itp.. Emisje VOC i dioksyn pochodz#ce z systemw cieplnych. Dost"pne s# systemy mechaniczne i kriogeniczne.
$4$
Rozdzia% 2
uk!adu cieplnego. Spopielanie ,ugowanie Oddzielanie Odt!uszczanie Klisze fotograficzne. Katalizatory. Surowce. Pozosta!o%ci. Tworzywa sztuczne. Metale. Produkty przy zastosowaniu systemw opartych na rozpuszczalnikach i roztworach wodnych. Metale szlachetne (PM) Pb, Zn, PM Emisje VOC i dioksyn.
Pb, Cd, PM, Al Systemy oparte na powietrzu lub cieczach. Cu, itp.. Potencja! dla w"glowodorw chlorowanych.
Tabela 2.3: Zestawienie metod obrbki wst"pnej
2.6 Produkcja metali i techniki sterowania procesem

Metal Mied* Spotykane typy piecw Piece zawiesinowe do wytapiania Piece k#pielowe do wytapiania Piece elektryczne Piece obrotowe lub konwertory Piece szybowe Piece trzonowe Piece indukcyjne Piece p!omienne Elektrolizery z roztopionym elektrolitem Piece p!omienne Piece obrotowe i trzonowe Piece indukcyjne Angielski piec do wytapiania (ISF) Piec zawiesinowy (Kivcet) Piec k#pielowy (QSL, ISA Smelt/Ausmelt) Krtki piec obrotowy Podgrzewany kocio! Maszyna spiekalnicza ISF i destylacja New Jersey Piec pra'alniczy ze z!o'em fluidalnym, maszyna do spiekania Piec indukcyjny i tyglowy Piec przewa!owy 'u'la Piec elektryczny Piec szybowy Piec tyglowy Obrotowy lub statyczny piec do Uwagi R'ne zastosowania, w zale'no%ci od surowca i etapu procesu.
Aluminium
Elektrolizery z roztopionym elektrolitem tylko dla surowcw pierwotnych.
O!w
Cynk
Istotne jest tu sterowanie temperatur# topienia.
Metale szlachetne
R'norodne zastosowania, w zale'no%ci od surowca i etapu przetwarzania.

$42
Rozdzia% 2
Rt"( Metale wysokotopliwe
spopielania Kupelka i BBC Destylacja pr'niowa Piec obrotowy Piec rurowy Piec Herreshoffa Piec przepychowy Piec ta%mowy Piec nieprzelotowy Piec obrotowy Piec z wi#zk# elektronw Piec pr'niowy indukcyjny
+elazostopy
Piec szybowy Piec z !ukiem elektrycznym, piec elektryczny Tygle reakcyjne Piec Herreshoffa Reaktory metalotermiczne
Metale alkaliczne Nikiel i kobalt
Elektrolizery z roztopionym elektrolitem Piece elektryczne, piece indukcyjne Piece zawiesinowe do wytapiania Piece k#pielowe do wytapiania Piece elektryczne, piece p!omienne Konwertory Piece obrotowe do wypalania i konwertory obrotowe do wytapiania Piece indukcyjne Piece wg!"bne, piece pr'niowe. Piece elektryczne.
Do produkcji proszku stosowane s# piece przepychowe, ta%mowe, nieprzelotowe i obrotowe. Do wytapiania wlewkw stosowane s# piece elektronowe. Piec z !ukiem elektrycznym stosowany jest jako piec otwarty, p!zamkni"ty i zamkni"ty. Piec Herreshoffa stosowany jest tylko do pra'enia Mo. Piece indukcyjne stosowane s# w wi"kszo%ci do przetapiania. R'norodne zastosowania w zale'no%ci od surowca i etapu procesu.
W"giel i grafit
Tabela 2.4: Typowe zastosowania piecw Do produkcji i wytapiania metali stosowanych jest kilka procesw lub kombinacji procesw. Poni'ej przedstawiono proces pirometalurgiczny i hydrometalurgiczny. Kolejno%( ich przedstawienia nie ma znaczenia i nie oznacza 'adnej klasyfikacji. Szczeg!owe informacje dotycz#ce procesu pirometalurgicznego i hydrometalurgicznego przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych technik stosowanych dla poszczeglnych metali; w rozdzia!ach tych przedstawiono rwnie' metale, dla ktrych stosowane s# takie procesy oraz szczeglne zalety i wady w takich zastosowaniach. W przemy%le metali nie'elaznych piece stosowane s# do wielu celw, takich jak pra'enie oraz kalcynowanie surowcw, wytapianie i rafinacja metali oraz przetapianie rud i koncentratw.
$43
Rozdzia% 2
Ten sam typ pieca lub procesu mo'e by( stosowany do wielu celw; z tego wzgl"du celem poni'szego przegl#du jest przedstawienie r'nych zastosowa& [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996; tm 35, LRTAP $995]. Istotnym aspektem wyboru procesu jest zdolno%( wychwytu oparw i gazw; spotyka si" tu procesy uszczelnione, p!zamkni"te i otwarte. Na konstrukcj" systemu zbierania oparw znacz#cy wp!yw ma geometria, ktra w niektrych przypadkach mo'e utrudnia( zbieranie. Przyk!adem mo'e by( tu zastosowanie systemw transportowych wymagaj#cych okapw odci#gowych, ktre nale'y odsuwa( od pieca. Innym istotnym czynnikiem jest mo'liwo%( zastosowania konkretnego typu procesu oraz zmienno%( stosowanych surowcw; w niektrych procesach mo'na stosowa( ca!y asortyment materia!w, a w innych tylko okre%lony rodzaj materia!w. Problemy te przedstawione s# w dalszej cz"%ci, w rozdzia!ach dotycz#cych produkcji poszczeglnych metali, w ramach technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu najlepszych dost"pnych technik BAT. Podobnie, krytyczne znaczenie ma tu obs!uga i konserwacja systemw. 2.6.$ Piece do pra#enia, kalcynacji, itp.. 2.6.$.$ Piece obrotowe Piece obrotowe do wypalania maj# taki sam uk!ad jak konwertory obrotowe do wypalania, lecz pracuj# bez przetapiania wsadu.
Komin
Filtr
Ch!odzenie gazu
Zasilanie
Powietrze (Olej, gaz) Piec obrotowy Wentylator wyci#gowy
Zu'el
Basen z wod#
Rysunek 2.$: Piec obrotowy [tm $24, DFIU Cu $999] Piece te stosowane s# do wielu procesw przewa!owych i kalcynowania. Podstawowymi przyk!adami s# tu: produkcja tlenku cynku w procesie przewa!owym w piecu Waelza; produkcja rudy pra'onej dla procesu 'elazoniklu; kalcynowanie wodorotlenku aluminium oraz kalcynowanie wodorotlenku magnezu na lekko palony tlenek magnezu dla elektrolitycznej produkcji magnezu. Innym zastosowaniem jest wst"pne przygotowanie r'nych surowcw w wysokich temperaturach, spopielanie klisz i papierw fotograficznych oraz suszenie koncentratw i mieszanek materia!w w ni'szych temperaturach.
$44
Rozdzia% 2
2.6.$.2 Piec pra#alniczy ze z%o#em fluidalnym Piece te s# szczeglnie odpowiednie w przypadku konieczno%ci dobrego sterowania temperatur#, np. dla pra'enia usiarczaj#cego i pra'enia ca!kowitego koncentratw cynku, jak rwnie' dla kalcynowania Al2O3. Powietrze spalania wdmuchiwane jest przez dysze powietrzne w kracie na spodzie pieca i przez z!o'e fluidalne materia!u pra'onego na kracie. Koncentrat doprowadzany jest na gr" z!o'a. Tlen reaguje z siarczkami w z!o'u tworz#c tlenki rudy pra'onej. Gaz SO2 tworzy si" w temperaturach od ok. 900 do $000 C przez utlenianie siarczkw dla tworzenia tlenkw. W takich temperaturach praktycznie ca!e 'elazo !#czy si" z tlenkami metali ci"'kich tworz#c ferryt w obecno%ci nadmiaru tlenu. Cz"%( rudy pra'onej usuwana jest mechanicznie z pieca; cze%( jest unoszona w strumieniu gazu i usuwana w kotle odzysknicowym i w systemie filtra elektrostatycznego. Podczas pra'enia usuwane s# do fazy gazowej mniejsze zanieczyszczenia, takie jak Cl, F, Se i Hg. Ciep!o wydzielane w procesie pra'enia odzyskiwane jest w postaci pary za pomoc# w"'ownic ch!odz#cych w z!o'u i w kotle odzysknicowym. Wykorzystanie pary mo'e si" nieco zmienia( w miejscu instalacji, w zale'no%ci od potrzeby, lecz jego cz"%( u'ywana jest zawsze do ogrzewania w procesie. 2.6.$.3 Piec Herreshoffa Piec sk!ada si" z wie'y zawieraj#cej od 8 do $2 pier%cieni trzonowych z cegie! ogniotrwa!ych w uk!adzie pionowym, zabudowanych w cylindrycznym pancerzu stalowym z wyk!adzin# ogniotrwa!#. Piec !adowany jest zwykle z zewn#trz grnego topniska (trzonu); materia! przemieszczany jest do %rodka topniska za pomoc# mieszade!, sk#d opada na %rodek drugiego topniska. Przep!yw materia!u na drugim topnisku odbywa si" ze %rodka na zewn#trz, sk#d opada na zewn"trze trzeciego topniska. Taki zygzakowaty przep!yw powtarzany jest a' do wy!adowania pra'onego materia!u. Ramiona mieszade! zamocowane s# do %rodkowej, obracaj#cej si" w pionie rury ch!odzonej powietrzem. W zale'no%ci od charakterystyk spalania materia!u, w r'nych punktach pieca znajduj# si" palniki gazowe lub paliwowe. Powietrze ch!odz#ce wykorzystywane do ch!odzenia rury %rodkowej, u'ywane jest normalnie jako podgrzane powietrze spalania dla pieca.
$45
Rozdzia% 2
Rysunek 2.2: Piec Herreshoffa Piec ten stosowany jest do pra'enia rud siarczkowych, do produkcji metalu bezpo%rednio w przypadku rt"ci lub tlenkw, takich jak tlenek molibdenu. Wyparowany ren, uwalniany w procesie pra'enia molibdenitu, mo'na odzyskiwa( z gazw odlotowych z pieca pra'alniczego za pomoc# systemu p!ukania na mokro wraz z zainstalowan# nast"pnie instalacj# do odzyskiwania renu. Piec Herreshoffa u'ywany jest rwnie' do regeneracji w"gla aktywnego. 2.6.$.4 Piece do spiekania Surowcami dla instalacji spiekania s# koncentraty, ruda drobnoziarnista, py!y piecowe oraz inny materia! wtrny. W instalacji do pra'enia materia! jest najpierw aglomerowany w wymaganym zakresie i mo'e by( grudkowany. Zaglomerowany materia! doprowadzany jest do pieca do spiekania w warstwie lub w no%nikach; przez z!o'e przepuszczane s# podgrzane gazy, w gr" (ci#g w gr") lub w d! (ci#g w d!). W maszynie spiekalniczej z ta%m# stalow# stosowany jest piec wielokomorowy, przez ktry przeprowadzany jest surowy aglomerat na perforowanym stalowym przeno%niku ta%mowym. Aglomerat osuszany jest w komorze suszarniczej za pomoc# gazw obiegowych z ostatniej komory ch!odzenia. W komorze wst"pnego podgrzewania podwy'szana jest temperatura aglomeratu w celu
Rozdzia% 2
kalcynowania materia!u i zapalenia w"gla w z!o'u. Gaz podgrzewaj#cy pobierany jest z drugiej komory ch!odzenia. W komorze do spiekania uzyskuje si" temperatur" spiekania. Oprcz energii pochodz#cej ze spalania w"gla i utleniania 'elaza, z pierwszej komory ch!odzenia pobierany jest gaz podgrzewaj#cy. W komorach czo!owych stosowane jest ssanie w d!; powietrze ch!odz#ce do trzech komr ch!odz#cych przedmuchiwane jest przez z!o'e. W przypadku, gdy dodatkowa energia potrzebna jest do sterowania profilem temperatury w komorach, gaz CO pochodz#cy z procesu wytapiania lub gaz ziemny spalany jest w komorach wst"pnego ogrzewania i spiekania. Cz"%( produkowanego spieku lub grudek wykorzystywana jest jako dolna warstwa na ta%mie stalowej dla zabezpieczenia jej przed zbyt wysokimi temperaturami. Gazy odlotowe oczyszczane s# w kaskadowych p!uczkach wie'owych i/lub w filtrach workowych. Py!y zawracane s# z powrotem do aglomeracji.
Rysunek 2.3: Piec do spiekania z ta&m' stalow' Piece do spiekania przeznaczone s# do spiekania r'nych rud, py!w i szlamw. Piec do spiekania z ta%m# stalow# przeznaczony jest dla grudek chromitowych, rud manganu i koncentratu niobu; piec taki mo'e mie( rwnie' inne zastosowanie. 2.6.2 Piece do wytapiania 2.6.2.$ Piece p%omienne Piec p!omienny przeznaczony jest do przetapiania koncentratw i materia!w wtrnych. Istniej# dwa podstawowe typy piecw, tj. prosty piec k#pielowy do przetapiania rudy pra'onej lub koncentratw oraz piec trzonowy p!omienny do topienia lub rafinacji. Piece takie mog# by( czasami przechylne dla umo'liwienia wlewania lub spustu metalu. Do wprowadzania gazw procesowych lub dodawania materia!u drobnoziarnistego mo'na stosowa( dysze powietrzne. Piec ten wytwarzany jest w wielu konfiguracjach, w zale'no%ci od okre%lonego metalu i zastosowania; zr'nicowania konstrukcyjne dotycz# trzonw pochy!ych i gniazd bocznych dla okre%lonych celw wytapiania, dysz powietrza i lanc dla dodawania gazw. +u'el usuwa si" zwykle przez spuszczanie. Podczas przetapiania rud siarczkw w piecu p!omiennym, poziomy st"'e& dwutlenku siarki s# zwykle niskie w wyniku du'ej obj"to%ci gazw spalania oraz niskiego stopnia usuwania siarki w piecu.
$47
Rozdzia% 2
Rysunek 2.4: Przyk%ad przechylnego pieca p%omiennego trzonowego stosowanego dla materia%w wtrnych [tm $24, DFIU Cu $999; tm 226, VDI 2$02 $999]. Piece te stosowane s# do przetapiania r'nych surowcw pierwotnych i wtrnych oraz do rafinacji ogniowej. 2.6.2.2 Piec szybowy$0 (oraz angielski piec do wytapiania) Jest to rodzaj pieca szybowego$$. W piecu tym stosowany jest dmuch gor#cego powietrza z dysz powietrznych znajduj#cych si" w dolnej cz"%ci pieca, dla spalania koksu mieszanego z wsadem piecowym w postaci tlenku metalu lub z materia!em wtrnym oraz topnikami; materia!y przed ich za!adowaniem s# cz"sto brykietowane. Spalanie cz"%ci koksu podwy'sza temperatur" w piecu, a reszta powoduje wytwarzanie CO, ktry wraz z wodorem wytwarzanym w reakcji gazu wodnego redukuje tlenki metali do metalu. W wyniku tej reakcji powstaje gaz bogaty w tlenek w"gla. Gaz ten mo'e by( zbierany, oczyszczany i spalany dla podgrzewania dmuchu lub spalany w osobnym dopalaczu lub w cz"%ci pieca bogatej w tlen. W niektrych przypadkach przez dysze wprowadzane s# do pieca surowce takie jak py!y tlenku cynku. Metal zbiera si" w trzonie lub w garze pieca i mo'e by( spuszczany ci#gle lub okresowo. W przypadku spuszczania okresowego, 'u'el p!ywa na wierzchu metalu, a metal spuszczany jest przez osobny otwr spustowy. Podczas procesu spuszczania stosowane jest odci#ganie oparw i ograniczanie emisji.
$0 $$
ang. blast furnace (przyp. t!um.). ang. shaft furnace (przyp. t!um.).
$48
Rozdzia% 2
Pancerz pieca jest zwykle ch!odzony wod# na ca!ej wysoko%ci lub w dolnej cz"%ci; piec szybowy mo'na rwnie' nazywa( piecem z p!aszczem wodnym. W zale'no%ci od metody zasilania wsadem i temperatury pracy stosowanej do wytapiania metalu istniej# dwa typy pieca szybowego. S# to piece: - a) z zamkni"ciem sto'kowym, w ktrych materia! wsadowy wprowadzany jest przez sto'ek lub za pomoc# przeno%nika ze %luz# przeno%nikow# oraz b) z zamkni"ciem bezsto'kowym, gdzie piec !adowany jest z leja samowy!adowczego, a doprowadzany materia! sam stanowi uszczelnienie gardzieli.
Piec szybowy Komora IWprowadzane dopalania materia$y Powietrze palnika Woda Gazy odlotowe Gaz
Kocio-$ Ch$odnica odzysknicowy Para
Filtr Wapno /koks
Filtr
OkapGazw odlotowych
ziemny
Tlen
Py$ piecowy (wprowadzany do pieca szybowego)
Powietrze (Wprowadzenie do pieca szybowego
Wentylacja Komin #u"el Cu) Metal (70 - 80 %
Rysunek 2.5: Piec szybowy dla wtrnej produkcji miedzi [tm $24, DNIU Cu $999; tm 226, VDI 2$02 $999] Piece szybowe stosowane s# do wytapiania i odzyskiwania r'nych metali, w!#czaj#c w to metale szlachetne, mied* i o!w z surowcw pierwotnych i wtrnych oraz 'elazomangan o du'ej zawarto%ci w"gla. Nowoczesne rozwi#zania umo'liwiaj# wprowadzanie materia!w drobnoziarnistych do pieca za pomoc# dysz, co pozwala na unikni"cie operacji brykietowania oraz ograniczenie pylenia przez redukcj" ilo%ci operacji transportu/przesypywania materia!w pyl#cych. Jednym ze szczeglnych zastosowa& pieca szybowego jest angielski piec do wytapiania przeznaczony dla koncentratw mieszanych o!owiu/cynku. W piecu tym do wychwytu par cynku emitowanych z gazami stosowany jest kondensator rozbryzgowy roztopionego o!owiu za sekcj# pieca szybowego, podczas gdy o!w zbierany jest w trzonie. Cynk i kadm zebrane w kondensatorze oczyszczane s# w uk!adzie destylacji frakcyjnej (kolumna destylacyjna New Jersey). 2.6.2.3 Elektryczne piece %ukowe Elektryczne piece !ukowe pracuj# na zasadzie przep!ywu pr#du zmiennego o du'ym nat"'eniu mi"dzy szeregiem zwykle trzech elektrod w"glowych (w przypadku trjfazowego zasilania elektrycznego) w celu wytworzenia !ukw elektrycznych. Mo'e by( rwnie' stosowane zasilanie pr#dem sta!ym (DC); w tym przypadku !uki wytwarzane s# mi"dzy wieloma elektrodami i w"glow# wyk!adzin# pieca.
Rozdzia% 2
Elektryczny piec !ukowy mo'e si" sk!ada( si" z nast"puj#cych podstawowych elementw: urz#dze& do wprowadzania do pieca rud i koncentratw lub mieszanek surowcw, urz#dze& do zasilania pieca energi# elektryczn# sk!adaj#cych si" z sieci elektrycznej, transformatorw, szyn oraz elektrod, korpusu pieca lub szybu pieca sk!adaj#cego si" z pancerza, wyk!adziny i okapw pieca s!u'#cych do zabezpieczenia urz#dze& przed ciep!em i obci#'eniem chemicznym, urz#dze& do spuszczania metalu i 'u'la z pieca. Wsad mo'na wprowadza( do pieca w r'ny sposb. W przypadku mniejszych piecw, wsad mo'na wprowadza( r"cznie za pomoc# wzka za!adowczego. Wzek za!adowczy mo'na rwnie' czasem wykorzystywa( do niezb"dnych prac piecowych do rozbijania tworz#cej si" twardej pow!oki w grnej cz"%ci wsadu pieca. Du'e !ukowe piece elektryczne !adowane s# zwykle za pomoc# rur wsadowych, w ktrych wsad przep!ywa do topniska tak, aby materia! w rurach tworzy! w przypadku zamkni"tego pieca uszczelnienie gazoszczelne. Uk!ad zasilania elektrycznego przekszta!ca energi" elektryczn#, b"d#c# zwykle pod wysokim napi"ciem, na pr#d o niskim napi"ciu i du'ym nat"'eniu, potrzebny dla procesu. Dla uzyskania symetrii elektrycznej, wok! pieca zamontowane s# trzy transformatory piecowe. Praca osobnych transformatorw ma pewne zalety dla sterowania piecem. Elektrody przy!#czone s# do uk!adu zasilania elektrycznego przez szyn" zbiorcz#. Elektrody powinny by( wst"pnie spieczone lub powinny to by( elektrody typu Sderberga. Elektrody takie wykonane s# z grafitu lub z w"gla i zu'ywaj# si" w procesie, co oznacza, 'e nale'y je stale uzupe!nia(.
Rysunek 2.6: Uk%ad elektrody Sderberga w elektrycznym piecu %ukowym Uk!ad Sderberga przedstawiony na rysunku 2.6 oparty jest na zewn"trznej obudowie stalowej elektrody pracuj#cej jako matryca dla pasty w"glowej. Pasta w"glowa spiekana jest na elektrod" sta!# w stalowej obudowie, gdy elektroda ogrzewana jest przy zbli'aniu si" do cieplejszej cz"%ci pieca. Pewna cz"%( takiego ogrzewania jest skutkiem przep!ywu pr#du elektrycznego przez elektrod". W"giel z elektrod mo'e by( zu'ywany do redukcji tlenkw do metalu lub te' mo'e by(
Rozdzia% 2
zu'ywany w wyniku dzia!ania !uku. Mog# tu powstawa( znaczne st"'enia tlenku w"gla. W niektrych instalacjach u'ywane s# elektrody dr#'one, umo'liwiaj#ce doprowadzanie materia!u do pieca przez elektrod". Surowiec stanowi cz"%( rezystancji w obwodzie elektrycznym i wspomaga wytwarzanie !uku elektrycznego, s!u'#cego do wytwarzania wysokich temperatur. G!"boko%( wprowadzenia elektrod reguluje rezystancj". Istniej# rwnie' piece !ukowe z pr#dem sta!ym, w ktrych stosowane s# sworznie anodowe lub trzony przewodz#ce. Piece z !ukiem elektrycznym mog# pracowa( okresowo lub w sposb ci#g!y. Piece te mog# by( otwarte, p!-szczelne (z odci#giem zwykle z czwartego otworu w okapie) lub ca!kowicie uszczelnione za pomoc# rynien zasypowych oraz zaworw uszczelniaj#cych do !adowania. W tym drugim przypadku wszystkie gazy piecowe odci#gane s# skutecznie i s# oczyszczane; gazy te mo'na wykorzystywa( do podgrzewania materia!w wsadowych lub u'ywa( ich jako *rd!a paliwa. Okapy i czasami korpus pieca mog# by( ch!odzone wod# dla sterowania procesem i zapobiegania uszkodzeniom.
Surowce Energia elektryczna +elazostop Gaz odlotowy (py! i spaliny)
Rysunek 2.7: Obrotowy elektryczny piec %ukowy
$5$
Rozdzia% 2
Piece te przeznaczone s# do wytapiania ca!ego asortymentu 'elazostopw. S# one rwnie' u'ywane do wytapiania i rafinacji metali wysokotopliwych oraz stopw wysokotemperaturowych; w takich przypadkach piece te pracuj# w podci%nieniu (w pr'ni). Piece te mog# pracowa( okresowo lub w sposb ci#g!y na ciek!ym wsadzie. W tym drugim przypadku, elektrody zanurzone s# w 'u'lu i nie wytwarzaj# !uku (z wyj#tkiem momentu uruchamiania), lecz pracuj# jako elektryczne piece oporowe lub piece elektryczne z !ukiem zakrytym (zanurzeniowym). 2.6.2.4 Piece elektryczne (oporowe) W tego rodzaju piecu wyst"puje podobny uk!ad jak w elektrycznym piecu !ukowym. W zale'no%ci od wielko%ci pieca, w warstwie p!ynnej zanurzonych jest od 3 do 6 elektrod Srderberga lub elektrod wst"pnie spieczonych. Temperatur" topienia podtrzymuje si" za pomoc# elektrycznego ogrzewania oporowego. Piec taki zwykle pracuje w sposb ci#g!y. Ciek!y lub sta!y wsad doprowadzany jest w r'ny sposb, za pomoc# rynien spustowych, rur wsadowych lub przez elektrody dr#'one. Warunki uszczelnienia lub p!uszczelnienia s# !atwe do utrzymania. W procesach wytapiania, spieczone koncentraty rudy transportowane s# na powierzchni" ciek!ej k#pieli metalowej, przez grn# cz"%( pieca lub bocznie za pomoc# osobnych wsadzarek; elektrody zanurzone s# w roztopionej warstwie 'u'la.
Rysunek 2.8: Piec elektryczny do wytapiania koncentratu oraz rud pra#onych Piece te mo'na eksploatowa( w r'ny sposb, w zale'no%ci od zastosowania, u'ywaj#c koks oraz %rodki 'u'lotwrcze. Elektrody w"glowe zu'ywaj# si" wraz z redukcj# tlenkw; obj"to%ci gazw wytwarzanych podczas pracy utrzymywane s# na minimalnym poziomie, gdy' przy spalaniu paliwa nie s# wytwarzane 'adne gazy. Piece te s# zwykle uszczelnione, a gazy s# !atwo wychwytywane i oczyszczane w celu usuni"cia i, je'eli to mo'liwe, ponownego wykorzystania py!w, CO i dwutlenku siarki. Piece te u'ywane s# do produkcji wielu metali z surowcw pierwotnych i wtrnych, !#cznie z metalami szlachetnymi, o!owiem i miedzi#; piece te stosowane s# rwnie' do oczyszczania 'u'lu [tm $24, DFIU Cu $999]. Niektre 'u'le z wytapiania pierwotnego, np. Cu, s# zwykle oczyszczane w piecach okr#g!ych. S# one rwnie' stosowane do odzyskiwania metali szlachetnych, w szczeglno%ci srebra.
Rozdzia% 2
2.6.2.5 Tygle i szyby z wyk%adzin' ognioodporn' S# to proste szyby utworzone w Al2O3 lub innym materiale ogniotrwa!ym lub w cylindrach stalowych z wy!o'eniem ogniotrwa!ym dla utworzenia tygli, w ktrych odbywa si" przetwarzanie. S# one powszechnie u'ywane dla przeprowadzania reakcji metalo-termicznych. Szyby z wyk!adzin# ogniotrwa!# stosowane s# cz"sto do produkcji specjalnych 'elazostopw, takich jak 'elazowanad i 'elazomolibden, jak rwnie' dla metali wysokotopliwych. 2.6.2.6 Piec ISA Smelt/Ausmelt W piecu tym do wprowadzania paliwa gazowego, oleju lub w"gla i tlenu lub powietrza do cylindrycznego pieca k#pielowego stosowana jest lanca stalowa. Lanca ta zanurzona jest w k#pieli i ma na celu wytwarzanie pow!oki 'u'lu dla zapobiegania szybkiemu pogarszaniu k#pieli. Inne surowce doprowadzane s# do pieca za pomoc# hermetycznego przeno%nika; surowce te wchodz# w reakcje z du'# szybko%ci# i s# topione. Zanurzona lanca spalania s!u'y do mieszania k#pieli; wytwarza ona 'u'el wraz z po'#danym metalem lub kamieniem. Oddzielenie roztopionych faz wymaga zastosowania osobnego pieca osadowego, z ktrego fazy spuszczane s# osobno. Pieca tego mo'na u'ywa( do pracy okresowej, gdy zmieniaj# si" warunki w piecu, takie jak np. zmiana dmuchania gazu przez lanc" na ko&cu procesu. Przyk!adami operacji okresowych s# tu: a) przetapianie materia!u wtrnego miedzi/o!owiu na kamie& o!owiu/miedzi na pierwszym etapie, po ktrym nast"puje przemiana kamienia na mied* konwertorow# przez dmuchanie tlenu; b) przetwarzanie pozosta!o%ci po !ugowaniu cynku. Praca ci#g!a jest mo'liwa przy zastosowaniu dwch piecw w uk!adzie szeregowym, np. tak jak zaproponowano dla procesu produkcji o!owiu metod# ISA.
Lanca (w po$o"eniu podniesionym) Powietrze technologiczne Tlen Gaz ziemny Gaz odlotowy (do uk$adu oczyszczania gazw ) Przek$adnia do podnoszenia lancy
Gaz technologiczny (do uk$adu oczyszczania gazw)
Wprowadzany Wsad (grudkowany)
Palnik (gaz ziemny)
Lanca (w po$o"eniu roboczym ) Okap Gazy odlotowe (do oczyszczania gazw) Okap Gazy odlotowe (do oczyszczania gazw)
#u"el
O$w surowy (do oczyszczenia z miedzi)
Rysunek 2.9: Proces Ausmelt/ISA Smelt [tm $24, DFIU Cu $999]

Rozdzia% 2
W piecu tym do wychwytu i oczyszczania spalin pochodz#cych z uk!adu pieca i operacji spuszczania stosowany jest wydajny system okapw i system odci#gowy. Podczas wytapiania koncentratw siarczkowych gazy doprowadzane s# do uk!adu usuwania siarki. Piece tego rodzaju przeznaczone s# do wielu zastosowa&, w!#czaj#c w to produkcj" kamienia miedziowego z koncentratw (ISA Smelt) oraz proces konwertorowy, produkcj" o!owiu z materia!w pierwotnych i wtrnych (ISA Smelt), przetwarzanie zu'ytej wyk!adziny tygla oraz przewa! cynku (Ausmelt) [tm 38 45, Ausmelt $997]. Piec ISA Smelt u'ywany jest rwnie' do produkcji miedzi i o!owiu z mieszanego surowca wsadowego. Piec ten stosowany jest w charakterze ci#g!ego bezpo%redniego pieca do wytapiania, jak rwnie' do operacji okresowych i stopniowych. Podczas przetapiania koncentratu miedzi na kamie& w procesie tym wykorzystywany jest wilgotny materia! wsadowy, doprowadzany w sposb ci#g!y z topnikami do pieca. 2.6.2.7 Piec obrotowy z grnym dmuchem Jest to piec obrotowy i przechylny, w ktrym do ogrzewania i dmuchania stosowane s# lance. Piec ten jest ma!y i jest zwykle zainstalowany w obudowie dla ograniczania emisji wtrnych. Obrt pieca wspomaga dobre mieszanie wsadu oraz pe!n# reakcj" sk!adnikw, ale mo'e powodowa( rwnie' %cieranie wyk!adziny ogniotrwa!ej.
Kana$ spalinowy
Rynna wsadowa ch$odzona wod%
Pier&cie' prowadz%cy
Lanca tlenowa/gazu ziemnego ch$odzona wod%
Okap
Silnik nap!dowy obrotu Wa$ oporowy
Rysunek 2.$0: Piec obrotowy z dmuchem grnym Tlen i paliwo doprowadzane s# za pomoc# lanc dmuchaj#cych na powierzchni" roztopionego materia!u. W wyniku stosowania tlenu wytwarzane s# ma!e obj"to%ci gazw odlotowych oraz du'e ilo%ci dwutlenku siarki, w przypadku przetapiania siarczkw. Proces ten jest zwykle wykonywany
$54
Rozdzia% 2
okresowo; powszechnie stosuje si" tu wiele piecw do przetapiania, do procesw konwertorowych i do oczyszczania 'u'la. Piec ten u'ywany jest do przetapiania, do procesu konwertorowego i przetwarzania 'u'la. Jest on stosowany do produkcji miedzi pierwotnej i wtrnej oraz o!owiu i 'elazoniklu, a tak'e do odzyskiwania metali szlachetnych. Do przetapiania stosowane s# rwnie' piece obrotowe o innych konstrukcjach; przyk!adami mog# tu by( minipiece do wytapiania oraz piece przechylne, obrotowe tlenowo-paliwowe (TROF). 2.6.2.8 Procesy Noranda, El Teniente, Baiyn i Vanyucov W reaktorze Noranda do przetapiania stosowany jest piec cylindryczny z wyk!adzin# ogniotrwa!#. Koncentrat w postaci grudek oraz dodatki wprowadzane s# na k#piel roztopionego 'u'la w grnym ko&cu pieca. Do wytwarzania ciep!a potrzebnego do procesu, na obu ko&cach zamontowane s# palniki opalane gazem ziemnym lub olejem. Powietrze wzbogacone tlenem, s!u'#ce do utleniania siarki i 'elaza, wdmuchiwane jest do k#pieli przez dysze.
Rysunek 2.$$:Reaktor Noranda Podczas ci#g!ego wytapiania w piecu, wytop rozdzielany jest na dwie fazy ciek!e: 'u'el i kamie&. W wyniku r'nych g"sto%ci, fazy te tworz# dwie warstwy. Kamie& spuszczany jest okresowo z dna pieca, a 'u'el wyp!ywa w sposb ci#g!y w ko&cu przeciwleg!ym do ko&ca wsadowego. Piec jest uszczelniony i posiada wyci#g; rynny spustowe wyposa'one s# w systemy odci#gowe. Proces ten s!u'y do przetapiania koncentratw miedzi i mo'e produkowa( mied* konwertorow# przy stosowaniu koncentratw o niskich poziomach zanieczyszcze& lub wysokogatunkowego kamienia. Normaln# praktyk# robocz# jest wytwarzanie kamienia bogatego w mied*, ktry poddawany jest dalszemu przetwarzaniu. Do procesu Noranda podobne s# procesy El Teniente, Baiyin i Vanyucov. W procesie El Teniente mokre koncentraty wprowadzane s# do pieca za pomoc# dzia!a Gar; koncentraty suche wprowadzane s# za pomoc# dysz. Wst"pnie do pieca wprowadza si" kamie& dla wspomagania procesu i wytworzenia bia!ego metalu. W procesie Baiyin stosowany jest piec prostok#tny,
Rozdzia% 2
podzielony na strefy wytapiania i rozdzielania faz. W procesie Vanyucov powietrze wzbogacone tlenem wdmuchiwane jest bardziej w warstw" 'u'la ni' w warstw" kamienia.
Rysunek 2.$2 Reaktor El Teniente 2.6.2.9 Proces Mitsubishi W procesie tym stosowane s# trzy wzajemnie po!#czone piece, tj. piec do wytapiania k#pielowego, piec elektryczny do oczyszczania 'u'la i piec konwertorowy. Mi"dzy tymi piecami stosowany jest przep!yw grawitacyjny i dzi"ki temu unika si" transportu za pomoc# kadzi. Wszystkie te piece s# uszczelnione i stosuje si" w nich odci#ganie; ciep!o pochodz#ce z gazw technologicznych jest odzyskiwane i oczyszczane w celu usuni"cia py!w i dwutlenku siarki. Osuszone koncentraty, powietrze, tlen i dodatki wprowadzane s# za pomoc# lanc do pieca k#pielowego, w ktrym s# przetapiane na kamie& (60 65% zawarto%ci miedzi) i 'u'el. Mieszanina ta przep!ywa w sposb ci#g!y przez kana! do elektrycznego pieca trzonowego s!u'#cego jako piec sedymentacyjny do oddzielania 'u'la. Kamie& jest odprowadzany w sposb ci#g!y z pieca sedymentacyjnego, przez syfon, do pieca konwertorowego.
Rysunek 2.$3: Proces Mitsubishi
$56
Rozdzia% 2
W konwertorze tlen i dodatki wdmuchiwane s# na k#piel za pomoc# lanc ch!odzonych wod# w celu wytworzenia miedzi konwertorowej. +u'le z konwertora zawracane s# do pieca do wytapiania, ktry mo'na rwnie' zasila( z!omem anodowym. Etap konwertorowy mo'na stosowa( rwnie' z innymi piecami do przetapiania. W procesie tym w sposb ci#g!y wytwarzana jest mied* konwertorowa. 2.6.2.$0 Piec QSL Piec ten ma kszta!t poziomego cylindra, ktry podzielony jest na stref" utleniania i stref" redukcji. W celu wytrzymania temperatur rz"du $250 C, piec QSL wy!o'ony jest ceg!ami chromitowomagnezytowymi. Dysze zamontowane w dennicy pieca s!u'# do doprowadzania tlenu do strefy utleniania oraz mieszaniny powietrza i py!w w"glowych do strefy redukcji 'u'la. Surowiec mo'e by( wilgotny i o wielko%ci od du'ych bry! do mia!kiego proszku. Surowce te, zmieszane z w"glem i topnikami, wprowadzane s# na grze pieca. W strefie utleniania wytwarzana jest surwka o!owiu, dwutlenek siarki i 'u'el bogaty w o!w. Materia! ten przep!ywa do strefy redukcji w celu wytworzenia dodatkowych ilo%ci surwki o!owiu, ktra przep!ywa w kierunku przeciwnym do otworu spustowego o!owiu. +u'el spuszczany jest w ko&cu redukcyjnym i nast"pnie granulowany. Surwka o!owiu spuszczana jest w ko&cu utleniania, a nast"pnie rafinowana. Gazy odlotowe z wylotw i z rynien spustowych zbierane s# za pomoc# okapw i kompletnych obudw. Ciep!o gazw odlotowych jest odzyskiwane, po czym gazy s# odpylane przed doprowadzeniem do instalacji kwasu siarkowego. Inne gazy technologiczne oczyszczane s# za pomoc# filtrw workowych.
Strefa redukcji Strefa utleniania
Wprowadzanie powietrza (w razie potrzeby) Palnik
Lanca tlenowa
Koncentrat + spaliny topniki + + (w"giel)
Lanca tlenowa
py! SO 2 -gazy odlotowe
Palnik
Pochylenie 0.5%
+u'el
W"giel + powietrze no%ne + tlen + gaz os!onowy
Tlen
Surwka o!owiu
Rysunek 2.$4: Proces QSL [tm $02, DFIU Zn $999] Proces QSL s!u'y do produkcji o!owiu z koncentratw oraz niektrych materia!w wtrnych w pojedynczym piecu k#pielowym oraz do maksymalnego odzyskiwania energii. 2.6.2.$$ Cyklonowe piece do wytapiania Piece te obejmuj# p!omienny reaktor cyklonowy (FCR) i reaktor Contop. Za pomoc# tych wysokowydajnych procesw wytapiania zawiesinowego przetapiane s# koncentraty miedzi i topniki
Rozdzia% 2
przy zastosowaniu tlenu w komorach spalania typu cyklonowego. W procesie Contop, cyklon ustawiony jest pionowo; po reakcji mieszanina opada do komory sedymentacyjnej, poni'ej cyklonu. W procesie FCR spalanie odbywa si" w pionowym szybie reakcyjnym; oddzielanie kamienia i 'u'la nast"puje w znajduj#cym si" dalej reaktorze poziomym. +u'el i bia!y metal lub kamie& bogaty w mied* oddzielane s# w przedniej cz"%ci trzonu, a nast"pnie spuszczane. Bia!y metal lub kamie& przetwarzane s# w standardowym konwertorze.
Rysunek 2.$5: Proces Contop Procesy te stosowane s# przede wszystkim do przetapiania koncentratw miedzi. 2.6.2.$2 Piec zawiesinowy Outokumpu W piecu tym wykorzystywany jest proces wytapiania zawiesinowego. Osuszone koncentraty topione s# przez wykorzystanie energii zawartej w koncentratach do wytwarzania ciep!a potrzebnego do topienia koncentratu i topnika. Mieszanka koncentratu wsadowego doprowadzana jest w sposb ci#g!y z powietrzem wzbogaconym tlenem przez palnik koncentratu do pionowego szybu reakcyjnego uszczelnionego pieca, gdzie w zawiesinie w sposb szybki zachodz# reakcje mi"dzy tlenem i koncentratem. Ciep!o reakcji topi cz#steczki. Stopione cz#steczki tworz# kamie& i 'u'el. Jednocze%nie wytwarzany jest dwutlenek siarki. W instalacjach starszego typu, do osi#gni"cia samoczynnej pracy stosowane by!o podgrzewanie powietrza technologicznego do temperatury ok. 200 800 C; w momencie sporz#dzania niniejszego dokumentu, w wi"kszo%ci instalacji topienie samoczynne osi#gane by!o przez zastosowanie wzbogacania tlenem na poziomie ok. 30 90% tlenu w powietrzu technologicznym. Stopie& wzbogacania tlenem wyznacza jako%( koncentratu oraz wymagania w zakresie bilansu cieplnego. Gazy odlotowe odprowadzane s# w sposb ci#g!y z pieca przez szyb dymowy w celu odzyskania ciep!a i usuni"cia py!u. Gazy te zawieraj# dwutlenek siarki o sta!ym, wysokim st"'eniu; siarka odzyskiwana jest z gazu g!wnie przez przemian" na kwas siarkowy, po odpyleniu gazu. Cz#steczki roztopionego 'u'la i kamienia s# usuwane z gazu w poziomej cz"%ci osadnika pieca, tworz#c k#piel, ktrej fazy s# rozdzielane bez wykorzystania zewn"trznego odstojnika. W zale'no%ci od zastosowanej metody przetwarzania, kamie& spuszczany jest z pieca do kadzi lub doprowadzany jest przez rynn" spustow# do granulacji. +u'el z pieca spuszczany jest w sposb ci#g!y lub p!ci#g!y; 'u'el ten mo'e by( dalej przetwarzany w piecu 'u'lowym lub w obwodzie flotacji 'u'la. W niektrych instalacjach niska zawarto%( miedzi w 'u'lu pozwala na usuwanie go z pieca do wytapiania pierwotnego na ha!d" lub te' na bezpo%rednie jego wykorzystanie.
$58
Rozdzia% 2
Rysunek 2.$6 Piec Outokumpu Piec zawiesinowy przeznaczony jest do wytwarzania kamienia miedziowego i niklowego oraz miedzi konwertorowej bezpo%rednio z koncentratw. W piecu wytwarzany jest kamie& wysokogatunkowy; g!wna cz"%( siarki zawartej w koncentracie emitowana jest z gazami pochodz#cymi z pieca do wytapiania i umo'liwia proces przemiany (np. w konwertorze nieci#g!ym Peirce-Smitha) w celu !atwiejszego usuwania pozosta!ej siarki. Piec ten u'ywany jest w skali eksperymentalnej do produkcji surwki o!owiu oraz do przewa!u odpadw jarozytowych. Ten sam typ pieca stosowany jest rwnie' w zawiesinowym procesie konwertorowym do przetwarzania mielonego, granulowanego kamienia na mied* konwertorow#. Proces ten ma podobne w!a%ciwo%ci jak proces wytapiania zawiesinowego, tj. samotopliwo%( dzi"ki stosowaniu powietrza wzbogaconego tlenem oraz ci#g!y przep!yw gazw odlotowych o du'ej zawarto%ci dwutlenku siarki. 2.6.2.$3 Piec INCO Jest to piec zawiesinowy podobny do pieca zawiesinowego Outokumpu; w piecu tym do samoczynnego topienia stosowany jest czysty tlen. Koncentrat rudy miedzi wymieszany ze %rodkami 'u'lotwrczymi wdmuchiwany jest poziomo do pieca z obu ko&cw; gazy odlotowe wychwytywane s# w %rodku pieca.
$59
Rozdzia% 2
Rysunek 2.$7: Piec INCO Koncentraty s# pra'one i przetapiane w zawiesinie w piecu i opadaj# do odstojnika, w taki sam sposb jak w piecu zawiesinowym Outokumpu. Ciep!o wytwarzane przez pra'enie jest wystarczaj#ce do procesu wytapiania auto-termicznego. +u'el o %redniej zawarto%ci miedzi wyp!ywa w sposb ci#g!y w jednym ko&cu pieca; kamie& spuszczany jest okresowo w %rodku %ciany bocznej. Gaz odpadowy zawiera do 75% SO2. 2.6.2.$4 Piec Kivcet (KSS) Jest to piec zawiesinowy podobny do pieca zawiesinowego Outokumpu. Suche i wymieszane elementy wsadu oraz tlen doprowadzane s# w sposb ci#g!y przez palniki na grze do szybu utleniania. W tym samym czasie dodawany jest mia! koksowy. Wsad jest zapalany w momencie wprowadzania do szybu reakcyjnego; osi#gane s# tu temperatury rz"du $400 C, powoduj#ce natychmiastowe ca!kowite usuni"cie siarki. Mia! koksowy ogrzewany jest dopiero podczas opadania w d! szybu. Koks p!ynie na k#pieli 'u'lowej i redukuje PbO. Cz"%ciowo zredukowany 'u'el i surwka przep!ywaj# pod zanurzon# %ciank# rozdzielaj#c# do sekcji redukcyjnej pieca, ogrzewanej elektrycznie, w ktrej dodawany jest dodatkowy koks lub w"giel dla ostatecznej redukcji.
$60
Rozdzia% 2
Rysunek 2.$8: Piec Kivcet Surwka o!owiu wysy!ana jest do rafinacji; 'u'el mo'e by( doprowadzany do pieca Waelza. Py! piecowy z reakcji utleniania doprowadzany jest bezpo%rednio z powrotem do pieca. Py! piecowy z etapu redukcji przetwarzany jest w ISF. Proces ten jest stosowany rwnie' do produkcji miedzi. 2.6.3 Konwertory 2.6.3.$ Konwertor Peirce-Smitha Konwertory te pracuj# okresowo; do wdmuchiwania powietrza lub tlenu do kamienia w celu wywo!ania dwustopniowej reakcji z kamieniem dla wytwarzania miedzi konwertorowej lub wysokogatunkowego kamienia niklowego i 'u'la, w piecach tych stosowane s# dysze. Konwertory te s!u'# rwnie' do produkcji 'elazoniklu i niektrych tlenkw metali. W okresach dmuchania wytwarzane s# du'e ilo%ci gor#cych gazw; gazy te wychwytywane s# za pomoc# okapw zamontowanych nad otworem konwertora. Przestrze& mi"dzy obudow# konwertora i okapem s!u'y do uzyskania dost"pu dla powietrza obej%ciowego powoduj#cego rozcie&czenie gazw odlotowych bogatych w SO2. St"'enie SO2 zmienia si" w zale'no%ci od cyklu procesu. Podczas dmuchania wst"pnego, st"'enia SO2 mog# by( znacznie wy'sze ni' $0%; podczas nast"pnego okresu dmuchania oraz gdy konwertor odwrcony jest od okapu, st"'enia SO2 s# znacznie ni'sze, a cz"sto nawet zerowe. Zmienne st"'enia SO2 nie zapewniaj# odpowiedniego materia!u wsadowego dla instalacji kwasu siarkowego, w ktrej wymagany jest stosunkowo sta!y
Produkcja metali nie#elaznych $6$
Rozdzia% 2
przep!yw. Stan taki przezwyci"'a si" w instalacjach z wieloma konwertorami przez takie planowanie pracy konwertorw, aby uzyska( stosunkowo sta!y przep!yw. Gazy te mo'na rwnie' miesza( ze znacznie mocniejszymi gazami pochodz#cymi z pieca do wytapiania. Zawarto%( SO2 zwi"ksza rwnie' zastosowanie tlenu do wzbogacania powietrza dmuchania; wzbogacenie takie ograniczone jest jednak przez szybko wzrastaj#ce zu'ycie materia!w ogniotrwa!ych. W niektrych instalacjach stosowane s# obecnie okapy ch!odzone wod#. Konwertor !aduje si" za pomoc# kadzi z ciek!ym kamieniem; 'u'le powstaj#ce podczas przetapiania kamienia i wytwarzana mied* konwertorowa s# nast"pnie odlewane z konwertora do kadzi. Podczas tych procesw spuszczania uwalniane s# emisje niezorganizowane. Do redukcji takich emisji stosuje si" dodatkowe urz#dzenia do odci#gania spalin (np. okapy wtrne i kurtyny powietrzne) oraz steruje si" rwnie' ustawieniem konwertora dla zapobiegania dmuchania podczas wytoczenia konwertora. W celu unikni"cia odchylania konwertora od okapu podczas !adowania z!omu metali i topnikw, stosowane s# tu rwnie' systemy !adowania przez okap oraz dysze powietrzne. Oglny kszta!t pieca b"bnowego zastosowany w tym typie konwertora stosowany jest rwnie' dla piecw anodowych, w ktrych rafinowana jest mied* konwertorowa lub mied* czarna wytwarzana w konwertorze. W piecach tych zastosowano dysze dla dalszego dmuchania powietrza, po ktrym nast"puje dodanie %rodka redukcyjnego (zwykle gazu ziemnego lub propanu) dla usuni"cia ostatnich %ladw siarki i dla p*niejszej przemiany tlenku miedzi na mied*.
Rysunek 2.$9: Konwertor Peirce-Smitha Jest to zdecydowanie najpowszechniej stosowane naczynie s!u'#ce do przetwarzania kamienia; u'ywane jest do produkcji miedzi i wysokogatunkowego kamienia niklowego oraz do rafinacji 'elazoniklu.
Rozdzia% 2
2.6.3.2 Konwertor Hobokena Konwertor ten pracuje na tej samej zasadzie dmuchania jak konwertor Peirce-Smitha, lecz w przypadku tego konwertora unika si" du'ego uwalniania gazw wyst"puj#cego zwykle podczas przechylania konwertora w celu jego za!adowania lub spuszczenia 'u'lu i miedzi surowej. Gazy odlotowe s# odci#gane przez kana! spalinowy na ko&cu konwertora. Podczas wszystkich faz obs!ugi uwalnianie gazw minimalizuje syfon. Konwertor !adowany jest przez ma!y otwr znajduj#cy si" na grze obudowy, dzi"ki czemu !adowanie jest mo'liwe podczas dmuchania, bez przechylania konwertora z powodu krtszego czasu trwania procesu. Rozcie&czenie gazw odlotowych wskutek infiltruj#cego powietrza, tj. sta!e %rednie st"'enie SO2, jest wi"ksze ni' w konwertorze Peirce-Smitha. St"'enia SO2 zmieniaj# si" jednak w ca!ym cyklu. Efekt ko&cowy jest taki, 'e z konwertora tego nast"puje mniejsza strata SO2. Mniejszy otwr stosowany do !adowania mo'e stwarza( problemy na skutek zarastania 'u'lem.
Rysunek 2.20: Konwertor Hobokena 2.6.3.3 Inne konwertory Jako konwertory stosowane s# rwnie': piec ISA Smelt/Ausmelt, TBRC, etap konwertorowy procesu Mitshubishi oraz konwertor Noranda. W piecach tych jako materia! wsadowy stosuje si" roztopiony kamie&. Konwertor OBM przeznaczony jest dla 'elazoniklu. U'ywany jest rwnie' konwertor zawiesinowy (Kennecott/Outokumpu) - w tym przypadku jako materia! wsadowy stosowany jest kamie& mielony. W czasie sporz#dzania niniejszego opracowania, konwertor Mitshubishi oraz konwertor zawiesinowy by!y jedynymi konwertorami o pracy ci#g!ej stosowanymi w metalurgii. 2.6.4 Piece do wytapiania i rafinacji 2.6.4.$ Piece indukcyjne S# to proste tygle lub kana!y podgrzewane za pomoc# zewn"trznej cewki elektrycznej; kana!owe piece indukcyjne stosowane s# g!wnie do wytapiania elementw o du'ych wymiarach. W jednym przypadku, piec kana!owy u'ywany jest do topienia puszek aluminiowych.
Rozdzia% 2
Indukcyjny piec tyglowy
Rysunek 2.2$: Piece indukcyjne Praca piecw indukcyjnych polega na tym, 'e w za!adowanym do pieca metalu indukowane s# pr#dy wirowe, ktre wytwarzaj# ciep!o. Piece te wyposa'one s# w okapy odci#gowe spalin oraz w systemy do ograniczania emisji, ktre mo'na stosowa( podczas operacji usuwania szumowin i odlewania. Dla uzyskania dost"pu do pieca indukcyjnego do !adowania i spuszczania cz"sto stosuje si" system ruchomych okapw. Okapy te posiadaj# mocn# konstrukcj", tj. mog# wytrzymywa( uderzenia mechaniczne. Alternatywnie, stosowane jest efektywne odci#ganie sta!e lub dziobowe. W przypadku niektrych materia!w, wydajno%( tych piecw mo'e by( ma!a; mo'na j# zwi"kszy(, w szczeglno%ci gdy stosowany jest drobny materia! wsadowy. Dla poprawienia wydajno%ci du'e elementy mo'na poci#(; w ten sposb umo'liwia si" rwnie' w!a%ciwe zastosowanie okapw wychwytowych. W niektrych ci#g!ych procesach na dnie pieca, mi"dzy !adowaniami pozostawiana jest rwnie' cz"%( roztopionego metalu, je'eli pozwala na to tryb pracy. Piece indukcyjne przeznaczone s# do wytapiania ma!ych obj"to%ci, do 30 t, zazwyczaj miedzi, mosi#dzu, cynku i aluminium. Piece te mog# pracowa( rwnie' w podci%nieniu, np. podczas wytapiania nadstopw, stali wysokostopowej, czystych metali oraz w niektrych przypadkach, dla destylacji metalu. W przypadku wytapiania metali lotnych i utleniaj#cych si", takich jak cynk i stopy zawieraj#ce cynk, mo'na automatycznie regulowa( temperatur" pieca dla obni'enia wytwarzania oparw. Piece te przeznaczone s# rwnie' do podtrzymywania temperatury roztopionego metalu przy produkcji stopu i dla odlewania. Pr#d indukowany w tych piecach powoduje elektromagnetyczne mieszanie metalu, pobudzanie mieszania wsadu oraz wszystkich dodatkw stopowych. 2.6.4.2 Kot%y ogrzewane po&rednio S# to proste tygle ogrzewane z zewn#trz gazami spalania pochodz#cymi ze spalania gazw lub oleju, elektrycznie lub, w przypadku niskich temperatur, ciek!ym no%nikiem ciep!a. Dla zapobiegania powstawaniu lokalnych gor#cych miejsc w podstawie tygla, unika si" styku z bezpo%rednim p!omieniem; w celu zapobiegania utlenianiu i parowaniu metalu mo'na odpowiednio regulowa( temperatur" k#pieli metalowej. Kot!y te u'ywane s# g!wnie do wytapiania czystego o!owiu i stopw o!owiu oraz cynku i jego stopw.
Rozdzia% 2
2.6.4.3 Piec szybowy do wytapiania metalu Jest to prosty piec pionowy z garem (wewn#trz lub na zewn#trz pieca) oraz z uk!adem palnikw w dolnym ko&cu i uk!adem do !adowania materia!w na grze. Palniki s# zwykle opalane gazem; s# one przeznaczone do wytwarzania atmosfery utleniaj#cej lub redukuj#cej. W ten sposb umo'liwia si" topienie metalu z utlenianiem lub bez utleniania. Metal wprowadzany jest na grze pieca i jest topiony podczas schodzenia w d! szybu. Dla ka'dego palnika istnieje zwykle niezale'ne sterowanie stosunkiem paliwo/powietrze. Dla ka'dego rz"du palnikw wprowadzone jest rwnie' ci#g!e monitorowanie CO i wodoru, jak rwnie' monitorowanie gazw spalania kolejno z ka'dego palnika. Gazy spalania s# zwykle odci#gane i oczyszczane. Do rozk!adu uwalnianego tlenku w"gla, oleju, VOC oraz dioksyn, czasami stosowany jest dopalacz. Dla zapewnienia dopalania na grnych poziomach piecw szybowych stosuje si" dodawanie tlenu powy'ej strefy topienia. Piec ten jest u'ywany do wytapiania czystego metalu; czasami mo'na te' wytapia( metale zanieczyszczone materia!em organicznym. W przypadku wprowadzenia do pieca zaolejonego materia!u, materia! taki przeprowadzany jest przez gradient temperatury istniej#cy mi"dzy obszarem !adowania i palnikami. W niskich temperaturach mo'e by( wytwarzana mg!a z cz"%ciowo spalonych materia!w organicznych. Piec szybowy stosowany jest rwnie' do podgrzewania materia!u wsadowego przed wytapianiem. 2.6.4.4 Proces Contimelt Proces ten odbywa si" w dwch po!#czonych piecach, tj. w piecu trzonowym szybowym i w piecu b"bnowym. Pierwszy z nich jest pionowym piecem prostok#tnym z poziom# komor# zbiorcz#, zasilanym miedzi# konwertorow# lub miedzi# czarn# i innymi surowcami. Ciep!o doprowadzane jest za pomoc# palnikw tlenowo-gazowych; wsad przetapiany jest na mied* rafinowan# ogniowo, przy czym powstaje ma!a ilo%( 'u'la, ktry jest oddzielany.
Gazy odlotowe
Och!adzacz Piec anodowy
Filtr
Piec b"bnowy
Mied* ,adowanie
Rysunek 2.22: Proces Contimelt [tm $24, DFIU Cu $999] Roztopiona mied* przep!ywa przez syfon i rynn" do poziomego pieca cylindrycznego (b"bnowego), w ktrym ulega utlenieniu przy zastosowaniu gazu ziemnego. Mied* rafinowana odlewana jest
Rozdzia% 2
nast"pnie na anody. Gazy pochodz#ce z drugiego pieca doprowadzane s# do dopalacza. S# one nast"pnie !#czone z gazami odci#ganymi z pierwszego pieca i doprowadzane do kot!a odzysku ciep!a odpadowego, podgrzewacza powietrza palnika, etapu ch!odzenia i w ko&cu do filtra workowego. Dla zminimalizowania utleniania metalu mo'na sterowa( warunkami pracy pieca. Uk!ad ten umo'liwia odzysk ciep!a przez wytwarzanie pary lub wst"pne podgrzewanie wsadu. Jest to ci#g!y proces 2-etapowy s!u'#cy do wytapiania miedzi oraz przetwarzania miedzi czarnej i konwertorowej, z!omu miedziowego wysokiego gatunku oraz z!omu anodowego dla wytwarzania anod miedzianych. Podobnym procesem w przemy%le aluminium jest proces Meltower [tm $$6, ALFED $998]. W procesie tym stosowana jest pionowa wie'a do wytapiania, w ktrej wsad podgrzewany jest za pomoc# gor#cych gazw spalania. 2.6.4.5 Piece elektronowe Bardzo wysokie temperatury topnienia metali wysokotopliwych takich jak wolfram, tantal oraz niob uniemo'liwiaj# ich topienie w normalnych piecach do wytapiania. Do wytapiania metali o wysokiej temperaturze topnienia u'ywa si" piecw elektronowych, w ktrych jako *rd!o energii stosowane s# przyspieszone elektrony przekazuj#ce energi" do wsadu piecowego. Wytapianie za pomoc# wi#zki elektronw s!u'y do wytwarzania wolnych metali o wysokiej czysto%ci. Zdolno%( do wytapiania metali o wysokiej czysto%ci opiera si" na doskonale czystym *rdle ciep!a o wysokiej temperaturze (elektronach) oraz ch!odzonym wod# topnisku miedzi. Roztopiony metal zastyga na miedzi, tj. wytop jest w kontakcie tylko z w!asn# cz"%ci# sta!#. Wytapianie elektronowe i rafinowanie jest sprawdzonym procesem produkcji ultraczystych metali wysokotopliwych, takich jak wanad, niob, tantal, molibden i wolfram. 2.6.4.6 Piec obrotowy Jest to cylinder obrotowy z wyk!adzin# ogniotrwa!# wyposa'ony w palnik na jednym ko&cu. W jednym z ko&cw znajduj# si" drzwi wsadowe, w ktrych czasami mo'e by( zabudowany palnik. Mo'na tu stosowa( palniki tlenowo-paliwowe. Piece te mog# by( d!ugie lub krtkie; istnieje kilka ich odmian. Krtkie piece obrotowe: przeznaczone s# do wytapiania wtrnego o!owiu, metali szlachetnych, itp.. D!ugie piece obrotowe: przeznaczone s# do wytapiania i odzyskiwania z!omu aluminium, itp.. Piece Thomasa: przeznaczone s# do wytapiania i rafinacji z!omu miedzi. Piece obrotowe z zanurzonymi dyszami powietrza: przeznaczone s# do rafinacji miedzi konwertorowej i czarnej, oczyszczania 'u'la, itp..
Dla uzyskania pe!nej reakcji za!adowanego materia!u i wysokiej wydajno%ci mo'na zmienia( pr"dko%( obrotow# pieca. Surowce !adowane s# zwykle przez drzwi wsadowe; s# one zwykle os!oni"te i wyposa'one w wyci#g oparw dla zapobiegania emisji spalin. W piecach tych stosowany jest olej i paliwo gazowe; stosowane s# tu powszechnie palniki tlenowe; ciep!o z palnika ogrzewa %cian" wy!o'on# materia!em ogniotrwa!ym, ktra z kolei ogrzewa wsad podczas obrotu pieca. +u'le i metal wytwarzane podczas tego procesu mo'na spuszcza( z otworu spustowego znajduj#cego si" w ko&cu z drzwiami wsadowymi lub w punkcie %rodkowym pieca. W celu
Rozdzia% 2
podtrzymania oddzielenia metalu i 'u'la, otwr spustowy jest ustawiany w okre%lonym po!o'eniu przez cz"%ciowy obrt pieca. Spust w ko&cu pieca z drzwiami wsadowymi umo'liwia wychwyt oparw z jednego uk!adu os!onowego i odci#gowego. Stosuje si" tu rwnie' przechylne piece obrotowe; piece te, w przypadku niektrych materia!w wsadowych, charakteryzuj# si" lepszymi stopniami odzyskiwania i mog# w mniejszym stopniu bazowa( na topnikach. W piecach tych mo'na wytapia( lub topi( wiele r'nych metali. 2.6.4.7 Piec p%omienny Jest to prostok#tny lub okr#g!y piec k#pielowy, wy!o'ony materia!em ogniotrwa!ym, opalany za pomoc# palnikw zamontowanych na jego %cianie lub na sklepieniu. Dla zwi"kszenia szybko%ci wytapiania mo'na stosowa( wiele paliw. Stosuje si" odci#ganie i oczyszczanie gazw spalania; piece te s# cz"%ciowo uszczelnione. Podczas spuszczania i !adowania gazy spalania odci#gane s# za pomoc# okapw i obudowanych rynien spustowych. +u'el oraz ko'uch 'u'lowy mo'na usuwa( przez zgarnianie i spuszczanie. Wiele z tych piecw posiada du'e drzwi wsadowe umo'liwiaj#ce !adowanie du'ych elementw. W zwi#zku z tym powstaje tu problem uszczelnienia oraz odci#gania oparw podczas !adowania. Problem ten mo'na zmniejszy( przez ch!odzenie drzwi wod#, zmniejszaj#c w ten sposb ich wypaczanie. Stosuje si" tu uszczelnione wzki wsadowe; dla koncentratw mo'na stosowa( rury wsadowe. W podobny sposb, przez niew!a%ciwe wprowadzanie materia!w do pieca mo'na pogorszy( uszczelnienie. W niektrych przypadkach w otworze mo'e zakrzepn#( rozlany metal lub 'u'el, a w innych drut lub kabel mo'e spowodowa( niew!a%ciwe zamkni"cie drzwi wsadowych. Wskutek s!abego przenoszenia ciep!a z palnika, wydajno%( topienia w piecu p!omiennym zwykle nie jest du'a. W praktyce wydajno%( t" poprawia si" przez stosowanie wzbogacania tlenem lub przez zastosowanie kombinacji paliwa gazowego i sta!ego dla wyd!u'enia d!ugo%ci p!omienia. Piece te przeznaczone s# dla wytapiania okresowego, rafinacji oraz wytrzymywania wielu metali w stanie ciek!ym. 2.6.5 Podsumowanie piecw Piec Suszarka z w"'ownic# pary Suszarka ze z!o'em fluidalnym Suszarka pneumatyczna Piec obrotowy Metale, dla ktrych piec jest stosowany Cu i niektre inne Materia%y wsadowe Koncentraty Uwagi
Wi"kszo%( metali do osuszania. Przewa! ZnO. Kalcynowanie tlenku glinu, Ni i 'elazostopw. Spalanie klisz dla
Rudy, koncentraty i r'ny z!om oraz pozosta!o%ci
Suszenie, kalcynowanie i przewa!.
Stosowany jako
$67
Rozdzia% 2
Z!o'e fluidalne Maszyna spiekalnicza ze ssaniem w gr" Maszyna spiekalnicza ze ssaniem w d! Maszyna spiekalnicza z ta%m# stalow# Herreshoffa
odzysku metali szlachetnych. Odolejanie z!omu Cu i Al. Mied* i cynk Al2O3 Cynk i o!w. Cynk i o!w. +elazostopy, Mn, Nb.
piec do spopielania.
Koncentraty. Al(OH)3 Koncentraty i surowce wtrne. Koncentraty i surowce wtrne. Ruda.
Kalcynowanie, pra'enie. Spiekanie. Spiekanie. Mo'na u'ywa( rwnie' do innych zastosowa&. Pra'enie, kalcynowanie.
Rt"( i metale Rudy i koncentraty. wysokotopliwe Mo (odzyskiwanie renu)
Tabela 2.5: Piece do suszenia, pra#enia, spiekania i kalcynowania Piec Tygle os!oni"te z wyk!adzin# ogniotrwa!# Piec wg!"bny otwarty Baiyin Piec elektryczny !ukowy Contop/Cyklon Piec elektryczny z !ukiem zakrytym Metale, dla ktrych piec jest stosowany Metale wysokotopliwe, 'elazostopy specjalne Metale wysokotopliwe, 'elazostopy specjalne Mied* +elazostopy Mied* Metale szlachetne, mied*, 'elazostopy Materia%y wsadowe Tlenki metali Uwagi
Tlenki metali
Koncentraty Koncentraty, rudy Koncentraty +u'el, materia!y wtrne, koncentraty. Do produkcji 'elazostopw stosowane s# typy otwarte, p!zamkni"te i zamkni"te. Utlenianie i reakcja z substratem. Minimalizuje u'ywanie topnika solnego. Przetapianie materia!u tlenkowego Cu, rafinacja.
$68
Piec obrotowy Przechylny piec obrotowy Piec p!omienny
Aluminium, o!w, metale szlachetne Aluminium Aluminium, mied*, inne
Z!om i inne materia!y wtrne Z!om i inne materia!y wtrne Z!om i inne materia!y wtrne
Rozdzia% 2
Vanyucov ISA Smelt/Ausmelt QSL Kivcet Noranda El Teniente TBRC TROF Mini piec do wytapiania Piec szybowy i ISF
Mied* Mied*, o!w, O!w O!w, mied* Mied* Mied* Mied* (TBRC), Metale szlachetne Mied*/o!w/cyna O!w, o!w/cynk, mied*, metale szlachetne, 'elazomangan o du'ej zawarto%ci w"gla Mied*, nikiel Mied*, nikiel Mied* Mied* (konwertorowa), 'elazostopy, produkcja tlenku metalu Mied* (konwertorowa) Mied* (konwertorowa)
Koncentraty P!produkty, koncentraty i materia!y wtrne. Koncentraty i materia!y wtrne Koncentraty i materia!y wtrne Koncentraty Koncentraty W wi"kszo%ci wtrne w!#czaj#c w to szlam. Z!om Koncentraty, w wi"kszo%ci materia!y wtrne Do produkcji 'elazomanganu, u'ywany jest tylko wraz z odzyskiwaniem energii.
Piec zawiesinowy Inco Piec zawiesinowy Outokumpu Proces Mitsubishi Peirce Smith
Koncentraty Koncentraty Koncentraty, z!om anodowy Kamie& miedziowy i z!om anodowy
Hoboken
Konwertor zawiesinowy Outokumpu Konwertor Noranda Mied* (konwertorowa) Konwertor Mied* Mitsubishi (konwertorowa)
Kamie& miedziowy i z!om anodowy Kamie& miedziowy Kamie& miedziowy Kamie& miedziowy
Tabela 2.6: Piece do wytapiania i konwertorowe Piec Indukcyjny Metale, dla ktrych piec jest stosowany Wi"kszo%( metali Materia%y wsadowe Czysty metal i z!om. Uwagi Indukowane mieszanie wspomaga tworzenie stopu. Dla niektrych
$69
Rozdzia% 2
metali mo'na stosowa( podci%nienie. Elektronowy Obrotowy P!omienny Metale wysokotopliwe Aluminium, o!w Aluminium (pierwotne i wtrne) Czysty metal i z!om. Z!om r'nych gatunkw. Z!om r'nych gatunkw. Dla z!o'onych osnw stosuje si" topniki i sole. Mo'e si" r'ni( konfiguracja k#pieli lub trzonu. Wytapianie lub wytrzymywanie. Zintegrowany uk!ad pieca. Warunki redukuj#ce. Topienie, rafinacja ogniowa. Topienie, rafinacja, tworzenie stopu. Topienie, tworzenie stopu.
Contimelt Szybowy B"bnowy (Thomas) Ogrzewane tygle (kocio! po%redni) Tygle z ogrzewaniem bezpo%rednim
Mied* Mied* Mied* O!w, cynk Metale szlachetne
Anoda miedziowa i czysty z!om. Katoda miedziowa i czysty z!om. Czysty z!om miedzi Czysty z!om. Czysty metal.
Tabela 2.7: Piece do wytapiania 2.6.6 Procesy elektrochemiczne 2.6.6.$ Elektrolityczne otrzymywanie metali W procesie tym stosowany jest elektrolizer wyposa'ony w oboj"tn# anod" o!owiow# lub tytanow# oraz w katod", umieszczon# w wodnym elektrolicie zawieraj#cym roztwr metalu. Katoda wykonana jest z cienkiego p!wyrobu czystego metalu (blacha uruchamiaj#ca) lub z blachy wzornikowej, wykonanej ze stali nierdzewnej lub z aluminium (sta!a p!yta katodowa). Jony metalu przechodz# z roztworu i osadzane s# na katodzie; gazy takie jak chlor oraz tlen wydzielaj# si" na anodzie. Chlor jest zbierany w uszczelnionej komorze anody; tlen jest zwykle uwalniany i mo'e unosi( pewn# ilo%( elektrolitu i wytwarza( kwa%n# mg!", ktrej wychwycenie i zawrcenie do procesu mo'e by( konieczne. Zu'yty elektrolit jest zwykle zawracany do procesu. W ten sposb wytwarza si" mied*, kobalt, nikiel, cyn", cynk i metale szlachetne. W przypadku stosowania sta!ych p!yt katodowych, osadzony metal mo'na zdziera( lub zeskrobywa(, topi( i odlewa( na wymagane kszta!ty. 2.6.6.2 Rafinacja elektrolityczna W procesie tym stosowany jest elektrolizer wyposa'ony w anod" odlan# z metalu, ktry ma by( rafinowany oraz w katod", umieszczon# w elektrolicie zawieraj#cym roztwr metalu. Katoda wykonana jest z cienkiego p!wyrobu czystego metalu (blacha uruchamiaj#ca) lub z blachy wzornikowej wykonanej ze stali nierdzewnej (sta!a p!yta katodowa). Z zanieczyszczonej anody rozpuszczane s# jony metalu, ktre przechodz# do roztworu, a nast"pnie osadzane s# na katodzie.
Rozdzia% 2
W ten sposb rafinuje si" mied*, metale szlachetne, o!w i cyn". W przypadku u'ywania sta!ych p!yt katodowych, osadzony czysty metal mo'na zedrze( lub zeskroba(, stopi( i odla( na wymagane kszta!ty. Podczas rafinacji elektrolitycznej, inne metale zawarte w anodach s# oddzielane, metale rozpuszczalne s# rozpuszczane w elektrolicie, a metale nierozpuszczalne, takie jak metale szlachetne, Se i Te tworz# szlam anodowy, osiadaj#cy w elektrolizerze. Szlamy anodowe s# okresowo usuwane z elektrolizerw; metale warto%ciowe s# odzyskiwane. W niektrych przypadkach do zbierania szlamu stosowane s# worki anodowe. Cz"%( elektrolitu jest spuszczana z systemu i odzyskuje si" z niej inne metale. 2.6.6.3 Elektroliza stopionej soli W celu wytrzymania wysokich temperatur elektrolitu, elektrolizer zbudowany jest z zastosowaniem oboj"tnych katod i anod (stalowych lub w"glowych). Roztopiony metal osadza si" na katodzie; metal ten usuwany jest okresowo za pomoc# podci%nienia lub przez wyparcie. Gazy takie jak chlor i tlen wydzielaj# si" na anodzie; chlor jest wychwytywany i zawracany do obiegu lub sprzedawany. W przypadku aluminium, tlen reaguje z anod# w"glow#, ktra zu'ywa si" w sposb ci#g!y. Elektroliz" stopionej soli mo'na stosowa( do produkcji aluminium, litu, sodu i magnezu. 2.6.7 Procesy hydrometalurgiczne Kwasy, NaOH a czasami rwnie' Na2CO3 stosuje si" do rozpuszczania metali zawartych w wielu r'nych rudach i koncentratach przed procesem rafinacji i elektrolitycznym otrzymywaniem metali. Materia! przeznaczony do !ugowania wyst"puje zwykle w postaci tlenkw, tj. w postaci rudy tlenkowej lub tlenku wytwarzanego w procesie pra'enia [tm $37, Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Przy podwy'szonym ci%nieniu lub pod ci%nieniem atmosferycznym wykonuje si" rwnie' !ugowanie bezpo%rednie koncentratu cynku. Niektre rudy w postaci siarczkw miedzi mo'na !ugowa( za pomoc# kwasu siarkowego lub innych %rodkw, czasami przez zastosowanie bakterii naturalnych dla wspomagania utleniania i rozpuszczania, lecz stosuje si" tu bardzo d!ugie okresy przebywania. Dla wytworzenia odpowiednich warunkw, do systemw !ugowania mo'na dodawa( powietrze, tlen albo chlor; stosowane s# tu rwnie' roztwory zawieraj#ce chlorek 'elaza. Wytwarzane roztwory przetwarzane s# na wiele sposobw w celu rafinacji i otrzymywania metali. Dla zmniejszenia zu'ycia kwasw i roztworw alkalicznych powszechnie stosowane jest zawracanie zu'ytych roztworw na etap !ugowania. 2.6.7.$ ,ugowanie zwa%owe Otwarte !ugowanie zwa!owe wykonywane jest zwykle przy kopalni. Materia! jest kruszony i rozdrabniany dla umo'liwienia dok!adnego kontaktu cz#steczka/kwas, a nast"pnie z rozdrobnionego materia!u tworzone s# naturalne ha!dy na nieprzepuszczalnym pod!o'u. Na ha!dy takie natryskiwany jest kwas, ktry przenika przez mas" ha!dy [tm $30, Chadwick $994]. Kwas ten zbiera si" na pod!o'u i zawracany jest do obiegu dla umo'liwienia kumulacji metalu. Czas !ugowania jednej ha!dy mo'e wynosi( od $00 dni, w przypadku rud tlenku miedzi, do 500 dni, w przypadku rud siarczkowych miedzi.
$7$
Rozdzia% 2
2.6.7.2 ,ugowanie atmosferyczne (otwarty zbiornik) ,ugowanie atmosferyczne tlenkw i koncentratw odbywa si" w zbiornikach otwartych lub cz"%ciowo zamkni"tych przez ponowne zawracanie do obiegu mieszaniny dla utrzymania temperatury i st"'enia kwasu. System taki sk!ada si" zwykle z wielu zbiornikw po!#czonych szeregowo. Po procesie !ugowania nast"puje etap sedymentacji w celu oddzielenia pozosta!o%ci i oczyszczenia oraz otrzymania roztworu metalu. Niektre pozosta!o%ci po !ugowaniu mo'na dalej !ugowa(, po zwi"kszeniu mocy kwasu i temperatury. Zastosowanie wielu etapw !ugowania mo'e poprawi( wydajno%( !ugowania, lecz mo'e rwnie' spowodowa( rozpuszczenie wi"kszej ilo%ci zanieczyszcze&, w szczeglno%ci 'elaza, ktre nast"pnie nale'y usun#(. 2.6.7.3 ,ugowanie pod ci&nieniem (autoklaw) ,ugowanie pod ci%nieniem lub obrbk" w autoklawie mo'na wykonywa( jako kompletny proces !ugowania lub jako cz"%( z serii etapw !ugowania. Stosowane s# tu zbiorniki ci%nieniowe odporne na kwasy lub zasady; dla umo'liwienia przebiegu reakcji, p!yn zawracany jest do obiegu. Dla intensyfikacji utleniania mo'na dodawa( tlen, powietrze lub chlor. Na etapach zmniejszania ci%nienia mog# by( wytwarzane kwa%ne mg!y; etapy te zaprojektowane s# w sposb umo'liwiaj#cy ich zbieranie. 2.6.7.4 Ekstrakcja rozpuszczalnikowa Metale mo'na ekstrahowa( z roztworw wodnych za pomoc# niektrych rozpuszczalnikw organicznych, nierozpuszczalnych w wodzie. Fazy wodne i organiczne s# rozproszone w sobie; przez sterowanie pH mieszaniny i zastosowanie czynnika kompleksotwrczego, metal docelowy jest selektywnie wyci#gany do fazy organicznej. Po rozdzieleniu faz uzyskuje si" roztwr czystego metalu przez ponowne wyci#ganie metalu z fazy organicznej do wtrnej fazy wodnej (odp"dzanie), z ktrej mo'na wydoby( metal na r'ne sposoby. Zasada przebiegu takiego procesu przedstawiona jest na poni'szym rysunku.
Rafinat Ekstrakcja Roztwr-matka do !ugowania Cu 2+ + 2LH aq org CuL org
2
Odp"dzony rozp. organiczny Wprowadzony rozp. organiczny + 2H + aq CuL 2 + 2H + org aq
Zu'yty elektrolit Odp"dzanie Elektrolit wzbogacony Electrolityczne otrzymywanie metali
Cu aq
2+
+ 2 LH org
org=organiczny, aq=wodny, rozp.=rozpuszczalnik
Rysunek 2.23: Etapy procesu ekstrakcji rozpuszczalnikowej (SX) 2.6.8 Techniki sterowania procesem Zasady najlepszych dost"pnych technik BAT obejmuj# koncepcj" sposobu projektowania, obs!ugi, sterowania, obsadzania personelem i konserwacji procesu. Czynniki te umo'liwiaj# uzyskanie dobrych wynikw w kategoriach zapobiegania i minimalizacji emisji, wydajno%ci technologicznej oraz oszcz"dno%ci kosztw. Do osi#gni"cia tych celw oraz dla zachowania bezpiecznych warunkw, stosuje si" odpowiednie sterowanie procesem. W sektorze tym rozwini"to ostatnio obs!ug" i sterowanie procesem, ktre stosowane s# dla r'nych procesw. Stosuje si" tu nast"puj#ce techniki: Produkcja metali nie#elaznych $72
Rozdzia% 2
Dla sterowania warunkami pracy instalacji stosuje si" tu powszechnie pobieranie prbek i analiz" surowcw. W celu uzyskania optymalnej wydajno%ci przemiany oraz zmniejszenia emisji i brakw nale'y wdro'y( dobre mieszanie r'nych materia!w wsadowych. Szeroko stosowane s# tu systemy wa'enia i dozowania materia!u wsadowego. Do tego celu powszechnie stosuje si" silosy odwa'aj#ce na zasadzie ubytku ci"'aru, wagi ta%mowe i wagi skalowe. Do sterowania szybko%ci# doprowadzania materia!w wsadowych, krytycznymi warunkami procesu i spalania oraz dodawaniem gazu stosowane s# mikroprocesory. Dla umo'liwienia sterowania procesem mierzy si" kilka parametrw; dla krytycznych parametrw stosuje si" alarmy: bezpo%rednie monitorowanie temperatury, ci%nienia w piecu (lub podci%nienia) oraz obj"to%ci gazw lub przep!ywu; monitorowane s# sk!adniki gazw (O2, SO2, CO); do wykrywania blokad oraz awarii urz#dze& stosowane jest bezpo%rednie monitorowanie drga&; bezpo%rednie monitorowanie pr#du i napi"cia w procesach elektrolitycznych; bezpo%rednie monitorowanie emisji dla sterowania krytycznymi parametrami procesu.
Dla zapobiegania wytwarzaniu oparw metali i tlenkw metali przez przegrzanie stosuje si" monitorowanie i sterowanie temperatury piecw do wytapiania. Gazy technologiczne wychwytywane s# za pomoc# uszczelnionych lub p!-uszczelnionych systemw piecowych. Dla uzyskania optymalnego stopnia zbierania gazw i dla zminimalizowania kosztw energii stosuje si" wentylatory interakcyjne o zmiennej pr"dko%ci obrotowej. W takim zakresie, jak to jest mo'liwe, wychwytywane i odzyskiwane s# opary rozpuszczalnikw. Dla zapobiegania emisjom lotnych zwi#zkw organicznych VOC i zapachw stosuje si" dalsze usuwanie oparw rozpuszczalnikw. Stale nale'y szkoli( operatorw, in'ynierw i inny personel oraz ocenia( ich pod wzgl"dem przestrzegania instrukcji obs!ugi, stosowania przedstawionych nowoczesnych technik sterowania i ich znaczenia oraz znaczenia dzia!a&, ktre nale'y podj#( w przypadku wyst#pienia alarmw. Dla wykorzystania powy'szych zalece& i dla zachowania odpowiedzialno%ci operatora optymalizowane s# poziomy nadzoru. Stosuje si" systemy gospodarki %rodowiskowej i systemy jako%ci. Dla wszystkich zmian technologicznych na etapach projektowania wykonywane s# badania zagro'enia i zdolno%ci do pracy. Stosowane s# sprawdzone systemy utrzymania ruchu. Stale wzrasta udzia! wyspecjalizowanego personelu konserwacyjnego, tworz#cego cz"%( zespo!w operatora, ktry uzupe!nia wyspecjalizowane zespo!y konserwacyjne. W r'nych cz"%ciach niniejszego dokumentu przedstawiono podstawowe uwagi dotycz#ce niektrych aspektw procesu projektowania; te aspekty projektowania stosowane s# powszechnie w tym sektorze. Do pe!nego procesu projektowania podchodzi si" z ostro'no%ci#, wykorzystuj#c profesjonalnych in'ynierw, posiadaj#cych do%wiadczenie i wiedz" z zakresu procesu oraz wp!ywu na %rodowisko i zwi#zanych z tym wymaga&.
Rozdzia% 2
Na podstawie prbek pobieranych w okre%lonych odst"pach czasu dokonuje si" analizy 'u'la, metalu i kamienia. Nowo powstaj#c# technik# jest bezpo%rednia analiza takich strumieni. W przypadku niektrych procesw mo'e by( konieczne wzi"cie pod uwag" szczeglnych przepisw, takich jak Seveso oraz dyrektyw dotycz#cych spopielania odpadw.
2.7 Techniki zbierania gazw odlotowych

Na etapach technologicznych produkcji metali nie'elaznych istnieje mo'liwo%( wytwarzania py!w, oparw oraz innych gazw pochodz#cych ze sk!adowania, obs!ugi i przetwarzania materia!w. Techniki zapobiegania emisjom niezorganizowanym pochodz#cym z etapw sk!adowania i obs!ugi przedstawione zosta!y wcze%niej w niniejszym rozdziale; w tej cz"%ci przedstawiono gazy technologiczne. Hierarchia stosowanych tu technik jest nast"puj#ca: zapobieganie, minimalizacja i zbieranie (wychwyt) spalin. Uszczelnianie pieca (lub zastosowanie uszczelnionych piecw) w po!#czeniu ze sterowaniem procesem jest technik#, ktr# nale'y stosowa( wsz"dzie tam, gdzie jest to mo'liwe, dla zapobiegania lub ograniczania emisji z instalacji technologicznej. W cz"%ci dotycz#cej piecw przedstawiono miejsca, w ktrych mo'liwe jest uszczelnienie pieca oraz mo'liwo%ci zastosowania innych technik zbierania dla uzyskania ca!kowitego zbierania gazw. Dost"pne s# rwnie' inne techniki zbierania emisji, ktre nie maj# charakteru zapobiegawczego ani ograniczaj#cego [tm 75, Theodore $994; tm 76, Scapa $998; tm 78, IEA $997; tm 79, Soud $995]. Gazy i opary wydobywaj#ce si" z procesw uwalniane s# do przestrzeni roboczej, a nast"pnie wydostaj# si" do otaczaj#cego %rodowiska. Z tych wzgl"dw wp!ywaj# one na zdrowie i bezpiecze&stwo operatora oraz na oddzia!ywanie procesu na %rodowisko. Do zapobiegania i minimalizacji takich niezorganizowanych emisji stosuje si" techniki zbierania gazw technologicznych. Emisje niezorganizowane s# bardzo wa'ne, lecz trudno jest je mierzy( i przedstawi( w postaci ilo%ciowej. Do ilo%ciowej oceny emisji niezorganizowanych mo'na stosowa( metody szacowania obj"to%ci wentylacji lub szybko%ci tworzenia osadu. Od wielu lat w jednym miejscu u'ywana jest jedna niezawodna metoda [tm $63, Steudtner $998]. Metoda stosowana do pomiarw obj"to%ci i sk!adu niezorganizowanych emisji py!w okaza!a si" niezawodna [tm $6$, Petersen $999]; wyniki monitorowania przedstawione s# ni'ej. Wyniki te wskazuj#, 'e wielko%( emisji niezorganizowanych mo'e by( o wiele bardziej znacz#ca ni' emisje wychwytywane i ograniczane. Im mniejsze emisje zbierane (zorganizowane), tym bardziej znacz#ce s# emisje niezorganizowane. Emisje niezorganizowane mog# by( pod wzgl"dem ilo%ci ponad dwa do trzech razy wi"ksze od emisji wychwytywanych.
Emisja py%w kg/r Przed dodatkowym Po dodatkowym zbieraniem emisji zbieraniu emisji niezorganizowanych niezorganizowanych ($992) ($996)* 220000 325000
Produkcja anod t/r
$74
Rozdzia% 2
Emisje niezorganizowane: Og!em piec do wytapiania Poziom sklepienia pieca Emisje kontrolowane (Piec do wytapiania pierwotnego): Piec do wytapiania/instalacja kwasu Komin okapw dodatkowych
66490 56$60
32200 $7020
7990 2547
7600 2$$6
Uwaga. * Emisje po zainwestowaniu $0 milionw euro dla uzyskania lepszego systemu wychwytu gazw niezorganizowanych i oczyszczania. Dodatkowa energia = $3,6 GWh/r
Tabela 2.8: Porwnanie obci'#enia py%em emisji zorganizowanych niezorganizowanych dla pieca do wytapiania miedzi pierwotnej [tm $6$, Petersen $999]
emisji
Do pomiarw niektrych sk!adnikw gazowych emisji niezorganizowanych, takich jak SO2 i lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) mo'na u'ywa( techniki LIDAR [Light Detection and Ranging pomiar nieprzezroczysto%ci i jej zasi"gu za pomoc# %wiat!a]. 2.7.$ Stosowane techniki Py!, opary i gazy zbierane s# przez uszczelnione systemy piecowe, przez ca!kowite lub cz"%ciowe obudowanie lub za pomoc# okapw [tm 75, Theodore $994]. Piece uszczelnione mo'na !adowa( przez uszczelnion# lanc" lub systemy palnikw, przez elektrody dr#'one, przez okapy lub dysze lub przez systemy dokowania, dosuwane do pieca podczas !adowania. Okapy umieszczane s# jak najbli'ej *rd!a emisji przy pozostawieniu wolnej przestrzeni dla operacji technologicznych. Okapy ruchome stosowane s# w niektrych przypadkach; w niektrych procesach u'ywa si" okapw do zbierania oparw pierwotnych i wtrnych. 2.7.$.$ Zu#ycie energii Przy zbieraniu gazw wymagane jest przemieszczenie znacznych obj"to%ci powietrza. W procesie tym mog# by( zu'ywane ogromne ilo%ci energii elektrycznej; nowoczesne systemy skupiaj# si" na uk!adach zbierania o wi"kszej skuteczno%ci wy!apywania i minimalnej ilo%ci przemieszczanego powietrza [tm $24, DFIU Cu $999]. Bardzo wa'na jest konstrukcja systemu zbierania lub okapw, gdy' czynnik ten mo'e utrzymywa( efektywno%( zbierania bez nadmiernego zu'ycia energii w pozosta!ej cz"%ci systemu. Uszczelnione systemy, takie jak uszczelnione piece umo'liwiaj# osi#gni"cie bardzo wysokiej skuteczno%ci zbierania. Do przenoszenia wychwyconych gazw do procesw ograniczania lub oczyszczania emisji stosowane s# kana!y i wentylatory. Skuteczno%( wychwytu zale'y od efektywno%ci okapw, integralno%ci kana!w oraz od stosowania odpowiedniego systemu regulacji ci%nienia przep!ywu. Dla zapewnienia efektywno%ci odci#gania odpowiedniej dla zmieniaj#cych si" warunkw, takich jak obj"to%( gazu, przy minimalnym zu'yciu energii, stosowane s# wentylatory o zmiennych obrotach. Mo'na rwnie' projektowa( systemy z uwzgl"dnieniem charakterystyki zwi#zanej z nimi
Rozdzia% 2
instalacji, np. instalacji ograniczania emisji lub instalacji kwasu siarkowego. W praktyce nale'y stosowa( systemy o odpowiedniej konstrukcji i nale'y je w!a%ciwie konserwowa(. 2.7.$.2 Kryteria projektowania Systemy zbierania i efektywno%ci odci#gania projektuje si" na podstawie odpowiednich informacji dotycz#cych charakterystyki materia!w, ktre maj# by( wychwytywane (wielko%(, st"'enie, itp..), kszta!tu chmury py!w w ekstremalnych warunkach pracy oraz wp!yww zmian obj"to%ci, temperatury i ci%nienia na system. Dla zapewnienia zachowania wystarczaj#cej efektywno%ci odci#gania podczas szczytowych przep!yww gazw, wykonuje si" odpowiednie pomiary lub oszacowania obj"to%ci, temperatury i ci%nienia gazu. Dla unikni"cia problemw zwi#zanych ze %cieraniem, osiadaniem, korozj# oraz kondensacj#, dla dobrego projektu istotne s# rwnie' niektre charakterystyki gazw i py!w. Innym istotnym czynnikiem jest zapewnienie dost"pu do punktw !adowania i spuszczania pieca, przy zachowaniu odpowiednio dobrego zbierania; w tym celu na etapie projektowania wykorzystywane jest do%wiadczenie operatora. 2.7.2 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT 2.7.2.$ Przyk%ady technik, ktre nale#y wzi'* pod uwag" Techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" oparte s# na wykorzystaniu przedstawionych wy'ej zasad dobrej praktyki. Dobra praktyka polega na profesjonalnej konstrukcji i konserwacji systemw zbierania, jak rwnie' na bezpo%rednim monitorowaniu emisji w kanale czystego gazu. Poni'ej przedstawiono kilka przyk!adw dobrej praktyki; nie jest to wyczerpuj#cy wykaz, gdy' mo'na przedstawi( rwnie' inne przyk!ady. Zastosowanie uszczelnionych piecw mo'e ogranicza( uwalnianie gazw i zapobiega( emisjom niezorganizowanym. Przyk!adami s# uszczelnione piece do wytapiania, uszczelnione elektryczne piece !ukowe oraz uszczelniony elektrolizer z podajnikim punktowym dla produkcji aluminium pierwotnego. Dla zapobiegania wzrostowi ci%nienia w piecu, uszczelnienie pieca nadal opiera si" na wystarczaj#cych wydajno%ciach odci#gania gazw. Przedstawiony na poni'szym rysunku elektrolizer z podajnikiem punktowym przy!#czony jest zwykle do systemu odci#gowego odpowiedniej wielko%ci, zapewniaj#cego wystarczaj#c# szybko%( odci#gania, uniemo'liwiaj#c# ulatnianie si" gazw podczas otwarcia pokryw elektrolizerw w krtkich okresach czasu, np. podczas wymiany anod. Technik" t" stosuje si" tylko do nowych lub gruntownie modernizowanych procesw.
$76
Rozdzia% 2
Rysunek 2.24: Elektrolizer ze wst"pnie spieczon' anod' z podajnikiem punktowym Stosowanie uszczelnionych systemw !adowania do piecw w celu zapobiegania emisjom niezorganizowanym podczas otwierania pieca. Przyk!adem jest tu zastosowanie do !adowania skipw za!adowczych, ktre dosuwaj# si" szczelnie do drzwi wsadowych pieca oraz stosowanie systemw !adowania przez okap. Techniki te mo'na stosowa( dla niektrych nowych oraz istniej#cych procesw, w szczeglno%ci dla procesw nieci#g!ych. Istotn# ustalon# praktyk# dla osi#gni"cia dobrego odci#gania jest stosowanie automatycznych regulatorw dla zasuw w celu dopasowania odci#gania do *rd!a oparw bez u'ywania zbyt du'ej ilo%ci energii. Regulatory takie umo'liwiaj# zmian" punktu odci#gowego automatycznie podczas r'nych etapw procesu. Na przyk!ad, !adowanie i spuszczanie piecw zazwyczaj nie nast"puje jednocze%nie, co oznacza, 'e punkty !adowania i spuszczania mo'na zaprojektowa( w pobli'u siebie, tj. wymagany b"dzie tylko jeden punkt odci#gowy. Punkt odci#gania projektowany jest rwnie' w taki sposb, aby zapewni( dobry dost"p do pieca i uzyska( dobr# skuteczno%( odci#gania. Uk!ad okapw powinien mie( solidn# konstrukcj" i nadawa( si" do konserwacji. Przyk!adem tego jest adaptacja krtkiego pieca obrotowego. Drzwi wsadowe i otwory spustowe znajduj# si" w tym samym ko&cu pieca, a okap zbierania oparw umo'liwia pe!ny dost"p do kadzi 'u'lowej i przeno%nika wsadowego; powinien on by( rwnie' wystarczaj#co mocny dla wytrzymania niewielkich uderze& podczas u'ywania.
$77
Rozdzia% 2
Obudowa do zbierania spalin
Otwory spustowe
Drzwi (okno) wsadowe
Wyci'g palnika Obudowa do zbierania spalin
Otwory spustowe
Palnik
Drzwi wsadowe
Rysunek 2.25: Zgodny system %adowania i spuszczania Zasad" t" stosuje si" !atwo do krtkich piecw obrotowych; zasad" kierowania odci#gania do zmieniaj#cego si" *rd!a oparw realizuje si" rwnie' przez automatyczne sterowanie zasuwami dla odci#gania oparw g!wnego *rd!a podczas cyklu pracy, np. w czasie !adowania, spuszczania, itp.. Krtki piec obrotowy i TBRC mog# by( rwnie' ca!kowicie obudowane. Techniki te mo'na stosowa( do wszystkich nowych i istniej#cych procesw, w szczeglno%ci dla procesw nieci#g!ych. W przypadku niedost"pno%ci uszczelnionych piecw, np. w przypadku modernizacji istniej#cego pieca otwartego, mo'na zastosowa( maksymalne uszczelnienie dla ograniczenia emisji gazw piecowych.
odlewanie dodatki spuszczanie
filtr workowy
Rysunek 2.26: Wychwyt (zbieranie) oparw czwartym otworem Przyk!adem jest tu zastosowanie czwartego otworu w sklepieniu elektrycznego pieca !ukowego dla odci#gania w jak najbardziej efektywny sposb gazw technologicznych rysunek 2.26, j.w. Dla zapewnienia skuteczno%ci zbierania lub odci#gania na projektowym poziomie, istotna jest konserwacja okapu wychwytowego, kana!w, uk!adu filtrw oraz wentylatora. Mog# tu
$78
Rozdzia% 2
wyst#pi( nast"puj#ce problemy: fizyczne uszkodzenie wskutek kolizji lub %cierania, osiadanie w kana!ach oraz osadzanie na !opatkach wentylatora. Dla zapewnienia wydajnego zbierania i odci#gania, stosuje si" regularne kontrole i konserwacj" profilaktyczn#. Technika ta jest odpowiednia dla wszystkich nowych i istniej#cych procesw. Zbieranie gazw z konwertora o pracy okresowej mo'e by( trudne, gdy' transport kadzi koliduje z okapami wychwytowymi. W niektrych instalacjach wszystkie opary wychwytywane s# na poziomie sklepienia, co poci#ga za sob# wysokie koszty energii. W innych instalacjach, oprcz okapu g!wnego stosuje si" uk!ad zawieraj#cy do 3 dodatkowych okapw. Okapy te mo'na przy!#czy( do instalacji kwasu siarkowego (okap $) lub do wtrnego systemu oczyszczania (okapy 2 i 3). Podczas operacji nape!niania i odlewania, poszczeglne okapy doprowadzane s# za pomoc# silnikw w odpowiednie po!o'enia, zapewniaj#ce optymaln# efektywno%( wychwytu. System oczyszczania gazw przedstawiony jest w dalszej cz"%ci na rysunku 2.28.
Rysunek 2.27: System okapw dodatkowych (wtrnych) dla konwertora [tm 20$, Velten $999] 2.7.2.2 Emisje niezorganizowane Dla zapobiegania emisjom niezorganizowanym stosuje si" odpowiednie systemy odci#gowe, takie jak przedstawiony na powy'szym rysunku, ale niektre systemy nie s# w stanie wychwytywa( wszystkich gazw technologicznych, ktre emitowane s# do miejsca pracy i ktre s# nast"pnie odci#gane za pomoc# wentylatorw dachowych. Emisje takie s# powszechnie uznawane za trudne do zmierzenia, ale istniej# techniki, ktre mo'na skutecznie stosowa(. Celem zmierzenia wp!ywu emisji niezorganizowanych mo'na pobiera( prbki ze %rodowiska. W takim przypadku prbki powietrza lub py!w pobiera si" w szeregu punktw wyznaczonych
$79
Rozdzia% 2
przez modelowanie atmosferyczne. Dla oszacowania emisji wymagana jest korelacja z warunkami atmosferycznymi. Emisje niezorganizowane z budynku, takie jak emisje z hali piecw, mo'na zmierzy( przez pobranie prbek z wentylatorw zamontowanych na budynku. Przep!yw gazw z wentylatorw mo'na oszacowa( przez pomiar r'nicy temperatur mi"dzy przep!ywem z wentylatorw i powietrza otoczenia [tm $63, Steudtner $998].
Zgodnie z tym, co stwierdzono wy'ej, emisje niezorganizowane mog# by( bardzo znaczne; z tego wzgl"du w przypadku, gdy nie b"dzie mo'na zapobiec emisjom niezorganizowanym ani ich zminimalizowa( do poziomu mo'liwego do przyj"cia, mo'na zastosowa( wtrne systemy wychwytu oparw, tak jak przedstawiono w poni'szych przyk!adach. a) W celu zapobiegania emisjom niezorganizowanym podczas !adowania lub spuszczania, jak opisano wy'ej, niektre piece mo'na wyposa'y( w okapy wtrne (dodatkowe). Dla zoptymalizowania redukcji emisji niezorganizowanych, bezpo%rednio nad *rd!em oparw mo'na zainstalowa( wyci#g wentylatorowy. Alternatywnie, powietrze mo'na odci#ga( za pomoc# wentylatora dachowego, ale mog!oby to wymaga( przemieszczania du'ej ilo%ci powietrza, ktre mog!oby nie by( skutecznie oczyszczane w filtrze tkaninowym. Inne wady to wysokie zu'ycie energii, wysokie koszty inwestycyjne i wi"ksza ilo%( odpadw (zu'yte wk!ady filtrw). Dla szczeglnych przypadkw przeznaczone s# wtrne systemy wychwytu oparw. Zu'ycie energii mo'na zminimalizowa( przez automatyczne sterowanie punktem odci#gania przy u'yciu zasuw oraz regulatorw wentylatorw, w celu zastosowania systemw w czasie i w miejscach, w ktrych b"d# potrzebne, np. podczas !adowania lub wytaczenia konwertora.
Okapy wtrne Secondary hoods zawiesinowego of flash smelling furnace do (c.f.wytapiania .....) pieca Okapy wtrne Secondary hoods pieca elektrycznego of flash smelling
furnace (c.f. .....)
Py$y i zu"yte srodki filtruj%ce zawracane do zawiesinowego pieca do wytapiania
Oczyszczony gaz odlotowy
Kondycjonowanie gazw odlotowych i filtr tkaninowy

Ca(OH)2 Py$y i zu"yte &rodki filtruj%ce zawracane do zawiesinowego pieca do wytapiania
Okapy wtrne Secondary hoods of flash smelling konwertorw

furnace (c.f. .....)
Oczyszczony gaz odlotowy
Gazy odlotowe i okapy wtrne pieca anodowego Okapy wyposa Secondary hoods "enia pomocniczego, of flash smelling np. stacji $adowania furnace (c.f. .....) Okapy wtrne Secondary hoods zawiesinowego of flash smelling pieca furnace (c.f. .....) do wytapiania
Filtr tkaninowy
Py$y I zu"yte &rodki filtruj%ce zawracane do zawiesinowego pieca do wytapiania
Filtr tkaninowy
Rysunek 2.28: Schemat systemu wtrnego wychwytu oparw dla procesu miedzi pierwotnej. [tm $24, DFIU Cu $999] W powy'szym procesie nat"'enie przep!ywu powietrza sterowane jest przez system sterowania w cyklu zamkni"tym za pomoc# zasuw ograniczaj#cych. Dla zminimalizowania zu'ycia energii stosuje si" wentylatory z regulacj# pr"dko%ci. Za pomoc# filtrw tkaninowych wychwytywanych
$80
Rozdzia% 2
jest i oczyszczanych 580000 Nm3/h gazw wtrnych. Zu'ywa si" tu $3,6 GWh/r energii elektrycznej; w ci#gu godziny wychwytuje si" 700 kg py!w [tm $24, DFIU Cu $999]. b) W poni'szym przyk!adzie przedstawiono sposb, w jaki opary powstaj#ce przy spu%cie z wielkiego pieca mog# by( zbierane przez wtrny system wychwytywania oparw. Sprz"t odpylaj#cy sk!ada si" z r'nych okapw zamontowanych powy'ej otworu spustowego pieca szybowego, nad g!wn# rynn# spustow# metalu i nad urz#dzeniami do odlewania ciek!ego metalu do kadzi typu torpedo. Wychwycone opary oczyszczane s# w osobnym filtrze workowym. System okapowy (patrz#c z gry pieca) przedstawiony jest na poni'szym rysunku.
Okap rynny spustowej (dodatkowy)
Rysunek 2.29: Wychwyt oparw z otworu spustowego [tm $95, SFPO $999]
2.8 Techniki ograniczania emisji i odzyskiwania

Zebrane gazy przesy!ane s# do instalacji ograniczania emisji, w ktrej usuwane s# zanieczyszczenia i odzyskiwane s# niektre sk!adniki. Powszechnie usuwane s# py!y i gazy kwa%ne; cenne lub toksyczne sk!adniki metalowe odzyskiwane s# dla zastosowania w innych procesach. Projekt procesu ograniczania emisji ma tu decyduj#ce znaczenie; pod uwag" brane s# tu takie czynniki, jak skuteczno%( i przydatno%( metody oraz obci#'enie wej%ciowe i wyj%ciowe materia!em, ktry ma by( zbierany. 2.8.$ Stosowane procesy i techniki Poni'ej przedstawiono techniki stosowane dla ograniczania emisji w przemy%le metali nie'elaznych oraz zasady ich pracy.
$8$
Rozdzia% 2
2.8.$.$ Usuwanie py%w i cz'stek Do usuwania takich cz#steczek jak py!y i opary z r'nych procesw u'ywanych w przemy%le stosowane s# poni'sze techniki. 2.8.$.$.$ Filtry elektrostatyczne (elektrofiltry) W przemy%le szeroko stosowany jest elektrofiltr (EP); filtr ten mo'e pracowa( w r'nych warunkach temperatury, ci%nienia i obci#'enia py!em. Filtr ten nie jest szczeglnie wra'liwy na wielko%( ziarna py!u i wychwytuje py!y w stanie mokrym i suchym. Jego konstrukcja odporna jest na korozj" i %cieranie [tm 75, Theodore $994; tm 78, IEA $997; tm 79, Sound $995: tm 222, VDI 3678 $998]. EP sk!ada si" z szeregu wysokonapi"ciowych elektrod wy!adowczych oraz odpowiednich elektrod zbiorczych. Cz#steczki s# !adowane i nast"pnie oddzielane od strumienia gazu pod wp!ywem pola elektrycznego wytwarzanego mi"dzy elektrodami. Pole elektryczne wytwarzane jest mi"dzy elektrodami za pomoc# s!abego pr#du sta!ego o wysokim napi"ciu ($00 kV). W praktyce EP podzielony jest na kilka oddzielnych stref (powszechnie stosuje si" do 5 stref). Proces usuwania py!u ze strumienia gazu sk!ada si" z czterech etapw. !adowanie py!u !adunkiem elektrycznym wprowadzanie na!adowanego py!u w pole elektryczne, zbieranie py!u na elektrodzie zbiorczej, strzepywanie py!u z powierzchni elektrody.
Dla zapobiegania narastaniu py!u na elektrodach wy!adowczych, elektrody te musz# by( wstrz#sane lub wprowadzane w drgania; ich wytrzyma!o%( mechaniczna musi by( odpowiednia dla stosowanych wstrz#sw i drga&. Istotna jest tu niezawodno%( mechaniczna elektrod wy!adowczych oraz ich ramy podporowej, gdy' jeden zerwany pr"t mo'e spowodowa( zwarcie ca!ego pola elektrycznego elektrofiltra. Efektywno%( EP wynika z tzw. formu!y niemieckiej, ktra odnosi wydajno%( (skuteczno%() do ca!kowitego pola powierzchni elektrod zbiorczych, obj"to%ciowego nat"'enia przep!ywu gazw oraz szybko%ci w"drwki cz#steczek. Z tego wzgl"du, dla danego py!u, bardzo wa'ne jest zmaksymalizowanie pola powierzchni elektrod zbiorczych; aktualnie praktykuje si" tu szeroki rozstaw elektrod. Praktyka taka opiera si" z kolei na prostowniku o odpowiedniej konstrukcji i odpowiednim sterowaniu. W przemy%le stosowany jest prostownik o odpowiedniej konstrukcji, w ktrym wykorzystuje si" oddzielne sekcje prostownika dla ka'dej strefy lub cz"%ci strefy EP. W ten sposb umo'liwia si" zmian" doprowadzanego napi"cia w strefie wej%ciowej i wyj%ciowej dla uwzgl"dnienia zmniejszonych obci#'e& py!em w kierunku wylotu oraz uzyskanie mo'liwo%ci obs!ugi stref przy progresywnie wy'szych napi"ciach bez wywo!ywania iskrzenia. Odpowiednie konstrukcje uzyskuje si" rwnie' przez zastosowanie automatycznych systemw sterowania. Systemy te utrzymuj# optymalne wysokie napi"cie (HT) doprowadzane do elektrod w poszczeglnych strefach, bez iskrzenia. Do doprowadzania maksymalnego napi"cia bez wywo!ywania iskrzenia stosowany jest automatyczny monitor, stale zmieniaj#cy HT. Nie jest prawdopodobne, aby zasilanie sta!ym HT zapewni!o optymaln# wydajno%( zbierania.
$82
Rozdzia% 2
strzepywacz
Rysunek 2.30: Typowy uk%ad elektrofiltra (pokazane tylko dwie strefy). [tm $98, Lurgi $999]. Szczeglnie wa'ny jest opr w!a%ciwy (odwrotno%( przewodno%ci w!a%ciwej) py!u. W przypadku, gdy b"dzie on zbyt niski, cz#steczki docieraj#ce do elektrody zbiorczej utrac# !adunek, co mo'e spowodowa( ponowne porywanie py!u. W przypadku, gdy py! b"dzie mia! zbyt wysoki opr, na elektrodzie utworzona zostanie warstwa izolacyjna, powstrzymuj#ca normalne wy!adowanie koronowe, powoduj#c w ten sposb zmniejszenie efektywno%ci zbierania. Wi"kszo%( py!w posiada opr w!a%ciwy we w!a%ciwym zakresie; wychwyt mo'na poprawi( przez obrbk" py!u. Powszechnie stosuje si" amoniak i trjtlenek siarki. Opr w!a%ciwy mo'na rwnie' zmniejszy( przez obni'enie temperatury gazu lub przez dodanie wilgoci do gazu. EP zwykle nie osi#ga ko&cowego st"'enia py!w tak niskiego, jakie uzyskiwane jest za pomoc# filtrw tkaninowych. W celu uzyskania najlepszej wydajno%ci z elektrofiltra, optymalizuje si" przep!yw gazu przez urz#dzenia dla uzyskania rwnomiernego przep!ywu dla zapobiegania obej%ciu pola elektrycznego przez gaz. Dla uzyskania rwnomiernego przep!ywu na wlocie do elektrofiltra stosuje si" odpowiedni# konstrukcj" kana!w wlotowych oraz urz#dzenia do rozprowadzania przep!ywu. W takich warunkach mo'na uzyskiwa( emisje py!w w zakresie 5 $5 mg/Nm3. 2.8.$.$.2 Elektrofiltr mokry Filtry elektrostatyczne (elektrofiltry) mokre pracuj# na tej samej zasadzie. W tym przypadku wychwycony py! usuwany jest z p!yt kolektora przez przep!ukiwanie za pomoc# odpowiedniego p!ynu, zwykle wody, w sposb okresowy lub przez ci#g!e przep!ukiwanie natryskowe. Te filtry elektrostatyczne maj# zalety w stosunku do niektrych py!w, przylegaj#cych do konwencjonalnych p!yt oraz gdy inne elementy w strumieniu gazu koliduj# z prac# urz#dze&, na
Rozdzia% 2
przyk!ad w przypadku zimnego, wilgotnego gazu. Wytwarzany jest tu p!ynny %ciek wymagaj#cy dalszego oczyszczenia.
Rysunek 2.3$: Elektrofiltr mokry [tm $98, Lurgi $999] 2.8.$.$.3 Cyklony W latach 80-tych XX w. w wielu procesach zainstalowano cyklony; s# one nadal w szerokim u'yciu. Cyklon jest urz#dzeniem do bezw!adno%ciowego oczyszczania gazu. Py! oddzielny jest od strumienia gazu, gdy zmienia si" kierunek przep!ywu gazu, a py! przep!ywa nadal w kierunku pocz#tkowym przez swoj# bezw!adno%( i osadzany jest na powierzchni zbierania.
Rysunek 2.32: Uk%ad cyklonu [tm $98, Lurgi $999]
$84
Rozdzia% 2
Gaz wlotowy jest kierowany do przep!ywu spiralnego. Si!y do%rodkowe dzia!aj#ce wewn#trz spirali zapewniaj# zmian" kierunku; cz#steczki powy'ej masy krytycznej osadzaj# si" na %ciankach cyklonu. W tym sektorze przemys!owym cyklony nie s# zasadniczo odpowiednie do sterowania emisjami bezpo%rednio z procesu. Efektywno%( wychwytu mia!kiego proszku jest zbyt niska dla efektywnego usuwania oparw pochodz#cych z pieca. Do%wiadczenie robocze wykazuje, 'e nie s# one zdolne do spe!nienia wymaga& wsp!czesnych standardw wychwytu. Cyklony s# jednak u'ywane skutecznie jako pierwotne kolektory w po!#czeniu z inn# technik#, w szczeglno%ci w wi"kszych procesach, w ktrym mo'e si" zmienia( przepustowo%( [tm 75, Theodore $994; tm 220, VDI 3476 $990]. 2.8.$.$.4 Filtry tkaninowe lub workowe W tym sektorze przemys!owym systemy z filtrami tkaninowymi u'ywane s# dla wielu zastosowa& z powodu ich wysokiej wydajno%ci w zakresie wychwytu drobnego py!u wyst"puj#cego w operacjach wytapiania [tm 75, Theodore $994; tm 79, Soud $995; tm 22$, VDI 3677 $997]. Jednak z powodu ich tendencji do zatykania si" w niektrych warunkach i ich podatno%ci na zapalenie, nie s# one odpowiednie dla wszystkich zastosowa&. Celem zmniejszenia prawdopodobie&stwa po'arw, kondycjonowania py!w oraz odzyskiwania ciep!a z gazw odlotowych przed odpylaniem, stosuje si" przed stacj# filtrw workowych komory osadzania i ch!odzenia oraz kot!y odzyskiwania ciep!a odpadowego (kot!y odzysknicowe).
$85
Rozdzia% 2
Rysunek 2.33: Podstawowy uk%ad filtra tkaninowego (z jedn' komor' w cyklu oczyszczania). [tm $98, Lurgi $999] Podstawow# zasad# filtrowania tkaninowego jest zastosowanie membrany tkaninowej przepuszczalnej dla gazu, ktra zatrzymuje py!. Worki s# zwykle podparte na ramie metalowej; ka'dy worek uszczelniony jest w konstrukcji stacji filtrw workowych. Na wst"pie, py! osadzany jest na w!knach powierzchniowych oraz na g!"boko%ci tkaniny; wraz ze wzrostem grubo%ci warstwy powierzchniowej, ona sama staje si" dominuj#cym %rodkiem filtruj#cym. Wraz z dalszym wzrostem grubo%ci placka py!u, wzrasta opr przep!ywu gazu. Z tego wzgl"du, dla regulacji spadku ci%nienia gazu w filtrze, konieczne jest okresowe czyszczenie materia!w filtracyjnych. Kierunek przep!ywu gazw, ktre maj# by( oczyszczane mo'e by( od wn"trza worka na zewn"trz lub z zewn#trz worka do wn"trza. Filtry tkaninowe klasyfikuje si" zwykle wed!ug metody, wed!ug ktrej czyszczone s# materia!y filtracyjne. Dla zachowania skutecznej wydajno%ci odci#gania, istotne jest regularne usuwanie py!w z tkaniny; wp!ywa to rwnie' na 'ywotno%( robocz# tkaniny.
$86
Rozdzia% 2
Najpowszechniej stosowanymi metodami czyszczenia s# tu: odwrotny przep!yw powietrza, wstrz#sanie mechaniczne, drgania oraz pulsowanie za pomoc# spr"'onego powietrza. Dla czyszczenia workw stosuje si" rwnie' tuby akustyczne. Normalne mechanizmy czyszczenia nie powoduj# przywrcenia tkaniny do jej pierwotnego stanu; cz#steczki osadzone w g!"bi materia!u zmniejszaj# wielko%ci porw mi"dzy w!knami, umo'liwiaj#c w ten sposb osi#ganie wysokiej wydajno%ci dla oparw submikronowych.
Rysunek 2.34: Uk%ad czyszczenia z odwrconym pulsuj'cym ci&nieniem. [tm $98, Lurgi $999] Filtry tkaninowe projektowane s# na podstawie przewidywanej szybko%ci filtrowania, wyznaczanej jako maksymalne dopuszczalna szybko%( przep!ywu gazu przez jednostk" powierzchni tkaniny (m3/s m2 wyra'one w postaci m/s). W zale'no%ci od zastosowania, typu filtra i materia!u, szybko%ci filtrowania mieszcz# si" zwykle w zakresie od 0,0$ do 0,04 m/s. Przy dobieraniu tkaniny bierze si" pod uwag" sk!ad gazw, natur" i wielko%( cz#steczek py!u, metod" czyszczenia, wymagan# wydajno%( i ekonomiczno%(. Pod uwag" bierze si" rwnie'
Rozdzia% 2
temperatur" gazw i metod" ch!odzenia gazw, je%li to konieczne, oraz wynikow# par" wodn# i punkt rosy kwasu. Charakterystyki tkanin, ktre brane s# pod uwag" to odporno%( chemiczna, formy w!kien oraz typ prz"dzy, splot w!kien, wyko&czenie tkaniny, odporno%( na %cieranie oraz zginanie, wytrzyma!o%(, skuteczno%( zbierania, wyko&czenie materia!u i przepuszczalno%( materia!u. W poni'szej tabeli przedstawiono porwnanie najpowszechniej stosowanych parametrw r'nych uk!adw filtruj#cych [tm $44, Elkem $998]. Parametr Filtr pulsacyjny Filtr membranowy z w%knem szklanym 70 90 m/h 280 C Gore-Tex membrana/w!kno szklane 0,292 x $0 m 9,0 m2 Nie 2,0 kPa 6 $0 lat Filtr z w%knem szklanym 30 35 m/h 280 C W!kno szklane 0,292 x $0 m 9,0 m2 Nie 2,5 kPa 6 $0 lat
Stosunek powietrze do materia!u Warto%ci graniczne temperatury Typ worka Wielko%( worka Powierzchnia materia!u worka Klatka Spadek ci%nienia +ywotno%( worka
80 90 m/h 200 C Poliester/Nomex 0,$26 x 6,0 m. 2,0 m2 Tak 2,0 kPa Do 30 miesi"cy
Tabela 2.9: Porwnanie mi"dzy r#nymi uk%adami filtrw workowych. [tm $44, Elkem $998] Zu'ycie workw filtrw powoduje stopniowe zmniejszenie ich wydajno%ci, ktr# mo'na zmierzy(. W przypadku wyst#pienia korozji, filtrowania materia!u %ciernego oraz w przypadku niebezpiecze&stwa po'aru zachodzi ryzyko uszkodzenia lub katastroficznego uszkodzenia kilku workw. Proste systemy monitorowania bezpo%redniego, takie jak wska*niki spadku ci%nienia oraz urz#dzenia ostrzegawcze py!w, podaj# tylko oglne wskazanie wydajno%ci. Do mierzenia trendu w py!ach emitowanych ze stacji filtrw workowych dla okre%lenia mo'liwych uszkodze& stosuje si" urz#dzenia wytwarzaj#ce !adunki elektryczno%ci statycznej lub urz#dzenia optyczne; mo'na je stosowa( do wykrywania szczytowych zawarto%ci py!w podczas cykli czyszczenia. W przypadku zintegrowania tych pomiarw ze strefowym systemem oczyszczania, mo'na b"dzie zidentyfikowa( stref" zawieraj#c# uszkodzone worki i dokona( lokalnych napraw [tm $26, Robson $998]. Stosuje si" rwnie' pomiary temperatury oraz alarmy. W praktyce istnieje wiele r'nych konstrukcji filtrw workowych, w ktrych stosowane s# r'ne rodzaje materia!w filtruj#cych; z zasady za pomoc# tych filtrw uzyskuje si" niskie poziomy emisji, tj. poziomy emisji poni'ej 5 mg/Nm3. Wynikiem zastosowania technik filtracji membranowej (filtrowanie powierzchniowe) jest ponadto d!u'sza 'ywotno%( worka, wysoka temperatura graniczna stosowania (do 260 C) i stosunkowo niskie koszty konserwacji.
Rozdzia% 2
Membranowe worki filtracyjne sk!adaj# si" z ultra drobnej membrany ze spienionego PTFE laminowanej na materia! pod!o'a. Cz#steczki ze strumienia gazw odlotowych wychwytywane s# na powierzchni filtra. Zamiast tworzenia placka wewn#trz lub przenikania do tkaniny worka, cz#steczki s# odrzucane od membrany tworz#c cie&szy placek. Technik" t" stosuje si" do wszystkich nowych i istniej#cych instalacji; mo'na j# rwnie' stosowa( dla usprawnienia istniej#cych filtrw tkaninowych [tm $44, Elkem, $998]. Syntetyczne materia!y filtruj#ce, takie jak Gore-Tex i Tefaire (teflon/w!kno szklane) umo'liwiaj# u'ywanie filtrw tkaninowych w ca!ym zakresie zastosowa&, ponadto maj# one d!u'sz# 'ywotno%(. Ostatnio znacznie poprawi!a si" efektywno%( nowoczesnych materia!w filtruj#cych w warunkach wysokiej temperatury oraz w warunkach %cierania; producenci materia!w mog# by( pomocni w dobraniu materia!u dla okre%lonych zastosowa&. Przy odpowiedniej konstrukcji i odpowiednim pyle uzyskuje si" bardzo niskie emisje py!w (< $ mg/Nm3) oraz d!u'sz# 'ywotno%( i niezawodny zwrot kosztw nowoczesnych tkanin. W przypadku niektrych procesw z 'elazostopami, w stacji filtrw workowych, po stronie zanieczyszczonych spalin/gazw stosowane s# filtry ci%nieniowe z wentylatorami. Ostatnio opracowano zamkni"ty filtr ss#cy z wentylatorami instalowany po stronie gazu czystego. Technika ta stosowana jest w wi"kszo%ci pozosta!ych sektorw metalowych; !#czy ona w sobie zalety !agodnego czyszczenia workowego, co oznacza d!u'sz# 'ywotno%( worka, niskie koszty eksploatacji i konserwacji oraz okre%lon# obj"to%( gazw dzi"ki zamkni"temu filtrowi [tm $44, Elkem, $998]. 2.8.$.$.5 Filtry ceramiczne i filtry z siatk' metalow' W przemy%le tym istnieje kilka przyk!adw, w ktrych filtry te u'ywane s# w konkretnych zastosowaniach [tm 76, Scapa $998] i gdzie osi#gane s# bardzo wysokie efektywno%ci usuwania py!u. Usuwane s# py!y drobnoziarniste !#cznie z PM$0. Pod wzgl"dem zasady pracy, podstawowego uk!adu i operacji czyszczenia, filtry ceramiczne o niskiej g"sto%ci pracuj# w sposb podobny do filtrw workowych. Zamiast workw tkaninowych i ich podpr metalowych, stosowane s# sztywne elementy przypominaj#ce filtry %wiecowe. Filtry te charakteryzuj# si" wysokim stopniem odporno%ci cieplnej; ograniczenia w zakresie obudowy wyznaczaj# cz"sto grn# temperatur" pracy. Istotnym czynnikiem jest tu rwnie' rozszerzalno%( uk!adu podporowego wraz ze wzrostem temperatury, gdy' mo'e mie( to wp!yw na uszczelnienie elementw filtra w obudowie, czego wynikiem mog# by( wycieki strumienia brudnego gazu do strumienia czystego gazu. W taki sam sposb jak w filtrach workowych stosowane s# tu bezpo%rednie systemy wykrywania uszkodze&. Filtry ceramiczne wykonuje si" z glinokrzemianw; dla zwi"kszenia odporno%ci chemicznej i kwasowej, filtry te mo'na wst"pnie pokry( r'nymi materia!ami. Wk!ady filtrw mo'na stosunkowo !atwo obs!ugiwa(, gdy s# nowe; wk!ady te staj# si" kruche wskutek oddzia!ywania ciep!a, co mo'e powodowa( p"kni"cia podczas konserwacji lub podczas prby czyszczenia ich na si!". Potencjalnym problemem s# tu rwnie' lepkie py!y, gdy' podczas normalnego cyklu czyszczenia mog# nie zosta( usuni"te z wk!adu filtra, co mo'e spowodowa( znaczny spadek ci%nienia. Z tego wzgl"du istotnym czynnikiem przy projektowaniu instalacji jest wp!yw temperatury na wychwytywany materia!. Przy w!a%ciwej konstrukcji i odpowiednim pyle, emisje py!w redukuje si" do bardzo ma!ych poziomw, rz"du do 0,$ mg/Nm3.
$89
Rozdzia% 2
Podobn# efektywno%( w wysokich temperaturach stwierdza si" rwnie' w przypadku przeprojektowanych filtrw z siatk# metalow#. Mo'liwe jest tu szybkie utworzenie warstwy placka py!w po wyczyszczeniu, gdy strefa b"dzie od!#czona. 2.8.$.$.6 P%uczki mokre Zbieranie py!u za pomoc# p!ukania mokrego odbywa si" za spraw# trzech g!wnych mechanizmw: uderze& bezw!adno%ciowych, przechwytywania i dyfuzji. Istotnym czynnikiem jest tu wielko%( wychwytywanej cz#steczki py!u [tm 75, Theodore $994; tm 223, VDI 3679 $998]; wa'na mo'e by( rwnie' zdolno%( do zwil'ania materia!u, ktry ma by( wychwytywany. Do%wiadczenie wskazuje, 'e wydajno%( p!uczek mokrych w znacznym stopniu zale'y od zu'ywanej przez nie energii, a w szczeglno%ci od spadku ci%nienia w strefie wychwytu. Ponadto, pod warunkiem rwnego rozprowadzenia cieczy w p!uczce mokrej, podobne spadki ci%nienia daj# cz"sto podobny poziom skuteczno%ci dla tego samego py!u dla ca!kowicie r'nych konstrukcji p!uczek wie'owych. Z tego wzgl"du nie jest mo'liwe zaprojektowanie mokrej p!uczki wie'owej o wysokiej wydajno%ci bez wysokiego zu'ycia energii, je'eli py!, ktry ma by( wychwytywany nie b"dzie szczeglnie !atwy do zwil'ania. Istnieje ca!a gama r'nych konstrukcji p!uczek, o du'ym zu'yciu energii, opartych na zasadzie przep!ywu promieniowego, przep!ywu strumieniowego, zw"'ki Venturiego i uk!adu kaskadowego; p!uczki maj# zastosowanie dla py!w, ktre trudno usun#( innymi technikami. Zasadniczo, gazy po p!uczce mokrej stosowane s# w innych procesach (np. jako paliwo gazowe) i nie s# emitowane. P!uczki mokre s# rwnie' stosowane, wraz z mokrymi elektrofiltrami, dla ch!odzenia i oczyszczania gazw przed kontaktem z instalacj# kwasu siarkowego i dla absorbowania gazw kwa%nych. Procesy takie przedstawione s# w pkt. 2.8.$.2.
$90
Rozdzia% 2
Rysunek 2.35: P%uczki wie#owe z przep%ywem promieniowym [tm $98, Lurgi $999] Do odpylania gazw odlotowych bogatych w CO, pochodz#cych z uszczelnionych !ukowych piecw elektrycznych, stosowane s# cz"sto kaskadowe mokre p!uczki wie'owe; gazy takie po odpyleniu u'ywane s# jako gazy o wysokiej warto%ci opa!owej. Takie p!uczki s# rwnie' u'ywane do oczyszczania gazw pochodz#cych z maszyny spiekalniczej z ta%m# stalow#; py! jest bardzo %cierny, lecz !atwo mo'na go zwil'y( i osi#gn#( poziom < 4 mg/Nm3; zastosowanie p!uczki wie'owej umo'liwia ch!odzenia gazu jednocze%nie z usuwaniem py!w. +ywotno%( filtra workowego mo'e by( powa'nie ograniczona, a szybkie zu'ycie tkaniny mo'e znale*( odzwierciedlenie w ma!ej skutecznosci odpylania.
$9$
Rozdzia% 2
2.8.$.$.7 Dopalacze i pochodnie W przemy%le tym do utleniania CO, py!w lub w"glono%nych materia!w gazowych zawartych w strumieniu gazu stosowane s# systemy spalania [tm 2$7, VDI 2442 $987; tm 2$8; VDI 2443 $995; tm 220, VDI 34 76 $990]. Stosuje si" trzy typy urz#dze&: Dopalacze wysokotemperaturowe, za pomoc# ktrych gazy s# typowo ogrzewane do temperatur od 850 C do $000 C i przetrzymywane przez minimum 0,5 sekundy (pod warunkiem nie wyst"powania chlorowanych sk!adnikw), a wyniki mog# potwierdza( zniszczenie istniej#cych lotnych zwi#zkw organicznych (VOC). W dopalaczach stosowany jest uk!ad palnikw (niekoniecznie pracuj#cy w ci#g!y sposb); mo'e by( w nich stosowany system regeneracyjny dla wykorzystania energii cieplnej zawartej w zwi#zkach gazowych i w"glowych przez wykorzystanie ogniotrwa!ych z!' podporowych. Do zmiany kierunku przep!ywu gazw dla oczyszczenia z!o'a konieczny jest system rozga!"*ny. Katalityczne piece do spopielania, w ktrych rozk!ad dokonywany jest na powierzchni katalizatora metalowego w ni'szych temperaturach, typowo w zakresie od 350 C do 400 C. Pochodnie do spalania gazw odpadowych, np. nadmiarowego CO.
Dopalacze s!u'# do niszczenia zwi#zkw organicznych, w tym dioksyn, przez utlenianie cieplne i wytwarzania py!w, dwutlenku w"gla, wody, tlenkw siarki i azotu oraz innych produktw spalania. Do usuni"cia tych produktw konieczne jest dalsze ograniczanie emisji. Dopalacze s# szczeglnie przydatne dla operacji odolejania i usuwania pow!ok, podczas ktrych mog# by( wytwarzane wysokie st"'enia zwi#zkw organicznych. Obecno%( tych zwi#zkw w piecu powoduje wytwarzanie du'ych obj"to%ci produktw spalania i mo'e spowodowa( krtki czas ich przebywania w piecu oraz emisj" cz"%ciowo spalonych gazw. 2.8.$.2 Systemy p%ukania gazw Gazy takie jak NH3, SO2, HF, HCL i NOx wytwarzane s# w kilku procesach, np. dwutlenek siarki wytwarzany jest podczas wytapiania, a fluorowodr podczas elektrolizy. Dla gazw tych dost"pne s# techniki zapobiegania i redukcji [tm 224, VDI 3927 $998]. Redukcj" tych gazw mo'na cz"sto uzyska( przez sterowanie procesem lub wi#zanie materia!u w 'u'lu lub w kamieniu. W celu zapobiegania wytwarzaniu powy'szych gazw, mo'na stosowa( palniki z niskimi NOx oraz stopniowe powietrze spalania w piecach i w innych instalacjach spalania. Z niektrych procesw mog# by( rwnie' emitowane zwi#zki organiczne, dioksyny i niektre zwi#zki metali; zwi#zki takie mo'na adsorbowa( za pomoc# podobnych technik. Poni'ej przedstawiono techniki stosowane do usuwania zwi#zkw gazowych. Wi"cej informacji podano w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali. 2.8.$.2.$ P%ukanie mokre Systemy p!ukania na mokro stosowane s# w przemy%le do usuwania zwi#zkw gazowych przy niskich st"'eniach, do usuwania py!u oraz do sterowania temperatur# (przez ch!odzenie adiabatyczne). Cho( podstawowa technologia dla tych zastosowa& jest podobna, to kryteria projektowe dla usuwania py!w i zwi#zkw gazowych znacznie si" r'ni#. Systemy do p!ukania na mokro stosuje si" cz"sto jednocze%nie dla tych trzech procesw; projekt jest tu nieuchronnie kompromisem; w zale'no%ci od zastosowania, wynikiem mog# tu by( istotne skutki dla %rodowiska
Rozdzia% 2
w postaci wytwarzania dodatkowych %ciekw. W niektrych procesach stosowanych na %wiecie do usuwania SO2 wykorzystywane s# podwjne %rodki alkaliczne oraz wapno jako drugi %rodek do regeneracji alkaliw i usuwania siarczanu w postaci gipsu, ktry mo'na sprzeda(. W praktyce stosuje si" r'ne %rodki p!ucz#ce, od wody morskiej do roztworw alkalicznych. Zastosowanie, do ktrego u'yta jest p!uczka wie'owa wyznacza czynniki, ktre nale'y zmierzy( dla monitorowania skuteczno%ci jej dzia!ania. Mierzone s# tu nast"puj#ce parametry: spadek ci%nienia i przep!yw roztworu wodnego, temperatura, m"tno%(, przewodno%( i pH [tm $2, HMIP (Inspektorat ds. Zanieczyszcze& )rodowiska JKM) Zn $993; tm HMIP (Inspektorat ds. Zanieczyszcze& )rodowiska JKM) Pb $993]. Istniej# tu potencjalnie istotne skutki dla %rodowiska, ktre nale'y wzi#( pod uwag" w skali lokalnej. 2.8.$.2.2 Suche i p%suche p%uczki wie#owe Do adsorbowania gazw kwa%nych oraz zwi#zkw metali i zwi#zkw organicznych stosuje si" techniki adsorbcji, takie jak p!ukanie na sucho. Dla obu zastosowa& cz"sto u'ywane jest wapno, wodorotlenek magnezu, kamie& wapienny, tlenek cynku oraz tlenek glinu; na %wiecie stosowane s# rwnie' podwjne alkaliczne p!uczki wie'owe. Do usuwania metali (rt"ci) oraz substancji organicznych stosowany jest w"giel aktywny (lub koks), ktry dla takich substancji jest zwykle bardziej efektywny. Adsorbcj" osi#ga si" stosuj#c wie'e z wype!nieniem lub przez wstrzykiwanie odczynnika do strumienia gazu i zastosowanie wie'y reaktorowej. Do wychwytu %rodka p!ucz#cego, ktry wszed! cz"%ciowo w reakcj" oraz dla wytworzenia dodatkowej powierzchni dla dalszej absorpcji, najcz"%ciej stosowane s# filtry workowe. Dla umo'liwienia pe!nego wykorzystania zdolno%ci absorpcyjnej i adsorbcyjnej, %rodek do p!ukania mo'na zawraca( do obiegu kilka razy w uk!adzie p!ucz#cym. W przypadku tlenku glinu i tlenku cynku s# one nast"pnie u'ywane w procesie g!wnym. Fluorki poch!oni"te przez tlenek glinu odzyskiwane s# w procesie elektrolizy. Odmian# p!ukania na sucho jest p!ukanie p!suche. W tym przypadku szlam substancji reaguj#cej (zwykle wapno) wstrzykiwany jest do reaktora wraz ze strumieniem gazu. Pod warunkiem odpowiednio wysokiej temperatury gazu, odparowywana jest woda; sk!adniki gazowe reaguj# z cz#steczkami substancji reaguj#cej. Cz#steczki odczynnika, ktry wszed! w reakcj" s# nast"pnie usuwane ze strumienia gazu. P!ukanie na sucho jest cz"sto mniej skuteczne ni' p!ukanie na mokro czy p!ukanie p!suche, w szczeglno%ci w przypadku gazw mniej reakcyjnych, takich jak SO2. Efektywno%( substancji reaguj#cej zwi#zana jest cz"sto z reaktywno%ci# odczynnika; dostawcy wapna wytwarzaj# cz"sto materia! przy reaktywno%ci odpowiedniej dla okre%lonych zastosowa&. W przypadku stosowania tych procesw do usuwania SO2, znane s# one jako odsiarczanie gazw spalania (FDG). Stosowane s# one do redukcji zawarto%ci SO2 w gazach pochodz#cych z piecw anodowych oraz z innych *rde! o ma!ej mocy i do wyp!ukiwania gazw resztkowych z gazw pochodz#cych z instalacji kwasu siarkowego. Wytwarzany jest tu gips, ktry mo'na sprzedawa( w pewnych okoliczno%ciach. 2.8.$.3 Systemy odzyskiwania gazw Oprcz wy'ej przedstawionych systemw do p!ukania na mokro, sucho i p!sucho s!u'#cych do usuwania sk!adnikw gazowych, w przemy%le tym szeroko stosuje si" systemy odzyskiwania gazw ze strumieni gazw technologicznych. HCl mo'e by( absorbowany w wodzie, a NOx mo'na absorbowa( w wodzie lub w nadtlenku wodoru.
Rozdzia% 2
Dla zamkni"cia cykli materia!owych, w przemy%le stosuje si" poni'sze rozwi#zania: a) P"tla kwasu chlorowodorowego: - W procesach, w ktrych wyst"puje rozpuszczanie, stosowany jest kwas chlorowodorowy, HCl, w po!#czeniu z nadmiarem chloru. Przez zastosowanie parowania i wychwytu w wodzie, otrzymuje si" kwas azeotropowy (o st"'eniu powy'ej 20% u!amka masowego). Kwas ten wykorzystywany jest ponownie w r'nych cz"%ciach procesu. b) P"tla kwasu azotowego: - W kwasie azotowym, HNO3, cz"sto rozpuszczane jest srebro i pallad. W specjalnych kaskadowych p!uczkach wie'owych za pomoc# tlenu lub nadtlenku wodoru mo'na wychwytywa( znaczne ilo%ci gazw odlotowych zawieraj#cych tlenek azotu (NO lub NO2). Problemami s# d!ugi czas potrzebny do utleniania ma!ych ilo%ci NO oraz redukcja absorpcji gazw przez reakcje egzotermiczne. Z tych wzgl"dw, w celu osi#gni"cia dopuszczalnych warto%ci emisji przy unikni"ciu emisji brunatnych spalin z komina, konieczne jest zastosowanie ch!odzenia oraz kilku po!#czonych p!uczek wie'owych. Powsta!y kwas azotowy pochodz#cy z pierwszej p!uczki wie'owej ma zwykle st"'enie ok. 45% wagowych; kwas ten mo'na ponownie wykorzystywa( w kilku procesach. c) P"tla chloru: - Chlor u'ywany jest w procesach mokrych do rozpuszczania metali oraz na suchych etapach chlorowania w podwy'szonych temperaturach dla ich rafinacji. W obu przypadkach stosowane s# systemy zamkni"te, np. przy wykorzystaniu rurek w kszta!cie U z wod# i uszczelnionych elektrolizerw. Mo'na odzyskiwa( chlor gazowy lub wytwarza( roztwory podchlorynu. Podchloryn stosowany jest rwnie' jako %rodek utleniaj#cy w roztworach w p!uczkach wie'owych, dla r'nych procesw rafinacji. d) P"tla chlorku amonu: - Stosunkowo ma!a rozpuszczalno%( chlorku amonu, NH4Cl, w roztworach odparowanych w temperaturze pokojowej umo'liwia ponowne u'ycie osadw wytr#conych tej soli. 2.8.$.4 Wychwyt siarki Siark" wyst"puj#c# w surowcach mo'na wprowadzi( do 'u'li lub kamieni za pomoc# odpowiednich odczynnikw; kamienie mo'na wykorzystywa( w procesie. Siarka nie wychwycona w kamieniu ani w 'u'lu z procesw wytapiania wyst"puje zwykle w postaci SO2; siark" t" mo'na odzyskiwa( w postaci siarki nie zwi#zanej, ciek!ego SO2, gipsu lub kwasu siarkowego. Istnienie rynkw na te produkty wp!ywa na wybr ko&cowego produktu; w przypadku braku pewnych rynkw zbytu, opcj# najbardziej bezpieczn# dla %rodowiska jest wytwarzanie gipsu oraz siarki niezwi#zanej. Dwutlenek siarki wytwarzany jest przez pra'enie i przetapianie koncentratw siarczkw oraz w wyniku zwi#zanych z tym procesw konwertorowych. Procesy te prowadzone s# w taki sposb, aby wytworzy( maksymalne st"'enia dwutlenku siarki dla poprawienia efektywno%ci odzyskiwania siarki. Odzyskiwanie siarki eliminuje skutki oddzia!ywania na %rodowisko. Do odzyskiwania siarki stosowane s# poni'sze techniki [tm 24, DFIU Siarka $996]: a) Gazy o zawarto&ci dwutlenku siarki do $% W procesie odzyskiwania Wellman-Lorda, do wytwarzania wodorosiarczynu sodu wykorzystywana jest reakcja s!abych gazw z siarczynem sodu i wod#. Z roztworu tego mo'na odp"dza( st"'ony dwutlenek siarki i wytwarza( ciek!y dwutlenek siarki lub inne produkty, takie jak siarka.
$94
Rozdzia% 2
Dwutlenek siarki mo'na absorbowa( za pomoc# p!ukania 2,3 dimetyloanilin# (DMA) (proces Asarco), ktry mo'na nast"pnie usuwa( przez reakcj" z wod# w celu otrzymania kwasu siarkowego lub ciek!ego dwutlenku siarki. Proces peracidox, utlenianie nadtlenkiem wodoru dla produkowania kwasu siarkowego. Proces sulphacid, utlenianie katalizatorem z w"glem aktywnym dla produkowania kwasu siarkowego. Do wytwarzania gipsu stosowane jest odsiarczanie gazw spalania (FGD) lub p!-sucha p!uczka wie'owa z zastosowaniem wapna. System ten stosowany jest szeroko w elektrowniach. Podwjne p!ukanie alkaliczne z absorpcj# sody kaustycznej i wytr#caniem gipsu. Absorpcja tlenku glinu i wytr#canie gipsu (Proces Dowa). Wytr#canie siarczanu magnezu. b) Gazy zawieraj'ce dwutlenek siarki o wy#szych st"#eniach i) Absorpcja dwutlenku siarki w zimnej wodzie (np. w zimnej wodzie morskiej), po ktrej nast"puje odp"dzanie podci%nieniowe i odzyskiwanie w postaci ciek!ego dwutlenku siarki. Procesy te s# stosowane w uk!adzie z instalacj# kwasu siarkowego dla odzyskiwania nie rozpuszczonego dwutlenku siarki. Potencja! dla wytwarzania ciek!ego dwutlenku siarki zale'y od istnienia rynku lokalnego na taki produkt. ii) Produkcja kwasu siarkowego. Praktycznie dobrze sprawdzonym procesem chemicznym wytwarzania kwasu siarkowego jest spalanie siarki w celu wytworzenia dwutlenku siarki. W takim przypadku w instalacjach tych stosowane jest sta!e, wysokie st"'enie gazu, co stwarza mniej ogranicze& technologicznych. Takiej charakterystyki nie maj# gazy pochodz#ce z pieca do pra'enia ani z pieca do wytapiania; z tego wzgl"du gazy takie s# trudniejsze w obs!udze i mo'na tu nie osi#gn#( takiego samego poziomu przemiany. Gazy pochodz#ce z pieca do wytapiania s# oczyszczane i ch!odzone; mo'na je osusza(. Dwutlenek siarki zawarty w gazie jest przemieniany na trjtlenek siarki w procesie kontaktowym podczas przeprowadzania gazw przez z!o'e katalizatorowe z pi"ciotlenkiem wanadu. Czasami katalizator domieszkowany jest tlenkiem cezu, ktry mo'e poprawi( efektywno%(, zw!aszcza w przypadku niskiego st"'enia SO2 lub jego zmienno%ci i przy niskiej temperaturze. Dla zwi"kszenia efektywno%ci przemiany, w instalacjach z jednym lub dwoma kontaktami stosowane s# udoskonalone katalizatory. W instalacji z jednym kontaktem, w celu uzyskania wysokiej efektywno%ci przemiany, gazy przeprowadzane s# przez szereg czterech lub wi"cej z!' katalizatorowych. Wytwarzanie trjtlenku siarki jest procesem egzotermicznym; w przypadku wystarczaj#co du'ej zawarto%ci dwutlenku siarki dla wytwarzania wystarczaj#cej ilo%ci ciep!a, gazy och!adzane s# mi"dzy ka'dym przej%ciem. W przypadku gazw o niskiej zawarto%ci dwutlenku siarki, przed przej%ciem mo'e by( dodane ciep!o. Wytworzony trjtlenek siarki jest absorbowany w 98% kwasie siarkowym, ktry jest nast"pnie rozcie&czany dla uzyskania kwasu siarkowego. Proces WSA stanowi etap rozwoju instalacji z jednym kontaktem. Obecno%( trjtlenku siarki hamuje przemian" dwutlenku siarki; z tego wzgl"du, dla uzyskania bardziej efektywnej przemiany dwutlenku siarki przy wystarczaj#co wysokiej zawarto%ci dwutlenku
Rozdzia% 2
siarki w gazie, najpowszechniej stosowany jest proces z podwjnym kontaktem. W tym przypadku, trjtlenek siarki absorbowany jest po drugim lub trzecim przej%ciu, umo'liwiaj#c przemian" wi"kszej ilo%ci dwutlenku siarki w kolejnych przej%ciach. Po tym procesie nast"puje kolejny etap absorpcji trjtlenku siarki. Zastosowanie instalacji z podwjnym kontaktem zwi"ksza efektywno%( usuwania dwutlenku siatki z <98% do >99,5%. Stwierdza si" rwnie', 'e zastosowanie katalizatora z domieszk# cezu mo'e zwi"kszy( t" efektywno%( do 99,9%; dane te dotycz# procesu, w ktrym wyst"puje wysokie, rwne st"'enie dwutlenku siarki w gazie wej%ciowym [tm $40, Finland Cu $999 Finlandia Cu $999]. Dla ochrony katalizatora i dla wytwarzania czystego kwasu, przed procesem kontaktowym istotne jest usuni"cie py!w. W ten sposb uzyskuje si" zmniejszenie st"'enia wi"kszo%ci metali, np. cynku, do akceptowanych poziomw w wytwarzanym kwasie i zapobiega si" zatruciu katalizatora. W zale'no%ci od zanieczyszcze& wyst"puj#cych w strumieniu gazu, wst"pne przygotowanie strumienia gazu obejmuje zwykle kilka etapw. Etapy te mog# obejmowa( ch!odzenie z odzyskiwaniem ciep!a, gor#cy elektrofiltr, p!ukanie w celu usuni"cia rt"ci, itp.. oraz elektrofiltr mokry. S!aby kwas wytwarzany w instalacji oczyszczania gazu zawiera typowo $-50% H2SO4. Halogenki wyst"puj# tu w postaci HCl ($0 $000 ppm) i HF ($0 $000 ppm w!#czaj#c w to H2SiF6). Kwas ten mo'e zawiera( rwnie' metale, takie jak mied*, cynk i 'elazo (ka'dy z osobna do 2500 ppm), rt"( (do $900 ppm) i o!w (do 50 ppm). Arsen mo'e wyst"powa( na poziomach do $0000 ppm. W zale'no%ci od zanieczyszcze& wyst"puj#cych w materiale wsadowym do pieca do wytapiania, mog# tu wyst"powa( rwnie' inne pierwiastki, takie jak aluminium, nikiel, chrom, kadm, bizmut, antymon, itp.. S!aby kwas b"dzie rwnie' nasycony SO2 (w zale'no%ci od st"'enia SO2 w zakresie od 2000 do 5000 ppm). Kwas ten mo'na roz!o'y(, a gazy doprowadzi( do instalacji kwasu, oczy%ci( i usun#( lub u'y(, np. je%li w pobli'u istnieje proces !ugowania. Wszystkie NOx wyst"puj#ce w gazach przetwarzanych w instalacji kwasu siarkowego absorbowane s# w wytwarzanym kwasie. W przypadku du'ych st"'e&, wytwarzany jest kwas brunatny, ktry mo'e nie by( przydatny dla potencjalnych odbiorcw. Z tego wzgl"du problemem jest tu mo'liwo%( sprzeda'y.
Gazy odlotowe z zawiesinowego pieca do wytapiania Gazy odlotowe z konwertora Pierce-Smitha (instalacja pierwotna)
Elektrofiltr gor%cy
Zesp$ p$ukania i ch$odzenia (wielostopniowy)
Elektrofiltr mokry
Usuwanie rt!ci (absorpcja)
Oczyszczanie gazw
Wie"a susz%ca (absorpcja w st!". kwasie siarkowym)
Kataliza
Absorpcja
Oczyszczone gazy odlotowe
Instalacja kwasu siarkowego
Kwas siarkowy
Rysunek 2.36: Typowy uk%ad oczyszczania gazw w instalacji kwasu siarkowego
$96
Rozdzia% 2
W procesie wytwarzania kwasu siarkowego usuwany jest ca!y py! resztkowy oraz metale, ktre wprowadzane s# do wytwarzanego kwasu. Usuwanie py!w i metali przed procesem kontaktowym oznacza, 'e nie s# to istotne sk!adniki w gazach emitowanych do atmosfery. Z kominw mog# by( emitowane kwa%ne mg!y; do usuwania takich kwa%nych mgie!, gdy jest to konieczne, stosowane s# filtry %wiecowe. Podaje si", 'e wysokie poziomy fluorkw w gazach zwi"kszaj# prawdopodobie&stwo wytwarzania kwa%nych mgie! [tm $06, Ferrell $998]. Do usuwania dwutlenku siarki wytwarzanego podczas spiekania, pra'enia i wytapiania szerokiego asortymentu rud siarczkowych i koncentratw u'ywane s# instalacje kwasu siarkowego. Wytwarzanymi metalami s# mied*, nikiel, o!w, cynk i kilka strumieni z mieszanymi metalami.
Rysunek 2.37: Typowa instalacja kwasu siarkowego z podwjn' absorpcj'. 2.8.$.5 W"giel ca%kowity i lotne zwi'zki organiczne (VOC) W"giel ca!kowity i lotne zwi#zki organiczne (VOC) wytwarzane s# na skutek z!ego spalania i podczas r'nych operacji, takich jak odt!uszczanie sk!adnikw wsadowych, procesy ekstrakcji rozpuszczalnikowej oraz w wyniku oddychania zbiornikw u'ywanych do przechowywania rozpuszczalnikw i paliw. Rozpuszczalniki mog# by( aromatyczne, alifatyczne, chlorowane organiczne lub na bazie wody; eko-toksyczno%( jest r'na dla r'nych rozpuszczalnikw, co brane jest pod uwag" przy wyborze najbardziej !agodnego rozpuszczalnika i do wyznaczenia stosowanego lokalnie systemu ograniczania emisji. Dla zapobiegania emisji rozpuszczalnikw stosuje si" w praktyce hermetyzacj"; mo'na tu u'ywa( mieszalnikw/osadnikw, ktre minimalizuj# kontakt z powietrzem. Nale'y odci#ga( pary rozpuszczalnikw i paliw oraz usuwa( je z gazw odlotowych. Technikami stosowanymi do usuwania oraz niszczenia VOC s# przedstawione szczeg!owo wy'ej dopalacze i p!uczki wie'owe; mo'na osi#gn#( st"'enia < $0 mg/Nm3. Stosowane s# rwnie' biofiltry i reaktory [tm $59, VDI $996]. U'ywane s# absorbery z w"glem aktywnym oraz uk!ady agregatw ch!odniczych/skraplaczy dla umo'liwienia odzysku materia!w w celu ponownego ich u'ycia. W jednym procesie ekstrakcji rozpuszczalnikowej ch!odzone jest powietrze wentylacyjne, ktre usuwa rozpuszczalnik do poziomu 0,2 kg na ton" wytwarzanego kobaltu. Lotne zwi#zki
Rozdzia% 2
organiczne mog# by( rwnie' emitowane podczas dostawy rozpuszczalnikw, itp.. Do zminimalizowania emisji gazw stosowane jest odpowietrzanie wsteczne usuwanych gazw. 2.8.$.6 Dioksyny Dioksyny zwi#zane s# z produkcj# metali [tm 225, VDI 3460 $997], w szczeglno%ci z wytwarzaniem metali z surowcw wtrnych lub w procesach, w ktrych wymagane jest stosowanie chlorowania, takich jak elektrolityczna produkcja magnezu z wody morskiej i dolomitu. Dioksyny lub ich prekursory mog# wyst"powa( w niektrych surowcach; istnieje tu mo'liwo%( syntezy denovo w piecach lub w systemach ograniczania emisji. Dioksyny !atwo adsorbuj# si" na cia!ach sta!ych i mog# by( zbierane przez wszystkie media %rodowiskowe, jako py!y, cia!a sta!e z p!uczki wie'owej i py! pofiltracyjny. Prezentowany przemys! opiera si" na *rd!ach surowcw wtrnych pochodz#cych z przemys!u z!omu. Chocia' uzgodnione s# gatunki z!omu, to wyst"puj#ce zanieczyszczenia mog# rwnie' prowadzi( do wytwarzania dioksyn podczas niekompletnego spalania lub w syntezie de-novo. Potencjalnymi bezpo%rednimi *rd!ami dioksyn jest wyst"powanie dioksyn w pyle z pieca !ukowego oraz wyst"powanie polichlorowanych dwufenyli w z!omie transformatorowym. Oleje oraz inne materia!y organiczne w z!omie lub inne *rd!a w"gla (cz"%ciowo spalone paliwa i reduktory, takie jak koks) mog# wytwarza( drobne cz#steczki w"gla reaguj#ce z chlorkami nieorganicznymi lub chlorem zwi#zanym organicznie, w zakresie temperatur od 250 do 500 C, tworz#c dioksyny. Proces ten znany jest jako synteza de-novo i jest katalizowany w obecno%ci metali, takich jak mied* czy 'elazo. Z tego wzgl"du dla zapobiegania tworzeniu si" dioksyn bardzo wa'ne jest wst"pne dobranie lub przetworzenie materia!u wsadowego w celu zminimalizowania ilo%ci prekursorw lub substancji organicznej. Chocia' dioksyny niszczone s# w wysokich temperaturach (powy'ej 850 C) w obecno%ci tlenu, to nadal mo'liwe jest zachodzenie procesu syntezy de-novo, gdy' gazy ch!odzone s# przez okienko reformowania. Okienko takie mo'e wyst"powa( w systemach ograniczania emisji oraz w ch!odniejszych cz"%ciach pieca, np. w obszarze !adowania wsadu. Dla zapobiegania syntezie denovo, w projekcie systemu ch!odzenia zwraca si" uwag" na zminimalizowanie czasu przebywania w takim okienku. W gazach gor#cych musi wyst"powa( odpowiednia ilo%( tlenu; dla zapewnienia pe!nego spalania, mo'na stosowa( wdmuchiwanie tlenu. W przypadku poch!aniania dioksyn na powierzchni, do strumienia gazu mo'na wstrzykiwa( aktywny w"giel. Do usuwania py!w i dioksyn stosuje si" nast"pnie wysokoefektywne filtrowanie py!w. Dioksyny mog# by( rwnie' adsorbowane na innych cz#stkach sta!ych i mog# by( usuwane przez wysokoefektywne filtrowanie py!w. Wychwycone py!y mog# zawiera( wysokie st"'enia dioksyn, co mo'e wymaga( ich dok!adnej likwidacji lub oczyszczenia. Do niszczenia dioksyn stosuje si" rwnie' systemy utleniania katalitycznego i informuje si" tu o stosowaniu filtrw tkaninowych zawieraj#cych warstw" katalityczn#. S# to techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" w zale'no%ci od okre%lonego zastosowania; wszystkie te techniki mo'na zainstalowa( w istniej#cych technologiach. Technika najbardziej efektywna i ekonomiczna zale'y od okre%lonego terenu, aspektw bezpiecze&stwa oraz stabilizacji pracy; pod uwag" nale'y rwnie' wzi#( aspekty ekonomiczne. Za pomoc# jednej lub kilku tych technik stosowanych do oczyszczania gazowej cz"%ci systemu mog# by( osi#gane poziomy emisji poni'ej 0,5 ng TEQ na metr sze%cienny. Za pomoc# jednej z tych technik lub ich uk!adu mo'na uzyskiwa( warto%ci poni'ej 0,$ ng TEQ na metr sze%cienny.
$98
Rozdzia% 2
2.8.$.7 Usuwanie innych zanieczyszcze! Inne metale nie'elazne wyst"puj#ce w rudach i koncentratach, oprcz zak!cania odzyskiwania kwasu siarkowego oraz dwutlenku siarki, maj# niekorzystny wp!yw na %rodowisko. Metale takie musz# by( usuni"te, je'eli nie zosta!y ju' usuni"te. Metale te maj# pewn# warto%( i z tego wzgl"du odzyskiwane s# oddzielnie od metalu b"d#cego podstawowym przedmiotem zainteresowania. Z tego wzgl"du, do ich usuwania i odzyskiwania stosowane s# dodatkowe stopnie oczyszczania; s# one przedstawione w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali. 2.8.$.7.$ Metale nie#elazne Procesy pirometalurgiczne stosowane s# do usuwania zanieczyszcze& z po'#danego metalu przez odparowanie i/lub wprowadzanie innych metali do zu'lu. Na przyk!ad, w warunkach roboczych w piecu mog# by( przeprowadzone w stan lotny Zn, Bi, Pb, Sn, Cd, As i Ga, ktre s# nast"pnie odzyskiwane z oparw. Na ten etap procesu wp!ywa wybrana temperatura pracy; tlenki metali mo'na wychwyci( za pomoc# odpowiedniej techniki usuwania py!w. Metale odzyskiwane s# nast"pnie z wychwyconych py!w piecowych na wiele r'nych sposobw. Do usuwania metali lotnych wychwyconych w py!ach piecowych stosowane s# rwnie' piece do oczyszczania 'u'lu i procesy przewa!owe 'u'lu. Z tego wzgl"du takie py!y piecowe oraz inne pozosta!o%ci tworz# surowce dla r'nych metali. Metale lotne i ich tlenki znajduj# si" rwnie' w py!ach i w pozosta!o%ciach pochodz#cych z innych procesw, na przyk!ad w py!ach pochodz#cych z produkcji stali. W procesach tych do przewa!u metalu i wzbogacania cynku i o!owiu w tlenek mieszany, ktry mo'na nast"pnie odzyskiwa( w innych procesach metalurgicznych, stosowane s# piece obrotowe (piec Waelza) oraz piece ISA do wytapiania. Dla zapewnienia bezpiecze&stwa miejsca pracy, zbiorniki i inne urz#dzenia stosowane w instalacjach hydro-metalurgicznych odpowietrzane s# przewa'nie do atmosfery. Takie powietrze wentylacyjne mo'e zawiera( mg!y kwa%ne zawieraj#ce zwi#zki metali pochodz#ce z roztworu. Techniki usuwania obejmuj# tu p!uczki mokre lub odmg!awiacze (eliminatory mg!y). Elementy odmg!awiaczy umieszczane s# w strumieniu gazu w kominie wentylacyjnym lub na grze wie' ch!odni kominowych; oddzielony roztwr przep!ywa z powrotem do zbiornika g!wnego. 2.8.$.7.2 Rt"* Rt"( jest lotna w temperaturach wyst"puj#cych w wi"kszo%ci procesw ograniczania zanieczyszcze&; do usuwania rt"ci konieczne mo'e by( tu zastosowanie innych technik [tm 26, PARCOM $996; tm $39, Finland Zn $999 Finlandia Zn $999; tm 225, VDI 3460 $997]. W przypadku usuwania rt"ci przed instalacj# kwasu siarkowego, w wytwarzanym kwasie wyst"powa( b"dzie ca!a rt"( resztkowa; rt"( wyst"puje normalnie na poziomie < 0,$ ppm, co jest odpowiednikiem ~0,02 mg/Nm3 w oczyszczonym gazie; podaje si", 'e poziom ten osi#gany jest we wszystkich procesach. Proces Boliden/Norzink. Proces ten jest oparty na p!uczce mokrej; wykorzystywana jest tu reakcja mi"dzy chlorkiem rt"ciowym i rt"ci# w celu wytworzenia chlorku rt"ciowego (kalomelu), ktry wytr#cany jest z p!ynu. Proces ten umieszczany jest za etapem p!ukania i ch!odzenia w instalacji kwasu; w efekcie gaz nie zawiera py!w i SO3, a jego temperatura jest na poziomie 30 C. Gaz jest p!ukany w wie'y z wype!nieniem roztworem zawieraj#cym HgCl2. Reaguje on z rt"ci# metaliczn# w gazie i wytr#ca j# w postaci kalomelu, Hg2Cl2. Kalomel
$99
Rozdzia% 2
usuwany jest z obiegowego roztworu p!ucz#cego i cz"%ciowo regenerowany za pomoc# chloru gazowego na HgCl2, ktry jest nast"pnie zawracany na etap p!ukania. Upuszczany produkt rt"ci u'ywany jest do produkcji rt"ci lub jest przechowywany. Chlorek rt"ciowy jest bardzo toksycznym zwi#zkiem rt"ci; z tego wzgl"du podczas obs!ugi tego procesu nale'y zachowa( du'# ostro'no%(. Proces Bolchem. Ten etap procesu usytuowany jest w instalacji kwasu, tak jak w procesie Boliden-Norzink, lecz usuwanie przeprowadzane jest za pomoc# 99% kwasu siarkowego. Kwas ten pochodzi z cz"%ci absorpcyjnej instalacji kwasu i utlenia rt"( w temperaturze otoczenia. Powsta!a rt"(, zawieraj#ca kwas, rozcie&czana jest do 80% i jest wytr#cana w postaci siarczku z tiosiarczanem. Po odfiltrowaniu siarczku miedzi, kwas zawracany jest do absorpcji. Z tego wzgl"du w procesie tym nie jest zu'ywany 'aden kwas. Proces Outokumpu. W procesie tym rt"( usuwana jest przed etapem wymywania w instalacji kwasu. Gaz o temperaturze ok. 350 C przeprowadzany jest przez wie'" z wype!nieniem, gdzie jest p!ukany przeciwpr#dowo za pomoc# ok. 90% kwasu siarkowego w temperaturze ok. $90 C. Kwas wytwarzany jest na miejscu z SO3 zawartego w gazie. Rt"( wytr#cana jest w postaci zwi#zku chlorku selenu. Szlam rt"ci usuwany jest z och!odzonego kwasu, filtrowany i p!ukany oraz przesy!any do produkcji rt"ci metalicznej. Cz"%( kwasu jest nast"pnie zawracana na etap p!ukania. Proces tiocyjanianu sodu. Proces ten stosowany jest w piecu pra'alniczym cynku. Gaz SO2 p!ukany jest za pomoc# roztworu tiocyjanianu sodu, a Hg usuwana jest w postaci siarczku. Tiocyjanian sodu jest regenerowany. 3Hg + 8SCN- + 4H+ + SO2 => 2[Hg(SCN)4]2- + HgS + 2H2O
Filtr z w"glem aktywnym. Do usuwania par rt"ci ze strumienia gazu stosowany jest filtr absorpcyjny z w"glem aktywnym.
Do redukcji zawarto%ci rt"ci w kwasie siarkowym wytwarzanym podczas produkcji metali nie'elaznych stosowane s# dwa procesy. Proces wymiany jonowej Superlig. W procesie tym do usuwania rt"ci z kwasu stosuje si" wymian" jonow#; osi#ga si" tu st"'enie rt"ci na poziomie < 0,5 ppm. Do kwasu o st"'eniu przynajmniej 93% i w temperaturze ok. 0oC dodaje si" jodek potasu. Wytr#ca si" jodek rt"ci HgI2.
Najpowszechniej stosuje si" procesy Norzink i Outokumpu; podaje si" rwnie' stosowanie innych procesw [tm 26, PARCOM $996]: P!uczka wie'owa z selenem. Proces ten oparty jest rwnie' na p!uczce mokrej, w ktrej do usuwania wysokich st"'e& par rt"ci wykorzystywana jest reakcja mi"dzy selenem bezpostaciowym w kwasie siarkowym i rt"ci#: Filtr selenowy. Jest to proces p!ukania na sucho, w ktrym selen bezpostaciowy reaguje z parami rt"ci tworz#c selenek rt"ci: Proces siarczku o!owiu. Jest to proces p!ukania na sucho, w ktrym jako %rodek do usuwania rt"ci ze strumienia gazu wykorzystywane s# grudki siarczku o!owiu.
2.8.$.8 Zastosowanie wzbogacania tlenem w systemach spalania Systemy spalania/utleniania stosowane w produkcji metali nie'elaznych charakteryzuj# si" cz"sto bezpo%rednim zastosowaniem tlenu technicznego lub wzbogacania powietrza tlenem lub wprowadzeniem tlenu w korpusie pieca. Wzbogacanie takie s!u'y do auto-termicznego utleniania
Produkcja metali nie#elaznych 200
Rozdzia% 2
rud siarczkowych, do zwi"kszania wydajno%ci lub szybko%ci wytapiania poszczeglnych piecw oraz do stworzenia w piecu oddzielnych obszarw bogatych w tlen dla umo'liwienia pe!nego spalania oddzielnie od strefy redukcji. Za pomoc# tlenu mo'na uzyska( nast"puj#ce usprawnienia [tm $25, ETSU $994]: Wzrost ilo%ci ciep!a uwalnianego w korpusie pieca umo'liwia wzrost wydajno%ci oraz szybko%ci wytapiania. Zdolno%( do auto-termicznej obs!ugi niektrych procesw oraz do zmiany zakresu bezpo%redniego wzbogacania tlenem dla sterowania procesem metalurgicznym i zapobiegania emisji. Znaczne zmniejszenie obj"to%ci gazw technologicznych b"d#ce wynikiem zmniejszonej zawarto%ci azotu. Pozwala to na znaczne zmniejszenie wielko%ci kana!w znajduj#cych si" dalej oraz systemw ograniczania i zapobiega utracie energii s!u'#cej do ogrzewania azotu. Wzrost st"'enia dwutlenku siarki (oraz innych produktw) w gazach technologicznych umo'liwia zwi"kszenie efektywno%ci procesw przemiany i odzyskiwania bez stosowania specjalnych katalizatorw. Stosowanie czystego tlenu w palniku prowadzi do zmniejszenia ci%nienia cz#stkowego w p!omieniu i dzi"ki temu mo'na zmniejszy( termiczne wytwarzanie NOx. Sytuacja taka mo'e nie zaistnie( w przypadku wzbogacania tlenem w lub w pobli'u palnika, gdy' wy'sza temperatura gazu mo'e wspomaga( termiczne wytwarzanie NOx. W tym drugim przypadku, w celu zmniejszenia takiego efektu i podtrzymania szybko%ci wytapiania, tlen mo'na dodawa( za palnikiem. Wytwarzanie tlenu technicznego na miejscu zwi#zane jest z wytwarzaniem azotu gazowego otrzymywanego z powietrza [tm $27, ETSU $994]. Azot jest wykorzystywany czasami na miejscu, tam gdzie konieczne jest stosowanie gazu oboj"tnego. Gazy oboj"tne wykorzystywane s# w systemach ograniczania emisji w przypadku obecno%ci materia!w pirofosforycznych (np. suche koncentraty Cu), dla odgazowywania roztopionych metali, dla obszarw ch!odzenia 'u'lu i ko'ucha oraz kontroli spalin podczas operacji spuszczania i odlewania. Wdmuchiwanie tlenu w oddzielonych punktach pieca za g!wnym palnikiem umo'liwia sterowanie warunkami temperatury i utleniania niezale'nie od g!wnej obs!ugi pieca. W ten sposb umo'liwione jest zwi"kszenie szybko%ci wytapiania bez nieakceptowanego wzrostu temperatury. Przyk!adem jest istnienie integralnej strefy dopalania w piecu szybowym.
2.8.$.9 Techniki sterowania procesem dla urz'dze! wychwytu i ograniczania emisji W sektorze tym na szerok# skal" stosowana jest obs!uga i kontrola procesu. Stosowane s# tu nast"puj#ce techniki: Szeroko stosowane s# systemy dozowania odczynnikw. Stosowanie mikroprocesorowego sterowania dozowaniem odczynnikw i wydajno%ci# instalacji. Bezpo%rednie monitorowanie (kontrolowanie) temperatury, spadku ci%nienia, emisji py!w i innych zanieczyszcze&, napi"cia i pr#du elektrofiltra (EP) oraz przep!ywu roztworu p!ucz#cego p!uczki wie'owej i pH. Do informowania o zak!ceniach roboczych stosowane s# alarmy. Szkolenie operatorw i ich ocena pod wzgl"dem stosowania instrukcji obs!ugi oraz wykorzystania opisanych nowoczesnych technik sterowania. Optymalizowanie poziomw nadzoru dla korzystania z powy'szych mo'liwo%ci z rwnoczesnym zachowaniem odpowiedzialno%ci operatora. Stosowane s# systemy gospodarki %rodowiskowej i jako%ciowej.
20$
Rozdzia% 2
Stosowanie niezawodnych systemw konserwacji. Wzrasta zastosowanie wyspecjalizowanych s!u'b konserwacyjnych tworz#cych cz"%( zespo!w operatorskich, uzupe!niaj#cych wyspecjalizowane zespo!y utrzymania ruchu/konserwacji. 2.8.2 Aktualne poziomy emisji i zu#ycia
Podstawowe dane dotycz#ce emisji i zu'ycia dla HF, HCl, VOC, dioksyn, NOx i CO przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych odpowiednich metali; dla wielu przyk!adw ograniczania emisji i oczyszczania osi#gane emisje przedstawione s# w poni'szej tabeli. Technika Wielko&* cz'steczki m. < 0,$ % Maksymalna Efektywn temperatura o&* robocza wychwytu C przy $m. > 99 450 W zale'no%ci od konstrukcj i. < 99 80 Zakres osi'ganych emisji mg/Nm3 < 5 - $5 (Ograniczani e wst"pne > 50) <$-5 Optycznie czysta Uwagi
Elektrofiltr gor#cy
4 lub 5 stref. Zwyk!ym zastosowaniem jest tu wst"pne ograniczanie.
Elektrofiltr gor#cy
Elektrofiltr z 2 strefami w szeregu. G!wnie wytr#canie mg!y. Cyklon $0 40 $$00 $00 - 300 Du'e cz#steczki. U'ywany do wspomagania innych metod. Filtr 0,0$ > 99,5 220 <$-5 Dobra tkaninowy efektywno%( przy odpowiednim rodzaju py!w. Filtr 0,00$ 99,5 900 0,$ - $ Bardzo dobra ceramiczny efektywno%( przy odpowiednim rodzaju py!w. P!uczka $-3 > 80 - 99 Wlot $000 < 4 - 50 Dobra mokra Wylot 80 efektywno%( przy odpowiednich py!ach. Zmniejszenie ilo%ci gazw kwa%nych. Tabela 2.$0: Przyk%ad aktualnych emisji pochodz'cych z niektrych zastosowa! ograniczania emisji py%w (py% w mg/Nm3).
0,0$
Rozdzia% 2
Substancja SOx (jako SO2) SO3 NOx (jako NO2) Cl- (jako HCl) F- (jako HF) Cd Hg Tl As Se Sb Pb Cu PCDD/PCDF
Jednostka mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm ng TEQ/m
Zmierzona warto&* $00 $$00 20 40 20 45 27 $4 0,00$ 0,02 0,00$ 0,07 0,00$ 0,02 < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,02 < 0,0$ - 0,5 < 0,0$ 0,5 < 0,0$ 0,5 0,00$ 0,0$
Gazy pochodz#ce z pieca zawiesinowego i konwertora Pierce Smitha 290000Nm3/h, wlot SO2 6 8,4%, przemiana > 99,6 %, wytwarzanie kwasu 2000 t/d.
Tabela 2.$$: Przyk%ad st"#e! g%wnych sk%adnikw zawartych w oczyszczonym gazie pochodz'cym z instalacji kwasu siarkowego. Metoda Podwjny kontakt 4 przej%cia Jeden kontakt domieszkowanie Cs2O w ko&cowym przej%ciu Jeden kontakt domieszkowanie Cs2O + skraplacz WSA Podwjny kontakt 5 przej%( Podwjny kontakt 5 przej%(, domieszkowanie katalizatora Cs2O, wysoka zawarto%( O2 w gazie wej%ciowym Wej&cie SO2 % > 5% < 3% Wyj&cie SO2 mg/Nm3 450 750 Uwagi Przemiana > 99,5% Przemiana > 99% Niskie/zmienne wej%cie SO2 Przemiana > 99%
< 3%
850 (300 ppm)
$5% $4%
500 - $000 < 285 ($00 ppm)
Przemiana 99,8%. Bardzo wysokie wej%cie SO2. Konwersja 99,9%. Bardzo wysoki, sta!y wk!ad SO2.
Tabela 2.$2: Przyk%ad wydajno&ci niektrych dzia%aj'cych instalacji kwasu siarkowego
203
Rozdzia% 2
2.8.3 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT W niniejszej cz"%ci przedstawiono wiele technik s!u'#cych do zapobiegania oraz zmniejszania emisji i pozosta!o%ci, jak rwnie' techniki s!u'#ce do zmniejszania ca!kowitego zu'ycia energii. Wszystkie one dost"pne s# w sprzeda'y. Dla przedstawienia technik, za pomoc# ktrych uzyskuje si" niskie poziomy emisji do %rodowiska przedstawiono kilka przyk!adw. Techniki przedstawione jako przyk!ady zale'# od informacji dostarczanych przez przemys!, Pa&stwa Cz!onkowskie UE oraz od ocen Europejskiego Biura IPPC w Sewilli. 2.8.3.$ Podstawowe zasady Szczeglnie wa'ny jest dobr i konstrukcja odpowiedniej techniki ograniczania zanieczyszcze&. Istnieje kilka technik i chocia' niektre mog# sprawia( wra'enie, 'e posiadaj# bardzo wysok# wydajno%(, mo'na tu napotka( problemy, je'eli w pe!ni nie we*mie si" pod uwag" takich charakterystyk jak obci#'enie i natura gazw, py!w i innych sk!adnikw. Na przyk!ad filtr tkaninowy, w ktrym zastosowano nowoczesne materia!y uwa'any jest za efektywniejszy dla %rodowiska pod wzgl"dem emitowania zanieczyszcze& ni' inne techniki usuwania py!w; filtra takiego nie mo'na jednak'e stosowa( uniwersalnie z powodu wyst"powania takich problemw jak przyczepno%( i %cieranie przez niektre rodzaje py!w. Kwestie te s# charakterystyczne dla poszczeglnych miejsc i materia!w; operator powinien wzi#( te czynniki pod uwag" przy przekazywaniu uwag do projektu. Wa'nymi parametrami s# obj"to%(, ci%nienie, temperatura i zawarto%( wilgoci w gazie; parametry te maj# g!wny wp!yw na stosowane techniki i systemy technik. W szczeglno%ci, wszystkie te parametry wp!ywaj# na punkt rosy; pod uwag" nale'y wzi#( ich zmian" w ca!ym cyklu produkcyjnym. Dla okre%lenia wszystkich niezwyk!ych w!a%ciwo%ci (higroskopijnych, samozapalnych, lepko%ci, %cieralno%ci, itp..) bardzo wa'na jest charakterystyka natury py!w lub spalin. Czynnikami s!u'#cymi do optymalizacji wyboru techniki s# tu wielko%( i kszta!t cz#steczek, zdolno%( do zawilgocenia i g"sto%( materia!u. Przy opracowywaniu niezawodnego, trwa!ego projektu, pod uwag" nale'y wzi#( rwnie' st"'enie py!w i ich zr'nicowanie. Kwestie te przedstawiane s# razem z innymi w cz"%ciach dotycz#cych technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla $0 grup metali, gdy istotne b"d# zmiany w charakterystyce py!w. Wielu operatorw podaje, 'e wydajno%( mo'e ulec pogorszeniu wraz z up!ywem czasu podczas zu'ywania si" wyposa'enia; konieczna jest konserwacja. Do ci#g!ego monitorowania efektywno%ci przez bezpo%redni pomiar emitowanych gazw (na przyk!ad py!w, CO, SO2), nale'y stosowa( nowoczesne systemy. Alternatywnie, monitorowa( (kontrolowa() mo'na parametry sterowania o decyduj#cym znaczeniu. W systemach tych powinny by( zainstalowane systemy alarmowe. 2.8.3.2 Usuwanie py%w 2.8.3.2.$ Filtry elektrostatyczne Technikami, ktre nale'y wzi#( tu pod uwag" s# filtry elektrostatyczne w!a%ciwie zaprojektowane, skonstruowane i o odpowiedniej wielko%ci dla okre%lonego zastosowania [tm 75, Theodore $994; tm 78, IEA $997; tm 79, Sound $995: tm 222, VDI 3678 $998]. Przed usuwaniem dwutlenku siarki stosowane s# filtry elektrostatyczne gor#ce jako etap wst"pnego oczyszczania. Dla gazw mokrych,
Rozdzia% 2
takich jak gazy pochodz#ce z systemw granulacji oraz ko&cowego ograniczania, stosowane s# zw!aszcza filtry elektrostatyczne mokre. Z tych wzgl"dw, dla tych zastosowa& wymagane s# r'ne wydajno%ci, ktre wp!ywaj# na parametry projektowe, takie jak wielko%( i ilo%( pl oraz metoda oczyszczania. Za istotne uwa'a si" tu nast"puj#ce elementy: Zastosowanie odpowiedniej ilo%ci pl; ilo%( zale'y od zawarto%ci resztkowych py!w, oporno%ci elektrycznej py!u i kryteriw projektowych, takich jak szybko%( i rozprowadzanie gazw i konstrukcja elektrody. Za ostatni etap ograniczania emisji uznaje si" zastosowanie czterech lub wi"cej pl. Zastosowanie materia!w konstrukcyjnych odpowiednich dla oczyszczanego materia!u. Pod uwag" nale'y wzi#( wst"pne !adowanie !adunkiem elektrycznym, wzbudzanie impulsw oraz zasilanie z naprzemienn# biegunowo%ci#. Dla trudnych do oczyszczania py!w i wilgotnych gazw mo'na stosowa( filtry elektrostatyczne mokre lub z ruchom# elektrod#.
Powy'sze cechy charakterystyczne mo'na rozpatrywa( tylko w odniesieniu do nowych elektrofiltrw. Kondycjonowanie gazu, stosowanie dobrego rozprowadzania przep!ywaj#cego gazu i py!u, stosowanie skutecznego strzepywania, automatyczne (mikroprocesorowe) sterowanie zasilania elektrycznego dla ka'dego pola s# rwnie' w!a%ciwo%ciami, ktre mog# by( wcielone.
Elementy te mog# by( zastosowane w wi"kszo%ci istniej#cych instalacji. 2.8.3.2.2 Filtry tkaninowe lub workowe Technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" s# filtry o w!a%ciwym projekcie, konstrukcji i wielko%ci dla danego zastosowania [tm 75, Theodore $994; tm 79, Sound $995; tm 22$, VDI 3677 $997]. Techniki te powinny charakteryzowa( si": Zwrceniem szczeglnej uwagi na wybr materia!u filtra oraz niezawodno%( systemu montowania i uszczelniania. Nale'y przeprowadza( odpowiedni# konserwacj". Nowoczesne materia!y filtruj#ce s# zasadniczo mocniejsze i maj# d!u'sz# 'ywotno%(. Dodatkowy koszt nowoczesnych materia!w w wi"kszo%ci przypadkw zwraca si" z nadwy'k# dzi"ki wyd!u'onej 'ywotno%ci. Dodawanie wapna lub innych substancji reaguj#cych (np. aktywnego w"gla) dla wychwytu sk!adnikw gazowych takich jak SOx lub do usuwania dioksyn. Temperatura pracy powy'ej punktu rosy gazu. W wy'szych temperaturach pracy stosowane s# worki i zamocowania odporne na temperatur". Sta!e monitorowanie py!w za pomoc# przyrz#dw udarowych py!u, urz#dze& optycznych lub tryboelektrycznych do wykrywania zu'ytych lub uszkodzonych workw. Przyrz#dy takie powinny reagowa(, je'eli jest to mo'liwe, z uk!adem oczyszczania filtra w celu zidentyfikowania poszczeglnych sekcji zawieraj#cych zu'yte lub uszkodzone worki. Stosowanie ch!odzenia gazw oraz wychwytu iskier, gdzie jest to konieczne; za urz#dzenia odpowiednie do wychwytu iskier uznaje si" cyklony. Wi"kszo%( nowoczesnych filtrw posiada konstrukcj" wielokomorow#; w razie potrzeby, uszkodzone komory mo'na odizolowa(. Do wykrywania ognia mo'na stosowa( monitorowanie temperatury i iskier; w przypadku niebezpiecze&stwa zap!onu, mo'na stosowa( systemy z gazem oboj"tnym lub dodawa( do gazw odlotowych materia!y oboj"tne (np. wapno). Do sterowania mechanizmem czyszczenia mo'na monitorowa( spadek ci%nienia.
Rozdzia% 2
Wszystkie te techniki s# odpowiednie dla nowych procesw. Mo'na je stosowa( do istniej#cych filtrw tkaninowych; mo'na je rwnie' modernizowa( przez wprowadzenie nowych elementw. W szczeglno%ci w czasie corocznej konserwacji mo'na poprawi( system uszczelniania workw; worki filtrw mo'na wymieni( na bardziej nowoczesne tkaniny podczas normalnego trybu wymiany, co mo'e zmniejszy( przysz!e koszty. 2.8.3.2.3 Filtry ceramiczne Technikami, ktre nale'y wzi#( tu pod uwag" s# filtry w!a%ciwie zaprojektowane, posiadaj#ce odpowiedni# konstrukcj" i wielko%( dla danego zastosowania [tm 79, Soud $995]. Powinny si" one charakteryzowa( nast"puj#cymi cechami: Zwrcenie szczeglnej uwagi na dobranie i niezawodno%( systemw obudowy, zamocowania i uszczelnienia. Stosowanie zamocowa& i obudowy odpornej na temperatur". Sta!e monitorowanie py!w za pomoc# przyrz#dw udarowych py!u, urz#dze& optycznych lub tryboelektrycznych do wykrywania uszkodze& workw filtrw. Przyrz#dy takie powinny reagowa(, je'eli jest to mo'liwe, z uk!adem czyszczenia filtra w celu zidentyfikowania poszczeglnych sekcji zawieraj#cych zu'yte lub uszkodzone elementy. Kondycjonowanie gazw tam, gdzie jest to konieczne. Zastosowanie spadku ci%nienia do monitorowania i sterowania mechanizmem czyszczenia.
Wszystkie te techniki s# odpowiednie dla nowych procesw. Mo'na je rwnie' stosowa( do istniej#cych filtrw ceramicznych, ktre mo'na modernizowa( przez wprowadzanie nowych elementw. W szczeglno%ci, w normalnych okresach konserwacji mo'na cz"sto poprawia( uk!ad uszczelniania. 2.8.3.2.4 P%uczki mokre W przypadku, gdy natura py!w oraz temperatura gazu wyklucza zastosowanie innych technik, technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" s# w!a%ciwie zaprojektowane p!uczki wie'owe, o odpowiedniej konstrukcji i wielko%ci; p!uczki te nale'y wzi#( rwnie' pod uwag", gdy py!y b"d# si" szczeglnie nadawa!y do usuwania za ich pomoc# [tm 79, Soud $995]. Zastosowanie takich p!uczek nale'y wzi#( rwnie' pod uwag" w przypadku konieczno%ci usuwania gazw jednocze%nie z py!em lub w przypadku, gdy p!uczki stanowi# cz"%( !a&cucha technik ograniczania zanieczyszcze&, np. w operacji odpylania przed instalacj# kwasu siarkowego. Dla zapewnienia zwil'ania i wychwytywania cz#steczek, nale'y doprowadza( wystarczaj#c# ilo%( energii. P!uczki mokre powinny zawiera( uk!ad monitorowania spadku ci%nienia, przep!ywu roztworu wodnego i (w przypadku ograniczania emisji gazw kwa%nych) pH. Przep!ukane gazy nale'y wyprowadza( z p!uczki wie'owej do eliminatora mg!y. Takie funkcje steruj#ce p!uczki wie'owej mog# by( rwnie' zastosowane w wi"kszo%ci istniej#cych instalacji. 2.8.3.2.5 Dopalacze i pochodnie Technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla usuwania lotnych zwi#zkw organicznych (VOC), dioksyn lub cz#steczek w"gla i gazw palnych, takich, jak CO i H2, s# instalacje w!a%ciwie zaprojektowane, skonstruowane i o odpowiedniej wielko%ci dla okre%lonego zastosowania. Tam,
Rozdzia% 2
gdzie jest to mo'liwe nale'y stosowa( odzyskiwanie ciep!a. Podstawowymi wymaganiami dla efektywnego spalania w dopalaczu s#: Czas przebywania w komorze spalania lub w systemie regeneracji musi by( wystarczaj#co d!ugi w obecno%ci wystarczaj#cej ilo%ci tlenu dla zapewnienia pe!nego spalania. Efektywno%( niszczenia na poziomie 99% wymaga zwykle czasu przebywania 2 sekund w odpowiedniej temperaturze, w zale'no%ci od obecno%ci zwi#zkw chlorowanych. Krtsze czasy przebywania i ni'sze temperatury mog# rwnie' powodowa( ca!kowite zniszczenie lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) i dioksyn, ale nale'y to wykaza( na lokalnym poziomie w realnych warunkach roboczych. Gazy nale'y och!adza( szybko w zakresie temperatury reformacji dioksyn. Dla zapewnienia efektywnego ciep!a i transportu masy w strefie spalania oraz dla zapobiegania zimnym miejscom konieczna jest turbulencja. Osi#ga si" j# zwykle przez zastosowanie palnikw generuj#cych wiruj#cy p!omie& spalania oraz przez wprowadzenie przegrd w komorze spalania. Temperatura pracy 200 C 400 C powy'ej temperatury samozap!onu najbardziej stabilnych substancji; minimalne temperatury pracy s# powy'ej 850 C. W przypadku, gdy strumienie gazowe zawiera( b"d# substancje chlorowane, temperatury musz# by( podwy'szone do $$00 C $200 C; dla zapobiegania reformacji dioksyn, wymagane jest szybkie ch!odzenie gazw spalania. Jednostki katalityczne pracuj# przy ni'szych temperaturach, a pochodnie wymagaj# turbulencji, powietrza oraz *rd!a zap!onu. W razie potrzeby, mo'na dodawa( paliwo uzupe!niaj#ce. Dla zoptymalizowania spalania, w palnikach stosunek powietrze/paliwo powinien by( kontrolowany za pomoc# mikroprocesora. Dla wykazania skutecznego niszczenia materia!w wyst"puj#cych w gazie wej%ciowym, nale'y udowodni( skuteczno%( kombinacji urz#dze& do spalania, temperatury pracy i czasu przebywania.
W!a%ciwo%ci powy'sze mo'na rwnie' stosowa( dla wi"kszo%ci istniej#cych instalacji dopalaczy. Mo'na tu optymalizowa( temperatury pracy; prawdopodobne jest, 'e stosowanie powietrza wzbogaconego tlenem zamiast samego powietrza wyd!u'y czas przebywania gazu (mniejsze obj"to%ci gazu) jak rwnie' spowoduje podwy'szenie temperatury pracy [tm 2$7, VDI 2442 $987; tm 2$8, VDI 2443 $995; tm 220, VDI, 3476 $990].
Urz'dzenie ograniczaj'ce Filtry tkaninowe Potencjalne zastosowania Wi"kszo%( z dobrym uszczelnieniem i nowoczesnymi tkaninami. Lepsza efektywno%( dla gazw mokrych. Wi"kszo%( z dobrymi systemami sterowania i rozprowadzanie m gazu. Potencjalne problemy Zatkania, po'ary, uszczelnienie. Poziom emisji Przyczyny wyboru mg/Nm3 $-5 Efektywno%( dla odpowiednich py!w, w przypadku dobrego monitorowania. Mo'liwo%( zawracania py!u do procesu. <5 Efektywno%( dla Optycznie odpowiednich py!w, czysta niski spadek ci%nienia, lecz wytwarzanie %ciekw. 5 - $0 Niski spadek (< 50 jako ci%nienia, wst"pne niezawodno%(. Niskie ograniczanie) koszty konserwacji.
Filtr elektrostatyczny mokry Filtr elektrostatyczny
P"kniecie przewodw i zwarcie. Zmiana cz#steczek, p"kniecie drutu i zwarcie.
207
Rozdzia% 2
P!uczki mokre
Filtry ceramiczne
Odpowiednie s# tylko niektre py!y. Czyszczenie gazw odlotowych oraz gazw dla instalacji kwasu. Wy'sza temperatura pracy. Wst"pne ograniczanie emisji.
Ni'sza efektywno%( i blokady.
< 20
Wst"pne czyszczenie gazw przed innymi metodami. Usuwanie gazw kwa%nych i mgie!.
Krucho%(, zatkanie i uszczelnienie.
<$
Z!a < 50 efektywno%(. Ograniczona efektywno%( dla drobnych py!w. Emisje podane w postaci %rednich dziennych na podstawie ci#g!ego monitorowania w okresie pracy.
Cyklony
Musi by( odpowiedni py!. Materia! obudowy ogranicza grn# warto%( temperatury. Wst"pne czyszczenie gazw przed innymi metodami..
Tabela 2.$3: Przegl'd technik ograniczania emisji

Urz'dzenie ograniczaj'ce Filtr tkaninowy ($80000 250000 Nm3/h) Filtr tkaninowy (26000 Nm3/h) P!uczka kaskadowa Zastosowanie Wtrny o!w akumulatory usuwanie PE. Kadm zawracanie akumulatorw do obiegu. Spiekalnia 'elazochromu. Destylacja cynku New Jersey. Akumulatory o!owiowe w instalacji Ausmelt Produkcja 'elazostopw Przemys! miedzi (wtrnej) Zmierzone emisje py%w mg/Nm3 0,7 do 3,4 (%rednia miesi"czna). < $ (%rednia miesi"czna). <4 Bardzo %cierny py! uszkodzenia za filtrem tkaninowym. Uwagi Krtki piec obrotowy, Francja
Filtr tkaninowy Cyklon + EP + Mokry EP Filtr tkaninowy Dopalacz, skraplacz i filtr tkaninowy.
3 $0 $2 $5 $5
(PE = polietylen, EP = elektrofiltr) Tabela 2.$4: Zmierzone efektywno&ci systemw usuwania py%w przy zastosowaniu r#nych technik ograniczania zanieczyszcze! przy odpowiednich py%ach. Zmierzone poziomy podawane s# w postaci zakresw. Poziomy te b"d# si" zmienia( wraz z up!ywem czasu w zale'no%ci od stanu urz#dze&, ich konserwacji i sterowania procesem instalacji ograniczania emisji. Obs!uga procesu *rd!owego wp!ywa rwnie' na efektywno%( usuwania py!w, gdy' w ca!ym procesie lub wsadzie prawdopodobne s# zmiany temperatury, obj"to%ci gazu,
Rozdzia% 2
a nawet charakterystyk py!w. Z tego wzgl"du osi#galne emisje s# tylko podstaw#, w oparciu o ktr# mo'na oceni( rzeczywist# wydajno%( instalacji; w emisjach osi#galnych i zwi#zanych, przedstawionych w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali uwzgl"dniana jest odpowiednio%( spotykanych py!w oraz koszty/korzy%ci poszczeglnych zastosowa& danej techniki. Na poziomie lokalnym nale'y wzi#( pod uwag" dynamik" procesu oraz inne problemy, w!a%ciwe dla okre%lonego miejsca. 2.8.3.3 Systemy p%ukania gazw Przede wszystkim nale'y wzi#( pod uwag" zastosowanie technik zapobiegania i redukcji. Emisje gazw mo'na cz"sto znacznie zmniejszy( przez odpowiednie sterowanie procesem, dobranie surowcw (np. w celu wy!#czenia zanieczyszcze& organicznych), zastosowanie p"tli odzyskiwania oraz wi#zanie materia!u w 'u'lu lub w kamieniu. Wytwarzaniu takich gazw mo'na zapobiec przez zastosowanie palnikw o niskich NOx oraz stopniowanego powietrza spalania dla piecw i innych instalacji spalania. Podaje si" uzyskiwanie warto%ci poni'ej $00 mg/Nm3 [tm $60, Winter Cu $999]. 2.8.3.3.$ P%uczki mokre Technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla usuwania niskich st"'e& dwutlenku siarki (poni'ej 2%) oraz innych gazw kwa%nych, takich jak HF i HCl, ktre mog# by( wytwarzane, s# w!a%ciwie zaprojektowane p!uczki wie'owe, posiadaj#ce odpowiedni# konstrukcj" i wielko%( dla danego zastosowania [tm 79, Soud $995]. P!uczki mokre, je'eli jest to mo'liwe, powinny by( wyposa'one w uk!ad monitorowania spadku ci%nienia, przep!ywu roztworu i pH. Gazy oczyszczone powinny by( wyprowadzane z p!uczki mokrej do eliminatora mg!y. S!abe roztwory kwasowe wytwarzane przez p!uczki mokre powinny by(, je'eli jest to mo'liwe, ponownie u'ywane.
Powy'sze elementy mog# by( rwnie' zastosowane do wi"kszo%ci istniej#cych instalacji p!uczek mokrych. 2.8.3.3.2 P%uczki suche oraz p%suche Technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla usuwania dwutlenku siarki o niskim st"'eniu (poni'ej 2%) oraz innych gazw kwa%nych, takich jak HF i HCl, ktre mog# by( wytwarzane, s# p!uczki wie'owe, w ktrych zastosowano w!a%ciwe odczynniki, ktre zosta!y prawid!owo zaprojektowane i skonstruowane i ktre maj# odpowiedni# wielko%( dla okre%lonego zastosowania [tm 79, Soud $995; tm 224, VDI 3927 $998]. Technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla usuwania substancji organicznych, takich jak dioksyny, lub do usuwania rt"ci, s# p!uczki suche. Suche i p!suche p!uczki wie'owe powinny posiada( odpowiednie komory mieszania i reakcji. Py!y wytwarzane w komorze reakcyjnej mo'na usuwa( za pomoc# filtrw tkaninowych lub elektrofiltrw. )rodki p!ucz#ce, ktre wesz!y cz"%ciowo w reakcj" mo'na zawraca( do reaktora. Je'eli jest to mo'liwe, zu'yty %rodek p!ucz#cy nale'y stosowa( w procesie g!wnym. Na przyk!ad, tlenek glinu i tlenek cynku mo'na stosowa( w odpowiednich dla nich procesach. W przypadku wytwarzania mgie!, p!suche p!uczki wie'owe powinny zawiera( eliminator mg!y.
209
Rozdzia% 2
Elementy te mo'na rwnie' stosowa( w wi"kszo%ci istniej#cych instalacji. 2.8.3.4 Systemy odzyskiwania gazw Technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla usuwania sk!adnikw gazowych o zmiennych st"'eniach s# systemy, ktre zosta!y odpowiednio zaprojektowane, posiadaj# odpowiedni# konstrukcj" i wielko%( dla okre%lonego zastosowania. 2.8.3.5 Wychwyt siarki Sprawdzone aktualnie techniki to wytwarzanie kwasu siarkowego oraz absorpcja dwutlenku siarki w zimnej wodzie s!odkiej lub w wodzie morskiej, po czym nast"puje usuwanie pr'niowe i odzyskiwanie dwutlenku siarki w postaci cieczy. Odzyskiwanie w postaci dwutlenku siarki zale'y od istnienia rynku lokalnego na taki produkt. Instalacje kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem pracuj# z wy'sz# wydajno%ci# przemiany (konwersji) ni' instalacje z jednym kontaktem. Konwersja z podwjnym kontaktem jest procesem z!o'onym i drogim; zastosowanie instalacji z jednym kontaktem z odsiarczaniem gazu resztkowego dla wytwarzania gipsu na sprzeda' mo'e przynie%( oszcz"dno%ci energetyczne oraz wytwarzanie mniejszej ilo%ci odpadw. Poni'ej przedstawiono przyk!ady praktycznie sprawdzonych systemw: PRZYK!AD 2.0" TECHNOLOGIA MOKREGO GAZOWEGO KWASU SIARKOWEGO (WSA) DLA PRODUKCJI KWASU SIARKOWEGO Z GAZW ODLOTOWYCH O NISKIEJ ZAWARTO#CI SO2. Krtka charakterystyka: - Technologia ta jest odpowiednia szczeglnie dla produkcji kwasu siarkowego z gazw odlotowych o niskiej zawarto%ci SO2. W technologii tej, do 99,3% SO2 przetwarzanych jest katalitycznie na SO3, ktry reaguje z wod# zawart# w gazie wytwarzaj#c w ten sposb gazowy kwas siarkowy. Kwas ten skraplany jest w skraplaczu WSA. Zgodnie z ekonomicznym wykorzystaniem ciep!a oraz ma!# wra'liwo%ci# na bilans wodny, nie jest wymagane 'adne dodatkowe spalanie siarki przy jakichkolwiek st"'eniach SO2. Na poni'szym rysunku przedstawiono typowy schemat technologiczny instalacji WSA dla pra'enia molibdenitu.
2 $0
Rozdzia% 2
Katalizatorem stosowanym w technologii WSA jest katalizator wanadowy z dodatkiem promotorw potasu i sodu w $0 i 20 mm wyt!aczanych pier%cieniach. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Przemiana SO2 w kwas siarkowy powoduje zmniejszenia emisji SO2 i w konsekwencji zmniejszenie skutkw w postaci kwa%nego deszczu. Dane eksploatacyjne: - W poni'szej tabeli przedstawiono dane dotycz#ce typowej wydajno%ci instalacji WSA. Spiekanie o%owiu $00000 30 - 35 $05 5,5 $4,2 2,0 - 3,5 > 99 < 28 > 97,5 2$ ~290 850 (przy 2,7% SO2) 0,25 (2T = 5 C)
Przep!yw Nm /h T wlotu C T wylotu C Wlot H2O, obj.% Wlot O2, obj.% Zawarto%( SO2, obj.% Przemiana % SO3 w czystym gazie mg/Nm3 Produkt H2SO4, % masy Temp. produktu C Produkcja kwasu [t/d] Zu'ycie energii (elektryczno%( i paliwo) kW Zu'ycie wody ch!odz#cej Gcal/h/ton" kwasu
Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Sam proces WSA nie powoduje wytwarzania 'adnych produktw odpadowych (z wyj#tkiem zu'ytego katalizatora) ani wd odpadowych; w technologii tej nie s# u'ywane 'adne absorbenty ani inne chemikalia. W przypadku wykorzystywania instalacji WSA do konwersji SO2 z pieca pra'alniczego molibdenitu na kwas siarkowy, najpierw nale'y oczy%ci( gazy odlotowe. Oczyszczanie takie mo'na wykona( za pomoc# mokrego elektrofiltra lub mokrej p!uczki wie'owej, w ktrych jako pozosta!o%ci technologiczne wytwarzane s# odpowiednio py! i szlam. Aspekty ekonomiczne: - Brak danych. Zastosowanie: - Technologia WSA stosowana jest dla wszystkich nowych i istniej#cych instalacji, w szczeglno%ci dla piecw pra'alniczych molibdenitu i o!owiu, gdzie zawarto%( SO2 jest na poziomie poni'ej 5 6 %. Bibliografia: - [tm $65, Bendixen, Haldor Topse, $996], [tm $66, Bendixen, Haldor Topse, $996], [tm $67, Bendixen, Haldor Topse, $997], [tm 205, SADACI $999]. PRZYK!AD 2.02 INSTALACJA KWASU SIARKOWEGO PRACUJ$CA W ZMIENNYCH WARUNKACH GAZOWYCH Krtka charakterystyka: - Jest to sekcja oczyszczania i p!ukania gazw. Instalacja kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem, 4 5 przej%(, nowoczesny katalizator. S!aby kwas do
Produkcja metali nie#elaznych 2$$
Rozdzia% 2
zoboj"tniania ~$2 $5 m3/h przy zastosowaniu 5% H2SO4 oraz rozk!adu termicznego upustu kwasu przy zastosowaniu kwasu o wy'szym st"'eniu (~50%). Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Wysoki stopie& przemiany dwutlenku siarki. W najnowocze%niejszych instalacjach osi#ga si" ponad 99,6%. Dane eksploatacyjne: Sk%adnik Obj"to%( gazw odlotowych: SOx SO3 NOx (w postaci NO2) Cl- (w postaci HCl) F- (w postaci HF) )rednio py! resztkowy: Zakres py! resztkowy: Zakres sk!adniki: Cd Hg Tl As Se Sb Pb Cu PCDD/PCDF Zmierzone warto&ci 320000 Nm/h $00 $$00 mg/Nm3 20 40 mg/Nm3 20 45 mg/Nm3 27 mg/Nm3 mg/Nm3 $4 <2 mg/Nm3 $7 mg/Nm3 < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,07 < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,$ < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,03 < 0,0$ 0,$5 < 0,0$ 0,09 0,00$ 0,0$ mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 ng ITE/Nm3
Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Skutek dodatni Zmniejszenie g!wnych emisji dwutlenku siarki przez przemian" na kwas siarkowy, odzyskiwanie ciep!a z gazw oraz ciep!a wydzielanego w czasie przemiany. Aspekty ekonomiczne: - Patrz za!#cznik dotycz#cy kosztw. Zastosowanie: - Gazy odlotowe z pierwotnego pieca do wytapiania (st"'enie SOx > 6%; istnieje mo'liwo%( !#czenia z gazami odlotowymi z wtrnego pieca do wytapiania). W!a%ciwo%ci te mo'na rwnie' stosowa( do wi"kszo%ci istniej#cych instalacji. Przyk%adowe zak%ady: - W Niemczech. Bibliografia: - [tm $24, DFIU Cu $999] PRZYK!AD 2.03 NOWOCZESNA INSTALACJA KWASU SIARKOWEGO PRACUJ$CA W WARUNKACH IDEALNYCH Krtka charakterystyka: - Instalacja kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem, z 4 przej%ciami z absorpcj# po%redni# po 3-cim przej%ciu, nowoczesny katalizator zaprojektowany przez Monsanto, system odzyskiwania ciep!a (para) po $-szym przej%ciu, oczyszczanie gazw odlotowych z pieca zawiesinowego Outokumpu oraz pieca zawiesinowego konwertorowego przy 30 40% SO2. G%wne korzy&ci dla &rodowiska: - Maksymalna przemiana dwutlenku siarki.
Produkcja metali nie#elaznych 2 $2
Rozdzia% 2
Dane eksploatacyjne: - Rozcie&czenie do $4% SO2 na wlocie do wie'y suszarniczej; %redni przep!yw roczny $7$300 Nm3/h. W najnowocze%niejszej instalacji osi#gana jest przemiana na poziomie do 99,9%. )rednia roczna zawarto%( w gazach resztkowych ~$50 mg/Nm3. Instalacja opiera si" na sta!ej wysokiej ilo%ci doprowadzanego dwutlenku siarki; w instalacji tej zastosowano katalizator z domieszk# Cs. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Skutek pozytywny Zmniejszenie g!wnych emisji dwutlenku siarki. Aspekty ekonomiczne: - Brak oceny. Zastosowanie: - Szczeglny przypadek dla idealnych warunkw zasilania gazem. Przyk%adowe zak%ady: - w USA. Bibliografia: - [tm $40, Finland Cu $999 Finlandia Cu $999] Emisja dwutlenku siarki z instalacji kwasu siarkowego jest proporcjonalna do zawarto%ci dwutlenku siarki w gazie zasilaj#cym i do stopnia przemiany. 99,8% przemiana gazu zasilaj#cego, ktry zawiera $5% SO2 powoduje emisj" SO2 na poziomie ok. 900 mg/Nm3. Z tego wzgl"du, dla rozproszenia gazw w procesach tych stosowane s# wysokie kominy; przy projektowaniu wysoko%ci komina, pod uwag" bierze si" rwnie' prawdopodobne emisje powstaj#ce podczas uruchamiania i wy!#czania instalacji w przypadku nie osi#gania pe!nej wydajno%ci. W takich sytuacjach uwzgl"dniane s# rwnie' czynniki lokalne. W przypadku wytwarzania kwa%nych mgie! technik#, ktr# nale'y wzi#( pod uwag" jest zastosowanie filtrw %wiecowych przed ko&cowym kominem. W przypadku konieczno%ci spe!nienia szczeglnych wymaga& %rodowiskowych, pod uwag" nale'y wzi#( zastosowanie mokrej lub p!suchej p!uczki wie'owej do dalszego usuwania dwutlenku siarki z ko&cowego gazu odlotowego. 2.8.3.6 Dioksyny Problem dioksyn przedstawiony jest pod odpowiednim nag!wkiem powy'ej w rozdziale dotycz#cym stosowanych technik. Techniki przedstawione w tym punkcie s# technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu najlepszych dost"pnych technik BAT, w zale'no%ci od *rd!a materia!u oraz mo'liwo%ci syntezy de-novo. 2.8.3.7 Usuwanie innych zanieczyszcze! Problem ten jest przedstawiony pod odpowiednim nag!wkiem powy'ej w rozdziale dotycz#cym stosowanych technik. Przedstawione techniki b"d# mia!y zastosowanie w szczeglnych obszarach. Dalsze omwienie przedstawione jest w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali. 2.8.3.8 Zastosowanie tlenu w systemach spalania Jest to technika, ktr# nale'y wzi#( pod uwag"; technik" t" mo'na stosowa( dla wi"kszo%ci stosowanych procesw spalania i pirometalurgicznych [tm $25, ETOSU $994]. Zastosowanie tlenu
Rozdzia% 2
mo'e przynie%( korzy%ci finansowe i korzy%ci dla %rodowiska, pod warunkiem zdolno%ci instalacji do przyj"cia dodatkowego uwolnionego ciep!a. Istnieje mo'liwo%( wytwarzania wy'szych st"'e& tlenkw azotu w przypadku wzbogacania tlenem, lecz zwi#zane z tym zmniejszenie obj"to%ci gazu oznacza zwykle zmniejszenie masy. Dalsze omwienie przedstawione jest w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali. 2.8.3.9 Techniki sterowania procesami dla instalacji wychwytu i ograniczania emisji Techniki przedstawione pod powy'szym tytu!em mo'na !atwo zastosowa( do istniej#cych procesw. Jest wiele przypadkw (np. piece szybowe), w ktrych konieczne jest opracowanie i zastosowanie nowoczesnego sterowania procesem. Dla okre%lenia odpowiednich parametrw sterowania i systemw konieczne jest wykonanie dodatkowych prac.
2.9 Oczyszczanie &ciekw i ponowne u#ycie wody

2.9.$ G%wne (rd%a powstawania &ciekw W cz"%ci niniejszej przedstawiono przegl#d wytwarzania %ciekw w normalnym procesie. Dla zrozumienia niektrych koncepcji, ktre stosuj# si" do r'nych grup metali, przedstawiono tu sposoby zmniejszania obj"to%ci wd odpadowych, praktyk" w zakresie zawracania wody do obiegu oraz oczyszczanie %ciekw w lokalnej lub w centralnej oczyszczalni %ciekw [tm 28, WRC $993]. Z produkcj# metali nie'elaznych za pomoc# metody pirometalurgicznej i hydrometalurgicznej wi#'e si" wytwarzanie r'nych %ciekw. Podstawowe *rd!a najwa'niejszych strumieni %ciekw mo'na sklasyfikowa( w sposb przedstawiony na poni'szym rysunku.
mokre oczyszczanie gazw odlotowych granulacja #u#la proces produkcji woda ch%odz'ca odp%yw powierzchniowy r#ne (rd%a (np. woda sanitarna)
wody z procesu hydrometalurgicznego i z innych procesw technologicznych
Rysunek 2.38: Klasyfikacja &ciekw Powy'sze strumienie wd odpadowych mog# by( zanieczyszczone zwi#zkami metali pochodz#cymi z procesw produkcji i mog# mie( du'y wp!yw na %rodowisko. Niektre metale, takie jak rt"( oraz kadm, s# bardzo toksyczne nawet przy ma!ych st"'eniach. Stan ten mo'na zilustrowa( przez fakt, 'e rt"( i kadm znajduj# si" na pocz#tku wykazu podstawowych niebezpiecznych substancji, opracowanego przez Konferencj" nt. Morza P!nocnego w roku $984, w ktrej wymaga si" zmniejszenia emisji o 50% do Morza P!nocnego. Efekt toksyczno%ci niektrych zwi#zkw metali spowodowany jest rwnie' faktem, 'e w sprzyjaj#cych warunkach chemicznych metale te mog# !atwo wnika( do naturalnych ciekw wodnych w postaci
2 $4
Rozdzia% 2
rozpuszczalnych zwi#zkw i szybko i nieodwracalnie asymilowa( si" w !a&cuchu pokarmowym [tm $69, J.H. Clark $995]. W cz"%ci niniejszej przedstawiono najpierw przegl#d r'nych *rde! %ciekw wyst"puj#cych w zak!adach produkcyjnych metali nie'elaznych. W drugiej cz"%ci niniejszego rozdzia!u przedstawiono techniki u'ywane normalnie do oczyszczania zanieczyszczonych strumieni wd odpadowych. 2.9.$.$ -cieki pochodz'ce z oczyszczania gazw odlotowych Sprz"t do mokrego ograniczania zanieczyszczenia powietrza zast"powany jest stopniowo suchymi technikami ograniczania. Suche techniki ograniczania zanieczyszcze&, takie jak filtry workowe, maj# t" zalet", 'e nie ma konieczno%ci oczyszczania 'adnych szlamw ani wd odpadowych, a wychwycony py! mo'na cz"sto zawraca( bezpo%rednio do g!wnego procesu, co oznacza, 'e z tego wzgl"du skutki oddzia!ywania na %rodowisko s# mniejsze w porwnaniu do systemw mokrych. Istniej# jednak przypadki, w ktrych konieczne jest stosowanie mokrych technik oczyszczania powietrza, np. stosowanie mokrych p!uczek wie'owych oraz mokrych elektrofiltrw. Techniki te stosowane s# w szczeglno%ci, gdy inne systemy ograniczania emisji nie s# odpowiednie, gdy istnieje ryzyko wybuchu i zapalenia od palnych cz#steczek oraz w przypadku konieczno%ci usuni"cia substancji gazowych (np. dwutlenku lub trjtlenku siarki) i cz#steczek ze strumienia gazw odlotowych. W przypadkach, w ktrych istnieje konieczno%( oczyszczania wilgotnych, nasyconych gazw o du'ej zawarto%ci py!w konieczne jest zastosowanie elektrofiltrw mokrych. Na przyk!ad, podczas produkcji pierwotnej miedzi i cynku, gazy odlotowe pochodz#ce z tego procesu i zawieraj#ce py!y i dwutlenek siarki oczyszczane s# za pomoc# p!uczki wie'owej i elektrofiltru mokrego. Odpylacze mokre stosowane s# rwnie' do wychwytu mgie! smo!owych w gazach odlotowych pochodz#cych z pieca z elektrod# samospiekaj#c#. W mokrych p!uczkach wie'owych, przyspieszanie i zwalnianie strumienia gazu oraz rozpylana ciecz p!ucz#ca powoduj# wytwarzanie du'ej turbulencji mi"dzy gazami, py!em i kropelkami cieczy. Cz#steczki py!u bardzo szybko zwil'aj# si", co powoduje przyspieszenie reakcji chemicznych. Pochodz#ce ze strumienia gazw kropelki cieczy i mokry py! usuwane s# za pomoc# zamontowanego kolektora. Zanieczyszczone %cieki mo'na nast"pnie usun#( w celu ich dalszego oczyszczenia. W przypadku braku wzbogacania rozpuszczalnych sk!adnikw w roztworze p!ucz#cym, usuni"cie zawiesiny sta!ej za pomoc# koncentratora u!atwia ponowne u'ycie wody p!ucz#cej. W niektrych przypadkach, w celu ponownego u'ycia p!ynu p!ucz#cego, konieczne jest wytr#cenie rozpuszczalnych zwi#zkw. )cieki wymagaj# zasadniczo dalszego oczyszczania, np. przez zoboj"tnienie i/lub sedymentacj" dla oddzielenia cz"%ci sta!ych od ciek!ych. Czasami do usuwania bardzo szkodliwych i warto%ciowych zwi#zkw metali stosowane s# specjalne techniki oczyszczania, np. przez wymian" jonow#. Wymiana jonowa stosowana jest np. do odzyskiwania renu ze %ciekw pochodz#cych z p!uczek wie'owych, wytwarzanego w wyniku oczyszczania gazw odlotowych pochodz#cych z pieca pra'alniczego molibdenitu. Proces ten stosowany jest do usuwania zwi#zkw metali i wd odpadowych oraz s!u'y jako najwa'niejsze *rd!o produkcji renu metalicznego. Oczyszczone %cieki mo'na zwykle zawraca( do systemu oczyszczania na mokro; wymagany jest tu upust w celu sprawdzenia sk!adu roztworu. Pochodz#ce z tego procesu s!abe kwasy mo'na rwnie' ponownie stosowa( w innych procesach, w przypadku ich istnienia i dost"pno%ci. Podaje si", 'e w kilku przypadkach woda technologiczna pochodz#ca z systemu p!ukania na mokro z pieca do wytapiania zawiera cyjanki powsta!e wskutek reakcji w"gla z azotem atmosferycznym.
2 $5
Rozdzia% 2
Poziom cyjankw mo'na obni'y( przez zastosowanie wody p!ucz#cej do granulacji 'u'lu, co prowadzi do odparowania i utlenienia wi"kszo%ci cyjankw. Inny podstawowy strumie& %ciekw pochodzi z usuwania rt"ci z niektrych gazw odlotowych pochodz#cych z piecw pra'alniczych. Na etapie usuwania rt"ci wyst"puje zbiornik kontaktowy gaz-ciecz z roztworem chlorku rt"ci (HgCl2). Ten chlorek rt"ci reaguje z rt"ci# metaliczn# pochodz#c# z gazu tworz#c sta!y osad (kalomel). Wytr#cony szlam jest usuwany i utleniany za pomoc# Cl2 w celu utworzenia roztworu p!ucz#cego HgCl2. Cz"%( szlamu jest odwadniana za pomoc# prasy filtracyjnej i sprzedawana jako Hg2Cl2 w celu odzyskania rt"ci, lub te' usuwana jako odpad specjalny. )cieki pochodz#ce z procesw s# wst"pnie oczyszczane lokalnie w celu usuni"cia rt"ci przez reakcj" z py!em cynku lub przez wytr#cenie w postaci HgS przed obrbk# w ko&cowej oczyszczalni %ciekw. 2.9.$.2 -cieki pochodz'ce z granulacji #u#la i wytwarzania &rutu metalowego i oddzielania grawitacyjnego Podczas produkcji metali nie'elaznych, z piecw spuszcza si" 'u'el oraz wytwarzany metal. Roztopiony metal i 'u'el mog# by( granulowane osobno przez wlewanie do wody, przez zastosowanie strumienia wody pod wysokim ci%nieniem oraz innych systemw szybkiego ch!odzenia dla utworzenia granulek rwnej wielko%ci. Granulowany metal mo'na sprzedawa( w postaci %rutu metalowego. Granulowany 'u'el mo'na stosowa( do innych celw. Typowy stopie& granulacji przedstawiony jest na poni'szym rysunku.
2 $6
Rozdzia% 2
Rysunek 2.39: Granulacja roztopionego metalu [tm $52, Schei, Tupet, Tveit, $998] )cieki powstaj#ce na etapie granulacji s# zwykle zawracane do obiegu w obwodzie zamkni"tym. W celu zapobiegania narastaniu zawiesiny sta!ej i zwi#zkw metali, z obiegu nale'y w sposb ci#g!y dokonywa( zrzutw. Zrzucane %cieki mo'na przesy!a( do centralnej oczyszczalni lub oczyszcza( osobno. Do oddzielania metali i zwi#zkw od zanieczyszcze& lekkich, np. usuwania elementw tworzyw sztucznych po rozdrobnieniu surowcw wtrnych, stosowane jest rwnie' oddzielanie grawitacyjne (toni"cie i p!ywanie). Powstaj#ce %cieki zawracane s# zwykle do obiegu, a materia! p!ywaj#cy jest usuwany. W celu zapobiegania narostowi zawiesiny sta!ej i metali, z obiegu wody w sposb ci#g!y nale'y dokonywa( zrzutw. Zrzuty lub %cieki s# przesy!ane zwykle do centralnej oczyszczalni %ciekw. 2.9.$.3 Woda ch%odz'ca W przemys!ach wytwarzania metali woda ch!odz#ca u'ywana jest na du'# skal" dla r'nych wymaga& z zakresu ch!odzenia. Wod" t" mo'na podzieli( na wod" ch!odz#c# bezkontaktow# i wod" ch!odz#c# z bezpo%rednim kontaktem. Bezkontaktowa woda ch!odz#ca wykorzystywana jest do ch!odzenia piecw, okapw piecw, maszyn odlewniczych, itp.. W zale'no%ci od po!o'enia instalacji, ch!odzenie mo'na wykonywa( za pomoc# jednego systemu przelotowego lub systemu recyrkulacyjnego z ch!odniami kominowymi. Woda z systemu przelotowego odprowadzana jest normalnie z powrotem do naturalnego *rd!a, np. do rzeki lub basenu ch!odz#cego. W takim przypadku, przed odprowadzeniem wody do jej naturalnego *rd!a, pod uwag" nale'y wzi#( wzrost temperatury. Wod" ch!odz#c# bezkontaktow# mo'na rwnie' zawraca( do obiegu przez ch!odnie kominowe. Bezpo%rednie ch!odzenie kontaktowe stosowane jest w czasie niektrych operacji odlewania. Woda ch!odz#ca jest zwykle zanieczyszczona metalami i zawiesin# sta!# i cz"sto wytwarzane s# du'e jej ilo%ci. Z powodu szczeglnego sk!adu i w celu unikni"cia skutkw rozcie&czenia, wod" ch!odz#c# bezpo%redniego kontaktu nale'y zasadniczo oczyszcza( oddzielnie od innych wd odpadowych.
W celu zminimalizowania wp!ywu ch!odzenia na %rodowisko jako ca!o%(, nale'y stosowa( dokument referencyjny najlepszych dost"pnych technik dla przemys!owych systemw ch!odzenia. 2.9.$.4 Powierzchniowe wody odp%ywowe Powierzchniowe wody odp!ywowe powstaj# z zanieczyszczenia wody deszczowej zbieranej z powierzchni dachw budynkw oraz chodnikw w zak!adach produkcyjnych. Zanieczyszczenie wody deszczowej wyst"puje, gdy materia!y takie jak py!y zawieraj#ce metale, pochodz#ce z obszarw sk!adowania, osadw powierzchniowych, itp.. oraz oleje wyp!ukiwane s# do systemu odwadniaj#cego. Zanieczyszczeniu wody powierzchniowej mo'na zapobiec lub mo'na je zminimalizowa( przez zastosowanie odpowiednich technik sk!adowania surowcw oraz przez w!a%ciw# konserwacj" i czyszczenie ca!ego zak!adu produkcyjnego. Powierzchniowe wody odp!ywowe mo'na zbiera( osobno. Po etapie sedymentacji oraz obrbce chemicznej mo'na je wykorzystywa( do innych celw w procesie produkcji, np. jako wod" ch!odz#c# oraz do natryskw wodnych dla zapobiegania powstawaniu py!w.
2 $7
Rozdzia% 2
2.9.$.5 -cieki pochodz'ce z procesw hydrometalurgicznych Podstawowe %cieki pochodz#ce z produkcji hydrometalurgicznej metali nie'elaznych przedstawione s# w poni'szej tabeli. Proces technologiczny Oczyszczanie gazw pochodz#cych z pra'enia ,ugowanie Operacja/(rd%o Czyszczenie na mokro gazw pochodz#cych z operacji pra'enia. Podstawowe operacje, w!#czaj#c w to oczyszczanie gazw na mokro. Podstawowe operacje. Czyszczenie elektrolizerw, anod i katod. Zu'yty elektrolit. Upust elektrolitu. Mo#liwo&ci wykorzystania Oczyszczalnia %ciekw zawieraj#ca etapy wytr#cania czasami z usuwaniem metali ci"'kich za pomoc# wymiennikw jonowych. Zawracanie do !ugowania.
Oczyszczanie Elektroliza
Zawracanie na etap !ugowania lub na nast"pny etap technologiczny. Zawracanie do !ugowania. Zawracanie do elektrolizy po oczyszczeniu.
Tabela 2.$5: Potencjalne (rd%a &ciekw pochodz'cych z produkcji elektrolitycznej metali nie#elaznych. Hydrometalurgiczny proces produkcji rozpoczyna si" zwykle od operacji !ugowania. W operacji !ugowania, odpowiedni metal i inne sk!adniki s# uwalniane z minera!w i przechodz# do roztworu. Typowe odczynniki !ugowania i reakcje przedstawione s# ni'ej [tm $07, Ullmans $996]. woda dla zwi#zkw rozpuszczalnych w wodzie (siarczan miedzi); kwas siarkowy, chlorowodorowy i azotowy lub wodorotlenek sodu dla tlenkw metali; czynniki kompleksotwrcze, np. cyjanek (z!oto, srebro) lub amoniak (minera!y miedzi i niklu); redukcja minera!w za pomoc# odpowiedniego gazu lub utleniania, np. dwutlenku manganu za pomoc# dwutlenku siarki lub kamienia niklowego za pomoc# chloru; reakcje na bazie kwasu, np. odzyskiwanie kompleksu wolframu z wolframu przy wysokim pH.
Do zwi"kszenia ilo%ci po'#danego metalu w roztworze !uguj#cym mo'na stosowa( wiele technik oczyszczania hydrometalurgicznego i wzbogacania. Metal docelowy mo'na odzyskiwa( z oczyszczonego roztworu przez zastosowanie r'nych technik, takich jak cementowanie, reakcje gazowe, wytr#canie selektywne, wymiana jonowa, ekstrakcja rozpuszczalnikowa, krystalizacja, st"'anie wyparkowe oraz elektroliza. Dla zapewnienia w!a%ciwego zbilansowania w niektrych z tych procesw, normalnie konieczne jest sta!e usuwanie cz"%ci roztworu. Podczas produkcji np. cynku, dla kontroli narastania magnezu, ktry mo'e mie( szkodliwy wp!yw na prac" elektrolizerw, mo'na upuszcza( elektrolit. Przep!ywy w elektrolizerach nale'# do tego samego obiegu (zamkni"tego) wody co etapy !ugowania i oczyszczania: kwas siarkowy
Rozdzia% 2
wytwarzany podczas elektrolizy doprowadzany jest do procesu !ugowania, pozosta!a ciecz jest oczyszczana i doprowadzana do elektrolizy. )ciek upuszczony (zrzucony) z obiegu elektrolitycznego-!ugowania-oczyszczania jest silnie kwa%ny i zawiera du'e st"'enia cynku i zawiesiny sta!ej. Ilo%( upustu (zrzutu) zale'y w znacznym stopniu od sk!adu koncentratw cynku, u'ywanych w pra'eniu. Przep!yw upustu wyznaczaj# sk!adniki maj#ce tendencj" do kumulacji w uk!adzie (tj. te, ktre nie s# w wystarczaj#cym stopniu usuwane z roztworu), w szczeglno%ci magnez. W wielu zak!adach wykazano, 'e %cieki wytwarzane w postaci upustu elektrolitu mog# by( zawracane do operacji !ugowania w zale'no%ci od wyst"puj#cych substancji zanieczyszczaj#cych. Upust elektrolitu mo'e by( rwnie' zawracany do elektrolizy po usuni"ciu substancji zanieczyszczaj#cych oraz sk!adnikw o mniejszej warto%ci. 2.9.$.6 Inne &cieki technologiczne Podczas produkcji metali nie'elaznych wyst"puje kilka bezpo%rednich %ciekw technologicznych, ktre nie zosta!y przedstawione w powy'szych punktach. Najwa'niejsze s# tu roztwory wytwarzane w procesie Bayera dla wytwarzania tlenku glinu, kwa%ne wody odpadowe wytwarzane podczas przetwarzania akumulatorw o!owiowych zawieraj#cych kwas solny lub podczas przetwarzania metali szlachetnych, s!aby kwas siarkowy z instalacji kwasu siarkowego i wody odpadowe pochodz#ce z rafinacji germanu, galu, itp.. Tego rodzaju wody odpadowe przedstawione s# bardziej szczeg!owo w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali; stosowane procesy maj# czasami zdolno%( do zawracania roztworw z powrotem do swojego procesu lub warto%( kwasu mo'e by( wykorzystywana w innych procesach. .rd!em %ciekw technologicznych jest rwnie' trawienie kwasem; w poni'szych przyk!adach przedstawiono sposb stosowania trawienia bezkwasowego oraz sposb zminimalizowania wp!ywu trawienia kwasem. a) Trawienie bezkwasowe Proces ten wykonywany jest w obiegu zamkni"tym. Walcwk" mo'na wytrawia( w systemie bezpo%rednim sk!adaj#cym si" z podzielonej na komory stalowej rury poziomej. Stosowany jest roztwr 2,5% do 3,5% alkoholu izopropanolowego (IPA). W przypadku miedzi, proces przetwarzania zgorzeliny tlenku miedzi na faz" parow# dla utworzenia miedzi (pozostawianej na walcwce) znany jest jako proces Burnsa [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. IPA odzyskuje si" ze zu'ytych roztworw w celu ponownego wykorzystania; odzyskiwane s# szlamy zawieraj#ce metale. Woda z etapu odzyskiwania IPA przesy!ana jest zwykle do oczyszczalni %ciekw. b) Trawienie kwasem W procesie trawienia kwasem stosowany jest poziomy system komorowy [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Na pierwszym etapie, materia! trawiony jest za pomoc# rozcie&czonego kwasu siarkowego; nast"pnie kwas resztkowy wyp!ukiwany jest w kilku etapach z powierzchni metali za pomoc# natryskw wody, po ktrych nast"puje suszenie za pomoc# spr"'onego powietrza. Trawienie powierzchniowe wykonywane jest zwykle za pomoc# kwasu siarkowego; w przypadku niektrych stopw i metali, takich jak tytan, w liniach ci#g!ych oraz w systemach automatycznych stosowany jest kwas azotowy, czasami w postaci mieszaniny z kwasem siarkowym. Do odzyskiwania i usuwania oparw kwasu azotowego stosuje si" oczyszczanie gazw;
Rozdzia% 2
co pewien czas wymieniany jest kwas. Zu'yty kwas przesy!any jest do oczyszczania i odzyskiwania metalu. Dla ochrony pracownikw, systemy trawienia s# wentylowane. Produkty s# p!ukane; woda p!ucz#ca przesy!ana jest do oczyszczania; je'eli jest to mo'liwe, szlam zawracany jest do obiegu. Do odt!uszczania powierzchni produktw walcowanych stosowane s# detergenty zawieraj#ce wod". Zu'yta woda oczyszczana jest za pomoc# ultra filtrowania. W przypadku u'ywania rozpuszczalnikw organicznych do odt!uszczania powierzchni, stosowany jest parowy system odt!uszczania. W takim przypadku, w ka'dym wytwarzanym szlamie pochodz#cym z oczyszczania wody odpadowej mog# wyst"powa( w"glowodory chlorowane. Niekiedy do produkcji walcwki miedzianej stosowany jest proces alternatywny. Po cz"%ciowym och!odzeniu w d!ugiej, nape!nionej wod# rurze, walcwka formowana jest na zwoje odpowiadaj#ce %rednicy kr"gu. Zwoje takie k!adzione s# na samotoku, gdzie ich temperatura obni'ana jest do 20 C za pomoc# tryskaczy wodnych. Zwoje te przenoszone s# za pomoc# przeno%nika ze stopu kwasoodpornego do zbiornikw trawienia, w ktrych walcwka trawiona jest za pomoc# 20% roztworu kwasu siarkowego. System trawienia kwasowego zapewnia doskona!e usuwanie wszystkich tlenkw z powierzchni walcwki. P"tle s# nast"pnie wymywane za pomoc# wody p!ucz#cej i na ko&cu zabezpieczane roztworem wosku. Do odzyskiwania metali rozpuszczonych przez kwas trawi#cy mo'na stosowa( technik" elektrolitycznego otrzymywania metali. Roztwr p!ucz#cy mo'na rwnie' oczyszcza( przez wymian" jonow#. 2.9.$.7 R#ne (rd%a W zak!adzie przemys!owym do wytwarzania metali nie'elaznych istnieje du'a ilo%( innych *rde! %ciekw. Przyk!adami mog# by( tu %cieki pochodz#ce ze stacji oczyszczania samochodw ci"'arowych dostarczaj#cych surowce; woda uszczelniaj#ca z pomp; %cieki z podstawowych operacji, w!#czaj#c w to czyszczenie urz#dze&, pod!g, itp.. Takie %cieki s# normalnie zbierane i oczyszczane. Woda pochodz#ca z systemu sanitarnego jest zwykle odprowadzana do kanalizacji publicznej (komunalnej). 2.9.2 Stosowane techniki oczyszczania Stosowane metody oczyszczania, ktre b"d# przedstawione w niniejszej cz"%ci s# rwnie' technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. W przypadku %rodkw oczyszczania wd odpadowych i oczyszczalni, w tej cz"%ci dokumentu bardzo trudno jest wyznaczy( poziom BAT. Metody oczyszczania i w konsekwencji osi#galne poziomy emisji s# w du'ym stopniu uzale'nione od poszczeglnych procesw i metali [tm 2$$, Notes $993]. Z tego powodu techniki w niniejszej cz"%ci przedstawione zostan# tylko w sposb oglny przez ukazanie ich zalet i wad. Bardziej szczeg!owe informacje, dotycz#ce w szczeglno%ci osi#ganych poziomw emisji, przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali nie'elaznych. 2.9.2.$ -rodki zwi'zane z technologi' Dla zminimalizowania ilo%ci %ciekw p!ynnych, ktre musz# by( odprowadzane w postaci wody odpadowej, w przemy%le metali nie'elaznych stosowane s# ju' skutecznie techniki i metody ponownego wykorzystania wody. Zmniejszenie ilo%ci wd odpadowych jest rwnie' czasami ekonomicznie istotne, gdy' zmniejszenie ilo%ci odprowadzanych wd odpadowych powoduje
Rozdzia% 2
rwnie' zmniejszenie ilo%ci %wie'ej wody, ktra musi by( pobrana ze %rodowiska wodnego. Ma to rwnie' korzystny wp!yw na skutki dla %rodowiska. W poni'szej tabeli przedstawiono przyk!ad dla kilku metali nie'elaznych, etapy technologiczne, z ktrych %cieki s# ju' szeroko zawracane do obiegu i ponownie u'ywane.
Recykling i/lub ponowne wykorzystanie &ciekw w przemy&le metali nie#elaznych Proces produkcji Mied( Mied( O%w O%w Cynk pierwotna wtrna pierwotny wtrny pierwotny 3 3 3 3 3 3 3 3 3
)rd%o
/elazostopy
Granulacja 'u'la Mokre ograniczanie zanieczyszczania powietrza )cieki z p!ukania gazw pra'alniczych Woda ch!odz#ca Woda do przemywania anody i katody Zu'yty elektrolit Rozbijanie akumulatorw Klasyfikacja akumulatorw Odsiarczanie pasty o!owianej
3 3
3 3 3 3 3 3 3
3 3 3
3 3 3 3 3 3 3 3 nie zawracana nie zawracany
Tabela 2.$6: Przegl'd recyklingu i ponownego u#ycia Recykling i techniki ponownego u'ycia s# zintegrowane z okre%lonym procesem. Recykling oznacza ponowne zawracanie cieczy do procesu, w ktrym zosta!a wytworzona. Ponowne wykorzystanie %ciekw oznacza ponowne u'ycie jednego *rd!a wody do innego celu, np. odp!ywowa woda powierzchniowa mo'e by( ponownie u'yta jako woda ch!odz#ca. Zwykle w systemie zawracania do obiegu wymagane jest zastosowanie podstawowej techniki oczyszczania lub zrzucania ok. $0% obiegowej cieczy w celu zapobiegania narastaniu zawiesiny sta!ej, metali i soli w uk!adzie obiegowym. Na przyk!ad woda ch!odz#ca jest normalnie zawracana do obiegu i wprowadzana do systemu obiegowego w ni'ej pokazany sposb. Wsad biocydw musi by( brany pod uwag".
22$
Rozdzia% 2
Straty wskutek parowania Uzupe!nianie wody Ch!odnia kominowa Oczyszczanie za pomoc# biocydw
Powrt System technologiczny (Ch!odzenie Zasilanie pieca)
Zbiornik %ciekowy
Rysunek 2.40: Przyk%ad systemu recyrkulacji wody ch%odz'cej W przypadku dost"pno%ci du'ych ilo%ci wody, np. na terenach nadbrze'nych, pod warunkiem nieistotnego wp!ywu na %rodowisko, mo'na stosowa( przep!ywowy system ch!odzenia wod#. Tym niemniej, pod uwag" nale'y wzi#( skutki dla %rodowiska morskiego w obszarze zasysania przep!ywowego systemu ch!odzenia wod#. Poniewa' koszty energii systemw pompowania i ch!odzenia musz# by( zbilansowane, problem ten nale'y rozwi#za( na miejscu. Zminimalizowanie wd odpadowych mo'na rwnie' wspomc przez w!a%ciw# gospodark", ktr# z korzy%ci# mo'na oprze( na planie gospodarki wodnej. 2.9.2.2 Techniki oczyszczania na wyj&ciu W celu zminimalizowania st"'e& substancji zanieczyszczaj#cych, takich jak metale ci"'kie, substancje kwa%ne i cz"%ci sta!e w ko&cowych %ciekach odprowadzanych do %rodowiska wodnego, wszystkie nie zawracane do obiegu ani ponownie nie u'ywane ilo%ci wody musz# by( oczyszczane. W celu zmniejszenia st"'e& substancji zanieczyszczaj#cych wod", mo'na stosowa( techniki oczyszczania na wyj%ciu, np. wytr#canie chemiczne, sedymentacj" oraz flotacj" i filtrowanie. Techniki te stosowane s# normalnie razem w ko&cowej lub %rodkowej cz"%ci oczyszczalni %ciekw; mo'na rwnie' prbowa( wytr#ca( metale przed zmieszaniem strumienia technologicznego z innymi %ciekami. 2.9.2.2.$ Wytr'canie chemiczne Do usuwania rozpuszczonych jonw metali ze %ciekw stosuje si" g!wnie wytr#canie chemiczne. Rozpuszczone metale mo'na wytr#ca( z wd odpadowych przez ustawienie warto%ci pH. W celu utworzenia osadu, do %cieku dodaje si" odczynnik, taki jak wapno, wodorotlenek sodu, siarczek sodu lub uk!ad odczynnikw i wytwarza si" nierozpuszczalny zwi#zek z metalem. Takie nierozpuszczalne zwi#zki mo'na usuwa( z wody za pomoc# filtrowania i sedymentacji. Dla poprawienia wydajno%ci systemu, stosuje si" cz"sto dodatek w postaci koagulantu lub flokulanta wspomagaj#cego wytwarzanie wi"kszych k!aczkw, ktre mo'na !atwiej oddzieli(. Wytr#canie stosuje si" zwykle do usuwania metali ci"'kich ze strumienia wd odpadowych, takich jak 'elazo, o!w, cynk, chrom, mangan, molibden, itp.. Wodorotlenki metali ci"'kich s# zwykle nierozpuszczalne; do ich wytr#cania powszechnie stosuje si" wapno. Podobnie, nierozpuszczalne s#
Rozdzia% 2
rwnie' siarczki metali; w warunkach alkalicznych stosuje si" odczynniki, takie jak siarczek sodu, siarkowodr i tri-merkapto-sulfo-triazin (TMS). W celu usuni"cia nadmiaru siarczku, po wytr#ceniu mo'na dodawa( siarczan 'elaza. W zale'no%ci od pH i temperatury, wytr#canie siarczku mo'e spowodowa( znacznie ni'sze st"'enia w oczyszczonym %cieku. W niektrych przypadkach, wytr#canie mieszaniny metali mo'na przeprowadza( na dwch etapach; najpierw za pomoc# wodorotlenku i nast"pnie przez wytr#cenie siarczku [tm $7$, Steil&Hahre $999]. W celu maksymalizowania efektywno%ci usuwania metali, proces musi by( prowadzony przy r'nych warto%ciach pH za pomoc# r'nych substancji reaguj#cych. Dla wytr#cania metali ci"'kich pod uwag" nale'y wzi#( przede wszystkim dobranie odpowiednich substancji reaguj#cych i warto%ci pH. Na rozpuszczalno%( wp!ywa rwnie' temperatura, ktr# nale'y wzi#( pod uwag". Innym istotnym czynnikiem jest stopie& utlenienia metalu w roztworze wodnym. Na przyk!ad chrom, ktrego posta( sze%ciowarto%ciowa, chromian, jest znacznie bardziej rozpuszczalna ni' posta( trjwarto%ciowa. W takim przypadku, w celu usuni"cia chromu w procesie wytr#cania, musi by( zredukowany chromian, zwykle za pomoc# SO2, przy niskim pH. Ko&cowym aspektem jest mo'liwo%( tworzenia si" jonw kompleksowych, ktre s# zasadniczo bardziej rozpuszczalne. Jest to powszechne podczas oczyszczania wd odpadowych zawieraj#cych amoniak, chlorki, fluorki lub cyjanki wraz z metalami ci"'kimi [tm $49, Kemmer $987]. W wielu instalacjach, w ktrych usuwane s# metale ci"'kie, jednym z zasadniczych problemw w osi#gni"ciu po'#danych warto%ci granicznych %ciekw jest stan koloidalny wytr#conych materia!w. Stan taki mo'e wynika( z niew!a%ciwego zoboj"tnienia i flokulacji. Do poprawienia stanu wytr#canego materia!u mo'na stosowa( r'ne flokulanty lub koagulanty; dostawcy tych materia!w mog# przetestowa( osady i poda( odpowiedni koagulant. Na skuteczno%( oczyszczania wd odpadowych za pomoc# wytr#cania chemicznego wp!ywaj# g!wnie poni'sze czynniki: dobr chemicznego %rodka str#caj#cego, ilo%( dodanego %rodka str#caj#cego, skuteczno%(, z jak# wytr#cany metal jest usuwany z roztworu, utrzymanie w!a%ciwego pH w ca!ym procesie oczyszczania, zastosowanie soli 'elaza do usuwania okre%lonych metali, zastosowanie flokulantw i koagulantw.
Sk%adnik
Woda technologiczna z procesu miedzi pierwotnej i wtrnej po oczyszczeniu za pomoc' wapna i siarczanu #elaza i sedymentacji 9,5 0,2 0,5 0,2 0,5
Woda technologiczna z procesu miedzi wtrnej oraz wody powierzchniowej po oczyszczaniu za pomoc' NaHS, sedymentacji i filtrowaniu za pomoc' piasku 0,04 0,04 0,07
223
pH Cu mg/l Pb mg/l Ni mg/l

Rozdzia% 2
Zn mg/l As mg/l 0,$ Cd mg/l 0,$ Hg mg/l 0,05 Pod uwag" bierze si" zmienno%( sk!adu %ciekw.
0,$3 < 0,0$ 0,004
Tabela 2.$7: St"#enia niektrych metali po oczyszczeniu wody odpadowej za pomoc' wapna lub NaOH. Dla zapewnienia maksymalnej efektywno%ci usuwania metali ci"'kich, najistotniejszym czynnikiem jest podtrzymanie zawarto%ci %rodka str#caj#cego; z powy'szej tabeli wynika, 'e przy zastosowaniu odczynnikw na bazie siarczkw mo'na osi#gn#( ni'sze st"'enia niektrych metali. Poniewa' niektre sole metali s# nierozpuszczalne tylko w bardzo w#skim zakresie warto%ci pH, podstawowe znaczenie posiada rwnie' w!a%ciwe pH w ca!ym procesie oczyszczania %ciekw. Poza takimi granicami, gwa!townie spada skuteczno%( usuwania metali, np. przy wysokich warto%ciach pH cynk tworzy rozpuszczalny anion, cynkan [tm $2, HMIP (Inspektorat ds. Zanieczyszcze& )rodowiska JKM) Zn $993]. 2.9.2.2.2 Sedymentacja Sedymentacja jest technik# oddzielania zawiesiny sta!ej w cieczy, w ktrej do oddzielania nierozpuszczalnych kompleksw metali i cz"%ci sta!ych ze %ciekw wykorzystuje si" grawitacj". Sedymentacja mo'e odbywa( si" w r'nych zbiornikach, takich jak basen sedymentacyjny, laguny osadowe lub specjalne zbiorniki osadowe (zag"szczacze, odstojniki), przy czym szlam usuwany jest za pomoc# urz#dzenia do usuwania szlamu znajduj#cego si" na dnie zbiornika. Powszechnie stosowane baseny sedymentacyjne maj# kszta!t prostok#tw, kwadratw i k!. Szlam usuwany na etapie sedymentacji mo'e by( odwodniony za pomoc# np. pr'niowej prasy filtracyjnej. W zale'no%ci od technologii oczyszczania, wytwarzany filtrat mo'na przes!a( z powrotem na pocz#tek procesu oczyszczania %ciekw lub na etap technologiczny, na ktrym zosta! wytworzony. Sedymentacj" mo'na stosowa( do oddzielania cz"%ci sta!ych od wd odpadowych, u'ywanych do granulacji 'u'la lub do produkcji %rutu metalowego. Alternatyw# dla sedymentacji mo'e by( flotacja. Techniki flotacyjne stosowane s# do oddzielania ze %ciekw du'ych k!aczkw lub p!ywaj#cych elementw, takich jak cz"%ci tworzyw sztucznych, przez wyprowadzenie ich na powierzchni" zawiesiny. Flotacj" mo'na przeprowadzi( za pomoc# flotacji rozpuszczonego powietrza (DAF). Powietrze rozpuszczane jest w o%rodku pod ci%nieniem i opuszcza roztwr, po wy!#czeniu ci%nienia, w postaci drobnych p"cherzykw powietrza przyczepionych do zwieszonych cz#steczek. W ten sposb uzyskuje si" wyp!ywanie cz#steczek na powierzchni", umo'liwiaj#c !atwe odci#gni"cie k!aczkw z powierzchni cieczy. 2.9.2.2.3 Filtrowanie Techniki filtrowania stosowane s# normalnie do oddzielania cz"%ci sta!ych/p!ynw i jako ko&cowy etap oczyszczania w procesie oczyszczania wd odpadowych. Celem usuwania cz"%ci sta!ych przenoszonych z poprzedniego etapu oczyszczania, zesp! filtracyjny ustawiony jest zwykle mi"dzy etapem sedymentacji i ko&cowym ograniczaniem. Filtrowanie, w zale'no%ci od cz"%ci sta!ych, ktre maj# by( usuwane, mo'na wykonywa( w r'norodnych systemach filtruj#cych. Normalny zesp! filtruj#cy sk!ada si" ze z!o'a materia!u lub materia!w, przez ktre przep!ywa %ciek. Drobne cz#steczki, ktre nie mog# przej%( przez %rodek filtruj#cy tworz# placek filtracyjny, ktry nale'y usuwa( w sposb ci#g!y lub co pewien czas, np. przez przep!ukiwanie wsteczne w celu utrzymania niskiej straty ci%nienia. Niska strata ci%nienia umo'liwia zasilanie z!o'a filtruj#cego grawitacyjnym przep!ywem wd odpadowych.
Rozdzia% 2
Do mechanicznego usuwania zawiesiny sta!ej lub p!sta!ej materia!w, np. osadw lub wodorotlenkw metali, s!u'# filtry piaskowe. Oczyszczanie wd odpadowych za pomoc# filtrowania piaskowego odbywa si" wskutek po!#czonych efektw filtrowania, sorpcji chemicznej i asymilacji. Filtry piaskowe pracuj# czasami jako naczynia ci%nieniowe wype!nione piaskiem u!o'onym w warstwach, co zwi"ksza stopie& filtracji wraz z g!"boko%ci#. Pocz#tkowo placek filtracyjny prowadzi do wzmocnienia efektywno%ci filtrowania, szczeglnie mniejszych cz#steczek. Po up!ywie okre%lonego okresu czasu, z!o'e piasku nale'y ponownie przep!uka(. Filtry piaskowe u'ywane s# cz"sto do oczyszczania upustw (zrzutw) z zamkni"tego obiegu wody oraz dla umo'liwiania wykorzystywania %ciekw jako wody technologicznej. Dla uzyskania odpowiedniego wyniku dla bardzo drobnych cz#steczek, stosuje si" hiper-filtrowanie lub odwrcon# osmoz". Hiper-filtrowanie umo'liwia przej%cie cz#steczek o masie cz#steczkowej od ok. $00 do 500, a w przypadku ultrafitrowania zakres ten wynosi od 500 do $00000. Ultrafiltrowanie jest prost# i skuteczn# metod# oczyszczania wd odpadowych, lecz wyst"puje tu du'e zu'ycie energii. )ciek wprowadzany jest w kontakt z membran# ultrafiltruj#c#. Membrana ta ma ma!e pory umo'liwiaj#ce przej%cie cz#steczek molekularnych takich jak woda, a zatrzymuj#ce wi"ksze cz#steczki. Za pomoc# bardzo drobnej membrany mo'na filtrowa( nawet tak drobne substancje rozpuszczone jak metale. Za pomoc# procesw filtracyjnych opartych na membranach uzyskuje si" czysty przes#cz oraz koncentrat, ktry mo'e wymaga( dalszego oczyszczania. 2.9.2.2.4 Elektroliza Do usuwania takich metali jak mied*, metale szlachetne, chrom, mangan, kadm, itp.. ze strumieni wody technologicznej, stosowane s# techniki elektrolityczne. Poniewa' st"'enia metali s# zwykle niskie, elektroliza jest najbardziej skuteczna dla strumienia %ciekw przed ich rozcie&czeniem innymi %ciekami. Dla poprawienia efektywno%ci mo'na tu stosowa( elektrody specjalne, takie jak elektrody fluidyzacyjne oraz elektrody trjwymiarowe [tm $48, EA Technology $998]. Maksymaln# wydajno%( elektrolizera uzyskuje si" przy zmianie g"sto%ci pr#du wraz ze st"'eniem substancji rozpuszczonej i przy przenikaniu masy przy prawie granicznej g"sto%ci pr#du. Innymi s!owy, do katody musz# by( zawsze doprowadzane %wie'e jony dla wykonania redukcji. Alternatywnym i bardzo udanym zastosowaniem metod elektrochemicznych do oczyszczania %ciekw z metali jest utlenianie metali w %ciekach, w celu umo'liwienia ponownego ich wprowadzenia do obiegu. Jednym z przyk!adw jest tu oczyszczanie %ciekw zawieraj#cych chrom (III). Najszerszym zastosowaniem chromu jest u'ycie go jako czynnika utleniaj#cego, gdy chrom znajduje si" na (VI) stopniu utlenienia. Produktem ubocznym utlenienia jest chrom (III), ktry jest normalnie odprowadzany wraz ze %ciekami. Do regeneracji chromu (VI), ktry mo'na ponownie wykorzystywa(, stosuje si" utlenianie anodowe %ciekw chromowych (III) [tm $69, J.H. Clark $995]. Mo'na tu rwnie' wykorzystywa( r'nic" w po!o'eniu wzgl"dnym w szeregu elektrochemicznym lub potencja! utleniaj#co-redukuj#cy pierwiastkw przez sterowanie pr#dem i napi"ciem elektrolizera w celu odzyskania bardziej szlachetnych metali. W!a%ciwo%ci te mo'na wykorzystywa( rwnie' przez zastosowanie cementacji, gdy np. mied* mo'na b"dzie wytr#ca( przez dodanie 'elaza. Inn# elektrochemiczn# metod# oczyszczania jest elektro-dializa. Elektrolizer s!u'#cy do elektrodializy sk!ada si" z dwch elektrod rozdzielonych membran# s!u'#c# do wymiany jonowej. Teoria jest tu prosta - kationy pod wp!ywem potencja!u elektrody w"druj# przez membran" wymiany
Rozdzia% 2
kationowej, gdzie s# wymieniane na kationy o mniejszej toksyczno%ci (na przyk!ad, wymiana kadmu na sd). Celem tej metody jest po!#czenie zalet wymiany jonowej z zaletami przetwarzania elektrochemicznego [tm $69, J.H. Clark $995]. 2.9.2.2.5 Osmoza odwrcona Osmoza odwrcona jest stosowana szeroko do usuwania rozpuszczonych metali, szczeglnie w przemy%le galwanotechnicznym. Osmoza oznacza naturaln# dyfuzj" rozpuszczalnika, takiego jak woda, wywo!ywan# r'nic# st"'enia dwch roztworw rozdzielonych membran#. Rozpuszczalnik przep!ywa w kierunku powoduj#cym zmniejszenie st"'enia mocniejszego roztworu. W odwrconej osmozie, ca!a si!a skierowana jest na odwrcenie przep!ywu rozpuszczalnika. R'nica ci%nie& wytwarzana mi"dzy komorami rozdzielonymi membran# powoduje przep!yw wody z roztworu mocniejszego do s!abszego. Wymagane ci%nienie musi by( wy'sze od ci%nienia osmotycznego. Typowe dane dotycz#ce przej%cia jonw przez membran" osmozy odwrconej przedstawione s# w poni'szej tabeli. Osmoza odwrcona wykorzystywana jest czasami do odzyskiwania metali szlachetnych w przemy%le galwanotechnicznym. Jony Amoniak Sd Potas Magnez Stront Wap& Azotan Dwukrzemian Chlorek Fluorek Wodorow"glan Siarczan Fosforan % przej&cia 8 5 5 3 3 2 $5 $0 5 5 5 3 $ % odrzucenia 92 95 95 97 97 98 85 90 95 95 95 97 99
Tabela 2.$8: Typowe przej&cia jonw przez membran" osmozy odwrconej [tm $49, Kemmer $987] 2.9.2.2.6 Wymiana jonowa Jako ko&cowy etap oczyszczania w usuwaniu metali ci"'kich z technologicznej wody odpadowej czasami stosuje si" wymian" jonow#. Za pomoc# wymiany jonowej, ze strumienia wd odpadowych mo'na usun#( niepo'#dane jony metalowe przez przekazywanie ich do litej osnowy przy rwnoczesnym oddaniu odpowiedniej ilo%ci innych jonw znajduj#cych si" na szkielecie wymiennika jonowego. Proces wymiany jonw stosuje si" zwykle, gdy st"'enie metali jest poni'ej 500 mg/l. Proces wymiany jonowej zachodzi normalnie w kolumnie jonitowej wype!nionej kulkami 'ywicy do wymiany jonowej. Wymiana rozpoczyna si" na grze kolumny i przechodzi przez kolumn" w celu podtrzymania rwnowagi warunkw wymiany. W zale'no%ci od ilo%ci przechowywanych jonw na szkielecie, pojemno%( wymiennika jonowego jest ograniczona. Z tego wzgl"du wymiennik jonw powinien by( regenerowany za pomoc# kwasu chlorowodorowego lub sody
Rozdzia% 2
kaustycznej. W niektrych przypadkach, takich jak usuwanie selenu i renu z gazw odlotowych z pieca pra'alniczego molibdenitowego, wymienniki jonowe wymieniane s# okresowo w celu umo'liwienia odzyskiwania metalu przez nie same lub w wyspecjalizowanych instalacjach. Za pomoc# niektrych podanych kolumn jonitowych, z wd odpadowych mo'na usuwa( okre%lone metale. Taki selektywny proces wymiany jonowej jest znacznie bardziej skuteczny w przypadku usuwania metali toksycznych ze %ciekw. Ponadto kolumna posiada zdolno%ci do oczyszczania na bardzo wysokim poziomie oraz do wydajnej pracy w %ciekach o zr'nicowanej zawarto%ci. 2.9.2.2.7 W"giel aktywny W"giel aktywny jako substancja zawieraj#ca w"giel o wysokim stopniu porowato%ci u'ywany jest zwykle do usuwania materia!w organicznych z wd odpadowych; stosowany jest rwnie' do usuwania rt"ci i metali szlachetnych. Filtry takie stosowane s# zwykle w postaci z!' lub wk!adw pracuj#cych w uk!adzie wielokrotnym, co oznacza, 'e przebicie przez jeden filtr oczyszczane jest w drugim filtrze. Zu'yty filtr jest wymieniany i staje si" filtrem dalszym. Operacja ta zale'y od odpowiedniej metody wykrywania przebi( w filtrach. 2.9.2.3 Techniki sterowania procesami oczyszczania &ciekw W sektorze tym nast#pi! ostatnio rozwj obs!ugi i sterowania procesem. Stosuje si" tu nast"puj#ce techniki [tm $06, Farrell F $998]: szeroko stosowane s# systemy dozowania odczynnikw; stosuje si" mikroprocesorowe sterowanie dozowaniem odczynnikw i wydajno%ci# instalacji. Stosuje si" bezpo%rednie monitorowanie temperatury, m"tno%ci, pH, przewodno%ci, REDOX, TOC, poszczeglnych metali i przep!ywu; szkolenie operatorw i ich ocena pod wzgl"dem post"powania zgodnie z instrukcjami obs!ugi oraz stosowania przedstawionych nowoczesnych technik sterowania; optymalizowanie poziomw nadzoru w celu odnoszenia korzy%ci z powy'szego z rwnoczesnym zachowaniem odpowiedzialno%ci operatora; stosowanie systemw gospodarki %rodowiskowej i jako%ciowej; stosowanie niezawodnych systemw konserwacji. Coraz wi"ksze wykorzystanie wyspecjalizowanego personelu konserwacyjnego tworz#cego cz"%( zespo!w operatora. 2.9.3 Aktualne poziomy zu#ycia i emisji Sk!ad %ciekw pochodz#cych z metod pirometalurgicznych i hydrometalurgicznych zale'y w bardzo du'ym stopniu od wytwarzanego metalu, technologii produkcji oraz u'ywanych surowcw. )cieki pochodz#ce z zak!adw produkcji metali nie'elaznych zawieraj# zwykle metale ci"'kie, np. mied*, o!w, cynk, cyn", nikiel, kadm, chrom, arsen, molibden i rt"( oraz zawiesin" sta!#. W poni'szych tabelach przedstawiono kilka przyk!adw skuteczno%ci oczyszczania dla r'nych strumieni wd odpadowych i procesw produkcji. Zu'ycie wody, ilo%( i sk!ad %ciekw oraz osi#gane warto%ci emisji przedstawione s# bardziej szczeg!owo w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali nie'elaznych.
)rd%o Cu Produkcja metali nie#elaznych Pb Podstawowe sk%adniki [mg/l] As Ni Cd Zn 227
Rozdzia% 2
Woda %cieku technologicznego ($00000 m/r) Przed oczyszczeniem. Po oczyszczeniu. Woda wytr#ceniowa Przed oczyszczeniem. Po oczyszczeniu. Woda do ch!odzenia bezpo%redniego ($6000000 m/r) Przed oczyszczeniem. Po oczyszczeniu. Oglna wielko%( substancji zanieczyszczaj#cej (g/t wytwarzanej Cu)
2000 0,0$-0,2
500 0,00$-0,04
$0000 00$-0,$
$000 0,004-0,$5
500 0,000$-0,$
$000 0,0$-0,2
$5 30 0,0$-0,4
<5 0,005-0,2
<2 0,003-0,007
<2 0,002-0,4
< 0,5 0,0002-0,$
<2 0,03-0,4
<3 0,0$-0,25 2,3
< 0,5 0,00$-0,$ 0,3
< 0,$ 0,00$-0,$ 0,23
< 0,$ 0,002-0,6 0,$
< 0,05 0,000$-0,003 0,05
< 0,5 0,20,5 0,8
Tabela 2.$9: Przyk%ad zawarto&ci metali w wodach odpadowych przed i po oczyszczeniu w odniesieniu do zespo%u pieca do wytapiania miedzi/rafinerii
228
Rozdzia% 2
Sk%adnik Woda technologiczna z procesu miedzi pierwotnej i wtrnej. Oczyszczanie wapna i siarczku #elaza, osadzanie 9,5 0,2 0,5 0,2 0,5 0,$ 0,$ 0,05 Woda powierzchniowa i technologiczna miedzi wtrnej po oczyszczeniu NaHS, osadzeniu i filtrowaniu przez piasek 0,04 0,04 0,07 0,$3 < 0,0$ 0,004
)rd%a i metody oczyszczania Bezpo&rednia woda ch%odz'ca po wyregulowaniu pH i osadzeniu Odp%ywowa woda powierzchniowa po wyregulowaniu pH i osadzeniu Woda technologiczna z walcowni miedzi po oczyszczeniu Woda technologiczna z p%wyrobw miedzi po oczyszczeniu Woda technologiczna p%wyrobw ze stopw miedzi po oczyszczeniu
pH Cu mg/l Pb mg/l Ni mg/l Zn mg/l As mg/l Cd mg/l Hg mg/l Olej lub w"glowodr mg/l Zawiesina sta!a mg/l
8,5 9,5 0,0$ 0,25 0,00$ 0,$ 0,002 0,06 0,02 0,5 0,00$ 0,$ 0,000$ 0,003
6,5 8,5 0,0$ 0,4 0,005 0,2 0,002 0,4 0,03 0,4 0,003 0,07 0,0002 0,$
6,5 95 0,2 0,3
6,5 - 9,5 0,3 - 0,4 0,02 0,03 0,09 0,$ 0,7 0,8 0,0$ - 0,03 0,00$ < $0 < $00
< $0 <5
6,5 - 9,5 0,2 - 0,4 0,2 - 0,3 0,3 - 0,4 0,8 - $,0 < 0,$ < 0,2 < 0,05 < $0 < $00
We wska*nikach uwzgl"dniono zmienno%( sk!adu %ciekw
Tabela 2.20: Oczyszczanie niektrych strumieni wd odpadowych pochodz'cych z procesw technologicznych miedzi
229
Rozdzia% 2
W poni'szej tabeli przedstawiono niektre *rd!a wd odpadowych oraz metody ich minimalizacji i oczyszczania. )rd%o wody Wytwarzane Metody Metody odpadowej zwi'zane metale minimalizacji oczyszczania Woda Produkcja tlenku Zawracanie do Zoboj"tnianie i technologiczna glinu procesu w takim wytr#canie. zakresie jak to Rozbijanie Elektroliza. jest mo'liwe. akumulatorw kwasowoo!owiowych. Trawienie. Po&rednia woda Ch!odzenie pieca Zastosowanie Sedymentacja. ch%odz'ca dla wi"kszo%ci zamkni"tego metali. obiegu ch!odzenia. Ch!odzenie elektrolitu dla Zn Monitorowanie obiegu w celu wykrywania wyciekw. Bezpo&rednia Odlewanie Cu & Sedymentacja lub Sedymentacja. woda ch%odz'ca Al inne Wytr#canie w oczyszczanie. Elektrody razie potrzeby. w"glowe Zamkni"ty obieg ch!odzenia. +elazostopy Chrom metaliczny Granulacja #u#lu Cu, Ni, Pb, Ponowne u'ycie Sedymentacja. metale szlachetne, w zamkni"tym Wytr#canie w 'elazostopy obiegu. razie potrzeby. Elektroliza Cu, Ni, Zn Mg Zamkni"ty Zoboj"tnianie i system. wytr#canie. Elektrolityczne otrzymywanie metali z upustu elektrolitu. Hydrometalurgia Zn, Cd Zamkni"ty Sedymentacja. (zrzut) system. Wytr#canie w Oczyszczanie razie potrzeby. zrzutu. System P!uczki mokre. Oczyszczanie Sedymentacja. ograniczania zrzutu. Filtry Wytr#canie w (zrzut) elektrostatyczne razie potrzeby. Ponowne u'ycie, mokre i p!uczki je'eli b"dzie to dla instalacji mo'liwe, kwasowych. strumieni s!abego kwasu. Woda Wszystkie W!a%ciwe Sedymentacja. powierzchniowa sk!adowanie Wytr#canie w surowcw. razie potrzeby.
230
Rozdzia% 2
Filtrowanie.
Tabela 2.2$: Przegl'd strumieni wd odpadowych. 2.9.4 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT Jak ju' wyja%niono, wszystkie metody oczyszczania wd odpadowych s# rwnie' technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Najlepsz# dost"pn# technik" oczyszczania oraz uk!ad r'nych metod oczyszczania mo'na dobra( tylko lokalnie, bior#c pod uwag" czynniki w!a%ciwe dla danego miejsca. Najwa'niejszymi czynnikami decyduj#cymi o najlepszym rozwi#zaniu w okre%lonym przypadku dla zminimalizowania ilo%ci wd odpadowych i st"'enia substancji zanieczyszczaj#cych s#: proces, w ktrym wytwarzane s# wody odpadowe, ilo%( wody, substancje zanieczyszczaj#ce i ich st"'enia, wymagany poziom czysto%ci, tj. lokalne lub regionalne normy jako%ci wody, dost"pno%( zasobw wodnych.
W poni'szej tabeli przedstawiono zalety i wady najpowszechniej stosowanych technik oczyszczania [tm $69, J.H.Clark, $995].
23$
Rozdzia% 2
Technika oczyszczania Wytr'canie
Zalety Tania i prosta technika. Skuteczne stosowanie sprawdzone w d!ugim okresie czasu. Nie wymaga du'ych nak!adw w nowej instalacji. Zdolna do oczyszczania szerokiego zakresu zanieczyszcze& metalowych, w szczeglno%ci w przypadku stosowania str#cania dwustopniowego za pomoc# wodorotlenkw i nast"pnie przez zastosowanie odczynnikw siarczkowych. W odpowiednich warunkach mo'e znakomicie usuwa( metale. Dost"pne w sprzeda'y %rodki str#caj#ce. Umo'liwia wytr#canie absorpcyjne. Osady mo'na cz"sto zawraca( do surowca wsadowego. Tania i prosta technika. Skuteczne stosowanie sprawdzone w d!ugim okresie czasu. Tania i prosta technika Skuteczne stosowanie sprawdzone w d!ugim okresie czasu Filtrowanie, np. za pomoc# filtrw piaskowych, najodpowiedniejsze dla znanych cz#steczek sta!ych. Tania i prosta technika Skuteczne stosowanie sprawdzone w d!ugim okresie czasu Prosta technika Z wd odpadowych mo'na usuwa( bardzo drobne cz#steczki, nawet moleku!y. Membrany o bardzo drobnych porach filtruj# rwnie' rozpuszczone substancje tak drobne jak metale. Nie ma prawie 'adnych emisji py!w. Mo'e by( stosowana do odzyskiwania i recyklingu metali Mo'e by( stosowana do oczyszczania zag"szczonych %ciekw zawieraj#cych metale (ca. 2 g/l) na jednym etapie. Najpowszechniej dost"pna technologia. jest
Wady Trudne do oczyszczenia mog# by( kwa%ne %cieki. Nieselektywna: powstaje szlam o du'ej zawarto%ci wody zawieraj#cy mieszanin" metali toksycznych i nietoksycznych. Konieczne mo'e okaza( si" sk!adowanie szlamu na sk!adowisku odpadw, czasami przy du'ych kosztach. Obecno%( innych soli, organicznych czynnikw kompleksotwrczych i rozpuszczalnikw mo'e w powa'nym stopniu pogarsza( efektywno%( wytr#cania. Nie zawsze mo'e by( stosowane do oczyszczania niskich st"'e& metali. Niewystarczaj#ce wytr#canie niektrych wodorotlenkw. Mo'na usuwa( tylko cz#steczki sta!e. Dla cz#steczek o ma!ej r'nicy g"sto%ci w stosunku do wody sedymentacja trwa d!ugo i wymagane s# du'e baseny. Mo'e usuwa( tylko cz#steczki sta!e. W przypadku bardzo ma!ych cz#steczek, zmniejsza si" skuteczno%( filtrowania. Wraz ze wzrostem szybko%ci zmniejsza si" skuteczno%( filtrowania. Mo'e usuwa( tylko kompleksy p!ywaj#cych cz#steczek sta!ych. Najpierw konieczne jest rozpuszczenie powietrza w wodzie pod ci%nieniem w celu rozproszenia w wodzie. Ograniczone nat"'enie przep!ywu i szybko%ci filtrowania. Membrany mog# ulega( szybkiemu rozk!adowi w %ciekach korozyjnych. Brak oddzielania metali Stare membrany mog# przecieka( Membrany mog# zosta( !atwo zatkane. Trudno uzyska( poziom oczyszczenia lepszy od ppm. Nieefektywne elektrolizery s# drogie w utrzymaniu i obs!udze. Wysokie napi"cia stanowi# zagro'enie dla bezpiecze&stwa.
232
Sedymentacja Elektroliza
Filtrowanie
Flotacja
Ultrafiltrowanie
Rozdzia% 2
Sprawdzona i przetestowana z dobr# efektywno%ci# w przemy%le galwanicznym. Mo'e by( jednocze%nie u'ywana do usuwania zanieczyszcze& organicznych. Mo'e by( stosowana w technologiach przep!yww okresowych i ci#g!ych.
Nieselektywna elektroliza. Wymaga ci#g!ego monitorowania. S!aba w oczyszczaniu przy zmieniaj#cej si" zawarto%ci zanieczyszcze& %ciekw o du'ej obj"to%ci.
Tabela: 2.22: a) Zalety i wady powszechnie stosowanych technik oczyszczania wd odpadowych
233
Rozdzia% 2
Technika oczyszczania Elektrodializa
Zalety Mo'e by( u'ywana do odzyskiwania i recyklingu metali Elektrodializa mo'e by( selektywna. Elektrodializa wykorzystywana jest ju' w przemy%le odsalania wody i galwanotechnicznym. Elektrodializa jest zdolna do oczyszczania do poziomu poni'ej ppm. Nie ma prawie 'adnych emisji py!w. Istnieje technologia, dla ktrej wyposa'enie znajduje si" w sprzeda'y. Mo'e by( stosowana do recyklingu metali. Mo'e by( stosowana dla ci#g!ego lub okresowego przep!ywu. Mo'e obs!ugiwa( du'y zakres st"'enia metali. Mo'e by( stosowana do usuwania substancji organicznych w %ciekach. Skuteczno%( nie jest silnie uzale'niona od st"'enia zanieczyszcze& niekorozyjnych w %ciekach. Stosunkowo droga. Dost"pne produkty handlowe. Sprawdzona i przetestowana w zastosowaniach przemys!owych (np. usuwanie i odzyskiwanie renu i selenu). Zdolna do oczyszczania do poziomu ppb (selektywna wymiana jonowa o zdolno%ci do poziomu ppt). Mo'na j# !atwo stosowa( w po!#czeniu z innymi technikami (np. wytr#cania) jako cz"%( zintegrowanego oczyszczania wody. Mo'e by( selektywna dla metali ci"'kich. Mo'e by( stosowana dla wielu typw przep!yww: okresowych, ci#g!ych, o stosunkowo du'ej obj"to%ci. Selektywna wymiana jonw wykorzystywana w izolowanych przypadkach, takich jak oczyszczanie %ciekw pochodz#cych z przemys!u nuklearnego.
Wady Elektrodializa ma takie same wady jak metody wymiany jonowej (np. zanieczyszczenie membrany). Wymaga sta!ego monitorowania. S!aba przy oczyszczaniu %ciekw o zmieniaj#cej si" zawarto%ci i du'ej obj"to%ci. Ograniczone nat"'enie przep!ywu i szybko%( filtrowania. Membrany mog# szybko ulega( rozk!adowi w %ciekach korozyjnych. Brak oddzielania metali. Stare membrany mog# przecieka(. Membrany mog# si" !atwo zatka(. Membrany wymagaj# cz"stej kontroli i wymiany. Urz#dzenia s# wyspecjalizowane i drogie. W osmozie odwrconej stosuje si" wysokie ci%nienie. Ograniczenie minimalnego nat"'enia przep!ywu na poziomie ca. 200 l/min. Nie mo'e obs!ugiwa( du'ych st"'e& metali. Osnowa !atwo zanieczyszczaj#ca si" cia!ami sta!ymi i niektrymi substancjami organicznymi. Nieselektywna tradycyjna wymiana jonw. Zu'yty wymiennik (jonit) musi by( zwykle zlikwidowany jako odpad toksyczny. Wraz z up!ywem czasu rozk!adowi mog# ulec osnowy. Efektywno%( czu!a na pH %ciekw. Du'e obj"to%ci %ciekw wymagaj# bardzo du'ych kolumn jonitowych. Selektywna wymiana jonowa nie ma do dzi% szerokiego zastosowania w przemy%le. Czasoch!onna regeneracja selektywnych kolumn jonitowych. Mog# by( konieczne d!ugie czasy kontaktu ze %ciekami. W"giel aktywny jest drogi. W"giel aktywny mo'e sta( si" po'ywk# dla
234
Odwrcona osmoza
Wymiana jonowa
Aktywny w"giel
Mo'e by( wykorzystywany w szerokim zakresie zastosowa& (np. usuwanie rt"ci lub dioksyn ze %ciekw).
Rozdzia% 2
Mo'e by( dodawany po koagulacji i sedymentacji jako warstwa w filtrach piaskowych. Istnieje technologia, a w sprzeda'y dost"pne jest wyposa'enie.
mikroorganizmw. Wysokie poziomy emisji SO2 wytwarzane w procesie ogrzewania przy wytwarzaniu w"gla z w"gla naturalnego.
Tabela 2.23: b) Zalety i wady powszechnie stosowanych technik oczyszczania wd odpadowych
235
Rozdzia% 2
2.$0 Transport i minimalizacja odpadw

2.$0.$ Pozosta%o&ci i odpady z produkcji metali nie#elaznych Z produkcj# metali nie'elaznych z surowcw pierwotnych i wtrnych wi#'e si" wytwarzanie wielu produktw ubocznych, produktw po%rednich i pozosta!o%ci. Pozosta!o%ci powstaj# na r'nych etapach procesu produkcji, takich jak operacje metalurgiczne, procesy wytapiania oraz z oczyszczania gazw odlotowych i wd odpadowych [tm 85, MURL Dsseldorf $997]. Sk!ad i warto%( sk!adnikw zawartych w pozosta!o%ciach wp!ywa na ich potencjalne ponowne wykorzystanie, np. szlam anodowy jest istotnym surowcem dla odzyskiwania metali szlachetnych. Bierze si" to pod uwag" przy ka'dym oznaczaniu pozosta!o%ci jako odpadw do likwidacji. Obecnie jako produkt uboczny zaleca si" rwnie' niektre py!y pofiltracyjne, takie jak opary krzemionki pochodz#ce z procesu wytapiania 'elazokrzemu i krzemometalu. Zgodnie z aktualnym prawem UE, wiele z tego rodzaju pozosta!o%ci uznaje si" za odpady. Jednak'e w przemy%le metali nie'elaznych przez wiele dziesi"cioleci wielu pozosta!o%ci u'ywano jako surowcw dla innych procesw; w okresie wielu lat utworzono rozleg!# sie( operatorw (zak!adw) metalurgicznych dla zwi"kszenia odzysku metali i zmniejszenia ilo%ci odpadw przeznaczonych do sk!adowania na sk!adowiskach. Stwierdza si", 'e niektre %rodki prawne s!u'#ce do regulacji ruchw odpadw hamuj# recykling pozosta!o%ci z operacji metalurgicznych [tm 99, Bontoux $997]. Ponadto dobrze wiadomo, 'e w przemys!ach produkcji metali uzyskuje si" jeden z najwy'szych stopni recyklingu ze wszystkich sektorw przemys!owych. W ten sposb wspomaga si" minimalizacj" skutkw oddzia!ywania na %rodowisko. Tym niemniej, problem pozosta!o%ci z zak!adw produkcyjnych oraz przeznaczenie niektrych z tych materia!w ogrywa( b"dzie rwnie' wa'n# rol" w przysz!ych pozwoleniach; na tym aspekcie koncentruj# si" techniki. W poni'szych tabelach przedstawiono przyk!ady potencjalnych odpadw wg Europejskiego Katalogu Odpadw (EWC) (decyzja Rady 94/3/EWG)$2 i Wykazu Odpadw Niebezpiecznych (HWL) (decyzja Rady 94/904/EWG). Odpady w kategoriach oglnych okre%la dyrektywa ramowa dotycz#ca odpadw (dyrektywa 75/442 EWG zmieniona dyrektyw# 9$/$56/EWG) jako wszystkie substancje oraz przedmioty wg kategorii ustalonych w za!#czniku I, ktre w!a%ciciel odrzuca lub zamierza odrzuci( albo odrzucenie ktrych jest od niego wymagane. Z przedstawion# wy'ej definicj# wsp!istnieje druga definicja odpadw. Definicj# t# jest definicja Konwencji Bazylejskiej, przyj"ta przez Uni" Europejsk# w roku $993: Odpady s# to substancje oraz przedmioty, ktre s# likwidowane lub s# przeznaczone do likwidacji lub ich likwidacja wymagana jest przepisami prawa obowi#zuj#cego w danym kraju [tm 99, Bontoux $997]. Odpady pochodz'ce z produkcji metali nie#elaznych
Kod EWC Nazwa Niebezpieczny odpad Pochodzenie
0$ 03 03 Masa Bayera z produkcji tlenku glinu $0 03 00 Odpady z aluminium metalurgii ogniowej
Proces przetwarzania boksytw
$2
EWC jest uzgodnionym, niewyczerpuj#cym wykazem odpadw, tj. wykazem, ktry jest co pewien czas przegl#dany i w razie potrzeby korygowany zgodnie z procedurami komisji. Umieszczenie materia!u w wykazie EWC nie oznacza, 'e materia! taki stanowi odpad we wszystkich okoliczno%ciach. Umieszczenie takie jest w!a%ciwe tylko przy spe!nieniu wymaga& definicji odpadw [tm 99, Definition of Waste $997].
236
Rozdzia% 2
Odpady pochodz'ce z produkcji metali nie#elaznych

$0 03 0$ $0 03 02 $0 03 03 $0 03 04 $0 03 05 $0 03 06 $0 03 07 $0 03 08 $0.03 09 $0 03 $0 $0 03 $$
Smo!y i inne odpady zawieraj#ce w"giel z produkcji anod Z!om anodowy Ko'uchy +u'le/bia!y ko'uch z wytapiania pierwotnego Py! tlenku glinu Zu'yte ta%my w"glowe i materia!y ognioodporne z produkcji anod Zu'yte wyk!adziny tygli +u'el solny z wytapiania wtrnego Czarny ko'uch z wytapiania wtrnego Odpady z przetwarzania 'u'lu solnego oraz przetwarzania czarnego 'u'lu Py! gazw spalania
Instalacja spiekania anody Hala tygli Wytapianie Wytapianie Wytapianie Instalacja spiekania anody Hala tygli Wytapianie Wytapianie Instalacja do odzyskiwania 'u'lu solnego System ograniczania emisji Rozdrabnianie, przechowywani e System ograniczania emisji System ograniczania emisji
$0 03 $2 Inne cz#steczki i py! (w!#czaj#c w to py! z m!yna kulowego) $0 03 $3 Odpady sta!e z oczyszczania gazw $0 03 $4 Szlam z oczyszczania gazw
$0 03 99 Odpady niewymienione w inny sposb $0 04 00 Odpady z metalurgii ogniowej o!owiu $0 04 0$ +u'le (z pierwotnego i wtrnego wytapiania) $0 04 02 +u'le i szumowiny (z pierwszego i wtrnego wytapiania) $0 04 03 Arsenian wapnia $0 04 04 Py!y z gazw spalania
Wytapianie Wytapianie System ograniczania emisji System ograniczania emisji System ograniczania emisji System ograniczania emisji
237
$0 04 05 Inne cz#steczki i py!y $0 04 06 Odpady sta!e z oczyszczania gazw
Rozdzia% 2

$0 04 07 Szlam z oczyszczania gazw $0 04 08 $0 04 99 $0 05 00 $0 05 0$ $0 05 02 $0 05 03
Zu'yte wyk!adziny i materia!y ogniotrwa!e Odpady niewymienione w inny sposb Odpady z metalurgii ogniowej cynku +u'le (wytapianie pierwotne i wtrne) Ko'uchy i szumowiny (wytapianie pierwotne i wtrne) Py! z gazw spalania
System ograniczania emisji Piec
Wytapianie Wytapianie System ograniczania emisji Sk!adowanie, transport, obs!uga System ograniczania emisji System ograniczania emisji Piec
$0 05 04 Inne cz#steczki i py! $0 05 05 Odpady sta!e z oczyszczania gazw $0 05 06 Szlam z oczyszczania gazw $0 05 07 $0 05 99 $0 06 00 $0 06 0$ $0 06 02 $0 06 03
Zu'yte wyk!adziny i materia!y ogniotrwa!e Odpady niewymienione w inny sposb Odpady z metalurgii ogniowej miedzi +u'le (wytapianie pierwotne i wtrne) Ko'uchy i szumowiny (z wytapiania pierwotnego i wtrnego) Py! z gazw spalania
Wytapianie Wytapianie System ograniczania emisji Sk!adowanie, transport, obs!uga Elektrolizernia System ograniczania emisji System ograniczania emisji Piec
$0 06 04 Inne cz#steczki i py!y $0 06 05 Odpady z rafinacji elektrolitycznej $0 06 06 Odpady sta!e z oczyszczania gazw $0 06 07 Szlam z oczyszczania gazw $0 06 08 Zu'yte wyk!adziny ogniotrwa!e i materia!y
238
Rozdzia% 2

$0 06 99 Odpady niewymienione w inny sposb $0 07 00 Odpady z metalurgii ogniowej srebra, z!ota i platyny $0 07 0$ +u'le (z wytapiania pierwotnego i wtrnego) $0 07 02 Ko'uchy i szumowiny (z wytapiania pierwotnego i wtrnego) $0 07 03 Odpady sta!e z oczyszczania gazw $0 07 04 Inne cz#steczki i py!y $0 07 05 $0 07 06 $0 07 99 $0 08 00 $0 08 0$ $0 08 02 $0 08 03 Szlam z oczyszczania gazw Zu'yte wyk!adziny i materia!y ogniotrwa!e Odpady niewymienione w inny sposb Odpady z metalurgii ogniowej innych metali nie'elaznych +u'le (z wytapiania pierwotnego i wtrnego) Ko'uchy i szumowiny (wytapianie pierwotne i wtrne) Odpady sta!e z oczyszczania gazw
Wytapianie Wytapianie System ograniczania emisji Sk!adowanie, transport, obs!uga System ograniczania emisji Piec
Wytapianie Wytapianie System ograniczania emisji Sk!adowanie, transport, obs!uga, metalurgia proszkw System ograniczania emisji Piec
$0 08 04 Inne cz#steczki i py!y
$0 08 05 $0 08 06
Szlamy z przetwarzania
Zu'yte wyk!adziny i materia!y ogniotrwa!e $0 08 99 Odpady nie wymienione w inny sposb $$ 02 00 Odpady i szlamy z technologii hydrometalurgicznych metali nie'elaznych
239
Rozdzia% 2

06 05 0$ $$ 02 0$ $$ 02 02 $$ 02 03 $$ 02 04 $3 0$ 00 $3 0$ 0$ $3 0$ 02 $3 0$ 03 $3 0$ 06 $3 03 00 $3 03 0$ $3 03 02 $3 03 03 $3 03 04 $3 03 05 $5 02 00 $5 02 0$
Szlam z oczyszczania %ciekw na miejscu Szlam z hydrometalurgii miedzi Szlam z hydrometalurgii cynku (w!#czaj#c w to jarozyt, geotyt) Odpady z produkcji anod dla wodnych procesw elektrolitycznych) Szlamy niewymienione w inny sposb Odpadowe leje hydrauliczne i p!yny hamulcowe Odpady w postaci olejw hydraulicznych zawieraj#ce PCP lub PCT Inne chlorowane oleje hydrauliczne (nie emulsje) Nie chlorowane oleje hydrauliczne (nie emulsje) Oleje hydrauliczne zawieraj#ce tylko oleje mineralne Oleje izolacyjne i termiczne oraz inne p!yny odpadowe Oleje izolacyjne i termiczne i inne ciecze Inne chlorowane oleje izolacyjne i inne ciecze zawieraj#ce PCB lub PCT. Nie chlorowane oleje izolacyjne i termiczne i inne ciecze. Oleje syntetyczne izolacyjne i termiczne oraz ciecze. Mineralne oleje izolacyjne i termiczne. Absorbenty, materia!y filtruj#ce, oczy%ciwa szmaciane i ubrania ochronne Absorbenty, materia!y filtruj#ce, oczy%ciwa szmaciane i ubrania ochronne
Oczyszczanie wd odpadowych Proces !ugowania Proces !ugowania Zak!ad produkcji anod
Transformator Transformator Transformator Transformator
Transformator Transformator
Transformator Transformator Transformator
System ograniczania emisji (odpylanie suche)
Tabela 2.24: Materia%y pochodz'ce z produkcji metali nie#elaznych. Wi"kszo%( z wy'ej wymienionych materia!w zawracana jest z powrotem do obiegu lub u'ywana jest w przemy%le metali nie'elaznych oraz w innych przemys!ach, np. produkcji cementu, materia!w %ciernych i w przemy%le budowlanym. Zamiarem nie jest tu z!omowanie ani likwidacja
Rozdzia% 2
takich materia!w. S# one wynikiem oddzielania metali, ktre jest konieczne dla ich odzysku oraz produkcji czystych metali ze z!o'onych *rde!. Poni'ej przedstawiono kilka przyk!adw. 2.$0.2 Stosowane procesy i techniki 2.$0.2.$ Pozosta%o&ci z procesw wytapiania G!wnymi pozosta!o%ciami pochodz#cymi z wytapiania metali nie'elaznych s#: 'u'el, ko'uchy i szumowiny usuwane w procesach pirometalurgicznych. +u'el wytwarzany jest w reakcji sk!adnikw towarzysz#cych tworzeniu si" 'u'lu (np. Fe) z dodawanymi topnikami. W procesie wytapiania 'u'el ma posta( ciek!# i posiada r'n# g"sto%( w stosunku do roztopionego metalu i dlatego mo'e by( spuszczany oddzielnie. Wi"kszo%( 'u'lu wytwarzanego w operacjach piecowych lub rafinacyjnych w procesach produkcji metali nie'elaznych mo'na zwykle zawraca( do obiegu lub wykorzystywa( dla dalszego odzysku metali. Na poni'szym rysunku przedstawiono wewn"trzne zawracanie do obiegu 'u'lu wytwarzanego podczas produkcji miedzi pierwotnej. W tym przyk!adzie, do pieca do wytapiania zawracany jest roztopiony 'u'el konwertorowy o du'ej zawarto%ci miedzi. Mied* z 'u'la wyprowadzanego z pieca do wytapiania usuwana jest w elektrycznym piecu do oczyszczania 'u'la. Piec taki pracuje w sposb ci#g!y przy prawie ci#g!ym przep!ywie 'u'la. W zale'no%ci od lokalnych urz#dze& powstaj#cy czysty 'u'el poddawany jest granulacji dla wytwarzania materia!w %ciernych lub jest wolno ch!odzony i !amany na du'e kawa!ki s!u'#ce do wype!niania lub jako materia! budowlany.
+u'el ($0 % Cu) Konwertor Pierce-Smitha piec zawiesinowy Outokumpu Kamie& Kamie& Elektryczny piec do oczyszczania 'u'la
Mied* konwertorowa do rafinacji
'u'el (<$ % Cu)
'u'el ($-$.5 % Cu)
Rysunek 2.4$: Piec do elektrycznego oczyszczania #u#li miedzi Wprowadza si" tu rozr'nienie mi"dzy 'u'lem o du'ej zawarto%ci metalu, ktry jest zawracany do obiegu i 'u'lem ko&cowym, o niskiej zawarto%ci metalu. Na podstawie kilku zak!adw pracuj#cych w przemys!ach metali nie'elaznych wykazano, 'e istnieje rynek, na ktrym mo'na z zyskiem sprzedawa( 'u'el dla dalszego wykorzystania. Wykorzystanie 'u'la jako materia!u budowlanego mo'liwe jest tylko wtedy, gdy ma!a jest ilo%( zwi#zkw metali zdolnych do !ugowania. Dla sprawdzenia takiego stanu istniej# r'ne testy. +u'el, ktry nie mo'e by( wykorzystany ani jako materia! %cierny, ani w budownictwie l#dowym czy wodnym, przesy!any jest do ostatecznej likwidacji na wysypisko odpadw. Przy wytapianiu metali lekkich (aluminium, magnez) wytwarzany jest 'u'el solny. Do zapobiegania utlenianiu roztopionego metalu i do wi#zania zanieczyszcze& pochodz#cych z procesu, stosuje si" topniki solne. Istniej# tu r'ne dost"pne sposoby minimalizowania ilo%ci u'ywanych topnikw solnych oraz r'ne techniki oczyszczania dla odzyskiwania soli i metalu; s# one przedstawione w sposb bardziej szczeg!owy w rozdziale 4 niniejszego dokumentu.
24$
Rozdzia% 2
Przez utlenianie metali na powierzchni k#pieli oraz w wyniku reakcji z materia!em ogniotrwa!ym stosowanym na wyk!adziny pieca wytwarzane s# ko'uchy i szumowiny. Zawarto%( metalu w ko'uchach jest stosunkowo wysoka (mi"dzy 20 i 80%), co oznacza, 'e mo'na je normalnie zawraca( do g!wnego procesu lub dostarcza( jako surowiec wtrny do innych zak!adw produkcji metali nie'elaznych. Innym *rd!em pozosta!o%ci s# zu'yte wyk!adziny i materia!y ogniotrwa!e. Pozosta!o%ci takie powstaj# przy odpadaniu materia!w ogniotrwa!ych z wyk!adzin pieca oraz przy wymianie na now# ca!ej wyk!adziny pieca. Trwa!o%( wyk!adziny pieca, w zale'no%ci od technologii i metalu, mie%ci si" w zakresie od kilku tygodni do kilku lat (np. dla piecw zawiesinowych Outokumpu, przy wytwarzaniu miedzi pierwotnej, 'ywotno%( wyk!adziny wynosi od 6 do $0 lat). Ilo%( materia!u wyk!adzinowego pieca mo'e si"ga( do 5 kg/t metalu wytwarzanego z roztopionego metalu [tm 85, MURL Dsseldorf $997]. Dla wyk!adzin piecowych stosuje si" nast"puj#ce techniki: przetwarzanie w piecu do wytapiania w celu wytworzenia 'u'lu oboj"tnego, np. wyk!adziny z procesu wytapiania mosi#dzu przesy!ane s# bezpo%rednio do lokalnego pieca do wytapiania miedzi wtrnej; - u'ycie jako sk!adnika masy do zatykania otworu spustowego; - sk!adowanie na wysypisku wyk!adzin oboj"tnych. W poni'szej tabeli przedstawiono ilo%ci pozosta!o%ci zawracanych do obiegu, u'ywanych ponownie i odprowadzanych z niektrych piecw do wytapiania metali nie'elaznych w Niemczech. W tym znaczeniu, recykling oznacza zawracanie pozosta!o%ci do procesu, w ktrym zosta!y wytworzone. Ponownie u'ycie oznacza, 'e pozosta!o%ci u'ywane s# do innych celw, np. 'u'el mo'na ponownie u'ywa( jako materia! budowlany. Pozosta%o&* Ilo&* pozosta%o&ci w tonach podana dla roku $996 Zawracane do Odprowadzane Ilo&* ca%kowita obiegu lub na wysypisko ponownie u#ywane 2$ $88 209 $655 637 $6869 $903 45904 6$5 $$2438 348 $$45 728 3 0 927 8$ 0 0 2800 $365 $687$ $903 4683$ 696 $$2438 348
Odpady materia!w ogniotrwa!ych (krzemionka) Odpady materia!w ogniotrwa!ych Odpady materia!w ogniotrwa!ych ze szkodliwymi sk!adnikami +u'el Ko'uchy z wytapiania o!owiu Ko'uchy zawieraj#ce aluminium Ko'uchy zawieraj#ce magnez +u'el solny z wytapiania aluminium Inne pozosta!o%ci
Tabela 2.25: Ilo&* pozosta%o&ci zawracanych do obiegu, ponownie u#ywanych i odprowadzanych, podanych dla roku $996 w niektrych zak%adach produkcji metali nie#elaznych w P%nocnej Nadrenii -Westfalii. [tm 83, MURL Dsseldorf $999]
242
Rozdzia% 2
2.$0.2.2 Pozosta%o&ci z systemu ograniczania emisji Innym istotnym *rd!em materia!w sta!ych jest system ograniczania zanieczyszcze&. S# to py!y gazw odlotowych i szlam odzyskiwane z urz#dze& s!u'#cych do ograniczania zanieczyszczenia powietrza oraz z innych odpadw cz"%ci sta!ych, takich jak zu'yty materia! filtrw. Py! pochodz#cy ze sk!adowania i obs!ugi surowcw oraz z pracy urz#dzenia do wst"pnego przetwarzania wychwytywany jest za pomoc# systemu odpylania (zwykle filtra workowego) i przesy!any jest z powrotem do procesu g!wnego lub innego pieca do wytapiania. W niektrych przypadkach, przed zawrceniem na sk!adowiska surowcw i stacj" obs!ugi, py! nale'y zbryli(. Zapylone gazy odlotowe pochodz#ce z urz#dze& do wytapiania i rafinacji mo'na oczyszcza( (tak jak przedstawiono w punkcie 2.8) za pomoc# r'nych technik ograniczania emisji. Materia! zebrany jako py! w wyniku oczyszczania gazw odlotowych mo'na aglomerowa( i przes!a( z powrotem do pieca do wytapiania lub dostarcza( w postaci surowca dla dalszego odzysku metalu w innych zak!adach. Przyk!adem jest tu py! bogaty w cynk pochodz#cy z konwertora lub elektrycznego pieca do oczyszczania 'u'lu w procesie wytapiania miedzi pierwotnej, ktry mo'na przetwarza( jako produkt uboczny i u'ywa( ponownie jako surowiec w instalacji do odzyskiwania cynku [tm 92, Copper Expert Group - Grupa Ekspertw ds. Miedzi]. Innym przyk!adem jest tu wykorzystywanie oparw krzemionkowych (mikrokrzemionki), wychwytywanych za pomoc# filtra workowego, przy wytapianiu krzemometalu lub 'elazokrzemu i ich sprzedawanie przemys!owi budowlanemu jako warto%ciowego produktu ubocznego. Szlam pochodz#cy z p!uczki wie'owej i zawieraj#cy metal jest normalnie spuszczany np. w komorowej prasie filtracyjnej i odsy!any z powrotem do pieca do wytapiania w postaci placka pofiltracyjnego. Podczas oczyszczania gazw odlotowych w suchym systemie do odpylania, co pewien czas nale'y wymienia( materia! filtracyjny. Filtry zawieraj# zwi#zki metali i cz#steczki pochodz#ce z procesu. Mo'na tu przedstawi( wiele przyk!adw wykorzystywania materia!u filtra w procesie pirometalurgicznym. Je'eli wykorzystanie takie nie jest mo'liwe, zwi#zki takie przesy!ane s# do ostatecznej likwidacji w piecu do spopielania lub na wysypisko odpadw. W poni'szej tabeli przedstawiono niektre dane dotycz#ce ilo%ci pozosta!o%ci pochodz#cych z systemu do ograniczania emisji, ktre s# ponownie zawracane do obiegu, wykorzystywane ponownie lub odprowadzane na wysypisko w niektrych zak!adach produkcji metali nie'elaznych w Niemczech. Pozosta%o&* Ilo&* pozosta%o&ci w tonach podana dla roku $996 Zawracane do Odprowadzan Ilo&* og%em obiegu lub e na wysypisko ponownie u#ywane 6550 $886 8436
Py!y zawieraj#ce metale nie'elazne Py! 20$ $3 2$4 Pozosta!o%ci mineralne 2638 $752 4390 pochodz#ce z systemu do ograniczania emisji Szlam 508 4 5$$ Py! zawieraj#cy aluminium $477 66 $543 Tabela 2.26: Ilo&ci pozosta%o&ci zawracanych do obiegu, ponownie u#ywanych i odprowadzanych podanych dla roku $996 w niektrych zak%adach produkcji metali nie#elaznych w P%nocnej Nadrenii Westfalii [tm 84, MURL Dsseldorf $999]
Rozdzia% 2
2.$0.2.3 Pozosta%o&ci pochodz'ce z oczyszczania &ciekw W procesach pirometalurgicznych produkcji metali nie'elaznych normalnie nie s# wytwarzane szkodliwe wody odpadowe. Wody te u'ywane s# do bezpo%redniego lub po%redniego ch!odzenia pieca, lanc tlenowych i urz#dze& do odlewania, np. odlewania anod miedzianych oraz odlewania ci#g!ego. Woda ta nagrzewa si" w wyniku ch!odzenia urz#dze&, lecz normalnie nie jest zanieczyszczona zanieczyszczeniami chemicznymi ani cz#steczkami metalu. Z tego wzgl"du woda ch!odz#ca odprowadzana jest zwykle bezpo%rednio po osadniku lub po kolejnym etapie oczyszczania, z powrotem do *rd!a odbioru. Usuwany materia! sta!y zawracany jest do pieca do wytapiania. W przypadku u'ywania wie'owej p!uczki mokrej do czyszczenia gazw odlotowych, wytwarzane s# wody odpadowe. Taki strumie& wd odpadowych musi by( oczyszczany w celu zmniejszenia ilo%ci zwi#zkw chemicznych. W wyniku oczyszczania wytwarzany jest szlam, ktry mo'e by( bogaty w metal i czasami mo'e by( zawracany do procesu, gdy wystarczaj#co du'a b"dzie w nim zawarto%( metalu. Woda technologiczna pozostaj#ca z operacji hydrometalurgicznych stwarza du'e ryzyko zanieczyszczenia %rodowiska wodnego. Z tego wzgl"du musi by( oczyszczana w oczyszczalni %ciekw. Oczyszczanie odbywa si" przez zoboj"tnienie lub wytr#canie okre%lonych jonw. G!wn# pozosta!o%ci# z takich systemw oczyszczania %ciekw jest gips (CaSO4) oraz wodorotlenki i siarczki metalu. Szlam czasami zawracany jest z powrotem do g!wnego procesu produkcji, gdy zoboj"tnianie nie powoduje zrzutu sk!adnikw ubocznych; cz"%ciej jest likwidowany. 2.$0.2.4 Pozosta%o&ci pochodz'ce z procesw hydrometalurgicznych metali nie#elaznych Innym istotnym *rd!em pozosta!o%ci cz"%ci sta!ych jest produkcja metali nie'elaznych w procesie hydrometalurgicznym. W procesie trawienia mog# by( wytwarzane stosunkowo du'e ilo%ci szlamu (np. w zale'no%ci od jako%ci koncentratu, ok. 0,3 do 0,5 ton cz"%ci sta!ych na bazie 'elaza na ton" cynku). Pozosta!o%ci takie s# normalnie deponowane w specjalnie uszczelnionych basenach. Inne cz"%ci sta!e bogate w metal mog# by( wytwarzane rwnie' w procesie !ugowania i oczyszczania oraz w procesie elektrolizy. S# one zwykle bogate w okre%lony metal i mo'na je czasami zawraca( do procesu produkcyjnego lub przesy!a( do odzyskiwania metalu w innych zak!adach produkcji metali nie'elaznych (np. dla produkcji metali szlachetnych, o!owiu, miedzi i kadmu). Jednym z najwa'niejszych surowcw dla odzyskiwania metali szlachetnych jest szlam anodowy pochodz#cy z elektrolizerni; z tego wzgl"du, surowiec ten uwa'any jest za warto%ciowy produkt uboczny w produkcji miedzi. Sprawy te przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych grup metali. 2.$0.2.5 Inne pozosta%o&ci z produkcji metali nie#elaznych Istnieje kilka innych rodzajw pozosta!o%ci, takich jak oleje izolacyjne, hydrauliczne oraz termiczne pochodz#ce z regularnej konserwacji urz#dze&, np. transformatora dla piecw elektrycznych. S# one zwykle dostarczane do rafinerii zu'ytych olejw (lub, w niektrych krajach, np. we W!oszech, do prawnie nakazanego konsorcjum lub agencji). W niektrych warunkach mo'na je stosowa( na miejscu jako *rd!o energii.
244
Rozdzia% 2
2.$0.3 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT W cz"%ci niniejszej przedstawiono wiele technik s!u'#cych do zapobiegania oraz zmniejszania emisji i pozosta!o%ci oraz techniki s!u'#ce do zmniejszania oglnego zu'ycia energii. Wszystkie one s# dost"pne w handlu. Celem ukazania technik zapewniaj#cych wysoki poziom ochrony %rodowiska przedstawiono kilka przyk!adw. Techniki przedstawione jako przyk!ady oparte s# na informacjach dostarczanych przez przemys! i Europejskie Pa&stwa Cz!onkowskie oraz na ocenach Europejskiego Biura IPPC w Sewilli. 2.$0.3.$ Minimalizacja pozosta%o&ci pochodz'cych z procesw metalurgicznych Jak stwierdzono w punkcie 2.$0.2.$, na ilo%( 'u'lu i ko'uchw wytwarzanych przez wytapiane metale wp!ywaj# g!wnie zanieczyszczenia pochodz#ce z surowcw, co oznacza, 'e czystsze materia!y prowadz# do wytwarzania mniejszej ilo%ci cz"%ci sta!ych. W niektrych przypadkach mo'na to zapewni( przez dobranie materia!u, ktry b"dzie u'ywany. Na przyk!ad, niektre koncentraty cynku mog# zawiera( mniejsze ilo%ci 'elaza [tm $0$, NL Zn $998]; procesy opracowane do wykorzystywania tych technik mog# zminimalizowa( produkcj" pozosta!o%ci na bazie 'elaza. Ograniczona dost"pno%( i wy'sze koszty takich koncentratw oznaczaj#, 'e nie jest to rozwi#zanie globalne. Dla aluminium wtrnego, wst"pne przetworzenie z!omu oraz zastosowanie czystszych materia!w powoduje zmniejszenie lub wyeliminowanie, w zale'no%ci od u'ywanego pieca, stosowanego topnika solnego. Nale'y zbilansowa( ekonomiczn# efektywno%( przetwarzania wst"pnego. Z drugiej strony, niew!a%ciwe sk!adowanie i obs!uga mog# prowadzi( do zwil'enia materia!w. Na przyk!ad w procesie ponownego wytapiania aluminium paruje woda, co mo'e doprowadzi( do wybuchu. Wytwarzanie ko'uchw mo'na zminimalizowa( przez zoptymalizowanie pracy pieca, np. przez zmniejszenie wypalenia przez unikanie przegrzania wytopu. Dla zapewnienia optymalnych warunkw pracy stosowane s# nowoczesne techniki sterowania procesem. W celu unikni"cia utleniania powierzchni k#pieli wytopu, piec mo'e pracowa( w uk!adzie zamkni"tym. Na przyk!ad, przez stopienie aluminium w atmosferze redukcyjnej (p!ukanie pieca gazem oboj"tnym), zmniejsza si" ilo%( wytwarzanych ko'uchw. Inne rozwi#zania mog#ce zmniejszy( utlenianie to zastosowanie systemu pompowania oraz bocznej studzienki (odstojnika). Praktycznie wykazano, 'e popio!y o!owiu i du'e ilo%ci 'u'lu wytwarzane w procesie wytapiania mo'na w szerokim zakresie zawraca( do obiegu lub ponownie wykorzystywa(. Nie ma mo'liwo%ci ca!kowitego unikni"cia zu'ytych wyk!adzin; zmniejszenie ich ilo%ci mo'na uzyska( w nast"puj#cy sposb: wykonanie dok!adnej wyk!adziny pieca z cegie!; ci#g!e u'ywanie pieca i w ten sposb zmniejszenie zmian temperatury; krtki czas oddzia!ywania topnikw; unikanie 'r#cych topnikw; dok!adne czyszczenie piecw i tygli; zmniejszenie mieszania w piecu (obrotw).
W okre%lonych warunkach, w zale'no%ci od sk!adu zu'ytych wyk!adzin i materia!w ogniotrwa!ych, mo'liwe jest ich ponowne u'ycie. Na przyk!ad, materia!y ogniotrwa!e u'ywane s#
Rozdzia% 2
ponownie do wytapiania miedzi pierwotnej i wtrnej po rozdrobnieniu jako masa lejna lub spustowa lub te' jako topnik do regulacji sk!adu 'u'lu. Alternatywnie, zawarto%( metali mo'na oddzieli( od materia!u przez zmielenie i rozdrobnienie a zu'yte wyk!adziny i materia!y ogniotrwa!e mo'na wykorzystywa( do celw budowlanych. Materia!y zawieraj#ce metale mo'na z powrotem wprowadza( do pieca do wytapiania lub dostarcza( do innych zak!adw metali nie'elaznych. 2.$0.3.2 Minimalizacja pozosta%o&ci pochodz'cych z systemu ograniczania emisji Tak, jak przedstawiono wy'ej, g!wnym *rd!em pozosta!o%ci wytwarzanych w systemie ograniczania emisji jest, w zale'no%ci od techniki ograniczania emisji, py! piecowy oraz szlam. Obj"to%( gazw technologicznych, ktre nale'y oczyszcza(, w du'ym stopniu zale'y od typu pieca. Na przyk!ad ca!kowicie uszczelniony piec wytwarza znacznie mniej py!w piecowych ni' piec p!zamkni"ty lub otwarty. Jak ju' wspomniano, py! zawieraj#cy metale mo'na zwykle zawraca( do pieca do wytapiania lub sprzedawa( innym zak!adom metali nie'elaznych dla dalszego zyskownego wykorzystania. W przypadku bezpo%redniego ponownego wykorzystywania py!w jako surowca, cz"sto wymagany jest etap aglomeracji jako proces wst"pnego przetworzenia. Py! piecowy i szlam mo'na przetwarza( w wielu procesach pirometalurgicznych i hydrometalurgicznych. Osuszenie surowca wsadowego do pieca do wytapiania mo'e prowadzi( do uwalniania SO2, szczeglnie w przypadku u'ywania jako surowca rud siarczkowych lub koncentratw (innym *rd!em jest zawarto%( siarki w paliwie). W zale'no%ci od zastosowanego procesu, gips (CaSO4) wytwarzany w p!uczce wie'owej SO2 mo'na czasami zawraca( do suszarki jako cz"%( wsadu topnikowego dla pieca. Ilo%( zu'ytych workw filtrw mo'na zmniejszy( przez zastosowanie nowoczesnych, mocniejszych materia!w filtruj#cych. Filtry workowe zaliczane s# do technik ograniczania emisji nie wymagaj#cych bardzo du'ej konserwacji. W przypadku uszkodzenia worka, do momentu wykonania bezpiecznej naprawy, odpowiedni# komor" filtra mo'na odizolowa( za pomoc# p!yt pokrywowych. Wymiana filtra jest zwykle konieczna tylko wtedy, gdy z eksploatacji wy!#czono od $0 do 20% komr filtra. Wymiana workw filtra na nowoczesne, niezawodne filtry tkaninowe jest cz"sto !atwa, lecz nale'y tu wzi#( pod uwag" wymagania techniczne i zwi#zane z tym koszty inwestycyjne w okre%lonych przypadkach. Zu'yte worki filtrw mo'na zawraca( do pieca do wytapiania. W przypadku zmiany lub odnawiania systemu filtracyjnego, wi"ksza 'ywotno%( i sprawno%( workw mo'e owocowa( mniejszym ich zu'yciem. W przypadku, gdy poci#gnie to za sob# dodatkowe koszty instalacji, mo'na je zwykle skompensowa( zmniejszeniem ilo%ci uszkodze& workw. 2.$0.3.3 Zmniejszenie pozosta%o&ci wytwarzanych przez oczyszczanie &ciekw Zmniejszenie oddzia!ywania ciep!ej wody ch!odz#cej na %rodowisko mo'na osi#gn#( przez zastosowanie r'nych rodzajw systemw ch!odzenia, takich jak zamkni"te obiegi ch!odzenia, p! zamkni"te obiegi ch!odzenia oraz techniki ch!odzenia w cyklu otwartym (ch!odnie kominowe). W przypadku u'ywania zamkni"tego obiegu ch!odzenia (np. ch!odnice powietrzne), mo'na zminimalizowa( ilo%ci uwalnianej wody ch!odz#cej; dla unikni"cia kumulacji soli mo'e by( wymagany pewien zrzut. Nale'y zauwa'y(, 'e dobranie najlepszego sytemu ch!odzenia zale'y od wielu parametrw charakterystycznych dla okre%lonego terenu. W celu zminimalizowania wp!ywu ch!odzenia na %rodowisko jako ca!o%ci nale'y zapozna( si" z dokumentem referencyjnym BAT dla systemw ch!odzenia.
Rozdzia% 2
W przypadku zawracania wody oczyszczonej z powrotem do p!uczki wie'owej, mo'na zmniejszy( ilo%( wody odpadowej wytwarzanej przez p!uczk" mokr#. W celu unikni"cia wzrastaj#cej ilo%ci soli w obiegu wody p!ucz#cej, z systemu nale'y w sposb ci#g!y spuszcza( ma!# ilo%( wody i uzupe!nia( j# wod# %wie'#. 2.$0.3.4 Zmniejszenie innych pozosta%o&ci powstaj'cych przy produkcji metali nie#elaznych We wszystkich maszynach pracuj#cych w instalacjach przemys!owych jako %rodek smarny stosowany jest olej. Olej ten musi by( wymieniany z powodu przechwytywania metali oraz wchodzenia w reakcje chemiczne. Straty oleju wskutek wyciekw mo'na zminimalizowa( i wyd!u'y( przerwy mi"dzy wymianami oleju przeprowadzaj#c regularn# konserwacj", naprawy i konserwacj" profilaktyczn#. Zmniejszenie ilo%ci zu'ytego oleju uzyskuje si" rwnie' przez zastosowanie filtrowania wyd!u'aj#cego 'ywotno%(. Na przyk!ad, dla ci#g!ego oczyszczania ma!ej ilo%ci oleju mo'na zainstalowa( filtry bocznikowe. W ten sposb, w zale'no%ci od okre%lonego systemu filtracyjnego, mo'na wyd!u'y( 'ywotno%( do $0 razy. W przypadku, gdy zu'yte filtry oleju zbierane s# osobno, mo'na je rozkruszy( w rozdrabniaczu. Metal mo'na ponownie u'y( w piecu do wytapiania jako surowiec wtrny, olej mo'na odwirowa( i nast"pnie przes!a( do rafinerii oleju zu'ytego. 2.$0.3.5 Zawracanie i ponowne u#ycie pozosta%o&ci z procesw wytapiania metali nie#elaznych Jak ju' wykazano w tej cz"%ci, pozosta!o%ci z produkcji metali nie'elaznych mo'na zawraca( do obiegu i ponownie wykorzystywa( w szerokim zakresie. W poni'szej tabeli przedstawiono r'ne mo'liwo%ci recyklingu i ponownego u'ycia takich pozosta!o%ci. )rd%o pozosta%o&ci Transport surowcw, itp.. Piec do wytapiania Metale, ktrych to dotyczy Wszystkie metale Wszystkie metale Produkt po&redni lub pozosta%o&* Py!, zmiotki +u'el Opcje recyklingu i ponownego u#ycia Materia! wsadowy dla g!wnego procesu Zawracanie do wytapiania Materia! budowlany po przetworzeniu 'u'lu Przemys! materia!w %ciernych Cz"%ci 'u'lu mog# by( u'ywane jako materia!y ogniotrwa!e, np. 'u'el z produkcji chromu metalicznego. Surowiec dla innych procesw 'elazostopw Zawracanie do pieca do wytapiania Zawracanie do pieca do wytapiania Odzyskwianie innych cennych metali
247
+elazostopy Konwertor Piece do rafinowania Cu Cu Pb
Bogaty 'u'el +u'el +u'el Ko'uchy
Rozdzia% 2
Przetwarzanie 'u'lu Piec do wytapiania
Metale szlachetne (PMs) Cu i Ni
Ko'uchy 'u'el Oczyszczony 'u'el Kamie& Ko'uchy +u'el +u'el solny
Wewn"trzne zawracanie do obiegu Materia! budowlany Odzyskiwanie metali Zawracanie do procesu po przetworzeniu. Odzyskiwanie metali Odzyskiwanie metali, soli i tlenkw Odzyskiwanie Ni. Zawracanie do konwertora Odzyskiwanie metali szlachetnych Ponowne u'ycie w procesie !ugowania Substancja do naw"glania lub likwidacja Sprzeda' jako elektrolitu Odzyskiwanie Z!om 'eliwny po oczyszczeniu Ponowne u'ycie jako materia! wsadowy procesu Zawracanie do ISF Likwidacja, ponowne u'ycie roztworu. Likwidacja Odzyskiwanie, likwidacja. Regeneracja Likwidacja ,ugowanie, rozk!ad, zoboj"tnianie. U'ycie jako %rodka 'u'lotwrczego, likwidacja. U'ycie jako surowca w innych procesach. Odzyskiwanie Zawracanie do procesu Odzyskiwanie innych metali
Wszystkie metale Wtrne Al
Rafinacja elektrolityczna
Cu
Elektrolityczne otrzymywanie metali Elektroliza soli stopionych
Upust elektrolitu Resztki anod Szlam anodowy Zn, Ni, Co, Zu'yty PMs elektrolit Al Na i Li SPL Nadmiar k#pieli Pr"ty anodowe Materia! elektrolizerw Pozosta!o%ci Pozosta!o%ci Pozosta!o%ci ferrytowe Pozosta!o%ci Pozosta!o%ci Cu/Fe Katalizator Szlam kwasowy S!aby kwas
Destylacja
Hg Zn, Cd Zn Cu Ni
,ugowanie
Instalacja kwasu siarkowego
Wyk!adziny pieca Mielenie, rozdrabnianie Trawienie Suche systemy ograniczania emisji
Materia!y ogniotrwa!e Py! w"glowy i grafitowy Cu ,Ti Zu'yty kwas Wi"kszo%( Py! stosowanie pofiltracyjny filtrw tkaninowych lub
Wszystkie metale W"giel
248
Rozdzia% 2
Mokre systemy ograniczania emisji Oczyszczanie wd odpadowych, szlamu Trawienie
elektrofiltrw Wi"kszo%( Szlam p!uczki pofiltracyjny wie'owe lub mokre elektrofiltry. Wi"kszo%( Wodorotlenek lub szlamy siarczkowe. Tlenek glinu Masa Bayera.
Zawracanie do procesu lub odzyskiwanie innych metali (np. Hg). Likwidacja. Likwidacja, ponowne u'ycie Ponowne u'ycie Likwidacja, ponowne u'ycie roztworu.
Tabela 2.27: Pozosta%o&ci i ich potencjalne zastosowanie Zgodnie z projektem badawczym dotycz#cym unikania i recyklingu odpadw z du'ej ilo%ci zak!adw do wytapiania metali nie'elaznych w P!nocnej Nadrenii-Westfalii, znaczenie r'nych tras recyklingu mo'na przedstawi( w poni'szym rozbiciu [tm 83, MURL Dsseldorf $999] [tm $68, W. Neuhaus $999].
R ec yklin g w pro d u kc ji m e tali n ie % elazn yc h
7 13% 6 2%
8 6% 1 O d zyskiw a nie " u " la s oln e 2 T opnik 3 P rzem ys $ bud o w lan y 4 P rzem ys $ " e la za i sta li 1 54% 5 P rzeta pianie m etali nie " e la zn yc h 6 Z as yp yw a n ie k opal ' w ! gla 7 O d zysk m etali 3 7% 2 1% 8 Inn e
5 16% 4 1%
Rysunek 2.42: R#ne trasy recyklingowe wed%ug ilo&ci pozosta%o&ci wytwarzanych przez niektre zak%ady produkcyjne metali nie#elaznych w P%nocnej Nadrenii-Westfalii. Dla uzyskania efektywnego zmniejszenia ilo%ci odpadw i recyklingu, pod uwag" mo'na wzi#(: programowe, okresowe kontrole minimalizacji odpadw; zach"canie personelu do uczestniczenia w takich inicjatywach; dost"pno%( czynnego monitorowania przerobu materia!w oraz odpowiedniego bilansowania masy. Monitorowanie powinno obejmowa( wod", pr#d i ciep!o; konieczno%( zrozumienia kosztw zwi#zanych z produkcj# odpadw w zakresie procesu. Mo'na to osi#gn#( przez odpowiednie ksi"gowanie zapewniaj#ce przypisanie likwidacji
249
Rozdzia% 2
odpadw i innych istotnych kosztw %rodowiskowych do odpowiednich procesw i nie traktowanie ich jako lokalnych kosztw oglnych.
2.$$ Odzysk energii

Artyku! 3 ust. d dyrektywy IPPC wymaga efektywnego wykorzystywania energii; uwaga ta zawiera komentarz dotycz#cy u'ycia energii i jej miejsca w ocenie BAT w ramach ka'dego rozdzia!u dotycz#cego produkcji metali. Zu'ycie energii w przemy%le metali nie'elaznych przedstawione jest w wielu sprawozdaniach przygotowanych przez O%rodek Analiz i Rozpowszechniania Demonstracyjnych Technik Energetycznych (CADDET). Sprawozdania takie wykorzystywane s# szeroko przy porwnywaniu technik. 2.$$.$ Stosowane techniki W produkcji i odlewaniu metali nie'elaznych szeroko stosuje si" odzyskiwanie energii i ciep!a. Procesy pirometalurgiczne charakteryzuj# si" wysok# intensywno%ci# ciepln#, a gazy technologiczne zawieraj# du'o energii cieplnej. W rezultacie, do odzyskiwania ciep!a wykorzystuje si" tu palniki rekuperacyjne, wymienniki ciep!a i kot!y. Mo'na wytwarza( par" i elektryczno%( w celu ich wykorzystania na miejscu lub gdzie indziej albo do wst"pnego podgrzania gazw technologicznych lub paliwa gazowego [tm $$8, ETSU $996]. Techniki stosowane do odzyskiwania ciep!a r'ni# si" w zale'no%ci od miejsca. Na techniki te wp!yw ma wiele czynnikw, takich jak potencjalne mo'liwo%ci wykorzystania ciep!a i energii w danym miejscu lub w jego pobli'u, zakres pracy oraz potencja! gazw lub ich sk!adnikw do zatykania lub pokrycia wymiennikw ciep!a. Poni'ej przedstawiono typowe przyk!ady stanowi#ce techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla zastosowania w procesach wytwarzania metali nie'elaznych [tm $$8, ETSU $996]. Przedstawione tu techniki mo'na wprowadzi( do wielu z istniej#cych procesw: Gor#ce gazy wytwarzane podczas wytapiania lub pra'enia rud siarczkowych przeprowadzane s# prawie zawsze przez kot!y wytwarzaj#ce par". Wytwarzan# par" mo'na wykorzystywa( do produkcji elektryczno%ci i/lub do celw ogrzewania. Przyk!adem mo'e by( tu wytwarzanie przez piec do wytapiania miedzi 25% zapotrzebowania energii elektrycznej ($0,5 MVA) z pary wytwarzanej przez kocio! ciep!a odpadowego z pieca zawiesinowego. Oprcz wytwarzania elektryczno%ci, para wykorzystywana jest jako para technologiczna w suszarce koncentratw a resztkowe ciep!o odpadowe u'ywane jest do wst"pnego podgrzewania powietrza spalania. Inne procesy pirometalurgiczne s# rwnie' silnie egzotermiczne, w szczeglno%ci w przypadku stosowania powietrza spalania wzbogaconego tlenem. W wielu procesach, nadwy'ka ciep!a wytwarzana na etapach wytapiania lub procesu konwertorowego wykorzystywana jest do topienia materia!w wtrnych bez zastosowania dodatkowego paliwa. Na przyk!ad, ciep!o wydzielane w konwertorze Pierce-Smitha wykorzystywane jest to topienia z!omu anodowego. W takim przypadku, materia! z!omowy wykorzystywany jest do ch!odzenia procesu przy dok!adnym sterowaniu dodatkami; w ten sposb unika si" konieczno%ci ch!odzenia konwertora za pomoc# innych %rodkw w r'nym okresie cyklu. W wielu innych konwertorach, do ch!odzenia mo'na wykorzystywa( dodatki z!omu; konwertory niezdolne do takiego wykorzystywania s# dostosowywane do takich mo'liwo%ci. Zastosowanie powietrza wzbogaconego tlenem lub tlenu w palnikach powoduje zmniejszenie zu'ycia energii przez umo'liwienie wytapiania samorodnego lub kompletnego spalania materia!w zawieraj#cych w"giel. Znacznie zmniejszone s# obj"to%ci gazw odpadowych, umo'liwiaj#c w ten sposb stosowanie mniejszych wentylatorw.
250
Rozdzia% 2
Na bilans energii w operacji wytapiania mo'e rwnie' wp!ywa( materia! wyk!adziny piecw. W takim przypadku, stwierdza si", 'e materia!y ogniotrwa!e o ma!ej masie mog# mie( korzystny wp!yw przez zmniejszenie pojemno%ci cieplnej i magazynowania ciep!a w instalacji [tm $06, Farrell $998]. Czynnik ten musi by( zrwnowa'ony z trwa!o%ci# wyk!adziny pieca i przenikania metalu do wyk!adziny i mo'e nie by( odpowiedni we wszystkich przypadkach. Osobne osuszanie koncentratw w niskich temperaturach zmniejsza zapotrzebowanie energii. W przeciwnym przypadku, wymagana jest energia do przegrzania pary w piecu do wytapiania i nast"puje istotny wzrost oglnej obj"to%ci gazw powoduj#cy konieczno%( zastosowania wi"kszych wentylatorw. Produkcja kwasu siarkowego z dwutlenku siarki emitowanego na etapach pra'enia i wytapiania jest procesem egzotermicznym, obejmuj#cym wiele etapw ch!odzenia gazw. Ciep!o generowane w gazach podczas procesu konwertorowego i ciep!o zawarte w wytwarzanym kwasie mo'e by( wykorzystywane do wytwarzania pary i/lub gor#cej wody. Ciep!o jest odzyskiwane przez wykorzystanie gor#cych gazw z etapw wytapiania do wst"pnego podgrzania wsadu piecowego. W podobny sposb mo'na wst"pnie podgrzewa( paliwo gazowe i powietrze spalania lub stosowa( w piecu palnik rekuperacyjny. W takich przypadkach poprawia si" sprawno%( ciepln#. Na przyk!ad, prawie wszystkie piece szybowe do wytapiania z!omu katodowego/miedzi opalane s# gazem ziemnym; w zale'no%ci od %rednicy i wysoko%ci pieca, konstrukcja umo'liwia uzyskanie sprawno%ci cieplnej (wykorzystanie paliwa) na poziomie od 58% do 60%. Zu'ycie gazu jest na poziomie ok. 330 kWh/ton" metalu. Sprawno%( pieca szybowego jest wysoka, zasadniczo wskutek wst"pnego podgrzewania wsadu w piecu. W gazach odlotowych mo'e wyst"powa( wystarczaj#ca ilo%( ciep!a resztkowego dla odzyskania i ponownego u'ycia do podgrzania powietrza spalania i gazu. Uk!ad odzyskiwania ciep!a wymaga zmiany kierunku piecowych gazw kominowych przez odpowiedniej wielko%ci wymiennik ciep!a, wentylator przenosz#cy i uk!ad kana!w. Odzyskiwane ciep!o jest na poziomie ok. od 4% do 6% zu'ycia paliwa piecowego. Istotn# technik# jest tu ch!odzenie przed instalacj# filtrw workowych, gdy' w ten sposb chroni si" filtry przed oddzia!ywaniem wysokich temperatur umo'liwiaj#c w ten sposb szersze mo'liwo%ci doboru tkanin. Czasami na tym etapie mo'na odzyskiwa( ciep!o. Na przyk!ad, w typowym uk!adzie stosowanym dla pieca szybowego do wytapiania metali, gazy z grnej cz"%ci pieca doprowadzane s# kana!ami do pierwszego z dwch wymiennikw ciep!a, wytwarzaj#cego wst"pnie podgrzane powietrza spalania w piecu. Temperatura gazw za takim wymiennikiem ciep!a mo'e by( w zakresie od 200 do 450 oC. Drugi wymiennik ciep!a obni'a temperatur" gazu do $30oC przed filtrem workowym. Za wymiennikami ciep!a wyst"puje zwykle cyklon s!u'#cy do usuwania wi"kszych cz#steczek, ktry pracuje rwnie' jako chwytacz iskier. Tlenek w"gla wytwarzany w piecu elektrycznym lub w piecu szybowym jest wychwytywany i spalany jako paliwo dla kilku r'nych procesw lub dla wytwarzania pary albo innej energii. Mog# tu by( wytwarzane znaczne ilo%ci gazw; istniej# przyk!ady, gdzie podstawowa cz"%( energii zu'ywanej w instalacji wytwarzana jest z CO zbieranego z instalacji elektrycznego pieca !ukowego. W innych przypadkach, CO wytworzony w piecu elektrycznym spalany jest w piecu w celu wytworzenia cz"%ci ciep!a wymaganego dla procesu wytapiania. Recyrkulacja zanieczyszczonego gazu odpadowego z powrotem przez palnik tlenowo-paliwowy powoduje znaczne oszcz"dno%ci energetyczne. Palnik odzyskuje ciep!o odpadowe w gazie, wykorzystuje zawarto%( energetyczn# zanieczyszcze& i usuwa je [tm $$6, Alfed $998]. Proces taki mo'e zmniejszy( rwnie' ilo%( tlenkw azotu. Cz"sto wykorzystuje si" zawarto%( ciepln# gazw technologicznych lub pary do podwy'szenia temperatury roztworw do !ugowania. W niektrych przypadkach cz"%( przep!ywu gazw mo'na skierowa( do p!uczki wie'owej w celu odzyskania ciep!a w wodzie, wykorzystywanej nast"pnie do celw !ugowania. Och!odzony gaz zawracany jest nast"pnie do g!wnego przep!ywu dla dalszego oczyszczenia.
25$
Rozdzia% 2
Podczas przetapiania z!omu elektronicznego lub akumulatorw w zbiornikach metalurgicznych, zawarto%( cieplna tworzyw sztucznych wykorzystywana jest do topienia zawarto%ci metali oraz innego dodatkowego z!omu oraz sk!adnikw 'u'lotwrczych.
Zalety wst"pnego podgrzewania powietrza spalania u'ywanego w palnikach s# dobrze udokumentowane. W przypadku u'ywania powietrza podgrzanego wst"pnie do 400oC, nast"puje wzrost temperatury p!omienia o oko!o 200oC a przy wst"pnym podgrzaniu do 500oC, temperatura p!omienia wzrasta o 300oC. Wzrost temperatury p!omienia powoduje wzrost efektywno%ci wytapiania i zmniejszenie zu'ycia energii. Alternatyw# dla wst"pnego podgrzewania powietrza spalania jest wst"pne podgrzewanie materia!u !adowanego do pieca. Teoria wskazuje, 'e przy ka'dym wst"pnym podgrzaniu o $00oC uzyskuje si" oszcz"dno%( energii na poziomie 8%; w praktyce stwierdza si", 'e wst"pne podgrzanie do 400oC prowadzi do 25% oszcz"dno%ci energii, a wst"pne podgrzanie do 500oC do oszcz"dno%ci energii na poziomie 30%. Wst"pne podgrzanie wykonuje si" w r'nych procesach, np. wst"pne podgrzanie wsadu piecowego za pomoc# gor#cych piecowych gazw odlotowych podczas produkcji 'elazochromu. Na poni'szym rysunku przedstawiono bilans energii w procesie Contimelt, w ktrym do wst"pnego podgrzewania wsadu w piecu szybowym wykorzystuje si" gor#ce gazy.
Piec do "erdziowania k%pieli 0,06 Gcal/t 19% Piec szybowy do wytapiania anod 0,27 Gcal/t 79%
Ciep$o tworzenia tlenkw "u"la 2% Piec do "erdziowania k%pieli 100 % Piec szybowy
Przegrzana mied( 2% Promieniowanie i konwekcja

1%
Mied( 53 % 4,5 %
Podgrzewacz powietrza
#u"el
5%
Promieniowanie, konwekcja i woda ch$odz%ca
5%
Kocio$ na ciep$o odpadowe Podgrzewacz powietrza

Para
15 %
Straty kominowe 19 %
Rysunek 2.43: Bilans energii w procesie Contimelt [tm $24, DFIU Cu $999]
Rozdzia% 2
Z tych wzgl"dw odzyskiwanie ciep!a i energii jest istotnym czynnikiem w tym przemy%le, odzwierciedlaj#cym du'# cz"%( kosztw przypadaj#cych na energi". Stosunkowo !atwo jest tu zmodernizowa( wiele technik dla odzyskiwania energii [tm $$8, ETSU $996]; jednak czasami wyst"puj# pewne problemy polegaj#ce na osadzaniu si" zwi#zkw metali w wymiennikach ciep!a. Odpowiednia konstrukcja opiera si" na gruntownym poznaniu uwalnianych zwi#zkw i ich zachowaniu w r'nych temperaturach. Dla utrzymania sprawno%ci cieplnej stosuje si" rwnie' mechanizmy czyszczenia wymiennikw ciep!a. Oszcz"dno%ci te b"d#ce przyk!adami dla poszczeglnych sk!adnikw instalacji, s# w sposb decyduj#cy uzale'nione od okre%lonego terenu i szczeglnych warunkw procesu, w!#czaj#c w to efektywno%( ekonomiczn#.
2.$2 Skutki oddzia%ywania na &rodowisko

Skutki dla %rodowiska wynikaj# z tego, 'e ograniczenie emisji do jednego komponentu %rodowiska naturalnego skutkuje wzrostem emisji do innego komponentu. Zintegrowane zapobieganie i ograniczanie zanieczyszcze& wspomaga zapobieganie emisjom przez odpowiednie zaprojektowanie, obs!ug" i konserwacj" procesw. Czynnik ten minimalizuje oglny wp!yw na wszystkie komponenty %rodowiska naturalnego. Niewiele procesw mo'na prowadzi( przy emisji zerowej, ale niektre czyste techniki proponuje si" jako techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Podstawowymi przyk!adami s# tu przedstawione wy'ej zasady minimalizacji oraz ponownego wykorzystania pozosta!o%ci i wody oraz techniki odzyskiwania energii. Dla zminimalizowania skutkw oddzia!ywania na %rodowisko, istotnymi czynnikami s# rwnie': wykorzystanie tlenu, zminimalizowanie transportu roztopionego materia!u w kadziach oraz wychwyt i recyrkulacja lub konwersja gazw. Powszechnymi przyk!adami s#: wychwyt chloru z elektrolizy i jego ponowne u'ycie na etapie !ugowania oraz odzyskiwanie dwutlenku siarki. Istotnym czynnikiem jest rwnie' dobr procesu ograniczania emisji; podstawowym przyk!adem jest porwnanie mokrej p!uczki wie'owej z filtrem tkaninowym. Mokra p!uczka wie'owa wytwarza %ciek z upustu roztworu oraz mokry szlam. Mokry szlam mo'e by( trudniejszy do ponownego u'ycia i mo'e stwarza( problemy w miejscu likwidacji, lecz nie wytwarza on py!w w czasie sk!adowania. Z tego powodu mokra p!uczka wie'owa jest mniej atrakcyjna od filtra tkaninowego, a ponadto w wi"kszo%ci instalacji ma gorszy poziom usuwania cz#steczek odpadowych. Mokre p!uczki wie'owe stosuje si" jednak do usuwania py!w o du'ych zdolno%ciach %ciernych i g"stych oraz bardzo higroskopijnych. W takich przypadkach, szybkie zu'ycie lub zatkanie worka mo'e bardzo utrudni( prac" filtra tkaninowego i spowodowa( znaczne emisje w przypadku p"kni"cia. P!ukanie na mokro za pomoc# regulacji pH mo'e by( bardzo skuteczne dla absorpcji SO2 z gazw o ma!ych st"'eniach SO2. Czynniki te nale'y wzi#( pod uwag" i zbilansowa( w okre%lonym miejscu. Innym skutkiem dla %rodowiska s# koszty %rodowiskowe wytwarzania energii dla procesw i ograniczania emisji. Czynnik ten brany jest pod uwag" w przyk!adach przedstawionych w niniejszym dokumencie. Istniej# jednak pewne trudno%ci dla sporz#dzenia bezpo%rednich porwna& a problemy takie jak *rd!o energii dla danej okolicy mog# skomplikowa( dokonanie oceny. Ocena wp!ywu na %rodowisko jest istotnym czynnikiem, ktry zosta! przedstawiony w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali, w ktrych zilustrowano aspekty charakterystyczne dla okre%lonego miejsca i techniki.
253
Rozdzia% 2
2.$3 Ha%as i drgania

Ha!as i drgania s# powszechnie wyst"puj#cymi problemami w tym sektorze; ich *rd!a spotyka si" we wszystkich sektorach przemys!u. Ha!as technologiczny emitowany z instalacji do otoczenia jest czynnikiem powoduj#cym w przesz!o%ci wiele skarg; uzyskano tu pewne informacje dotycz#ce przyczyn i sposobu podej%cia dla zapobiegania i minimalizowania ha!asu i drga&. Przedmiotem niniejszego dokumentu nie s# skutki wp!ywu ha!asu na operatorw instalacji. Istotnymi *rd!ami ha!asu s# transport i obs!uga surowcw i wyrobw, procesy produkcji obejmuj#ce pirometalugi", kruszenie i mielenie, zastosowanie pomp i wentylatorw, upuszczanie pary i istnienie nienadzorowanych systemw alarmowych. Ha!as i drgania mo'na mierzy( na wiele sposobw, lecz zasadniczo ich *rd!a s# charakterystyczne dla danego miejsca; w pomiarach uwzgl"dnia si" cz"stotliwo%( d*wi"ku oraz po!o'enie skupisk ludno%ci. Nowy zak!ad mo'e charakteryzowa( si" niskim poziomem ha!asu i drga&. W!a%ciwa konserwacja mo'e zapobiec brakowi wywa'enia wentylatorw i pomp. Dla zapobiegania lub zminimalizowania przenoszenia ha!asu, mo'na zaprojektowa( po!#czenia mi"dzy urz#dzeniami. Powszechnie stosowanymi technikami ograniczania ha!asu s#: zastosowanie wa!w dla os!oni"cia *rde! ha!asu, obudowanie instalacji wytwarzaj#cej ha!as lub jej elementw za pomoc# konstrukcji d*wi"koch!onnej, zastosowanie podpr przeciwdrganiowych i po!#cze& urz#dze&, odpowiednie skierowanie urz#dze& emituj#cych ha!as, zmiana cz"stotliwo%ci d*wi"ku.
2.$4 Zapach
W przemy%le metali nie'elaznych istnieje kilka potencjalnych *rde! zapachw. Najistotniejsze s#: opary metalowe, oleje organiczne i rozpuszczalniki, siarczki z ch!odzenia 'u'lu i oczyszczania wd odpadowych, odczynniki chemiczne u'ywane w hydrometalurgii oraz procesy oczyszczania %ciekw (np. amoniak) i kwa%ne gazy. Zapachom mo'na zapobiec przez wykonanie dok!adnego projektu, doboru odczynnikw oraz przez w!a%ciwe pos!ugiwanie si" materia!ami. Na przyk!ad, wytwarzaniu amoniaku z ko'uchw aluminium mo'na zapobiec przez utrzymanie suchego materia!u. Wszystkie techniki ograniczania emisji, przedstawione wcze%niej w niniejszym rozdziale, przyczyniaj# si" do zapobiegania i eliminacji zapachw. Dla zapobiegania i ograniczania podstawowe znaczenie ma rwnie' oglna zasada gospodarno%ci i w!a%ciwej konserwacji. Podstawowa hierarchia zasad ograniczania zapachw jest nast"puj#ca: zapobieganie lub minimalizowanie u'ycia cuchn#cych materia!w, ograniczenie i usuwanie materia!w wydzielaj#cych zapachy i gazy przed ich rozproszeniem i rozcie&czeniem, oczyszczanie przed dopalanie lub filtrowanie.
Zastosowanie %rodkw biologicznych, takich jak torf lub podobnych, dzia!aj#cych jako pod!o'e dla odpowiednich gatunkw biologicznych przynosi efekty w usuwaniu zapachw [tm $59, VDI $996]. W przypadku rozcie&czenia materia!w o silnym zapachu, usuni"cie zapachw mo'e by( procesem
254
Rozdzia% 2
bardzo z!o'onym i kosztownym. Do oczyszczenia bardzo du'ych obj"to%ci gazw przy ma!ych st"'eniach materia!w z zapachami wymagana jest du'a instalacja technologiczna.
POWIETRZE POZBAWIONE ZAPACHU NIEPRZEPUSZCZALNA KONSTRUKCJA
KOMPOST - WILGOTNY
POWIERZCHNIA WYPE,NIONA I PODPORA Z,O/A
Powietrze z zapachem WENTYLATOR
Rysunek 2.44: Uk%ad prostego bio-filtra.
2.$5 Aspekty bezpiecze!stwa

Podstawowa polityka zapobiegania, przygotowania i reagowania na wypadki wyst"puj#ce w przemy%le opiera si" na poni'szych zasadach: 2.$5.$ Zasada zapobiegania Budowa i obs!uga instalacji w sposb zapobiegaj#cy niekontrolowanemu rozwojowi nieprawid!owej pracy. Budowa i obs!uga instalacji w sposb zmniejszaj#cy skutki wypadkw. Budowa i obs!uga instalacji zgodnie z najlepszymi dost"pnymi technikami bezpiecze&stwa (najnowocze%niejsze techniki bezpiecze&stwa). 2.$5.2 Wzi"cie pod uwag" z%o#onych systemw w przemys%ach przetwrczych Skomplikowane, z!o'one systemy mo'na odpowiednio sprawdzi( tylko systematycznych, logicznych metod. Sposb taki realizuje si" przez stosowanie: za pomoc#
systematycznych, analitycznych metod bada&, takich jak badania z zakresu zagro'e& i zdolno%ci do pracy (HAZOP), szczeg!owej analizy bezpiecze&stwa bior#c pod uwag" warunki indywidualnych przypadkw. 2.$5.3 Odpowiednie &rodki
Wymagania z zakresu bezpiecze&stwa klasyfikowane s# wed!ug typu i zakresu przewidywanych zagro'e&. W tym celu, w Pa&stwach Cz!onkowskich ustanawia si" zwykle zasady: substancje zwi#zane z wypadkami (kryteria substancji, wykaz substancji),
255
Rozdzia% 2
dzia!alno%( przemys!owa zwi#zana z wypadkami (wykaz instalacji).
Obiektywna zale'no%( potencjalnej katastrofy od ilo%ci niebezpiecznych substancji brana jest pod uwag" w koncepcji warto%ci progowej; koncepcja ta definiuje etapowe wymagania z zakresu bezpiecze&stwa jako funkcj" ilo%ci.
2.$6 Eksploatacja i wycofanie instalacji z eksploatacji

W celu unikni"cia ryzyka zanieczyszczenia oraz przywrcenia miejsca pracy do w!a%ciwego stanu, zgodnie z wymaganiami artyku!u 3 ust. f dyrektywy IPPC, przy definitywnym wycofywaniu instalacji z eksploatacji, nale'y przedsi"wzi#( niezb"dne %rodki. Podstawowe znaczenie ma tu ochrona gruntu i wd oraz zapobieganie ponownemu zawieszeniu cz#stek gruntu i py!w w powietrzu. Zintegrowane podej%cie oznacza, 'e pod uwag" nale'y wzi#( co najmniej poni'sze %rodki: zminimalizowanie ilo%ci gruntu, ktry nale'y wykopa( lub wymieni( z powodu budowy oraz zapewnienie dok!adnego oczyszczenia wykopanego gruntu (w celu unikni"cia szkodliwych zmian w!a%ciwo%ci gruntu); zminimalizowanie ilo%ci substancji wprowadzanych do gruntu na skutek wyciekw, osadzania atmosferycznego oraz niew!a%ciwego sk!adowania surowcw, wyrobw lub pozosta!o%ci powstaj#cych podczas eksploatacji instalacji; ocena zanieczyszczenia w przesz!o%ci w celu wzi"cia pod uwag" warunkw przed uregulowaniem, dla zapewnienia czystego zamkni"cia przy wy!#czeniu urz#dzenia, np. oczyszczenie i rekultywacja w odniesieniu do przysz!ego wykorzystania danego terenu. Je'eli jest to wykonalne, nale'y chroni( naturalne funkcje gruntu.
2.$7 Najlepsze dost"pne techniki BAT

W celu lepszego zrozumienia tre%ci tego rozdzia!u czytelnik powinien zapozna( si" ze wst"pem do niniejszego dokumentu, a w szczeglno%ci z jego pi#t# cz"%ci#: Jak rozumie( i stosowa( niniejszy dokument. Techniki oraz zwi#zane z nimi poziomy emisji i/lub zu'ycia, jak rwnie' zakresy poziomw, jakie przedstawiono w niniejszym rozdziale, zosta!y ocenione w toku procesu iteracyjnego obejmuj#cego nast"puj#ce etapy: okre%lenie kluczowych zagadnie& dotycz#cych ochrony %rodowiska w obr"bie danego sektora, w tym przypadku emisji do powietrza z piecw; zbadanie technik najistotniejszych z punktu widzenia tych kluczowych zagadnie&; okre%lenie poziomw emisji optymalnych dla %rodowiska na podstawie danych dost"pnych w Unii Europejskiej i na %wiecie; zbadanie warunkw, w ktrych te poziomy emisji zosta!y uzyskane takich, jak koszty, oddzia!ywanie na %rodowisko, g!wne cele i motywacja dla wprowadzania tych technik; wybr najlepszych dost"pnych technik BAT oraz zwi#zanych z nimi poziomw emisji i/lub zu'ycia dla tego sektora w ogle, zgodnie z art. 2 ust. $$ oraz za!#cznikiem 4 do dyrektywy. Europejskie Biuro IPPC i odpowiednia Techniczna Grupa Robocza (TWG) pe!ni!y g!wn# rol" przy fachowej ocenie ka'dego z tych dzia!a&, jak rwnie' mia!y wp!yw na sposb przedstawienia ich wynikw w niniejszym opracowaniu. Na podstawie tej oceny w niniejszym rozdziale przedstawiono konkretne techniki oraz w miar" mo'liwo%ci poziomy emisji i zu'ycia zwi#zane ze stosowaniem najlepszych dost"pnych technik
Rozdzia% 2
BAT, ktre s# uwa'ane za odpowiednie dla sektora jako ca!o%ci i w wielu przypadkach odzwierciedlaj# aktualn# charakterystyk" eksploatacyjn# niektrych instalacji w obr"bie sektora. Tam gdzie prezentowane s# poziomy emisji lub zu'ycia zwi#zane z najlepszymi dost"pnymi technikami BAT oznacza to, 'e poziomy te odzwierciedlaj# skutki oddzia!ywania na %rodowisko, jakie mo'na przewidzie( w wyniku zastosowania w tym sektorze opisanych technik, maj#c na uwadze bilans kosztw i korzy%ci stanowi#cych nieod!#czny element definicji BAT. Jednak'e nie s# to graniczne wielko%ci emisji czy zu'ycia i nie powinny by( tak rozumiane. W niektrych przypadkach uzyskanie lepszych poziomw emisji lub zu'ycia mo'e by( technicznie mo'liwe, jednak ze wzgl"du na zwi#zane z tym koszty lub skutki oddzia!ywania na %rodowisko nie s# one uwa'ane za w!a%ciwe jako BAT dla ca!ego sektora. Poziomy takie mog# jednak by( uznane za uzasadnione w bli'ej okre%lonych przypadkach, w ktrych wyst"puj# szczeglne okoliczno%ci przemawiaj#ce za wdro'eniem danych technik. Poziomy emisji i zu'ycia zwi#zane z zastosowaniem BAT musz# by( rozpatrywane z uwzgl"dnieniem szczeglnych warunkw odniesienia (np.: okresw u%redniania). Nale'y odr'ni( opisane powy'ej poj"cie poziomw zwi#zanych z zastosowaniem BAT od okre%lenia osi#galny poziom stosowanego gdzie indziej w tym dokumencie. W przypadku, gdy poziom jest opisany jako osi#galny przy zastosowaniu danej techniki lub kombinacji technik, oznacza to, 'e mo'na go uzyska( stosuj#c te techniki po pewnym czasie w dobrze utrzymywanej i obs!ugiwanej instalacji lub procesie. Tam, gdzie by!o to mo'liwe dane dotycz#ce kosztw wraz z opisem technik omwionych w poprzednim rozdziale zosta!y przedstawione !#cznie. Wskazuj# one przybli'on# wielko%( przewidywanych kosztw. Jednak rzeczywisty koszt zastosowania danej techniki b"dzie w du'ym stopniu zale'a! od konkretnej sytuacji z uwzgl"dnieniem, na przyk!ad, wysoko%ci podatkw, op!at oraz specyfikacji technicznej dla danej instalacji. Dok!adna ocena tych specyficznych dla danego miejsca czynnikw nie jest w tym dokumencie mo'liwa. W przypadku braku danych dotycz#cych kosztw, wnioski odnosz#ce si" do ekonomicznej u'yteczno%ci technik zosta!y sformu!owane na podstawie obserwacji istniej#cych instalacji. Najlepsze dost"pne techniki BAT przedstawione oglnie w niniejszym rozdziale maj# stanowi( punkt odniesienia u!atwiaj#cy ocen" aktualnych wynikw osi#gni"tych w ramach istniej#cej instalacji lub propozycj" dla nowej instalacji. Mo'e to si" okaza( pomocne przy okre%laniu w!a%ciwych warunkw w oparciu o najlepsze dost"pne techniki BAT dla danej instalacji lub w ustaleniu oglnych, wi#'#cych przepisw zgodnie z art. 9 ust. 8. Przewiduje si", 'e nowe instalacje mog# by( projektowane tak, aby osi#ga( lub nawet przekracza( oglne przedstawione tu poziomy w!a%ciwe dla BAT. Uwa'a si" rwnie', 'e istniej#ce instalacje mog!yby zbli'y( si" do oglnych poziomw w!a%ciwych dla BAT b#d* osi#ga( lepsze wyniki, w zale'no%ci od technicznych i ekonomicznych mo'liwo%ci zastosowania technik w poszczeglnych przypadkach. Dokumenty referencyjne BAT wprawdzie nie ustalaj# prawnie wi#'#cych norm, lecz maj# za zadanie dostarcza( informacji stanowi#cych wskazwki dla przemys!u, Pa&stw Cz!onkowskich i spo!ecze&stwa na temat osi#galnych poziomw emisji i zu'ycia przy stosowaniu konkretnych technik. Odpowiednie warto%ci dopuszczalne dla ka'dego konkretnego przypadku b"d# musia!y zosta( okre%lone z uwzgl"dnieniem celw dyrektywy dotycz#cej zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze& (IPPC) oraz lokalnych uwarunkowa&. Wskutek oddzia!ywania okre%lonych grup metali, nie jest mo'liwe zawarcie najlepszych dost"pnych technik dla wszystkich powszechnie wyst"puj#cych etapw procesw technologicznych. Na przyk!ad, doboru procesu produkcji mo'na dokona( tylko na podstawie okre%lonych metali, po wzi"ciu pod uwag" r'nego oddzia!ywania dost"pnych surowcw, itp..
Rozdzia% 2
Najlepszymi dost"pnymi technikami przedstawionymi w niniejszej cz"%ci dla powszechnie wyst"puj#cych procesw s#: transport i sk!adowanie materia!w; sterowanie procesem; wychwyt spalin i gazw; usuwanie siarki; zapobieganie powstawaniu dioksyn i ich niszczenie; oraz usuwanie rt"ci z gazw technologicznych. 2.$7.$ Transport i sk%adowanie materia%w Stosowane techniki zale'# w du'ym stopniu od typu u'ywanego materia!u. Na przyk!ad, du'e, ci"'kie elementy przetwarzane s# za pomoc# technik ca!kowicie innych ni' techniki stosowane do mia!kich, pylastych materia!w. Problemy te s# charakterystyczne dla okre%lonego miejsca i materia!w. Istnieje jednak kilka technik, ktre uwa'ane s# za BAT dla zapobiegania emisjom pochodz#cym ze sk!adowania i obs!ugi materia!w. Techniki te wymienione zosta!y wcze%niej w niniejszym rozdziale, w ramach technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Istnieje jednak kilka technik, ktre uwa'ane s# za bardziej efektywne dla zapobiegania emisjom pochodz#cym z obs!ugi/transportu surowcw. S# to: Zastosowanie systemw przechowywania p!ynw zawartych w nieprzepuszczalnych obwa!owaniach posiadaj#cych pojemno%( do pomieszczenia przynajmniej obj"to%ci najwi"kszego zbiornika magazynowego w obr"bie obwa!owania. W ka'dym Pa&stwie Cz!onkowskim istniej# r'ne wytyczne, ktrych nale'y przestrzega(, je'eli b"dzie to w!a%ciwe. Obszary magazynowania nale'y zaprojektowa( w taki sposb, aby wycieki z grnych cz"%ci zbiornikw i z uk!adw doprowadzaj#cych by!y przechwytywane i zawarte w obwa!owaniu. Zawarto%ci zbiornikw powinny by( wy%wietlane, nale'y u'ywa( odpowiednich alarmw. Dla zapobiegania przepe!nieniu zbiornikw nale'y stosowa( planowane dostawy i automatyczne uk!ady sterowania. Kwas siarkowy i inne materia!y aktywne nale'y rwnie' przechowywa( w zbiornikach z podwjnymi %ciankami lub w zbiornikach ustawionych w obwa!owaniach odpornych chemicznie, o tej samej pojemno%ci. Za uzasadnione uwa'a si" stosowanie uk!adw wykrywania wyciekw i alarmw. W przypadku istnienia ryzyka zanieczyszczenia wd gruntowych, powierzchnia magazynowania powinna by( nieprzepuszczalna i odporna na oddzia!ywanie przechowywanego materia!u. W celu zbierania rozlanego materia!u, punkty doprowadzania powinny znajdowa( si" w obr"bie obwa!owa&. W celu zmniejszenia emisji lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) nale'y stosowa( wentylacj" wsteczn# wypartych gazw do pojazdu dostawczego. W celu zapobiegania rozlewom nale'y wzi#( pod uwag" zastosowanie automatycznego ponownego uszczelnienia z!#czy doprowadzaj#cych. Materia!y niezgodne (np. materia!y ulegaj#ce utlenieniu i organiczne) nale'y posegregowa( i zastosowa( gazy oboj"tne w zbiornikach lub pomieszczeniach magazynowych, je'eli jest to konieczne. W razie potrzeby, do spuszczania z obszarw otwartego przechowywania nale'y stosowa( kolektory olejowe lub sta!e. Materia!y, ktre mog# uwalnia( olej, nale'y sk!adowa( na powierzchniach betonowych posiadaj#cych kraw"'niki lub inne wyposa'enie ograniczaj#ce. Nale'y stosowa( metody oczyszczania %ciekw dla przechowywanych substancji chemicznych. W celu szybkiego wykrycia wyciekw i zapobiegania uszkodzeniu przez pojazdy i inne urz#dzenia, przeno%niki przesypowe i ruroci#gi powinny znajdowa( si" na bezpiecznych,
258
Rozdzia% 2
otwartych powierzchniach, powy'ej gruntu. W przypadku istnienia ruroci#gw podziemnych, mo'na udokumentowa( ich przebieg i oznaczy( oraz przyj#( bezpieczny system wykopw. W celu zapobiegania rozerwaniu i powstaniu wyciekw, nale'y stosowa( w!a%ciwie zaprojektowane, mocne zbiorniki ci%nieniowe dla gazw (w!#czaj#c w to LPG) wraz z monitorowaniem ci%nienia w zbiornikach i ruroci#gach. Przyrz#dy monitoruj#ce gazy nale'y stosowa( na ograniczonych obszarach i w pobli'u zbiornikw zasobnikowych. Tam, gdzie b"dzie to wymagane, dla materia!w pylistych mo'na stosowa( uszczelnione systemy doprowadzania, przechowywania i odzyskiwania, a do przechowywania ilo%ci zu'ywanej przez $ dzie& mo'na stosowa( silosy. Materia!y pyliste nale'y przechowywa( w ca!kowicie zamkni"tych budynkach, w ktrych mog# nie by( wymagane specjalne urz#dzenia filtruj#ce. Tam, gdzie b"dzie to w!a%ciwe i pomo'e w obni'eniu sk!onno%ci materia!u do tworzenia py!w, mo'na stosowa( %rodki uszczelniaj#ce (takie jak melasy i polialkohol winylowy). W celu zapobiegania emisji py!w, w punktach dostawy, silosach, pneumatycznych systemach transportowych i w punktach przesypowych przeno%nikw, je'eli jest to wymagane, nale'y stosowa( obudowane przeno%niki z w!a%ciwie zaprojektowanymi, wydajnymi urz#dzeniami wyci#gowymi i filtruj#cymi. Materia!y niepyliste i nierozpuszczalne mo'na przechowywa( na uszczelnionych powierzchniach ze spustem i kolektorem %ciekw. Opi!ki, wiry oraz inne materia!y zawieraj#ce oleje rozpuszczalne lub emulsje olejowe nale'y przechowywa( pod przykryciem w celu zapobiegania wymywaniu przez wod" deszczow#. Celem zminimalizowania wytwarzania i przenoszenia py!w na okre%lonym terenie mo'na stosowa( usprawnione uk!ady transportowe. Przed odprowadzeniem nale'y zebra( i oczy%ci( wod" deszczow# wymywaj#c# py!y. Do czyszczenia pojazdw u'ywanych do dostawy i transportu materia!w pylistych nale'y u'ywa( myjni przejezdnych i strumieni wody lub innych urz#dze& do czyszczenia. Na dobr metody wp!ywa( b"d# lokalne warunki, np. tworzenie si" lodu. Mo'na wykorzystywa( planowane kampanie oczyszczania drg. Dla zapobiegania rozlewom i do wykrywania wyciekw mo'na zastosowa( systemy inwentaryzacji i kontroli. Dla okre%lania jako%ci surowcw i planowania metod technologicznych, w systemie obs!ugi i przechowywania materia!w mo'na zainstalowa( systemy pobierania prbek materia!w i analiz. Systemy takie nale'y zaprojektowa( i obs!ugiwa( na takim samym poziomie jak systemy obs!ugi i przechowywania. Powierzchnie przechowywania reduktorw takich jak w"giel, koks lub zr"by drewna nale'y nadzorowa( pod k#tem mo'liwo%ci powstania po'aru wskutek samozap!onu. Nale'y stosowa( w!a%ciwe zasady projektowe i konstrukcyjne oraz odpowiedni# konserwacj".
W poni'szej tabeli zestawiono techniki na podstawie typw i charakterystyki materia!w.

Surowiec Grupa metali Sposb transportu Sposb przechowywania Zamkni"ty budynek. Uwagi
Koncentraty: Wytwarzaj#ce py!y Nie wytwarzaj#ce py!u Materia! drobnoziarnisty jak proszek metalowy Surowce wtrne: -
Wszystkie
Obudowane przeno%niki lub pneumatyczny. Zakryte przeno%niki. Obudowane przeno%niki lub pneumatyczny. Zakryte przeno%niki.
Zapobieganie zanieczyszczaniu wody. Zapobieganie zanieczyszczeniu wody oraz emisjom niezorganizowany m do atmosfery. Zapobieganie
259
Metale ogniotrwa!e
Zakryte miejsce przechowywania. Zamkni"te beczki, zasobniki i leje samowy!adowcze.
Wszystkie
Rozdzia% 2
Du'e pozycje Ma!e pozycje Mia!y Drobne wiry Topniki: Tworz#ce py! Nie tworz#ce py!u Paliwo sta!e i koks: Paliwa ciek!e i LPG Wszystkie Wszystkie Wszystkie
,adowarka mechaniczna. Kub!y za!adowcze. Obudowany lub pneumatyczny.
Otwarte. Zakryte nawy magazynowe. Obudowane, je'eli pyl#ce. Zakryte.
zanieczyszczeniu wody. Reakcje z wod#.
Obudowane przeno%niki lub pneumatyczne. Zakryte przeno%niki. Zakryte przeno%niki. Ruroci#gi nadziemne.
Zamkni"ty budynek. Zakryte miejsce przechowywania. Zakryte miejsce przechowywania. Magazyn zalegalizowany Rejony obwa!owane Magazyn zalegalizowany Beczki, zbiorniki.
Odprowadzanie olejw. Zapobieganie zanieczyszczeniu wody.
Gazy technologiczne: Tlen Chlor, CO Rozpuszczalniki
Wszystkie Al, metale szlachetne, Ni Grupa Cu, Ni, Zn. Metale szlachetne. W"giel. Wszystkie
Ruroci#gi nadziemne. Ruroci#gi ze zmniejszonym ci%nieniem. Ruroci#gi nadziemne. R"czne. W zale'no%ci od warunkw.
Je'eli nie wytwarzaj# py!w. Odpowietrzanie wsteczne przewodw doprowadzaj#cych. Monitorowanie spadku ci%nienia. Alarmy dla gazw toksycznych. Odpowietrzanie wsteczne przewodw doprowadzaj#cych. Odpowiedni system odwadniania. Odpowiedni system odwadniania. Odpowiedni system odwadniania.
Wyroby Katody, walcwka, k"sy, wlewki, placki itp.. Pozosta!o%ci technologiczne do odzyskania. Odpady do likwidacji. (np. wyk!adziny pieca)
Wszystkie
W zale'no%ci od warunkw.
Wszystkie
W zale'no%ci od warunkw.
Otwarte powierzchnie betonowe lub zakryte miejsce przechowywania. W zale'no%ci od tworzenia py!w i reakcji z wod# otwarte, zakryte lub obudowane W zale'no%ci od materia!u otwarte, zakryte lub obudowane nawy magazynowe lub uszczelnione (beczki).
Tabela 2.28: Podsumowanie technik obs%ugi, transportu i magazynowania 2.$7.2 Sterowanie procesem Zasady najlepszych dost"pnych technik obejmuj# koncepcje projektowania, obs!ugi, sterowania, obsadzenia personelem i konserwacji. Czynniki te umo'liwiaj# uzyskanie dobrych efektw w zakresie zapobiegania i minimalizacji emisji, wydajno%ci technologicznej i oszcz"dno%ci. Dla uzyskania powy'szych celw i dla zachowania bezpiecznych warunkw stosuje si" odpowiednie sterowanie procesem.
260
Rozdzia% 2
W sektorze tym opracowano ostatnio sterowanie i obs!ug" procesw, ktre s# stosowane dla wielu technologii. Stosuje si" tu nast"puj#ce techniki: Pobieranie prbek i analiz" surowcw dla sterowania warunkami instalacji. Dla uzyskania optymalnego stopnia przemiany i w celu zmniejszenia emisji oraz odrzutw, nale'y dobrze wymiesza( r'ne materia!y wsadowe. Stosuje si" systemy odwa'ania i dozowania materia!w wsadowych. Do sterowania szybko%ci# zasilania materia!ami wsadowymi, krytycznymi warunkami procesu, spalania i dodawaniem gazw stosowane s# mikroprocesory. Dla sterowania procesem mo'na mierzy( kilka parametrw; dla parametrw krytycznych stosowane s# alarmy: Stosuje si" bezpo%rednie monitorowanie (kontrolowanie) temperatury, ci%nienia (podci%nienia) w piecu oraz obj"to%ci gazw lub przep!ywu. Monitoruje si" sk!adniki gazw (O2, SO2, CO). Stosuje si" bezpo%rednie monitorowanie drga& w celu wykrycia blokad oraz mo'liwych uszkodze& urz#dze&. Bezpo%rednie monitorowanie pr#du i napi"cia w procesie elektrolitycznym. Bezpo%rednie monitorowanie emisji dla sterowania krytycznymi parametrami procesu.
Dla zapobiegania wytwarzaniu oparw metali i tlenkw metali wskutek przegrzania stosuje si" monitorowanie i sterowanie temperatur# piecw do wytapiania. Operatorzy, in'ynierowie i pozosta!y personel powinien by( stale szkolony i oceniany pod wzgl"dem stosowania instrukcji obs!ugi, przedstawionych tu nowoczesnych technik sterowania oraz znaczenia alarmw i czynno%ci, ktre nale'y wykona( przy powstaniu alarmu. Optymalizacja poziomw nadzoru odpowiedzialno%ci operatora. dla wykorzystania powy'szego i dla zachowania
2.$7.3 Wychwyt spalin i gazw Emisje do atmosfery pochodz# z etapw przechowywania, obs!ugi i transportu oraz wst"pnego przetwarzania z procesw pirometalurgicznych i hydrometalurgicznych. Szczeglnie wa'ny jest transport materia!w. Dostarczone dane potwierdzaj#, 'e znaczenie emisji niezorganizowanych w wielu procesach jest bardzo du'e i 'e emisje niezorganizowane mog# by( znacznie wi"ksze od emisji wychwytywanych i ograniczanych. W takich przypadkach mo'na zmniejszy( wp!yw na %rodowisko przez przestrzeganie hierarchii technik wychwytu gazw z przechowywania i transportu materia!w, z reaktorw lub piecw oraz z punktw przesypu materia!w. Potencjalne emisje niezorganizowane nale'y bra( pod uwag" na wszystkich etapach projektowania i opracowywania procesu. Hierarchia wychwytu gazw ze wszystkich etapw procesw jest nast"puj#ca: Optymalizacja procesu i minimalizacja emisji, taka jak wst"pne przetwarzanie cieplne lub mechaniczne materia!w wtrnych dla zminimalizowania zanieczyszcze& ograniczonych w materia!ach wsadowych. Zastosowanie uszczelnionych piecw lub innych urz#dze& technologicznych dla zapobiegania emisjom niezorganizowanym, umo'liwienia odzysku ciep!a i wychwytu gazw technologicznych dla innego wykorzystania (np. CO jako paliwa i SO2 do produkcji kwasu siarkowego). Zastosowanie piecw p!uszczelnionych w przypadku niedysponowania piecami uszczelnionymi. Zminimalizowanie transportu materia!w mi"dzy procesami.
Produkcja metali nie#elaznych 26$
Rozdzia% 2
W przypadku niemo'liwo%ci unikni"cia takiego transportu, zastosowanie rynien spustowych zamiast kadzi dla stopionych materia!w. W niektrych przypadkach ograniczenie stosowanych technik jedynie do takich, dzi"ki ktrym unika si" transportu roztopionego materia!u uniemo'liwi!oby odzyskiwanie niektrych materia!w wtrnych, ktre w innym przypadku mog!yby by( wprowadzone do strumienia odpadw. W takiej sytuacji odpowiednie jest zastosowanie wtrnego lub trzeciorz"dnego wychwytu spalin. Zaprojektowanie okapw i kana!w dla wychwytu spalin pochodz#cych z transportu i spuszczania gor#cego metalu, kamienia i 'u'lu. Do zapobiegania uwalnianiu spalin do atmosfery bez oczyszczania, wymagane mo'e by( obudowanie pieca lub reaktora. W przypadku, gdy odci#g podstawowy i obudowa mog# by( nieefektywne, piec mo'e by( ca!kowicie zamkni"ty, a powietrze wentylacyjne mo'e by( odci#gane za pomoc# wentylatorw wyci#gowych do odpowiedniego uk!adu oczyszczania i odprowadzania. Wychwyt spalin na sklepieniu pieca jest bardzo energoch!onny i z tego wzgl"du powinien by( stosowany w ostateczno%ci. 2.$7.4 Usuwanie dwutlenku siarki
Najlepsze dost"pne techniki BAT dla usuwania dwutlenku siarki zale'# od stopnia zwi#zania siarki w kamieniu lub w 'u'lu, dla zapobiegania tworzeniu si" dwutlenku siarki oraz od st"'enia SO2 w wytwarzanym gazie. Dla ka'dego gazu o niskiej zawarto%ci SO2, za BAT nale'y uwa'a( mokr# lub p!such# p!uczk" wytwarzaj#c# gips, ktry ewentualnie mo'na sprzedawa(. W przypadku gazw o wi"kszej zawarto%ci SO2, gdy istniej# lokalne rynki na wytwarzany materia!, za BAT uwa'a si" odzyskiwanie dwutlenku siarki za pomoc# absorpcji przez zimn# wod", po ktrej nast"puje instalacja kwasu siarkowego dla pozosta!ego gazu oraz usuwanie i wytwarzanie ciek!ego dwutlenku siarki z zaabsorbowanego roztworu. Za BAT uznaje si" zastosowanie instalacji kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem, z minimum czterema przej%ciami. W celu umo'liwienia maksymalnej wydajno%ci procesu usuwania, za BAT uznaje si" rwnie' zasad" maksymalizowania st"'enia gazu wlotowego. Dla instalacji kwasu siarkowego, w ktrej stosowane s# gazy odlotowe pochodz#ce z pieca do wytapiania, za BAT uznaje si" poni'sze czynniki. W nowej instalacji mo'na zastosowa( instalacj" z podwjnym kontaktem i z podwjn# absorpcj# z minimum 4 przej%ciami. Dla poprawienia przemiany mo'na stosowa( katalizator z domieszk# cezu. Mo'liwe mo'e si" okaza( usprawnienie istniej#cego katalizatora podczas okresw konserwacji przez wprowadzenie katalizatora z domieszk# cezu w czasie dodawania dodatkw katalizatorowych. Operacja ta mo'e by( szczeglnie efektywna w przypadku jej zastosowania w ko&cowych przej%ciach, gdy ni'sza jest zawarto%( dwutlenku siarki; lecz w celu uzyskania pe!nej efektywno%ci musz# jej towarzyszy( usprawnienia w innych obszarach. Celem zoptymalizowania zawarto%ci tlenu i uzyskania zawarto%ci dwutlenku siarki na poziomie ~$4% lub nieco powy'ej dla dostosowania do cieplnych warto%ci granicznych materia!u no%nego katalizatora, przed etapami kontaktowymi, gazy s# rozcie&czane. Dla tak wysokich st"'e& wlotowych jakie umo'liwia ni'sza temperatura wlotowa pierwszego przej%cia, wymagane jest domieszkowanie tlenkiem cezu. Dla niskich, zmieniaj#cych si" st"'e& dwutlenku siarki (od $,5 do 4%), dla istniej#cych instalacji mo'na stosowa( pojedyncz# instalacj" absorpcyjn#, tak# jak proces WSA. Dla uzyskania optymalnej efektywno%ci, w ko&cowym przej%ciu mo'na zastosowa( katalizator z domieszk# tlenku cezu; mo'na go wprowadzi( podczas okresowych wymian katalizatora lub podczas konserwacji. Dla uzyskania pe!nej efektywno%ci, operacji tej powinny towarzyszy( usprawnienia w innych obszarach, takich jak oczyszczanie gazu w celu zapobiegania zatruwaniu katalizatora. Zmiana na podwjny kontakt jest z!o'ona i droga, natomiast
262
Rozdzia% 2
zastosowanie instalacji z jednym kontaktem, w razie potrzeby z odsiarczaniem gazu resztkowego, w celu wytwarzania gipsu na sprzeda', mo'e przynie%( oszcz"dno%ci energii i wytwarzanie mniejszej ilo%ci odpadw. Dla zapobiegania uszkodzeniu konstrukcji instalacji w dalszej jej cz"%ci, nale'y usuwa( fluorki i chlorki. Py! nale'y usuwa( ze strumienia gazu przed etapami katalizatorowymi daj#cymi ko&cow# jako%( gazu na poziomie < $ mg py!u/Nm3 (optycznie czysty). Na etapie tym nale'y usuwa( rwnie' rt"(, je%li gwarantowa( to b"dzie zawarto%( rt"ci w materiale wej%ciowym. W istniej#cych instalacjach bez usuwania rt"ci mo'na by!oby stosowa( proces wymiany jonowej lub wytr#cania, np. jako tiosiarczan miedzi do usuwania rt"ci z kwasu, w przypadku zaistnienia takiej konieczno%ci. Trjtlenek siarki powinien by( ograniczany tak, aby jego st"'enie w gazie wlotowym by!o na poziomie poni'ej ~ $5-25 mg/Nm3. S!aby wytwarzany kwas mo'na rozk!ada( i wykorzystywa( do produkcji kwasu. W przypadkach, w ktrych gaz b"dzie bardzo s!aby a ciep!o reakcji b"dzie niewystarczaj#ce do podtrzymania temperatury z!o'a katalizatora, nale'y stosowa( systemy ogrzewania gazw z automatycznym sterowaniem. Gazy ch!odzone s# do temperatury odpowiedniej dla bilansu wodnego instalacji kwasu. Temperatura zale'y tu od st"'enia SO2 w gazie i st"'enia wytwarzanego kwasu. Gaz o zawarto%ci 4-6% SO2 wymaga ch!odzenia do temperatury poni'ej 30 C, a gaz o zawarto%ci SO2 znacznie powy'ej $0% mo'e tolerowa( temperatury na poziomie ok. 35-40 C przy wytwarzaniu kwasu 98,5%. W przypadkach wytwarzania mgie! kwa%nych, jako najlepsz# dost"pn# technik" BAT nale'y wzi#( pod uwag" zastosowanie filtrw %wiecowych do usuwania mgie! przed kominem ko&cowym. 2.$7.5 Zapobieganie powstawaniu dioksyn i ich niszczenie
Dla wielu procesw pirometalurgicznych stosowanych do wytwarzania metali nie'elaznych, nale'y wzi#( pod uwag" wyst"powanie dioksyn lub ich powstawanie podczas procesu. Szczeglne przypadki przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali; w takich przypadkach, poni'sze czynniki uznaje si" za najlepsze dost"pne techniki BAT s!u'#ce do zapobiegania powstawaniu dioksyn oraz do niszczenia wszystkich istniej#cych dioksyn. Techniki te mo'na stosowa( razem lub w uk!adach. Podaje si", 'e niektre metale nie'elazne katalizuj# syntez" de-novo; czasami konieczne jest uzyskanie czystego gazu przed dalszym ograniczaniem emisji. Kontrola jako%ci wsadw z!omowych w zale'no%ci od stosowanego procesu. Zastosowanie odpowiedniego materia!u wsadowego dla okre%lonego pieca lub procesu. Selekcja i posortowanie w celu zapobiegania dodawaniu materia!u zanieczyszczonego substancjami organicznymi lub prekursorami mo'e zmniejszy( potencja! dla tworzenia si" dioksyn. Zastosowanie w!a%ciwie zaprojektowanych i obs!ugiwanych dopalaczy i szybkiego ch!odzenia gor#cych gazw < 250 C. Zastosowanie optymalnych warunkw spalania. Zastosowanie wdmuchiwania tlenu w grnej cz"%ci pieca dla zapewnienia pe!nego spalania gazw piecowych, w razie konieczno%ci. Absorpcja za pomoc# w"gla aktywnego w reaktorze ze z!o'em nieruchomym lub ruchomym lub przez wstrzykiwanie do strumienia gazu i usuwanie jako py! pofiltracyjny. Bardzo wysoka skuteczno%( usuwania py!w, np. za pomoc# filtrw ceramicznych; wydajnych filtrw tkaninowych lub !a&cucha instalacji do oczyszczania gazw przed instalacj# kwasu siarkowego. Zastosowanie etapu utleniania katalitycznego lub filtrw tkaninowych zawieraj#cych pow!ok" katalityczn#.
263
Rozdzia% 2
Oczyszczanie wychwyconych py!w w piecach o wysokich temperaturach dla zniszczenia dioksyn i dla odzyskania metali.
W zale'no%ci od materia!u wsadowego, procesw wytapiania lub topienia oraz technik lub uk!adu technik stosowanych do usuwania dioksyn, st"'enia emisji zwi#zane z powy'szymi procesami s# na poziomie od < 0,$ do 0,5 ng/Nm3. 2.$7.6 Usuwanie rt"ci Usuwanie rt"ci jest konieczne w przypadku stosowania niektrych surowcw zawieraj#cych ten metal. Szczeglne przypadki przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali; w takich przypadkach za najlepsze dost"pne techniki BAT uznawane s# poni'sze techniki. Proces Boliden/Norzink z odzyskiwaniem roztworu p!ucz#cego i wytwarzaniem rt"ci metalicznej. Proces Bolchem z odfiltrowywaniem siarczku rt"ci dla umo'liwienia zawrcenia kwasu na etap absorpcji. Proces Outokumpu. Proces tiocyjanianu sodu. Filtr z w"glem aktywnym. Do usuwania par rt"ci ze strumienia gazu oraz dioksyn, stosowany jest filtr adsorpcyjny z zastosowaniem w"gla aktywnego.
W przypadku procesw, w ktrych nie jest praktykowane usuwanie rt"ci z gazw, za BAT uznaje si" dwa poni'sze procesy s!u'#ce do zmniejszenia zawarto%ci rt"ci w kwasie siarkowym wytwarzanym podczas produkcji metali nie'elaznych. Proces wymiany jonowej Superlig. Proces z jodkiem potasu.
Emisje zwi#zane z powy'szymi procesami dotycz# ka'dej rt"ci resztkowej wyst"puj#cej w wytwarzanym kwasie; normalnie jest to < 0,$ ppm (mg/l), co jest odpowiednikiem ~0,02 mg/Nm3 w oczyszczonym gazie. 2.$7.7 Oczyszczanie &ciekw i ponowne wykorzystanie wody Najlepsze dost"pne techniki s# kombinacj# r'nych metod oczyszczania i mo'na je dobra( tylko na podstawie warunkw istniej#cych w danym miejscu, bior#c pod uwag" czynniki charakterystyczne dla danego miejsca. Najwa'niejszymi czynnikami, co do ktrych nale'y podj#( decyzj", ktre w okre%lonym przypadku mog!yby by( najlepszym rozwi#zaniem dla zminimalizowania ilo%ci wd odpadowych oraz st"'enia substancji zanieczyszczaj#cych s#: proces, w ktrym wytwarzana jest woda odpadowa; ilo%( wody; substancje zanieczyszczaj#ce i ich st"'enia.
Najpowszechniejszymi substancjami zanieczyszczaj#cymi s# metale i ich zwi#zki; wst"pne oczyszczanie polega tu na wytr#caniu metali w postaci wodorotlenkw lub siarczkw na jednym lub wi"cej etapach, po ktrych nast"puje usuwanie osadu przez sedymentacj" lub filtrowanie. Technika r'ni( si" b"dzie w zale'no%ci od kombinacji substancji zanieczyszczaj#cych; scharakteryzowane wcze%niej metody przedstawione s# w poni'szej tabeli.
264
Rozdzia% 2
)rd%o wd odpadowych Woda technologiczna
Zwi'zane wytwarzane metale Produkcja tlenku glinu, Rozbijanie akumulatorw o!owiowych. Trawienie. Po&rednia woda Ch!odzenie ch%odz'ca pieca dla wi"kszo%ci metali. Ch!odzenie elektrolitu dla Zn Bezpo&rednia Odlewy Cu. woda ch%odz'ca Elektrody w"glowe. Granulacja #u#lu Cu, Ni, Pb, metale szlachetne, 'elazostopy. Cu, Ni, Zn
Metody minimalizacji Zawracanie do procesu w takim zakresie jak to b"dzie mo'liwe.
Metody oczyszczania Zoboj"tnianie, str#canie i sedymentacja. Elektroliza.
Zastosowanie uszczelnionego systemu ch!odzenia. Monitorowanie systemu w celu wykrycia wyciekw. Sedymentacja lub inne oczyszczanie. Zamkni"ty obieg ch!odzenia.
Sedymentacja.
Sedymentacja. Wytr#canie w razie potrzeby. Sedymentacja. Wytr#canie w razie potrzeby. Zoboj"tnianie i wytr#canie.
Elektroliza
Hydrometalurgia (zrzut) System ograniczania emisji (zrzut)
Zn, Cd
Woda powierzchniowa
P!uczki mokre. Mokre elektrofiltry i p!uczki dla instalacji kwasu. Wszystkie
Uszczelniony system. Elektrolityczne otrzymywanie metali z upustu elektrolitu. Uszczelniony system. Zrzut. Zrzut, ponowne wykorzystanie strumieni s!abych kwasw, je'eli b"dzie to mo'liwe. Odpowiednie sk!adowanie surowcw.
Sedymentacja. Wytr#canie w razie potrzeby. Sedymentacja. Wytr#canie w razie potrzeby. Sedymentacja. Wytr#canie w razie potrzeby. Filtrowanie.
Tabela 2.29: Przegl'd strumieni wd odpadowych 2.$7.8 Inne powszechnie stosowane procesy Najlepsze dost"pne techniki dla wszystkich innych procesw przedstawionych w niniejszym rozdziale s# technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT w r'nych podsektorach. Z tego wzgl"du nale'y nawi#zywa( do takich technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag". Dodatkowe szczeg!owe informacje przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych poszczeglnych metali, w ktrych przedstawiono, je'eli by!o to w!a%ciwe, poszczeglne czynniki mog#ce wp!ywa( na dobr technik.
265
Rozdzia% 2
2.$8 Nowo powstaj'ce techniki

Nowo powstaj#ce techniki przedstawione s# tu tylko dla powszechnie stosowanych procesw przedstawionych wy'ej, w punkcie najlepsze dost"pne techniki. Nowo powstaj#ce techniki dla innych procesw przedstawione s# w kolejnych rozdzia!ach. Nie podaje si" 'adnych dodatkowych technik dla transportu i sk!adowania materia!w, usuwania rt"ci oraz zapobiegania powstawaniu i niszczenia dioksyn. 2.$8.$ Usuwanie siarki Podane zosta!y poni'sze nowo powstaj#ce techniki [tm 209, JOM $999]. Podaje si", 'e uk!ad instalacji kwasu siarkowego z jednym kontaktem oraz zmienionej instalacji kwasu siarkowego glowerowego osi#ga wydajno%( o dwa rz"dy wielko%ci wi"ksz# ni' w procesie konwencjonalnym. Podaje si" st"'enie gazu resztkowego SO2 na poziomie < 3 ppm. Proces odsiarczania biologicznego gazw spalania przemieniaj#cy SO2 z emisji do powietrza lub wody na siark" elementarn# przy efektywno%ci usuwania powy'ej 95%.
266

BAT Met Niez r2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BAT Met Niez r2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rozdzia% 2

2 Powszechnie stosowane procesy i urz'dzenia 2.$ Uk%ad niniejszego rozdzia%u

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Nikiel, kobalt i mied* Rt"( podczas produkcji innych metali

Rozdzia! 3 Cu i Rozdzia! $$ Ni, Co" Rozdzia! 7 Rt"( Rozdzia! 2

FeCr, FeSi, Fen, itp..

Metale wysokotopliwe +elazostopy i metale wysokotopliwe

Rozdzia! 8 Metale wysokotopliwe Rozdzia! 8 i 9

Tabela 2.$ Procesy, ktre mog' tworzy* zintegrowane instalacje

2.2 Pomiary emisji i wykorzystanie danych dotycz'cych emisji

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

2.3 Systemy zarz'dzania

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

2.4 Odbir, sk%adowanie i transport surowcw i pozosta%o&ci

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

2.5 Wst"pne przetwarzanie i transport surowcw

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Metoda wst"pnego przygotowania Suszenie Kruszenie

Mieszanie Aglomeracja Spiekanie Przewa!

Wszystkie grupy. Wszystkie (Rzadko Cu i Ni) Pb, Zn, 'elazostopy Pb, Zn

Usuwanie pow!ok, odolejanie

Kable Wiry Za pomoc# odwirowywania mo'na odzyskiwa( olej i zmniejsza( obci#'enie

Produkcja metali nie#elaznych

Tabela 2.3: Zestawienie metod obrbki wst"pnej

2.6 Produkcja metali i techniki sterowania procesem

Elektrolizery z roztopionym elektrolitem tylko dla surowcw pierwotnych.

Istotne jest tu sterowanie temperatur# topienia.

R'norodne zastosowania, w zale'no%ci od surowca i etapu przetwarzania.

Produkcja metali nie#elaznych

Rt"( Metale wysokotopliwe

Metale alkaliczne Nikiel i kobalt

Produkcja metali nie#elaznych

Powietrze (Olej, gaz) Piec obrotowy Wentylator wyci#gowy

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Kocio-$ Ch$odnica odzysknicowy Para

Filtr Wapno /koks

Py$ piecowy (wprowadzany do pieca szybowego)

Powietrze (Wprowadzenie do pieca szybowego

Wentylacja Komin #u"el Cu) Metal (70 - 80 %

Surowce Energia elektryczna +elazostop Gaz odlotowy (py! i spaliny)

Rysunek 2.7: Obrotowy elektryczny piec %ukowy

Produkcja metali nie#elaznych

Gaz technologiczny (do uk$adu oczyszczania gazw)

Wprowadzany Wsad (grudkowany)

Palnik (gaz ziemny)

O$w surowy (do oczyszczenia z miedzi)

Rysunek 2.9: Proces Ausmelt/ISA Smelt [tm $24, DFIU Cu $999]

Rynna wsadowa ch$odzona wod%