You are on page 1of 34

Staroytny tybetaski szamanizm bonpo

John Reynolds (Vajranatha) Vidyadhara Institute, Berkeley, California Korzenie kultury tybetaskiej si aj! "boko do staro#ytne o sza$aniz$u %zji &'"no(nej i )rodko*ej+ ,ida- to na*et dzi., * (zasa(h, kiedy *ikszo.- /ybeta(zyk'* 0raktykuje buddyz$ 1 Buddyz$ tybetaski *y*odzi si *szak ze staro#ytny(h i .rednio*ie(zny(h Indii+ Jednak#e * /ybe(ie Buddyz$ indyjski 0o"!(zy" si z indy eni(zny$ na ta$ty$ obszarze sza$aniz$e$ oraz ani$iz$e$, nadaj!( buddyz$o*i tybetaskie$u je o bar*ny i unikalny (harakter+ 2adrzdn! funk(j! sza$ana jest le(zenie (hor'b, kt're dotykaj! (z"onk'* je o 0le$ienia+ 3o#na 0o*iedzie-, #e staro#ytny buddyz$ tybetaski skon(entro*a" si *ok'" 0raktyk uzdra*iania i osoby, kt'ra za te 0raktyki od0o*iada"a 1 bon0o 1 sza$ana, kt'ry uzdra*ia" nie tylko (horoby (ia"a, ale 0rzede *szystki$ (horoby duszy, aby z 0o*rote$ s0ro*adzi- jej sfra $entaryzo*ane i oddzielone od (a"o.(i ele$enty * 0e"ni dobrostanu+ Co *i(ej, sza$an s"u#y" klano*i lub 0le$ieniu jako 0rze*odnik ludzkiej duszy * jej *dr'*(e 0rzez #y(ie do(zesne i niebez0ie(zn! krain bardo do 0ono*ny(h narodzin+ By"o to $o#li*e dziki je o $istrzost*u * osi! aniu od$ienny(h stan'* .*iado$o.(i, 4ar(hai(zny(h stan'* ekstazy4, by $'( dobro*olnie *ej.- do .*iata du(h'*, niez*yk"ej rze(zy*isto.(i 0odobnej zie$skie$u .*iatu z$ys"'* z*yk"e o (z"o*ieka+ 5za$an $' " eks0loro*a- r'#ne horyzonty u$ys"u, 0rzenika- nie.*iado$o.- zbioro*!, by 0o*r'(i- do do(zesno.(i ze skarbe$ *iedzy i $o(y ku 0o#ytko*i ludzko.(i+ Jako du(ho*a i tera0euty(zna te(hnika, sza$aniz$ od*o"uje si do 0o(z!tk'* rasy ludzkiej, kt're zanik"y * 0onurej $ le (zasu+ 6be(no.- sza$ana jest 0o.*iad(zona ju# 0rzez 0aleolity(zne $alarst*o jaskinio*e+ /rady(je lud'* 0ry$ity*ny(h uja*niaj! niebiaski i 0onad1zie$ski status sza$ana i zaraze$ kolejn! je o funk(j * s0o"e(zno.(i 1 bez0o.redni! ko$unika(j ludzi i i(h zie$skie o oto(zenia z niebiosa$i+ &os"u uj!( si ter$inolo i! antro0olo ii e*olu(yjnej $o#na 0o*iedzie-, #e * da*ny(h (zasa(h sza$an by" 0ier*szy$ kulturo*y$ bohatere$, *yz*alaj!(y$ ludzko.- s0od *"adzy $ro(zny(h z*ierz(y(h instynkt'* i 0rzynosz!(y$ jej .*iat"o.- 0ra*dzi*ie ludzkiej .*iado$o.(i+ 5za$an by" jedyny$ z ludzi, kt'ry $' " roz$a*ia- z b'st*a$i+ By zdoby- t *iedz, *znosi" si do niebios i s(hodzi" do .*iata 0odzie$ne o, dzie s0otyka" 0osta(ie ar(hety0i(zne 1 zar'*no b'st*a, jak i 0rzodk'*, kt'rzy 0rzy oto*y*ali jednostk do 0rze$iany * kr u *(iele+ &obyt * za.*iata(h u$o#li*ia" $u zdoby(ie $!dro.(i i $o(y, by $' " strze( ludzko.(i, u.$ierzaj!( jej b'l i (ier0ienie+ Jednak#e sza$an nie 0rzynale#a" jedynie do .*iata niebieskie o, ale na 0o"y r'*nie# do zie$skie o, bo*ie$ *ierzenia sza$askie by"y *ierzenia$i 0o aski$i+ , .*ietle trady(ji 0o aski(h jednostka jest *szak (z.(i! natury, a nie (zy$. e zystuj!(y$ $i$o niej+ Cele$ jej #y(ia jest #y(ie * har$onii ze .rodo*iskie$ naturalny$ na 0ozio$ie bliskiej rela(ji 0ersonalnej 1 tak jak to (zyni"a ludzko.- s0rzed *sze(hobe(nej (y*iliza(ji industrialnej, kt'rej *yt*ory roz0rzestrzeni"y si jak no*ot*'r 0o 0o*ierz(hni zie$i+ 5za$an zate$ $ia" za0e*nia- r'*no*a * ko$unika(ji $idzy atunko*ej+ &o0rzez 0raktyki $a i(zne i jasno*idzenie za0e*nia" 0le$ieniu suk(es * 0olo*aniu, a ty$ sa$y$ 0rze#y(ie do nast0ne o roku, nie naruszaj!( jedno(ze.nie r'*no*a i ekolo i(znej atunku s*y(h #y*i(ieli+ 7e *z ldu na 0olo*anie za*iera" nie0isan! u$o* $idzy s*oi$ lude$, a du(ha$i dane o atunku+ , kontek.(ie *ierze sza$aski(h, (horoba by"a *idziana jako rezultat dyshar$onii lub

roz"a$u zar'*no * naturalny$ 0orz!dku .*iata, bd!( s*oisty$ zaburzenie$ je o $oralne o 0orz!dku, jak r'*nie# * *y$iarze indy*idualny$ jako os"abienie 0ola ener ety(zne o jednostki+ 8ner ie 0o(hodz!(e od jednostki i ze .*iata ze*ntrzne o e zysto*a"y * r'*no*adze i har$onijnie ze sob! intera o*a"y+ /a r'*no*a a istnia"a od najda*niejszy(h (zas'*, od 0o(z!tku .*iata, le(z zosta"a za(h*iana 0rzez bez$y.lno.- i rze(h rodzaju ludzkie o+ %by 0rzy*r'(i- har$oni, nale#a"o u$o#li*i- s*obodny 0rze0"y* ener ii * jednost(e 0rzez u*olnienie ne aty*ny(h i obsesyjny(h $y.li+ /ylko t! dro ! jednostka $o "a zrealizo*a- s*'j *rodzony 0oten(ja", $anifestuj!( s*oj! ener i * .*ie(ie bez naruszania naturalne o 0orz!dku rze(zy+ Jednak znisz(zenie .rodo*iska naturalne o 0rzez (z"o*ieka do0ro*adzi"o do 0oja*ienia si (hor'b+ 9udzko.- nie jest bo*ie$ na 7ie$i osa$otniona+ &laneta ta jest #y*y$ or aniz$e$, oto(zony$ aur! ener ety(zn! o(eanu i at$osfery+ :u(hy natury bytuj! * tej sie(i ener ety(znej tak jak ryby * o(eanie+ 2aruszona 0rzez (zyny destruk(yjne (z"o*ieka jak oranie zie$i, *y(inanie las'*, ta$o*anie bie u rzek, zanie(zysz(zanie jezior, 4od*dzi(za si4 b"!dz!(ej ludzko.(i (horoba$i+ Kiedy o*e du(hy za$ieniaj! si * toksy(zne t*ory ener ety(zne, $o ! bez0o.rednio oddzia"y*a- na syste$ obronny or aniz$u, 0o*i!zany z jej 0ole$ ener ety(zny$+ , taki$ *y0adku nieodzo*ne jest *ez*anie uzdro*i(iela lub sza$ana, aby 0rzy*r'(i" har$oni $idzy natur! i (z"o*iekie$ 0rzez zabie i uzdra*iaj!(e+

na a 0o*oduj!(y zak"'(enia /en staro#ytny tybetaski sza$aniz$ i ani$iz$, jako *ierzenia 0rebuddyjskie, by"y znane jako bon, za. 0raktyk sza$aski(h te(hnik ekstaty(zny(h i $a i(zny(h, $etod 0ra(y z ener i!, by" z*any bon0o+ 2adal zreszt! takie okre.lenie sza$ana funk(jonuje * *ielu s0o"e(zno.(ia(h 0le$ienny(h ;i$alaj'*+ , $iar u0"y*u (zasu jednak sza$an zosta" zast!0iony du(ho*y$ la$!, tote# bon0o * /ybe(ie Centralny$ 0o(z!" 0e"ni- ra(zej funk(je rytualne+ ,arto doda-, #e istnieje 0aralela $idzy sza$ane$ tybetaski$ a riszi * India(h z okresu *edyjskie o, kt'rzy ko$uniko*ali si z bo a$i 0od(zas ekstaty(zne o lotu * 0rzest*ory niebieskie+ 6ni r'*nie# zostali zast!0ieni 0rzez ka0"an'* ini(juj!(y(h rytua"y za0e*niaj!(e 0o$y.lno.- ludzko.(i 1 Bra$in'*+

6kre.lenie bon0o 0ier*otnie ozna(za"o te o, kto *zy*a bo '* i 0rzyzy*a du(hy+ Bon0o by" *i( eks0erte$ * dekla$a(ji $antr i e*oka(ji $a i(zny(h+ 3antra 1 n ak (sn an ) jest d<*ikie$, a d<*ik jest ener i!+ 3antra ozna(za d<*ik *zy*aj!(y *szystkie for$y #y(ia do by(ia 0oza niesko(zony$ 0oten(ja"e$ 0ustki, kt'ra jest baz! dla *szystkie o+ :<*ik i s"o*o $aj! $o( krea(yjn!+ 5a$o s"o*o bon0o * da*ny(h (zasa(h 0okry*a"o si zna(zenie$ z *ielo$a roz$aity$i ty0a$i 0raktyk'*= z sza$ane$, $a ie$ lub ka0"ane$+ , ty$ *z ldzie istniej! 0odobiest*a bon0o do druid'* z 8uro0y 0rzed(hrze.(ijaskiej+ &orz!dek 0raktyk :ruid'* by" 0od0orz!dko*any trze$ funk(jo$ ka0"an'*= bard'*, 60iekun'* Kadzi i druid'* 1 kt'rzy byli od0o*iednio= 0ie.niarza$i, zaklina(za$i i $a a$i+ &rzedbuddyjskie kr'lest*o /ybetu by"o strze#one 0rzez drun (s run ) 1 $elodekla$ator'* e0os'*, deu (Ide>u) 1 zaklina(zy i *r'#bit'*, *resz(ie bon0o (bon10o) 1 ka0"an'* i $a '*+ Inny$ ter$ine$ ar(hai(zny$ z*i!zany$ zna(zenio*o z bon0o by" szen albo szen0o ( shen1 0o), kt'ry desy no*a" * sz(ze 'lno.(i *"a.nie sza$ana+ 5yste$ 0raktyk szen by" 0rzekazy*any na zasadzie 0okre*iest*a rodzinne o, z*"asz(za * 7a(hodni$ i &'"no(ny$ /ybe(ie 1 z*any$ 0ote$ kraje$ 5zan 5zun , tote# nabra" * jzyku zna(zenia klanu lub 0le$ienia+ &ier*szy sza$an 1 sza$an ar(hety0i(zny, by tak rze(, by" 0ier*otnie znany * trady(ji tybetaskiej jako 5zenrab 3i"o(ze ( 5hen1rab $i1bo1(he), (o ozna(za"o 4*ielki naj*y#szy sza$an4+ , 0'<niejszej trady(ji $onasty(znej jun drun bon i tekst'* bon0o z VIII *+ n+e+ jest on 0rzedsta*iany jako kto. *i(ej ni# sza$an 1 jest *r(z sa$y$ o.*ie(ony$ Budd!, 0or'*ny*a$ z )akja$uni Budd! z &'"no(ny(h Indii z VI *+ 0+n+e+ /on0a 5zenrab zszed" z niebios, ze .*iat'* 5id0a Jesan (srid10a ye1san ns), 0od 0osta(i! a#uro*ej kuku"ki, z*iastuna *iosny+ ,edle trady(yjne o kalendarza bon0o, $ia"o to $iejs(e oko"o ?@ tys+ lat te$u+ 2ast0nie inkarno*a" si * (z"o*ieka * krainie 6l$o 9un rink, ota(zaj!(ej .*it!, z"o#on! z dzie*i(iu kr '* 'r Jun drun Au(ek ( +yun 1drun d u1brtse ) * /azik, * %zji Centralnej+ , tej taje$ni(zej krainie * (entru$ *sze(h.*iata, z*anej 0ote$ * trady(ji lud'* indo1iraski(h 5za$bal!, z*y(i#y" z"o i 0okona" ksi(ia de$on'* 1 Cza0 9a rinka, kt'ry kusi" o natrtny$i, rzeszny$i $y.la$i+ /en *y(zyn nada" $u $o( nau(zania ludzko.(i, by $o "a 0od!#a- du(ho*! .(ie#k! o.*ie(enia i *yz*olenia od sansary i, 0o0rzez stoso*anie te(hnik ekstaty(zne o 0orozu$ie*ania si z za.*iata$i oraz stoso*anie e zor(yz$'* (sel"a= sel1ba), otrzy$y*a- bosk! ener i ((hla sol"aB lha sol1ba), a tak#e u*olni- si s0od ne aty*ne o *0"y*u de$on'* (donB don) i z"y(h du(h'* oraz (hor'b 0rzez nie *y*o"any(h+ ;istoria roz*oju Bon z*ykle jest dzielona na trzy okresy= ?+ Bon &ier*otne, kores0onduj!(e z ar(hai(zny$ sza$aniz$e$ i 0o aniz$e$ &'"no(nej i Centralnej %zji, 0raktyko*any$i dzisiaj * niez$ienionej for$ie * niedost0ny(h obszara(h ;i$alaj'* i na 0o rani(zu (hisko1tybetaski$ C+ Jun drun Bon albo 5tare Bon (bon nin $aB bon rnyin 1$a), *ysoko roz*init! kultur staro#ytne o kr'lest*a 5zan 5zun , zaj$uj!(e o obszar *ok'" 'r Kaila. (Aan (hen) * 7a(hodni$ /ybe(ie+ 6*o kr'lest*o roz*in"o *"asny jzyk i 0is$o i zyska"o autono$i na d"u o 0rzed 0o*stanie$ (y*iliza(ji Centralne o /ybetu * DVII *+, kt'ra 0oja*i"a si na ta$ty$ obszarze *raz z 0rzej(ie$ idei buddyz$u indyjskie o+ 5to lat 0'<niej, kr'lest*o 5zan 5zun zosta"o *"!(zone do I$0eriu$ /ybetaskie o, za"o#one o 0rzez dynasti Jarlun '* z /ybetu Centralne o i utra(i"o nie0odle "o.-+ Jednak#e nau(zania jun drun bon nie *y*odzi"y si *y"!(znie z kr'lest*a 5zan 5zun , le(z zosta"y ta$ 0rzyniesione z %zji Centralnej (ir+ /azik) 0rzez taje$ni(zy(h, ubrany(h * bia"e szaty $dr('*, jesz(ze 0rzed nie0okoja$i 0olity(zny$i DVII i DVIII *ieku+ 3dr(y (i zaj$o*ali si 0raktyka$i sza$aski$i, le(zenie$, e zor(yz$a$i, astrolo i! oraz *r'#biarst*e$ (a *i( 0raktyka$i *(hodz!(y$i * sk"ad (ztere(h ni#szy(h )(ie#ek &rzy(zyny s0o.r'd :zie*i(iu )(ie#ek

Bon)+ 60r'(z te o, * sk"ad jun drun bon *(hodzi"o r'*nie# nau(zanie sutry, tantry oraz dzo (zen+ Co *i(ej 1 0rzez 0o"!(zenie aksjo$at'* jun drun bon z buddyz$e$ indyjski$, kr*a*e ofiary ani$isty(zne zosta"y zniesione, (ho- do dzi. s! obser*o*ane u sza$an'* ne0alskie o 0le$ienia Jhan kri+ , trady(ji jun drun bon, 5zenrab 3i"o(ze jest 0rzedsta*iany jako doskonale o.*ie(ony 1 budda, <r'd"o filozofi(zny(h, 0sy(holo i(zny(h i ety(zny(h as0ekt'* sutry, tantry i dzo (zen+ )(ie#ki nosty(kie o o.*ie(enia znajduj! obe(nie z*olennik'* nie tylko *.r'd sa$y(h /ybeta(zyk'*, ale r'*nie# *.r'd tybetaski(h u(hod<('* * India(h i 2e0alu+ E+ 2o*y Bon (bon sar$aB bon sar1$a), o*o( 0o"!(zenia bon z (zas'* kr'lest*a 5zan 5zun z buddyz$e$ indyjski$, re0rezento*any by" 0rzez szko" nin $a0a+ 2o*y Bon (z(i" *iel(e 0osta- s*e o za"o#y(iela z VIII n+e+ 1 Auru &ad$asa$bhana, $istrza tantry 0rzyby"e o z krainy Fddijana, z 0o rani(za indo1iraskie o+ I tak jak nin $a0a, trady(ja ta bazuje na ter$a(h ( ter1$a) (zy ina(zej 1 ukryty(h .*ity(h teksta(h, 0rze(ho*y*any(h 0rzez stule(ia 0rzez buddyjski(h $istrz'* i bon0o taki(h jak &ad$asa$bha*a i :ren0a 2a$kha+ /eksty te bo*ie$ nie $o "y zosta- uja*nione i 0o0ularyzo*ane *.r'd /ybeta(zyk'* * okresie 4niedojrza"o.(i4+ Bon zrefor$o*any jest trady(j! $onasty(zn!, ze szko"a$i filozofi(zny$i i dokonania$i 0or'*ny*any$i z inny$i szko"a$i tybetaskie o buddyz$u, (ho- inkor0oro*a" r'*nie# ele$enty trady(ji indyjski(h, jak (ho-by kult :u(h'* 5tra#nik'*, staro0o aski(h b'st* strze !(y(h dhar$y+ 5za$aniz$ jest nadal 0raktyko*any * s*ej ar(hai(znej for$ie za s0ra*! 0a"o (d0a>1*o) albo (hla0a+ Gunk(ja s0o"e(zna te o ty0u $a inne desy naty ni# funk(ja la$y lub ka0"ana+ 9a$a jest bo*ie$ z re u"y $ni(he$, a je o funk(ja odnosi si do 0o.redni(t*a $idzy .*iate$ boski$ za 0o$o(! $odlit*, $edyta(ji lub obrzd'* z*any(h 0ud#a+ &onadto istnieje * trady(ji la$aisty(znej r'*nie# inny ty0 bon0o 1 n ak0a (sn an s10a), zaj$uj!(y si tantr! i e zor(yz$a$i+ &od(zas dy la$o*ie sku0ieni s! na $odlit*a(h do *y#szy(h instan(ji boski(h, tantrika 0od0orz!dko*uje s*ej *oli du(hy, dziki $o(y in*oka(ji i re(yta(ji $antr+ &a"o nato$iast stosuje te(hniki ekstaty(zne, *(hodzi * od$ienne stany .*iado$o.(i * (elu kontaktu ze .*iate$ du(h'*+ Jednak * /ybe(ie o*e trzy *yr'#niki funk(jonalne $istrz'* du(ho*y(h nie s! rozdzielne+ ,ielu n ak0'*, a(zkol*iek z*ykle byli ni$i #ona(i $#(zy<ni, (zsto nazy*ani s! la$a$i ze *z ldu na to, #e od0ra*iaj! 0ud#e+ 2ierzadko $o ! r'*nie# 0osiada- dy0lo$y uni*ersyte(kie i 0osiada- *ielu z*olennik'* i na.lado*('* *.r'd $ni(h'* i ludzi .*ie(ki(h+ 3o ! by- buddysta$i lub bon0o, (ho*ikszo.- z ni(h nale#y do szko"y nin $a0a+ /ybetas(y sza$ani 0a"o za. identyfikuj! si z nauka$i buddyjski$i+ &a"o *(hodzi * trans *y*o"any ryt$i(zny$ uderzanie$ * bben i .0ie*e$, je o .*iado$o.- 0rze(hodzi * stan na$sze (rna$1shes) i jest u*alniana z (ie$ienia (zaszki do trze(h luster, sy$bolizuj!(y(h *rota do inny(h .*iat'* 1 (hla (.*iata du(h'* niebiaski(h) lub tsen (.*iata du(h'* 'r i zie$i) oraz 9u (.*iata du(h'* 0od*odny(h), od0o*iadaj!(y(h trze$ #y*io"o$= niebu, zie$i i 0odzie$io$, z kt'ry(h *edle sza$askiej kos$olo ii .*iat zosta" ufor$o*any+ , $o$en(ie u*olnienia na$sze, du(h o0ieku(zy sza$ana, tak#e z*any 0a"o, 0rzenika je o (ia"o i 0rze$a*ia je o usta$i+ :u(h ten udziela od0o*iedzi na 0ytania kiero*ane do 0rzez sza$ana i sta*ia dia noz * *y0adku (horoby (z"onka s0o"e(zno.(i+ 2ast0nie zale(a kura(je, * sk"ad kt'rej *(hodzi z*ykle od0ra*ienie obrzdu uzdro*ienia (toB to) * (elu odbudo*ania r'*no*a i ener ety(znej jednostki ze .rodo*iskie$+ 2ast0uje jej rehar$oniza(ja+ ,raz z ustano*ienie$ buddyz$u ofi(jaln! reli i! * /ybe(ie * DI *+, niekt'rzy 0a"o 0rzeszli do klasztor'* lub zostali 0o*o"ani 0rzez rz!d do roli ka0"an'* *yro(zni (hla0a albo sun $a (srun 1$a)+ 2ajs"ynniejszy$ s0o.r'd ni(h jest ka0"an 5tano*y z*i!zany z klasztore$ 2e(zun , 0rzez kt're o 0rze$a*ia du(h &ehar+ Ka0"an jest 0odobno 0o(hodzenia ture(kie o

i nadal s0ra*uje s*! funk(j na *y naniu * stanie :hara$sala * India(h, siedzibie :alajla$y i tybetaskie o rz!du na *y naniu zaraze$+ 2 ank0a, jako $istrz tantry i e zor(ysta, rzadko doznaje o0tania 0rzez du(hy+ Je o na$sze o0usz(za (ia"o i 0rze$ienia si * (ia"o urobione 0rzez u$ys" 1 ilu (yid1lus) i *kra(za * inne *y$iary za 0o$o(! s0e(jalny(h $edyta(ji, dzie 0oszukuje za ubiony(h ele$ent'* duszy zaatako*anej 0rzez z"e du(hy jednostki lub u*alnia dusz s0od kl!t*y (zarnoksi#nika+ Cier0i!(e o z 0o*odu niedo$a a duszy lub (a"ko*itej utraty ja<ni (harakteryzuje s*e o rodzaju bez*"ad, os"abienie, de0resja i brak zaintereso*ania dla oto(zenia+ Je.li la (bla) 1 dusza, subtelne 0ole ener ety(zne s"u#!(e za *ehiku" na0dzaj!(y #y(ie e$o(jonalne jednostki nie jest *yle(zona 0rzez okres kilku $iesi(y, istnieje realne ryzyko .$ier(i dotknite o (horob! (z"o*ieka+ 2 an0a zate$ $usi dokona- rytua"u 40rzyz*ania duszy4 1 la uk (bla> u ), kt'ry 0ole a na *ej.(iu * za.*iaty+ Czaro*nik dziki te$u zdoby*a *iedz konie(zn! do 0osta*ienia dia nozy i zyskuje dodatko*! $o( uzdra*iania+ 7ar'*no 0rakty(y buddyjs(y, jak i bon0o s! od0o*iedzialni za 0ono*ne odkry(ie ter$ 1 4.*ity(h ukryty(h tekst'*4, stano*i!(y(h skarb du(ho*e o dziedzi(t*a /ybetu+ &onie*a# nar'd tybetaski * da*ny(h (zasa(h nie by" oto*y na 0rzyj(ie nauk lub te# istnia"o niebez0ie(zest*o 0rze.lado*a, teksty zosta"y 0rzez .*iado$y(h 4niedojrza"o.(i (zas'*4 ( "'*nie 0rzez &ad$asa$bha*) ukryte * niedost0ny(h rejona(h kraju+ ,iele stule(i 0'<niej zosta"y odnalezione 0rzez terton'* ( ter1ston) 1 bd!(y(h inkarna(ja$i u(zni'* staro#ytny(h $istrz'*+ 2iekt're ze .*ity(h tekst'* zosta"y odkryte * s*ej naturalnej 0osta(i (saterB sa1 ter), inne 0oja*iaj! si tertono$ * *izja(h (da nan B da 1snan ) i obja*ienia(h (niendziuB snyan1r yud), jesz(ze inne zosta"y 0rzekazane dro ! 0is$a auto$aty(zne o i stano*i! 4skarby u$ys"u4 ( onterB d on s1 ter)+ 2ajs"ynniejszy$ z ni(h jest tekst 4Bardo /hodol4 (bar1do thos1 rol), znany na 7a(hodzie jako 4/ybetaska Ksi a F$ar"y(h4+ 9a$a, zar'*no buddysta jak i bon0o, 0osiada u$iejtno.(i uzdra*iania+ ,ielu z ni(h odby"o * ty$ (elu s0e(jalne szkolenie z $edy(yny tybetaskiej * 0rzyklasztorny(h szko"a(h+ 2aj0o0ularniejszy$ z zabie '* le(zni(zy(h jest tse"an (tshe1dban ) albo 4tr*a"e *z$a(nianie4, 0ole aj!(e na 0rzekazaniu uzdra*iaj!(ej ener ii+ 2iejednokrotnie la$a i 2 ak0a 0rzej$o*ali funk(j sza$ana, a 0o 0rzyj(iu 0rzez /ybet reli ii buddyjskiej, *ielu kulturo*y(h bohater'* jak (ho-by uru &ad$asa$bha*a i s"ynny jo in 3ilare0a zosta"o *"!(zony(h do ar(hety0u &ier*sze o 5za$ana+

jo in /o *y$ieszanie du(ho*y(h ko$0eten(ji do0ro*adzi"o do 0rzej(ia da*ny(h te(hnik sza$aski(h 0rzez *y#sze kr i du(ho*e i intelektualne * buddyz$ie tybetaski$ i bon+ :obry$ 0rzyk"ade$ jest *s0o$niana 4/ybetaska Ksi a F$ar"y(h4, * kt'rej la$a funk(jonuje jako 0rze*odnik duszy * jej niebez0ie(znej 0odr'#y 0o krainie Bardo, by $o "a nast!0i- jej reinkarna(ja oraz jako $istrz 0ano*ania nad du(ha$i, kiedy oddaje i$ (z.ener ii *"asne o (ia"a 0od(zas obrzdu (zie+ Rytua" (zie 0rzy0o$ina 0od *ielo$a *z lda$i do.*iad(zenia sza$askiej ini(ja(ji 1 na (o *skazuj! $oty*y odosobnienia i odrodzenia i jest sz(ze 'lnie efekty*ny * za0obie aniu roz0rzestrzeniania si infek(ji+ 6bie *y$ienione 0raktyki 0rzedsta*iaj! 0ro(es 0rzy*ra(ania sfra $entaryzo*anej duszy jej (a"o.(io*e o *y$iaru+ , kulturze tybetaskiej znajduje$y har$onijne 0o"!(zenie staro#ytny(h te(hnik ekstaty(zny(h 0o(hodz!(y(h z 0'"no(no1azjaty(kiej trady(ji sza$askiej z *ysoko roz*inity$i nauka$i buddyz$u i bon+ /eraz, u 0ro u DDI *ieku, kiedy nasza $iejsko1 0rze$ys"o*a te(hnolo ia z roz0asany$, nie0o*strzy$any$ ko$er(jaliz$e$, do0ro*adza do de*asta(ji .rodo*isko naturalne i nara#a na niebez0ie(zest*o (a"! ras ludzk!, $!dro.staro#ytne o /ybetu i je o nauki 0odkre.laj!(e har$oni * z*i!zku z natur! i inny$i istota$i #y*y$i, $o ! *nie.- o ro$ny *k"ad * st*orzenie no*e o ty0u .*iat"ej lobalnej (y*iliza(ji z ludzki$ obli(ze$+ tum. Agnieszka Szmidel

Szamanizm rdzennej tradycji bon


45ha$anis$ in the 2atiHe Bon /radition of /ibet4 /he Voi(e of Clear 9i ht (Hol+II, no+E, Gall ?IIE) /enzin ,an yal Rin0o(ze

5za$aniz$ jest staro#ytn! trady(j! *yst0uj!(! * kultura(h (a"e o .*iata, do(eniaj!(! har$onijny z*i!zek $idzy ludzko.(i! a natur!+ 7e *z ldu na zanie(zysz(zenie i eks0loata(j .rodo*iska, kt're * ostatni(h (zasa(h *zros"y alar$uj!(o s0ro*adzaj!( no*e (horoby, dla ludzko.(i sta"o si jesz(ze bardziej istotne odkry(ie zasady har$onii+ /a (entralna kate oria sza$aniz$u $a na (elu na0ra* szkody *yrz!dzonej zie$i i o(hron ludzi i natury 0rzed *0"y*e$ ne aty*ny(h si" i (horoba$i+ Istnieje stary tybetaski $it o 0o(hodzeniu ne aty*ny(h si", kt'ry *y$ienia 0rzy(zyny (hor'b+ 7 o ro$nej 0r'#ni, dzie ni( nie istnieje, 0oja*i"o si .*iat"o (2an "a 6den) oraz (ie$no.-+ 7e zjedno(zenia $skiej (ie$no.(i 3un0a 7erden z #esk!, 3undzi :ziatso narodzi"o si truj!(e jajo+ Jajo *yklu*aj!( si $o(! s*ojej *"asnej ener ii *y0u.(i"o 0ar ku niebu, daj!( 0o(z!tek ne aty*nej ener ii 0rzestrzeni+ &oja*i"y si b"yska*i(e, rad i zak"'(enia 0lanetarne+ Bia"ko *yla"o si na zie$i i zatru"o j!, daj!( 0o(z!tek (horobo$ 0o(hodz!(y$ od na '*, taki$ jak u0o.ledzenia fizy(zne, tr!d i (horoby sk'ry+ 5koru0a da"a 0o(z!tek truj!(y$ bronio$ i (horobo$ infek(yjny$B u0o.ledzenia i (horoby ludzi i z*ierz!t 0o(hodz! z b"onyB a z sa$e o #'"tka *y"oni" si Czidak 2a 0o, Czarny 7"y Kradn!(y Jy(ie, o na0(znia"y(h ro<ny(h o(za(h, z rzytaj!(y(h zba(h i z$ierz*iony(h *"osa(h, kt're o kre* unosi si * 0rzest*orza ni(zy$ (h$ura, trzy$aj!(y (zarny krzy# z"ej $o(y * 0ra*ej r(e i lasso *yz*alaj!(e zarazy * le*ej+ 2e aty*ne $o(e te o jaja st*orzy"y narodziny, staro.-, (horoby i .$ier-, (ztery (ier0ienia *ielkie jak o(ean+ Czarny 7"y Kradn!(y Jy(ie jest de$one$ nie*iedzy+ /o*arzyszy $u orszak (ztere(h de$on'*= bia"y de$on zazdro.(i 0rzy0o$ina (z"o*ieka z "o*! ty rysa i z$usza ka#de o do 0oddania si (ier0ienio$ narodzin, #'"ty de$on du$y o "o*ie *#a z$usza ka#de o do 0oddania si (ier0ienio$ staro.(i, (zer*ony de$on 0rzy*i!zania o "o*ie krokodyla z$usza ka#de o do 0oddania si (ier0ienio$ (hor'b a (zarny de$on niena*i.(i nosz!(y ka0al (kieli(h z (zaszki) z$usza ka#de o do 0oddania si (ier0ienio$ .$ier(i+ /e 0i- de$on'* $anifestuj!(y(h tru(izny

0i(iu na$itno.(i (nie*iedzy, 0rzy*i!zania, niena*i.(i, du$y i zazdro.(i) da"o 0o(z!tek @K+ KKK ne aty*no.(i, kt're *esz"y do sze.(iu .*iat'* e zysten(ji istot (bo '*, 0'"bo '*, ludzi, z*ierz!t, "odny(h du(h'* i istot 0iekielny(h) i 0ra*ie (a"ko*i(ie znisz(zy"y esen(j istot i zie$i+ , ty$ $o$en(ie *ielki $drze( bon, 5an "a :iu0a, za$anifesto*a" si jako ro<ny jida$ /so(zo i 0okona" 0i- de$on'*+ &rzy tej okazji 5an "a :iu0a z*i!za" de$ony z"o#enie$ .lubo*aB je o nauki *(i!# 0osiadaj! $o( ko$uniko*ania si z ty$i ne aty*ny$i si"a$i+ 2a to .lubo*anie 0o*o"uj! si tybetas(y sza$ani * rytua"a(h, kiedy ko$unikuj! si z nie0okoj!(y$i du(ha$i, a * sz(ze 'lno.(i z 0i(io$a *ielki$i de$ona$i, * (elu 0rzekonania i(h, by nie s0ra*ia"y 0roble$'* i 0o$ieszania= 42a $o(y obietni(y, kt'r! z"o#yli.(ie 5an "a :iu0ie nie *olno *a$ na(hodzi- $oje o 0or(zy(iela ani $oi(h ludzi za (o daj *a$ *yku04+ Gakty(znie * trady(ji tybetaskiej, 0o$i$o #e sza$an $o#e nie 0ostrze a- du(ha st*arzaj!(e o jaki. 0roble$, dziki $o(y rytua"u sza$askie o *ykonane o *e *"a.(i*y s0os'b, dekla$uj!( $it obja.niaj!(y 0o(hodzenie rytua"u i sk"adaj!( od0o*iednie ofiary, kontaktuje si z du(he$ 0rzy0o$inaj!( $u o .lubo*aniu nie 0rzeszkadzania ludzio$+ 3it ten 0o(hodzi ze staro#ytnej reli ii tybetaskiej bon+ ,ed"u nauk dzo (zen, naj*y#szej .(ie#ki du(ho*ej * tej trady(ji, (horoby i 0roble$y stano*i! skutek nier'*no*a i 0o*odo*anej dualisty(zn! *izj!, kt'ra 0oja*ia si dy osoba nie 0ozostaje * naturalny$ stanie u$ys"u+ :ziki kon(e0tualiza(ji 0oja*iaj! si ne aty*ne i nios!(e stres e$o(je, kt're *y*o"uj! * (z"o*ieku zaburzenia ner*o*e i (horoby fizy(zne+ 5za$ani z /ybetu utrzy$uj! od$ienny 0o l!d+ Jak sza$ani rdzennej %$eryki (zy jakie okol*iek $iejs(a, sza$ani tybetas(y *ierz!, #e <r'd"e$ (horoby jest nier'*no*a a ener ii, kt'r! *yt*arzaj! ludzie 0o$idzy sob! a (a"y$ istnienie$ dra#ni!( du(hy natury+ ,ierz!, #e aby le(zy- ludzi, zie$i i 0rzestrze, nale#y na*i!za- kontakt z ty$i du(ha$i, nie*idzialny$i dla z*yk"y(h istot, * (elu 0rzy*r'(enia r'*no*a i i 0ono*ne o ustano*ienia har$onijne o z*i!zku z ni$i+ :u(ha$i ty$i s! du(hy 0i(iu #y*io"'* ( 0rzestrzeni, 0o*ietrza, *ody, o nia i zie$i), (ztere(h 0'r roku i du(hy natury= zie$i, drze*, ska", 'r, rzek, ro.lin, nieba, s"o(a i ksi#y(a, *iazd i (h$ur et(+, kt're ludzie 0odra#nili roz$aity$i akty*no.(ia$i+ 2a 0rzyk"ad, ludzie naruszyli siedziby sadak (du(h'* zie$i), nien (du(h'* drze*) i tsen (du(h'* ska") ko0i!( leb, .(inaj!( drze*a i *ydr!#aj!( 'ry, rozz"o.(ili theuran (du(hy 0rzestrzeni) zanie(zysz(zaj!( 0o*ietrze, rozdra#nili lu (na '* lub du(hy *odne) zanie(zysz(zaj!( rzeki i jeziora+ /e zanie(zysz(zenia dotykaj! *e*ntrzne o istnienia ludzi na r'*ni z i(h .rodo*iskie$B zanie(zysz(zaj!( ze*ntrznie *od ludzie zatru*aj! *e*ntrznie s*oj! kre*, zanie(zysz(zaj!( 0rzestrze zatru*aj! s*oje u$ys"y, zanie(zysz(zaj!( o ie zanie(zysz(zaj! (ie0"ot s*oje o (ia"a, zanie(zysz(zaj!( zie$i zatru*aj! s*oje (ia"a+ 5za$ani le(z! 0rzydarzaj!(e si u$ys"o*e i fizy(zne zak"'(enia, le(z tylko * *arst*ie rubej 1 fizy(znej+ ,ed"u nauk bon, dole li*o.(i 0o*odo*ane s! albo (horoba$i fizy(zny$i (nad) albo zak"'(enia$i ener ii #y(io*ej 0rzez du(ha (don)+ &a(jent jest dia nozo*any i je.li (horoba $a etiolo i fizy(zn! *zy*a si lekarza, by zbada" $o(z i 0ulsB je.li jest ona s0o*odo*ana 0rzez du(ha, trzeba *ez*a- sza$askie o uzdro*i(iela+ :ziki $edyta(ji, a (z.(iej dziki *r'#bo$ i astrolo ii, sza$an odkryje natur zak"'(aj!(e o du(ha i s0os'b na je o 0ozby(ie si+ Jedny$ z *ielu s0osob'* jest o0"a(enie *yku0u+ 7a"o#y(iele$ rdzennej tybetaskiej trady(ji reli ijnej bon by" /on0a 5zenrab 3i"o(zie, a 0od!#aj!(y(h za ty$i nauka$i z*ie si bon0a$i+ /rady(yjny$ okre.lenie$ $istrza 0raktykuj!(e o nauki 5zenraba jest 4szen4+ Bon0o*ie klasyfikuj! du(ho*e nauki i 0raktyki 5zenraba * ra$a(h :zie*i(iu )(ie#ek, dziel!( je na (ztery )(iezki &rzy(zyny i 0i- )(ie#ek

Rezultatu+ 5za$aniz$ tybetaski nale#y do 0ier*szy(h (ztere(h )(ie#ek &rzy(zyny+ 5za$ani * /ybe(ie 0rzyj$uj! bardzo 0rzyzie$n! i dualisty(zn! 0osta* *obe( #y(ia, le(z!( zak"'(enia i (horoby * ty$ #y(iu, nie $y.l!( o #y(iu nast0ny$+ Cho(ia# i(h $oty*a(j! jest altruisty(zna (h- "a odzenia (ier0ienia inny(h, brakuje i$ 0obudzenia nieo rani(zone o *s0'"(zu(ia, kt're $o#na znale<- * dro a(h skutko*y(h+ A"'*n! r'#ni(! 0o$idzy 0rzy(zyno*y$i a skutko*y$i dro a$i jest nieobe(no.- u ty(h 0ier*szy(h kulty*o*ania *s0'"(zu(ia *obe( *szystki(h (zuj!(y(h istot i (h(i urze(zy*istnienia stanu Buddy jako ins0ira(ji do 0raktyki+ 7oba(zyli.$y ju#, #e 0ier*sze (ztery dro i 0rzy(zyno*e obej$uj! rdzenne tybetaskie .(ie#ki sza$askie, kt're za*ieraj! *iar * du(hy+ :ro i te z*ane s!= (zaszen, 4)(ie#ka 5zen &rze*idy*ania4, nan szen, 4)(ie#ka 5zen )*iata ,idzialne o4, trulszen, 4)(ie#ka 5zen ($a i(znej) Iluzji4 i si(zen, 4)(ie#ka 5zen 8 zysten(ji4+ Czaszen, 0ier*sza, obej$uje $edy(zna dia noz i uzdra*ianie oraz roz$aite staro#ytne rytua"y *r'#biarskie i astrolo i(zne, kt're *ykonuj! sza$ani, a#eby roz0ozna- (zy osoba, kt'ra $a by- le(zona 0osiada nier'*no*a ener ety(zn! (zy te# jest nie0okojona 0rzez du(ha de$oni(zne o lub ne aty*n! ener i (o kt'ry(h *(ze.niej *s0o$inali.$y)+ :o dzisiaj rytua"y te s! szeroko 0raktyko*ane * tybetaski(h *s0'lnota(h+ :ru a dro a, nan szen, obej$uje roz$aite rytua"y o(zysz(zenia, aby *ez*a- ener i i s0ro*adzi- dobrobyt, aby 0rzy*o"a- 0ot#ne b'st*a i z"o#y- i$ ofiary albo te# o0"a(i- *yku0 du(ho$ de$oni(zny$ a tak#e by st"u$i- i *yz*oli- ne aty*ne $o(e+ 5za$an z trze(iej .(ie#ki, trulszen, udaje si ta$, dzie jest $o(na dzika ener ia, by *ykona- 0raktyki ujarz$ienia du(h'* i de$on'*, kt're na(hodz! te $iejs(a, 0od0orz!dko*uj!( je sobie, a#eby $u s"u#y"y+ 6si! a to dziki 0raktyko*aniu $antr (s"'* $o(y $a i(znej), $udr ( est'* $o(y *ykony*any(h rko$a * (elu ko$unika(ji si z bo a$i i du(ha$i), sa$adhi ($edyta(ji) i *ykony*aniu sadhan (0raktyk rytualny(h), a#eby *ej.- * kontakt z ro<ny$i b'st*a$i, taki$i jak Lal$o (zy Czen$o+ Cele$ ty(h ro<ny(h 0raktyk, kt're s! skiero*ane bez0o.rednio 0rze(i*ko *ro o$ nauk, jest o(hrona 0raktykuj!(y(h i nauk 0rzed niebez0ie(zest*e$ i ro<ba$i+ Bardzo *a#ne jest *ykony*a- te dzia"ania z 0osta*! $i"o.(i i *s0'"(zu(ia *obe( inny(h istotB nie 0o*inny byone *ykony*ane tylko dla 0o#ytku sza$ana+ &ra(a z dusz! #y*e o i z$ar"e o jest istotny$ 0rzed$iote$ (z*artej dro i, si(zen, kt'ra za*iera sz(ze '"o*e *yja.nienia zasady duszy (la), u$ys"u (i) i $y.l!(e o u$ys"u (se$)= 49a jest .lade$ kar$i(zny$ z$a azyno*any$ * kunszi na$sze lub 0odsta*ie .*iado$o.(iB se$ 0od!#a .lade$ kar$i(zny$ i *yt*arza od(zu(ie b"o o.(i, b'lu lub neutralno.(i, kt're do.*iad(zane s! 0rzez i4+ Kiedy dusza #yj!(ej osoby jest utra(ona, rozbita lub zaburzona, istniej! 0raktyki 0rzy*o"ania i *z$o(nienia jej ener ii, taka jak 0rzy*o"anie duszy+ , z*i!zku ze .$ier(i! istnieje *yja.nienie @? r'#ny(h rodzaj'* .$ier(i, taki(h jak *y0adki, sa$ob'jst*a, zab'jst*a i niesz(z.li*e *y0adki+ Roz0oznaj!( rodzaj .$ier(i, bardzo istotne jest *ykona- od0o*iednie rytua"y, sz(ze 'lnie je.li .$ier- *ydarzy"a si * $iejs(u ener ety(znie zaburzony$ (n0+ taki$, * kt'ry$ 0odobne *y0adki re ularnie si zdarzaj!)+ 5z(ze 'ln! $etod!, kt'r! $o#na znale<- na tej drodze, jest $etoda 4(ztere(h *r't4 dla 0okony*ania ne aty*ny(h du(h'*, *ykorzystuj!(a EMK r'#ny(h s0osob'*+ Jest te# *iele rytua"'* 0o rzebo*y(h i ryt'* 0ro*adzenia duszy naty(h$iast 0o .$ier(i, ko$uniko*anie si z du(he$ u$ar"e o i kar$ienie o a# do nast0ny(h narodzin+ Jedn! z najbardziej istotny(h 0raktyk *ykony*any(h 0rzez tybetaski(h sza$an'* .(ie#ki si(zen, jest 0raktyka s0ro*adzania duszy+ &raktykuje si j! na d*a s0osoby= lalu, dos"o*nie odku0ienie lub *yku0ienie duszy i (zilu, odku0ienie #y(io*ej ener ii+ &raktyki te s! szeroko roz0o*sze(hnione * trady(ji bon, a tak#e *e *szystki(h szko"a(h buddyz$u tybetaskie o+ Je.li by si (h(ia"o od0o*iedzie- na 0ytanie, (zy$ jest dusza i ener ia #y(ia, $o#na by 0o0a.- * bardzo d"u ! filozofi(zn! dyskusj, le(z kr'tko $'*i!( ener ia #y(ia jest si"!, kt'ra utrzy$uje u$ys" i (ia"o raze$, a dusza jest ener i!

#y(io*! osoby+ 7e*ntrzne ne aty*ne si"y $o ! s0o*odo*a- os"abni(ie, zaburzenie lub na*et utrat ty(h d*'(h si"= dziki rytua"o$ lalu i (zilu si"y te $o ! zosta- 0rzy*o"ane, zre enero*ane i zr'*no*a#one+ %#eby 0rzy*o"a- si" #y(io*! * rytuale (zilu, sza$an *ysy"a ener i 0ro$ieni .*ietlny(h * 0osta(i hak'*, aby z"a0a- b"o os"a*iest*a r'#ny(h Budd'*, $o( *szystki(h o0iekun'*, o0iekunek i stra#nik'*, $a i(zn! $o( *szystki(h du(h'* i o.$iu klas istot oraz ener i *italn! si"y #y(io*ej istot sze.(iu .*iat'*+ ,zy*a t 0ot#n! ener i ze *szystki(h k!t'* *sze(h.*iata i ku$uluje * sylaba(h, kt're *0ro*adza do ser(a zaburzonej osoby 0o0rzez (zakr korony, *z$a(niaj!( je o *italn! si" #y(io*!+ Jedny$ z zasadni(zy(h s0osob'* *z$a(niania si"y #y(io*ej jest re(yta(ja $antry b'st*a #y(ia+ /eksty 0o*iadaj!, #e dziki tej $o(y sza$an 0rzy*o"uje si" #y(io*!, dziekol*iek ona jest+ Je.li si ona ko(zy sza$an j! 0rzed"u#a, je.li jest *y(zer0ana on *z$a(nia j!, je.li jest rozer*ana on ja zszy*a, je.li jest oder*ana on j! 0rzyt*ierdza+ &rzy*r'(enie duszy lalu jest *ykony*ane * 0odobny s0os'b= sza$an *zy*a du(ha, kt'ry ukrad" lub zaburzy" dusz osoby i ofiaro*uje $u tor$ ((iastko ofiarne) 0rzedsta*iaj!(! z*i!zek 0i(iu z$ys"'* 0rzyje$no.(i, (a"ko*i(ie zado*alaj!( o *izualizo*any$ 0rzed$iote$, (o s0ra*ia, #e naty(h$iast oddaje on dusz, kt'r! *zi!"+

z"odziej si"y #y(io*ej ,ydaje si istnie- silny z*i!zek 0o$idzy 0raktyk! 0rzy*r'(enia duszy a 0o0ularn! 0raktyk! lun ta, 0rzy*o"ania sz(z.(ia i zdolno.(i 0o0rzez 4roz0tanie *ietrzne o konia4+ Jest to bardzo 0ot#ny rytua", dla kt're o *ielkie ru0y /ybeta(zyk'* zbieraj! si raze$, by o *ykona- na sz(zy(ie 'ry 0ier*sze o i trze(ie o dnia 2o*e o Roku+ F(zestni(y 0odnosz! si i 0rzy*o"uj! du(hy 'rskie dy$e$ ofiarny$, unosz!( do 'ry fla i ofiarne i rozrzu(aj!( 0i(iokoloro*e kartki z $antra$i * 0rzestrze, a#eby *z$o(ni- 0ran (*iatry ener ii #y(io*ej), kt're *s0o$a a la+ , ten s0os'b r'*nie# la jest uzdra*iane i *z$a(niane, (ze o konsek*en(j! jest *zrost zdolno.(i, sz(z.(ia i bo a(t*a u(zestnik'* i jakiekol*iek 0odej$! 0rzedsi*zi(ie, stanie si ono suk(ese$+

Rdzenne sza$anisty(zne 0raktyki, takie jak rytua"y uzdra*iania, 0od(zas kt'ry(h $istrzo*ie auto(htoni(znej tybetaskiej reli ii bon ko$unikuj! si, * 0e"ni .*iado$ie lub * do.*iad(zaj!( *yj.(ia 0oza (ia"o, z du(ha$i i de$ona$i, kt're to r'*nie# $o ! uosabiastany 0sy(holo i(zne jednostki, takie jak 0i- na$itno.(i, s! szeroko 0raktyko*ane *e *szystki(h szko"a(h buddyz$u tybetaskie o, na*et 0o.r'd ty(h ja*nie intelektualny(h i z filozofi(zny$ za(i(ie$+ ,arto zau*a#y-, #e jedny$ ze s0osob'*, * jaki szko"y buddyjskie usi"o*a"y st"u$i- bon, by"o oskar#anie o brak intelektualne o o.*ie(enia, o 0ry$ity*ny sza$aniz$B le(z * naj "bszy$ sensie sza$askie *ierzenie jest sa$! kr*i! #y(ia /ybeta(zyk'*+ :la 0rzyk"adu, /ybeta(zy(y ze *szystki(h szk'" reli ijny(h, kiedy za(horuj!, bez o0or'* od0ra*iaj! rytua"y, takie jak 0odnoszenie fla $odlite*ny(h dla 0rzy*o"ania stra#nik'*, (zy te# rytua"y *yku0ienia, s"u#!(e usuni(iu zaburzaj!(y(h du(h'*+ 5za$aniz$ za*iera *iele $!dro.(i, kt'ra *ykorzysty*ana jest do har$onizo*ania nier'*no*a i, 0o0rzez 0ra( nad 0rzy*ra(anie$ dobre o z*i!zku z du(ha$i dziki *"a.(i*ej ko$unika(ji i sk"adaniu ofiar+ /ak#e 0ra(a rdzenny(h sza$an'* a$erykaski(h, kontakto*anie si ze stra#nika$i z*ierz(y$i dla 0rze*odni(t*a, $o(y i *iedzy, 0osiada *ielk! *arto.- dla uzdra*iania i 0rzy*ra(ania har$onijne o z*i!zku ze z*ierzta$i, #y*io"a$i, niebe$ i (a"y$ .rodo*iskie$+ % jednak bon0o*ie, 0raktykuj!(y )(ie#k Rezltatu $' liby ostrze( *s0'"(zesny(h za(hodni(h sza$an'* 0rzed niebez0ie(zest*e$ z*i!zany$ z niekt'ry$i 0raktyka$i, kt're oni *ykonuj!, taki$i jak bbno*a 0odr'# * 0oszuki*aniu stra#nika z*ierz(e o, kt're$u 0ote$ (a"ko*i(ie ufaj! i *s0'"0ra(uj! z ni$ 0rzy uzdra*ianiu+ 2a 0e*no taki stra#nik z*ierz(y, kt're o na0otyka sza$an 0od(zas 0odr'#y bbno*ej jest bardzo 0o#yte(zny+ , te o rodzaju 0odr'#y (zy do.*iad(zenia(h *yj.(ia z (ia"a $o#na jednak s0otka- setki r'#ny(h istot, 0odobnie jak nie1ludzkie istoty *kra(zaj!( do .*iata ludzkie o na0otkaj! setki ludzi+ Jest to * 0e*ny$ sto0niu niebez0ie(zne, jako #e trudno jest sza$ano$ roz0ozna- (zy i(h z*ierz jest *"a.(i*e (zy te# nie, a u(znio$ sza$ana nie *olno jest *yja*ia- to#sa$o.(i i(h z*ierz(e o 0o$o(nika inny$ sza$ano$+ :o.*iad(zenie sza$anisty(zne jest bardzo istotne, a de(yduj!(e jest 0osiadanie *"a.(i*e o stra#nika, kt'ry $usi by- odnaleziony dziki 0ra*dzi*ej .*iado$o.(i i urze(zy*istnieniu+ 2a 0rzyk"ad, *ikszo.- $iejs(, $iejs(o*o.(i i 'r * /ybe(ie 0osiada s*oi(h *"asny(h stra#nik'*, tak jak roz$aite reli ijne szko"y 0osiadaj! b'st*a o0ieku(ze= le(z to jo ini, la$o*ie i urze(zy*istnieni $istrzo*ie roz0oznali, 0od0orz!dko*ali sobie i ini(jo*ali te 0ot#ne b'st*a jako dhar$a0ale (zy te# stra#nik'* nauk+ 7ani$ s0otka"y one ty(h $istrz'* by"y naj(z.(iej dziki$i i zdradli*y$i du(ha$i lub du(ha$i z"y(h lub 0o$ieszany(h ludzi+ /ak sa$o stra#ni(y z*ierz(y, kt'ry(h na0otykaj! sza$ani $o ! by- <li+ &odsu$o*uj!(, *ydaje $i si, #e *ielu sza$an'* dzia"aj!(y(h dzisiaj na 7a(hodzie sku0ia si na 0ra(y z e$o(ja$i i 0roble$a$i te o #y(ia, na*i!zuj!( z*i!zki z du(ha$i dziki bbno*y$ 0odr'#o$ * (elu le(zenia siebie i inny(h+ &raktyka ta jest bardzo 0o#yte(zna * le(zeniu u$ys"o*y(h i fizy(zny(h zaburze+ 7 0e*no.(i!, 0ra(a, kt'r! *ykonuj! sza$ani jest r'*nie# bardzo istotna dla 0rzy*r'(enia ekolo i(znej r'*no*a i, ale nie 0o*inna 0ozosta*a- na ty$ 0ozio$ie+ &o*inna 0ro*adzi- ku 0o "bieniu *iedzy obej$uj!(ej zrozu$ienie natury u$ys"u i 0obudzenie (h(i 0raktyko*ania konte$0la(ji * (elu urze(zy*istnienia stanu Buddy+ tum. Dariusz Misiuna

Lista duchw
9ista istot e zystuj!(y(h r'*nole le * .*ie(ie *ed"u trady(ji bon= (fra $ent z tekstu J+ Reynoldsa 45ur(ho= Burnt Good 6fferin in the Bon0o /radition4, kt'ry zostanie o0ubliko*any nak"ade$ *yda*ni(t* *e*ntrzny(h) Istniej! roz$aite klasy du(h'*+ :u(hy o*e $o ! si nosi- z za$iare$ ze$sty lub od*etu, #y*i- nie(h- (zy 0o 0rostu z"o.li*e albo szkodli*e inten(je+ /e s! * #y(iu <r'd"e$ 0rzeszk'd ( iek, b e s) i (horoby 0onie*a# blokuj! *italno.- osoby, kt'ra o*e du(hy urazi"a+ /o kar$i(zny od*et na sile #y(io*ej (so i len(zak, sro 1 i lan1(ha s)+ &oni#ej *idnieje (z.(io*a lista taki(h du(h'*=

?+ Bhuto*ie (dziunk0o, >byun 10o), * dos"o*ny$ brz$ieniu 4du(hy zasadni(ze4, kt're o 'lnie rze(z bior!( stano*i! od0o*iednik te o, (o z*ie$y 4du(ha$i4 * jzyku an ielski$ (zyli du(h'* na*iedzaj!(y(h $iejs(e albo osob+ C+ :on ( don) albo o 'lnie rze(z bior!( 4z"e du(hy4+ /er$ine$ don okre.la si r'*nie# ne aty*n! 0ro*oka(j ener ii b!d< atak 0sy(hi(zny+ E+ 3atriki ($a$o, $a1$o), * dos"o*ny$ brz$ieniu 4bo inie $atki4, nie bd!(e jednak sz(ze 'lnie $at(zyne albo*ie$ 0rzybieraj! 0osta- szkaradny(h *ied<$, (zstokroobdarzony(h z*ierz(y$ "be$+ Re0rezentuj! one #eskie ener ie t"u$ione i nadu#y*ane 0rzez $sk! s0o"e(zno.- oraz 0atriar(halny "ad, dlate o te# du(hy o*e s! *yj!tko*o niebez0ie(zne, z*"asz(za dla $#(zyzn+ N+ :akinie (kandro$a, $kha>1> ro1$a), * dos"o*ny$ brz$ieniu 4(hodz!(e 0o niebie4, stano*i! od0o*iednik te o, (o * za(hodniej trady(ji okre.la si $iane$ 4(zaro*ni(4+ Re0rezentuj! kobiety oraz #eskie ener ie, kt're *y$ykaj! si kontroli kon*en(jonalne o s0o"e(zest*a i 0atriar(halne o "adu+ O+ :e$ony A'rny(h Krain (jadu, ya1bdud)+ M+ :e$ony :olny(h Krain ($adu, $a1bdud)+ P+ :u(hy Jen, kt're za$ieszkuj! 0o.rodku (0arien, bar1 +yen)+ @+ 3skie i #eskie du(hy (0odon $odon, 0ho1 don $o1 don)= &odobnie jak * sferze ludzi i z*ierz!t, 0"e- i rodzaj 0ozostaj! na*et * Inny$ )*ie(ie+ &o dru iej stronie nikt nie u*alnia si od 0"(i+ I+ 2a o*ie (lu, klu) albo *#o*e du(hy *odne za$ieszkuj! zbiorniki *odne, <r'd"a *ody takie jak kryni(e lub *odos0ady albo 0od 0o*ierz(hni! zie$i+ 7 natury (htoni(zne kontroluj! dostatek, 0o$y.lno.-, $o(e 0"odno.(i jak r'*nie# s0ro*adzanie okreso*y(h desz(z'*+ 3i$o, i# s! one zasadni(zo #y(zli*ie us0osobione *obe( ludzko.(i, ura#one *y*o"uj! (horoby sk'ry+ ?K+ Rakszaso*ie (syn0o, srin10o) albo ludo#er(ze de$ony z*ane s! tak z 0o*odu s*oje o za$i"o*ania do 0o#erania ludzkie o (ia"a+ &o*iada si (zsto, #e za$ieszkuj! one odle "e *ys0y *ielkie o o(eanu 0o"udnio*e o+ ??+ Aandhar*o*ie (tryza, dri1za), * dos"o*ny$ brz$ieniu 4#y*i!(y si *onia$i4, to sylfy

lub du(hy 0o*ietrza kojarzone z kierunkie$ *s(hodni$+ Czsto s"u#! bo o$ lub de*o$ jako 0ie.niarze i $uzy(y+ /y$ sa$y$ $iane$ /ryza okre.la si du(ha * bardo i du(ha albo .*iado$o.- "!(z!(! si z (zer*ony$ ele$ente$ $atki i bia"y$ ele$ente$ oj(a 0o to, by ut*orzy- * $a(i(y e$brion, dy# z odnie z trady(j! 0o*iada si, #e #y*i! si one dy$e$ i *oni! z ofiar (a"o0alny(h dla za$ar"y(h+ ?C+ Jakszo*ie (nodzin, nod1sbyin), * dos"o*ny$ brz$ieniu 40o*oduj!(y szkody4, to zasadni(zo du(hy zie$i i drze*+ &odobnie jak na o*ie strze ! one bo a(t* i skarb'* zie$i u(iele.niaj! nato$iast $o(e 0"odno.(i i urodzaju+ ?E+ Ja$o*ie (szyndzie, shin1rje) to 0ot#ne, ro ate b'st*a o z*ierz(y(h "ba(h *"adaj!(e kraina$i z$ar"y(h+ ?N+ ,ajude*o*ie (lun la, rlun 1lha) to du(hy szybuj!(e na *ietrze+ ?O+ Ku$bhando*ie (trulbu$, rul1bu$) to u0iory na*iedzaj!(e ($entarze oraz 0ola kre$a(yjne+

?M+ :e*o*ie ((hla, lha) to niebias(y bo o*ie za$ieszkuj!(y niebiosa+ &odobnie jak anio"o*ie na 7a(hodzie re0rezentuj! oni $o(e .*iat"a oraz "adu ?P+ %suro*ie ((hla$ajin, lha1$a1yin) albo tytani to rasa starszy(h bo '* zdetronizo*any(h i str!(ony(h 0rzez :e*'*+ &rzeby*aj! oni obe(nie * *ielki(h 0odzie$ny(h $iasta(h 0od kos$i(zn! 'r! 5u$eru+ ?@+ 3ara albo dud (du, bdud) to naz*a "'*nej rasy de$on'* bd!(y(h u(iele.nienie$ si" (ie$no.(i i (haosu, kt're to(z! nieustann! *ojn z (hla albo niebiaski$i bo a$i+ 6ba okre.lenia du i dre (>dre) $o ! odnosi- si zar'*no do de$on'* * o 'le jak i do (zaj!(ej si * duszy ludzkiej sk"onno.(i do z"a+ ?I+ 3u (d$u) to b'st*a albo (hla niebiaskie o 0o(hodzenia, kt're * za$ierz(h"y(h (zasa(h zst!0i"y z niebios na zie$i daj!( 0o(z!tek li(zny$ rodo$ kr'le*ski$+ CK+ ,i hno*ie ( iek, b e s) to o 'lnie rze(z bior!( du(hy st*arzaj!(e 0rzeszkody, utrudnienia oraz *y*o"uj!(e niez od+ C?+ Bhu$i0ati albo sadak (sa1bda ), * dos"o*ny$ brz$ieniu 40osiada(ze runtu4, to lokalne du(hy zie$i i runtu, kt're za$ieszkuj! sz(ze 'lne, .(i.le okre.lone $iejs(a i obszary+ CC+ Cen (btsan), * dos"o*ny$ brz$ieniu 4(i 0ot#ni4, to (zer*one du(hy zbrojny(h *ojo*nik'* konny(h, kt're dzier#! d"u ie *"'(znie z zatknity$i (zer*ony$i (hor! *ia$i oraz inny or#+ Kojarzy si je z*ykle z (zer*ony$i ska"a$i i (zsto 0o*iada, #e za$ieszkuj! 'rskie 0rze"(ze+ /o zaz*y(zaj du(hy dzielny(h i szla(hetny(h *ojo*nik'*, kt'rzy stra(ili #y(ie * *al(e+ Fra#one *y*o"uj! r'#ne od$iany raka, sz(ze 'lnie za. * dzisiejszy(h (zasa(h z 0o*odu 0ost0uj!(ej de*asta(ji .rodo*iska naturalne o+ CE+ Bo o*ie 'r (ju(hla, yul1lha), zaz*y(zaj rasy (a$ QB (en (btsan) 1 0rzy0+ J+57+R,

za$ieszkuj! "'*n! 'r *yrastaj!(! 0onad dany obszar albo rejon+ Kontroluj! * dany$ rejonie lokalne du(hy natury i s0ra*uj! nad ni$i *"adz+ CN+ 3en(un (s$an1btsun) albo $en$o (s$an1$o) to 0artnerki *ojo*ni(zy(h bo '*, (zsto kojarzone z jeziora$i+ Ka#de$u 0ot#ne$u bo o*i 'r albo ju(hla, 0anuj!(e$u nad dany$ obszare$ od0o*iada *"a.(i*a bo ini jeziora+ CO+ 2ie1ludzkie du(hy ($i$ajin, $i1$a1yin), ty$ o 'lny$ $iane$ okre.la si *szystkie du(hy natury+ CM+ 7e ( zed) to rodzaj du(ha ska" lub zie$i 0odobny do to ( tod), o 'lnie rze(z bior!( *ro ie o us0osobienia 0otrafi s0ra*i-, #e (z"o*iek staje si "u(hy albo nie$y+ CP+ :zial0o (r yal10o), * dos"o*ny$ brz$ieniu 4kr'lo*ie4, to du(hy os'b o *yj!tko*y(h zdolno.(ia(h, z*ykle ka0"an'* albo $a '*, kt'rzy z$arli *a"to*n! .$ier(i!+ &o*ra(aj! one aby 0o*odo*a- k"o0oty i nie0okoi-, znane s! nato$iast z te o, #e *yj!tko*o trudno nad ni$i za0ano*a-+ C@+ ,isznu ((zabdziuk, khyab1>ju ) znane r'*nie# jako za ( za>) to du(hy kojarzone z elektry(zno.(i!+ Fra#one *y*o"uj! 0arali# i e0ile0sj+ CI+ /e"rank (the>u1ran ) to staro#ytna rasa du(h'*, kt're 0odobnie jak na o*ie, (zsto krzy#o*a"y si z lud<$i daj!( 0o(z!tek *ielu szla(hetny$ rodo$+ EK+ 5zyndre ( shin1>dre) to de$ony zsy"aj!(e .$ier-+ E?+ 5y (sri) lub ta$sy (da$1sri) to *a$0iry(zne du(hy a (ele$ i(h ataku by*aj! (zsto nie$o*lta * ko"ys(e+ EC+ 5en$o (bsen1$o) to rodzaj du(ha $atrika albo $a$o+ ,ed"u niekt'ry(h la$'* to one s! 0rzy(zyn! %I:5+ EE+ &reto*ie albo idak (yi1d*a s), ty$ $iane$ okre.la si o 'lnie nies0okojne "odne du(hy+ &retaloka lub *y$iar du(h'* u*a#a si za jedn! z sze.(iu "'*ny(h sfer odradzania si lub 0redestyna(ji+ tum. Katarzyna Niemczyk-Sielimowicz

Bon jako rdo kultury tybetaskiej


%s0ekty trady(ji bon *idziane o(za$i la$y bon0o 2i$a :a 0a Rin0o(ze ,yk"ad na Fni*ersyte(ie )l!ski$ * Kato*i(a(h C (zer*(a CKK? r+ * ra$a(h 4:ni /ybetu4 60ra(o*anie= %drian Ko"odziej(zyk 4%dibudda4, Jakub 5zukalski &rzy0isy= Jakub 5zukalski

Reli ia nazy*ana dzi. *s0'ln! naz*! bon (bon) istnia"a ju# na d"u o 0rzed ty$ dy 0oja*i" si Budda /on0a 5zenrab (ston 0a shen rab), i na no*o j! 0rzetransfor$o*a"+ &onie*a# dziki nie$u z$ieni"o si * tej trady(ji bardzo *iele, dlate o uzna*any jest on obe(nie za jej za"o#y(iela+ ,szystkie $odlit*y i $antry,? na kt're $o#na natrafi- * bonie, by"y ju# jednak znane zna(znie *(ze.niej, jesz(ze 0rzed je o nau(zanie$+ , o*y(h da*ny(h (zasa(h ludzie (z(ili to (o jest naturalne i 0ier*otnie i nie by"o to *'*(zas tr*a"!, ustalon! trady(j!+ /en rodzaj 0ier*otne o bon istnieje do dzisiaj i nadal $o#na zoba(zy- jak jest 0raktyko*any * *ielu $iejs(a(h na .*ie(ie, z*"asz(za * 2e0alu i India(h, jak r'*nie# * niekt'ry(h rejona(h /ybetu+ :u#a (z.- ty(h nauk jest o0arta na tz*+ sza$aski(h as0ekta(h, a i(h (ele$ jest 0rzyniesienie 0o#ytku konkretny$ osobo$+ :a*niej *ykony*ano 0e*ne (ere$onie, 0od(zas kt'ry(h ofiaro*y*ano z*ierzta aby 0rzynie.- 0o#ytek sobie i inny$+ 6be(ny bon jest jednak 0e*n! z$ienion! for$! ta$ty(h staro#ytny(h z*y(zaj'* 0raktyko*any(h * /ybe(ie, za. je o 0e"na naz*a brz$i jun drun bon ( +yun drun bon), >*ie(zny bon>+C /o *"a.nie te nauki by"y 0rzekazy*ane 0rzez /on0 5zenraba+ /*ierdzi si, #e urodzi" si on * kraju z*any$ /a zi (sta zi ) lub 6l$o 9un rin (>ol $o lun rin ) i #e nau(za" ta$ tz*+ dzie*i(iu .(ie#ek bon, od0o*iadaj!(y(h r'#ny$ sk"onno.(io$ oraz zdolno.(io$ u(zni'*+ Kraj dzie 0rzyszed" na .*iat nie jest $iejs(e$, kt're $o#na zidentyfiko*a- eo rafi(znie+ %by $'( si ta$ dosta- trzeba naj0ier* osi! n!- du(ho*e urze(zy*istnienie+ /ylko *tedy $o#na od*iedzi- /a zi + 2ie jest to $iejs(e do kt're o $o liby.$y si uda- * naszej fizy(znej 0osta(i+E &ier*sza z dzie*i(iu .(ie#ek bonN jest blisko z*i!zana z naszy$ z*yk"y$ (odzienny$ ludzki$ #y(ie$+ )(ie#k t! $o#na 0odzieli- na (ztery ele$enty takie jak= (?) *r'#enie, (C) astrolo ia, (E) rytua" i (N) sztuka dia nozy $edy(znej, a i(h (ele$ jest 0rzyniesienie 0o#ytku *szystki$ (zuj!(y$ istoto$+ 7 te o 0o*odu u*a#a si, #e nauki te $o ! by- bardzo 0rzydatne i $o ! s"u#y- dobre$u, har$onijne$u funk(jono*aniu (z"o*ieka * .*ie(ie+ , jaki s0os'b te (ztery ele$enty s! z*i!zane z nasz! trady(j!S &o 0ier*sze, (ele$ *r'#enia jest 0o$a anie ludzio$ * 0odej$o*aniu *ielu r'#ny(h de(yzji, (o do kt'ry(h nie $a jasno.(i+ 3y 1 jako ludzie 1 (zsto 0osiada$y o rani(zon! *iedz, by $'( os!dzi- dan! sytua(j+ 2a*et (i, kt'rzy nie *ierz! * #adn! reli i (zsto zasi aj! rady dru iej, (zy

trze(iej osoby, aby u"at*i- sobie 0odj(ie de(yzji+ Jest to efekte$ li$ito*anej *iedzy i naszy(h o rani(zony(h $o#li*o.(i * 0odej$o*aniu s!d'*+ %s0ekt *r'#biarski jest bardzo szeroko roz0o*sze(hniony * kulturze tybetaskiej i 0rzetr*a" do (zas'* *s0'"(zesny(h+ Ady /ybeta(zyk roz0o(zyna n0+ no*y interes i nie jest do ko(a 0rzekonany, (zy uda $u si odnie.- * ni$ suk(es, *tedy idzie do s*oje o nau(zy(iela 1 la$y (bla $a) 1 nazy*ane o te# rin0o(ze (rin 0o (he) 1 i 0rosi o o *r'#b+ 3o#e to r'*nie# doty(zy- *yboru od0o*iednie o 0artnera, albo (ze okol*iek na (o trzeba si zde(ydo*a-+ ,r'#by $o#na *ykony*a- za 0o$o(! r'#a(a, ko.(i lub sznurk'*+ 9a$a *ykonuje od0o*iedni! 0raktyk dziki kt'rej uzyskuje jaki. dany rezultat+ &ote$ inter0retuje *yniki te o *r'#enia i os!dza (zy 0o*inni.$y 0ost!0i- * taki (zy inny s0os'b+ &o*ie r'*nie# jakie 0rzeszkody $o#e$y na0otka- i jak 0o*inni.$y sobie z ni$i 0oradzi-+ 8*entualnie $o#e 0o*iedzie- (o jest *"a.(i*e na jaki. okre.lony (zas+ ,'*(zas, trady(yjnie, kto. kto 0rzyszed" 0o tak! *r'#b, 0ost0uje z odnie ze *skaz'*ka$i uzyskany$i od la$y+ ,r'#enie nie jest tylko 0rosty$ s0osobe$ na st*ierdzenie (zy (o. nast!0i (zy nie, ale r'*nie# $'*i na$ (o jest <r'd"e$ 0e*ny(h 0rzeszk'd, jak sobie z ni$i 0oradzi- i jak 0rzenikn!- do sedna nasze o 0roble$u+ /a trady(ja, ta 0raktyka by"a roz0o*sze(hniana * da*ny(h (zasa(h * /ybe(ie *.r'd ka0"an'* i staro#ytny(h kr'l'*+ ,"ad(y $ieli s*oi(h 0rze*odnik'* du(ho*y(h, kt'rzy doradzali i$ "'*nie * k*estia(h 0olity(zny(h+ By"o to a0robo*ane i 0raktyka ta 0rzetr*a"a *.r'd /ybeta(zyk'* a# do dnia dzisiejsze o+ :ru ! $etod! jest astrolo ia+ 5ztuka ta tak#e znana jest do dzi. i nadal 0e"ni *a#n! rol * s0o"e(zest*ie tybetaski$+ %strolo ia $a na (elu o0isanie *szystkie o (o doty(zy nasze o ludzkie o #y(ia, $iejs(, okoli(zno.(i it0+ &osiada na 0rzyk"ad zastoso*anie 0rzy budo*ie no*y(h .*i!ty+ 3'*i na$ kiedy $o#na roz0o(z!- budo* funda$ent'*, kto 0o*inien si ty$ zaj!-, * jaki$ $iejs(u 0o*inna sta- taka .*i!tynia itd+ ,szystko to jest .(i.le okre.lone na drodze astrolo ii+ 2ie ka#de $iejs(e jest od0o*iednie do *ybudo*ania .*i!tyni lub do$u+ , kulturze tybetaskiej *ierzy si, #e zie$i za$ieszkuj! r'#ne o rodzaju istoty (natury du(ho*ej) i dlate o $y, jako ludzie 0o*inni.$y by- ostro#ni, aby i(h 0rzy0adkie$ nie skrzy*dzi-+ Cz"o*iek nie jest sa$ na zie$i 1 nie jest jednostk!, kt'ra istnieje tylko sa$a dla siebie 1 (z"o*iek 0o*inien trosz(zy- si o .rodo*isko, * kt'ry$ #yje i nie krzy*dziistot, kt're je za$ieszkuj!+ /rze(i! $etod! jest tz*+ to ( to) 1 rytua"+ 6 'lnie rytua" jest 0e"ny$ sy$boliz$u syste$e$ nauk, kt'ry $a z*i!zek nie tylko z #y(ie$ obe(ny$, ale r'*nie# z nast0ny$i #y*ota$i+ /akie rytua"y $aj! na (elu za0e*nienie dobre o zdro*ia, bo a(t*a, le0sze o sa$o0o(zu(ia 0od(zas (horoby, (zy te# ustabilizo*anie s*oje o *"asne o *e*ntrzne o as0ektu+ Istnieje szeroki zakres dzia"a, jakie $a s0e"nia- rytua"+O &odobnie jest * 0rzy0adku (ze (d0yad), kt're jest (z*art! $etod!+ Cze ozna(za $edy(yn+ , trady(ji tybetaskiej istnieje bardzo sz(ze '"o*y syste$ $edy(yny, kt'ry $a 0o$'( * z*al(zaniu r'#ny(h (hor'b jak i dole li*o.(i+ ,szystkie te (ztery $etody s! z*i!zane z (odzienny$ #y(ie$ i z 0odej$o*anie$ * ni$ *"a.(i*y(h de(yzji+ Jest to (o., (o $o#na bardzo silnie zaobser*o*a- * /ybe(ie+ 3o#na ta$ dostrze( jak $o(no kultura tybetaska jest osadzona * trady(ji bon+ /ak jak 0o*iedzieli.$y na 0o(z!tku, /on0a 5zenrab nau(za" ty(h nauk, aby by"y one 0odsta*! dla do.*iad(zenia rze(zy*istej du(ho*ej $o(y+ Ady u(znio*ie 5zenraba sta*ali si (oraz to bardziej dojrzali, 0rzekazy*a" on sto0nio*o *y#sze nauki, a# * ko(u uros"y one do dzie*i(iu .(ie#ek+ /on0a 5zenrab by" istot! o.*ie(on!, le(z za$anifesto*a" si jako (z"o*iek aby * ten s0os'b 0rzekaza- ludzio$ s*! *iedz+ By" ksi(ie$, o#eni" si, a * 0'<niejszy$ okresie s*e o #y(ia zosta" $ni(he$+ , *ieku EK latM zosta*i" s*e #ony oraz dzie(i, i uda" si na odosobnienie+ 6d te o $o$entu zosta"a *i( za0o(z!tko*ana trady(ja klasztorna bon0o+ Reli ia bon li(zy sobie 0onad ?@ KKK lat i do.- trudno jest udo*odni- jej *iek na bazie

nauko*ej+ Jest tak dlate o, dy# nauko*ie( 0otrzebuje for$y 1 $usi $ie- na$a(alny do*'d+ Jednak nie zna(zy to, #e historia reli ii bon zosta"a z$y.lona, i #e *(ale nie $a do*od'* na jej 0ot*ierdzenie+P 2ajd"u#sza bio rafia /on0y 5zenraba li(z!(a ?C to$'*@ bardzo sz(ze '"o*o *s0o$ina o 0o(z!tka(h tej trady(ji+ Ady 5zenrab u$ar" * *ieku @C lat, je o *ielki dzier#a*(a, suk(esor i u(ze 1 3u(zo :e$dru ($u (ho lde$ dru )I 0od!#y" je o .lada$i oraz 0o"!(zy" *szystkie ustne *skaz'*ki $istrza i zebra" je * jedno+ /e s"o*ne nauki /on0y 5zenraba s! za*arte * ?P@ to$a(h tekst'*, a ko$entarze do ni(h, na0isane 0rzez *ielki(h $istrz'* z /a zi , 5zan szun (zhan zhun ) i /ybetu, li(z! *i(ej ni# EKK to$'*+?K Kraj 5zan szun u*a#a si za "'*ne <r'd"o dla tej trady(ji bon, kt'ra 0rzy*dro*a"a do /ybetu+ Jest tak dlate o, dy# *ikszo.- nauk bon jakie dotar"y do /ybetu 0o(hodzi *"a.nie sta$t!d+?? , o*y(h (zasa(h Q0rzed VIII *+ n+e+R nauki te by"y szeroko roz0o*sze(hnione * 5zan szun i istnia"y jako zor anizo*any syste$+ Adzie. oko"o VIITVIII *+ 0rzet"u$a(zono je na jzyk tybetaski, 0o (zy$ by"y one nau(zane * /ybe(ie+ :o dzisiaj *iele ust0'* tekst'* bon, a (zasa$i na*et (a"e rozdzia"y, za(ho*a"y 0ozosta"o.(i jzyka szan szun +?C :late o te# trzeba $ie- na u*adze, #e je.li *s0'"(ze.ni nau(zy(iele bon stosuj! (zasa$i sanskry(kie s"o*ni(t*o, to robi! tak tylko dlate o, dy# jest ono 0o*sze(hnie bardziej znane i (z.(iej stoso*ane+ Je.li jednak zajrzy$y do tekst'* bon, to nie znajdzie$y ta$ ter$inolo ii sanskry(kiej, a jedynie s"o*a * jzyku tybetaski$ i szan szun + /ak *i( obe(nie 5zan szun nie istnieje ju# jako niezale#ne 0ast*o, ale je.li (hodzi o eo rafi(zne usytuo*anie te o kraju, to 0ra*do0odobnie znajdo*a" si on * 0o"udnio*o1 za(hodniej (z.(i /ybetu+?E &ozosta"o.(i kultury, jzyka i trady(ji 5zan szun * 0e*ny$ sto0niu s! (i! le #y*e * tej (z.(i kraju, jak r'*nie# * 9adakh, 7anskar, *s(hodni$ Bhutanie i Kinnaur+ Je#eli 0ojedzie(ie do kt're o. z ty(h re ion'*, to odnajdzie(ie * ni(h korzenie jzyka szan szun + 5a$o za. 0ast*o 5zan szun sta"o si (z.(i! /ybetu * VIII *+ n+e+, kiedy to kr'l /ybetu, /rison :etsen (khri sron lde btsan) zabi" ostatnie o kr'la 5zan szun , 9i $ir j (li $i r ya)+ &rzed ty$ 0odboje$ by"o to niezale#ne, sa$odzielne 0ast*o+ Ch(ia"by$ teraz *skaza- 0e*ne as0ekty, kt're istniej! * tybetaskiej kulturze, a kt're zosta"y za0o#y(zone z trady(ji bon+ Kto. kto by" * /ybe(ie $' " zaobser*o*a-, #e 0rzy ka#dy$ do$ost*ie *isz! fla i $odlite*ne, $' " r'*nie# zau*a#y- jak /ybeta(zy(y sk"adaj! r'#ne o ty0u ofiary, takie jak san (bsan ), ofiary dla na '* (tyb+ lu, klu)?N oraz r'#ne o rodzaju rytua"y *yku0u, z kt'ry(h *szystkie s! *ykony*ane z*"asz(za na zako(zenie roku+ 6fiaro*anie 0rzez dy$, nazy*ane san , nale#y do naj(z.(iej *ykony*any(h rytua"'* * kulturze tybetaskiej i $y.l, #e * tak du#y$ sto0niu zja*isko to nie *yst0uje * #adnej innej kulturze+ , trady(ji bon u*a#a si, #e ten ty0 ofiaro*ania by" nau(zany 0rzez /on0 5zenraba * (zasie je o 0ier*szej *izyty * /ybe(ie+ Ady /on0a 5zenrab 0rzyby" do /ybetu, nie 0rzekaza" #adny(h *y#szy(h nauk, jako #e nie uda"o $u si znale<- od0o*iednie o u(znia+ &rze0o*iedzia" jednak, #e * 0rzysz"o.(i *szystkie nauki bon bd! ta$ dost0ne+ &od(zas s*ej 0ier*szej *izyty * /ybe(ie, 5zenrab nau(za" *"a.nie taki(h 0raktyk jak *ieszanie fla $odlite*ny(h, san , (zy rytua"y *yku0u+ Cele$ dla kt're o nau(za" ty(h ni#szy(h nauk by"o 0rzetransfor$o*anie stare o syste$u bon, kt'ry by" obe(ny * /ybe(ie jesz(ze 0rzed je o 0rzyby(ie$+ , ta$ty(h za$ierz(h"y(h (zasa(h, /ybeta(zy(y sk"adali kr*a*e ofiary ze z*ierz!t dla b'st* lokalny(h, aby urato*a- si od (hor'b i inny(h nie0o*odze+ /on0a 5zenrab 0rzekszta"(i" to brutalne ofiaro*anie * bardziej 0okojo*e+ %by z$ieni- t! z"! trady(j, nau(za" 0raktyki da*ania *yku0u+ 6fiar ze z*ierz(ia zast!0iono tutaj 0e*ne o rodzaju substytute$ 1 z $!ki j(z$iennej *ykony*ano (o. na 0odobiest*o for$y (ielesnej+ &o0rzez rytua" 0ro*adzony 0rzez $istrza 0rzekszta"(ano ener i 0i(iu

ele$ent'* 0a(jenta * taki s0os'b, by znalaz"a si ona * ty$ *yku0ie+?O &'<niej ofiaro*y*ano *yku0 jako rze(zy*iste o 0a(jenta z"y$ du(ho$, kt're by"y <r'd"e$ (horoby+ /en *yku0 by" usta*iany obok (horej osoby, a *szystkie ne aty*no.(i 0o*oduj!(e nie$o( 0a(jenta by"y *0ro*adzane z nie o 0o0rzez $o( transfor$a(ji $istrza+ 2a konie( ofiaro*ano tak! lale(zk ty$ si"o$, kt're s0o*odo*a"y t! (horob+ , ten *"a.nie s0os'b 1 szkodli*e istoty, 0o0rzez ten substytut, otrzy$y*a"y *szystko (ze o 0ra n"y od (hore o+ /ak *i( 0o *izy(ie 5zenraba * /ybe(ie zast!0iono ofiary z kr*i ofiara$i z $!ki, herbaty i 0i*a j(z$ienne o (tyb+ (zan , (han )+ 6fiary sk"adano szkodli*y$ ener io$ z inten(j! aby nie atako*a"y lub nie zabiera"y si"y #y(io*ej (hore o+ Kiedy dzi. *ykonuje$y ofiaro*anie, $aluje$y te (iastka kolore$ (zer*ony$+ , ten s0os'b dzia"a to na du(hy, (ho(ia# *(ale nie jest to kr*i!+ Cele$ te o *szystkie o by"o 0rzetransfor$o*anie bon * jun drun bon+ ,yja.nia$ to 0onie*a# dla *ielu ludzi jest to niejasne i nie ka#dy to rozu$ie+ 5tano*i to z*"asz(za 0roble$ u niekt'ry(h za(hodni(h bada(zy+ &onie*a# istnieje 0e*ne 0odobiest*o $idzy bon a jun drun bon t*ierdz! oni, #e jest to jeden syste$ i obie trady(je nazy*aj! $iane$ bon+ /rzeba jednak odr'#ni- syste$ stare o bonu, kt'ry o0iera" si na 0ry$ity*ny(h, kr*a*y(h rytua"a(h, od syste$u jun drun bon, * kt'ry$ te rytua"y zosta"y 0rzekszta"(one+ &o*r'-$y do 0raktyki san + 5an (bsan ) (o ozna(za * jzyku tybetaski$ o(zysz(zenie+ Kiedy *ykonuje si t! 0raktyk, zaz*y(zaj *y(hodzi si na naj*y#szy sz(zyt * okoli(y 1 ta$ dzie z*ykle *ykonuje$y 0raktyk+ , /ybe(ie u*a#a si, #e 'ra do kt'rej dana osoba 0rzynale#y 0osiada sz(ze 'lne 0o.*i(one jej b'st*o, kt're $o#e o(zysz(za- *szelkie trudno.(i i 0roble$y * naszy$ z*i!zku ze .*iate$ natury+ Je#eli s0o*odo*a"o si (o. z"e o * stosunku do te o b'st*a lub je o oto(zenia, *tedy $o#e ono 0o*odo*a- szkody i bynasta*ione do nas nie0rzyja<nie+ Je.li $a$y niedaleko * okoli(y jak!. 'r, to * 0e*ny$ sensie do niej 0rzynale#y$y i jeste.$y 0o"!(zeni z b'st*e$, kt're t 'r za$ieszkuje i kt're si ni! o0iekuje, (zyli ina(zej $'*i!( 1 b'st*e$ tej 'ry+ , tybetaski$ jzyku b'st*a te o ty0u s! nazy*ane jul la (yul lha)+ 5"o*o jul la ozna(za b'st*o $iejs(a z kt're o 0o(hodzi$y, i z kt'ry$ 0osiada$y od urodzenia z*i!zek+ &o0rzez 0raktyk san , (zyli ofiaro*anie dy$u, 0r'buje$y na*i!za- sz(ze 'lny z*i!zek z taki$ b'st*e$ 'ry oraz 0rosi$y o o0iek i o(hron te o# b'st*a nad naszy$ #y(ie$, jak r'*nie# o 0o$o( * jaki(hkol*iek 0rzedsi*zi(ia(h (zy za$ierzenia(h+ ,'*(zas na 'rze *iesza$y r'*nie# fla i $odlite*ne, ofiaruje$y (iastka it0+ ,a#ny$ ele$ente$ * ofiaro*aniu san jest tak#e as0ekt za0a(ho*y+ 7az*y(zaj s0ala si i "y ja"o*(a lub jakie. sz(ze 'lne zio"a i *raz z ty$ *ykonuje si od0o*iednie rytua"y i 0raktyki+ ,ierzy$y, #e * ten s0os'b, za 0o$o(! za0a(hu i dy$u "!(zy$y si z b'st*e$ 'ry i otrzy$uje$y o0iek oraz 0o$o( * (odzienny$ #y(iu i realizo*aniu s*y(h (el'*+ Je#eli (hodzi o fla i $odlite*ne, $o#na je zaobser*o*a- 0rzy ka#dy$ tybetaski$ do$ost*ie+ 5! one z$ieniane raz * roku 0od(zas ob(hod'* 2o*e o Roku /ybetaskie o + Gla i $odlite*ne *ykonuje si 0rzy 0o$o(y s0e(jalne o bloku drukarskie o, na kt'ry$ zosta"y *(ze.niej *y ra*ero*ane $odlit*y+ /aki blok naj0ier* zostaje 0os$aro*any tusze$, a 0'<niej 0rzyk"ada si do nie o fla + &o*ieszenie takiej fla i *ysoko * 0o*ietrzu *i!#e si z ty$, #e $odlit*y, kt're s! na niej u$iesz(zone zostaj! roz0rzestrzeniane 0rzez *iatr+ Kiedy *i( *ieje *iatr i 0orusza ty$i fla a$i, to 0e*ne nie*idzialne istoty *(hodz! * kontakt z ty$i $odlit*a$i, (o * nast0st*ie 0rzynosi korzy.- *szystki$ ty$, kt'rzy 0'<niej $aj! do (zynienia z ty$i istota$i du(ho*y$i+ Bardzo *a#ne jest 0o*ieszenie ty(h fla * od0o*iedni$ $iejs(u i * od0o*iedni$ kierunku, 0onie*a# je#eli si te o nie zrobi *"a.(i*ie, $o#e to 0rzynie.- *i(ej niesz(z.(ia ni# 0o#ytku+ , /ybe(ie te fla i $odlite*ne s! nazy*ane lun ta (rlun rta)+ 9un ta dos"o*nie ozna(za *ietrzne o konia+ 2a takiej 0rostok!tnej fladze * ka#dy$ z (ztere(h ro '* i 0o .rodku s! u$iesz(zone 0e*ne sy$bole+ , le*y$ 'rny$ ro u znajduje si aruda (tyb+

(zun , khyun ), * 0ra*y$ s$ok, * le*y$ dolny$ ro u ty rys, * 0ra*y$ le*, a * .rodku lun ta (*ietrzny ko)+ /e (ztery z*ierzta sy$bolizuj! 0e*ne *"a.(i*o.(i, kt're $aj! byroz0rzestrzenione *raz z $odlit*a$i aby 0rzynie.- na$ 0o#ytek+ 5y$bolizuj! one si" #y(io*! (tyb+ so , sro ), (ia"o fizy(zne (tyb+ lu, lus), bo a(t*o (tyb+ "an tan , dban than ), sz(z.(ie (fortunS, tyb+ traszi, bkra shis S) i ener i (tyb+ lun , rlun )+?M Ady robi$y jakie. interesy, to (zasa$i jeste.$y na sa$y$ sz(zy(ie i 0ros0eruje$y dobrze, a (zasa$i jeste.$y na dole i (ier0i$y lub *0ada$y * de0resj+ , naszej trady(ji $'*i si, #e *szystko to zale#y od osobiste o lun ta 1 od te o (zy 0orusza si ono * d'", (zy do 'ry+ Bardzo (zsto zdarza si, #e ludzie (horuj! i nie 0otrafi! *yzdro*ie-+ ,szystko to jest z*i!zane z ty$i (ztere$a "'*ny$i z*ierzta$i+ Kiedy *iesza$y fla i $odlite*ne oraz re(ytuje$y $antry i $odlit*y, *'*(zas 0odnosi$y do 'ry i *z$a(nia$y te (ztery (e(hy+ Je.li nasz *e*ntrzny ele$ent nie jest zbalanso*any, *tedy (horuje$y+ Jest *iele 0rzy(zyn (hor'b, ale i(h "'*ny$ 0o*ode$ jest brak jedne o konkretne o ele$entu+ Ady jeste.$y (horzy, zaz*y(zaj stosuje$y r'#ne $edy(zne zabie i 1 bierze$y tabletki, *ita$iny lub (o. na *z$o(nienie+ By- $o#e jest to * stanie na$ 0o$'( na 0ozio$ie ze*ntrzny$, ale nie za*sze $o#e to 0o$'( na 0ozio$ie *e*ntrzny$+ ,ed"u /ybeta(zyk'*, aby zhar$onizo*a- ten *e*ntrzny ele$ent 0otrzeba du(ho*ej $o(y i b"o os"a*iest*a+ 7 te o te# 0o*odu * tybetaskiej kulturze 0osiada$y z*y(zaj *ieszania fla $odlite*ny(h (zy te# 0raktyko*ania san (ofiaro*ania 0rzez dy$)+ , trady(ji tybetaskiej istnieje tak#e z*y(zaj nada*ania i$ienia no*onarodzone$u dzie(ku+ &o narodzina(h 1 rodzi(e zabieraj! dzie(ko do du(ho*e o $istrza, a dy ta$ 0rzy(hodz!, $istrz *ykonuje e zor(yz$y, daje b"o os"a*iest*o i nadaje dzie(ku du(ho*e i$i+ Jest to $o$ent * kt'ry$ (z"o*iek zostaje bli#ej z*i!zany ze s*y$ *"asny$ #y(ie$ du(ho*y$, (zy te# du(ho*o.(i!+ &'<niej dzie(ko z*y(zajnie ro.nie, za(zyna si roz*ija-, *(hodzi * z*i!zek $a"#eski i zak"ada rodzin+ , (i! u ty(h #y(io*y(h eta0'* r'*nie# stosuje si r'#ne du(ho*e 0raktyki, astrolo i i *ykonuje *r'#by+ 7a*sze (ele$ *szystki(h ty(h 0raktyk jest 0o$o( * du(ho*y$ #y(iu+ Je.li (hodzi o za*ieranie z*i!zku $a"#eskie o, astrolo ia 0e"ni * ni$ bardzo istotn! rol+ /ak jak *s0o$nia"e$ * niekt'ry(h sytua(ja(h zdarza si tak, #e $a"#est*o lub 0artner nie s! udane i nie *a#ne jak bardzo si stara$y by $a"#est*o to dalej istnia"o, s0e"nia"o s*oj! funk(j, * ko(u i tak do(hodzi do roz*odu+ By- $o#e * inny(h kultura(h bardzo "at*o za"at*ia si takie s0ra*y i bierze roz*'d, ale * tybetaskiej kulturze tak nie robi$y+ , /ybe(ie, kiedy *i!#e$y si raze$, kiedy *ykonuje$y 0e*ne (ere$onie 1 *tedy *i!#e$y si na (a"e #y(ie+ ,i(, aby nasze z*i!zki by"y s0e"nione, idzie$y do astrolo a i 0yta$y= 4Jakie s! 0rzeszkodyS4 1 4(zy to jest od0o*iednie, (zy nieS4 %strolo 0ono*nie udziela *szystki(h od0o*iedni(h rad i do0iero *tedy *(hodzi si * z*i!zek $a"#eski+ % *i( 0rzed za*ar(ie$ $a"#est*a *skazana jest *izyta u astrolo a i zastoso*anie do je o *skaz'*ek+ R'*nie# * (zasie .$ier(i stosuje$y z*y(zajo*e reli ijne 0raktyki+ , /ybe(ie istnieje sz(ze 'lny rytua", kt'ry jest *ykony*any dla z$ar"y(h+ &rzez NI dni od $o$entu .$ier(i robi$y s0e(jalne 0raktyki rytualne dla danej osoby+ , (i! u ty(h dni stara$y si aby z$ar"a osoba zosta"a *yz*olona od odrodzenia * ni#szy(h sfera(h e zysten(ji?P lub aby jej .*iado$o.- zosta"a 0rzekszta"(ona * stan buddy+?@ ,szystko to o (zy$ $'*i stano*i "'*ne kulturalne i reli ijne z*y(zaje /ybetu, kt're istniej! od (zas'* /on0y 5zenraba i kt're nadal $o#na zaobser*o*a- bd!( * /ybe(ie+ ,ykonuje$y rytua"y, 0onie*a# *ierzy$y, #e .$ier- nie jest ko(e$, *ierzy$y * kar$ 1 0rzy(zyn i skutek+ &rzy(zyna i skutek s! esen(j! tybetaski(h nauk+ ,szystkie 0o0e"nione (zyny, jaki(h dokonali.$y * 0rzesz"o.(i, bd! $ia"y skutki $anifestuj!(e si * (h*ili obe(nej albo * 0rzysz"o.(i+ Je.li *i( kto. 0raktykuje rytua"y * obe(ny$ #y(iu, to robi to 0o to, aby * 0rzysz"o.(i $o "y $u one 0o$'( 0rzej.- do le0szy(h narodzin+

, /ybe(ie je.li kto. u$iera, za0rasza si la$, kt'ry dokonuje tz*+ 0rzeniesienia, nazy*ane o * jzyku tybetaski$ 0o"a (>0ho ba)+?I &o dokonaniu 0rzeniesienia la$a kontynuuje *ykony*anie rytua"'* oraz s0ra*dza astrolo i(zne rezultaty, a nast0nie dokonuje kre$a(ji+ Cia"o, albo zako0uje si * zie$i, albo ofiaruje 0tako$+ ,szystko to *ykonuje si * o0ar(iu o astrolo i(zne kalkula(je+ /rzeba zazna(zy- tak#e, #e nie rusza$y te o (ia"a do 0oranka (z*arte o dnia, 0onie*a# *ierzy$y, #e na*et je.li (zyja. *e*ntrzna .*iado$o.-, *e*ntrzny odde(h 0rzesta" funk(jono*a-, to osoba ta $o "a si jesz(ze nie obudzi- * stanie 0o.$iertny$ i by- $o#e nie zrozu$ia"a jesz(ze, #e jest $art*a+ &rzesta"a istnie-, ale $o#e by- nie.*iado$a te o, #e nie #yje+ ,e*ntrzna .*iado$o.- (i! le ota(za (ia"o+ Ady znajduje$y si * stanie 0o.$iertny$, (zuje$y si jakby.$y byli * d"u i$ "boki$ .nie, a je.li si obudzi$y * (z*arty$ dniu od $o$entu, * kt'ry$ zostali.$y skre$o*ani, bdzie$y $o li zoba(zy- rodzin 0"a(z!(! nad na$i oraz ludzi *ykonuj!(y(h rytua"y+ 7oba(zy$y *szystko (o dzieje si *ok'" i *'*(zas za(znie$y * siebie *!t0i-+ &o$y.li$y= 4Co si sta"oS Czy ja u$ar"e$S Co si * o 'le dziejeS4 7najdzie$y si *tedy * for$ie $entalne o (ia"a+ By- $o#e bdzie$y (h(ieli 0ozosta*i- jaki. fizy(zny .lad, ale nie bdzie$y * stanie te o zrobi-, 0onie*a# bdzie$y si *"a.nie znajdo*a- na $entalny$ 0ozio$ie+ Jest to $o$ent, * kt'ry$ za(zyna$y sobie u.*iada$ia-, #e tak na 0ra*d nie #yje$y+ 5toso*nie do naszy(h .lad'* kar$i(zny(h, albo za(znie$y si 0rzebudza- i osi! aurze(zy*istnienie, albo bdzie$y u*arunko*ani od r'#ny(h ukazuj!(y(h si na$ *izji, a to (o si *tedy 0oja*i *0"ynie na nasze nast0ne narodziny+CK /ak *i( 0rzez NI dni stosuje$y r'#ne 0raktyki, aby *s0iera- z$ar"e o du(ho*o i $u 0rze*odzi-+ 2ie jeste.$y * stanie zoba(zy- (o si z ni$ dzieje, ale *ykonuje$y kalkula(je, aby *iedzie- dzie si odrodzi i kiedy nast!0i je o nast0ne odrodzenie+ /ak *i( je.li 0rze0ro*adzi si s0e(yfi(zne rytua"y, to *0"ynie to na nast0ne narodziny, a tak#e bdzie "'*ny$ aksjo$etre$ te o (o si *ydarzy 0'<niej+ Jest to ta (z.- kultury, kt'r! nadal $o#e$y znale<- * /ybe(ie 1 zar'*no * bon, jak i buddyz$ie+ , naszej kulturze s0otyka$y si r'*nie#, tak jak na (a"y$ .*ie(ie, z 0e*ne o rodzaju eduka(j! s0o"e(zn! i kulturo*!, kiedy to 0rzy(hodzi$y na .*iat, a 0'<niej 0oznaje$y (zy$ jest dobro i z"o+ 3atka, oj(ie(, brat, rodzina, (a"e oto(zenie nau(za nas (ze o.+ 2a*et je.li nie *ie$y (zy$ jest reli ia, *s0'"(zu(ie i $i"o.-, jeste.$y nau(zani *s0'"(zu(ia, nie1 krzy*dzenia, nie1zabijania, niek"a$ania itd+ , (zasie dy za(zyna$y dorasta-, *s0'"(zu(ie i $i"o.- staj! si dla nas bardziej zrozu$ia"e+ &rzy oto*uje$y si na to, aby zaan a#o*a- si * du(ho*e #y(ie+ ,'*(zas udaje$y si do klasztoru i otrzy$uje$y nauki od sa$ej 0odsta*y a# do *y#szy(h 0ozio$'*+ K"adzie$y du#y na(isk na to, aby sa$e$u byod0o*iedzialny$ za *szystkie dzia"ania dokonane 0o0rzez (ia"o, $o* i u$ys", jak r'*nie# na to, aby nie *ykony*a- z"y(h dzia"a (ia"a, $o*y i u$ys"u, kt're s! dla inny(h nie0rzyje$ne, b!d< i$ szkodz!+C? :late o te# sto0nio*o *ykonuje$y 0raktyki bardziej zaa*anso*ane+ , bon i buddyz$ie 0osiada$y bardzo bo at! kultur, * kt'rej .*ie((y an a#uj! si silnie * #y(ie du(ho*e+ &raktyki, kt're zaz*y(zaj *ykonuj! .*ie((y 0raktykuj!(y obej$uj! 0odr'#o*anie do r'#ny(h .*ity(h $iejs( oraz *ykony*anie okr!#e i 0ok"on'* *ok'" obiekt'* (z(i sakralnej+ Jest to (o. (o $o#e odz*ier(iedla- (z"o*ieka na 0ozio$ie sy$boli(zny$, 0onie*a# *szystkie dzia"ania 1 dobre (zy z"e 1 s! dokony*ane 0o0rzez nasze (ia"o, $o* i u$ys"+ 2ie funk(jonuje$y * #aden inny s0os'b+ /ak *i( je.li idzie$y na 0iel rzy$k, to dokonuje$y ty(h *szystki(h 0ozyty*ny(h rze(zy na 0ozio$ie (ia"a, $o*y i u$ys"u+ &od(zas okr!#ania .*ity(h $iejs( nie 0o*inni.$y $y.le- o *"asnej rado.(i lub 0rzyje$no.(i, a ra(zej o ty$, #e 0o*inni.$y silnie sta*i- (zo"o *yz*aniu, kt're o si 0odjli.$y+ ,tedy *"a.nie odnosi$y z te o korzy.(i+ :zieje si tak dlate o, 0onie*a# robi$y 0raktyk bez o(zeki*ania od0"aty+ ,szystko to 0o*oduje, #e konsek*entnie 0osu*a$y si na0rz'd * s*oi$ roz*oju+ &o0rzez (zyste $y.li, kt're z ro$adzili.$y z

inten(j! 0rzyniesienia 0o#ytku *szystki$ istoto$, nie 0oz*ala$y 0o*sta- ne aty*ny$ $y.lo$ i osi! a$y 0odobny rezultat+ &onadto *szystkie kulty*o*ane * 0rzesz"o.(i ne aty*ne $y.li zostaj! o(zysz(zane 0o0rzez $o( 0"yn!(! z *ykony*anej 0raktyki+ Ady re(ytuje$y $antry lub $odlit*y, *y l!da to tak sa$o 1 za0rzestaje$y (zynienia jaki(hkol*iek ne aty*ny(h dzia"a, unika$y szorstkiej $o*y i 0lotek, kt're * rze(zy*isto.(i nie $aj! *iksze o sensu, i zast0uje$y to *szystko re(yta(j! $odlit*+ /o sa$o doty(zy 0raktyk * kt'ry(h *ykorzystuje$y (ia"o fizy(zne 1 kiedy s0a(eruj!( o(zysz(za$y si i ro$adzi$y (oraz *i(ej zas"u i+ 5! to "'*ne ele$enty kultury tybetaskiej, dziki kt'ry$ *zrasta$y du(ho*o+ 2ie ozna(za to *(ale, #e stano*i! one jakie. *y#sze nauki+ Jest to (o. (a"kie$ 0o*sze(hne o * naszej trady(ji+ Je.li *ybierze(ie si do jakie o. $iejs(a * kt'ry$ #yj! /ybeta(zy(y, zoba(zy(ie *tedy, #e ka#dy /ybeta(zyk 1 bez zna(zenia (zy osi! n!" *ysokie sa$o1urze(zy*istnienie, (zy nie 1 jest bardzo silnie u runto*any * $i"o.(i, *s0'"(zu(iu, u0rzej$o.(i i nie szkodzeniu inny$+ Jest to rze(z, kt'ra jest silnie zakorzeniona * tybetaskiej kulturze+ &o*ode$ te o jest istnienie d"u iej trady(ji, 0o(zynaj!( od *(zesne o okresu istnienia bon, 0od(zas 0ano*ania 0ier*szy(h kr'l'* tybetaski(h, a# do teraz+ 3o#na si r'*nie# s0otka- z ty$, #e /ybeta(zy(y s! bardziej udu(ho*ieni ni# $ieszka(y inny(h kraj'*+ Je#eli n0+ $a$y d*'(h, (zy trze(h (h"o0('* * s*ojej rodzinie, to *szys(y z ni(h, albo 0rzynaj$niej jeden, id! do klasztoru i zostaj! $ni(ha$i+ :ziki te$u i(h #y(ie nabiera *arto.(i i r'*no(ze.nie s! oni 0rzy oto*y*ani, aby s0e"nili si du(ho*o * nast0ny$ *(ieleniu+ Istniej! d*a s0osoby * jaki otrzy$uje$y, i 0'<niej stosuje$y nauki+ Jedny$ z ni(h jest udanie si do klasztoru, zostanie $ni(he$, studio*anie na kilku 0ozio$a(h oraz *ieloletni kurs+ /akie klasztorne #y(ie tr*a $niej *i(ej od 0i(iu do dziesi(iu lat, a 0o je o zako(zeniu kontynuuje si roz0o(zt! 0raktyk+ Czasa$i zdarza si, #e niekt'ry$ /ybeta(zyko$ ko$0letna eduka(ja klasztorna zaj$uje na*et d*adzie.(ia lat+ /aki jest 0ier*szy s0os'b otrzy$y*ania nauk, nato$iast dru i doty(zy .*ie(ki(h ludzi, kt'rzy dostaj! 0raktyk stoso*nie do ilo.(i s*e o *olne o (zasu+ 2a 0rzyk"ad * 0rzy0adku no$ad'* jest tak, #e zi$! $aj! oni $niej zaj- ni# late$ i dlate o odby*aj! *ikszo.- 0iel rzy$ek, (zy 0raktyk zi$!+ , ty$ (zasie otrzy$uj! oni nauki na bardzo 0odsta*o*y$ 0ozio$ie, takie jak 0raktyki *st0ne, .(ie#ka sto0nio*a, 0o"a (>0ho ba) i us0okajanie u$ys"u+CC A"'*n! rze(z!, "'*n! esen(j! *ykony*ania 0raktyk jest 0oskro$ienie naszej z*y(zajnej (odziennej $y.li i *yz*olenie jej * stan du(ho*e o o.*ie(enia, jak r'*nie# 0r'ba od(i(ia si od $aterialisty(zne o 0o l!du+ , ty$ .*ie(ie, * DDI *+, jeste.$y bardzo $aterialisty(zni+ 6detnij si od $aterializ$uU 6detnij si od nieistotny(h as0ekt'*, kt're blokuj! roz*'j $!dro.(iU 7darza si, #e ludzie z 7a(hodu, kt'rzy 0raktykuj! $edyta(j, 0odej$uj! si odby- odosobnienie+ 3y.l! *'*(zas= 4Jak ja sobie da$ radS Bez .*iat"a, bez "azienki, bez ku(hniS4 /ak, z 0e*no.(i! s! to rze(zy 0otrzebne do #y(ia, ale nie jest to (o. do (ze o 0o*inni.$y si 0rzy*i!zy*a-+ &ra*dzi*y 0raktykuj!(y, kt'ry fakty(znie roz*in!" si dziki 0rakty(e, 0orzu(i to *szystko+ &'jdzie on * 'ry i za$ieszka * jaskini+ 2ikt nie bdzie *iedzia" (o si z ni$ dzieje+ ,ielu *ielki(h *(zesny(h $istrz'* z adza"o si z taki$ style$ #y(ia i nie dba"o o (ia"o fizy(zne, *ol!( zaan a#o*a- si * 0raktyk du(ho*!+ 7darza"o si, #e niekt'rzy z ni(h #yli jedz!( jedynie tra* i dzikie o*o(e+ 2adal jest to (z.kultury, kt'r! $o#na zau*a#y- * /ybe(ie, a kt'ra jest z*i!zana z trady(j! bon+ /o (o tutaj $'*i o bon, by- $o#e nie jest 0o*sze(hne *.r'd o '"u ludzi i nauko*('*+ Je.li zajrzeliby.(ie do ksi!#ek o bon na0isany(h 0rzez niekt'ry(h za(hodni(h u(zony(h, by- $o#e nie z adza"oby si to z ty$ (o tutaj 0o*iedzia"e$ i 0ra*do0odobnie taki 0unkt *idzenia nie by"by ta$ ak(e0to*any+ , rze(zy*isto.(i jednak s0os'b * jaki 0raktykuj! i #yj! /ybeta(zy(y jest od0o*iedni do te o (o $'*i trady(ja bon i jej historia+

Czy kto. $a jakie. 0ytaniaS 1 2ie zrozu$ia"e$ na (zy$ 0ole a"y r'#ni(e 0o$idzy ty$i d*o$a trady(ja$i bon, o kt'ry(h by"a $o*a *(ze.niejS 1 Bon sa$ * sobie jest naz*!+ , da*ny(h (zasa(h s"o*o bon by"o stoso*ane jako naz*a dla syste$u *ierze, kt'ry by" obe(ny * /ybe(ie zani$ dotar"y ta$ nauki /on0y 5zenraba+ 5yste$ ten funk(jono*a" jako rodzaj kultury, trady(ji, * kt'rej *ykony*ano (ere$onie, ofiaro*ano z*ierzta, $odlono si do drze*, rzek, ska" itd+ By"y to *ierzenia te o rzdu+ /e trady(je * o*y(h (zasa(h nazy*ano $iane$ bon+ Jednak 0o ty$ jak Budda /on0a 5zenrab 0rzyby" do /ybetu, 0rzekszta"(ono je na bardziej 0ozyty*ne, a sa$ syste$, kt're o nau(za" 5zenrab 1 naz*ano jun drun bon ( +yun drun bon)+ 1 Czy $o liby.$y si do*iedzie- (ze o. *i(ej o *yro(znia(hS 1 % (o (h(ia"by. *iedzie- dok"adnieS 1 Ca"! istot te o zja*iska+ 5"ysza"e$, #e osoby, kt're s! *yro(znia$i nie s! z*yk"y$i lud<$i+CE 1 , 0orz!dku, da$ (i jeden 0rzyk"ad, kt're o $ia"e$ okazj do.*iad(zy- na *"asnej sk'rze+ Jest to o0o*ie.- o0arta na $oi(h *"asny(h 0rze#y(ia(h+ &od(zas $ojej trze(iej 0odr'#y do /ybetu * ?II@ r+, * li0(u 0rzyby"e$ do s*ojej okoli(y+CN 2ast0ne o dnia, zaraz 0o 0rzyje<dzie za(z!" 0ada- bardzo silny ule*ny desz(z i tr*a" on jakie. ?? dni+ ,szystkie dro i zosta"y zalane, a $osty zer*ane+ &rzeby*a"e$ *'*(zas * kt'ry$. z do$'* *e *ios(e, u no$adzkiej rodziny+ 6kaza"o si, #e nie $a $o#li*o.(i aby$ $' " si *ydosta- z tej *ioski, a jedyny$ *yj.(ie$ jest 0rzej.(ie 0rzez bardzo *ysokie 'ry+ :oda$, #e $usia"e$ by- * India(h dzie. * 0o"o*ie *rze.nia, 0onie*a# 0lano*a"e$ s0otkanie z Je o )*i!tobli*o.(i!+CO % *i( 0ostano*i"e$, #e $usz *yruszy-, ale * #aden s0os'b nie $o "e$ si *ydosta- z tej *ioski+ ,ykona"e$ zate$ *r'#by, a niekt'rzy 0ozostali $nisi 0oszli do r'#ny(h inny(h la$'* 0o0rosi- i(h tak#e o *r'#by, nie kontaktuj!( si 0rzy ty$ ze $n!+ Istnia"a nie*ielka szansa, #e uda na$ si sta$t!d *ydosta- id!( 0rzez Chiny, Dinin (*y$+ )inin ), Aor$o i /era+ Je.li znale<liby.$y si * Dinin , *tedy nie by"oby ju# 0roble$u, 0onie*a# dro a jest ta$ (a"kie$ * 0orz!dku 1 bardzo 0rzejezdna, du#a i szeroka+ 3i$o to, dalej 0o Dinin nadal jest bardzo (i#ko natrafi- na dobr! dro + Jako #e *szystko *ok'" by"o zalane i *szdzie by"o 0e"no b"ota, by"a to *"a.(i*ie jedyna o0(ja jak! $o liby.$y *y0r'bo*a-+ ,ykonali.$y *i( *r'#by i okaza"o si, #e *szystkie $'*i"y= 42ie $y.l o ty$, #eby i.- t! dro !4+ 2ie istnieje *i( #aden s0os'b aby *ydosta- si z *ioski 1 nie $a #adnej dro i *yj.(ia+ 3oi $nisi i 0ozostali ludzie $ieli za$iar 0rze(zeka- do0'ki dro a nie bdzie 0rzejezdna i 0'ki nie bdzie$y $o li 0oje(ha- na konia(h oraz 0rzej.- 0rzez rzekB ale to nie *ydarzy"oby si do 0a<dziernika+ /ak *i( 0odj!"e$ de(yzj, i# rusz t! .(ie#k!, kt'r! $a$ szans si *ydosta-+ Czyli ina(zej $'*i!(, *ybra"e$ t dro , 0rzed kt'r! *r'#by $nie *(ze.niej ostrze a"y+ ,szys(y *oko"o byli niezado*oleni i niesz(z.li*i z te o 0o*odu, r'*nie# dlate o, #e nie $o li $i si s0rze(i*i-, 0onie*a# by"e$ szefe$+ Jedyne (o $o li zrobi-, to 0rosi- $nie, aby$ nie szed" t! dro !B ale ja od0o*iada"e$, #e $usz i.- 1 #e skoro $a to by- $oja dro a do .$ier(i, to *'*(zas $usz u$rze-+ 2ie $o#e$y u(ie( od .$ier(i+ Rodzi$y si ze .$ier(i!, *i( .$ier- jest z na$i za*sze 1 * ka#dej sekundzie, ka#dej (h*iliB jedynie nie za*sze 0oja*iaj! si od0o*iednie *arunki+ % *i( zde(ydo*a"e$, #e 0'jd t! dro !, 0onie*a# Je o )*i!tobli*o.- (zeka ta$ na $nie i do *rze.nia $usz si ta$ dosta-+

Je.li okaza"oby si, #e $i si nie 0o*iod"o, to Je o )*i!tobli*o.- 0rzynaj$niej by *iedzia", #e 0r'bo*a"e$+ 6state(znie zade(ydo*a"e$ *i(, #e *yrusza$y jesz(ze * ty$ dniu+ &o*iedzia"e$ $oi$ $ni(ho$ aby 0rzy oto*ali konie 1 0onie*a# aby dotrze- do dro i i s0ra*dzi- (zy jest ona 0rzejezdna, $usieli.$y 0rzeje(ha- kilka odzin konno i *s0i!- si na 'r+ ,ielu ludzi by"o niezado*olony(h ty$ 0o$ys"e$ i bardzo i(h to $art*i"o+ 7araz 0o ty$ jak *yje(hali.$y, siede$ naszy(h klasztor'* za(z"o *ykony*a- $odlit*y+ ,szystkie z ni(h by"y zajte *ykony*anie$ rytua"'* i (ere$onii, bi(ie$ * bbny itd+ ,szys(y radzili $i= 4&rosz, u*a#aj na siebie4, a ja $'*i"e$= 46K, bd u*a#a"4, ('# $o inne o zrobi-+ ,i( *ykonali.$y $odlit*y, ofiaro*ali.$y san , zrobili.$y *szystko (o by"o $o#li*e i *yruszyli.$y+ &ier*sze o dnia ni( si nie dzia"o, nast0ne o dnia ni( si nie dzia"o, i tak dotarli.$y do Dinin + ,szys(y 0o$y.leli 4teraz *resz(ie konie(4, dy# najbardziej ryzyko*na dro a by"a $idzy Dinin + 5ta$t!d do 9asyCM dro a jest ju# bardzo dobra i tak jak o0o*iada" 0rofesor s! ta$ autobusy, * kt'ry(h $o#na sy0ia-+ 2adal byli.$y * drodze, ja 0o*iedzia"e$ jednak= 4, 0orz!dkuU Co. si $i$o *szystko *ydarzy4+ 3ia"e$ *tedy d*'(h $ni(h'*1asystent'*, a jedna z $oi(h si'str by"a dobry$ lekarze$ z &ekinu+ 5iostra ta 0o*iedzia"a, #e je.li teraz 0'jd do Aor$o, kt're jest naj*y#ej 0o"o#one * ty$ rejonie (0onad O KKK $+ n+0+$+), to 0onie*a# $a$ 0e*ne k"o0oty z (i.nienie$ kr*i, $o#e to s0o*odo*a- 0roble$y, a jako #e nie (h(ia"a $ie- $nie na su$ieniu, 0ostano*i"a na$ to*arzyszy-+ 7robili.$y 0rzer* i dzie. o odzinie ?K+KK $ieli.$y 0osi"ek+ &o*iedzia"e$ *tedy do $oi(h $ni(h'*= 4B!d<(ie u*a#niU 2ie .0ij(ie, *ykonuj(ie $odlit*y i 0o$y.l(ie o (zy$. inny$ ni# o s0aniu+ 3ia"e$ 0e*ne sny+ Kto *ie, by- $o#e (o. si *ydarzy4+ &o .niadaniu zno*u *siedli.$y do autobusu i kontynuo*ali.$y nasz! 0odr'#+ &o 0o"udniu, ok+ ?O+KK *"a.(i(iel autobusu, kt'ry by" $uzu"$anine$ za(z!" roz$a*ia- z $oj! 0ekisk! lekark!, do0ytuj!( si o $nie+ ,yja.ni"a, #e jeste$ la$! i 0rzyje(ha"e$ z Indii+ 5"ysz!( to, kiero*(a 0o0rosi" $nie o o(hronCP dla autobusu, tak! jak te sznure(zki, kt're $a$ za*ieszone na szyi+ &o$y.la"e$ naj0ier*, #e 0r'buje on by- 0o 0rostu rze(zny i od0o*iedzia"e$= 4dobrze4, ale ni( $u nie da"e$+ 7a 0ar $inut 0o$y.la"e$ jednak, #e by$o#e $a on zaufanie do naszej reli ii, 0onie*a# *ielu /ybeta(zyk'* 0odr'#o*a"o * je o autobusie i by- $o#e $a on jakie. dobre z*i!zki+ ,y(i! n!"e$ *i( o(hron i da"e$ $u j! do r!k, a on *sta" i 0rzy*iesi" j! * .rodku autobusu, dzie znajdo*a"o si lusterko+ &o0rosi" te# o jeden sznure(zek dla siebie, a *i( da"e$ $u jesz(ze jeden dla nie o sa$e o+ 7araz 0o ty$ *ykona"e$ $edyta(j i $odlit*y+ &ar $inut 0'<niej us"ysza"e$ bardzo dzi*ny ha"as+ 2a le *szys(y za(zli krzy(ze- i autobus zje(ha" z dro i+ ,'*(zas *yle(ia"e$ z autobusu 0rzez 0rzednie okno na zie$i+ By"o to dosy- dzi*ne+ 5iedzia"e$ z ty"u, a * ro u obok $nie, 0rzy oknie, siedzia" inny $ni(h+ &od $oi$i no a$i le#a" dy*an i dy autobus zaha$o*a" zosta"e$ *yrzu(ony *"a.nie na ni$+ &o u0adku okaza"o si, #e s0ad"y $i tylko okulary, 0k" ze arek i nie $a$ *ikszy(h obra#e+ Ady s0ojrza"e$ na autobus, na ze*n!trz nie by"o *ida- niko o 1 jedynie dy$ i 0e"no kurzu+ ,szystko s0o*ija"a *ielka (isza+ &o$y.la"e$= 46 kur(ze, teraz *szystko jest znisz(zone4+ 2ikt nie zda*a" si krzy(ze-, *szys(y byli (i(ho+ :o0iero 0o kr'tkiej (h*ili jeden z $oi(h asystent'* za(z!" $nie *o"a- i szuka-, 0onie*a# nie 0otrafi" $nie znale<- * autobusie+ 7a*o"a"e$ o *i(, a on *tedy *yszed"+ 5to0nio*o za ni$ za(zli *y(hodzi- inni ludzie, jeden 0o dru i$ 1 jedni *y(hodzili 'r!, inni bokie$ itd+ 2a sz(z.(ie nikt z nas nie zosta" ranny, (zy 0o"a$any+ 2iko$u ni( si nie sta"o, (ho(ia# autobus by" 0o*a#nie uszkodzony+ /aki jest *"a.nie rezultat nie10od!#ania za *r'#ba$i+ ,r'#by 0o*iedzia"y na$, #eby na*et nie $y.le- aby i.- * ty$ kierunku+ &rzy oda ta 0okaza"a r'*nie# jak *ielka jest si"a *szystki(h rytua"'* i (ere$onii, kt're *ykony*ali $nisi oraz ludzie * *ios(e, 0o ty$ jak *yruszyli.$y+ Bez $odlit* nie by"oby $o*y o ty$, aby 0rzynaj$niej jaki. jeden lub d*a 0ro(ent ludzi * autobusie nie z in"o+ % *i( taki jest rezultat *ykony*ania *r'#b+

&R7V&I5V ? 3antry s! (zy$. * rodzaju $a i(zny(h for$u", kt'ry(h zna(zenie jest bardzo sy$boli(zne+ /ybeta(zy(y *ierz!, #e 0o0rzez "bokie re(yto*anie sylab $antry(zny(h $o#li*y jest kontakt z natur! okre.lone o b'st*a $edyta(yjne o+ , trady(ji tybetaskiej istnieje *iele r'#ny(h $antr o r'#ny(h zastoso*ania(h+ 2ajs"ynniejsz! jest $antra bodhisatt*y *s0'"(zu(ia Czenrezi a (s0yan ras zi s, skr+ %*alokite.*ara) 1 o$ $ani 0e$e hu$ (o$ $a ni 0ad$e hu$)+ C 5"o*o jun drun ( +yun drun ) jest tybetaski$ t"u$a(zenie$ sanskry(kie o *yrazu s*astika, jednak * trady(ji bon sy$bol ten odz*ier(iedla niez$ienno.- i *ie(zno.-, 0rzez (o * ty(h kate oria(h s"o*o to $o#e by- r'*nie# t"u$a(zone jako >*ie(zny, od*ie(zny, nieznisz(zalny>+ ,yraz bon (bon) ozna(za >0ra*d, rze(zy*isto.->, lub te# *ie(zn! niez$ienn! >doktryn>, * kt'rej jest *yra#ona 0ra*da i rze(zy*isto.-+ E Wr'd"a bon 0odaj!, #e kraj /a zi znajdo*a" si daleko na za(h'd od /ybetu+ ,ed"u niekt'ry(h za(hodni(h u(zony(h jest on to#sa$y z &ersj!+ /*ierdzenie to $o "yby 0ot*ierdza- *(zesne tybetaskie konstruk(je ar(hitektoni(zne, kt're za*ieraj! ele$enty (harakterysty(zne dla stylu 0erskie o+ 3o#na *i( 0rzy0usz(za-, #e kraj /a zi znajdo*a" si na terytoriu$ kraj'* iraski(h, jednak dla sa$y(h bon0o, 0raktykuj!(y(h bon, identyfika(ja eo rafi(zna te o kraju nie $a #adne o zna(zenia, odk!d jest on u*a#any za .*it! ukryt! krain, do kt'rej nie s0os'b si dosta- * z*y(zajny s0os'b, dy# nie istnieje ona * s0os'b fizy(zny+ N :zie*i- .(ie#ek bon stano*i jeden z syste$'* klasyfika(ji nauk jun drun bon+ 2i$a :a 0a Rin0o(ze *s0o$ina tutaj o syste$ie dzie*i(iu .(ie#ek z tz*+ &o"udnio*y(h 5karb'* (tj+ Fkryty(h /ekst'*), *y*odz!(y(h si z :ri tsa$ /akar (>bri $tsha$s $tha> dkar) na 0o"udniu /ybetu i bhutaskie o &adro (s0a ro)+ &ier*sza .(ie#ka o kt'rej $'*i la$a nosi naz* )(ie#ki 5zen &rze0o*iadania+ 2a te$at dzie*i(iu .(ie#ek zoba(z :aHid 5nell roHe, /he 2ine ,ays of Bon, 9ondyn (6Xford FniHersity &ress) ?IMP+ O /rzeba zazna(zy-, #e 2i$a :a 0a Rin0o(ze $'*i * ty$ $iejs(u tylko i *y"!(znie o >rytuale>, tyb+ to, kt'ry *(hodzi * sk"ad 0ier*szej z dzie*i(iu .(ie#ek bon+ Cel *ykony*ania ty(h rytua"'* jest dia$etralnie r'#ny od te o, kt'ry odnajduje$y * *y#szy(h .(ie#ka(h bon, tz*+ .(ie#ka(h rezultatu+ &od(zas dy tutaj sku0ia$y si na har$onijny$ #y(iu do(zesny$, * .(ie#ka(h rezultatu as0iruje si do *y#szy(h (el'* du(ho*y(h, kt'ry(h kul$ina(j! jest osi! ni(ie du(ho*e o 0rzebudzenia, (zy te# o.*ie(enia+ M , *ielu <r'd"a(h bon *iek 5zenraba jest 0oda*any * tak z*any(h lata(h szen+ Jeden rok szen jest r'*ny stu lato$ ludzki$+ , ten s0os'b, dy 5zenrab $ia" EK lat, to * 0rzeli(zeniu na lata ludzkie je o *iek *ynosi" lat E KKK+ Konsek*entnie * (zasie s*ej .$ier(i $ia" on ok+ @ CKK lat ludzki(h, (zyli @C lata szen+ :o (zas'* *s0'"(zesny(h 0o*sta"o *iele 0ublika(ji, kt're 0odaj! r'#ne *ersje *ieku 5zenraba+ P 2i$a :a 0a Rin0o(ze $'*i!( tutaj o do*oda(h, $a na $y.li literatur bon, kt'ra sa$a * sobie jest .*iade(t*e$ historii bon i do kt'rej zali(zaj! si r'*nie# teksty historio rafi(zne+ Je.li (hodzi o do*ody o0arte na bazie za(hodniej s(holastyki, to (o naj$niej jasne jest, #e bon jaki 0rzetr*a" * dzisiejszej for$ie, sta" si * 0e"ni ukszta"to*an! i odrbn! trady(j! ok+ D lub DI *+ n+e+ ,iado$o r'*nie#, #e * (zasie dy buddyz$ dotar" do /ybetu * VIII *+ n+e+, na0otka" ta$ trady(j bon, kt'ra by"a ju# *'*(zas silnie zakorzeniona * kraju, a kt'rej *yzna*(y $o(no s0rze(i*iali si *0ro*adzeniu buddyz$u+ 2a bazie nauko*ej nie $o#na jednak * zu0e"no.(i 0ot*ierdzi- (zy trady(ja bon jaka istnia"a * VIII *+ * /ybe(ie, 0osiada"a (e(hy *s0'lne z nurte$ bon, kt'ry *yra<nie *y"oni" si * DTDI *+ ,ed"u sa$y(h bon0o $a$y tutaj do (zynienia z jedn! i t! sa$! trady(j!+ @ , trady(ji bon istniej! trzy bio rafie 5zenraba o r'#nej d"u o.(i+ 2ajd"u#sza z ni(h nazy*a si dri $ed zi brjid bstan 0a>i $do, * skr'(ie 7idzi ( zi brjid)+ ,yj!tki z te o tekstu zosta"y

0rzet"u$a(zone * :aHid 5nell roHe, /he 2ine ,ays of Bon, 9ondyn (6Xford FniHersity &ress) ?IMP+ I 3u(zo :e$dru by" r'*nie# syne$ 5zenraba+ ?K ,szystkie te teksty zosta"y zebrane * zbiory, nazy*ane Kadziure$ (bka> > yur) i /endziure$ (brten > yur), ut*orzone na *z'r buddyst'*+ Kadziur bon0o za*iera ustne nauki 5zenraba, 0od(zas dy /endziur obej$uje szeroki zakres *iedzy, od ko$entarzy do s"'* 5zenraba 0o traktaty filozofi(zne oraz 0ra(e zaj$uj!(e si (ho(ia#by taki$i za adnienia$i jak sztuka, ra$atyka i $edy(yna+ ?? 7a "'*ne <r'd"o nauk bon u*a#a si kraj /a zi , jednak *ikszo.- nauk 0rzy*dro*a"a do /ybetu do0iero z 5zan szun , kt're znajdo*a"o si 0ra*do0odobnie nie(o na *s(h'd od /a zi , a na za(h'd od /ybetu+ &oza ty$ istniej! r'*nie# linie 0rzekazu bon, kt're dotar"y do /ybetu z Indii i bez0o.rednio z /a zi + ?C 2a te$at jzyka szan szun 0o*sta"o kilka nauko*y(h 0ublika(ji+ :o najistotniejszy(h z ni(h nale#! 8rik ;aarh, /he 7han 1zhun 9an ua e, %(ta Jutlandi(a NK no ?, ?IM@ (s+ P1NE)B ;el$ut ;off$ann, 7an1zun+ /he ;oly 9an ua e of the /ibetan Bon0o, 7:3A ??P, ?IMP (nr C, s+ EPM1E@?)B ;el$ut ;off$ann, 5eHeral 7an1zun 8ty$olo ies, 6riens 8Xtre$us ?I nos ?1C, :e( ?IPC (s+?IE1CK?)B 5ie bert ;u$$el, 3aterialen zu eine$ ,Yrterbu(h der 7an1zun1 50ra(he, 3onu$enta 5eri(a E?, ?IPN1PO (s+ N@@1OCK)B 5ie bert ;u$$el, :er Frs0run der 50ra(he Hon 7han 1zhun , J/5 M, ?I@M (s+ E1?M)+ , jzyku tybetaski$ istotn! jest 0ra(a Kun i 9odro (kun d a> blo ros) zhan bod kyi skad nyis shan sbyar s ra yi rto s brjod+ ?E Cho(ia# *.r'd nauko*('* nie $a z odno.(i * k*estii autenty(zno.(i jzyka szan szun , to rze(zy*isto.- sa$e o kraju jest * 0e"ni 0ot*ierdzona 0rzez *iele istotny(h <r'de" history(zny(h+ , kate oria(h eo rafi(zny(h kraj 5zan szun istnia" jako autono$i(zny obszar obej$uj!(y za(h'd (entralny(h 0ro*in(ji /ybetu, Lu (dbus) i /san ( tsan ), znany 0od o 'ln! naz*! za(hodnie o /ybetu+ ;istory(zna *iedza na ten te$at jest nieko$0letna ale istniej! obiekty*ne 0rzes"anki aby u*a#a-, #e (hodzi o olbrzy$i obszar od Ail it na za(hodzie 0o jezioro 2a$tso ( na$ $tsho) na *s(hodzie, Khotan na 0'"no(y i 3ustan na 0o"udniu+ ?N 2a o*ie, tyb+ lu, s! u*a#ani za nad0rzyrodzone istoty #yj!(e * okoli(a(h <r'de" i * .*ie(ie 0odzie$ny$+ 7az*y(zaj s! oni 0rzedsta*iani 0od 0osta(i! *#y+ /ybetaski lu (klu) by" 0ier*otnie 0oj(ie$ tybetaski$, kt're do0iero *raz z *0ro*adzenie$ buddyz$u za(zto uto#sa$ia- z indyjski$ na !+ ?O , tybetaskiej trady(ji (z*"asz(za $edy(znej i ludo*ej) u*a#a si, #e (a"a e zysten(ja 1 *szystkie rze(zy, istoty i nie$aterialne byty 0o*staj! z ener ii 0i(iu 0odsta*o*y(h #y*io"'*, (zy te# ele$ent'*+ F*a#a si r'*nie#, #e *szystkie te #y*io"y raze$ 1 zie$ia, *oda, o ie, 0o*ietrze i 0rzestrze 1 s! obe(ne * ka#dej isto(ie, jednak jedne z ni(h do$inuj!, 0od(zas dy inne 0ozostaj! * ukry(iu+ Brak r'*no*a i $idzy #y*io"a$i 0o*oduje do$ina(j okre.lony(h (e(h * ludzki$ (harakterze, jak r'*nie# 0rzy(zynia si do 0o*sta*ania (hor'b+ ?M Ka#de 0osz(ze 'lne z*ierz sy$bolizuje okre.lon! (e(h, jednak z *yk"adu 2i$y :a 0y Rin0o(ze trudno *y*niosko*a-, jakie (e(hy 0rzynale#! jakie$u z*ierz(iu+ 3i$o *szystko $o#na 0rzy0usz(za-, #e *y l!da to nast0uj!(o= aruda 1 si"a #y(io*a (so ), s$ok 1 (ia"o fizy(zne (lu), ty rys 1 bo a(t*o ("an tan ), le* 1 0o$y.lno.- (traszi), lun ta 1 ener ia (lun )+ /aka kolejno.- jest jednak do$y.lna, a * 0rzy0adku jednej z (e(h nie $a (a"ko*itej 0e*no.(i (an ielskie s"o*o >fortune> 0rzet"u$a(zy"e$ jako 0o$y.lno.-, tyb+ traszi, bkra shis)+ ?P , bon i buddyz$ie *ierzy si * istnienie sze.(iu sfer e zysten(ji, * kt'ry(h $o ! si

odradza- istoty (zuj!(e+ 5fery te dzieli si na *y#sze i ni#sze+ 2i#szy$i s! .*iaty 0iekielne, sfera "odny(h du(h'* i .*iat z*ierz!tB *y#szy$i .*iat ludzi, 0'"bo '* i bo '*+ Istnienie sze.(iu .*iat'* $o#e by- rozu$iane dos"o*nie, jednak * buddyjskiej 0sy(holo ii 0odkre.la si, #e s! one 0rzede *szystki$ odz*ier(iedlenie$, 0arabol!, naszy(h ludzki(h za(ho*a i (e(h+ ?@ 5tan buddy jest idea"e$ do kt're o d!#! zar'*no buddy.(i jak i bon0o+ 6zna(za on *yz*olenie si z (ier0ienia (ykli(znej e zysten(ji i 0e"ne roz*ini(ie *e*ntrzne o 0ier*otne o 0oznania+ ?I &o"a (>0ho ba) 0ole a na 0rzeniesieniu .*iado$o.(i z$ar"e o do tz*+ (zystej krainy, * kt'rej jak *ierz! bon0o (i buddy.(i zaraze$) istniej! bardzo dobre *arunki do osi! ni(ia du(ho*e o o.*ie(enia+ &rzeniesienia 0o"a dokonuje tylko la$a+ ,(hodzi on * kontakt ener ety(zny ze .*iado$o.(i! z$ar"e o i dziki sile s*ej *izualiza(ji >*yrzu(a> j! 0rzez (zubek "o*y z$ar"e o+ Czsto znakie$ 0o*odzenia * 0rzeniesieniu s! kro0le kr*i lub ro0y, kt're 0oja*iaj! si na (zubku "o*y z$ar"e o+ CK &ro(es .$ier(i i stan 0o.redni zosta"y o0isane z*"asz(za *= /ybetaska ksi a u$ar"y(h, Krak'* ?II?B )$ier- i u$ieranie+ /rady(ja tybetaska, Kato*i(e ?IINB 9ati Rin0o(ze, Jeffrey ;o0kins, )$ier-, stan 0o.redni i odrodzenie * buddyz$ie tybetaski$, Krak'* ?IIO+ C? Cia"o, $o*a i u$ys" ozna(zaj! od0o*iednio 0lany fizy(zne, *erbalne i $entalne 0osz(ze 'lnej istoty+ Je.li $'*i$y o 0ozyty*ny(h dzia"ania(h (ia"a, $o*y i u$ys"u, * buddyz$ie i bon *yr'#nia si i(h dziesi-= :zia"ania (ia"a= ?+ 6(hranianie #y(ie (nie zabijanie) C+ By(ie sz(zodry$ (nie kradni(ie) E+ ,"a.(i*e 0ro*adzenie si seksualne (nie (udzo"o#enie) :zia"ania $o*y= N+ 3'*ienie tylko o rze(za(h istotny(h (nie 0lotko*anie) O+ 3'*ienie * s0os'b "a odny i $i"y (nie krzy*dzenie s"o*ne) M+ 3'*ienie 0ra*dy (nie k"a$anie) P+ 2ie ob$a*ianie :zia"ania u$ys"u= @+ Brak 0o#!dania I+ :obra *ola ?K+ ,"a.(i*y 0o l!d :ziesi- ne aty*ny(h dzia"a jest 0rze(i*no.(ia$i dziesi(iu 0ozyty*ny(h+ CC &raktyki *st0ne, tyb+ nondro (sn on > ro), to bardzo 0o*sze(hne 0raktyki, roz*ijaj!(e takie (e(hy jak $!dro.-, oddanie, *s0'"(zu(ie (zy sz(zodro.-+ I(h uko(zenie jest konie(zne do otrzy$ania *y#szy(h nauk+ )(ie#ka sto0nio*a, tyb+ sala$ (sa la$), stano*i nauki o eta0a(h roz*oju na .(ie#(e do o.*ie(enia+ &raktyka 0o"y (>0ho ba), (zyli 0rzeniesienia, 0ole a na *yrzu(eniu .*iado$o.(i 0rzez (zubek "o*y do (zyste o *y$iaru (0atrz r'*nie# 0rzy0is ?I)B trzeba jednak zazna(zy-, #e 0raktyka ta * ty$ kontek.(ie jest *ykony*ana 0rzez 0raktykuj!(e o za #y(ia i 0od #adny$ *y0adkie$ nie 0ro*adzi do .$ier(i+ 2a us0okajanie u$ys"u, tyb+ szine (zhi nas), sk"adaj! si r'#ne 0raktyki kon(entra(yjne i konte$0la(yjne+ CE ,(ze.niej, * (zasie *yk"adu, t"u$a(z 2i$y :a 0y Rin0o(ze odda*a" an ielskie s"o*o >diHination> jako >*yro(znia>, 0od(zas dy * isto(ie (hodzi"o o >*r'#enie>, tyb+ $o ($o)+ &ytaj!(e$u za0e*ne (hodzi"o o ten rodzaj >*yro(zni>, kt'ra jest (z"o*iekie$1$ediu$ *(hodz!(y$ * trans i 0rze0o*iadaj!(y$ 0rzysz"o.-+ /"u$a(z jednak 0rzet"u$a(zy" 0ytanie 0os"u uj!( si 0ono*nie s"o*e$ >diHination>, a nie, jak 0o*inien, >ora(le>, 0rzez (o od0o*ied< by"a na te$at *r'#enia+ CN Chodzi o *iosk, * kt'rej znajduje si klasztor 9atri (bla khri), kt're o 2i$a :a 0a jest

o0ate$+ :ok"adniej $ie.(i si on * Ka$ (kha$s) *e *s(hodni$ /ybe(ie * rejonie :e e (sde d e)+ CO Chodzi o Je o )*i!tobli*o.- 9un to a /en0e 2i$ (lun rto s bstan 0a>i nyi $a), kt'ry jest trzydziesty$ trze(i$ o0ate$ klasztoru 3enri (s$an ri) i du(ho*y$ 0rzy*'d(! *yzna*('* bon+ &rzeby*a on obe(nie * :olandzi (* stanie ;i$a(ial &rade.) * India(h+ CM 9asa (lha sa) jest stoli(! /ybetu, * kt'rej nie dy. rezydo*a" :alajla$a+ CP 5un "a (srun ba) jest rodzaje$ $a i(zny(h sznurk'* $aj!(y(h za0e*ni- o(hron+

Pocz tki j!zyka i kultury "ybetu

2a$khai 2orbu Rin0o(ze ,yk"ad *y "oszony ? listo0ada ?IIP * Instytu(ie 5ztuk &ikny(h * :hara$sali, * 0"n+ India(h+ Jeste$ bardzo sz(z.li*y, #e $o dzi. by- * ty$ $iejs(u i *yrazi- s"o*a uznania dla studio*ania i (hronienia *a#ny(h ele$ent'* staro#ytnej kultury tybetaskiej, jak to (zyni(ie * Instytu(ie+ F*a#a$ t 0ra( za *yj!tko*o 0otrzebn!+ Jak *ie(ie, dzia"alno.-, jak! 0odej$uje(ie, jest z*i!zana z nasz! kultur!+ , /ybe(ie $a$y od$ienne s0osoby klasyfiko*ania dziedzin *iedzy+ 3'*i$y o obszara(h $niejszy(h oraz 0i(iu obszara(h "'*ny(h+ 5ztuka nale#y do 0i(iu obszar'* "'*ny(h i *yst0uje 0od naz*! so"a ri 0a 1 rkodzie"a artysty(zne o+ Rkodzie"o jest z*i!zane z trze$a byta$i= (ia"e$, $o*! i u$ys"e$ i kiedy 0raktykuje$y dhar$, zrba$i 0raktyki s! *rota do (ia"a, $o*y i te o# u$ys"u+ Ady osi! nie$y * niej $istrzost*o, $o#e$y uzna- si za istoty (zuj!(e+ /ak *i( dy 0obiera$y nauki, $usi$y 0ole a- na ty(h trze(h *rota(h, bo tylko one 0o*iod! nas do *yz*olenia+ , sztu(e u#y*a$y *"asne o (ia"a, by *yrazi- nastroje+ :zieje si tak na 0rzyk"ad * $alarst*ie oraz rze<bie, bo*ie$ ta 0ra(a *y$a a zaan a#o*ania *r't (ia"a+ %(zkol*iek nie jest to jedyna dro a eks0resji ener ii 0"yn!(ej z (ia"a+ 3o#e$y si *yrazi- * 0rzy0"y*ie silny(h e$o(ji taki(h jak 0rzy*i!zanie lub niena*i.-+ /e e$o(je $anifestuj! si * naszy$ (iele, * eks0resji t*arzy, ru(ha(h r!k, staj! si obiekte$ 0rzedsta*ie teatralny(h+ Ady 0atrzy$y na tanie( indyjski, z*"asz(za staro#ytny, $o#e$y zau*a#y- nieby*a"e u$iejtno.(i tan(erzy do *yra#ania od$ienny(h stan'* $entalny(h ru(ha$i r!k, o(zu, i (a"e o (ia"a+ /a $anifesta(ja u(zu- odby*a si z zaan a#o*anie$ fizy(zny(h as0ekt'*

natury (z"o*ieka+ , sztu(e u#y*a$y *r't $o*y, kiedy .0ie*a$y 0ie.ni+ )(ie#ka u$ys"u za. 0odkre.la, nadaje sens $o*ie i akty*no.(i fizy(znej+ ,erbalne i fizykalne .(ie#ki s! niez*ykle *a#ne dla z "bienia 0ier*szej z 0i(iu nauk 1 so"a ri 0a+ Ady nau(za$y o 0i(iu nauka(h, szkolni nau(zy(iele z*ykle $'*i!, #e *y*odz! si one z Indii+ Kiedy $'*i$y o dra ri 0a, (o * dos"o*ny$ 0rzek"adzie ozna(za ra$atyk, naty(h$iast $y.li$y o ra$aty(e sanskry(kiej 1 Kala0a, Czandra0a i &anini, tak, jakby nie istnia"a nauka o jzyku tybetaski$+ %le nie o to (hodzi+ Kiedy $'*i$y o dra ri 0a * uj(iu tybetaski$, odnosi$y si do u$iejtno.(i 0os"u i*ania si $o*!+ :ra ri 0a ozna(za nauk o u#y*aniu jzyka= *iedz o s"o*ni(t*ie, ra$aty(e, *y$o*ie i inny(h je o as0ekta(h+ :la /ybeta(zyk'* te ele$enty ko$unika(ji odnosz! si do jzyka tybetaskie o, nie tylko do sa$ej ra$atyki sanskry(kiej+ , naszy$ jzyku istnieje *iele s"'*, kt're nie $aj! s*e o <r'd"os"o*u * sanskry(ie+ Je.li *i( (h(e$y identyfiko*a- dra ri 0a z nauk! o u#y(iu jzyka, $usi$y 0o*iedzie-, #e odnosi si ona do jzyka 0isane o, kt're o baz! s! litery, znaki 0isane, ni$ stanie si jzykie$ $'*iony$+ , s*oi$ do.*iad(zeniu dydakty(zny$ zanoto*a"e$ tro(h nie0orozu$ie, je.li (hodzi o u#y(ie jzyka tybetaskie o+ Kiedy 0o raz 0ier*szy 0oje(ha"e$ do ,"o(h na za0roszenie 0rofesora /u((ie o, 0ra(o*a"e$ z ni$ d*a lata+ &o ty$ okresie obj!"e$ *"asn! katedr na uni*ersyte(ie+ &od(zas zaj- st*ierdzi"e$, #e lektorat jzyka tybetaskie o tr*a" d*a lata, 0od(zas dy nauka inny(h jzyk'* obej$o*a"a (ztery lata+ 2a 0o(z!tku by"e$ no*i(jusze$, *i( nie zda*a"e$ sobie z te o s0ra*y+ &ote$ jednak 0ostano*i"e$ si te$u 0rzyjrze-+ 3y.la"e$, #e $o#e jest tak dlate o, #e nie 0osiada$ #adne o za(hodnie o dy0lo$u, a jedynie dy0lo$ uni*ersytetu indyjskie o+ 7nalaz"e$ ry(h"o inny 0o*'d+ Aeneralnie nau(zy(iele tybetas(y u(z!, #e jzyk tybetaski *y*odzi si od (zas'* 0ano*ania 5on tsen Aa$0o, z VIII *ieku+ /*ierdz!, #e zosta" st*orzony 0rzez kr'le*skie o $inistra 1 /hon$i 5a$bhota, kt'ry zosta" 0os"any do Indii * (elu 0oznania jzyka 0isane o+ ,(ze.niej /ybet nie 0osiada" #adne o jzyka ofi(jalne o i by" u*a#any za krain za(ofania i i noran(ji+ , ty$ $ro(zny$ kraju dziki "as(e kr'la dhar$y, kt'ry by" *(ielenie$ sa$e o Buddy i bodhisatt*!, ksi#y( i s"o(e *resz(ie za.*ie(i"y nad /ybete$ i 0rzes"oni"y (ie$no.-+ 2aten(zas roz$aite dziedziny *iedzy 0oja*i"y si i roz*in"y * tej krainie+ F(znio*ie z 7a(hodu, studiuj!(y 0od okie$ /ybeta(zyk'*, $ierzyli si z ty$ 0o l!de$ i ak(e0to*ali o jako 0ra*dzi*yB jzyk, *iele a"zi *iedzy jak astrolo ia, $edy(yna jak *ierzono, by"y s0ro*adzone do /ybetu z 0ast* o.(ienny(h= Indii i Chin+ Je.li u0iera- si 0rzy ty$ 0unk(ie *idzenia, jzyk i kultura /ybetu staj! si jedynie od a"zienie$ d*'(h "'*ny(h jzyk'* re ionu i nie $o ! 0osiada- statusu ende$i(zny(h+ /ybet $o#na *i( 0or'*na- do (z"o*ieka bez ko(zyn+ 7rozu$ia"e$, #e d*a lata nauki jzyka tybetaskie o *ynika"y *"a.nie z takie o s0ojrzenia na /ybet+ ,tedy 0o$y.la"e$, #e to nie $o#e by- tak, $usi istnie- jaki. zal!#ek jzyka i kultury /ybetu i roz0o(z!"e$ 0oszuki*ania+ 7ebra"e$ *iele tekst'* i skry0t'* i za(z!"e$ je analizo*a-+ Ch(ia"e$ 0rzekona- si, (zy kultura /ybetu *y*odzi si z kraju, kt'ry dzi. nazy*a$y /ybete$+ 7a(z!"e$ od tekst'* bon0o, 0onie*a# *skazy*a"y, #e 0rzed 5on tsen Aa$0o na tej zie$i $'*iono jzykie$ kr'lest*a 5zan 5zun + %le 0oja*i" si 0roble$= je.li 5zan 5zun istnia" *(ze.niej ni# 5on tsen Aa$0o, to nie $o "o by- jzyka /ybetu, jako #e $ieszka(y te o kraju byli inne o 0o(hodzenia ni# /ybeta(zy(y+ &ostano*i"e$ zate$ 0rzyjrze- si historii staro#ytne o kr'lest*a 5zan 5zun + 3usi$y 0a$ita-, #e 0rzed za"o#enie$ kr'lest*a 5zan 5zun i /ybetu rz!dzi"o na ta$ty(h zie$ia(h sze.- klan'*+ Jeden z ni(h, z*any :ra (Cziun B Khyun ), by" 0oto$kie$ *"ad('* kr'lest*a 5zan 5zun + 3o#e$y zate$ 0o*iedzie-, #e je.li *.r'd klan'* za"o#y(ielski(h /ybetu by" 0oto$ek 5zan 5zun , to jzyk szan szun by" jzykie$ /ybetu+ Jzyk 0isany istnia" *i( za (zas'* 0odzia"u nauk bon0o+ Bon0o t*ierdz!, #e jzyk 0isany szan szun

zosta" st*orzony 0rzez 5zenraba 3i"o(ze, 0ier*sze o bon0o+ 7a(z!"e$ 0rze l!da- inskry0(je bon0o+ Ady za0ozna"e$ si z teksta$i bon0o, historia 5zan 5zun za(z"a si 0rzede $n! roz*ija-+ 6t'# 0rzed kr'lest*e$ /ybetu zie$ia$i ty$i rz!dzi"o 0rzynaj$niej osie$na.(ie 0okole *"ad('* 5zan 5zun + Kiedy dokona"e$ karko"o$ny(h obli(ze okaza"o si, #e enez te o 0ast*a nale#y dato*a- na 0rzesz"o N+KKK lat te$u+ 5ta"o si dla $nie jasne, #e historia 5zan 5zun jest tak d"u a, jak historia Chin (zy Indii+ &'<niej, 0od(zas konferen(ji na uni*ersyte(ie o r'#ny(h as0ekta(h kultury /ybetu 1 bo od (zasu s*oi(h odkry- 0ro*adzi"e$ zaj(ia z astrolo ii oraz $edy(yny 1 0rzekony*a"e$ z nieza(h*ian! 0e*no.(i!, #e korzenie kultury /ybetu si aj! zna(znie *(ze.niej ni# (zasy 5on tsen Aa$0o, (o $o#e$y odnale<- * teksta(h bon0o+ Ju# * ta$ty$ okresie 0rzek"adano *iele *yt*or'* kultury /ybetu na jzyk szan szun + ,s0'"(ze.nie u#y*a$y * /ybe(ie d*'(h od$ienny(h for$ jzyka 0isane o+ 7a oj(a 0is$a *ielki(h liter $o#na u*a#a- /hon$i 5a$bhota+ ,ydaje si, #e 0rzed 0ano*anie$ kr'la 5on tsen Aa$0o nie by"o jzyka tybetaskie o jako takie o, zate$ t funk(j $usia" 0e"ni5zan 5zun + 7 d*'(h for$ u#y*any(h * kr'lest*ie $aryi by" je o 0isan! for$!+ :zi. * jzyku tybetaski$ *yst0uj! tak#e d*ie for$y 0isane, u(zen z *ielki$i litera$i oraz u$ed, bed!(y je o od0o*iednikie$ 0isany$ kursy*!+ &isanie kursy*! bez *!t0ienia $a s*oje 0o(z!tki * jzyku 5zan 5zun + Aeneralnie darz *ielki$ sza(unkie$ 0ublika(je Aedun Czoe0ela, jednak z ty$i ty(z!(y$i si jzyka nie $o si z odzi-+ &o*iada on bo*ie$, #e u$ed, 0is$o $a"y(h liter, *ye*oluo*a"o z 0is$a *ielki(h liter+ % 0rze(ie# Bhuta(zy(y u#y*aj! 0is$a *ielki(h liter * je o skr'(onej *ersji, za(ho*ali jednak 0is$o ozdobny(h, ofi(jalny(h ka0italik'*+ Jakkol*iek szybko bdzie$y 0isali u(zen, ni dy nie bd! one 0rzy0o$ina"y u$ed+ 3idzy inny$i dlate o, #e * u(hen 0isze$y litery od 0ra*ej do le*ej strony, nato$iast * u$ed znaki sta*ia$y od le*ej do 0ra*ej+ Jest *i( s*e o rodzaju 0aradokse$ $'*i-, #e je.li 0isze$y szybko *ielkie litery, to $o ! z$ieni- one for$ na $a"e+ 5*e o (zasu na konferen(ji 0o.*i(onej jzyko*i tybetaskie$u stano*(zo t*ierdzi"e$, #e 0is$o $a"y(h liter *ye*oluo*a"o z $aryi , znak'* $ar bon0o $i$o, #e nie $ia"e$ 0o te$u #adny(h 0rzes"anek+ ,ielu starszy(h sta#e$ 0rofesor'* $'*i"o o $nie= 4on jest $"odszy$ 0rofesore$, a $'*i z taki$ na(iskie$ i aro an(j! o s*oi$ 0unk(ie *idzenia, (o k"'(i si z t*ierdzenia$i starszy(h, *ielki(h u(zony(h+ ,ielu tybetaski(h u(zony(h * 0rzesz"o.(i $'*i"o, #e * (zasa(h 5on tsen Aa$0o, /hon$i 5a$bhota 0rzyby" do Indii i 0rzy*i'z" sta$t!d $anuskry0t, kt'ry o "oszono $anuskry0te$ tybetaski$4+ &rzez te 0o l!dy zyska"e$ *ielu 0rze(i*nik'* * .rodo*isku nauko*y$, le(z sa$ jeste$ /ybeta(zykie$ i $oi$ jedyny$ (ele$ by"a o(hrona $ojej kultury+ &rzekaza"e$ ten (el * s*oi$ st*ierdzeniu+ /o tak#e z$oty*o*a"o $nie do dalszy(h 0oszuki*a <r'de" jzyka tybetaskie o, (ze o o*o(e$ by"a 0ublika(ja 4:ro o(enny naszyjnik4, * kt'rej (yto*a"e$ *iele <r'de" 0isany(h Bon0o na te$at jzyka i kultury /ybetu+ &o sko(zeniu ksi!#ki nie (h(ia"e$ jej 0okazy*a- *yda*(y 0onie*a# s0otka"e$ si z kryty(zny$i o0inia$i ludzi, kt'rzy j! 0rze(zytali, z*ierz(hni(y klasztor'* oskar#ali $nie o robienie 0ro0a andy dla Bon0o+ 3y.la"e$, #e oddanie jej do druku bdzie <r'd"e$ krytyki 0od $oi$ adrese$+ 7araz jednak 0rzysz"a $i do "o*y $y.l, #e nie 0okazy*anie jej $o#e u(zyni- szkod /ybeta(zyko$ i 0odaro*a"e$ rko0is Je o )*i!tobli*o.(i :alajla$ie+ %(zkol*iek tro(h si ba"e$, bo je o tre.- $o "a by- inter0reto*ana na niekorzy.- nauk buddyjski(h+ 2ie$al naty(h$iast 0o *ys"aniu jej do J) otrzy$a"e$ od0o*ied<+ , s*oi$ li.(ie na0isa"= 4Jeste. /ybeta(zykie$ i /*'j 0unkt *idzenia na kultur /ybetu jest tybetaski$ s0ojrzenie$+ &otrzebuje$y te o s0ojrzenia * dzisiejszy(h (zasa(h i bardzo je do(enia$+ Je.li sobie #y(zysz, ka#e o0ubliko*a- /*oj! ksi!#k4+ 9ist ten $nie usz(z.li*i" na tyle, #e

zda"e$ sobie s0ra*, #e je.li :alajla$a jest za 0ublika(j! ksi!#ki, to inni u(zeni nie bd! $ieli szans $nie krytyko*a-+ 7de(ydo*a"e$ *i(, #e ksi!#k o0ublikuje Biblioteka :zie" /ybetaski(h + 7 kilku 0o*od'* ksi!#ka nie by"a (zytana 0rzez *ielu ludzi, $y.l, #e z 0o*odu trudne o, nauko*e o jzyka+ Jy*i"e$ 0rzekonanie, #e 0rzede *szystki$ 0o*inna by- adreso*ana do .rodo*iska nauko*e o+ %le z*ykli ludzie nie rozu$ieli jej sensu+ &ostano*i"e$ zate$ na0isa- kr'tsz! *ersj tej ksi!#ki i da"e$ jej tytu" 42aszyjnik 7i4+ 6d ta$te o (zasu 0oszerzy"e$ obszar s*oi(h analiz historii /ybetu+ 5to0nio*o znajdo*a"e$ (oraz *i(ej 0rzes"anek 0ot*ierdzaj!(y(h s"uszno.- $oi(h tez+ 3o dzi. 0o*iedzie-, #e znalaz"e$ <r'd"o jzyka 5zan 5zun + , 0e*ny$ $o$en(ie s*oje o #y(ia 5on tsen Aa$0o za0ad" na za0alenie ner*'* n' + Je o ka0"an bon0o rzek" $u, #e jest to (horoba, kt'rej nie $o#na *yle(zy- kon*en(jonalny$i $etoda$i, dy# zosta"a na nie o rzu(ona kl!t*a ka0"an'* 5zan 5zun , ( 5on tsen Aa$0o zabi" i(h ostatnie o kr'la 1 9i $i ya)+ 5on tsen Aa$0o s0ro*adzi" do siebie *i( $istrza bon0o z 5zan 5zun 1 2an #era 9o0o, by zdj!" kl!t*+ Kiedy ten dokona" rytua"u o(zysz(zenia, 5on tsen Aa$0o * na rod 0odaro*a" (zaro*niko*i doku$ent * kt'ry$ zobo*i!zy*a" si do nadania bon0o zie$i i o(hrony i(h kultury+ /en doku$ent jest do dzi. 0rze(ho*y*any * :olanji, * India(h+ 7osta" na0isany * jzyku 5zan 5zun , * 0isanej for$ie $aryi + , historii /ybetu istnieje *iele tekst'*, kt're t*ierdz!, #e 0rzed 5on tsen Aa$0o /ybeta(zy(y u#y*ali jzyka szan szun + Czytaj!( 0ra( &a"o /su la a /ren "y 1 4F(zta $dr('*4 *ida- jasno, #e 5on tsen Aa$0o 0os"a" /hon$i 5a$bhot do Indii, 0onie*a# /ybet 0otrzebo*a" *"asne o jzyka i 0is$a+ Je.li *ys"a" /hon$i 5a$bhot by st*orzy" jzyk tybetaski, to do*odzi to, #e /ybeta(zy(y u#y*ali jzyka, kt'ry by" i$ narzu(ony+ Jzykie$, kt're o u#y*ali /ybeta(zy(y 0rzed 5on tsen Aa$0o by" jzykie$ 5han 5hun + , bio rafii Vairo(ana natrafia$y na *z$iank, #e /hon$i 5a$bhota z$odyfiko*a" rko0is tybetaski+ 7$odyfiko*a"S +++ zna(zy, #e $usia" istnie- skry0t, kt'ry $' " zosta- z$ieniony+ , ksi!#ka(h history(zny(h 5on tsena Aa$0o okre.la si jako te o, kt'ry 40osiad" tajniki 0i(iu nauk4+ 9e(z je.li /ybet by" krain! (ie$no.(i, jak $' " #y- * ni$ kto., kto 0osiad" tak! *iedzS /o $o#e ozna(za- tylko jedno= * ta$ty$ (zasie $usia"a istnie- taka dziedzina *iedzy, jak jzyk+ Je.li *i( 5on tsen Aa$0o 0os"a" /hon$i 5a$bhot do Indii, ta$ten, 0rzyby*szy z krainy i noran(ji bez ukszta"to*anej kultury, nie by" * stanie zrozu$ie- jzyka i $usia"o $u zaj!- tro(h (zasu nau(zenie si sanskrytu i studio*anie jzyka, by $'( si bez 0rzeszk'd 0orozu$ie*a- i 0rzy*ie<- do /ybetu jaki. $anuskry0t+ Je.li zna(ie histori /ybetu, $usi(ie *iedzie-, #e /hon$i 5a$bhota nie zosta" d"u o * India(h+ 7 0o*y#szy(h 0o*od'* historia je o eks0edy(ji $'*i!(a, #e 0rzyby" on do Indii z krainy bez roz*initej kultury, jest $a"o 0ra*do0odobna+ F(zeni t*ierdz!, #e ta historia jest 0ra*dzi*a, 0onie*a# zar'*no 5on tsen Aa$0o, jak i /hon$i 5a$bhota byli *(ielenia$i bodhisatt*y i nie $usieli si d"u o u(zy- no*e o jzyka, 0rzys*oili o nie$al naty(h$iast+ 2ie t*ierdz, #e nie byli bodhisatt*a$i+ Kto *ieS 3'*i si, #e 5on tsen Aa$0o by" *(ielenie$ bodhisatt*y %*alokite.*ary+ 3o#e$y te$u *ierzy-+ 9e(z je.li rze(zy*i.(ie tak by"o, nie $usia" by" *ysy"a- /hon$i 5a$bhota do Indii+ 3y.lenie te o ty0u jest lo i(zny$ rozu$o*anie$+ Jest *i( jasne, #e 0rzed (zasa$i 5on tse$ Aa$0o $ieli.$y *"asn! kultur i jzyk+ 3y.l, #e ta konstata(ja jest dla nas, /ybeta(zyk'* niez*ykle istotna+ &oz*ala orze(, #e nasza kultura $a s*e korzenie * kr'lest*ie 5zan 5zun + 6(zy*i.(ie jest *iele t*or'* kultury, kt're zosta"y i$0orto*ane do /ybetu z 0ast* o.(ienny(h, ale j!dro kultury /ybetu 0o(hodzi z 5zan 5zun + 3a$y *iele doku$ent'* o staro#ytny$ 0o(hodzeniu, jak na 0rzyk"ad teksty z /unhuan , kt're 0o.*iad(zaj!, #e ni$ *0ro*adzono na te zie$ie buddyz$, istnia"y tu ju# tera0ie $edy(yny naturalnej+ /eksty te *y*odz! si z re ionu 5zan 5zun + Co *i(ej, *

0'"no(ny(h India(h znaleziono inskry0(je *yryte * $etalu i *ielu u(zony(h 0r'bo*a"o odszyfro*a- i(h zna(zenie $y.l!(, #e jest to nadal u#y*any dialekt 0'"no(no1indyjski+ Kiedy o*e inskry0(je 0rze*ieziono do Indii za(hodni(h, okaza"o si, #e jzykie$, * jaki$ *yryto te inskry0(je, by" szan szun + , tej (h*ili jest $o#li*e odt*orzenie te o jzyka, by zoba(zy- 0ro(es je o for$o*ania si+ Kiedy by"e$ * zesz"y$ roku * China(h, $ia"e$ okazj roz$a*ia- z kilko$a ta$tejszy$i u(zony$i, kt'rzy byli * 0o"udnio*y(h re iona(h /ybetu+ 6dnale<li inskry0(je, kt're okre.lili jako inskry0(je z (zas'* 5zan 5zun + &od(zas s*oje o 0obytu $o "e$ 0rzyjrzesi ksidze, * kt'rej o0isy*ali s*oje odkry(ie i badania+ Byli bardzo sz(z.li*i, #e *resz(ie znale<li ostate(zny do*'d na 0ot*ierdzenie tezy o istnieniu krainy 5zan 5zun + 7*a#y*szy na ostatnie doniesienia o 5zan 5zun , *ielu 0rofesor'* 0rzesta"o $nie krytyko*a- za $oje 0o l!dy+ &rze(i*nie 1 robi! *"asne badania nad jzykie$ i kultur! 5zan 5zun + ,ielu u(zony(h na(iska na $nie, aby$ na0isa" ksi!#k o historii /ybetu i <r'd"a(h je o kultury, kt're bd! $o "y s"u#y- $"odsze$u 0okoleniu /ybeta(zyk'*+ 2a0isa"e$ t ksi!#k * jzyku tybetaski$+ 3a tytu" 4)*iat"o Kailaszu4 i traktuje o 5zan 5zun i /ybe(ie i nieda*no odda"e$ j! do druku Instytuto*i * 3a(hen+ Ady by"e$ $"odszy, $ia"e$ *iele 0o$ys"'* na te$at 0o(hodzenia tybetaskiej kultury i zrobi"e$, (o $o "e$, by je zrealizo*a-+ /eraz, dy jeste$ stary, nadal robi, (o * $ojej $o(y, by (hroni- t kultur+ I je.li to jest 0o#yte(zne, jeste$ sz(z.li*y+ /o *szystko, (o (h(ia"e$ dzi. 0o*iedzie-+ tum. Agnieszka Szmidel

Bon # prebuddyjska reli$ia "ybetu


R+ :e 2ebesky ,ojko*itz II+ ,ierzenia i 0raktyki bonu 8le$ente$ *s0'lny$ dla sza$aniz$u i reli ii bon jest u#y(ie 0odobne o do ta$burynu bbna, bd!(e o naj*a#niejszy$ 4narzdzie$4 sza$ana, a kt'ry to $o#na odnale<- r'*nie# u $a '* bon na + Ci drudzy, 0odobnie jak sza$ani, u#y*aj! o nie tylko jako instru$entu $uzy(zne o, ale tak#e do r'#ny(h 0raktyk *r'#ebny(h+ Jedna z ni(h s"u#y do ustalenia 0rzy 0o$o(y bbna, jaki de$on jest od0o*iedzialny za *y*o"anie (horoby u dane o (z"o*ieka+ &o sko$0liko*any$ rytuale, 0od(zas kt're o *zy*ane s! b'st*a bonu, sk"adane ofiary, 0alone kadzid"a i re(yto*ane $antry, kilka nasion 1 ka#de z ni(h re0rezentuj!(e jedne o, konkretne o de$ona, lub (a"! klas du(h'* 1 zostaje 0o.*i(ony(h i 0o"o#ony(h na 0o*ierz(hni bbna+ ,tedy 0o(zyna si uderza- ryt$i(znie * dru i bbenB nasiona za(zynaj! 0odskaki*a-, a to, kt're uniesie si naj*y#ej, *ska#e, jaka istota 0onadnaturalna, jest od0o*iedzialna za (ier0ienia 0a(jenta+ &rzedzi*na $etoda 0rze*idy*ania 0rzysz"o.(i, znana zar'*no $a o$ bonu, jak i sza$ano$, to tak z*ana ska0uli$an(ja , (zyli sta*ianie *yro(zni, * o0ar(iu o 0kni(ia na 0o*ierz(hni .*ie#o *y0alonej o*(zej "o0atki+ 2iekt're <r'd"a tybetaskie t*ierdz!, i# * *yj!tko*y(h sytua(ja(h u#y*ano * ty$ (elu tak#e ko.(i ludzki(h+ Kolejny$i 0aralela$i $idzy sza$aniz$e$, a bone$ jest *iara * istnienie osobisty(h b'st* o0ieku(zy(h, kt're z$uszaj! (z"o*ieka do zostania $a ie$, 0rze.laduj!( o, Qzsy"aj!( naR (horoby i ataki

e0ile0ty(zne, a# nie z odzi si on 0e"ni- tej funk(ji, (zy te# u#y(ie koloro*y(h ni(i do *r'#enia itd+ Jedny$ z ty0o*y(h z*y(zaj'* bonu, kt'ry 0rzedosta" si r'*nie# do buddyz$u tybetaskie o, jest tak z*any lud ( 9ud,) (zyli (ere$onia koz"a ofiarne o+ Jest ona od0ra*iana, aby 0rzenie.- za ra#aj!(e #y(iu (z"o*ieka z"e $o(e do je o substytutu+ 6be(nie, jako koz"a ofiarne o u#y*a si "'*nie 0odobizn z (iasta, le(z kiedy. (zsto by" to (z"o*iek z ni#szy(h sfer, kt're o so*i(ie *yna radzano za ode ranie tej ra(zej ryzyko*nej roli+ &odobizny *yrze<bione z dre*na (z.(io*o zast!0i"y r'*nie# ofiary ze z*ierz!t, bd!(e * $odzie * za$ierz(h"y(h (zasa(h bonuB (hiskie i tybetaskie <r'd"a 0odaj!, #e 0rzed 0oja*ienie$ si Buddyz$u, $a o*ie bono (o roku od0ra*iali *ielk! (ere$oni, 0od(zas kt'rej hekato$by ze z*ierz!t, i na*et ludzi, by"y sk"adane bo o$+ 6*e stare teksty *y$ienia"y *iele interesuj!(y(h bono (ere$onii, kt'ry(h sz(ze '"y nie 0rzetr*a"y do dzisiejszy(h (zas'*+ 2a 0rzyk"ad 4*ielki rytua" o(zysz(zania nieba4 od0ra*iany *s0'lnie 0rzez ?C $a '* bonu, lub te# s0e(jalne (ere$onie 0o rzebo*e+ /e ostatnie, *s0o$inane by"y * dzie"a(h history(zny(h Qna 0rzyk"adR 0rzy okazji .$ier(i tybetaskie o kr'la :ri u$ /sen0o (Ari u$ bstan 0o), kt'ry z in!" * 0ojedynkuB #aden ka0"an Bonu z (entralny(h 0ro*in(ji /ybetu nie *iedzia", jak od0ra*i- sko$0liko*ane rytua"y 0o rzebo*e, konie(zne akurat * taki$ 0rzy0adku+ ,ez*ano zate$ trze(h bono $a '* z Kasz$iru, z kraju :rusza (hBru zha) ( ina(zej Ail it) i z krainy 5zan 5zun + 3ieli oni by- 0ot#ny$i $a a$i, kt'rzy 0otrafili lata- na s*oi(h bbna(h 1 (o jest kolejn! (e(h! sza$ask! 1 a tak#e u$ieli (i!- #elazo za 0o$o(! 0i'r+ 3a i(zn! 0raktyk!, * kt'rej, jak si 0o*iada, (elo*ali ka0"ani bonu, jest budo*anie do ($:os) , (zyli krzy#o*a ni(i, 0ole aj!(e na robieniu z"o#ony(h fi ur eo$etry(zny(h z dre*na i koloro*y(h ni(i+ :o ($:os), kt're od ry*aj! *a#n! rol * *ielu (ere$onia(h la$aisty(zny(h, to * niekt'ry(h 0rzy0adka(h tylko $a"e 0aty(zki z*i!zane na krzy# z ko(a$i 0o"!(zony$i ni-$i, a * inny(h Qz koleiR s! one bardzo sko$0liko*any$i budo*la$i, $ierz!(y$i niekiedy na*et ?O 1 CK st'0 *ysoko.(i, do *zniesienia kt'ry(h trzeba u#y- (a"y(h $il ni(i+ Cele$ robienia ty(h $a i(zny(h 0rzed$iot'* o dzi*ny(h kszta"ta(h, jest *ybudo*anie 40a"a(u z ni(i4, by ofiaro*a- o jedne$u z *ielu du(h'*, kt're, jak si *ierzy, za$ieszkuj! zie$i, niebo i $orza+ 6*a ni(iana 0le(ionka s"u#y jedno(ze.nie jako 0u"a0ka na z"e, *y0e"niaj!(e 0o*ietrze, $o(e, kt're 0o z"a0aniu nisz(zy si, dy do ($:os) zostaje s0alone, lub 0o"a$ane na ka*a"ki+ 2i(iane 0le(ionki s! zate$ 0o dzi. dzie *znoszone 0rzy .*i!tynia(h, a tak#e na obrze#a(h osad, aby strze( $iejs(a za$ieszkane 0rzez bo '* i ludzi 0rzed ro<ny$i du(ha$i+ :o ($:os) s! r'*nie# u#y*ane do o0ano*ania si" rz!dz!(y(h .nie ie$, desz(ze$, *iatre$ i rade$+ ,y*o"y*anie 0o ody jest jedyn! z naj*a#niejszy(h dziedzin $a ii tybetaskiej, * kt'rej 1zn'* 1 *yzna*(y Bonu s! u*a#ani za najbardziej bie "y(h+ 2a *ielu obszara(h *iejski(h funk(jonuje 4*y*o"y*a(z 0o ody4, 1 zaz*y(zaj $a 0raktykuj!(y 4(zarny bon4 1 kt're o zadanie$ jest 0rze ania- rad, kt'ry $' "by znisz(zy- 0lony, i *y*o"y*a- desz(z * (zasa(h suszy+ 2a*et rz!d tybetaski zatrudnia d*'(h 4*y*o"y*a(zy 0o ody4, aby (hronili z"ote da(hy &otali i 4&ark Klejnotu4 1 letni! rezyden(j :alajla$y 1 0rzed rade$, kt're o 0oja*ienie si u*a#ane jest za z*iastun Qnad(hodz!(e oR z"a+

$a zaklinaj!(y desz(z ,iele "a odny(h b'st*, ale tak#e i nie*ne du(hy s! *zy*ane 0od(zas (ere$onii bonu+ /eksty tej starej tybetaskiej reli ii $'*i!, #e na 0anteon bonu sk"ada si 0rzynaj$niej ?@ *ielki(h du(ho*y(h nau(zy(ieli, ?@ "'*ny(h bo '* i bo i, CK *ielki(h .*ity(h, PK+KKK 0o$niejszy(h b'st* i niezli(zona ilo.- du(h'*+ 2ie$o#li*o.(i! jest 0odanie tu bardziej sz(ze '"o*e o obrazu te o 0anteonu, le(z 0rzynaj$niej kilka z ty(h 0onadnaturalny(h istot nale#y *y$ieni-+ Jedny$ z naj(z.(iej *yobra#any$ b'st*e$ Bonu jest /a (hla 3ebar (s/a lha $e hbar), 4b' 1 ty rys orej!(y o nie$4+ ,ierzy si, #e $a on ludzkie (ia"o, a "o* ty rysa z ro<nie .*i(!(y$i o(za$i, oraz rozdzia*iony$i usta$i, z kt'ry(h ster(z! rzdy ostry(h zbisk+ 2osi on koron z (zaszek, naszyjnik ze .*ie#o .(ity(h "'* ludzki(h oraz 0rze0ask na biodra(h z ty rysiej sk'ry+ , 0ra*ej r(e /a (hla 3ebar (s/a lha $e hbar) trzy$a 0"on!(y kij , kt'ry$ *y$a(huje, * le*ej za. dzier#y $ie(z, sto0a$i nato$iast roz niata na $iaz *ro '* nauk Bon+ &o.r'd li(zny(h darzony(h sza(unkie$ klas du(h'*, kt're * *ielu 0rzy0adka(h zosta"y *"!(zone do 0anteonu buddyz$u tybetaskie o, nale#y *y$ieni- d*ie+ 5! to z*ierz(o "o*e sadak (5a bda ), (zyli 40ano*ie zie$i4, oraz lu (k9u), *#o "o*e du(hy 0ier*otnie za$ieszkuj!(e <r'd"a, rzeki, jeziora i $orza, ale tak#e niekt're obszary zie$i, i r'*nie# 0rzestrze nad ni!+ ,ykazuj!( ty$ sa$y$ 0odobiest*o z indyjskiej na a$i+ ,ierzy si, #e je.li lu (k9u) #yje na zie$i, *ybiera sobie na $iejs(e s*oje o za$ieszkania ra(zej dzi*a(zne $iejs(a, jak na 0rzyk"ad= 4(+++)(zarne ska"y, kt're *y l!daj!, jak "o*a krukaB dziur 0odobn! do ryja dzikaB 0a 'rki o kszta"(ie le#!(e o *o"uB klify 0rzy0o$inaj!(e szyj *ielb"!daB 'ry 0osiadaj!(e *y l!d ro u byka (+++)4 2ie $a 0ra*ie takie o $iejs(a, kt're nie by"oby *"asno.(i! ty(h du(h'* i (z"o*iek nie 0o*inien zak"'(ai(h Qs0okojuR 0ra(a$i a rarny$i lub zanie(zysz(zenie$, dy# * 0rze(i*ny$ razie $o ! ukara- rzesznika, s0ro*adzaj!( na nie o niesz(z.(ia, lub (horoby, z kt'ry(h najbardziej oba*iano si k9u nad (zyli tr!du+ Reli ijne ta(e * $aska(h to kolejny z*y(zaj *"!(zony do buddyz$u tybetaskie o+ 6d nie0a$itny(h (zas'* 0od konie( zi$y *ykony*ano ta(e reli ijne, 0od(zas kt'ry(h ka0"an ubrany *e *s0ania"y str'j i ro<n! $ask, od ry*a s*oiste $isteriu$, 0rzedsta*iaj!(e z*y(isk! bit* #y(zli*y(h b'st* z niezli(zony$i z"y$i du(ha$i, kt're *ed"u *ierze *druj! 0o o ro$ny(h 0rzestrzenia(h Krainy )nie u+ Ka0"ani 0o0rzez s*'j tanie(

sy$bolizuj! zbli#aj!(e si z*y(ist*o *iosny nad (ie$ny$i $o(a$i d"u iej i sro iej tybetaskiej zi$y+ Buddyz$ z$ieni" jedynie sy$bolik ty(h ta('*, kt're odt!d 0rzedsta*ia"y z*y(ist*o nauk Buddy nad i(h 0rze(i*nika$i+ Jednak#e do dzi. rytualny tanie( #i"a na (7hHa na ), $a '* * (zarny(h ka0elusza(h, stano*i jeden z "'*ny(h ele$ent'* ty(h tybetaski(h $isteri'*+ ,ierzy si, i# $a o*ie Bon na $o ! odebra- #y(ie danej osoby 0o0rzez znisz(zenie je o 0odobizny, lub u$iesz(zenie ka*a"ka 0a0ieru z jej i$ienie$ do ro u *y0e"nione o truj!(y$i ro.lina$i itd+ Kroniki tybetaskie za*ieraj! *iele interesuj!(y(h *z$ianek o stoso*aniu (zarnej $a ii+ 3'*i si, #e *s0o$niana tra i(zna .$ier- kr'la :ri u$ /sen0o (Ari u$ bstan 0o) by"a *ynikie$ $a i(zny(h $ani0ula(ji jedne o z je o $inistr'*, z kt'ry$ Qkr'lR $usia" stan!- do 0ojedynku+ 3inister nak"oni" kr'la do za"o#enia do *alki turbanu z (zarne o jed*abiu z lusterkie$ na .rodku+ 2a le*y$ ra$ieniu $ia" u$ie.(i- nie#y*! $ysz, na 0ra*y$ za. zde(h"e o lisa+ 2iedaleko 0osta*iono jaka z 0rzy(ze0ion! na je o 0le(a(h sak*! *y0e"nion! 0o0io"e$, jako #e :ri u$ /sen0o (Ari u$ bstan 0o) *ierzy", #e dziki ty$ $a i(zny$ 0rzed$ioto$ uda $u si odnie.- z*y(ist*o+ Jednako*o# sta"o si ina(zej+ 3inister *y0o*iedzia" kilka silny(h $antr i sak*a na 0le(a(h jaka *ybu(h"a, *y0e"niaj!( 0o0io"e$ o(zy kr'la+ &rzestraszone d*a b'st*a o0ieku(ze kr'la znajduj!(e si na je o ra$iona(h, u(iek"y z 0o*odu nie#y*ej $yszy i lisa+ 6.le0iony i bezbronny kr'l *y$a(hi*a" dziko $ie(ze$ nad "o*!, a# 0rze(i!" 4niebiask! lin4, "!(z!(! *szystki(h 0o0rzedni(h kr'l'* tybetaski(h ze sfer! niebiask!, i za 0o$o(! kt'rej $o li oni *(hodzi- do za.*iat'*, kiedy i(h zie$skie #y(ie dobie a"o ko(a+ 7er*anie 4niebiaskiej liny4 0rzes!dzi"o o losie kr'la, $inister szybko *ykorzysta" szans i *ystrzeli" strza" ( * jedyny *idziany 0unkt * (h$urze 0o0io"u) * lusterko, znajduj!(e si na (zole :ri u$ /sen0o (Ari u$ bstan 0o)+ R'*nie# .$ie- s"ynne o *"ad(y tybetaskie o /rison a :eysena (Khri sron sde bstan), zosta"a *y*o"ana 0raktyka$i $a i(zyny$i+ Jona kr'la, kt'ra zde(ydo*a"a si zabi- s*e o $#a, *ynaj"a trze(h $a '* bonu, by dokonali te o nie(ne o (zynu+ Lat*o osi! nli oni suk(es+ 2a$alo*a*szy na noszonej 0rzez kr'la sza(ie $a i(zny *z'r, s0alili j!, *y0o*iadaj!( straszli*e zakl(ia i $a i(zne for$u"y, na skutek kt'ry(h i(h ofiara z$ar"a 0o kilku dnia(h+ &odsu$o*uj!(, $o#e$y *ysnu- *niosek, i# 0e"ne i "bokie badania nad r'#ny$i 0roble$a$i tu naszki(o*any$i, zde(ydo*anie 0o*ikszy"yby nasz! stosunko*o sk!0! *iedz, doty(z!(! naj*(ze.niejszy(h *ierze Centralnej %zji+ ,idzi$y r'*nie#, #e ta 0ra(a nie $o#e o rani(za- si jedynie do sz(ze '"o*y(h studi'* nad bone$, ale r'*nie# 0o*inny zosta- 0odjte r'#ne *!tki, "!(z!(e 0rebuddyjsk! *iar /ybetu z *ierzenia$i s!siedni(h re ion'* %zji, jako #e jedynie 0or'*na*(ze studia nad *szystki$i ty$i *(zesny$i for$a$i reli ijny$i, dadz! 0o0ra*ne i 0e"ne *yniki+ Bior!( jednak 0od u*a niez*ykle $a"! li(zb bada(zy akty*ny(h na 0olu studi'* orientalisty(zny(h, oraz fakt, #e stare trady(je *a"to*nie zanikaj!, $o#na 0o*!t0ie*a-, (zy 0ra(a ta zostanie do0ro*adzona do ko(a+ tum. Ewa Panik

You might also like