BAT Met Niez r3

Rozdzia% 3
3 Technologie produkcji miedzi i jej stopw (w%'czaj'c w to Sn i Be) z surowcw pierwotnych i wtrnych 3.$ Stosowane technologie i techniki
3.$.$ Mied( pierwotna Mied* hutnicz# mo'na wytwarza( z pierwotnych koncentratw i innych materia!w w procesach pirometalurgicznych i hydrometalurgicznych [tm 22, EC $99$; tm 27, HMIP (Inspektorat ds. Zanieczyszcze& )rodowiska JKM) Cu $993; tm 26, PARCOM $996]. Koncentraty zawieraj# r'ne ilo%ci innych metali oprcz miedzi; w celu wydzielenia i odzyskania takich metali w maksymalnie mo'liwym stopniu, stosowane s# r'ne stopnie przetwarzania [tm 92, Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Podstawowe technologie przedstawione s# ni'ej. 3.$.$.$ Proces pirometalurgiczny W zale'no%ci od stosowanych koncentratw, proces ten sk!ada si" z wielu etapw. Wi"kszo%( koncentratw jest typu siarczkowego; etapami technologicznymi s# tu: pra'enie, wytapianie, proces konwertorowy, rafinacja i rafinacja elektrolityczna. Przegl#d wszystkich piecw wymienionych w niniejszej cz"%ci przedstawiony jest w rozdziale 2; wi"cej szczeg!owych informacji przedstawiono w niniejszym rozdziale w punkcie dotycz#cym technik [tm, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. 3.$.$.$.$ Wytapianie kamienia miedziowego z koncentratu Cz"%ciowe pra'enie powoduje przemian" z!o'onych siarczkw 'elaza i miedzi zawartych w koncentracie na siarczki proste, przez podgrzanie rudy lub koncentratu w warunkach utleniaj#cych. Wytwarzane w tym procesie gazy na bazie siarki kierowane s# do lokalnych instalacji kwasowych w celu ich wykorzystania jako surowca do produkcji kwasu siarkowego lub do produkcji ciek!ego SO2. Nast"pnie, siarczki miedzi oddzielane s# od innych cia! sta!ych wyst"puj#cych w rudach, przez tworzenie krzemianw, a w szczeglno%ci krzemianw 'elaza na etapie wytapiania. Reakcja ta zale'y od wysokiego powinowactwa chemicznego miedzi w stosunku do siarki, w porwnaniu z powinowactwem do innych zanieczyszcze& metalicznych. Zwykle nie jest stosowane cz"%ciowe pra'enie. Pra'enie i wytapianie wykonywane jest zwykle jednocze%nie w jednym piecu, w wysokich temperaturach, w celu uzyskania k#pieli, ktr# mo'na rozdzieli( na kamie& (siarczek miedzi i pewn# ilo%( siarczku 'elaza) i 'u'el, bogaty w 'elazo i w krzemionk". W celu wsparcia tworzenia si" 'u'la, do k#pieli dodaje si" zwykle topnik zawieraj#cy krzemionk" i, w razie potrzeby, wapno (CaO). Praktycznie stosowane s# dwa podstawowe procesy wytapiania, tj. wytapianie k#pielowe i wytapianie zawiesinowe. W procesie wytapiania zawiesinowego do uzyskania operacji egzotermicznej (bez doprowadzania ciep!a z zewn#trz) lub prawie egzotermicznej stosuje si" wzbogacanie tlenem. W procesach wytopu k#pielowego stosuje si" generalnie ni'szy stopie& wzbogacania tlenem. Zastosowanie tlenu zwi"ksza rwnie' st"'enie dwutlenku siarki, co umo'liwia efektywniejszy wychwyt gazw za pomoc# jednego z systemw do odzyskiwania siarki (zwykle dla produkcji kwasu siarkowego lub produkcji ciek!ego dwutlenku siarki).
Produkcja metali nie#elaznych
267
Rozdzia% 3
Wytapianie k#pielowe wykonywane jest w wielu piecach firmowych, takich jak piec p!omienny, elektryczny, ISA Smelt, Noranda, Mitshubishi, Teniente, Vanyucov [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996; tm $37, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Wszystkie te technologie opieraj# si" na procesach pra'enia i wytapiania zachodz#cych w k#pieli z oddzielaniem 'u'lu i kamienia; spust odbywa si" na r'ne sposoby. Niektre piece mog# pracowa( bez wst"pnego osuszania koncentratu, natomiast przegrzana para wodna zwi"ksza obj"to%( gazw.
Stan rozwoju Stan Skutki dla zastosowania w &rodowiska: skali potencjalne przemys%owej lub ograniczenia Wytapianie w Technologia Ograniczone piecu p!omiennym wprowadzona w w pewnym skali zakresie przemys!owej. Cz"%ciowe Technologia Dobre pra'enie i wprowadzona w wytapianie w piecu skali elektrycznym przemys!owej. Wytapianie Technologia Dobre zawiesinowe wprowadzona w Outokumpu i skali proces przemys!owej. konwertorowy Peirce-Smitha Wytapianie zawiesinowe Inco Proces Contop Technologia wprowadzona w skali przemys!owej. Zastosowana w $ zak!adzie Dobre Technologia wytapiania Aspekty ekonomiczne Wykonalno&* Poziom produkcji: ekonomiczna potencjalny i/lub ograniczenia Akcepto-wana Ograniczenia w zakresie szybko%ci wytapiania jednego urz#dzenia. Ograniczania w zakresie Mo'liwy czynnik szybko%ci wytapiania. ograniczaj#cy w postaci wielko%ci pieca pra'alniczego. W zale'no%ci od Oglno%wiatowa konstrukcji pieca i standardowa koncepcja rodzaju koncentratw, wytapiania miedzi w $ urz#dzeniu mo'liwa pierwotnej z potencja!em jest bardzo wysoka dla udoskonalenia. szybko%( wytapiania. Ograniczenia w zakresie wykazanej szybko%ci wytapiania na jednostk". Ograniczenia wprowadzone przez wielko%( osadzania. Mo'na zainstalowa( piec i wiele palnikw. Ograniczenia w zakresie szybko%ci wytapiania przez wielko%( reaktora oraz warto%ci graniczne wzbogacania O2. Nie testowana grna szybko%( produkcji na urz#dzenie. Brak dost"pnej sko&czonej analizy. Wielko%( zainstalowanych piecw. Nadal rezerwa potencja!u. Tylko palnik cyklonowy. Technologia wprowadzona w skali przemys!owej. W stosunku do innych procesw stosunkowo wi"ksza ilo%( powietrza wlotowego wymagaj#ca wi"kszego wysi!ku dla wychwytu gazw technologicznych. Potencja! dla dalszego udoskonalenia. Niedost"pne informacje dla konkretnej oceny; zasadniczo, technologia ta mo'e mie( znaczny potencja!. Niedost"pne konkretne informacje. Mo'e mie( znaczny potencja!.
Uwagi
Dobra
Dobra
Dobra
Prawdopodob nie dobre
Prawdopodobnie akceptowana
Konwertor Teniente, technologia Noranda
Technologia wprowadzona w skali przemys!owej.
Dobre
Dobra
ISA Smelt Proces Vanyucova
Pracuje w 3 zak!adach 6 piecw w skali przemys!owej w Rosji i w Kazachstanie. Nieznana dok!adna ilo%(. Pracuj# przynajmniej 2 urz#dzenia przemys!owe. Technologia wprowadzona w skali przemys!owej.
Dobre Potencjalnie dobre.
Dobra Prawdopodobnie dobra
Proces Bayina
Potencjalnie dobre.
Nieznana
Brak dost"pnej sko&czonej analizy; wg dost"pnych informacji, osi#gane s# wielko%ci produkcji do 75000 t/r Cu.
Wytapianie zawiesinowe bezpo%rednie miedzi konwertorowej Outokumpu Proces Mitsubishi ci#g!ego
Dobre
Dobra
Stosowane do koncentratw z niskim odpadem 'elaza/'u'lu.
Technologia wprowadzona w
Dobre
Dobra
Dot#d osi#gni"ty poziom produkcji
Potencja! dla dalszego rozwoju.
268
Rozdzia% 3
wytapiania miedzi Konwertor ci#g!ego procesu zawiesinowego Kennecott/ Outokumpu Ci#g!y proces konwertorowy Noranda skali przemys!owej. Pracuje w jednym zak!adzie. Druga instalacja zamwiona Ostatnio przekazany do eksploatacji w Horne na skal" przemys!ow#. > 200000 t/r Dobre Dobra Stosowana wy'sza skala Potencja! dla istotnego produkcji dla dalszego rozwoju. uzasadnienia inwestycji.
Dobre
Brak dost"pnych danych dla ko&cowej analizy.
Brak dost"pnych danych Efektywnie dost"pny dla ko&cowej analizy. potencja! oczekuje na ocen", gdy dost"pne b"d# dane eksploatacyjne.
Tabela: 3.$: Technologie wytapiania miedzi hutniczej. [tm $37 Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998] R'nice mi"dzy tymi procesami mog# by( ogromne, np. w po!o'eniach punktw dodawania powietrza/tlenu lub paliwa; niektre procesy pracuj# na zasadzie okresowej. K#pielowe piece do wytapiania pracuj# zasadniczo z piecem podgrzewaj#cym lub z osobnym odstojnikiem. Oglne opisy przedstawione s# w rozdziale 2 oraz w innych miejscach [tm $37, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Wytapianie zawiesinowe wykonywane jest w piecach do wytapiania zawiesinowego Outokumpu lub w piecach do wytapiania zawiesinowego INCO [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996] lub w piecu cyklonowym (Contop). W technologii Outokumpu i cyklonowej wykorzystywane jest wzbogacanie tlenem, a w technologii INCO stosowany jest tlen techniczny. Wytapianie zawiesinowe polega na pra'eniu i przetapianiu suchego koncentratu w postaci cz#steczek sta!ych unosz#cych si" w powietrzu. Cz#steczki, ktre wesz!y w reakcj" opadaj# do odstojnika, w ktrym nast"puje oddzielenie kamienia i 'u'lu; w osadniku u'ywane jest czasami dodatkowe paliwo dla podtrzymania temperatury. Nast"pnie spuszczany jest kamie& i 'u'el, ktre s# dalej przetwarzane, a gazy wyprowadzane s# z pieca przez pionow# komor" do wymiennika ciep!a. Oprcz przedstawionych wy'ej technik, na %wiecie stosowane s# inne techniki, ni' procesy wytapiania k#pielowego lub wytapiania zawiesinowego [tm $37, Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. W przesz!o%ci do wytapiania miedzi hutniczej u'ywane by!y rwnie' konwertory obrotowe z grnym dmuchem (TBRC). Nie s# one ju' u'ywane g!wnie z powodu wysokich kosztw eksploatacji. Do wytapiania kamienia miedziowego u'ywane s# rwnie' piece p!omienne, lecz nie na terenie UE. W piecach tych nie jest wykorzystywana zawarto%( energetyczna siarki i 'elaza w koncentracie; do wytopu koncentratw stosowane jest tu paliwo kopalne, ktrego gor#ce gazy spalania omiataj# trzon. Z tego wzgl"du technologia ta nie jest tak efektywna jak inne przedstawione technologie. Gazy spalania dodawane s# do oglnej obj"to%ci gazw, czego wynikiem jest bardzo niska zawarto%ci dwutlenku siarki, ktry jest bardzo trudno skutecznie usun#(. Stosowanie piecw p!omiennych spad!o znacznie od lat 70-tych XX w. Zawarto%( SO2 w gazach odlotowych jest zwykle bardzo niska, co oznacza, 'e nie mo'na ich przetwarza( w instalacji do wytwarzania kwasu.
269
Rozdzia% 3
Technologia
Ilo&* zak%adw wykorzystuj'cych t" technologi" 26 2 27 7 6 $4 4 3 3 3 2 $ $ $
Ilo&* piecw
Wytapianie zawiesinowe Outokumpu Wytapianie zawiesinowe Outokumpu, bezpo%rednia mied* konwertorowa Piec p!omienny Reaktor El Teniente Piec elektryczny Piec szybowy Technologia Mitsubishi Wytapianie zawiesinowe Inco Technologia Vanuykov ISA Smelt Reaktor Noranda Contop Technologia Bayina Kivcet
26 2 37 $2 8 29 4 3 5 3 2 $ $ $
Produkcja miedzi konwertorowej $998 000 t/r 380$ 238 $604 $344 560 548 497 448 448 269 $97 $$6 57 $5
Tabela 3.2: Stosowane na &wiecie technologie wytapiania 3.$.$.$.2 Proces konwertorowy Stosowane s# dwa typy procesu konwertorowego: - konwencjonalny proces okresowy, stosowany najpowszechniej oraz ci#g!y proces konwertorowy [tm $37 Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. a) Okresowy proces konwertorowy
Okresowy proces konwertorowy sk!ada si" z dwch etapw. Proces ten polega na przedmuchaniu kamienia miedziowego, uzyskanego w operacji wytapiania, mieszanin# powietrza/tlenu. Najpowszechniej u'ywany jest cylindryczny piec k#pielowy [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996], dodawane s# topniki. Na pierwszym etapie utleniane jest 'elazo oraz cz"%( siarki i wytwarzany jest 'u'el oraz dwutlenek siarki; 'u'el jest okresowo odgarniany i jest nast"pnie przetwarzany w celu odzyskania miedzi. Normalnie dmuchanie na pierwszym etapie jest wykonywane w kilku stopniach, z przyrostowymi dodatkami kamienia. Na drugim etapie przedmuchiwania miedzi, siarczek miedzi jest utleniony na mied* konwertorow# (98,5% Cu) i wytwarza si" wi"cej dwutlenku siarki. Mied* konwertorowa jest spuszczona na ko&cu %wie'enia miedzi. Proces ten jest prowadzony w sposb reguluj#cy zawarto%( ko&cow# siarki i tlenu w miedzi konwertorowej. Wytworzony dwutlenek siarki jest dalej przetwarzany w celu odzyskania siarki, zwykle w instalacji kwasu siarkowego. Reakcja jest silnie egzotermiczna i ulatniaj# si" podczas niej zanieczyszczenia metaliczne w postaci o!owiu i cynku, ktre s# nast"pnie wychwytywane w instalacji ograniczaj#cej emisj" i odzyskiwane. Ciep!o technologiczne mo'na rwnie' wykorzystywa( do wytapiania z!omu anodowego i innego z!omu miedziowego, bez dodawania ciep!a pierwotnego. Na r'nych etapach procesu
270
Rozdzia% 3
konwertorowego, w zale'no%ci od u'ytego typu pieca, mog# wyst"powa( zr'nicowania w st"'eniu dwutlenku siarki. Konwertory Peirce-Smitha (P.S.) i Hobokena s# eksploatowane okresowo (w rozdziale niniejszym konwertory te okre%la si" jako konwertory Peirce-Smitha lub podobne). S# to cylindryczne piece k#pielowe z bocznymi dyszami powietrznymi do wdmuchiwania powietrza/tlenu. [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996]. Do okresowej przemiany kamienia na mied* konwertorow# u'ywany jest rwnie' piec ISA Smelt. W przesz!o%ci, dla okresowej przemiany miedzi hutniczej na mied* konwertorow# stosowane by!y konwertory obrotowe z dmuchem grnym (TBRC), ktre nie s# ju' u'ywane. b) Ci'g%y proces konwertorowy
Piecami do ci#g!ych procesw konwertorowych stosowanymi w przemy%le s#: piece do zawiesinowego procesu konwertorowego Kennecott/Outokumpu [tm 53 & tm 67 Kennecott $997; tm 63 Outkumpu $995], piec Mitsubishi (stanowi#cy cz"%( zintegrowanego procesu Mitsubishi) i od niedawna konwertor Noranda [tm $37 Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998] Do konwerterw Mitsubishi i Noranda doprowadzany jest roztopiony materia! do przetworzenia. Dla kontrastu, proces Konnecott/Outokumpu charakteryzuje si" nast"puj#cymi w!a%ciwo%ciami: kamie& z pieca do wytapiania jest najpierw granulowany w wodzie, a nast"pnie kruszony i osuszany. Materia! taki mieszany jest nast"pnie ze %rodkami 'u'lotwrczymi i doprowadzany jest do palnika koncentratw okre%lonego pieca do wytapiania zawiesinowego stosuj#cego atmosfer" bogat# w tlen; przemiana zachodzi w unosz#cych si" w powietrzu cz#steczkach sta!ych. W procesie tym wytwarzany jest dwutlenek siarki o wysokim i sta!ym st"'eniu, ktry jest odzyskiwany. +u'el i mied* konwertorowa spuszczane s# dla dalszego przetworzenia. Stosowanie kamienia rozdrobnionego (kruszonego) umo'liwia dostosowywanie jako%ci kamienia do szybko%ci doprowadzania oraz stopnia wzbogacenia tlenem dla uzyskania optymalnej efektywno%ci przemiany, a ponadto umo'liwia roz!#czenie etapw produkcji i przetwarzania kamienia. Mi"dzy konwertorami o pracy okresowej i ci#g!ej istniej# znaczne r'nice w koncepcji ich dzia!ania oraz zr'nicowania w wytwarzaniu dwutlenku siarki w ca!ym cyklu konwertorowym. Wyst"puj# rwnie' r'nice w !atwo%ci zbierania oparw podczas !adowania oraz w zdolno%ci do topienia anod z!omowych. W niektrych piecach do transportu kamienia, 'u'lu i miedzi konwertorowej stosowane s# kadzie; mog# tu wyst#pi( emisje niezorganizowane. W jednym przypadku gazy wentylacyjne z konwertora s# wychwytywane i oczyszczane, a w innym przypadku stosowany jest inteligentny system wtrnego wychwytu oparw [tm 20$, Velten $999]. Koncentraty Topniki Wewn"trzne zawracanie do obiegu: 'u'le, py!y piecowe, itp.. Wtrny materia! Cu ! ! ! ! +u'el Kamie& Wytapianie kamienia miedziowego z koncentratu ! Piece do wytapiania zawiesinowego ! Pra'enie + Piec elektryczny ! Piec do wytapiania k#pielowego Oczyszczanie 'u'lu: ! Wolne ch!odzenie & flotacja
27$
Rozdzia% 3
! Piec elektryczny, oczyszczanie 'u'lu metod# Teniente SO2 ! Produkcja ciek!ego SO2, kwasu siarkowego, oleum ! Konwertor P.S. ! Inne konwertory
Z!om anodowy Z!om miedziany Wewn"trzne zawracanie do obiegu: 'u'le, py!, itp..
! ! !
Proces konwertorowy
Mied* konwertorowa
Z!om miedziany
Rafinacja ogniowa i Odlewanie anod
! Obrotowy piec do wytapiania anod ! Trzonowy piec szybowy / Contimelt
Anody miedziowe
Rafinacja elektrolityczna
! Proces konwencjonalny ! Technologia sta!ej katody, np. proces ISA
Katody miedziowe Katody miedziane Czysty z!om miedziowy ! Wytapianie, Odlewanie kszta!townikw, walcwki ! Piece szybowe ! Elektryczne piece indukcyjne ! Piece obrotowe
Rysunek 3.$: Cykl produkcyjny miedzi hutniczej
272
Rozdzia% 3
3.$.$.$.3 Rafinacja ogniowa Jest to nast"pny etap oczyszczania stosowany dla metalu surowego (mied* konwertorowa) wytwarzanego na etapie konwersji. Etap rafinacji obejmuje dodanie powietrza, a nast"pnie reduktora (np. w"glowodorw, itp..) w celu zredukowania wszystkich istniej#cych tlenkw [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996; tm 92 Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Rafinacj" ogniow# wykonuje si" najpierw przez dmuchanie powietrza przez stopiony metal w celu utlenienia zanieczyszcze& i usuni"cia ko&cowych %ladw siarki, wytwarzaj#c ma!# ilo%( 'u'lu. Nast"pnie w celu zmniejszenia ilo%ci wytwarzanego tlenku miedzi, dodawane jest *rd!o %rodka redukcyjnego w postaci gazu ziemnego lub propanu. Jako reduktor mo'e by( rwnie' u'ywany amoniak, lecz stwierdzone zosta!o, 'e zwi"ksza on poziomy NOx [tm 2$5, Mining Engineering July $999]. Dawniej jako *rd!o reduktora u'ywane by!y drewniane 'erdzie i k!ody (ktre s# nadal u'ywane w nielicznych przypadkach) i z tego wzgl"du proces ten okre%lany jest jako 'erdziowanie. W niektrych instalacjach do obrbki gazw na etapie 'erdziowania stosowany jest dopalacz. W pierwotnych i wtrnych piecach do wytapiania do rafinacji ogniowej stosowane s# cylindryczne piece obrotowe (piece anodowe). Piece te podobne s# do konwertora Peirce-Smitha; do dodawania gazu stosuje si" w nich dysze powietrzne. Piece te !adowane s# roztopion# miedzi#. W niektrych procesach wtrnych stosuje si" piece p!omienne z lancami do dodawania powietrza; wsadem dla nich jest mied* konwertorowa i z!om miedzi. Niektre piece p!omienne s# przechylne i s# wyposa'one w dysze powietrzne. Do rafinacji ogniowej, w przypadku wsadu w postaci materia!u sta!ego, ktry nale'y najpierw stopi(, u'ywany jest rwnie' system Contimelt. Podczas produkcji p!wyrobw wykonywana jest czasem rafinacja ogniowa. Stosowane s# tak'e uk!ady piecw trzonowych szybowych (dla wytapiania okresowego) i piecw obrotowych (dla redukcji okresowej). Uk!ady te mo'na stosowa( dla materia!w podstawowych (mied* konwertorowa) i wtrnych (z!om). Metal z pieca anodowego odlewany jest na anody. Najpowszechniej stosowan# technik# jest karuzelowa maszyna rozlewnicza zawieraj#ca szereg wlewnic w kszta!cie anody na obwodzie sto!u obrotowego. W celu uzyskania zgodnej grubo%ci anody, roztopiony metal dozowany jest do wlewnic; ko!o takie obraca si" przeprowadzaj#c anody przez szereg strumieni wody w celu ich och!odzenia. Alternatywnie do procesu zatrzymania-w-celu-odlania w uk!adzie karuzelowym, anody miedziane wytwarzane s# rwnie' w sposb ci#g!y za pomoc# urz#dzenia do odlewania z podwjnym pasem typu Hazelett. Wytwarzana jest tu ta%ma miedziana o grubo%ci odpowiadaj#cej po'#danej grubo%ci anody. Z ta%my takiej wytwarza si" anody przez ci"cie na tradycyjne kszta!ty anod, lub wg systemu Contilanod, przez odlewanie !ap anodowych w specjalnych bocznych blokach grzebieniowych, rozstawionych w okre%lonych odst"pach w urz#dzeniu do odlewania. Wst"pnie uformowane p!yty anod s# odcinane za pomoc# palnika plazmowego lub specjalnych no'yc. Zalet# tej metody jest jednorodno%( wytwarzanych anod; jednak'e system ten nale'y starannie utrzymywa(, a koszty eksploatacyjne s# stosunkowo wy'sze. 3.$.$.$.4 Rafinacja elektrolityczna Stosowany jest tu elektrolizer sk!adaj#cy si" z odlewanej anody miedzianej i katody, zamontowanych w elektrolicie zawieraj#cym siarczan miedzi i kwas siarkowy. Katoda wykonana jest w postaci cienkiego p!wyrobu z czystej miedzi (blacha rozruchowa) lub blachy wst"pnej ze stali nierdzewnej p!yta sta!ej katody (Proces Mount ISA i system Noranda/Kidd Greek) [tm 22,
Produkcja metali nie#elaznych 273
Rozdzia% 3
EC $99; tm 26, PARCOM $996; tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Przy du'ym nat"'eniu pr#du i niskim napi"ciu, jony miedzi s# odrywane od zanieczyszczonej anody i przechodz# do roztworu, z ktrego s# osadzane na katodzie. Mied* usuwana jest z anody do takiego stopnia, aby resztkowa anoda by!a nadal na tyle mocna mechanicznie, aby nie ulega!a opadni"ciu. Resztkowa anoda zawracana jest nast"pnie do procesu produkcyjnego, zwykle konwertorowego, do sch!odzenia k#pieli i odzyskania miedzi. W przypadku u'ywania trwa!ych p!yt katodowych, mo'na usun#( osady czystej miedzi i nast"pnie, jak w przypadku sta!ych miedzianych p!yt katodowych, stopi( je i odla( na odpowiednie kszta!ty. Podczas rafinacji elektrolitycznej oddzielane s# inne metale zawarte w anodach; metale rozpuszczalne takie jak Ni s# rozpuszczane w elektrolicie, a metale nierozpuszczalne, takie jak metale szlachetne Se i Te, tworz# szlam anodowy osiadaj#cy w elektrolizerze. Szlam anodowy jest okresowo usuwany z elektrolizera, a warto%ciowe metale s# odzyskiwane (patrz rozdzia! 6 metale szlachetne). Cz"%( elektrolitu spuszczana jest z systemu. Mied* odzyskiwana jest za pomoc# elektrolitycznego otrzymywania; w niektrych instalacjach, cz"%( odzyskiwana jest w postaci siarczanu miedzi. Parowanie, krystalizacja i dalsza rafinacja umo'liwiaj# odzysk niklu w postaci siarczanu niklu. Do przetwarzania i usuwania arsenu stosowane s# nast"puj#ce techniki: - ekstrakcja rozpuszczalnikowa; wytr#canie podczas ko&cowego elektrolitycznego otrzymywania miedzi; wytr#canie z czarnego kwasu. W niektrych przypadkach wytwarzany jest arsenian miedzi, ktry przekszta!cany jest na arsenian chromowy miedzi stosowany jako %rodek do konserwacji drewna. Zanieczyszczenia usuwane podczas rafinacji elektrolitycznej wykorzystywane s# do wytwarzania miedzi katodowej o jako%ci przynajmniej rwnej lub wy'szej od standardu jako%ci klasy A Londy&skiej Gie!dy Metali. W poni'szej tabeli przedstawiono sk!ad anody i osi#gni"t# jako%( katody. Nale'y wzi#( pod uwag", 'e poziom zanieczyszcze& w anodzie wp!ywa na jako%( katody; poziom zanieczyszcze& w anodach zale'y rwnie' od *rd!a koncentratu oraz materia!u wtrnego. Pierwiastek Srebro Selen Tellur Arsen Antymon Bizmut O!w Nikiel Zawarto&* w anodzie* g/t 600 - 720 50 - 5$0 20 $30 700 - 760 330 - 700 60 990 - 500 $000 - 5000 Zawarto&* w katodzie g/t 9 - $0 < 0,5 < 0,5 <$ <$ < 0,5 <$ <3
Uwaga. *Jako%( miedzi anodowej zale'y od zawarto%ci w surowcu.
Tabela 3.3: Przyk%ad usuwania zanieczyszcze! podczas rafinacji elektrolitycznej [tm $24, DFIU Cu $999] Aktualny trend to wi"ksze elektrolizery z wi"ksz# ilo%ci# elektrod, ktre maj# by( stosowane w elektrolizerni oraz stosowanie wst"pnych blach katodowych ze stali nierdzewnej [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Po!#czenie powy'szych czynnikw z dobr# kontrol# jako%ci anod umo'liwi wzrost wydajno%ci. Kontrola jako%ci potrzebna jest dla zapewnienia prostych i p!askich anod o dobrym styku elektrycznym i dla w!a%ciwej rafinacji ogniowej. Uzyskuje si" rwnie' popraw" jako%ci katodowej przy u'yciu blach katodowych ze stali nierdzewnej, poniewa' mniej zanieczyszcze& jest przenoszonych mechanicznie i w rezultacie mniej zanieczyszcze& jest zawartych w katodzie. Takie blachy katodowe powoduj# wzrost wydajno%ci
Rozdzia% 3
pr#dowej do 97% i wy'ej. W nowoczesnych elektrolizerniach stosowana jest automatyzacja na wysokim poziomie w zakresie zmian katod i anod oraz usuwania osadw katodowych z trwa!ych p!yt katodowych [tm 22, EC $99$; tm 26, PARCOM $996]. Zamiast blach ze stali nierdzewnej mo'na rwnie' stosowa( przygotowane mechanicznie miedziane blachy rozruchowe. 3.$.$.$.5 Przetwarzanie #u#lu +u'le wytwarzane przy wytapianiu pierwotnym kamienia wysokogatunkowego oraz na etapach procesu konwertorowego s# bogate w mied* i podlegaj# wielu procesom przetwarzania 'u'lu [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Jedn# z technologii jest zastosowanie pieca elektrycznego do reakcji 'u'lu z w"glem w postaci mia!u koksowego lub z samymi elektrodami oraz do osadzania kamienia miedziowego wytwarzanego do produkcji 'u'lu oboj"tnego. Piece elektryczne mo'na obs!ugiwa( w sposb ci#g!y lub okresowy. +u'el konwertorowy mo'na rwnie' bezpo%rednio zawraca( do elektrycznego pieca do oczyszczania 'u'lu lub do pieca do wytapiania. Alternatywnie, po wolnym och!odzeniu, rozdrobnieniu i zmieleniu 'u'lu stosowane s# rwnie' procesy flotacyjne; uzyskany koncentrat flotacyjny jest porcj# bogat# w mied* i zawracany jest do pieca do wytapiania. Metoda ta u'ywana jest tylko w przypadku dost"pno%ci wystarczaj#cej przestrzeni i gdy odpady mog# by( odpowiednio oczyszczane i usuwane. Stosuje si" rwnie' przetwarzanie w piecu elektrycznym 'u'lu pochodz#cego z pieca do wytapiania, oraz osobn# obs!ug" 'u'lu konwertorowego przez wolne ch!odzenie i flotacj". +u'le z procesw przetwarzania 'u'lu u'ywane s# w projektach z zakresu in'ynierii l#dowej i wodnej, budowy drg, wa!w rzecznych i w podobnych zastosowaniach, a w przypadku %rutowania w!a%ciwo%ci ich s# cz"sto lepsze od alternatywnych materia!w. Inne 'u'le bogate w mied*, takie jak 'u'el porafinacyjny, s# zwykle ponownie zawracane na poprzedni etap procesu, przewa'nie procesu konwertorowego, a w piecach do wytapiania wtrnego na etap wytapiania. 3.$.$.2 Cykl hydrometalurgiczny Technologi" t" stosuje si" zwykle dla rud tlenkowych oraz dla rud mieszanych tlenkowo/siarczkowych na terenie kopalni, gdzie jest wystarczaj#ca przestrze& dla tworzenia powierzchni !ugowania i obrbki. Technologia ta przydatna jest szczeglnie dla rud trudnych do wzbogacenia za pomoc# %rodkw konwencjonalnych i takich, ktre nie zawieraj# metali szlachetnych [tm 55 i tm 56 Outokumpu $997; tm $37, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Niektre technologie firmowe s# na etapie rozwoju; s# one przedstawione w punkcie dotycz#cym pojawiaj#cych si" technologii. W cyklu hydrometalurgicznym stosuje si" kruszenie rud, po ktrym nast"puje !ugowanie kwasem siarkowym, czasami w obecno%ci gatunkw biologicznych, przez zastosowanie procesw zwa!owych, kadziowych i mieszania [tm $37, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Roztwr wytwarzany podczas !ugowania jest nast"pnie klarowany i oczyszczany oraz st"'any przez ekstrakcj" rozpuszczalnikow#.
275
Rozdzia% 3
Urobek z kopalni rudy
WST)PNE KRUSZENIE
KRUSZENIE DRUGIE I TRZECIE
Kwas siarkowy
*UGOWANIE ZWA*OWE
BASEN ROZTWORU MATKI
EKSTRAKCJA ROZPUSZCZALNIKOWA
BASEN ROZTWORU RAFINATU
USUWANIE
ELEKTROLITYCZNE OTRZYMYWANIE METALI katody
Rysunek 3.2: Schemat blokowy procesu %ugowania z ha%dy [tm $40, Finland Cu $999 Finlandia Cu $999] Mied* jest nast"pnie usuwana w procesie elektrolitycznego otrzymywania metali. Proces elektrolitycznego otrzymywania metali r'ni si" od procesu rafinacji elektrolitycznej form# anody. W procesie elektrolitycznego otrzymywania metali stosuje si" anod" oboj"tn#, np. o!owiow# lub tytanow#; jony metali usuwane s# z roztworu i osadzane na katodzie w taki sam sposb, jak w rafinacji elektrolitycznej. Mied* z katod jest usuwana w taki sam sposb, je%li stosowane s# trwa!e katody-matki. Elektrolit przeprowadzany jest przez szereg elektrolizerw i w ko&cu pozbawiany jest miedzi. Nast"pnie elektrolit zawracany jest do uk!adu ekstrakcji rozpuszczalnikowej. Pewna cz"%( elektrolitu jest zwykle upuszczana w celu regulacji zanieczyszcze&, ktre mog# by( przenoszone podczas ekstrakcji rozpuszczalnikowej. 3.$.2 Produkcja wtrna Mied* wtrna wytwarzana jest w procesach pirometalurgicznych. Stosowane etapy technologiczne zale'# od zawarto%ci miedzi w surowcu wtrnym, rozk!adu jego wielko%ci i innych sk!adnikw [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998; tm $24, DFIU Cu $999]. Tak jak w przypadku miedzi pierwotnej, sk!adniki takie usuwane s# na r'nych etapach, w celu odzyskania metali z wytwarzanych pozosta!o%ci w maksymalnie mo'liwym stopniu. Wtrny materia! wsadowy mo'e zawiera( materia!y organiczne takie jak pow!oki oraz mo'e by( ze swojej natury oleisty; stan taki uwzgl"dniany jest w instalacjach przez zastosowanie metod odolejania i usuwania pow!ok lub przez odpowiedni projekt pieca i systemu ograniczania emisji. Celem jest tu dostosowanie wzrostu obj"to%ci gazw spalania, zniszczenie lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) oraz zminimalizowanie wytwarzania dioksyn lub ich zniszczenie. Rodzaj
Rozdzia% 3
zastosowanej obrbki wst"pnej lub pieca zale'y od obecno%ci materia!w organicznych, rodzaju wsadu, tj. zawarto%ci miedzi oraz od innych zawartych metali i od tego, czy wyst"puj# w formie tlenkowej, czy metalicznej. Je%li taki piec jak konwektor stosowany jest do topienia zanieczyszczonego z!omu mosi"'nego celem oddzielenia zawartych w nim metali, to pierwiastki stopowe s# uwalniane od miedzi, tworz#c czarn# mied* i py! pofiltracyjny bogaty w cynk. Stosuje si" szeroki zakres surowcw wtrnych; niektre z nich s# opisane w poni'szej tabeli Rodzaj materia%u Zmieszane szlamy miedzi Z!om komputerowy Mono-szlamy miedziowe Materia! miedziany-'elazny (w bry!ach lub rozdrobniony) z twornikw, stojanw, wirnikw, itp.. Popio!y mosi"'ne, popio!y i 'u'le zawieraj#ce mied* Popio!y tombakowe, popio!y i 'u'le zawieraj#ce mied* Materia! z maszyny do rozdrabniania z!omu Ch!odnice miedziowo-mosi"'ne Mieszany z!om tombakowy Lekki z!om miedziowy Ci"'ki z!om miedziowy Mieszany z!om miedziowy Granulki miedziane Z!om czysty Nr $ Zawarto&* Cu [% wagowe] 2 25 $5 20 2 40 $0 20 )rd%a Pokrywanie pow!ok# galwaniczn# Przemys! elektroniczny Pokrywanie pow!ok# galwaniczn# Przemys! elektryczny
$0 40 $0 40 30 80 60 65 70 85 88 92 90 98 90 95 90 98 99
Odlewnie, zak!ady p!wyrobw Odlewnie, zak!ady p!wyrobw Zak!ady rozdrabniania z!omu Samochody Wodomierze, ko!a z"bate, zawory, kurki, elementy maszyn, %mig!a, armatura Blachy miedziane, okapy, rynny, kot!y wodne, grzejniki Blachy, wykrojki miedziane, szyny prowadnic, druty, rury Lekki i ci"'ki z!om miedzi Z rozdrobnienia kabli P!wyroby, druty, skrawki, ta%ma
Tabela 3.4: Surowce wtrne do produkcji miedzi [tm $24, DFIU Cu $999]
277
Rozdzia% 3
Etapy stosowane we wtrnej produkcji miedzi s# zasadniczo podobne do produkcji pierwotnej; surowcami s# tu zwykle tlenki lub metale, wskutek czego r'ne s# warunki technologiczne. Z tego wzgl"du w topieniu surowcw wtrnych stosowane s# warunki redukuj#ce. 3.$.2.$ Etap wytapiania wtrnego Dla materia!w niskiego i %redniego gatunku stosowanych jest wiele piecw, takich jak piec szybowy, mini piec do wytapiania, piece obrotowe z grnym dmuchaniem (TBRC), uszczelnione piece elektryczne z !ukiem zakrytym [tm 27, HMIP (Inspektorat ds. Zanieczyszcze& )rodowiska JKM) Cu $993; tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998; tm $24, DFIU Cu $999]. Zastosowany rodzaj pieca i etapy technologiczne zale'# od zawarto%ci miedzi w surowcach wtrnych, ich wielko%ci i innych sk!adnikw. Z tego wzgl"du wytop i rafinacja miedzi wtrnej s# z!o'one, a rodzaj materia!u wtrnego, ktry mo'na przetwarza( zale'y od dost"pnych urz#dze& i piecw [tm 92 Copper Expert Group - Grupa Ekspertw ds. Miedzi]. Szczeg!owe informacje dotycz#ce piecw przedstawione s# w rozdziale 2. W razie potrzeby, dla redukcji tlenkw metali, dodawane jest 'elazo (w postaci miedzi 'elazistej, zwyk!ego z!omu 'elaznego, itp..), w"giel (w postaci koksu lub gazu ziemnego) oraz topniki; procesy te s# realizowane odpowiednio do materia!u wsadowego. Opary pochodz#ce z pieca zawieraj# lotne metale i tlenki metali takie jak tlenki cynku, o!owiu i cyny, ktre mo'na odzyska( w postaci metalu rafinowanego, stopu lub tlenku; ponadto, w zale'no%ci od surowca, zawieraj# one py!, dwutlenek siarki, dioksyny oraz lotne sk!adniki organiczne. Do produkcji miedzi wtrnej stosowany jest rwnie' mini piec do wytapiania, w ktrym u'ywany jest z!om zawieraj#cy 'elazo i cyn". W zastosowaniu takim 'elazo jest reduktorem na pierwszym stopniu dla wytworzenia miedzi metalicznej; nast"pnie do k#pieli metalowej wdmuchiwany jest tlen w celu utlenienia 'elaza oraz innych wyst"puj#cych metali (Pb, Sn), odzyskiwanych w 'u'lu. Utlenianie zawarto%ci 'elaza wytwarza ciep!o s!u'#ce do utrzymywania procesu. 3.$.2.2 Proces konwertorowy, rafinacja ogniowa, przetwarzanie elektrolityczna, przetwarzanie z%omu czystego stopu #u#lu i rafinacja
Piece konwertorowe i piece do rafinacji s# bardzo podobne do piecw stosowanych do produkcji pierwotnej; systemy przetwarzania 'u'lu i procesy rafinacji elektrolitycznej s# takie same. Podstawowa r'nica polega na tym, 'e w konwertorach stosowanych do produkcji wtrnej przetwarzany jest metal, a nie kamie&. W piecach tych, do wytapiania oraz do uzupe!nienia deficytu ciep!a technologicznego jako paliwo stosowany jest koks, podczas gdy w konwertorach pierwotnych niezb"dne ciep!o technologiczne pochodzi z kamienia [tm 92, Copper Expert Group, $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi, $998]. W konwertorach wtrnych odbywa si" rwnie' utlenianie i 'u'lowanie pierwiastkw %ladowych takich jak 'elazo oraz oddzielanie innych metali takich jak cynk lub cyna w procesie parowania. W konwertorach tych wytwarzana jest mied* konwertorowa o jako%ci odpowiedniej dla rafinacji ogniowej. Ciep!o reakcji przy wdmuchiwaniu powietrza do konwertora s!u'y do odparowywania sk!adnikw metalowych; do usuwania 'elaza i pewnej ilo%ci o!owiu u'ywane s# %rodki 'u'lotwrcze. Piece do rafinacji ogniowej u'ywane s# rwnie' do topienia z!omu wy'szego gatunku. Uwagi dotycz#ce potencjalnych emisji niezorganizowanych dotycz# rwnie' procesw wtrnych. .rd!ami metali szlachetnych i innych metali, takich jak nikiel, s# rwnie' szlamy pochodz#ce z rafinacji elektrolitycznej oraz przepracowanych roztworw. Metale te s# odzyskiwane w taki sam sposb jak w produkcji pierwotnej.
278
Rozdzia% 3
W wielu technologiach, jako surowce wtrne stosowane s# rwnie' stopy miedzi, takie jak br#zy i mosi#dze. W przypadku zanieczyszczenia lub zmieszania z r'nymi innymi stopami s# one przetwarzane w uk!adach wtrnego wytapiania i rafinacji, tak jak przedstawiono wy'ej. Czysty stop u'ywany jest bezpo%rednio do wytwarzania p!wyrobw. Do wytapiania czystego materia!u stosowane s# piece indukcyjne, po ktrych nast"puje odlewanie na kszta!ty odpowiednie dla dalszego etapu produkcji. Do wytwarzania odpowiednich stopw bez du'ych dodatkw metalu pierwotnego stosuje si" analiz" wsadu i kontrol". Tlenek cynku mo'e by( zbierany z py!u pofiltracyjnego.
+u'le R'ne pozosta!o%ci +elazo miedziowe Wewn"trzne zawracanie do obiegu: 'u'le, py!, itd.
! ! !
Wytapianie w warunkach redukuj#cych
! Piec szybowy ! Mini piec do wytapiania ! Piec elektryczny ! TBRC ! Piec ISA Smelt
Mied* czarna
Mied* Z!om stopowy
Proces konwertorowy
! Konwertor P.S. ! TBRC
Mied* konwertorowa
Z!om miedziowy Mied* konwertorowa
Rafinacja ogniowa i Odlewanie anod
! P!omienny piec trzonowy ! Obrotowy piec do wytapiania anod ! Trzonowy piec szybowy / Contimelt
Anody miedziane
! Proces konwencjonalny ! Technologia trwa!ej katody, np. proces ISA
279
Rozdzia% 3
Katody miedziane Katody miedziane Czysty z!om miedzi ! Topienie, odlewanie kszta!townikw, walcwki ! Piece szybowe ! Elektryczne piece indukcyjne ! Piece obrotowe
Rysunek 3.3 Oglny schemat technologiczny produkcji miedzi wtrnej Czysty stop u'ywany jest bezpo%rednio do wytwarzania p!wyrobw. Do wytapiania czystego materia!u stosowane s# piece indukcyjne, po ktrych nast"puje odlewanie na kszta!ty odpowiednie dla dalszego etapu produkcji. Do wytwarzania odpowiednich stopw bez du'ych dodatkw metalu pierwotnego stosuje si" analiz" wsadu i kontrol". Z py!u pofiltracyjnego mo'na zbiera( tlenek cynku. W zale'no%ci od rodzaju materia!w wsadowych, w niektrych instalacjach na pierwszym stopniu wytwarzany jest py! piecowy, bogaty w cynk i o!w, np. podczas wytapiania w piecu szybowym materia!w ni'szego gatunku. Py!y takie zawieraj# do 65% zwi#zanego cynku i o!owiu, stanowi#c materia! wsadowy, bardzo dobrze dostosowany do przetwarzania w Imperial Smelting Furnace [ISA - angielski piec do wytapiania] dla produkcji o!owiu i cynku. 3.$.3 Cyna Cyn" odzyskuje si" z resztek pozostaj#cych podczas niektrych procesw rafinacji miedzi wtrnej, podczas odcynowywania powlekanych puszek stalowych oraz z rud. Podczas sporz#dzania niniejszego dokumentu, w UE nie by!o 'adnej produkcji miedzi bezpo%rednio z rud. W jednym z piecw do wytapiania miedzi wtrnej stosowany jest drugi stopie& redukuj#cy [tm 92, Cu Expert Group, $998 Grupa Ekspertw ds. Cu, $998]. W TBRC o!w i cyna redukowane s# za pomoc# stali z!omowej lub puszek cynowanych. Dodaje si" z!om o!owiu/cyny, 'u'el oraz pozosta!o%ci i wytwarzany jest stop cyny/o!owiu. Stop taki doprowadzany jest do kadzi potrz#sanej w celu usuni"cia resztkowej miedzi, niklu i krzemu; nast"pnie stop pozbawiony miedzi obrabiany jest w trjstopniowym systemie destylacji pr'niowej w celu oddzielenia cyny i o!owiu. Przed drugim stopniem destylacji pr'niowej cyna rafinowana jest w procesie krystalizacji. W innej metodzie, wykorzystywanej w innych piecach do wytopu miedzi, jako materia! wsadowy stosowany jest py! piecowy z konwertora miedzi wtrnej (czasami rwnie' z pieca szybowego). W warunkach redukuj#cych, cynk przeprowadzany jest w stan lotny i odzyskiwany w postaci tlenku, podczas gdy o!w i cyna wytwarzane s# w postaci stopu. Z!om stalowy odcynowywany jest w procesie elektrolitycznym lub przez !ugowanie chemiczne z zastosowaniem sody kaustycznej i azotanu sodu [tm 9, HMIP (Inspektorat ds. Zanieczyszcze& )rodowiska JKM)-Sn $993]. W tym drugim przypadku uwalniany jest amoniak (0,048 kg na kg cyny). Cyna jest rozpuszczana i nast"pnie odzyskiwana w procesie elektrolizy; cyn" usuwa si" z katod przez zanurzenie w k#pieli roztopionej cyny. Wytwarzane s# wlewki lub proszek cynowy, s!u'#ce do produkcji ca!ego asortymentu stopw i materia!w na pow!oki. Cyn" topi si" w kot!ach podobnych do kot!w u'ywanych do produkcji o!owiu i stopw. W procesach wytapiania odzyskuje si" rwnie' cyn" z!omow#. Najpowszechniej znanym
Rozdzia% 3
asortymentem stopw s# stopy lutownicze, w ktrych materia!em stopowym jest o!w. U'ywane s# rwnie' inne piece do wytapiania, lecz regulacja temperatury nie jest w nich tak !atwa. Cyna rafinowana jest w wielu procesach. Wykorzystuje si" tu rafinacj" elektrolityczn# z katodami stalowymi; mo'na rwnie' stosowa( proces rafinacji pirometalurgicznej, w sposb podobny do rafinacji o!owiu. W przypadku rafinacji cyny, 'elazo usuwa si" przez likwacj", mied* usuwa si" przez dodanie siarki, a arsen i antymon usuwa si" przez dodanie aluminium lub sodu. 3.$.4 Produkcja walcwki Walcwk" wytwarza si" z katod miedzi rafinowanej elektrolitycznie, o wysokiej czysto%ci, zapewniaj#c w ten sposb zminimalizowanie zanieczyszcze& %ladowych, ktre mog# oddzia!ywa( na przewodno%(, wy'arzanie i krucho%( na gor#co. Nale'y zwrci( uwag" na sterowanie warunkami pieca w celu zminimalizowania absorpcji tlenu przez metal. Stosowane s# tu nast"puj#ce procesy [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]: 3.$.4.$ Proces Southwire Do topienia katod miedziowych i innego z!omu czystej miedzi stosuje si" piece szybowe. Stosuje si" tu szybko%ci wytapiania na poziomie do 60 t/godz. Materia!y wsadowe topione s# za pomoc# palnikw opalanych gazem ziemnym, propanem lub podobnym gazem, rozmieszczonych w rz"dach wok! pancerza pieca. Dla podtrzymania nieznacznie redukuj#cej atmosfery (poni'ej 0,5 do $,5% CO lub H2) w miejscach, w ktrych gazy znajduj# si" w kontakcie z miedzi# w celu zminimalizowania zawarto%ci tlenu w miedzi, paliwo spalane jest w %ci%le kontrolowanych warunkach spalania. Stan taki uzyskuje si" za pomoc# niezale'nej kontroli stosunku paliwo/powietrze dla ka'dego palnika przez monitorowanie zawarto%ci CO lub H2 w gazach spalania, kolejno w ka'dym palniku.
28$
Rozdzia% 3
Rysunek 3.4: Przyk%ad procesu Southwire [tm $24, DFIU Cu $999] Gazy pochodz#ce z pieca s# ch!odzone; py! usuwany jest za pomoc# filtrw tkaninowych. Do niszczenia CO, w przypadku wysokiego st"'enia, mo'na stosowa( rwnie' dopalanie. Roztopiona mied* spuszczana z podstawy pieca szybowego przep!ywa do walcowego pieca podgrzewaj#cego w celu ustawienia temperatury i bilansowania metalu dla obrbki metalurgicznej. Do podtrzymania temperatury roztopionej miedzi oraz atmosfery redukuj#cej w rynnie spustowej stosowane s# palniki opalane gazem ziemnym. Piec podgrzewaj#cy, opalany rwnie' gazem ziemnym lub podobnym paliwem, s!u'y jako zbiornik zapewniaj#cy sta!y przep!yw metalu do procesu odlewania i, w razie potrzeby, mo'e by( wykorzystany do przegrzania metalu. Roztopiona mied* przep!ywa z pieca podgrzewaj#cego przez kad* po%redni# wyposa'on# w regulacj" przep!ywu, do ko!a gwiazdowego (karuzelowego) maszyny rozlewniczej. Na po!owie obwodu tego ko!a zamocowana jest ch!odzona wod# ta%ma stalowa, tworz#ca wn"k" odlewnicz#, w ktrej krzepnie roztopiona mied* w celu uformowania odlewu w kszta!cie pr"ta o przekroju trapezowym od 5000 do 8300 mm2. Do wytwarzania sadzy zasypkowej dla ko!a gwiazdowego maszyny odlewniczej i ta%my stalowej stosowany jest acetylen spalany z powietrzem. Po wypoziomowaniu i wyg!adzeniu, odlany pr"t doprowadzany jest za pomoc# walcw ci#gn#cych do
Rozdzia% 3
walcarki sk!adaj#cej si" z walcarki wst"pnej i wyka&czaj#cej, redukuj#cej pr"t do jego ko&cowej %rednicy. Jako p!yn do walcowania stosowana jest emulsja oleju mineralnego lub wodny roztwr syntetyczny. 3.$.4.2 Proces Contirod Do wytapiania miedzi w tym procesie u'ywany jest przedstawiony wy'ej piec szybowy. Roztopiona mied* z pieca przep!ywa przez rynn" spustow# wyposa'on# w syfony, do obrotowego, podgrzewanego gazem pieca podgrzewaj#cego. Mied* przep!ywa nast"pnie do leja odlewniczego, ktry automatycznie reguluje przep!yw ciek!ej miedzi do urz#dzenia do odlewania [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Stosowane jest tu urz#dzenie do odlewania typu Hazelett z podwjnym pasem [tm $24, DFIU Cu $999]. Dwa takie pasy s# ch!odzone za pomoc# ci#g!ej cienkiej warstwy wody, przemieszczaj#cej si" z du'# szybko%ci# wzd!u' ich powierzchni. Bloki boczne ch!odzone s# automatycznie na specjalnie zaprojektowanej powierzchni ch!odz#cej znajduj#cej si" na pasie powrotnym p"tli. W zale'no%ci od wielko%ci instalacji, powierzchnia pr"tw odlewanych mie%ci si" w zakresie od 5000 mm2 do 9$00 mm2 przy wydajno%ci produkcyjnej od 25 do 50 ton na godzin". Pr"t prostok#tny jest ch!odzony, cztery rogi s# walcowane w celu usuni"cia zalewek i nast"pnie materia! wprowadzany jest do walcarki sk!adaj#cej si" na przemian z wykrojw poziomych i pionowych w celu odwalcowania wyrobu ko&cowego. Jako p!yn do walcowania stosowana jest emulsja oleju mineralnego lub wodny roztwr syntetyczny.
Piec szybowy
Katody miedziane z Instalacji elektrolitycznej
Piec podgrzewaj'cy Zbiornik dozuj'cy Urz'dzenie do odlewania Walcarka Urz'dzenie Zwijarka do trawienia
Rysunek 3.5: Przyk%ad procesu Contirod. [tm $24, DFIU Cu $999] 3.$.4.3 Procesy Properzi i Secor Ci#g!e procesy Properzi i Secor podobne s# do koncepcji Southwire; r'ni# si" geometri# odlewania [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Dla tych dwch systemw wytwarzania walcwki miedzi wa'ne s# rwnie' w!a%ciwo%ci przedstawione dla procesu Southwire.
283
Rozdzia% 3
3.$.4.4 Proces Upcast (pionowy) Mied* jest wytapiana w indukcyjnym piecu kana!owym. Wytop doprowadzany jest okresowo do indukcyjnego pieca podgrzewaj#cego. Dla ma!ych wydajno%ci produkcyjnych, wystarczaj#cy mo'e by( pojedynczy, kombinowany piec do wytapiania-podgrzewania [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Maszyna ci#gn#ca Upcast usytuowana jest powy'ej pieca podgrzewaj#cego. W wytopie na okre%lonej g!"boko%ci zanurzone s# matryce grafitowe ch!odzone wod#; roztopiona mied* wp!ywa w sposb ci#g!y do matryc, w ktrych krzepnie i nast"pnie jest ci#gniona do rolek dociskowych. Zastyg!a walcwka ci#gniona jest w gr" przez rolki dociskowe. 3.$.4.5 Formowanie zanurzeniowe Wst"pnie podgrzany materia! wsadowy doprowadzany jest do kana!owego pieca indukcyjnego-dowytapiania. Mied* doprowadzana jest do pieca podgrzewaj#cego i tygla przy!#czonego do pieca do podgrzewania. Pr"t g!wny o %rednicy $2,5 mm przeci#gany jest przez matryc" wej%ciow# w podstawie tygla. Przeci#ganie drutu rdzeniowego przez zbiornik metalu i regulacja %rednicy ko&cowej przez grn# matryc" zwi"ksza %rednic". Odlany pr"t przeprowadzany jest przez wa!ki do trjklatkowej walcarki wytwarzaj#cej pr"ty o %rednicy 8,0 mm i $2,5 mm [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. 3.$.5 Wytwarzanie p%wyrobw z miedzi i ze stopw miedzi Mied* i stopy miedzi wytapiane s# w sposb ci#g!y lub okresowy i odlewane s# na kszta!ty odpowiednie dla nast"pnego etapu produkcji. Odlewane wyroby s# p!wyrobami dla wielu materia!w, takich jak blachy, ta%my, kszta!towniki, pr"ty, walcwka i rury. Zasadniczo wykonywane s# poni'sze cykle [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. $. Z miedzi i ze stopw miedzi wytwarzane s# g!ownie k"sy przeznaczone do produkcji rur lub kszta!townikw i pr"tw. 2. Z miedzi i ze stopw miedzi dla produkcji blach i ta%m odlewane s# k"siska p!askie i placki. 3. Dla okre%lonych wyrobw z miedzi i ze stopw miedzi stosowane s# specjalne technologie: technologia Upcast dla drutw i rur, poziome ci#g!e odlewanie ta%m i kszta!townikw, pionowe odlewanie ta%m i proces walcowania dla produkcji rur miedzianych.
284
Rozdzia% 3
Katody miedziowe Z!om miedziany wysokiego gatunku Mied* rafinowana ogniowo Metale stopowe, Stopy przej%ciowe Z!om stopowy Zlom wewn"trzny
Wytapianie gazu
Oczyszczanie
Gaz
+u'elto Do piecw do wytapianiaPy! do piecw do wytapiania Odlewanie wsadu walcowniczego
K"sy, placki
Przerbka na gor'co i na zimno (Wyciskanie i ci#gnienie lub walcowanie)
P!wyroby
Rysunek 3.6 Oglny schemat technologiczny wytwarzania p%wyrobw [tm $24, DFIU Cu $999] 3.$.5.$ Procesy wytapiania Mied* i stopy miedzi mo'na wytapia( okresowo w piecach elektrycznych lub indukcyjnych. W przypadku wymagania wysokich szybko%ci wytapiania, mied* wytapia si" rwnie' w sposb ci#g!y w piecu szybowym. Do wytapiania i do ogniowej rafinacji miedzi stosowane s# rwnie' tygle i piece p!omienne. Systemy wychwytu oparw i ograniczania emisji dobierane s# wed!ug surowca oraz stopnia istniej#cego zanieczyszczenia. Gaz wychwycony z piecw elektrycznych jest zwykle oczyszczany w cyklonach, a nast"pnie filtrach tkaninowych. Dla piecw szybowych opalanych gazem, sterowanie palnikami jest krytycznym czynnikiem dla zminimalizowania zawarto%ci CO w emitowanych gazach. W przypadku wystarczaj#co wysokiej zawarto%ci CO (np. > 5% CO), stosuje si" dopalacz, za ktrym instalowane s# systemy odzyskiwania ciep!a; do odpylania piecw szybowych u'ywane s# rwnie' filtry tkaninowe. Jako surowce stosowane s# katoda miedziowa oraz z!om miedzi i stopw miedzi, sk!adowane normalnie na otwartych powierzchniach sk!adowania w celu umo'liwienia mieszania r'nych stopw dla wytworzenia stopu ko&cowego. Takie wst"pne wymieszanie jest istotnym czynnikiem dla skrcenia czasu przygotowania wytopu, ktry minimalizuje zu'ycie energii i zmniejsza bazowanie na drogich stopach przej%ciowych. Dla piecw indukcyjnych z!om ci"ty jest na ma!e cz"%ci w celu poprawienia wydajno%ci wytapiania oraz celem umo'liwienia !atwego zastosowania ko!pakw, itp.. Surowcami s# tu rwnie' wiry mosi"'ne i miedziowe pochodz#ce z operacji toczenia i wiercenia, ktre w takim przypadku pokryte s# %rodkami smarnymi. Nale'y zachowa( odpowiedni# dba!o%(, aby nie dopu%ci( do wycieku oleju z powierzchni sk!adowania i zanieczyszczenia wd gruntowych i powierzchniowych. Podobnie, do usuwania %rodkw smarowych oraz innych zanieczyszcze&
Rozdzia% 3
organicznych u'ywane s# suszarki drobnych wirw i inne piece oraz rozpuszczalnikowe i wodne metody odolejania. Przy wytapianiu mosi#dzw i br#zw, z pieca odparowywuje cynk; ulatnianie cynku mo'na zminimalizowa( za pomoc# dobrej regulacji temperatury. Opary wychwytywane s# w uk!adzie usuwania gazw i usuwane s# za pomoc# filtra tkaninowego. Normalnie odzyskiwany jest tlenek cynku. Wykonywana jest rwnie' w pewnym stopniu rafinacja ogniowa; powsta!e opary uwzgl"dniane s# w projektowaniu systemw wychwytu oparw i ograniczania emisji. 3.$.5.2 Odlewanie Roztopiony metal z pieca lub z sekcji podgrzewania mo'na zazwyczaj odlewa( w sposb ci#g!y lub okresowo [tm $$7, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. W odlewaniu ci#g!ym stosowany jest tryb pionowy lub poziomy, a w odlewaniu nieci#g!ym stosowany jest normalnie tryb pionowy. Stosowane s# rwnie' techniki Upcast. Wytwarzane s# tu k"sy i placki/k"siska p!askie, ktre s# dalej przetwarzane.
#erd( zatyczkowa Piec Powierzchnia pokryta w!glem podgrzewaj%cy i do odlewania
Wyj&cie Ch$odzenie pierwotne wod% Wej&cie
Krystalizator
Ch$odzenie natryskowe (wtrne) Odlewany (K!s lub placek/ kszta$t k!sisko p$askie)
Rolka ci%gn%ca
G$owica dr%ga startowego
Rysunek 3.7: Zasada odlewania ci'g%ego lub p%ci'g%ego [tm $24, DFIU Cu $999] W przypadku wytwarzania k"sw, k"sisk p!askich oraz plackw, metal jest topiony i przeprowadzany przez piec podgrzewaj#cy do urz#dzenia do pionowego lub poziomego odlewania k"sw. Do dalszej produkcji k"sy s# ci"te na odcinki. Dla szczeglnych wyrobw z miedzi i stopw miedzi stosowane s# specjalne procesy: technologia Upcast dla drutu i rur, ci#g!e odlewanie poziome dla ta%m i kszta!townikw, pionowe odlewanie ta%m oraz technologia walcowania dla wytwarzania rur miedzianych.
286
Rozdzia% 3
3.$.5.3 Wytwarzanie rur, kszta%townikw i walcwki K"sy miedzi oraz stopw miedzi s# wst"pnie podgrzewane i wyciskane oraz ci#gnione na rury o r'nych %rednicach i grubo%ciach %cianek, w wielu przepustach. W ci#garkach rur jako %rodki smarne stosowane s# r'ne oleje i myd!a, ktre zanieczyszczaj# rury i obcinki z przecinania. Wyroby takie s# zwykle wy'arzane i odt!uszczane przed transportem, a obcinki s# odolejane w piecu lub w innym procesie odt!uszczania przed zawrceniem do pieca w celu przetopienia. Rury miedziane mog# by( rwnie' wytwarzane za pomoc# prasy do wyciskania przebijakiem, ktrej bloczki k"sw wyciskane s# na tuleje rurowe; tuleje rurowe s# nast"pnie walcowane walcarce wst"pnej (walcarka pielgrzymowa) i w ko&cu przeci#gane na odpowiedni# wielko%( ci#garkach. Olej u'ywany (w ma!ych ilo%ciach) do operacji ci#gnienia neutralizowany jest uk!adach odt!uszczania/wytrawiania, przy!#czonych cz"sto do sekcji wy'arzania. w w w w
Wyroby wy'arzane s# w rozmaitych piecach w warunkach redukuj#cych, przy zastosowaniu exogaz lub mieszaniny wodoru/azotu jako gazu ochronnego. 3.$.5.4 Wytwarzanie blach i ta&m K"siska p!askie/placki miedzi oraz stopw miedzi s# materia!em wyj%ciowym do produkcji blach i ta%m. Materia! ten jest wst"pnie podgrzewany w piecach opalanych gazem lub olejem, walcowany na gor#co i na zimno i nast"pnie doprowadzany do operacji wyka&czaj#cych, obejmuj#cych ponowne walcowanie, ci"cie na odpowiedni# d!ugo%( i szeroko%(. Jako etapy po%rednie do wytwarzania wysokiej jako%ci ta%m i blach potrzebne jest frezowanie powierzchni, wy'arzanie, wytrawianie, p!ukanie i suszenie [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Walcowanie na gor#co wykonywane jest zwykle za pomoc# walcarki z podwjnym walcowaniem w linii o d!ugo%ci do 200 m i z ko&cowym urz#dzeniem zwijaj#cym. Woda ch!odz#ca dla walcw zawiera ma!e ilo%ci %rodkw smarnych dodawanych dla poprawienia przylegania do walcw stalowych. Wytwarzane opary s# odsysane, a gaz odlotowy jest pozbawiany mg!y przed zrzuceniem go do atmosfery. Nast"pnie wykonywane s# dalsze operacje walcowania na zimno. Wynikiem walcowania na zimno jest utwardzony metal. W wi"kszo%ci przypadkw, kr"gi s# wy'arzane przed walcowaniem na zimno. Wy'arzanie odbywa si" w warunkach redukuj#cych w celu unikni"cia utleniania. Jako gaz ochronny stosowany jest tu exogaz lub mieszaniny azotu/wodoru. Exogaz wytwarzany jest na miejscu z gazu ziemnego w specjalnym reaktorze, opalanym po%rednio. N2 i H2 s# kupowane i magazynowane na miejscu w specjalnych zbiornikach. Mieszaniny gazu ochronnego N2/H2 wytwarzane s# ze zbiornikw magazynowych przez zmieszanie sk!adnikw w wymaganym stosunku. Do wy'arzania przed walcowaniem na zimno stosowane s# piece dzwonowe (ko!pakowe) z ogrzewaniem elektrycznym lub opalane po%rednio gazem ziemnym lub olejem opa!owym. Do po%redniego wy'arzania wst"pnie walcowanych kr"gw stosowane s# piece wie'owe. Grubo%( blachy cienkiej zmniejszana jest dalej stopniowo w operacjach walcowania na zimno w r'nych walcarkach nawrotnych. Do walcowania na zimno stosowane s# r'ne typy walcarek typu Duo, Quarto, Sexto, S"dzimir ($2 walcw). Stosowane s# rwnie' konstrukcje walcarek typu jednoklatkowego, po!#czone w lini" tworz#c# walcark" wieloklatkow#. Uk!ad r'nych typw, ktre maj# by( stosowane zale'y od grubo%ci blachy w kr"gach oraz od stanu wyko&czenia, jaki kr#g ju' uzyska!.
287
Rozdzia% 3
Podczas walcowania na zimno, do ochrony walcw stosowana jest emulsja lub olej. Z tego wzgl"du klatki walcownicze s# odpowietrzane a odsysane gazy s# oczyszczane za pomoc# filtrw mechanicznych, elektrofiltru mokrego lub przez p!ukanie. Emulsja i olej s# usuwane z metalu, a cz#steczki rozk!adowego oleju usuwane s# za pomoc# papierowych lub tkaninowych filtrw ta%mowych. Walcowanie na gor'co Typ walcarki Wymiary pocz#tkowe Wymiary ko&cowe Temperatura Nacisk walcw Frezowanie powierzchniowe $-sze walcowanie na zimno Typ walcarki Nacisk walcw Redukcja wymiarw i pr"dko%( walcowania Gniot Wy#arzanie*) (rekrystalizacja) Temperatura 2-gie i ko!cowe walcowanie Rodzaj walcarki Nacisk walcw Pr"dko%( walcowania
G!wnie Duo Grubo%( 250 $30 mm Szeroko%( 450 $000 mm Grubo%( $5 $2 mm Szeroko%( 450 $000 mm 750 800 C ~ $0 - $2 kN/mm szeroko%ci blachy Skrawanie obu powierzchni 0,3 0,7 mm G!wnie kwarto ~ $5 20 kN/mm szeroko%( blachy Redukcja grubo%ci z $5 mm na 4 mm w wielu przepustach, pr"dko%( $00 - 200 m/min 70 80 % 550 600 C G!wnie kwarto, alternatywnie, w zale'no%ci od grubo%ci blachy, stosowane jest seksto lub klatki z 20 walcami W zale'no%ci od zastosowanego typu walcarki ~ 2 $0 kN/mm szeroko%ci blachy Redukcja z 4 do $ mm: 300 500 m/min, w wielu przepustach Redukcja z $ do 0,$ mm: 500 - $000 m/min, w wielu przepustach
Ci"cie blach na ta&my Typ urz#dze& Maszyna do ci"cia ta%m wzd!u'nych * Uwaga. Wy'arzanie wymagane jest po ka'dym gniocie ponad 70 - 80%. Wybierane temperatury wy'arzania zale'# od w!a%ciwo%ci materia!u, jakie maj# by( osi#gni"te. Tabela 3.5: Typowe dane dla technologii wytwarzania ta&my mosi"#nej [tm $24, DFIU Cu $999] 3.$.6 Wlewki miedziowe i ze stopw miedzi Wlewki miedziowe lub ze stopw miedzi wytwarzane s# dla przemys!u odlewniczego z zastosowaniem procesu odlewania ze sta!# wlewnic#. Przy zastosowaniu metali takich jak Ni, Sn, Zn, Al., itp. mo'na wytwarza( wiele r'nych stopw. W produkcji wlewkw wymagane jest wytwarzanie stopw o dok!adnych sk!adach. Uzyskuje si" to przy odbiorze surowcw i na etapie sk!adowania przez segregacj" i sortowanie. Z!om stary
Rozdzia% 3
sk!adowany jest normalnie w otwartych nawach sk!adowania w celu umo'liwienia mieszania r'nych stopw dla uzyskania stopu finalnego. Dla skrcenia czasu przygotowania wytopu, co minimalizuje zu'ycie energii i redukuje bazowanie na drogich stopach przej%ciowych, istotnym czynnikiem jest wst"pne mieszanie. Mied* i stopy miedzi mo'na wytapia( okresowo w piecach obrotowych lub indukcyjnych. Piece obrotowe stosowane s# zwykle dla z!omu bardziej zanieczyszczonego; cz"sto u'ywane s# palniki tlenowo-paliwowe. Dla oddzielania niepo'#danych sk!adnikw, w szczeglno%ci 'elaza, mo'na dodawa( topniki; 'u'el spuszczany jest oddzielnie od metalu. Uzysk metalu mie%ci si" w zakresie od 70 do 97% i zale'y od u'ytych surowcw [tm $06, Farrell $998]. Systemy wychwytu oparw i ograniczania emisji dobierane s# wed!ug surowcw i stopnia istniej#cego zanieczyszczenia. Dost"p do pieca indukcyjnego dla jego !adowania i spuszczania oznacza zastosowanie ruchomego systemu ko!pakowego. Ko!paki maj# mocn# konstrukcj", tak 'e mog# wytrzymywa( uderzenia mechaniczne. Gaz wychwycony z piecw indukcyjnych oczyszczany jest zwykle w cyklonach, nast"pnie w filtrach tkaninowych. W przypadku wyst"powania zanieczyszcze& organicznych mo'na stosowa( dopalacz, za ktrym umieszczony jest system odzyskiwania ciep!a; alternatywnie, system kontroli spalania w piecach powinien by( zdolny do przystosowania do spalania zanieczyszcze&. W przypadku wytapiania mosi#dzw i br#zw z pieca ulatnia si" cynk; ulatnianie takie mo'na zminimalizowa( przez odpowiednie regulowanie temperatury pieca. Opary wychwytywane s# w systemie odci#gania oparw, a py!y w nich zawarte usuwane s# zwykle za pomoc# filtra tkaninowego. Zazwyczaj odzyskiwany jest tlenek cynku. Dla dostosowania sk!adu stopu, na pewnym stopniu stosowana jest rafinacja ogniowa; powsta!e opary uwzgl"dniane s# w projekcie systemw wychwytu oparw i ograniczania emisji. Pobierane i analizowane s# prbki wytopu piecowego, na podstawie ktrych dokonuje si" ostatecznych korekt stopu. Nast"pnie metal jest spuszczany do zakrytych rynien spustowych, doprowadzaj#cych ciek!y metal do wlewnic. Dla zapobie'enia przywieraniu metalu do wlewnic ich %cianki smaruje si" olejem mineralnym, ktry generuje opary oleju. Mo'na je zbiera( i spala(. Och!odzone wlewki s# ustawiane w stosy, wi#zane i przechowywane na paletach. 3.$.6.$ Stopy przej&ciowe Wsad pieca jest zwykle wst"pnie dobierany dla zadanego stopu, ale roztopiony metal mo'na doprowadza( do kadzi lub pieca podgrzewaj#cego w celu ostatecznego nastawienia sk!adu stopu przed odlaniem. Do tego celu mo'na u'ywa( stopw przej%ciowych, takich jak CuP, CuNi, CuZnPb, CuBe, itp. Takie stopy przej%ciowe wytwarzane s# w piecach podobnych do przestawionych wy'ej; rodzaj oparw i py!w z produkcji stopw przej%ciowych wp!ywa na sterowanie procesem, stosowane systemy wychwytu i ograniczania emisji. W przypadku u'ywania do wytwarzania stopw szczeglnie niebezpiecznych materia!w, takich jak beryl oraz w przypadku dodawania materia!w reakcyjnych, takich jak fosfor, nale'y stosowa( bardziej surowe systemy obs!ugi i ograniczania emisji. Na przyk!ad stop przej%ciowy miedzi fosforowej wykonuje si" w nast"puj#cy sposb: Szeregowo pracuj# dwa piece (powszechnie stosowane s# piece indukcyjne). Mied* wytapiana jest w pierwszym piecu i doprowadzana do drugiego, w ktrym roztopiony fosfor wstrzykiwany jest za pomoc# lancy dla utworzenia stopu. Dla zminimalizowania oparw pi"ciotlenku fosforu, szczeglnie podczas ko&cowych etapw, gdy metal zbli'a si" do nasycenia (< $4% P), kontrolowana jest szybko%( wstrzykiwania. Mied* fosforowa spuszczona jest nast"pnie do wlewnic.
Rozdzia% 3
W przypadku zbyt wysokiej zawarto%ci fosforu podczas och!adzania si" stopu nadal emitowane b"d# opary pi"ciotlenku fosforu. Pi"ciotlenek fosforu jest bardzo higroskopijny i w konsekwencji oparw nie mo'na filtrowa( za pomoc# konwencjonalnego filtra tkaninowego, poniewa' opary absorbowa( b"d# wilgo( i pokrywa( worki kwasem fosforowym. Poniewa' drobne opary tworz# drobn# mg!" i nie wchodz# w kontakt z %rodkiem p!ucz#cym, konwencjonalne p!ukanie na mokro ma ograniczony skutek. Efektywne obni'enie st"'enia zwi#zkw fosforu w strumieniu gazu mo'na osi#gn#( przez zastosowanie p!uczki gazowej zw"'kowej o wysokiej energii lub w!knistych filtrw matowych. Teoretycznie mo'na wytwarza( s!aby kwas dla dalszego przetwarzania, lecz jest to trudne w praktyce. 3.$.7 Operacje wytrawiania W celu uzyskania jasnego wyko&czenia, druty, rury, ta%my i niektre inne materia!y s# trawione przed opakowaniem; w przypadku drutu miedziowego, trawienie stosowane jest w celu usuni"cia tlenku z powierzchni przed ci#gnieniem drutu. Stosowane s# tu roztwory kwasu siarkowego, a czasami mieszanina rozcie&czonego kwasu siarkowego i azotowego. W tym drugim przypadku, w przypadku u'ywania kwasw o wi"kszej mocy, mog# by( wyzwalane opary azotu. 3.$.7.$ Nie-kwasowe trawienie walcwki miedzi Proces ten przebiega w uk!adzie hermetycznym. Walcwka mo'e by( trawiona w uk!adzie liniowym sk!adaj#cym si" z podzielonych na komory poziomych rur stalowych. Stosowany jest tu roztwr od 2,5% do 3,5% alkoholu izopropanolowego (IPA) w wodzie. Proces przemiany zgorzeliny tlenku miedzi za pomoc# alkoholu dla utworzenia miedzi (pozosta!ej cz"%ciowo na walcwce) znany jest jako proces Burnsa [tm $$7, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. W przypadku produkcji walcwki miedziowej, normaln# praktyk# jest zawracanie do obiegu roztworu do trawienia, po usuni"ciu szlamu miedziowego przez sedymentacj" lub filtrowanie; st"'enia IPA dostosowywane s# do wymaga&. Po wytrawieniu, walcwka jest osuszana za pomoc# spr"'onego powietrza. Nast"pnie nak!adana jest na ni#, przez drobny natrysk 4% emulsji wosku, pow!oka wosku zapobiegaj#ca utlenianiu powierzchni walcwki. Walcwka jest zwijana na drewnianych paletach, wi#zana ta%mami i opakowywana arkuszami z tworzywa sztucznego. 3.$.7.2 Trawienie kwasem walcwki miedzi oraz p%wyrobw z miedzi i stopw miedzi a) Walcwka miedzi W trawieniu kwasem walcwki miedzi stosowana jest podzielona na komory pozioma rura ze stali nierdzewnej [tm $$7, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. Na pierwszym etapie walcwka trawiona jest za pomoc# rozcie&czonego kwasu siarkowego; nast"pnie kwas resztkowy wymywany jest z powierzchni walcwki w kilku etapach pocz#wszy od natryskw wod#, po ktrych nast"puje osuszanie za pomoc# spr"'onego powietrza i powlekanie woskiem. Alternatywnie, po cz"%ciowym sch!odzeniu w d!ugiej, wype!nionej wod# rurze, walcwka formowana jest w spirale odpowiadaj#ce %rednicy kr"gu. Spirale takie s# rozk!adane na samotoku, gdzie za pomoc# skrapiacza temperatura obni'ana jest do 20 oC. Spirale takie przenoszone s#, za pomoc# przeno%nika ze stopu odpornego na kwasy, do zbiornikw do wytrawiania, gdzie walcwka
Rozdzia% 3
trawiona jest w 20% roztworze kwasu siarkowego. System wytrawiania kwasem zapewnia doskona!e usuwanie wszystkich tlenkw z powierzchni walcwki. P"tle s# nast"pnie p!ukane przez natrysk wod# i zabezpieczane w ko&cu roztworem wosku. Do odzyskiwania miedzi rozpuszczonej przez kwas trawi#cy stosowane jest elektrolityczne otrzymywanie metali; lun roztwr p!uczkowy mo'e by( przekazywany do elektrolizerni jako uzupe!nienie w tym samym miejscu, albo te' mo'e by( oczyszczany przez wymian" jonow#. b) P%wyroby z miedzi i ze stopw miedzi Wytrawianie powierzchniowe blach i ta%m wykonywane jest zwykle za pomoc# kwasu siarkowego (8 $0%); w przypadku niektrych stopw specjalnych, w liniach ci#g!ych oraz w systemach automatycznych stosowane s# mieszaniny kwasu siarkowego i azotowego. Do usuwania oparw kwasu azotowego wykorzystywane jest oczyszczenia gazw. Co pewien czas nast"puje wymiana kwasu celem zapewnienia, 'e kwas nie pogarsza jako%ci powierzchni. Kwas zu'yty doprowadzany jest do oczyszczania i odzyskiwania metalu w wewn"trznych lub zewn"trznych instalacjach przetwarzania. Uk!ady trawienia s# odpowietrzane ze wzgl"du na ochron" pracownikw. Wyroby s# p!ukane, a woda p!ucz#ca doprowadzana jest do oczyszczania; szlam zawracany jest do obiegu, je'eli jest to mo'liwe. Do odt!uszczania powierzchni wyrobw walcowanych stosowane s# detergenty zawieraj#ce wod". Zu'yta woda oczyszczana jest przez ultra-filtrowanie.
3.2 Aktualne poziomy emisji i zu#ycia

Podstawowym problemem dotycz#cym %rodowiska w przemy%le miedzi rafinowanej jest ska'enie powietrza i wody [tm 28, WRC $993; tm 2$0, Copper Expert Group $999 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $999]. Zak!ady maj# zasadniczo w!asne oczyszczalnie wd odpadowych; z regu!y praktykuje si" ponowne zawracanie do obiegu wd odpadowych. Wi"kszo%( potencjalnych wd odpadowych jest ponownie u'ywana. Przemys!u tego dotycz# niektre aspekty lokalne, takie jak ha!as. Wskutek niebezpiecznej natury niektrych sta!ych i p!ynnych strumieni odpadw, istnieje rwnie' znaczne ryzyko zanieczyszczenia gleby, w przypadku, gdy nie b"d# one w!a%ciwie przechowywane i obs!ugiwane. Ogromne znaczenie mog# mie( emisje niezorganizowane. Pomiary wykonane zosta!y dla jednego z g!wnych piecw do wytapiania miedzi, wytwarzaj#cego mied* pierwotn# i wtrn#. Wyniki wykaza!y wyra*nie, 'e emisje niezorganizowane dominuj# nawet po dokonaniu usprawnie& w systemach wtrnego wychwytu oparw [RM $6$, Petersen $999]. W tym przyk!adzie zmierzone obci#'enia py!em przedstawia!y si" nast"puj#co: Emisja py%w kg/r Przed dodatkowym Po dodatkowym wtrnym wtrnym wychwytem gazw wychwycie gazw ($992) ($996)* 220000 325000
Produkcja anod t/r
29$
Rozdzia% 3
Emisje niezorganizowane Og!em piec do wytapiania 66490 32200 Poziom sklepienia 56$60 $7020 pieca Emisje z komina z podstawowego pieca do wytapiania Piec do wytapiania/instalacja kwasu 7990 7600 Komin-wtrne ko!paki 2547 2$$6 Uwaga. * Poziom emisji po zainwestowaniu $0 milionw euro dla uzyskania lepszego wychwytu gazw niezorganizowanych i systemu oczyszczania. Dodatkowa energia = $3,6 GWh/r Tabela 3.6: Porwnanie ograniczanych i niezorganizowanych obci'#e! py%em z pieca do wytapiania miedzi pierwotnej. [tm $6$, Petersen $999] 3.2.$ Zu#ycie energii w produkcji miedzi W produkcji miedzi energia zu'ywana jest na wi"kszo%ci etapw; najbardziej istotne jest zu'ycie energii w procesie elektrolitycznym [tm 26, PARCOM $996]. Zapotrzebowanie na energi" (netto) w produkcji w wielu procesach, w ktrych u'ywany jest koncentrat miedzi mie%ci si" w przedziale $4 20 GJ/t katod miedzianych [tm 2$0, Cu Expert Group $999 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. Dok!adne wielko%ci zale'# g!wnie od koncentratu (% S i Fe) oraz od zastosowanego urz#dzenia do wytapiania, stopnia wzbogacania tlenem oraz zbierania i u'ycia ciep!a technologicznego. Z tych wzgl"dw, dane porwnywalne oparte wy!#cznie na typie pieca do wytapiania mog# by( niedok!adne. Wa'niejsze jest wykorzystanie zawarto%ci energii koncentratu; piece do wytapiania, w ktrych zachodz# reakcje egzotermiczne maj# ni'sze zu'ycie energii (samowystarczalno%( ciepln#). W produkcji miedzi podaje si" zu'ycie energii na etapie rafinacji elektrolitycznej na poziomie 300400 kWh na ton" miedzi [tm $37, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. Na sprawno%( elektrolizerni g!wny wp!yw ma rodzaj zastosowanego p!wyrobu katody (stal nierdzewna lub mied*) [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998], co mo'e mie%ci( si" w zakresie od 92 do 97% je%li chodzi o aktualn# wydajno%(. 3.2.2 Dane dotycz'ce emisji i zu#ycia G!wne *rd!a emisji i zu'ycia przy produkcji miedzi s# jak nast"puje: 3.2.2.$ Wej&cie i wyj&cie miedzi pierwotnej Dane wej%ciowe i wyj%ciowe dla pieca do wytapiania pierwotnego zale'# od zawarto%ci miedzi w koncentracie, st"'enia innych metali (As, Se, Hg, Ag, Au, itp.) oraz u'ycia z!omu miedziowego lub innego materia!u zawieraj#cego mied* w r'nych cz"%ciach procesu.
292
Rozdzia% 3
Wej%cie i mo'liwe wyj%cia z typowych technologii wytwarzania miedzi pierwotnej przedstawiono na poni'szym schemacie.
WEJ-CIE Koncentraty, Topniki, Tlen
+u'el Pra'enie Wytapianie
MO/LIWE WYJ-CIA
Emisje do atmosfery SO2 do instalacji kwasu Py!, opary tlenkw metali Emisje do ziemi Wyk!adziny piecowe
Kamie& Emisje do atmosfery, Emisje do ziemi W zale'no%ci od procesu: Wyk!adziny piecw, py!
Przetwarzanie 'u'la
Koncentrat 'u'la lub kamie&
Emisje do atmosfery - SO2 do instalacji kwasu, metale, Topnik z!om Powietrze Tlen Konwertor Emisje do ziemi, Py! pofiltracyjny, Wyk!adziny piecw
Reduktor Z!om Powietrze
Mied* konwertorowa +u'el Piec do wytapiania anod Anody
Z%om anodowy
Ni, etc.
/u#el ko!cowy Szlam

Budownictwo Katody Metale szlachetne
Rysunek 3.8: Oglny schemat wej&cia i wyj&cia dla miedzi pierwotnej

Gazy z pieca do wytapiania Gazy z konwertora CH,ODZENIE GAZW + OCZYSZCZANIE SUCHE MOKRE OCZYSZCZANIE GAZU Py! do pieca do wytapiania
SZLAM S,ABY KWAS
INSTALACJA GAZOWA
SOX do atmosfery
Kwas siarkowy/ Oleum/Ciek!y SO2
Rysunek 3.9: Oczyszczanie gazw z pieca do wytapiania i z konwertora Niektre piece do wytapiania miedzi pierwotnej s# zintegrowane z wtrnymi urz#dzeniami do wytapiania lub z produkcj# py!w tlenkw o!owiu i cynku ze zmieszanych koncentratw, itp. Z tego wzgl"du bardzo trudno jest porwna( dane wej%ciowe i wyj%ciowe. Warto%ci dotycz#ce procesw z!o'onych podane s# ni'ej. Nale'y pami"ta(, 'e g!wny wp!yw na dane wej%ciowe i wyj%ciowe ma zawarto%( miedzi w koncentracie lub w innym surowcu; z tych wzgl"dw mog#
293
Rozdzia% 3
istnie( r'nice danych i porwnania mog# nie by( miarodajne. Odzyskiwanie miedzi podczas wytapiania i rafinacji jest bardziej znacz#ce i przekracza 96%. Materia%y wsadowe Koncentraty miedzi Z!om miedzi Materia! rozdrobniony ze z!omu elektronicznego Zewn"trzne produkty po%rednie Ilo&* [t/r] 690000 95000 $200 Produkty Ilo&* [t/r]
Katoda miedziowa Sole miedzi Siarczan niklu
370000 6500 $800
86000
Metale szlachetne O!w rafinowany Kwas siarkowy +u'le
$50 9000 660000 4$0000
Tabela 3.7: Przyk%ad danych wej&ciowych i wyj&ciowych dla pieca do wytapiania miedzi pierwotnej/rafinerii [tm $24, DFIU Cu $999] 3.2.2.2 Wej&cie i wyj&cie dla miedzi wtrnej Zgodnie z tym, co przedstawiono wy'ej, surowce wtrne mo'na wprowadza( w r'nych cz"%ciach procesu wtrnego, w zale'no%ci od czysto%ci, zawarto%ci innych metali oraz stopnia zanieczyszczenia powierzchni. Stopie& zanieczyszczenia organicznego wp!ywa na potencjalne emisje; na niektrych etapach procesu, do niszczenia sk!adnikw organicznych takich jak dioksyny, w zale'no%ci od stopnia wyst"powania zanieczyszcze& organicznych, stosowane s# dopalacze. Na poni'szym schemacie przedstawiono wej%cie i wyj%cie dla miedzi wtrnej.
294
Rozdzia% 3
WEJ-CIE MO/LIWE WYJ-CIA
Emisje do atmosfery CO Py!y, opary tlenkw metali zawracane do procesu Dioksyny, lotne zwi#zki organiczne Emisje do ziemi Wyk!adziny piecw +u'el Topnik Z!om Powietrze Tlen Konwertor Mied* konwertorowa Czysty z!om Reduktor, Powietrze Emisje do atmosfery SO2 , metale, py!y Emisje do ziemi, Py! pofiltracyjny (zawracany do obiegu Wyk!adziny piecw
Pozosta%o&ci ni#szego gatunku, Topniki, Koks Tlen
Wytapianie Redukcja
Czarna mied*
+u'el
Piec do wytapiania anod
Anody
Z%om anodowy
Rafinacja Elektrolityczna
Ni, etc.
/u#el ko!cowy
Szlam
Katody
Budownictwo
Metale szlachetne
Rysunek 3.$0: Oglny schemat wej&cia i wyj&cia dla wytapiania miedzi wtrnej Wiele pozosta!o%ci zawracanych jest do obiegu w tym samym procesie lub w innych, zwi#zanych procesach. Producenci metali nie'elaznych, np. o!owiu, cynku i cyny wykorzystuj# wiele pozosta!o%ci jako surowce w swoich technologiach produkcji. W kilku miejscach do odzyskiwania metali z takich pozosta!o%ci w!#czone zosta!y procesy lokalne. Przyk!ad z!o'onego i zintegrowanego procesu produkcji miedzi i innych metali z surowcw wtrnych przedstawiono na schemacie znajduj#cym si" na nast"pnej stronie. W za!#czonej tabeli przedstawiono ilo%ci wej%ciowe i wyj%ciowe, zwi#zane z takim szczeglnym przyk!adem.
295
Rozdzia% 3
Surowce wtrne np. "u "le, popio $y, ko "uchy, py$y, szlamy Materia$ mied(-"elazo SiO 2 i CaO-dodatki zu"yte wyk $adziny
Piec Blast furnaces szybowy, etc. Mied( czarna Tlenki Sn-Pb I pozosta $o &ci
#u "el gruby (kawa $kowy) #u "el granulowany Tlenek cynku
Z $om stopw Cu Konwertory # u"el Py$ Instalacja TLA
Stop cyny i o$owiu #u "el
Mied ( konwertorowa
#u " el, py$ Piece do
Elektroliza (Elektrolizernia)
Katody miedziowe
Z$om miedziowy Mied( konwertorowa
wytapiania anod
Anody miedziowe Elektrolit purification Szlam anodowy Siarczan miedzi Siarczan niklu
Sole i roztwory Cu-Ni
Rysunek 3.$$: Przyk%ad schematu wej&cia-wyj&cia z produkcji miedzi wtrnej z procesem odzyskiwania cyny/o%owiu. [tm $24, DFIU Cu $999] Wsad Z!om miedzi*) Mied* konwertorowa Z!om stopu miedzi Zewn"trzne materia!y po%rednie (np. 'u'le, py!y, popio!y, szlamy, zmiotki, itp.) Materia! mied*'elazo*) Wapie& Krzemionka Koks W"giel Paliwo (olej) Ilo&* [t/r] $30000 20000 35000 40000 Efekty Katody miedziowe Siarczan miedzi Siarczan niklu Tlenki cynku Ilo&* [t/r] $76000 2200 2400 9000
25000 $3000 $$000 25000 $5000 $$000
Stopy o!w-cyna Szlam anodowy +u'el
3700 $000 80000
Uwaga. *) wraz ze z!omem elektronicznym
Tabela 3.8: Dane wej&cia-wyj&cia dla powy#szego schematu przetwarzania miedzi wtrnej. [tm $24, DFIU Cu $999].
296
Rozdzia% 3
3.2.2.3 Emisje do atmosfery Do atmosfery mog# by( emitowane py!y, zwi#zki metali, w"giel organiczny (ktry mo'e powodowa( tworzenie si" dioksyn) i dwutlenek siarki [tm $24, DFIU Cu $999]. Mo'liwe *rd!a i zwi#zki z potencjaln# emisj# do atmosfery przedstawione s# w poni'szej tabeli i omwione dalej, w niniejszej cz"%ci:)rd%a emisji Py% i zwi'zki metali Dioksyny W"giel organiczny Zwi'zki siarki
Transport materia!w Sk!adowanie Suszenie Przetwarzanie z!omu Wytapianie
(wtrne) (wtrne)
(wtrne) (wtrne)
(Przetwarzane w instalacji do odzyskiwania) (Przetwarzane w instalacji do odzyskiwania)
Proces konwertorowy
(wtrne)
(wtrne)
Rafinacja ( dla stopw) Wytapianie /Odlewanie Transport kadzi/przelewanie Elektroliza Przetwarzanie 'u'lu Uwaga. bardziej istotne .
(wtrne)
(wtrne) (wtrne) + CO
CO mniej istotne
Tabela 3.9: Znaczenie potencjalnych emisji do atmosfery z procesw produkcji miedzi Tlenki azotu s# stosunkowo nieistotne [tm 24, DFIU $996], lecz mog# by( absorbowane w kwasie siarkowym wytwarzanym w procesie pierwotnym; zastosowanie wzbogacania tlenem mo'e czasami ograniczy( tworzenie si" tlenkw azotu w cyklu cieplnym. Takie ograniczenie zale'y od punktu, w ktrym dodawany jest tlen; czasami wy'sze st"'enie tlenkw azotu wytwarzane jest wskutek wzrostu temperatury, jednak obj"to%( gazu i ilo%( ca!kowita s# mniejsze. Mo'na stosowa( palniki z niskimi NOx. W strefie spalania i w cz"%ci ch!odz#cej systemu oczyszczania gazw wylotowych (synteza de-novo) mog# tworzy( si" dioksyny. W zale'no%ci od zastosowanych systemw ograniczenia emisji oraz od jako%ci stanu utrzymywania instalacji, emisje z tego procesu mog# wydobywa( si" w postaci emisji kominowych lub w postaci emisji niezorganizowanych. Emisje kominowe s# zwykle monitorowane (kontrolowane) w sposb ci#g!y lub okresowy; przedstawiane s# one w!a%ciwym w!adzom przez personel terenowy lub konsultantw zewn"trznych. 3.2.2.3.$ Tlenek w"gla Oprcz przedstawionych wy'ej emisji, w procesie wytapiania, w ktrym stosowane s# piece wymagaj#ce utrzymywania atmosfery redukcyjnej, mog# by( wytwarzane znaczne st"'enia tlenku w"gla. Ma to w szczeglno%ci miejsce w przypadku wytapiania wysokogatunkowej miedzi w piecach szybowych w uk!adzie z odlewaniem kszta!towym lub w produkcji walcwki, gdy' wyroby takie wymagaj# kontrolowanego poziomu tlenu dla uzyskania wysokiej przewodno%ci. Z tego wzgl"du, 'e proces ten przebiega w warunkach redukcyjnych, w gazach mo'e zosta( podwy'szony poziom tlenku w"gla; typowym poziomem jest tu ~5000 mg/Nm3. Zminimalizowa( CO i
Rozdzia% 3
podtrzyma( jako%( wyrobu mog# stosowane systemy sterowania palnikiem. W procesie tym mo'na wprowadzi( rwnie' alarmy CO. W piecu szybowym u'ywanym dla produkcji walcwki oraz p!wyrobw wytwarzanych jest typowo od 2000 do $$000 g CO na ton" miedzi [tm $$7, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. W niektrych instalacjach do usuwania w"glowodorw z gazw, w przypadku przetwarzania z!omu pokrytego substancj# organiczn#, stosowane jest dopalanie. Jednocze%nie niszczy si" CO, a emisje ocenia si" na poziomie ~ 45 gramw na ton" miedzi [tm $24, DFIU Cu $999]. St"'enia CO mo'na przewidywa( na poziomie podstawowym i mo'e to by( wykorzystywane do wyznaczania wp!ywu CO na jako%( lokalnego powietrza (dla CO istnieje propozycja AQS UE) celem dokonania lokalnej oceny dalszych potrzeb z zakresu ograniczania emisji. Usuwanie CO przez spalanie gazw pochodz#cych z pieca szybowego przy takich poziomach CO mo'e wymaga( dodatkowego paliwa, co mog!oby spowodowa( wyk!adniczy wzrost CO2. Tlenek w"gla wytwarzany jest rwnie' podczas pracy pieca do oczyszczania 'u'lu i pieca szybowego i w pewnych okoliczno%ciach mo'e by( emitowany w gazach wylotowych. Do usuwania CO mo'na stosowa( dopalanie, uzyskuj#c dzi"ki temu typowe st"'enia w zakresie od $0 do 200 mg/Nm3. Istnieje przynajmniej jeden przyk!ad, w ktrym tlen doprowadzany jest za pomoc# lancy do gardzieli pieca szybowego, ponad stref" reakcji, dla wprowadzenia strefy dopalania w korpusie pieca. Sposb ten powoduje rwnie' zniszczenie zwi#zkw organicznych, takich jak dioksyny. Piece elektryczne stosowane do oczyszczania 'u'lu i do procesw redukcji pracuj# zwykle z dopalaniem wewn#trz pieca lub w specjalnej komorze reakcyjnej. 3.2.2.3.2 Py%y i zwi'zki metali Py!y i zwi#zki metali mog# by( emitowane na wi"kszo%ci etapw technologicznych. Techniki s!u'#ce do obs!ugi emisji z etapw transportu, przechowywania (sk!adowania), osuszania i oczyszczania przedstawione s# w rozdziale 2; techniki te nale'y stosowa( do zapobiegania i minimalizowania takich emisji. Bezpo%rednie i niezorganizowane emisje z etapw wytapiania, procesu konwertorowego i rafinacji s# potencjalnie wysokie. Znaczenie takich emisji jest rwnie' du'e, poniewa' te etapy technologiczne stosowane s# do usuwania metali lotnych, takich jak Zn, Pb oraz pewnej ilo%ci As i Cd z miedzi, a metale te wyst"puj# w gazie i cz"%ciowo w pyle. Piece do wytapiania pierwotnego bardzo dobrze powstrzymuj# py! i s# skuteczne uszczelnione dla zminimalizowania emisji niezorganizowanych; stosowane s# tu palniki skoncentrowane oraz lance i z tego wzgl"du s# !atwiejsze do uszczelnienia. Dla zminimalizowania emisji niezorganizowanych praktykowane jest dobre utrzymanie piecw i kana!w; wychwycone gazy, przed procesami odzyskiwania siarki, s# oczyszczane w systemach usuwania py!w. Piece do wtrnego wytapiania s# bardziej podatne na emisje niezorganizowane podczas !adowania i spuszczania. Piece te maj# du'e drzwi za!adowcze (okna wsadowe); wypaczenie i niew!a%ciwe uszczelnienie tych drzwi (okien) jest tu istotnym czynnikiem. Wychwytywane gazy s# zwykle ch!odzone; py! usuwany jest ze strumieni gazw za pomoc# elektrofiltrw lub filtrw workowych. Zwykle uzyskuje si" wysok# skuteczno%( filtrowania; st"'enia py!w po ograniczeniu emisji s# w zakresie < $ $0 mg/Nm3 [tm 2$0, Copper Expert Group $999 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $999; tm $60, Winter Cu $999]. Wskutek okresowej pracy, etapy konwertorowe i rafinacji mog# zwykle nie by( tak dobrze uszczelnione jak etap wytapiania. Istotnym potencjalnym *rd!em emisji niezorganizowanych jest tu !adowanie i transport kamienia, 'u'lu i metalu. Istotniejsze jest tu to, 'e zastosowanie systemu
Rozdzia% 3
transportu kadziowego lub !dkowego mo'e ogranicza( skuteczno%( ko!pakw odci#gowych spalin, w szczeglno%ci w przypadku konwertorw Peirce-Smitha lub podobnych. Do zminimalizowania takich niezorganizowanych emisji i uzyskania efektywnej pracy, stosowane s# r'ne wtrne systemy wychwytu spalin. Czas odsuwania ko!paka mo'na zminimalizowa( przez dodawanie topnika i innych materia!w przez ko!pak. Produkcja kamienia wy'szej klasy zmniejsza ilo%( transportw kadzi i wskutek tego zmniejsza ilo%( oparw. Z tego wzgl"du bardzo wa'ne s# emisje niezorganizowane (i niewychwycone). Rozwi#zanie tych problemw zale'y od efektywnego i wydajnego wychwytu pierwotnych, a w niektrych przypadkach wtrnych oparw. Potencjalnymi *rd!ami py!w i metali s# rwnie' etapy wytapiania i odlewania podczas produkcji walcwki, p!wyrobw, itp. W produkcji stopw miedzi takich jak mosi#dze wytwarzane s# znaczne ilo%ci oparw (ZnO) na etapie odlewania, co wymaga wydajnego wychwytu. Obci#'enie py!em jest zasadniczo niskie, natomiast mo'na stosowa( odzysk ciep!a/energii, je'eli b"dzie to w!a%ciwe. Zwykle stosowany jest efektywny wychwyt oparw oraz filtry tkaninowe [tm $$7, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Emisje metali zale'# w znacznym stopniu od sk!adu py!w wytwarzanych w procesach. Sk!ad ten zmienia si" w szerokim zakresie i wp!ywaj# na niego: a) proces b"d#cy *rd!em py!w i b) przetwarzane surowce. Na przyk!ad py! wytwarzany w konwertorze z!omu r'ni si" ca!kowicie od py!w pochodz#cych z konwertora kamienia. W poni'szej tabeli przedstawiono zmierzone zakresy metali w py!ach pochodz#cych z wielu procesw przetwarzania miedzi.
Sk%adnik Py% z EP pieca wytapiania kamienia z koncentratu 0,$ 5 0,$ $0 0,$ $ 5 30 0,$ 4 0,$ $ Py% z pieca szybowego Py% z konwertora z%omu Py% z EP konwertora kamienia Py% z elektrycznego pieca do oczyszczania #u#lu 2 - $5 25 - 60 Py% z pieca do wytapiania anod
Pb% Zn% Sn% Cu% As% Ni%
5 40 20 60 0,2 5 2 $2 0,$ - $
5 30 25 70 $ 20 2 - $5
2 25 5 70 0,$ 4 $0 25 0,$ - $
2 20 5 40 $5 25 0,5 $0
0,5 2,5
(EP = filtr elektrostatyczny)
Tabela 3.$0: G%wne sk%adniki py%w pochodz'cych z przetwarzania miedzi 3.2.2.3.3 Organiczne zwi'zki w"gla Zwi#zki te mog# by( emitowane podczas produkcji pierwotnej z etapu suszenia, w zale'no%ci od materia!w u'ytych do przetwarzania rudy oraz paliwa u'ytego do suszenia. W przypadku produkcji wtrnej, najistotniejsze *rd!a znajduj# si" na etapach przetwarzania z!omu, wytapiania i rafinacji. W przypadku dodawania do konwertora z!omu zanieczyszczonego materia!em organicznym i nie osi#gania pe!nego spalania, potencjalnym *rd!em jest rwnie' etap przetapiania miedzi wtrnej; ma to szczeglnie miejsce w przypadku emisji niezorganizowanych. W przypadku u'ywania jako materia!u wsadowego materia!u oleistego, w produkcji walcwki miedzi i p!wyrobw mog# by( emitowane lotne zwi#zki organiczne (VOC) w ilo%ci 5 $00 g na ton" miedzi. VOC mog# by( rwnie' emitowane w procesach od!uszczania rozpuszczalnikiem i ekstrakcji rozpuszczalnikowej.
299
Rozdzia% 3
3.2.2.3.4 Dioksyny Organiczne zwi#zki w"gla, ktre mog# by( emitowane zawieraj# dioksyny pochodz#ce ze z!ego spalania olejw i tworzyw sztucznych znajduj#cych si" w materiale wsadowym oraz z syntezy denovo, w przypadku, gdy gazy nie b"d# wystarczaj#co szybko ch!odzone. Praktykowane jest przetwarzanie (kondycjonowanie) z!omu w celu usuni"cia zanieczyszcze& organicznych, lecz cz"%ciej do oczyszczania gazw wytworzonych przez szybkie ch!odzenie stosuje si" dopalacze. W przypadkach, w ktrych nie jest mo'liwe oczyszczanie w dopalaczu gazw pochodz#cych z piecw, mo'na je utlenia( przez dodawanie tlenu powy'ej strefy wytapiania. Mo'na rwnie' identyfikowa( zanieczyszczenia organiczne w surowcach wtrnych i dobiera( najodpowiedniejsz# kombinacj" uk!adu pieca i ograniczania emisji, dla zapobie'enia emisji dymw i oparw oraz zwi#zanych z tym dioksyn. Jak poda!a Techniczna Grupa Robocza TWG, w przypadku wytapiania pierwotnego i procesu konwertorowego, wysokie temperatury pracy niszcz# zwi#zki organiczne, a obecno%( dwutlenku siarki hamuje syntez" de-novo dioksyn. Potencjalnym *rd!em dioksyn w przemy%le p!wyrobw jest rwnie' roztopiony z!om zanieczyszczony materia!em organicznym. Niektre czynniki wp!ywaj#ce na emisj" dioksyn przedstawione s# w rozdziale 2. Technikami u'ywanymi w tym sektorze do ograniczania dioksyn s#: dopalanie, kontrolowany transport i ch!odzenie gazw oraz efektywne usuwanie py!w; stosowana jest rwnie' absorpcja za pomoc# w"gla aktywnego. 3.2.2.3.5 Dwutlenek siarki Najistotniejszymi *rd!ami dwutlenku siarki s# etapy pra'enia i wytapiania oraz procesu konwertorowego w produkcji miedzi pierwotnej przy u'yciu koncentratw siarczkowych [tm 24, DFIU $99$]. Spodziewane s# tu emisji niezorganizowane, lecz mo'na je wychwyci( w r'ny sposb [tm $24, DFIU Cu $999]. Dwutlenek siarki mo'e by( rwnie' emitowany na etapie osuszania koncentratu (g!wnie z paliwa u'ywanego w palniku) i na pierwotnych etapach rafinacji, gdzie mied* konwertorowa zawiera od 0,03% do 0,$% rozpuszczonej siarki. St"'enie w gazie odlotowym jest zwykle bardzo niskie i, w razie potrzeby, stosowane jest zasadniczo proste p!ukanie gazw. W przypadku nie stosowania cz"%ciowego pra'enia i wytapiania rudy pra'onej na kamie& w osobnych urz#dzeniach z powodu specjalnego materia!u wsadowego, jednocze%nie z pra'eniem odbywa si" wytapianie koncentratw miedzi. Zastosowanie do wytapiania piecw uszczelnionych umo'liwia efektywny wychwyt dwutlenku siarki. We wszystkich piecach do wytapiania pracuj#cych w UE stosowane jest wzbogacanie tlenem, wytwarzaj#ce wysokie st"'enie dwutlenku siarki. W ten sposb umo'liwia si" zminimalizowanie obj"to%ci gazw odlotowych oraz zmniejszenie wielko%ci systemu do oczyszczania gazu i instalacji kwasu siarkowego. Bardzo wysokie poziomy wzbogacania tlenem mog# zwi"kszy( st"'enie trjtlenku siarki w gazach doprowadzanych do instalacji kwasu. Ta zwi"kszona ilo%( trjtlenku siarki w gazie pochodz#cym z pieca absorbowana jest w p!uczkach wie'owych i zwi"ksza ilo%( s!abego kwasu do przetwarzania, innego wykorzystania lub likwidacji. Do przemiany gazw na kwas stosowane s# kontaktowe instalacje kwasu siarkowego z 4 lub 5 przej%ciami. W przypadku niskiej zawarto%ci dwutlenku siarki (< 6%), w niektrych przypadkach u'ywane s# instalacje z pojedynczym kontaktem; w przeciwnym przypadku stosowane s# instalacje z podwjnym kontaktem [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. W razie potrzeby, ciek!y dwutlenek siarki mo'na wytwarza( z cz"%ci dwutlenku siarki zawartego w gazie.
300
Rozdzia% 3
Znaczne st"'enia dwutlenku siarki wytwarzane s# rwnie' na etapie procesu konwertorowego kamienia. W przypadku u'ywania konwertorw pracuj#cych okresowo typu Peirce-Smitha lub podobnych, istniej# dwa potencjalne problemy. Po pierwsze, wychwyt gazu nie jest ca!kowicie skuteczny, co oznacza, 'e zastosowanie tu maj# te same uwagi jak do py!w. Po drugie, st"'enie dwutlenku siarki w gazach zmienia si" znacznie w zale'no%ci od etapu procesu konwertorowego i mo'e wywo!a( problemy w systemach usuwania dwutlenku siarki, je'eli nie zostan# one zaprojektowane w specjalny sposb dla uwzgl"dnienia takiego zr'nicowania. Gazy te mieszane s# ze sta!ymi gazami o wy'szym st"'eniu, wytwarzanymi przez piec do wytapiania pierwotnego, dla podtrzymania samowystarczalno%ci cieplnej instalacji kwasu siarkowego. Wytwarzanie znacznych ilo%ci dwutlenku siarki mo'na rwnie' ograniczy( przez zastosowanie kilku konwertorw w sekwencyjnej pracy fazowej !#cz#cej gazy odlotowe. W procesach ci#g!ych takich jak proces Mitsubishi i proces Kennecott Outokumpu Flash Smelt/zawiesinowy proces konwertorowy, podtrzymywane jest wysokie i sta!e st"'enie dwutlenku siarki i nie jest w nich wymagane przewo'enie kadzi [tm 67, Kennecott $997; tm 73, Mitshubishi $992]. W rezultacie wytwarzane obj"to%ci gazw s# ni'sze. Oznacza to, 'e st"'enie dwutlenku siarki jest wy'sze w gazie odlotowym, lecz masa jest znacznie mniejsza, przynajmniej podczas transportu, czyszczenia i ch!odzenia gazu. W instalacji kontaktowej musi by( dostosowany stosunek SO2/O2, a st"'enie SO2 rozcie&czone do maksymalnego tolerowanego st"'enia. Po odzyskaniu ciep!a i oczyszczaniu w filtrze elektrostatycznym, dwutlenek siarki zawarty w gazie pochodz#cym z etapw wytapiania przemieniany jest na trjtlenek siarki (SO3). W zak!adach kwasu siarkowego pracuj#cych w Europejskim Przemy%le Miedziowym podaje si" efektywno%( przemiany na poziomie od 99,5 do 99,8% (z wy!#czeniem uruchomienia) [tm 92, Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Bardzo ma!a ilo%( SO3 nie jest absorbowana i jest emitowana z resztkowym SO2 [tm $24, DFIU Cu $999]. Podczas uruchamiania i wy!#czania mog# wyst"powa( emisje s!abych gazw. Zdarzenia takie nale'y zidentyfikowa( dla poszczeglnych instalacji; wiele firm dokona!o znacznych usprawnie& sterowania procesem dla zmniejszenia takich emisji. Czynniki powy'sze bierze si" zwykle pod uwag" przy projektowaniu wysoko%ci komina przeznaczonego dla gazw pochodz#cych z instalacji gazowych, w celu zmniejszenia lokalnego niekorzystnego wp!ywu na %rodowisko. Dwutlenek siarki mo'e wyst"powa( rwnie' w gazach wytwarzanych na etapach wtrnego wytapiania, z powodu zawarto%ci siarki w paliwie i w surowcach. W niektrych przypadkach, do usuwania SO2 u'ywane s# p!uczki wie'owe a w jednym przypadku gazy z pieca elektrycznego (i z konwertora Cu/Pb), w przypadku wyst"powania okre%lonych surowcw, kierowane s# do instalacji kwasu siarkowego pracuj#cej dla pieca do wytapiania miedzi pierwotnej. 3.2.2.3.6 Tlenki azotu Na poszczeglnych etapach produkcji miedzi stosuje si" zwykle wysokie temperatury oraz tlen. W ten sposb obni'a si" ci%nienie cz#stkowe azotu w p!omieniu oraz ilo%( tworzonego tlenku azotu, pod warunkiem nie wyst"powania azotu w du'ych ilo%ciach w bardzo gor#cych obszarach. Dla miedzi wtrnej, w zale'no%ci od pieca i typu pracy, typowe podawane poziomy emisji tlenkw azotu znajduj# si" w zakresie od 50 do 500 mg/Nm3. W przypadku NOx, przy stosowaniu technologii o wysokiej wydajno%ci (np. Contimelt) wymagane jest lokalne zrwnowa'enie mi"dzy zu'yciem energii i osi#gan# warto%ci#. Tlenki azotu z procesu pierwotnego s# absorbowane g!wnie w wytwarzanym kwasie siarkowym. Z tego wzgl"du tlenki azotu nie stanowi# podstawowego problemu dla %rodowiska przy instalacji.
30$
Rozdzia% 3
3.2.2.3.7 Podsumowanie emisji do atmosfery Typ procesu Py% g/t produktu metalicznego $60 $000 $00 $000 Dwutlenek siarki g/t produktu metalicznego 6600 $6000 500 3000 Cu g/t Pb g/t produktu produktu metaliczne- metalicznego go 30 250 8 $00 $ 3.5 $2 260 7 - 35 $0 - 60 0,$ - $ As g/t produktu metalicznego 3 - 20 0,5 - 5 0,0$ 0,2
Pierwotna Cu Wtrna Cu Wytapialnia Produkcja p!wyrobw Produkcja walcwki
20 500
$0 50
Tabela 3.$$: Jednostkowe emisje do atmosfery z procesw pierwotnych i wtrnych [tm $24, DFIU Cu $999; UK Chemical Release Inventory $998; tm $60 Winter Cu $999] Urz'dzenie technologiczne Wytapialnia Piec elektryczny Piec obrotowy Piec szybowy (ASARCO) Py% mg/Nm3 < $0 < $0 < $0 < $0 CO mg/Nm3 TOC mg/Nm3 < 20 < 50 < 20 < 50
< $00*
Walcownia Mielenie
Uwaga. *Z dopalaczem (dopalanie w zale'no%ci od rodzaju surowca wsadowego (zawarto%ci oleju/substancji organicznych). Tylko wychwycone emisje.
Tabela 3.$2: Osi'gane emisje z technologii produkcji p%wyrobw [tm $24, DFIU Cu $999] Urz'dzenie technologiczne
Wytapialnia
Piec elektryczny Piec obrotowy Piec szybowy (ASARCO) bez dopalacza z dopalaczem
Py% g/t < 70 < 50 < $2
CO g/t < $0000 < 45
TOC g/t < 80 < $$
PCDD/F g/t (I-TEQ) <5 < $0 < $0
Walcownia Mielenie
< 20
<9 < $00
Uwaga. *) Dopalanie w zale'no%ci od rodzaju surowca wsadowego (zawarto%ci oleju/substancji organicznych). Tylko wychwycone emisje.
Tabela 3.$3: Emisje jednostkowe (wska(niki emisji) dla technologii wytwarzania p%wyrobw [tm $24, DFIU Cu $999]
Rozdzia% 3
3.2.2.4 Emisje do wody W procesach pirometalurgicznych u'ywane s# znaczne ilo%ci wody ch!odz#cej (systemy ch!odz#ce przedstawione s# w rozdziale 2 i w osobnym dokumencie referencyjnym BAT dotycz#cym systemw ch!odzenia). Inne *rd!a wody technologicznej przedstawione s# w poni'szej tabeli. Ze *rde! tych do wody mo'e by( emitowana zawiesina sta!a, zwi#zki metali i oleje. W celu usuni"cia rozpuszczonych metali i cia! sta!ych, oczyszczane s# wszystkie wody odpadowe. W wielu instalacjach, woda ch!odz#ca i oczyszczone wody odpadowe, w!#czaj#c w to wod" deszczow#, u'ywane s# ponownie lub zawracane do obiegu w obr"bie procesu [tm 2$0, Copper Expert Group $999 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $999]. Potencjalne *rd!a oraz zale'no%( potencjalnych emisji do wody przedstawione s# w ni'ej przedstawionej tabeli i s# przedstawione dalej, w niniejszej cz"%ci. )rd%a emisji Odprowadzanie %ciekw z powierzchni Woda ch!odz#ca do bezpo%redniego ch!odzenia Woda ch!odz#ca do po%redniego ch!odzenia Woda granuluj#ca ,ugowanie (je'eli nie jest to uk!ad zamkni"ty) Trawienie Elektrolizernia (je'eli nie jest to uk!ad zamkni"ty) Systemy p!ukania Zawiesina sta%a Zwi'zki metali Olej
Uwaga. bardziej istotne .. mniej istotne W UE nie s# stosowane otwarte obiegi !ugowania ani obiegi otwarte w elektrolizerniach.
Tabela 3.$4: Znaczenie potencjalnych emisji do wody z procesw produkcji miedzi 3.2.2.4.$ Zawiesina sta%a i zwi'zki metali Zawiesina i zwi#zki metali mog# by( emitowane na kilku etapach procesu; najbardziej istotne mog# by( tu wody odpadowe i wody p!ukania z operacji trawienia. Techniki dotycz#ce obs!ugi emisji pochodz#cych z transportu surowcw i miejsc sk!adowania przedstawione s# w rozdziale 2; techniki te stosowane s# do zapobiegania i minimalizowania takich emisji. Woda powierzchniowa mo'e pochodzi( z opadw deszczowych lub ze zwil'ania sk!adowanego materia!u w celu zapobie'enia tworzeniu si" py!w.
Rozdzia% 3
Potencjalnymi *rd!ami zawiesiny sta!ej i zwi#zkw metali s# systemy ch!odzenia, granulacji i !ugowania. Zasadniczo systemy te s# uszczelnione, a woda zawracana jest z powrotem do obiegu lub te' s# to systemy bezkontaktowe. W elektrolizerniach, liniach do wytrawiania i w p!uczkach wie'owych wytwarzane s# wody p!uczkowe, zu'yty elektrolit i %cieki technologiczne. )cieki takie zawieraj# znaczne ilo%ci zwi#zkw metali w roztworze i przed zrzucaniem do wody s# oczyszczane razem z p!ynami spuszczanymi z uszczelnionych systemw ch!odzenia i granulacji [tm 28, WRC $993]. Ze wzgl"du na mo'liwo%( wyciekw z systemu, konieczne s# uk!ady monitoringowe dla ruroci#gw i zbiornikw magazynowych, w szczeglno%ci dla ruroci#gw znajduj#cych si" poza zak!adem i w przypadkach, w ktrych znajduj# si" na obszarach bez systemw wychwytu. Procesy oczyszczania wd odpadowych przedstawione s# w rozdziale 2; stosowane metody zale'# od istniej#cych zanieczyszcze&, przeznaczenia oczyszczanej wody oraz jako%ci lokalnego %rodowiska.
Przep%yw [m/r] Cu 72000 0,0$-0,2 G%wne sk%adniki [mg/l] Pb As Ni Cd 0,00$-0,04 0,0$-0,$ 0,004-0,$5 0,000$-0,$
Woda technologiczna Odp!yw 322000 powierzchniowy Bezpo%rednia $$300000 woda ch!odz#ca Woda ch!odz#ca 82000000 (og!em)
Zn 0,0$-0,2
0,0$-0,4 0,0$-0,25
0,005-0,2 0,00$-0,$
0,003-0,07 0,00$-0,$
0,002-0,4 0,002-0,06
0,0002-0,$
0,03-0,4
0,000$-0,003 0,02-0,5
Uwaga. Tabela dotyczy po!#czonego kompleksu rafinerii/pieca do wytapiania miedzi pierwotnej/wtrnej po!o'onego nad rzek# w pobli'u morza, wytwarzaj#cego 370000 ton katodowej Cu rocznie.
Tabela 3.$5: Przyk%ad zawarto&ci metali w r#nych wodach odpadowych po oczyszczeniu [tm $24, DFIU Cu $999] Wielko&* kg/r Cu $$ Ni 3 Zn 25 Pb $ Cr $ As 0,0$ Cd 0,0$ Hg 0,0$ Sn $ Uwaga. Odprowadzanie %ciekw 35000 m3/r. Tabela 3.$6: Roczne obci'#enia odprowadzane do wody z zak%adw produkcyjnych p%wyrobw z miedzi [tm $24, DFIU Cu $999] Szlamy wytwarzane we wszystkich tych procesach s# zwykle przesy!ane do kontrolowanej likwidacji; w niektrych przypadkach s# one zawracane do pieca do wytapiania w celu odzyskania frakcji metali. Sk%adnik
304
Rozdzia% 3
3.2.2.4.2 Olej Olej mo'e wyst"powa( w surowcach wtrnych i mo'e by( wymywany z miejsc sk!adowania. Techniki stosowane do sk!adowania przedstawione s# w rozdziale 2. Woski i oleje stosowane s# w procesach powlekania i ci#gnienia zwi#zanych z wytwarzaniem pr"tw i innych profili; ich wyst"powanie brane jest pod uwag" w celu zapobie'enia zanieczyszczaniu wody. 3.2.2.5 Produkty uboczne, pozosta%o&ci technologiczne i odpady Niektre produkty po%rednie wytwarzane podczas produkcji miedzi mog# znajdowa( si" w Wykazie Odpadw Niebezpiecznych (decyzja Rady 94/904/EWG) przedstawionym w punkcie 2.$0.$. Wi"kszo%( z tych materia!w zawiera daj#ce si" odzyska( ilo%ci miedzi i innych metali nie'elaznych i z tego wzgl"du u'ywane s# jako surowce jako takie, np. 'u'el z produkcji cyny z kasyterytu jest g!wnym *rd!em tantalu i niobu. W procesie wytapiania mo'na u'ywa( rwnie' py!w piecowych pochodz#cych ze wszystkich *rde!; w celu zapobie'enia pyleniu podczas transportu, s# one transportowane ostro'nie, zwykle w specjalnie zaprojektowanych systemach lub s# ju' wst"pnie przetworzone dla dalszych wymaga& technologicznych. Niektre wyk!adziny piecowe mo'na rwnie' stosowa( ponownie jako mas" do zatykania otworu spustowego lub w procesie; wyk!adziny takie mog# by( zawarte w 'u'lu; w innych przypadkach, wyk!adziny s# likwidowane. )rd%o w procesie technologicznym Systemy ograniczania Produkty po&rednie, produkty uboczne, pozosta%o&ci Py!y pofiltracyjne Zwi#zki rt"ci Zu'yte katalizatory i kwas Szlamy kwasu siarkowego S!aby kwas Piec do wytapiania +u'el Wyk!adziny piecowe Konwertor Piec do oczyszczania 'u'la Piec do rafinacji (produkcja anod) Elektrolizernia +u'el +u'el +u'el Upust elektrolitu Resztki anody Topienie/wytapianie Oglne Hydrometalurgia Produkcja p!wyrobw
Wykorzystanie ko!cowe Surowiec dla Cu (zawracany do pieca do wytapiania), Pb, Zn i innych metali. Surowiec dla Hg. Przemys! chemiczny. Neutralizacja. Inne wykorzystanie, np. !ugowanie, rozk!ad dla SO2. Do pieca 'u'lowego lub innego oddzielania zawracanie do obiegu wewn"trznego. Odzyskany lub likwidowany. Do pieca do wytapiania zawracanie do obiegu wewn"trznego. Materia! %cierny, budowlany. Do pieca do wytapiania zawracanie do obiegu wewn"trznego. Sole Ni, odzyskiwanie Cu, odzyskiwanie kwasu oraz inny u'ytek. Zawracanie do obiegu wewn"trznego: konwertor (ch!odzenie) lub piec anodowy. Odzyskiwanie metali szlachetnych. Surowiec do odzysku metali. Odzyskiwanie oleju. ,ugowanie. Likwidacja odpadw, w przypadku niskiej
305
Szlam anodowy Zanieczyszczenia i 'u'el Oleje Elektrolit zubo'ony Kwasowe roztwory do
Rozdzia% 3
trawienia i p!ukania. Produkcja walcwki Kwasowe roztwory do trawienia (je'eli s# stosowane)
zawarto%ci metali nie'elaznych lub sprzeda' dla odzysku metali. Odzyskiwanie w osobnym elektrolizerze.
Tabela 3.$7: Produkty po&rednie, produkty uboczne i pozosta%o&ci z produkcji miedzi Odpady przeznaczone do likwidacji utrzymywane s# na minimalnym poziomie; odpady takie sk!adaj# si" g!wnie ze szlamw kwasowych pochodz#cych z instalacji kwasu siarkowego, ktre s# przetwarzane i przesy!ane do likwidacji oraz z wyk!adzin piecw, z ktrych cz"%ci nie mo'na odzyska( w procesie. W niektrych przypadkach wytwarzane s# odpady pochodz#ce z przetwarzania 'u'lu z pieca do wytapiania lub konwertora; odpady takie s# likwidowane na miejscu lub na terenie kopalni, je'eli jest w pobli'u. Inne odpady s# odpadami gospodarczymi lub odpadami wyburzeniowymi. Potencjalne wykorzystanie pozosta!o%ci technologicznych przedstawione jest w powy'szej tabeli. Wiele z tych odpadw u'ywanych jest jako surowce do produkcji innych metali lub jako materia!y zawracane do obiegu w cyklu produkcyjnym miedzi [tm 2$0, Copper Expert Group $999 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $999]. Urz'dzenie Ilo&* Opcja zu#ycia/przetworzenia Produkty uboczne, [t/r] pozosta%o&ci Instalacja pierwotna: Roczna produkcja anodowa: - mied* pierwotna 220000 t/r Piec do Py! $00000 Zu'ycie wewn"trzne w piecu do wytapiania wytapiania zawiesinowego zawiesinowego +u'el 400000 Dalsze przetwarzanie w piecu elektrycznym Piec elektryczny Py! 400 Zu'ycie zewn"trzne dla wytwarzania Zn/Pb +u'el 400000 Zu'ycie zewn"trzne jako materia! budowlany Konwertor Py! 4000 Wewn"trzne zawracanie do pieca do miedzi wytapiania zawiesinowego lub do pieca elektrycznego (instalacja wtr.) +u'el $50000 Zu'ycie wewn"trzne w piecu do wytapiania zawiesinowego Piec do Py! 200 Zu'ycie wewn"trzne w piecu do wytapiania anod wytapiania zawiesinowego +u'el 20000 Zu'ycie wewn"trzne w konwertorze miedzi Instalacja kwasu Kwas 656000 Produkt uboczny na sprzeda' siarkowego siarkowy Instalacja wtrna: roczna produkcja katodowa: mied* wtrna $50000 t/r. Piec elektryczny Py! $0000 Produkt uboczny na sprzeda' w celu odzyskania Zn +u'el 40000 Zu'ycie zewn"trzne jako materia! budowlany Konwertor Py! 400 U'ycie wewn"trzne w piecu
306
Rozdzia% 3
+u'el Proces Contimelt Py! +u'el Konwertor z!omu/instalacja TLA Inne: Elektroliza Py! +u'el Szlam anodowy (ci"'ar w stanie mokrym) Roztwr ko&cowy Szlam (ci"'ar w stanie mokrym) Odpady gospodarcze
$0000 $000 2000 $000 2000 3000
elektrycznym U'ycie wewn"trzne w piecu elektrycznym U'ycie wewn"trzne w piecu do wytapiania zawiesinowego/piecu elektrycznym U'ycie wewn"trzne w konwertorze miedzi Dalsze przetwarzanie w instalacji TLA U'ycie wewn"trzne w piecu elektrycznym U'ycie wewn"trzne w zak!adzie chemicznym dla odzyskania metali szlachetnych Se, Te, Pb U'ycie wewn"trzne w zak!adzie chemicznym do produkcji siarczanu niklu, As2O3,H2SO4 Likwidacja jako niebezpiecznego odpadu
35000 m3 $500
Instalacja do oczyszczania technologicznej wody odpadowej Oglne
400
Tabela 3.$8: Przyk%ad ilo&ci pozosta%o&ci wytwarzanych przez z%o#on' instalacj" pierwotn' i wtrn'. [tm $24, DFIU Cu $999] Produkt uboczny, pozosta%o&ci Piec szybowy +u'el Urz'dzenie Ilo&*[t/r] 30000 35000 700 800 Opcja zu#ycia/przetworzenia Sprzedawany jako materia! budowlany Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Zu'ycie zewn"trzne w celu odzyskania Zn, Pb itp. Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Wewn"trzne zu'ycie w piecu
307
Tlenek z komory dopalania, kot!a i ch!odnicy Tlenek z filtra $000 $300 Konwertory +u'el Tlenek z komory dopalania Tlenek z ch!odnicy Pozosta!o%ci
$7000 $9000 250 300 $00 300
Rozdzia% 3
Tlenek z filtra Piec do wytapiania anod Pozosta!o%ci miedzi anodowej Tlenek z filtra Pozosta!o%ci z pieca Szlam anodowy Siarczan niklu Odpady gospodarcze
3500 3700 7000 8000 $50 200 360 700 brak danych
szybowym Zu'ycie zewn"trzne w celu odzyskania Zn, Pb itp. Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Wewn"trzne zu'ycie w piecu szybowym Zu'ycie zewn"trzne Zu'ycie zewn"trzne
Elektroliza Oglne
Uwaga. Roczna produkcja 60000 t/r katod.
Tabela 3.$9: Przyk%ad ilo&ci pozosta%o&ci wytwarzanych w instalacji wtrnej. [tm $24, DFIU Cu $999] +u'le zawieraj# zmienne ilo%ci miedzi i wiele z nich jest ponownie u'ywanych lub przetwarzanych w celu odzyskania zawartego w nich metalu. +u'el cz"sto przetwarzany jest w procesach termicznych w celu wytworzenia 'u'lu oboj"tnego. Sk%adnik Piec do wytapiania zawiesinowego $ 2,5 38 - 45 30 - 33 4 - $8 Konwertor Peirce-Smitha [% wagowe] 35 40 - 45 25 25 Zwi'zany #u#el po oczyszczeniu #u#lu w elektrycznym piecu 0,3 0,8 40 - 43 28 32 <2
Mied* +elazo (og!em) Krzemionka Magnetyt
Tabela 3.20: Sk%ad niektrych #u#li pochodz'cych z wytapiania miedzi przed procesem oczyszczania #u#lu. [tm $24, DFIU Cu $999] Wiele 'u'li wytwarzanych w procesach przerbki 'u'lu zawiera bardzo niskie poziomy metali !ugowalnych i s# stabilne. S# one cz"sto sprzedawane jako wyroby dla przemys!u materia!w %ciernych i budowlanego, gdy' maj# znakomite w!a%ciwo%ci mechaniczne, ktre s# czasami lepsze od konkurencyjnych minera!w naturalnych. W procesie takim mo'na odzyskiwa( oleje z r'nych *rde!.
3.3 Techniki, ktre nale#y wzi'* pod uwag" przy okre&laniu najlepszych dost"pnych technik BAT
W cz"%ci niniejszej przedstawiono wiele technik s!u'#cych do zapobiegania oraz ograniczania emisji i pozosta!o%ci, jak rwnie' techniki s!u'#ce do zmniejszenia ca!kowitego zu'ycia energii. Wszystkie te techniki s# dost"pne w sprzeda'y. Celem ukazania technik prezentuj#cych wysok#
Rozdzia% 3
efektywno%( w zakresie ochrony %rodowiska, przedstawione zosta!y odpowiednie przyk!ady. Techniki przedstawione jako przyk!ady, zale'# od informacji dostarczanych przez przemys!, europejskie Pa&stwa Cz!onkowskie oraz oceny Europejskiego Biura IPPC w Sewilli. Techniki podstawowe przedstawione w rozdziale 2, powszechnie stosowane technologie maj# zastosowanie w najwi"kszym zakresie do procesw przedstawionych w niniejszej cz"%ci oraz wp!ywaj# na sposb kontroli i obs!ugi procesw g!wnych i zwi#zanych. Istotne znaczenie ma rwnie' sterowanie parametrami pracy pieca i zapobieganie niezorganizowanym emisjom z piecw oraz procesw spuszczania i odlewania. Stosowane s# rwnie' techniki u'ywane w innych sektorach, w szczeglno%ci dotycz#ce zastosowania systemw do odzyskiwania siarki. Na odpowiednie techniki w skali lokalnej silnie wp!ywaj# surowce, ktre maj# by( przetwarzane, a w szczeglno%ci rodzaj i zmienno%( koncentratu oraz surowcw wtrnych mog# by( decyduj#ce dla wyboru procesu. W skali %wiatowej, niektre operacje maj# wydzielone jedno *rd!o surowca; wi"kszo%( zak!adw w Europie kupuje koncentraty na wolnym rynku i musi zachowa( elastyczno%( w przetwarzaniu ca!ego asortymentu surowcw. W podobny sposb standard stosowanych na %wiecie w przemy%le systemw wychwytu i ograniczania emisji odzwierciedla lokalne, regionalne lub szerokozakresowe standardy (normy) z zakresu ochrony %rodowiska i z tego wzgl"du trudno jest bezpo%rednio porwna( skutki dla %rodowiska wynikaj#ce z po!#czenia r'nych procesw. Mo'na jednak oceni(, jak okre%lony proces mo'e pracowa( z odpowiednimi, nowoczesnymi urz#dzeniami s!u'#cymi do ograniczania emisji [tm 2$0, Copper Expert Group $999 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $999].
100 90 80 70 60 50 40
Wi)zanie siarki w %
Japo&skie piece do wytapiania (koszty eksploatacji 0,434)
Piece do wytapiania w UE (koszty eksploatacji 0,394)
Ameryka&skie piece do wytapiania (koszty eksploatacji 0,438)
Piece do wytapiania z cz'(ciowym wi)zaniem S (koszty eksploatacji 0,324)
Uwaga: Wi#zanie siarki: - w Japonii 98,6%; w Europie 98,3%; w Ameryce 96,8%; w innych krajach (Koszty oparte na $ 1 = $,06 $ ($6-6-99)). Tabela 3.2$: -rednie wi'zanie siarki w stosunku do kosztw eksploatacji w 0/kg uzyskiwane w piecach do wytapiania na ca%ym &wiecie. )rd%o - Brook Hunt CRU Badania Miedzi $997. Stosuj#c stopie& wi#zania siarki jako przyk!ad, powy'ej przedstawiono skutki dla %rodowiska i osi#gni"cia instalacji europejskich. W tabeli przedstawiono, 'e dobre wi#zanie siarki w UE mo'na osi#gn#( w granicach op!acalno%ci ekonomicznej. Jest to przedstawione tutaj w kategoriach bezpo%rednich kosztw eksploatacji dla instalacji z porwnywaln#, nowoczesn# technologi# przetwarzania, lecz przy zr'nicowaniu w ograniczaniu emisji.
309
Rozdzia% 3
3.3.$ Sk%adowanie materia%w, transport i procesy wst"pnego przetwarzania 3.3.$.$ Surowce pierwotne Surowcami s# tu koncentraty, topniki i paliwo. Istotne aspekty to: zapobieganie ucieczkom py!w oraz materia!u mokrego, wychwyt i oczyszczanie py!w i p!ynw oraz sterowanie parametrami wej%ciowymi i roboczymi procesw obs!ugi i zasilania. Problemy charakterystyczne dla tej grupy s# nast"puj#ce: Potencjalnie pylista natura niektrych koncentratw i topnikw (np. wapna) oznacza, 'e technikami, ktre nale'y rozwa'y( w tym przypadku s#: sk!adowanie w miejscach zamkni"tych, systemy transportu i przetwarzania. Py! wytwarzany w niektrych operacjach kruszenia 'u'lu oznacza, 'e dla tej technologii mo'na stosowa( wychwyt i ograniczanie emisji. Podobnie, woda do granulacji 'u'lu mo'e wymaga( sedymentacji lub innej obrbki przed odprowadzeniem. Koncentraty mieszane s# z topnikami w celu wytworzenia wsadu o prawie sta!ym sk!adzie; z tego wzgl"du technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" s#: generalne praktykowanie pobierania prbek i analizy dla scharakteryzowania koncentratw oraz osobne sk!adowanie poszczeglnych koncentratw, w celu przygotowania optymalnej mieszanki do przetapiania. Technikami, ktre nale'y tu wzi#( pod uwag" s# mieszanki wsadowe pochodz#ce z maszyn u%redniaj#cych materia! zwa!ki oraz z systemw zasobnikw dozuj#cych przy wykorzystaniu systemw wagowych takich jak wagi ta%mowe lub systemw wagowych pracuj#cych na zasadzie ubytku ci"'aru. Tworz# one mieszanin" warstwow# na ta%mie transportowej. Ko&cowe mieszanie i ujednorodnienie odbywa si" w systemach przenoszenia i suszenia. Stosowane s# tu przeno%niki zamkni"te lub pneumatyczne uk!ady transportowe. Mo'na stosowa( suszarki obrotowe z gor#cym gazem, z!o'e fluidalne, suszarki w"'ownicowe parowe lub pneumatyczne, itp.; w parowych suszarkach w"'ownicowych wykorzystywane jest ciep!o odpadowe z innych cz"%ci procesu, pod warunkiem, 'e pozwala na to bilans cieplny. Z tego wzgl"du suszarka i odpowiedni etap ograniczania emisji py!w zale'# od warunkw w!a%ciwych dla danego terenu, takich jak niezawodno%( doprowadzania pary. Lepsz# wydajno%( filtrowania od elektrofiltra w zakresie usuwania py!w uzyskuje si" za pomoc# filtrw tkaninowych lub ceramicznych. W niektrych przypadkach stwierdza si", 'e temperatura zap!onu suchego materia!u mie%ci si" w zakresie od 300 do 400 oC; problem ten mo'na rozwi#za( na wiele sposobw. Na przyk!ad zawarto%( tlenu w gazach w suszarce z gor#cym powietrzem jest niska, a temperatura pracy regulowana jest na maksymalnym tolerowanym poziomie, g!wnie przez mieszanie z zimnym powietrzem mo'na tu rwnie' stosowa( azot; w takich przypadkach samozap!on nie stanowi problemu. Podobnie, parowe suszarki w"'ownicowe mog# utrzymywa( nisk# temperatur" koncentratu i ma!# szybko%( przep!ywu powietrza, co mo'e przynie%( ten sam efekt. Okre%lone techniki stosuje si" rwnie' dla zapobiegania samozap!onowi. Przez wykrywanie ciep!a i iskier mo'na wyznaczy( gor#ce miejsca; przyrz#dy s!u'#ce do tego celu mo'na wykorzystywa( do uruchamiania instalacji ozi"biania azotem. Wszystkie te techniki nale'y wzi#( pod uwag" w zale'no%ci od danego miejsca. Nale'y tu wzi#( pod uwag" techniki przechowywania kwasu, wytwarzanego w procesie technologicznym, w zbiornikach z podwjnymi %ciankami lub w zbiornikach ustawionych w chemicznie odpornych obwa!owaniach. Przetwarzanie szlamu kwasowego pochodz#cego z instalacji kwasu siarkowego i s!abego kwasu z systemw p!ukania zale'y od lokalnych wymaga& z zakresu przetwarzania i likwidacji, je'eli nie ma mo'liwo%ci lokalnego zu'ycia takich materia!w. Szlam anodowy oraz inne pozosta!o%ci zawieraj#ce metal, przeznaczone do odzysku poza terenem nale'y przechowywa( w beczkach lub w inny odpowiedni sposb, w zale'no%ci od danego materia!u.
3$0
Rozdzia% 3
PRZYK!AD 3.0" SYSTEM POBIERANIA PRBEK I ODBIORU SUROWCW Krtka charakterystyka: System odbioru i pobierania prbek. Obudowana powierzchnia roz!adunku zsypowego pojazdw, uszczelniony uk!ad transportowy i skomputeryzowane pobieranie prbek. Os!oni"ta powierzchnia sk!adowania i mieszania, obudowane przeno%niki. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Zapobieganie niezorganizowanym emisjom py!w. Wsad o okre%lonym sk!adzie dla procesu. Dane eksploatacyjne: - Brak danych; oceny wizualne %wiadcz# o bardzo wysokiej skuteczno%ci. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Efekt pozytywny mniejsze zu'ycie energii, zmniejszenie podstawowych emisji. Aspekty ekonomiczne: - Brak dost"pnych danych; na podstawie powszechnego praktycznego stosowania mo'na stwierdzi(, 'e techniki te s# ekonomiczne. Wi"ksza wydajno%( produkcyjna. Mo#liwo&* zastosowania: - Wi"kszo%( procesw podstawowych. Przyk%adowe zak%ady: - Aktualnie stosowane w instalacjach w Hiszpanii, Belgii i Niemczech. Bibliografia: - [tm $06, Farrell $998]. 3.3.$.2 Surowce wtrne Do produkcji wtrnej u'ywanych jest wiele surowcw wtrnych; mieszcz# si" one w zakresie od mia!kiego proszku do du'ych pojedynczych pozycji. Zawarto%( miedzi oraz innych metali i zanieczyszcze& zmienia si" w zale'no%ci od rodzaju materia!u. Do klasyfikowania materia!w mo'na stosowa( wielko%( i zawarto%( miedzi (niska, %rednia i wysoka). Techniki stosowane do sk!adowania, obs!ugi i wst"pnego przetwarzania r'ni# si" w zale'no%ci od wielko%ci materia!u oraz zakresu zanieczyszcze&. Czynniki te zmieniaj# si" w zale'no%ci od terenu; techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przedstawione s# w rozdziale 2. Problemy w!a%ciwe dla danego miejsca dotycz#ce niniejszej grupy s# nast"puj#ce: Sk!adowanie mia!kiego proszku w zamkni"tych budynkach lub w szczelnych opakowaniach. Sk!adowanie pod przykryciem surowcw wtrnych zawieraj#cych sk!adniki rozpuszczalne w wodzie. Sk!adowanie niepyl#cego i nierozpuszczalnego materia!u w nieos!oni"tych stosach, a du'ych pozycji osobno na otwartej przestrzeni. Du'e pozycje, takie jak bry!y 'u'lu, metalu (konwertorowy, itp.) mog# uszkodzi( betonowe powierzchnie powoduj#c ukryte p"kni"cia; zastosowana technika zale'y od konkretnego, okre%lonego przypadku.
Do usuwania sk!adnikw organicznych, takich jak izolacja kabla czy pozosta!o%ci z p!ytek z obwodami drukowanymi oraz do oddzielania innych metali, np. cyny czy o!owiu, stosowane s# cz"sto etapy wst"pnego przetwarzania. Pod uwag" nale'y tu wzi#( techniki mielenia i rozcierania z dobrym usuwaniem py!w i ograniczaniem emisji. Wytwarzany materia! proszkowy mo'na przetwarza( w celu odzyskania metali szlachetnych; stosowane s# tu techniki pneumatyczne lub inne techniki rozdzielania na zasadzie r'nicy g"sto%ci.
3$$
Rozdzia% 3
Pod uwag" nale'y wzi#( rwnie' techniki kriogeniczne dla kruszenia pow!ok kablowych i ich !atwiejszego oddzielania. Pod uwag" nale'y wzi#( te' cieplne techniki usuwania pow!ok i odolejania; charakteryzuj# si" one etapem dopalania w celu zniszczenia ca!ego materia!u organicznego w gazach odlotowych. Mia!kie proszki nale'y przechowywa( i transportowa( w sposb zapobiegaj#cy emisji py!w. Proszki takie s# cz"sto mieszane i zbrylane dla zapewnienia odpowiedniego wsadu dla pieca.
Surowiec Sk%adowanie Transport Wst"pne przygotowanie Uwagi
W"giel i koks.
Zakryte miejsca sk!adowania, silosy. W zbiornikach lub w beczkach na obwa!owanych powierzchniach. Na betonowych powierzchniach otwartych lub podobnych, pod!ogach. Zamkni"te (silosy), je'eli b"dzie to wymagane. Obudowane, je'eli nie wytwarzaj# py!w. Na otwartych powierzchniach betonowych lub pod os!on#. W pomieszczeniach zamkni"tych. Zakryte miejsca sk!adowania. Otwarte powierzchnie Otwarte lub zakryte miejsca sk!adowania Zakryte miejsca sk!adowania Otwarte miejsca sk!adowania Zakryte miejsca sk!adowania Otwarte, zakryte lub obudowane miejsca sk!adowania, w zale'no%ci od wytwarzania py!w. W zale'no%ci od
Paliwo i inne oleje
Obudowane przeno%niki, je'eli niepyl#ce. Pneumatyczny. Zabezpieczony ruroci#g lub system r"czny. Obudowane przeno%niki z wychwytem py!w. Pneumatyczny. Mieszanie z koncentratami oraz innymi materia!ami.
Topniki, je'eli wytwarzaj# py!y.
Koncentraty.
Obudowany z wychwytem py!w. Pneumatyczny.
Mieszanie przy u'yciu przeno%nikw. Suszenie.
Wyroby miedziane katody, walcwka, k"sy miedzi i placki. Mia!ki proszek. Gruby proszek (surowiec lub granulowany 'u'el) Bry!y (surowiec oraz 'u'el) Ca!e pozycje Drobne wiry Kabel P!ytki z obwodami drukowanymi Pozosta!o%ci technologiczne do odzyskania.
Obudowany z wychwytem py!w. Pneumatyczny. ,adowarka mechaniczna. ,adowarka mechaniczna. ,adowarka mechaniczna. Skipy za!adowcze (kub!y wsadowe) ,adowarka mechaniczna. ,adowarka mechaniczna. Zale'nie od warunkw
Mieszanie, Aglomeracja. Odolejanie, w razie potrzeby Zbieranie oleju, w razie potrzeby Zbieranie oleju, w razie potrzeby Zbieranie oleju, w razie potrzeby Suszenie oraz odolejanie wirw Zdejmowanie pow!ok Kruszenie + oddzielanie na bazie r'nic g"sto%ci Zbieranie oleju, w razie potrzeby Zawarto%( tworzyw sztucznych mo'e wprowadza( ciep!o Odpowiedni system odprowadzania %ciekw.
Odpady do
Zale'nie od
Odpowiedni
3$2
Rozdzia% 3
likwidacji (np. Wyk!adziny piecw)
materia!u, otwarte, zakryte lub obudowane miejsca sk!adowania; lub uszczelnione (beczki).
warunkw
system odprowadzania %ciekw.
Tabela 3.22:Techniki sk%adowania, transportu i wst"pnego przygotowania, ktre nale#y rozwa#y* dla miedzi 3.3.2 Procesy wytapiania pierwotnego Procesami wytapiania miedzi stosowanymi w UE s# [tm 92, Copper Expert Group - Grupa Ekspertw ds. Miedzi]: Proces wytapiania zawiesinowego Outokumpu z zastosowaniem du'ego wzbogacania tlenem dla normalnego wytapiania kamienia z koncentratu miedzi. Mied* konwertorowa wytwarzana jest przez przetapianie kamienia miedziowego w konwertorach Peirce-Smitha. +u'el oczyszczany jest w piecu elektrycznym lub w procesie flotacji. Cz"%ciowe pra'enie koncentratw w piecu pra'alniczym ze z!o'em fluidalnym; wytapianie kamienia w piecu elektrycznym. Przetapianie kamienia na mied* konwertorow# w konwertorach Peirce-Smitha. Przewa!owe czyszczenie 'u'lu. Przetwarzane surowce zawieraj# cynk oraz pewne ilo%ci o!owiu i miedzi. Wytapianie i przemiana na mied* konwertorow# pierwotnego i wtrnego o!owiu/miedzi oraz surowcw zawieraj#cych pewne ilo%ci cynku w piecach do wytapiania ISA. O!w wytwarzany jest przez oczyszczanie 'u'lu w piecu szybowym.
Wszystkie te techniki nale'y wzi#( pod uwag". W piecu do wytapiania zawiesinowego Outokumpu wytwarzany jest wysokogatunkowy kamie&, wspomagaj#cy i upraszczaj#cy proces konwertorowy. W niektrych przypadkach w piecu tym mo'na wytwarza( mied* konwertorow#, bezpo%rednio, bez etapu procesu konwertorowego (bez konwertorowania). Zastosowanie w taki sposb pieca do wytapiania zawiesinowego Outokumpu charakteryzuje si" wytwarzaniem miedzi konwertorowej w jednym etapie wytapiania przy zastosowaniu szczeglnych koncentratw o niskiej zawarto%ci 'elaza lub koncentratw bardzo wysokich gatunkw (ma!a ilo%( 'u'lu) [tm $37, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Na przyk!ad proces ten stosowany jest w Polsce do bezpo%redniej produkcji miedzi konwertorowej z koncentratu o niskiej zawarto%ci 'elaza. Proces wytapiania zawiesinowego Outokumpu charakteryzuje si" odzyskiwaniem ciep!a w postaci pary oraz elektryczno%ci, a ponadto wychwytem i odzyskiwaniem dwutlenku siarki w postaci kwasu siarkowego. +ywotno%( wyk!adziny pieca wynosi od ok. 5 do $0 lat (w zale'no%ci od r'nych czynnikw, takich jak wielko%( pieca, szybko%( produkcji oraz stosowanych parametrw roboczych, itp.). Oprcz powy'szego pieca, na etapie wytapiania stosowanych jest na %wiece kilka innych piecw [tm $37, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]; mo'na rwnie' wzi#( pod uwag" niektre z nich. Zastosowanie pieca p!omiennego dla koncentratw miedzi pierwotnej nie jest technik#, ktr# nale'y wzi#( pod uwag".
3$3
Rozdzia% 3
Istnieje r'nica mi"dzy tymi procesami, poniewa' w dwch z tych procesw, w procesie Mitsubishi i Konnecott/Outokumpu, etapy wytapiania i procesu konwertorowego s# po!#czone. W procesach Mitsubishi stosowane s# trzy wzajemnie po!#czone piece z przep!ywem grawitacyjnym roztopionego materia!u mi"dzy piecami. W procesie Konnecott/Outokumpu, mi"dzy piecami do wytapiania i szybkiej konwersji, stosowany jest proces granulacji i mielenia kamienia, tj. praca urz#dze& jest roz!#czona. Wszystkie wymienione tu piece zosta!y zaprezentowane wcze%niej; s# one przedstawione w tabeli podanej poni'ej, w ktrej streszczono zalety i wady r'nych procesw.
Piec Proces wytapiania Stosowana wydajno&* x$000 t/r Wychwyt gazw Zalety Wady Uwagi
Wytapianie zawiesinowe Outokumpu
~ $50 do 370 (w wi"kszo%ci od 200 do 300)
Uszczelniony piec
Elektryczny (z cz"%ciowym pra'eniem) Piec do wytapiania ISA
~ 40 do 220 ~ $70 do 230
Uszczelniony piec Z okapami odci#gowymi
Noranda i El Teniente (dla jednej jednostki) Zawiesinowy Inco
~ $20 do $50 / i 70 do $90
Z okapami odci#gowymi
Du'a szybko%( wytapiania. Wysokiej jako%ci kamie&. D!uga 'ywotno%( wyk!adziny pieca. Wytapianie pierwotne i wtrne. Zwarty. Wytapianie pierwotne i wtrne. Du'a szybko%( wytapiania. R'ne paliwa. Zwarty. Ni'sze koszty.
Stosunkowo wy'sze koszty inwestycji, lecz ni'sze koszty eksploatacji.
Dost"pna szeroka wiedza
Dwustopniowa technologia Wymaga osadnika do oddzielenia kamienia i 'u'lu. Wilgotny surowiec wsadowy mo'e zwi"kszy( obj"to%ci gazw. Szybki rozwj procesw; stan ich b"dzie poprawia! si" z czasem.
+ywotno%( wyk!adzin pieca ~ 2 lata Powstaj#cy samoczynnie $00% O2 powoduje w"'sze okienko robocze. Niska przepustowo%(
~ $20 do 200
Uszczelniony piec
Du'a szybko%( wytapiania. Wysokiej jako%ci kamie&. Wysoki stopie& usuwania Bi i Zn. Podobny do Noranda Podobny do Noranda. Piec podzielony dla uzyskania integralnego odstojnika.
Zalety
Contop Proces Vanyucov Proces Baiyin
~ $20 ~ $00 lub wi"cej ~ 70
Uszczelniony piec Z okapami odci#gowymi Z okapami odci#gowymi
Tylko jedna instalacja. Zbyt ma!o danych dla dokonania oceny. Zbyt ma!o danych dla dokonania oceny.
Piec Ci"g#y, sprz$!ony proces
Stosowana wydajno&* x$000 t/r
Wychwyt gazw
Wady
Uwagi
Mitsubishi
~ $20 do 240
Uszczelniony piec
Mo'na wytapia( rwnie' z!om skupiony i anodowy. Du'a szybko%( wytapiania. Bez
Pewne ograniczenia w zakresie surowcw wsadowych. Sprz"'ona praca urz#dzenia z wp!ywem na
W budowie 3-ci zak!ad.
3$4
Rozdzia% 3
transportu kadzi.
Ci"g#y, nie sprz$!ony proces Kennecott/wytapianie zawiesinowe Outokumpu i proces konwertorowy
wydajno%( pe!nej linii. Zawarto%( siarki w miedzi konwertorowej. Stosunkowo wy'szy koszt inwestycji, lecz ni'sze bezpo%rednie koszty eksploatacji. Zamwiona 2-ga instalacja. Jedyna koncepcja technologiczna z roz!#czn# prac# urz#dze&. Mo'liwa praca w r'nych miejscach.
~ 300
Uszczelniony piec
Wyrwnawcze sk!adowanie kamienia kruszonego. Bez transportu kadzi.
Tabela 3.23: Przegl'd piecw do wytapiania miedzi pierwotnej 3.3.3 Usuwanie dwutlenku siarki Dwutlenek siarki wytwarzany podczas etapw wytapiania i procesu konwertorowego mo'e mie( powa'ny negatywny wp!yw na %rodowisko; z tego wzgl"du dwutlenek siarki usuwany jest z gazw w instalacji kwasu siarkowego lub przez odzyskiwanie w postaci dwutlenku siarki. Technologie u'ywane do usuwania dwutlenku siarki przedstawione s# w Rozdziale 2 niniejszego dokumentu. Stosowane technologie zale'# od lokalnego zapotrzebowania rynkowego na ciek!y dwutlenek siarki; zasadniczo stosuje si" konwersj" na kwas siarkowy [tm 92, Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Jest kilka czynnikw charakterystycznych dla przemys!u miedzi. S# to wszystko techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu najlepszych dost"pnych technik BAT. Wynikiem zastosowania wzbogacania tlenem w piecach do wytapiania miedzi jest wysoka zawarto%( dwutlenku siarki w gazach pochodz#cych z pieca do wytapiania. Chocia' jest on nast"pnie rozcie&czany do $4% SO2 dla konwersji, zmniejszenie obj"to%ci gazu umo'liwia uzyskanie znacznych oszcz"dno%ci w wielko%ci kana!w, dmuchaw (ssaw) i instalacji ograniczania zanieczyszcze& [tm $40, Finland Cu $999 Finlandia Cu $999; tm $07, Ullmanns $996]. Innym czynnikiem wyst"puj#cym w przypadku mocnego gazu jest mo'liwo%( wykorzystania obecno%ci nadmiaru ciep!a w gazie, w szczeglno%ci po procesach katalizy, ktre s# silnie egzotermiczne; jednak mo'e to zmniejszy( elastyczno%( reagowania na zmiany w przep!ywie i sk!adzie gazu. Wymienione wy'ej rozcie&czenie gazu musi rwnie' zapewni( wystarczaj#cy tlen dla procesu katalitycznego. Innym czynnikiem wp!ywaj#cym na zawarto%( dwutlenku siarki jest zmienna zawarto%( gazw pochodz#cych z przedstawionego wy'ej z konwertora miedzi. Zmiany zawarto%ci SO2 oznaczaj#, 'e aspekt ten musi by( uwzgl"dniony w konstrukcji instalacji kwasu w p!uczce wie'owej i na etapach wymiany ciep!a i w doborze katalizatora. Zgodnie z tym, co stwierdzono wcze%niej, obecnie istnieje wi"kszy wybr katalizatorw; wydajno%( mo'e poprawi( zastosowanie katalizatora z domieszk# tlenku cezu. Wydajno%( metalurgicznej instalacji kwasu zale'y od efektywno%ci sekcji oczyszczania gazw. W przypadku, gdy system oczyszczania nie b"dzie skutecznie usuwa! zanieczyszcze& z doprowadzanego gazu, pogorszy si" wydajno%( sekcji kontaktowej. Chocia' konstrukcje systemw oczyszczania gazw mokrych mog# si" znacznie r'ni(, musz# one wsplnie spe!nia( poni'sze wymagania: Musz# by( usuwane zanieczyszczenia w postaci py!w w celu uzyskania ko&cowej jako%ci gazu na poziomie < $ mg py!u/Nm3 (czysto%( optyczna).
3$5
Rozdzia% 3
Zawarto%( trjtlenku siarki w gazie musi by( zredukowana do poziomu $5 25 mg/Nm3. W celu zapobie'enia uszkodzeniu obmurowania wie'y i katalizatora konwertora, musz# by( usuwane fluorki i chlorki. Gaz musi by( ch!odzony do temperatury zapewniaj#cej rwnowag" wodn# w instalacji kwasu. Temperatura ta zale'y od st"'enia SO2 w gazie i st"'enia wytwarzanego kwasu. Gaz zawieraj#cy 4 6 % SO2 wymaga sch!odzenia do temperatury poni'ej 30 oC; gaz zawieraj#cy SO2 na poziomie znacznie powy'ej $0% mo'e tolerowa( temperatury gazu rz"du 35 40 oC, przy wytwarzaniu kwasu 98,5%.
Stopie& konwersji (przemiany) dwutlenku siarki na trjtlenek siarki, podawany dla takich procesw, mo'e by( w zakresie od 99,5% do 99,9% dla gazw wytwarzanych przy procesie wytapiania i konwertorowania miedzi pierwotnej. Na stopie& konwersji wp!ywa kilka czynnikw, ktre nale'y wzi#( pod uwag" na poziomie lokalnym. S# to: Czysto%( doprowadzanego gazu dla ograniczania zatruwania katalizatora, np. usuwanie rt"ci w zale'no%ci od jej zawarto%ci we wsadzie. Moc i konsystencja gazu. Gazy o wy'szej mocy i bardziej zgodnych st"'eniach SO2 umo'liwiaj# uzyskiwanie wy'szej efektywno%ci przemiany. W cz"%ci jest to spowodowane odpowiednim ch!odzeniem po%rednim gazu, ktre mo'na osi#gn#( w przypadku niewielu zmian w st"'eniu. Dobr katalizatora. Katalizatory z domieszk# tlenku cezu przyczyniaj# si" do zwi"kszania stopnia konwersji, pod warunkiem, 'e regulowane b"d# inne czynniki zapobiegaj#ce zatruciu. Okresowe wymiany katalizatora mog# przyczyni( si" do usprawnie& katalizatora podczas konserwacji, lecz w celu uzyskania pe!nej efektywno%ci, musz# im towarzyszy( rwnie' i inne udoskonalenia. W!a%ciwa temperatura doprowadzanego gazu, zawarto%( tlenu i rwnowaga wodna (patrz wy'ej). Efektywne ustawienie warunkw gazu, w szczeglno%ci temperatury, mi"dzy przej%ciami katalizatora.
Z tych wzgl"dw, stopnie konwersji zmieniaj# si" w czasie i warto%ci stanw ustalonych mog# by( b!"dne. W poni'szych przyk!adach przedstawiono wydajno%(, jak# mo'na osi#gn#( dzi"ki w!a%ciwym konstrukcjom instalacji pracuj#cych przy r'nych charakterystykach doprowadzanego gazu. PRZYK!AD 3.02 OBS!UGA INSTALACJI KWASU SIARKOWEGO W ZMIENNYCH WARUNKACH GAZOWYCH Krtka charakterystyka: - Sekcja oczyszczania i p!ukania gazu. 3 linie instalacji kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem Lurgi, 4 i 5 przej%ciowy, nowoczesny katalizator. S!aby kwas do neutralizacji ~$2 $5 m3/h z 5% H2SO4 oraz rozk!ad cieplny upustu kwasu za pomoc# kwasu o wy'szym st"'eniu (~50%). Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Wysoki stopie& konwersji dla dwutlenku siarki. W najnowszej instalacji osi#gni"to powy'ej 99,6%. Dane eksploatacyjne:
3$6
Rozdzia% 3
Sk%adnik Obj"to%( gazw odlotowych: SOx SO3 NOx (jako NO2) Cl- (jako HCl) F- (jako HF) )rednio py! resztkowy: Zakres py! resztkowy: Zakres sk!adniki: Cd Hg Tl As Se Sb Pb Cu PCDD/PCDF
Zmierzone warto&ci 320000 Nm/h $00 $$00 mg/Nm3 20 40 mg/Nm3 20 45 mg/Nm3 2 7 mg/Nm3 $ 4 mg/Nm3 < 2 mg/Nm3 $ 7 mg/Nm3 < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,07 < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,$ < 0,0$ 0,02 < 0,0$ 0,03 < 0,0$ 0,$5 < 0,0$ 0,09 0,00$ 0,0$ mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 mg/Nm3 ng ITE/Nm3
Tabela 3.24: Dane dotycz'ce wydajno&ci instalacji kwasu siarkowego pracuj'cej w zmiennych warunkach gazowych. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko Skutek pozytywny Zmniejszenie g!wnych emisji dwutlenku siarki przez konwersj" na kwas siarkowy, odzysk ciep!a z gazw i ciep!a uwalnianego podczas konwersji. Aspekty ekonomiczne: - 55 milionw 1 na jedn# lini" instalacji kwasu. Patrz rwnie' za!#cznik dotycz#cy kosztw. Mo#liwo&* zastosowania: - Gazy wylotowe z pieca do wytapiania pierwotnego (St"'enie SOx > 6%; mo'liwo%( po!#czenia z gazami odlotowymi z pieca do wytapiania wtrnego). Mo'liwo%ci te mo'na stosowa( do wi"kszo%ci istniej#cych instalacji. Przyk%adowe zak%ady: - Aktualne zastosowanie w zak!adzie w Niemczech. Bibliografia: - [tm $24, DFIU Cu $999; tm 2$0, Copper Expert Group $999 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $999]. PRZYK!AD 3.03 INSTALACJA KWASU SIARKOWEGO PRACUJ$CA W IDEALNYCH WARUNKACH Krtka charakterystyka: - Instalacja kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem, 4 przej%ciowy nowoczesny katalizator cezowy. Proces Monsanto Enviro Chem 3:$ IPA. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Maksymalny odzysk dwutlenku siarki. Dane eksploatacyjne: - Oczyszczanie po!#czonych gazw z piecw zawiesinowych FSF i FCF z 30 40% SO2, rozcie&czony do $4% na wlocie instalacji kontaktowej przy %rednim rocznym przep!ywie $7$300 Nm3. Osi#gana konwersja do 99,9%. Instalacja opiera si" na wysokim, sta!ym
Produkcja metali nie#elaznych 3$7
Rozdzia% 3
zasilaniu dwutlenkiem siarki, inteligentnym oczyszczaniu gazu i ch!odzeniu po%rednim oraz na katalizatorze z dodatkiem Cs. Emisja dwutlenku siarki w gazie resztkowym (%redniorocznie) na poziomie ok. $50 mg/Nm3. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: Skutek pozytywny Zmniejszenie g!wnych emisji dwutlenku siarki, odzyskiwanie energii. Aspekty ekonomiczne: - Nie by!y ocenione, lecz technologia ta zosta!a ostatnio wdro'ona i pracuje ekonomicznie. Mo#liwo&* zastosowania: - Szczeglny przypadek dla idealnych warunkw gazu zasilaj#cego. Przyk%adowe zak%ady: - Pracuje w zak!adzie w USA. Bibliografia: - [tm $40, Finland Cu $998 Finlandia Cu $998] Innym czynnikiem, istotnym w przypadku u'ywania gazw wysokiej mocy w instalacji kwasu siarkowego, jest resztkowa zawarto%( SO2 w gazach odlotowych. W wi"kszo%ci instalacji europejskich osi#ga si" wydajno%( konwersji w zakresie od 99,5 do 99,8% przy st"'eniu wej%ciowym 8,4, $0, $$ lub $3% SO2 w instalacji kontaktowej. % konwersji nie uwzgl"dnia okresw podczas uruchamiania i wy!#czania oraz przypadkw awaryjnych. 3.3.4 Procesy wytapiania wtrnego Asortyment materia!w wtrnych oraz zmienno%( zawarto%ci miedzi i stopnia zanieczyszczenia doprowadzi!y do rozwoju ca!ego asortymentu piecw do wytapiania materia!w wtrnych [tm $37 Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. W Europie dla szerokiego asortymentu materia!w stosowane s# mini piece do wytapiania, piece szybowe, piece ISA Smelt, TBRC oraz uszczelnione piece elektryczne z !ukiem zakrytym. S# to wszystko techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag", w zale'no%ci od typu surowca. Mini piec do wytapiania stosowany jest dla materia!w wtrnych i 'u'lu przy u'yciu 'elaza i z!omu o du'ej zawarto%ci 'elaza jako reduktora. Konwertor u'ywany jest do przetapiania 'elaza zawieraj#cego czarn# mied* z piecw do wytapiania i dla przetapiania z!omu stopowego. Do rafinacji miedzi konwertorowej o wy'szej zawarto%ci miedzi u'ywany jest trzonowy piec p!omienny. Zalety i wady piecw do wytapiania wtrnego dla ni'szych gatunkw materia!w wsadowych przedstawione s# w tabeli 3.24. Kilka technik przedstawionych w rozdziale 2 ma zastosowanie do wyci#gania oparw oraz ograniczania emisji i do systemw kontroli procesu stosowanych w tych piecach. Techniki te nie by!y zwykle stosowane we wszystkich instalacjach w czasie sporz#dzania niniejszego dokumentu. System sterowania procesem pieca szybowego uznaje si" za odpowiedni dla rozwoju, a w!#czenie jego potencja!u podlega czynnikowi rozwoju. Gazy pochodz#ce z piecw do wytapiania wtrnego, pod warunkiem unikania materia!w siarczkowych, zawieraj# zwykle ma!o lub w ogle nie zawieraj# dwutlenku siarki, lecz mog# zawiera( znaczne ilo%ci bardziej lotnych metali, takich jak o!w i cynk, itp. Gazy te mog# zawiera( rwnie' lotne zwi#zki organiczne (VOC), dioksyny, CO i py!y, co oznacza, ze stopnie ograniczania emisji dla wytapiania wtrnego obejmuj# ch!odzenie gazu (z odzyskiwaniem ciep!a/energii) i
Produkcja metali nie#elaznych 3$8
Rozdzia% 3
dopalanie w celu zniszczenia w"gla organicznego i dioksyn, oddzielanie grubych cz#stek w razie potrzeby i filtrowanie w filtrach tkaninowych. Wychwycone py!y zawracane s# do obiegu w celu odzyskania tych metali. PRZYK!AD 3.04 NISZCZENIE DIOKSYN Krtka charakterystyka: - Wprowadzanie tlenu w grnej strefie pieca szybowego. W procesie tym nie ma miejsca na zamontowanie dopalacza. Istniej# pewne ograniczenia w zakresie osi#ganego mieszania gazw, lecz akceptowana jest skuteczno%( ca!kowita. Mo'na opracowa( uk!ady sterowania dla tego systemu. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Niszczenie dioksyn. Niszczenie CO i innego w"gla. Dane eksploatacyjne: - Osi#gany poziom dioksyn <0,5 ng TEQ /Nm3 Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: Oglny skutek dodatni Zmniejszenie g!wnych emisji. Koszt energii wytwarzania tlenu. Aspekty ekonomiczne: - Niedost"pne dane, lecz technika ta jest modyfikacj# o niskim koszcie i pracuje ekonomicznie. Mo#liwo&* zastosowania: - W wi"kszo%ci piecw szybowych z gor#c# gardziel# i by( mo'e w innych procesach. Przyk%adowe zak%ady: - Aktualne zastosowanie w zak!adach w Niemczech. Bibliografia: - [tm $24, DFIU Cu $999]
Piec Wydajno&* Wymagania w zakresie wychwytu gazw i ograniczania emisji
P!szczelny. Ch!odzenie gazu*, dopalanie i oczyszczanie (filtr tkaninowy) Uszczelniony. Dopalanie, ch!odzenie gazu i oczyszczanie ** Obudowany. Ch!odzenie i oczyszczanie gazw (filtr tkaninowy) Obudowane. Ch!odzenie* i oczyszczanie gazw (filtr tkaninowy) Okapy odci#gowe. Ch!odzenie* i oczyszczanie** gazw.
Zalety
Wady
Uwagi
Piec szybowy
~$50 do 200 ton na dzie& na piec
Materia! niskiego gatunku
Brak rozwoju sterowania procesem.
Nale'y usprawni( sterowanie. Szybko%( produkcji zale'y od rodzaju surowca wsadowego i zawarto%ci miedzi. Powstaj#cy CO spalany w piecu dla uzyskania ciep!a. Tempo produkcji zale'y od rodzaju zawarto%ci miedzi w surowcu i warto%ci znamionowej pieca.
Piec elektryczny z !ukiem zakrytym
Dla pieca 8 MVA: szybko%( wytapiania 8 25 ton na godzin"
Mini piec do wytapiania TBRC Do ~ 40 to 70 ton na wsad
Przygotowany dla z!omu komputeroweg o. Niska obj"to%( gazw. Du'a szybko%( wytapiania. Zwarty. Ca!y asortyment materia!w. Du'a szybko%( wytapiania. Zwarty. Obrt. Ca!y asortyment materia!w. Du'a szybko%( wytapiania.
Pewne ograniczenia zakresie surowcw wsadowych.
Pewne ograniczenia zakresie surowcw wsadowych Drogi.
ISA Smelt
~ 30000 do 40000 ton na rok
W fazie opracowywania
Niesprawdzony dla materia!w ni'szego gatunku w warunkach redukcji. Na etapie przekazywania do eksploatacji dla pracy okresowej, do
3$9
Rozdzia% 3
przetwarzania surowca zawieraj#cego siark", wytwarzania kamienia i konwertorowania kamienia. Dla przetwarzania czarnej miedzi z piecw do wytapiania oraz wytapiania stopw miedzi.
Konwertor
Z okapami odci#gowymi. Ch!odzenie i oczyszczanie** gazw (filtr tkaninowy) Piec szybowy ~ 250 t/d Uszczelniony i z Przeznaczony Pewne ograniczenia Rafinacja ogniowa z!omu trzonowy okapami do wytapiania zakresie surowcw wy'szego gatunku, miedzi odci#gowymi, i rafinacji zasilaj#cych. anodowej i konwertorowej. dopalanie, ch!odzenie metalu; dobra i oczyszczanie (filtr sprawno%( tkaninowy) energetyczna Proces Contimelt 50 $00 t/h Dopalanie (piec Du'a szybko%( Pewne ograniczenia Rafinacja ogniowa z!omu redukcyjny), WHB, produkcji, zakresie surowcw wy'szego gatunku, miedzi oczyszczanie (filtr du'e zu'ycie wsadowych anodowej i konwertorowej. tkaninowy) energii P!omienny piec ~ 250 to 400 P!-uszczelniony i z Przeznaczony Uszczelnienie Mo'na stosowa( dysze trzonowy ton na dzie& okapami do konwersji i Pewne ograniczenia powietrzne wraz z systemem odci#gowymi. rafinacji. zakresie surowca przechylania. Ch!odzenie* gazu, wsadowego. Rafinacja ogniowa z!omu dopalanie i wy'szego gatunku i miedzi oczyszczanie (filtr konwertorowej. tkaninowy). Uwaga. *)W przypadku wystarczaj#co wysokiego poziomu temperatury, mo'na rozwa'y( odzyskiwanie ciep!a odpadowego; dla oczyszczania w filtrach tkaninowych wymagane jest dalsze ch!odzenie. **) W instalacjach UE gazy wylotowe mog# zawiera( dwutlenek siarki podczas okre%lonych kampanii; z tego wzgl"du gaz oczyszczany jest w p!uczce wie'owej lub przesy!any do instalacji kwasowej w tym czasie. [zwarty = o budowie kompaktowej, przyp. t!um.]
~$5 to 35 ton na wsad na konwertor
Tabela 3.25: Przegl'd piecw do wytapiania wtrnego 3.3.5 Proces konwertorowy 3.3.5.$ Konwertory miedzi pierwotnej Konwertorem stosowanym w Europie jest konwertor Peirce-Smitha (lub podobny). Konwertor ten stosowany jest rwnie' powszechnie na ca!ym %wiecie [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Ten typ konwertora ma bardzo stabilny i wydajny poziom pracy. Konwertory tego typu zdolne s# do uzyskiwania wysokiego poziomu przetwarzania metalurgicznego; mo'na je stosowa( do odparowywania zawartych we wsadzie metali, takich jak o!w i cynk, ktre mo'na nast"pnie odzyskiwa(. Ciep!o wytwarzane podczas procesu konwertorowego mo'na wykorzysta( do topienia z!omu miedzi (np. z!omu anodowego); jest to istotna zaleta. Niekorzystne jest tu poleganie na wsadzie i transportowaniu materia!u za pomoc# kadzi, skipu za!adowczego lub wlewnicy. Jest to potencjalne *rd!o niezorganizowanych oparw zawieraj#cych py!y, metale i dwutlenek siarki. Kad* lub skip za!adowczy u'ywane do !adowania wsadu mog# zak!ca( efektywne ustawianie okapw do wychwytu oparw. Z tego wzgl"du, dobra praca konwertora polega na zastosowaniu pierwotnych i wtrnych okapw do wychwytu oparw podczas !adowania i odlewania w celu wychwycenia maksymalnej ilo%ci niezorganizowanych oparw. Przez okap mo'na dodawa( proszki, topniki, substancje do naw"glania, z!om, itp. Aby zapobiec dmuchaniom podczas wytaczania i ponownego wtaczania konwertora mo'na zastosowa( automatyczne sterowanie. Procesy te oraz techniki regulacji i wychwytu oparw s# odpowiednie do stosowania w istniej#cych i nowych instalacjach; s# to techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag".
320
Rozdzia% 3
Na %wiecie stosowane s# rwnie' inne procesy konwertorowe [tm $37 Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]; s# to rwnie' techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag". Etapy konwertorowe stosowane w ci#g!ych procesach konwertorowych Mitsubishi i procesach konwertorowania zawiesinowego/wytapiania zawiesinowego Outokumpu/ Kennecott nie wymagaj# transportu kadzi i dzi"ki temu usuni"te jest to *rd!o oparw wtrnych. Jednak w obu tych procesach wymagany jest nadal pewien wychwyt oparw przy rynnach spustowych i otworach spustowych; proces konwertorowania zawiesinowego zale'y od kamienia piecowego i granulacji 'u'lu konwertorowego, kruszenia i transportu kamienia/'u'lu konwertorowego, co mo'e by( potencjalnym *rd!em pewnej emisji do atmosfery i wody. Tym niemniej procesy te s# ze swej natury czystsze, a kontrola emisji nie jest uzale'niona w tak znacznym stopniu od konserwacji i dba!o%ci operatora. W piecu konwertorowym Mitshubishi kamie& przep!ywa do k#pieli miedziowej i reaguje wytwarzaj#c 'u'el i metal; wskutek tej reakcji, mied* konwertorowa opuszczaj#ca proces konwertorowy i doprowadzana do pieca do wytapiania anod jest bogata w siark". Z tego wzgl"du gazy wylotowe s# stosunkowo bogatsze w dwutlenek siarki i wymagaj# usuni"cia SO2 na etapie rafinacji ogniowej. Gazy wychwycone z cykli konwertorowych s# ch!odzone, oczyszczane i przesy!ane do instalacji odzyskiwania siarki. Jak stwierdzono wcze%niej, zawarto%( SO2 w gazach pochodz#cych z procesu konwertorowego zmienia si" w granicach 6 $2% w ca!ym cyklu konwertorowym; gazy te mieszane s# z mocnymi gazami z etapu wytapiania. W ci#g!ym procesie konwertorowym wyst"puje SO2 o wysokim, sta!ym st"'eniu i wskutek tego mo'na u'ywa( stosunkowo mniejszych systemw obs!ugi, oczyszczania i ch!odzenia gazw oraz nieco mniejszych stopni konwersji siarki. W po!#czonym procesie wytapiania okresowego i procesie konwersji kamienia miedziowego/o!owiowego na mied* konwertorow# stosowany jest rwnie' piec ISA Smelt.
Konwertor Konwertory o pracy okresowej Peirce-Smith (lub podobny) Wydajno&* Wychwyt gazw Zalety Wady Uwagi
~ $00 do 250 (pierwotna) i ~ $5 to 35 (wtrna) ton na wsad miedzi
Pierwotne i wtrne okapy odci#gowe.
Prosta sprawdzona technologia. Topienie anod i innego z!omu. Mocny i elastyczny. Dobra wydajno%( metalurgiczna. Ulatnianie niektrych wtr#ce& metalicznych. ,atwiejszy wychwyt gazw.
Oparcie na transporcie kadzi.
Hoboken
~ 50 $00 ton na wsad miedzi
Syfon do pierwotnego wychwytu gazw.
Blokady w przewodzie esowatym. Transport kadzi.
TBRC ISA Smelt
~ 40 70 ton na wsad miedzi. ~40000 ton na rok
Obudowany. Okapy odci#gowe,
Wytapianie ze z!omu.
Dost"pna szeroka wiedza o tej technologii. Zastosowanie w produkcji pierwotnej i wtrnej. Stosowane !adowanie przez okap (ko!pak). G!wnie pierwotna. U'ywany rwnie' dla procesu konwertorowego kamienia miedziowego /o!owiowego. Zastosowanie w produkcji wtrnej. Pierwotna i wtrna.
32$
Rozdzia% 3
ch!odzenie i oczyszczanie gazw.
Zasadniczo niesprawdzony. W czasie sporz#dzania niniejszego dokumentu stosowany dla okresowego procesu konwertorowego kamienia Cu/Pb. Wysoka zawarto%( SO2. Trudna zabudowa w istniej#cych instalacjach. )ci%le sprz"'ony w procesem wytapiania. Nie jest jeszcze dost"pne wytapianie z!omu anodowego. Aktualnie stosowany tylko dla jednego pieca do wytapiania; drugi w trakcie budowy. Tylko pierwotna. W praktyce dodatkowo przetwarzanie z!omu Cu. Mo'e by( stosowany w innych procesach do wytapiania. Tylko pierwotna.
Konwertory zintegrowane. Mitsubishi
Do ~ 240000 ton miedzi na rok
Uszczelniony
Kennecott/ Outokumpu
~ 300000 ton miedzi na rok
Uszczelniony
Du'e st"'enie SO2. Przechowywanie kamienia.
Tabela 3.26: Przegl'd konwertorw dla pierwotnej i wtrnej produkcji miedzi 3.3.5.2 Konwertory miedzi wtrnej Zgodnie z tym, co stwierdzono [tm $37, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998], na najpowszechniej stosowanym etapie produkcji wtrnej stosowane s# piece Peirce-Smitha (lub podobne konwertory), TBRC i ISA Smelt. TBRC, w przypadku u'ywania go jako konwertora, jest ma!ych wymiarw i jest zwykle ca!kowicie obudowany, umo'liwiaj#c wychwyt oparw wtrnych. Do konwertora dodaje si" z!om stopw miedzi. Dla zbilansowania ciep!a oraz dla oddzielenia pierwiastkw takich jak cynk lub cyna przez parowanie w warunkach redukcji, dodawany jest w"giel. Takie same uwagi dotycz# systemw wychwytu oparw, stosowanych w produkcji miedzi pierwotnej. Z tego wzgl"du, dobra praca konwertora zale'y od zastosowania pierwotnych i wtrnych okapw odci#gowych podczas !adowania i odlewania w celu wychwycenia jak najwi"kszej ilo%ci oparw niezorganizowanych; proszki takie jak topniki oraz substancj" do naw"glania mo'na dodawa( przez okap odci#gowy. Do zapobiegania dmuchaniu w czasie wytoczenia konwertora mo'na stosowa( sterowanie automatyczne. Gazy pochodz#ce z wtrnych procesw konwertorowych miedzi wtrnej s# ch!odzone (z odzyskiem ciep!a/energii, je'eli jest to
Rozdzia% 3
mo'liwe); oddzielane s# py!y oraz usuwany jest dwutlenek siarki i wykonywane jest filtrowanie w filtrze tkaninowym, je%li jest to konieczne. Procesy te oraz techniki sterowania i wychwytu oparw s# odpowiednie do stosowania z nowymi i istniej#cymi instalacjami; s# to techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag". 3.3.6 Rafinacja ogniowa Rafinacja ogniowa przedstawiona zosta!a wcze%niej. Piece obrotowe, p!omienne piece trzonowe, trzonowe piece szybowe oraz proces Contimelt s# technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla piecw do wytapiania pierwotnego i wtrnego. Charakteryzuj# si" one dodawaniem gazu przez dysze powietrzne lub lance. Piec szybowy trzonowy i proces Contimelt przeznaczone s# dla wsadu sta!ego. Piec trzonowy p!omienny mo'e by( zasilany miedzi# sta!# i roztopion#; piec obrotowy mo'e by( zasilany g!wnie miedzi# roztopion#. W przypadku zasilania miedzi# roztopion# zwykle konieczne jest stosowanie kadzi zalewowej, co oznacza, 'e punkcie przelewania, jako potencjalny problem nale'y rozwa'y( powstawanie emisji niezorganizowanych. Opary niezorganizowane mo'e powodowa( dodawanie z!omu do piecw rafinacyjnych; nale'y unika( dodawania z!omu zanieczyszczonego materia!em organicznym. Mo'na sterowa( szybko%ci# dodawania z!omu. Dla piecw do rafinacji ogniowej stosowane s# systemy wychwytu oparw; wymagany system ograniczania emisji b"dzie si" r'ni! w zale'no%ci od u'ytego materia!u. Gazy i opary z pieca s# wychwytywane, dopalane na etapie redukcji, ch!odzone i oczyszczane za pomoc# filtrw tkaninowych lub p!uczek wie'owych. W zale'no%ci od przenoszenia siarki z konwertora, mo'e by( konieczne usuwanie dwutlenku siarki, np. przez p!ukanie kaustyczne. Na przyk!ad przy ogniowej rafinacji miedzi konwertorowej z pieca konwertorowego Mitsubishi, gazy odlotowe mog# zawiera( stosunkowo wi"cej dwutlenku siarki i wymaga( usuni"cia SO2. Odzyskiwanie ciep!a z gazw odlotowych pieca do rafinacji jest technik#, ktr# nale'y wzi#( pod uwag" w przypadku urz#dze&, w ktrych wytapiany jest materia! sta!y przy du'ych szybko%ciach. Nale'y wzi#( tu pod uwag" techniki odlewania roztopionej (ciek!ej) miedzi z pieca do wytapiania anod do ko!a gwiazdowego maszyny rozlewniczej lub urz#dzenia do ci#g!ego odlewania. Te procesy i techniki sterowania, wychwytu oparw i usuwania dwutlenku siarki nadaj# si" do stosowania w nowych i istniej#cych instalacjach. 3.3.7 Rafinacja elektrolityczna Nale'y tu wzi#( pod uwag" procesy rafinacji elektrolitycznej, ktre charakteryzuj# si" optymalnymi wymiarami elektrolizerw (odst"p, wielko%( elektrolizera, itp.) oraz zastosowaniem wst"pnych katod ze stali nierdzewnej i miedzianych p!yt rozruchowych. Dla istniej#cych elektrolizerni koszty przej%cia na wst"pnie ukszta!towane katody ze stali nierdzewnej mog# nie by( odpowiednie; w takim przypadku stosowane b"d# miedziane p!yty rozruchowe. W zale'no%ci od wielko%ci produkcji, warto rwnie' wzi#( pod uwag" zmechanizowane (i zautomatyzowane) zbieranie materia!u z elektrod oraz lepiej opracowane wykrywanie zwar(. Odzyskiwanie miedzi z roztworw poci#ga za sob# elektrolityczne otrzymywanie metali; w takich przypadkach gazy wydzielaj# si" na anodzie i mog# wytwarza( kwa%n# mg!". Nale'y tu wzi#( pod uwag" technik" wychwytu i usuwania takich mgie!.
323
Rozdzia% 3
Ponadto nale'y tu wzi#( pod uwag" techniki uszczelnionych systemw spuszczania z wanien elektrolitycznych oraz zawracania do obiegu wszystkich zebranych roztworw, techniki odzyskiwania szlamw anodowych oraz upustw elektrolitu. 3.3.8 Procesy przetwarzania #u#lu +u'el wytwarzany w procesie pochodzi z r'nych *rde!. Techniki, ktre nale'y wzi#( tu pod uwag" zale'# od *rd!a; zasadniczo, 'u'le z pieca do wytapiania i 'u'le z niektrych konwertorw mo'na przetwarza( w piecach (elektrycznych) do przetwarzania 'u'lu przy dodawaniu w"gla i usuwaniu miedzi z 'u'lu w celu wytworzenia kamienia i czystego 'u'lu. Niektre 'u'le bogate w mied*, takie jak 'u'el konwertorowy, mog# by( zawracane do pieca do wytapiania lub mog# by( wolno ch!odzone i mo'e by( oddzielana cze%( bogata w mied*, np. w urz#dzeniu do flotacji koncentratu. Nale'y rwnie' rozwa'y( technik" oczyszczania 'u'lu przez wprowadzanie w"gla do k#pieli 'u'lowej przy zastosowaniu pieca obrotowego; ponadto nale'y wzi#( pod uwag" techniki przewa!u 'u'lu oraz recyrkulacj" 'u'lu do pieca do wytapiania pierwszego stopnia (etap redukcji i wytapiania kamienia). +u'el, z ktrego usuni"to mied* ma bardzo nisk# zawarto%( metalu do !ugowania i posiada kilka przydatnych w!a%ciwo%ci, ktre umo'liwiaj# jego zastosowanie w budownictwie l#dowym i wodnym oraz jako %rodka do %rutowania. U'ycie lub recykling 'u'li i recykling py!w filtracyjnych uwa'a si" za cz"%( tego procesu. 3.3.9 Procesy hydro-metalurgiczne W momencie sporz#dzania niniejszego dokumentu przetwarzanie hydro-metalurgiczne tlenku miedzi nie by!o praktycznie stosowane w Europie; mo'e by( ono stosowane w przysz!o%ci, np. na terenie kopalni. Podstawowy proces przedstawiony wcze%niej i w rozdziale 2 mo'e mie( kilka wariantw zale'nych od charakterystyki rudy. Nale'y zapozna( si" z poprzednimi raportami [tm $30, Chadwick $994; tm $37, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. Poniewa' procesy hydro-metalurgiczne obejmuj# etapy !ugowania, ekstrakcji rozpuszczalnikowej oraz elektrolityczny, pod uwag" nale'y wzi#( w!a%ciw# likwidacj" !ugowanego materia!u oraz zanieczyszczenie mieszalnikw ekstrakcji rozpuszczalnikowej i osadnikw. Istotne s# tu techniki przedstawione w rozdziale 2 s!u'#ce do zapobiegania emisjom do wody, np. przez wprowadzenie systemw odprowadzania %ciekw oraz technik do odzyskiwania lotnych zwi#zkw organicznych (VOC) oraz zastosowanie !agodnych rozpuszczalnikw. 3.3.$0 Cyna i inne metale Wszystkie procesy przedstawione wcze%niej jako dost"pne techniki uwa'a si" za techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Na ostateczny dobr procesu wp!ywa( b"d# szczeglne materia!y wsadowe. W zwi#zku z tymi procesami nale'y rozwa'y( rwnie' techniki przedstawione w rozdziale 2. 3.3.$$ Walcwka miedzi Wszystkie procesy przedstawione wcze%niej jako dost"pne techniki uwa'a si" za techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Nale'y wzi#( pod uwag" zastosowanie
Rozdzia% 3
nowoczesnych regulatorw palnikw w piecu szybowym dla zoptymalizowania spalania i utrzymania minimalnych poziomw CO, z zachowaniem jednocze%nie jako%ci wyrobu. 3.3.$2 Wlewki, rury i p%wyroby Na dobr procesw wp!ywaj# konkretne materia!y wsadowe i wyroby gotowe; zastosowanie mie( b"d# czynniki przedstawione w punkcie dotycz#cym walcwki. W przypadku u'ywania stopw miedzi w procesie, nale'y kontrolowa( temperatur" wytapiania, a wszystkie opary wytwarzane podczas topienia i odlewania nale'y skutecznie wychwytywa( i oczyszcza( za pomoc# filtrw tkaninowych; z oparw tych mo'na odzyskiwa( ZnO. W zwi#zku z tymi procesami nale'y wzi#( pod uwag" rwnie' techniki regulacji temperatury i sterowania procesem przedstawione w rozdziale 2. 3.3.$3 Wychwyt (zbieranie) oparw/gazw i ograniczanie emisji Techniki wychwytu i ograniczania emisji gazw przedstawione w punkcie 2.7 i 2.8 niniejszego dokumentu s# technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" dla r'nych etapw procesu produkcji miedzi, itp.. W celu zapobiegania emisjom niezorganizowanym i niszczenia dioksyn oraz innych sk!adnikw organicznych w gazach odlotowych, dla zastosowania najlepszego uk!adu wst"pnego przygotowania, pieca i ograniczania emisji, szczeglnie istotne jest zidentyfikowanie zanieczyszcze& organicznych zawartych w surowcach wtrnych. Technik#, ktr# nale'y rwnie' wzi#( pod uwag" jest zastosowanie okapw wtrnych; zastosowanie inteligentnych systemw do kierowania wychwytem oparw mo'e zmniejszy( zapotrzebowanie energii przez te systemy. Istnieje tu kilka zagadnie& w!a%ciwych dla danego terenu, ktre s# maj# zastosowanie i niektre z nich przedstawione s# w punkcie 3.3.$.$ niniejszego rozdzia!u. Podczas projektowania uk!adw okapowych nale'y wzi#( pod uwag" dost"p do !adowania i do innej obs!ugi pieca oraz sposb zmiany *rd!a gazw technologicznych podczas cyklu technologicznego. Zasadniczo, przedstawione w niniejszym rozdziale technologie przetwarzania w po!#czeniu z odpowiednim ograniczaniem emisji, spe!nia( b"d# najsurowsze wymagania z zakresu ochrony %rodowiska. )rd%o Z!e spalanie, materia! organiczny w materiale wsadowym Sk%adniki w gazach odlotowych CO, lotne zwi#zki organiczne, dioksyny Metoda oczyszczania
Sterowanie procesem. Dopalacz. Wprowadzenie w"gla aktywnego. Siarka w paliwie i w Dwutlenek siarki Uk!ad mokrej lub p!suchej surowcach p!uczki wie'owej, wprowadzanie wapna. Warunki spalania NOx Sterowanie procesem, w!a%ciwe zastosowanie tlenu. Redukcja katalityczna. Piec i transport Py! P!uczka wie'owa i/lub filtr roztopionych materia!w Opary tlenkw metali tkaninowy. Tabela 3.27: Metody ograniczania emisji, ktre nale#y wzi'* pod uwag".
Rozdzia% 3
PRZYK!AD 3.05 DOCELOWE WTRNE OCZYSZCZANIE OPARW Krtka charakterystyka: - Oczyszczanie oparw wtrnych i gazw wentylacyjnych przez absorpcj" SO2 i filtr tkaninowy.
Wtrne okapy wyci%g. Secondary hoods pieca do wytapiania of flash smelling zawiesinowego furnace (c.f. .....) Wtrne okapy wyci%g. Secondary hoods elektrycznego of pieca flash smelling
furnace (c.f. .....) Py$ i zu"yty materia$ filtracyjny zawracane do pieca do wytapiania zawiesinowego
Oczyszczony gaz wylotowy
Oczyszczanie gazw wylot. i filtr tkaninowy
Wtrne okapy Secondary hoodswyci%g. of flash smelling konwertorw

furnace (c.f. .....)
Ca(OH)2 Py$ i zu"yty materia$ filtrac. zawracane do pieca do wytapiania zawiesinowego
Oczyszczony gaz wylotowy
Okapy wyci%g. gazw wylotowych i wtrne do wytapiania anod
Filtr tkaninowy
Okapy wyci %gowe Secondary hoods urz %dze ' pomocnicz. of flash np.smelling stanowisko furnace (c.f. .....) za$adowcze Wtrne okapy Secondary hoodswyci%g. pieca do wytapiania of flash smelling zawiesinowego furnace (c.f. .....)
Py$ i zu"yty materia$ filtracyjny zawracane do pieca do wytapiania zawiesinowego
Filtr tkaninowy
Rysunek 3.$2 Oglny uk%ad systemu Gazy wtrne z obszaru wentylacji: Wtrne okapy odci#gowe konwertora, okapy odci#gowe elektrycznych piecw do oczyszczania 'u'lu, gazy odlotowe elektrycznych piecw do oczyszczania 'u'lu, systemy wentylacyjne pieca do wytapiania zawiesinowego, piecw do wytapiania anod, przygotowanie i transport materia!w zawracanych 580000 Nm/h ~ 350000 do 550000Nm/h Wapno gaszone $500 mg/Nm $ 5 g/Nm $00 $500 mg/Nm ~ 350000 do 550000Nm/h < 2 mg/Nm $ - 7 mg/Nm < 0,0$ 0,$ < 0,0$ 0,8 < 0,0$ 0,3 < 0,0$ 0,9 < 0,0$ 0,5 < 0,02 2 ~50 do 70 mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm mg/Nm %
Warunki wej%ciowe: Maks. obj"to%( projektowa: Zmiana obj"to%ci: Absorbent do usuwania SO2: )rednia zawarto%( py!u i absorbentu: Poziom py!w: Poziom na wlocie SO2 : Warunki wyj%ciowe: Zmiana obj"to%ci: )redni py! resztkowy: Zakres py!u resztkowego : Sk!adniki: Cd As Ni Se Sb Cu Absorpcja siarki
Tabela 3.28 Dane dotycz'ce wydajno&ci systemu
326
Rozdzia% 3
Oprcz okapu g!wnego w instalacji zastosowano system 3 wtrnych okapw odci#gowych. Okapy takie mo'na przy!#czy( do instalacji kwasu siarkowego (okap $) lub do wtrnego uk!adu oczyszczania (okapy 2 i 3). Podczas operacji nape!niania i odlewania, poszczeglne okapy doprowadzane s# za pomoc# silnikw w po!o'enia zapewniaj#ce optymaln# efektywno%( wychwytu. Stosowane s# sterowania inteligentne. Uk!ad okapw wyci#gowych konwertora przedstawiony jest ni'ej:
Rysunek 3.$3: Docelowy uk%ad wtrnego wychwytu oparw [tm 20$, Velten $999] G%wne korzy&ci dla &rodowiska: - Wychwyt i oczyszczanie emisji niezorganizowanych. Zminimalizowanie zu'ycia energii. Dane eksploatacyjne: - Osi#ganie 99 % wychwytu oparw. Emisja py%w kg/r Przed dodatkowym Po dodatkowym wtrnym wtrnym wychwytem gazw wychwycie gazw ($992) ($996)* 220000 325000 66490 56$60 32200 $7020
Produkcja anod t/r Emisje niezorganizowane: Og!em piec do wytapiania Poziom sklepienia pieca do wytapiania
327
Rozdzia% 3
Emisje kontrolowane (Piec do wytapiania pierwotnego): Piec do wytapiania/instalacja kwasu Komin wtrnych okapw odci#gowych
7990 2547
7600 2$$6
Uwaga. * Emisje po zainwestowaniu $0 milionw 1 w celu uzyskania lepszego wychwytu gazw niezorganizowanych i systemu oczyszczania. Dodatkowa energia = $3.6 GWh/r
Tabela 3.29: Wydajno&* po usprawnieniu wtrnego wychwytu oparw. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Skutek pozytywny Zmniejszenie zu'ycia energii w porwnaniu do ca!kowitego wychwytu powietrza wentylacyjnego, zmniejszenie g!wnych emisji. Aspekty ekonomiczne: - Kompletny system 23 miliony DM, w!#czaj#c w to okapy wyci#gowe, kana!y, regulatory. Zu'ycie energii $3,6 GWh/r. Patrz rwnie' za!#cznik dotycz#cy kosztw. Mo#liwo&* zastosowania: - W wi"kszo%ci procesw konwertorowych. Mo'liwo%( zastosowania dla takich piecw jak piece Teniente czy Noranda. Przyk%adowe zak%ady: - W Niemczech. Bibliografia: - [tm $6$, Petersen $999]; [tm 92, Copper Expert Group $998 - Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. PRZYK!AD 3.06 WYCHWYT GAZW WENTYLACYJNYCH W INSTALACJI DACHOWEJ Krtka charakterystyka: - System wychwytu oparw z hali konwertorw dla oczyszczania gazw wentylacyjnych. Wszystkie gazy wentylacyjne wychwytywane s# w systemie dachowym. S# one oczyszczane w celu usuni"cia py!w, metali i dwutlenku siarki. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Wychwyt emisji niezorganizowanych z hali konwertorw. Dane eksploatacyjne: - Osi#ganie wychwytu oparw na poziomie 99,9% z budynku z piecem do wytapiania/konwertorem wytwarzaj#cym $70000 t/r anod; gazy oczyszczane s# w po!#czeniu z gazami suszarki. Mo'liwo%( ograniczonego usuwania SO2 za pomoc# aktualnego systemu przy u'yciu filtra elektrostatycznego. Miejsce emisji Wychwyt Wychwyt Niezorga pierwotny wtrny nizowane 200000 $000000 Nm3/h Nm3/h 523 t/r 2242 t/r $47 t/r
Emisje
Dwutlenek siarki
Tabela 3.30: Efektywno&* oczyszczania gazw po wychwycie w systemie dachowym

Rozdzia% 3
Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Oglny pozytywny efekt Bardzo intensywny energetycznie, lecz zmniejszenie oglnych emisji. Aspekty ekonomiczne: - Brak danych; 2 instalacje pracuj# rentownie. Mo#liwo&* zastosowania: - W wi"kszo%ci procesw konwertorowych. Przyk%adowe zak%ady: - W Szwecji, w Finlandii. Bibliografia: - [tm $40, Finland Cu $999 Finlandia Cu $999]; [tm $06, Farrell $998]. Technik#, ktr# nale'y rwnie' wzi#( pod uwag" jest zastosowanie okapw do odci#gania oparw dla operacji spuszczania i odlewania. Opary pochodz#ce ze spuszczania sk!adaj# si" z oparw generowanych przez lance tlenowe, py!w z wiercenia, oparw z paruj#cych szlamw, w przypadku u'ywania instalacji spustowych oraz oparw z ods!oni"tych powierzchni metali i 'u'lu. Opary te sk!ada( si" b"d# g!wnie z tlenkw metali wyst"puj#cych w procesie wytapiania. Wychwytywane gazy piecowe s# zwykle bardzo gor#ce, dlatego te', w celu zapobie'enia uszkodzeniu urz#dze& do ograniczania emisji, stosuje si" sch!adzanie i odzyskiwanie energii. Technik# stosowan# dla miedzi pierwotnej jest przemiana na kwas siarkowy lub produkcja dwutlenku siarki. Dla miedzi wtrnej stosowane s# filtry tkaninowe i/lub p!uczki wie'owe, a dla etapw suszenia i rafinacji ogniowej technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" s# metody p!ukania oraz odsiarczania suchego gazu w celu usuni"cia ni'szych st"'e& dwutlenku siarki. Zastosowanie dopalania, ch!odzenia, neutralizacji i filtrowania ukazano w przedstawionych ni'ej dwch przyk!adach. PRZYK!AD 3.07 DOPALANIE, CH!ODZENIE GAZU I FILTR TKANINOWY Krtka charakterystyka: - Komora dopalania oraz oczyszczanie gazw wraz z przetwarzaniem koksu/wapna, po ktrej wyst"puje filtr tkaninowy. System dopalacza u'ywany jest dla pieca szybowego wytwarzaj#cego $5200 t/r czarnej miedzi. Obj"to%( gazu 32000 Nm3/h.
Ciep$o odpadowe Kocio$ Och$adzacz odzysknicowy Para Gaz wylotowy ko$pakowy
Piec szybowy
Komora Powietrze dopalania palnika Materia$y wsadowe Woda Gaz wylotowy Gaz ziemny
Filtr
Wapno /koks /
Filtr
Tlenek Powietrze (Wej&cie do pieca szybowego)
Py$ piecowy ( (Wsad do pieca szybowego)
z pieca szybowego Wentylacja
#u"el Metal (70 - 80 % Cu)
Rysunek 3.$4: Podstawowy uk%ad systemu dopalaczy

Rozdzia% 3
Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Niszczenie dioksyn. Niszczenie CO i innego w"gla. Dane eksploatacyjne: - Dioksyny na poziomie < 0,$ ng TEQ /Nm3. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Skutek pozytywny Zmniejszenie g!wnych emisji. Odzysk innych metali. Aspekty ekonomiczne: Koszt instalacji dopalacza i filtra tkaninowego ~ $,5 miliona 1. Patrz rwnie' za!#cznik dotycz#cy kosztw. Mo#liwo&* zastosowania: - W wi"kszo%ci piecw szybowych; zastosowanie dla innych piecw z tym samym wymaganiem ch!odzenia gazw i usuwania CO, SO2 i py!w. Przyk%adowe zak%ady: - Zastosowanie w zak!adach w Austrii i w Niemczech. Bibliografia: - [tm $24, DFIU Cu $999], [tm $60, Winter Cu $999], [tm 226, VDI 2$02 $999]. PRZYK!AD 3.08 CH!ODZENIE GAZU I FILTR TKANINOWY Krtka charakterystyka: - System ch!odzenia gazu i filtr tkaninowy. Zawiera dodawanie wapna, w przypadku, gdy w gazach wyst"puje dwutlenek siarki. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Oczyszczanie gazw pochodz#cych z konwertora i piecw do rafinacji ogniowej w celu usuni"cia py!w i metali. Dane eksploatacyjne: - Py! $ 3 mg/Nm3. Cu+Pb+Zn<0,2 mg/Nm3. Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Efekt dodatni Skuteczne zmniejszenie ilo%ci py!w i metali. Odzyskiwanie Zn, Pb itd. Aspekty ekonomiczne: - Niedost"pne dane, lecz w praktyce rentowna eksploatacja. Podobny proces jest przedstawiony w za!#czniku na temat kosztw. Mo#liwo&* zastosowania: - W wi"kszo%ci konwertorw i piecw anodowych. Przyk%adowe zak%ady: - Pracuje w instalacji w Austrii. Bibliografia: - [tm $06, Winter Cu $999] 3.3.$4 Zarz'dzanie i sterowanie procesem Do procesw produkcyjnych stosowanych w niniejszej Grupie zastosowanie maj# zasady sterowania i zarz#dzania takie jak stosowanie systemw z ISO 9000 przedstawionych w rozdziale 2. Przez przyj"cie wielu z takich technik mo'na udoskonali( niektre piece i technologie. Nale'y wzi#( tu pod uwag" technik" regulacji temperatury w piecach s!u'#cych do wytapiania stopw miedzi. Istotne znacznie dla wdro'enia powy'szych czynnikw ma tu przeszkolenie operatorw, zapewnienie instrukcji obs!ugi i systemw zarz#dzania. Tam, gdzie b"dzie to uzasadnione lub wymagane, nale'y rwnie' rozwa'y( systemy konserwacji profilaktycznej. 3.3.$5 Wody odpadowe (&cieki)
330
Rozdzia% 3
Jest to problem charakterystyczny dla danego miejsca; podaje si", 'e istniej#ce systemy oczyszczania posiadaj# wysoki standard. Wszystkie wody odpadowe nale'y oczyszcza( w celu usuni"cia rozpuszczonych metali i cz"%ci sta!ych. Pod uwag" nale'y wzi#( techniki wymienione w rozdziale 2. W wielu zak!adach woda ch!odz#ca i oczyszczone wody odpadowe, w!#czaj#c w to wody deszczowe, wykorzystywane s# ponownie lub zawracane z powrotem do procesu. Wody odp!ywowe, w przypadku zebrania i osobnego magazynowania, nale'y przed odprowadzeniem oczy%ci( przez sedymentacj" i/lub wyregulowanie pH. PRZYK!AD 3.09 OCZYSZCZANIE WODY ODPADOWEJ Krtka charakterystyka: - Oczyszczanie s!abego kwasu pochodz#cego z instalacji kwasu siarkowego oraz r'nych wd kwa%nych z przemywania z zastosowaniem wapna i siarczanu 'elaza. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Minimalne odprowadzanie wd odpadowych, zmniejszenie zu'ycia wody. Dane eksploatacyjne: Warunki wej%ciowe: Przep!yw: Sk!adniki: H2SO4 Cu Hg As Pb Ni Cd Zawiesina sta!a Wody %ciekowe*: Przep!yw pH Cu Hg As Pb Ni Cd Szlam gipsowy: - Ilo%(: : - Sk!ad
35 m/h 60 2$00 $5 2200 2600 7 $$0 200 3$,2 9,5 0,2 0,5 0,05 0,$ 0,2 0,5 0,$ 67 40 50 ~ 30 - 35 ~$ zwi#zek ~$ ~$2 ~ 0,0$ ~$ ~ < 0,$ ~ < 0,$ g/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l m/h mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l t/h % H2O % CaSO4 %As (jako arsenu), % Cu, % Fe, % Hg, Pb, % Ni, % Cd.
* Dane projektowe z uwzgl"dnieniem zmian w %ciekach
Tabela 3.3$: Dane dotycz'ce efektywno&ci oczyszczania s%abego kwasu

Produkcja metali nie#elaznych 33$
Rozdzia% 3
Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Dodatni efekt Zmniejszenie g!wnego zrzutu do wody, mo'liwo%( ponownego wykorzystania wody odpadowej i szlamu. Aspekty ekonomiczne: - Koszt urz#dze& 2,5 miliona euro, koszty instalacji od 4,5 do 5,2 miliona euro. Moc 200 kW. Mleko wapienne ($0%); $5 m3/h. H2SO4 ($0%); 0,8 m3/h. FeSo4. 7H2O; 80 kg/h. Mo#liwo&* zastosowania: - W wi"kszo%ci uk!adw %ciekowych. Przyk%adowe zak%ady: - W budowie w UE. Bibliografia: - [tm 2$0, Cu Expert Group $999 Grupa Ekspertw ds. Cu $999] PRZYK!AD 3."0 ODPADOWEJ OCZYSZCZANIE I PONOWNE WYKORZYSTYWANIE WODY
Krtka charakterystyka: Zbieranie %ciekw technologicznych i wody powierzchniowej i system oczyszczania. Obejmuje oczyszczanie za pomoc# NaHS, po ktrym nast"puje sedymentacja i filtr piaskowy. Woda u'ywana jest ponownie w procesie lub do polewania sk!adowiska wod#. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - Minimalne odprowadzanie wody odpadowej; zmniejszenie zu'ycia wody. Dane eksploatacyjne: - Uzyskiwanie maksymalnego ponownego wykorzystania wody. Odprowadzanie (zrzucanie) $$0000 m3/r. Sk%adnik Woda technologiczna miedzi wtrnej po oczyszczeniu za pomoc' NaHS, przez sedymentacj" i filtrowanie przez piasek 0,04 0,04 0,07 0,$3 < 0,0$ 0,004 $,0
Cu mg/l Pb mg/l Ni mg/l Zn mg/l As mg/l Cd mg/l Zawiesina sta!a mg/l
Tabela 3.32: Dane dotycz'ce skuteczno&ci uk%adu oczyszczania przy zastosowaniu NaHS Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Efekt pozytywny Zmniejszenie g!wnego zrzutu do wody, ponowne u'ycie wody odpadowej. Aspekty ekonomiczne: - Brak danych, lecz system pracuje w sposb ekonomiczny. Mo#liwo&* zastosowania: - Ponowne u'ycie wody deszczowej do zwil'ania powierzchni sk!adowania z!omu. Przyk%adowe instalacje: - w Belgii Bibliografia: - [tm $06, Farrell $998]
Rozdzia% 3
PRZYK!AD 3."" OCZYSZCZANIE WODY CH!ODZ$CEJ Krtka charakterystyka: - Oczyszczanie bezpo%redniej wody ch!odz#cej stosowanej w systemie odlewania anod. Podstawowe korzy&ci dla &rodowiska: - minimalne odprowadzanie wody odpadowej; zmniejszenie zu'ycia wody. Dane eksploatacyjne: Rodzaj obrbki: Woda nieoczyszczona: Ilo%(: Podstawowe sk!adniki: pH mg/l Cu, mg/l Pb, mg/l As mg/l Ni mg/l Cd, mg/l Zn Sedymentacja, ustawianie pH i wytr'canie ~ 350000 m/r Przed oczyszczeniem < 30 < 2,5 < 2,0 < 0,5 < 0,0$ < $,0 W %ciekach 8,5 9,5 0,0$ 0,25 0,00$ 0,$ 0,00$ 0,$ 0,002 0,06 0,000$ 0,003 0,02 0,5
Tabela 3.33: Dane dotycz'ce skuteczno&ci uk%adu oczyszczania wody ch%odz'cej Skutki oddzia%ywania na &rodowisko: - Efekt dodatni Zmniejszenie g!wnego zrzutu do wody. Aspekty ekonomiczne: - Brak danych, lecz system pracuje w sposb rentowny. Mo#liwo&* zastosowania: - Ponowne u'ycie wody deszczowej do nawil'ania miejsca sk!adowania z!omu. Przyk%adowe zak%ady: - Zastosowanie w zak!adzie w Niemczech. Bibliografia: - [tm $06, Farrell $998] 3.3.$6 Pozosta%o&ci technologiczne Nale'y wzi#( pod uwag" dost"pne techniki z zakresu odzyskiwania metali z pozosta!o%ci i minimalizuj#ce ilo%( odpadw do ostatecznego usuwania.
3.4 Najlepsze dost"pne techniki BAT

W celu lepszego zrozumienia tre%ci tego rozdzia!u czytelnik powinien zapozna( si" ze wst"pem do niniejszego dokumentu, a w szczeglno%ci z jego pi#t# cz"%ci#: Jak rozumie( i stosowa( niniejszy dokument. Techniki oraz zwi#zane z nimi poziomy emisji i/lub zu'ycia, jak rwnie' zakresy
Rozdzia% 3
poziomw, jakie przedstawiono w niniejszym rozdziale, zosta!y ocenione w toku procesu iteracyjnego obejmuj#cego nast"puj#ce etapy: okre%lenie kluczowych zagadnie& dotycz#cych ochrony %rodowiska w obr"bie danego sektora, ktrymi dla wytwarzania miedzi s# SO2, py!, opary w postaci tlenkw metali, zwi#zki organiczne, woda odpadowa, pozosta!o%ci takie jak wyk!adziny pieca, szlam, py! pofiltracyjny i 'u'el. Problemem jest tu rwnie' tworzenie si" dioksyn podczas przetwarzania wtrnych materia!w miedzianych; zbadanie technik najistotniejszych z punktu widzenia tych kluczowych zagadnie&; okre%lenie poziomw emisji optymalnych dla %rodowiska na podstawie danych dost"pnych w Unii Europejskiej i na %wiecie; zbadanie warunkw, w ktrych te poziomy emisji zosta!y uzyskane, takich jak koszty, oddzia!ywanie na %rodowisko, g!wne cele i motywacja dla wprowadzania tych technik; wybr najlepszych dost"pnych technik BAT oraz zwi#zanych z nimi poziomw emisji i/lub zu'ycia dla tego sektora w ogle, zgodnie z art. 2 ust. $$ oraz za!#cznikiem 4 do dyrektywy.
Europejskie Biuro IPPC i odpowiednia Techniczna Grupa Robocza (TWG) pe!ni!y g!wn# rol" przy fachowej ocenie ka'dego z tych dzia!a&, jak rwnie' mia!y wp!yw na sposb przedstawienia ich wynikw w niniejszym opracowaniu. Na podstawie tej oceny w niniejszym rozdziale przedstawiono konkretne techniki oraz w miar" mo'liwo%ci poziomy emisji i zu'ycia zwi#zane ze stosowaniem najlepszych dost"pnych technik BAT, ktre s# uwa'ane za odpowiednie dla ca!o%ci sektora i w wielu przypadkach odzwierciedlaj# aktualn# charakterystyk" eksploatacyjn# niektrych instalacji w obr"bie sektora. Tam gdzie prezentowane s# poziomy emisji lub zu'ycia zwi#zane z najlepszymi dost"pnymi technikami BAT oznacza to, 'e poziomy te odzwierciedlaj# skutki oddzia!ywania na %rodowisko, jakie mo'na przewidzie( w wyniku zastosowania w tym sektorze opisanych technik, maj#c na uwadze bilans kosztw i korzy%ci stanowi#cych nieod!#czny element definicji BAT. Jednak'e nie s# to graniczne wielko%ci emisji czy zu'ycia i nie powinny by( tak rozumiane. W niektrych przypadkach uzyskanie lepszych poziomw emisji lub zu'ycia mo'e by( technicznie mo'liwe, jednak ze wzgl"du na zwi#zane z tym koszty lub skutki oddzia!ywania na %rodowisko nie s# one uwa'ane za w!a%ciwe jako BAT dla ca!ego sektora. Poziomy takie mog# jednak by( uznane za uzasadnione w bli'ej okre%lonych przypadkach, w ktrych wyst"puj# szczeglne okoliczno%ci przemawiaj#ce za wdro'eniem danych technik. Poziomy emisji i zu'ycia zwi#zane z zastosowaniem BAT musz# by( rozpatrywane z uwzgl"dnieniem szczeglnych warunkw odniesienia (np. okresw u%redniania). Nale'y odr'ni( opisane powy'ej poj"cie poziomw zwi#zanych z zastosowaniem BAT od okre%lenia osi#galny poziom stosowanego gdzie indziej w tym dokumencie. W przypadku, gdy poziom jest opisany jako osi#galny przy zastosowaniu danej techniki lub kombinacji technik, oznacza to, 'e mo'na go uzyska( stosuj#c te techniki po pewnym czasie w dobrze utrzymywanej i obs!ugiwanej instalacji lub procesie. Dost"pne dane dotycz#ce kosztw wraz z opisem technik omwionych w poprzednim rozdziale zosta!y przedstawione !#cznie. Wskazuj# one przybli'on# wielko%( przewidywanych kosztw. Jednak rzeczywisty koszt zastosowania danej techniki b"dzie w du'ym stopniu zale'a! od konkretnej sytuacji z uwzgl"dnieniem, na przyk!ad, wysoko%ci podatkw, op!at oraz specyfikacji technicznej dla danej instalacji. Dok!adna ocena tych specyficznych dla danego miejsca czynnikw nie jest w tym dokumencie mo'liwa. W przypadku braku danych dotycz#cych kosztw, wnioski odnosz#ce si" do ekonomicznej u'yteczno%ci technik zosta!y wyci#gni"te na podstawie obserwacji istniej#cych instalacji.
Rozdzia% 3
Najlepsze dost"pne techniki BAT przedstawione oglnie w niniejszym rozdziale maj# stanowi( punkt odniesienia u!atwiaj#cy ocen" aktualnych wynikw osi#gni"tych w ramach istniej#cej instalacji lub propozycj" dla nowej instalacji. Mo'e to si" okaza( pomocne przy okre%laniu w!a%ciwych warunkw w oparciu o najlepsze dost"pne techniki BAT dla danej instalacji lub w ustaleniu oglnych, wi#'#cych przepisw zgodnie z art. 9 ust. 8. Przewiduje si", 'e nowe instalacje mog# by( projektowane tak, aby osi#ga( lub nawet przekracza( oglne przedstawione tu poziomy w!a%ciwe dla BAT. Uwa'a si" rwnie', 'e istniej#ce instalacje mog!yby zbli'y( si" do oglnych poziomw w!a%ciwych dla BAT b#d* osi#ga( lepsze wyniki, w zale'no%ci od technicznych i ekonomicznych mo'liwo%ci zastosowania technik w poszczeglnych przypadkach. Dokumenty referencyjne BAT wprawdzie nie ustalaj# prawnie wi#'#cych norm, lecz maj# za zadanie dostarcza( informacji stanowi#cych wskazwki dla przemys!u, Pa&stw Cz!onkowskich i spo!ecze&stwa na temat osi#galnych poziomw emisji i zu'ycia przy zastosowaniu konkretnych technik. Odpowiednie warto%ci dopuszczalne dla ka'dego konkretnego przypadku b"d# musia!y zosta( okre%lone z uwzgl"dnieniem celw dyrektywy dotycz#cej zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze& (IPPC) oraz lokalnych uwarunkowa&. W niniejszym podsektorze na najlepsze dost"pne techniki wp!ywa wiele czynnikw; konieczna jest tu wi"c metoda badania tych technik. Przyj"ty sposb podej%cia przedstawiony jest ni'ej. Przede wszystkim, dobr technologii silnie zale'y od surowcw dost"pnych dla okre%lonego terenu. Najbardziej istotnymi czynnikami s# tu: sk!ad, wyst"powanie innych zawartych metali, rozk!ad ich wielko%ci (w!#czaj#c w to zdolno%( do tworzenia py!w) oraz stopie& zanieczyszczenia materia!em organicznym. Mog# wyst"powa( materia!y podstawowe dost"pne z jednego lub z wielu *rde!, surowce wtrne o r'nej jako%ci lub uk!ad surowcw podstawowych i wtrnych. Po drugie, technologia taka powinna by( odpowiednia do zastosowania z najlepszymi dost"pnymi systemami wychwytywania i ograniczania emisji gazw. Zastosowana technologia wychwytu spalin i ograniczania emisji zale'e( b"dzie od charakterystyk g!wnych technologii, np. w niektrych technologiach unika si" przewozu kadzi, dzi"ki czemu !atwiejsze jest uszczelnienie. Inne technologie mog# posiada( zdolno%( do przerbki materia!w recyklingowych i dzi"ki temu zmniejsza( wp!yw na %rodowisko przez eliminacj" konieczno%ci usuwania nieu'ytecznych odpadw. W ko&cu wzi"to pod uwag" zagadnienia dotycz#ce wody i odpadw, w szczeglno%ci zminimalizowanie odpadw i zdolno%( do ponownego u'ycia pozosta!o%ci i wody w zakresie danej technologii lub w innych technologiach. Przy dobieraniu technologii, pod uwag" bierze si" rwnie' czynnik w postaci energii zu'ywanej w takich technologiach i przy ograniczaniu emisji.
Z tych wzgl"dw dobr najlepszych dost"pnych technik BAT w sensie oglnym jest z!o'ony i uzale'niony od powy'szych czynnikw. Zmieniaj#ce si" wymagania oznaczaj#, 'e na BAT wp!ywaj# g!wnie dost"pne surowce na okre%lonym terenie i wymagana wydajno%( instalacji, tj. problemy charakterystyczne dla okre%lonego terenu. Niektre podstawowe technologie maj# pewne zalety dzi"ki zdolno%ci do zastosowania w nich niektrych materia!w wtrnych. Zalecana metodologia, ktra zastosowana zosta!a w niniejszym opracowaniu, streszczona jest w poni'szych punktach: Sprawdzenie w przemy%le okre%lonej technologii i jej niezawodno%ci;
335
Rozdzia% 3
Ograniczenia dotycz#ce materia!u wsadowego, ktry mo'e by( przetwarzany; np. w wytopie pierwotnym niektre technologie dostosowane s# do czystego koncentratu a inne do topienia z!o'onych materia!w wsadowych; Na dobr technologii wp!ywa rodzaj materia!u wsadowego i inne metale w nim zawarte (np. Pb, Zn); Ograniczenia w zakresie poziomu produkcji. np. sprawdzona grna warto%( graniczna lub minimalna przepustowo%( wymagana z ekonomicznego punktu widzenia; Mo'liwo%( zastosowania najnowszych i skutecznych technik wychwytu i ograniczania emisji dla danej technologii. Mo'liwo%( osi#gni"cia najni'szych poziomw emisji za pomoc# kombinacji technologii i technik ograniczania emisji. Odpowiadaj#ce im emisje przedstawione s# w dalszej cz"%ci. Inne aspekty takie jak bezpiecze&stwo zwi#zane z technologiami.
W czasie sporz#dzania niniejszego dokumentu mog!o pracowa( kilka kombinacji technologii i technik ograniczania emisji spe!niaj#cych wymagania najwy'szych standardw %rodowiskowych oraz wymagania BAT. Technologie takie r'ni# si" pod wzgl"dem wydajno%ci, jak# mo'na osi#gn#( oraz materia!w, ktre mo'na zastosowa(; przedstawiono tu kilka kombinacji. We wszystkich technologiach maksymalizowane jest ponowne u'ycie pozosta!o%ci, a minimalizuje si" emisje do wody. Ekonomiczno%( tych technologii jest r'na. Niektre z nich wymagaj# pracy z wysok# wydajno%ci#, aby by!y ekonomiczne, podczas gdy inne s# niezdolne do uzyskania wysokich poziomw wydajno%ci. Techniki zbierania i ograniczania emisji u'ywane wraz w takimi technologiami przedstawione zosta!y w rozdziale 2 oraz w ramach technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT w tym rozdziale a ich zastosowanie w po!#czeniu z procesem hutniczym spowoduje uzyskanie wysokiego poziomu ochrony %rodowiska. Zgodnie z tym, co przedstawiono w oglnym wst"pie do niniejszego dokumentu, w tej cz"%ci zaproponowano techniki i emisje uwa'ane za oglnie zgodne z BAT. Celem jest tu przedstawienie podstawowych wskaza& poziomw emisji i zu'ycia, ktre mo'na uznawa( za odpowiedni punkt orientacyjny dla poziomw odpowiadaj#cych BAT. Wykonuje si" to przez podanie osi#galnych poziomw w zakresach, stosowanych oglnie dla instalacji nowych i zmodernizowanych. W istniej#cych instalacjach mog# wyst"powa( czynniki takie jak ograniczenia w zakresie przestrzeni i wysoko%ci, ktre uniemo'liwiaj# pe!ne zastosowanie takich technik. Poziom ten b"dzie zmienia! si" rwnie' wraz z up!ywem czasu, w zale'no%ci od stanu urz#dze&, ich konserwacji i sterowania technologicznego instalacji ograniczaj#cej emisj". Praca procesu *rd!owego b"dzie wp!ywa( rwnie' na wydajno%(, gdy' istnieje prawdopodobie&stwo zmian temperatur, obj"to%ci gazu a nawet cech materia!w w ca!ym procesie technologicznym i we wsadzie. Z tych wzgl"dw osi#galne emisje stanowi# tylko podstaw", wed!ug ktrej mo'na oceni( rzeczywist# efektywno%( instalacji. Na poziomie lokalnym nale'y wzi#( pod uwag" dynamik" technologii oraz inne problemy, charakterystyczne dla danego terenu. W przyk!adach przedstawionych w cz"%ci dotycz#cej technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT, podane s# st"'enia dotycz#ce niektrych istniej#cych technologii [tm $37 Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998]. 3.4.$ Transport i sk%adowanie Wnioski wyci#gni"te dla najlepszych dost"pnych technik w zakresie transportu i sk!adowania materia!w przedstawione s# w punkcie 2.$7 niniejszego dokumentu i dotycz# materia!w prezentowanych w tym rozdziale. S# to nast"puj#ce techniki:
Rozdzia% 3
Zastosowanie systemw przechowywania p!ynw zawartych w nieprzepuszczalnych obwa!owaniach posiadaj#cych pojemno%( do pomieszczenia przynajmniej obj"to%ci najwi"kszego zbiornika magazynowego w obr"bie obwa!owania. W ka'dym Pa&stwie Cz!onkowskim istniej# r'ne wytyczne, ktrych nale'y przestrzega(, je'eli b"dzie to w!a%ciwe. Obszary magazynowania nale'y zaprojektowa( w taki sposb, aby wycieki z grnych cz"%ci zbiornikw i z uk!adw doprowadzaj#cych by!y przechwytywane i zawarte w obwa!owaniu. Zawarto%ci zbiornikw powinny by( wy%wietlane i nale'y u'ywa( odpowiednich alarmw. Dla zapobiegania przepe!nieniu zbiornikw nale'y stosowa( planowane dostawy i automatyczne uk!ady sterowania. Kwas siarkowy i inne materia!y chemicznie aktywne nale'y rwnie' przechowywa( w zbiornikach z podwjnymi %ciankami lub w zbiornikach ustawionych w obwa!owaniach odpornych chemicznie, o tej samej pojemno%ci. Za uzasadnione uwa'a si" stosowanie uk!adw wykrywania wyciekw i zainstalowanie alarmw. W przypadku istnienia ryzyka zanieczyszczenia wd gruntowych, powierzchnia magazynowania powinna by( nieprzepuszczalna i odporna na oddzia!ywanie przechowywanego materia!u. W celu zbierania rozlanego materia!u, punkty dostawy powinny znajdowa( si" w obr"bie obwa!owa&. W celu zmniejszenia emisji lotnych sk!adnikw organicznych (VOC), nale'y stosowa( wentylacj" wsteczn# wypartych gazw do pojazdu dostawczego. W celu zapobie'enia rozlewom, nale'y rozwa'y( zastosowanie automatycznego ponownego uszczelnienia z!#czy doprowadzaj#cych. Materia!y niezgodne (np. materia!y utleniaj#ce i organiczne) nale'y posegregowa( i w zbiornikach magazynowych lub na ha!dach zastosowa( gazy oboj"tne, je'eli b"dzie to konieczne. W razie potrzeby do spuszczania z obszarw otwartego przechowywania nale'y stosowa( kolektory olejowe lub sta!e. Materia!y, ktre mog# uwalnia( olej, nale'y przechowywa( na powierzchniach betonowych posiadaj#cych kraw"'niki lub inne wyposa'enie ograniczaj#ce. Konieczne jest stosowanie metod oczyszczania %ciekw dla przechowywanych substancji chemicznych. W celu szybkiego wykrywania wyciekw i zapobie'enia uszkodzeniu przez pojazdy i inne urz#dzenia, przeno%niki przesypowe i ruroci#gi powinny znajdowa( si" na bezpiecznych, otwartych powierzchniach, powy'ej gruntu. W przypadku istnienia ruroci#gw podziemnych, ich przebieg mo'na udokumentowa( i oznaczy( oraz przyj#( bezpieczny system wykopw. W celu zapobie'enia rozerwaniu i powstaniu wyciekw, nale'y stosowa( w!a%ciwie zaprojektowane, mocne zbiorniki ci%nieniowe dla gazw (w!#czaj#c w to LPG) wraz z monitorowaniem ci%nienia w zbiornikach i ruroci#gach. Przyrz#dy monitoruj#ce gazy nale'y u'ywa( na ograniczonych obszarach i w pobli'u zbiornikw zasobnikowych. Tam, gdzie b"dzie to wymagane, dla materia!w pylistych mo'na stosowa( uszczelnione systemy doprowadzania, przechowywania i odzyskiwania, a do codziennego przechowywania mo'na u'ywa( silosw. Materia!y pyliste nale'y przechowywa( w ca!kowicie zamkni"tych budynkach, w ktrych mog# nie by( wymagane specjalne urz#dzenia filtruj#ce. Tam, gdzie b"dzie to w!a%ciwe i b"dzie przyczynia!o si" do ograniczania tworzenia py!w, mo'na stosowa( %rodki uszczelniaj#ce (takie jak melasy i polioctan winylu). W celu zapobie'enia emisji py!w, w punktach dostawy, silosach, pneumatycznych systemach transportowych i w punktach przesypowych przeno%nikw, je'eli b"dzie to wymagane, nale'y stosowa( obudowane przeno%niki z w!a%ciwie zaprojektowanymi, wydajnymi urz#dzeniami wyci#gowymi i filtruj#cymi. Materia!y niepyl#ce i nierozpuszczalne mo'na przechowywa( na uszczelnionych powierzchniach ze spustem i kolektorem %ciekw. Opi!ki, wiry oraz inne materia!y olejowe nale'y przechowywa( pod przykryciem w celu zapobie'enia wymywaniu przez wod" deszczow#.
337
Rozdzia% 3
Dla zminimalizowania wytwarzania i przenoszenia py!w na okre%lonym terenie, mo'na stosowa( racjonalne uk!ady transportowe. Nale'y zbiera( i oczy%ci( wod" deszczow# wymywaj#c# py!y przed jej odprowadzeniem. Do czyszczenia pojazdw u'ywanych do dostawy oraz obs!ugi pylistych materia!w, nale'y u'ywa( myjni przejezdnych i strumieni wody lub innych urz#dze& do czyszczenia. Na dobr metody wp!ywa( b"d# lokalne warunki, np. tworzenie si" lodu. Mo'na wykorzystywa( planowane kampanie oczyszczania drg. Dla zapobie'enia rozlewom i do wykrywania wyciekw, mo'na zastosowa( systemy inwentaryzacji i kontroli. Dla okre%lania jako%ci surowcw i planowania metod technologicznych, w systemie obs!ugi i przechowywania materia!w mo'na wprowadzi( systemy pobierania prbek materia!w i oznaczania sk!adu chemicznego. Systemy takie nale'y zaprojektowa( i obs!ugiwa( wed!ug tych samych standardw jak systemy obs!ugi i przechowywania. Powierzchnie przechowywania reduktorw takich jak w"giel, koks oraz zr"by drewna nale'y nadzorowa( pod wzgl"dem powstania po'aru wskutek samozap!onu. Nale'y stosowa( w!a%ciwe zasady projektowe i konstrukcyjne oraz odpowiedni# konserwacj".
Poni'ej przedstawiona jest tabela, w ktrej w skrcony sposb przedstawiono transport i sk!adowanie materia!w. Surowiec W"giel i koks Sposb Transport sk%adowania Zakryte nawy Zakryte magazynowe, silosy. przeno%niki, w przypadku materia!w nie pylistych. Pneumatyczny. Zbiorniki lub beczki Zabezpieczony na obwa!owanych ruroci#g lub obszarach. system r"czny. Powierzchnie Os!oni"te otwarte o pod!o'ach przeno%niki ze betonowych lub zbieraniem py!w. podobnych. W razie Pneumatyczny. potrzeby miejsca obudowane (silosy). Os!oni"te, je'eli nie Os!oni"ty ze tworz# py!w. zbieraniem py!w. Pneumatyczny. Na otwartej powierzchni betonowej lub w magazynach os!oni"tych. Os!oni"te. Os!oni"te nawy magazynowe. Os!oni"ty ze zbieraniem py!u. Pneumatyczny. ,adowarka mechaniczna. Mieszanie. Aglomeracja. Odolejanie, w Zbieranie oleju, razie potrzeby. w razie
338
Wst"pna obrbka
Uwagi
Paliwa i inne oleje Topniki. W przypadku tworzenia si" py!w Koncentraty
Mieszanie z koncentratami lub innym materia!em. Mieszanie przy u'yciu przeno%nikw. Osuszanie.
Wyroby miedziane katody, walcwka, k"sy i placki miedziane. Py! mia!ki. Py! gruboziarnisty
Rozdzia% 3
(surowiec lub granulowany 'u'el) Kawa!kowy (surowiec lub 'u'el) Ca!e pozycje Drobne wiry
potrzeby. Otwarte. W otwartych lub os!oni"tych nawach magazynowych. Sk!adowisko przykryte. W miejscach otwartych. Kryte nawy magazynowe. ,adowarka mechaniczna. ,adowarka mechaniczna. Kub!y wsadowe. Suszenie drobnych wirw lub odolejanie. Usuwanie pow!ok. Mielenie + rozdzielanie sk!adnikw Zbieranie oleju, w razie potrzeby. Zbieranie oleju, w razie potrzeby. Zbieranie oleju, w razie potrzeby.
Kable P!ytki z obwodami drukowanymi
,adowarka mechaniczna. ,adowarka mechaniczna. Zale'y od warunkw.
Pozosta!o%ci W miejscach technologiczne otwartych, dla odzyskiwania os!oni"tych lub obudowanych, w zale'no%ci od wytwarzania py!w. Odpady do W otwartych, likwidacji (np. os!oni"tych lub wy!o'enia pieca) obudowanych nawach magazynowych lub uszczelnione (beczki), w zale'no%ci od materia!u.
Tworzywa sztuczne mog# by( *rd!em ciep!a. Odpowiedni system odprowadzania.
W zale'no%ci od warunkw.
Odpowiedni system odprowadzania.
Tabela 3.34: Podsumowanie technik transportu i sk%adowania dla miedzi 3.4.2 Dobieranie technologii Nie mo'na wyci#ga( wniosku, 'e do tej grupy metali mo'na zastosowa( jedn# technologi" produkcji. Techniki dla nast"puj#cych etapw technologicznych uwa'ane s# za najlepsze dost"pne techniki BAT dla dost"pnych surowcw. 3.4.2.$ Wytapianie miedzi pierwotnej Bior#c pod uwag" te czynniki, za najlepsze dost"pne techniki BAT dla produkcji miedzi uwa'ane s# poni'sze kombinacje, je'eli stosowane b"d# z odpowiednimi technikami zbierania i ograniczania emisji.
339
Rozdzia% 3
W hutniczej produkcji miedzi za BAT dla etapu wytapiania i procesu konwertorowego uwa'ane s# procesy ci#g!e typu Mitsubishi i Outokumpu/Konnecott. Podczas gdy obecnie w systemie Outokumpu/Konnecott przetwarzane s# tylko surowce pierwotne, to w procesie Mitshubishi przetwarzane s# rwnie' wtrne surowce miedziane i z!om, lecz mo'e tu wyst#pi( wy'szy poziom emisji dwutlenku siarki z pieca do wytapiania anod. W technologiach tych stosowane s# piece uszczelnione, ktre nie s# uzale'nione od przewozu kadzi z ciek!ym kamieniem i innych materia!w i z tego wzgl"du s# z natury czystsze. Zarwno zbieranie i oczyszczanie oparw z etapw granulacji i z rynien spustowych, jak i osobne topienie z!omu (anodowego) tam, gdzie jest to wymagane, pozostaj# potencjalnymi *rd!ami. Technologie te maj# r'ne koszty kapita!owe, koszty eksploatacji i wydajno%(, a ostateczny wybr zale'y od warunkw lokalnych, takich jak dost"pne surowce i po'#dana wydajno%(. Podobne efekty %rodowiskowe mo'na osi#gn#( w przypadku zastosowania pieca do wytapiania zawiesinowego Outokumpu przy u'yciu mieszanek koncentratw z r'nych *rde!. Dla mniejszych wydajno%ci, na terenach kopal& wykaza!y swoj# przydatno%( piece do wytapiania ISA. Piece te u'ywane s# w uk!adzie z konwerterem Peirce-Smitha (lub podobnym). Uk!ad cz"%ciowego pra'enia we fluidyzacyjnym piecu do pra'enia, topienia kamienia w piecu elektrycznym i w konwertorze Peirce-Smitha ma zalety w przypadku przetapiania z!o'onych materia!w wsadowych, umo'liwiaj#c odzyskiwanie innych metali zawartych w koncentratach, takich jak cynk i o!w. Zastosowanie pieca do wytapiania zawiesinowego Outokumpu dla bezpo%redniego wytapiania na mied* konwertorow# przy u'yciu okre%lonych koncentratw o ma!ej zawarto%ci 'elaza lub bardzo wysokogatunkowych koncentratw (ma!y odpad 'u'lu).
W celu osi#gni"cia wysokiego standardu %rodowiskowego w zakresie emisji, etap konwertorowy dla technologii nieci#g!ych, tj. konwertera Peirce-Smith (lub podobnego), nale'y wyposa'y( w nowoczesne podstawowe i wtrne systemy zbierania gazu. Dla umo'liwienia dost"pu do kadzi transportowych przy zachowaniu dobrego zbierania spalin, nale'y zaprojektowa( odpowiednie ko!pakowe uk!ady wyci#gowe. Cel ten mo'na osi#gn#( przez zastosowanie systemu inteligentnego sterowania automatycznym zbieraniem emisji py!w tylko w czasie ich wyst#pienia w cyklu, bez niepotrzebnego zu'ycia energii na prac" ci#g!#. Przyk!ad przedstawiony jest w technikach, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Cykl dmuchania w konwertorze i system zbierania spalin powinny by( sterowane automatycznie w celu zapobie'enia dmuchaniu podczas wytaczania konwertera. Je%li to mo'liwe, dodatki materia!w nale'y wprowadza( przez ko!pak lub dysze. Taki uk!ad zapewnia potencjalnie wy'sz# elastyczno%(, umo'liwia stosowanie surowcw pierwotnych i wtrnych oraz wykorzystanie ciep!a wytwarzanego w procesie konwertorowym dla topienia z!omu. Konwertory Noranda, El Teniente i piece Contop wymienione jako techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag", mog# rwnie' uzyskiwa( takie same efekty %rodowiskowe jak wymienione wy'ej. Aktualnie pracuj# one przy ni'szych standardach %rodowiskowych, lecz przy zainstalowanych dobrych systemach zbierania gazw i ograniczania emisji, technologie te mog# by( korzystne pod wzgl"dem efektywno%ci energetycznej, kosztw, wydajno%ci oraz !atwo%ci unowocze%niania. Zalety mo'e posiada( rwnie' piec zawiesinowy INCO, lecz pracuje on ze $00% tlenem, czego wynikiem jest jego w#ski zakres eksploatacyjny. Informacje dost"pne dla technologii Baiyin i Vanyucov s# ograniczone. W obecnej chwili nie mo'na dokona( oceny w zakresie ich potencja!u jako BAT [tm $37, Copper Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Miedzi $998]. Gazy z procesw wytapiania pierwotnego i przetwarzania nale'y oczyszcza( w celu usuni"cia py!w i metali lotnych, w celu odzyskania ciep!a lub energii oraz dwutlenku siarki przerabianego na kwas siarkowy w instalacji kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem, zaprojektowanej zgodnie z technikami, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT. Produkcja ciek!ego dwutlenku
Rozdzia% 3
siarki w uk!adzie z instalacj# kontaktow# dla przemiany resztkowego dwutlenku siarki na kwas jest BAT w przypadku istnienia zapotrzebowania na taki materia! na rynku lokalnym. Techniki ograniczania emisji Wytapianie w piecu Koncentrat i z!om Gaz technologiczny: zawiesinowym miedzi instalacja do produkcji Outokumpu/Konwertorze kwasu Peirce-Smitha Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody. Stosowana technika Surowce Uwagi Standardowa koncepcja pieca do wytapiania o wysokim poziomie dojrza!o%ci, elastyczno%ci i efektywno%ci dla %rodowiska w uk!adzie z odpowiednimi technikami ograniczania emisji. Wydajno%ci wykazane dla do 370000 t/r miedzi. Sprawdzona koncepcja technologiczna, wydajno%( praktyczna do 220000 t/r miedzi. Dla odzysku cynku, technologia ta !#czona jest z przewa!em 'u'lu. Aktualnie pracuj# dwie instalacje, a dwie nast"pne s# w budowie. Sprawdzone wydajno%ci do 240000 t/r miedzi. W takim uk!adzie tylko z jedn# instalacj# z pracuj#cym jednym *rd!em zasilania wsadem; wydajno%( (konwertor zawiesinowy) ~300000 t/r miedzi. W budowie jest druga instalacja na podobnej bazie. Pracuj# dwie instalacje. Wykazane wydajno%ci do
34$
Cz"%ciowe pra'enie/piec Koncentraty elektryczny/konwertor normalne i Peirce-Smitha z!o'one, ni'szej klasy materia! wtrny, z!om miedzi
Gaz technologiczny: instalacja do produkcji kwasu Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody.
Proces ci#g!y Mitsubishi
Koncentrat i z!om Gaz technologiczny: miedzi. instalacja do produkcji kwasu Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody. Wytapianie zawiesinowe Koncentrat Gaz technologiczny: Outokumpu instalacja do produkcji Kennecott/technologia kwasu konwertorowania Techniki zbierania i zawiesinowego czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody.
Piec do wytapiania ISA/konwertor PeirceSmitha
Koncentrat i surowce wtrne
Gaz technologiczny: instalacja do produkcji kwasu
Rozdzia% 3
Technologia Noranda i El Teniente/konwertor Peirce-Smitha
Koncentrat miedzi, z!om miedziany (Noranda)
Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody. Gaz technologiczny: instalacja do produkcji kwasu Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody.
230000 t/r miedzi.
Contop/konwertor Peirce-Smitha
Koncentrat miedzi
Inco zawiesinowy/konwertor Pierce Smitha
Koncentrat miedzi
Gaz technologiczny: instalacja do produkcji kwasu Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody. Gaz technologiczny: instalacja do produkcji kwasu Techniki zbierania i czyszczenia oparw; instalacje oczyszczania wody.
El Teniente jest szeroko stosowana w Ameryce Po!udniowej, g!wnie dla koncentratw z jednego *rd!a. Wykazane wydajno%ci do $90000 t/r miedzi. Tylko jeden zak!ad. Potencja! dla z!o'onego materia!u wsadowego. Osi#gana wydajno%(: $20000 t/r miedzi. Jak dot#d stosowana w zak!adach zasilanych g!wnie koncentratem z jednego *rd!a.
Tabela 3.35: Piece do wytapiania miedzi pierwotnej uwa#ane za BAT 3.4.2.2 Wytapianie miedzi wtrnej W przypadku produkcji miedzi z surowcw wtrnych, na poziomie lokalnym pod uwag" nale'y wzi#( zr'nicowanie w materiale wsadowym i kontrol" jako%ci, co b"dzie mia!o wp!yw na uk!ad piecw, obrbk" wst"pn# oraz zwi#zane z tym systemy zbierania i ograniczania emisji. Technologiami uwa'anymi za najlepsze dost"pne techniki BAT s# tu piece szybowe, mini piec do wytapiania, TBRC, uszczelniony piec elektryczny z !ukiem zakrytym, piec typu ISA i konwertor Peirce-Smitha. Piec elektryczny z !ukiem zakrytym jest urz#dzeniem uszczelnionym i z tego wzgl"du b"dzie czystszy od innych, pod warunkiem, 'e uk!ad wyci#gowy gazw b"dzie odpowiednio zaprojektowany i b"dzie mia! odpowiedni# wielko%(. W czasie sporz#dzania niniejszego dokumentu, w piecach elektrycznych stosowano rwnie' materia!y wtrne zawieraj#ce siark" i wtedy piece te przy!#czone by!y podczas takiej pracy do instalacji kwasu siarkowego. Wytwarzana obj"to%( gazu by!a ni'sza ni' w innych piecach [tm 92, Cu Expert Group $998 Grupa Ekspertw ds. Cu $998] i z tego wzgl"du mniejsza mog!a by( wielko%( instalacji ograniczaj#cej emisj". W przypadku wysokogatunkowego z!omu miedzi bez zanieczyszczenia organicznego, za BAT uwa'a si" piec p!omienny, piec trzonowy szybowy i technologi" Contimelt wraz z odpowiednimi systemami zbierania gazu i ograniczania emisji.
Rozdzia% 3
3.4.2.3 Pierwotny i wtrny proces konwertorowy Proces konwertorowy, ktry mo'na stosowa( dla tych piecw jest dowoln# z technik wymienionych jako techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag". W przypadku konwertorw eksploatowanych wsadowo takich jak konwertory Peirce-Smitha (lub podobne), nale'y je u'ywa( z ca!kowit# obudow# lub efektywnymi podstawowymi i wtrnymi systemami zbierania oparw. Cel ten mo'na osi#gn#( przez zastosowanie systemu inteligentnego sterowania automatycznym zbieraniem emisji py!w tylko w czasie ich wyst#pienia w cyklu, bez niepotrzebnego zu'ycia energii w przypadku ci#g!ej pracy. Przyk!ad przedstawiony jest na rysunku 3.$3. Cykl dmuchania w konwertorze i system zbierania spalin powinny by( sterowane automatycznie w celu zapobie'enia dmuchania podczas wytaczania konwertora. Je'eli to mo'liwe, to nale'y dodatki materia!w wprowadza( przez ko!pak lub dysze. Taki uk!ad zapewnia potencjalnie wy'sz# elastyczno%(, umo'liwia u'ycie surowcw pierwotnych i wtrnych oraz wykorzystanie ciep!a wytwarzanego w procesie przetwarzania kamienia dla ogrzewania z!omu. Piec do wytapiania typu ISA mo'na obs!ugiwa( w sposb okresowy. Wytop wykonywany na pierwszym stopniu, po ktrym nast"puje przerb kamienia na mied* konwertorow# lub po wytopie wtrnym w warunkach redukuj#cych, dla utlenienia 'elaza i usuni"cia cynku lub cyny na drugim stopniu, uwa'any jest rwnie' za BAT. Stosowana technika Piec szybowy Surowce Materia! tlenkowy Techniki ograniczania emisji Dopalanie, ch!odzenie* i oczyszczanie** gazu (filtr tkaninowy) Ch!odzenie i oczyszczanie gazw (filtr tkaninowy) Uwagi Wysoka wydajno%( energetyczna. Wydajno%( zwykle $50 250 t/d. Zintegrowany z procesem wtrnym TBRC.
Mini piec do wytapiania (Ca!kowicie obudowany) TBRC (ca!kowicie obudowany)
Wtrne, zawieraj#ce Fe, Pb i Sn
Dopalanie, ch!odzenie Stopie& konwertora i oczyszczanie Peirce-Smitha gazw** (podstawowe i wtrne zbieranie oparw). Wydajno%( wytapiania do 25 t/h Piec ISA (nie Wtrne (wi"kszo%( Ch!odzenie* i Stopie& konwertora sprawdzone dla gatunkw) czyszczenie** gazw. Peirce-Smitha materia!u ni'szego (podstawowe i wtrne gatunku w warunkach zbieranie oparw). redukuj#cych). Wydajno%( dla materia!w siarczkowych ~40000 t/r Piec trzonowy Wtrne (wy'szych Dopalanie, ch!odzenie U'ywany do topienia szybowy gatunkw). Mied* i oczyszczania gazw i rafinacji ogniowej. konwertorowa, mied* (filtr tkaninowy)** czarna. Contimelt Wtrne (wy'szych Dopalanie (piec U'ywany do topienia
343
Wtrne, zawieraj#ce Sn i Pb (z wyj#tkiem bardzo niskiego gatunku)
Rozdzia% 3
gatunkw). redukcyjny), WHB i Mied* konwertorowa. oczyszczanie (filtr tkaninowy)** Konwertor typu Peirce-Smitha (lub podobny) Z!om stopw miedzi, mied* czarna z pieca szybowego. Ch!odzenie i oczyszczanie gazw** (filtr tkaninowy).
i rafinacji ogniowej.
Zdolno%( do odprowadzania oparw innych metali. Wydajno%( $5 35 ton/wsad.
Uwaga: *) W przypadku, gdy temperatura b"dzie na wystarczaj#co wysokim poziomie, mo'na rozwa'a( odzysk ciep!a; w celu wykonywania oczyszczenia za pomoc# filtrw tkaninowych, wymagane jest dalsze sch!odzenie. **) Gazy odlotowe, w niektrych cyklach produkcyjnych, mog# zawiera( dwutlenek siarki; gazy takie mo'na wtedy oczyszcza( w p!uczce wie'owej lub w instalacji kwasowej.
Tabela 3.36: Piece do wytapiania miedzi wtrnej uwa#ane za BAT 3.4.2.4 Inne technologie i stopnie technologii Stosowanie przedstawionej wy'ej metodologii dla innych etapw przetwarzania prowadzi do poni'szych konkluzji. Innymi technologiami uwa'anymi za najlepsze dost"pne techniki BAT s#: Osuszanie koncentratu, itd. w b"bnie o opalaniu bezpo%rednim i suszarkach pneumatycznych, w z!o'u fluidalnym i w suszarkach parowych. Oczyszczanie 'u'lu przez oczyszczanie go w piecu elektrycznym, przewa!, kruszenie/rozdrabnianie oraz flotacj". Rafinacja ogniowa w obrotowych lub w przechylnych piecach p!omiennych. Odlewanie anodowe we wst"pnie ukszta!towanych wlewnicach lub w urz#dzeniu do ci#g!ego odlewania. Rafinacja elektrolityczna miedzi za pomoc# optymalnej konwencjonalnej lub zmechanizowanej technologii sta!ej katody. Dla rud tlenkowych i niskiego gatunku, rud siarczkowych miedzi z!o'onych i wolnych od metali szlachetnych, za BAT uwa'ane s# technologie hydro-metalurgiczne przedstawione w punkcie 3.$.$.2. Nowo powstaj#ce techniki. Technologie produkcji walcwki, p!wyrobw itd. za pomoc# procesu Southwire, Contirod, Properzi i Secor, Upcast, formowania zanurzeniowego, odlewania ci#g!ego i podobnych technologii tworz# baz" BAT dla produkcji tych metali, pod warunkiem uzyskiwania wysokich standardw ograniczania emisji. Technologie produkcji wlewkw, cyny, itd. przedstawione jako techniki, ktre nale'y wzi#( pod uwag", tworz# podstaw" BAT dla produkcji tych materia!w, pod warunkiem osi#gni"cia wysokich standardw ograniczania emisji.
Zastosowanie okre%lonej techniki zale'y od surowcw i innych urz#dze& dost"pnych w lub w pobli'u instalacji.
344
Rozdzia% 3
3.4.3 Zbieranie i ograniczanie gazw Najlepszymi dost"pnymi technikami dla systemw oczyszczania gazw i oparw s# te, w ktrych wykorzystywane jest ch!odzenie i odzyskiwanie ciep!a przed oczyszczeniem, je'eli jest to mo'liwe. Mo'na tu stosowa( filtry tkaninowe, w ktrych zastosowano nowoczesne wysokowydajne materia!y we w!a%ciwie zaprojektowanej i utrzymywanej konstrukcji. Charakteryzuj# si" one uk!adami wykrywania p"kni"( worka i bezpo%rednimi metodami czyszczenia workw. Oczyszczanie gazu dla etapu rafinacji ogniowej mo'e obejmowa( etap usuwania dwutlenku siarki i/lub dopalanie, je'eli uznane to zostanie za konieczne dla unikni"cia lokalnych, regionalnych lub dalekosi"'nych problemw dotycz#cych jako%ci powietrza. Systemy zbierania oparw oparte s# na najlepszych praktycznych rozwi#zaniach przedstawionych w technikach scharakteryzowanych we wcze%niejszej cz"%ci niniejszego rozdzia!u i w punkcie 2.7. Wytwarzanie oparw z surowcw wtrnych mo'na zminimalizowa( przez dobranie pieca i systemw ograniczania zanieczyszcze&. Niektre surowce zanieczyszczone s# materia!em organicznym i w celu zminimalizowania wytwarzania oparw mog# by( wst"pnie przetwarzane przez wytapianiem. W stosowanych systemach zbierania oparw mog# by( wykorzystywane systemy uszczelniania piecw, ktre mo'na zaprojektowa( dla utrzymywania odpowiedniego podci%nienia w celu unikni"cia wyciekw i niezorganizowanych emisji. Nale'y stosowa( systemy podtrzymuj#ce uszczelnienie pieca lub systemy, w ktrych stosowane s# ko!paki. Przyk!adami s# tu dodatki materia!w wprowadzane przez ko!paki, dodatki wprowadzane przez dysze lub lance oraz zastosowanie wydajnych zaworw obrotowych w uk!adach zasilaj#cych (wsadowych). Etap technologiczny Obs!uga i transport surowcw. Wst"pne obrbka cieplna surowcw. Sk%adniki w gazach odlotowych Py! i metale. Py! i metale. Materia! organiczny* i tlenek w"gla. Wytapianie pierwotne Py!y i metale. Dwutlenek siarki. Opcja ograniczania emisji W!a%ciwe przechowywanie, transport i przesy!anie. Zbieranie py!u i filtr tkaninowy. W!a%ciwa obrbka wst"pna. Zbieranie gazu i filtr tkaninowy. Prowadzenie procesu, dopalanie i w!a%ciwe ch!odzenie gazu. Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, oczyszczanie gazu, po ktrym nast"puje ch!odzenie/oczyszczanie ko&cowe i instalacja kwasu siarkowego lub odzyskiwanie dwutlenku siarki (po ktrym zwykle wyst"puje instalacja kwasu siarkowego). W przypadku wysokiej zawarto%ci we wsadzie: usuwanie po oczyszczeniu gazu z SO2. Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, ch!odzenie i oczyszczanie gazw za pomoc# filtra tkaninowego. Prowadzenie procesu, dopalanie w razie potrzeby i w!a%ciwe ch!odzenie gazu.
345
Hg Wytapianie wtrne. Py! i metale. Materia! organiczny* i

Rozdzia% 3
tlenek w"gla. Dwutlenek siarki. ** Podstawowy proces konwertorowy Wtrny proces konwertorowy Py!y i metale. Dwutlenek siarki.
P!ukanie, w razie potrzeby (w skruberze).
Rafinacja ogniowa
Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, oczyszczenie gazu, po ktrym wyst"puje instalacja kwasu siarkowego. Py! i opary lub Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, zwi#zki metali. ch!odzenie i czyszczenie za pomoc# filtra Materia! tkaninowego. organiczny.* Prowadzenie procesu, dopalanie, je'eli b"dzie Tlenek w"gla. *** konieczne i w!a%ciwe ch!odzenie gazw. Dwutlenek siarki. Przemywanie w razie potrzeby. ** Py! i metale. Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, ch!odzenie i oczyszczanie gazw za pomoc# Materia! filtra tkaninowego lub p!uczki wie'owej. organiczny. * Obs!uga technologiczna, dopalanie (podczas 'erdziowania w razie potrzeby) i w!a%ciwe Tlenek w"gla.**** ch!odzenie gazu. Dwutlenek siarki. ** Przemywanie, w razie potrzeby. Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, ch!odzenie i oczyszczanie gazw za pomoc# filtra tkaninowego. Prowadzenie procesu, dopalanie w razie potrzeby i w!a%ciwe ch!odzenie gazw. P!uczka mokra lub eliminator mg!y, w razie potrzeby Prowadzenie procesu i zbieranie gazu, ch!odzenie i oczyszczanie za pomoc# filtra tkaninowego. Dopalanie, w razie potrzeby. Obrbka dla usuni"cia.
Topienie i odlewanie.
Py!y i metale. Materia! organiczny.* Tlenek w"gla.
Odlewanie anod i granulacja 'u'lu. Procesy oczyszczania 'u'la z metalurgii ogniowej
Para wodna.
Py! i metale. Tlenek w"gla. Dwutlenek siarki.
Uwaga: * Materia!y organiczne obejmuj# lotne zwi#zki organiczne przedstawiane w postaci ca!kowitego w"gla (bez CO) i dioksyny; dok!adna zawarto%( zale'y od u'ytych surowcw. ** W przypadku u'ywania surowcw zawieraj#cych siark" oraz paliw mo'e wyst"powa( dwutlenek siarki. Tlenek w"gla mo'e by( produkowany w wyniku niepe!nego spalania, w wyniku obecno%ci materia!u organicznego lub umy%lnie dla zminimalizowania zawarto%ci tlenu. *** Dla procesw wsadowych, CO tylko na pocz#tku dmuchania. **** CO tylko wtedy, gdy nie ma dopalania.
Tabela 3.37: Zestawienie metod ograniczania emisji sk%adnikw w gazach odlotowych Wtrne zbieranie oparw jest drogie i zu'ywa du'o energii, lecz potrzebne jest w przypadku niektrych konwertorw pracuj#cych okresowo i dla wentylacji otworw spustowych, rynien spustowych, itd. Energetycznie efektywniejsze jest zastosowanie inteligentnego systemu zdolnego do kierowania wyci#gu oparw do *rd!a na czas trwania oparw.
346
Rozdzia% 3
W tabeli 3.37 zestawiono opcje uwa'ane za BAT dla technologii ograniczania emisji dla sk!adnikw, ktre mog# wyst#pi( w gazach odlotowych. W surowcach mog# wyst"powa( zr'nicowania wp!ywaj#ce na zakres sk!adnikw lub stan fizyczny niektrych sk!adnikw taki jak wielko%( i w!a%ciwo%ci fizyczne wytwarzanych py!w, ktre nale'y oceni( lokalnie. 3.4.3.$ Emisje do atmosfery odpowiadaj'ce stosowaniu BAT Emisje do atmosfery obejmuj# emisje wychwycone/ograniczone z r'nych *rde! oraz emisje niezorganizowane i niewychwycone, pochodz#ce z tych *rde!. Wynikiem zastosowania nowoczesnych, w!a%ciwie obs!ugiwanych systemw ograniczania emisji jest efektywne usuwanie substancji zanieczyszczaj#cych %rodowisko; informacje dost"pne podczas sporz#dzania niniejszego dokumentu wskazuj#, 'e emisje niezorganizowane mog# stanowi( najwi"ksz# cz"%( ca!kowitej emisji wprowadzanej do atmosfery. a) W przypadku miedzi pierwotnej, ca!kowita emisja do atmosfery pochodzi z emisji: - powstaj#cej podczas odbioru, sk!adowania, mieszania i pobierania prbek materia!u; - z piecw do wytapiania, konwertorowych, rafinacji ogniowej i odlewania anod z odpowiednim uk!adem przenoszenia metalu oraz systemem obs!ugi i oczyszczania gor#cych gazw; - z pieca do oczyszczania 'u'lu, z systemu granulacji 'u'lu i systemu transportu 'u'lu; - z sekcji ch!odzenia i oczyszczenia gazu mokrego oraz z instalacji kwasu siarkowego; - z rafinerii miedzi elektrolitycznej. b) W przypadku miedzi wtrnej ca!kowita emisja do atmosfery pochodzi z emisji: - powstaj#cej podczas odbioru, sk!adowania, mieszania i pobierania prbek materia!u; - z piecw do wytapiania, konwertorowych, rafinacji ogniowej i z odlewania anodowego z towarzysz#cym systemem przenoszenia metalu oraz obs!ugi i oczyszczania gor#cych gazw; - z uk!adu obs!ugi 'u'lu; - z rafinerii miedzi elektrolitycznej. c) W przypadku wytwarzania walcwki miedzianej, ca!kowita emisja do atmosfery pochodzi z emisji: - z piecw do wytapiania, rafinacji (je'eli s# u'ywane) i podgrzewaj#cych ze zwi#zanym uk!adem obs!ugi i oczyszczania gor#cych gazw; - z urz#dze& do odlewania, walcarki walcwki i urz#dze& pomocniczych. d) W przypadku wytwarzania p!fabrykatw z miedzi i produkcji wlewkw, ca!kowita emisja do atmosfery pochodzi z emisji: - powstaj#cej podczas odbioru i sk!adowania; - z piecw do wytapiania, rafinacji i podgrzewaj#cych/odlewniczych ze zwi#zanym uk!adem obs!ugi i oczyszczania gor#cych gazw oraz z uk!adu transportowego kadzi; - z urz#dze& do odlewania, urz#dze& produkcyjnych i urz#dze& pomocniczych. Bardzo istotne mog# by( emisje niezorganizowane, ktre nale'y oceni( lokalnie. Emisje takie mo'na przewidywa( na podstawie efektywno%ci zbierania gazw spalania i mo'na je szacowa( za pomoc# monitorowania (patrz pkt. 2.7). Wychwycone emisje zwi#zane z zastosowaniem najlepszych dost"pnych technik dla zebranych emisji zestawione s# w poni'szych tabelach.
347
Rozdzia% 3
Substancja zanieczyszczaj'ca Strumienie gazw odlotowych bogate w SO2 (> 5%).
Zakres odpowiadaj'cy stosowaniu BAT Wsp!czynnik konwersji > 99,7%
Techniki, ktrych mo#na u#y* do osi'gni"cia tych poziomw Instalacja kwasu siarkowego z podwjnym kontaktem (Zawarto%( SO2 w gazie resztkowym zale'y od st"'enia SO2 w gazie zasilaj#cym). Dla ostatecznego usuni"cia SO3 mo'e by( odpowiedni eliminator mg!y.
Uwagi
Dla zapewnienia wysokiej jako%ci H2SO4, wskutek intensywnego oczyszczania gazu przed instalacj# kontaktow# (p!ukanie mokre, mokry elektrofiltr, w razie potrzeby, usuwanie rt"ci), osi#gane s# bardzo niskie poziomy innych substancji zanieczyszczaj#cych powietrze.
Uwaga. Tylko zbierane emisje. Emisje odpowiadaj#ce BAT podane s# jako %rednie dzienne w oparciu o ci#g!e monitorowanie w okresie pracy. W przypadkach, w ktrych ci#g!e monitorowanie nie b"dzie stosowane, warto%( ta oznacza %redni# z okresu pobierania prbek. W przypadku u'ywanego systemu ograniczania zanieczyszcze&, przy projektowaniu systemu nale'y wzi#( pod uwag" charakterystyk" gazu i py!u oraz w!a%ciw# temperatur" pracy, ktra b"dzie stosowana. W instalacji o wysokim, sta!ym zasilaniu dwutlenkiem siarki, nowoczesnym oczyszczaniu oraz ch!odzeniu po%rednim gazw, osi#gni"to wsp!czynnik konwersji > 99,9%.
Tabela 3.38: Emisje do atmosfery z wytapiania pierwotnego i procesu konwertorowego odpowiadaj'ce zastosowaniu BAT w sektorze miedzi. Ze z!o'onych procesw metalurgicznych u'ywanych do produkcji miedzi, o!owiu i metali szlachetnych mog# pochodzi( gazy o ni'szym st"'eniu. Dane przedstawione s# w rozdzia!ach dotycz#cych o!owiu i metali szlachetnych. Substancja zanieczyszczaj'ca Mg!y kwa%ne Zakres odpowiadaj'cy zastosowaniu BAT < 50 mg/Nm3 Techniki, ktrych mo#na u#y* do osi'gni"cia tych poziomw Eliminator mg!y, p!uczka mokra Uwagi
Eliminator mg!y oraz mokra p!uczka gazu umo'liwia ponowne u'ycie zebranego kwasu
Lotne zwi#zki < 5 $5 mg/Nm3 organiczne (VOC) lub rozpuszczalniki jako C
Hermetyzacja, skraplacz, filtr w"glowy lub biofiltr.
348
Rozdzia% 3 Uwaga. Tylko wychwytywane emisje. Emisje odpowiadaj#ce stosowaniu BAT podane s# jako %rednie dzienne w oparciu o ci#g!e monitorowanie w okresie pracy. W przypadkach, w ktrych ci#g!e monitorowanie nie b"dzie stosowane, warto%( ta oznacza %redni# z okresu pobierania prbek. W przypadku u'ywanego systemu ograniczania zanieczyszcze&, przy projektowaniu systemu pod uwag" nale'y wzi#( charakterystyk" gazu i py!u oraz w!a%ciw# temperatur" pracy, ktra b"dzie stosowana.
Tabela 3.39: Emisje do atmosfery z procesw hydro-metalurgicznych i elektrolitycznego otrzymywania metali przy zastosowaniu BAT w sektorze miedzi. W procesach elektro-rafinacji nie s# wytwarzane kwa%ne mg!y. Substancja Zakres Techniki, ktrych zanieczyszczaj'ca odpowiadaj'cy mo#na u#y* do stosowaniu osi'gni"cia tych BAT poziomw Py! $ 5 mg/Nm3 Filtr tkaninowy Uwagi
Charakterystyka py!w zmienia( si" b"dzie wraz z surowcami i wp!ywa( b"dzie na uzyskan# warto%(. Za pomoc# wysokowydajnych filtrw tkaninowych mo'na uzyska( niskie poziomy metali ci"'kich. St"'enie metali ci"'kich zwi#zane jest ze st"'eniem py!w i proporcji metali w py!ach. Na zastosowan# technik" wp!ywa( b"d# potencjalne skutki oddzia!ywania na %rodowisko ze zu'ycia energii, wd odpadowych i pozosta!o%ci sta!ych wraz ze zdolno%ci# do ponownego u'ycia produktw z p!uczki wie'owej.
SO2
< 50 200 mg/Nm3
NOx
< $00 mg/Nm3 < $00 300 mg/Nm3
Alkaliczna, p!sucha p!uczka wie'owa i filtr tkaninowy. Mokre alkaliczne lub podwjne alkaliczne p!uczki wie'owe przy u'yciu wapna, wodorotlenku magnezu, wodorotlenku sodu. Uk!ad sodu lub tlenku glinu/siarczanu glinu w uk!adzie z wapnem dla regeneracji odczynnika i tworzenia gipsu. Palnik z niskimi NOx. Palnik tlenowopaliwowy.
Ca!kowity w"giel < 5 $5 Dopalacz. 3 organiczny jako C mg/Nm Optymalne spalanie. < 5 50 mg/Nn3
Wy'sze warto%ci zwi#zane s# ze wzbogaceniem tlenem dla zmniejszenia zu'ycia energii. W tych przypadkach, mniejsza jest obj"to%( gazu i emisja masy. Wst"pna obrbka wtrnego materia!u dla usuni"cia pow!ok organicznych, w razie potrzeby.
349
Rozdzia% 3
Dioksyny
Wysoko wydajny system usuwania py!w (tj. filtr tkaninowy), ozi"bianie po dopalaczu.
Dost"pne s# inne techniki (np. adsorpcja na w"glu aktywnym: filtr w"glowy lub przez wdmuchiwanie wapna/w"gla). Dla osi#gni"cia niskich poziomw wymagane jest oczyszczanie czystego, odpylonego gazu.
Uwaga. Tylko wychwytywane emisje. Emisje odpowiadaj#ce BAT podane s# jako %rednie dzienne w oparciu o ci#g!e monitorowanie w okresie pracy. W przypadkach, w ktrych ci#g!e monitorowanie nie b"dzie stosowane, warto%( ta oznacza %redni# w okresie pobierania prbek. W przypadku stosowanego systemu ograniczania zanieczyszcze&, przy projektowaniu systemu nale'y wzi#( pod uwag" charakterystyk" gazu i py!u oraz w!a%ciw# temperatur" pracy, ktra b"dzie stosowana. W przypadku SO2 i ca!kowitego usuwania w"gla, zr'nicowania st"'enia gazu surowego w procesach okresowych mog# wp!ywa( na efektywno%( systemu ograniczania emisji. Na przyk!ad, dmuchania w konwertorze wytwarza( b"d# szczytowe st"'enia gazu surowego i w konsekwencji, na odpowiadaj#cy zakres (podany w postaci %redniej dziennej) wp!ywa( b"dzie ilo%( cykli/dzie&; podobny efekt mo'na obserwowa( na innych stopniach procesu okresowego. St"'enia szczytowe w oczyszczanych gazach mog# by( do 3 razy wi"ksze od podanego zakresu. W przypadku NOx, zastosowanie wysoko efektywnych technologii (np. Contimelt) wymaga lokalnego ustanowienia rwnowagi mi"dzy zu'yciem energii i osi#gni"t# warto%ci#.
Tabela 3.40: Emisje do atmosfery z wtrnego wytapiania i procesu konwertorowego, pierwotnej i wtrnej rafinacji ogniowej, elektrycznego oczyszczania #u#lu i wytapiania odpowiadaj'ce zastosowaniu BAT w sektorze miedzi.
Substancja zanieczyszczaj'ca Py! Zakres Techniki, ktrych mo#na odpowiadaj'cy u#y* do osi'gni"cia tych stosowaniu BAT poziomw $ 5 mg/Nm3 Filtr tkaninowy z wtryskiem wapna (dla zbierania SO2/ochrony filtra). Uwagi
SO2
< 500 mg/Nm3
< 50 200 mg/Nm3 Dioksyny < 0.$ 0.5 ng TEQ/Nm3
Dla ochrony tkaniny/wychwytu drobnych cz#steczek mo'na stosowa( recyrkulacj" py!w. St"'enie metali ci"'kich zwi#zane jest ze st"'eniem py!w oraz proporcj# metali w py!ach. Filtr tkaninowy z Istniej# potencjalne, istotne wtryskiem suchego wapna skutki oddzia!ywania na do ch!odzonego gazu. %rodowisko przy zastosowaniu mokrych lub p!suchych Alkaliczna p!uczka mokra systemw p!ukania z dla zbierania SO2 z ch!odzonym gazem. gor#cych gazw (z gazw suszarki po usuni"ciu py!w). Filtr tkaninowy z W celu osi#gni"cia niskich wtryskiem wapna dla poziomw, wymagane jest ochrony filtra. oczyszczanie czystego odpylonego gazu.
350
Rozdzia% 3
Uwaga. Tylko zbierane emisje. Emisje odpowiadaj#ce BAT podane s# jako %rednie dzienne w oparciu o ci#g!e monitorowanie w okresie pracy. W przypadkach, w ktrych ci#g!e monitorowanie nie b"dzie stosowane, warto%( ta oznacza %redni# z okresu pobierania prbek. W przypadku u'ywanego systemu ograniczania zanieczyszcze&, przy projektowaniu systemu pod uwag" nale'y wzi#( charakterystyk" gazu i py!u oraz w!a%ciw# temperatur" pracy, ktra b"dzie stosowana.
Tabela 3.4$: Emisje do atmosfery z wtrnych uk%adw zbierania oparw i procesw osuszania odpowiadaj'ce stosowaniu BAT w sektorze miedzi Zawarto%( metali w pyle zmienia si" w szerokim zakresie w zale'no%ci od procesu. Ponadto, dla podobnych piecw wyst"puj# znaczne r'nice w zawarto%ciach metali wskutek u'ywania r'nych surowcw i stosowania piecw do oddzielania pierwiastkw o mniejszych zawarto%ciach w celu ich zbierania i wzbogacania dla dalszego przetwarzania. Z tych wzgl"dw, wyszczeglnienie w niniejszym dokumencie konkretnie osi#ganych st"'e& wszystkich metali emitowanych do atmosfery nie jest dok!adne. Zagadnienie to jest charakterystyczne dla okre%lonego miejsca w poni'szej tabeli przedstawiono niektre wska*niki dotycz#ce zawarto%ci metali w py!ach, ktre mo'na spotka( lokalnie.
Metal Py% z elektrofiltra pieca do wytapiania kamienia z koncentratu 0,$ 5 0,$ $0 0,$ $ 5 30 0,$ 4 0,$ $ Py% z pieca szybowego Py% z konwertora z%omu Py% z elektrofiltra konwertora kamienia Py% z elektrycznego pieca do oczyszczania #u#lu Py% z pieca do wytapiania anod
Pb % Zn % Sn % Cu % As % Ni %
5 40 20 60 0,2 5 2 $2 0,$ -$
5 30 25 70 $ 20 2 $5
2 25 5 70 0,$ 4 $0 25 0,$ - $
2 - $5 25 60 0,5 2.5
2 20 5 40 $5 25 0,5 - $0
Tabela 3.42: Zawarto&* metali w niektrych py%ach pochodz'cych z r#nych technologii produkcji miedzi. Niektre metale posiadaj# zwi#zki toksyczne, ktre mog# by( emitowane z procesw, i ktre nale'y ogranicza( w celu spe!nienia szczeglnych miejscowych, regionalnych lub dalekosi"'nych norm z zakresu jako%ci powietrza. Uznaje si", 'e niskie st"'enia metali ci"'kich zwi#zane s# ze stosowaniem wysokowydajnych, nowoczesnych systemw ograniczania zanieczyszcze&, takich jak membranowe filtry tkaninowe, pod warunkiem, 'e w!a%ciwa b"dzie temperatura pracy i 'e w projekcie uwzgl"dnione b"d# charakterystyki gazw i py!w. 3.4.4 Wody odpadowe (&cieki) Jest to zagadnienie charakterystyczne dla okre%lonego miejsca; istniej#ce systemy oczyszczania spe!niaj# wysokie wymagania norm. Wszystkie wody odpadowe nale'y oczyszcza( w celu usuni"cia cia! sta!ych i olejw/sm! i zaabsorbowanych gazw kwa%nych (np. dwutlenku siarki, HCl) i nale'y je ponownie wykorzystywa(, je'eli b"dzie to mo'liwe, lub zoboj"tnia( w razie potrzeby. .rd!a emisji do wody s# nast"puj#ce: a) w przypadku miedzi pierwotnej i wtrnej, ca!kowite emisje do wd pochodz# z:
Produkcja metali nie#elaznych 35$
Rozdzia% 3
systemu przerbki i granulowania 'u'lu; rafinerii miedzi elektrolitycznej z uk!adem oczyszczania elektrolitu i sekcj# wyp!ukiwania szlamu anodowego, systemu oczyszczania wd odpadowych i upustw, s!abego kwasu siarkowego z ch!odzenia i oczyszczania gazu SO2 w uk!adzie z oczyszczaniem wody odpadowej.
b) w przypadku produkcji walcwki miedzi, p!wyrobw i wlewkw, ca!kowite emisje pochodz# z: systemu oczyszczania wd odpadowych. Przyk!ady oczyszczania wd odpadowych, stosowanego w kilku technologiach, s# przedstawione w cz"%ci dotycz#cej technik, ktre nale'y wzi#( pod uwag" przy okre%laniu BAT, jak wy'ej, a dla wd technologicznych obejmuj# oczyszczanie przy u'yciu wodorotlenkowych oraz siarczkowych %rodkw str#caj#cych, w zale'no%ci od zawartych metali, po ktrym nast"puje sedymentacja i, w razie potrzeby, filtrowanie. W przyk!adach przedstawiono st"'enia dotycz#ce tych technologii. Efektywno%( dotycz#ca w!a%ciwego oczyszczania wd odpadowych przedstawiona jest ni'ej. Cu < 0,$ Pb < 0,05 G%wne metale [mg/l] As Ni < 0,0$ < 0,$ Cd < 0,05 Zn <0,$5
Woda technologiczna lub bezpo%redniego ch!odzenia
Uwaga: Emisje do wody odpowiadaj#ce BAT oparte s# na kwalifikowanej prbce losowej lub 24 godzinnej prbce zbiorczej. Zakres oczyszczania wd odpadowych zale'y od *rd!a i metali zawartych w wodach odpadowych.
Tabela 3.43: Zakres st"#e! metali pochodz'cych z r#nych strumieni wd odpadowych miedzi 3.4.5 Pozosta%o&ci technologiczne Wykorzystanie lub recykling 'u'lu, szlamu i py!u pofiltracyjnego uwa'a si" za cz"%( procesw. Technologie produkcji w tym sektorze opracowane zosta!y w przemy%le dla maksymalnego ponownego u'ycia wi"kszo%ci pozosta!o%ci technologicznych z urz#dze& produkcyjnych oraz w celu wytwarzania wzbogacanych pozosta!o%ci zawieraj#cych pierwiastki o ma!ej zawarto%ci w postaci, ktra umo'liwi ich wykorzystanie w innych technologiach produkcji metali nie'elaznych. )rd%o technologiczne Systemy ograniczania emisji Produkt po&redni, produkt U#ycie ko!cowe uboczny, pozosta%o&* Py!y pofiltracyjne. Surowiec dla Cu (zawracany do pieca do wytapiania) Pb, Zn i innych metali. Zwi#zki rt"ci Zu'yte katalizatory i kwas. Szlam kwasu siarkowego Surowiec dla Hg. Przemys! chemiczny. Szlam neutralny do usuni"cia.
352
Rozdzia% 3
S!aby kwas Piec do wytapiania +u'el Wy!o'enie pieca. +u'el +u'el
Konwertor Piec do oczyszczania zu'lu
Rozk!ad dla odzyskania SO2, zoboj"tnienie (szlam do likwidacji), inne u'ycie np. %rodki do !ugowania. Do pieca do oczyszczania 'u'la lub innego oddzielania wewn"trzne zawracanie do obiegu. Odzyskiwane lub usuwane. Do pieca do wytapiania wewn"trzne zawracanie do obiegu. Materia! %cierny i budowlany. Do pieca do wytapiania wewn"trzne zawracanie do obiegu. Sole Ni, odzyskiwanie Cu, odzyskiwanie kwasu oraz inne wykorzystanie. Surowiec do odzyskiwania metalu. Odzyskiwanie olejw. ,ugowanie. Usuwanie jako odpad, je'eli ma!a zawarto%( metali nie'elaznych lub sprzeda' dla odzysku metali. Odzysk w osobnym elektrolizerze.
Piec rafinacyjny (do +u'el wytapiania anod) Elektrolizernia Upust elektrolitu
Topienie/wytapianie Zanieczyszczenia i 'u'el Oglne Hydro-metalurgia Produkcja p!wyrobw Oleje Zubo'ony elektrolit Roztwory kwasw do wytrawiania i przemywanie.
Produkcja walcwki Roztwory kwasw do wytrawiania (je'eli s# stosowane)
Tabela 3.44: Potencjalne wykorzystanie produktw po&rednich, produktw ubocznych i pozosta%o&ci z produkcji miedzi Uzyskana ilo%( pozosta!o%ci i produktw ubocznych w du'ym stopniu zale'y od surowcw, a w szczeglno%ci zawarto%ci 'elaza w materia!ach pierwotnych, zawarto%ci innych metali nie'elaznych w materia!ach pierwotnych i wtrnych oraz obecno%ci innych sk!adnikw, takich jak krzemionka. Z tych wzgl"dw, emisje do gruntu zale'# %ci%le od okolicy i s# w!a%ciwe dla materia!u oraz zale'# od wy'ej przedstawionych czynnikw. Dlatego te' nie jest mo'liwe opracowanie rzeczywistej, typowej tabeli ilo%ci odpowiadaj#cych najlepszym dost"pnym technikom BAT, bez wyszczeglnienia specyfikacji surowcw, co mo'na rozwa'a( tylko lokalnie. Zasady BAT obejmuj# zapobieganie odpadom i minimalizacj" oraz ponowne wykorzystanie pozosta!o%ci, zawsze, gdy b"dzie to mo'liwe. Przegl#d potencjalnego wykorzystania pozosta!o%ci z technologii stosowanych do produkcji miedzi przedstawiono w powy'szej tabeli; wykaz ten nie jest wyczerpuj#cy, a ponadto, wskutek braku odpowiednich urz#dze&, niektre opcje mog# by( niedost"pne. 3.4.6 Koszty zwi'zane z technikami Dane dotycz#ce kosztw zosta!y opracowane dla wielu r'nych technologii i systemw ograniczania emisji. Dane dotycz#ce kosztw s# silnie uzale'nione od okre%lonego miejsca i zale'#
Rozdzia% 3
od wielu czynnikw; podane zakresy umo'liwiaj# dokonanie pewnych porwna&. Dane te zosta!y przedstawione w za!#czniku do niniejszego dokumentu, co umo'liwia dokonanie porwnania kosztw technologii i systemw ograniczania emisji w ca!ym przemy%le metali nie'elaznych.
3.5 Nowo powstaj'ce techniki

Stwierdzone zosta!o [tm $37 Cu Expert Group $999 Grupa Ekspertw ds. Cu $999], 'e w zakresie rozwoju i usprawniania technik wytapiania k#pielowego prowadzone s# prace rozwojowe. W wytapianiu k#pielowym koszty instalacji s# niskie wskutek potencjalnie du'ych szybko%ci reakcji w nowoczesnych instalacjach, w po!#czeniu z uszczelnionymi lub p!uszczelnionymi piecami. Niezawodno%( instalacji musi by( wykazana w d!ugim okresie czasu, a w przypadku dost"pno%ci nale'y sprawdzi( dane pochodz#ce z niektrych chi&skich i rosyjskich instalacji, w ktrych wykorzystywane s# piece Baiyina i Vanyucova. Technika Ci#g!e wytapianie/ proces konwertorowy: Uk!ad reaktora Noranda i pieca konwertorowego Mitsubishi. Konwertor ci#g!y Noranda Uwagi Wyniki z przekazania do eksploatacji w $999 r. oczekuj# na ocen".
Wyniki z przekazania do eksploatacji oczekuj# na ocen". Tabela 3.45: Nowo powstaj'ce techniki wytapiania k'pielowego Wytapianie ISA dla redukcji/utleniania nie jest sprawdzone w przemy%le, lecz pojawia si". Pojawia si" rwnie' zastosowanie technologii hydro-metalurgicznej, ktre s# odpowiednie dla mieszanych rud tlenkowych/siarczkowych zawieraj#cych niskie st"'enia metali szlachetnych. Do wspomagania wyp!ukiwania mo'na u'ywa( bakterii utleniaj#cych 'elazo i siarczki. Opracowywane s# niektre technologie dla koncentratw i oczyszczania py!w, na zasadzie wyp!ukiwania, np.: - !ugowanie: ekstrakcja rozpuszczalnikowa: technologie elektrolitycznego otrzymywania metali (L:SX:EW) [tm $37, Cu Expert Group $999 Grupa Ekspertw ds. Cu $999; tm 56, Kojo $998].
Rozwj w innych sektorach przemys!owych mo'na postrzega( rwnie' jako nowo powstaj#ce techniki dla technologii produkcji miedzi. Szczeglne rozwi#zania to: Zastosowanie nowoczesnych tkanin w filtrach workowych oznacza, 'e efektywniejsze i mocniejsze tkaniny (i konstrukcja obudowy) mog# jednocze%nie umo'liwi( znaczne wyd!u'enie 'ywotno%ci worka, poprawi( wydajno%( i zmniejszy( koszty. Zbieranie emisji niezorganizowanych mo'na osi#gn#( na wiele sposobw. Zastosowanie inteligentnych regulatorw przepustnic mo'e usprawni( zbieranie oparw i zmniejszy( wielko%ci wentylatorw, a przez to obni'y( koszty. Dla piecw p!omiennych u'ywane s# uszczelnione wzki za!adowcze oraz skipy za!adowcze przy piecu do wytapiania aluminium wtrnego, co znacznie zmniejsza niezorganizowan# emisj" do atmosfery przez zbieranie emisji podczas !adowania.
354

BAT Met Niez r3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BAT Met Niez r3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rozdzia% 3

Produkcja metali nie#elaznych

Prawdopodob nie dobre

Konwertor Teniente, technologia Noranda

Technologia wprowadzona w skali przemys!owej.

ISA Smelt Proces Vanyucova

Dobre Potencjalnie dobre.

Dobra Prawdopodobnie dobra

Wytapianie zawiesinowe bezpo%rednie miedzi konwertorowej Outokumpu Proces Mitsubishi ci#g!ego

Stosowane do koncentratw z niskim odpadem 'elaza/'u'lu.

Dot#d osi#gni"ty poziom produkcji

Potencja! dla dalszego rozwoju.

Produkcja metali nie#elaznych

Brak dost"pnych danych dla ko&cowej analizy.

Produkcja metali nie#elaznych

Ilo&* zak%adw wykorzystuj'cych t" technologi" 26 2 27 7 6 $4 4 3 3 3 2 $ $ $

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Rafinacja ogniowa i Odlewanie anod

! Obrotowy piec do wytapiania anod ! Trzonowy piec szybowy / Contimelt

! Proces konwencjonalny ! Technologia sta!ej katody, np. proces ISA

Rysunek 3.$: Cykl produkcyjny miedzi hutniczej

Produkcja metali nie#elaznych

Uwaga. *Jako%( miedzi anodowej zale'y od zawarto%ci w surowcu.

Produkcja metali nie#elaznych

KRUSZENIE DRUGIE I TRZECIE

BASEN ROZTWORU MATKI

BASEN ROZTWORU RAFINATU

ELEKTROLITYCZNE OTRZYMYWANIE METALI katody

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Wytapianie w warunkach redukuj#cych

Mied* Z!om stopowy

! Konwertor P.S. ! TBRC

Z!om miedziowy Mied* konwertorowa

Rafinacja ogniowa i Odlewanie anod

! Proces konwencjonalny ! Technologia trwa!ej katody, np. proces ISA

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Katody miedziane z Instalacji elektrolitycznej

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

+u'elto Do piecw do wytapianiaPy! do piecw do wytapiania Odlewanie wsadu walcowniczego

Przerbka na gor'co i na zimno (Wyciskanie i ci#gnienie lub walcowanie)

#erd( zatyczkowa Piec Powierzchnia pokryta w!glem podgrzewaj%cy i do odlewania

Wyj&cie Ch$odzenie pierwotne wod% Wej&cie

G$owica dr%ga startowego

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

3.2 Aktualne poziomy emisji i zu#ycia

Produkcja anod t/r

Produkcja metali nie#elaznych

Produkcja metali nie#elaznych

Koncentrat 'u'la lub kamie&

Reduktor Z!om Powietrze

Mied* konwertorowa +u'el Piec do wytapiania anod Anody

/u#el ko!cowy Szlam

Rysunek 3.8: Oglny schemat wej&cia i wyj&cia dla miedzi pierwotnej

SZLAM S,ABY KWAS

Kwas siarkowy/ Oleum/Ciek!y SO2

Produkcja metali nie#elaznych

Katoda miedziowa Sole miedzi Siarczan niklu

370000 6500 $800