Czym jest Pustka?

Dorothea Deeg i Matthias Ostermann _________ Mimo e jest ona czsto postrzegana jako nico, albo pewien brak, w rzeczywistoci nie jest czarn zi!r, lecz raczej pojemnikiem, kt"ry wszystko #czy, !moliwia i ogarnia$ %ej istot jest bezpore nio powstajcy wgl , owia czeniem wibr!jca ra o, a wyraeniem si aktywna mi#o$ &ama Ole 'y ahl (!tra serca !czy o istocie !mys#!, o tym, e zjawiska w !myle i ich p!sto s o siebie nieo zielne$ ) (!trze (erca czytamy, e *+orma jest p!stk,, poniewa rzeczy nie maj niezalenej egzystencji, a *p!stka jest +orm,, poniewa nie ma p!stki niezalenej o rzeczy$ -naj ziemy w niej r"wnie stwier zenie, e *+orma i p!stka s o siebie nieo zielne$, Dzisiaj nazywamy to nat!r przestrzeni !mys#!, wicej moemy si owie zie np$ z ksiki Man+re a (eegersa o pogl zie i me ytacji w b! yzmie Diamentowej Drogi$ .oniewa !ywamy pojcia *przestrze/0 stale spotykamy si z takimi zwrotami jak *swobo na gra przestrzeni0, np$ w me ytacji na 123 4armap$ - r!giej strony pojcie przestrzeni o lat !ywane przez na!k w naszych rejonach wiata przewanie ma znaczenie czysto materialne$ 5hcemy pokaza, jak my, jako na!kowcy roz!miemy przestrze/ i w jaki spos"b to pojcie nabra#o we wsp"#czesnej +izyce nowego znaczenia poprzez teori wzgl noci 6insteina oraz mechanik kwantow$ )szyscy j! s#yszelimy, e r"ne aspekty mechaniki kwantowej s obrymi przyk#a ami la po stawowych praw b! yjskich, poniewa niwel!j one wiele separacji$ .ostrzegajcy w spos"b nat!ralny jest czci akt! postrzegania$ 7ar zo obrym przyk#a em jest !alizm czstkowo8+alowy wiat#a, poniewa moemy opisa wiat#o jako +ale l!b jako czsteczki, natomiast po czas okrelonej obserwacji przybiera ono je n l!b r!g +orm$ 5zy po obnie jest z +izycznym zroz!mieniem przestrzeni9 5zego +izyka moe si na!czy o b! yjskiego zroz!mienia przestrzeni i na o wr"t: czy przy a si nam +izyczny obraz, a moe b zie la nas inspiracj przy poznawani! nat!ry !mys#!9 'at!ra +izycznej przestrzeni$ ;ozw"j wsp"#czesnego pojcia przestrzeni nastpi# za pore nictwem 3saaca 'ewtona$ .o koniec 1233 wiek! stwier zi# on, e przestrze/ jest konstr!kcj absol!tn, kt"ra *ze swojej nat!ry jest niezmienna, niezalenie o zwizk"w z zewntrznymi prze miotami$, .rzestrze/ 'ewtona istnieje niezalenie o wszystkich zjawisk i wy arze/, p!stka i +orma s wyra<nie o siebie o zielone$ =izyczne procesy s gr w przestrzeni$ Dwiecie lat p"<niej a!striacki +ilozo+ i +izyk 6rnest Mach ca#kowicie o rz!ca koncepcje absol!tnej przestrzeni$ >waa on, e na r!ch wp#ywaj wszystkie obecne masy$ .rzestrze/ sama w sobie jest relatywna, okrela j je ynie nagroma zenie materii we wszechwiecie$ Oznacza to, e przestrze/ nie posia a swojej w#asnej istoty$ .os#!g!jc si znajomym nam jzykiem moemy stwier zi, e 'ewton popiera# tez, e *+orma jest p!stk,, Mach natomiast po trzymywa#, e *p!stka jest +orm,$ Oby waj korzystali ze swoich teorii celem zanegowania o miennych pogl "w$ >znanie, e +orma i p!stka nie s o siebie o zielne, by#o wte y nie o pomylenia$ 5iekawym jest, e +izyka Macha i 'ewtona ostatecznie wcale si o siebie nie r"ni$ .oniewa wprowa zili oni o zielenie o czego, co jest nieo zielne, ich +izyka nie moe si alej rozwija$ ) minionym st!leci! ?lbert 6instein zrobi# !y krok w kier!nk! zmo ernizowania tych pogl "w i pokonania o zielenia poprzez po krelenie koncepcji swobo nego opa ania$ )szelka materia zebrana we wszechwiecie okrela pole grawitacji w miejsc!, w kt"rym si znaj !jemy$ 4ie y opa amy

swobo nie, wyskak!jc np$ z samolot!, zanim spa ochron si otworzy, nabieramy takiego przyspieszenia, kt"re r"wnoway wszystkie e+ekty pola grawitacyjnego$ @ y po czas wolnego opa ania !p!cimy kamie/, kt"ry trzymalimy w rce, on b zie po prost! opa a# razem z nami, czyli w o niesieni! o nas b zie znaj owa# si w bezr!ch!$ A-e wzgl ! na op"r powietrza i wiksz gsto kamienia, na ziemi ten eksperyment nie wysze #by ok#a nie tak samoB$ 'azywamy to zasa r"wnowanoci$ %est ona je n z po staw teorii wzgl noci, kt"ra zosta#a op!blikowana przez 6insteina w CDCE rok!, prowa zc o ca#kowicie nowego pojmowania przestrzeni w +izyce$ -go nie z t zasa si#a przycigania grawitacji jest z p!nkt! wi zenia matematyki r"wnoznaczna z zakrzywieniem przestrzeni$ ) ten spos"b grawitacja jako r zenna w#aciwo przestrzeni staje si o niej nieo zielna, po czas g y w przeciwnym razie postrzegamy grawitacje jako zia#anie zmienne pomi zy masami zawartymi w przestrzeni$ ) og"lnej teorii wzgl noci !znaje si oba te !jcia za tosame, chociaby latego, e przestrze/ i wystp!jce w niej zjawiska j! nie s +izycznie o zielone$ 'ie wia omo jeszcze, czy oba te !jcia s r"wnoznaczne$ ;ozwaanie o +alach grawitacyjnych moe by la nas kl!czem o rozpoznania istoty +izycznej przestrzeni$ .o obnie jak +ale wietlne, kt"re powstaj poprzez przyspieszenie r!ch! #a !nk"w, +ale grawitacyjne s wysy#ane poprzez przyspieszenie r!ch! mas w przestrzeni$ .oniewa we #!g og"lnej teorii wzgl noci masa i przestrze/ s o siebie nieo zielne, +ale te s la nas in+ormacj o przestrzeni samej w sobie$ .rze stawiaj one wahania w zakrzywieni! przestrzeni$ 3nnymi s#owy oznacza to, e po czas wysy#ania +ali grawitacyjnej chwilowo zmienia si si#a pola grawitacyjnego, czyli si#a przycigania mi zy woma p!nktami$ ) ten spos"b zmienia si czas bieg! wiat#a pomi zy tymi p!nktami i mona zmierzy powsta#e wahania$ Do tej pory mona by#o zmierzy +ale grawitacyjne je ynie pore nio za pomoc po w"jnych system"w gwiez nych$ Dwie gwiaz y kr wok"# siebie wysy#ajc przy tym +ale grawitacyjne$ .oniewa s one nonikami energii, opisany system spala energie i gwiaz y zbliaj si o siebie$ Fen e+ekt +aktycznie j! zosta# zmierzony$ Obecnie w planach s potne eksperymenty, kt"re maj potwier zi istnienie +al grawitacyjnych$ 'ajbar ziej spektak!larnym eksperymentem z pewnoci b zie inter+erometr &3(?, kt"ry ma by zainstalowany w kosmosie o GHCI rok!$ Frzy satelity wyposaone w lasery zostan !mieszczone w tr"jkcie w o leg#oci I milion"w kilometr"w o siebie$ %eeli pomi zy nimi przebiegnie +ala grawitacyjna, w"wczas zmieni si czas bieg! wiat#a pomi zy poszczeg"lnymi satelitami$ ) ten spos"b moliwy b zie pomiar zmiany o leg#oci o CH pikometr"w, czyli je nej miliar owej milimetra, l!b te je nej ziesitej re nicy atom!$ 7iorc po !wag, e m"wimy o sprzcie, kt"ry znaj !je si w kosmosie, pomiary b wykonane z niezwyk# precyzj$ @ra przestrzeni: pomiar naszego wszechwiata$ -ajm!jc si astro+izyk, trzeba pamita o tym, e wiat#o, kt"re ba amy z ziemi, zosta#o wys#ane miliony lat wczeniej z o leg#ych gwiaz $ Jwiat#o ma wpraw zie !, ale ograniczon pr ko$ .atrzenie na wszechwiat jest r"wnoczenie patrzeniem w przesz#oK ) przeciwie/stwie o eksperyment"w przeprowa zanych w laboratoriach, eksperymenty *kosmiczne, nie s powtarzalne i jestemy w stanie zaobserwowa je ynie ma#y wycinek ca#oci 8 zar"wno, jeeli cho zi o czas, jak te o przestrze/$ ) zwizk! z tym nasze ba ania otyczce przyczyny powstania wszechwiata jak i jego rozwoj! w wikszoci opieraj si na interpretacji$ Moliwoci techniczne pomiar! naszego wszechwiata s zi bar zo rozwinite$ 'asze teleskopy sigaj w kosmos niezwykle g#boko$ %estemy j! w stanie zb! owa takie mo ele opisywania kosmos!, w kt"rych ca#e galaktyki s wielkoci py#k! k!rz!$ .atrzc na wszystko za pomoc takiej skali wi zimy, e galaktyki 8 takie jak nasza roga mleczna 8 nie s rozmieszczone w przestrzeni w spos"b przypa kowy, tylko tworz z#oone str!kt!ry$ @alaktyki tworz tzw$ klastery, te z kolei #cz si w s!perklastery$ Obok nich znaj !j si potne przestrzenie zwane 2oi ami Ap!stkaB, kt"re s p!ste o znanej nam materii$ .ocho zenie tych str!kt!r por!sza bar zo ciekaw i akt!aln tematyk$ %! w CDEL rok! o kryto kosmiczne promieniowanie t#a, kt"re w teorii zosta#o przepowie ziane CE lat wczeniej w +ormie resztek wczeniejszej epoki wszechwiata$ .oniewa na tym etapie nie by#o a nych str!kt!r, promieniowanie mia#o by takie samo niezalenie o tego, z kt"rej strony si je obserwowa#o$ %ego o krywcy otrzymali w CDMN rok! nagro 'obla z zie ziny +izyki$ Dzi, za pomoc mikroskop"w,

jestemy w stanie ostrzec ma#e +l!kt!acje kwantowe b ce nasionami wielkich z#oonych str!kt!r we wszechwiecie$ .owsta#y one w czasach, kie y m"wi#o si o promieniowani!$ Oznacza to, e o nia zisiejszego powinnymy by w stanie owie +l!kt!acje w promieniowani!, kt"re nie moe by i entyczne we wszystkich kier!nkach$ -a pomoc !r!chomionego w CDND rok! satelity 5O76 A5osmic 7ackgro!n 6OplorerB ! a#o si znale< om"wione o chylenia$ ?by po kreli znaczenie tych ba a/ la zroz!mienia proces! tworzenia str!kt!r w naszym wszechwiecie, osoby o powie zialne za t misj otrzyma#y nagro 'obla w zie zinie +izyki w GHHE rok!, w tym samym ni!, w kt"rym zako/czylimy prac na niniejszym artyk!#em$ .rzestrze/ i in+ormacja$ -asa y, kt"re rz z powstawaniem str!kt!r we wszechwiecie, mona zastosowa r"wnie wobec mniejszych przestrzennych o leg#oci i skal$ %eeli mamy o czynienia z bar zo ma# skal, tak jak w przypa k! atom"w, wte y nie moemy zastosowa og"lnej teorii wzgl noci$ Mechanika kwantowa opis!je zjawiska +izyczne na poziomie atom"w$ (tarania, by zje noczy obie te teorie, ko/czy#y si o tej pory ograniczonym s!kcesem$ 'a +izyk"w czyhaj t! r"ne problemy$ .omijajc spore tr! noci matematyczne, po stawowe r"wnanie, kt"re w latach MH$ mia#o opisa wszechwiat jest pozbawione pojcia czas!$ Obiec!jc zie zin, kt"ra moe pom"c w ba ani! granic mi zy grawitacj a +izyk kwantow, s czarne zi!ry$ 5zarne zi!ry s obiektami, kt"re je nocz !o masy na tak ma#ej przestrzeni, e nawet wiat#o nie moe !nikn ich przycigania$ Oznacza to, e nie mona ich bezpore nio obserwowa$ .#aszczyzna, kt"ra zieli to, co wewntrz o tego, co na zewntrz czarnej zi!ry zwana jest horyzontem$ 5zarna zi!ra o masie naszej ziemi mia#aby re nic je ynie kilk! centymetr"wK .oniewa nie mona bezpore nio obserwowa czarnych zi!r, przez wiele lat by#y one je ynie teoretyczn przepowie ni$ Obecnie yspon!jemy j! pore nimi owo ami ich istnienia$ ( one oparte na sile przycigania czarnych zi!r w o niesieni! o otaczajcych je obiekt"w$ -a pomoc pomiar! trajektorii gwiaz w centr!m naszej rogi mlecznej ! owo niono, e znaj !je si tam *s!permasywna, czarna zi!ra, kt"rej masa jest wiele milion"w razy wiksza o masy (#o/ca$ %eeli wrz!cilibymy telewizor o czarnej zi!ry, stracilibymy wszelkie in+ormacje na jego temat$ Fakie o zielenie czci przestrzeni nie jest niczym obcym la na!kowc"w, ale la b! yst"w owszem$ ) pobli! horyzont! czarnej zi!ry si#a grawitacji jest rzeczywicie tak silna, e og"lna teoria wzgl noci j! nie wystarcza by opisa to zjawisko$ F!taj istotn rol o grywaj e+ekty kwantowe$ .rzez potne si#y, kt"re tam zia#aj, powstaj pary czsteczek oraz ich antyczsteczek, kt"re o pewnego stopnia potra+i !mkn przycigani!$ ) ten spos"b (tePen Qawking pokaza#, e czarne zi!ry w rzeczywistoci nie s *czarne,, poniewa promieni!j na swoje otoczenie przez e+ekty kwantoRmechaniczne 8 skaaj swoj okolic promieniowaniem$ Fen proces moe si rozwin tak alece, e czarna zi!ra z czasem moe *wypromieniowa,$ 7! yci przyjm!j takie in+ormacje z !lg, +izykom przysparzaj one je nak b"l! g#owy, poniewa m!sz oni ! owo ni, e nawet w przypa k! ca#kowitego *wypromieniowania, czarnej zi!ry, in+ormacja, kt"ra zosta#a !tracona moe zosta !wolniona$ ) ten spos"b a na in+ormacja nie !lega zniszczeni!$ Fo jest bar zo tr! ne, poniewa promieniowanie Qawkinga, kt"re ma sw"j pocztek w czarnej zi!rze, jest osy n! ne, przekaz!je in+ormacje je ynie otyczce czarnej zi!ry jako ca#oci, nie przekae nam a nej in+ormacji o telewizorze$ 5zym jest przestrze/9 .ytania o pocztek wszechwiata oraz o to, czy +izyczna przestrze/ moe powsta i przemin s wane la zroz!mienia przestrzeni$ (twier zenie, e przestrze/ si *mani+est!je, jest nam znacznie blisze$ O powie < na te pytania jest !ym wyzwaniem, poniewa, jak j! na mienilimy, spojrzenie we wszechwiat jest zawsze spojrzeniem w przesz#o, z aje si je nak, e nig y nie ! aje nam si spojrze na tyle aleko w przesz#o, eby m"c zobaczy czy opisa bezpore ni pocztek kosmos!$ ) tym przypa k! +izycy mog si pos#!giwa je ynie interpretacjami$ 'awet, jeeli mia# miejsce wielki wyb!ch 8 zgo nie z akt!alnymi mo elami 8 cigle pozostaje pytanie, czy by# on czci jakiej ca#oci np$ scenari!sza, we #!g kt"rego stale powstaje i przemija niesko/czona ilo wszechwiat"w, niczym bbelki we wrzcej wo zie$ ) tym p!nkcie +izyka

moe si wiele na!czy o b! yzm!$ Moe nam +izykom ! a si przyporz kowa teorie otyczce przestrzeni stwier zeni! *+orma jest p!stk,$ Moemy rozpocz swoje rozwaania r"wnie o stwier zenia *p!stka jest +orm,, by moe nawet ! a si zawrze oba aspekty w og"lnej teorii wzgl noci$ 7y moe w taki spos"b ! a nam si wyjani zwizek pomi zy zjawiskami i przestrzeni w +izyce$ %e nak opiero, g y zroz!miemy, e *+orma i p!stka s o siebie nieo zielne,, b ziemy mogli rozwiza ylemat, kt"ry pan!je we wsp"#czesnej +izyce o czas"w 4artezj!sza, mianowicie cho zi t! o postrzeganie !mys#! i nat!ry jako czego o zielnego$ Og"lna teoria wzgl noci bar zo #a nie opis!je nasze obserwacje, ale chcc z oby g#bsze zroz!mienie wiata i zjawisk potrzeb!jemy +izycznej teorii, kt"ra b zie zawiera#a obserw!jcego oraz takiej, kt"ra b zie si o nosi#a o naj robniejszych obszar"w, wobec kt"rych og"lna teoria wzgl noci nie moe mie zastosowania$ )te y moe i +izyka b zie mog#a postrzega przestrze/ w taki spos"b, jak &ama Ole w swoim wstpie o *)ielkiej .ieczci,: *Mimo e jest ona czsto postrzegana jako nico, albo pewien brak, w rzeczywistoci nie jest czarn zi!r, lecz raczej pojemnikiem, kt"ry wszystko #czy, !moliwia i ogarnia$ %ej istot jest bezpore nio powstajcy wgl , owia czeniem wibr!jca ra o, a wyraeniem si aktywna mi#o$, Dorothea Deeg i Matthias Ostermann przyjli schronienie ! &amy Ole w GHHI rok!$ (t! iowali wsp"lnie +izyk na >niwersytecie w Monachi!m$ Dorothea napisa#a prac oktorsk o *aspektach kwantowych czarnych zi!r,$ Matthias w#anie ko/czy prac o *przestrzennych str!kt!rach we wszechwiecie,$ Mieszkaj razem w Monachi!m, maj SH lat$ .ytania o nich mona kierowa na: ippaT eeg$net i ostermanTtheorie$physik$!niRm!enchen$ e