Jean Baudrillard

Przeoy Sawomir Krlak

Pari Copyright EditiniiB Galile, Paris 1981 Copyright C for the Polish edition by Wyda Warszawa 2005 Copyright for Uie Poliah translaticn by Sit & Wydawnictwo Siei, Warszawa 2005

Precesja symulakrw

Obraz ndgdy nie jest tym, co skrywa prawd - lo prawda skrywa to, isjj nie <naObrazjest prawdziwy. Kohdet 1

Wydawnictwo Sic! s.

03-S2S Warsze' ekstw niezamwionych

jak sdcrwoi powrac^ac do materii ziemih I abstrjjkcjul podobna si staje do sobowtra, ktry, starzejc si, robi si w kocu nieodrnialny od tego, co wobec niego rzeczywiste) - opowie ta naley ju dla nas do przeszoci, tchn jedynie dyskretnym urokiem symulakrw drugiego rzdu'. Dzisiejsza abstrakcja nie jest ju abstrakcja mapy, sohowlra, lustra czy piijcia. Symulacja nic jest ju symulacj terytorium, przedmiotu odniesienia, substancji. Stanowi racz sposb generowania - za pomoc modeli - rzeczywistoci pozbawionej rda i realnoci: hiperrzeczywisoci. Terytorium nie poprzedza ju mapy ani nie trwa duej ni ona. Od tej pory to mapa poprzedza terytorium -precesja symulakrm - to ona tworzy terytorium i, by odwoia si ponownie do opowieci Borgesa, dzi to strzpy terytorium gnij powoli na paszeaynii; mapy To szcztki rzeczywistoci, a nie mapy, przetrway tu i tam, na pustyniach, ktre nie nale ju jednak do Cesarstwa, lecz do nas. Oto pustynia rzeczywistoci samej. Lecz w gruncie rzeczy, nawet w odwrconej postaci, opowie Borgesa jest bezuyteczna. Pozostaje nam z niej by mou jedynie alegoria Cesarstwa. Ze WKgldu na rodzaj imperializmu, jaki cechuje obecnych symulatorw, starajcych si pogodzi to, co rzeczywiste, caJ rzeczywisto, ze swymi symulacyjnymi modelami. Nie chodzi tu ju jednak ani o map, ani o terytorium. Co znikno, a tym czym jest istotna rinica midzy jednym i drugim, ktra stanowia o uroku abstrakcji. Gdy to rnica stanowi o poezji mapy i uroku terytorium, o magii pojcia i powabie rzeczywistoci. Wyobraeniowo przedstawieniu, ktra znajduje zwieczenie i zarazem kres w obkaczym projekcie idealnej zbienoci mapy i terytorium wysnutym przez kartografw, znika wraz z nadejciem symulacji, ktrej dziaanie ma charakter nuklearny i genetyczny, jui w adnym razie nie spekularny czy dyskursywny. Wraz z ni w przeszo odchodzi caa metafizyka. N"ie istnieje ju lustro bytu i pozorw,
" Por. J. Baudrillord, U&hange zymboliiie et la morl, Uordre de!

rzeczywistoci i jej pojcia. Brak jakiejkolwiek wyobraeniowej koekstensji, to raczej genetyczna miniaturyzacja stanowi wymiar symulacji. Rzeczywisto wytwarzana jest ze zminiaturyzowanych komrek, matryc i jednostek pamici, z oprogramowania - i moe z ich pomoc by reprodukowana nieskoczon ilo razy. Nie musi by dtuej racjonalna, gdy nie odnosi si ju do adnej idealnej b^dz negatywnej instancji. Jej charakter jest wycznie operacyjny. W istocie, poniewa nie osania jej ju sfera wyobraeniowa, nie jest to adna rzeczywisto. To hiperrzeczywisto, produkt promieniotwrczej syntezy kombinatcrycutiych modeli, zachodzcej w pozbawion otmoafery hiperprzeatrzeni. Tym przejciem do przestrzeni, ktrej krzywizny nie wyznaczaj ju ani rzeczywisto, ani prawda; poprzez zniesienie wszelkiej reierencyjnosci, a nawet gorzej za sprawjej sztucznego zmartwychwstania w systemach znakw, w tym materiale bardziej rozcigliwym ni sens, bo podatnym na dziaanie wszelkich systemw ekwiwalencji, wszelkich binarnych opozycji, wszelkiej kombinatorycznej algebry, rozpoczyna si zatem epoka symulacji. I nie jest to kwestia naladownictwa cay podwojenia, ani nawet parodii. Mamy tu raczej do czynienia z zastpieniem samej rzeczywistoci znakami rzeczywistoci, czyli z operacj powstrzymywania kadego rzeczywistego procesu przea jego operacyjn kopi, metastBOiln, deskryptyrra, profiramowaln i nieomyln maszyn-, ktra dostarcza wszelkich znakw rzeczywistoci oraz wymija wszelkie jej zmienne koleje losu. Ju nigdy wicej rzeczywisto nie bdzie miaa okazji, by zaistnie-taka jest yciowa funkcja modelu w systemie mierci, a raczej w systemie antycypowanego zmartwychwstania, nie pozostawiajcego adnych szans nawet na samo wydarzenie si mierci. Odtd hiperrzeczywisto zabezpieczona zostaje przed tym, co wyobraone, jak te przed wszelk moliwoci odrnienia, lego, co rzeczywiste od tego, co wyobraone, pozostawiajc miejsce jedynie na orbitaln powtarzalno modeli i symulacyjne generowanie rnic.

Boska irreferenja obrazu

Dysymulowa - ukrywa bd* tai - oznacza udawa, e nie posiada si tego, co si,' ma. Symulowa oznacza udawa, e posiada si to, czego si nie ma. Pierwsze odsya do obecnoci, drugie do nieobecnoci. Sprawa jest jednak bardziej skomplikowana, gdy symulowanie nie oznacza udawania: Ten, kto udaje jak chorob, moe zwyczajnie poioy si do ka i przekona innych, e jest chory. Ten, kto symuluje chorob, wywouje w sobie nioktre z jej objaww" (Littre"). Udawanie i ukrywanie pozostawiaj zatem zasad rzeczywistoci nietknit: rnica jest zawsze wyrana, pozostaj tylko w ukryciu. Symulacja natomiast podwaa rnic pomidzy tym, co prawdziwe" i tym, co faszywe"; tym, co rzeczywiste" i tym, co wyobraone". Gzy symulant jest chory, czy nie, skoro prezentuje prawdziwe" objawy? Nie moemy go traktowa w sposb obiektywny ani jako chorego, ani jako nie-chorego. Psychologia i medycyna zatrzymuj si w tym miejscu wobec prawdy choroby, ktra odtd staje si nieodgadniona. Skoro kady symptom moe zosta wytworzony" i tym samym nie moemy uznawa go za fakt naturalny, to wszelka choroba moe by uwaana za symulowaln i symulowan, a medycyna traci sens, gdy potrafi leczy jedynie prawdziwe" choroby zo wzgldu na ich przyczyny obiektywne. Pgychosomatyka rozwija si w sposb podejrzany na granicy zasady chorobowej. Psychoanaliza za odsya symptom z porzdku organicznego do por/adku niewiadomego, by ponownie uzna gu 7,;t prawdziwy", w wikszym stopniu prawdziwy ni poprzednio - z jakiego powodu jednak symulacja miafaby si zatrzyma u wrt niewiadomego? Dlaczego praca" niewiadomego nie mogaby by wytwarzana" w taki sam sposb, jak kady symptom nalecy do dziedziny medycyny klasycznej? Przecie tak wanie dzieje si ju ze snami.

Oczywicie psychiatra twierdzi, e dla kadej postaci zaburzenia umysowego istnieje szczeglny poizdek nastpstwa objaww, ktry symulantowi pozostaje nieznany, ktrego brak nie moo y.ninm zwie psychiatry". Zaoenie to (pochodzce z rr> woci i unikn problemu, ktry stawia symulacja - takiego mianowicie, e prawda, odniesienie, przyczyna obiektywna przestay istnie. Co ma pocz medycyna z iym, co dryfuje obok i poza choroba., obok i poza zdrowiem, z podwojeniem choroby w dyskursie, ktry nie jest ju ani prawdziwy, ani falfizywy? Co moe zdziaa psychoanaliza wobec podwojenia dyskursu niewiadomoci w dyskursie symulacyjnym, ktrego nie mona nigdy obnay, gdy nie jest on take faszywy*? Co moe zdziaa a symulantami armia? Tradycyjnie, zgodnie z jasn zasad rozpoznania, demaskuje ich i wymierza im kar. DziS moe zwolni ze suby doskonaego symulanta tak, jakby by on w sensie cisym odpowiednikiem prawdziwego" homoseksualisty, wiencowca bd chorego psychicznie. Nawet psychologia wojskowa wystrzega si kartezjaskieh pewnikw i walia si przed dokonaniem rozrnienia pomidzy faszem a prawd, symptomem wytworzonym" a symptomem autentycznym. Skoro tak doskonale udaje szaleca, to pewnie nim jest". I psychologia wojskowa si nie myli: w tym sensie wszyscy szalecy symuluj a owa niemono odrnienia ma charakter u1 najwyszym stopniu subwersywny. To przeciwko niej nowoytny rozum uzbroi si we wszystkie swe kategorie. Dzisiry jednak to ona ponownie przeciw nim wysnuje, pochaniajc sam zasad prawdziwoci. Poza dziedzin medycyny i armii, uprzywilejowanymi terenami symulacji, sprawa ta odsya do religii oraz do symulakru jako wizerunku i podobizny boskoci: Zakazaem umieszczania w wityniach jakichkolwiek wizerunkw, poniewa bosko, ktra tchna ycie w naturo, nie moe by przedstawiana". A jednak moe. Lecz czym si staje bosko, gdy uobecnia si w ikonach, gdy pomnaa si w symulakrach? Czy
I ktry nie moe analc ra^ irl'S"' cgynl p&ychosnalia nie
h

mile Msaimilien Pan] Littra (1801-81), francuski filolog, laksykograf ilnoF, propagator pozytywfamu A. Cwnte'a, anlor synnego CIMihininwpgo ownikfl ic^yka fraucuaiiiogo DieUorworre de la langric frtmuihG lS6^-72], kLrego (jeli ocaywiieie nie Jest to tolcjny symulskr) zostao paczerpnif te to sto (prayp. tlunO.

liu. Wanis splot tych

pozostaj najwysz wadz, ucieleniajc si jedynie w sposb n a t u r a l n y w obrazach jako widzialna teologia? Czy moe rozprasza si w symulakrach, k t r e same obnosz si ze swym przepychom i potg fascynacji - skoro widzialna maszyneria ikon zastpige czyst i inteligibiln ide Boga? Tego wanie obawiali si ikonoklaci, ktrych milenijny spr dotyka rwnie naszego czasu'. Wcieko, z j a k pragnli niszczy obrazy, wypywaa wanie z tego, e przeczuwali ow wszechwadz symulakrw, posiadan przez nie zdolno wymazywania Boga z ludzkiej wiadomoci, oraz ow zgubna. czywistosci Boga nigdy nie byo, istniej jedynie symulakry, sam Bg by zas jedynie swym wasnym symulakrem. Gdyhy wierzyli, e obrany jedynie przysaniay bd skryway plat o s k ide Boga, nie byoby powodu, by je niszczy. Mona przecie zyc z ide znieksztaconej prawdv. Ich metafizyczna rozpacz wypywaa z przekonania, e obrazy niczego nie kryj, e nie s one w gruncie rzeczy nawet obrazami stworzonymi na w i r pierwotnego modelu, lecz doskonaymi symulakrami, na zawsze promieniujcymi jedynie wasnym urokiem. Ta mier boskiej referencji musiaa j e d n a k zosta zaiegnanu za wszelk cen. Mona zauway, e ikonoklaci, ktrych oskara y o pogard i sprzeciw wobec obrazw, byli tak naprawd tymi, ktrzy przypisywali im waciw warto, w przeciwiestwie do ikonolatrow, ktrzy widzieli w nich tylko odbicia i zadowalali sio odstwierdd co przeciwnego, mianowicie to, e ikonolatrzy byli umysami w najwyszym stopniu nowoczesnymi, najodwaniejszymi, poniewa pod pozorem przejawiania si Boga w zwierciadle obrazw inscenizowali juz jego mier i zniknicie w epifanii jego wasnych przedstawie (o ktrych hy moe wiedzieli taka, ktra toczy si u najwysz stawk - wiedzc rwnie, e niebezpiecznie jest obnaa obrazy, gdy ukrywaj one to, e po-

Na tym pologao podejcie jezuitw, ktrzy sw polityk oparli na moliwoci zniknicia Boga oraz na doczesnej i spektakularnej manipulacji wiadomoci - oto zanikanie Boga w epifanii wadzy - kres transcendencji, ktra suya ju jedynie za alibi dla cakowicie uwolnionej strategii wpyww i znakw. Za barokiem obrazw skrywa ai szara eminencja polityki. Tak wi?c by moe stawk w grze bya niezmiennie mordercza wadza obrazw, mordercw rzeczywistoci, mordercw wasnego modelu, podobnych bizantyskim ikonom, ktre zabiy pono bosk tosamo. Tej morderczej wadzy przeciwstawia si dialektyczna wadza przedstawienia jako potga, widzialne i inteligibilnezaposredniczenie Rzeczywistoci. Zachd z penym przekonaniem i w dobrej wierze postawi w owym zakadzie na przedstawienie: niech znakowi przysuguje moc odsyania do gbi sensu, niech znak da si wymieni na sens i niech co suy za rkojmii; tej wymiany - Bg oczywicie. Lecz co w przypadku, jeli sam Bg moe by symulowany, to znaczy sprowadzony do znakw, ktre powiadczaj jego istnienie? Wwczas cay system przechodzi w stan niewakoci, stujac si ju jedynie gigantycznym symulakrem - nie jest nierzeczywisty, lecz jest symulakrem, to znaczy nie moe ju zosta wymieniony na to, co rzeczywiste, lecz wymienia si sam na siebie w nieprzerwanym obiegu pozbawionym referencji i granic. Na tym wanie polega symulacja, w tej mierze, w jakiej przeciwstawia si przedstawieniu. Reprezentacja wychodzi od zasady ekwiwalencji znaku i rzeczywistoci (nawet jeli owa rwnowano stanowi utopi, jest podstawowym aksjomatem). Symulacja przeciwnie - wychodzi od utopijnoci zasady ekwiwalencji, wypywa radykalnej jsegacji znaku jako wartoci, wychodzi od znaku jako przywrcenia i wyroku mierci na sam moliwo referencji. Podczas gdy przedstawienie stara si wchon symulaqj, interpretujc j jako faszyw reprezentacj, symulacja pochania cay gmach przedstawienia jako symulakr. Om zatem kolejne stadia obrazu: stanowi odzwierciedlenie gbokiej rzeczywistoci, skrywa i wypacza gbok rzeczywisto, 11

Por. M. Peraiola, Icnes. Wsious, Simula,

skrywa nieobecno gbokiej rzeczywistoci, pozostaje bez zwizku z jakakolwiek rzeczywistoci jest czystym ?ymulakrem samego siebie. W pierwszym przypadku obraz stanowi waciwy pozr przedstawienie naley do porzdku sakramentu. W drugim przypadku obraz stanowi niewaciwy pozr - naley do porzdku z-ych wrb. W trzecim przypadku obraz udaje, e jest pozorem - naley do porzdku czarnoksistwa. W czwartym, obraz nie naley ju do porzdku pozorw, leci do dziedziny symulacji. rrzejscis od znakw, Ktre cos skrywaj, do znakw, Jttre skrywaj, e nic nie istnieje, stanowi decydujcy zwrot. Pierws*e odsytai do teologii prawdy i tajemnicy (do ktrej naley nadal ideologia). Drugie rozpoczynaj epok symulakrw i symulacji, w ktrej nie ma ju Boga, mogcego rozpozna swoich, nie ma sdu ostatecznego, podczas ktrego fasz oddzielony zostuby od prawdy, rzeczywisto od swego sztucznego zmartwychwstania, gdy wszystko jest ju martwe i z gry wskrzeszone. Odkd rzeczywisto przestsJa by ju tym, czym bya, riiislalgia nabiera swego penego znaczenia. Mno si i rosn w cen wtrne prawdy, obiektywnoci i autentycznoci. Nastpuje eskalacja prawdziwoci, osobistego przeycia, zmartwychwstanie figuratywnoci tam, gdzie przedmiot i substancja ju a proces ten przebiega rwnolegle i ma wiksze jeszcze natenie ni szalestwo produkcji materialnej. W ten oto sposb syjako strategia rzeczywistoci, neorzeczywistosci i hiperrzeczywistoci, powielana wszdzie przez strategi powstrzymywania i jednoczesnego odstraszania - strategi prewencji. Ramzes albo zmartwychwstanie w rowych barwach .Etnologia otara si o wadn paradoksaln mier pewnego dnia roku 1971, kiedy rzd Filipin podj decyzj o odesaniu do ich pierwotnego wiata, pozostajcego poza zasigiem

kolonizatorw, turystw i etnologw, kilkudziesiciu Tasadajw, ktrych wanie odkryto w gbi dungli, gdzie plemi to zylo przez osiem stuleci, pozbawione koniaklu z rwszt gatunku ludzkiego. Odbyto si to z inicjatywy samych antropologw, ktrzy byli wiadkami tego, jak w kontakcie z nimi tubylcy natychmiast zaczynaj ulega rozkadowi, jak mumie na wieym powietrzu. By yta etnologia, musi umrze jej przedmiot, ktry, umieraic, mci si za to, e zosta odkryty", i poprzez sw mier rzuca wyzwanie nauce pragncej go poj. Czy wszelka nauka nie kroczy po tej paradoksalnej rwni pochyej, na co skazuje j znikanie jej przedmiotu w samym akcie pojmowania oraz bezlitosna sia rewindykacji, wywierana na ni przez w martwy przedmiot? Niczym Orfeusz, nauka odwraca si zawsze zbyt wczenie i niczym Eurydyka, przedmiot nauki zupada si ponownie w pieko. To przed owym piekem paradoksu etnologowie pragnli si uchroni, otaczajc plemi Tasadjw kordonem bezpieczestwa dziewiczej puszczy Nikt tam ju nie dotrze: dostp do 7.o*a zostajo zamknity jak w zapadnitym szybie. Nauka traci w ten sposb cenny kapita, lecz jej przedmiot zostanie ocalony, utracony wprawdzie dla mej na zawsze, lecz nietknity w swym dziewictwie"1. Nie chodzi tu o adn ofiar (nauka nigdy sienie powica, ona zawsze morduj el, lecz o symulowan ofiar ze swego przedmiotu, dokonan po to. by uratowa zasad rzeczywistoci. Tasadaj wlh ibornowany w swy naturalnej istocie bdzie suy za doskonale alibi, jak wieczysta gwarancja. W tym miejscu rozpoczyna si antyetnoogia, ktrej koca nie bdzie, a ktrej wyznawcami s - kady na swj sposb - Robert Jaulin, Carlos Castaneda i Pierre Clastres. W kadym razie logicznym stopniu od przedmiotu, a do momentu, gdy mona si ju bez niego oby: wprawdzie autonomia nauki jest nadal jedynie fikcj, lecz ona sama osiga czyst form. W ten wanie sposb odesany do rezerwatu Indianin, zamknity pod wekiem szklanej trumny dxiowicj pimc.y, sl.ujo si na nowo symulacyjnym modelem wszystkich moliwych Indian sprzed asa&iw etnologii. Tak etnologia zapewnia sobie luk13

sus wcielania si poza sob. sam, w aferze prymitywnej" tv,eDzikich, ktrzy zawdziczaj etnologii to, e pozostaj Dzikimi: c za zwrot akcji, c za triumf tej nauki, ktra, jak si zdawao, powoana bya do tego, by ich zniszczy! eni, zamknici w kriogenicznej kapsule, wysterylizowani, na mier chronieni, stali si referencjalnymi symulakrami, n $yma nauka przeksztacia si w czyst symulacj. To samo dotycz Creusot, rozrzuconego" skansenu, gdzie w jednym miejscu, jako i, historycznych wiadkw epoki, zmuzeiiikowano cae robotnicze dzielnice, czynne strefy przemysu hutniczego, w tym gesty, jzyki, dziaania, skamieniae aa ycia jak na fotografii. Muzeum to, nieograniczone geometrycznie jako miejsce, logia, zamiast - jako nauka obiektywna - naoy na siebie ograniczenia, uwolniona od swego przedmiotu, bdzie rozszerza pole swego dziaania, obejmujc wszelkie ujce istoty, i czyni siebie niewidzialn, jak czwarty, wszdzie obecny wymiar, wymiar symulacji. Wszyscy jestemy Tasadajami, Indianami, ktrzy stali si na powrt tym, kim byli, Indianami, w ktrych zmienia nas sama etnologia - symulowanymi Indianami, goszcymi w kocu publicznie uniwersaln prawd etnologii. Wszyscy za ycia wkroczyli&ny w widmow wiato etnologii, bd te antyetnologii, ktra nie jest niczym wicej jak tylko czyst form etnologii triumfujcej, pod znakiem martwych rnic i ich zmartwychwstania. Wielk naiwnoci jest zatem poszukiwanie etnologii wSrd Dzikich czy w Trzecim wiecie - ona jest tutaj, wszdzie, w metropoliach, wrd Biaiych, w wieeie cakowicie skatalogowanym i opisanym, zanalizowanym, a nastpnie sztucznie wskrzeszonym pod postaci rzeczywistoci, w wiecie symulacji, halucynacji prawdy, szantau rzeczywistoci, zabjstwa dokonanego na wszelkiej formie symbolicznej i jej historycznej, historycznej retrospekcji - zabjstwa, ktrego Dzicy - szlachectwo zobowizuje - padli ofiar jako pierwsi, lecz ktre upo-

Jednoczenie jednak etnologia udziela nam jedynej i o&tatniej lekcji, wyjawia sekret, ktry j zabija (i ktry Dzicy znaj Osaczanie obieklu naukowego przypomina wielkie zamknicie szalecw i zmarych. I lak samo, jak cale apoBCze-

przedmiotu, bdcego jej odwrconym odbiciem. Pozornie to ona dziery nad nim wadz, lecz to przedmiot j jej nadaje cania, dajc jedynie martwe i okrne odpowiedzi na martwe i okrne pytania. dto szalestwa (zamyka zakady dla obikanych, oddaje gos szalecom itp.l, ani wtedy, gdy nauka wydaje sie rozbija zwierciado swei obiektywnoci (znosi sam siebie w obliczu awego przedmiotu, jak u Cariosa Castanedy itp.) i knray si zaamujc si jako instytucja klasyczna, przeywa wasn smierc, odradzajc si w antyetnologii, ktrej zadaniem jest ponowne nasycenie wszysEJsiego fikcyjn rnic L Dzikoci, powrt dziki, to znaczy zosta spustoszony przez rozmee W ten sam sposb, pod pretekstem ratowania oryginau, zamknito dla zwiedzajcych jaskinie w Lascaur, tworzc jednak dokiadne ich repliki w odlegoci piciuset metrw, by wszyscy mogli je zobaczy (mona tam przez wizjer rzuci okiem na autentyczn jaekini, by nastpnie zwiedii zrekonstruowan calo). By moe wspomnienie autentycznych grot zatrze si w umysach przyszych pokole, nawet teraz nie ma ju midzy nimi rnicy; podwojenie wystarczy, by odesa obydwie w sfer sztucznoci. W podobny sposb ostatnimi czasy, by ocali mumi Ramzesa II, do dziaania zaprzgnito ca nauk i technik, cho uprzednio mumia przez kilkadziesit fat roz.kiadala si w czelu-

14

. 3

- u i- h (i 3 J i; ?

-- s

&
Ci
[

d O -: ?A R Fr ^ ci " H

M
[

<_l. S"
-"?
fJ

s 3 3 * * E a- " 3" *r * P ? r

Podobnie Amerykanie azczyc sie tym, e udao im si przywrci liczebno Indian do poziomu sprzed podboju. Wszystko si niazezy i rozpoczyna si wszystko od nowa. Chlubi si tym, /.v doprowadz nawet do lepszuj sytuacji i uda im ai przekroczy pierwotn warto. Stanowi to bdzie dowd wyszoci cywilizacji, ktra bdzie produkowa wicej Indian ni oni sami byliby zdolni. (Co zakrawa na jakaS zowieszcz k p i n - t a nadprodukcja jest jeszcze jednym sposobem, by ich zniszczy, gdy kultura Indian, podobnie jak kada kultura plemienna, opiera si na ograniczeniu liczebnoci grupy i uniemoliwieniu jej swobodnego" przyrostu, co widoczne jest w azi. Owa demograficzna promocja" stanowi zaWm kolejny krok na drodze ku symbolicznej eksterminacji), Z tego wanie wzgltdu yjemy w wiecie niesamowicie podobnym do oryginau - rzeczy s w nim podwojone poprzez ich szczegowy plan. J e d n a k to podwajanie nie oznacza tradycyjnej nieuchronnoci i bliskoci mierci - zoataly one jua wczeniej oczyszczone ze swej miertelnoci, lepiej jeszcze ni z ycia; w wietle awego modelu a bardziej umiechnite, bardzioj autentyczne - podobnie jak ohliczu w funeral

mu ciepo oraz dostatek, a nawet nadmiar gadetw wykoraymywanych do podtrzymywania w tumie owego grupowego iifektu. Kontrastuje to w sposb cakowity z absolutn samotnoci parkingu, prawdziwego ohruii koncentracyjnego. Inaczej rneoz ujmujc: wewntrz peen wachlarz gadetw magnetyzujiicych tum, sterujcych jego przepywem w odpowiednich kiedon jedyny gadet: samochd. Przez jaki niezwyky zbieg okolicznoci (wynikajcy bez wtpienia z czaru, jaki roztaraa w wszechwiat), w gboko zamroony, dziecicy i infantylny wiat zo6tal wymylony i stworzony przez cztowieka, ktry sam Hosta zahibernowany w kriogenicznej kapsule, przez Walta Diliiieya oczekujcego na zmartwychwstanie w temperaturze 180 Celsjusza poniej zora. Wszdzie zatem w Dianeylandzie ryauje si obiektywny pro1 1 1 Ameryki, nawet w morfologii jednostek i tumu. WsjelMe wartoSci obecne s tam w przesadnej, egzaltowanej formie, w zminiaturyzowanej i komiksowej posteci. Zabalsamowane i Hpacyfikowane. Std wynika moliwo ideologicznej analizy Dianeylandu Oi- Martin dokona! tego w sposb doskonay w ksice UtopU/ties, jeux d'espaces) jako digest of Am&ricon way oflife", jako panegiryku na cze amerykaskich wartoci, Juko idealistycznego przeoenia kryjcej wewntrzne sprzecznoci rzeczywistoci. Oczywista sprawa. Lecz skrywa sie tu co wloCGj, a w aspekt ideologiczny" sam suy wanie za preLukflt, przesaniajc dziaanie symulacji trzeciego rzdu: Disneylund istnieje po to, by zatai fakt, e rzeczywisty" kraj, caa rzeczywista" Amerykajesi Disneylandem (troch podobnie jak wiljzienia, ktre istniej po to, by ukry to, e cae spotsczeMtwo w swej banalnej wszechobecnoci ma charakter karoeralnyJi Disneylann przedstawia sie jako przestrze wyobraon. Ho cae Los Angeles i otaczajca je Ameryka rzeczywistymi ju ulu a, lecz nale do porzdku hiperrzeczywistoci i symulacji. Nlu chodzi tu ju o faszywe przedstawienie rzeczywistoci

Biperrzeczywisto i wyobraeniowo
Disneyland stanowi doskonay model wszystkich splatajcych si ic sob porzdkw symulacji. Jest on w gwnej mierze gr iluzji i fantazmatw: Piraci, Pogranicze, wiat Przyszoci itp. Wyobraony charakter tego wiata uznawany jest za powd sukcesu caego przedsiwzicia. Lecz tym, co przyciga Sumy, w o wiele wikszym stopniu jest spoeczny mikrokosmos, religijna, zminiaturyzowana rozkosl obcowania z rzeczywist Ameryk, a jej wadami i radociami. Samochody parkuje si na zewntts, wewntrz stoi si w kolejce, a wychodzc, jest si caikowicie pozostawionym samemu sobie. Jedyn fantasmagori w tym wyobraonym wiotiejest czuo i stale emanujce z tu" Z ang. daaij pogrzebowe Iprzyp. Ltam.).

K<y!u yda (prEyp. Uun

(?, czym mamy do czynienia w przypadku ideologii), lecz o ukrycie tego, e rzeczywisto nie jest ju rzeczywista, a zatem oocaSfera wyobrae otaczajca Disneyland nie jest ju ani prawdEiwa, ani fatsaywa, jest to maszyna prewencyjna, wprawiona w ruch w przeciwnym celu - po to, by oywi fikcj rzeczywistoci. Std idiotyzm owej wyobraeniownd, jej infantylna degeneracja. wiat ten mieni si dziecicym, chcc sprawi, bymy uwierzyli, e doroli s gdzie indziej, w rzeczywistym" wiecie - po to, by ukry, e prawdziwy infantylizm jest wszdzie 1 jest on cech waciw samym dorosym, ktrzy przybywaj tu. by udawa dzieci oraz pielgnowa zudzenia co do wasnego rzeczywistego infantylizmu. Disneyland nie jest zreszt jedynym takim miejscem. Enchanted Villoge, Magie Mountain, Marin World: Los Angeles otoczone jest ze wszystkich stron tego rodsaju elektrowniami wyobrae, ktre zaopatruj w rzeczywisto, w energi rzeczywistoci tnmsto, ktrego tajemnica tkwi wasiiio w tvm, s nie jest ju niczym wicej jak tylko sieci nieprzerwanego, nierzeczywistego krenia, miastem o nieprawdopodobnych rozmiarach, pozbawionym jednak przestrzeni i wymiarw. Tak samo jak elektrownie konwencjonalne i atomowe, tak samo jak studia filmowe, miasto to, ktre jest tylko niekoczcym si scenariuszem i nieprzerwanie krconym filmem, potrzebuje jak wspczulnegn systemu nerwowego - owej dawnej sfiiry fantazmatw. Disneyland przestrze regeneracji wyobrae, przypominajca obecno nawet tutaj, jak w kadym innym miejscu, zakady przetwarzania odpadw. Dzi wszdzie istnieje konieczno ponownej obrbki odpadw, marzenia za, fantazmaty, historyczna, baniowa i mitologiczna wyobrania dzieci i dorosych jest odpadem, pierwszym wielkim toksycznym skaeniem rodowiska hiperrzeczywistej cywilizacji. Disneyland stanowi pierwowzr owej nowej funkcji na paszczynie umysowej. Do tego samego porzdku nale jednak rwnie wszelkie instytuty seksualnego, psychicznego i somatycznego recyklingu, od ktrych roi si na terenie Kalifornii. Ludzie nie patrz ju na siebie, ist20

niej instytuty, storo to zrobi aa nich. Ju si me dotykaj, istnieje aa to terapia dotykiem. Nie poruszaj si, lecz uprawiaj J"BBing itp. Wszdzie odzyskuje sie na powrt utracone wadze, utracone ciao, utracon wi spoeczn bd utracon ch jedzenia. Odkrywa si na nowo ycie w niedostatku, ascez, dzik naturalno, ktra ju zniknea: naturaifood", health food", joga. Potwierdza si w ten sposh, cho na metapoziomie, przekonanie Marsballa Sahlinsa, wedug ktrego to gospodarka rynkowa, a wcale nie natura, jest rdem ubstwa: tutaj, na sztucznych rubieach triumfujcej gospodarki rynkowej, na nowo wymyla si bied jako anak, bied jako symulakr, zachowania symulujce niedorozwj i zacofanie [wtaczajc w to przejmowanie tez marksistowskich], ktre pod pozorem ekologii, kryzysu energetycznego i krytyki kapitalizmu ostatni ezoteryczna aureol wiecz triumf kultury egzoterycznej. By moe jednak tego rodzaju systemowi zagraaj katastrofa umysowa, imploija i nie majcy precedensu regres umysowy czego widzialnymi oznakami byyby niesamowita otyo czy niewiarygodne wspistnienie najdziwaczniejszych teorii i praktyk, odpowiadajce nieprawdopodobnemu sojuszowi luksusu, raju i forsy, nieprawdopodobnie zbytkownej materializacji ycia i niespotykanych sprzecznoci wewntrznych.

Polityczne zaklinanie
Afera Watergate. Taki sam scenariusz jek w przypadku Disneylandu (efekt wyobraeniowy skrywajcy to, e poza granicami sztucznie wytworzonego obwodu istnieje rwnie wiele rzeczywistoci jak w jego obrbie): efekt skandalu skrywa jednak to, e n i e m a rnicy pomidzy faktami a ich ujawnieniem (identyczne tnetody wykorzystywane byy zarwno przez pracownikw CIA, jak i przez dziennikarzy M'ashington Post"). Te aame operacje, majce na celu - poprzez wywoanie skandalu - wskrzeszenie moralnych i politycznych zaywnof naturalna (prayp. ttum.). zdrowe ywnnaS Ip^zyp. Hum '

sad, a za spraw wyobraenia - regeneracj zagroonej zasady rzeczywistoci. Ujawnienie skandalu stanowi zawsse hod zoony prawu. A za spraw owej afery udao si przede wszystkim narzuci opinii publicznej przekonanie, e Watergat byo skandalem w tym sensie bya to niezwyka operacja skaenia. Ponowne wstrzykniecie porzdnej dawki moralnoci politycznej w skali h wiatowej. Za Pierre em Bourdieu moglibymy stwierdzi, e waciwoci kadego ukadu sit jest to, e jako taki funkcjonuje on w ukryciu, cai sw sio czerpic wtanio z faktu, e jest niejawny", rozumiejc to nastpujco: niemoralny i pozbawiony skrupuw kapita moe dziaa jedynie kryjc si za nadbudow moraln, a ktokolwiek przyczynia si do odrodzenia owej publicznej moralnoci (poprzez wyraanie sprzeciwu, wysuwanie oskare), chec nie chcc, pracuje na rzecz kapitalistycznego systemu. To samo czynili dziennikarze Washington Post". Twierdzenie to stanowi jednak nadal formu ideologii, wszelako kiedy wypowiada je Bourdieu, to pod pojciem ukiadu sit" rozumie on prawd kapitalistycznego panowania, i ujawnia sam w ukad sil jako skandal - zajmuje zatem t sam deterministyczn i moralizujc poaycj, co dziennikarze Washington Post". Wykonuje t sam prac oczyszczenia i odnowienia porzdku moralnego, porzdku prawdy, w ktrym rodzi si prawdziwa przemoc symboliczna adu spoecznego, z dala i poza wszelkimi ukadami sil, stanowicymi jedynis skadniki jego ruchomej i obojtnej konfiguracji w moralnej i polityczWszystkim, czego oczekuje od nas kapita, jest to, by uzna go i przyj jako racjonalny i jednoczenie zwalcza go w imi racjonalnoci; by uzna go i przyj jako moralny i jednoczenie zwalcza go w imi moralnoci. A to z tego wzgldu, e jest to jedno i to gamo, co mona rozumie w odmienny sposb: niegdy starano si z&Uiszowa skandal - dzi sUramy si ukry, e go nic ma. A/kra Watergate nie jest skandalem, naley to stwierdzi z ca moc, gdy to wanie wszyscy staraj si ukry, a owa tajemnica maskuje umocnienie si moralnoci, nasilenie si objaww moralnej paniki, w miar jak zbliamy si do (wyreyserowanej] sceny pierwotnej kapitau. Jego momentalne okrucie22

stwo,jego niepojta drapieno, jego istotowaniemoralnoB-to wanie jest skandaliczne, nie do przyjcia w systemie moralnej i ekonomicznej ekwiwalencji stanowicej aksjomat mysi lewicowej od Ciasw teorii owieceniowych po komunizm. Wprawdzie ow ide umowy przypisuje si kapitaowi, lecz on cakowicie sobie z tego drwi -jest monstrualnym przedsiwziciem pozbawionym zasad, niesym wieej. To raczej owiecona" myl fttara si go kontrolowa, narzucajc mu reguy. A wszelkie narzekania i wzajemne obwinianie si, zajmujce miejsce myli rewolucyjnej, sprowadzaj si dzi do oskare wysuwanych pod adresem kapitau o to, e nie przestrzega regu gry Wadza jest niesprawiedliwa, jej sprawiedliwo jest sprawiedliwoci klasow, kapita nas wykorzystuje itp." - tak jakby kapita zwizany byt umow ze spoeczestwem, nad ktrym dziery wadz. To lewica stawia przed kapitaem lustro ekwiwalencji w nadziei, e da si on na to zapa, na ow fantasmagori umowy spoecznej, i wypeni swe zobowizania wobec caego spoeczestwa {zarazem nie ma tu ju potrzeby rewolucji: wystarczy, e kapita zaakceptuje racjonaln formu wymiany). Sam kapita nigdy nic byi owizany umow zo spoeczestwem, nad ktrym panuje. Stanowi on rodzaj czarnoksistwa stosunkw spoecznych, jest wyzwaniem wobec spoeczestwa i jak na wyzwanie naoy na niego odpowiedzie. Nie jest on skandalem, ktry naleaoby ujawni, odwoujc si do moralnej czy ekonomicznej racjonalnoci; stanowi wyzwanie, ktre naley podjw zgodzie z prawem symbolicznym.

Mbius - spirala negatywnoci

Watergate byo zatem niczym wicej jak puapk zastawion przez system na jego przeciwnikw - symulacj skandalu, ktrej cel stanowia regeneracja. Ucielenione to zostao w filmie w postaci zwanej Deep Throat18, o ktrej mwi si, e bya szar emiswJa FMI w ln* Ostatnio w mag^j-nie Vamtv Fair" Marlt Felt, u Lbidi 70., przyzna, e to an Ljl tllhakmi Gardem, anonimowym rdem informacji, ktre dziennikarzom Waahington Pnat" w wyniku ujawnienia afery Watergale pornogio obali prezydenta Richarda Niiruna (prayp. ctum..

23

nenej Republikanw, manipulujc lewicowymi dziennikarzami, by pozby a Niiiona - a czemu; by nie? Wszelkie hipotezy s dopuszczaln lecz ta jest zhedna: lewica sama doskonale i spontanicznie radzi sobie z robot, ktra naley do prawicy Poza tym naiwnoci byoby doszukiwa si tu dziaania zgorzkniaego czystego sumienia. Powodem jest to, e prawica rwnie spontanicznie wykonuje robot nalec do lewicy. Wszelkie hipotezy manipulacji s zwrotne w nieustannie obracajcym si koowrocie. Dlatego mianowicie, e manipulacja stanowi pynn i uwolnion przyczynowo, gdzie pozytywnoa j negatywno nawzajem si wytwarzaj i na siebie nakadaj, gdzie nie istnieje ju aktywno ani bierno. To poprzez arbitralne zatrzymanie tej \viri(icaj przyczynowosci moe zosta ocalona zasada przyczynGwosci politycznej. To poprzez symulowanie konwencjonalnej, zawonej perspektywy, w ktrej przesanki i skutki dziaania bd wydarzenia s przewidywalne, zachowana moe zustu polityczna wiarygodno (wczajc w to oczywicie analiz obiektywn", walk itp.). Wsaake jeli wemiemy pod uwag peen cykl jakiegokolwiek dziaania bd wydarzenia w systemie, w ktrym linearna cigo i dialektyczna biegunowo przestay istnie, na polu zaburzonym przez symulacj, wszelki determinizm wyparowuje, kade dziaanie ulega zniesieniu wszystkich moliwych kierunkach. Czy zamach bombowy we Woszech jest dzieem lewicowych ekstremistw, czy prowokaiy skrajnej prawicy? A moe inscenizacj dziaaczy centrum, zaplanowano, po to, by skompromitowa wszystkich ekstremistycznych terrorystw i podeprze chylc si ku upadkowi wadz? A moe policyjnym scenariuszem nego? Wszystkie te hipotezy s rwnie prawdziwe, s poszukiwanie dowodw, a tym bardziej obiektywnych faktw, nie powstrzymuje obdnego wiru interpretacji. A to dlatego, e znajdujemy si w strefie rzdzonej logik symulacji, nie majcej ju nic wsplnego z logik faktw i porzdkiem racji. Symulacja charaktETyzivJe si precesj modelu, wszelkich modelj wobec najzwyklejszego faktu - modele istniej jako pierwsze, a ich orbitalne, na wzr bombs krenie wytwarza prawdziwe pole magnetycn24

nc wydarzenia. Fakty pozbawione zostaj w kocu swej waciwej trajektorii, powstaj w miejscu przecicia si modeli, a pojedynczy fakt moe zosta wytworzony jednoczenie przez wszyst kin modele. Owa antycypacja, owit precesja, owo krtkie spicie, owo upodobnienie si faktu do wasnego modelu (brakuje tu ju rnicy i rozziewu znaczenia, brakuje ju dialektycznej biegunowoci, brakuje ju negatywnego adunku elektrycznego, nastpuje implozja przeciwnych biegunw) kadorazowo ustpuje pola wszelkim moliwym interpretacjom, nawet tym w njwyiH/.ym stopniu sprzecznym - a wszystkie one s prawdziwe, w takim znaczeniu, ze icn prawdajest wymienialna, na wzr modeli, od ktrych pochodz, krc w uoglnionym cyklu. Komunici obwiniaj parti socjalistyczn tak, jakhy pragnli zniszczy jedno iewicy. Uprawomocniaj ide, e ich sprzeciw stanowi wynik radykalniejszych koniecznoci politycznych. W gruncie rzeczy dzieje si tak dlatego, e nie pragn wadzy. Pytanie brzmi, czy nie pragnjej oni w tej wanie koniunkturze, dlatego e oglnie nie sprzjja ona lewicy bd dlatego e nie sprzyja ona im samym w ramach Unii Lewicy - czy te nie pragnjej z samej zasady? Kiedy Enrico Berlinguer"-' owiadcza: Nie powinnimy obawia si, e bdziemy wiadkami przejcia wadzy we Woszech przez komunistw", oznaczao to jednoczenie; nie ma si czego obawia z tego wzgldu, e komunici, gdyby nawet doszli do wadzy, niczego nie zmieni w jej podstawowym kapitalistycznym mechanizmie dziaania; nie istnieje najmniejsze choby nie bezpieczestwo, by kiedykolwiek doszli oni do wadzy (z takiego wanie powodu, e jej nie pragn - a nawet gdyby udao im siej zdoby, sprawowa j bd jedynie per procara; w rzec;ywistooi wadza, prawdziwa wadza ju nie istnieje, a zatem nie istnieje rwnie niebezpieczestwo, by ktokolwiek j zdoby bd przej;

Wtuaki dzia]ra fccununiiityemy, polityk. talonck, a naslpnia nakrulars iliy KC WPK, deputowany, twrca knncepeji kompromisu historycznewsptwrca idei eurokamunizmu. odraucajcago przewodni rol KPZR iatowym ruchu komunistycznym (prayp. tlutn-).

- rwnie to oto twierdzenie: Ja, Berlinguer, nie obawiam si, e bd wiadkiem tego, jak komunici obejmuj wadz we Woszech - co mo e wydawa si oczywiste, lecz nie a tak bardzo, gdy oznacza to moe rwnie co praeciwnego (niekonieczna jestdo tego psychoanaliza): Obawiam si, e bd wiadkiem tego, jak komuniSci obejmuj wadze (a istniej uzasadnione powody ku temu, nawet dla komuniaty)-

j' } i 1. \ ;

polega tajemnica owego dyskursu, ktry jest juz nie tylko wieloznaczny, jak wieloznaczne bywaj dyskursy polityczne, lecz stanowi wyraz niemoliwoci zajmowania cise okrelonej pozycji w ob- . szare wadzy, niemoliwoci okrelonej pozycji Vi' dyskursie. Logika nie jest wasnoci adnej ze stron czy partii. Przenika wszysLKto rozsupa ten wze? Wze gordyjski mona przynajmniej przeci. Jednak w wyniku rozcicia wstgi Mbiusa otrzymujemy dodatkow spiral, co nie rozwizuje problemu odwracalnoci i zjawiska przechodzenia w siebie paszczyzn (tutaj odwracalnej i przechodniej cigoci hipiil.cz}. Pieko symulacji, w ktrym nie ma ju tortur, lecz subtelne, zowrbne i nieuchwytne spirale sensu10 - w ktrym nawet skazacy z Burgos stanowi prezent ofiarowany przez I^ranco zacnodniej demokracji, ktra snjduje dziki niemu sposobno do zregenerowania swego podupadajcego humanizmu i ktrej gwatowny prohrsipaskie masy przeciwko obcej interweniyi. Gdzie w tym wszystkim ley prawda, skoro tego rodzaju spiski zawizywane ,'wych sprawcw? Koniunkcja systemu i jego skrajnego przeciwiestwa jako dwch przeciwlegych kracw krzywego zwierciada; bdna" kraywiana przestrzeni politycznej, klora staa i odid nama: wylan

Knetyzawana, kolista, odwracalna od strony prawj do lew; spirala, ktra jest niczym zy duch komutacji; cay w system, nieskoczono kapitau sfadowata si i owina wokt siebie, zamykajc si we wasnej nieskoczonej paszczynie. Czy to samo nie dotyczy pragnienia i przestrzeni libidynalnej? Koniunkcja pragnienia i wartoci, pragnienia i kapitau. Koniunkcja pragnienia i prawa, ostateczna rozkosz i metamorfoza prawa (dlaLego wanie jest ona dzisiaj tak niezwykle aktualna i popularna): jedynie kapita si rozkoszuje - mawia Jean-Francois Lyotard, zonim i myle, e to my rozkoszujemy si kapitaem. Przytaczajca zmienno i wszechstronno pragnienia u Deleuze'a: zagadkowa odwrcenie doprowadza pragnienie, rewolucyjne samo przez si i jakby mimowolnie pragnce tego, czego pragnie", do pragnienia wasnego stumienia i ob&adaania paranoicznych i faszystowskich systemw? Zoliwy skrt, ktry sprowadza ow rewolucj pragnienia do takiej samej podstawowej wieloznacznoci jak kada inna, do rewolucji historycznej. Wszelkie odniesienia mieszaj i przeplataj swe dyskursy w przymusowym obiegu po kole, na wzr wstgi Mbiusa. Jeszcze nie tak dawno sok*. i praca stanowiy kategorii.1 zaciekle przeciwstawne: dzi cz si i znosz w tego samego rodzaju daniu. Niegdy dyskurs historii czerpa si ze sprzeciwu wobec dyskursu natury, dyskurs pragnienia ze sprzeciwu wobec dyskursu wadzy - dzi wymieniaj midzy sob zarwno znaczce, jak i paradygmaty. Zbyt wiele czasu zajby pruegld wszystkich odmian operacyjnej negatywnoci, wszystkich moliwych scenariuszy prewencji, ktre, tak jak w przypadku Watsrgate, maj na celu wskrzeszenie konajcej ju zasady poprzez symulowanie skandalu, fantazmatu i morderstwa, bdce rodzajem terapii hormonalnej z wykorzystaniem negatywnoci i kryzysu. Chodzi zawsze o to, by dowie istnienia rzeczywistoci za pomoc wyoliraenia, uprawomocni prawd za pomoc skandalu, legitymizowa prawo za pomoc transgresji, uzasadni prac za pomoc strajku, uprawomocni system za pomoc kryzysu i kapita za pomoc rewolucji, oraz- o czym bya ju mowa gdzie indziej-uprawomocni etnologi poprzez wyzbycie si jej przedmiotu ITasadajw), nie mwic o: 27

 uprawomocnieniu teatru przca antyteatr, uprawomocnieniu sztuki przez antysituk, uprawomocnieniu pedagogiki przez antype uprawomocnieniu psychiatrii przez aniypsychiatri, itp. po to, by przetrwa w oczyszczonej formie. Wszelka wadza, wszelkie instytucje mwi o aohie przez zaprzeczenie, by poprzez symulowan mier podj prb uniknicia rzeczywistej agonii. Wadza moe zainscenizowa samobjstwo, by odzyaka choby iskr istnienia i prawomocno. To.samo dotyczy amerykaskich prezydentw: rodzina Kennedych zgina, - Johnsonowi, Nisonowi, Fbrdowi - przysugiwao jedynie prawo do marionetkowych zamachw, symulowanych zabjstw. Jednak potrzebowali oni mimo wszystko owej aury sztucznego zagroenia, by ukry to, e byli ju tylko manekinami wiadzy. Niegdy krl musia umrze (podobnie jak bg), w tym tkwiia jego potga. Dzi w aosny sposb stara si symulowa wasn mier, by zachowa iask wadzy, Lecz nawet ona zostafajui Poszukiwanie wieej krwi w akcie wasnej mierci, ponowne uruchamianie cyklu poprzez ustawianie zwierciada kryzysu, negatywnosci i antywJadzy oto jedyne rozwizanie i alibi wszelkiej wiadzy, wszelkich instytucji usiujcych wydosta si z bdnego koa nieodpowiedzialnoci i ietotowego nieistnienia,
it-vu i swego d$&-mort.

Wanie tkwi cay pulUyuzny problem parodii, hipersymulacji lid symulacji o charakterze ofensywnym. Interesuj cym zadaniem byoby przykadowo sprawdzenie, rr.y aparat represji nic reagowaby z wiksz gwatownoci na Hymulowany zamach niz na atak rzeczywisty." Cidyz len zaburza fdynie porzdek rzsezy, narusza prawo wasnoci, podczas &&y i przemoc s mniej grone, gdy przeciwstawiaj si jedynie zaluirdziej niebezpieczna, gdy zawsze pozwala sdzi, e poza jej tibiektemsamporafftfe* i sumo prawo mogyby rzeczywicie by( tylko symulacj. Trudno jednak jest tu wproat proporcjonalna do zagroenia. W jaki sposb sfingowa przestpstwo i jednoczenie dostarczy dowodw na to, e zostao popenione? Symulacja kramu do czynienia z kradzie symulowan? Nie istnieje tutaj jakakolwiek rnica obiektywna": te same gesty, te same oznaki ra w przypadku rzeczywistej kradziey, w rzeczywistoci znaki nie rozstrzygaj na korzy ani jednego, ani drugiego. O ile dolyczy to ustalonego porzdku, naleza ono do porzdku rzeczywistoci. wa*<a bro jenL nieszkodliwa, i wencie zakadnika, ktrego mona obdarzy najwikszym zaufaniem, by adne ludzkie ycie nie zostao wystawione na niebezpieczestwo (gdy wwczas grozi wam popenienie przestpstwa). Domagajcie si okupu i docie wszelkich stara, bv akcia ta nabraa moliwie najwikszego rozgosu - krtko mwic, bdcie jak najsymulacj. Nie uda wam si to jednak: sio sztucznych znakw w sposb nieroierwalny splecie si z elementami rzeczywistymdleje i umrze na zawa serca, naprawd zostanie wam zapacony faszywy okup), krotko mwic, mimowolnie znajdziecie si natychmiast w rzeczywistoci, ktrej jedn z funkcji jest wtanie neutralizowanie wszelkich prb symulowania, sproanie wszystkiego do jakiej rzeczywistoci - tali wanie

Strategia rzeczywistoci
Do tego samego porzdku, co mcmozhwosc ponownego odkrycia niezalenego i absolutnego posiomu rzeczywistoci, naley niemoliwo inscenizacji zudzenia. Iluzja staa si ju niemoliwa, poniewa sama rzeczywisto lest niemoliwa. Tutaj

zaicy J U B niarlVp", co mona Blaio si odda jako

ne i sprawiedliwo. W tei niemonoci wydzielania procesu symulacji naley doafrzec wag porzdku, ktry potrafi patrze i rozumie jedynie wa nigdzie indziej. Symulacja przestpstwa, gdy zostanie wykryta, podlega bdzie agodniejszej karze (gdy nie pociga za &oli jakicnKolwiek skutkw ) bd uznana zostanie za obraz i wykroczenie wobec powagi urzdu publicznego (przykadowo w przypadku, gdy spowodowalimy bez powodu" wszczcie dziaa policyjnych) -lecz nigdy jaho symulacja, z tco wzgldu e wanie jako taka uniemoliwia jakkolwiek ekwiwalencj wobec rzeczywistoci, tym bardziej zatem wymierzenie jakiejkolwiek kary. Wyzwanie symulacji nie moo zosta podjte przez wadz. W jaki sposb ukara symulacj prawoci i cnoty? Przecie jako takie s one rwnie grone jak symulacja zbrodni. Parodia zrwnuje posuszestwo i transgresj, oto najpowa-

gdy prawo jest symulakrem drugiego rzdu, podczas gdy symulacja naley do porzdku trzeciego, dziaa poza prawd i faszem, poza rwnowanoci, poza racjonalnymi rozrnieniami, na podstawie ktrych funkcjonuje kade spoeczestwo i kady rodzaj wadzy Tutaj zatem, z braku, rzeczywistoci i zaZ tego oto powodu porzdek zawsze opowiada si za rzeczywistoci. W przypadku wtpliwoci zawsze wybierze t wanie hipotez (z tego wzgldu w armii zawsze lepiej uzna symulanta za prawdziwego szaleca). Lecz staje si to coraz trudniejsze, gdy jeli w wyniku dziaania eity bezwadnoci otaczajcej nas rzeczywistoci praktycznie niemoliwe staje si odrnienie procesu symulacji, to przeciwna twierdzenie jest rwnie prawdziwe (a sama t odwracalnoe stanowi nieodczn CZ urzdzenia symulacji i bezsilnoci wadzy): co oznacza, e odtd niemoliwe staje si wydzielenie procesu rzeczywistoci ani jej potwierdzenio i uprawomocnienie. Z tego powodu wszelkie zamachy, uprowadzenia samolotw i tym podobne zdarzenia staj si zamachami w pewnym sen30

sie symulowanymi, L t > znaczy, e zostaj ju uprzednio wpisano w proces rytualnego dekodowania i aranacji medialnej, e s przewidywalne w swoim sposobie prezentacji oraz w swych moliwych skutkach. Krtko mwic, funkcjonuj jako zbir znakw, ktrych przeznaczeniem jest wycznie ich powtarzalno jako znakw, a nie ich rzeczywiste" spenienie. To nie czyni ich jednak niegronymi. Przeciwnie, to wanie jako hiperrzoczywiste wydarzenia, pozbawione ju jaluujkolwick okrelonej treci czy waciwego sobie celu, lecz nieskoczenie odbijajee si i zaamujce jedne w drugich (podobnie jak tak zwane wydarzenia historyczne: strajki, manifestacje, kryzysy 7 itp.' ), s nieprzewidywalne i nie mog zosta poddane kontroli przez porzdek, ktry moe sprawowa wadz jedynie nad tym, co rzeczywiste i racjonalne, nad przyczynami i skutkami: porzdek odniesienia wada jedynie tym, co posiada swj przedmiot oomesisnifl, okrelona wadza sprawowana moe by jedynie nad okrelonym wiatem, nie moe jednak poradzi sobie w aden sposb z ow nieskoczon powtarzalnoci symulacji, z ow mewazk mgawic mepodlegajcjuz prawu cienia rzeczywistoci a wiadza sama musi w kocu run w tej przestrzeni, stajc si wasn, symulacj (odczajc si od swych skutkw i celw, skazana jedynie na cfehty wadzy i masow symulacj). Jedyn broni wadzy, jedyn jej strategi skierowan przeciwko takiej zdradzie moe by ponowne wprowadzenie na masow skal zasady rzeczywistoci i referencji przekonanie nas do realnoci spoeczestwa oraz powagi .ekonomii i celowoci produkcji. Do osignicia owego celu wykorzystuje ona najchtniej dyskurs kryzysu, lecz rwnie - a czemu by nit - dyskurs pragnienia. Haso Bierzcie swoje pragnienia za rzeczywisto!"

" Kryzys energetyczny czy inscenizacjo, ekologii joko CEIIOBC aoiim aljmowio. film btfaalmficnw, o takii samej stylistyce (i m samsj wortoSti) cc tu, ktre praeywj obecnie chwile wietnoci w Hoflywcod, Eealoa Jeer praronire jiiLerprorowanio tych ftlmw w Ich KWizka i obiektywnym" kryzysem spotecznyrn bd nawet z obiektywnym" fantazmatem katastrofy. Naleaoby podej5 r]n tego od innej strony i stwierdzi, e to samo ^potetise^atufa obecnym dyskursie - organizte flif zgadnis i& scenariuszem filmu Ibatiralropanego [pot M. MskeriuB, La stracenie dv la catirBlniphe, s, 115).

31

moe by rozumiane jako ostatni slogan wadzy, gdy w wiecie pozbawionym odniesienia nawet stopienie si zasady rzeczywistoci z zasad pragnienia jest mniej grone mx zakana hiperrzeczywistosc. nozostajemy zatem pomidzy zasadami, a tam wadza ma zawsze racj. Hiperrzeczywistos i symulacja powstrzymuj d?.iatanii' wencji przeciwko wadzy, ktra sama przez dugi czas tak doskonale go wykorzystywaa. Gdy to ostatecznie kapita jako pierwszy, rozwijajc si wraz z upywem czasu, zacz ywi si rozkadem struktury wszelkiej referencji, wszelkiej ludzkiej celowoci, skruszy wszelk idealn rnic pomidzy prawd a faszem, dobrem a zem, po to, by ustanowi i utwierdzi radykalne prawo ekwiwalencji i wymiany, spiowe prawo swej wadzy. To on jako pierwszy wprowadzi zasad powstrzymywania, abstrahowania, oddzielenia, deterytorializowania itp a skoro to kapita wspiera rzeczywisto, zasad rzeczywistoci, to rwnie on jako pierwszy j zniszczy, dokonujc eksterckwiwalcncji, produkcji i bogactwa, poprzez wywoywanie nieodpartego wraenia nierzeczywisMsci stawek i wszechwadzy manipulacji. Dzi jednak ta sama logika umacnia si przeciwko niemu. A kiedy pragnie on zwalczy w katastrofalny ruch po spirali, krzeszc ostatni iskr realnoci, ktra mogaby rozpali ostatni pomie wadzy, udaje mu si jedynie mnoy znaki i przyspiesza lempo symulacyjnej Kry. Pki historyczne zagroenie pochodzio % rzeczywistoci, wtadza odwoywaa si do prewencji i symulacji, dokonujc rozkadu wszelkich sprzecznoci poprzez produkowanie rwnowanych znakw. Dzi, kiedy niebezpieczestwo jest wynikiem symulacji (groba rozproszenia si w grze znakw), wadza ucieka si do rzeczywistoci, kryzysu, podejmuje ryzyko i stawia na powtrn obrbk sztucznych, spoecznych, ekonomicznych ei. Jednak jest ju za pno. czasw, histeria produkcji i reprodukcji rzeczywistoci. Innego rodzaju produkcja, produkcja wartoci i towarw, naleca do

belle epoque ekonomii politycznej, od dawna pozbawiona jest ju waciwego sobie sensu. Tym, do czego zmierza kade spoeczestwo, podtrzymujc produkcj i nadprodukcj, jest prba wskrzeszenia rzeczywistoci, ktra mu si wymyka. Oto powd, dla ktrego owa produkcja materialna" sama jest obecnie hiperrzeczywista. Zachowuje wszelkie znamiona oraz cay towarzyszcy dyskurs tradycyjnej produkcji, lecz nic jest niczym wicej ni tylko jej zwielokrotnionym odbiciem (dlatego hiperrealizm zatrzymuje w halucynacyjnym podobiestwie rzeczywisto, v. ktrej uszed wszdki sens i urok, wszelka gbia i energia przedstawienia). Z tego wzgldu hiperrealizm symulacji znajduje swj wyraz w uderzajcym podobiestwie rzeczywistoci do Wadza rwnie od dawna nie produkuje niczego prcz znakw podobiestwa do samej siebie. Tym razem jednak wkracza tu do gry inna figura wadny: figura kolektywnego domagania sie oznak wadzy - wita jedno, ktra tworzy si i odnawia wok jej zniknicia. Z lku przed zaamaniem si sfery politycznej wszyscy nao do tego sprzysienia w mniejszym lub wikszym stopniu. A gra wadzy staje sie w kocu jedynie krytyczn obsesj na jej punkcie-obsesj na punkcie jej mierci, obsesja na punkcie jej przetrwania, tym wiksz, im hardziej wadza zaniko. Logiczn konsekwencj jej zupenego zaniku bdzie to, e /.najdziemy si wwczas w sferze cakowitej halucynacji i zudzenia wadzy - widmo to rysuje si ju na horyzoncie wszdzie, stanowic wyraz zarwno koniecznoci pozbycia si w;id?y (nikt ju jej nie pragnie, wszyscy staraj sio wcisn j komu innemu), jak i panicznej nostalgii po jej stracie. Melancholie spoeczestw pozbawionych wadzy: to ona wzniecia faszyzm, owo przedawkowanie potnej referencji w spoeczestwie, ktre nie potrafi ukoczy pracy aoby. Wraz z osabieniem i wyczerpaniem si moliwoci sfery politycznej, Prezydent staje si w coraz wikszym stopniu podobny do Marionetki Wadzy, przywdcy w spoeczestwach pier16 wotnych (Pierre Clastres) . " Por. La sm 1974 tprayp. thin

Wszyscy przyszli prezydenci pac i zabjstwo Kennedy'ego, tak jak gdyby to oni sami go usunli - co jest prawd w sforze fantazmatu, jeli nie w sferze faktw. Musz odkupi wasne grzechy i wspwin poprzez symulowane morderstwo. Gdy morderstwo to moe by wycznie symulowane. Prezydenci Johnson czy Ford obaj byli celem nieudanych zamachw, o ktrych moemy sdzi, o byy - jeli nie zainscenizowane - to przynajmniej dokonane za pomoc symulacji. Czonkowie rodu Kennedych ginli, poniewa co sob ucieleniali: polityk, polityczn substancji;, podczas gdy nowo wybierani prezydenci stanowi ju jedynie jej karykatur, marionetkowe widmo - co ciekawe, wszyscy oni, Johnson, Nixon, Ford, mieli mapie gby i sami byli mapami wadzy. mier nie sianowi tu nigdy bezwarunkowego kryterium. w tym przypadku jest jednak znaczca: epoka Jamesa Deana, Marylin Monroeirodu Kennedych, tych, ktrzy umierali w sposb rzeczywisty, poniewa ich postacie miay wymiar mityczny, na mocy samej podstawowej zasady restytucji oraz wymiany) epoka ta naley ju do przeszoci. Nadesza epoka zabjstwa poprzez symulacj, epoka uoglnionej estetyki symulacji, zabjstwa jako alibi - alegorycznego zmartwychwstania mierci, ktra istnieje jedynie po to, by usankcjonowa instytucj wadzy, Rdy bez tego pozbawiona byaby ona substancji i aukinomicznej realnoci. Owe inscenizacje zabjstw prezydentw wiele nam ujawniaj, poniowa zapowiadaj nowy status wszelkioj zachodniej negatywnoci: polityczna opozycja, lewica", dyskurs krytyczny itp. - cgi symulakru, za ktrych pomoc wadza prbuje przeci bdne koo swego nieistnienia, swego zasadniczego braku odpowiedzialnoci, swego dryfowania". Wadza piynie podobnie jak pienidz, jak jzyk, jak teorie. To krytyka i negatywno jako jedyne emanuj jeszcze widmem realnoci wadzy. Gdyby ulegy wyczerpaniu z jakiego powd ir, wadzy pozostaoby tylko sztuczne ich wskrzeszenie stari si wwczas halucynacj. 34

Z tego powodu egzekucje wykonywane w Hiszpanii nadal su jako bodziec pobudzajcy do ycia zachodni liberaln demokracj, w konajcy system demokratycznych wartoci. Jako wiea krew. Lecz jak dugo jeszcze? Proces degradacji wszelkiej wadzy rozwija si nieubaganie: przyspieszaj go jednak nie siy rewolucyjne" (niejednokrotnie dzieje si nawet odwrotnie), to sam system stosuje wobec wasnych struktur przemoc unicestwiajc wszelk substancj i celowo- Nie naley opiera si temu procesowi, starajc si przeciwstawia systemowi po to, by go zniszczy, gdy on, kiedy zdycha wywaszczony z wasnej mierci, tylko czeka na lego typu ruch z naszej strony, czeka na to, e mu j zwrcimy, e przywrcimy go doycia poprzez to, co negatywne. Koniec rewolucyjn praas, koniec dialektyki. Co niezwykle, NiKrm, ktrego za godnego mierci nie uzna nawet aden przypadkowy i niezrwnowaony psychicznie czowies i.toh ze prezydenci s zabuani przez osoby niezrwnowaone psychicznie, co jest by moe prawd, nie imienia titcsga w procosio historycznym: wcieko lewicy, dopatrujcej si w tym spisku prawicy, porusza faszywy problem - funkcja zabijania bd prorokowania itp. przeciwko wadzy peniona chorych psychicznie, szalecw bd neurotykw, ktrzy odgrywali rwnie zasadnicz rol spoeczn co prezydenci), zosta rytualnie zamordowany przez afer Watergate, Watergate to kolejny system rytualnego tnordu wadzy (amerykaska instytucja urzdu prezydenckiego jest z tego wzgidu o wiele bardziej pasjonujca ni odpowiadajce j] instytucje europejskie: skupia ona wok3 siebie wszelk przemoc i nieszczcia wadzy pierwotnej, dzikich rytuaw). Jednak impeochment nie jest ju zabjstwem: dokonuje si na mocy konstytucji. Nreon osign! wszake cel, o ktrym marzy wszelka wadza: by branym na powanie, stanowi dla grupy wystarczajco miertelne zagroenie, by zosta pewnego dnia zoonym z urzdu, oskaronym i zlikwidowanym. Ebrdowi nie bya dana nawet taka szansa: symulakr martwej ju wadzy moje gromadzi przeciwko sobie jodynie znaki restytucji poprzez morderstwo -w istocie jest on odporny na wszystko za spraw swojej bezsilnoci i nieudolnoci, co budzi w nim tylko wcieko,
35

W przeciwiestwie do pierwotnego rytuau, zakadaji]cego oficjaln i oflarnicz mier krla (krl czy wdz jest nikim bez obietnicy zoenia ofiary z samego siebie), wspczesna wyobrania polityczna zmierza coraz bardziej w kierunku gry na zwlok, ukrywania najduej jak to moliwe mierci przywdcw pastwa. Owa obsesja ulega jeszcze nasileniu od czasw rewolucji i charyzmatycznych liderw: Hitler, Franco, Mao, pozbawieni legalnych" spadkobiercw, nie majc komu przekaza wadzy, zmuszeni s w nieskoczono przeywa samych siebie - ludowy mit nie chce uzna ich nigdy za zmarych. To aamu dotyczyo ju faraonw: kolejni z nich stanowili wcielenie jednej i tej samej osoby. Wszystko wyglda tak, jakby Mao albo Franco umarli ju wielokrotnie i zostali zastpieni prze? swych sobowtrw. Z politycznego punktu widzenia w sposb zasadniczy niczego nie zmienia to, czy przywdca pastwa jest t sam osob, czy inn, oby tylko byy one do siebie podobne. Od dawna ju jednak kady przywdca pastwa - kady '. nich - stanowi jedynie symulakr samego siebie, i jedynie to nadaje mu wadz i tytu prawny do nadania. Nikt nie obdarzyby najmniejszym choby zaufaniem osoby rzeczywistej ani nie bytby jej w najmniejszym choby stopniu oddany. To wobec jej sobowtra, skoro ona sama jest ju zawsze martwa, skadamy wiemopoddacz przysig. Mit ten stanowi jedynie wyraz uporczywej trwaoci koniecznoci ofiarniczoj miurci krla, a jednoczenie rozczarowania bdcego jej wynikiem. Nadal jestemy jednak wiadkami tego samego: adne z naszych spoeczestw nie potrafi wykona pracy aoby po utracie tego, co rzeczywiste, po utracie wadzy, a nawet tego, co spoeczne i co pado upem tej samej zatraty. A poprzez sztucznie wywoane nasilenie tego procesu staramy si tylko przed nim uciec. Bez wtpienia moe to ostatecznie zakoczy si socjalizmem. W wyniku nieoczekiwanego obrotu spraw, jak na ironi, ktra nie jest ju duej domen historii, z grobu spoeczestwa powstanie socjalizm - tak jak w wyniku mierci Boga narodziy si religie. Podstpne nadejcie, perwersyjne wydarzenie, restytucja niepojta dla logiki rozumu.

Podobnie jak fakt, e wadza istnieje jui wycznie po to, by ukry swoj nieobecno. Symulacja, ktra moe trwa w nieskoczono, skoro-w odrnieniu od prawdziwej" wadzy, ktra jest bd bya struktur, strategi, stosunkiem si, stawk w grze - ta wtadza, stanowic wycznie przedmiot ida spoecznych, a zatem przedmiot poddany prawu poday i popytu, nie podlega ju przemocy ani nie moe zosta wydana na mier. Zostaje cakowicie pozbawiona wymiaru politycznego, uzaleniona jest jak kady inny towar od produkcji i masowej konsumpcji. Ostatnia jej iskra ju zgasa, ocalona zostaa jedynie fikcja politycznego uniwersum. Podobnie dzieje si z prac. Iskra produkcji, przemoc waciwa stawce, o ktr toczy si jej gra, ju nie istnieje. Wszyscy nadal produkuj, i to coraz wicej i wicgj, jednak praca niezauwaalnie stal si czym innym: potrzeb, przedmiotem da" spoecznych, podobnie jak czas wolny, wobec ktrego jest rwnowana w oglnym asortymencie stylw ycia. Jest to danie cise proporcjonalne do utraty stawki w procesie pracy1". Ta sama odmiana lo&u, co w przypadku wadzy: scenariusz pracy istnieje tylko po to, by ukry, e rzeczywisto pracy, rzeczywisto produkcji zniknia. A wraz z ni rzeczywisto strajku, ktry nie stanowi ju dluq przestoju w pracy, lecz jej przeciwstawny biegun w rytualnym podziale kalendarza spoecznego. Wszystko dzieje si w taki sposb, jakby kady, po ogoszeniu strajku, zajmowa" swe miejsce w szeregu

LB Temu spadkowi inwestycji w obszarze pracy odpowiada rwnolegle prasblegajaca zniha inwentyki v/ obfczatze konaumpcji. Naaapil koniec wartoci uytkowej i prestiu wynikajcego z posiadania samochodu, naslflpil tonlac dyskursu, miiwnego. ktry przeciwstawia! wyranie przedmiot rozkoszy przedmiotowi pracy Zaatpil go dyskurs Innego rodzaju, dynhurt procy u przedmiocie hwBiunpe/i, majcy na celu dokonanie aktywnego, przymusowego, purytaaJdefio praerawestowamB (zuywajcie mniej piiliivah dbajcie wtune hezpieczenatwo. predkoac, to ju naley do przeszoci itp.>, do czego charakterystyka samochodw utfje, e si dostosowuje. Odnale fltawfec

chd slaje nie ortadiniotem pracy. Nie mu lep&zego dowodu braku groznicowjinia wszelkich alawsk. To poprzez tago aamago rodzaju zelianiecie si praafory politycznej. 37

i stanowisko pracy oraB ponownie przystifpowal do produkcji, co stanowi Konieczno w samozarzdzajacych. si zawodach, na dokadnie tych samych warunkach jak uprzednio, obwieszczaj c jednak, Hejisst t wirtualnie rwnb* bdc}w stanie ustawicznego strajku. my do czynienia z podwojeniem procesu pracy Jak rwnie z podwojeniem procesu strajku - strajkw, ktre zostaj zasymilowane jak przestarzae przedmioty, jak kryzysy produkcji. Nie ma ju zatem ani slnuku, ani pracy, istniej one jednoczenie, ci) oznacza, ze marny Lu Ho czynienia z czym cakowicie odmiennym: z magi pracy, ze zudzeniem, scenodramatem (by nie powiedzie melodramatem) produkcji, zbiorowym dramaNie chodzi tu ju duej o ideologi pracy - tradycyjn etyk skrywajc za sob rzeczywisty" proces pracy i obiektywny" proces wyzysku - lecz o scenariusz pracy. Nie chodzi tu rwnie o ideologi wadzy, lecz o scenariusz wadzy. Ideologia odpowiada jedynie sprzeniewierzeniu rzeczywistoci za pomoc znakw, symulacja natotniasl odpowiada wyminiciu rzeczywistoSci i jej podwojeniu poprzez znaki. Celem analizy ideologii jest zawsze przywrcenie procesu obiektywnego, faszywym zawsze problemem jest pragnienie przywrcenia prawdy kryjcej si aa symulakrem. Z tego wanie powodu wadza stoi w tak wielkiej zgodzie z ideologicznymi dyskursami i dyskursami na temat ideologii, wynika to std, -/.<; a te dyskursy prairjctf^ -zawsze waciwe, a zwaszcza wwczas, gdy maj charakter rewolucyjny i przeciwstawiaj si zabjczym zakusom symulacji.

Loudw ": siedeiu miesicy nieprzerwanych zdj, trzysta godzin transmisji na ywo, bez scenopisu ani scenariusza, rodzinna Odyseja, jej dramaty, radoci, zmienne koleje loeu-be? przerwy - krtko mwic, surowy dokument histeryczny" i najwiksze dokonanie w dziejach telewizji, porwnywalne w skali naszej codziennoci - do telewizyjnego przekazu z ldowania na ksiycu". Rzecz staje si jednak bardziej skomplikowana, zwaywszy na fakt, e owa rodzina rozpada si podczas krcenia zdj: wybuchi kryzye, Loudowie rozstali si itp. Std wynika w nicronsttzygalny spr: czy odpowiedzialnoci za to zdarzenie obarczy naley telewizj? Co staoby si, gdyby tslewiiji tam nie bytoi Bardziej interesujcy jest tu jednak sam fantazmat filmowania rodziny Liiudw tu toki sposb, jakby telewizji przy tym nie byo. Zwycistwo wedug realizatora polegao na tym, e ayli oni tak, jakby nas tam nie byo'. Jest to stwierdzenie abutopijne. To jakby nas tam nie byo" rwnoznaczne jest z jakbycie to wy tam byli". To wanie ta utopia, ten paradoks zafascynowa dwadziecia milionw telewidzw w o wiele wikszym stopniu ni perwersyjna" przyjemno wypywajca z pogwacenia prywatnoci. W dowiadczeniu prawdy" nie chodzi ani o tajemnic, ani o perwersj, lecz o rodzaj dreszczu rzeczywistoci bd o estetyk hiperrealnoci, dreszcze obkaczy i zafaszowanej wiernoSci, dreszcz dystansu i jednoczesnego wyolbrzy-

Koniec panoptykonu
To rwnie do owej ideologii osobistego przeycia, ekshumacji rzeczywistoci w jej zasadniczej banalnoci, w jej radykalnej autentycznoci, odnosi si amerykaski eksperyment, mality TV, przeprowadzony w roku 1971 na rodzinie

VD An Atn&ian Family (Amerykaska rodzina), ciesacy si o|xijmn populflrno?ei n& pocztku lat 70. dwunastogodzlnny serial entftowany przez amerykask sta^c telewizyjn PDS od 11 stocznia 1*173 mku, w ktrym kumory ^ledaly praei aisdein ruieaicci-- codaienne yue rodziny Irfjudw, mieszkajcych -n Sfinta Barbara, prolotTp telewizyjnego F^o/ify rfou^. Jego pcmysEodawc byt Craig Gilbart, a realizatorami Alan i Suaan RayiiHmdcwl Prosram atal al hilern, kietiy Effiazek J.imd* kaczt nic lOpadat fl nastoletni 3V" Lance Loud przynili aic do hcunnaBkaRiallEmu, W grudniu 2001 zc&alizowann koltgnj film z tej aarli, Jn Arnericon Family: ThE Finul EpUode lAnierykaftfike rodzina h oEtattii roadzial), Btanowicy rejestracj ostatiild chwil ycis Lance ah gtjy umlerat na AIDS w kaliFnrniJskim hospicjum. Lance Lnud hy\ perwaEym g^em, ktry pojawii ni * tym charakterze na ekrjiiiach amerykaskiej telewizji- Por. M, &tzylipiak, Gr wi^tochomaka, Emnoskstiaiista wychodzi z sm/y". Lance 1 Loud 2 JLA Americtm Fami!y"', Panoptilcjni ', nr 3 (K)V2004 (pfiyp. tlmn.K

39

mienia, zaburzenia skali, nadmiern przejrzystoci. To rozkosz znaczce i znaczone - schodzi poniicj granicy zwyczajnego dryfowania znaczenia: brak znaczenia wzmacniany jest dodatkowo przez rejestracj. Widocany staje si za spraw tego fakt, e rzeczywisto nie Istnieje nigdy (lecz Jakbycie to wy tam byli") bez dystansu, ktry czyni przestrze perspektywiczn i pozwala na uchwycenie gbi (lecz w sposb prawdziwszy ni w samej naturze"), Rozkosz niewidocznej goym okiem symulacji, ktra przenosi rzeczywisto w hiperrzeczywisto. (Niecko podobnie dzieje si takie w przypadku pornografii, fascynacja ni ma charakter bardziej metafizyczny ni seksualny). Rodzina ta skdind byts ju wczeniej Wperrzcczywista, z czego wynika fakt wyboru wanie jej, a nie jakiejkolwiek infamii, dysponujca trzema garaami, z piciorgiem dzieci, o wysokim statusie spoecznym i zawodowym, z pikn pani domu, naleca do wysz klasy redni. Lecz wtanie cwa statystyczna perfekcja w pewien sposb skazaa j na mier. Jako idealna bohaterka American may oflife, zostaia ona, podobnie jak w antycznych rytach ofiarniczych. wybrana po to, by zosta uwzniolon i zgin w pomieniach przekanika - oto wspczesne fatum. Gdy ogie z niebios nie spada ju na zdeprawowane miasta, to obiektyw kamery jak laser przecina rzeczywisto dowiadczenia, by zada jej mier. Loudowie; rodzina, ktra zgodzia si po prostu na to, by powici si telewizji i ponie od niej mier" - mg stwierdzi realizator. Chodzi tu zatem wanie o w proces ofiarniezy, spektakl ofiary wystawiony dla dwudziestu milionw Amerykanw. Dramat liturgiczny spoBeality TV- Zadziwiajcy termin, wziwszy pod uwag jego amflbologi; czy chodzi tu o prawd owej rodziny, czy prawd telewizji? W istocie, to telewi/ja stanowi prawd rodziny Loudw, to ona jest prawdziwa, to ona czyni prawdziwym, To prawda, ktra nie jest ju refleksyjn prawd zwierciada ani perspektywiczn prawd systemu panoptykonu i spojrzeniu, lecz prawd manipulujc, prawd testu, ktry sonduje i przesuchuje, lasera, ktry skanuje i tnie, matryc, ktre kontroluj i zachowuj

waaae perforowane sekwencj kodu genetycznego, ktry zarzdza waszymi kombinacjami, komrek, ktre ksztatuj i informuj wasz wsz&chswiat zmysw. To tej prawdzie za porednictwem medium telewizji podporzdkowana zostaa rodaina Loudw, vi tym sensie chodzi tu wanie o umiercenie (lecz czy cho1 dzi tu jeszcze o prawd?) . Koniec systumu panoptykonu. Oko telewizji nie stanowi ju orodka nieuwarunkowanugo spojrzenia, a idea kontroli riie polega ju na przejrzystoci. Ten zakada! jeszcze obiektywn (jak w epoce odrodzenia) przestrze i wszechwadzo despotycznego spojrzenia. Jeli nawet nie jest to jui system zamknicia, to nadal jest to przynajmniej system parcelacji. Subtelniejszy, lecz zawsze skierowany na zewntrz, grajcy na opozycji patrzenia i bycia widzianym, n&weL jeli centralny punkt panoptykonu moe by lepy. Z czym innym mamy do czynienia, gdy wras z nadejciem rodziny Loudw pojawiaj si twierdzenia: To ju nie wy ogldacie telewizj, to telewizja was oglda (ycie)" czy te To ju nie wy suchacie Pas de Paniue, to Pas de Panine was sucha" - przemiana panoptyczne^o urzdzenia nadzoru {Ntidzoroiun i kara) w system prewencji, w ktrym zostaje zniesiona rnica pomidzy biernoci a aktywnoci, Koniec z nakazem ulegoci i posuszestwa wobee modelu czy spojrzenia. To WY jestecie modelem!", To WY stanowicie wiksiosc !". Oto jeden z aspektw hiperrealistycznego spoeczestwa, w ktrym rzeczywisto staje si nieodrnialna od modelu, jak w opei^i statystycznej, bdi od przekanika,jak w operacji 7- udziaem Loudw. Oto kolejne stadium relacji spoecznych, stadium, w ktrym znajdujemy si my, stadium, ktrego wyznacznikiem nie jest perswazja (epoka klasyczna propagandy, ideologii, reklamy itp.), lecz prewencja: to WY jestecie informacj, wy jestecie spoeczestwem, to wy stanowicie wydarzenie, to was to dotyczy, do was nalpy glos itp.". Zwrot, za ktrego spraw niemoliwe staje si umiejscowienie instancji modelu, wadzy, spojrzenia, samego przekanika, z tego wzgldu, e jestecie ju zawsze po drugiej stronie. Koniec ?. podmiotom, koniec z punktem centralnym, koniec z orodkiem i peryferiami: czyste ugicie bd zaamanie dokonujce si po okrgu. Koniec z przemoc i nadzorowaniem:
41

pozostaje jedynie informacja", tajemniczy i zjadliwy wirus, reakcja acuchowa, powolne zapadanie si i symulakiy przestrzeni, gdzie nadal igra efekt rzeczywislfljjci. Jestemy wiadkami koca perspektywicznej i piinoptycznf przestrzeni (hipoteza majca nadal jeszcze charakter moralny, pozostajca w zgodzie z wszelkimi klasycznymi analizami dotyczcymi obiektywnej" istoty wadzy), a zatem rciwnipj zniesienia tego, co spektakularne. Telewizja, jak w przypadku Loudw, nie stanowi juz medium spektakulamoci. Nie naleymy ju do spoeczestwa spektaklu, o ktrym pisali ^yluacjonicif ani nie podlegamy specyficznemu typowi alienacji i represji, ktre z niego wynikay. Sam przekanik jako tak] staje si ju (H,M, McLuhan)* jest pierwszym wielkim twierdzeniem tej no1

wuj epoki Nie istnieje ju przekanik w sensie dosownym- jtist on od tej pory nieuchwytny rozproszony i zaamany w rzeczywistoci, nie moemy nawet stwierdzi, czy z tego powndu ulega ona jakiejkolwiek zmianie. Owo zespolenie, tego rodzaju wirusowa, endemiczna, chroniczna, paniczna obecno przekanika, bez moliwoci wyodrbnienia jogo skutkw - na ksztat widma, niczym owe reklamowe rzeby wykonane wiatem lasera w puste] przestrzeni, wydarzenia przefiltrowanego przez przekanik - rozpuszczenie tdewizji w yciu, napuszczenie ycia w telewizji-Dieuchwytny ruztwr chemiczny: wszyscy jestemy Loudami, ktrym zagraa nie napa, presja, przemoc i szanta rodkw przekazu i modeli, lecz ich indukcja, infiltracja, ich nieczytelna przemoc. Naley jednak mice si na bacznoci przed negatywnym i krytycznym podstpem narzucanym nam przez dyskurs: nie
Synne pytania: Z jakiego miejaca mwisz?",. Skd lo wiew?", Skd i:arpi& sw wadz?" staj aic odtd niemoliwe bez natychmiastowej odpowiedzi: Przecie to a waszego miei&SH (w waszym imieniul m-wie.", przez crowajca okreno. omcwooc mowy,, ktre jest rwnoznaczna z sytuacja, szantau bez wyjad, nieodwoalnym procederem powstrzymywania i odstraszenia 1 podmiotu, ktfay powinien mo wi, lecz. ktry pozoetaje bez odpowiedzi, poniewa na pytanie, ktre stawia, odpowiada si w Bpchib [lieumltniony: przecie to ty jesteS odpowiedzi, elbo tnoje pytanie samo stanowi ju odpowiedz^ ltp. oto cala ta dawica sofistyka wymuszania mowy, przymusu wyznania pod pozorem * olnoci ekspresji, ustpienia podmiotu przed wasnym zapytywaniem* precesji odpowiedzi wobrpytEmuilLif LuLty tkwi cala p i w n m intprpreLaiijii wiadomej bd niewiadomej samoEterownosci mowy"J. Ta aymulacja odwrcenia esy te zwinicia biegunw, w genialny wybia| stanowicy sefcret wszelkiego dyskiuBu manipulacji, a zatem, obecnie, VJ& v,iayaiiiifih dziedzinach, sekret cakiem nowego rodzaju walzy. pnlegajocy na pojawienie si owej zadziwiajcej milczcej wikszoci, co stanowi cache cbarakLcrystyczn naszych esasw - wszystko to be& wtpienia swj pocztek bierze i. ii forze poetycznej w swiaku z pojawieniem si symulakni demokracji, ta TUS.cy wraa zaapiaoiem Instancji Boga inetsntiti ludu 'jak.u tdla wlaizy i wfeeryjako emanf/cji - wadz jako reprezent/Ki- Rewolucja antykopernikaEka: 1 koniec a infrtft *^ transcendencji, soca czy promieniujcego rdia wladay i wiedzy - wsaysifcf pc#bndzi od ludu i wiiystko rio niepo wraca. To wra^ j owym cudownym re^ykltagit:., poczwszy od wprowadzenjw iyuic scenariuuza masowego prawa wyborczemu po wsplczeane fantomy Bimdazy. zaczyna za^ gniedc ii? powszechny jtytnulakr manipulacji.

" MeodrnialnaM przekanika i przekazu <n ocajwjsty Bpoah etanowi odpowiednik nieodrnialnoci nadawcy i odbiorcy, przypleeietowujc iv tan sposb znikniecie- wszelkich binarnych i biegunowych strukurh stanowicych n dyakursywnej organizacji jzyka, moliwoci wazelklej iikrealonE-i artykulacji anacaenia. odsyajcej do synnego aJmmuLu Funkcji .IjifcHbaoiia, Wyraenie dyslnira kry" naley rozumie vi sensie dosio-wnym: oznacza to, e nie biegnie on z jednego punktu do drugiego, lwa przebiega cyk), obejmujcy ba r6inry pozycje nadawcy i odhioretf ktrych jako takich nie da si odtd wyranie umiejiKowi. Z tego iflmBfio wzgldu nie ifitniege juz ina!snqja wadzy, instancja nadawcza -wiedza jest czym, co kry i czEgo rda nie da Jag odnale, jeit to cykl. w kti^m wymieniaj sie pozycja dominujca 1 zdominowana, w nisBkuczonej odwracalnoci, stanowicej rwnie koniec wiadzy w jej dafini^i kiarfrning. Wprawienie wadzy, wiedzy, dyskuibu w rucli ubrolowy, okraiiy, kladzle fcrea wstelklej raniliwnaci umejawwienia instancji i biegunw. W aamej interpretacji p^ehoanshtycmej .F^viadS" inlerprenr^wipj nJe pochodzi od jakiej inatancji z&Tm|traneJ, leci0d aamefio inlspretowanego. To-wszystko zmienia, gdy tyiii, ktTRy tradycyjnie dzier mladze, mona zawsze zapytaf, ekd ona pochodni. Kto cie uczyni ksiciem? Kroi. Kto cl uczyni krlem? B Jedynie Bg nie udsiefa jus odpowiedzi. Jednak na pytania: Kto cle uczyni psychoanalitykiem?, analityk z du doz prawdopodobiestwa odpowie: Ty- W tan apogfth
go" do analizanta", od strony blernef do czynn^, co apltuje tylko efekt wiruwanis ruchliwych biegunw, kreniBh w ktrym wadza zatraca si, ulega TQZkledowi i zniszczeniu w doskonaej manipulacji tnie naley juz do porzdku inatancji nadzorujcej i spojrzenia, lecz do porzdku dotykalDoci i fcomutacjij

wia plynngi i melastatyczna kontrola nad obrazami tegoh co spoeczne i tego, co prywalne J: Donzelo, LaPolice des Famillea).

42

43

chodzi tu ani o chorob, ani schorzenie wywoane prze^ wirus. w sferze zewntrznej - byiy rodzajem kodu genetycznego sterujcego mutacj rzeczywistoci i jej przemian w hiperrzeczywisteruje przejciem /, przedstawieniowej sfery sensu do genetycznej afery zaprogramowanego sygnau. Zakwestionowany zostaje w ten sposb cay tradycyjny model przyczynowoci: model perspektywiczny, deterministyczny, model aktywny", krytyczny, model analityczny - odrnienie przyczyny i skutku, togo, co czynne i togo, co bierne, podmiotu i przedmiotu, celu i rodkw. To o tym wanie modelu mona powiedzie: telewizja nas oglda, telewizja nas wyobcowuje, telewizja nami manipuhyo, telewizja nas informuje i ksztatuje,,. W tej dziedzinie pozostajemy dunikami analitycznej koncepcji rodkw przekazu, koncepcji zewntrznego, aktywnego i skutywicznej" informacji wraz z horyzontem rzeczywistoci i sensu jako jj punktem centralnym. Z tego wzgldu telewizj naley pojmowa na wzr DNA, jako efekt, w ktrym zanikaj przeciwne bieguny okrelania, zgodnie z zasad kontrakcji, jdrowego kurczenia si przestarzaego schematu biegunowego, ktry utrzymywa zawsze minimalny dystans pomidzy przyczyn a skutkiem, pomidzy podmiotom a przedmiotom: wanie "w dystans sensu, odstp, rnic, najmniejsz moliw odlego, nieredukowaln pod kar wchonicia przez aleatoryczny i niedeterministycariy proces, z ktrego nawet dyskurs nie moe zda sprawy, gdy sam jest porzdkiem deterministycznym. Wanie ten odstp znika w dziaaniu kodu genetycznego, ktrego indeterminizm. nie wynika w a takim stopniu z przypadkowoci czsteczek, jak ze zwykogo zniesieni a 'relaCKJnoci.. DNAdo substancji", ktr in-fornmje", nie ma ju miejsca na krenie skutkw, energii, warunkowania, przekazu. Schemat, sygna, impuls, przekaz": poprzez tego typu pojcia staramy si uczyni to kwestie zrozumiaymi, lecz jedynie przez analogi, w kategoriach inskrypcji, nonika i dekodowania, dokonu44

jc retranskrypcj i wymiaru, o ktrym nic nie wiemy-nie jest fco ju nawet wvmiar", cho by moe jest to czwarty wymiar (ktory okrelany jest zreszt w ramach Einsteinowskiej teorii wzgldnoci poprzez absorpcj odrbnych biegunw przestrzeni i czasu). W rzeczywistoci cay ten proces moe by dla nas zrozumiay pod postocia negacji; mc juz nie oddziela jednego bieguna od drugiego, punktu pocztkowego od kracowego, dix;h.od^i do awego rodzaju zgniecenia jednego przez drugi, nieprawdopodobnego zderzenia, zapadnicia si tradycyjnych biegunw: implozji wchonicia promieniotwrczego modusu przyczynow ci, rnicujcego modusu warunkowania, wraz z jego dodatnim i ujemnym adunkiem elektrycznym - implozji sensu. Tu wanie swj pocztek bierze symulacja. W jakiejkolwiek dziedzinie, czy to politycznej, biologicznej, psychologicznej czy rodkw przekazu, wszdzie tam, gdzie nie da si ju duej utrzyma odrbnoci obu biegunw, wkraczamy w obszar symulacji, a zatem w sfer bezwarunkowej manine od tego, co bierne. DNA urzeczywistnia ow aleatoryczn redukcj na poziomie substancji ywej. Telewizja, o czym wiadcty przykad rodziny Loudw, rwnie osiga ow nieokrelon i nieskoczon granic, gdzie czowiek zajmuje tak sam pozycj w stosunku do telewizora i jest w takim samym stopniu akI.ywny bd biernj; jak ywa substancja w stosunku do swojego molekularnego kodu. Zarwno w tym, jak i w tumtym pntypadku - pojedyncza mgawica nieodgadniona w swych prostych pierwiastkach, nieodgadniona w swej prawdzie.

Orbitalne i nuklearne
Apoteoza symulacji: system nuklearny. Mimo to jednak utrzymywanie stanu rwnowagi strachu stanowi jedynie spektakularny aspekt systemu odstraszania, ktry wnikn od wewntrz w najmniejsze szczeliny ycia. Moment napicia i niepewnoci wicy si z tym, co nuklearnej jedynie umacnia sbanainowany system odstraszania, tkwicy w samym centrum tochnik masowego przekazu, przemocy pozbawionej konse-

kwencji, panujcej wszdzie na wiece, rzoceo si nasad przypadkowoci urzdzenia wszelkich wybcw, :tre zostay dla nas i /.& nas dokonane- Nawet najmniej isitne naszych. xane, rwnowane znaki o sumie zerowej, na wir tjh, ktre rzdz strategi gry" (jednak prawdziwe rwanii znajduje si gdzie indziej, a nieznana pozostaje wanie tizminna symulacji, ktra czyni z samego arsenau atomowej) fom hiperrzeczywist, symulakr, ktry dziery nad nami widz i sprowadza wszelkie wydarzenia na ziemi", sprawiajc estj si one niczym wicej jak tylko efemerycznymi sceariezami, pr ksztakjc ycie, ktre nam pozostao, w przeyra - przetrwanie, w gr pozbawion stawki - nawet nie wstrte. na pocz mierci, lecj w ju z gry zdewaluowany weksl). To nie bezporednie zagroanie atomowm: niszczeniem paraliuje nasze ycie, to w wyniku dziaania asay odstraszania zachodzi ono bielmem. 2osadu odstraszaa jat wynikiem faktu, e nawet sama moHiuia rzeczywistegtwybchu, aton wegotosioje uiykluczona - wykluczona ju z gryjlso mono zaistnienia rzeczywisl.oSci w systomie jnaklr, Wsyscy udaj, e wierz w realno tego zagroenia (zrozumile j<t to ze atro- , ny wojskowych, w gr wchodzi caa powaga id suay oraz dyskurs ich strategii''), lecz wanie na tym pozimimie istniej strategiczne zadania i priorytety, a caa oryginlno tej sytuac. polega na nieprawdopodobiestwie samego ziszcania. Odstraszanie wyklucza wojn - archaiezT) promoc systemw znajdujcych si w stadium ekspansji. Idstiszanie _ zerow i implozywn przemoc systemw meastailnych bd znajdujcych si w stadium regresji. Nieistnie jui;odmiot odstraszania, przeciwnik ani strategia - to glbala struktur unicestwiania zada i celw. Wojna atomowa, .odonie jak woj- ( na trojaska, nie mogaby mie miejsca Ry/ko luklearaego $ zniszczenia suy jedynie jako pretaksl - z poioc rodukcji raz bardziej wyrafinowanych rodzajw bronijecz iTrafinoi nia to w tak wysokim stopniu wykracza pozaakolwiek celo- j wnfl, i lamo stanowi symptom braku znaczaia iiezcelowoc' - dla Jdinitalowania i uruchomienia powszchngo systemt hflKpicoi(,wB, blokowania i konWoli, ktigo dstraazojacj

efekt nie odnosi si w najmniejszym stopniu do atomowegn wybuchu (ten ni stanowi nigdy problemu, niewtpliwie z wyjtkiem pierwszego okresu zimnej wojny, gdy mylono jeszcze system nuklearny z tradycyjnie pojmowan wqjn), lecz dotyczy wanie o wiele wyszego prawdopodobiestwa jakiego rzeczywistego zdarzenia, wszystldago tego, co mogoby stanowi wydarzenie w ramach powszechnego systemu i zachwia jego rwnowag, Rwnowaga strachu jest terrorem rwnowagi. Odstraszanie nie jest strategi, proces ten kry i podlega wymianie midzy gwnymi bohaterami systemu nuklearnego, dokadnie w taki sam sposb, jsk midzynarodowy kapita w orbitalnej strefie spekulacji walutowa, ktrego przepywy stanowi wystarczajc metod kontrolowania wszelkiej wiatowej wymiany i handlu. Tak samo waluta iniszcenia (pozbawiona zwizku z moliwoci rzeczywistego zniszczenia, podobnie jak pynny kapita nie odnosi si ju do rzeczywistej produkcji}, krca po nuklearnej orbicie, stanowi wystarczajc metod kontrolowania wszelkiej przemocy i potencjalnych konfliktw na naszej planecie. Celem spisku. Hory knutyjest w cieniu tego systemu, pod pretekstem najwikszego moliwego obiektywnego" zagroenia i dziki nuklearnemu mieczowi Damoklesa, jeet opracowanie i udoskonalenie najwikszego moliwego systemu kontroli, jaki kiedykolwiek istnia. Jak rwnie postpujcy cigle proces podporzdkowywania i satelizacja caej planety przez w hipermodel bezpieczestwa. To sann Atilyt:/,y pokojowo wykorzystywanej energii jdrowej. Pokojowe nastawienie nie odrnia sfery cywilnej od wojskowej: wszdzie tam, gdzie opracowywane s jednokierunkowe I nieodwracalne urzdzenia kontroli, wszdzie tam, gdzie pojcie bezpieczestwa staje si wszechwadne, wszdzie tam, gdzie cy (wtaczajc w to wojn) - wszdzie tum ronie w si system odstraszania, a wok niego powiksza si przestrze historyeEiiuj, spoecznej i politycznej puslyni. Na gigantyczn skal dokonujcy si proces uwstecznienia sprawia, ?e wszelkie konflikty, Whisolka celowo, wszelkie starcia ulegaj skurczeniu, wraz / zastosowaniem owego szantau, ktryje wszystkie powstrzy-

muje, neutralizuje, zamraa. aden bunt, adna posta historycznego procesu nie moe rozwija si w zgodzie z wasn logik, gdy naraa si wwczas na niebezpieczestwo unicestwienia. aden todzaj strategii nie jest ju moliwy, a proces eskalacji jesl. jedynie dziecinn igraszk pozostawiona, w roktreh wojskowych. Stawka w politycznej grze zostaa ju unicestwiona, pozostaj jedynie symulakry konfliktw i cise okrelonych priorytetw. Kosmiczna przygoda" odgrywaa dokadnie tak sam role jak nuklearny wycig zbroje. Z tego wanie powodu tak Jatwo moga zaj jego mi^sce w fatach szedziesitych (Kennedy/Chruszczow) bit rozwija si rwnolegle na sposb pokojowego wspistnienia". Jak funkcj w ostatecznym rozrachunku spenia kosmiczny wycig, podb] Ksiyca, wystrzeliwanie satelitw, jeli nie jest ni ustanowienie powszechnego modelu cienia, satelizncja, ktrej ksiycowy modut stanowi doskonay zacztek: zaprogramowany mikrokosmos, w ktrym nic nie muz by pozostawione przypadkowi. Trajektoria, energia, rachunek, fizjologia, psychologia, rodowisko - nie ma tu miejsca na przygodno, oto totalny wszechwiat normy - Prawo ju tutaj nie istnieje, to operacyjna immanencja kadego szczegu stanowi prawo. Wszechwiat oczyszczony z wszelkiego niebezpieczestwa sensu, w stanie jaowoci i niewakoci- sama jego doskodowaniem na Ksiycu jako wydarzeniem czy z obserwacj spaceru czowieka w przestrzeni kosmicznej (to stanowioby raczej koniec poprzedniego snu), nie, osupienie byo skutkiem doskonaoci programowania i technicznej manipulacji. Immanentnego cudu zaprogramowanego rozwoju. J&scynacja najwiksz moliw nnrm i wadz nad prawdopodobiestwem. Oszoomienie modelem, ktre czy si z oszoomieniem mierci, jednak bez obecnoci lku ani popdu. Gdy jeli prawo wraz zjcfjo aur transgresji, porzdek wraz z jego aur przemocy skupiay wok siebie perwersyjne wyobraenia, to norma unieruchamia, fascynuje, wprawia w odrtwienie i powoduje uwstecznienie sfory wyobraeniowej. Nie fantazjuje si o szczegach programu. Ju samo cise stosowanie si do niego przyprawia o zawrt gowy. Przystosowanie si do wiata pozbawionego braku.

najwikszego moliwego bezpieczestwa i maksymalnego odstraszania wada dzi caym wiatem spoecznym, To wanie prawdziwy opad radioaktywny; drobiazgowo zaplanowana i przeprowadzona operacja techniczna suy za model dla drobiazgowo zaplanowanej i przeprowadzonej operacji spoecznej. Tutaj rwnie nic nie jest pozostawiane przypadkowi, na tym zreszt polega wanie proces socjalizacji, ktry rozpocz si ju wieki temu, lecz wazed obecnie w faz przyspieszenia, zmierzajc ku granicy, ktrej osignicie uznawalimy za groce wybuchem (rewolucja), ktry jednak jak na razie wyraa si poprzez proces przeciwstawny, implozywny. nieodwracalny: proCRS uoglnionego zapobiegania wszelkiej przypadkowoci, wszelkiemu zdarzeniu, wszelkiej transwersalnosci, wszelkiej celowoci, wszelkiej sprzecznoci, moliwoci zerwania bd osignicia wikszej zoonoci w spoeczenslwie napromieniowanym przez norm, skazanym na deskryptywn przejrzysto systemw informacyjnych. W rzeczywistoci modelowi kosmicznemu i nuklearnemu nie przysuguje jakakolwiek wasna celowo: ich zadaniem nie jest ani podbj Ksiyca, ani zdobycie wojskowej idi strategicznej przewagi. Ich prawda tkwi w tym, ie' stanowi one symulacyjne modele, s modelowymi nonikami globalnego systomu kontroli (ktrej podlegaj nawet najwiksze potgi, gwiazdy tego scenariusza - wszyscy stali sio satelitami)1*. Nie naley jednak da si zwied: w systemie satelitarnym lym, kto staje si satelit, nie jest ten, kto wydaje si nim by. Poprzez orbitalne wpisanie obiektu kosmicznego sama planeta Ziemia staje si satelit, a ziemska zasada rzeczywistoci ulega zdecentrowaniu, staje si odrodkowa i hiperrzeczywista, pozbawiona zostaje rownicz znatzenia. Poprzez zainstalowanie orbitalnego systemu kontroli jako pokojowego wspistnienia, wszystkie ziemskie mikroaystemy staj si satelitami, tracc

" Paradoks: adna z bomb nie powoduj zaniBCyaKfle, jedynym skazi i, jakie moa by ich atulfeiem, jest system bazpfBCBHfiatwa i kontroli, ktc napromieniowuf jiawetwiWij.im, ^dynie dochodzi do wybuchu-

tiito przez ow odrodkow si cienia, wszystko ulega zagszczeniu i zapada si w gb ku jedynemu mikromodelowi kontroli (satelita orbitalny), i vice sersa, podobnie jak w innym wymiar?*, wymiarze biologicznym, wszystko zbiega si i zapada si w molekularnym mikromodeiu kodu genetycznego. Pomidzy nimi dwoma, w owym rozwidleniu systemu nuklearnego i genetycznego, w jednoczesnym wniebowstpieniu dwch podstawowych kodw odstraszania, wchonita zostaje wszelka zasada Jednoczesne wystpienie dwch zdarze w lipcu 1975 stanowi znakomit ilustracj tego fenomenu: poczenie w przestrzeni kosmicznej dwch suporsatlitw, amerykaskiego i iadiieckiego, apoteoza pokojowego wspistnienia - zniesienie w Chinacri piama ideOOTancznego i ostateczne wprowadzenie alfabetu aciskiego. To ostatnie oznacza orbitaln" instalacj abstrakcyjnego i modelowanego systemu, w orbicie ktrego bd si wzajemnie wchania i znosi wszelkie niogdy niepowtarzalne i pojedyncze formy stylu i pisma, Uczynienie z jzyka satelity: chiski sposb na przyczenie si do systemu pokojowego wspistnienia, ktiy wpisuje si w ich niebo w dokadnie tym samym czasie poprzez poczenie dwch satelitw. Orbitalny lot dwch Wielkich, neutralizacja i ujednorodnienie wszystkich innych na powierzchni Ziemi. Jednak pomimo lego prcn*jsu odstraszania z wykorzysUimem instancji orbitalnej - kodu nuklearnego bd kodu molekularnego - na Ziemi nadal co si wydarza, zdarzenia staj sie nawet coraz liczniejsze, zwaywszy na trwajcy globalny proces, ktrego wyznacznikiem jest bezporednio i symultaniczno informacji. Jednak w niezauwaalny sposb pozbawione sa ju one sensu, stanowic jedynie dwukierunkowy podwjny efekt symulacji w szczytowej fazie. Nie znajdziemy lepszego przykadu ni wojna w Wietnamie, gdy rozgrywaa si ona ni-, przeciciu funkcyjnego maksimum historycznej i rewolucyjnej" stawki oraz krzywej czasowej w punkcie ustanowienia instancji odstraszania. Jakie znaczenie miata owa wojna, czy jei przebieg nie mia na celu przypiecztowania koca historii poprzez historyczne wydarzenie, punkt kulminacyjny decydujcy o ksztacie naszej epoki? 50

Dlaczego ta wojna, tak przecie cika, trwajca ta prowadzona tak zaciekle, rozproszya si z dnia na dzie jak za spraw jakich czarw? DJacjpgo przegrana Amerykanw i najwiksza klska w historii USA) nic odbia si jakimkolwiek echem w polityce wewntrznej w samej Ameryce? Gdyby rzeczywicie oznaczaa porak globalnej strategii Stanw Zjednoczonych, w sposb konieczny zaburzyaby rwnowag wewntrzn i wstrzsnaby amerykaskim systemem politycznym. Nie takiego si me wydarzyo. Miao natomiast miejsce eo5 innego. Wojna ta w gruncie rzeczy stanowia by moe jedynie jeden z wiolu decydujcych epizodw w historii pokojowego wspistnienia. Wyznaczya moment przystpienia Chin do systemu pokojowego wspistnienia, Powstrzymanie si Chin od interwencji, co zostao osignite i trwae dugie lata, wdroenie si Chin do globalnego modus yiuendi, przejcie od strategii wiatowej rewolucji do strategii rwnowagi si i podziau imperiw, przeksztacenie radykalnej alternatywnoci w taktyk politycznych przemian w systemie, ktry od tej pory w zasadniczej mierze mia ju charakter uregulowany (normalizacja stosunkw na linii Pekin - Waszyngton) - to wanie bya stawka, o ktr toczya si wojna w Wietnamie. W tym oto sensie, pomimo to, e Stany Zjednoczone wycofay si z Wietnamu, sam wojn jednak wygray. Wojna dobiega koca samoistnie" wwczas, gdy cel zosta osignity. To dlatego z tak atwoci zostaa ona przezwyciona i ulega przemieszczeniu Ten sam rodzaj pragnienia wchonicia i oczyszczenia dostrzec moina w terenie. Wojna trwaa dopty, dopki nie zostay unicestwione elementy nieprcyswajalne dla zdrowej polityki i wadzy dyscyplinarnej, nawel gdyby miaa to by wadza komunistyczna. Kiedy ostatecznie prowadzenie wojny przeszo w rce regularnych oddziaw zbrojnych Pnocy, ona sama, przestajc by domen partyzantki, moga si zakoczy, osigajc swj cel. Stawk wojny bya zatem zmiana o charakterze politycznym. W momencie gdy Wietnamczycy dowiedli, e ich celem nie jest ju nieprzewidywalny w skutkach rewolucyjny

pr/.ewrot, mona byo dac im woln rk. To, ze ich celem mia by system komunistyczny, w istocie nie stanowio powanego problemu: system ten sprawdzi si, mona go zatem obdarzy zauianiem. By oi\ nawet bardi.iej skuteczny ni kapitalizm w niszczeniu barbarzyskich" i archaicznych struktur prekapitalistycznych. Podobny scenariusz zrealizowany zosta podczas wojny w Algierii. Kolejnym aspektem tej, a od tamtej pory kadej wojny, jest to, ze za zason zbrojnej przomocy, mordcrczoGo konfliktu pomidzy przeciwnikami, ktry zdaje si by kwesti ycia i mierci, rozgrywajc si w ten wanie sposb (w innym przypadku nigdy nie mona by wysya tam tudzi, by dali ai zabija w tego typu awanturach), za owym symulakrem walki no mier i pozbawionego litoci globalnego interesu kryje si to, J,e aami przeciwnicy s zasadniczo zgodni, jednoczc ai przewiedzianemu, stanowicemu obiektywny wynik wojny, dziejcemu si przy rwnym wspudziale obu przeciwnikw - tym czym jest mianowicie cakowite zniszczenie. Wazelkie struktury plemienn wsplnotowe, prekapitalistyczne, wszelkie formy wymiany, jzyka, symbolicznej organizacji, to wszystko wanie ulec musi zniesieniu, z tego powodu morderstwo stanowi cel wojny, a ona sama, wraz ze swym ogromnym i spektakularnym systemem mierci, stanowi jedynie medium owego procesu terrorystycznej racjonalizacji spoeczestw. rJa fundamencie owebez znaczenia do jakiego systemu bdzie ona przynalee, komunistycznego czy kapitalistycznego. Jestemy tu wiadkami penej wsppracy i podziau pracy pomidzy przeciwnikami (ktrzy mog si nawet zgodzi ponie z tego tytuu ogromne ofiary) dla jednego tylko celu: odnowy i udomowienia stosun Wietnamczycy z Pnocy otrzymali rad, by pogodzili si sio realizacji ktrego naluiao oczywicie zachowa twarz". Scenariusz nadzwyczaj cikich i gwatownych bombardowa Hanoi. Ich nieznony charakter nie powinien skrywa

Wietnamczykom sprawia wraanie, e zgadzaj si na kompromis, a Niionowi i Amerykanom przekn fakt wycofania ich oddziaw. Osignito ju wszystko, a w RTZC nic pozostawao ju obiektywnie nic prcz koniecznoci uwiarygodnienia ostalecznie zmontowanego ukadu. Niech moralici wojny, wyznawcy najwyszych bojowych wartoci zbytnio sie nie trapi: wojna nie jest mniej okrutna z tego powodu, e stanowi jedynie eymulakr, nadal okrutnie cierpi w niej ciao, a zabici i weterani warci s w mej przynajtnniej Lyio, co ich poprzednicy. Cel ten zostaje zawsze cakowicie zrealizowany, tak samo jak zadanie parcelacji terytoriw i dyscyplinarna socjalizacji. Tym, co ju nie istnieje, jest konflikt przeciwnikw, realno antagonistycznie dziaajcych przyczyn, ideologiczna powaga wojny Podobnie jak realno zwycistwa bd nym triumfem sigajcym daleko poza jej pokorne skutki. W kadym razie zasada pacyfikacji (bd prewencji), rzdzca nami obecnie, wykracza poza domen wojny i pokoju, stanowic o ich nieustannej ekwiwalencji. Wojna to pokj" -mawia Oraell. Tutaj rwnie dwa przeciwstawne bieguny uiegj Wijemnej implozji bd wzajemnemu powtrnemu przetwoi kres wszelkiej dialektyki. Z tego wzgldu moemy ju cakowicie pomin problem prawdy wojny, wiedzc, e skoczya si ona duo wczeniej ni dobiega kreEu, e pooono jej krea w aamym jej sercu i e by moe tak naprawd nigdy ai nie rozpocza. Wiele z innych wydarze [kryzys naftowy itp.) nigdy si nie rozpoczo, nigdy nie zaistniao, chyba e jako zdarzenia s/tuczne, abstrakty, erzace, artefakty historii, katastrof i kryzysw, ktrych przeznaczeniem byo podtrzymywanie historycznego zaangaowania w Etanie hipnozy. Wszelkie rodki masowego przekazu wraz z ofiiiiainym acenariuszem informacyjnym istniej jedynie po to, by podtrzymywa zudzenie moliwoci wydarzenia, realnoci celw, obiektywnoci faktw. Naley paI iv.ee na odwrotn stron wydarze i czyta je wspak, doatrzegamy wwczas (komunici ,u wadzy" we Woazech, pomiertne odkrycie, odkrycie w stylu retro, guagw i radzieckich dysy53

(entw, podobne do niemal wspczesnego nam odkrycia przez konajc etnologi utraconej rnicy" Dzikich), ie wszystko przychodzi zbyt pno, e wraz z zapnion histori, spiral opnienia, wszystkie wydarzenia utraciy sens duo wczeniej > yj ju jedynie sztucznym wrzeniem znakw, ze wszystkie te wydarzenia nastpuj, po sobie jako pozbawione logiki, cakowicie wobec siebie rwnowane, nawet te najbardziej ze sob sprzeezne, gboko obojtne wzgldem wasnych skutkw (pozbawione sjednak nawet konsekwencji: wyczerpuj si w swej wasnej spektakularnej promocji), Z tego powodu caa ta kalejdoskopowa transmisja wiadomoci" sprawia niesamowite wraenie kiczu, jednoczenie retro- i pornografii, wiedz o tym bez wtpienia wszyscy, lecz w gruncie rzeczy nikt tego nie przyznaje. Kzeczywisto symulacji jest nie do zniesienia, jest bardy.irj okrutna ni sam Teatr Okruciestwa Antoine'a Artauda, ktry stanowi jeszcze prb dramatyzacji ycia, ostatni spazm wyidealizowanego charakteru ciaa, krwi i przemocy w systemie zmierzajcym - nie pozostawiajc po sobie najmniejszego Siadu krwi - ku wchoniciu i zniesieniu wszelkiej celowoci, ktry zdoby ju wwczas przewag. W naszej grze karty zostay ju rozdane. Wszelka dramaturgia, a nawet wszelkie rzeczywiste pismo okruciestwa znikno. Tutaj wadz sprawuje symulacja, a nam przysuguje ju jedynie prawo do wszystkiego tego, co retro, do widmowej i parodystyczn rehabilitacji wszelkich utraconych przedmiotw odniesienia. Wszystkie one nadel ukazuj si wok nas, w zimnym wietle zasady prewencji (wczajc w to samego ArLauda, ktremu - jak komukolwiek innemu - przysuguje prawo do zmartwychwstania, do kolejnego ycia, tym razem jako desygiat okruciestwa). Z tego oto powodu rozprzestrzenianie broni jdrowej nie przyczynia si dodaikowo do podwyszenia ryzyka wybuchu bd wypadku atomowego - z wyjtkiem okresu, w ktrym rozwijajce si" potgi nuklearne mogyby skusi si, by wykorzysta! t bro w innych celach ni odstraszanie, celach rzeczywistych" (tak, jak to zrobili Amerykanie w Hiroszimie) - lecz wanie dlatego tyku im przysuguje prawo do owej uytkowej wartoci" bomby, wszyscy ci, ktrzy ,i zdobd, bd od tej pory powstrzymywani przed jej uyciem przez sam fakt byci

posiadaniu. Wejcia do atomowego klubu - jakj adnie zosta! on nazwany - niezwykle szybko odbiera jakkolwiek ch interwencji z wykorzystaniem przemocy (podobny e>kt dla wiata pracy miao pojawienie si zwizkw zawodowya). Poziom odpowiedzialnoci, kontroli, cenzury, samopontrzymywania i wzajemnego odstraszania ronie zawsze szyboij ni potencja! si zbrojnych i arsena broni, jakim si dysponuj: na tym polega sekret adu spoecznego. Dlatego ju samamliwo sparaliowania caego pastwa jednym tylko opuszcaniem dwigni uyj: na tym polega mit powszechnego i rewoli-yjnego strajku, ktry zaamuje si w tej samej chwili, gdy zapemione zostaj, rodki do jego przeprowadzenia i to niestety winie dlatego, e grodki to zostay zapewnione, Na tym wanie olega system odstraszania. Bardzo prawdopodobne jest zatem to, ektrjo dnia okaie si, e potgi nuklearne eksportuj elektrowni, bro i bomby atomowe, ktre mog dotrze pod kad szerkosc geograficzn. System kontroli poprzez stwarzanie sytusji zagroenia zostanie zastpiony ci wiele skuteczniejsz stratega pacyfikacji za pomoc bomby i jej posiadania. Mae" mocastwa, sdzc, e zyskay niezalen sit uderzeniow, nabd waz z ni wirusa odstraszania, powstrzymywania samego sioie. To samo dotyczy elektrowni atomowych, ktrych ju terazm dostarczamy; tak wiele bomb neutronowych rozbroi moc hdego historycznego wirusa, rozaduje ryzyko jakiejkolwjk eksplozji. W tym sensie systom nuklearny uruchamia wsKzie przyspieii,<my proces implayi, zamraa wszystko wok iebie, pochania wszelk yciow energi. System nuklearny stanowi jednoczenie punL kulininauyjny w procesie zwikszania zasobw dostpnej nai energii, jest im rwnie wynikiem maksymalizacji systemw bntroli wszelkiej energii. Naleenie blokowania oraz kontrolivzrasta wraz /. pojawieniem si nowych moliwoci wyzwoleni (bez wtpienia nawet jeszcze szybciej). Na tym samym poleala wczeniej nporia nowoczesnych rewolucji. Na tym polega tee absolutny paradoks systemu nuklearnego. Energie ulegaj zmroeniu we wasnym ogniu, same si znosz. Nie wiadomo j, jakiego ro-

dzju projekt, jakiego rodzaju wadza, jakiego rodzaju strategia bed jaki podmiot mogyby istnie poza tym zamkniciem, tym zakrojonym na ogromn skal procesem wysycenia systemu jego wasn moc, ktra od tej pury zostjo znoutraliz. . na, nie nadaje si do uytku, staje si niezrozumiaa i nie grozi ju wybuchem -jeli nie jest to moliwo eksplozji dorodkuniej, imploji, w ktrej caa ta energia ulegaby anihilaeji w procesie majcym katastrofalny przebieg (w sensie dosownym, to mum, wstecznego obniania poziomu energii ax po tninimaln jej prg}.

Historia - scenariusz w stylu retro

W dawniejszych, penych przemocy czasach (powiedzmy wiedza i opanowywa kino jako jego wyobraeniowa tre. By to zloty wiek wielkich - despotycznych i legendarnych - zmartwychwsta. Mit, wygnany z rzeczywistoci przemoc historii, znalaz schronienie w filmie. Obecnie jednak to histeria nawiedza i opanowuje kino, i to zgodnie z tym samym scenariuszem - historyczna celowo zostaa wygnana z naszego ycia wskutek sweo rodzaju neutralizacji o ogromnym zasigu, ktra w skali wiatowej nosi miano pokojowego wspistnienia, a w skali codziennej prowadzi do spacyfikowanej monotonii - zatem owu historia, wyi'g"/[>t"cyzmowana przez zamarzajce zwolna spoeczestwo, wituje swoje wymuszone zmartwychwstanie na ekranach, zgodnie z logik tego samego procesu, ktry niegdy przywraca tam do ycia utracone mity. Historia stanowi nasz utracony przedmiot odniesienia, to acay jest ona naszym mitem. Z tego iytuu zajmuje na ekranie bywania wiadomoci historycznej za pomoc kina", tak jak cieszono si z wkroczenia polityki w mury uczelni". Je3t to ten sam rodzaj nieporozumienia, ta sama mistyfikacja, ftdiiyka, ktra wkracza do wiata akademickiego, jest t sam polityk, ktra opuszcza histori, to polityka w stylu retro, pozbawiona substancji i uprawomocniona w swym powierzchownym dziaaniu. Stanowic pole gry i domen przygody, polityka ta jest jak seksualno albo ksztacenie ustawiczne (bd jak swego czasu ubezpieczenie hpoleczno): pomiertn liberalizacj. Wiulkim wydarzeniem lego okresu oraz wielk traum jest agonia twardych i staych przedmiotw odniesienia, agonia rze57

czywistoci i racjonalnoci, prowadzca do opoki symulacji. Podczas gdy wiele pokole, a w szczeglnoci ostatnie a nich, wiolo eufori bd lk przed katastrof - rewolucj, dzi ma si wraenie, e historia si wycofaa, pozostawiajc za sob nio zrnicowan mgawic, poprzecinan trajektoriami przepyww (?), lecz pozbawion odniesie. To w owej prni powracaj fantazmaty przeszoci, wiania minionych zdarze, ideologii dawnych! md - nie dlatego e ludzie w nie wierz czy nadal pokadaj w nich jakie nadzieje, lecz zwyczajnie po to, by w&krzesi w czas, gdy historia przynajmniej istniaa,przynajmniej iatriijiu przutnoc (choby nawet faszystowska) bd stawka ycia i mierci. Kady sposb jest dobry, byle tylto uciec przed ow treci staj si, jak leci, odwoywalne^ historia na chybi trafi powstaje z martwych adna silna idea nie dokonuje selekcji, jedynie nostalgia rozrasta si bez koca: wojna, faszyzm, kroniki Itelle poue bd rewolucyjnych zmaga, wszystko jest sobie rnicy, w tym samym pospnym i aobnym uniesieniu, w tej samej fascynacji przeszfociL Szczeglnym upodobaniem cieszy sie; jednak epoka, ktra mina nie tak dawno (faszyzm, wojna, bezporedni okres powojenny - niezliczone filmy, ktre rozgrywaj ai w owym czasie, maj dla nas smak jednak, bliszy, bardziej perwersyjny, gstszy, bardziej mglisty). Wytumaczy to mona [byc moe rwnie ta hipoteza jest w stylu retro), pr?ywrfujc freudowsk teori fclys&y^inU- Nasza trauma (utrata przedmiotw odniesienia) przypomina uraz psychiczny spowodowany odliryciem przez dziecko rnicy pciowej, jsst rwnie powabna, rwnio gboka i w rciwnym alopniu nieodwracalna: fetyszyzacja obiektu pojawra sie po tof by przesoni owo nieznone odkrycie, lecz wanie dlatego - jak twierdzi Freud obiekt ten nie moe by czymkolwiek, niejednokrotnie jest to ostatni obiekt dostrzeony przed momentom Iraumatyzujcego odkrycia. Z togo wzgldu fetydzyiacji ulegnie w pierwszej kolejnoci historia bezporednio poprzedzajca nasz epok pozbawion referencji'1. Std wypywa donioso faszyzmu i wojny

w domenie retro przypadkowy zbig cikuhezno&ci, powinowactwo nie majce wcale charakteru politycznego, naiwnoci jest przekonanie, e przywoywanie wspomnie faszyzmu i prby jego wskrzeszenia stanowi dowd na jego obecne odrodzenie (dzieje si Uk wlani dlatego, ae nas tam ju niema, e my zsiniejemy gdzie indziej, tam, gdzie jest o wiele mniej niesamowicie, z tego wzgldu faszyzm moe sta sie na powrt fascynujcy w swym przefiltrowanym okruciestwie, poddanym estetyzacji przez styl retro**), W ten oto sposb - pomiertnie - historia triumfalnie wltro caya do kina (losy samej kategorii historycznoci" byy podobne: historyczne" momenty pomniki, kongresy, postacie rwnie zostay uznano za starowieckie). Warto, jak posiada dla nas ponowne puszczenie historii w obieg, nie polega na zdobyciu wiadomoci, lecz na nostalgii za utraconym przedmiotem odniesienia. Nie oznacza toh e historia nie pojawiaa si nigdy w kinie jako czas silny, jako wspczenie dziejcy si proces, jako powstawanie, a niejako zmartwychwstanie. W rzeczywistoci", podobnie jak w kinie, istniaa historia, lecz ju jej tam nie ma. Historia, ktra zoetaie nam dzi zwrcona" (wanie z tego powodu, e zo&tala nam wczeniej odebrana)h ma z rzeczywistoci historyczn" zwizek rwnie niewielki jak nowa figuracja

" Sera fassy&ni. hyB iiea. jago prawienia ai i napedze-jcej $o abiorowej ergii, aktora nie upora iiadna Interpretacja ^j marhaiatc-^aka M swym oaeniem politycznej m ipulacji dokonywanej przez klasy rsedtw. ani reielnuialcafio wyparcia cliarBkeryBl-ycTnego dlo maa, yjc-aiflh despotycznej paranoi), interpretowa inoa;im deleuzjaskfl ze swy 1 na jako ,jrra^iHialiiq" e ecic mitycznych i politycznych dea.ygnatSH , obkacz intensyfikacj wartc&a zbiorowych (krwi, razy, narodu itp.>, powtrne ^trzykriica i-' tkank spolecza mierci, polityeznaj aaLedyki miercj", w^Hwili edy pruciHa odczflro^juiia wartoed, tek^e miropci zhioio^ycli, raoonakzujticej aekulatyaacjiiujednowyiiiiarowieiiiaLaii?^ ijCifl, uparacjonalizacji-caI ^ D rclfl apolacznego i jednoatkowego, dawa aleju* M powani' sposb odczu na Zachodzie. Po raa kolejny kady Bpo&b bji dobty, by unikn tej tatastrofy warto^*ih owej neutralizacji i pacyfikacji ycia. Eb^ayzm stawia temu waayatkLaL m opr, byl to opr zacity, irraqonalriy, ol^dny i mc wchloiu^by lak ma&owej i'in?rgij, gdyby nis byl oporem wobec czego jeszcze wjka^aajo Jego o,krucie-twii.jeBo terror bytf na mlareijifl^o terroru, ktry sionowtia /iteodrnialnoS^ 'fgo, co rsecsywlste od tego, eu racjonalne, ktry to procee p ^ y b i a l si na Zai;liodzie, a faszyzm Etanowil jadynia na 10 oipowiedi.

w malarstwie z klasyczn figuratywnoci rzeczywistoci. Nowa figuracja stan owi przywoanie podobiestwa, lecz jest jednoczenie niepodwaalnym dowodem zniknicia przedmiotu w samym akcie jego przedstawienia: w hipetrzeczywiatotri. Obiekty janiej w niej w pewien sposb w wietle hiperpodobieatwa (tak jak historia we wspczesnym kinie), co sprawia, e w istocie nie s ju podobne do niczego, z wyjtkiem pustej figury podobiestwa jako takiego, pustej formy przedstawienia. To sprawa ycia i mierci: owe przedmioty nie s ju ani ywe, ani ?akraepe w stanie, w ktrym brutalna utrata rzeczywistoci rnogfabyje pochon. Std te wszystkie filmy historyczne, nie tytko Chinatown, Trudni kondora, BarryLyndon, 1900, Wszyxcy ludzie prezydenta itp., ktrych sama dnskonafl jest niepokojca. Ogldajc je, mamy wraenie, ze obcujemy raczej z d c u, nalecymi ju w wikszym stopniu do kultury kombinatorycKEtcj fezy tez rnnzaikowej w rozumieniu McLuhana), z wielka. maszyneri foto-, kino-, historiosynteay itp., ni z prawdziwymi filmami. ebymy si dobrze zrozumieli: jako tych filmw nie jest tu poddawana w wtpliwo. Problem polega raczej na tym, e pozostawiaj nas one w pewien sposb cakowicie obojtnymi. Wemy za przykad film Last Picture Show. trzeba by w rwnym stopniu co ja nieuwanym i roztargnionym, by uzna gis y.a. oryginaln produkcj z la pidziesitych. Jest to doskonay film obyczajowy i rodowiskowy, ktrego akcja rozgrywa si w amerykaskim miasteczku. Pojawia si tylko jedno mae podejrzenie: jest on odrobin zbyt do&konay, wiemiejszy i lepszy od innych, pozbawiony niedocigni psychologicznych, obyczajowych i uczuciowych waciwych filmom z tamtej epoki. Wpadamy w zdumienie, odkrywajc, ejeEttofilm z lat siedemdziesitych, zrealizowany w stylu retro, wygadzony, wypolerowany, stanowicy hiperrealn rekonstrukcj filmw z lat pidziesitych. Mwi si juz o remake ach arcydzie niemego kina, ktre bez wtpienia rwnie bd lepsze od filmw ze sw$j epoki. Powstaje cakiem nowa generacja filmw, bdca w stosunku do tych, jakie znamy, tym, czym android w stosunku do czowieka: cudownymi artefaktami, pozbawionymi wad, genialny-

mi tymulakrami, krym brako jedynie wyobrani i tej czystej halucynacyjnoci, jaka stanowi o kinie. Wikszo filmw, ktre obecnie ogldamy (te najlepsze), naley ju do tego gal.unktl, Barry Lyndon stanowi najlepszy tego przykad: nie udao nam si i nigdy ju nam sie nie uda stworzy niczego doskonalszego w dziedzinie... ale w jakiej to dziedzinie? Przecie nie w d/iedainie przywoywania czy wskrzeszania, nie mamy tu ju nawet do czynienia z ewokowaniem, tu chodzi o symulacj. Przenikno tu wszelkiego rodzaju szkodliwe promieniowanie, znalazy si tu wszystkie skadniki odmierzone w cile okrelonych dawkach, i ani jednego bdu. Coolr chodna przyjemno, prawda mwic nawet nie o charakterze estetycznym: przyjemno funkcyjna, przyjemno rownaniowa, przyjemno mechaniczna. Wystarczy pomyle O Luchino Viacontim (Lampart, Zmysy itp., filmy, ktre pod pewnymi wzgldami nasuwaj skojarzenie z Barrym I&ndoneni), by dostrzec rnic, nie tylko w zakresie stylu, lecz rriwnii w samym dziele kinematograficznym. U Viscontico istniej sens, historia, retoryka zmysw, martwy czas, gra petw samej inscenizacji. Niczego podobnego nie odnajdziemy u Stanleya Kubricka, ktry manipuluje swym filmem jak figurami na szachownicy, czynic z historii operacyjny scenariusz. Nie odsya to ju do dawnego, Pascalowskiego przeciwstawienia du matematycznego): naley onojeazcze do obszaru gry, ktrej stawk jest sens. Wkraczamy w epok filmw pozbawionych ju waciwie sensu, epok wielkich syntetycznych i syntetyzujcych maszyn o zmiennej geometrii. Czy czego podobnego me odnajdujemy juz w westernach Sergio Leone? By moe: wszystkie rejestry zelizguj si w tym kierunku. Cbinatown: film sensacyjny, kti 'emu za pomoc lasera nadano now form. Nie chodzi tu tak naprawd o kwesti doskonaoci i techniczna perfekcja moe nalsze do domeny sensu, a w tym przypadku nie jest ona ani retro, ani nierealistyczna, stanowi efekt sztuki. Tutaj jest efektem modelowania, jedn z taktycznych wartoci referencjL Pod nieobecno rzaczywistj ssiotim sensu istniej jedynie wartoci toJityczits ja-

kiej caoci, gdzie przykadowo CIA jako mitologiczna machina zdolna do wszystkiego, Robert Eedford jako wszechstronna gwiazda, stosunki spoec/tie jako obowizkowe odniesienie do do kina, cz si i odmieniaj w sposb godny podziwu. Kino i jego trajektoria: od najwikszej fantazji i mitu do realizmu i hiperrealiumu. Kino w swych wspczenie podejmowanych prbach zblia si w coraz wikszym i coraz doskonalszym stopniu do absolutnej realnoci - w swej banalnoci, wiernoci prawdzie, vi swej nagiej oczywistoci, w swej nudzie i jednoczenie w swej zuchwaoci, w pretensjach do bycia rzeczywistym, bezporednim, pozbawionym znaczenia, co stanowi jedno z naszych najbardziej szaleczych przedsiwzi (podobnie jak pragnieniem funkcjonalizmu byo zaprojektowanie - design - obiektu w najwyszym stopniu zbienego ze sw funkcj, sw wartoci uytkow, co stanowio przedsiwzicie rwnie bezsensowne). adna z kultur nie miaa nigdy rwnie naiwnej i paranoicznej, purytaskiej i terrorystycznej wizji znakw. Terroryzm jest zawszo terroryzmem rzeczywistoci. Wraz z prb osignicia absolutnej zbienoci z rzeczywistoci, kino a mierz rwnie do absolutnej zbienoci z samym sob - i nio jest to sprzeczno: to soma definicja hiperrealnoci. Hipotypozaiapekularno. Kino dopuszcza siautoplagiatu, samo si kopiuje, przerabia na nowo, odtwarzajc swe klasyczne pozycje, oywia swe pierwotne mity, odnawia sw niemoto, przeksztacajc j w doskonalsze milczenie nii brak dwiku u jego pocztkw itp.: wszystko to jest logiczne, kino jest zafascynowane samym sob jako utraconym obiektem, tak samo jak ono, i my fascynowani jestemy riecsyaistacijako gincym przedmiotem odniesienia. Kino i wyobrania (romantyczna, sentymentalna, powieciowa, mityczna nierzeczywisto, wczajc w to szalecze wykorzystywanie wasnej techniki) pozostaway ze sob w yciodajnym, dialektycznym, penym i dramatycznym zwizku. Relacja, jaka nawizuje si obecnie pomidzy kinem a rzeczywistoci, jest relacj odwrotn, negatywn, wynika z utraty specyfiki obujj czonw. Zimny kola, chodny promiskuityzm, aseksualne zarczyny dwch zimnych mediw, 62

ewoluujcych asymptotycznie jedno ku drugiemu: kino zmierzajce ku wasnemu unicestwieniu w absolucie rzeczywistoci, rzeczywisto od duszego ju czasu wchonita przez kinematograficzn (bd telewizyjn) biperrzecaywisto. Historia bya silnym mitem, by moe ostatnim wielkim mitom wyposaonym w niewiadomo. By to mit, ktry stanowi podstaw i uzasadnia zarwno moliwo obiektywnego" powizania zdarse i przyczyn, jak te moliwo narracyjnego powizania dyskursu. Wiek historii - jeli mona tak powiedzie - by rwnie wiekiem powieci. To w ftfuyonalny charakter, owa mityczna energia wydarzenia czy opowieci zdaj si coraz bardziej gubi. Za zasion nastawionej na osiganie jak najlepszych wynikw, skutecznej i demon straty wnej logiki: obsesja historycznej wiernoci, doskonaego przedstawienia (jak niegdy obsesja czasu rzeczywistego czy uchwyconej w najmniejszym szczegle codziennoci u Jeanne Hilmann zmywajcej naczynia), owa negatywna i zaarta wierno wobec matebd teraniejszoci, wierno przejawiajca si w usiowaniu przywrcenia absolutnego symutakru esy to przeszoci, czy teraniejszoci, ktra zajia miejsce wszelkich innych wartoci wszyscy jestemy temu wspwinni, a proces ten sta si ju nieodwracalny Z tego wzgldu e samo kino przyczynio si do no w ogromnej mierze miay udzia w sekularyzacji historii, w jej unieruchomieni i utrwaleniu pod widzialn, obiektywn" postaci, za cen utraty mitw, ktre j przeszyway. Dzi kino moe odda cay awj talent, eai sw technik na si przyczynio. Wskrzesza jedynie upiory i w nich si zatraca.

Holokaust
Niepami o Zagadzie aama stanowijej ci&t, gdy jest ona w rwnym stopniu zagad piimici, historii, spoeczestwa itp. Owo zapomnienie jest rwnie zasadnicze jak samo wydarz unie. ktre przecie jest dla nas wyjtkowe, niedostpne w awej prawdzie. Niepami jest jednak nadal zbyt niebezpieczna, naley zatem wyrna^iic.j poprzez pami Eztucznio wytworzon 'dzi wszdzie sztuczne pamici wymaziy pami ludzk, wymazuj ludzi z ich wasnej pamici). Owa sztucznie wytworzona pami jest ponown inscenizacj Zagady - lecz jest ju pno, o wiele za pno, by moga ona wywoa prawdziwe poruszenie i wzbudzi jakikolwiek niepokj, w szczeglnoci ze wzgldu na zastosowanie tego rodzaju przekanika, ktry sam w sobie je3t zimny, promieniuje zapomnieniem, perswazj i zagad w sposb jeszcze bardziej systematyczny - jeli to jeszcze moliwe - ni same obozy. Telewizja. Prawdziwe ostateczne rozwizane kwestii nistorycznosci wszelkiego zaarzenia. rkazemy ydom przechodzi ju nie przez piece krematoryjne czy komory gasowe, lecz przez tam filmow, dwik i obraz, prziz katolicki ekran i mikroprocesor. Zapomnienie, unicestwienie, ktre osiga w ten sposb wymiar estetyczny - swj kres znajduje w stylu retro, wyniesione tutaj ostatecznie do swego wymiaru masowego. Ten rodzaj spoecznego i historycznego wymiaru, ktry jeszw.e pozostaje do zapomnienia pod postaci poczucia wins wstydliwego zatajenia, tego, co niewypowiedziane - nawet on ju nie istnieje, poniewa dzi wszyscy o tym wiedz", kady z nas doznaf ju owego drenia, zanosi! si szlochem w obliczu Zagady - to pewny znyk, e to" nigdy si ju nie wydarzy. Lecz to, co egzorcyzmujemy tak niewielkim kosztem, za cen kilku i?z, istocie nigdy ju si nie wydarzy, gdy to" wanie 3i wyda-

raa i powtarza, bezustannie, obetnie, i to pod t sam postaci, w tej samej formie, poprzez ktr pragniemy to napitnowa, w samym Jnedium tego rzekomego egzorcyzmowania: tslewi/ji. Tisn sam proces zapominania, likwidacji, eksterminacji, to samo unicestwianie pamici i historii, tu samo dorodkowe iiinplozyjne promieniowanie, to samo pochanianie bez moliwoci jakiegokolwiek odbicia, taka sama czarna dziura jak AuschwiU. A chciano przecie, bymy uwierzyli, e telewizja zdejmie hipotek z Auschwitz, napromieniowujc nas zbiorow wiadomoci, podczas gdy to wanie ona stanowi sposb, by podtrzyma jego trwanie, jedynie pod inn postaci, tym razem jednak ju nie pod auspicjami miejsca zagady, lecz medium odstraszania. Tym, Czego nikt nie chce zrozumie, jest fakt, e Holokaust stanowi przede wszystkim (i wycznie) wydarzenie, a raczej przekasywo.ny za porednictwem telewizji obiekt (podstawowa zasada Mcuhana, o ktrej nie naley zapomina). Co oznacza, e podejmuje si prby podgrzania zimnego wydarzania historycznego, tragicznego wprawdzie, lecz ju zimnego, pierwszego wielkiego wydarzenia epoki zimnych systemw, systemw chodzenia, odstraszania i eksterminacji, ktre bd nastpnie podlega ewolucji i rozprzestrzenia si pod innymi postaciami (wczajc w to zimn wojn itp.), i ktrych celem stan ai tym razem zimne masy (ydw bdzie to dotyczy nawet bardziej przez wzgld na ich wasn mier; odpowiedzialnoci aa wlasne czyny obarczy by moe trzeba bdzie masy, ktre nie bd si ju buntowa, masy zastraszone na mier, zastraszone nawet wasn mierci, powstrzymywane przed ni i zmuszone wyrzec sie nawet jej). Podejmuje si prby ponownego podgr/awizj, a jeli chodzi o same masy, ma to stanowi dla nich jodynie sposobno do pr/eycia drraioscu dotyku i pomiertnego wzruszenia, drenia o dziaaniu prewencyjnym, dziki czemu pogr si one w sferze zapomnienia z czystym sumieniem i estetyczn wiadomoci katastrofy, Do podgrzania tego wszystkiego zbyteczny by cay w ograny chr politykw i pedagogw, ktrzy, pojawiajc sio w. wszystkich stron, starali si nada sens temu wydarzeniu (tym razem byo to wydarzenie telewizyjne). Paniczny szanta odby-

wajcy si wok moliwych skutkw telewizyjnej emisji filmu o Zagadzie dla wyobrani dziecicej i ludzi dorosych. Zmobilizowano wszystkich moliwych pedagogw i pracownikw socjalnych, by przewietlili i skontrolowali ca spraw, tak jakby poprzez owo sztucznie dokonane wskrzeszenie zaistniaa moliwo zakaenia si jakim zjadliwym wiruseml Niebezpieczestwo polegao racg^j na czym zgol przeeiwnym: od zimna do zimna, spoeczna bezwadno zimnych systemw, w szczeglnoci telewizji. Naleao zatem zmobilizowa wszystkich, by odnowili spoeczestwo, uczynili je gorcym, podgrzali dyskusj, a tym samym komunikacj, za pomoc bezduSKnego potwora Zagady. Brakuje nam celw, moliwoci zaangaowania, historii, gosu. Na tym polega zasadniczy problem. Celem jest zatem wytworzenie ich za wszelk cen, a emisja ta bya do tego odpowiednia: pochon sztuczne ciepo martwego wydarzenia, by podgrza martwo ciao spocczne. Std wynikaa konieczno zastosowania dodatkowego rodka przekazu, by jeszcze wzmocni efekt, choby przesadnie, poprzez wykorzystanie zjawiska sprzenia zwrotnego: przeprowadzanych na bieco sonday, majcych potwierdzi masowe skutki emisji, zbiorowy watrzs wywoany przekazem, podczas gdy w istocie uprawomocniy one rzecz jasna jedynie telewizyjny sukces samego rodka przekazu. Zasada owej nicodrnialnocinie powinna jednak nigdy zosta zniesiona. Z tego wzgldu naleaoby mwi o limnym wietle telewizji, a przyczyn, dla ktrej jest ono nieszkodliwe dla wyobrani (wczajc w to wyobrani dziecic), jest to, e nie stanowi ju ona nonika jakichkolwiek wyobrae, a to z tego prostego powodu, e nie jest ju obrazem. Naleaoby przeciwstawi telewizj kinu, ktre nadal obdarzone jest intensywn moc tworzenia wyobrae {jednak w coraz mniejszym stopniu, gdy coraz bardziej jest skaone telewizj! - poniewa kino jest obrazem. Oznacza W, e nie jest ono jedynie ekranem i wizualn form, lecz mitem, czym, co przypomina jeszcze sobowtra, fantazmat, zwierciado, sen itp. Nic z tego nie pozostao ju w obrazie telewizyjnym, ktry niczego nie sugeruje, lecz magnetyzuje, stanowi jedynie ekran, nawet ju nie, raczej zminiaturyzowany terminal, ktry tak naprawd znajduje si bezpo-

rednio w waszej gowie - to wy jestecie ekranem, a telewizja na was patrzy - wyposaajc w elektroniczne chipy wszystkie wasze neurony, przechodzc prze? nie jak tama magnetyczna - tama, a nie obraz.

Chiski syndrom
Zasadnicza stawka w tej grze usytuowana jest na poziomie telewizji i informacji. Tak samo jak eksterminacja <ydi'nv znikna za zason telewizyjnego wydarzenia Holokaustu - zimny rodek przekazu telewizji zastpi po prostu zimny system eksterminacji, ktry - jak sdzono - dziki niemu wlaSnie uda si przykad przewagi wydarzenia telewijyjnego nad wydarzeniem nuklearnym, ktre pozostaje mao prawdopodobne i w pewien sposb nadal naley do sfery wyobrae. Film ten ukazuje skdind (mimowolnie), e to nie przez przypadek telewizja jest wanie tani, gdzie co si dzieje, bo wtargnicie telewizji do elektrowni atomowej w pewnym sensie powoduje awari jdrow - przyczyn jest to, e telewizja sianowi swego rodzaju antycypacj i model wszelkiej ewarii w codziennym wiecie: telc-rozszczepienie" rzeczywistoci i rzeczywistego wiata - poniewa telewizja i oglnie informacja ppay. bierj posta katastrofy w formalnym i topologicznym sensie teorii Ren Thnma: radykalnej zmiany jakociowej caego syatetury: za zason gorcych" i negentropowych poj energii i informacji kryj one t sam, wspln dla nich moc odstraszania waciw systemom zimnym, '.telewizja rwnie odwzorowuje plozywny: ochadza i neutralizuje sens i energi zdarze. Podobnie system n u l d e a r n s domniemane niebezpieczestwo wybuchu, czyli gorcej katastrofy, kryje trwajc bezustannie zimn katastrof, globalne rozpowszechnianie systemu prewencji. " W oryg- UMfusion, kontar r=ez analogi do i&Msutn - tele ago <przyp. tum.}.

Pod koniec filmu okazuje si, ac kolejne masowe wtargnicie dziennikarzy i telewizji prowadzi do tragedii, zabjstwa dyrektora technicznego przez oddziay specjalne, dramat ten rozgrywa sio w zastpstwie katastrofy nuklearnej, do ktrej nie Homolcgi systemu nuklearnego i telewizji odczyta mona bezporednio z obrazw: nic nie przypomina contrum kontroli i zdalnego sterowania elektrowni atomowej w wikszym stopniu ni studia telewizyjne, a tablice rozdzielcze elektrowni nuklearnej upodabniaj si w sferzo wyobrae do konsoli w telewizyjnych studiach nagraniowych i transmisyjnych. Wsayslko rozgrywa si zatem pomidzy tymi dwoma biegunami: o rdzeniu reaktora, zasadniczo prawdziwym sednie sprawy niczego si nic dowiemy, jest on jak sama rzeczywisto - pozostaj ukryty i niepoznawalny, a w gruncie rzeczy w filmie jest bez znaczenia (gdy staraj si nam zasugerowa jego istnienie poprzez nieuchronno grocej nam katastrofy, nio dziaa to na planie wyobraeniowym: dramat rozgrywa si na ekranach i nigdzie indziej). Harnsburg*1, Watergalz i Network: oto trylogia Chiskiego syndromu - trylogia, ktrej adna cz nie moe funkcjonowa oddzielnie, bo nie wiadomo ju, ktra z nich stanowi skutek bd symptom, a ktra przyczyn: czy argument ideologiczny (efekt Watergate) niejeatjedynie symptomem systemu nuklearnego (efekt Harrisburg) bd modelu informatycznego (efekt NeLwork) - a rzeczywisto {Harrishurg) nie jest jedynie symptomem wyobrae (Network i Chiski syndrom) bdi te na odwrt? Przedziwna nieodrnialno, idealna konstelacja symulacji. Nadzwyczajny j?sc rwnie sam tytu, Chiski syndrom, poniewa odwracalno symptomw i ich zbieno w ramach jednego i tego samego procesu stanowi dokadnie to, co nazywamy syndromem. To, n jest to syndrom chiski, nadaje mu jeszcze dodatkowy walor poetycki i intelektualny, posta macej amigwki.

Obsesyjne skojarzenie Chiskiego syndromu z Harrisburgiero. Lecz czy jest ono a tak mimowolne? Nawet ignorujc istnienie magicznych zwizkw czcych symulakr z rzeczywistoci, dostrzeemy, ie Syndrom jest w pewien sposb powizany z rzeczywist" awari w Harrisburgu, jednak nie w zgodzie z logik przyczynow, lecz na zasadzie przenoszenia jakiej zakanej choroby i poprzez stosunki milczcej analogii, czce rzeczywisto z jej modelami i symulakrami: wyindukowamu. awarii systemu nuklearnego przez telewizj w tym filmie w sposb niepokojco oczywisty odpowiada wyindukowanie prze^ sam film awarii elektrowni jdrowej w Harrisburgu. Niesamowita precesja filmu wobec rzeczywistoci, najbardziej zadziwiajca, jakiej byto nam dane by wiadkiem: rzeczywisto odpowiadaa punkt po uunkcie symulakrowi, nawet joli chodzi 0 wstrzymujcy, nieskoczony charakter katastrofy, co stanowi zasadnicz kwesti z punktu widzenia systemu odstraszania: rzeczywisto uoya si na obraz i podobiestwo filmu, by wywoa symulacj katastrofy. Z tego wzgldu naleaoby odwrci nasz tok rozumowania i dostrzec w Chiskim syndromie prawdziwe wydarzenie, a w awarii w Harrisburgu jego symulakr, wystarczy jedynie udoby si na stanowczy i beztroski krok. Gdy zgodnie z t sam logik, w filmie rzeczywisto nuklearna jeat wynikiem oddziaywania efektu telewizji, a w rzeczywistoci" - Harrisburg jest wynikiem oddziaywania efektu filmu Chiski

syndrom.

Lecz film ten nie stanowi jednak pierwowzoru awarii w Harrisburgu, pierwszy z nich nie jest symulatora, ktrego rzeczywistoci byby drugi: istniej wycznie symulakry, a Harrisburg stanowi rodzaj symulacji drugiego stopnia. Oczywicie zachodzi gdzie reakcja acuchowa, w wyniku ktrej by moe zginiemy, lecz owa reakcja acuchowa nie dokonuje si na poziomie jdrowym, lecz bior w niej udzia same symulahry 1 dotyczy ona symulacji, pochaniajc w istocie wszelk energi rzeczywistoci, jednak nie podczas spektakularnej eksplozji jdrowej, lec? w wyniku trwajcej bezustannie potajemnej implozji, ktra przybiera moe nawet bardziej miercionony obrt ni wszystkie wybuchy, ktrymi nas tudz.

* Awans w elektrowni jaiftwg Three Miles Island, ktra nastpia mu dugo po wejciu filmu na ekrany

Powodem tego jeet fakt, e eksplozja stanowi zawsze obietnic, ans jest nasz nadziej: wystarczy zauway, e arw w filmie, jak i w Harrisburgu, wszyscy oczekiwali na wybuch, na to, e zniszczenie wypowie swe imi i wyrwie nas ze rtam niena^ywalnej paniki, owej paniki prewencji, ktr stosuje uciekajc si dn niewidzialnej postaci groby nuklearnej. Niech serce" reaktora objawi ostatecznie sw ptomienn moc, niech upewni nas co do istnienia energii, choby bya ona w swycn skutkach katastrofalna, nirah obdarzy nas swym spektaklem. Gdy nieszczcie polega na tym, e nigdiie nie wystawia si spektaklu nuklearnoci, energii jdrowej jako takiej (Hiroszima pogodzono by si z ni w petni, gdyby zechciaa wzi udzia strofy: poywny pokarm naszego mesjanicznego libido. To wanie jednak ju nie nastpi. TVm, co si wydarzy, nic oedziejuz zaona eksplo^a, lecz unplozja. Nigdy wicej me zaistnieje ju energia pod sw widowiskow i polna, patosu postaci - na czym polega cay romantyzm eksplozji, ktry mia dla nas tak ogromny urok, przypominajc jednoczenie romantyzm rewolucji - pozostaje jedynie zimna energia symulacji i je] destylacja w homeopatyeznycli dawkach w zimnych systemach inforO czym innym, jak nie o sprowokowaniu wydarzenia poprzez sam sw obecno, marz rodki masowego przekazu? Wszyscy si nad tym upalaj, cho kady z uas zafascynowany jewl w tajemnicy tuk moliwoci. Na tym polega logika aymulakrw, nie mamy ju do czynienia z bosk predestynacj, lecz z precesj modeli, a ona rwnie jest nieubagana. Z tego wanie powodu wydarzenia pozbawione s juz sensu; nie o to chomodel, z ktrym proces ich rozwoju jest jedynie zbieny. Z tego wzgldu nadzwyczajnym zbiegiem okolicznoci byoby, gdyby scenariusz Chiskiego syndromu powtrzy! si w Fessenheim podczas wizyty zioonej tam przei dziennikarzy na zaproszenie Electricite de France, by pi-iy Lej uknyji zdarzyin si ponownk' 72

mediw. Niestety nic takiego sie nie stao. A moe jednak! Jakie potna jest logika ayraulakrw: tydzie pniej zwizki zawodowe odkryy pknicia w urzdzeniach elektrowni jdrowych. Cud zakanej epidemii, cud analogicznych reakcji acuchowych] Istot filmu nie jest zatem wcale ofekl Walergate ucieleniony w postaci Jane Fondy ani telewizja ujawniajca saboci systemu nuklearnego. Przeciwnie, jest ni telewizja jako orbita i reakcja acuchow bliniacze w stosunku do reakiji jdrowej. Skdind, tn pod koniec filmu - w tym miejscu film jest bezlitosny wobec wasnej argumentacji - kiedy Jane Fonda nie (maksymalny efekt Watergate), jej wizerunek zostaje zestawiony z obrazem, ktry musi po nim nieodwoalnie nastpi i wymaza go z ekranu: pojawia si wwczas jaki spot reklamowy. Efekt Network odnosi zwycistwo nad efektem Watergate, rozpraszajc si i rozprzestrzeniajc w tajemniczy sposb w efekcie Harrisburg, to znaczy nie w zagroeniu nuklearnym, lecz w symulacji katastrofy jdrowej. ato. Symulacja katastrofy jdrowej stanowi strategiczn si napdow owego oglnego i powszechnego przedsiwzicia prewencji: przekona ludzi do ideologii oraz wdroy ich w dyscyplin absolutnego bezpieczestwa - wytresowa w metafizyce rozszczepienia i pknicia. W tym celu rozszczepienie musi stanowi fikcj. Ezeczywista katastrofa opniaby jedynie bieg spraw, stanowiaby dziaajce wstecz przypadkowe zdarzenie o wybuchowym charakterze (nie zmieniajc niczego w przebief(U zdarze: czy Hiroszima znaczco odsuna w czasie bd powstrzymaa powszechny proces prewencji?). W tym filmie rwnie rzeczywista fuzja byaby niewaciwym argumentem; spadby on na poziom pierwszego z brzegu filmu katastrof! eznego - saby z definicji, poniewa odsya sprawy do ich czystego dziania si. Chiski syndrom czerpie sw si z przefiltrowywania katastrofy, destylacji nuklearnej obsesji przez wszechobecne oleklruniczne przekaniki informacji. Uczy nas (kolejny raj mimowolnie), e katastrofa nukle73

w rzeczywistoci, podobnie jak wybuch atomowy z kocem zimnej wojny. Rwnowaga strachu opiera si na nieskoczonym odwlekaniu atomowego wybuchu. System atomowy i nuklearny zosta skonstruowany po to, by upowszechni go w celach odstraszania; moc katastrofy, zamiast ulec bezmylnemu wybuchowi, powinna by rozprzestrzeniana w dawkach homeopatycznych, molekularnych, w cigych sieciach informacji. Na tym polega prawdziwe skaenie: nie ma ono nigdy charakteru biologicznego ani promieniotwrczego, lecz stanowi umysow destrukturyzaej przeprowadzon z wykorzystaniem umysowej strategii katastrofy. Jeli dokiadnie si przyjrzymy, film wprowadzi nas w ten problem, a prowadzc nas jeszcze dalej, dostarczy nam wiedzy diametralnie rnej ni afera Watergate: skoro wszelka obecnie stosowana strategia polega na mentalnym terrorzo i odstraszaniu zwizanym ze stanem zawieszenia i niekoczc si symulacj katastrofy, wwczas jedynym sposobem na zatajenie bqd zapobieenie realizacji owego scenariusza byoby sprowokowanie katastrofy, spowodowanie bd odtworzenie katastrofy iwczywistej. To wanie stara si od czasu do czasu uczyni Natura: w swych natchnionych porywach to Bg, poprzez wywoywane przez siebie kataklizmy, burzy rwnowag strachu, w ktrej ludzie sami siebie uwizili. Uciekajc si do przykadu Miszego nam wszystkim: tego wlaSnie stara si dokona terrory, jogo celem jest spowodowanie ujawnienia sic; rzeczywistej, namacalnej przemocy, skierowanej przeciwko niewidocznej przemocy bezpieczestwa. Skdind na tym wanie polega

Czas apokalipsy
rrancis Ford Onppola zrobi swj film w taki sam sposb, wjaki Amerykanie prowadzili wojn-w tym sensie atanowi on najlepsze wiadectwo - z tak sam przesad, z wykorzystaniem takiej samej nadmiernej iloci rodkw, /, Lak sam potworn naiwnoci... i z takim samym sukcesem. Wojna jako narkotyczny trans, halucynacyjny trip, jako technologiczna i psychodeliczna fantazja, wojna jako zestaw nastpujcych po sobie efektw specjalnych, wojnu, ktra staa si filmem duo wczeniej ni zosta on nakrcony. Wojna ulega zniesieniu w czasie testw technologicznych, i tym przede wszystkim bya dla Amerykanw: eksperymentalnym laboratorium, gigantycznych rozmiarw poligonem dowiadczalnym, gdzie prbom mogli oni podda sw bro, swe metody walki, gdzie przetestowa mogli wasn potg. Coppola nie dokona niczego innego: jego colem byo wyprbowanie interwencyjnej tnocy kina, sprawdzenie, jak si raenia ma kino, ktre stao si rozdt maszyneri efektw specjalnych. W tym sensie mimo wszystko jego film stanowi pizcdiuieme wojny, z tym e za pomoc innych rodkw; jest kocem niekoczcej si wojny i jej apoteoz. Wojna staa si filmem, lilm ata si wojn, cz si i upodabniaj do siebie, rozpraszajc sie w technologii. Prawdziwa wojna przedstawiona zostaa przez Coppol w taki sam sposb, jak prowadzi j genera! WestmorelandB: nie mwic o genialnej ironii filipiskich lasw i wiosek spalonyeh napalmem tylko po to, by nakreli obraz piekl poudniowego Wietnamu: za porednictwem kina wszystko zostaje powtrzone i rozpoczyna si od nowa: molooiiowa rozkosz krcenia zdj, ofiarnicaa rozkosz wielomiliardowych kosztw, rozkosz czerpana z holokaustu wykorzystanych rodkw i z nieprzewitrywal75

nosci zdarze, oczywista paranoja wynikajca z laktu, e lilm lUz od samego pocztku tworzony by z myal o fymL ze stanie si wydarzeniem globalnym, epokowym, gdy w umyle twrcy wojna w Wietnamie nie bya tym, czym jest, w rzeczywistoci nigdy ai nie wydarzya - i powinnimy w to uwierzy; by moe wojna w Wietnamie sama w sobie" w gruncie rzeczy nigdy nie miaa miejaca, bya fantazj, barokow iluzj wywoan przez napalm i tropik, psychotropikalnym snem, ktrego celem nie byo zwycistwo lub jaka stawka natury politycznej, lecz okupiony ofiarami, przekraczajcy wszelkie granice rozkwit potgi filmujcej sam siebie w trakcie swego rozwoju, nie oczekujcej prawdopodobnie niczego wicej prcz aamouwiecenia dokonanego przez superiilm, ktry stanowi zwieczenie efektu spektaklu w masowej skali tej wojny. adnego rzeczywistego dystansu, adnego zmysu, krytyce- j 1 nego, adnej woli zdobycia wiadomoci ' w stosunku do wojny: w pewnym sensie bezwzgldno i okruciestwo tego filmu popsychologi wojny. Coppola moe bez jakichkolwiek trudnoci wystroi swego kapitana dowodzcego heliknptfirem w kapelusz sk przy dwikach muzyki Wagnera - lecz nie s to oznaki krytycyzmu, dystansu, lecz pogranie si w maszynerii, wszystko stanowi cz efektw specjalnych, sam reyser robi kino w taki sam sposb, z t sam megalomani w stylu retro, w stanie takiego samego pustego szau, z zastosowaniem takich sianych przesadnie zwielokrotnionych efektw bazenady i makabry. To jednak wanie nas uderza, to wanie nas przeraa, mona zatem zacEac sobie pytanie: jak taka zgroza, okruciestwo i potworno a moliwe (nie koszmar wojny, lecz, cile mwic, filmu)? Na to pytanie brak jednak odpowiedzi, nie ma moliwo-

wojn, to t z pewnoci wygrali. Czas Apokalipsy jest zwycistwem w skali globalnej. Ma moc rwn, a nawet wiksz ni potga samego Pentagonu i wszystkich wiatowych r?dciw. Jednak film ten jest w pewnym sensie interesujcy: retrospektywnie (nawet nie retroapektywnie, poniewa film stanowi i eden z etapw wojny, cho bez jakiegokolwiek rozwizania) nawietla to, co w tej wojnie byo przygnbiajcego, przeraajcego, bezsensownego i nieuzasadnionego w kategoriach politycznych; Amerykanie i Wietnamczycy pojednali ai ju wczeniej, zaraz po zakoczeniu nieprzyjacielskich dziaa wojennych Amerykanie zaoferowali pomoc gospodarcz, dokadnie w taki sam apos-b, jak. obrcili wniwecz dungf i zrwnali z ziemi wietnamskie wioski, dokadnie w ten sam aposb, jak dzi kr(w kadym razie nie z tego), jeli nie pojmiemy owej nieodrnialnoci dobra i za, ktra nie ma ju charakteru ideologicznego czy moralnego, lecz polega na udwracalnoci destrukcji i produkcji, na immanencji rzeczy w samej jej przemianie, na organicznym metabolizmie wazelkich technologu, nieodroznlalnoscL ktra jest bombowym nalotem dywanowym w pofltai;i tamy filmowej,,.

niwi wam. e wojna w Wietnamie i w film skrojone s z tego samego materiau, e nic ich nie rni, e film stanowi cz dziaa wojennych -jeli Amerykanie przegrali (na pozr) jak

Efekt Beaubourg26, implozja i prewencja

Efekt Eeaubourg, machina Beaubourg, Siecz Beaubourg jakie nada temu imi.? Zagadka owego szkieletu obleczonego w przepywy i znaki, oplatanego sieciami i obwodami ostatnie, wygasajce pragnienie objanienia struktury pozbawianej ju miana, struktury stosunkw spoecznych wystawionych na powierzchniow wentylacj (animacja, aamosterownoafi, informacja, rodki przekazu) i skazanych na nieodwracaln, doSrodkow implozj. Bdc pomnikiem wzniesionym ku chwale symulacyjnych gier na masow skale. Centrum Pompidou funkcjonuje jnko krematorium pothtaniajijco i piierajco wszelk kulturosmusnej: obkacza konwekcja wszelkich treci, majcych si tam zmaterializowa, aanihilowad i unicestwi. Caie otoczenie tej dzielnicy nic jest ju niczym innym jak rwni pochyl, cigym osuwaniem si, pochanianiem, dezynfekcj, snobistycznym i higienicznym dizajnem - przede wszystkim mentalnym: to maszyna do wytwarzania prni. Podobnie nieco do elektrowni jdrowych; prawdziwym zagroeniem, ktzenia czy wybuchu, lecz sam systom maksymalnego bezpieczestwa, ktry promieniuje wok nich, rwnia pochyla kontroli
'" Centrum Beaubourg, zwane rwnie Centrum Pompidou (Le Centre imdional dhart et de culture Georges Ftiranidou), ginach otwarty w 1&T7 roku w PBrp?u z Irigatywy wczesnego prezydenta Pranqji George3'a Pompidou, zaprojekiowanj prara grehitaktw REnzi P:auo i Ricborda Rogersa, mieszczc Museenational d'Art modern, BJbliothi^iu^ publiu^ d^nibrniation oraz Institut de recherche et de coovdination acouatKiUEamijaigue. kierowany przez PiarreLa Bouleaa Iprayp. thim.). 79

i odstraszania, ktra rozszerza si coraz bardziej i obejmuje iy obszar, techniczne, ekologiczne, gospodarcze, geopolitycine trownia sianowi matryc, na ktrej wypracowuje si model absolutnego bezpieczestwa, ktry bdzie si rozprzestrzenia! i upowszechnia, obejmujc cao pola spoecznego, bdc w swej iat^cie systemem odstraszania (U) ten sarn system, ktry sprawuje nad nami wadz pod egid pokojowego wspistnienia i symulacji Htomowego zagroenia). Ten sam model, pr/y rachowaniu wszelkich proporcji, opracowywany jest w Centrum Fompidou: jego jadaniem jest kulturowe rozszczepienie, polityczne odstraszanie. Krenie pynw jest tutaj zatem nieregularne. Wentylacja, chodzenie sieci elektrycznej - tradycyjne" pyny kr tam bez problemw. Jednak ju krenie i przepyw ludzi jest zorganizowany w sposb mniej doskonay (zastosowanie archaicznego rozwizania w postaci ruchomych schodw w plastikowych rkawach, tymczasem powinnimy by zasysani, napdzani i wyrzucani odrzutem, jakkolwiek, jednak mobilno zaprojektowana na wzr barokowej teatralnoci pynw stanowi 0 oryginalnoci tego szkieletu), Jeli chodzi o materi dziel, obiektw, ksiek i o tak zwan wielopostaciow" przestrze wewntrzn, to wcale nie wszystko kry Im bardziej zagbiamy si we wntrzu, tym siabszejest natenie przepywu. Odwrotnie ni na lotnisku w Roissy, gdzie z jakiego futurystycznio zaprojektowanego centrum kosmicznego", promieniigcejjn ku satelitom" itp., docieramy cakiem zwyczajnie ku... tradycyjnym samolotom. Jednak niespjno jest tutaj taka sama, (Co w Beaubourgu dzieje si z pienidzem, tym innego rodzaju pynom, co dnieje si ze sposobem jogo obiegu, emulgacji, radioaktywnego opadania?). Tego samego rodzaju sprzeczno tkwi rwnie w zachowaniach obsugi, przypisanej do wiclopostaciowej" przestrzeni 1 pozbawionej prywatnej przestrzeni pracy. Stojc i poruszajc si, ludzie udaj zachowanie eool, luniejsze, jednak jest ono bsrdzo wymodelowane, przystosowane do struktury" nowoczesnej" przestrzeni. Siedzc kady w swym kcie, ktrych jest oczywicie wiele, wyczerpuj a '? w samym wydzielaniu z siebie SO

sztucznej samotnoci, odbudowywaniu swej sfery". Tu rwnie mamy do czynienia z pikn taktyk odstraszania: skazujemy ich na wykorzystanie caej ich energii w akcie tej indywidualnej obrony. Co zadziwiajce, odnajdujemy tu L Karn sprzeczno, ktra waciwa jest rzeczy Beaubourg: ruchoma, Komutujca, cool i nowoczesna czsc zewntrzna wntrze kurczce si pod naciskiem dawnych wartoci. dzialnosci, przejrzystoci, wielopostaciowosci, konsensu i -kontaktu sankcjonowana z pomoc szantau zagroeniem bezpieczestwa, jest dzisiaj potencjalnie przestrzeni wszelkich stosunkw spoecznych. Naley do niej wszelki spoeczny dyskurs, n w tej perspektywie, podobnie jak w perspektywie obchodzenia si z kultur, Beaubourg - stojc w cakowitej sprzecznoci do swych jawnych celw - stanowi genialny pomnik naszej nowoczesnoci, Przyjemnie pomyle, e projekt jego wybudowania nie brodzi si w umyle jakiego rewolucjonisty, lecz trzewo mylcych wyznawcw istniejcego stanu rzeczy, pozbawionych jakiegokolwiek zmysu krytycznego, a zatem bliszych prawdzie, /dolnych w swym uporze skonstruowa i uruchomi maszyn nie podlegajc w gruncie rzeczy kontroli, nad ktr wadza wymyka im si z rk w wyniku sukcesu odniesionego pr?ez ni sam, i ktra stanowi najwierniejsze odbicie - nawet w swych sprzecznociach - obecnie istniejcego porzdku. Oczywicie, wszelkie treci kulturowe prezentowane w Beautaourgu s anachroniczne, poniewa waciwym odpowiednikiem owej architektonicznej powoki mogoby by jedynie puste wntrze. Oglne wraenie, jakie mona tutaj odnie, jest takie, s.a wszystko pogrone jest tu w stanie poddanej owocnej terapii piczki, e wszystko pragnie oywienia, a jest jedynie reanimacj, i e dzieje si tak wanie dlatego, e kultura jest marIwa, co Beaubourg odtwarza we wspaniay i godny podziwu sposb, cho niejako ze wstydem, podczas gdy naleaoby ow mier przyj z triumfem i wznie pomnik, a moe te antypomnik, odpowiadajcy fallicznej impotencji wiey Eiffela w epoce, w ktrej powslaia. Pomnik ku czci cakowitego odczenia, hiperrzeczywistosci i implozji kultury - zbudowany dzi dla nas tak

naprawd z elektronicznych obwodw, ktrych dziaaniu bezustannie zagraa niebezpieczestwo krtkiego spicia o skutkach na gigantyczn skal. Beaubourg sam w aobie jest ju kompresj, na wir dziel Csary wiefkipi postaci kuiturv ktra zmiadona 7i>s1;i"i 1 1 1 7 przez swj wasny ciar - podobnie jak ruchome samochody zamroone w przestrzeni geometrycznej bryy Tak jak auta Cesara, ocalone z jakiego fikcyjnego wypadku, nie nalecego Ju do przestrzeni zewntrznej, lecz immanentnego wobec metalicznej i mechanicznej struktury, ktry uczyniby z nich szecienne stosy elastwa, gdzie chaotyczne formy zoone z rur, dwigni, elementw karoserii, metalu i ludzkiego ciaa wewntrz zostayby wyciel a wykorzystaniem takiego geometrycznego wzoru, by zajmoway najmniejsz moliw przestrze w ten sam sposb kultura w Beaubourg zostaje zmiadona, zwinita, rozdrobniona i cinita w swych najmniejszych prostych elementach wizka, transmisyjna! nie funkcjonujcy jui metabolizm, zamroony jak mechanoid z dziedziny science-fietion, Jednak zamiast zgnie i skompresowa wszelk kultur w owej szkieletowej konstrukcji, ktra w kadym razie ma tak sara. Wystawia si Dubuffeta i kontrkulture, ktrych odwrcona symulacja suy jako odniesienie do i dla martwej kultury. W owym szkielecie, ktry mgby pehii funkcjo mauzoleum ku czci bezuytecznej operacjjnoci znakw, pod egid niemiertelnoci kultury wystawia si tam ponownie efemeryczne i samoniszczce si machiny Tinguely'ego. W ten sposb neutralizuje si wszystko zajednym zamachem: Tingudy zostajo zabalsamowany w muzealnej instytucji, Beaubourg ustpuje przed swymi Na szczcie, wszelki sytnulakr wartoci kulturalnych 30stiyc z sury unicestwiony przez zewntrzn architektur", ktra - ze swym szkieletem rur i wygldem przypominajcym budynek wystawienniczy na wiatowych targach, wraz- ze sw
Co* nnego je ssyz napierajc i kulturalny [ji ojukt Ke la z tego roskoaz (wr

(wykalkulowan?) kruchoci, dziaajc prewencyjnie na wsselk tradycyjn mentalno bd monumentalno, otwarcie ogasza takt, ze nasz czas nie bdzie juz nigdy trwaniem, ze jedyn nasz czasowoci jest przyspieszajca cyklicznos i recykling, kr/enie i przepyw pynw. Jedyn naaz kulturjest w gruncie rzeczy kultura wglowodorw, rafinaqi, krakowania, rozbijania i miadenia kulturowych czstek, ich rekombinacja pod postaci produktw syntetycznych. To wanie Beaubourg jako muzoum chcu ukry, lecz Beaubourgjako szkielet to ujawnia. I to decyduje ostatecznie o piknie konstrukcji i porace wewntrznych przestrzeni. W kadym razie sama ideologia produkcji kulturalnej" stanowi anl.yteze wszelkiej kultury, tak samo jak ideologia widzialnoci i wielopostaciowej przestrzeni: kultura jest miejscem tajemnicy, uwodzenia, inicjacji, ograniczonej wymiany symbolicznej w wysokim stopniu zrytualizowanej. Nikt nic nic moe na to poradzi. Tym gorzej dla mas, tym gorzej dla Beauuuurga. Co zatem naleaoby umieci w Beaubourgu7 Nic. Pustk, ktra oznaczaaby uniknicie wszelkiej kultury sensu i zmydu estetycznego, Lecz to jest wd przejawem zbytniego romantyzmu, nadal jest zbyt przeraajce i dotkliwe, owa pustka byaby cigle rwnoznaczna z antykulturowym arcydzieem. By moe naleaoby umieci tam wirujce lampy stroboi yroskopowe, obice przestrze, ktrej poruszajcym si u podstawy elementem byby ludzki thim? W istocie Beaubourg stanowi doskonale unaocznienie faktu, e porzdek symulakrw moe by podtrzymywany jedynie jako alibi uprzedniego porzdku. Tutaj, szkieletowa konstrukcja zoona z przepyww i pocze powierzchni przywaszcza sobie jako tre tradycyjn kultur gbi. Poprzedni porzdek symulakrw (porzdek sensu) dostarcza pustej materii (substancji) kolejnemu porzdkowi, ktremu nieznane jest ju nawet rozrnienie pomidzy znaczcym a znaczonym, form a treci, ktra j wypenia. Pytanie Co naleaoby umieci w Beaubourgu?" jest zatem absurdalne. Nie mona znale na nie odpowiedzi, ponie83

niewykonalne. Tutaj tkwi nasza prawda, prawda Mobiusa - niemoliwa do urzeczywistnienia utopia, nie ma co do tego wtpliwoci, lecz ktrej Beaubourg mimo wszystko dostarcza racji, w tej mierze, w jakiej kada zawarta w nim tre atanowi spmecmoS i zostaje z gry unicestwiona przez form, w ktrej A jednak - jednak... gdyby cos miao si znale w Beaubourgu - powinien to by labirynt, niekoczca si biblioteka na podlegajcym kombinatorycznej zasadzie planie architektonicznym, zalena od przypadku redystrybucja losu, na wzr gry bd loterii - krtko mwic, wszechwiat Borgesa - bd te okrne Ruiny- zwielokrotniony acuch jednostek nionych praktykowania fikcji). Przeprowadzano hy tu eksperymenty szczepieniem, implozj, zwielokrotnieniem, aleatorycznymi acuchami i ich zerwaniami - nieco podobnie jak w ELploratorium w San Francisco bd w powieciach Philipa Dicka - krtko mwic, kultura symulacji i fascynacji, a nic dawna kultura produkcji i sensu: oto, co mona by tam zaproponowa, co, co nie byleby aosn antykultur, Czy to moliwe? Nie tutaj, nigdzie. Od dsiaij jedyn prawdziw praktyk kulturow o charakterze masowym, nasz [nie rnicy), jest aleatoryczna praktyka manipulowania sensem w przestrzeni labiryntu, praktyka jednak sensu ju pozbawiona. Z drugiej jednak strony nie jest prawd to, e w przypadku Beaubourga zachodzi brak apjnoei pomidzy form w wypeniajc j treci. Byoby tak, gdybymy wierzyli w jakim stopniu oficjalnemu projektowi kulturalnemu. Jednak w tym przypadku mamy do czynienia /. czym przeciwnym. Beaubourg jest niczym wicej jak tylko zakrojonym na ogromn skal prejek-,. tom dziaa, majcym na celu przeobraenie owej synnej trdy-, cyjnej kultury sensu w aleatoryczny porzdek znakw, por dek symulakrw (trzeciego rzdu), doskonale odpowiadajcy ; porzdkowi przepyww i rur na fasadzie, W tym celu wain

po to, by wdroy masy w w nowy semiurgiesny porzdek, s one tutaj zapraszane - pod stojcym z nim w sprzecznoci pretekstem akulturowsnia ich do sensu i gbi. Naley zatem wyj od takiego oto aksjomatu: BeaubouTg jest pomnikiem kulturowej prewencji. Za muzealnym scenariuszem sucym jedynie ocaleniu humaniatycznej fikcji kultury kryje si prawdziwa praca mierci kultury, a masy zachcane s radonie do tego, by podjy prawdziw prac kulturowej aobyr

A one daj si na to zapa. Tu tkwi najwiksza ironia Beaubourga: masy szturmuj Centrum Pompidou nie dlatego, e lini si na myl o kulturze, ktrej byy pozbawione od wiekw, lecz z tego powodu e po raz pierwszy nij okazj masowo bra udzia w lej wielkiej pracy aoby po kulLurae, ktrej w gruncie rzeczy tak naprawd zawsze nienawidziy Nieporozumienie jest zatem cakowite, skoro uznajemy Beaubourg za maaow kulturow mistyfikacj. Masy przypuszczaj szturm na Centrum Pompidou po to, by czerpa rozkosz z owego umiercenia, owego wiartowania i rozkadu. operacyjnego sprostytuowania kultury, ktra w kocu zoataje unicestwiona, wczajc w to wszelk kotltrkultur, bdc niczym wicej jak jej apoteoz. Masy przypuszczaj szturm na Beaubourg w taki sam aposb, jak biegn na miejsce katastrofy, z rwnie wielkim rozpdem i uniesieniem. Lepiej rzecz ujmujc: one same s katastrof Beaubourga. Ich liczebno, tratowanie przez nie wszystkiego, co napotykaj po drodze, ich fascynacja, ich niepohamowana dza zobaczenia wszystkiego i moliwoci manipulowanie wszystkim, jest zachowaniem obiektywnie zgubnym i nioscym katastrofalne skutki dla caego togo przedsiwzicia. Problemem jest nio tylko to, e ich ciar stanowi zagroenie dla budynku; ich przyczepno, ich ciekawo unicestwia same treci owej kultury oywiania. w szturm jest cakowicie niewspmierny z tym, co zamierzano uzna za eel kulturalny, jest jego radykalnym zaprzeczeniem, zarwno w swym ekscesie, jak i sukcesie. Zatem to masa peni funkcj katastrofalnego czynnika w tej strukturze katastrofy, to ramo masa kadzie kres masowej kulturze,

Krc w przestrzeni przejrzystoci, przeksztaca si c rzecz jasna w przepyw czy strumie, lecz jednoczenie, popr sw nieprzejrzysto i bezwadno, kadzie kres owej wielopoptaciowej" pi-Knrti.rzeni. Zachca si j do uczestnictwa, do symulacji, do gry modelami - masa rndzi sobie jeszcze lopioj: uczestniczy i manipuluje w tak doskonay apnsb, e wymazuje; wszelki sens, ktry starano si nada tym operacjom i zacz stanowi zagroenie dla samej infrastruktury budynku. W ten sposb swego rodzaju parodia, hipersymulacja jako odpowie na symulacj kulturow niezmiennie przemienia masy, ktre , miay stanowi jedynie inwentarz, rezerw kultury wsprawem morderstwa dokonanego na owej kulturzo, ktrej Beaubour. by jedynie wstydliwym wcieleniem. Naleaoby przyklasn owemu sukcesowi systemu kultu- i rowej prewencji. Wszystkim antyartystom, lewakom i tym, kt-. rzy ywi pogard dla kultury, nigdy nio udao sie osig choby w przyblieniu takiej skutecznoci odstraszania, j osigna owa monumentalna czarna dziura, jak jest Beau- : bourg. Jest to przedsiwzicie prawdziwie rewolucyjne i to wa-1 nie dlatego, e jest mimowolne, bezsensowna i niekontrolowa-, ne, podczas gdy wszelkie sensowne dziaania majce na celu po-: oenie kreau kulturze przyczyniaj si -jak wiemy tylko do \ jej wskrzeszenia.

go rodzaju prac uu chodzi - prac sprawdzania, sondaowego badania, kontrolowanego przepytywania: ludzie przychodz tupytania, ktre mog sobie zada, bd raczej sami pojawi/ nic ,;VAo odpowied na funkcyjni* i kontrolne pytanie, ktre stanoniamy tu do czynienia z zaprogramowan dyscyplin, ktrej wymogi ulegy zatarciu za rwni pochy tolerancji. Z dala od tradycyjnych instytucji kapitau, hipermarket bd Beaubourg jako hipermarket kultury" stanowi ju model wszelkiej moliwej postaci przyszej i odbywajcej si pod pen kontrol socjalizacji: ponowne scaociowanie i ujednolicanie w formie jednorodnej czasoprzestrzeni wszystkich rozproszonych funkcji ciaa i ycia spoecznego (praca, czas wolny, rodki przekazu, kultura), retranskrypcja wszystkich stojcych ze sob w sprzecznoci przepyww w kategoriach obwodw ocalonych Czasoprzestrze wszelkiej operacyjnej symulacji ycia spoecznego. W tym celu masa konsumentw powinna by rwnowana bd rwnorzdna wzgldem masy produktw. To zestawienie i stopienie tych dwch mas dokonuje si zarwno w hipermarkeciejakiwBeaubourgu, co czyni z nich co cakowicie innego od tradycyjnych orodkw kultury (muzew-pomnikow, galerii, bibliotek, domw kultury itp.). Tutaj wytwarza si mas foytyczn, po ktrej osigniciu towar staje si hipertowarujn, a kultura hiperkultur, co oznacza, ze nie jestjuz ona zalena od dajcych si odrni wymian czy okrelonych potrzeb, lecz wie si ze swego rodzaju cakowicie deskiyptywnym uniwersuin bd obwodem scalonym, w ktrym impuls przebiega z jednego miejsca do drugiego, z nieustajc transmisj wyborw, lektur, odniesie, marek, dekodowania. W tym miejscu celem obiektw kulturowych, podobnie jak gdzie indziej przedmiotw konsumpcji, jest nic innego jak podtrzymywanie wszystkich w stanie scalonej masy, sterowanego elektronicznie strumienia, markecie, hiperrealnoci towaru - i tego oto uezymy si w iSeaubourgu: hiperrealnoci kultury. Owo cicie, przegrupowanie i przeklasyfikowanie, interferenga wszystkich kultur, owa bezwarunkowa estetyzacja sta-

ktr gmach traktuje jako rodzaj konwertora, jako camera ob- j kadw i wydajnoci -dokadnie w laki sam sposb, w jaki rafi- j neria przerabia produkty naftowe lub masy surowca. Nigdy wczeniej bardziej oczywistym nie ata si fakt, e j tre- tutaj kultura, gdzie indziej informacja bdi*towar- sla-.j nowi jedynie fantomowy nonik operacji samego medium, kt- j rego funkcja polega zawsze na tym, by naindukowa masy, wy- $ tworzy jednorodny, ludzki i umyaiowy, strumie. Masowy! ruch, ndbywsjacy si w obu kierunkach, podobny do wahado-1 wego ruchu oab dojedajcych z przedmie i korzystajcych i z komunikacji podmiejskiej, pochanianych i wyrzucanych ! o ustalonych godzinach przez ich miejsce pracy. I wanie o s 86

nowica o hiperrealnoci kultury, rozpoczynaj si ju wraz z pojawieniem ai tradycyjnie pojmowanego muzeum, jednak muzeum jest nadal pamici Nigdy wczeniej w rwnym atopmujak tutaj kultura nie stracia, pamici no rzecz procesu magazynowania i funkcjonalnej redystrybucji. Tumaczy to za fakt o oglniejszym charakterze, polegajcy na tym, e wszdzie w cywilizowanym" wiecie budowanie magazynw dla przedmiotw pocigno za sob uruchomienie dopeniajcego proceau magazynowania ludzi: kolejki, oczekiwanie, korki uliczne, koncentracja, libfit. Oto prawdziwa masowa produkcja", jednak nie w znaczeniu produkcji masowej iloci dbr bd produkcji na uytek maa, lecz produkcja samej masy. Masa jako kocowy produkt kadego spoeczestwa, kadca tym samym jednak kres spoeczestwu, gdy maaa, co do ktrej chce ai nas przekona, e to one jest tym, co spoeczne, jeat - przeciwnie miejscem implozji sfery spoecznej. Mesa stanowi sfer coraz bardziej zagszczon, nr ktrej implozji i uthloniciu w proce.iii: nieprzerwanej symulacji ulega wszystko to, co spoeczne. Std Sw efekt wklsego zwierciada: ujrzawszy mas wewntrz, skuszone tym widokiem masy same bd skonne przyby. Typowa metoda atosowana w marketingu: wszelka ideologia przejrzystoci wanie std czefpie swj sens.Auciekajcsidoinacenizacji wyidealizowanego i pomniejszonego modelu, ywimy nadziej na przyspieszenie i zwikszenie siy tijenia, na doprowadzenie do automatycznej aglutynacji kultmy na wzr aamoczynnego i mechanicznego skupiania ai mas. Mamy tu do czynienia 'i, tosamymi ze soor^ procesami: operacja jdrowej reakcji acuchowej jest tym aamym, co epekularne dziaanie biaej magii. Beaubourg staje ai w ten sposb po raz pierwszy w skali kuilury tym, czym hipermarket byi w skali handlu: doskonaym, operatorem cyrkulacji, wiadectwem czegokolwiek bd (towaru, kultury, tumu, spronego powietrza), za spraw siuego wasnego przyspieszonego krenia. Jednak jeli magazynowanie przedmiotw pociga za sob rwnie magazynowanie ludzi, to przemoc krawcu si w skadowaniu przedmiotw puciga za sob przeciwstawn przemoc czowieka.

W kadym procesie magazynowania ukryta jest przemoc, istnieje rwnie przemoc waciwa i swoista dla kadej masy ludzkiej, wynikajca z faktu charakteryzujcej j implozywnoci - przemoc waciwa jej chceniu, zwizana z jsj zagszczaniem si wok wasnego rodka bezwadnoci. Masa stanowi rodek bezwadnoci, a tym samym take orodek cakiem nowej i niewytumaczalnej przemocy, odmiennej od tej, ktra miaa charakter wybuchowy. Masa krytyczna, masa implozyjna. Przekroczenie granicy .10 000 jednostek pociga za sob ryzyko demontau" konstrukcji Beaubourga. Niech masa namagnesowana przez struktur stanie si niszczycielsk zmienn samj struktury - jeli pomysodawcy tego wanie pragnli (lecz czy mona si tego spodziewa?), jeli w ten sposb zaprogramowali moliwo pooenia za jednym zamachem kresu architekturze i kulturze wwczas Beaubourg stanowi najbardziej miay i nowatorski obiekt, najbardziej udany happening naszego wieku. Zdemontujcie Beaubourg! Haso nowej rewolucji. Nie warto go podpala, nie warto go kontestowa. Naprzd! To najlepszy sposb, by go zniszczy. Sukces Beaubourtfa nie atanowiju tajemnicy: ludzie przybywaj tam wionie po to, szturmuj ten gmach, ktrego krucho tchnie ju katastrof, w jednym jedynym celu-po to, by spowodowa jego rozkad. Oczywicie ludzie ci s posuszni imperatywowi prewencji: dostarcza si im przedmiotu do spoycia, kultury do poarcia, budowli do rozporzdzania. Zarazem d, celowo i z rozmyem, cho o tym niewiedz, dojgo unicestwienia Siturmjest jedynym aktem, na ktry moe zdoby ai masa jako taka - masa dziaajca jak pocisk, masa, ktra rzuca wyzwanie gmachowi masowej kultury, maaa, ktra puprzez wasny ciar, a zatem waciwo w najwyszym stopniu pozbawion eensu, najbardziej idiotyczn i najmniej kulturaln ze wszystkich, podejmuje wyzwanie kulturalnoci rzucono jej przez Beaubourg. Na wyzwanie masowej akulturacji do wyjaowionej kultury masa odpowiada destrukcyjnym uderzeniem, ktrego przedueniem staje si brutalna manipulacja. Ka umysow prewencj masa odpowiada bezporedni i fizyczn akcj odstraszajc. Oto jej wasne wyzwanie. Jej podstp, polegajcy na tym, by odpowie-

dzie z uyciem tych samych rodkw, za ktrych pomoc si j pobudza i przyciga, polegajcy jednak rwnie na czym wicej -jego celem jest odpowiedzie na symulacj, w ktrej si mas tecznego, wykraczajcego pozsjej cele i uziaiajcggojab niszczycielska hipersymulacja 1 6 . Ludzie pragn zdoby wszystko na wasno, wszystko spldrowa, wszystko poire, wsiystkiin manipulowa. Widzenie, nym masowym afektem s uczucia wice si z moliwoci rozporzdzania. Organizatorw (oraz artystw i intelektualistw) przeraa owa niekontrolowana kapryno, gdy* jedynym, na co licz, jest przyuczenie mas do spektaklu kultury, Nie spodziewaj si o w czynnej, niszczycielskiej fascynacji, pierwotnej i gwatownej odpowiedzi na dar niezrozumiaej kultury,

Panika w zwolnionym tempie, pozbawiona zewntrznej przyczyny. Jest to przemoc tkwica wewntrz nasyconego ukadu. ImphjaEeaubourgnie mgby spon, bynajmniej, wszysUsu zusLuju jakiegokolwiek, choby wyobraonego, moliwego scenariujza dla tego typu budynku. To implozja jest jedyn potencjaln form zniszczenia owego czwrkowego cybernetycznego i kombinatorycznego s w ^ Q a . Obalenie, pene przemocy zniszczenie jest odpowiedzi na ri, systemw kombinatorycznych i przepyww jest regresja i implo^ja. Podobnie rzecz si ma w przypadku instytucji, pastwa, ckhploiji wskutfik nadmiernego nagromadzenia sprzecznoci, nie jest wanie niczym wicej jak mrzonk. Tym, co si wydarza, jest w rzeczywistoci to, e instytucje samoczynnie imploduj w wyniku nadmiernej iloci rozgazie, przecie ukadw sprzenia zwrotnego, zbytnio roi budowanych obwodw kontrolnych. Wadza implodje, oto jej dzisiejszy sposb na i niknicie. Podobnie rzecz si ma z miastem. Poary, wojny, epidemie, rewolucje, kracowa przestpczo, katastrofy; caa problemawobec miasta, ma w sobio co; archaicznego w stosunku do prawdziwego aposobu na unicestwienie. Nawet plany budowy podziemnych miast - chiska, wersja pogrzebania struktur i konstrukcji - s naiwne. Miasto nie odtwarza si ju zgodnie z oglnym schematem reproduk^i, klry zaleny jest jeszcze od oglnego schematu produkcji, ani zgodnie ze schematem podobiestwa, ktry zaleny jest jeszcze ud schematu przedstawienia (w ten sposb odbudowywao si miasta po drugiej wojnie wiatowej). Miasto nie powstaje ju ; martwych, nawet w swej istocie - odtwarza si na matrycy pewnego rodzaju kodu genetycznego, umoliwiajcego powtarzanie jego wzoru nieskoczon ilo razy na podstawie zgromadzonej cybernetycznej pamici. Skoczya ai nawet utopia 91

Beaubourg mg albo powinien byl znikn nazajutrz po otwarciu, zdemontowany i spldrowany przez tum, dla kL<Vego stanowioby to jedyn moliw odpowied n absurdalne wyzwanie przejrzystoci i demokratycznoci kultury - kady mgby zabra ze sob jedn rub, fetysz owoj kultury, ktra sama &tala si fetyszem. Ludzie przychodz tu dotyka, patrz tak, jak gdyby dotykali, ich spojrzenie jest jedynie jednym z wielu aspektw dotykowej manipulaiai. Chudli lu oczywicie o uniwersum dotykowe, ju nie wzrokowe czy dyskursywne, a ludzie zostaj bezporednio zaangaowani w ten proces: manipulowa / by manipulowanym, wentylowa / by wentylowanym, kry / powodowa krenie - co nie naley ju do porzdku przedstawienia ani dystansu czy refleksji. Jest to co, co przypomina raczej panik i paniczny wiat.

111 Wobc owci masy k]ytycsnej i jej radykalnego, penego zrozumie parcia dla Bs&ubmirga, na kpin lakrawa manifestacja studentw Vii

Borgesa, utopia mapy pokrywajcej caie terytorium i podwajajcej je w caoci: dzi symulakr nie ma ju zwizku z kopiowaniem czy reduplikaej, lecz ?. genetyczn miniaturyzacj. Koni przedstawienia orai imploja, rwnie tutaj,, wszelkiei przestrzeni w nieskoczenie malej objtoci pamici, ktra o niczym nie zapomina i nie naley ju do nikogo. Symulacja o charakterze nieodwracalnym, immanentnym, corax gciej upakowanym, potencjalniB nasycona, ktra ju nigdy nie ulegnie wyzwalajcej eksplozji. Bylimy kultur wyzwalajcej przemocy (racjonalnoci). Niezalenie od tego, czy bya to kultura kapitau, uwolnienia sit produkcyjnych, nieodwracalnego poszerzenia pola rozumu i pola wartoci, przestrzeni zdobywanej i kolonizowanej, pki nie osigna charakteru uniwersalnoci - czy te kultura rewolucji, ktra antycypowaa przysze formy spoeczestwa i spoecznej energii - schemat pozostaje ten sam: schemat sfery w stadium ekspansji dokonujcej si poprzez fazy powolni; bd gwatowne, schemat wyzwolonej energii - wyobraenie l'rzemoc, ktrti towarzyscy tej kulturze, to przemoc rod/ca poszerzony wiat: przemoc produkcji. Przemoc ta jest dialektyczna, energetyczna, katarktyczna. To wanie j nauczylimy ai analizowa, to ona wydaje si nam bliska i znajoma: przemoc, ktra wytycza drogi ycia spoecznego i prowadzi do nasycenia cafego pola spoecznego. Jest to przemoc okrelona, analityczna, Zupenie innego rodzaju przemoc objawia si dzisiaj, jest tn przemoc, ktrej nie potrafimy ju zanalizowa, poniewa wymyka si ona tradycrfnemu schematowi przemocy eksplozywnej: jest to przemoc imploiywna, wynikajca ju nie z poszerzeniu systemu, lecz z jego nasycenia i skurczenia, podobnie jak w przypadku fizykalnych systemw gwiezdnych. Przemoc tu jest konsekwencj nadmiernego zagszczenia ukadu spoecznogo, stanu przeregulowania systemu, przecienia sieci (wiediy, informacji, wadzy) i hipertrofii kontroli blokujcej wszelkie Przemoc tajest dla nas niezrozumiaa z tego oto powodu, s wszelkie nasze wyobraenia zesrodkowuj si wok logiki sys-

tomw znajdujcych si w stadium ekspansji. Jest nieczytelna dlatego, e jest nieokrelona. To za z tego wzgldu, e aleatoryczne modele, ktre zastpiy klasyczne deterministyczne modele przyczynowoci, zasadniczo si od nich nic rni. Stanowi wyraz przejcia od okrelonych systemw ekspandujcych do systemw produkcji i ekspansji we wszystkich moliwych kierunkach - promienicie bd rizomatycznie, to bez znaczenia wszelkie filozofie rozbicia i rozproszenia energii, promiew tym samym kierunku, ku nasyceniu nk po nrymniejsze uczcimy i ku nieskoczonoci sieci. Rnica pomidzy tymh co molowe a tym, co czsteczkowe dotyczy jedynie rodzaju modulacji i jest by moe ostatni z rozmc w zasadniczym energetycznym procesie rozwoju ekspandujcych systemw. Co innego gdy przechodzimy z millenarystycznej fazy wyswego rodzaju maksymalnego poziomu promieniowania (pod tym ktem naley przyjrze si ponownie Bataille'ow6kim pojciom zatraty i wydatkowania oraz mitowi solarnemu o niewyczerpywalnoci promieniowania, na ktrym autor opiera sw antropologi zbytku: to ostatni wybuchowy mit promieniowania w obrbie naszej filozofii, w gruncie rzeczy ostatni fajerwerk ekonomii ogolnei, locz dla nas me ma tojuz znaczeniu), do fazy regresji ycia spoecznego - dokonujcego si na ogromn skal odwrcenia pola, gdy osignity zostaje ju punkt nasycenia Systemy gwiezdne rwnie nie przestaj istnie, gdy ich energia promieniowania ulegnie rozproszeniu: implodm w procesie przebiegajcym pocztkowo powolnie, nastpnie stopniowo przyspieszaj- ulegaj skurczeniu przy nieprawdoniajcymi w3zelk energie z otoczenia, pki nie stan si czarnymi dziurami, w ktrych wiat taki, jak myg" pojmujemy, jak te promieniowanie i nieskoczony potencja) energii, ulegaj zniesieniu. By moie wielkie metropolie - one z pewnoci, jeli ta hipoteza ma choby odrobin sensu - stay si w tym znaczeniu orodkami implozji, orodkami absorpcji i resorpcji samej afery

spoecznej, ktrej zloty wiek, wsplcaesny podwjnemu pojciu kapitau i rewolucji, bez wtpienia ju min. Spoeczestwo, w sposb powolny bd gwatowny, ulega uwsteeznienru w polu bezwadnoci, ktre otacza ju sfer polityczn. (Przeciwstawna energia?). Naley wystrzega si uznania implozji za proces negatywny, przebiegajcy bezwadnie, dziaajcy wstecz, co narzuca nam sam jzyk, promujcy przeciwstawne kategorie ewolucji czy rewolucji. Implozja jest swoistym procesem o nieprzewidywalnych konsekwencjach. Maj 1968 roku byt niewtpliwie pierwszym wydarzeniem imploaywnym, wbrew zabiegom majcym na celu przewartociowanie go w kategoriach rewolucyjnej prozopopei, byt on gwatown reakcj na nasycenie pola ftpolecznego, retrakuj, wyzwaniem rzuconym hegemonii ycia spolecznago, co skdind stao w sprzecznoci z ideologi samych jego uczestnikw, sdzcych, e poszerzaj poie spoeczne - oto wadajce nami bezustannie wyobraenie. Znaczca wikszo wydarze roku 1968 moga jednak nadal by wynikiem owej rewolucyjnej dynamiki i wybuchowej przemocy, w tym samym czasie rozpoczo si jednak rwnie co innego: gwatowny proces uwstocznionia si sfery spoecznej w tym okrelonym punkcie oraz wynika ze, w krtkim okresie czasu, nagl implozja wadzy, ktra od owego momentu nie ustaje - tym, co noj, instytucji, wtadzy, a nio jaka niespotykana rewolucyjna dynamika. Przeciwnie, sama rewolucja, idea rewolucji rwnie ulega implozji, ktra jest bardziej brzemienna w skutki ni saOezywiScie od roku 1968 i d?iki niemu sfera spoeczna, podobnie jak pustynia, powiksza si - uczestnictwo, zarzdzanie, powszechna samorzdno itp. -jednakjednoczenie zblia si ona pod wieloma i to coraz liczniejszymi wzgldami do punkti swego zaniku i calku witej regresji. Powolny wstrzs, niezrozumiay dla rozumu historycznego.

Hipermarket i hipertowar
Ju w promieniu trzydziestu kilometrw strzaki kieruj nas ku owym wielkim centrom sortowania i selekcji, ktrymi s hipermarkety, ku tej hiperprzestrzeni handlu, w ktrej wypracowuje si t. wielu stron now form ycia spoecznego. Trzeba zwrci uwag na to, w jaki sposb hipermarket zesrodkowuje i dokonuje redystrybucji caej okolicy i jaj ludnoci, w jaki sposb koncentruje i racjonalizuje rozkad zaj, trasy, dziaania powodujc ogromny ruch odbywajcy si w obu kierunkach, przypominajcy do zudzenia ruch osb dojedajcych z przedmie i korzystajcych z komunikacji podmiejskiej, pochanianych i wyrzucanych o ustalonych godzinach przez ich miejsce pracy. W istocie chodzi tu jednak o innego rodzaju prac, prac akulturacji, konfrontacji, badania, kodu i spoecznego osdu; ludzie przybywaj tu po to, by odnale i dokona selekcji pr^-fidmiotw-odpowiedzi na wszelkie pytania, ktre mog sobie zada, bd raczej sami pojawiaj si? jako odpowied na funkcyjne i kontrolne pytanie, jakim s przedmioty. Przedmioty nie s ju towarami, nie s ju nawet w sensie cisym znakami, ktre mona by odczyta i ktrych sens oraz przekaz naleaoby sobie przyswoi, stanowi raczej eat, to one zadaj nam pytania, a my zostajemy wezwani, by udiieli na nie odpowiedzi, ktra zawarta jest w samym pytaniu. W podobny sposb funkqonu]e wszelki medialny przeks: nio chodzi tu ani o informacj, ani o komunikacj, mamy tu do czynienia z referendum, bezustannym testera, zaptlon odpowiedzi i potwierdzeniem kodu. Brak gebi, brak perspektywy, brali finii ucieczki, wzdiuz ktrych mogoby si zagubi spojrzenie, totalny ekran, gdzie tablice reklamowe i same produkty w swej nieprzerwanej ekspn95

zycji odgrywaj rol nastpujcych jeden po drugim i rwnowanych sobie znakw. Zatrudnia si [U pracownikw zajmujcych si wycznie tym, by przywrci do porzdku proscenium, ekspozycyjn powierzchni, na ktrej konsument mgby poprzea swj wybr dokona jakiej wyrwy. Samoobsuga powiksza jeszcze w brak gbi: ta sama jednorodn przestrze, pozbawiona mediacji, czy ludzi i rzeczy, jest to przestrze bezporedniej manipulacji. Lecz kto tu kim manipuluje? Nawet represja zostaje wczona jako znak w to uniwersum symulacji. Represja, ktra staa ei prewencj, jest jedynie dodatkowym znakiem w uniwersum perswazji. Obwody telewizji przemysowej majceg zapobiega kradzieom same stanowi. element symulacyjnej dekoracji. Doprowadzony do doskonaoci nadsr nad wszelkimi miejscami wymagaby urzdze kontrolnych o wiele bardziej skomplikowanych i wyrafinowanych ni sam sklep. To za nie byoby opacalne. Instaluje si zatem aluzj do represji, jedynie oznaki" tego porzdku, znaki te mog wobec tego wspistnie ze wszystkimi innymi, rwnie wraz z przeciwstawnym nakazem, na przykad takim, ktry ukazuje si na ogromnych tablicach, zachcajcych was do tego, bycie si odpryli i dokonali wyboru w penym spokoju ducha. Tablice tg jednak w swej istocie, w rwnie doskonay bd rwnu bezskuteczny sposb jak policyjna" telewizja, Siedz was i nadzoruj. To ona was obserwuje, wy sami si w niej przegldacie, zmieszani z innymi w tumie; jest ona pozbawionym podlewu zwierciadem konsumpcyjnej aktywnoSci, gr podwojenia i powtrzenia, zamykajc ten wiat w obrbie jego samego. Istnienie hipermarketu jest nieodczne od istnienia okala-' jcych i karmicych go autostrad, parkingw z ich kolejnymi warstwami samochodw, komputerowych terminali - i jeszcze ,! dalej, w koncentrycznie rozchodzcych si krgach, od caego 5 miasta jako totalnego inkt.jonalriego ekranu aktywnoci. Hiper- : market przypomina wielk fabryk montaow, do tego niemal ( stopnia, e podmioty (bd przedmioty), ruchome i zdecentro- ] wane, zamiast hy sptane acuchem pracy przez jaki racjo-, nalny i bezustanny przymus, sprawiaj wraenie, jak gdyby j przemieszczay si z jednego ogniwa acucha do drugiego po j zupenie przypadkowych trajektoriach. Kolejno, selekcja,'

kup rwnie rzdz si przypadkiem, w odrnieniu od dziaalnoci jak jest praca. Mimo wszystko mamy tu jednak do czynienia z acuchem, zaprogramowan dyscyplin, ktrej zakazy ulegy zamazaniu za spraw rwni pochyej tolerancji, dostpnoci i hipcrrealnoci. Hipermarket, wykraczajc pn?a funkcje penione przez fabryk i tradycyjne instytucje kapitau, stanowi model wszelkiej przyszej postaci kontrolowan socjalizacji: ponowne scaociowanie i ujednolicenie w formie jednorodnej czasoprzestrzeni wszelkich rozproszonych funkcji ciaa i ycia spoecznego (praca, czas wolny, ywno, higiena, transport, rodki przekazu, kultura); cetranskrypcja wszelkich sprzecznych ze sob przepyww w kategoriach obwodw scalonych; czasoprzestrze wszelkiej operacyjnej symulacji yda spoieeznego, kadej struktury rodowiska i ruchu. Istnienie hipermarketu, jako futurystycznego, zwrconego w przyszo modelu (przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych), jest wczeniejsze ni istnienie samoj aglomeracji, to on daje powd dla jej pojawienia si, podczas gdy tradycyjny rynek znajdowa si. w samym rodku miasta, by miejscem, gdzie miasto i wie spotykay si ze sob. Hipormarket stanowi wyraz caego stylu ycia, z ktrego zniknela nie tylko wie, lecz rwnie miasto, ustpujc miejsca aglomeracji" - funkcyjnemu, w peni oznakowanemu wielkomiejskiemu strefowaniu, ktrego hipermarkotjesl. ekwiwalentem, modelem w skali mikro w obszarze konsumpcji. Jednak jego rola oaieko wykracza poza Konsumpcj", a znajdujce ai w nim przedmioty pozbawione s odrbnej realnoci: tym, co matu najwiksze znaczenie,jest ich seryjny, okrny, spektakularny ukad, bdcy modelem przyszych stosunkw spoecznych. Forma" hipermarketu moe nam w ten sposb pomc zrozumie, o co chodzi 'A owym wieszczonym kocem nowoczesnoci. Wielkie miasta w przecigu okoio stu lat US50-1S50) byy wiadkami narodzin pokolenia wielkich nowoczesnych" (wiele z nich w taki czy inny sposb noailo to miano) domw towarowych, jednak ta gruntowna modernizacja, owizana 7, unowoczenieniem rodkw transportu, nie wstrzsna wielkomiejsk struktur. Miasta pozostay miastami, podczas gdy nowopowstajce miasta stay si satelitami i uzaleniy si od hiper-

Implozja sensu w rodkach przekazu

Istniejemy we wszechw i ktrym jest i Wyjanienia tego stanu rzeczy dostarczy mog trzy ponisze hipotezy! Albo informacja wytwarza sens (czynnik negentropowy), lecz nie udaje si jej zrwnoway gwatownego ubytku znaczenia we wszystkich dziedzinach. Daremnie staramy si wprowadzi ponownie - la porednictwem coraz wikszej liczby mediw - przekaz i tre, gdy ubytek, zagada sensu postpuje wybciej ni prby ponownego jego wprowadzenia. W tym przypadku naley odwoa si do produktywnoci bazowej - po to, by zastpi wadliwe rodki przekazu, Na tym polega cala ideologia wolnego stwa, mediw zwielokrotnionych w postaci niezliczonych indywidualnych jednostek nadawczych, a tym bardziej ideologia antymediw" (pirackich radiostacji itp.l. Albo informacja nie ma nic wsplnego ze znaczeniem. Jeat czym zupenie innym, operacyjnym modelem nalecym tJo odmiennego porzdku, jeet zewntrzna wobec sensu i jego krenia w sensie cisym. Na tym polega hipoteza Claude's Shannona: hipoteza czysto instrumentalnej sfery informacji, medium technicznego nieuwiklanego w jakakolwiek celowo sensii, ktra tym samym rwnie nie powinna podlega jakimkolwiek sdom wartociujcym. To rodzaj kodu, ktrym moe by take kod genetyczny: jest on tj-m, czym jest, funkcjonuje tak, jak funkcjonuje, asenajeat czym odmiennym, pojawia si jak gdyby w nastpstwie, jak w Przypadku i koniecznoci Jacques'a Montida. W iym przypadku po proaLu nie byIflby znaczcego zwizku pomidzy inflacj informacji a dcflacj sensu.

 Albo wrcz przeciwnie, istnieje cisk i konieczna wspzaleno pomidzy jednym i drugim, o tyle, o ile informacja ma bezporednio niszczycielski charakter i neutralizuje sens i znaczenie. Ubytek sensu jest bezporednio zwizany z rozpuszczajcym, odstraszajcym dziaaniem informacji, mediw i rodkw masowego przekazu. Hipoteza trzecia jest najbardziej interesujca, lecz stoi w sprzecznoci z wszelkimi oglnie przyjtymi przekonaniami. Wszdzie miar socjalizacji jest stopie podatnoci na dziaanie przekazw medialnych. Zdesocjalizowany bd potencjalnie aspoeczny jest ten, kto jest w niewystarczajcym stopniu podatny na dziaanie rodkw przekazu. Wszdzie uwaa si. e informacja powoduje przyspieszenie krenia sensu, wytwarza warto dodan sen3U, stanowic odpowiednik wartoci ekonomicznej pochodzcej z przyspieszonego obrotu kapitau. Uznaje stwo osiga tu ogromne rozmiary, pomimo to - na co panuje powszechna zgoda - w sumie powinna pojawi si nadwyka sensu, ktrej redystrybucji mona by dokona a po najmniejsze szczeliny gmachu spoecznego - podobnie jak - na co rwnie panuje powszechna zgoda - materialna produkcja, pomimo swoich dai do coraz wikszej zamonoci i spoecznej harmonii. Wszyscy jestemy wspwinni powstania tego mitu i uporczywego przy nim trwania. To affa i omega naszej nowoczesnoci, bez niego wiarygodno naszej organizacji spoecznej legaby w gruzach. Jednak faktem jest, e wali ai ona w gruzy, i dzieje si tak z tego wanie powodu. Gdy tam, gdzie -jak sdzimy - informacja wytwarza sens, dzieje si C O E wrcz przeciwnegoInformacja poera wasn tre. Pochania komunikacj i sfer spoeczn. Dzieje si tak z dwch powodw: 1. Zamiast sprzyja komunikowaniu, informacja wyczerpuj wyczerpuje si w inscenizowaniu sensu. Dokonujcy si na ogromn skal proces symulacji, ktry tak doskonale znamy. Wywiady-rzeki, gosy i gadanina, telefony od telewidzw i suchaczy, wielokierunkowa interaktywno, sowny szanta; To
102

was dotyczy, to wy jestecie wydarzeniem itp.". W coraz wikszym stopniu informacj opanowuj i pochaniaj tego rodzaju widmowe treci, wadz nad ni zdobywaj dziaajce homcopatycznic wszczepy, ugarniaj sen na jawie o komunikacji. Ukad obwodowy, w ktrym inscenizuje si pragnienie widowni, antyteatr komunikacji, ktry -jak wiemy - jest jedynie negatywem powtrnej obrbki i odzysku tradycyjnych instytucji, ukadem scalonym negacji. Ogromna energia zaprzona do tego, by trzyma na wycigniecie rki w symulakr, po to, by unikn gwatownej desymulucji, w wyniku ktrej zmuszeni bylibymy stawi czoa nagiej rzeczywistoci radykalnej utraty sensu. Nie warto sobie zadawa pytania, czy to owa utrata komunikacji pociga za sob eskalacj symulacji, czy le symulakr istnieje wczeniej, symulakr, ktrego celem jest prewencja, uprzedzenie i udaremnienie z gry wszelkiej moliwoci komunikacji (precesja modelu kadca kres rzeczywistoci). Nie warto sobie zadawa pytania, ktra /, kategorii jest pierwsza, adna z nich, to proces przebiegajcy po kole - symulacja, hiperrzeczjwistos. Hiperrealnos komunikacji i sensu. Bardziej realna ni sama rzeczywisto. W tsiki oto sposb rzeczywisto ulega uniesieniu. W ten sam sposb, jak komunikacja w obwodzie zamknitym, funkcjonuje ycie spoeczne, jako uuda - do ktrej docza sio polega mitu. Zaufanie, wiara w informacj wie si z tym tautologicznym dowodem, ktrego system dostarcza sam z siebie, w znakach podwajajc rzeczywisto, ktrej nie da si ju odnale. Mona jednak sdzi, eki zaufanie jest rwnie dwuznaczne jak to, ktre towarzyszyo mitom w spoeczestwach pierwotnych. Wierzymy w informacj i jednoaenie nie wierzymy. Nie zadajemy sobie pyta. Doskonale wiem, lecz pomimo to...'. Ten rodzaj odwrconej symulacji stanowi w maaie, dla kadego z nas, odpowied na ow symulacj sensu i komunikacji, w ktrej wieA nas ton system. Odpowiedzi na tautolugiczno systemu jest nieokrelonod, odpowiedzi na proces prewencji - zniechcenie lub wiecznie tajemnicza wiara. Mit istnieje, lecz naley wystrzeK U si. uznania, e ludzie w niego wierz: na tym wanie polega puapka myli krytycznej, ktra moe sit rozwija jedynie w oparciu o zaoenie o naiwnoci i gupocie mas.
103

- Uprotz owej spotgowanej inscem^a^fi komunikacji, rodki masowego przekazu oraz wymuszana informacja nadal dokonuj dziefa nieodwoalnej destrukturyzacji sfery spoecznej. W ten sposb informacja rozpuszcza sens i tkank spoeczjest woale przerost innowacyjnoSci, lecz - przeciwnie - osigni1 cie stanu maksymalnej entropii ". W ten sposb rodki przekazu nie przyczyniaj si ju do socjalizacji, wrcz przeciwnie, s czynnikiem implozji ycia spoecznego, oosonujcej si w masach. A ona stanowi w skali makroskopowej jedynie przeduenie procesu imployi sensu na mitrosKopowym poziomie znaku. Naley podda j analizie, wym chodzc od formuty McLuhana medium is mesaage , ktrej konsekwencji dalecy jeszcze jestemy od wyczerpania. Jej sensem jest to, e wszelka zawarto sensu pochaniana jest wydarzeniem - i to niezalenie od tego, czyjego tre jest konformistyczna, czy te wywrotowa. Stanowi to powany problem dla wszelkiej kontrinformacji, pirackich radiostacji, antymediw itp. Istnieje jednak co groSniejszego i powaniejszego, z czego sam McLuhan nie wycign wnioskw. Gdy poza ow neutrali' MwJiamy tutflj o informacji jedynie na spoecznym poziomic komunikacji .Jednak pasjonujcym przedaiewzLdein byoby rozdagDe c lupoioz uo jjofcjom cybernetycznej teorii informacji. Tam rwnie za podstawowe twierdzenie uznaje ale ta, w informacjajest jednoznaczna z negentropi, oporem wohee anlronii, przyrcetem sensu i wzrostem aJoonosci organizacji. Najeaoby jednak postawi hipotez nreechmi MFOEMACJA *. 1SNTROPJ"A. Przykadowo: informacja bq& maemy nu na temat systemu <^y wjdwzenia, ju eOuiowi faun at&mu i prTyeeynia ai do wzrostu jego enln&u (kmiiecuiOBCi j?nt e togo twierdzenia oglnie na naufcc, a w ezraegalnodcj na humAnial^k i nauki epoteczne). Informacja, tfi ktdtj odbija si iub papnet ktr rozpowstechnu' si jakie urydartaiiie, tiwiut jaz ptumiwi zdtgradiHisan form trffi \nydarzenia. Nie naley waliac fie pTiied pudjf ciBm w t j t h katgoriatij a n a l y udziau kcoalttw przohaau w v^<darzHniach Maja 1603 roku. Zasig nadany dziaaniom studentw umoliwi] atrajk generalny, Jacz lan t ^ t w&inie czarne sajzynk neutralin^c pierwaui pp-alownoi tago rudni. Samo wzmocnienie Htanowio ^mieiBlnq paliipko. JJ niii piiiy^wnp pirazprwnie 79krppiL Sti^wr aie uniwprasli^flg] walki ZB poarednicwem infiinnacji- Sijzec ai wsaeJJoch kampanii solidarnoci,
te] eleklToiii^zUBJ i jadnocze&nia powazedniei, f a t a l n e j solidanioBc:, WBZBIIIB TH-

zacj wszelkich troci mona by mie^ jeszcze nadziej na dopracowanie medium w jego formie i na przeksztacenie rzeczywistoci za pomoc wpywu, jaki wywiera rodek przekazu jako sama forma. (My wszystkie treci zostaj ju zniesione, pozostaje jeszcze by moe rewolucyjna, wywrotowa wart uyLkowa rodka przekazu jako takiego. Dokonuje si zatem - tutaj, do tej ostatecznej granicy, prowadzi formua McLuhana - nie tylko implozja przekazu w przekaniku, dochodzi tu zarazem do implozji samego przekanika w rzeczywistoci, implozji przekanika wraz s necfwiutoci, co prowadzi do powstania rodzaju hiperrealnej mgiawicy, w ktrej nawet okrelenie i wyodrbnienie sposobw dziaania Nawet tradycyjny" status rodkw przekazu charakterystycznych dla epoki nowoczesnej poddany zosta w wtpliwo. Formu McLuhana mediom, is message, bdc formu kluczow dla epoki symulacji (przekanik jest przekazom - nadajnik jest odbiornikiem - krenie wszystkich biegunw - koniec panoptycznej i perspektywicznej przestrzeni - oto alfa i omega naszej nowoczesnoci), naleaoby rozway na granicy, gdzie, po ulotnieniu si i rozproszeniu wszelkiej treci i przekazu w rodkach przekazu, sam przekanik jako taki zaczyna ulatnia si i rozprasza. W istocie to przekaz nadal uwiarygadnia przekanik, to on nadaje przekanikowi odrbny i okrelony status porednika komunikacji. .Pozbawiony przekazu przekanik rwnie popadby w stan nieokrelonosci, charakterystyczny dla wszelkich naszych systemw oceniania i wartociowania. Jeden jedyny model, ktrego skuteczno jest bezporednia i natychmiastowa, wytwarza jednoczenie przekaz, rodek przekazu i rzeczywisto". Prawd mwic, stwierdzenie medium is message oznacza nie fylko kres przekazu, lecz rwnie koniec samego przekanika. Nic istniejju rodki przokamj w cisym znaczeniu tego sowa - czyli nie istnieje instancja poredniczca pomidzy jedn rzeczywistoci a inn, jednym stanem rzeczywistoci a innym. Ani w zakresie treci, ani w zakresie formy To dokadnie oznacza implozja. Wzajemne pochoniecie si biegunw, krtkie spicie pomidzy ekstremami kadego znaczeniowego systemu rnic, zniszczenia kategorii i dajcych si odrni przeciwiestw, w tym opozycji pomidzy rodkiem przekazu a rzeczywistoci 105

te^ia unmeraaliuijr rtnic praywynlji ale do wzrostu entropii oyatamu. Z ang priekaanilrjes praekuzEm fprayp. tlnm.).

104

mamy Lu zatem do czynienia z brakiem moliwoci jakiegokrj]- j wiek zaporedniczenia, dziaania jakiejkolwiek dialektyki pon dzy nimi bd jednego na drugie. Zapttenie i samozwrotnoj wszelkich efektw medialnych. Niemoliwo zaistnienia jakie-) gokolwiek sensu w dosownym znaczeniu jednokierunkowego! wektora, prowadzcego od jednego bieguna do drugiego. Nale dogbnie rozpalrzy nw krytyczn, cho niezwyk sytuacj;] tylko ona nam pozostaa. Nie warto ni o rewolucji dokonanej poprzez tre, nie warto marzy o rewolucji dokonanej za poreti-l nictwem formy, poniewa rodek przekazu i rzeczywisto stano-j wi odLd nkodgadnion w swej prawdzie mgawice. Stwierdzenie owej implozji treci, pochonicia sensi ku samego rodka przekazu, rozpynicia si wszelkiej dialekty-] ki komunikacji w cakowitej samozwrotnoci modelu, implozjij afery spoecznej w maaie, moo wydawa si oznak katastrof^ zmu i desperacji. Jest ni jednak jedynie w ramach idealizmu,] ktry nadal wada naszym pogldem na informacj. "W karmimy si arliwym idealizmem senau i komunikaui, idealis] zmetn komunikacji za pomoc sensu, a z tego punktu widzeni* wanie zagraa nam katastrofa sensu. Naley jednak zauway, e termin katastrofa" n katastroficzne" znaczenie koca i unicestwienia jedynie w linearnej wizji akumulacji, produktywnej celowoci, ktr narzu^ ca nam system. Sam termin oznacza etymologicznie tylko ugici de si ku dniowi i zwinicie si krzywej jakiego cyklu, pr dzace ku temu, co mona nazwa horyzontem zdarza", kuj nieprzekraczalnemu horyzontowi gensu: poza nim nie moe siej ju zdarzy nic, co mogoby mie jakikolwiek sens dla nas -jednak wystarczy odrzuci to ultimatum sensu, by sama katastrofa nie jawia nam si ju jako ostatni i nihilistyczny kres, jak\ funkcjonuje ona w naszych obecnych wyobraeniach. Poza sensem istnieje fascynacja wynikajca v, neutralizacji I i implozji sensu. Poza horyzontem ycia spoecznego istniej] masy, bdce efektem neutralizacji i implozji sfery spoecznej. Zasadnicz dzisiaj kwesti jest dokonanie oceny owego dwoistego wyzwania - wyzwania rzuconego sensowi pracz masy i ich | milczenie (ktre wcale nie jest biernym oporem) - oraz wyzw m sensu, pochodzcego od rodkw przekazu i po
106

siadanej przez nie siy fascynacji. Wszelkie wywodzce sio z marginesw, alternatywne prby wskrzeszenia sensu s w stosunku do tego wtrne. Oczywicie w owym nierozerwalnym splocie msa i mediw tkwi pewien paradoks: czy to rodki przekazu neutralizuj, sens i wytwarzaj nieufermowan" {bd poinformowan) mas, czy ta Ui sama masa stawia zwyciski opr rodkom przekazu, odwracajc kierunek albo wchaniajc bez odpowiedni wszelkie przekazy przez nie wytwarzane? Niegdy w ksice Requiem pow les Media (Beuiem dla mediw) analizowaem (potpiajco) odpowiedzialno rodkw przekazu za ustanowienie jednostronnego nie-zwrotnego modelu komunikacji pozbawionej moliwoci odpowiedzi. Dzisiaj wszake? w brak odpowiedzi moe by rozumiany ju niejako strategia wadzy, lecz jako kontrstrategia samych mas przeciwstawiajcych si wadzy C zatem pocz? Czy rodki przekazu stoj po stroni wadzy w dziele manipu! lowania masami, czy tei stoj po stronie mas w przedsiwziciu li] kwidacji SBnsu, gwacc sens i fascynujc? Czy to rodki przekazu . wzbudzaj w masach fascynacj spektakularnie czy te same may popychaj rodki przekazu ku spektekularnosci? Efekt Mogatlsz-^Stammheimai: rodki przekazu staj si nonikiem moralneb Baudrfllard odwouje si tu do wydarze zwizanych z dziaalno&i IlAP-u, Flakcji Czerwonej Armii (Rot Arjnse Frsktion), radykalnej lewicowej [anizacji terrorystycznej, luukcjonujcejwNiemciGohodlat 70. XSwiBkupo k 1998, gdy ogtoBzoiw jaj sHmorozwizanie. NajHJ'ade sali Andreia Bwadur I Ulrlka Msinhof. n a s a n i a RAF-u w 1977 robu doprowadziy do powainego kryzysu pastwowego, nazywanego niemieck jesieni". 6 wrzenia lago roku IHirwany zostai w Kolcrait. a nastpnie agtadionj', przewodniczcy Federalnego Kulzku Niemieckich Prumdawtw HanE-Martiti Senleyer - dawny cilunsk NSDAP oraz SS HAF znalaza wsparcie u terrorystw palestyskich, cilonkw Ludowego Frontu Wyawolenia Palestyny, ktrzy porwali niemiecki samolot paWBoreki Lufihansy, odbity nastepnia prasz jednostk antyterrorystyczn w MoIftKllSU. Po Lycn wydarzeniach przywdcy grupy zostali Hk;i*anL i osadzeni w wizieniu w fltanimheim, w lyjn Andr&as Baader, a tam w tajemniczych okclluznoSciach popenili samobjstwu. Ta wersja Ich mierci nie zostaa Jednak aeftkcepMwan& przez opini publiczn. Niewyjanione pozostaj r6wniez okolicaII nici mierci U l r i k s Msintio k t r a znaleziono powieszon w celi S maja 1376, Itlrtre [o wydarzenie wywolhil" Lalo reakcji w caej Eiiropin. m.in. w postaci pwl, aamachow bombowych, demonstracji i a t e k w na placwki n i e m i e c k i e W Ruropie Zachodniej. Na flj *Wi czonkowie RAF-U z a m o r d o w a l i rwnie proKiirntora generalnego R F N S i e g M e d a B u b a c k s (prjyp. t u m . ) .

107

j*ci polepieniu terroryzmu i czerpania korzyci z lku w celach czysto politycznych, jednak - pogrone te sferze cakowitej ambiwalencji - upowszechniaj jednoczenie prymitywn fascynacj aktumi terroryzmu, ich dziaalno sama ma charakter terroiyzmu, w tej mierze, w jakiej samie zmierzaj ku fascynacji (odwieczny dylemat moralny, por. Umberto Eco: w jaki sposb omija temat terroryzmu, w jki sposb uczyni dobry uytek z mediw - taki uytek jednake nie jest myliwy). rodki przekazu przepdzaj precz zarwno sens, jak i bezsens, manipuluj we wszelkich moliwych sensach, nikt nie moe podda tego procesu kontroli, a nonikiem symulaiyi, bdcej immaneran waciwoci systemu j zarazem symulacji dla tego systemu agubnej, zgodnie z okrn logik majc w peni charakter wstgi MBbiusa - tak wialnie si dzieje. W tej sytuacji niema wyboru, nie tns dla niej moliwoci lo^Kcznego rozwizania, r^zostajejedyriie logiczne-jcos/sp/i^ i rozwizanie katastroficzne. Z jedn poprawk. Znajdujemy si w stosunku do owego systemu w sytuacji nierozwizywalnego podwjnego wizania" - dokadnie tak jak dzieci zmuszone tawi czoa sprzecznym wymogom i nakazom wiata dorosych. S&one wezwane, byjedTioczenie ukonstytuowa si jako autonomiczne, odpowiedzialne, wolne i wiadome podmioty oraijako podlege, bezwolne, posuszne i podporzdkowane przedmioty. Dziecko opiera si na wszelkie moliwe sposoby owym sprzecznym nakazom, odpowiadajc w ton sam sposb podwjm; strategi. Wobec nakazu bycia przedmiotom, dziecko sprzeciwia si, stosujc wszelkie moliwe praktyki nieposuszestwa, buntu, emancypacji, krtko mwic- poprzez roszczenia podmiotowe. Wobec nakazu bycia podmiotem, dziecko, rwnie uparcie i rwnie skutecznie, stawia opr jako przedmiot, czyli doiladnie na odwrt: uciekajc si do infantylnych zachowa, aktw skrajnego konformizmu, cakowitej zalenoci, biernoci, gupkowstoci. adna z tych strategii nie ma obiektywnie wikszej wartoci ni druga. Opr podmiotowy jest obecnie waloryzowany jednostronnie i uznawany za pozytywny - tak samo jak w sferze politycznej za wartociowe i wywrotowe uznawane ss wycznie praktyki wolnociowe, majce na celu emancypacje i swobodn ekspresje, ustanowienie siebie jako podmiotu litycznego. Oznacza to
108

wikszego wpywu praktyk podejmowanych jako przedmiot, wyrzeczenia si zajmowania pozycji podmiotu i wszelkiej sensownoci - a tak wanie zachowuj si masy-ktre ukrywamy pod pogardliwymi okreleniami alienacji i biernoci. Praktyki wolnociowe s odpowiedzi na jeden z wielu aspektw systemu, na bezustanne ultimatum, ktre zostao nam postawione, bymy stali si zwykym przedmiotem, lecz nie odpowiadaj m\ innego rodzaju nakaz, wymg, bymy ustanowili siebie jako podmiot, bymy si wyzwolili, wyrazili siebie za wszelk cen, gosowali, wytwarzali, decydowali, mwili, uczestniczyli, grali w t gr - tego rodzaju szanta i stosowane wobec nas ultimatum s rwnie grone jak kade inne. Strategiczny opr wobec systemu, ktrego argumentem jest opresja i represja, polega na wyzwolicielskim roszczeniu podmiotu. Jednak stanowi ono raczej odbicie wczeniejszej fazy systemu i nawet jeli nadal jestemy wiadkami takich postaw, nie jest to ju teren strategicznych dziaa: obecnym argument!1 ni systemu jest maksymalizacja jzyka, maksymalna produkcja sensu. Std strategiczny opr polega na odmowie sensu i odmowie gosu - bd na skrajnie konformistycznym symulowaniu samych mechanizmw dziaania systemu, co te jest form odmowy i odrzucenia. To strategia mas: jest ona rwnoznaczna ze zwrceniem systemowi jego wasnej logiki przez podwojenie, odbicie-jak w lustrze - sensu bez jego wchonicia. Ta strategia (jeli jeszcie moemy tu mwi o strategii) zyskuje dzisiaj przewag, poniewa to ta faza systemu odniosa zwycistwo. Pomyli si co do strategii to powana, sprawa. Wszelkie ruchy, ktre stawiaj jedynie na wyzwolenie, emancypacj, wskrzeszenie podmiotu historii, grupy, gosu, na zdobycie wiadomoci, a nawet zdobycie niewiadomoci" przez podmiot i masy, nie dostrzegaj tego, e zmierzaj w kierunku, ktry wyznacza im system, ktrego imperatywem jest dzisiaj wanie nadprodukcja i regeneracja sensu oraz stwa.

Reklama absolutna, reklama stopnia zerowego

To, czego jestemy obecnie wiadkami, to pochanianie wszelkich moliwych rodzajw ekspresji przez jeden, a jest nim reklama. Wszelkie oryginalne formy kulturowe, wszelkie okrelone jzyki zostaj przez ni. wchonite, gdy jest ona pozbawiona Eisbi, IDH charakter momentalny i momentalnie ulega zapomnieniu. Triumf powierzchownej formy, najmniejszy wsplny mianownik wszystkich znacze, zeruwj stopie sensu, zwycistwo entropii nad wszelkimi moliwymi tropami. Najnisza forma energii znaku. Ta nieartykuowana, momentalna, bez przeszoci r bez przyszoci forma, pozbawiona moliwoci przemiany, gdy jest form ostateczn, ma wadz nad wszelkimi innymi. Wszystkie obecne formy aktywnoci zmierzaj ku reklamie, a wikszo z nich w niej si wyczerpuje. Mekoniecznit w reklamie noszcej takie miano, tej, ktra pojawia si jako taka - lecz w samej formie reklamow], formie uproszczonego modelu operacyjnego, nieco uwodzicielskiej, nieco ugodowej (zmieszaniu ulegaj w niei wszelkie modalnoci, lecz w zagodzonej, pozbawionej siy postaci). Mwic Twardziej oglnie, waciwoci formy reklamowej jest to, ze wszelkie niepowtarzalne i jednostkowe treci podlegaj w niej zniesieniu w tym samym momencie, w ktrym zyskuj moliwo przekadu jedna na druga, podczas gdy waciwoci znaczcych wypowiedze, artykuowanych form sensu (bd JJ^IU) jest to ze nie mona dokona ich wzajemnego przekadu, w takim samym stopniu, jak w przypadku regu danej gry. T dug drog prowadzc ku przekiadslnoci, a zatem ku cakowitej kombinaturycznoci rwnoznacznej z powierzchniow przejrzystoci wszystkich rz&czy, ku ich absolutn! jawnoci tu

(kolojny ra? zatem profosjonnlnic tworzona reklamy. JC:KL jedynie form epizoiiyczn), odczyta mona z historii i zmiennych losw propagandy. Dziaalno reklamowa i propagandowa zakrojona na szerok skal rozpocza si wraz z rewolucj padziernikow i wiatowym kryzysem, jaki mia miejsce w roku 1939. Oba te jzyki miay charakter masowy, narodziy si w wyniku masowej produkcji idei i towarw, a ich rejestry, pocztkowo oddzielone, zaczy si stopniowo do siebie zblia i upodabnia. Propaganda staa si marketingiem i strategi promocji idei jako hase, politykw i partii za pomoc ich wizerunku marki". Upodabnia si w tym do reklamy jako modelu nonika jedynej wielkiej idei owego spoeczestwa konkurencji: towaru i marki Ta zbieno szczegowo opisuje charakter naszego spoeczestwa, w ktrym zatracia si ju rnica pomidzy sfer ekonomii a stera polityk], poniewa na carym tym obszarze wadz sprawuje ten sam jzyk, zatem spoeczestwa, w Ktrym - mwic dosownie - w peni i ostatecznie urzeczywistnia si i spenia ekonomia polityczna. Oznacza to, ze spoeczestwo zostao zniesione jako swoista instancja (jako historyczna modalno spoecznej sprzecznoci I, spenione i rozwizane, wchonite przez jzyk pozbawiony sprzecznoci, jak sen, no jest jedynie polem dziaania przecinajcych je powierzchniowo Kolejno stadium zostaje przekroczone wwczas, gdy sam jzyk ycia spoecznego, po jzyku polityki, staje si nioodrnialny od owej - wyposaonej w ogromn moc hipnotyczn - perswazyjnoci wyczerpanego jeyka, gdy sfera spoeczna zaczyna przemienia si w reklam i plebiscyt, prbujc narzuci swj wizerunek marki. Sama sfera spoeczna, z poziomu historycznego przeznaczenia, ktrym bya, spada do rangi wsplnego przedsibiorstwa", dbajcego o swoj reklam na .wszystkich poziomach. Wystarczy spojrze, jak dodan warto spoeczn stara si wytworzy kada kampania reklamowa: werbsn perswazja stosowana wobec spoeczestwa, obecna wszdzie, na murach, w ciepych i pozbawionych wyrazu glosach spikerek, w wysokich i niskich tonach cieek dwikowych i wielobarwnej kolorystyce obrazw, ktrych korowd przesuwa nam si
112

wszdzie przed oczami. Socjalizacja obecna wszdzie, socjalizacja absolutna, ostatecznie urzeczywistniona i speniona w absolutnej reklamie - co oznacza, e spoeczestwo rwnie sostao rakowicie zniesione, halucynacyjne szcztki wizi spoecznej nisnia ycia spoecznego, natychmiast zaspokajanego przez reklamowe echo. Spoeczestwo jako scenariusz, ktrego jestemy nieprzytomnymi i oszalaymi widznrni. W ten oto sposb forma reklamowa zostaa nam narzucona i rozwina si kosztem wszelkich innych jaykw, jako coraz jednego i tego samego, pozbawiona emocji retoryka, przypominajca asyntaktyczn mgawic", jak powiedziaby Yves Stourdze, ktra otacza nas ze wszystkich stron (pozbywajc si za jednym zamachem wzbudzajcego tak ogromne kontrowersje problemu wiarygodnoci" 1 skutecznoci: nie proponuje ona adnych znaczcych, ktre mona, by obsadzi, oferujs natomiast uproszczon rwnowano i rwnoznacznoc wszelkich, niegdy rnych od siebie znakw, hlokujac procesy sygnilikacji przez sam te rwnowano]. To okrela granice jej obecnej potgi oraz warunki jej zniknicia, gdy reklama nie jest ju dziS celem samym w sobie, stawk w grze, wesza w nawyk" i zarazem opucia scen spoecznego i moralnego dramatu, ktry jeszcze dwadziecia lat wstecz odgrywaa. Nic chodzi tutaj oto, e ludzie ju jej nie ufaj czy te pogodzili si z ni juko czym, co naley do porzdku ycia codziennego. Raczej o to, e sia fascynacji, ktr dysponowaa ona dziki swojej tnocy upraszczania wszystkich jzykw, zostaa jej dzisiaj odebrana przez inny rodzaj jzyka, ktry ma posta skuteczny: to jzyk informatyki. Model sekwencyjnoci, cieki dwikowej i obrazu, oferowany nam przez reklam oraz inne rodki przekazu o wielkiej sile oddziaywania, model kumbinatorycznego zrwnywania dyskursw, ktry ona nam oferuje, owo majce nadal retoryczny charakter kontinuum dwikw, znkw, sygnaw i sloganw, ktre tworzy na wzr obejmujcego wszystko rodowiska, zostao ju w przewaajcej mierze praekroczone, wanie poprzez funkcj symulacji, tam magne113

tyezn, elektroniczne kontinuum, ktre wanie zarysowuje si na horyzoncie naszego fin de siecle'u. Mikroprocesory, cyfrowosc, cybernetyczne jzyki id o wiele dfllejj cho zmierzaj przecie w tym samym kierunku, ku absolutnemu uproszczeniu procesw, CD reklama czynia w skromnym zakresie, jeszcze na poziomie wyobrae i spekt&kuiamosci. 1 wanie z tego powodu, ?,e systemy te posuwaj si dalej w tym przedsiwziciu, polaryzuj one obcunic ow fascynacj przypadaj niegdy w udziale reklamie. To informacja, w informatycznym znaczeniu tego terminu, pooy, a raczej ju kadzie kres panowaniu reklamy. Tego wanie si obawiamy, to nas pasjonuje. Reklamowa pasja" przemiecia si na kolejny obiekt, ldrym s komputery i informatyczna miniaturyzacja ycia codziennego. Wyprzedzajc swj czas ilustracj owej przemiany stanowil&papua, w tranzystorowy implaiit reklamowy, rodzili przyssawkowego nadajnika, elektronicznego pasoyta przyczepiajcego si do ciaa, ktrego byo niezwykle trudno si pozby, Jednak papula jest jedynie forma przejciow: jest ju wprawdzie swego rodzaju podczajc si do ciaa protez, lecz nadal musi powtarza do znudzenia przekazy reklamowe. Jest zatem hybryd, jednak stanowi rwnie zapowied psychotropowych i informatycznych sieci automatycznego pilotowania jednostek, w porwnaniu z ktrym reklamowe warunkowanie" odgrywa rol jedynie rozkosznej perypetii. Najbardziej interesujcy obecnie aspekt reklamy stanowi jej zanikanie, jej rozproszenie jako swoistej formy bd po prostu jako rodka przekazu. Nie jest ju one (czy kiedykolwiek w ogle bya?) rodkiem komunikacji ani informacji. Ogarno j by moe owo swoiste szalestwo, typowe dla zbyt wysoko rozwinitych systemw, polegajce na koniecznoci nieustannego poddawania si pod gosowaniu, przez co staje si ona parodi samej siebie. Jeli kiedy lewar byt wasn reklam (inn przeci nic dysponowa), dzisiaj reklama staa si wasnym towarem. Staj si one nieodrnialne (a erotyzm, w ktry stroi si reklama, stanowi jedynie autoerolyczny wskanik systemu, ktry nie zajmuje si niczym wicej prcz projektowania samego siebie - std absurdalno dopatrywania si w tym alienacji" ciaa kobiety),
114

Jako rodek przekazu, ktry sta sii; wasnym przekazem (co sprawia, e istnieje odtd popyt na reklam dla niej sam, a zatem pytanie, czy ,obdarza si j zaufaniem", ray te nie, jest ju bezpodstawne), reklama w doskonay sposb wspgra ?e sfer spoeczn, ktrej historyczna konieczno - jak si okazao - zostaa wchonita przez zwyczajny popyt na to, co spoeczne: danie funkcjonowania sfery spoecznej na wzr przedsibiorstwa, zakadu usugowego, sposobu na iycie bd przeycie inalezy ratowa sler spoeczn tak samo, jak naley ocsli natur: spoeczestwo jest nasz nisz ekologiczn) podczas gdy niegdy to, co spoeczne, miao charakter rewolucyjny ju w samym swym zamierzeniu. To wanie ulego zatraceniu: wi spoeczna utracia moc tworzenia zudze, upadla w o1cha poday i popytu, podobnie jak praca, ktra, penic niegdy funkcj siy przeciwstawn] wobec kapitau, osigna obecnie status zwyczajnego satrudnienia, czyli dobra (moliwie rzadkiego) i ushigi takiej samej jak inne. Mona zatem reklamowa prac, rado ze znalezienia pracy, tak samo jak mona roKlamowac wizi spoeczne, rrawoziwji reKlama uotyt^y dzisiaj projektowania spoeczestwa, promowania tego, co spoeczne pod wszelkimi postaciami, zaciekego, upartego domagania si wizi spoecznych, ktrych potrzeb daje si gwatownie odczu. Fblklorysiyczne tace w metrze, niezliczone kampanie na i-zyazy umiech niegdy zarezerwowany dla czasu wolnego, oraa seria reklamowa podczas wyborw na stanowiska sdziw polubownych w sdach pracy: ,Nie pozwol nikomu, by wybiera za mnie" - groteskowy slogan godny krla Ubu, ktry brzmia jednak spektakularnie faszywie, slogan wolnoci zakrawajcej na kpin, wolnoci majcej dostarczy dowodu na istnienie spoeczestwa poprzez jego zaprzeczenie. Nie jest przypadkiem, ze reklama, bdc przez dugi czas nonikiem milczcego ultimatum o charakterze ekonomicznym, mwicego i powtarzajcego w swej istocie niestrudzenie: Kupuj, konsumuje;, czerpi rozkosz", dzi powtarza we wszelkich moliwych odmianach: Gosuj, uczestnicz, jestem obecny, obchodzi mnie to i dotyczy" - zwierciado paradoksalnego szyder-

blicsnyck znacze. Przeciwstawna panika: wiadomo, e sfera spoeczna moe.'| reakcji acuchowej. Jednak wizi spoeczne mog ulec zei niu rwnie w wyniku reakcji przeciwnej, acuchowej reakcji| bezwadnoci, gdy kady mikrowszechwiat zostanie nasyc samouregulciwany, zinformatyzowany, wydzielony w ramach*? automatycznego pilotowania. Reklama afanowi zapowied tego j procesu: wstpny szkic nieprzerwanej sieci znakw, na wzr ta- { my dalekopisu - kady odizolowany w swym bezwadnie. For- j ma zapowiadajca nadejcie nasyconego wszechwiata. Ozibi- j w szwach, na granicy wybuchu. To z takiego jak ten wszech-1 wiata czerpie swa sile to, co Paul Virilio /wio estetyk znika- i ola. Tu zaczynaj si pojawia obiekty fraktalne, fraktalne for-', my, strefy luk bdcych nastpstwem nasycenia, a zatem proce BU masowego odrzucenia, odreagowania bd stanu ostupionia, j waciwych spoeczestwu cakowicie przejrzystemu dla siebii samego. Podobnie jak znaki w reklamie, zwielokrotniamy si, ! stajemy si niewidzialni bd niezliczeni, stajemy si praezro-: czyci bd rizomalyczni - po to, by unikn osignicia punk- *. tu bezwadnoci - umieszczamy si na orbicie, rozgaziamy E i przyczamy, stajemy si satelitami, archiwizujemy si - pa- sina przecinaj si i przeplataj: istnieje cieka d/w lkowa.* cieka czasu wolnego, cieka transportu ftp., wszystko ow nite jest tam reklamow. Wszdzie istniej trzy bd cztery i nie i fascynacja. absolutne miasto reklamowe (z lat pidziesitych,, szalonych lat reklamy, ktrych urok sachewao do dzisiaj, cho teras nieco w stylu retro, gdy reklama zostaa potajemnie zakazana przez logik programowania, ktrej skutkiem bdzie pojawi si zupenie innych miast). Kiedy patrzymy, jak Las Vegas wy- ania si w caoci z pustyni dziki reklamowemu promieniom niu u schyku dnia i zapada si w ni gdy wstaje dzie, widocz116

ne staje si, e rokliima nie jest tym, et: upiksza czy te przyozdabia mury, lecz tym, co je zaciera, tym, co wymazuje ulice, fasady i wszelk architektur, zaciera wszelkie podoe i wszelk gbi; ujawnia ai to, e owo zniszczenie, owo pochanianie wszystkiego na powierzchni (nie licz ai znaki, ktre tam kr) pogra nas w stanie odurzajcej, hiperrzec^ywistej eulom, ktrej nie zamienilibymy na nic innego, euforii stanowicej puita i nieodwoalna form uwodzenia. ,Jsyk pozwao, si zatem cign swemu sobowtrowi i lczy to, co najlepsze z tym, co najgorsze, za spraw widma racjonalnoci, ktre twierdzi: "Wszyscy powinni w to uwierzy* Oto przesianie tego, a> czyni z nas mas'. J.-L. Bouttes, Le Destructeur d'Intensit" Reklama, podobnie jak informacja, nisaczy zatem intensywno i przyspiesza bezwadno. Wystarczy spojrze, jak wszelkie sztuczne wytwory i wybiegi zarwno sensu jak bezsensu powtarzane a w niej do znuenia, jak wszelkie proceduiy, urzdzenia jzyka komunikacji (funkcja fatyczna: Czy mnie syszysa? Czy mnie widzisz? Mfiw!, funkcja referencyjna, nawet funkcja poetycka, sluija, ironia, gra sw, niewiadomo), jak wszystko to inscenizowane jest dokadnie ten sam sposb, jak seks w pornografii, to znaczy bez przekonania, z t sam wymczon ohscenicznoei. Dlatego bezcelowym przedsiwziciem jest odtd analizowanie reklamy jako jzyka, gdy my. Lu miejsce co zupenie innego, podwojenie jzyka (jak rwnie? podwojenie obrazw), na ktre ani lingwistyka, ani seroiotyko nie potrafi udzieli odpowiedzi, poniewa ich polom dziaania s prawdziwe operacje sensu, nie przeczuwaj one nawet owego karykaturalnego, przekraczajcego wszelkie granice rozrostu i orbitowania wszystkich funkcji jzyka, nie domykaj si owego otwarcia na niezmierzone pole szyderstwa znakw, znakw skoczonych" i ,.spenionych" - jak zwyko si mawia w swym szyderstwie, przez wzgld na swe szyderstwo i zbioro-

wy spektakl ich gry pozbawionej stawki - podobnie jak pornografia jest wybuja fikcj seksu, skoczon" i spenion" w swym szyderstwie, przez wzgld na swe szyderstwo, zbiorowym spektaklem jaiowosei s&ksu w jego barokowym wniebowstpieniu (to barok wymyli owo triumfalne szyderstwo atiuku, zatrzymujc zanik religijnoci w orgazmie posgw]. Gdzie szuka zotego wieku projektu reklamowego? Czy jest nim uwzniolenie obiektu poprzez obraz, uwzniolenie zakupu i konsumpcji poprzez zbytkowne wydatki reklamowe? Niezalenie od tego, jak wielkie byo uzalenienie reklamy od kapitau (jednak ten aspekt problemu, dotyczcy spoecznego i ekonomicznego wpywu reklamy, pozostaje bez rozstrzygnicia i w gruncie rzeczy jest nierozwizywalny), bya ona zawsze czym wicej ni funkcj podleg, czciej stanowia zwierciado zwrcone ku wszechwiatowi ekonomii politycznej i handlu, bya przez chwil jego penym chway wyobraeniem, wyobraeniem wiata rozdartego, lecz znajdujcego si w stanie ekspansji. Jednak wszechwiat towarw ju tym nie jest, to wiat nasycony, wiat w stadium rgresji. Dlatego straci on swoje triumfalne wyobraenia i ze stadium luatra przeszed w pewnym sensie do pracy aoby. Nie istnieje ju scena towaru: pozostaa jedynie jego obsceniefna i pusta forma. A reklama obrazuje ow nasycon i pust Z tego wanie powodu reklama pozbawiona jest ju terytorium. Jej dostrzegalne formy nie s ju specyficzne i nie maj wikszego znaczenia. "Wemy przykadowo Forum des Halles w Paryu, jest to gigantycznych rozmiarw zbir reklam, efekt operacji cigego upublic z niania. Reklama tutaj prezentowana nie naley do nikogo, do adnej firmy, gmach ten nie ma rwnie statusu prawdziwego centrum handlowego hd architektonicznego zespou, podobnie jak .Beaubourg w Bwj istocie nie jest wcale orodkiem kultury: owe dziwaczne obiekty, owe supergadety dowodz po prostu tego, e na- . sza spoeczna monumentalno zyskaa charakter reklamo-1 wy. I wanie co takiego jak Forum stanowi najlepsz ilustra- i cj Lego, uiym obetnie stafa si reklama, czym staa si sf?j publiczna.

Towar ukrywa si, jest pogrzebany jak informacje w archiwach, jak archiwa w bunkrach, jak pociski w podziemnych wyrzutniach atomowych. Koniec z radosnym i wystawionym na wiato dzienne handlem, dzi chowa si on przed socem i z tego faktu staje sijak czowiek, ktry zgubi swj cie. Dlatego brum des Halles przypomina dom pogrzebowy - pospny i aobny luksus potajemnego i pogrzebanego handlu, przenikliwego jedynie dla czarnego soca. Sarkofag towaru. Wszystko iest tu grobowe* biae czarne i ososiowe marmury Bunkier - urna bogatej, snobistycinej, matowej czerni, podziemna przestrze pena mineraw, Cakowity brak pynw, nie ma tu nawet ciekych gadetw takich jak wodna zasona z centrum handlowego Pary 2, ktra przynajmniej udzia oko - tutaj brak ju nawet owego zabawnego wybiegu, inscenizowana jest tu jedynie pretensjonalna aoba. (Jedyn zabawn ide w tym zespole jest wanie czowiek i jego cie, ktrzy poruszaj si na pozr po pionowej betonowej pycie: gigantycznych rozmiarw ptno o piknej szarej barwie pod goym niebem, suce za to i obramowanie dla optycznego /.udzenia, mur ten jednak wbrew sobie oywa, stanowic kontrast dla rodzinnego grobowca haute-coature i prll-H-porter, jakim jest Forum. w cie jest pikny, poniewa stanowi konl.rastujc aluzj do pooonego poniej wiata, ktry utraci swj cie). Wszystkim, czego moglibymy sobie yczy, gdy owa sakralna przestrze zostaa ju udostpniona publicznoci, z lku, by, tak jak w przypadku jaski w Lascaux, skaenie nie zniszczyo jej w sposb nieodwracalny (pomylmy o nacierajcych masach wysiadajcych z pocigw RBB), jest to, by natychmiast zakaza poruszania si po niej, by przykry j ostatecznie caunem, by zachowafi w nietknitym stanie owo wiadectwo cywilizaqi, ktra, przekroc/.ywszy apogeum, osigna stadium hipogeum utowarowienia. Znajduje si tutaj fresk przedstawiajcy dug drog prowadzc od czowieka z Tautavel przez Marksa i Einsteina do Dorothee Bis... Dlaraego nie zachowa owego fresku oddajcego rozkad? Kiedy odkryj go speleologowie, a wraz z nim kultur, ktra zdecy119

Clone story
Ze wszystkich protez, ktrych metamorfozy znacz drog historii ciaa, sobowtr jeat bez wtpienia najstarsz. Jednak obraona, ktra - podobnio jak dusza, cie czy obraz odbity w lustrze-nawiedza podmiot jako jago inny, sprawiajc, e jest on larasem sob samym i nigdy nie jest do siebie podobny, biorc go w posiadanie jako nieuchwytna i nieustannie zaklinana mier. Jednak nie zawaze tak aie dzieie: kiedy sobowtr sie ucielenia, kiedy stajo si widzialny, oznacza nieuchronnie nadTrzeba przyzna, e wyobraona potga i wspaniao sobo-

rjz w yciu marzy o doskonaym podwojeniu b^d zwielokrotnieniu wasnego istnienia, lecz pragnienie to ma moc jedynie tazrausi, by stao sia rzeczywistoci. To samo dotyczy (pierwotrzeczywista. Waciwoci naszej epoki byo pragnienie wyrugowania owego fantazmatu tak samo jak wielu innych, to znsc/y pragnienie urzeczywistnienia go, obleczenia w ciao, w wyniku cakowitego nieporozumienia - zamiana gry sobowtrw, polegajcej na nieuchwytnych wymianach mierci dokonywanych / Innym, w wieianoSe" Tego Samego
li niem. para P")jc freudowstich s mite (1919), -w. S. Freud, PismapujchoUig fprzyp. tlurn.).
31

dteiaie

Klony. Klonowanie. Flancowanie ludzi w nieskoczono, kada komrka jednostkowego organizmu moe sta si matryc identycznego w stosunku do siebie osobnika. Podobno w Stanach Zjednoczonych, w podobny sposb jak powstao i rozsady geranium, urodziio si kilka miesicy temu dziecko. W wyniku flancowania. Pierwsze sklonowane dziecko (potomek jednostki powstay w efekcie wegotatywnego rozmnaania). Pierwszy zrodzony z jednej jedynej komrki pojedynczej jednostki, swego ojca", jednego tylko rodzica, ktrego ma by wiern kopi, doJ1 skonaym bliniakiem, sobowtrem . Wiekuiste marzenie o bliniaczoci, ktra zajaby miejsce rozmnaania pciowego, wicego si ze mierci. Komrkowe marzenie o rozmnaaniu przez podzia, najczystszej formie pokrewiestwa, poniewa pozwala ona w kocu oby si bez innego, w ruchu prowadzcym od tego samego do tego samego (nadal niezbdnym elementem jest kobieca macica i pozbawiona jdra komrka jajowa, jednak podoe to ma charakter krtkotrway, a w kadym razie anonimowy; mogaby je zastpi kobieca proteza). Jednokomrkowa utopia, ktra za spraw genetyki podwala istotom zoonym doskjpi losu pierwotniakw. Czy to nie popd mierci popycha istoty pfciowe ku temu, by cofny si w rozwoju ku formie rozmnaania poprzedzajcej upciowienie (czy skdind wanie owa forma rozmnaania przez podzia, owa reproduktja i namnaanie si poprzez zwyczajn styczno nie jest dla nas, w najgbszych zakamarkach naszej wyobrani, mierci i popdem mierci - bo zaprzecza seksualnoci i pragnie j uniusitwi, skoro seksualno jest nosicielk ycia, czyli krytycznej i mierciononej formy rozmnaania?), popychajc je jednoczenie w wymiarze metafizycznym ku zanegowaniu wszelkiej innoci, wszelkiej moliwoci zmiany w obrbie Tego Samego, by mc zmierza ju jedynie do podtrzymywania tosamoci, przejrzystoci genetycznego zapisu, ktry nie byby ju zdany na laski; podzenia. Pozostawmy temat popdu mierci. Czy chodzi tu o fantazmat samordztwa? Nie, gdy on rwnie dotyczy zawsze figur matki i ojca, upciowionyck postaci rodzicielskich, o ktrych
" Por D. Eflrvilir A son in/oge: la capie

i nikniciu moe marzy podmiot w swym pragnieniu zajcia ich miejsca, nie podwaajc tym samym w najmniejszym choby stopniu samej symbolicznej struktury prokreacji: sta si swym wasnym dzieckiem oznacza nadal by czyim potomkiem. Podczas gdy klonowanie znosi w sposb radykalny konieczno obecnoci zarwno figury Matki, jak ts Ojca, kombinacji ich genw, spltania ieh rnic, a przede wszystkim samefio podwjnego aktu, jakim jest podzenie, Ten, kto poddaje si klonowaniu, sam siebie nie podzi, lecz pczkuje, wychodzc z kadego ze swych czonw. Mona rozmyla nad bogactwem owych wegetatywnych odgazie, ktre w istocie rozwizuj problem wszelkiej edypslitej seksualnoci na rzecz seksu nie-hidzkiego", seksu poprzez styczno i hezporednie namnaanie jako zwielokrotnianie - niemniej jednak prawd jest nadal to, cnir' mamy tu ju do czynienia z fantazmatem samordztwa. Ojciec i Matka zniknli, jednak nie na rzecz jakiej rzdzonej przypadkiem wolnoci podmiotu, lecz na rzecz matrycy zwan kodem. Nie maju matki, nie ma ju ojca: pozostaje matryca. I to ona, matryca kodu genetycznego, podzi" w nieskoczono, a jej sposb dziaania pozbawiony malaje wszelkiej przypadkowoci waciwej seksualnoci. Nie ma ju take podmiotu, poniewa tosamociowe podwojenie kadzie kres jego rozszczepieniu. Stadium lustra zostaje zniesione za spraw klonowania, a raczej zostaje ono w pewnym sensie w potworny sposb sparodiowane. Z tego samego powodu klonowanie nie zachowuje take niczego ?. odwiecznego i narcystycznego marzenia podmiotu o wyprojektowaniu samego siebie w swym idealnym alter ego, gdy projekcja ta nadal zaporedniczona jest przez obraz, lustrzany obraz, w ktrym podmiot ulega samoalienacji, by si na powrt odnale, lub te obraz uwodzicielski i miercionony, w ktrym podmiot si przeglda, by od niego i w nim zgin. Tego wszystkiego brak w klonowaniu. Nie ma tu ju zaporedniczenia, niema obrazu - podobnie jak produkt przemysowy jest jedynie lustrem innego, identycznego przedmiotu, nastpujcego po nim w serii. Jeden z nich nie jest nigdy miertelnym ani wyidealizowanym zudzeniem drugiego, mog si tylko do siebie dodawa, a jeli mog si jedynie sumowa, to dlatego, e nie zostay epo123

122

dzone na sposb seksualny i mier pozostaje poza obrbem ich Nie chodzi tutaj nawet o bliniaczo, gdy blinita maj specyficzn waciwo i szczeglny, sakralny urok Podwjnoci, tego, co ju od samego pocztku jest podwjne i pojedyncze nigdy nie byo. Klonowanie za uwica powtarzalno tego samego: 1+1+1+1 itp. Ani dziecko, ani bliniak, ani narcystyczne odbicie - klon jest ucielenieniem sobowtra dziki moliwociom genetyki, co obraania, wicej si z ekonomi seksualnoci. Obkacza apoteoza produkcyjnej technologii. Pojedynczy czon nie potrzebuje wyobraeniowego zaporedniezenia, by mc si reprodukowa, podobnie jak ddownica: kady z jej segmentw odtwarza si w sposb bezporedni jako organizm w penej postaci, tak samo jak kada komrka amerykaskiego biznesmena moe da w efekcie nowego bisnesmena. Dzieje si to dokadnie w ten sam sposb, jak w przypadku hologramu, gdzie kady fragment moe sta si istotn definicj, zawarta jest w kadym z jego rozproszonych fragmentw. W taki oto sposb kadzie si kres caoci. Gdy wszelka informacja znajduje si w kaidej 2 czci, og traci sens. To rwnie koniec ciaa, tej osobliwoci zwanej ciaem, ktrego tajemnica tkwi wanie w tym, e nie moe zosta rozczonkowane i podzielone na dodatkowe komrki, w tym, ze stanowi ono niepodzielny ukad, o czym wiadczy jego upciowienie (paradoks: produktem nieustannego procesu klonowania bd istoty pciowe, poniewa bd one podobne do swego modelu, podczas gdy pe i seksualno stan si tym samym bezuyteczn funkcj lecz problem polega wanie na tym, e one nie s jedn z wielu funkcji, s czym, co sprawia, e ciao jest ciaem, czym, co przewysza wszystkie czci, wszystkie rozmaite tego ciaa funkcje]. Seksualno (bd mier: w tym sensie jest to to samo) jest tym, cii przewysza wszelka, informatk, ktra moe by przechowywana w ciele. Zatem gdzie jest zgromadzona ta informacja? W genetycznej formule. Oto dlaczego tak usilnie pragnie 124

cna utorowa sobie drog do autonomicznej, niezalenej od seksualnoci i mierei, reprodukcji. Nauka bio-fizjo-anatomiczna, poprzez rozczonkowanie ciaa na poszczeglne organy i funkcje, ju teroz rozpoczyna proces analitycznego rozkadu ciaa, a genetyka mikromolekularna jest jedynie jej logiczn konsekwencj, jednak na o wiele wys/ym poziomie abstrakcji i symulacji, jdrowym poziomic komrki sterujcej, bezporednio na poziomie kodu genetycznego, ozie skupia si caa ta tantasmagoria. Z funkcjonalistycznego" i mechanicystycznego punktu widzenia, kady z organw nadal stanowi jedynie czciow i odrniajc si od caoci protez: jest to ju symulacja, cho jeszcze tradycyjna". Z cybernetycznego i informatycznego punktu widzenia to najmniejszy nie dajcy si odrni element, kada komrka ciaa staje si embrionaln" protez tego ciaa. To genetyczna tormua zapipana w kadej Komrce staje si prawd^izazwyczj sztuczny wytwr, zastpujcy i uzupeniajcy wadliC2.asteez.ka DNA, zawierajca w sobio ca informacje odnoszc si do ciaa, stanowi protez por excelUnt&, tak, ktra umoliwi przeduanie w nieskocionol owego dala dii niemu sc/jnetnii sftoro ono samo nie jest juz niczym wicej jak nieskoczon seri swych protez. nowana i jesxete bardziej sztuczna ni jakakolwiek proteza mechaniczna. Powodem jest to, e kod genetyczny nie jest natui uniezaleniona od caoci cz staje si sztuczn protez, ktra zmienia te cao, zastpujc j fpros-thesis*": oto sens etymologiczny tego terminu), kod genetyczny, w ktrym ma mieci si eaoSc1 danej istoty, poniewa caa informacja" na jej temat miaaby by tam zawarta (tkwi w tym niewiarygodna przemoc genetycznej symulacji), jest artefaktem, operacyjn protez, abstrakcyjn matryc, na ktrej podstawie dziaa maj, juz nawet nis na zasadzie reprodukcji, lecz na zasadzie ' Z gr. dodatek, uzupenienie

zwykego przeduenia, identyczne istoty podlegajce Lym ^an y m komendom, Moja na zawsze, Dziedzictwo chemicznych, odpowiednie w kadej z ihiejhii:lu'fy nr.nHyfznr zostufo zdeterminowane raz kiedy pewien plemnik napolttt komrk jajow. to obejmuje opis dziaania wszelkich procesw bio- i dziki ktrym powstaem i ktre sapewniaj funkcjonowanie. Kopia tej recepty zapisana jest dziesitkw miliardw komrek, z hiryck obecnie si ]

stanie si ona komrk mojej wtroby czy mojej krwi, jest ona} komrk mnie samego. Jest zatem moliwe z teoretycznego ] nei z tych komrek" (Profesor A. Jacouard)

Klonowanie stanowi zatem ostatnio stadium historii modo- , lowania ciaa, stadium, w ktrym - sprowadzona do swej a b s - ' seryjne powielanie. Naleaoby tut^j przywoa to, co Walter ' Beniamin twierdzi na temat sztuki w dobie technicznej reprodukcji. Tym, co zostao zatracone w dziele reprodukowanym se- ryjnie, jest jego aura, owa wyjtkow jakoS obecn tu i teraz, . jogo forma estetyrana (wcicniej utracio j u i ono sw form ry-. tualn, zyskujc w zamian jako estetyczn). Dzieo takij produkowalno - posta polityczn. Tym, co zostao utracone, ; jest orygina, to, co jedynie historia, sama karmica aie nostalgia, i spogldajc cigle wstecz, moe zrekonstruowa jako ausna. postaci tego rodzaju procesu ewolucji, opisywanej przez niego na przykadzie kina, fotografii i rodkw masowogo prPokazu, jest ta, w ktrej nie m a j u nawet moliwoci zaistnienia oryginau, poniewa wszystko ju od samego pocztku projektowane jest i wytwarzane z myl o nieograniczonych moliwo- , ciach reprodukcji. Wraz z nadejciem epoki klonowania z tego typu procesem .i mamy do czynienia ju nie tylko na poziomie przekazu, lecz rw-1 nie na poziomie samych jednostek. To t a k naprawd przytrafia j 12 S

si ciau, gdy pojmowane jest ono ju wycznie jako przekaz, jako magazyn informacji i przekazw, jako informatyczny nonik. Nic zatem nie przeciwstawia si jego seryjnej reprodukowalnoa, by odwoa si tu do tych samych kategorii, jakich uiywa Benjamin w stosunku do produktw przemysowych oraz obrazw rodkw masowego przekazu. Mamy tu do czynienia z precesj reprodukcji wobec produkcji, precesj genetycznego modelu w stosunku do wszelkich moliwych cia. To atak technologii rzdzi owym odwrceniem, technologii, ktrej ostateczne konsekwencje opisywa ju Benjamin, technologii jako totalnego medium, gigantycznej protezy, ktra steruje generowaniem identycznych, ttkouiicU: niendronialnych obiektw i obrazw, cho, yjc w epoce przemysowej, nie pojmowa jeszcze wspczenie zachodzcego wzrostu potencjau owej technologii, ktry d y n i moliwym generowanie istot identycznych ju bez jakiejkolwiek moliwoci powrotu do oryginau. Protezy wieku przemysowego maj jeszcze charakter zewnetjzny, egzotechniczny; te, ktre znamy dzi, ulegy podziaowi, rozgaziy si i zostay uwewntrznione: s ezotechniczne. Naleymy do epoki technologii mikkich, genetycznego i umysowego oprogramowania. Protezy minionego ju zotego wieku przemysu, cho byy mechaniczne, odwoyway si jeszcze do ciaa, by zmieni jego wizerunek, zostay jednak nieodwoalnie wchonite i przetworzone przez sfer wyobrae, a sam w technologiczny metabolizm stanowi cz wizerunku ciaa. Kiedy jednak w procesie symulacji docieramy do punktu, z ktrego nie ma ju powrotu (dead-line), to znaczy kiedy proteza si zagbia, uwewntrznia, wlizguje sic w sam anonimowy i makromolekularny rodek ciaa, kiedy narzuca si samemu ciau jako jego oryginalny" model, przepalajc wszystkie kolejne symboliczne obwody, gdy cay organizm jest ju jedynie jej niepodlegjcym jakimkolwiek zmianom powtrzeniem, wwczas nastpuje tego ciaa kres, kres jego dziejw i przemian. Jednostka staje si ju zaledwie nowotworowym przerzutem swej podstawowej formuy. Czy wszystiie jednostki powstae na skutek klonowania z jednostki X s czym wicej nia nowotworowym przerzutem - patologicznym przerostem jednej komrki, co zauwaalne jest w przebiegu choroby nowotworowej? Istnieje cisa zaleno pomidzy 127

ide przewodni kodu genetycznego a patologi nowotworu: kod determinuje najmniejszy prosty element, minimalny wzr, do ktrego sprowadzi mona ea jednostk i ktry moe si samodzielnie reprodukowa, wytwarzajc identyczne kopie. Nowotwr decyduje o nieskoczonym namnaaniu si jednej podstawowej komrki, nie liczc si z organicznymi prawami rzdzcym: caym organizmem. To samo dzieje si w przypadku klonowania: nic ju nie przeciwstawia si przeduaniu Tego Samego, niepohamowanemu powielaniu si jednej i tej samej matryc Niegdy upierao si jeazcze temu procesowi rozmnaanie pciowe, dzi w kocu potrafimy wyizolowa genetyczn matiyc tosamoci, a wkrtce bdziemy mogli wyeliminowa kad wprowadzajc rnic zmienno, stanowic o tym uroku przypadkowoci, jaki otacza jednostkowo. Skoro wszystkie komrki powstaj w pierwszej kolejnoci jako zbiornik jednej i tej samej formuy genetycznej, czyme innym s zatsm - nie tylko wszystkie idontyczne jednostki, lecz rwnie wszystkie komrki tej samej jednostki-jeli nie nowotworowym rozszerzeniem owej podstawowej formuy? Proces przerzutowy, ktry rozpocz si wraz z pojawieniem si produktw przemysowych, dobiega kresu w organizacji komrkowej. Nie warto zadawa sobie pytania, czy rak jest chorob epoki kapitalizmu. Ta choroba w istocie rzdzi ca wspczesn patologi, poniewa jest czyst form wirusowej zjadliwoci kodu: nasilona redundancja tych samych sygnaw, nasilona redundancja tych samych komrek. Scena ciaa zmienia si wraz z nieodwracalnym postpem" technologicznym: od opalania si na socu, co odpowiada juz sztucznemu wykorzystywaniu rodowiska naturalnego, to znaczy czynieniu z niego protezy ciaa (skoro ono samo staje si ciaem symulowanym; lecz gdzie ley prawda ciaa?) - poprzez opalanie siew warunkach domowych za pomoc lampy jodowej (nadal stara dobra technika mechaniczna) - a po opalanie si dziki pigukom i hormonom (zasymilowana proteza chemiczna) -koczc na opaleninie uzyskanej w wyniku operacji przeprowadzonej na samym kodzie genetycznym (stadium nieporwnywalnie bardziej zaawansowane, a jednak protetyczne, z tym ze proteza zostaje tu ostatecznie zasymilowana, me prze128

chodzi ju nawet przez powierzchni ani przez otwory ciaa). Mumy tu zaUsm do czynienia z rnego rodzaju ciaami. To sam schemat caoci ulega przemianie. Tradycyjna proteza, suca naprawie uszkodzonego organu, nie zmienia niczego w oglnym modelu ciaa. Przeszczepy organw nadal nale do tego porzdku. Lecz c powiedzie o modelowaniu umysu za pomoc psychotropw i narkotykw? W wyniku tego typu dziaa przemianie ulega sama sceno cioio. Ciao psychotropowe jest ciaem modelowanym od wewntrz", bez koniecznoci odwoywania si do perspektywiczny przestrzeni przedstawienia, zwierciada i dyskursu. Ciato milczce, umysowe, ktre stao si molekularne (ju nie spekularne), ciao hezposrednio wchonite i przetrawione, bez porednictwa dziaania bd spojrzenia, ciania, transcendencji, ciao skazane na implozyjny metabolizm mzgowych i hormonalnych przepyww, ciao sensoryczne, lecz nie zmysowe, poniewa podczone jedynie do swych wasnych wewntrznych terminali, a nie do przedmiotw percepcji (dlatego moemy zamkn je w bia", zerowej sensorycznoci, wystarczy odczy je od jego wasnych sensorycznych zakocze, nie wprowadzajc jakichkolwiek zmian w otaczajcym je wiecie), ciao w kocu jednorodne, w stadium dotykowej plastycznoci, umysowej ulegoci, wielokierunkowego psychotropizmu, bliskie ju nuklearnej i genetycznej manipulacji, bliskie zatem bezwarunkowej utraty wizerunku, ciato pozbawione moliwoci bycia przedstawionym, ani w stosunku do innych, ani wobec samego siebie, ciao wyuszczone ze swego istnienia i swego sensu w wyniku przeistoczenia za pomoc genetycznej formuy bd przez biochemiczn zaleno: punkt bez powrotu, apoteoza technologii, ktra sama staa si miniaturowa i molekularna

Objanienie
Naty wzi pod uwag to, e nowotworowe namnaank sc komrek rwnie stanowi akt milczcego nieposuszestwa wobec nakazw kodu genetycznego. Nowotwr, jeli nawet naleiy

do logiki nuklearnego i informatycznego postrzegania istot ywych, stanowi take jego potworn narol i sap* prowadzi do cakowitej dezinformacji i rozpadu. Rewolucyjna" patologia organicznego zerwania wizi, jak okreli to Richard Pinhas w czasopimie J?idion" (Notes synoptiues a propot d'un mai mysterieuxj, Entropowe szalestwo organizmw, stawiajce opr negentropii systemw informacyjnych. (To sytuacja przypominajca do zudzenia stan, w ktrym znajduj si masy stojce w obliczu ustrukturowanych wytworw i formacji spoecznych-' masy rwnie stanowi nowotworowe przerzuty poza sfer wszelkiej spoecznej organicznoci). klonowania: stanawi ono zarazem zwycistwo ni 'nej hipntezy kodu i informacji genetycznej, jak te jej o\ renie, niszczce jej spjno. Skdind p. (lecz pozostawmy to moe przyszoci), e nawet sklonowany przednim. Nigdy nie bdzie tym, w kogo zamieni go kod genetyczny". Tysice moliwych zakce uczyni z niego pomimo wszystko istot rn, ktra bdzie miaa zaledwie bkitne oczy swego ojca, co nie jest przecie niczym nowym. A eksperymenty nad klonowaniem przynios przynajmniej tak korzy, e dowiod zasadniczej niemoliwoci sprawowania kontroli nad tego typu procesami w sytuacji, gdy ogranie ma wycznie nad informacj i kodem.

Hologramy
Fantazmat uchwycenia rs ici na ywo, bei kolwiek porednictwa, trwa n i w rdle. Przyapa i chylonego nad swym odbici* sywr zaskoczy j na granicy jej sto po to, by j unieruchon bowtra. Pochylacie si nad hologramem tak, jak Bg pochyla si nad swym stworzeniem: jedynie on posiada moc przenikania przez ciany i przez byty, by znale si w sposb bezcielesny poza. Marzymy o tym, by przenikn przez samych siebie i znale si poza sob: w oliwili, gdy nasz holografiezny sobowtr pojawi si w przestrzeni, sobowtr obdarzony najprawdopodobniej mow i zdolny do poruszania si, cud w si urzeczywistni. Oczywicie nie bdzie to ju marzenie, a jego urok zostanie bezpowrotnie utracony. Studio telewizyjne przeksztaca nas w holograficzne postacie: mamy wraenie, e zmaterializowalimy si w przestrzeni / , a spraw wiata reflektorw i projektorw, jako pprzeroczyste postacie, poprzez ktre przenika masa (milionw telewidzw) dokadnie w ten sam sposb, jak nasza rzeczywista do przenika, nie napotykajc na jakikolwiek opr, przez nierzeczywisty hologram - nie pozostaje to bez konsekwencji: przejcie w przestrze hologramu rwnie j uczynio nierzeczywist. Zudzenie to jest pene i naprawd fascynujce, a to z tego wzgldu, e hologram jest rzutowany z przodu pytki fotograficznej, w taki sposb, e nic nas od niego nie oddziela iw innym przypadku efekt pozostaje foto- bd kinematograficzny!. Charakterystyczne jest to rwnie dla trompe-1'aeil, w odrnieniu od malarstwa: zamiast w przestrzeni wzrokowej perspektywy znajdujemy si w odwrconej gbi, ktra przeksztaca nas samych w punkt zbiegu linii perspektywicznych... Wypuko i przestrzenno powinny rzuca nam si w oczy, tak jak w przy131

padku wagonu tramwajowego czy gry w szachy Wziwszy to pod uwag, wystarczy tylko zdecydowa, jakiego rodzaju przedmioty czy formy maj by hologenicKne", gdy stworzenie trjwymiarowego kina jest w nie wikszym stopniu przeznaczeniem hologramu ni przeznaczeniem kina byo odtworzenie teatru, a fotografii - podjcie na nowo treci i motyww malarstwa. W przypadku hologramu bezlitonie osaczona zostaje wyobraeniowa aura sobowtra, podobnie jak w historii klonw. po to, by moga istnie jakakolwiek iluzja i scena wyobrani. Nie wolno nigdy zmierza bezporednio ku rzeczywistoci, w stron wiernego odwzorowania, podobiestwa wiata do samego siebie, podobiestwa podmiotu do samego siebie. Obraz wwczas znika. Nie wolno nigdy zmierza bezporednio w kierunku sobowtra, gdy wwczas wzajemna relacja ulega zerwaz pojawieniem si hologramu zatem, tak samo, jak w przypadku klonowania, stajemy si wiadkami przedwstawnej pokusy, odwrotnej fascynacji, odnoszcej si do koca zudzenia, sceny, tajemnicy, za spraw zmaterializowanej projekcji wielkiej doprjejrzystoci. Po fantazmacie ujrzenia samego siebie (zwierciado, fotografia) nadchodzi fantazmat moliwoci obejcia samego siebie, a w kocu i przede wszystkim, fantazmat przeniknicia to - a kady przedmiot, ktry staje ei hologramem, jest najpierw wietlist ektoplazm waszego wasnego ciaa, W pewnym sensie jest tojednak koniec estetyki i triumi przekanika, dokadnie tak jak w przypadku stereofonii, ktra u kresu swego wyrafinowania kadzie kres wanie urokowf i inteligencji muzyki. Hologram jesL wanie pozbawiony inteligencji iluzji trompe-1'oeU, ktrej przysugiwaa zdolno uwodzenia, dziaania zgodnie z zasad pozoru - nieodmiennie za pomoc aluzji i elipsy obecnoci. Przeciwnie, pogra si on w fascynacji dotarcia bezporednio na stron sobowtra. Jeli wszechwiat jest wedug Macha tym, co nie posiada swego sobowtra, co pozbawio132

ne jest lustrzanego odpowiednika, to wraz z pojawieniem si hologramu znalelimy si ju potencjalnie w innym wszechswiecie, wszechwiecie, ktry jest jedynie lustrzanym odpowiednikiem. Czyme ji^nakjeat w wszechwiat? Hologram, o ktrym marzylimy zawsze (jednak te sjedynie jego marnymi bricolage'ami), wywouje w nas niepokj i przyprawia o zawrt gowy na myl o moliwoci przejcia na drug stron naszego wasnego ciaa, ku sobowtrowi, wietlnemu klonowi, a moe martwemu bliniakowi, ktry nigdy si nie narodzi zamiast nas i czuwa z ory nad nami. Hologram, doskonay obraz i kres wyobraenia. A raczej aden ju obraz - prawdziwym medium jest tu laser, skupiona i wysubtehriona wizka wiata, ktre nie jest ju wiatem widzialnym i refleksyjnym, lecz abstrakcyjnym wiatem aymulacji. Laser/skalpel. Operacja wietlnej chirurgii, przeprowadzana tutaj na sobowtrze: operuje si waszego sobowtra tak samo, jakby operowano jaki nowotwr. Sobowtr, ktry skrywa si w gbi nas (naszego ciaa, naszej niewiadomoci?) i ktrego tajemna posta karmia nasze wyobraenia, pod warunkiem lasera, syntetyzowany i materializowany na nasaych oczach, w taki sposb e moliwe si staje przeniknicie przez i poza niego. Historyczna chwila: hologram stanowi od tiy pory cz owego podprogowego komfortu", ktry jest naszym przeznaczeniem, owego szczcia, skazujcego nas odtd na umysowe (Spoeczestwo, sama spoeczna fantasmagoria rwnie nie jest niczym wicej jak efektem specjalnym, uzyskanym w wyniku modelowania za pomoc wizek uczestnictwa zbiegajcych si w prini w spektralnym obrazie zbiorowego szczcia). Trjwymiarowo symulakni - dlaczego sy mul akr o trzech wymiarach miaby by bliszy rzeczywistoci, ni ten dwuwymiarowy? Roci sobie wszak do tego prawo, lecz jego efekt, paradoksalnie, polega na tym, ze - przeciwnie - uwidacznia on nam c/warty wymiar jako ukryt prawd, tajemny wymiar wszystkiego, ktry zyskuje zarazem niespodziewanie moc oczywistoci. Im bardziej zbliamy si do doskonaoci aymulakru
133

(jest to prawd w przypadku przedmiotw, \ea. rwnie w przypadku figur sztuki czy modeli relacji spoecznych i psychologicznych), tym bardziej ewidentne i widoczne staje ai to (a raczej jawi Kic zemu duchowi niedowiarstwa, ktry naa nawiedza, o wiele gorszemu jeszcze ni zly duch symulacji), za czego spraw wszystko wymyka si przedstawieniu, wymyka si swemu wasnemu sobowtrowi i podobiestwu do samego siebie. Krtko mwic, rzeczywisto nie istnieje: trzeci wymiar jest jedynie wyobraeniem wiata dwuwymiarowego, a czwarty - wiata trjwymiarowego... Wprost i przyspieszenie produkcji coraz bardziej realnej rzeczywistoci za spraw dodawania kolejnych wymiarw. Jej konsekwencj stanowi nasilenie si ruchu przeciwnego: iylko to jest prawdziwe, tylko to jest naprawd uwodzce, co bawi si jednym wymiarem mniej. W kadym razie w bieg ku rzeczywistoci i zudzeniu realnoci jest bezcelowy, gdy, kiedy przedmiot staje si w sposb nieodrnialny podobny do kadego innego, Klejeni taki wiernie i w sposb cisy, jest podobny jakby troch bardziej. Nie istnieje podobiestwo, tak samo jak nie istnieje wierno. To, co jest wierne, jagi ju zbyt wierne, tylko to jest wierne, co priybliia si do prawdy, nie roszczc sobie do tego prawa. Teza ta ma w przyblieniu ten sam paradoksalny charakter, co formua, ktra stwierdza, e kiedy dwie kule bilardowe tocz si ku sobie, to pierwsza z nich dotyka drugiej wczeniej ni druga pierwsiej, bd jedna dotyka drugiej, zanim sama zostanie przez ni dotknita. Co wskazuje no to, e nie istnieje nawet moliwo jednoczesnoci w porzdku etasu, tak samo, jak nie istnieje moliwo podobiestwa w porzdku figur. Nic nie jest do siebie podobne, a holograficzne odwzorowanie, jak wszelkie pragnienie syntezy bdi wiernego wskrzeszenia rzeczywistoci (to samo dotyczy rwnie eksperymentw naukowych!, nie jest ju rzeczywiste, lecz hiperrealne. Nie ma ju zatem waciwoci odwzorowania (prawdy), lecz zawsze jest symulacj. Kio wiern wszake, lecz tat, ktrej prawdziwo zostaa ju przekroczona, co oznacza, e znajduje si ona ju po drugiej stronie prawdy Co dzieje si po drugiej stronie prawdy, nie /. tym, co fafszywe, lec z tym, co jest bardziej prawdziwe ni sama prawda, bardziej rzeczywiste ni sama rzeczywisto? Przynosi to z pewno13-1

ci zdumiewajce i witokradcze skutki, o wiele bardaiej zgubne dla porzdku prawdy ni jej czysta negacja. Osobliwa i miercionona mne potencjalizacji prawdy, potencjalizacji rzeczywiskei. To dlatego by moe blinita byy ubstwiane i skadane w ofierze w niejednej z pierwotnych kultur: hiperpodobiestwo rwnoznaczne byo z zabjstwem oryginau, a zatem z Czystym bezsensem. Jakakolwiek klasyfikacja bdi znazniszczeniu w wyniku zwykego logicznego podniesienia do potgi n-tej - popchnita do swej granicy, Lak jakby prawda pochona kryterium prawdziwoci tak, jak poyka si akt urodzenia"", tracc tym samym cay swj sens: z tego wzgldu ciar Ziemi czy Wszechwiata moe zosta obliczony ewentualnie w sposb cisy, lecz wyda si on natychmiast niedorzeczny, gdy zabraknie tu ju odniesienia, lustra, w ktrym mgby si kich. wymiarw rzeczywistoci w jej hiperrealnej kopii, bd scaleniem wszelkiej informacji dotyczcej jednostki w jej genetycznym sobowtrze (klonie), czyni j bezzwocznie patafipozbawione moliwoci przedstawienia, moliwoci lustrzanego dopenienia, ekwiwalencji sensu (rwnie absurdalnym jak nadawanie mu sensu, przydawanie mu ciaru sensu, jest przypisywanie mu cakiem po prostu ciaru). Sens, prawda i rzeczywisto mog pojawi si jedynie lokalnie, w ograniczorttra i rwnowanoci. Wszelkie podwojenie, wszelka geniiralizacja, wszelkie siganie granic, wszelkie bolograilczne poszerzenie i przeduenie (pragnienie wyczerpujcego zdania sprawy i Wszechwiata) sprawia, e wystawione zostaj one na pomiewisko. Patrzc z tego punktu widzenia, widzimy, e nawet nauki cise w niebezpieczny sposb zbliaj si do patafizyki. Dzieje si tak dlatego, e w pawien sposb przypominaj one hologram, obiektywistyczne pragnienie dekonstrukcji i wiernej re-

skona, nyslonC ducha, i

konstrukcji wiata w jego naj drobni ejzych szezegiach, opierajce si na uporczywej i naiwnej wierze w pakt podobiestwa rzeczy do siebie samych. Uznaje si, e rzeczywisto, rzeczywisty przedmiot jest tosamy sarnie Kub, podobny do samego Hiobie jak twarz do swego odbicia w lustrze - a to potencjalne podobiestwo stanowi w istocie jedyn definicje rzeczywistoci natomiast wszelka prba, w tym holografia, powoujca si na ni, moe jedynie chybi swego celu, gdy nie bierze pod uwag cienia (tego, za czego spraw przedmiot wanie nie jest podobny do samego siebb), OWEJ ukrytej strony, w ktrej niknie (pogra si) przedmiot, jego tajemnicy. Prba taka przeskakuje, dosownie, swj cie i pogra si w przejrzystoci, by si tam natraci.

Kraksa
Patrzc z klasycznej (a nawet cybernetycznej) perspektywy, technologia stanowi przedueniu ciaa. Jest wyrafinowanym, (unkcjonalnym udoskonaleniem organizmu ludzkiego, umoliwiajcym mu dorwnanie naturze oraz triumfalne jej blokowanie i obsadzanie. Poczwszy od Marksa a po McLuhana, dominowaa to samo instrumentalna wizja maszyn i jzyka: uznawane byy one za zamienniki, przekaniki, przeduenia, media-mediatyzacje, ktrych istot i idealnym przeznaczeniem miao by ich przeksztacenie si w organiczno ciao czowieka. W tej racjonalnej" perspektywie samo ciao staje si jedynie medium3'. W przeciwiestwie do tego, w barokowej i apokaliptycznej wersji pochodzcej K Kmkay J.G. Ballarda, technika stanowi zabjcz dekonstrukcj ciaa -ju niejako funkcjonalne zaposredniczenie, lecz jako poszerzenie mierci - rozczonkowanie i pokawakowanie, .jednak nie pod wpywem ujemnie nacechowanego zudzenia utracon jednoci podmiotu (co mieci si jeszcze w horyzoncie psychoanaliiyl, lecz pod wpywem eksplozj^nej wr/ji ciaa wydanego na rany symboliczne", ciaa poczonego z technologi i stanowicego z ni jedno w j<g wymiarze gwatu i przemocy, za spraw prymitywnych i nieprzerwanych zabiegw chirurgicznych, ktrym jest z j zastosowaniem poddawane: naci, wyci, skaryfikacji, dziurawienia ciaia, ktrych seksualny" bl i rozkosz stanowi jedynie szczeglny przypadek (mechaniczne niewolnictwo w pracy, zagodzona karykatura) ciafo pozbawione organw i organicznej, czerpanej z nich rozkoszy, w caoci poddane naznaczeniu, naciciom, zabiegom technologicznego bliznowania - pod skrzc si blaskiem egid

i prwkenika prayp. tum.).

<-/,y popod mierci. mier naturalnie ma swj udzia w owym runku zawdziczanym zderzajcej si technice, hodem zoonym poszczeglnym koczynom i paszczyznom twarzy, gestom i karnacjom skry. Kaidy z gapiw z miejsca wypadku zachowa obraz gwatownej transformacji tej kobiety, skomplikowanych ran, ktre zmieszay jej seksualno 3 tward konstrukcj samochodu. Kady s nich poczy swoj wyobrani, wraliwe powierzchnie bon luzowych, obszary tkanki wzwodnej, z ranami tej drugorzdnej aktorki'za porednictwem swojego pojazdu, dotykajc ich podczas jazdy w mnogoici stylizowanych pz. Kady przywrze ustami da tych krwawicych rozci, przyoy przegrod nosow do otar na jej lewej doni, docinie powieki do-wyprutego cigna palca wskazujcego, wierzch wzwiedonego penisa da rozerwanych bocznych cianek jej pochwy. Kraksa samochodowa umoliwia ostateczne i wytesknione zespolenie aktorki z czonkami jej widowni"" (a. 169}. Technika moe zosta pojta jedynie! podczas wypadku (samochodowego), to znaczy poprzez przemoc, ktra dotyka j samej i poprzez gwat zadany ciau. To to samo: wszelkie zderzenie, wszelki wstrzs, wszelki szok, ca t metalurgi wypadku odczyta mona w semiurgii dala - nie anatomii c?.y fizjologii, lecz wanie semiurgii kontuzji, blizn, okalecze, ran, ktre stanowi rwnie nowe organy pciowe rozwierajce si w ciele. W ten oto sposb kompilacji ciatsjako siiy roboczej w porzdku produkcji przeciwstawione zostaje rozproszenie ciaa jaku anagramu w porzdku okaleczania. Koniec ze strefami erogennyroi": wszystko staje si otworem, by ofiarowa si odruchowemu wyadowaniu. Przede wszystkim jednak (podobnie jak w przypadku pierwotnych tortur inicjacjgnych, ktre jednak nie nale do naszych czasw), cae ciao staje si znakiem, by ofiarowa siebie wymianie znakw ciaswe rozszalae znaki. Cielesna abstrakcja i modelowanie. Za tym wszystkim nie kryje si adna emocja, adna psychologia, adne przepywy czy podanie, jakiekolwiek libido
v TSa i wszystisie nastpne cytaty pochodz z wydania: J.G. Ballard, Krnlia, prze. Jarek ManlcM, Wranaws 1996 (przyp. tum.).

przemocy wobec ciaa, lecz nie jest ona nigdy-jak m a t o miejscu w przypadku sadyzmu czy masochizmu - umylnym i perwersyjnym celem przemocy, zaburzeniem i znieksztaceniem sensu i seksu (w stosunku do czego?). Nie ma tu wypart! niewiadomoci (afektw czy przedstawie}, chyba e podczas ponownej lektury, ktra mogaby jeszcze napeni ten tekst wymuszonym sensem, zgodnie z modelem psychoanalitycznym. Bezsens, dziko, pierwotnoc owej mieszaniny cia i techniki s immanontne, stanow bezporedni oawracalnosc, przecnodniosc jednego w drugie, czego wynikiem jest pozbawiona precedensu seksualno - rodzaj potencjalnego oszoomienia, zwizanego z procesem czystej inskrypcji zerowych znakw owego ciaa. Symboliczny ryluai nacinania i znakowania, podobnie jak w przypadku graffiti w nowojorskim metrze. Innym punktem wsplnym jest to, e w Kraksie nie mamy ju. do czynienia z przypadkowymi znakami, ktre mog pojawi si jedynie na peryferiach systemu. Wypadek nie jest ju owym miniaturowym bricolage'em, ktrym jest nadal w sytuacji wypadku drogowego - szcztkowym bricolege'em popdu mierci w nowych kategoriach rozrywki i efcaflu wolnego. Samochd nie stanowi przeduenia czy uzupenienia jakiego udomowionego, nieruchomego wszechwiata, prywatny i udomowiony wiat ju nio istnieje, pozostay jedynie nituslJce figury cyrkulacji, a Wypadek jest wszdzie, stanowic podstawow, nieodwracaln figur, banalno anomalii, jak jest mier. Nie zajmuje ju miejsca na marginesie, znajduje si w samym centrum. Nie stanowi ju wyjtku w stosunku do triumfujcej racjonalnoci, atal si Regu, pochon Regu. Nie stanowi ju nawet czci przeklt", zdanej na los przez sam system i wczonej w jego oglny rachunek. Wszystko ulego odwrceniu. To Wypadek nadaje ksztat yciu, to on, bezrozumny, jest seksem ycia. A samochd, pole magnetyczne samochodu, ktre w kocu otacza cay wszechwiat swymi tunelami, autostradami, wiaduktami, wielopmiii tu owymi skrzyowaniami i rozjazdami, zamyka w swej ruchomej kabinie jako uniwersalnym prototypie, nie jest niczym wicej ni jego wielk i nieograniczon metafor.

133

We wszechwiecie wypadku nie istnieje ju jakakolwiek moliwo dysfunkcji, a zatem nie ma tu ju miejsca na perwersj. Wypadek, podobnie jak mier, nie naley ju do porzdku nerwicy, wyparcia, resztki c/,y transgresji, zapocztkowuje raczej nowy rodzaj nieperwersyjnej rozkoszy (wbrew intencjom samego autora, ktry we wstpie pisze o nowej perwersyjnej logice, naley oprze si pokusie moralnego odczytywania Kraksy jako perwersji), wprowadza strategiczn reorganizacj ycia, w ktrej punktem wyjcia jest mier. mier, rany, okaleczenia nie s ju metafora, kastracji, wrcz przeciwnie - cho ju nie. Perwersyjna jest jedynie fetyszyatycana metafora, uwiedzenie przez model, przez poredniczcy i podstawiony fetysz bd poprzez medium jzyka. Tutaj mier i seks s odczytywane bezporednio z ciaa, bez porednictwa fantazmatu, metafory, zd;i.nia - w odrnieniu od maszyny z Kolonii karn, gdzie ciao, w swym blu i ranach, stanowi jeszcze nadal wycznie podoe tekstualnej inskrypcji. Dlatego pierwsza /. nich, maszyna Kalki, ma jeszcze charakter purytanski, represyjny, jest maszyn znaczc", jak powiedziaby Deleuze, podczas gdy technologia w Kra&sie jest pna blasku, iskrzy si i uwodzi, albo jest nuitoi stanowi zwyczajne lustro okaleczonych i rozczonkowanych cia. A ciao samego Vaughana jest lustrem zdezelowanych elei botnikw, blachy uwalanej sperm. Ciao i technologia pomie-

pltanych sromw i zmiadonych jder f..J. Kilka fotografii uzupeniono o zblienie tej strefy samochodu, w ktrej znajdowa si element odpowiedzialny za powstanie przedstawionej na zdjci:iu rany: na utykonanej na oddziale urazowym fotografii obok rozcitego na dwoje penisa widniaa wstawka przedstawiajca zespl hamulca rcznego; nad powikszeniem drastycznie okaleczonego sromu zamieszczono zblienie piasty kierownicy i emblematu jej producenta. Owe zestawienia porozpruu/anych genitaliw z fragmentami karoserii i deski rozdzielczej samochodu tworzyy cig przeraajcych moduw, jednostek nuwj waluty blu i podania" (s. 120-121).

stawiona na tiele przypomina sztucznie wytworzon inwaginacj, podobnie jak skaryfikacje wykonywane przez ludy pierwotne, stanowice zawsze gwatown odpowied na nieobecno ciaa. Tylko ciao iranione symbolicznie istnieje- dla siebie i dla innych - podanie" seksualne jest zawsze tylko ow moliwocimom. To nieliczne zatem otwory ciaa, z khirymi mamy zwyczaj czy seksualno i akty seksualne, s niczym wobec wytworzonych otworw (dlaczego jednak sztucznie?), tych wszystkich uj, za ktrych spraw ciao staje si odwracalne oraz jak w przypadku pewnego rodzaju przestrzeni topologicznych nieznane staj si dla niego zarwno wntrze, jak i zewntrze. Seks, tak jflk my go rozumiemy, stanowi jedynie najkich symbolicznych i ofiarniczych praktyk, ktrym moe podda si ciao, ju nie za spraw natury, lecz dziki sztucznej ingerencji, poprzez symulacj i w wyniku wypadku. Seks jest jedynie niedostatkiem, brakiem popdu zwanego podaniem w zawczasu spreparowanych sferach. Znstal ju przezwyciony i dawno naley do przeszoci, co jest wynikiem rozmaitych odniesionych ran symbolicznych, stanowicych swego rodzaju dlatego to nie jest ju seks, to co innego, seks nie jest niczym wicej ni inskrypcj uprzywilejowanego znaczcego i kilku
141

Vaughan skrci! na dziedziniec stacji benzynowej i szharste fotografie, t dokumentacj przeraajcych ran';piersi nastolatek zdeformowane przez oprawy zegarw, biusty podstarzaych iu przedniej szyby, sutki odcite przez emblematy producenta przymocowane do deski rozdzielczej; urazy mskich i eskich przednie szyby w nastpstwie wyrzucenia z kabiny. [...] Oglda140

drugorzdnych oznak - to nic wobec moliwoci wymiany wszystkich znakw i ran, do ktrej zdolne jest ciao. Czowiek piorwcjtny potrafi do tego celu uywa cejego ciata, poprzez tatuowanie, zadawanie sobie cicrpi<;A, tyLy micjaoyjne - seksualno bya wwczas tylko jedn z wielu moliwych metafor wymiany symbolicznej, ktra nie bya ani najbardziej znaczca, ani nie cieszya si najwikszym powaaniem - czym wfanie staa si dla nas za spraw realistycznego i obsesyjnego odwoywania ai do niej, wskutek nadawania jej nadmiernie organicznego i funkcjonalnego znaczenia (wczajc w to rozkosz). Kiedy samochd rozpdzi ai po rasphrwszy do szybkoci czterdziestu kilometrw na godzin, Vatigh.an wycign ppice z pochwy i odbytu dziewczyny, zarzuci biodrami i wsun jej w pochw peiisa. W niebo nad nami biy reflektory strumienia samochodw wspinajcych si na wiadukt. W lusterku wstecznym widziaem wci Vaughana i dziewczyn. Ich ciaa owietla blask reflektorw jadcego za nami auta, podajcy na czarny baganik lincolna i setk jego chromowanych punktom. W chromowanej popielniczce widziaem odbicie lewej piersi i nabrzmiaego sutka dziewczyny. W winylowej uszczelce szyby widziaem znieksztacone fragmenty ud Vaughana i jej brzucha w dziwacznym anatomicznym zespoleniu. Vaughan wcign dziewczyn na siebie i znowu wszed w ni penisem. W tryptyku odbi w szybkach prdkociomierza, zegara i obrotomierza,, w ohapturzonych jaskiniach ich podwietlanych skal, trwa akt seksualny pomidzy Vaughanem i mod kobiet, taktowany ruchami strzaki prdkociomierza. [..J Kiedy rozpdziem samochd do dziewidziesiciu kilometrw na godzin, Vaughan wygi si w tuk unoszc dziewczyn w peny blask reflektorw auta jadcego za nami. W chromowo-szklanej klatce pdzcego wozu rozbysy jej spiczaste piersi. Konwulsyjne spazmy miednicy Vaitghana zbiegy si z byskami rozmieszczonych co sto metrw latarni ulicznych, ktre mijatiSmy. Przed kad podrzuca dziewczyn biodrami, wbijajc penisa w jj pochw, a kiedy te wiato zalewao kabin, rozchyla jej poladki, by wyekspono- ma odbyt" (s. 1281

Tutaj wszystkie pojcia erotyczne staj si kategoriami technicznymi. Nie ma ju dupy, kutasa, cipy, e za to: odbyt, odbytnica, arom, psnis, kopulacja. Nie ma tu miejsca na argon, czyli Intymno przemocy seksualnej, mamy za to do czynienia z jzykiem funkcyjnym: zachodzi tu cakowita rwnowano chromu i bon luzowych jak jednej formy w stosunnym superprojekcie ni cz si podug rozkoszy. Skdind nie chodzi tu nawet o rozkosz, lecz o czyste i zwyczajne wyadowanie. A kopulacja i spermah ktre przenikaj ca ksik, maj tyle eamo wartoci zmyalowej, ile filigran ran ma penego przemocy; choby metaforycznej, sensu. S to zaledwie sygnatury - w ostatniej scenie X znaczy wasny sperm ssczlki Rozkosz (perwersyjna czy te nie) zaporedniczona bya zawsze przez aparat techniczny, przez maszynore rzeczywistych obiektw, najczciej jednak fantazmatw - pociga ona zawsze za sob poredni manipulacj scenami bd gadetami. Tutaj i ujednorodnia za spraw samej techniki, streszczajc si w jsdnym jedynym przedmiocie; samochodzie. Utknlimy iv potnym zatorze. Fosy ruchu od wielopoziomowego skrykritamia drogi szybkiego ruchu z Western Auenue a po podjazd na wioduttt zapchane byty pojazdami. Przednie szyby odbijay roztopione barwy soca zachodzcego nad przedmieciami Londynu. W gstniejcym zmierzchu pony wiata stopu, odbijajc si w ogromnej kauy lakierowanych karoserii. Vaughan siedzia s rk wystawion za otwarte okno ad strony pasaera. To poklepywa niecierpliwie drzwiczki od zewntrz otwart doni, to znw bbni w nie pici. Wysoka ciana pitrowego autobusu linii lotniczych stojcego po naszej prawej przywodzili na mysi rzdy umarych spogldajcych na nas z wyyn galerii kolumbarium. Utrzymanie przzz chwil tego fantastycznego bezruchu wymagao wydatkowania olbrzymiej ener143

gil XX wieku, ktrej starczyoby na skierowanie caej planety na now orbit wok szczliwszej gwiazdy" (s. 136). Wok mnie, na caej dugoSci Western Avenue, wzdu obu podjazdw na wiadukt, na skutek zatoru spowodowanego przrz wypadek nich zamar. Tkwic po/trdku tego sparaliowanego huraganu czuem si zupenie na luzie, tak jakby nie obsesje na punkcie mnocych si w nieskoczono pojazdw znalazy Jednak w Kraksie inny jeszcze wymiar staje si nieodczny od nieodrnialnyeh ju od siebie wymiarw technologii i seksu by): jest nim fotografia i kino. Poyskujca i nasycona powierichnia ruchu i wypadku pozbawiona jest gbi, ulega wszake podwojeniu w obiektywie kamery Vaughana. Gromadzi on i przechowuje, jak karty katalogowe, zdjcia kolejnych wypadkw. Do generalnej prby decydujcego zdarzenia, ktre sam wywouje (jego mier w samochodzie i jednoczesna mier gwiazdy w wyniku zderzenia z Elisabeth Taylor, zderzania drobiaagown symulowanego i udoskonalanego przez wiole miesicy), dochodzi podczas krcenia zdjS do filmu. Ten wszechwiat byby niczym bez owego hiperrealistycznego dystansu. Samo podwojenie, samn rozwinicie wizualnego medium do drugiegn poziomu moe dokony syntozy technologii, seksu i mierci. W istocie jednak fetografla nie jest tu przekanikiem, ani nie naley do porzdku przedstawienia. Nie chodzi tu o uzupelniaa Vaughan nie zajmuje tu pozycji wojera ani perwerta. Bona fotograficzna (podobnie jak elektroniczna muzyka w samochodach i mieszkaniach) stanowi cz btony powszechnej, hiperi jego przepyww. Fotografia jost w rwnym stopniu przekanikiem jak technologie czy ciaa -wszystkie one dziq si jednoczenie, we wszechwiecie, w ktrym antycypacja zdarzenia zbiega si z jego odtworzeniem, a nawet jego rzeczywistym" wytworzeniem. Nie ma tu take gbi czasu - podobnie jak przeszo, rwnie przyszo przestaje istnie. W gruncie rzeczy to oko kamery zastpio czas, tak samo jak wszelk inn gbi,
144

ektu, przestrzeni, jak i jzyki Nie jest nym wyoacza cakiem po prostu to, zi ssechwiat po s t tajemnicy.

Maiiekin motocyklista tkwi pewnie w siodeku. Prd powietrza odrzuca mu gow do tylu. Z rkoma przykutymi do kie rownicy wyglda jak pilot kamikadze. Dug szyj mia oblepiona czujnikami. Przed ni/n, na kocu toru, z nieobecnymi mi nami siedziaa ni swoim samochodzie rodzina czterech manek nw, Ich twarze pokryway tajemnicze symbole. Sycha byo ostry wist; to przewody odbiegajce od czujn kw szoroway po trawie rosncej obok lont. Motocykl wyrn w przd limuzyny z gonym metalicznym omotem, Impet zderzenia obrci oba pojazdy w stron rzdu przestraszonych widzw. [..J Motocykl wraz z motocyklist poszybowa nad mask samochodu, rbn w przedni szyb, po czym czarn mas odamkw przekoziokowa przez dach. Przycumowany stalow mi linami samochd odrzucio o trzy metry w ty. Znieruchomia okrakiem nad szynami. W wyniku uderzenia wgnieceniu ulegy maska i dach, popkaa przednia szyba. Sia bezwadnoci cisna siedzc w rodku sztywn rodzink w przd- Bezg wy tuw kobiety zajmujcej miejsce obok kierowcy wbi si w popkan przedni szyb.

Technicy [...]przystpili do zbierania kawakw ciaa moto cyklisty, utykajc sobie pod pachy jego nogi i gow. Wirki wkna szklanego z twarzy i ramion manekina skrzyy si wok samochodu testowego niczym srebrny nieg, konfetti mierci. Heltn Remingttm trzymaa mnie pad rk. Umiechna si do mnie i kiwaa zachcajco gow, jak gdyby nakaniaa detko do pokonania jakiej psychicznej przeszkody. - Moemy obejrze to jzszcie raz na ampeksie. Odtwarzaj przebieg dowiadczenia w zwolnionym tempie" (s. 113-114). W Kraksie Wszystko jeat hiperfunkJonalne, poniewa ruch i wypadek, technika i mier, seks i symulacja przypominaj ]ednij v.iel synchronicznie dziaajc maszyn. To ten sam wszechwiat, jakim jest hipermariiet, w ktrym towar ataje si hipertowarem", co oznacza, e zawsze ju jest on pochwycony,
145

a wrax z nim cae otoczenie, przez nieustannie krce figury cuchu. Jednak jednoczenie funkcjonalizm Kraksy poera sw wasn racjonalno, poniewa nie ma w nim ju miejsca na jakkolwiek dysfunkcj. To itinkcjonaSizm radykalny, docierajcy do Jasnych granic paradoksu, 8 nawet je przekraczajcy. Staje si on w ten sposb na powrt nieokrelonym, a tym samym fascynujcym obiektem. Ani zym, Eini dobrym: ambiwalentnym. Podobnie jak mier i moda, staje si on na powrt w ten aposb obiektem skrtowym, podczas gdy nasz stary, dobry funkcjonali?.inr nawc-t jeli budzi fipory, wcale ju takim nie jest -oznacza to, iejest on drog prowadzc do celu szybciej ni autostrada, albo wiodc tam, dokd autostrada ju nas nie doprowadzi, bd te - lepiej nawet to ujmujc, parodiujc na spoah patafizyczny Littre'go - drog prowadzc donikd, lecz prowadzc tam szybciej ni inne". To wanie odrnia Kraks od niemal caej literatury science-fietion, krcej zazwyczaj nadal wok starej opozycyjnej pary funkcja/dysfunkcja, projektowanej w przyszo zgodnie z tymi samymi liniami sif i celowoci, ktre charakteryzuj normalny wszechwiat. Fikcja przerasta tam rzeczywisto (bd na odwrt), jednak w zgodzie z tymi samymi zasadami gry. W Kraksie nie ma ju ani fikcji, ani rzeczywistoci, biperrzeczywisto znosi zarazem jedn i drug. Nie ma ju nawet miejsca na moliwo krytycznego rucbu wstecznego. Czy ten mutujcy i komutujcy wiat symulacji i mierci, wiat przemonie zseksualizowany, lecz pozbawiony podania, peen gwaccych i zwaconych cia, lec jakby zobnjtniaych, ten chromowany i intensywnie metaliczny wiat, pozbawiony zmysowoci, hiperstechnicyzowany i bezcelowy- czy jest on dobry, czy zy? Nigdy si tego nie dowiemy. Jest po prostu fascynujcy, pod warunkiem e ta fascynacja nie pociga za sob sdu wartociujcego. Na tym wanie polega cud Kraksy. Nigdzie nie wychodzi tu na jaw jakikolwiek ogld moralny czy krytyczny sd, nalecy jeszcze do dziedziny funkcjonalizmu starego wiata. Kraksa jest hiperkrytyczna (rwnie pod tym wzgldem dzieje si tak wbrew intencjom jej autora, ktry we wstpie pisze o tym, e podstawowym przesaniem Kraksy jest ostrzeenie przed tym brutalnym, erotycznym i zudnie wspaniaym krlestwem, ktre coraz
146

bardziej przekonujco wabi nas z peryferii technicznego krajobrazu"). Niewielu ksikom, niewielu filmom udaje si do tego stopnia znie wszelk celowo czy krytyczn negatywno, osign tuk matowy blask banalnoci i przemocy. Moe tylko Nashoille, Mechanicznej pomaraczy. Po Borgesie, lecz ju na innym poziomie, Kraksa jest pierwsz wielk powieci wiata symulacji, wiata, z ktrym mamy obecnie do czynienia wszdzie - asyrobolicznego uniwersum, ktre jednak, za spraw swego rodzaju odwrcenia, radykalnej zmiany swej masowo unediatyzowanej substancji (neon, beton, samochd, erotyczna maszyneria), jawi si w taki sposb, jakby przenikaa je jednak jaka potna inicjacyjna sia. Odjecha na syrenie ostatni z ambulansw. Gapie wsiadali do samochodw albo wspinali sipo skarpie do dziury w ogrodzeniu z drucianej siatki. Mina nas para nastolatkw. Dziewczyna byo, w denimowym kostiumiku, chopak obejmowa j jedn rk w talii, a wierzch doni drugiej przykada do jej prawej piersi, pocierajc kykciami sutek. Wsiedli do tego samochodziku plaowego obwieszonego propomzykami i odjechali. [...1 Powietrze przesyca seks, zupenie jakbymy byli czonkami jakiej sekty rozchodzcymi si po kazaniu, w ktrym nakaniano nas do celebrowania naszych seksualnoci z przyjacimi i obcymi, i odjedajcymi w noc, by z najbardziej nieprawdopodobnymi partnerami naladowa krwaw eucharysti, ktrej naocznymi wiadkami bylimy" (s. 141).

Symulakry i science-fiction
Trzy porzdki symulakrw: naladownictwie i podrabianiu, harmonijne, optymistyc^ne oraj zmierzajce do przywrcenia, odtworzenia bd ustanowicnia w sposb idealny natury na wzr Boga; aymulokry produktywne, produkty wistyezne, oparte na energii, sile, zmaterializowane za pomoc maszyny w caym systemie produkcji - ich prometejskim celem jest globalizBCJa i bazustanna ekspansja, uwolnienie nieskoczonej energii (pragnienie stanowi cz utopii wicych si z tym porzdkiem symulakrw); symulakry symulacji, "parte na informacji, modelu, cybernetycznej grze - cakowita operscjonalizacja, hiperrzeczywisto, celem ich jest uzyskanie cakowitej Itontroli. Pierwszemu z tych porzdkw odpowiadaj wyobraeniu sym. Trzeciemu odpowiada...-czy istnieje jednak jakiekolwiek wyobraenie, ktre odpowiadaoby temu porzdkowi? Prawdopodobn odpowiedni jest to, e ".lara, dobra sfera wyobraie towarzyszca stience-fietion jest ju martwa i zaczyna si wanie wyania co innego (nie tylko w dziedzinie beletrystyki, rwnie w teorii). Ten sam los swobodnego unoszenia si, dryfowania i nieokrelonoci kadzie kres srience-fietioit - lecj rwnie teorii, jako swoistym gatunkom. To, co rzeczywiste i to, co wyobraeniowe istniej jedynio wtedy, gdy patrzy si z pewnego dystansu, Co dzieje si wwczas, gdy w dystans, wczajc w to dystans dzielcy rzeczywisto^ od wyobraenia, zaczyna zanika, ulega wchoniciu, a na jego miejscu pojawia si model? A zatem, przy przejciu od jednego po149

rzdhu di> nastpnego, dominujc tendencj jest wanie pochanianie i skracanie si owego dystansu, odstpu, ktry pozostawia miejsce na idealne bd krytyczne projekcje: jest on najwiltszy w przypadku utopii, gifeio zarysowuje si sfera transcendentna, wiat zasadniczo i skrajnie odmienny (romantyczne marzenie jest jeszcze jej zindywidualizowan postaci, gdzie transcendencja rysuje si w gb, sigajc a po struktury niewiadome, jednak oddzielenie od wiata rzeczywistego jeat tu pod kadym wzgldem najwiksze, to wyspa utopii przeciwstawiona kontynentowi rzeczywistoci); skraca si w sposb znaczcy w przypadku .tcience-fietion: ta najczciej nie jest niczym wicej, jak przesadna projekcj rzeczywistego wiata produkcji, ktra nie jest jednak jakociowo od niego rna. Mechaniczne bd energetyczne przeduenia, prdkoci i moce podniesiono zostaj do potgi n-tej, jednak schematy i scenariusze pozostaj takie same jak w dziedzinie mechaniki, metalurgii itp. Projekcyjna hipostaza robota. (Ograniczonemu wiatu epoki preindustrialnej utopia przeciwstowiaa wiat alternatywny i idealny. Do potencjalnie nieskoczonego wiata produkcji, science-fietion docza zwielokrotnienie wasnych moliwoci]; ulega, cakowitemu wchoniciu w implozy wnej epoce modeli. Modele nie stanowi ju transcendencji ani projekcji, nie s wyobraeniem w stosunku do rzeczywistoci, same stanowi antycypacj rzeczywistoci, nic pozostawiajc /.atom miejsca na jakikolwiek rodaj fikcjonalnej antycypacji - s nmanentne, nie pozostawiaj zatem miejsca na jakikolwiek rodzaj wyobraeniowej transcendencji. Otwarte zostaje pole dla symulacji w sensie cybernetycznym, to znaczy dla wielokierunkowej manipulacji owymi modelami (scenariusze, inscenizacje symulowanych sytuacji itp J, jednak wwczas nic nie odrnia ju owej operdeji sterowania od operacji samej rzeczywistoci: nia istnieje ju fikcja. Ezeczywisto moga przekracza fikcj: lo by najpewniejszy znak moliwej eskalacji i przerostu porzdku wyobraeniowego. Jednak rzeczywisto nie potrafi przewyszy swego modrslu, dla ktrego sianowi jedynie alibi. W wiecie zdominowanym przez zasad rzeczywistoci wyobraeniowo S stanowia alibi dla tego, co rzeczywiste. Obecnie
150

to rzci^ywiski stal si alibi dla modelu wo wszechwiecie rzdzonym zasad symulacji. I w sposb paradoksalny to rzeczywisto stal si dla naa prawdziw utopi - tak utopi jednak, ktra nie naley ju do porzdku moliwoci, o ktrej moemy jedynie marzy jak o utraconjm obiekcie. By moe srience-fietion epoki cybernetycznej i hiperrzeczywistej moe ulec wyczerpaniu i sign kresu jedynie poprze? sztuczne" wskrzeszenie wiatw ..historycznych", prby zrekonstruowania in nitro, a po najmniejsze detale, losw przeszego wiata, minionych zdarze, osb, ideologii, pozbawionych, sensu i swego pierwotnego prjebiegu, lecz udzcych retrospektywn prawd. Tak jak wojna secesyjna w Simulakratih Philipa K. Dicka. Gigantycznych rozmiarw trjwymiarowy hologram, gdzie fikcja nie bdzie ju nigdy wicej lustrem przyszoci, lec rozpaczliw i beznadziejnj baliicynatyjn prbuj wskrzeszenia przeszoci. Nic moemy ju sobie wyobrazi adnego innego wszechwiata: laska transcendencji rwnie zostaa nam odebrana. Klasyczna scienoe-ftetion dotyczya uniwersum w stadium ekspansji, torowaa sobie zatem drog poprzez opowieci o podbojach Kosmosu, ktro bjiy wspodpowiedzialne za bardziej ziemskie formy podboju i kolonizacji, jakie pojawiy si w XIX i XX wieku. Nie wystpuje tu jednak zwizek przyczynowoskutkowy: to nie z tego powodu przestrze ziemskajast dzisiaj wirtualnie zakodowana, oznakowana, opisana, skatalogowana i nasycona. W pewien sposb, glooalizujc si, przestrze ta ulega zamkniciu - przez wzgld na powszechny rynek, nie tylko towarw, lecz take wartoci, znakw, modeli, nie pozostawiajcy miejsca na wyobraenia -ale nie to jedynie spowodowao, e eksploracyjny (techniczny, umysowy, kosmiczny) wszechwiat science-fiction rwnie przesta funkcjonowa. Oba zjawiska p jednak ze sob. cile powizane, stanowic chra aspekty tego samego oglnego procesu implozji, nastpujcego po ogromnym procesie eksploi i ekspansji, charakteryzuj cym minione wieki. Gdy system dociera do swych ranic i ulega nasyceniu, uruchamia si proces przywracania i regresji - pqawia si co innego, rwnie w obrbie porzdku wyobraeniowego.
151

A do obecnj chwili zawrze mielimy pod dostatkiem wyobrae - wspczynnik rzeczywistoci jest proporcjonalny do stanu rezerw wyobrae, ktry przydaj ej ej waciwego ciaru. Jest to prawd zarwno w przypadku odki^c* geograficznych, jak te podboju przestrzeni kosmicznej: kiedy nie istnieje ju dziewicz a zatem dostpne dla wyobrae terytorium, wmczas mapa pokrywa cal/M terytorium, a co takiego jak zasada rtwzywistoSci zamka. Podbj Kosmosu stanowi w tym sensie prg, po ktrego przekroczeniu nieodwracalnie zmierzamy ju ku uLracio ziemskiej referencji. Jestemy wiadkami zatraty rzeczywistoci jako wewntrznie spjnego i ograniczonego wszechwiata, ktrego granice cofaj si ku nieskoczonoci. Podbj przestrzeni kosmicznej, ktry rozpocz si po opanowaniu naszej planety, st^e si rwnoznaczny z odrzeczywistnieniem gatunku ludzkiego i przeniesieniem go w nierzeczywisty obszar symulacji. Dowodzi tego owa dwupokojowa kabina z kuchni i prysznicem wyniesiona na orbit, mona by powiedzie - podniesiona do potgi kosmicznej, wraz z ostatnim moduem ksiycowym, Banalno ziemskiego rodowiska, ktre podniesione zostaje do rangi wartoci kosmicznej, zhiposlazowane w kosmicznej przestrzeni, sateliiacja rzeczywistoci w transcendencji Kosmosu - to kres metafizyki, koniec fantazmatu i science-fietion, od tej chwili rozpoczyna si epoka hiperrzeczywistosci. Co powinno obecnie ulec zmianie: projekcja, ekstrapolacja, ten rodzaj pantograficznego nadmiaru, ktry stanowi o uroku saence-fictiut, sa. ju niemoliwe. Niis jeh ju moliwe wytwarzanie fikcji na bazie rzeczywistoci, konstruowanie wyobrae na podstawia danych pochodzcych z rzeczywistoci. Proces ten przebiega raczej w przeciwnym kierunku i polegaby na wprowadzaniu stanw zdecentrowanych, symulacyjnych modeli, oraz nadawaniu im pozoru rzeczywistoci, banau, pospolitoci, wynajdywaniu na nowo rzeczywistoci jako fikcji, wanie dlatego e zniknela ona z naszego ycia. Halueynacyjne zudzenia rzeczywistoci, przeycia, codziennoci, jednak zrekonstruowane niejednokrotnie a po najdrobniejsze, niepokojco obce i niesamowite szczegy, odtworzone na wzr rezerwatu fauny ciy flory, ukazane z przezroczyst, cho

pozbawion substancji precyzj, z gry odrealnione i hiperurz eezywistnione. Science-fiolian w tym sensie nie jest ju literatur w stadium ekspansji, z ca jej wolnoci i naiwnoci", nadajca jqj urok odkrycia, lecz rozwija si raczej w sposb implozywny, na wzr naszego obecnego pojcia o wszechwiecie, starajc si oywi, uaktualni, uczyniona nowo codziennoci symulacyjne fragmenty, szcztki owej powszechnej symulacji, ktr sta si dla nas tak zwany rzeczywisty" wiat. Gdzie szuka dziel, ktre byyby odpowiednikiem owego odwrcenia, owego zwrotu akcji? W sposb oczywisty nowele Phinie mona juz w len sposb tece ujmowa, gdvz nasz nowy wszechwiat jest wanie antygrawitecyjny", a jeli jeszcze w ogle grawituje, to wok dziury rzeczywistoci, wok dziwy w przestrzeni wyobraenia) - w tej nowej przestrzeni. Nie mamy tutaj do czynienia z alternatywnym kosmosem, folklorem bd kosmiczn egzotyk, ani z opisem galaktycznych, bohaterskich czynw - od samego pocztku znajdujemy si w obszarze cakowitej symulacji, pozbawionej rda i pocztku, immanentnej, bez przeszoci i przyszoci, w przestrzeni swobodnego przepywu, dryfowania wszelkich wsprzdnych (umysowych, czasoprzestrzennych, znaczeniowych) - nie chodzi tu ojaki rwnolegy duplikat wszechwiata, a nawet nie o wszechwiat moliwy nie jest on ani moliwy, ani niemoliwy, ani rzeczywisty, ani nierzeczywisty l a s hipeinecjywisiy - to wszechwiat symulacji, bdcy czym cakowicie odmiennym. T to nie dlatego, e Dick pisze wprost o symulakrach, science-ficticn czynia tak od zawsze, lecz stawiaa na sobowtra, na rozdwojenie bd sztuczne albo wyobraeniowe podwojenie, podczas gdy tutaj sobowtr znikn, kopia nie istnieje, jestemy ju zawsze w innym wiecie, ktry innym ju nie jest, w wiecie pozbawionym lustra, moliwoci projekcji i utopii, ktre mogyby by jego odbiciem - symulacja jest nieprzezwyciona, nieprzekraczalna, matowa, pozbawiona zewntrza - nawet nie moemy ju przej na drug stron lustra, jak w zotym wieku transcendencji.

Prawdopodobnie bardziej przekoniycym przykadem mogtaby by twrczo Ballarda i sam jej rozwj. Poczwszy od pierwszych, niezwykle fantesmagorycznych", poetyckich, oniryc/.nyeh i niesamowitych opowiada, az po Kraks, ktra bez wtpienia (bardziej ni Higli-Eise czy Wyspa) stanowi jeden z wielu wspczesnych modeli owej science-ftcEion. Kraksa to nasz wiat, nic tu nie zostao wymylone", wszystko jest tutaj hiperfunkcjooalne, ruch i wypadek, technika i mier, seks i obiekiyw fotograficzny, wszystko dziaa tu jak wielka, zsynchronizowana i symulacyjna maszyneria: co oznacza, ze mamy tu do czynieniu z przyspieszeniem naszych wasnych modeli, wszystkich modeli, ktre nas otaczaj, przemieszanych i hiperzoperacjonalizowanych w prni. To wanie odrnia Kraks dal wok starej, opozycyjnej (mechanicznej i mechanicystycznej) pary poj funkcja'dy3funkcja, projektowanej w przyszo zgodnie z tymi samymi liniami sil i celowoci, ktre charakteryzuj normalny" wszechwiat. Fikcja moe przerosn tu rzeczywisto (bd na odwrt: to bardziej finezyjny przypadek), ma ju ani fikcji, ani rzeczywistoci, hiperrzeczywistos znosi zarazem jedn i drug. Oto -jeli w ogle istnieje - nasm wspczesna scienee-fKtion. Bug Jach Barron Normana Spinrada, niektre ustpy Sland on Zanzibar Juhna Bmnnera. nigdzie, a tym namym istnieje wszdzie, w kreniu modeli, tu i teraz, w samej aksjomatyce otaczjcj naa zewszd symulacji. Moe wyoni si w stanie surowym, za spraw zwykej bezwadnoci operacyjnego wiata. Ktry z autorw scieiice-fiction mgby sobie wyobrazi" (lecz wanie to jeat ju niewyobraalne") ow rzeczywisto" zachodnioniemieckich fabryk-symulakrw, fabryk zatrudniajcych na powrt bezrobotnych w dowolnym charakterze i na wszystkich moliwych stanowiskach w tradycyjnym procesie pracy, ktre nie produkuj jednak niczego, a cala ich dziaalno wyczerpuje si w grze na polu zamwie, zarzdzania, konkurencji, biurokracji i rachunkowoci pomidzy poszczeglnymi fabrykami, funkcjonujcymi
154

w ramach rozlegej sieci? Caa materialna produkcja podwojona zostaje w prni [jedna z owych fabryk-symulakrw nawet rzeczywicie" przesza w stan upadoci, ponownie zwalniajc swoich bezrobotnych). Na tym wanie polega symulacja: nie dlatego e fabryki te s fikcyjne, lecz wanie z tego powodu ae s ODS rzeczywiste, hiperrealne, i z tej oto przyczyny odsyaj wsselk prawdziw" produkcj fabryk pracujcych na powanie" w t sam sfer hiperrzeczywistoci. Tym, co tutaj jeat dla nas fascynujce, nie jest przeciwstawno fabryk prawdziwych i fabryk fikcyjnych, lecz - wrcz przeciwnie - ich nieodrnialno, fakt, e odniesienie i zasadnicza celowo caej pozostaej produkcji jest taka sama, jak w przypadku owego symulakru" przedsibiorstwa. To wanie owe hiperrealistyczne niezrinieowanie stanowi o prawdziwej nauk<W"-fikcHnej" waciwoci owego zdarzenia. Widzimy tu, e nie ma potrzeby jej wymyla: ona istnieje, wyoniona ze wiata pozbawionego tajemnicy i gbi. Najtrudniejszym dzisiaj zadaniem w zoonym wiecie scisnce-ftetion. jest bra wtpienia oddzielenie tego, co podlega nadal (a ki sianowi przewaajca, wikszo) porzdkowi wyobrae drugiego rzdu, porzdkowi produktywnemu/projekcyjnemu, od tego, co wchodzi ju w zakres owej niendrnialnoti wyobraenia, owej pynnoci i dryfowania, waciwego trzeciemu porzdkowi symulacji. Dlatego moemy wyranie i cile odrni mechaniczne i zrobotyzowane maszyny, charakterystyczne dla drugiego porzdku, od maszyn cybernetycznych, komputerw itp., ktre nele w ramach swej aksjomatyki do porzdku trzeciego. Jednak kady z porzdkw moe z atwoci zakci innj; a komputer moe doskonale funkcjonowa jako mechaniczna supermaszyna, superrobot. maszyna o supermocy, wykadnik produktywnego geniuszu symulakrw drugiego rzdu: nie wypenia on tutaj frakcji procesu symulacji i wiadczy nadal o odruchach wszechwiata skoczonego (wczajc w to ambiwalencj i bunt, jak w przypadku komputera z 2001: Odysei kosmicinj czy Shalmanczera ?e Stand on Zamibar). Pomidsy tym, co operatywne (status teatralny, teatralna i fantastyczna maszyneria, opera seria techniki) i co odpowiada
155

pierwszemu porzdkowi; pomidzy tym, co operacyjne (status przemysowy, wytwrczy, czynnik mocy i energii) i odpowiadajce porzdkowi drugiemu, a tyra, co opsraonaizoiualne (statua ejrbernulyisiny, uleatoryczny, wypywajcy z metatechniki") i co odpowiada porzdkowi trzeciemu - na poziomie science-ficlion nadal moe dochodzi do wszelkich moliwych interferencji. Jednak wycznie, ostatni ?, tych porzdkw moe nas jeszcze naprawd interesowa.

Zwierzta, terytorium i metamorfozy

Czego pragnli kaci Inkwizycji? Wyznania Zla, zasady Za. Naleao przekona oskaronych, e winni s jedynie przez przypadek, na skutek dziaania zasady Zia w porzdku boskim. DlategCi wyznanie przywracao kojc przyczynowo, a tortury, akt wytpienia z la poprzez cierpienie, byy jedynie triumfalnym zwieczeniem (ani sadystycznym, ani pokutnym] faktu uprzedniego aiylainnenia Zo jako przyczyny. W innym przypadku najmniejszy objaw herezji rzucaby podejrzenie na cale boskie stworzenie. Kiedy zatem wykorzystujemy i drczymy zwierzta w laboratoriach i na statkach kosmicznych, posuwajc si do tak wielkiego eksperymentalnego okruciestwa w imi nauki, jakie wyznanie pragniemy na nich wymusi, tym razem za pomoc skalpela i podczanych do nich elektrod? Wyznaniem tym jest zasada obiektywnoci, co do ktrej nauka nigdy nie jest pewna, zasada, ktra doprowadza nauk do rozparay Naley wymusi na zwierztach przyznanie si do lego, e nimi nic sa,, e zwierzcos, dsiko - pocigajce za sob niepojto i radykaln obco, nieprzyswajalne dla naszego rozumu - nie istniej, e. przeciwnie, nawet zachowania w najwyszym stopniu bestialskie, najbardziej osobliwe, najbardziej anormalne mog zosta zlikwidowane za spraw nauki, jako mechanizmy fizjologiczna rozpatrywane w kategoriach mzgowych poac/e itp, Naleiy unicestwi w zwierztach sam ich zwierzco wraz z jej zasad niejednoznacznoci. Eksperymentowanie na zwierztach nie jest zatem rodkiem wiodcym do jakiego celu, a istotnym wyzwaniem i cierpieniem. Nie ustanawia jakiej zrozumiaoci, lecz wymusza wyznanie nauti tak samo, jak niegdy wymuszano wyznanie

wiary Wyznanie, w .imsunku do ktrego widoczna oddiylunia, takie jsk choroba, szalestwo czy zwierzco, stanowi jedynie tymczasow rys, zmtnienie przejrzystoci samej zasady przyczynowoci. w dowd, podobnie jak niegdy dowd boskiego rozumu, musi by wszdzie nieustannie potwierdzany na nowo - w tym sensie wszyscy jestemy zwierztami, i to zwierztami laboratoryjnymi, ktre poddajemy bez przerwy testom, by wymusi na nich odruchowe zachowania, ktre w ostatniej instancji s rwnie wyznaniami racjonalnoci. Wszdzie bestialstwo musi ustpi miejsca odruchowej zwierzcoci, egzorcyzmujemy w Ujn sposb porzdek niezrozumiaoci, dzikoci, ktrego ucielenieniem pozostaway dla nas - za spraw swego milczenia Zwierzta byy zatem naszymi poprzednikami na drodze ku liberalnej i tolerancyjnej zagadzie. Wszystkie aspekty nowoczesnego sposobu traktowania zwierzt stanowi odbicie przemian, jakim podlega) proces manipulowania ludmi, od eksperymentowania poczwszy, na przemysowym iorbingu w przypadku hodowli koczc. Zebrani na kongresie w Lyonie europejscy weterynarze dali wyro zaniepokojeniu chorobami i zaburzeniami psychicznymi rozwijajcymi si w hodowlach przemysowych". (Science et Avenir", lipiec 1973) U krlikw rozwijaj si chorobliwe stany lkowe, staj si one bezpodne i dopuszczaj si aktw koprofagii. Krliki-jak si wydaje -ju od urodzenia s niespokojne" i nieprzystosowane". Wykazuj wiksz podatno na infekcjo i choroby pasoytnicze. Przeciwciaa trac u nich skuteczno dziaania, a samice staj si bezpodne. W sposb samoistny -jeli mona uj to w ten sposb - wi-.raata ich miertelno. Histeria kurczt dotyka caoci populacji, zbiorowe psychiczne" napicie, ktre moe osign prg krytyczny: wszystkie ptaki jednoczenie chc wwczas wzbi si do lotu, gdaczc na cay gos. Gdy kryzys si koczy, nastpuje zaamanie i panuje powszechne przeraenie, zwierzta chowaj si po ktach, nieme i jakby sparaliowane. Przy najmniejszym wstrzsie kryzys rozpo158

czyna si na nowo. Mnc la trwa nawet tygodniami. Prbowano im podawa rodki uspokajajce... Kanibalizm wrd wi. Zwierzta okaleczaj si same. Cielta zaczynaj obsesyjnie liza wszystko, co je otacza, cci niejednokrotnie prowadzi do mierci. Naley jednak stwierdzi, e zwierzta hodowlane cierpi rwnie psychicznie... Zoopsychiatria staje si rzecz konieczn... Psychiczny mechanizm frustracji stanowi przeszkod w ich normalnym rozwoju". Ciemno, czerwone wiato, gadety, rodki uspokajajce, nic nie przynosi skutku. Wrd kur istnieje hierarchia w dostpie do poywienia, porzdek dziobania. W lego typu warunkach nadliczebnosci populacyjngi, ostatnim w kolejnoci ustalonej przez w porzdek wcale nie udaje si zdoby poywienia. Prbowano zatem zniszczy w porzdek dziobania i zdemokratyzowa dostp do pokarmu za pomoc innego systemu racjonowania. Zakoczyo si to porak: zniszczenie porzdku symbolicznego pociga za sob cakowit dezorientacj kur i przewleky stan nerwicy. Pikny przykad absurdalnej dziaalnoci: znane s nam przecie.analogiczne spustoszenia, jakie spowodoway dobra wola i ch demokratyzacji w spoecznociach plemiennych. Zwierzta cierpi na choroby psychosomatyczne! C za niezwyke odkrycie! Nowotwory, gastryezne choroby wrzodowe, zaway minia sercowego u mysty, wi, kurczJJt. W konsekwencji - pisze autor - niewtpliwym si wydaje, e jedyny rodek zaradczy moe stanowi przestrze - troch wicej przestrzeni, a wiele z obserwowanych przez nas zaburze powinno znikn". W kadym razie los tych zwierza stanie si mniej pody". Jest zatem zadowolony z przebiegu i ustale kongresu: Obecne zaniepokojenie wywoane losem zwierzt hodowlanych, jak wida, kolejny raz znajduje sobie sprzymierzeca w moralnoci i poczuciu dobrzo pojtego interesu". Nie wolno robi z natur wszystkiego, co si nam ywnie podoba". Kiedy problemy staj si powane na tyle, by zagrozi opacalnoci przedsibiorstwa, spadek wydajnoci i zyskw moe zmusi hodowcw do zapewnienia zwierztom na powrt normalniejszych warunkw ycia. By utrzyma zdroISO

o rwnowag psychiczn zwierzt". Przewiduje on take czasy, w ktrych zwierzta, podobnie jak linki, bdzie si wysya na wie, by mogy tam odzyska rwnowag psychiczn. Nigdy jak dotd nie udao si trafniej uj tego, e humanizm", normalno", jako ycia" stanowi wycznie kwesti opacalnoci. Pomidzy owymi nadwykowymi chorymi zwierztami a czowiekiem czasw przemysowej koncentracji, naukowej organizacji pracy i tamowej produkcji istnieje jasna i zrozumiaa paralela. Tutaj rwnie kapitalistyczni hodowcy" zmuszeni zostali do bolesnej rewizji metod wyzysku, wprowadzajc zmiany i wynajdujc na nowo jako pracy", wzbogacenie rodzaju zada", odkrywajc nauki humanistyczne" i psychospoeczny" wymiar fabryki. Jedynie nieodwoalna micrd czyni przykad zwierzt bardziej racym ni przykad ludzi pracujcych przy tamie. Jedyn szans dla zwierzt, jedynym rodkiem ratunku, jedynym wyzwaniem, jakie mog rzuci przemysowej organizacji mierci, jest samobjstwo. Wszelkie opisane tu anomalie maj charakter samobjczy. Opr ten stanowi porak rozumu przemysowego (spadek wydajnoci), przede wszystkim jednak zwraca tu uwag fakt, e w upr uderza w sam logik rozumowania specjalistw. W obrbie logiki zachowa odruchowych i logiki zwierzcia-maszyny, w ramach logiki racjonalnej, owe nieprawidowoci a nieklasyfikowalne. Obdarowujemy zatem zwierzta psychik, psychik irracjonaln, rozstrojon i niezrwnowaon, ktrej pr?znaraeniem jeat liberalna i humanistyczn terapia, cho sam ostateczny cci nigdy nie ulega zmianie: jest nim mier. Z dziecic naiwnoci odkrywamy w ten sposb, jako nowe i niezbadane pole naukowe, psychik zwierzt, i to wwczas, gdy te okazuj si by nieprzystosowane i nieprzygotowane na mier, ktr im gotujemy. Podobnie odkrywamy na nowo psychologi, socjologi, seksualno winiw, wanie wtedy, gdy niemoliwe staje sio- ich zwyczajne przetrzymywanie . Odkry** Dlatego w Ttaksaeia c z l s j s t u meczyEn i eta kohie przebywa ekaperymeDtalnle watoeujacym najagodniejszy TIR awieeioresiin zjdriadzie. Kurnym, w czerwdi lego roku urodzio iii? t a m dziecko, a w CU4U dwrJi lat doszli? wdBriwic do ]j2eeh prfih ucieczki. Mczyni i kobiety wfcpolnis lam tpo^waj pmiHri i spotyfcaj si w ramach grupowych sesji terapeutycznych. Kady z winiw jeat

warny, e wizie potrzebuje wolnoci, seksualnoci, normalnoci", po to, by mc znie pobyt w wizieniu, tak samo jak hodowane na skal przemysow zwierzta, maj potrzeb pewnej Jakoci ycia", by przepisowo umrze. Nie tkwi w tym jednak adna sprzeczno. Robotnik rwnie potrzebuje odpowiedzialnoci i moliwoci niezalenego kierowania samym sob, by w lepszy sposb mc odpowiedzie na wymg produkcyjnoci. Kady czowiek ma potrzeb posiadania wadz psychicznych, by mc si przystosowa. Pojawienie si psychiki, wiadomej bd te niewiadomej, zawdziczamy wanie temu, a nic niczemu innemu. A jej zloty wiek, ktry trwa przecie nadal, zbiega si z niemonoci racjonalna] socjalizacji w jakiejkolwiek dziedzinie. Nauki humanistyczne ani psychoanaliza nie pojawiyby si nigdy, gdyby w jaki cudowny sposb mona byo sprowadzi istot czowieka do zachowa racjonalnych". Cae odkrycie afery psychicznej, ktrej zoono moe rozwija si w nieskoczono, nie wynika z niczego innego jak z niemonoci wyzysku a po mier (w przypadku robotnikw), przetrzymywania a po mier (w przypadku winiw], tuczenia a po mier (w przypadku zwierzt), zgodnie ze cisym prawem ekwiwalencji: ile energii cieplnej i ile czasu = tyle siy roboczej, jakie przestpstwo = taka odpowiednia wobec niego kara, ile poywienia = taki optymalny ciar i przemysowa Gdy wszystko to ulega zatrzymaniu, wwczas rodzi si psychika, umys, nerwica, to, co psychospoeczne itp., i to wcale nie po to, by zniszczy to obdne rwnanie, lecz po to, by przywrci nadwyron zasad rwnowanoci. Zwierzta pocigowe musiay pracowa dla czowieka. Zwierzta pozwane wzywane s, by odpowiedzie na pytania stawiane przez nauk. Zwierzta konsumpcyjne stay si przemysowym misem. Zwierzta psychosomatyczne zobowizane s mwi dzi jzykiem psychologii", bra odpowiedzialno zo swoj psychik i wystpki swej niewiadomoci, Przydarzyo im si
w p o j a d a n i u jedynego khicza da awci pojedynczej cali- Paiy mog spd w gdOKihnieniu w pualych celach. Do dnia aiaiejszesii zbiajdo stamtd stu piciu wicnlfiw. jednak wikszo T nich wrcita na wlaan prc&ie.

160

dokadnie to, co przydarza si nam. Nasz los nigdy nic byt rny od ich wasnego, to rodzaj gorzkiej zemsty na Ludzkim Kozumie, ktry utraci wszystkie siy, prbujc zbudowa absolutn przewag tego, co Ludzkie nad tym, co Zwierzce. Zwierzta zyskay skdind statua tego, co nieludzkie dopiero wrez z rozwojem raujmu i humanizmu. Jest to logika paralelna wobec logiki rasizmu. Obiektywnie krlestwo" zwierzt isinicje dopiero odtd, ridkd pojawi si Czowiek. Zbyt wiele czar su zajoby odtworzenie genealogii obydwu tych statusw, jednak przepa, jaka je obecnie dzieli, pozwalajca wysya zwierzta w przeraajce wiaty kosmicznej przestrzeni czy laboratoriw, by odpowiaday w naszym imieniu, umoliwiajca zagad caych gatunkw przy jednoczesnej ich archiwizacji jako przykadowych modeli VJ afrykaskich rezerwatach czy piekle ogrodw zoologicznych - gdy w naszej kulturze jest dla nich rwnie wiele miejsca jak dla naszych zmarfych - wszystko zostao pokryte warstw rasistowskiego sentymentalizmu (nowo narodzone Toczki, Brigitte Bardot), a owa dzielca je przepa jest pniejsza w stosunku do procesu, udomowienia, podobnie jak IBaizm jest pniejszy w stosunku do zjawiska niewolnictwa. Niegdy zwierzta miay cechy w wikszym stopniu sakralne, bardziej boskie ni, ludzie. U ludw pierwotnych nie istniao nawet osobne ludztie" krlestwo, a wiat zwierzt by podstawowym przedmiotem odniesienia. Jedynie zwierz byo godne tego, by zosta zocone w ouerzejako bstwo, ofiara z czowieka pojawia si dopiero pniej, zgodnie z zasad degradacji. Czowiek okrela siebie poprzez pokrewiestwo ze zwierzciem: Bororowie s" ararami. Stwierdzenie to nie naley do porzdku przed!ogicznego czy psychoanalitycznego -ani do pojciowego porzdku klasyfikacji, do czego Levi-Strauss sprowadztd zwierzcy wizerunek (jakkolwiek to, e zwierzta mogy peni funkcj jzyka, co przecie rwnie wchodzio w zakres ich boskoci, samo w sobie jest ju wystarczajco zdumiewajce) - nie, oznacza to, e Bororowie i arary stanowi cz jednego i tego samego cyklu, a figura cyklu wyklucza wszelki podzia gatunwiestw, dziki ktrym yjemy. Strukturalna opozycja ma charakter dieboliciny, dzieli i przeciwstawia sobie odrbne tosa162

moci: na tym polega podzia i uradzenie tego, co Ludzkie i co wyrzuca zwierzta poza swj obrb, w sfer tego, co Nieludzkie - cykl jest natomiast symboliczny: znosi wszelkie pozycje za wpraw odwracalnych, wzajemnych i zwrotnych powiza i zalenoci - w tym sensie Bororowie s" ararami, co posiada te sam warto, co wierzenia Kanakw, ktrzy twierdz, e zmarli przechadzaj si pord ywych. (Czy nie to Deleuze rozumia pod pojciem stawania-si-zwierzciem, kiedy pisa Bdcie row panter!"?]. Jakkolwiek by byo, zwierzta zawsze, a do naszych czasw, cechowaa boska bd ofiarnicza szlachetno, ktra znajduje swe odbicie w mitologii. Zabicie zwierzcia podczas polowania byo nadal relacj o charakterze symbolicznym, w przeciwiestwie do dowiadczalnej sekcji zwok. Rwnie udomowienie ustanawiao relacj symboliczn, w przeciwiestwie do budowli na skal przemysow. Wystarczy przyjrze si, jaki status przysuguje zwierztom w spoecznociach wiejskich. Nie naley wszake myli statusu udomowienia, zakadajcogo istnienie terytorium, klenu, systemu pokrewiestwa, w ktrego skad wchodz zwierzta, ze statusem zwierzcia domowego jedyny rodzaj zwierzt, ktry nam jaszcze pozosta poza terenem rezerwatw i sfer hodowli - psw, kotw, ptakw, chom i kw, otoczonych i wypchanych uczuciem swego pana. Droga, ktr przebyy zwierzta, prowadzca od boskiej ofiary, a koczca si na psim cmentarzu z jego klimatyczn muzyk, od sakralnego wyzwania do ekologicznego sentymentalizmu, jest ju dostatecznym wyrazem wulgaryzacji samego statusu czowieka - co kolejny raz okrela nieoczekiwan wspzaleno pomidzy nami. Nasz sentymentalizm w stosunku do zwierzt jest w szczeglnoci swego rodzaju znakiem pogardy, .jaka. je darzymy Jest do owej pogardy wprost proporcjonalny. W miar jak zwierzeU odsyane s w sfer? nieodpowiedzialnoci, spychane w obszar tego, co nieludzkie, staj si godne ludzkiego rytuau wspczucia i opieki, tak samo jak dzieci, w miar jak ich istnienie sprowadzane jest do statusu niewinnoci i infantylnoci. Sentymentalizm jest niczym wic jak nieskoczenie upodlon postaci zwierzecoSci, Rasistowskie wspczucie i lito, w to wanie
163

przystrajamy zwierzta, a do chwili, gdy je same ucnynimy sentymentalnymi. Ci, ktrzy skadali niegdy ofiary ze zwierzt, nie uwaali eymi zasadami potpiao j wydawao na nie wyroki i karao, byo w ten sposb blisze im ni my, ktrych praktyki te napeniaj wstrtem, Wwczas uwaano je za winne, a tym samym oddawano im cze. My mamy je za nic, na tej podstawie jestemy ludzcy" w stnsunku do nich. Ju nie skadamy ich w ofierze, ju nie karzemy, i jestemy z tego dumni, dzieje si tak po prostu dlatego, e je udomowilimy, a nawet gorzej, uczynilimy z ich istnienia wiat rasowo podrzdny, niegodny ju nawet naszej sprawiedliwoci, a najwyej naszego wspczucia i spoecznej dobroczynnoci, niegodny ju nawet kary ani mierci, a zaiedwie eksperymentw i zagady pod postaci misa w sklepie rze niczym. Ta eliminacja wszelkiej przemocy wobec nich nadaje dzi ksztat zwierzcej potwornoci. Miejsce oiiarniczej przemocy, zakadajcej intymno" (Bataiile), zajta przemoc sentymentalna i eksperymentalna, opierajca si na dystansie. Samo pojcie potwornoci zmienio sens. Pierwotn monstrualno zwierzt, obiekt lku i fascynacji, nie majc jednak charakteru negatywnego, zawsze ambiwalentn, stanowic rwnie obiekt wymiany i metafoiyzacji, w ofierze, w mitologii, w heraldycznym bestiariuszu, a nawet w naszych snach i fantazmatach - ow potworno, obfitujc we wszelkiego rodzaju zagroenia i metafory, ktra potajemnie ulega zniesieniu w ywej kulturze czowieka i ktra stanowi form przymierza, zamienilimy na monstrualno spektakularn: potworno KingKonga wyrwanego si ze swej dungli, ktry sta si gwiazd music-kallu. W ten sposb seenariusz uleg odwrceniu. Niegdy kulturowym bohaterem bya posta unicestwiajca besti, smoka, potwora, a z przelanej przez ni krwi rodziy si roliny, ludzie, kultura; dzi to bestia King-Kong pustoszy przemysowe metropolie, przybywa, by wyzwoli nas od naszej martwej ju kultury, umarej, gdy wyzbyta si wszelkiej rzeczywistej potwornoci i zerwaa swj z ni pakt (co wyraa w filmie pierwotny dar zoony z kobiety). Ogromna sia uwodzenia tego fil164

mu wynika wanie z owego odwrcenia sensu: wszelka nieludz1 koc przesza na stron czowieka, a czowieczestwo na powrt znalazo si po stronie zniewolonej zwierzcoci i wzajemnego uwodzenia si kobiety i bestii, monstrualnego uwodzenia jednego porzdku praez drugi, ludzkiego i zwierzcego. King-Kong umiera dlatego, e za spraw uwiedzenia wszed w relacj z ow moliwoci przemiany jednego krlestwa w drugie, z owym kazirodczym, cho nigdy nie spenionym - chyba e na sposb symboliczny i rytualny - promiskuityzmem pomidzy besti a czowiekiem. W swej istocie koleje losu, ktry by udziaem zwierat, nie rni si niczym od dziejw szalestwa i dziecistwa, seksu i bycia Czarnym. Logika wykluczenia, odosobnienia, zamknicia, dyskryminacji i -w sposb konieczny w reakcji na ni-logik odwrcenia, odwracalna przemoc, ktra sprawia, e cae spoeczestwo ostatecznie ustawia si w jednym szeregu na lisualnoSci i podrzdnoci ras (pozbawione - co naley podkreli rych ciar pochodzi z samego rodka owego wykluczenia). Zbieno postpu cywilizacyjnego jest tu uderzajca. Zwierzta, podobnie jak zmarli i inni, szy ladem nieprzerwanego procesu anektowania poprzez eksterminacj, polegajcego na unicestwieniu, a nastpnie zmuszeniu zaginionych gatunkw, by przemwiy, by przyznay si do wasnego zniknicia. Naleao zmusi zwierzta, by przemwiy, do czego przymuszano wczeniej take szalecw, dzieci i seksualno (Poucault). W przypadku zwierzt jest tojeazcze bardziej zaskakujce, a dotyczca ich zasada niepewnoci, cica na czowieku od czasw zerwania przez nie przymierza wczeniej z nim zawartego, zasadza si wanie na fakcie, e zwierzta nie mwi. Historyczn odpowiedzi na wyzwanie szalestwa bya hipoteza istnienia niewiadomoci. Niewiadomo to logistyczne urzdzenie, ktre umoliwia mylenie szalestwa (a w oglniejszym ujciu-wszelkich obcych i anomalnych wytworw) /, systemie sensu poszerzonym o bezsens, ktry robi miejsce dla zgrozy nierozumu, ktry odtd bdzie zrozumiay pod postaci pewnego rodzaju dyskursu, w takich kategoriach jak psychika, popd, 165

wyparcie itp. To szalecy zmusili nas do przyicia hipotezy niewiadomoci, jednak w zemde za to my zapalimy ich w puapk. Dlatego e, nawet jeli pocztkowo wydawao si, e to Niewiadomo zwraca sio przeciwko Rozumowi, dokonujc w nim zasadniczego przewrotu i przynoszc mu upadek, nawet jeli wydaje si ona nadal nie ze sob potencja! zerwania przynaleny gdy jest ona tym, co pozwala zagarn je i wczy w obrb rozumu bardziej uniwersalnego ni rozum klasyczny, Giosu szalecw, niegdyS niemych, nasuchuj dzi wszyscy, znaleziono konfesjona i sie, w ktra, mona owi ich dawniej absurdalne i nieodgadnione przesiania. Daieci mwi, nie s ju owymi zarazem niesamowitymi, obcymi i pozbawionymi znaznaezce- nie za spraw jakiego wyzwolenia" ich mowy, lecz dlatego e dojrzay rozum znalaz bardziej wyrafinowany sposb, by zaegna niebezpieczestwu, jakie stanowio ich milczenie. Czowiekowi pierwotnemu rwnie naley si posuch, podegamy go do mwienia, wysuchujemy; nie jest ju dla nas besti, Lvi-Strauss ujf to doskonale, twierdzc, e struktury umysowe czowieka pierwotnego s takie same jak nasze, psychoanaliza podczya go do Edypa i libido - wszolkie nasze kody funkcjonoway w sposb doskonay, udslo si zatem uzyska waciw odpowied. Niegdy pogrzebalimy ich pod warstw niemoty, dzi zamurowujomy ich w krypcie mowy, mowy w oczywisty sposb innej", dzi pod hasem rnicy", tak jak niegdy pod hasem jednoci Rozumu, nie oszukujmy si co do tego, to tan sam porzdek, tyle e na wyszym etapie rozwoju. Imperializm rozumu, neoimperializm rnicy Zasadnicz kwesti jest tutaj to, e nic nie moe wymkn sie panowaniu sensu i jego zasadzie dystrybucji. OczywiScie, e y,a t zason mowy kryje sio to, e nic jua do nas nie przemawia, ani szalecy, nni zmarli, ani dzieci, ani dzicy, my w gruncie rzeczy nic o nich nie wiemy, istot sprawy jest to, by Rozum zachowa twarz, by wszystko wymkno si milczeniu. Zwierzta nie mwi. We wszechwiecie przyrostu mowy, nakazu wyznania i sowa jedynie one pozostaj milczce, tym samym wycofujc si z dala od nas, za hory20nt prawdy. To wa-

nie sprawia, e pozostajemy z nimi w Intymnym x\vixku. Wanym zagadnieniem nie jest ekologiczny problem ich ocalenia. Nadal i zawsze jest nim problem ich milczenia. W wiecie zmierzajcym ku wycznoci mowy, w witcie zjednoczonym z hegemoni znakw i dyskursu, ich milczenie zyskuje coraz wiksz wag 3 ciy nad nasz organizacj sensu. Rzecz .jasna zmuszamy zwierzta do mwienia i to na wszelkie moAliwe sposoby bardziej lub mtirej niewinne. Zwierzta w bajkach posugiway si dyskursem moralnym czowieka. Przetrway dyskurs strukturalny w teorii totemizmu. Codziennie przekazuj nam laboratoriach swe obiektywne" posanie anatomiczne, fizjologiczne, genetyczne. Suyy kolejno jako metafora dla cnt i przywar, jako energetyczny i ekologiczny, mechaniczny i formalny model w obrbie hioniki.jako fantazmatyemy rejestr niewiadomoci oraz, ostatnimi czasy, jako model absolutnej deterytorializacji pragnienia w deleuzjaskim stawaniu-sizwierzciem" (paradoks: przyj zwierz za model deterytorializaeji, podczas gdy jest (ino par exceUnnze istot terytorialn). W tym wszystkim - jako metafora, krlik dowiadczalny, model-alegoria - zwierzta prowadz dyskurs majcy charakter wymuszony. Nigdzie nie mwi naprawd, poniewa dostarczajjedynie odpowiedzi na pytania, ktre im zadajemy. To ich wasny sposb na odesanie tego, co Ludzkie, do jego krcych po zamknitych obwodach kodw, za ktrymi ich milczenie poddaNigdy nie uda nam si unikn owego odwrcenia, bdcego nastpstwem kadego wykluczenia. Odmawianie rozumu szalecom prowadzi wczeniej czy pniej do podkopania i zburzenia fundamentw tego rozumu - szalecy dokonuj w ten sposb zemsty. Odmawianie zwierztom niewiadomoci, wyparcia, istnienia w ramach porzdku symbolicznego (nieodrnialnego od jzyka) to - wczeniej czy pniej moemy si tugo spodziewa, za spraw swego rodzaju zerwania pniejszego od tego, ktre dotyczyo szalfcstwa i niewiadomoci - zakwestionowanie prawomocnoci poj, ktre nami rzdz i nas odrniaj. Dlatego ejoli niegdy przewaga Czowieka opieraa si na monopolu wiadomoci, to dzi j^j podstaw jest monopol niewiadomoci.
167

bioelektrycznego, brakuje im jednak jzyka, a tylko on nadaje sena marzeniom sennym poprzez wpisanie ich w porzdek symboliczny. Moemy o nich fantazjowa, projektowa na nie nasze fantazmaty i wierzy, e wspuczestnicz w tej inscenizacji. Lecz tylko dlatego e tek nam wygodnie - w istocie zwieraa po^ostiy dla nas niepojte- zirowno w porzdku wiadomoci jak i niewiadomoci. Nie chodzi zatem o to, by je do tego zmusi, lecz przeciwnie, o to, by dostrzec, w jakim zakresie podraaj one sam hipotez niewiadomoci i do przyjcia jakiej innej na$ zmuszaj. Na tyra wanie polega sens, a moe bezsens, ich milczenia. Jak wielkie byo mflczonie szalecw ktre zmusio nas do postawienia hipotezy niewiadomoci - lak wielki jest opr zwierzt, ktry zmusza nas do zmiany tej hipotezy Gdy nawet jeli s one i pozostan dla nas niezrozumiale, to jednak yjemy z nimi w pewnym porozumieniu. A jeli lak si dzieje, to z pewnoci nie pod znakiem powszechnej ekologii czy te w swego rodzaju globalne) niszy, bdcej niczym wicej ni platosk jaskini o powikszonych wymiarach, gdzie widma zwierzt i naturalnych ywiow przybywaj, by obcowa z cieniem ludzi ocalonych przed ekonomi polityczn - nie, nasze gbokie porozumienie ze zwierztami, nawet tymi, ktre znajduj si na proslej drodze ku zagadzie, rozgrywa si pod zmienionym, pozornie przeciwnym znakiem metamorfozy i teiytorium. Nic nie wydftje si by w wikszym stopniu uparte w pragnieniu podtrzymania cigoci i niezmiennoci okrelonej prauslrzeni ni zwierzta, a mimo to stanowi one dla nas wzr metamorfozy, wszelkich moliwych przemian. Nie ma nic bardziej bdzcego, wdrujcego, pozornie nic bardziej nomadycznego ni zwierzta, a jednak ich prawo jest prawem terytorium10. Na"* Wdrowna czy koczownicze tycie zwiaret Jwt mitem, a wspczesne przedstawienia niewiadomej cnas pragnionia H charakterze bfodaacym, we. dnjjeym i niunsdyaznym e [BC samego rodzaju. Zwierzta nigdy nie bladsly, nigdy nia wdroway, nigdy nie byy zdeterytoriBliaowane bd taiytorium pozbawione. Caa la wyzwolidelaka fantasmagoria rysuje si jako przeciwiestwo wymogw wsplczeaiego spoeczestwa, przedstawienie natury i zwierat jako

leyjodnsik osun z naszego rozumowaniu wszelkie sprzecznoci wice si z pojciem terytorium. Nie jest to w jakimkolwiek stopniu poszerzony stosunek podmiotu bd grupy do przynalenej im przestrzeni, rodzaj prywatnego i organicznego prawa wasnoci jednostki, klanu czy lei gatunku - co stanowi fantazmat psychologii i socjologii poszerzonej o wszelk ekologi - ani rodzaj funkcji yciowej, rodowiskowej sfory, w ktrej dochodzi do zrokapitulowama caego systemu potrzeb". Taryloszystkich potrzeb", a zi5 spenie ilzikogci, wolnoci a&po kudi pragnie" gdy nowoezs^y runsoLzm pr^jl posta nieolcrealonoScL po* pdu. bladzania pragnienia i noinadyzmu "'"^"ftconoBCJ to Lciii &am roifoj mistyki uwolnionych i niezakodowanyoh aii. pozbawionych innego ctfu prac* ich -wasnej erupcji. Tak wic wolna, dziewicza, pobawiona granic i terytariuni natura, ftdzi kady bladzi zgodnie i,s gnuim upodobaniem, nigdy nie JEtniubi, chyba e w $ T & rze wyobrete dominujcego porzdku, klRf je&t odpowiednikiem i awierda^ dem. Jako idaalny atan dzilrolci (natura, prapiiania. Ewierzera, kcze) projekcujamy sum ochemat doterytoriali^Bl^lGliy odpowiada systemowi gospodarczeinui kapitalnw Wolno istnieli1 i^jnie w obr^io kapitau, to nnj wytworzy, to on j napylali poszerzaj ^JiliKs. ZachocM aE[Loin JcEfe wiMpliOlenosn pomidzy BpcBmrnD uatanawianiam wartoci (w obrbie miasta, przemysu, pnpraez. repr&fl? il^.) i wyobraon dsiko&d. ttir si im przeciwstawia; wifmnt, VF-nnofi jak i daihoSfi s ^zdeleryorialiaowaiie'' jedna na war i pD*bthstwci drugi^, Skdind radykalizm pragnienia", widoczny ws wtplcwenycii teoriach, ..z.raata w miar podwyszania Big ponomu cywiliza^nej absi^kcyjnoci, i U] v,rjfi nie jelro aUa antagonistycnta, lecz dziaajca dokadnie w tym garoym kierunku, zgodnie z nichem tpf samsi,* noraz wikszjrmflropniu zdekodowanj, zdecpnlroionej i ^wo^ni^" formph osse^jgcoj jednoczeanie niisr czesywiato^ i n s^e w^obrflsfinia. Natura, wolno, r&gniu>iiG itp. nie e juz- nawet nyiadio prz^' dwnego marzenia kapitnhi, l e o stanowi bH^pasrEdoie odbicio rojwojubd apuBioszEriiia owej kultury, a nawet jg antycypag, gdyi wywouj oiaiienia ucakowitai drtai^lorialiaai^lara,i^zieayalsrawymuaa3jjedyinewpofllaclvEgle^ i i^TEinicaonei: nahai wolnoci" jest iHWSTe tylko toniwanoSd p6JBLia dolej ni^ ^"i ^fitem, l e n w tym sancm co on kierunkur Ani awi&rzflta* am dzdcy nie BDaj natury" w naazym ra^umieniu tej kaLugorii: znaj Jodynie ograniczane i ozuscarme terytoria, atenowice nieprzebyt i nieprzekraczalna prT^utrseii ^uzajejnnn^il EJJetogo Henri LubwiL odrsuca interprca^ terytiMium w kate^riadj maynktu czy tti wasnoci piywatnej: Nia dowied?dono ui|^y istnienia ani w podwzgrsu, ani gdziekolwiek indziej grupy komrEk bd wkien nerwowych i drg'prrawndaenia zrnicowanych w ^to^unku do pojcia terylorium-,, Nie rnydajc si, by iplnial jaki oamdtk. Lerytorium... t\m mirto zatum odwolj'. wa jjg do jakiegotulivlak Eiczegluego Instynktu" - jednak lepig odwoa si do funkcjonalnoci potrzeb poszerznnoj o zachowania o charakterze kulturowym, ktra sianowi diiinulgat wsphi dla wszelkiego rodzaju ekonomii, psy-

168

169

rium nie jest take przestrzeni, wraz z tym, co wynika z tej kategorii dla naszej wolnoci i monoci przywaszczenia. Nie jesi ono ani instynktem, ani potrzeb, ani struktur (nawet kulturow" czy behawioraln"), pojecie terytorium przeciwstawili si rwnie w pewien sposb pojciu niewiadomoci. NiowiadomopC Jest struKtur ppo^rzeoan , wypart i rozgaziajc si w nieskoczono. Terytorium jest otwarte i ograniczone Niewiadomo jest miejscem niekoczcego fti powtrzenia wyparcia i fantazmatw podmiotu. Terytorium jest miejscom skoczonego cyklu pokrewiestwa i wymian - bez podmiotu i bej wyjtkw: cykl zwierzcy i rolinny, obieg dbr i bogactw, cykl pokrewiestwa i cykl gatunkowy, obieg kobiet i cykl rytualny - nie istnieje tu jakikolwiek podmiot i wszystko podlega wymianie. Zobowizania maj tu cbarakter bezwarunkowy, wzajemno jest pena, jednak nic nie podlega tu mierci, poniewa wszystko ulega przemianie. Ani podmiot, ani mier, ani meawijiaomosc, ani wyparcie, poniewa nic nie jest tu w atiiic zerwa acucha form. Zwierzta nie maj niewiadomoci, poniewa dysponuj terytorium. Czowiek wyposaony jest w niewiadomo, odkd pozbawiony zosta wasnego terytorium. Terytorium i moliwo metamorfozy zostay mu odebrane za jednym zamachem niewiadomo stanowi jednostkow struktur aioby, w ktrej bezustannie i bez .lakiejknlwick nadziei odgrywana jest owa utrats ~- zwierzta s nostalgi po mcii' rytanie, przeo jakim nas one stawiaj brzmiaoby nastpujco: czy nie yjemy ju aby pona efektami linearnod i akumulacji rozumu, poza efekl.iimi wiadomoci i niewiadomoci _ w owym pierwotnym
chdogii, serologii itp.r Terytorium etaje atc wian sposb p nq rfla speinienia przynoszcych graiyfikaij dziaa, pri Sfem, elT^niuii reprezentiii w ten spos&b fr^ment w Jz|>orednim kabUl^cie s organiz , w ktrej JaicJuje- on swe termeriynfimicibe wymiany, by podtrzyma i ie \AQBPPQ slrukLury. Wraa ze wzrostom wepdlzaEeDodcl 15tDt [udzhich bEiofci populagi i natenia wymian cbarakteiyzujacyiili wielkie, wap^ic isLniejte j aglomBi-jicje g miejski&, jedstrzennostkowa filera ulega w spoab anaczty Hkurczeniii". Koncepcj prz zlomiflna, funkenna, homeostatyczna. Tak ]flkby celem iainienia grupy albo ka. a tym bardziej zwierzcia, byo aachowanie rftwnowagi owej sfery 1 oata^ swych wewnfrsnydi i zewntisnycli wytniaji!

i Bvmbo]icstnym modusie cvklieznoiei i niekodcej ai odwra caiiiociw skoczonej przestrzeni? Apoza idealnym schematen - bdcym schematem naszej, a by moe wszelkiej kultury akumulacji energii i jej ostalccmego uwolnienia, czynie maray my rawej o implozji nii a eksplozji, raczej o metamorfoz ni o energii, rscii o zobowizaniu i rytualnym wyzwaniu ni o wolnoci, raczej o terytorialnym cyklu ni o... Jednak zwierzy ta nic nadaj pyta. One milcz.

170

Reszta
Kiedy odejmujemy wszystko, nic nie pozostaje. To nieprawda. Rwnanie wszystkiego i niczego, odejmowanie reszty, jest. faszywe od pocztku do koca. Nie o to chodzi, e reszta nie istnoci i wiasnego, przynalenego tylko sobie miejsca: jest tym, oo wyznaczaj i na co wskazuj podda, ograniczenie, wykluczenie... czyme innym? To za spraw odejmowania reanty ustanawia si i zyskuje moc realnoci... lecz cn? Niesamowite jest wanie to, e nie istnieje termin przeciwstawny w tej binarnej opozycji: mona powiedzie prawo/lewo, to samo/inne, wicej/mniej, szalEtislwo/normalnoE itp. -jednak co w przypadku reszty? Nie ma nic po drugiej stronie kreski. Suma i reszta", dodawanie i teszte, operacja i reszta - wszystko to nie a dysfynktywne przeciwiestwa. A jednak to, co znajduje si po przeciwlegej strome reszty, uprzywilejowany w owej dziwnie niesymetrycznej optwycji, w owej strukturze, ktra nie jesl tylko jedna. Mimo Co ow oznaczony termin pozbawiony jest miana. Jest bezimienny, niestabilny i niedefraiowalny. Jest pozytywny, lecz jedynie negaiywno nadaje mu moc realnoci. W sensie cisym mgiby on zosta zdefiniowany jedynie jako reszta te) reszty. Reszta odsya w ten sposb, w o wiele wikszym stopniu niz terminy, do okrnej i odwracalnej struktury, bezustannie zagraajcej wszystkiemu struktury odwracalnoci, w ktrej nigdy n.k uiiadimio, co jest reszt czego. W adnej innej suukturze nie moe dokonywa si owo odwracanie ani owo nicociowanie: msko niejeat kobiecoci kobiecoci, normalno nie jest sza173

lestwem szalestwa, prawa strona nie jest lew stron strony lewej itp. By moe jedynie spogldajc w lustro mona zada nastpujce pytanie: co, rzeczywisto czy obraz, jest odbiciem c:?ogo? W tym sernic mona mwi o reszcie jak-o lustrze bd (o) luslnti reszty. Dlatego iv w obli wypadkach strukturalna linia demarkacyjna, linia podziau i dystrybucji sensu, staa sio pynna, dlatego e sens (w rozumieniu najbardziej dosownym, jakc kierunek: moliwo przemieszczenia si z jednego punktu do drugiego wzdu linii wektora wyznaczonej przes umiejscowienie kracw w stosunku do siebia) ju nie istnieje. Nie istnieje ju wzajemno zajmowanych pozycji - skoro rzeczywisto zanika, ustpujc miejsca obrazowi bardziej rzeczywistemu ni sama rzeczywisto, i na odwrt - skoro reszta znika z przypisanego jej miejsca, by pojawi si po drugiej stronie, w tym, czego bya reszt itp. Podobnie rzee?. ma si za spoeczestwem. Kto moe rozstrzygn, czy reszta sfery spoecznej jest niepoddan socjalizacji pozostaoci, czy te moe samo spoeczestwo jest reszt. gigantycznych rozmiarw odpadem... - czego? Procesu, ktry, nawet gdyby cakowicie zanikn i nie miaby imienia innego ni samo spoeczestwo, mimo wszystko bytby jedynie reszt. Pozostao moe osign rozmiary caej rzeczywistoci. Kiedy system pochon ju wszystko, gdy wszystko udao si zsumowa, kiedy nie pozostaje ju nic, cala suma przeksztaca si w reszt i staje si reszt. Wystarczy praejrze rubryk Spoeczestwo" w dzienniku Le Mundc", w ktrej - co zakrawa na paradoks - pojawiaj si jedynie imigranci, przestpcy, kobiety itp. - wszyscy ci, ktrych nie udaje si zsocjalizowa, przypadki spoeczne", analogiczne do przypadkw patologicznych. Uchyki systemu, ktre powinny ulec wchoniciu, segmenty, ktre spoeczestwo wyodrbnia w procesie rozwoju i ekspansji. Rysujce si jako szcztkowe" czy resztkowe" na horyzoncie sfery spoecznej, wkraczaj one tym samym w obszar jej jurysdykcji, a ich przeznaczeniem jest odnalezienie swojego miejsca w poszerzonej przestrzeni spoecznej. To dziki tej reszcie tryby maazyny spoecznej mog ponownie pj w ruch, dziki niej zyskuje ona now energi. Lecz co dzieje si wfiwczas, gdy wszystko zostao weasane, gdy
174

zatrzymuje, dynamika ulega odwrceniu, a cay system spoeczny staje si resztk. W miarjak spoeczestwo w procesie swego rozwoju eliminuje wszelkie pozostaoci, samu zyskuje charakter szcztkowy. Okrelajc mianem Spoeczestwa" kategorie szcztkowe, przestrze spoeczna sama okrela siebie jako reszt. Niemoliwo rozstrzygnicia co jest reszt czego, jest cech charakterystyczn fazy symulacji i agonii zroznicowanvch systemw, fazy, w ktrej wszystko staje si reszt i pozostaoci. W przeciwiestwie do tego, iniknieie wrebnej i strukturalnej kreski oddzielajcej reszt od... czegoT.'7j co pozwala odfaz odwracalnoci, w ktrej teoretycznie nie ma ju resziy. Oba te stwierdzenia s jednoczenie prawdziwe" i wzajemnie sie nie wvkluczaj. Staj si wymienialne. Innym aspektem, rwnie niezwykym jak sama nieobecno terminu przeciwnego, jest to, e reszta budzi miech. Jakakolwiek dyskusja na ten temat prowadzi do taMch aamych gier sownych, tej samej dwuznacznoci i tej samej obscemcznosci to dyskusje na temat seksu czy mierci. Seks i mier s dwoma wielkimi tematami powszechnie uznanymi za mogce powodoa by moe nawet jedynym, dwa poaosUao sprowadzaj si do niej jak do samej figury odwracalnoci. Czemu zatem si miejemy? Bawi nas jedynie odwracalno spraw, a seks i mier stanowi figury w najwyszym stopniu odwracalne. miejemy si z seksu i mierci dlatego, e stBwka jest zawsze odwracalna i wymienialna pomidzy mskoci a kobiecoci, pomidzy yciem a mierci. A czy nie bardziej jeszcze miejemy Bi z reszty, ktcykl, biegnc w nieskoczono za sw wasn wasnym sobowtrem, jak Piotr Schlemihl:
przypadkowa. Gdy cie, podobnie jak obtat iv lusErze Im filmie S. I^e'a SftidmisPnrgipBraMtk/iareireiferHK, cz^m, co moe odpa" odcina, jck iriosj', ekskrementy czy te uamki paznokci, a ktrymi a one ulosainiar.e
** JusEpa dci Pi-eedaurnty huttani Futim SchteittihkiA. C h a i n i s o niejpR' ti]

175

st obEcenicsna, gdy jest odwracalna i podlega wymianie na sam aiebie. Jest obaceniezna i budzi miech, jak moe to robi tylko nreodrnialno tego, co mskie od tego, co kobiece, niuodrnialnoa ycifr i mierci. Reszta stafa si dzi mocnym pojciem. To na niej opiera ai nowa rozumno. Koniec pewnej logiki dystynktywnych przeciwiestw, w kLrych termin sabszy peni funkcj terminu szcztkowego, pozostaoci czy resztki. Wszystko dzi ulega odwrceniu. Sama psychoanaliza stanowi pierwsz wielk prb tKoretyzacji resztek (lapsusy, marzenia senne itp). Hzdzi nami ju nie ekonomia polityczna produkcji, lecz ekonomia polityczna reprodukcji, odzysku i przetwarzania, recyklingu - ekologia i skaenie rodowiska - ekonomia polityczna reszty Wszelka normalno przeglda si dzia w wietle szalestwa, ktre byo niczym wicej jak jej pozbawion znaczenia reszt. Przywilej wszelkiej reszty, we wszystkich dziedzinach, tego, co niewypowiedziane, kobiecoci, szalestwa, tego, co marginalne, ekskrementw i odpadkw w aztuce itp. Jest to jednak nadal jedynie rodzaj odwrcenia struktury, powrotu wypartego jako czasu mocnego, powrotu reszty jako nadmiaru sensu, jako nadwyki (jednak nadwyka nie rni si formalnie od reszty, a problem trwonienia nadwyki u BataiHe'a nie rni ai od problemu wchaniania reaztek w ekonomii politycznej kalkulacji i braku:

V Lylko ilozcifowie). eskalacji si!n*n 7:1 sprH.w4 r^ftly Taica wszystkich wyzwole'', ktre stawiaj na energiu ukryta po drugiej stronie oddzielajcej kreski. Stajemy zatem w obliczu sytuacji duicj "bardziej pierwotne] i wyjtkowej: nie dotyczy ona zwyczajnego odwrcenia i dowartociowania reszty, lecz ruchu wazalkiej struktury i wszelkich przeciwiestw, ktry 9prawia, e nie ma ju nawet regsty, zwaywszy naiakl, iiejfiat ona wszdzie, i, drwic sobie /. oddzielajcej kreski, jako taka ulega zniesieniu. Ta nie wwczas gdy wszystko ju odjlimy, nic nie pozostei przechodz jedne w drugie, a samo dodawanie nie ma ju wicej sefi?u. Narodziny maj charakter resztkowy, jeli nie zostan podjte w sposb symboliczny za spraw inicjacji. mier ma charakter resztkowy, jeli nie zostaje rozwizana i znieaionu za spraw aoby, w zbiorowym witowaniu atoby. WarLofi ma charakter resztkowy, jeli nie zostaje wchonita i unicestwiona w cyklu wymian. Seksualno ma charakter resztkowy wowezas, gdy staje si produkcj stosunkw pciowych. Samo spoeczestwo ma charakter resztkowy, gdy staje iii; produkcj stosunkw spoecznych". Wszelka rzeczywisto jest resztkowa. o wszystko to, co resztkowe, skazane jest na niekoczce si powtrzenie w fantazmacie. Wszelka akumulacja jest niczym wicej jak reszt i nagromadzeniem reszty, w takim sensie, w jakim stanowi zerwanie przymierza, i rwnoway ona w linearn nieskoczono kumulatji i kalkulacji, w liniarn nieskoczono produkcji, energii i wartoci m, co niegdy dokonywao si w ramach cyklu przymierza. Ot oo, co przebiega cykl, spenia si w sposb cakowity, podcze; gdy W wymiarze nieskoczonoci wszystko to, co znajduje si poniiej kreski nieskoczonoci, poniej kreski wiecznoci (owo nagromadzenie czasu, ktre rwniea, jak kade nagromadzenie, stanowi zerwanie przymierza), wszystko to jest jedynie reszt.

natchnienia, Bytu, iatoty, tego, co w sposb zasadniczy nadaje a iotowi. Bez obrazu I bei cienie dato staja s przaarociyst nicoci, jeaf samym mb nie botdej ni r&szt. Jest praejrayst substancj pmwBJc po odefchi cienia. Pozbawione zoataje realnoci: Co ciofi, odchodzc, zabra ze sob wszelka rzeezynistoii (tali HBmo dzige si w Studencie z Pragi, gdy obraz roitnasloiiiy wraz z lustrem pociga aa sob natychmiastow mier bohatera - klasyczna sekwencja w opowiadaniach fcnosTyciiych, naleaoby tu przy^role rwnie Cte Harwa ChrietianEi Aiustamui) W ten sposb ciato muru bydjeiiynie odpadem wasnej resztki, opadem wlasnega aiwdania. Jedynie poradek zwany raeciywiatyin pozwala uprzyffilniowa ciplo jako pTzeiimLot adnleai y nic vr obrbie porzdku synlboUcBnago nie pozwala zakada pianu Jednak nego albo drugiego (dala albo ciamfll. I to wta-nie owa odwrae twa jedw aluniriiku do rialn. owo odpadatuu mioty u Icreau istoty pod ije bez znacania, owa nieustaiflca klalta sanau w oblisu te^o, co z n niego t^go, c i paznokci, czy ubiskt mae s, etanowi czy s l piknie i kojce; i tego typu opo

Akumulacja jeat niczym wicej jak reszt, a wyparcie jest jedynie jej odwrcon i symetryczn postaci. Nagromadzenie wypartych afektw i przedstawie - na tym opiera si nasze nowe przymierze, Kiedy jednak wszystko ulega wyparciu, nic ju wyparte nie zostaje. Znajdujemy si ju niedaleko owego absolutnego punktu wyparcia, w ktrym pozbywamy si samych zapasw, gdzie rezerwy fantazmatw ulegaj wyczerpaniu. Wszelkie wyobraenia dotyczce nagromadzenia, energii i tego, co z nig) zoatjs, s efektem wyparcia. Gdy osiga ono krytyczny punkt nasycenia, w ktrym jego oczywisto ulega odwrceniu i zniesieniu, wwczas energia nie bdzie ju musiaa by uwalniana, wydatkowana, oszczdzana i wytwarzana: samo pojecie energii samoistnie ulotni siei zniknie. Dzisiaj z reszty, z energii, ktra nam pozostaje, z odtwarzania i zachowywania resztek czynimy zasadniczy problem ludzkoci. Jako taki pozostaje on jednak nierozwizywalny. Wszelka uwolniona bd zuytkowana energia pozostawi po sobie kolejn reszt. Wszelkie pragnienie, wszelka libidynalna energia spowoduje nowo wyparcie. Co w tym zaskakujcego, akoro sama energia pojmowana jest jedynie w ruchu, ktry J gromadzi i wyzwala, ktry j wypiera i wytwarza", to znaczy w figurze reszty i jej sobowtra? Nalegaoby doprowadzi do obdnej konsumpcji energii, by unicestwi jej pojcie. Naleaoby doprowadzi do najwikszego z moliwych wyparcia, by unicestwi jego pojcie. Gdy ostatni kwant energii zostanie skonsumowany (przez ostatniego z ekologw), gdy ostatni autochton zostanie poddany analizie (przez ostatniego z etnologw), gdy ostatni towar zostanie wyprodukowany przez ostatni pozosta przy yciu sil robocz", gdy ostatnia fantazja zostanie objaniona przez ostatniego analityka, gdy wszystko zostanie uwolnione i skonsumowane wraz z ostatni energi", wwczy spostrzeemy, e owa gigantyczna spirala energii i produkcji, wyparcia i niewiadomoci, dziki ktrej udao nam si zamkn wszystko w entropowym i katastrofalnym rwnaniu, ?.e wszystko to w istocie jest jedynie metafizyk resity, a tym samym znajdzie ona swe rozwizanie i ulegnie zniesieniu wraz ze wszystkimi swymi skutkami.

Trupia spirala
Uniwersytet jest w stanie cakowitego rozkadu: niczemu ju nie suy rn spoi^znj paszczynie rynku i zatrudnienia, pozbawiony jest kulturowej substancji i celowoci wiedzy. Nie istnieje ju nawet wadza w sensie cisym: rwnie ona jest w stanie cakowitego rozkadu. Std wypywa niemoliwo powtrzenia poaru, jaki wznieci rok 1968: zwrcenia postawionej w stan oskarenia wiedzy przeciwko wadzy - grocego wybuchem sprzecznoci wiedzy i wadzy (bd ujawnienia ich tajnego porozumienia, co sprowadza si do tego samego) w ramach Uniwersytetu i tym samym, za spraw symbolicznego (bardziej ni politycznego) zakaenia, w obrbie caego porzdku instytucjonal nego i spoecznego. Pytanie Dlaczego socjologowie?" naznaczyo w punkt zwrotny: lepy zauek wied/y, upojenie nie-wiedz (czyli zarazem absurdalno i niemoliwo akumulacji wartoci w porzdku wiedzy) zwraca si jako bezwzgldna bro przeciwko samej wadzy, by j zniszczy zgodnie z tym samym szaleczym scenariuszem zrzeczenia, Na tym polega oFeU Maja 1968 roku. Dzi byby on niemoliwy, gdy sama wadza, podobnie jak wtzeniej wiedza, wyniosa fiie, stal si nieuchwytna. Zrzeka si samej siebie. W tej odtd ju upynnionej instytucji, pozbawionej treci wiedzy i pozbawionej struktury wadzy (chyba e w przypadku archaicznego feudalizmu, jaki zarzdza symulakrem maszyny, ktrego przeznaczenie mu si wymyka, a ktrego przetrwanie jest rwnie sztuczne jak istnienie koszar i teatrw), ofensywa i atak staj si niemoliwe. Maj one rwnie wiele sensu jak to, co przyspiesza proces gnilny, podkrelajc parodystyczny, symulacyjny aspekt gier konajcej wadzy i wiedzy. Strajk dokonuje czego cakowicie przeciwnego. Regeneruje idea uniwersytetu, fikcj dostpnoci (nieuchwytnej i pozba179

wionoj ju sensu) kultury dla wsaystkieh, zajmuje miejsce funkcjonujcego uniwersytetu jako krytyczna wobec niego alternatywa, jako jego terapia. ni nadal o substancjalnoci i demokracji wiedzy Skdind wiedzie obecnie lewica odgrywa te^o typu rol; to sprawiedliwo lewicy ponownie oywia i wpaja ide sprawiedliwoci, wymg spoecznej logiki i moralnoci zgniemu aparatowi, ktry ulega rozkadowi, traci wszelk wiadomo swego uprawomocnienia i niemal dobrowolnie wyrzeka si funkcjonowania. To wanie lewica rozpaczliwie wytwarza i odtwarza instancj wadzy, gdy jej pragnie i potrzebuje, o zatem w tii^ wierzy f stara si j wskrzesi tam, gdzie system kadzie jej kres. Podczas gdy system podwaa jeden po drugim wszystkie swe aksjomaty, wszelkie swe instytucje, realizujc jeden po drugim wszystkie cole historycznej i politycznej lewicy. Okasuje si zatem, e znjdtge si ona w sytuacji bez wyjcia i zmuszona jest wskrzesza wszystkie strategiczne elementy kapitau, by mc w nie kiedy zainwestowa: od wasnoci prywatnej po mae przedsibiorstwa, od armii po narodow potg, od purytaskiJ moralnoci po drobnomieszczask kultur, od sprawiedliwoci po uniwersytet - naley zachowa wszystko to, co fii wynioso, co w swym okruciestwie, zgoda, lecz rwnie w swym niepowstrzymanym pdzie unicestwi sam system. Std owo paradoksalne, ajednsk konieczne, odwrconie kategorii analizy politycznej. Wadza (bd to, co zajmuje jej miejsce) nie wierzy ju w uniwersytet. W gruncie rzeczy doskonale zdaje sobie spraw z tego, e jest on jedynie" stref ochrany i nadzoru dfa caej populacji nalecej do tqj samej kategorii wiekowej, nie wsrto zatem dokonywa selekcji - sw elit wadza znajdzie sobie gdzie indziej i w inny sposb. Dyplomy niczemu nie su: dlaczego zatem miaaby odmawia ich przyznawania, gotowa jest nawet rozda je wszystkim - czemu innemu zatem miaaby suy owa prowokacyjna polityka, jeli nie temu, by skupi energi na fikcyjnych celach (selekcja, praca, dyplomy itp.), na martwym ju i znajdujcym si w stanie rozkadu przedmiocie odniesienia. Gnijc, uniwersytet moe jeszcze wyrzdzi wiele szkd (rozkadjest urzdzeniemsj-m&oZfcsnjm -nie politycznym, lecz
180

wanie symbolicznym, dla nas zatem ma charakter wywrotnwy). W tym celu naleaoby jednak wyj od samego rozkadu, a nie ni o zmartwychwstaniu. Naleatohy przeksztaci owo gnicie w proces gwatowny, w gwatown mier, za spraw szyderstwa, rzuconego wyzwania, poprzez zwielokrotnion symulacj, ktra ustanowiaby rytualn mier uniwersytetu jako model rozkadu dla caego spoeczestwa, rozprzratrzeniajcy si poprzez zakaenie model zaniku wszelkiej struktury spoecznej, gdzie mier dokonaaby w kocu spustoszenia, mier, klrtr strajk stara si rozpaczliwie zaegna, w zmowie z systemem, a udaje mu si zaledwie zmieni j w powolne umieranie, w mier opnion, ktra nie jest ju nawet miejscem moliwej suhwersji, ofensywnego odwrcenia. Tego wanic udao si dokona w maju roku 19R8. Na mniej zaawansowanym etapie rozwoju procesu likwidacji uniwersytetu i kultury, studenci, dalecy od chci ocalenia ruchomoci (wskrzeszenie w sposb idealny utraconego obiektu}, odparowali atak, rzucajc wadzy wyzwanie i grob cakowitej i natychmiastowej mierci instytucji, wyzwania deterytorializacji w o wiele wiek^ym jeszcze stopniu gwatownej ni ta, ktrej rdem by sarn system, wzywajc wadz, by odpowiedziaa w jaki sposb na owo cakowite dryfowanie instytucji wiedzy, na w obejmujcy wszystko brak wymogu akumulacji w jednym miejscu, na ow upragnion mier u kresu -za spraw kryzysu uniwersytetu, nie byo to jednak wyzwanie, lecz przeciwnie, gra udzieli odpowiedzi, chyba zu byoby ni samounicestwienie (by moe jedynie chwilowe, bylimy wszak tego wiadkami). Wydaje si, e barykady 10 maja miay charakter defensywny, miay za zadanie obron terytorium: Dzielnicy aciskiej, starych sklepikw. Nie jest to jednak prawda: za tymi pozornymi murami kry si martwy uniwersytet, martwa kultura, ktr wyzwanie, wraz z moliwoci wasnej mierci, demonstranci rzucali wadzy - przemiana w natychmiastow ofiar tego, co byo jodynie dlugofalaicym, dziaaniem samego systemu: likwidacja kultury i wiedzy. Byli tam nie po to, by ratowa Sorbon, lecz po to, by wymachiwa i grozi jej trupem na oczach innych,

li

tak jak Czarni z Walt* i Tletroit szanlaiuR ruin swych dr.iolnic, pod ktre sami podkadaj ogie. Czym dzisiaj mona jeszcze grozi? Ju nawet nie ruin wiedzy czy kultury - same ruiny s martwe. Wiemy to doskonale, przez diugie siedem lal wykonywalimy prac aoby po Nanterre. Rok 1968 jest trupem, jego powtrzenie moe si dokona jedynie jako fantazmat aoby. Tym, eo mogoby stanowi jego odpowiednik pod wzgldem przemocy symboliczni;! (czyli poza sfer polityki), byaby taka sama operacja, jaka doprowadzia do zderzenia nie-wiedzy, rozkadu wiedzy z wadz - odnalezienie owej nadzwyczajnej energii ju nie na tym samym poziomie, lecz na wyszej paszczynie spiralnego obrotu: doprowadzi do zderzenia nie-wtadzy, rozkadu wadzy z... - wanie z czym? Tu tkwi problem. Pozostanie on by moe he,i. rozwizania. Wadza si zatraca, wadza si zatracia. Wok nas znajduj si jedynie manekiny wadzy, lecz mimowolna iluzja wadzy nadal rzdzi spoecznym porzdkiem, a za ni ronie nieprzytomny, nieczytelny terror kontroli, terror ostatecznego kodu, ktrego wszyscy jestemy nic nie znaczcymi terminalami. Porywanie si na przedstawicielstwo rwnie pozbawione jest wikszego sensu. Doskonale czujemy, e wszelkie konflikty studenckie (podobnie jak te rozgrywajce si na poziomie globalnego spoeczestwa), ogniskujce si wok problemu reprenentacji, delegacji wfadzy, z tego samego powodu nic s niczym wicej jak widmowymi perypetiami, ktre wystarczaj jednak, przez sw rozpacz, by wypeni proscenium. Za spraw jakiego rodzaju efektu Mbiusa rwnie reprezentacja ulega odwrceniu i skrceniu, a wraz z tym rozpado sio cae logiczne uniwersum polityki, ustpujc miejsca nieskoczonemu uniwersum symulacji, w ktrym ju od samego pocztku nikt nie jest reprezontowany ani nie jest niczyim reprezentantom, gdzie wszystko to, co zostaje nagromadzone, ulega jednoczenie roztrwonieniu, skd znikn nawet nadrzdny, przewodni i niezawodny fantazmat wadzy. Jest to wszechwiat dla nas jeszcze niepojty, niepoznawalny, wszechwiat o zowrbnej krzywinie, ktr nasze umysowe ortogonalne i prowadzce linearnie w nieskoczono krytyki i historii wsprzdne stawiaj zacity opr.
182

Wanie tutaj jednak naleaoby si bi, w to uderza, jefli ma to jeszcze jakikolwiek sens. Jestemy symulantami, jestemy symulalirami (nie w klasycznym rozumieniu pozoru"), wklsymi zwierciadami napromieniowanymi przez to co spoeczne, to promieniowanie pozbawione rda wiata, wadza bez podstawy, bez dystansu, w tym wanie taktycznym wiecie symulakrw przyjdzie nam walczy - bez nadziei, gdy nadzieja jest sab wartoci, lecz w blasku wyzwania i fascynacji. Dlalcgo e nie naley odrzuca przemonej fascynacji emanujcej z owego zniesiema wszelkich instancji, wszelkich osi wartoci, wszelkiej aksjologi, wczajc w to polityk. w spektakl zarazem agonn i apogeum kapitatu wykracza daleko poza spefctaKI towaru opisany przez sytuacjonistw. w spektakl jest nasz podstawow si. Nie funkcjonujemy ju w ramach niepewnego bd zwyciskiego, lecz politycznego stosunku sil wobec kapitau, to byi fantazmat rewolucji. Dziaamy w ramach stosunku wyzwania, uwodzenia i mierci, jaki czy nas z owym uniwerBiim, ktre me jest juz jednoci, wanie dlatego ze unika wszelkiej osiowosci. Wyzwame, ktre rzuca, nam w swym obdzie kapita - bezwstydnie znoszc prawo zysku, warto dodan, produktywn celowo, struktury wadzy i u kresu swego dziaania odkrywajc na nowo gbok niemoralno (jak rwnie uwodzenie) pierwotnych rytuaw zniszczenia, owo wyzwanie naleaoby podj w bezrozumnj prbie przecignicia i eskalacji. Kapita jest nieodpowiedzialny, nieodwracalny, bezzwrotny, nieuchronny tak samo jak warto. Jedynie sobie samemu jest on w stanie dostarczy niezwykego spektaklu swego rozkadu nad pustyni klasycznych struktur kapitau unosi si wycznie widmo wartoci, tak jak widmo religii unosi si nad wiatem, ktry ju dawno zosta odarty z sacrum, tak samo jak widmo wiedzy unosi si nad uniwersytetem. Kolj teraz na nas, stamy si na powrt nomadami na tej pustyni, oswobodzonymi jednak z pt mimowolnej iluzji wartoci. Przjjdzie nam y w tym wiecie, ktry wabi nas niepokojc obcoci pu-

bdzcych i symulujcych zwierzt, w ktre zmieni nas kapiwielka jak pustynia piaszczystych wydm - dungla znakw do183

rwnuje ogromem dungli fasw - a szalestwo symulakraw dorwnuje szalestwu natury-pozostaj jedynie obdne uwodzenie konajcego systemu, w ktrym praca jeat grobem pracy, gdzie wartoA grzebie warto pozostawiajc po sobie dziewicz, zalknion, nieprzebyt i eigf przestrze, tak jak yczy sobie tego Bataille, gdzie tylko wiatr unosi piasek, gdzie tylko wiatr nad nim czuwa. Co dzieje si z tym wszystkim w ramach porzdku politycznego? Jake niewiele. Musimy jednak walczy rwnie z ow gbok fascynacj, pital wasnego konania, w ktrym to my tak naprawd dogorywamy. Pozostawienie mu inicjatywy w zakresie jego wasnej mierci jest rwnoznaczne z nadaniem mu rewolucyjnych przywilejw. Osaczeni przez ayirwlakry wartoci oraz widma kapitau i wadzy, jestemy bardziej beebronni i bezsilni ni w sytuacji osaczenia przez prawo wartoci i urynkowienia, poniewa system okaza si zdolny do przyswojenia sobie wasnej mierci, zdjta zostaa z naa rwnie odpowiedzialno, a wraz z ni odebrano .nam stawk, o ktr toczy si nasze wtaane ycie. Owemu najwikszemu z podstpw systemu, przebiegemu symuloyciu, znisszy-poprzez jj wchonicie-wszelk moliw negatywno, moe zapobiec jedynie podstp jeszcze chytrzejszy Wyzwanie albo wyobraona nauka, tylko patafizyka symalakrw moe ustrzec nas przed symulacyjn strategi systemu i wydoby ze lepego zauka mierci, w ktrym zostalimy uwizieni. maj 1976

Ostatnie tango wartoci

i chaos, Gdzie nit ejest na swoim miejscu, tam Gdzkna kun-pt Bertolt Brecht Osoby odpowiedzialne za funkcjonowanie uniwersytetu ogarnia panika na myl o moliwoci wydawania dyplomw pozbawionych odpowiednika w rzeczywistej" pracy, pozbawionych pokrycia w wiedzy. Panika t nie dotyczy moliwoci politycznego przewrotu, lecz wynika z obawy, e moe doj do uwolnienia sie. i odczenia wartoci od jej treci i bdzie ona funkcjonowa samodzielnie, zgodnie jedynie ze sw wasn form. Wartoci uniwersyteckie (dyplomy itp.) bd si gwatownie mnoiy i nadal kry, podobnie nieco jok pynne kapitay bdi eurodolary, bd wirowa bez jakiegokolwiek kryterium odniesienia, u swego kresu cakowicie bezwartociowe, lec tu ju ez znaczenia: sam ich obieg wystarczy do wytworzenia spoecznego horyzontu wartoci, a obsesja na punkcie widmowej wartoci stanie si jeszcue wiksza, pomimo to, e jej odniesienie (jej warto uytkowa, wartoS wymienna, uniwersytecie sia robocza", ktr na nowo odkrywa] zostaje utracone. k przad wartoci pozbawion swego ekwiwalentu. Sytuacja ta jest tylko na pozr nowa. Jest taka jedynie dla tych, ktrzy nadal sdz, e na uniwersytecie odbywa si rzeczywisty proces pracy, orax dla tych, ktrzy angauj w to cale swe dowiadczenie, wasn nerwic, racj istnienia. Wymiana znakw (wiedzy, kultury! dokonujca si na Uniwersytecie pomidzy uczcymi" a uczonymi" ju od jakiego czasu jest niczym wicej jak podwojonym spiskiem goryczy nizrnicowania (niezrnicowanie znakw, ktre pociga za sob zanik
18G

ludzkich i spoecznych stosunkw), podwojonym symulakrem psychodramy (paychodramy przepojonego wstydem domagania si ciepta, obecnoci, edypslnej wymiany, pedngogicsnego kazirodztwu, ktre stara sio zaj miejsce utraconej moliwoci wymiany pracy i wiedzy). W tym znaczeniu Uniwersytet pozostaje miejscem rozpaczliwego wtajemniczenia w pust form wortoei, a tym, ktrzy yj na nim od jakiego czasu, znana jest ju owa dziwna praca, prawdziwa rozpacz i zwtpienie nie-pracy nie-wiedzy Obecne pokolenia nadal marz o lekturze, uczeniu sie, rywalizacji, lecz brak ju w tym serca - oglnie rzecz ujmujc, ascetyczna umysowo kulturowa poniosa cakowit porak. Z tego wanie powodu strajk nic ju nie znaczy". Dlatego rwnie zostalimy schwytani w puapk, a raczej sami dalimy si w ni schwyta po roku ISB8, dajc dyplomy komu popadnie. Czy to przewrt? Wcale nie. Kolejny raz stalimy si inicjatorami zaawansowanej, czystej formy wartoSci dyplomy bez moliwoci pracy. System ju ich nie chce, pragnie jedynie operacyjnych wartoci dziaajcych w prni - i to my sami zainaugurowalimy w proces, ulegajc przeciwnemu zudzeniu. Nieszczcie studentw, gdy daje si im dyplomy nie zapewniajce pracy, jest rwnie wielkie jak nieszczcie wykadowcw, ktre je dopenia. Jest ono jednak lepiej skrywano i bardziej podstpne ni tradycyjna obawa przed porak bd otrzyma"" Skdind strajk przybiera ubeuiiu w Hpi^ih [.czywity tek sam posta jak praca: ten sam peen napicia scan zawieszenia i octekiwania, ta sama HIKwakos, ten aara brak jakichkolwiek c&tw, ta aama alergia na podejmowanie decyzji, o samo krcenia alg w kko usilnych zabiegw i da, a sama aoba po 1 uijauie energii. La sama nieokrelona (yrkufarno w przypadku dziai^azydi strajkw jak wczoraj w przypadku pracy, la sama sytuacja w konLrinstytucji 1 w Halnej inatytugi: zakanoc wzrasta, koo si zamyka -potem trzeba ju bdzie szuka wentylu bezpiecpHistwe gdzie indziej. A moe jednak nie: uzna w impas za syLuauj Hyjaiawa, prfcefcaalalci niezdecydowanie i brak celw w sytuacj zaczepn, w pewn strategi. Staraj-; si za wszelk cen wydosta z tej miertelne] puapki, wyleczy ale z tej uniwersyteckiej umyslowg anorek&ji, studenci ponownie dostarczaj energii owej Instytucji pn&rftanej w t a m pokonanej piczce. To wymuszone wskrzeszanie. niedy[7jifl terapi rozpacty i rzeczy nieosigahiycli praktykuje i? dzia zjuiwnima instytugadi jak i na jednostkach, co wszdzie stanowi mak tej samej niezdolnoci do stawienia czoa tmerci. Neleiy pchn to, co chyli sie ku upadkowi' - mawia Nieteache.

niem dyplomu pozbawionego wartoci. Ubezpieczenie dyplomu od wszelkiego ryzyka, pozbawiajce treci i znaczenia wszelkie perypetie zwizane ze zdobywaniem wiedzy i selekcj, jeat trudne do utrzymania. Dlatego naley je utrudni albo za spraw zasiku-alibi, symulakru pracy wymienionego na symulakr dyplomu, albo poprzez jaka posta agresji (wykadowca zmuszony do naliczenia eg78minu i przyznania punktw, traktowany jak automatyczny dystrybutor) bd niechci i urazy, by doszo przynajmniej do czegokolwiek, co cho w niewielkim stopniu przypomina rzeczywista" relacj. Jednak wszystko jest tu bezskuteczne. Nawet nceny maeskie pomidzy wykadowcami a studentami, ktre stanowi dzi wifkszoSc wymian, jakie midzy nimi zachodz, a jedynie wspomnieniem, jak nostalgia za aktami przemocy, ktre niegdy stawiay ich po przeciwnych stronach barykady, czy te za porozumieniem, ktre jednoczyo ich wok wsplnych celw poznawczych bd politycznych. Twarde prawo wartoci", prawo spiowe" - kiedy na* opuszcza, jaki dotyka nas smutek, jaka ogarnia panika! Z tego wanie powodu nadal trwa dobry czas dla faszystowskich i autorytarnych metod, gdy wskrzeszaj one co z owej przemocy, ktra jest nieodzowna do ycia - bez znaczenia czy padamy jej ofiar, czy tez sami j zadajemy. Przemoc rytualna, przemoc pracy, przemoc wiedzy, przemoc krwi, przemoc wadzy i polityki, to doskonaa sprawal Wszystkojest tu jasne! przejrzyste, stosunki si, sprzecznoci, wyzysk, represja! Tego dzisiaj brakuje i odczuwamy tego potrzeb. Na tym poluga nadal na przykad toczca si na Uniwersytecie (jednak w ten sam sposb artykuuje si caa sfera polityczna] gra ponownego nadawania sobie wadzy przez wykadowc poprzez wolno sowa", Bamozarzdzanic grupy i inne nowoczesne banialuki. Nikt nie jest tu naiwny i nie daje si oszuka. Jedynie i zwyczajnie po to, by unikn gbokiego rozczarowania i uciec przed katastrof, bdca konsekwencj utraty rl, statusw, odpowiedzialnoci i niesychanej wprost demagogii, ktra 8i tam rozprzestrzenia, naley oywic w sobie profesora - bd manekina wadzy i wiedzy, bd czstk uprawomocnienia pochodzcego od skrajnej lewicy inaczej sytuacja staje si dla wszystkich nio do zniesienia. To dziki temu kompromisowi - sztucznemu statystowaniu wyka187

186

dowcy, dwuznacznemu wspdziaaniu studenta - to za spraw owego urojonego scenariusza pedagogiki wszystko to nie ma knica, tym razem moie jednak trwa w nieskoczono. Dlatego e islniojo kres wartoSci i pracy, nie ma jednak koca ich ?ymulakrom, Uniwersum symulacji jest transrzeezywiste i ponadskoczone: aden czas prby rzeczywistoci nie nadejdzie ju, by potoy mu kres - chyba e byoby ni cakowite obsunicie si i napadnicie jego gruntu, co pozostaje wszake na&z. najbardziej ponn nadziej. maj 1977

O nihilizmie
Nihilizm nie maluje si ju w ciemnych, wagnerowskich, spanglerowskich, pospnych barwach fin de si$cle'u. Nie wypywa ju z dekadenckiego Wdltmschauung, ani nie jest wynikiem metafizycznego radykalizmu zrodzonego w wyniku mierci Boga i wszelkich konsekwencji, jakia naleaoby z niej wycign. Dzisiejszy nihilizm jest nihilizmem przejrzystoci i w pewien sposb jest bardziej jeszcze radykalny, bardziej zasadniczy ni. owa pynno nierozerwalnie zy si i, przejrzystoci i pyntego, by podda go analizie. Gdy umar Bg, iy jeszcze Nietzsche, ktry mg to obwieci - wielki nihilista w ohliczu Wiecznoci i trupa Wiocznosei. Jednak wobec symulowanej przejrzystoci wszechrzeczy, wobec symiilakru materialistycznego bd idealistycznego spenienia wiata w sferze hiperrzeczywistosci (Bg nie umar, on tylko sia si hiperrztczywisty), nio ma ju Boga teorii i krytyki, ktry rozpoznaby swoich. wiat, a wraz z nim my wszyscy, za ycia wkroczylimy w obszar symulacji, w ow zowrbn, nawet nie - raczej obojtn sfer prewencji; nihilizm, w sposb niezwyky, znalaz swe cakowite speinien je nie w destrukcji, lecz w Symulacji i odstraszaniu. Z aktywnego, penego przemocy fantazmatu, z mitu i sceny, ktrymi przecie by, przeksztaci si on, rwnie w porzdku historycznym, w przejrzyste, faszywie przezroczyste funkcjonowanie wszystkich rzeczy. Juka mnalrao nihilizmu pozostaa zatem w teorii? Jaka nowa scena, na ktrej mgby si rozegra spektakl nicoci i mierci jako wyzwanie, jako stawka w grze, moe si teraz odsoni? Zna!e!i&ny si w nowej sytuacji w skisu nku do wczcnigsfcych postaci nihilizmu, tym razem jest ona bez wtpienia bez wyjtiE.

Romantyzm byl jego pierwszym wielkim przejawem; wraz z rewolucj owieceniow odpowiada on zniszczeniu porzdku pozoru, Surrealizm, dadaizm, absurd i polityczny nihilizm s jego kolejn wielk man iibstacj, czc si ze zniszczeniem porzdku senau. Pierwszy z nich jest jeszcze estetyczn postaci nihilizmu (dmiriyzm), drugi jego fiirm polityczn, historyczn i metafizyczn (terroryzm). Te dwie postacie nihilizmu dotycz nas ju jedynie w ograniczonym zakresie lub wcale. Nihilizm przejrzystoci nie maju charakteru ani estetycznego, ani politycznego, nie jest ju dunikiem ani zagady pozoru, ani eksterminacji sensu, ostatnich pomieni, ostatnich refleksw apokalipsy, Nie ma tu ju miejsca na apokalips (jedynie rzdzcy si przypadkiem terroryzm stara si jeszcze podda nihilizm refleksji, lecz wanie nie jest on polityczny, a jedyny sposb jego przejawiania si jest jednoczenie jego sposobem znikania: rodki przekazu - media jednak nie s scen, na klorcsj co moe si rozegra - s pasmem, Siadem, perforowan tam, a my nie jestemy ju nawet ich widzami, raczej odbiornikami). Apokalipsa si skoczya, dzi mamy do czynienia z precesj neutralnoci, form niiakich i rozmaitych postaci niezr nicowania. Pozostawiam waszej domylnoci, czy moe si w tym kry jaki romantyzm, estetyka neutrum. Nie sdz -jedynym, co pozostaje, jest fascynacjajaiowymego systemu, ktre nas anuluj. Tak wic fascynacja (w przeciwiestwie do uwodzenia, ktre czyo si z pozorem, i rozumu dialektycznego, ktry wiza sie z sensem) jest namitnoci par ezcellence nihilistyczn, to pasja waciwa wspczesnemu sposobowi znikania. Riscynujemy si wszelkimi postaciami zniknicia, naszego wasnego zaniku. Jestemy ogarnitymi fascynacji! melancholikami, oCo nasza powszechna kondycja w epoce wymuszonej przejrzystoci. -Jestem nihilist. Stwierdzam, uznaje, godz sie na zukrojony na ogromn 3kal proces niszczenia pozorw (i uwiedzenia przez pozory) na
190

rzecz sunsil (przedstawienia, hiskirii, kryl.yki itp.j, ktry stsJ si fak(m o zasadniczym znaczeniu w XIX wieku. Prawdziw dziewitnastowieczn rewolucj nowoczesnoci bya radykalna destrukcja pozorw, odczarowanie wiata i wydanie go na pastw przemocy interpretacji i historii. Stwierdzam, umaj, godz siei poddaj analizie kolejn rewolucj, rewolucj wieku XX, rewolucj postmodernizmu, stanowic zakrojony na ogromn skal proces niszczoma sentu, rwnie powany jak wczeniejsze zniszczenie pozorw. To, co uderza za pomoc sensu, zostaje przez sens zabite. Scena dialektyki, scena krytyki zostafc-ju oprnione. Sama scena ju nie istnieje. I nic istnieje terapia sensu ani terapia sensem terapia sama jest czci uoglnionego procesu odrznicowywania i zobojtniania. Sama scona analizy staa si niepewna i podlega grze przypadku: teorie staj si pynne i zaczynaj dryfowa (w istocie nihilizm sta si niemoliwy, gdy stanowi jeszcze rodzaj rozpaczliwej i zdecydowanej terapii, jest wyobraeniem koca, Wfelt-o.nschauung katastrofy"). Prawdopodobnie sama analiza stanowi decydujcy element ogromnego procesu lodowacenia sensu. Nadmiar sensu, ktry nios ze sob teorie, ich kompetencja na poziomie sensu jcsl w gruncie rzeczy wtrna w stosunku do zawizanej przez nie koalicji w ramach lodowcowej i czwartorzdowej operacji Bekcjonowania i przewietlania. Trzeba by wiadomym, e, niezalenie od sposobu, w jaki przebiega analiza, zmierza ona ku ?.amn>eniu sensu, wspiera precesje symulakrw i niezrnicowanych, obojtnych form. Pustynia si rozrasta. Implofja sensu w rodkach przekazu. Implozja sfery spoecznej w masie. Nieskoczony wzrost masy dokonujcy si jako funkcja przyspieszenia caego systemu. Energetyczny impas. Punkt bezwadnoci.
latnlflj kultury ktijch jedynym wyobraeniem jest Co dotyczce ich pocatkow, pozbawione wsaikaeairlehkalwLek wyobraie kresu. Isljiiej rwnie takia, ktrych obsejajest jedno i dugie,.. Moliwe B$ jeazcaB dwlB inne kombinacjo... Brak innych wyobrae " i i wj obraenia kresu (nasza nlhllistyczna kultura} oraa brak jakicliHnlwiei wyobrae noegatkw i ktuau (kultura pnypBdku, ktrej czas wlafciie nadcEujdzi)-

191

Bezwad jest przeznaczeniem nasyconego wiatu. Zjawiska inercyjne ulegaj przyspieszeniu (jeli mona to w ogle 1 w ten sposb uj ). Mno si i rozrastaj formy zatrzymane w rozwoju, wzrost ulega unieruchomieniu w patologicznym nadmiernym rozrocie. Tutaj tkwi rwnie? sekret hipertolii. tego, co wykracza poza wasny cel, Taki mgby by nasz wasny wiat, w ktrym zagadzie ulega wszelka celowo: pj dalej. ?hyt daleko w tym samym kierunku - zniszczenia w n w poprzez symulacj, hiporsymula^i, hiperteli. Zaprzecsenie wasnemu celowi poprzez hipereelowc (skorupiaki, posgi z Wyspy Wielkanocnej) - czy nie na tym polega rwnie obsceniczny sekret procesu nowotworowego? Zemsta patologicznego nadmiernego rozrostu na wzrocie, odwet prdkocj w stanie bezwadnoci. Masy take poddane s owemu gigantycznemu procesowi obesw adnienia poprzez przyspieszenie. Same s owym procesem patologicznego, nadmiernego, poerajcego wszystko rozrostu, unicestwiajcego sam moliwo wzrostu i przyrostu seneu. S obwodem, w ktrym y.a spraw potwornej celowciSci doszo do krtkiego spicia. Dzi to wanie w punkt bezwadnoci budzi nasz fascynacj i namitno, wraz z wszystkim tym, co rozgrywa si wok niego (koniec zatem z dyskretnym urokiem dialektyki). Jeli bycie nihilist oznacza uprzywilejowania owego punktu bezwadnoci i analizowanie owej nieodwracalnoci systemw a do punktu, po ktrego przekroczeniu nie maju powrotu, to jestem nihilist. Jeli bycie nihilist oznacza uleganie obsesji na punkcie owego sposobu znikania, a nie na punkcie sposobu produkcji, to jestem nihilist. Znikanie, aphanisin, implo^a. Furie des l&rschuiiiulens**, Transpolityka jest ulubion sfer modusu znikania

(rzeczywiskici, sersu, si ^ny, hisUf-i, spoiwueatwa, jednostki^. Prawd mwic, nie jest to ju nihilizm: w znikaniu, w jaowej, aleatorycznej i niezrnicowanj formie nie ma ju nawet miejsca na patos, patetyczno nihilizmu - ow mityczn enorgic. stanuwic jeszcze o sile nihilizmu, radykaliam, mityczn negacj, dramatyczn antycypacj. Nie jest to ju nawet proces odczarowania, z jego barw, ktra sama czaruje, uwodzi i hudzi nostalgi. To zwyczajne uniknicie. Siad tego rodzaju radykalizmu na punkcie sposobu znikania znale ju mona u Adorno i Benjamina, rwnolegle do nostalgicznych wprawek z dialektyki. Istnieje bowiem nostalgia dialoktyki, a bez wtpienia najsubtelniejsza dialektyka jest ju od samego pocztku nostalgiczna. Jednak, sigajc gbiej, u Benjamina i Adorno usysze mona inny ton, brzmienie melancholii wicej sio z samym systemem, melancholii nieuleczalnej i znajdujcej si ju poza obszarem jakiejkolwiek dialektyki. To melancholia systemw, ktra odnosi dzi zwycistwo za spraw ironicznie przejrzystych, otaczajcych nas zewszd form. To ona staje si nasz podstawow pasj. rjie jest to juz spleen czy nieoKreslony stan duszy waciwy czasom iin de siecle'u. Nie jest to rwnie nihilizm, ktry w pewnym sensie zmierza do unormowania wszystkiego poprzez zniszczenie, pasj resentymentu. Nie, melancholia jest zasadniczym tonem systemw funkqjonalnych, wspczesnych systemw symulacji, programowania i informacji- Melancholia jest nieodczn waciwoci sposobu znikania sensu, sposobu ulatniania si i rozpraszania sensu w systemach operacyjnych. I wszyscy jestemy meancholikami. Melancholia jest owym gwatownym zanikiem uczu, stanowicym waciwo systemw, ktre osigny stan nasycenia. Wwczas nadzieja zrwnowaenia dobra i za, prawdy i faszu, a tym bardziej nadzieja skonfrontowania ze sob jakich wartoci nalecych do tego samego porzdku, oglniej-

Jh Z nlem. Furia zanikania" Iw prasktadile A. Landmaaflf albo furia rorpymjiaia ai w nieci" (w ptaifd&dzie &E Nawic3dego), okr&flenie zaczerpnite z Heela, pnr, G.WE Hsgl. Fenomenologia ducha, Wolnof ataniulna i terror, wicti Da l^n Ifimat w viylinrze yv& redakcj Koarada Paulu Liessraanna Dw Fibriedea Vergchvjindzns. Uber dos Scfticaai des Alten UitZeUolterdesN&u&i, Wien 2000 Iprsjp. tium.).

Przeciwko owej hegemonii systemu podsyca moemy przebiego pragnienia wraz z wszelkimi jego podstpami, upra193

192

wia rewolucggn mikrologi codziennoci, wspiera odchylenie od wyznaczonego kursu i swobodne, molekularne dryfowanie, a nawet przeprowadza apologi kuchni. Nie usuwa to jednak nieuchronnej i naglcej koniecznoci catk u wicie jawnego zaszachowania systemu. Dokona tego moe jedynie terroryzm. Jest on ladem owej odwracalnoci, ktra wymazuje reszt, jak jeden jodyny ironiczny umiech wystarczy, by podda w wtpliwo cay dyskurs, jak jeden jedyny przebysk zaprzeczenia niewolnika wystarczy, by podway potg i rozkosz pana. W im wikszym stopniu system ma charakter hegemofiiezny, tym atwiej sfera wyobrae ataje si podatna na najmniejszy choby aspekt odwrcenia. Wyzwanie, nawet nieskoczenie mat, stanowi obraz acuchowej awarii i niewydolnoci systemu. Jedynie owa niewspmierna odwraoalno stanowi dzi wydarzenie na nihiliatycznej i ozibej scenie politycznej. Tylko ona mobilizuje wyobraenia. Jeli by nihilist oznacza niesienie na sobie - a po granic hefietnonicznych systemw, ktra jest ju nie do zniesienia - radykalnego ladu szyderstwa i przemocy, owego wyzwania, na ktre system zmuszony jest odpowiedzie wasn mierci, to jestem terroryst i nihilist w teorii, tak jak inni s terrorystami i nihilistami z broni w rku. Przemoc teoretyczna, a nie prawda, stanowi jedyn szans, jaka nam pozostaa. Jest to jednak utopia. Gdy piknie byoby by nihili&l, gdyby istnia jeszcze radykalizm - tak jak piknie byoby by terroryst, gdyby mier, w tym rwnie wasna mier terrorysty, miaa jeszcze jaki sens. W tym wanie miejscu jednak wsaybtko staje, si nierozwizywalne. A to z tego wzgldu, e aktywnemu nihilizmowi radykalizmu system przeciwstawia swj wasny nihilizm neutralizacji. System rwnie jest nihilistyczny, w takim anaczssniu, e dysponuje moc obracania wszystkiego, wfczjc w to wszystko te, co stara si mu zaprzeczy, w niezrnicowanie i obojtno.

W systemie tym sama mier janieje blaskiem nieobectw16 ci (dworzec w Bolonii , Oktoberfest w Monachium": ciaa zabitych znosz si nawzajem i znikaj za spraw zobojtnienia i od rnicowania, tutaj wanie terroryzm staje si mimowolnym wsplnikiem systemu: nie w sposb polityczny, lecz w przyspieszajcej postaci zobojtnienia i odrnicowania, do ktrej narzucenia si przyczynia). mier pozbawiona zostaje zarwno fantazmatycznej jak te politycznej sceny, na ktrej mogaby si przedstawiS lub rozegra, ceremonialnie lub psina gwatu i przemocy. Oto zwycistwo innego nihilizmu, innego terroryzmu, nihilizmu i terroryzmu sumego systemu. Nie istnieje ju scena, ani nawet najmniejsza iluzja sprawiajca, e zdarzenia mog zyska moc rzeczywistoci -niemajui sceny ani umysowej czy politycznej solidarnoci: jakie znai/enie ma dla nas Chile, Eiafra, boatpeople'-, Bolonia albo Polska? Wszystko to ulega unicestwieniu na ekranach telewizorw. yjomy w epoce wydarze pozbawionych skutkw (i teorii pozbawionych wynikw).

" Zamach bombowy iivany bolosk rsesi", juki mia miejsce 54 sierpni.! 1980 na dmortuw Bolonii, w ktrego wyniku zgino 85 oab, a IS6 zostao rannych, zorganizowany praei neoiaasysfawflkie Zbrojne Komrki Rewolucyjne iNAR], jeden a serii zamachw terrorystycznych, jakie wstrzsny Wiochami ad puiizjjtku lat 70. {prEjpr tum>. 41 Zamach terrorystyczny dokonany 26 wrzenia 1880 roku, kilka tygodni pu masakrze boloskiej, przez niemieckich neonazistw z Wshraport^ruppe HolmaiuL wspieranych prsez frakcj Fetah OWP podcam obchodom Oktoberfest Y. Monachium. WwynikuirkJ3[jluz.jiladiiQfeii zgino WWIM lSusb, a Ml] odnioso obraania *pnyp. tium.). * Z ans. Judsta na dkach", termin okreilajcy indonezyjskich uchadc&w uciekaj neych na maych ludziach przed reimem komunistycznym po woj' mewWiBtnjuiiiH|1975J oraz etnicznych Chi^ykow. ktrzy opucili Wiatnam po inwazji Chin mroku 1979r Z ponad miliona wczesnych Uchodcw wielu z&nclo, a inni, dtarfezy do krajw pohidniowo-wschodnicj Azji, nie otrzymali w nich prawe pobytu. Siany Zjednoczone, Kanada i wiele innych paflatw przyjto wikszo i. nic w pnych latech 70. i na pocztku lat 80- W mku 1996 ONZ podjf la decyzj o zaprzestaniu finaraowania obozw prz-ejiciowych dla uchodcw, w ktrych przebywao wiwczas 40 000 boat people, a Hoog Kong, Tajlandia, Indonezja, Malezja i Filipiny doprowadziy do pc-wrolu wikszoci ^ [114J1 do- Wietnamu. Termin ftoolpcr^iit uywany jeat iwniaz na okrelenie politycznych 1 ekonomicznych uchudicc-w z innych regionw. lakLclij"ak Haiti c&y Kuba, opuszczajcych swe kraje w tan sam sposb Iprzyp. tum.)-

195

Nie my ju nadziei na scn^. Rcz jakichkolwiek wtpliwoci jest wanie lak, e 3am sens jest miertdny. To wszake, czemu narzuci on swe krtkotrwae panowanie, to, co pragn zniby.uy.y6, by wprowadzi ofiw i rocne rzdy miano wieki pozory one s niecni i erltlne, niezniszczalne i nit imu si ich nawet nihilizm sensu i bez-sen&u. Tu wanie swj pocztek znajduje uwodzenie.

Spis treci
Prccr^ja syrnulakrw Historia - scenariusz w stylu retro Holokaust Chiski syndrom Czas Apokalipsy Efekt Beaubourg. implozja i prcwuntja Hipermarkot i bipcrtf>w;ir Implozja sensu w rodkach przekazu Jtoklama absolutna, reklama stopnia zerowego Clone stor>' Hologramy Kraksa Symulacja i sciencd-fiction Zwierzta, terytorium i metamorfozy Keszta Trupia spirala Ostatnie tango wartoci . . 11 . . , O nihilizmie .o 57 65 . 75 79 .95 101 111

131 149 157 179 135 189