Zdzisaw Gowacki

Chemia organiczna
Zakres podstawowy i rozszerzony

2b

Odpowiedzi i rozwizania zada

Rozdzia 7
Errata do sidmego rozdziau wicze:
Strona Str. 187 Str. 193 Linia zadanie Zadanie 7.24. a) 3. linia Zadanie 7.29. d) 1. linia Jest zwieraj Zmieszano 30 g Powinno by zawieraj Zmieszano 45 g

Oficyna Wydawnicza TUTOR Wydanie I. Toru 2013 r.

Podpowiedzi

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

Zadanie 7.1. a) B, b) D, c) A, d) D. Zadanie 7.2. 1. I, 2. G, 3. E, 4. A, 5. C, 6. H, 7. D, 8. F, 9. B. Zadanie 7.3. b) Wymienione pochodne nie s kwasami (w myl teorii Arrheniusa), poniewa nie posiadaj atomw wodoru kwasowo czynnych tj. takich, ktre mogyby ulec d ysocjacji w roztworze wodnym. c) Grupa OH w kwasach karboksylowych moe dysocjowa w roztworach wodnych z odszczepieniem H+, dziki obecnoci grupy karbonylowej tworz si stabilne, trwae aniony karboksylanowe, poniewa adunek elektryczny anionu jest roz proszony na dwa atomy tlenu i atom wgla. Grupa OH alkoholi nie dysocjuje w roztworach wodnych. Zadanie 7.4. a) Wzr oglny kwasw jednokarboksylowych nasyconych Wzr oglny kwasw dikarboksylowych nasyconych Wzr oglny kwasw jednokarboksylowych nienasyconych (jedno wizanie podwjne) Wzr oglny kwasw jednokarboksylowych nienasyconych (dwa wizania podwjne) Wzr oglny kwasw dikarboksylowych nienasyconych (jedno wizanie podwjne) CnH2n+1COOH CnH2nO2 CnH2n(COOH)2 CnH2n 2O4 CnH2n 1COOH CnH2n 2O2 CnH2n 3COOH CnH2n 4O2 CnH2n 2(COOH)2 CnH2n 4O4

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

71

b) Kolejno: kwas 2,3-dimetylobutanowy lub kwas 1,2-dimetylopropanokarboksylowy kwas 4-metylopent-3-enowy lub kwas 3-metylobut-2-enokarboksylowy kwas 2,2-dimetylopropanowy lub kwas 1,1-dimetyloetanokarboksylowy kwas 2-metylopentano-1,5-diowy lub kwas 1-metylopropano-1,3-dikarboksylowy kwas fenyloetanowy lub kwas fenylometanokarboksylowy c)

(izomer cis (lub Z)) Zadanie 7.8. a)

R= masa czsteczkowa /temp. wrzenia dla alkanu masa czsteczkowa /temp. wrzenia dla alkoholu masa czsteczkowa /temp. wrzenia dla kwasu karboksylowego CH3 16 u 162C 32 u 65C 60 u 101C C2H5 30 u 88C 46 u 79C 74 u 142C C3H7 44 u 43C 60 u 90C 88 u 164C C4H9 58 u 0,5C 74 u 117C 102 u 187C C5H11 72 u 36C 88 u 138C 116 u 205C C6H13 86 u 69C 102 u 157C 130 u 223C C7H15 100 u 98C 116 u 160C 144 u 235C

72

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

b)

kwasy karboksylowe

alkohole

alkany

CH3

C2H5

C3H7

C4H9

C5H11

C6H13

C7H15

Zadanie 7.9. Wraz ze wzrostem dugoci acucha wglowego i masy czsteczki wzrasta temperatura wrzenia, a temperatura topnienia spada. Mae czsteczki kwasw karboksylowych d obrze rozpuszczaj si w wodzie, tworz si wizania wodorowe pomidzy wod i gr upami karboksylowymi stanowicymi cz hydrofilow czsteczki, ktra rozmiarami jest porwnywalna z hydrofobowym acuchem wglowodorowym. Wr az ze wzrostem masy i dugoci acucha wglowodorowego rozpuszczalno bardzo spada, gdy cz hydrofilowa staje si rozmiarami niewielka w odniesieniu do caej czsteczki. Zadanie 7.10. Kwasy jednokarboksylowe kwas mrwkowy, kwas octowy Kwasy dikarboksylowe kwas szczawiowy, kwas bursztynowy Kwasy nienasycone kwas cynamonowy, kwas chryzantemowy Kwasy tuszczowe kwas stearynowy, kwas palmitynowy Aminokwasy alanina, glicyna Hydroksykwasy kwas cytrynowy, kwas winowy Kwasy aromatyczne kwas benzoesowy, kwas anyowy

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

73

Zadanie 7.12. a) Dugoci wiza CO wyrwnuj si, co oznacza, e gsto elektronowa dla tych wiza jest jednakowa. b) Odp. D. Zadanie 7.13. Stopie dysocjacji kwasu mrwkowego wynosi 2,68%. Zadanie 7.14. a) Odp. B. b) Podobna reakcja dla kwasu octowego nie zajdzie, gdy nie ma moliwoci dalszego utlenienia grupy karboksylowej. Zadanie 7.15. f) HOOC CH2 COOH CH3 COOH + CO2 g) CH3Br + Mg CH3MgBr CH3MgBr +CO2 CH3COOMgBr CH3COOMgBr +H2O CH3COOH + Mg(OH)Br Zadanie 7.17. a) 4, 3, 1, 2, 5 b) Odp. B. c) Odp. A. Zadanie 7.18. a) C pH tego kwasu wynosi 2,52. , moemy skorzysta z uproszczonego wzoru, Naley wla 1 dm3 roztworu NaOH. Zadanie 7.19. Substraty: 1) Wodr gazowy, wodorki, wodr otrzymywany w trakcie reakcji (in statu nascendi).
[ ]

74

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

2) 3) 4) 5) 6)

Wodorotlenki, metale z 1 lub 2 grupy, tlenki metali. Alkohole. Amoniak, aminy. PCl3, PCl5, SOCl2 Dehydratacja-odwodnienie lub reakcja soli z chlorkiem kwasowym.

Zadanie 7.20. a) Kwasy winowe p. str. 210 w wiczeniach. b)

kwas fumarowy

kwas maleinowy

bezwodnik kwasu maleinowego

Kwas maleinowy mona odrni od fumarowego za pomoc reakcji tworzenia be zwodnikw. Kwas bursztynowy jest homologiem kwasu szczawiowego. Kolejno wspczynniki: a 2, b 5, c 16, d 2, e 10, f 8 Zadanie 7.21. a) Odp. E. b) wartoci pKa: kwas szczawiowy 1,3 kwas mrwkowy 3,8 kwas benzoesowy 4,2 kwas octowy 4,8 c) 1. kwas meta-nitrobenzoesowy 2. substytucji elektrofilowej d) zaprawa do druku tkanin, rodek antyseptyczny, surowiec w przemyle farmace utycznym, rodek konserwujcy ywno, surowiec w przemyle barwnikw. d) o-hydroksybenzoesowy / 2-hydroksybenzenokarboksylowy

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

75

Zadanie 7.22. Kwas oleinowy 13-14C Kwas palmitynowy 63-64C Kwas stearynowy 69,6C Wniosek: Warto temperatury topnienia kwasw tuszczowych zaley od dugoci i od stopnia nasycenia acucha wglowego. Temperatura topnienia ronie wraz z wzrostem dugoci acucha wglowego oraz wzrostem stopnia nasycenia kwasw tuszczowych. Zadanie 7.23. a) Odpowiedzi B i C s poprawne. b) Substancja zawierajca kwasy tuszczowe Smalec Maso Olej rzepakowy Olej lniany Procentowa zawarto kwasw tuszczowych Nasyconych 40% 54% 4-8% 10% Nienasyconych 60% 46% 92-96% 90%

Im jest wiksza zawarto procentowa nienasyconych kwasw tuszczowych w tuszczu, tym tuszcz jest bardziej pynny. c) Utwardzanie tuszczw polega na przeksztaceniu tuszczu ciekego (rolinnego) w stay. Jest to reakcja uwodorniania, czyli nasycenia wiza podwjnych midzy atomami wgla. Przebiega pod cinieniem, w podwyszonej temperaturze i w obecnoci katalizatorw. Utwardzanie tuszczw ciekych ma na celu otrzymanie tus zczw jadalnych i przemysowych (margaryna, myda). d) kwas stearynowy e) Objto wodoru wynosi ok. 134,65 dm3. f) Olej lniany suy do zabezpieczania powierzchni malowide i polichromowanych rzeb. Suy do rozcieczania farb, rozrzedza je, nie powoduje matowienia i wyrwnuje poysk. Warstwa oleju schnie i twardnieje na powietrzu w wyniku m.in. utleniania wiza wielokrotnych oraz powstawania wiza midzyczsteczko wych. g) Odp. D.

76

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 7.24. a) sole sodowe lub potasowe, powierzchniowo czynnych b) Stearynian sodu, palmitynian sodu, glicerol, substancje zapachowe Myda sole metali alkaicznych, gwnie sodu, magnezu, litu, potasu i wyszych kwasw tuszczowych o 12-18 atomach wgla (palmitynowy, stearynowy i oleinowy). c) Myda lepiej pieni si w wodzie destylowanej, poniewa nie zawiera ona jonw Mg2+, Ca2+, Cl i S2, ktre odpowiadaj za twardo wody. Twardo wody obecno soli wapnia, magnezu i innych metali w wodzie, ktre m.in. tworz trudno rozpuszczalne sole z mydami oraz wpywaj na zwikszenie napicia powierzchniowego i utrudniaj przez to dziaanie myde. d) 4 C17H35COONa + Ca2+ + Mg2+ (C17H35COO)2Ca + C17H35COO)2Mg + 4 Na+ Zadanie 7.25. a) Detergenty to zwizki powierzchniowo czynne, stanowice aktywny czynnik wszystkich rodkw czystoci, jak np. szampony, pyny do prania. W detergentach syntetycznych wystpuje dugi acuch wglowy jako cz hydrofobowa i cz hydrofilowa reszta kwasu sulfonowego lub estry kwasu siarkowego. b) podkrelamy: C6H5COOK, (C15H25COO)2Ca, C10H21ONa, C12H23O11 Zadanie 7.26. a) 1. alkoholi z kwasami 2. alkoholi i halogenkw kwasw karboksylowych 3. alkoholi i amidw 4. alkoholi i soli kwasw karboksylowych 5. soli kwasw z halogenkiem alkilowym 7. alkoholi lub fenoli i bezwodnikw kwasowych b) W wyniku reakcji pierwszej (alkohol + alkohol) i ostatniej (aldehyd + alkohol) nie mona otrzyma estru. c) Odp. D. d) Odp. B. e) hydroliza estrw

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

77

f) + H2O + NaOH + CH3OH + NH3 Zadanie 7.27. a) 4 izomery CH3COOH + CH3CH2CH2OH CH3COONa + CH3CH2CH2OH + CH3CH2CH2OH + CH3CH2CH2OH

propanian metylu

etanian etylu

metanian n-propylu

metanian 2-propylu

b) Maksymalna liczba izomerw szkieletowych i acuchowych zwizku o wzorze C5H10O2 wynosi 9 w tym jeden jest czsteczk chiraln, wic cznie istnieje 10 izomerw. Zadanie 7.28. a) kwasu octowego/kwasu karboksylowego, metanolu/alkoholu, kwasu octowego/kwasu karboksylowego b) p. odpowied do zad. 5.20. Zadanie 7.29. a) b) c) d) e) Odp. A. Odp. D. Staa rwnowagi wynosi 4. Liczba moli etanolu wynosi 0,5 a staa rwnowagi wynosi 2 (dla masy kwasu 45 g). Powstanie 1,2 moli estru.

78

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 7.30. a) X 1-chloro-2-metylopropan Y 2-metylopropan-1-ol Z 2-metylopropanal b) K etanal L kwas etanowy M propen N propan-2-ol c) K etyn L etanal M etanol N kwas etanowy d) K etanol L kwas etanowy X eten Y bromoetan Z etanian etylu Zadanie 7.31. Odp. B. Zadanie 7.32. Kwasy tuszczowe kwasy monokarboksylowe o wzorze oglnym RCOOH. Wystpuj naturalnie jako skadnik tuszczw. acuch wglowodorowy naturalnych kwasw tuszczowych jest zazwyczaj prosty i moe zawiera kilka wiza podwjnych. Woski estry wyszych kwasw tuszczowych (do 80 atomw wgla) oraz wyszych alkoholi jednowodorowych. S nierozpuszczalne w wodzie. Powoli rozpuszczaj si w rozpuszczalnikach organicznych. Tuszcze proste zbudowane tylko z alkoholi i kwa sw tuszczowych. Stanowi materia energetyczny, a przede wszystkim zapasowy dla organizmw zwierzcych i czowieka.

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

79

Tuszcze rolinne s zazwyczaj cieczami (wyjtkiem jest olej kokosowy i maso kakaowe). Wykorzystywane s jako tuszcze jadalne, skadniki kosmetykw i rodki lecznicze. Tuszcze zwierzce produkty naturalnego pochodzenia, uzyskiwane ze zwierzt ld owych i morskich. S to mieszaniny estrw gliceryny i wyszych kwasw tusz czowych. S zaliczane do grupy kwasw nasyconych. Kwasy fosfatydowe fosforany dwuglicerydowe. Skadaj si z dwch reszt, ktre s kwasami tuszczowymi i jednej reszty od kwasu fosforowego. Lipidy (inaczej tuszcze) atwo rozpuszczaj si w rozpuszczalnikach organicznych, a nie rozpuszczaj si w wodzie. Dzieli si je na: kwasy tuszczowe, prostaglandyny, myda, glicerydy i fosfoglicerydy. Fosfolipidy lipidy, w ktrych skad wchodz: glicerol, kwasy tuszczowe i kwas fo sforowy zwizany z zasad azotow, np. cholin. Stanowi istotny skadnik budowy bony komrkowej. Zadanie 7.33. Margaryna jest produktem utwardzania (uwodornienia) nienasyconych tuszczw r olinnych. Cholesterol jest lipidem z grupy steroidw, budulcem bon w komrkowych i osonek mielinowych neuronw, prekursorem witaminy D w tuszczach zwierz cych i substratem hormonw. Lecytyny jest grupa organicznych zwizkw chemicznych zaliczanych do fosfolipidw, w ktrych reszta fosforanowa zestryfikowana jest cholin. W ujciu ywie niowym nazwa lecytyna moe obejmowa take inne fosfolipidy, np. kefali ny (fosfatydyloetanoloaminy) lub fosfatydyloinozytol. Zadanie 7.34. a) b) c) d) Odp. D. Odp. C. Odp. B. Odp. D.

Zadanie 7.35. a) Zdanie czwarte jest prawidowe. b) Zdanie czwarte jest bdne.

80

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 7.36. a) Odp. B. b) Odp. A. c) Odp. B. Zadanie 7.37. a) Liczba zmydlania wynosi ok. 189 mg. b) Liczba jodowa wynosi ok. 86 g. Zadanie 7.38. a) Odp. C warto w tym miejscu zwrci uwag na rnice w budowie zwizkw nitrowych i estrw kwasu azotowego(V). b) Odp. C. c) Wszystkie odpowiedzi s poprawne. Zadanie 7.39. a) Nazwa systematyczna Nazwa zwyczajowa Kwas 2-hydroksypropanowy Kwas mlekowy Kwas 2-hydroksybutanodiowy Kwas jabkowy Kwas 2,3-dihydroksybutanodiowy Kwas winowy Kwas 2-hydroksybenzoesowy Kwas salicylowy Wzr pstrukturalny

b) Kwas mlekowy jest obecny w skwaniaym mleku oraz powstaje w miniach w trakcie intensywnego wysiku. Kwas jabkowy wystpuje w niedojrzaych owocach, jest produktem ubocznym metabolizmu cukrw. Kwas winowy wystpuje w owocach (zwaszcza w winogronach).

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

81

c) Pochodne kwasy salicylowego stosowane s w medycynie ze wzgldu na waciwoci przeciwgorczkowe, przeciwblowe i przeciwzapalne. Zadanie 7.40 a)

b) S to poliestry. c)

Zadanie 7.41. a) Kwas Octowy Mlekowy Wzory pstrukturalne Warto Ka 1,75105 14105 6,6105

Benzoesowy

Para-hydroksybenzoesowy

2,6105

82

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Kwas

Wzory pstrukturalne

Warto Ka

Meta-hydroksybenzoesowy

8,3105

orto-hydroksybenzoesowy

100105

Wnioski: 1) Grupa OH powoduje, wzrost mocy kwasu. 2) Piercie aromatyczny powoduje wzrost mocy kwasu. 3) W pochodnych kwasu benzenokarboksylowego moc kwasu zaley od pooenia grupy OH wzgldem grupy karboksylowej. W pozycji orto (grupy s blisko siebie) nastpuje wzmocnienie kwasowoci, natomiast w pozycji para nastpuje osabienie kwasowoci (grupy s daleko od siebie, ale grupa OH poprzez sprzenie swoich par elektronowych z parami piercienia zwiksza gsto elektronow w pierci eniu). Pooenie podstawnikw w pozycji meta wywouje waciwoci porednie (bardzo nieznaczne zwikszenie kwasowoci). b) Odpowied nr 1, 2 i 3. c) Odp. C. Zadanie 7.42. a) b) c) d) e) Odp. C. Odp. A. Odp. C. Odp. C. Odp. A.

Zadanie 7.43. Chiralne obiekty: but, napis, zegarek, korkocig. Zadanie 7.45. a) Odp. B.

Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze

83

b) Odp. A. c) Czsteczki chiralne od gry druga, trzecia, czwarta, pita. Zadanie 7.46. a) Wzr projekcyjny Fishera powstaje przez rzutowanie na paszczyzn czsteczki ustawionej nastpujco: 1. pionowo do paszczyzny rzutowania, 2. atom centralny znajduje si w paszczynie papieru, 3. atomy lece powyej i poniej atomu centralnego znajduj si pod paszczyzn papieru, 4. atomy lece z lewej i z prawej strony atomu centralnego znajduj si nad paszczyzn papieru, 5. atom o najniszym lokancie znajduje si u gry. b)

c)

d) Nie, naley zamieni miejscami 2 podstawniki w celu zachowania konfiguracji. e) Tak. f) Nie, poniewa wzr czsteczki w projekcji Fishera mona obraca jedynie o 180 wok prostopadej do paszczyzny papieru bez zmiany konfiguracji. Obracanie wzoru o 90 prowadzi do otrzymania wzoru drugiego enancjomeru. Zadanie 7.47. Odp. A. Odp. E. Odp. A, B, D, E.

84

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 7.48. a) Mieszanina racemiczna rwnomolowa mieszanina enencjomerw danego zwizku chemicznego. Diastereoizomery stereoizomery niebdce enancjomerami. Achiralne otoczenie otoczenie, w ktrym nie wystpuj czsteczki chiralne. Czsteczka mezo izomer, ktry mimo posiadania dwch centrw chiralnoci jest nieczynny optycznie na skutek wewntrznej kompensacji (posiada paszczyzn s ymetrii). b) W rodowisku chiralnym stereoizomery zachowuj si tak samo, lecz w rodowisku achiralnym mog tworzy rne produkty. c) 7,2. Obliczmy redni waon: 0,2 12 + 0,8(12) = 2,4 9,6 = 7,2 d) 2,4. Moemy policzy redni waon (sposb I) lub tylko skrcalno nadmiarowego enancjomeru (sposb II). sposb I 20% nadmiar kwasu 40% + 60% 0,4(12) + 0,6(12) = 2,4 sposb II 0,2 12 = 2,4 e) Poniewa wystpuje w nim zjawisko wewntrznej kompensacji, posiada paszcz yzn symetrii. Jego odbicie lustrzane jest identyczne z czsteczk (por. rys. 7.2 str. 211. w wiczeniach). f) Otrzymujemy mieszanin racemiczn aktywnie optycznych estrw. Zadanie 7.49. a) Wszystkie odpowiedzi s poprawne. b) Odp. B. c) 1,98 Zadanie 7.50. Odp. D.