ETNOLOG NA RYNKU PRACY

ETNOLOG NA RYNKU PRACY

redakcja Karolina Baraniak Anna Weronika Brzeziska Bartosz Winiewski

TIPI WIELICHOWO 2013

 Copyright by Karolina Baraniak, Wiktoria Blacharska, Anna Weronika Brzeziska, Micha Buchowski, Paulina Buszko, Justyna Gsiorek, Kamila Gillmeister, Natalia Golik, Kamila Grzekowiak, Alicja Hawka, Barbara Jarysz, Karolina Jur, Adrianna Koralewska, Katarzyna Linda, Alicja Michalak, Aleksandra Paprot, Anna Przytomska, Agnieszka Skowron, Filip Springer, Bartosz Stada, Dorota Szczepaniak, Dominika Szynkiewicz, Aleksandra Turowska, Katarzyna Walczak, Bartosz Winiewski, Magdalena Zikowska-Kuiska Copyright for the Polish edition by TIPI, 2013 Recenzenci dr Elbieta Godziak, Georgetown University dr Tarzycjusz Buliski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Projekt okadki Paulina Rogalska Korekta Katarzyna Lechman Redaktor techniczny Marek Macioek

Wydanie I ISBN 978-83-62490-11-0 TIPI, ul. kowa 3, 64-050 Wielichowo tel. 61 44 33 058 tipi@tipi.pl www.tipi.pl Druk i oprawa M-DRUK Zakad Poligraczno-Wydawniczy, Wgrowiec

Spis treci

Wprowadzenie (Bartosz Winiewski) ............................................................... 7 Micha Buchowski Antropolog pilnie potrzebny ..................................................................... 11 Anna Weronika Brzeziska Jak zosta etnologiem? Oferta dydaktyczna wobec potrzeb rynku pracy 17 CZ I: KIM JESTEMY? Dorota Szczepaniak, Katarzyna Walczak Kim jestemy? ........................................................................................... 25 CZ II: ETNOLOGIA OTWORZYA PRZEDE MN WIAT Bartosz Winiewski Poszukiwanie pracy .................................................................................. 35 Karolina Baraniak Wiedza i umiejtnoci ............................................................................... 43 Adrianna Koralewska, Kamila Grzekowiak, Natalia Golik Wybr studiw z perspektywy pracy zawodowej ...................................... 51 CZ III: ETNOLOGI OTWORZYEM SOBIE WIAT Agnieszka Skowron Etnologia na sprzeda (obszar zawodowy: badania komercyjne) ........... 61 Adrianna Koralewska, Dominika Szynkiewicz, Alicja Hawka Edukacja animacja czy reanimacja? (obszar zawodowy: edukacja i animacja) ................................................................................................ 67 Aleksandra Turowska Kultura de luxe (obszar zawodowy: instytucje kultury) ........................... 71

Spis treci

Karolina Baraniak, Bartosz Winiewski Wyobrania etnologa wobec medialnej rzeczywistoci (obszar zawodowy: media) .................................................................................... 77 Justyna Gsiorek, Aleksandra Paprot Gabinet osobliwoci (obszar zawodowy: muzealnictwo) ......................... 81 Karolina Baraniak Etnologia dla wiata, czy dla siebie? (obszar zawodowy: nauka) ........ 87 Karolina Jur, Dorota Szczepaniak Naprawiamy wiat! (obszar zawodowy: organizacje pozarzdowe) ....... 91 Paulina Buszko, Barbara Jarysz, Alicja Michalak, Anna Przytomska Ani swj, ani obcy (obszar zawodowy: turystyka) ................................... 97 Karolina Baraniak Terra incognita (obszar zawodowy: dyplomacja) ...................................103 CZ IV: CIEKAMI ABSOLWENTW ETNOLOGII Wiktoria Blacharska Etnologia moja pasja, moja praca, moje ycie .....................................105 Filip Springer 5 pitro ..................................................................................................... 107 Kamila Gillmeister Specjalistka od edukacji regionalnej ........................................................111 Katarzyna Linda Jak pewna etno/lingwisto/loka KEJ-owiank zostaa ............................ 113 Magdalena Zikowska-Kuiska Historia z etnologi w tle .........................................................................117 Bartosz Stada Dziennikarz do spraw lokalnych ..............................................................119 Noty o autorach ................................................................................................121 Bibliograa .......................................................................................................127

WPROWADZENIE
Publikacja, prezentowana na dalszych stronach, powstaa w oparciu o materia, ktry zosta zgromadzony podczas trwania zaj warsztatowych pt. Etnolog na rynku pracy. Prowadzone byy one w roku akademickim 2011/2012, przez doktor Ann Weronik Brzezisk, w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Do jej napisania zaproszeni zostali uczestnicy warsztatw studenci I oraz II roku studiw II stopnia (studia magisterskie) na kierunku etnologia1. Celem naszych bada byo rozpoznanie rynku pracy pod ktem studiw etnologicznych jego specyki, potrzeb pracodawcw, najbardziej przydatnych umiejtnoci, a take wiedzy, niezbdnej w pniejszym rozwoju kariery zawodowej. Dziki przeprowadzonej analizie udao nam si odpowiedzie nie tylko na pytania zadane przez nas na pocztku, ale i znacznie wicej. Niniejsz ksik potraktowa mona zarwno jak zbir informacji o stanie rynku pracy, w kontekcie antropologii kulturowej, jak i poradnik dla studentw, chccych wiadomie zaplanowa swoj ciek zawodow. Moe te ona peni rol informatora dla potencjalnych pracodawcw, majcych wtpliwoci odnonie kwalikacji zawodowych humanistw. Czytelnik dowie si tak o sabych, jak i silnych stronach absolwentw etnologii. Przede wszystkim za o zmianach, jakie zaszy w procesie dydaktycznym. Nasze badania rozpoczy si od przeprowadzenia sondy ulicznej. Miaa ona ukaza stan wiedzy o antropologii kulturowej i etnologii wrd przepytywanych mieszkacw Poznania. Wyniki nie byy ani zaskakujce, ani pozytywne. Dla wikszoci wizja naszej dyscypliny oscylowaa gdzie pomidzy nauk o wsiach i dawnych ludach, a nauk medyczn o kociach. W zwizku z tym, naleao odpowiedzie na pytanie: W jaki sposb urealni ten wizerunek?. Zdajc sobie spraw z braku moliwoci zmiany tego stanu rzeczy bez analizy podejcia samych antropologw i ich biograi zawodowych, przeszlimy do

W caej publikacji zamiennie bd stosowane okrelenia: etnologia, antropologia, antropologia kulturowa.

1

Wprowadzenie

drugiego etapu bada. Polega on na wskazaniu przez uczestnikw warsztatw cieki kariery zawodowej, ktr najchtniej podyliby w przyszoci. Skomponowana w ten sposb lista przedstawia si nastpujco: badania komercyjne, dyplomacja, edukacja i animacja, instytucje kultury, media, muzealnictwo, nauka, NGO oraz turystyka. Informacje te poddane zostay dalszym analizom. Polegay one na odnalezieniu przez studentw osb, ktre ukoczyy etnologi (pracujcych w jednej z 9 okrelonych bran), a take przeprowadzeniu z nimi wywiadw, dotyczcych ich kariery zawodowej. W ramach warsztatw nie wprowadzono adnych obostrze odnonie wieku, stopnia czy ukoczonej przez rozmwcw uczelni. Lista wyszczeglnionych w badaniu sektorw stanowi wypadkow dwch czynnikw: z jednej strony priorytetw studentw oraz ich oczekiwa od przyszoci, z drugiej za faktycznej kondycji rynku pracy, wraz z zapotrzebowaniem pracodawcw na pracownikw o konkretnym prolu. cznie udao nam si przeprowadzi 96 wywiadw, dziki ktrym dowiedzielimy si nie tylko tego, w jaki sposb absolwenci etnologii poszukiwali pracy, ale rwnie tego, jak w wykonywanym zawodzie mona wykorzysta wiedz antropologiczn. Dodatkowo udao nam si uzyska informacje o spenieniu zawodowym etnologw, a take proponowanych zmianach, ktre naleaoby wprowadzi w programie nauczania, by lepiej wpasowa si w potrzeby rynku. Prolog, do zawartych w niniejszej ksice informacji, stanowi opis oferty dydaktycznej Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM. Mamy nadziej, e, dziki takiemu wprowadzeniu, czytelnik bdzie mia moliwo spojrzenia na nastpujce po nim rozdziay w sposb krytyczny. Dotyczy to zwaszcza proponowanych przez naszych rozmwcw zmian, w zestawieniu z aktualn ofert dydaktyczn IEiAK w Poznaniu. W kolejnym kroku przedstawimy dane statystyczne, dotyczce naszych rozmwcw. Cho jako antropolodzy przedkadamy metody jakociowe nad ilociowe, to jednoczenie doceniamy znaczenie danych statystycznych, stanowicych to dla caego zebranego przez nas materiau. Wszystkie informacje, takie jak wiek, wykonywany zawd, stopie naukowy, ukoczona uczelnia, i inne, wpywaj znaczco zarwno na poszczeglne wypowiedzi, jak i na wyniki i konkluzje. W kolejnym rozdziale sprbujemy opisa trzy poziomy kariery zawodowej absolwenta. Pierwszy z nich to etap poszukiwania pracy oraz zwizane z nim indywidualne historie. Dowiemy si wic jak wyglda i jak dugo trwa ten proces, jakie trudnoci spotkay naszych rozmwcw w trakcie poszukiwa oraz jak bardzo si to wszystko zmienio wraz z upywem lat. Nastpnie skupimy si nad rol stay i praktyk zawodowych podejmowanych jeszcze na etapie studiw. W rozdziale tym uzyskamy te odpowied na zadane przez nas pytanie o spenienie zawodowe i spenienie si w roli antropologa. Poprosili-

Wprowadzenie

my rozmwcw o spojrzenie na wybr studiw z perspektywy czasu, a take o ocen wasnego zadowolenia z decyzji podjtych na linii nauka praca. Zapytalimy te o rzecz niezwykle istotn dla przyszych studentw oraz placwek dydaktycznych, tj. o wskazwki dla skuteczniejszego (w rozumieniu kariery zawodowej) planowania programu nauczania. Nastpn cz ksiki powicilimy dokadnemu przeanalizowaniu roli etnologa w wybranych przez nas obszarach zawodowych. Kady z nich zosta opisany przez studentw, ktrzy przeprowadzali wywiady z przedstawicielami odpowiednich sektorw rynku pracy. W ten sposb analiza rozmw pogbiona zostaa przez wasne przemylenia badaczy, wynikajce z dowiadcze nabytych podczas przeprowadzania wywiadw. Autorzy opisuj, midzy innymi, w jaki sposb dotarli do swoich respondentw oraz gdzie tak naprawd mona znale absolwentw etnologii lub antropologii kulturowej. Naley tu zwrci uwag na dwa wyjtki. Pierwszym z nich jest podrozdzia Media, ktrego napisania podjli si, w zastpstwie za autorw wywiadw, redaktorzy niniejszej ksiki. Drugi wyjtek stanowi podrozdzia Dyplomacja. Wynika to z faktu bardzo utrudnionego dostpu do osb badanych, przez co niemoliwym byo pozyskanie odpowiedniej iloci materiau badawczego. Integraln czci publikacji s take krtkie historie kariery zawodowej absolwentw poznaskiej etnologii, pracujcych w rnych obszarach zawodowych. Dziaanie takie wpisuje si w potrzeb obserwowania rozwoju kariery absolwenta, w celu zwikszenia kompatybilnoci programu dydaktycznego oraz potrzeb rynku. Intencj niniejszej ksiki nie jest zachwalanie etnologii czy antropologii kulturowej. Nie dy ona do wykazania bezuytecznoci wiedzy humanistycznej, czy te jej glorykacji. Stanowi raczej zapis faktycznego stanu wszystkich czynnikw, wpywajcych na karier zawodow absolwenta. Wnioski, jakie mona wysnu na podstawie przeprowadzonych bada, przypuszczalnie maj zastosowanie w szerszym krgu nauk humanistycznych. Chcielimy pomc samym sobie w opracowaniu skutecznej strategii zawodowej, wiadomie rozpocztej ju w trakcie studiw. Jednoczenie bardzo silnie staramy si unika wikania si w tzw. wycig szczurw, a jako autorzy wierzymy, e rozsdne studiowanie z pasj bez problemu da si poczy z dobrym startem zawodowym. Opinia ta nie tworzy idealistycznego marzenia, a jedynie wynika z dowiadcze zdobytych podczas warsztatw Etnolog na rynku pracy, ktrymi z chci dzielimy si w niniejszej ksice.
Bartosz Winiewski

MICHA BUCHOWSKI

Antropolog pilnie potrzebny

Przez polsk pras, w pierwszej poowie 2012 roku, przetoczya si dyskusja o bezuytecznoci absolwentw polskich uczelni na rynku pracy. Zainicjowa j na amach Gazety Wyborczej artyku Prezes PZU oskara polskie uczelnie: to fabryki bezrobotnych (Pezda 2012). Andrzej Klesyk, prezes tej potnej spki, stwierdzi, e uniwersytety nie przygotowuj ludzi do zawodu. Od razu pomylaem sobie: kt to pana prezesa tak dobrze przygotowa do pracy, e zaszed tak daleko? (z pewnoci w jego mniemaniu i wikszoci zwykych ludzi zaszed wysoko!). Z tekstu dowiedzie si moemy, i ma stopie MBA z Harvard Business School. Przedtem jednak musia skoczy chyba jak polsk uczelni, wic raczej nie by a tak le wyedukowany. I, jak mona przeczyta w Wikipedii, rzeczywicie ma za sob studia ekonomiczne na KUL-u (Wikipedia 2012). Mniejsza z tym. Pan prezes twierdzi, i koczcy szkoy Nie dostan pracy w swoim zawodzie. Maj dostp do informacji, ale nie umiej ich analizowa, odrzuca mieci ani wynajdywa najwartociowszych danych. Mwi te, e szukamy zdolnych do nieschematycznego mylenia, ktrzy potra selekcjonowa wiedz, pracowa w zespole. Uczciwych i odwanych. Takich nasze szkoy nie wypuszczaj. By moe prezes PZU w jakim sensie ma racj. Jeli tak, to jednak jest to racja tylko czstkowa i odnosi si gwnie do typu kierunkw, ktre sam reprezentuje. Na podstawie mojego yciowego dowiadczenia, ktre teraz poparte zostao prezentowanymi tu wynikami bada, przeprowadzonych przez studentw Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, nie na wszystkich kierunkach ksztaci si tak wsko mylce, niezdolne do selekcji i analizy danych osoby. Prol edukacyjny, o ktrym mwi pan Klesyk, to efekt toczcego, niczym rak, wiele kierunkw uniwersyteckich nastawienia na ksztacenie zawodowe, skupione na wskiej specjalizacji. Nie namawiam do tego, by np. lekarze nie byli dobrze i profesjonalnie przygotowani do leczenia ludzi lub przeprowadzania skomplikowanych

12

Micha Buchowski

operacji na ywym ciele, albo eby architekci nie musieli by biegli w projektowaniu mostw, budynkw czy dworcw, a informatycy nie byli w stanie napisa programu komputerowego. Powinni by w tym rwnie albo nawet i bardziej precyzyjni, co ludzie instalujcy gaz w naszych mieszkaniach bd hydraulicy doprowadzajcy wod do naszych domw. Dobrze jednak jest, kiedy osoby takie, obok fachowego przygotowania, maj te tzw. wiedz oglnohumanistyczn, pozwalajc im si orientowa i porusza we wspczesnym wiecie oraz dokonywa mdrych wyborw. Chodzi mi nade wszystko o to, e w wielu dziedzinach ycia najwiksz warto maj takie studia, ktre ucz krytycznego mylenia, otwieraj na rnorodno, przygotowuj do reakcji na nieoczekiwane sytuacje, do rozwizywania nietypowych problemw. Krtko mwic, wyrabiaj zdolno elastycznego reagowania na wiat, krytycznego, podwaajcego oczywiste oczywistoci mylenia, rozpraszania stereotypw, a take doszukiwania si drugiego dna, odsaniania mechanizmw kulturowych, postrzeganych jako naturaln kolej rzeczy, ktra w istocie jest jedynie arbitralnie narzuconym porzdkiem. Etnologia i antropologia kulturowa jest takim kierunkiem i cho, rzecz jasna, nie jedynym tego rodzaju, to godnym uwagi. Wspczesny wiat, a dotyka to take nas, osb yjcych tu i teraz, stawia pono na elastyczno, mobilno, innowacyjno, kreatywno. Sowa te s na ustach wszystkich politykw i ludzi majcych najwikszy wpyw na to, co si dzieje i robi, na kierunki rozwoju ekonomicznego i spoecznego. To wrcz credo neoliberalizmu ekonomicznego. Paradoksalnie, uskuteczniana dzi polityka, w rnych obszarach ycia, w szczeglnoci w edukacji, sprawia wraenie, jakby miaa temu przeciwdziaa. Rzeczona wska specjalizacja jest celem, ktry faktycznie si realizuje. Modzi ludzie nie maj uczy si umiejtnoci, tylko zawodu. Musz zapozna si z zestawem technik i praktyk, ktre s niezbdne do wyliczenia supkw lub policzenia gw. W obliczu natoku informacji nie s w stanie sobie z nimi poradzi, albowiem jak zauwaa pan Klesyk nie maj umiejtnoci ich selekcji, dostrzeenia hierarchii tych danych, znaczenia szczegu dla caoci. W ministerialnych programach stawia si na specjalnoci, obecnie tzw. kierunki zamawiane, ktre maj przynosi postp naukowy i techniczny, lecz rzadko przygotowywa ludzi niezalenie mylcych, otwartych na innowacje, gotowych i zdolnych proponowa nowe pomysy. W tym, zasklepionym w szkieku i oku wiecie, nie wspiera si ludzi mylcych niekonwencjonalnie, nie wspiera si kierunkw, ktre tak oglnie pojt kreatywno pielgnuj i rozwijaj. Ani ci ludzie, ani tego typu studia, nie pasuj do wszechobecnej kultury audytu i piramidalnej sprawozdawczoci, wedug zasad ktrej wszystko ma by mierzalne i efektywne, a efekty maj by wymierne. ycie ma si wyraa w cyfrach. Takiej kultury uczy si na studiach, w tym take ekonomicznych, tak rozumiej postp politycy

ANTROPOLOG PILNIE POTRZEBNY

13

i szefowie wielkich korporacji, tak widz wiat urzdnicy od ministerialnych poczwszy, przez uczelnianych po gminnych. To polityka krtkowzroczna, ktra z pewnoci nie promuje ani elastycznoci, ani kreatywnoci, natomiast prowadzi do zrogowacenia jednoczenie tkanek mzgowych i struktur spoecznych. Droga postpu nie prowadzi przez krain reguek i nauk prostych w sumie, nawet jeli wysoce matematycznych, czynnoci. adne studia nie przygotuj do rozwizywania wszystkich moliwych sytuacji. Powinny uczy nie tyle cisych denicji, lecz ich rozumienia i tego, jak si z nimi obchodzi oraz w jaki sposb z ich znajomoci podchodzi do pojawiajcych si zada i problemw. Jak deklaruje pani Barbara Kudrycka, obecna Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego, do teoretykw, pora na praktyk! (Pawowska-Saliska, Pitkowska 2012). Po prostu si z tym nie zgadzam, bo prowadzi to prosto w lepy zauek wskich specjalizacji. Studia to nie tylko nauka rzemiosa, lecz take twrczoci. Inaczej mwic, potrzebujemy biegych w swej sztuce artystw. To nieprawda, e uczy si zbyt duo teorii. Gdyby tak byo, prezesi w rodzaju pana Klesyka nie mieliby powodw do narzeka. Problem sprowadza si raczej do pytania, jak uczy si teorii, czemu ta nauka ma suy i czy uczenie si teorii polega na ich zapamitywaniu, czy krytycznej interpretacji. Celem takiej nauki powinno by co, co Michael Herzfeld (Herzfeld 2004) w swej charakterystyce antropologii nazywa teoretyczn praktyk w kulturze i spoeczestwie. Przedstawione w niniejszej ksice materiay wiadcz o tym, e w duej mierze tak si wanie dzieje z absolwentami etnologii. Wikszo z nich podkrela, i wskazane powyej jako podane umiejtnoci studia antropologiczne kultywuj i ucz. Otwarto na nowe idee i na inno, zaciekawienie, dociekliwo, wrcz wcibsko, spostrzegawczo, krytyczne analizowanie wiata i tego co si nam jawi, yczliwy stosunek do ludzi, umiejtno porozumiewania si i docierania do innych. Wszystko to s umiejtnoci, ktrych nie da si atwo zmierzy, tak jak cisej wiedzy ujtej w formuki, testy, procedury i schematy postpowania. Twierdz, e umiejtnoci, ktre moemy sobie roboczo nazwa zmysem antropologicznym s narzdziem przygotowujcym do ycia i pracy w sposb bardziej elastyczny, ni wszystkie praktyczne kierunki razem wzite. Chciaoby si w tym miejscu powiedzie, sprzeciwiajc si hasu Barbary Kudryckiej, do praktyki, czas na teori, albo bardziej adekwatnie i parafrazujc Herzfelda, czas na praktykowanie teorii w kulturze i spoeczestwie. Wprawione w radzeniu sobie w rnych sytuacjach osoby, twrcze i plastyczne, szybko naucz si kolejnych technik, podejmujc si co raz to nowych wyzwa i rozwizujc zadania. Droga odwrotna, do tego potraktowana jako jedyna suszna, prowadzi na manowce rzekomego profesjonalizmu. Obawiam si, e opinia ta nie przebije si atwo w czasach zdominowanych przez technokratw. Zanurzeni jestemy w wiecie kultu konkretnej wiedzy.

14

Micha Buchowski

Tymczasem wanie najbardziej kreatywne brane i rmy, dostrzegaj to, o czym pisz i o co apeluj. Nie chodzi przy tym o pojedyncze osoby, ktre zrobiy kariery w rnorakich dziedzinach ycia, a wspomniane w rozdziale Jak zosta etnologiem?, czy o przykady wielorakiego zastosowania zmysu antropologicznego, ujawnione w trakcie zaprezentowanych bada, w dziedzinach takich jak nauka, reklama, ruchy obywatelskie czy aktywizacja kulturalna . Pozwol sobie przytoczy tylko kilka wybranych przykadw z prasy dostpnej w internecie*. Zacznijmy od takich, w ktrych wykorzystuje si powszechnie uznawan kompetencj antropologw, by nastpnie przechodzi do poziomu coraz bardziej oddalonego od profesji. I tak w tekcie Alicja w krainie reklam na portalu Psychotekst czytamy, i Firmy reklamowe zatrudniaj w swoich szeregach osoby bystre, inteligentne oraz doskonale wyszkolone. Korzystaj z usug antropologw, etnologw, socjologw, psychologw i psychiatrw, a wszystko nie po to, abymy dostali produkt jak najwyszej jakoci, lecz po to, eby obnay, odkry, przeanalizowa i wykorzysta wyranowane mechanizmy, ktre determinuj ludzkie zachowanie (Rutkowski 2008). Z kolei Jan Chipchase sam siebie nazywa user anthropologist (antropologiem uytkownikw?). Celem jego pracy s badania nad yciem ludzi z rnych kultur i rodowisk; gromadzenie jak najwikszej iloci danych na temat ich dowiadcze, a nastpnie dostarczenie tych informacji ludziom zajmujcym si dizajnem, technologi, marketingiem. Osoby zajmujce si wytwarzaniem nowych produktw szczeglnie w rmach o zasigu globalnym raczej nie maj okazji ku temu, aby przyjrze si z bliska yciu ich uytkownikw. Chipchase jest swego rodzaju porednikiem pomidzy lokalnym kontekstem uytkownikw a kosmopolitycznym rodowiskiem pracownikw, np. Nokia. Okazuje si, e brak wiedzy o yciu lokalnych uytkownikw to nisza, szczeglnie istotna dla rm zajmujcych si nowymi technologiami, gdzie istnieje dua konkurencja. Takie rmy staraj si tworzy oprogramowania, projektowa laptopy czy produkowa telefony w taki sposb, aby byy one uyteczne dla konkretnych ludzi w ich codziennym yciu. Istotne jest tworzenie produktw ju oswojonych takich, ktre nie wprowadzayby w zakopotanie ich potencjalnych konsumentw (Wala 2010). Agnieszka Niedek, w tekcie Antropolog bez namaczania (Niedak 2006) dostarcza szeregu przykadw, jak wielkie rmy w rodzaju Motorola, Voda* Zazwyczaj nie zalecam internetu jako gwnego rda informacji. Tutaj czyni to ze wzgldu na charakter szybko dostpnych rde ilustrujcych moje argumenty. Ironicznie powiedzie mog, e pokazuj te, i antropolog umie korzysta z nowoczesnych technologii i nie musi by cywilizacyjnie niekompetentny, jak to Piotr Sztompka okrela mieszkacw Europy rodkowej w latach dziewidziesitych.

ANTROPOLOG PILNIE POTRZEBNY

15

fone, Miller, Xerox, Knorr czy Hewlett-Packard skorzystay na wsppracy z antropologami. Na portalu Computerworld czytamy: Czy osobom zajmujcym si informatyk moe przyda si wiedza z zakresu teorii oraz historii antropologii spoecznej i kulturowej?. Natychmiast znajdujemy te odpowied mwic, e odkrycia antropologw mog okaza si poyteczne rwnie z praktycznego powodu. Zrozumiaa to na przykad rma Intel, ktra w swojej centrali w USA zatrudnia antropologw do prac zwizanych z ustalaniem moliwoci wykorzystania w praktyce wynalazkw powstajcych w rmowych laboratoriach. Czsto bowiem to co dla inyniera wydaje si wspaniaym odkryciem, moe by w pewnych grupach spoecznych czy etnicznych niemoliwe do wdroenia z przyczyn natury kulturowej, obyczajowej czy religijnej. Antropolodzy badaj rwnie, jak nowe technologie przeksztacaj spoeczne, kulturowe czy ekonomiczne determinanty codziennych, ludzkich zachowa, w jaki sposb wpywaj na kontakty midzyludzkie i wyznawane hierarchie wartoci, w jakim stopniu zmieniaj ludzkie nawyki i sposoby uczestniczenia w wiecie (Barnard 2006). Tomasz Rudolf i Magdalena Rudzka w tekcie Wiedza spoza rmy (Rudolf 2007) cytuj taki oto przykad: Firma IDEO, synca na wiecie jako lider w projektowaniu nowych produktw, takich jak PALM V czy myszka Apple, zatrudnia w swoich szeregach wielu antropologw. Jak pisze w swojej najnowszej ksice Tom Kelley, szef IDEO, antropolodzy wnosz do organizacji nowe spojrzenie. Umiejtno wnikliwej obserwacji klientw w ich naturalnym rodowisku daje zrozumienie, jak naprawd wygldaj ich interakcje i dowiadczenia z produktami i usugami rmy. Na portalu forsal.pl: Gieda, waluty, nanse w tekcie Rewolucja na rynku pracy pisarz cenniejszy ni inynier (Fura 2007) przeczyta moemy, e nie sztuk jest wyprodukowa jeszcze szybszy procesor, teraz trzeba znale dla niego zastosowanie. Giganci brany hi-tech zatrudniaj w tym celu antropologw kultury, a nawet futurologw. Zatrudniona w synnej rmie komputerowej Apple Genevieve Bell mwi: Pewnie zastanawiacie si, co antropolog robi w takim miejscu. Jestem po to, by opowiedzie wam, co kochaj ludzie i jak wane jest, by kochali swoje urzdzenia. Aby tak byo, musimy zrozumie ich potrzeby, a dopiero potem projektowa nowe rozwizania i sprzty. Przykady mona by przytacza dalej. Nie chodzi o to, by pokaza, i antropolodzy su korporacjom. Zauwamy wszelako, e wszystkie mwi o innowacyjnym spojrzeniu i nowej jakoci wnoszonej przez antropologw, tych koneserw rnorodnoci. To oczywiste, e nie zastpi oni inynierw, nie stan si chemikami lub nanotechnologami. Tacy zawodowcy s zaiste potrzebni. Recz w tym, e te wskie specjalnoci wymagaj wsparcia ludzi w

16

Micha Buchowski

rodzaju antropologw, ktrzy dziki swemu spojrzeniu z zewntrz, jednoczenie z bliska i z oddali, nadaj nie tylko wiatu, lecz i pracy specjalistw, sens, czyni j bardziej efektywn wanie w rozumieniu podanym przez ludzi biznesu i polityki. Dowiadczeni profesjonalici z najbardziej kreatywnych, przecierajcych szlaki nowoczesnoci rm to dostrzegaj. Z podejcia takiego pynie zatem rada lokalnych de cydentw, ktrzy rwnie dla swojego i wsplnego dobra powinni dostrzega rol takich jak antropolodzy dysyd e n t w. Im prdzej, tym lepiej. Dlatego, kiedy cytowany na wstpie Andrzej Klesyk mwi, i szukamy zdolnych do nieschematycznego mylenia, ktrzy potra selekcjonowa wiedz, pracowa w zespole. Uczciwych i odwanych. Takich nasze szkoy nie wypuszczaj, to podsuwajc mu t ksik odpowiadam: Takich nasze szkoy wypuszczaj, a naley ich szuka wrd antropologw i etnologw.

ANNA WERONIKA BRZEZISKA

JAK ZOSTA ETNOLOGIEM?

OFERTA DYDAKTYCZNA WOBEC POTRZEB RYNKU PRACY

Z etnogra w yciorysie
Izabella Cywiska, Izabela Jaruga-Nowacka, Jerzy Skolimowski, Bronisaw Cielak. Co czy reyserw, aktorw i politykw? S absolwentami etnograi, a w swoim yciu wykonywali rne zawody. Pierwsza z wymienionych jest znan reyserk teatraln i lmow, ktra daa si zapamita midzy innymi jako twrczyni lmu demityzujcego polsk wito, jakim s Kresy Wschodnie. Druga przez jaki czas pracowaa naukowo (zajmujc si obszarem Mongolii), ale zapamitana zostaa jako posanka i wicepremier, a take jako osoba odwanie poruszajca kwestie rwnouprawnienia kobiet. Trzeci, jako 23-letni student warszawskiej etnograi wsptworzy scenariusz do lmu N w wodzie (Szczerba 2009). A czwarty przyzna, e byo mu wszystko jedno, co bdzie studiowa, byle by uciec przed wojskiem, ale studia wspomina dobrze (Zakrzewska 2009). Etnograa stanowi take cz yciorysu Andrzeja Wajdy, ktry, jako student krakowskiej ASP, wsppracowa z profesorem Romanem Reinffusem podczas licznych wypraw terenowych. Do jego zada naleao midzy innymi rysowanie detali architektonicznych, co pniej stanowio wany element zbieranej przez Reinfussa dokumentacji terenowej. Miao to rwnie wpyw na pewne artystyczne wybory reysera, najwyraniej widoczne w ekranizacji Wesela (Pka, Ciuk 2010). Etnografkami z wyksztacenia s take wokalistka Halina Mlynkova czy znana z wystpw w Piwnicy pod Baranami Anna Szaapak pracujca w zawodzie. Jest ni te Stana Buchowska, dziki ktrej powstaa La Strada Fundacja Przeciwko Handlowi Ludmi i Niewolnictwu. Antropolok z wyksztacenia (i przekonania) jest rwnie szefowa Wydawnictwa Czarne Monika Sznajderman (Wjciska 2012).

18

Anna Weronika Brzeziska

Kto jeszcze? Amerykaska aktorka Ashley Judd, pisarz Kurt Vonnegut, Hugh Laurie (znany nam jako Doktor House), Mario Vargas-Llosa, Tracy Chapman, Raisa Gorbaczowa. Rwnie szef Banku wiatowego Jim Yong Kim, ktry obroni na Harvardzie doktorat z antropologii, oraz Ursula Le Guin (ktra swoje zamiowanie do antropologii zawdzicza, po czci na pewno, swemu ojcu Alfredowi Kroeberowi)*. Ale zostamy na naszym polskim podwrku, wszak gwnym przedmiotem moich rozwaa ma by oferta dydaktyczna Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i jej dostosowanie do realiw polskiego rynku pracy.

Jak uczy o etnologii przyszego etnologa?

Pierwszy raz cykl spotka podejmujcych zagadnienie uytecznoci etnologii i jej wykorzystania w yciu codziennym, przygotowany zosta przez zesp skadajcy si z dr Agnieszki Chwieduk, dr Natalii Bloch, mgr Katarzyny Lindy, mgr Olgi Stobieckiej-Rozmiarek oraz autorki tekstu. Realizowany by on w ramach zaj fakultatywnych w roku akademickim 2008/2009. Celem bya nauka praktycznego wykorzystania wiedzy dotyczcej etnologii oraz umiejtno jej prezentowania i przekazywania przy uyciu rnych metod (metoda warsztatowa, dziaanie w zespole, praca indywidualna, praca z tekstem). Zajcia podzielone byy na etapy, z ktrych kady dotyczy innej formy i metody pracy, przydatnych m.in. w: (1) samodzielnym planowaniu i prowadzeniu warsztatw (formy i metody pracy zespoowej); (2) projektowaniu materiaw promocyjnych i konferencyjnych (ulotka i plakat); (3) doskonaleniu wasnego warsztatu pisarskiego niezbdnego w pracy naukowej (streszczenie, recenzja, artyku popularnonaukowy i naukowy); (4) umiejtnym kreowaniu wasnego wizerunku i umiejtnoci reektowania nad wasn tosamoci zawodow; (5) projektowaniu dziaalnoci edukacyjnej (tworzenie duych i maych projektw). Wymiernym efektem zaj byo przygotowanie kilku wzorw ulotek promocyjnych, z ktrych najciekawszy zosta wydrukowany i by wykorzystywany m.in. podczas targw edukacyjnych.
*

W zebraniu informacji o znanych etnologach/antropologach pomogli mi: Elbieta M. Godziak, Marcin Kopkowski, Jonatan Kurzwelly, Karolina Kuberska, Bartosz Stada, Kamila Gillmeister, Dariusz Szada-Borzyszkowski, Magorzata Kunecka, Waldemar Kuligowski, Klaudyna Bronowska, Krzysztofa Urbaska i Marcin Michalski, za co bardzo dzikuj.

JAK ZOSTA ETNOLOGIEM?

19

W roku akademickim 2011/2012, w semestrze zimowym, w wymiarze 30 godzin, realizowane byy zajcia pod nazw Warsztaty etnologiczne: etnolog na rynku pracy. Propozycja takich zaj bya odpowiedzi na przeprowadzony wczeniej wrd studentw krtki sonda, wymagajcy odpowiedzi na jedno pytanie: Jakimi zajciami fakultatywnymi byaby/byby zainteresowany?. Odpowiedzi udzielono sporo, jeszcze wicej pado propozycji fakultetw zakrojonych szeroko i wsko, tematw klasycznie etnogracznych (budownictwo ludowe), tradycyjnie egzotycznych (o plemionach afrykaskich), zaczepnie wspczesnych (gender! gender!). Jednak pojawiy si te gosy, wskazujce na potrzeb praktycznego podejcia w kwestii opracowywania propozycji dydaktycznych. Dotyczyy one przede wszystkim tego, w jaki sposb to, czego nasi studenci ucz si na studiach, mona by wykorzysta w yciu codziennym, jak rwnie w jaki sposb zaprezentowa si pracodawcom i jak z niszowych studiw uczyni atut. I by wreszcie, na zadawane przez rodzin oraz bliszych i dalszych znajomych pytanie: Co ty bdziesz miaa / mia po tej etnologii?, nie musie odpowiada: Szerokie horyzonty. Gwnym celem zaj byo zastanowienie si nad tym, kim my etnolodzy waciwie jestemy? Komu i do czego przydaje si nasza wiedza oraz w jaki sposb ona i zdobyte umiejtnoci mog by przydatne na wspczesnym rynku pracy? Zajcia zostay podzielone na trzy bloki tematyczne. Pierwszy, zatytuowany Ja jako etnolog, dotyczy osobistych motywacji do podjcia studiw na kierunku etnologia oczekiwa, wasnych reeksji na temat praktycznego wykorzystania wiedzy, zdobytej podczas studiw, a take wizji dotyczcej tego, gdzie chciaabym/chciabym pracowa? Drugi etap, zatytuowany Etnologia kontra reszta wiata?, polega na starciu wyobrae wasnych (a take zbiorowych jako studentw etnologii i uczestnikw zaj), z potoczn wiedz, dotyczc studiw etnologicznych. Opiera si on na przeprowadzeniu sondau ulicznego, omwieniu jego wynikw podczas wsplnego spotkania i jednoczesnym zastanowieniu si nad sposobem upowszechnienia wiedzy odnonie etnologii/antropologii kulturowej. Ostatnia cz, Etnolog w pracy, polegaa na wyonieniu potencjalnych obszarw zawodowych, w ktrych najczciej poszukuje zatrudnienia absolwent studiw etnologicznych. Wspln prac byo przygotowanie narzdzi badawczych (kwestionariusza wywiadu) oraz ustalenie zasad poszukiwania absolwentw, przeprowadzania z nimi wywiadw oraz opracowanie materiau. Wymiernym efektem wsplnej pracy uczestnikw zaj jest prezentowana ksika. Co jest efektem niewymiernym? Na pewno wiksze zainteresowanie wszelkiego rodzaju staami, praktykami i wolontariatami, ktre mona odby w czasie studiw. Niezwykle wan jest te reeksja o potrzebie budowania swojego dorobku zawodowego ju na studiach.

20

Anna Weronika Brzeziska

Oferta dydaktyczna jako wyzwanie

W ramach oglnych wytycznych, okrelonych dla kadego z kierunkw studiw (Krajowe Ramy Kwalikacyjne), kady z orodkw naukowych tworzy wasny program studiw. Przy jego kreowaniu bierze si pod uwag takie czynniki jak specjalizacja danego orodka oraz dysponowanie kadr, specjalizujc si w rnych tematach. Od pocztku istnienia poznaskiej etnologii, a wic od 1919 roku, program studiw kilkukrotnie ulega zmianom. Za kadym razem jednak by on odzwierciedleniem tak moliwoci dydaktycznych pracownikw, jak i czasw (i zwizanego z nimi np. upolitycznienia, co odznaczao si realizowaniem w latach 1960-1990 takich przedmiotw jak: lozoa marksistowska, ekonomia polityczna, szkolenie wojskowe czy organizacja kultury w PRL). Podczas ostatniej zmiany programowej (w roku 2009), wprowadzono takie przedmioty jak antropologia wsi, antropologia miasta, czy antropologia wspczesnoci. Wyzwaniem organizacyjnym jest take liczba studentw, ktra w powojennej historii poznaskich studiw etnologicznych radykalnie si zwikszya (Wykres 1):

Wykres 1. Liczba studentw etnograi/etnologii UAM w latach 1957-2012 rdo: opracowanie wasne na podstawie: Bednarski 2012, s. 103.

Gwnym zaoeniem zespou opracowujcego nowy program studiw, byo dostosowanie listy przedmiotw obowizkowych do potrzeb zmieniajcej si rzeczywistoci. To z kolei poskutkowao zwikszeniem liczby godzin przeznaczonych na ksztacenie praktyczne (np. warsztaty translatorskie, reporterskie,

JAK ZOSTA ETNOLOGIEM?

21

animacyjne, z zakresu pisania projektw oraz praktyki terenowe i muzealne), a take zwikszeniem liczby przedmiotw dotyczcych metodyki i metodologii pracy w terenie (wywiad etnograczny, obserwacja etnograczna). Natomiast co do zaj fakultatywnych, ich wybr pozostaje w gestii studentw. Mog oni skorzysta zarwno z oferty przygotowanej przez pracownikw IEiAK, jak i oglnouniwersyteckiej. Jedn z form dziaalnoci studenckiej jest, dziaajce przy Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM, Studenckie Koo Naukowe im. Bronisawa Pisudskiego. Podejmuje ono szereg dziaa na rzecz upowszechnienia etnologii w rodowisku naukowym i poza nim. Przejawia si to midzy innymi organizacj cyklicznych wystaw fotograi pt. Antropolog w terenie. SKNE jest te pomysodawc Konkursu na etnoartyku (ju trzecia edycja w roku

rdo: frabz.com

22

Anna Weronika Brzeziska

akademickim 2012/2013), dziki ktremu modzi badacze maj moliwo zaprezentowania wynikw swoich bada w najstarszym czasopimie etnologicznym w kraju.

Zamiast podsumowania etnolog w internecie

Ci z nas, ktrzy korzystaj z serwisw spoecznociowych, zapewne pamitaj jedn z niedawnych rozrywek, ktra, wykorzystujc schemat internetowego mema, poruszaa kwesti wizerunku oraz autowizerunku jakiej grupy zawodowej (lub spoecznej). Mem skada si z 6 obrazkw (zdj), z ktrych kady by odpowiedz na podobny zestaw pyta, z ktrych najczstsze brzmiay: Co sdz o mnie: przyjaciele, moja mama, spoeczestwo, mj szef, oraz jak sam siebie postrzegam i jaka jest rzeczywisto? (zazwyczaj drastycznie odbiegajca od wizerunku Innych). Ponisze przykady s dobr ilustracj podjtych przez autorw niniejszego tomu bada terenowych.

CZ I

KIM JESTEMY?

DOROTA SZCZEPANIAK, KATARZYNA WALCZAK

KIM JESTEMY?
Pe i wiek respondentw
W badaniu na potrzeby niniejszego opracowania wzio udzia 96 rozmwcw absolwentw etnologii. Proporcja pci (por. Ryc. 1) wskazuje na fakt, i wikszo wrd nich stanowi kobiety. Ich przewaga jest do wyrana wynosi 59% (57 rozmwczy) wobec 41% mczyzn (39 rozmwcw). Wraz ze wzrostem deklarowanego wieku, malaa liczba rozmwcw, co moe odzwierciedla tendencj rozwojow etnologii jako kierunku studiw. Na przestrzeni lat otwierano j na coraz to wikszej iloci uczelni i przyjmowano coraz wicej kandydatw na studia. Z drugiej strony, warto zauway, i znaczna cz rozmwcw zostaa odnaleziona drog internetow, a ten kana komunikacji cigle pozostaje domen ludzi modych.

Ryc. 1. Wykres ilustrujcy rozkad pci wrd rozmwcw. N=96.

Przewaajca cz rozmwcw (46 osb, 47,92%) to osoby urodzone midzy 1980 a 1989 rokiem, tworzce jednoczenie najmodsz grup wiekow. Drug pod wzgldem liczebnoci grup absolwentw reprezentuj urodzeni dekad wczeniej, tj. midzy 1970 a 1979 rokiem (28 osb, 29,16%). Wraz

26

Dorota Szczepaniak, Katarzyna Walczak

ze wzrostem wieku wrd rozmwcw maleje ich procentowy udzia w caej grupie. Urodzeni midzy 1960 a 1969 rokiem to 11,46% caoci (11 osb), w latach 50. przyszo na wiat 8 spord rozmwcw (8,33%), a w latach 40. zaledwie 3 osoby (3,13%). W sposb graczny obrazuje te dane poniszy wykres supkowy:

Ryc. 2. Wykres ilustrujcy przedzia wiekowy wrd rozmwcw. N=96.

Miejsce zamieszkania respondentw

Rozmwcy mieszkaj w 30 miejscowociach, gwnie na terenie Polski. Zdecydowan wikszo stanowi osoby deklarujce jako miejsce zamieszkania Pozna (29 respondentw, 30,2%). Drug pod wzgldem liczebnoci grup, tworz mieszkacy Warszawy 13 osb (13,54%), a trzeci Wrocawia (7 osb, 7,29%). 3 osoby badane to Polacy mieszkajcy obecnie za granic po jednej osobie (1,04%) w Belgradzie (Serbia), Blankensee (Niemcy) oraz Londynie (Wielka Brytania). Rozmwcy, mieszkajcy w Polsce, skupieni s przede wszystkim wok duych miast, gwnie Poznania, Warszawy oraz Wrocawia (por. Ryc. 3). Ponadto, cz z nich zamieszkuje miejscowoci bezporednio graniczce z metropoliami (np. Zielonka k. Warszawy, Koziegowy czy Komorniki k. Poznania). Najwiksze skupiska rozmwcw zostay zaznaczone na mapce (por. ryc. 3), za peen wykaz miejscowoci i przypadajcych na informatorw przedstawia ponisza tabela:

KIM JESTEMY?
Nazwa miejscowoci Barcinek Belgrad Blankensee Bogdanowo k. Obornik Wlkp. Brzeg Chorzw Gdask Gorzw Wlkp. Katowice Komorniki Koziegowy Kouchw Krakw Londyn d Liczba informatorw 1 1 1 1 1 2 2 2 1 2 4 1 2 1 6 Nazwa miejscowoci Porayn Pozna Przemkw Rabka Sieradz Starogard Gdaski Szczecin Tenczynek Toru Ustro Warszawa Wielka Nieszawka k. Torunia Wolsztyn Wrocaw Zielonka k. Warszawy

27
Kraj Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Liczba informatorw 1 29 1 1 1 1 4 1 5 1 13 1 1 7 1

Kraj Polska Serbia Niemcy Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Polska Wielka Brytania Polska

Tab. 1. Tabela ilustrujca rozmieszczenie rozmwcw pod wzgldem miejsca zamieszkania. N=96.

Ryc. 3. Mapa Polski z zaznaczeniem najwikszych skupisk rozmwcw biorcych udzia w badaniu (kolor niebieski).

28

Dorota Szczepaniak, Katarzyna Walczak

Miejsce ukoczenia studiw

Najwiksz grup wrd rozmwcw stanowi absolwenci etnologii z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (52 osoby, 54%). Kolejne grupy reprezentuj przedstawiciele Uniwersytetu Warszawskiego (10 osb, 11%), Uniwersytetu dzkiego (9 osb, 10%), Uniwersytetu Wrocawskiego (7 osb, 7%) oraz Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu (6 osb, 6%). Najmniej rozmwcw, po jednej osobie (1%), ukoczyo etnologi na Dolnolskiej Szkole Wyszej oraz Westminster University. Procentowy udzia absolwentw UAM, wynoszcy a 54 % (por. Ryc. 4), nie jest zaskoczeniem. Pokrywa si on z wynikami uzyskanymi dla miejsca zamieszkania. Poza tym, badanie byo organizowane i przeprowadzane przez studentw UAM, zatem naturalnym punktem wyjcia dla poszukiwa informatorw by wanie Pozna. Procentowy udzia wszystkich uczelni, ktrych absolwenci wzili udzia w badaniu, przedstawia poniszy wykres:

Ryc. 4. Wykres koowy ilustrujcy rozkad ukoczonych uczelni wrd rozmwcw. N=96.

Rok ukoczenia studiw

Zaledwie jedenastu rozmwcw (11,46%) podao podczas rozmowy rok, w ktrym ukoczyo studia, z czego najwicej (4 osoby, 36,36% wszystkich,

KIM JESTEMY?

29

ktrzy odpowiedzieli na to pytanie) wskazao na rok 2011. Na niewielk ilo odpowiedzi uzyskanych na to pytanie wpyny zapewne rne czynniki. Z jednej strony rozmwcy mogli po prostu nie pamita dokadnego roku dotyczy to szczeglnie osb starszych. Z drugiej, przyczyna moe znajdowa si po stronie samych badaczy, ktrzy zapomnieli o to dopyta. Trzecim powodem moe by fakt, i ostatecznie w kwestionariuszu nie znalaza si oddzielna rubryczka, w ktr naleao wpisa rok ukoczenia studiw, co osobom wypeniajcym arkusz za porednictwem internetu nie sugerowao, e powinni poda cho przyblion dat. Brak danych jest tutaj do znaczcy i nie pozwala na wycignicie wnioskw w tym obszarze. Wszystkie odpowiedzi udzielone na ten temat przedstawia ponisza tabela:
Rok ukoczenia studiw 2011 2009 2006 2005 2004 1986 Liczba osb 4 2 2 1 1 1

Tab. 2. Tabela wskazujca na lata ukoczenia studiw przez rozmwcw. N=11.

Stopnie i tytuy naukowe

Zdecydowan wikszo wszystkich rozmwcw stanowi absolwenci etnologii z tytuem magistra (60 osb, 62,5%). Zwaywszy na fakt, e etnologia dopiero kilka lat temu staa si kierunkiem dwustopniowym, nie stanowi to zaskoczenia. Na kolejnych miejscach plasuj si osoby, ktre zakoczyy edukacj z tytuem licencjata (17 osb, 17,71%) oraz stopniem doktora (14 osb, 14,58%). Najmniej liczne kategorie to doktor habilitowany (2 osoby, 2,08%) i profesor (1 osoba, 1,04%). Dwch rozmwcw ukoczyo studia etnologiczne, nie zdobywajc przy tym adnego tytuu ani stopnia naukowego.

Reprezentowany obszar zawodowy

Wrd 96 rozmwcw znaleli si absolwenci etnologii zatrudnieni w dziewiciu branach: badania komercyjne, dyplomacja, edukacja i animacja, instytucje kultury, media, muzealnictwo, nauka, NGO oraz turystyka. Najliczniejsz grup stanowi pracujcy w muzealnictwie (25 osb, 26,04%), a najmniej liczn

30

Dorota Szczepaniak, Katarzyna Walczak

Ryc. 5. Wykres supkowy ilustrujcy tytuy i stopnie naukowe rozmwcw. N=96.

w dyplomacji (2 osoby, 2,08%). Zestawienie liczebnoci rozmwcw w odniesieniu do konkretnych bran zarysowuje ponisza tabela:
Brana Badania komercyjne Dyplomacja Edukacja i animacja Instytucje kultury Media Muzealnictwo Nauka NGO Turystyka Liczba informatorw 9 2 12 6 11 25 15 12 10

Tab. 3. Tabela prezentujca liczebno rozmwcw w poszczeglnych grupach zawodowych. N=96.

Rozmwcy z poszczeglnych bran wskazywali miejsca, w ktrych obecnie pracuj. W niektrych przypadkach (np. badania komercyjne) byo to kilka placwek jednoczenie, ponadto cz z nich (np. w brany media) nie precyzowaa nazwy miejsca pracy, podajc tylko zajmowane w nim stanowisko. Szczegowe informacje na temat instytucji zatrudniajcych absolwentw etnologii prezentuje tabela 4:

KIM JESTEMY?
Brana Badania komercyjne Nazwa miejsca pracy

31

AC Nielsen, Agencja interaktywna In Hot Water Company, Agora, GfK Polonia, Grupa IQS, Izmakowa Consulting, PBS DGA, PMR, Saatchi&Saatchi, TNS Pentor, TVP, Quality Watch Centrum Kultury i Sportu w Krzeszowicach, Gminny Orodek Kultury w Koziegowach, Gminny Orodek Kultury w Szamotuach, Laboratorium Inicjatyw Midzykulturowych KEJ: KulturaEdukacjaJzyki, Lustan Sp. z o.o., dzki Dom Kultury, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Etnograczne im. Marii Znamierowskiej-Prfferowej w Toruniu, Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w Szczecinie, Przedszkole poradnia, Stowarzyszenie Pracowania Etnograczna im. Witolda Dynowskiego, Wronecki Orodek Kultury we Wronkach Biblioteka Raczyskich, CK Zamek, Teatr Nowy w Poznaniu Centrum Myli Jana Pawa II Promocja, Midzynarodowy Instytut Studiw nad Kultur i Edukacj Muzeum Etnograczne im. Marii Znamierowskiej-Prfferowej w Toruniu, Pastwowe Muzeum Etnograczne w Warszawie, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysu Rolno-Spoywczego w Szreniawie, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyskiej we Wocawku (Muzeum Etnograczne), Muzeum Narodowe Pozna, oddzia: Muzeum Etnograczne, Muzeum Etnograczne im. S. Udzieli w Krakowie, Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdaskim, Muzeum Narodowe w Gdasku Oddzia Etnograi w Gdasku Oliwie, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Muzeum Mynarstwa i Wodnych Urzdze Przemysu Wiejskiego w Jaraczu, Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wlkp., Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomylu, Grnolski Park Etnograczny w Chorzowie, Muzeum Regionalne w Wolsztynie, Muzeum Etnograczne, oddzia Muzeum Narodowego we Wrocawiu Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocawskiego, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Szczeciskiego, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu dzkiego, Instytut Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Instytut Socjologii Uniwersytetu Zielonogrskiego Orodek Dziaa Ekologicznych rda, Fundacja Pomocy, Wzajemnej Barka, Stowarzyszenie Transformator Kultury, Stowarzyszenie Antropologw Kultury Etnosfera, Stowarzyszenie Pracownia Etnograczna im. Witolda Dynowskiego, ZHP Chorgiew Wielkopolska huec Pozna Nowe Miasto, Polska Akcja Humanitarna, Fundacja Wspierania Twrczoci, Kultury i Sztuki ARS, Barking & Dagenham Council for Voluntary Service, Instytut im. Oskara Kolberga Biuro podry Logos Travel, Biuro podry Ruta Tour, Biuro podry wytwrnia wypraw, Grupa iTUR Sp. z.o.o.- Serwisy turystyczne, MDK nr 1 Pozna, Muzeum Etnograczne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Serwis oto wakacje, Supertour Lufthansa City Center

Dyplomacja Ambasada RP w Astanie, Ambasada RP w Kuala Lumpur

Edukacja i animacja

Instytucje kultury Media

Muzealnictwo

Nauka

NGO

Turystyka

Tab. 4. Tabela prezentujca zestawienie miejsc pracy rozmwcw z uwzgldnieniem podziau na poszczeglne brane.

32

Dorota Szczepaniak, Katarzyna Walczak

Zatrudnienie najwikszej liczby osb w sektorze muzealnym pokrywa si z pierwotnym ukierunkowaniem etnologii jako kierunku studiw. Niemniej, na przestrzeni lat, program nauczania ulega zmianom, poszerzajc zakres zdobywanej przez absolwentw wiedzy. To z kolei pozwala na znalezienie zatrudnienia w innych branach od instytucji kultury, poprzez organizacje pozarzdowe, a po turystyk, badania komercyjne czy media.

CZ II

ETNOLOGIA OTWORZYA PRZEDE MN WIAT

RAPORT Z BADA JAKOCIOWYCH

Niniejsza cz powicona zostaa trzem aspektom zwizanym z prac zawodow absolwentw etnologii. W pierwszej przygldamy si sposobom poszukiwania pracy oraz zwizanymi z tym problemami. Zwracamy take uwag na dowiadczenie zawodowe zdobyte w trakcie studiw (tj. rne formy wolontariatw, stay, praktyk) oraz opisujemy start zawodowy naszych rozmwcw, uwzgldniajc przy tym bran, tryb pracy oraz powizanie wykonywanej profesji z etnologi w szerokim rozumieniu tego sowa. Nastpnie przechodzimy do kategorii wiedzy i umiejtnoci, gdzie pod lup bierzemy bezporednie przeoenie modelu dydaktycznego studiw na rynek pracy. Sprawdzamy wic, czy etnologia jako kierunek jest odpowiednio przystosowana do wymogw pracodawcw, ale rwnie, czy sami pracownicy wykorzystuj wiedz i umiejtnoci zdobyte podczas studiw w codziennej praktyce zawodowej. Bdziemy te zastanawia si nad tym, jakie dodatkowe kursy lub szkolenia okazuj si najprzydatniejsze, stanowi najlepsze uzupenienie dla tego kierunku studiw. Na koniec sprbujemy, poprzez pryzmat poszczeglnych bran zawodowych, zrekonstruowa wszystkie zalety i wady studiw etnologicznych. Nasi rozmwcy odpowiedz m.in. na niezwykle trudne pytanie o ich poczucie spenienia zawodowego, a korzystajc z dowiadczenia podpowiedz te, czego najbardziej im brakowao (lub brakuje) w programie studiw z perspektywy wykonywanej ju przez nich pracy. Bartosz Winiewski

BARTOSZ WINIEWSKI

POSZUKIWANIE PRACY
Przed rokiem 1989 wyksztacenie wysze utosamiano z posiadaniem wyszego statusu spoecznego. Nowy model gospodarczy nis ze sob wysokie zapotrzebowanie na wykwalikowanych i wyspecjalizowanych pracownikw, a trud ksztacenia przyjy na siebie gwnie uczelnie publiczne. Nie jest to zjawisko dotyczce tylko Polski. Oglna liczba studentw w cigu ostatnich 10 lat wzrosa, wedug bada Eurostatu*, o kilkadziesit procent we wszystkich krajach Unii Europejskiej (2009). Udzia absolwentw na rynku pracy systematycznie wic ronie, jednoczenie zapeniajc go. Doprowadzio to do sytuacji, w ktrej absolwenci nie mog ju duej by cakowicie pewni, e, po ukoczeniu studiw, znajd prac w wymarzonym zawodzie**. Dotyczy to zwaszcza absolwentw studiw humanistycznych. Warto wic przyjrze si procesowi poszukiwania pracy przez absolwentw studiw etnologicznych. Przede wszystkim uwag zwraca rnica w sposobie zatrudnienia kiedy i dzi. We wczeniejszych latach studia zasadniczo gwarantoway prac. Wizao si to z jednej strony ze wspomnian ju wczeniej duo mniejsz liczb studentw w ogle, a z drugiej z systemem pastwowym, ktry wymaga od czonkw spoeczestwa uczestniczenia w rynku pracy. Dlatego te na pytanie o trudnoci w poszukiwaniu pracy cz naszych rozmwcw reagowaa w nastpujcy sposb:
miem podejrzewa, e wtedy nikt z moich kolegw i koleanek nie mia problemw z podjciem pracy. (58, muzealnictwo***)

Czy wystarczyo wic po prostu skoczy studia i miao si prac? Nie do koca. Pojawia si tu wczeniej wspomniana przeze mnie kwestia iloci studentw
Wydanie elektroniczne: http://bit.ly/54KPIg, dostp 28.12.2012 Wicej na ten temat w: Boni M. (red.) (2011). Modzi 2011. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady, s. 109. *** Wszystkie przywoywane w tekcie wypowiedzi naszych rozmwcw s anonimowe, opatrzone zostay jedynie kodem uwzgldniajcym wiek oraz reprezentowan bran wg przyjtych przez nas zaoe badawczych i dokonanej na ich potrzeby typologii.
* **

36

Bartosz Winiewski

kierunkw humanistycznych. Jedna z naszych rozmwczy zasugerowaa, e istotna bya rwnie atmosfera, jaka wwczas panowaa na rnych katedrach naukowych w Polsce:
Wwczas, pewnie przez to, e byo to tak mae rodowisko, na uczelni panoway bardzo rodzinne stosunki. Dlatego te nasi profesorowie czsto znajdowali prac za nas, wykorzystujc swoje kontakty. (64, muzealnictwo)

Zupenie inaczej przedstawia si dzisiejszy rynek pracy i problemy zwizane z poszukiwaniem zatrudnienia. Istotna jest tu wic, na przykad, postawa pracodawcw wobec absolwentw. Z jednej strony stawiaj oni niezwykle wysokie wymagania wzgldem kandydatw do pracy, z drugiej jednoczenie nie s zainteresowani doksztacaniem kadry oraz inwestowaniem w jej rozwj. Problem nie polega jednak tylko na braku dowiadczenia, ale rwnie na braku nowych miejsc pracy na rynku. Wedug danych zebranych przez Gazet Prawn pracodawcy, ktrzy mog swobodnie przebiera w pracownikach, wol wzi osoby ju wyspecjalizowane (Klinger, 2010). Taka moliwo przekada si bezporednio na wysoko pocztkowego wynagrodzenia kandydata.
Byam zaamana, kiedy dostaam swoj pierwsz pensj. Zwyczajnie si popakaam, bo baam si, e nie wystarczy mi na wszystko. (51, muzealnictwo)

Wyglda rwnie na to, e humanici maj gorsz pozycj startow, jeli chodzi o poszukiwanie pracy. Wrd spoeczestwa wci zdaje si pokutowa wizerunek humanisty, jako kogo o szerokich horyzontach, lecz ograniczonych umiejtnociach praktycznych. Trudnociami byy wic midzy innymi:
Ukoczone studia humanistyczne, brak odpowiednich ofert, niech pracodawcw do zatrudniania osb z szerokim wyksztaceniem humanistycznym. Przez pracodawcw raczej nie s cenione szerokie horyzonty mylowe, tylko konkretne umiejtnoci, ktrych nie miaam. (26, NGO)

Ale te:
Brak miejsc pracy dla absolwentw, dla ludzi z wyksztaceniem humanistycznym. To jest chyba najwaniejszy powd. I maa elastyczno pracodawcw, jeeli chodzi o takie [studia], no i wymagaj czystej wiedzy teoretycznej z zakresu nie do koca zawsze humanisty. Albo poszukuj kadry, specjalistw z dziedzin jaki tam humanistycznych, a nie wyrobnikw, gdzie w studiach cisych jest to duo atwiejsze. (29, badania komercyjne)

Dla niektrych naszych rozmwcw zakoczenie studiw byo zderzeniem z rzeczywistoci. Czasami przybierao ono wspomniany ju wymiar wysokoci wypaty, niejednokrotnie duo niszej, ni oczekiwana. Wedug czci respondentw, znalezienie pracy w wymarzonym zawodzie, tj. zgodnym z zainteresowaniami i wyksztaceniem, graniczy z niemoliwoci.

POSZUKIWANIE PRACY

37

Nielicznym udaje si pracowa tam, gdzie by chcieli, bo czsto jest tak, e z wynagrodzenia nie daoby si wyy. Mog na to pozwoli sobie osoby z dobrych, usytuowanych rodzin. (30, turystyka)

Jeli jednak holistycznie spojrze na kwesti trudnoci w poszukiwaniu pracy przez absolwentw etnologii, wyania si zupenie inny obraz. Wikszo naszych rozmwcw nie miaa zbytnich trudnoci ze znalezieniem pracy. Liczne ich grono zwracao uwag na ogln sytuacj na rynku pracy, a nie specyczne problemy etnologw. Wskazywano wic na brak etatw, zatrudnianie w rmach i instytucjach znajomych, wygrowane wymagania pracodawcw. Czasami rozmwcy zwracali uwag na to, e studia etnologiczne nie byy ukierunkowane na wykonywanie jakiego konkretnego zawodu, co tumaczone byo w nastpujcy sposb:
Studia miay poszerza wiedz, a nie dawa zawd. Nie mylaem konkretnie, co chc robi, gdzie pracowa. Etnologia daje wyksztacenie oglne, a jedynie proluje rzeczy zwizane z kultur. Wybr pracy wie si z naturalnymi predyspozycjami. (44, instytucje kultury)

Zdziwienie w tym kontekcie budzi moe czas, po jakim udao si naszym rozmwcom znale prac. Znaczna cz z nich pracowaa ju w trakcie studiw, niektrzy nawet przed ich rozpoczciem. Wskazywano, e studia byy podejmowane w celu samorozwoju, poszerzenia horyzontw. Najczciej spotykany scenariusz zakada zakoczenie studiw w okolicach czerwca lub lipca, a podjcie pracy ju na jesieni tego samego roku. Pojawiay si jednak inne odpowiedzi, zupenie mijajce si z tymi dominujcymi. Rekordzista prac w zawodzie zwizanym z etnologi, znalaz po 20 latach. Niektrym udao si to po roku lub dwch. Rzadko w opowieciach pojawiaj si przyczyny takich przeduonych poszukiwa:
Prac podjam 4 lata po skoczeniu etnologii, a 3 lata po skoczeniu pedagogiki. Wczeniej przez rok pracowaam w domu kultury. A bezporednio po studiach 2 lata spdziam w programach wolontariackich. (32, edukacja/animacja)

Oglna sytuacja rynku pracy nie napawa entuzjazmem. Zdaj sobie z tego spraw zwaszcza ci absolwenci i studenci, ktrzy prac podjli jeszcze w trakcie nauki. Studia traktowali jako instrument sucy do poszerzania wasnych moliwoci. Biorc pod uwag fakt, e dua cz naszych rozmwcw kontynuowaa studia pomimo posiadania staego zatrudnienia (a czasami nawet wasnej rmy), naley zauway, e antropologia kulturowa uznawana jest za sprzyjajc karierze zawodowej lub rozwojowi osobistemu. Jak jednak do tego ma si wniosek o kiepskim stanie rynku pracy? Kilkukrotnie usyszelimy opini, wedug ktrej tylko bardzo wyspecjalizowane i wskie studia przygotowuj ludzi do bardzo konkretnego zawo-

38

Bartosz Winiewski

du. Studia etnologiczne z pewnoci nie nale do wskich tematycznie. Gwn myl, jaka towarzyszya tym wypowiedziom, stanowi koncepcja wymylenia siebie. Wyglda na to, e faktycznie najlepszym sposobem na znalezienie pracy jest stworzenie sobie samemu warunkw, ktre umoliwi jej pniejsze podjcie. Inaczej mwic adne studia humanistyczne nie s w stanie przygotowa czowieka w stu procentach do zawodu bez jego woli. Zwrmy uwag na to, e adnych trudnoci w poszukiwaniu i podjciu pracy nie mieli ci, ktrzy ju w trakcie studiw, z reguy na IV lub V roku, gotowi byli do podejmowania rnych form aktywnoci zawodowej. Dokoczyli oni studia, po czym pynnie rozpoczli prac. Dotyczy to przede wszystkim osb, ktre etnologi koczyy w latach dziewidziesitych i wczesnych latach XXI wieku. Jak wskazano ju wczeniej, ci, ktrzy studia ukoczyli w poprzednim systemie politycznym, prac znajdowali w zupenie inny, bardziej bezporedni sposb. Obecnie, w zwizku z nasyceniem si rynku pracy, modym ludziom moe by coraz trudniej o tak wygodne, kolokwialnie rzecz ujmujc, rozwizanie. Patrzc na dowiadczenia starszych absolwentw, warto przekrojowo przyjrze si odpowiedziom na kolejne pytanie, ktre zadalimy naszym rozmwcom, tj.: Czy podczas studiw odbywa/a pan/i stae, wolontariaty, praktyki z myl o pniejszym poszukiwaniu pracy?.
Jak my si uczylimy, to wszystko wygldao inaczej. To byo tak, e gwnie studiowalimy. Mielimy przewidziane praktyki przez nasze uczelnie. W zwizku z tym musielimy zawsze wykona praktyk jedn zasadnicz i drug terenow. I te praktyki musiay si odbywa i mielimy oczywicie taki wymg, eby to robi. (55, muzealnictwa)

Napotkalimy tu pozorn dychotomi, w ktrej powyszy cytat jest przykadem patrzenia na t kwesti przez starsze pokolenie absolwentw. Jedna z naszych rozmwczy mwi:
[W roku 82] rynek pracy i wiat zawodowy, ktry nas otacza, troszeczk inaczej wyglda. (54, muzealnictwo)

Praktyki i stae byy bardzo wyranym wymogiem stawianym studentom. Czy jednak sytuacja ta si zmienia? Wydaje si, e nie. Rwnie obecnie studenci antropologii kulturowej uczestnicz w obowizkowych praktykach (np. muzealnych, w skansenach, ale te w instytucjach kultury). Wiele orodkw naukowych organizuje te praktyki terenowe, w ktrych studenci uczestnicz. Patrzc przekrojowo na odpowiedzi jakie uzyskalimy, mona stwierdzi, e kiedy obowizkowych praktyk byo wicej. Studenci niejednokrotnie co roku brali udzia w wyjazdach i innych zajciach warsztatowych o charakterze obowizkowym.

POSZUKIWANIE PRACY

39

Mymy mieli praktycznie przez te pi lat co roku stae. Stae takie zawodowe. Te stae miay miejsce zarwno w Polsce, w instytucjach o podobnych charakterze. W placwkach muzealnych, skansenach. Ale mielimy te takie praktyki zagranic. Midzy innymi na Sowenii. To byy badania, na ktre bylimy wysyani przez naszych opiekunw, profesorw, wykadowcw i co roku podczas wakacji by taki miesic, do chyba okresu midzy 4 a 5 rokiem. Bo wtedy kady wybiera ju sobie miejsce, czy instytucj, ktre pomagao mu w pisaniu pracy magisterskiej. (58, muzealnictwo)

Obecnie duo wikszy nacisk kadzie si na wolontariaty i stae organizowane przez samych studentw. Ma to z pewnoci i zalety, i wady. Z jednej strony daje to du dowolno w kontekcie zainteresowa. Modsi absolwenci etnologii lub antropologii kulturowej maj bardzo rne pasje, spektrum jest niesychanie szerokie. Dlatego te bez sensu byoby wszystkich obowizkowo co roku wtacza w prac np. w skansenie. Konstytuowaoby to jedynie wizerunek i rol etnologa jako etnografa-folklorysty, ktrego miejsce jest w muzeum. Z drugiej jednak strony, brak obowizkowych i czstych praktyk to dla czci studentw wyzwanie i problem. Nie potra oni sami sprecyzowa czym chcieliby si zaj, co sprowadza si do tego, e w ogle nie podejmuj oni takich dziaa.
Jeszcze bylimy, co tu duo mwi, za gupi i nie mylelimy na roku drugim, trzecim, czwartym, e dobrze by byo si martwi i stara o prac. (64, muzealnictwo)

Samodzielny wybr wolontariatu wymaga nie tylko dojrzaoci, ale te samowiadomoci. By szybko i sprawnie zbudowa sobie podstawy kariery zawodowej trzeba wiedzie jakie silne i jakie sabe cechy si posiada oraz pracowa w takim kierunku, by wszystkie je najlepiej wykorzysta. Naley si z pewnoci zastanowi nad tym, w jaki sposb wzbudzi w studentach wiksze zaangaowanie w budowanie wasnej kariery zawodowej. W obrbie samego pytania pojawia si te pewien rozdwik. Niektrzy z naszych rozmwcw negatywnie odpowiadali na cae pytanie, skupiajc si na drugiej jego czci. Inaczej mwic odbywali praktyki lub stae, ale nie z myl o przyszej pracy, ale raczej z myl o chwilowym zarobku. Sama koncepcja przyszej pracy jest wic w pewien sposb kopotliwa. Niewielu respondentw potrao ju na studiach okreli, co w chcieliby robi w przyszoci. Przyczyn tego stanu rzeczy naley z pewnoci szuka w opisanych przed chwil zjawiskach. Budujce w tym wszystkim jest z pewnoci to, o czym wspominaa cz z naszych rozmwcw praktyki i wolontariaty bywaj pocztkiem profesjonalnej kariery zawodowej. Podczas wywiadw kilkukrotnie usyszelimy historie, w ktrych zwyczajny sta skoczy si dugoterminow i satysfakcjonujc prac.

40

Bartosz Winiewski

Miaam praktyki studenckie w muzeum, ale wwczas nie mylaam o nim jak o miejscu przyszej pracy. Niemniej, kiedy skoczyam studia, byo to pierwsze miejsce, ktre odwiedziam. Okazao si, e nie tylko maj wolne miejsce, ale te pamitaj mnie z praktyk. No i waciwie od razu zostaam przyjta. (51, muzealnictwo)

Istotny staje si wic te sam sposb poszukiwania pracy. Sukces w tej materii zdaje si opiera na kilku larach. Pierwszym z nich jest co, co chyba mona nazwa odwag, pewnoci siebie i determinacj. Okazuje si, e znakomit metod na znalezienie zatrudnienia jest osobiste stawienie si w placwce, w ktrej chciaoby si pracowa niezalenie od tego, czy znajduje si w niej wolny etat czy nie. W niektrych sytuacjach, po rozmowie z kierownikiem instytucji, wydzielana bya dodatkowa funkcja, dodatkowe miejsce pracy. Czasami, jeli przed chwil opisana opcja nie bya moliwa, potencjalny pracownik otrzymywa rekomendacj do innej placwki, gdzie zdobycie pracy byo moliwe. Bywao, e na wymarzon posad trzeba byo poczeka, jednak sytuacja, w ktrej ma si pewno staego zatrudnienia w niedalekiej przyszoci jest zdecydowanie bardziej komfortowa ni ta, w ktrej nie posiada si adnych perspektyw.
Wybraam muzeum najbliej mojego staego miejsca zamieszkania (25 km). Udaam si do dyrektora, ale nie mia w muzeum etatu. Zaproponowa mi prac w oddziale muzeum w jeszcze innym miecie, do ktrego miaam gorsze poczenie (mniej autobusw i wiksza odlego). Pracownice muzeum poradziy mi udanie si do dyrektorki Wydziau Kultury wczesnego Urzdu Wojewdzkiego, ktra miaa mi pomc. Przyja mnie bardzo yczliwie i obiecaa pomoc. Faktycznie zosta utworzony dla mnie etat od nastpnego roku. (52, muzealnictwo)

Przypuszcza mona, e wyksztacenie humanistyczne, jakie otrzymuj etnolodzy, uatwia autoprezentacj i pozwala zaimponowa pracodawcy szerokim wachlarzem umiejtnoci. Du rol odgrywaj te znajomi poszukujcego pracy. Rozbudowana siatka kontaktw pozwala na szybk wymian informacji o wolnych posadach, o potencjalnych moliwociach. Dodatkowo, dochodzi tutaj element znajomoci, zawieranych podczas wczeniej wykonywanych wolontariatw czy stay. Osobiste dowiadczenie naszych rozmwcw wskazuje, e odpowiednie pielgnowanie kontaktw osobistych jest wielokrotnie tosame z utrzymywaniem kontaktw zawodowych. Jest to jedna z kilku cieek, ktrymi mona poda w poszukiwaniu pracy. Rwnie popularne jest klasyczne rejestrowanie si w urzdzie pracy lub rozsyanie CV do miejsc, ktre widzimy jako potencjalnie interesujce. Historie s tu bardzo rne. Niektrym poszczcio si i prac znaleli po wysaniu 3 CV do najbardziej interesujcych miejsc, inni przechodzili istne katusze i borykali si bezrobociem przez duszy czas. Poniszy cytat obrazuje zarwno polski rynek pracy, jak i olbrzymie trudnoci, z jakimi czasem trzeba si zmierzy.

POSZUKIWANIE PRACY

41

Nie mogam znale pracy, poniewa nadal mam za mae dowiadczenie (pomimo, e mam pokane CV to do najprostszych czynnoci czasami chc mie min. 2 lata), no i nie umiem drugiego jzyka obcego. Niestety realia na rynku pracy w Polsce mamy delikatnie mwic: beznadziejne. Uwaam jednak, e po studiach nie naley si oczywicie spodziewa pensji 5000 tysicy, tego si nauczyam ju w yciu. Wane, eby mie jakiekolwiek pienidze, eby si utrzyma, ewentualnie tylko korporacja moe zapewni lepsz przyszo tak, jak u mojego narzeczonego. Akurat ja na szczcie podczas praktyk z uczelni w dwch hotelach w miar moliwoci dawaam rad, a te trzeba byo wszystkie dziay obskoczy. Gorzej jest w marketach i sklepach typu abka itp. tam czowiek si przemcza i najczciej daje si wykorzystywa za marne pienidze. Niestety jeli nie ma innej opcji, to trzeba zby zacisn i i do przodu, a w midzyczasie szuka czego innego. (24, turystyka)

Niestety, zdarza si, e praca wymaga powice osobistych. Niemono jej znalezienia ma dwie podstawowe konsekwencje. Po pierwsze zmieniaj si indywidualne wymagania potencjalnego pracownika co do pozycji w pracy. Jak ilustruje powyszy przykad kiedy nie ma za co y, trzeba pracowa obojtnie gdzie, nawet jeli grozi to wyzyskiem. Gdy celem jest utrzymanie si na podstawowym poziomie ycia, coraz mniejsze staj si te oczekiwania nansowe. Psychologicznie ma to z pewnoci wielk si oddziaywania zanika poczucie wasnej wartoci i przydatnoci. Cho nasi rozmwcy o tym nie wspominali, praca poniej kwalikacji doprowadza te z pewnoci do atroi umiejtnoci. Po drugie, zmieni mog si geograczne preferencje dotyczce pracy. Niektre wywiady wskazuj, e w poszukiwaniu pracy przemierzy mona prawie ca Polsk.
Wysaam CV do wszystkich okolicznych muzew (teren aglomeracji lskiej i teren Zagbia Dbrowskiego) i orodkw kultury jeszcze na ostatnim semestrze studiw. Poniewa nic nie znalazam nikt si po prostu nie odezwa, a przez przypadek znalazam ofert wolontariatu w zawodzie. Wyjechaam na Mazury we wrzeniu 2005 i wziam udzia w rocznym midzynarodowym wolontariacie w ochronie krajobrazu kulturowego. Tam te szukaam pracy. (32, edukacja/animacja)

Z du doz pewnoci stwierdzi mona, e w kadym przypadku pierwsze poszukiwania pracy, o ile w ogle miay miejsce, skupiay si na najbardziej podanym przez danego absolwenta stanowisku. Jeli w trakcie pobierania nauki student interesowa si przede wszystkim muzealnictwem, to pierwszym wyborem potencjalnego miejsca pracy byy wszystkie placwki muzealne. O ile, oczywicie, speniay one kryterium np. geograczne. Jeli gwnym zainteresowaniem byy media, to naley si spodziewa, e wymarzon prac pierwszego wyboru bdzie pozycja dziennikarza lub reportera. Rzeczywisto szybko werykuje prywatne preferencje i zmusza do ustpstw.

42

Bartosz Winiewski

Po studiach, szczeglnie takich, czowiek ma w gowie mnstwo konceptw. Byo paru ludzi, ktrzy chcieli sobie zbudowa domek w lesie i tam mieszka i czyta. (44, instytucje kultury)

Jak mona si domyli, pomys z domkiem w lesie nie wypali. Istotnym elementem pomagajcym zniwelowa znaczenie kryterium nansowego jest podjcie drugiej pracy. Relatywnie niewiele osb decyduje si na taki krok, praktycznie nigdy nie jest to te posiadanie dwch rwnowanych prac w tym samym czasie. Nie mona te traktowa tego zajcia jako cakowicie dorywczego. W wikszoci przypadkw dodatkowa praca w jaki sposb wie si z etnologicznym wyksztaceniem. Niejednokrotnie jest wrcz gorzej patna, ale pozwala na rozwj osobisty i zastosowanie wszystkiego tego, czego udao si absolwentowi nauczy w trakcie pobierania nauki.
Szczerze mwic to wszystko. Teoretycznie jestem etnografem, wic jak pisz co, to jest to zwizane z etnogra, jak szkol kogo albo wygaszam jaki referat, to z etnograi. Mona powiedzie e wszystkie moje zajcia dodatkowe s z pola etnogracznego. (36, badania komercyjne)

Najbardziej przydatne umiejtnoci, ktre s najczciej wykorzystywane przez absolwentw etnologii, to te praktyczne, zwizane z prowadzeniem wywiadw, ale rwnie bardziej oglne, jak znajomo rnych form folkloru, czy rozumienie zjawisk zachodzcych w wiecie. Niemniej , drug prac traktuje si czsto jako hobby, przyjemne zapenienie czasu. Podsumowujc obecnie o prac trzeba walczy. Dla studentw kierunku, ktry pracodawcy wci postrzegaj jako egzotyczny, sytuacja pozornie wyglda dosy kiepsko. Okazuje si jednak, e absolwenci etnologii, dziki kombinacji wyksztacenia i wiadomych decyzji, potra poradzi sobie z tymi niedogodnociami. Kluczow kwesti wydaje si by tu aktywno zawodowa lub przed-zawodowa ju na studiach oraz wybr odpowiednich instytucji, w ktrych absolwent moe pokaza i rozwin swoje zdolnoci. Poza staraniami o stae, wolontariaty, praktyki i inne, istotne jest rwnie podejcie do samego poszukiwania pracy. Indywidualne historie wskazuj na wielk rnorodno zarwno w zasigu poszukiwa pracy, jak i oczekiwa wzgldem niej. Absolwenci etnologii posiadaj bardzo szerok gam umiejtnoci, ktre mog wykorzysta na rynku pracy. Najwikszy problem stanowi odpowiednie przystosowanie si do jego ksztatu tak studentw, jak i samych uczelni.

KAROLINA BARANIAK

WIEDZA I UMIEJTNOCI
Erasmus, MOST, stae w instytucjach kultury, wolontariaty w organizacjach pozarzdowych, praktyki w ramach zaj jaki wpyw maj te, podejmowane w trakcie studiw, inicjatywy na znalezienie zatrudnienia? Po trosze odpowiedzielimy ju na to pytanie w poprzednim podrozdziale, ale aby uzyska peniejszy obraz, warto zapozna si z punktami widzenia naszych rozmwcw, wrd ktrych zaznacza si wyrany podzia na pi grup. Pierwsza z nich nie braa udziau w adnych studenckich akcjach, majcych pomc w zdobyciu pracy. Wynikao to z dwch powodw. Pierwszym by ten, e, w momencie kiedy byli oni studentami, nikt takich przedsiwzi nie organizowa:
Nie [odbywaam praktyk], aczkolwiek gdyby takowe byy organizowane w czasie moich studiw, z pewnoci bym w nich uczestniczya. (39, nauka)

Drugim by ten, e w czasie studiw posiadali ju oni upragnione stanowisko subowe:

Kiedy zaczam studia, pracowaam ju na cay etat w Muzeum Narodowym w Krakowie. (39, instytucje kultury) Nie odbyem adnych praktyk. Przy okazji udao mi si pracowa w turystyce. Nie szedem na etnologi z myl znalezienia pracy. Automatycznie si udao. Po prostu interesowaem si turystyk, wic zrobiem kursy na przewodnika. (38, turystyka)

Nastpna grupa (prawie 30% rozmwcw) realizowaa praktyki przygotowujce do zawodu w ramach studiw, przy czym i tu mona dostrzec pewne rozbienoci. Niektrzy reprezentanci tego grona traktowali te czynnoci jedynie jako jeden z wymaganych do zaliczenia przedmiotw:
Odbywaem praktyki, ale one wynikay jak gdyby z procesu edukacji (36, badania komercyjne) Mielimy obowizkowe praktyki latem, muzealne albo obozy. wiczebnie, owszem, nabyam sporo umiejtnoci, ale wwczas adne z tych praktyk mnie nie interesoway. (37, nauka)

44

Karolina Baraniak

To by obowizek, wielokrotne praktyki w muzeach i badania terenowe, dwa obozy w cigu jednego roku studiw. (59, muzealnictwo)

Przedstawiciele trzeciej grupy wykorzystali czas studenckich treningw na oswojenie si z charakterem i kultur potencjalnych miejsc pracy. Zawarli przy tym nowe znajomoci, ktre zaprocentoway w pniejszym czasie:
Poszam na praktyki, po ktrych zostaam w rmie do dzi. Niedugo bdzie 10 lat (32, badania komercyjne) To byy praktyki obowizkowe podczas studiw. Kady z nas na wasn rk szuka miejsca, w ktrym mgby je odby. (51, muzealnictwo)

Kolejna grupa rozmwcw (co pita osoba) odbywaa rozmaite praktyki, wykraczajce poza program studiw, niemal wycznie z nastawieniem na ich przydatno w przyszej pracy zawodowej. Dla innych przyczyn bya ch samodoskonalenia.
Tak, du rol odgrywa tu PTL (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze). () Poza tym uczszczaem, jako wolny suchacz, na wykady do innych katedr naszego Uniwersytetu, np. lozoi czy lologii (32, nauka) Tak, odbywaam praktyki w Spdzielni Pracy Rkodziea Ludowego i Artystycznego, gdy pniej chciaam w podobnej pracowa. (42, instytucje kultury) Ja robiem co innego, a mianowicie ja sobie znalazem muzeum, na jednej z wysp na Batyku. Tam si zameldowaem, to gdzie z 20 lat temu byo i od tamtej pory mam bliski kontakt z tymi ludmi, tam zostaem przeszkolony w sposb profesjonalny do pracy w muzeum jako przewodnik. [] Poza tym, e si nauczyem pokazywa, gdzie i co jest w muzeum i jak to si w ich tradycji przedstawia, to przy okazji cay czas wiczyem obcy jzyk. Musiaem si te porusza w innej kulturze, dlatego zyskaem przy okazji wicej wiedzy na tle jzykowym, kulturowym itd. (43, nauka)

Im bardziej jest si aktywnym, tym lepiej takie przesanie zdaje si wypywa z historii opowiadanych przez rozmwcw. Najlepszym podsumowaniem tej czci rozwaa s sowa jednej z respondentek:
Wniosek jest taki, e w ramach studiw i nie tylko, trzeba realizowa swoje zainteresowania, bo tylko im jestemy w stanie bezinteresownie powica si bez reszty a to bezgraniczne pochonicie i zatopienie w temacie czyni nas specjalistami atrakcyjnymi dla przyszego pracodawcy (31, muzealnictwo)

Praktyki, stae czy wolontariaty s jednak nie tylko sposobem na uatwienie sobie zadania, jakim jest znalezienie pracy. Przede wszystkim s one metod zdobywania nowych dowiadcze i podnoszenia wasnych kwalikacji, co pomc moe w niejednej sytuacji. Zaledwie 5% naszych rozmwcw uwaa, e przy wypenianiu subowych obowizkw, w wikszoci przypadkw, korzysta z umiejtnoci nabytych przed pjciem na studia:

WIEDZA I UMIEJTNOCI

45

Najbardziej przydatne do swojej pracy uwaam umiejtnoci nabyte w liceum, chodziam do klasy matematyczno-zycznej. Precyzja, zdolno logicznego mylenia, umiejtno szybkiego podejmowania decyzji, odpowiedniego wyboru materiau itd. (40, instytucje kultury)

Niektrzy, przy realizacji obowizkw subowych, podkrelaj wiksze znaczenie innych, ukoczonych przez nich, kierunkw studiw:
Studia kulturoznawcze i podyplomowe w moim przypadku okazay si bardziej przydatne, jednak najwicej daa mi praca, w ktrej zdobyam konkretne umiejtnoci: organizacji czasu pracy, pisanie wnioskw, wnioskw donansowania: ministerialne, wojewdzkie. Wanym dowiadczeniem bya organizacja imprez. Tworzenie i archiwizacja dokumentw urzdowych, praktyczne wykorzystanie prawa, to bardzo praktyczne umiejtnoci, ktrych nie zdobyam ani na jednych ani na drugich studiach. (26, NGO)

W zdecydowanej przewadze wobec nich sytuuj si ci, ktrym etnologiczne rzemioso uatwia funkcjonowanie w zawodzie i to na kilku paszczyznach.
Przede wszystkim umiejtno komunikacji z ludmi i to jest to, co si przydaje na kadym stanowisku. Czy na przykad rozmowa z klientem, wyczucie tego, czego on naprawd potrzebuje. Czy umiejtno kompromisw, to jest to, co si np. z wywiadw wyciga. (24, instytucje kultury) Umiejtno wsuchania si w interpretacje badanych oraz zauwaanie, jak pewne dyskursy (i jakie) konstruuj wiedz potoczn. Ale te pewien oglny stan umysu, ktry nazwaabym wraliwoci etnograczn. (29, badania komercyjne) Cae studia uczono mnie krytycznego mylenia, czytania, szukania i dziwienia si. Rozbieram wiat, troch jak Lvi-Strauss. Czsto doszukuj si dziury w caym, szukam czego, czego nie ma. Poza tym patrzenia i suchania. Jedc na badania, robic wywiady uczyem si suchania ludzi, rozmawiania i odczytywania kodw. To zdecydowanie przydaje si w pracy fotografa. (42, instytucje kultury)

Kilku naszych respondentw zwrcio uwag rwnie na to, e studia etnologiczne sprawiy, i obecnie yj oni z poczuciem misji do spenienia:
Mam tak misj, wiesz, przedstawienia tej kultury lokalnej nie w takim potocznym znaczeniu, ale chc im to gbiej przedstawi. Czym ta kultura jest, jej skadniki. Zaczynam od takiej denicji, czym jest w ogle ta kultura i wtedy dopiero staram si przynajmniej na pocztku bo czuj motywacj i jak tak misj. Chciaam, eby nie postrzegali tego jak jacy typowi turyci, eby to nie byo takie prawo koci, lewo to, tu co zje, ale wanie, eby to gbiej jako ukaza. (24, turystyka)

Podczas badania pracownikw rnych bran zapytalimy rwnie o przeoenie studiw etnologicznych na zatrudnienie, a wic po prostu o przydatno studiw. To, w jaki sposb oceniaj j sami respondenci, prezentuje poniszy wykres:

46

Karolina Baraniak

Blisko poowa naszych rozmwcw stwierdzia, e to dziki ukoczonym studiom etnologicznym moe si obecnie realizowa w swoim zawodzie. Najwicej zadowolonych w tym wzgldzie osb reprezentuje grono absolwentw etnologii, dziaajcych w obszarze nauki oraz muzealnictwa. Zapewne wie si to z posiadaniem pewnych konkretnych umiejtnoci i okrelonej wiedzy, zdobytych w trakcie studiw etnologicznych, a niezbdnych do pracy w tych branach. Przypuszczenia te potwierdza jedna z rozmwczy:
W skali od 1 do 5, z ca pewnoci 5. Studia etnologiczne bardzo mi pomogy, to dziki nim tu [w Katedrze Etnologii na jednym z uniwersytetw] pracuj. (32, nauka)

Jednak nieprawdziwym byoby stwierdzenie, e na ukoczonych studiach etnologicznych zyskuj jedynie naukowcy czy pracownicy muzeum.
Powiedziabym, e mocne 4/5. Bo wstpne sito rekrutacyjne przej jest nietrudno. Trudniej jest przebrn przez okres prbny i tutaj wanie przydaj si umiejtnoci wyniesione ze studiw na etnologii przede wszystkim chodzi o praktyk terenow, podejcie badawcze, umiejtno elastycznego dostosowania si do terenu. Ten drugi kierunek to zarzdzanie na SGH mona powiedzie, e wiedza i umiejtnoci std wyniesione przydaj si na etapie analizy danych, patrzenia na wyniki od strony biznesowej. Generalnie wydaje mi si, e w byciu dobrym badaczem rynku pomc mog studia spoeczne, szczeglnie etnologia, ktra ma mocn praktyczn stron, w wikszym stopniu ni studia ekonomiczne. (26, badania komercyjne) No w zasadzie tej konkretnej pracy nie robiabym bez studiw. I oczywicie znajomi, przez ktrych tu traam, te s ze studiw. Chciaam i w tym kierunku. (28, NGO)

Grupa uznajca dostateczny wpyw ukoczonych studiw etnologicznych na penion funkcj (10% rozmwcw) wskazuje na konieczno dalszego, specjalistycznego ksztacenia si w kierunku wykonywanej profesji.
Zajmuj si badaniami rynku. Legitymizacja znania si na kulturze i umiejtnoci prowadzenia bada etnogracznych bardzo, ale sama wiedza zdobyta w IEiAK nie

WIEDZA I UMIEJTNOCI

47

jest prolowana na badania rynkowe (i nie uwaam, e by powinna jako szczeglnie), wic pod tym wzgldem musiaam si sama wszystkiego nauczy. (29, badania komercyjne)

Prawie jedna pita respondentw dosza do wniosku, e zdobycie przez nich tytuu magistra etnologii, w bardzo maym zakresie, bd te wcale, nie przyczynio si do zdobycia zajmowanej obecnie pozycji zawodowej. Znaczn cz spord nich stanowi absolwenci etnologii, zatrudnieni w mediach oraz instytucjach kultury.

Niestety nie zawsze wiedza, jak wynosimy ze studiw, przydaje si w wykonywaniu subowych obowizkw. wiadcz o tym wypowiedzi ponad 22% rozmwcw z rnych obszarw dziaalnoci, ktrzy na co dzie w pracy posikuj si zdobytymi w trakcie nauki wiadomociami w bardzo maym lub maym zakresie.
Wiesz, ja studiowaem na urawiej [w Warszawie] realizujc tzw. stary program (od 2008 jest tam troch zmian), wic pamitam mnstwo przedmiotw, co do ktrych ju wtedy nie miaem wtpliwoci, e si nie przydadz nie tylko w pniejszej pracy zawodowej, ale nawet w samej pracy na studiach np. Systematyka kultury tradycyjnej (kult. duchowa, materialna), albo absurdalne Metody pracy archeologa. Poza takimi zupenie od czapy bya te grupa przedmiotw, ktre byy potencjalnie przydatne, ale osobom np. zorientowanym bardziej folklorystycznie i cakiem spora grupa rzeczy bardzo ciekawych, rozwijajcych oglnie, ale znikomo przydatnych w pniejszej pracy np. Historia spoeczna Polski, Etnologia Turcji. (26 lat, badania komercyjne)

W dostatecznym stopniu, z gruntownego wyksztacenia etnologicznego, korzysta w radzeniu sobie z zadaniami stawianymi przez pracodawc niemal co pity rozmwca. Ponad poowa naszych respondentw przyznaje, e penione funkcje subowe nie wymagay od nich nadprogramowych kursw czy szkole. Druga, nieco mniejsza, cz rozmwcw jest przekonana, e nie mogaby sprawnie funkcjonowa w swojej brany bez zdobycia dodatkowego, niejed-

48

Karolina Baraniak

nokrotnie odbiegajcego od ich etnologicznego, wyksztacenia. By to wymg tak rynku pracy, jak i rm, w ktrych znaleli zatrudnienie.
Nie na zasadzie wyrwnywania jakich brakw wynikajcych z wyksztacenia. Po prostu zawd badacza sam w sobie wymaga cigego rozwoju, szkole, etc, zreszt rozwj zawodowy i intelektualny w dowolnej dziedzinie pociga za sob studia, kursy, szkolenia. (32, badania komercyjne) W teorii tak, bo tak naprawd gdzie tam musiaem przej szkolenie, jak zostaem ankieterem, jeli to tak mona nazwa, a kurs to odbywamy czsto, czy szkolenia odbywamy przed poszczeglnymi badaniami, jak s nowe typy bada, to teoretycznie kady ankieter powinien przej nowy kurs, albo przynajmniej ja teraz jako ta osoba, ktra koordynuje to badanie musi przej takie szkolenie, eby by ankieterem. (29, badania komercyjne)

Nacisk kadzie si tu gwnie na wszelkiego rodzaju studia podyplomowe, m.in. Podyplomowe Studia w zakresie Marketingu i Strategii Marketingowych, Podyplomowe Studia Pedagogiczne, Podyplomowe Studia Edukacji Pocztkowej i Reedukacji, Podyplomowe Studia z Historii Filozoi XX w. lub Podyplomowe Studia Muzealnictwo i Ochrona Zabytkw. Dc do osignicia jak najwyszych kwalikacji zawodowych, przy wiadomoci rosncej konkurencji w poszczeglnych sektorach, informatorzy sami wykazuj inicjatyw (ponad 64% ogu absolwentw etnologii, z ktrymi udao nam si porozmawia) i wyszukuj odpowiadajce im treningi czy instruktae.
Studia i szkolenia podjte zostay z mojej inicjatywy, ale pracodawca nie protestowa, rozpoczam studia podyplomowe po 2 latach pracy w muzeum. (42, muzealnictwo) Studia / kursy / szkolenia stricte zwizane z prac zawodow nansowa, o ile pamitam, zawsze pracodawca. Prcz tego podejmowaam sporo dziaa rozwojowych troch obok cisej tematyki mojej pracy zawodowej (m.in. studia podyplomowe z lozoi, czy szkoa trenerw). I cho w szerszej perspektywie ich efekt przekada si na jako mojej pracy, to jednak nansowaam je samodzielnie, bd nansoway

WIEDZA I UMIEJTNOCI

49

podmioty trzecie (np. Unia Europejska, Polskie Towarzystwo Badaczy Rynku i Opinii). (32, badania komercyjne)

Rzadziej ich motywacje podyktowane s decyzjami podjtymi wsplnie z pracodawc, a tylko w sporadycznych przypadkach to szef decyduje o wysaniu ich na konkretne szkolenie.

Co czwarty przeoony, doceniajc wysiki swoich pracownikw, rekompensuje im je przez cakowite pokrycie kosztw podjtych studiw bd kursw. Co pity donansowuje budet pracownika, przeznaczony na ksztacenie. Okoo 30 % rozmwcw samodzielnie paci za podnoszenie swoich kwalikacji w rmie i na rynku pracy. Coraz popularniejsze staj si te alternatywne rda wsparcia nansowego, np. fundusze z Unii Europejskiej jeden z rozmwcw, absolwent etnologii, 31-letni waciciel rmy zajmujcej si grak komputerow, uzyska nansow pomoc z Europejskiego Funduszu Spjnoci. Przedstawione powyej informacje s tylko analiz danych statystycznych. Pokazuje ona jednak, e, zdobywanie dodatkowego wyksztacenia, moe, acz nie musi, sprawi, i absolwent etnologii bdzie jeszcze bardziej atrakcyjnym obiektem na rynku pracy.

ADRIANNA KORALEWSKA KAMILA GRZEKOWIAK, NATALIA GOLIK

WYBR STUDIW Z PERSPEKTYWY PRACY ZAWODOWEJ

Wikszo naszych rozmwcw podkrelaa, e pytanie o poczucie spenienia si jako etnolog, byo prawdopodobnie najwaniejszym, najbardziej wicym i najbardziej skomplikowanym pytaniem. Poczucie spenienia zawodowego ma tyle komponentw ilu naszych rozmwcw. Dlatego te udzielane na to pytanie odpowiedzi byy bardzo rne. Dla wszystkich jednak najistotniejsza jest wiadomo realizacji zawodowej. Gdy takow posiadamy, inaczej podchodzimy do danych spraw i tego, jak je opisujemy. W tych okolicznociach chodzi oczywicie o aspekty zwizane bezporednio z prac i jej wykonywaniem im mamy wicej ochoty i motywacji, tym lepiej znosimy chwilowe niepowodzenia. Rzadko kiedy zdarza si, by spenienie zawodowe byo zwizane z posiadan aktualnie prac. I nie zaley to jedynie od tego, czy wykorzystujemy umiejtnoci zdobyte podczas studiw, czy te nie. Czynnikw jest wiele. Ze wzgldu na istotny wpyw, jaki ma dugotrwae przebywanie wewntrz brany, w ktrej si pracuje, na poczucie spenienia si w pracy jako etnologa, niniejszy tekst bdzie, wyjtkowo, rozpatrywa poruszony problem przez pryzmat poszczeglnych bran.

Muzealnictwo
Czy mona by spenionym, pracujc kilkanacie lub wicej lat w jednym muzeum? Okazuje si, e tak. Jest to jedno z tych miejsc, o ktrych marz etnolodzy, a przynajmniej etnografowie, ktrzy poszukuj staej posady. Naley w tym miejscu wspomnie, i niegdy na uniwersytetach kierunek dzi zwany etnologi i antropologi kulturow istnia pod nazw etnograi, a jak wspomnia jeden z naszych respondentw:

52

Adrianna Koralewska, Kamila Grzekowiak, Natalia Golik

Wwczas bya to zupenie inna rzeczywisto. (60, edukacja /animacja)

Wraz z miejscem pracy mona byo otrzyma czsto i przydzia mieszkaniowy.

Kiedy okazao si, e nie dostan obiecanego mi mieszkania, napisaam do innych 13 muzew w Polsce (ktre miay dziay etnograczne). Jedynie Muzeum w Sieradzu oferowao i prac, i mieszkanie. (60, edukacja i animacja)

A jak wyglda to dzi? Czy praca w muzeum nadal jest spenieniem marze? Dla wielu tak, i to stuprocentowo, poniewa, jak twierdz nasi rozmwcy, tam pracuj w zawodzie.
Jest to jest taki rodzaj pracy, ktry jak gdyby czy to, co byo na studiach [z tym co teraz si wykonuje]. (57, muzealnictwo)

Przede wszystkim pozwala uprawia etnologi praktyczn i zaangaowan, a nie jedynie teoretyczn. Muzeum stwarza wiele moliwo pracy, w rnych przestrzeniach i na rnych paszczyznach. Spenienie zaley wic od upodobania sobie tej wieloci, bd zakotwiczenia w jednym temacie:
Budowanie spektaklu teatralnego, ktry ma swoj scenogra i swoich bohaterw, wreszcie ma swoj opowie, o ktrej si opowiada. Moe to by koncepcja wystawy jako otwartej formuy... wcignicia widza do pewnego dialogu z przedmiotami, a nie tylko wrzucenie przedmiotw w gabloty i pozostawienie go sam na sam z tym, niech sobie radzi. To takie dawne pojcie muzeum martwych przedmiotw. (57, muzealnictwo) Zawodowe zainteresowania kieruj ku dokumentowaniu polskiej tradycyjnej kultury ludowej, wspczesnego rkodziea oraz sztuki ludowej i naiwnej. Fascynuj ich zabytki wiadectwa wiedzy, umiejtnoci i religijnoci dawnych mieszkacw wsi. Ciekawi ich odkrywanie ich historii i pozamaterialnych treci. () Ogromn satysfakcje przynosz mi kontakty z twrcami rkodziea i artystami mdrymi, wraliwymi ludmi, ktrzy mimo braku formalnego wyksztacenia potra w swoich dzieach, w oryginalnej i waciwej tylko im formie, wypowiedzie swoje uczucia, emocje, przekaza wiedz o wiecie i pokaza jego pikno. (55, muzealnictwo)

Czstokro, wraz z wielkoci muzeum pojawia si wiksze znaczenie interakcji personalnych, czasami rzeczywisto midzyludzka trzeszczy, zmiany dyrektorw te nie zawsze wychodz na lepsze. Za atmosfera panujca w takich instytucjach ma bardzo istotny wpyw na poczucie spenienia, a raczej niespenienia i psychicznego poczucia dyskomfortu. Wikszo naszych rozmwcw jednoznacznie wskazuje, i z racji ograniczonego budetu w muzeum badania terenowe prowadzone s w niewielkim zakresie, bd ich nie ma, co te jest elementem odczuwalnego braku peni szczcia. Niektrzy, nie odpowiadajc na pytanie, ani twierdzco, ani przeczco, opisuj, co robi np.:
Prowadzc bibliotek PTL ustawiam prol zbiorw, popularyzuj tradycj na zajciach edukacyjnych i aranuj wystaw. (51, muzealnictwo)

WYBR STUDIW Z PERSPEKTYWY PRACY ZAWODOWEJ

53

Znaczna cz rozmwcw przyznaje szczerze, e: nie, nie do koca, absolutnie nie spenia si, a powody s rne. Obecne stanowisko pracy ma inny charakter, ni byo to na pocztku, nasi rozmwcy ubolewaj, e:
Wikszo czasu pracy pochania praca w zakresie administracji, e z tego omiogodzinnego dnia pracy, to jakie powiedzmy 6 godzin to jest praca z komputerem, zwizana z prowadzeniem sprawozdawczoci, z planowaniem pracy na przyszo, z prac merytoryczn, zwizan z dokumentacj naukow zbiorw. (52, muzealnictwo)

Mwic wprost: praca przy komputerze, nie w terenie. A co z pozostaym czasem?

Pozostay czas pracy, to jest praca organizacyjna, organizacja pracy pozostaym pracownikom jako kierownik, prace, czynnoci, dziaania w ramach istniejcych wystaw, jakie przenoszenie eksponatw, poprawianie ekspozycji, czy nawet tutaj pomoc w pracach porzdkowych, gospodarczych na terenie muzeum dlatego, e jest nas tutaj tak mao, e musimy sobie wzajemnie pomaga. (51, muzealnictwo)

Instytucje kultury
Pracujc w instytucjach kultury, takich jak teatr, Centrum Kultury Zamek, czy te Centrum Sztuki Wspczesnej Zamek Ujazdowski, niekoniecznie pracuje si w tzw. swoim zawodzie. Czy w instytucjach takich mona si spenia? Pewnie i tak: bdc fotografem, kierownikiem promocji, czy te wykonujc inn prac, jednake trudno tu mwi o spenieniu zawodowym jako etnolog. Rzadko kiedy istnieje jakikolwiek zwizek wykonywanych w tych miejscach prac z wtkiem antropologicznym.
Przyznam szczerze, e nie mylaam o tym w tych kategoriach. Zdecydowanie nie jestem tutaj etnologiem (38, instytucje kultury) Jak wspominaam, w moim miejscu pracy nie musz zanadto korzysta z etnologicznego zaplecza (23, instytucje kultury) Jestem troch jak Malinowski, wchodz w relacje z innymi, ale jestem z boku. Fotografujc musz odnale kontekst i gbie. Speniam si jako etnolog, natomiast nim nie jestem. Bywam (44, instytucje kultury)

Nauka
Trudno odmwi tej brany spenienia, cho czasem, po latach pracy, zaczyna ono zanika. Najczciej usyszan odpowiedzi jest: tak, uwaam, e si speniam. Kt nie marzy, przynajmniej na pocztku, by tu po obronie pracy magisterskiej sta si czci kadry naukowej.
To grnolotnie zabrzmi, ale robi doktorat, bo chc zmienia wiat [miech]. (25, nauka)

54

Adrianna Koralewska, Kamila Grzekowiak, Natalia Golik

Droga ta jest czasem duga i mudna, pena publikacji, spotka, konferencji, artykuw, komentarzy, uwag. Nadal jednak:
Speniam si: na dwch poziomach. Tu mog si spenia tylko od strony dydaktycznej, ale strona naukowa to jest jak gdyby moja wasna inicjatywa. () Speniam si jako etnolog, bo pracuj w jednostce etnologicznej i zajmuj si przekazywaniem i tworzeniem wiedzy etnologicznej. Myl, e tak...speniam si. Pracuj jako wykadowca akademicki w katedrze etnologii, prowadz zajcia powicone tematyce antropologicznej, staram si objania studentom nurtujce ich kwestie z naszej dyscypliny. Wsptworz i uczestnicz w rnych projektach badawczych, bior udzia w konferencjach naukowych. Duo robi dla popularyzowania wiedzy etnologicznej, no wic speniam si. (40, nauka)

lub inaczej:
To jest dua, dua sztuka, eby nie gldzi, potra zainteresowa wasnymi pasjami. () Gdybym nie mg realizowa si, skupiabym si tylko na tym, e przychodz tutaj, popijam kawk i prowadz wykady, wiczenia. (43, nauka)

Edukacja i animacja
Brana edukacji i animacji, najczciej przybierajca posta zorganizowanego programu animacyjnego, jest obszarem o duym steniu zadowolenia i spenienia. Owa satysfakcja niekoniecznie wie si z nieodcznym obcowaniem z elementami antropologicznymi, jakkolwiek czsto one wystpuj. Mamy tu midzy innymi projekty popularyzujce etnologi poprzez spotkania, warsztaty i pokazy lmw, tworzenie cyklicznych programw dla dzieci i modziey np. podre ze sztuk, ktrych celem jest zaznajomienie dzieci z etnogra Polski. Bezsprzecznie wykorzystuje si tu wiedz etnograczn. Ponadto, dodatkowe rdo spenienia stanowi tu bycie w kontakcie z ludmi, zajmujcymi si rnymi obszarami kultury i moliwo prowadzenia biecych obserwacji, ktre pomagaj w zrozumieniu zalenoci.
Poznawanie i rozumienie ma dla mnie najwiksz warto i co najwaniejsze cay czas wok mnie pojawiaj si nowi ludzie, ktrzy stanowi niekoczce si rdo inspiracji. (36, edukacja i animacja).

NGO
Pracujc w sektorze pozarzdowym trudno mwi o jakichkolwiek powizaniach wykonywanej pracy z wyksztaceniem etnologicznym, tak przynajmniej twierdzi jeden z naszych rozmwcw. Std te trudno mwi o spenieniu w tym wymiarze, cho zawodowo moe ono mie swoje miejsce tak, jak

WYBR STUDIW Z PERSPEKTYWY PRACY ZAWODOWEJ

55

w kadej innej brany. Przynajmniej dwie osoby twierdz, i inne ukoczone przez nich studia okazay si bardziej przydatne.
Jednak najwicej daa mi praca, gdzie zdobyam konkretne umiejtnoci: organizacji czasu pracy, pisanie wnioskw donansowania: ministerialne, wojewdzkie. Wanym dowiadczeniem bya organizacja imprez. Tworzenie i archiwizacja dokumentw urzdowych, praktyczne wykorzystanie prawa, to bardzo praktyczne umiejtnoci, ktrych nie zdobyam ani na jednych ani na drugich studiach. (26, NGO)

Wnioskiem z naszych rozmw moe by to, e najwaniejsz, niezbdn w tej pracy rzecz, ktr mona rozwin na studiach etnologicznych, tworz umiejtnoci interpersonalne.

Media
Podobnie jak w NGO, tak i tu trudno jest powiza spenienie si jako etnolog z wykonywanym zawodem, cakowicie odlegym od programu studiw. Jak twierdzi jeden z rozmwcw:
Nie speniam si, bo to nie jest praca zwizana z moimi studiami, z kultur. (24, media)

Podobnie praca w brany reklamowej, np. zwizanej z reklam wizualn, czyli budowaniem wszelkiego rodzaju billboardw, kasetonw wietlnych:
Jest prac uwarunkowan bardziej zmianami, jakie zachodz. I uwaam, e w tej reklamie medialnej sprawdz si bardziej ni etnolodzy, osoby zwizane z marketingiem. (29, media)

Z ust naszych rozmwcw paday i takie wypowiedzi:

Etnologia niesamowicie rozszerza sposb mylenia. (31, media) Wbrew pozorom bycia grakiem, bardzo czsto myl jak etnolog. (31, media)

Udao nam si jednak spotka jedn osob pracujc w mediach, ktra zadeklarowaa, e zdecydowanie si spenia:
Zdecydowanie tak, zajmuj si gwnie produkcj programw powiconych kulturze, wsptworz programy, ktre opowiadaj o wsplnych relacjach z Niemcami (telewizja MDR Drezno), o relacjach z Czechami (telewizja Ostrava), a to i tak tylko czubek gry lodowej. (38, media)

Badania komercyjne
Czy badania komercyjne mog mie co wsplnego z etnologicznym spenieniem?

56

Adrianna Koralewska, Kamila Grzekowiak, Natalia Golik

Badania marketingowe to troch inna bajka. W ogle nazywanie bada tego typu etnogra to moim zdaniem lekkie naduycie. (26, badania komercyjne)

Wprawdzie badania te czerpi z metody etnogracznej i s dostosowane do przedmiotu bada, maj jednake inne cele.
Praca ta nie jest dokadnym przedueniem tego, co robio si na studiach i mona by nieco sfrustrowanym. (26, badania komercyjne)

Z pewnoci mona to potraktowa jak pewnego rodzaju poznawanie:

Pozwala rzetelnie zaspokoi ciekawo, z t rnic, e nie prowadzi si autorskiego projektu, czyli nie bada si tego, co nas naprawd ciekawi, a dziaa bardziej pod dyktando klienta. (26, badania komercyjne)

Wycznie jeden badany powiedzia, e spenia si w pracy jako etnolog:

Tak, realizuj badania jakociowe, czciowo wykorzystujc wiedz i dowiadczenie zdobyte w czasie studiw. Przede wszystkim jednak korzystam z dorobku antropologw z Danii i Norwegii oraz USA czego wyraz daje m.in. na blogu antropologia zastosowana. (28, badania komercyjne)

Turystyka
W brany turystycznej mona, cho nie trzeba spenia si jako etnolog. Mona, bo jest to praca zwizana z wyjazdami, pilotowaniem wycieczek, byciem w staym kontakcie z ludmi z innych kultur. Trzeba wwczas posiada wiedz o tych krajach, zna ich zwyczaje i z pewnoci studia etnologiczne s wietn podpor tej wiedzy. Cho, jak twierdzi jeden z naszych rozmwcw, traktuje si t prac tymczasowo.
Wykorzystuj umiejtnoci, ale nie czuj si speniona. Wykorzystuj tylko cz tego w tej pracy, ale nie pozwala mi si rozwija jako etnolog typowo. Moe w jakim stopniu mona si w tym spenia, bo jest to praca z ludmi, ale nie jest to praca naukowa. (24, turystyka)

Niestety trzeba doda, e bardzo czsto praca w brany turystycznej zaczyna i koczy si na obsudze klienta i sprzeday biletw.
Rozmawiam z klientami jedynie 10 minut, tylko w sprawach biznesowych. To nie jest aden wywiad, czy inwentaryzacja. Otwarta byam zawsze na ludzi, wic etnologia akurat niczego mnie tutaj nie nauczya. (24, turystyka)

Inny z naszych rozmwcw, pracujcy w brany turystycznej, a zajmujcy si oprowadzaniem po wystawach staych w muzeum, dotyczcych kultury

WYBR STUDIW Z PERSPEKTYWY PRACY ZAWODOWEJ

57

ludowej, twierdzi, e realizuje si jako wsiolog, nie etnolog. Potwierdza, e wiedza, zdobyta na takich przedmiotach, jak Kultura ludowa Polski i Sztuka ludowa, cechuje si du przydatnoci:
Opowiadajc o wystawach, mona wplata w to take wiedz pozakursow, czyli np. wanie zdobyt na zajciach, ktr mona przedstawi jako ciekawostki; znaczenie rnych przedmiotw, obrzdy zwizane z dorocznymi witami itp. (25, turystyka)

Dyplomacja
Jak ju napisalimy wczeniej, nie udao nam si porozmawia bd te przeprowadzi pogbionych wywiadw z pracownikami placwek dyplomatycznych. Byo to wynikiem gwnie dzielcej nas odlegoci. Std te ksika ta nie zawiera adnych potwierdzonych informacji na temat zawodowego speniania si etnologa pracujcego na placwce dyplomatycznej.

CZ III

ETNOLOGI OTWORZYEM SOBIE WIAT

RAPORT Z POSZCZEGLNYCH OBSZARW ZAWODOWYCH

Jak odnale si w wiecie bada komercyjnych czy mediw? Czy praca naukowa moe dawa satysfakcj? Jakie umiejtnoci okazuj si najcenniejsze w wypenianiu obowizkw pilota wycieczek/przewodnika? To tylko niektre z pyta, jakie zadawalimy absolwentom etnologii, realizujcym si zawodowo w takich branach, jak: badania komercyjne, edukacja i animacja, instytucje kultury, media, muzealnictwo, nauka, organizacje pozarzdowe, turystyka i dyplomacja. Przemylenia reprezentantw poszczeglnych sektorw, stanowice podstaw dla nastpujcych po sobie w tej czci publikacji podrozdziaw, mona by przyrwna do swego rodzaju rachunku sumienia, dokonania bilansu zyskw i strat, wynikajcych z ukoczenia takiego, a nie innego kierunku studiw. Statystyki, dane procentowe, diagramy i tabele trac w tym miejscu znaczenie, liczy si wycznie czowiek i jego rozrachunek z przeszoci to, czy w pewnym momencie swojego ycia nie auje trudu powiconego na poszukiwanie pracy, czy nie wypomina sobie godzin spdzonych na wolontariatach, praktykach czy kursach doszkalajcych. Jak czsto, budzc si rano, zastanawia si, jakby to byo, gdyby by kim innym, ni jest teraz np. lekarzem bd prawnikiem. Czy, pomimo licznych trudnoci i przeciwnoci losu, moe o sobie powiedzie, e czuje si speniony i szczliwy? Jak sobie radzi z codziennym zdawaniem egzaminu z nabytych w trakcie studiw umiejtnoci i wiedzy, niezbdnych do godnego wypeniania subowych obowizkw? Te rozterki podzielaj przedstawiciele wszystkich zawodw. Jednake specyka rodowiska pracy, w jakim si poruszaj, wymusza na nich stosowanie odmiennych rozwiza dla przedstawionych tu problemw, co chcielibymy przedstawi na amach kolejnych stron, wierzc, e osobiste historie naszych rozmwcw i udzielane przez nich wskazwki bd wiatekiem w tunelu dla osb pragncych poda ich ladem. Karolina Baraniak

AGNIESZKA SKOWRON

ETNOLOGIA NA SPRZEDA
(OBSZAR ZAWODOWY: BADANIA KOMERCYJNE)

W dzisiejszym wiecie nie atwo dotrze do etnologa, ktry realizuje si zawodowo w sektorze bada komercyjnych. Gwnym obszarem naszych pocztkowych poszukiwa by internet oraz znalezione w nim informacje, dotyczce rm zajmujcych si badaniami komercyjnymi. Nie bez znaczenia dla naszych docieka okazao si take dotarcie do listy Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii, umoliwiajce znalezienie kolejnych potencjalnych rozmwcw. Do kadej ze znalezionych przez nas w Sieci rm, wysalimy zapytanie o to, czy zatrudniaj u siebie absolwentw etnologii. Lokalizacja interesujcych nas respondentw wizaa si z kolejnymi przeszkodami, a jedn z nich okaza si brak odpowiedzi na wysyane maile. Jeli udao si zapa kontakt, rzadko spotykalimy w tych rmach zatrudnionych etnologw. Nasze poszukiwania mechanizmem przypominay nien kul. Pierwszy prolowy rozmwca podsun kolejnych, ktrzy z chci pomogli. Jednak tempo udzielania wywiadw w duej mierze zaleao od moliwoci dysponowania czasem wolnym przez naszych rozmwcw. Pomimo tych trudnoci udao nam si przeprowadzi dziewi wywiadw (6 z kobietami i 3 z mczyznami) drog mailow, telefoniczn, a take w wyniku bezporedniego spotkania. Nasi rozmwcy s absolwentami Uniwersytetu Warszawskiego, Westminster University, Uniwersytetu im. M. Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytetu Wrocawskiego. Obecnie pracuj w nastpujcych rmach: TNS Pentor, Grupa IQS, TVP, Izmakowa Consulting, GfK Polonia, Saatchi & Saatchi, AC Nielsen,

62

Agnieszka Skowron

Quality Watch, PBS, DGA Sopot z oddziaem w Poznaniu. Zajmuj tam stanowiska: badacza jakociowego, Consumer Managera, Senior Researchera, gwnego specjalisty, Account Directora, Senior Research Managera, ankietera. Skontaktowalimy si take z jednym niezalenym badaczem jakociowym, ktry wsppracuje z PMR, Agor i agencj interaktywn In Hot Water Company. Szeciu z dziewiciu naszych rozmwcw podjo prac ju w trakcie studiw:
Pracowaam od drugiego roku studiw. (37, badania komercyjne) W czasie studiw. Potem miaam przerw na podre, urodzenie dziecka i urlop macierzyski, a rok temu wrciam do bada marketingowych w innej agencji. (29) W czerwcu po 3 roku etnologii odbywaam praktyki. Od padziernika(czyli od pocztku 4 roku) pracowaam na stae zlecenie w penym wymiarze czasowym. Po ptora roku przeszam na umow o prac. (32, badania komercyjne)

Dwie osoby zaczy prac po zakoczeniu studiw:

Skoczyem studia w lipcu, w listopadzie musiaem i do pracy. W midzyczasie wyjechaem na wakacje. (36, badania komercyjne) Czyli po kolei: w czerwcu 2010 mam absolutorium na SGH, w trakcie wakacji troch si rozgldam za prac, robi badania do magisterki, we wrzeniu zaaplikowaem do nich, potem w padzierniku pisz mgr (i jednoczenie zaczynam trzeci rok na etnologii, ktr kocz w czerwcu 2011). Tak to mniej wicej wygldao. (26, badania komercyjne)

Tylko jeden rozmwca stwierdzi, e mia problemy podczas poszukiwania pracy:

Jakie byy trudnoci podczas poszukiwania pracy, po pierwsze brak miejsc pracy dla absolwentw, dla ludzi z wyksztaceniem humanistycznym. To jest chyba najwaniejszy powd. (29, badania komercyjne)

Duy wpyw na lepszy start w dorose ycie po studiach wywieraj rwnie osignicia i zdobyte wczeniej dowiadczenie. Podczas studiw siedmiu z naszych respondentw odbywao praktyki, stae lub wolontariaty. Dwie z nich wanie w tym celu:
Tak, jeli chodzi o patne, nie szukaam jednak pod ktem etnologii, tylko raczej pozyskania pracy w ciekawym i niele patnym miejscu. (37, badania komercyjne) Odbywaam, ale nie z myl o wzbogacaniu CV, a dla zarobku oraz zbierania dowiadcze. (29, badania komercyjne)

Kolejnych dwoje rozmwcw uczestniczyo w praktykach z czystej ciekawoci, nie kierujc si w swym wyborze pniejszymi protami:
Raz miaem przygod w Polskim Towarzystwie Badaczy Rynku i Opinii prowadzili taki may projekt w zwizku z metodologi mystery shopper prezes organizacji by

ETNOLOGIA NA SPRZEDA

63

gociem na wykadzie z Zachowa konsumentw na rynku (SGH) i zachci mnie do wzicia w nim udziau. Poza tym, pracowaem troch jako staysta w Ministerstwie rodowiska, gdzie pomagaem przy kampaniach spoecznych miaem w ten sposb moliwo przekonania si, e praca w sektorze publicznym nie jest dla mnie. Byem te asystentem badawczym dwojga doktorantw z Cambridge University, ale to nie byo z myl o poszukiwaniu pracy, raczej z czystej ciekawoci. (26, badania komercyjne) Odbywaem praktyki, ale one wynikay jak gdyby z procesu edukacji. () Jakie projekty badawcze, ale nie mylaem wtedy chyba o pracy. (36, badania komercyjne)

Z bada przeprowadzanych przez poszczeglne organizacje spoeczne wynika, e osoby, ktre pracuj nad swoj karier ju w trakcie studiw, atwiej zdobywaj prac. Czsto zostaj zatrudnione tam, gdzie byy na praktykach lub stau, co przytrao si prawie poowie naszych rozmwcw. W ich przypadku praktyki byy swoistym okresem prbnym, dziki ktremu otrzymali stae zatrudnienie:
Zaczam pracowa ju na 3-4 roku studiw. Moja znajoma pracowaa w marketingowych badaniach etnogracznych i mnie polecia. (29, badania komercyjne) Po praktykach zostaam w mojej rmie. (32, badania komercyjne) Zrobiam praktyki w Pentorze, gdzie od kolejnego roku zaproponowano mi prac. (30) Poszam na praktyki, po ktrych zostaam w rmie do dzi (niedugo bdzie 10 lat). (32, badania komercyjne)

Osoby, ktre nie miay tyle szczcia i musiay stara si o prac po ukoczeniu studiw, szukay zatrudnienia w rnych sektorach. Jeden z rozmwcw dokadnie wiedzia, gdzie widzi swoj przyszo:
W badaniach rynku. To bya jedyna rzecz ktr potraem robi. Wywiady. Tylko tam szukaem, szczerze mwic. (36, badania komercyjne)

Jednak niewielu byo tak zdeterminowanych, wikszo nie miaa sprecyzowanych planw dotyczcych drogi zawodowej:
Nie byo wielkich poszukiwa, raczej rozejrzenie si w temacie. Sama nie wiedziaam, co chc robi, byo mi w zasadzie wszystko jedno, wic nie wybrzydzaam (zreszt praca, do ktrej traam, bardzo mi odpowiadaa). Pamitam, e rozgldaam si po bardzo rnych moliwociach HR, PR, NGOs, turystyka. (32, badania komercyjne) Mona by powiedzie, e szukaem w kierunkach humanistycznych. To byoby najbardziej adekwatne, czyli takie wszystko i nic, jak mona powiedzie, e tak humanici kocz, nic konkretnego. (29, badania komercyjne)

Znalezienie pracy to jedna strona medalu. Druga to postawienie sobie pytania, czy zdobyta posada nas satysfakcjonuje, czy odnajdujemy w niej spenienie jako wyksztaceni w pewnym kierunku ludzie. Wielu absolwentw realizuje si zawodowo w sektorach, ktre nie maj nic wsplnego z uzyskanym w trakcie

64

Agnieszka Skowron

studiw wyksztaceniem. W przypadku bada komercyjnych te dwie dziedziny nie do koca si ze sob zazbiaj:
Badania marketingowe to troch inna bajka. W ogle nazywanie bada tego typu etnogra to moim zdaniem lekkie naduycie i kwestia nazwania rzeczy w pobudzajcy wyobrani sposb metodologia czerpie z metody etnogracznej, jest dostosowana do przedmiotu bada, samo badanie ma inne cele. wic jeli myli si o tej pracy jako dokadnym przedueniu tego, co robio si na studiach mona by nieco sfrustrowanym ja byem w maym stopniu. (26, badania komercyjne)

W zwizku z tym a sze osb stwierdzio, i nie czuje, e spenia si jako etnolog w tej brany i odpowiedziao negatywnie. Nie determinuje to jednak cakowitego zaniechania podejcia etnologiczno-antropologicznego. Rozmwcy w pewien sposb wykorzystuj wiadomoci i umiejtnoci ze studiw, i przekadaj je na warsztat bada komercyjnych:
Zawd, ktry wykonuj, daje mi poczucie spenienia. Nie wiem, czy jest to spenienie jako etnolog, jednak perspektywa etnologiczna jest immanentn czci mnie, silnie wdrukowan w mj wiatopogld, postawy yciowe, ale te i sposb patrzenia na rzeczywisto przez specyczne badawcze okulary. Te okulary s moim codziennym narzdziem pracy, lubi z nich korzysta i wiele im zawdziczam (32, badania komercyjne) Przy projektach midzynarodowych by moe bardziej odzywa si we mnie echo etnologa (poniewa w takich projektach wida czarno na biaym rnice kulturowe), ale zdarza si to bardzo rzadko (30, badania komercyjne)

Kolejny rozmwca stwierdzi, e jego spenienie wynika ze znajomoci metodologii wyniesionej z etnologicznych studiw:
Moe troch si speniam, z tym e mam duo wikszy kontakt ni 90% etnologw z badaniami i wiem na czym one polegaj, a nie widz ich tylko w teorii i wiem, jak s realizowane. (29, badania komercyjne)

Pytanie o spenienie zawodowe wie si z kolejnym, dotyczcym umiejtnoci nabytych w trakcie studiw. Jakie i w jaki sposb okazay si najbardziej przydatne w sektorze bada komercyjnych? Przede wszystkim naleaoby tu wspomnie o znajomoci metodologii, nabywanej podczas aktywnego udziau w badaniach antropologicznych na studiach. Jak zauway jeden z interlokutorw, przewag tego kierunku nad innymi jest nie wiedza teoretyczna, ale przede wszystkim praktyczna. Wrd nich wymieni mona: umiejtno obserwacji, stawiania sobie pyta, umiejtnoci analityczne czy kontakt z rozmwc. Skoro rozmwcy w swojej pracy wykorzystuj tylko wiedz metodologiczn, jedyn pokrewn z badaniami komercyjnymi dziedzin, czy nie uwaaj, e ich wybr jest bdny? Jak si okazuje nie. Zdecydowana wikszo (7 osb) z perspektywy czasu ocenia wybr etnologii jako dobr decyzj.

ETNOLOGIA NA SPRZEDA

65

Wybr oceniam bardzo dobrze. W momencie, kiedy wybieraem etnologi, potrzebowaem jakiego kierunku, ktry otworzy mi gow, pozwoli troch pogmera we wspczesnej humanistyce, zada sobie kilka pyta. (26, badania komercyjne) wietna przygoda, bardzo wzbogacajce (pod ktem rozwoju osobistego, ale i towarzyskim) studia, po ktrych mnie akurat, udao si zdoby wietnie patn prac. (29, badania komercyjne)

Z czego troje respondentw miao mogoby zrobi to jeszcze raz:

Jakbym mia jeszcze raz wybiera studia, poszedbym na etnologi. (36, badania komercyjne)

Zadowolenie nie wyklucza oczywicie krytyki. Nasi rozmwcy twierdzili, e:

Program studiw kompletnie nie jest dostosowany do potrzeb rynku pracy. (28, badania komercyjne)

Co wicej, etnologia to, ich zdaniem, kierunek czsto abstrakcyjny, ktry warto by poczy z innym, bardziej konkretnym, typu stosunki midzynarodowe, prawo czy ekonomia. Te negatywne opinie cz si z kwesti znalezienia zatrudnienia po etnologii. Wedug dwjki rozmwcw jest ona kierunkiem nie majcym racji bytu na polskim rynku, przez co nie zdecydowaliby si na ni jeszcze raz:
Jeli chodzi o rynek pracy, to zdecydowanie nie, bo nie ma, niepotrzebny jestem w ogle, nie ma co si oszukiwa. (29, badania komercyjne) Raczej nie, to znaczy, jeli ju, to pewnie to byby jaki drugi kierunek, ktry ewentualnie miaby u mnie rozwija jakie tam zainteresowania, ale na pewno nie byby gwnym kierunkiem, bo Bo nie ma wydaje mi si dla etnologa jakiego sensownego miejsca w obecnych czasach. (28, badania komercyjne)

Jakie zatem rozwizania dla etnologii maj dowiadczeni absolwenci? Co naley zmieni w prolu ksztacenia, aby modzi etnolodzy mieli atwiejszy start na rynku pracy? Najczciej wymienian rzecz byo zwikszenie liczby praktyk. Jest to w istocie zastanawiajce, poniewa jako gwn umiejtno wyniesion ze studiw respondenci podawali wanie prowadzenie bada. Jeden z interlokutorw wyjani, skd ta sprzeczno:
To znaczy oglnie powinno by nie tyle wicej takich wyjazdw terenowych gdzie tam, takich jaki powiedzmy wasnych bada, ale oglnie takich miejsc, praktyk czy stay w jaki placwkach, nie wiem, gdziekolwiek, eby po prostu jako nawietli przyszemu etnologowi, co on rzeczywicie by mg i jak mgby to wykorzysta, bo wydaje mi si, e nie ma czego takiego. Przynajmniej nie byo wczeniej. (28, badania komercyjne)

66

Agnieszka Skowron

Reszta pomysw cechowaa si du rnorodnoci i brakiem spjnoci. Kady odbiera studia na swj sposb i oczekiwa od nich czego innego, co przeoyo si na odpowiedzi. I tak, jeden z rozmwcw proponowa:
Wicej ksztatowania umiejtnoci, mniej specjalistycznej wiedzy (a raczej wiedza niech bdzie materiaem do pracy nad umiejtnociami). (32, badania komercyjne)

Kolejny stwierdzi, e:
Jestemy za bardzo otwarci, a nie za bardzo szczegowi i tym tracimy na rynku pracy, e nie jestemy () bo tak jestemy odbierani i tak bdziemy odbierani niestety jako tacy hobbyci. (29, badania komercyjne)

Niektrzy podali nam z kolei konkretne propozycje, co naley zmieni lub wprowadzi do toku studiw:
No wicej takich cieek pokazujcych moliwo komercyjnego wykorzystania etnologii. (36, badania komercyjne) Pierwszy rok to musi by na pewno prba zburzenia wiatopogldu, otwarcia gw, zaskoczenie rnorodnoci pomysw na mylenie. Na drugim i trzecim roku obowizkowo zajcia terenowe. W midzyczasie przydayby si takie wanie zalki cieek zawodowych, eby nie straci zupenie kontaktu z rzeczywistoci. Pod koniec studiw (czyli w obecnych warunkach nawet ju po 3 latach) czowiek taki powinien by troch skoowany, zbity z tropu, ale nie pozostawiony samemu sobie. Powinien umie chwyta abstrakcyjne teorie, ale zarazem nie traci kontaktu z rzeczywistoci. (26, badania komercyjne) Moe kursy z przedsibiorczoci i zakadania rmy, obsugi komputera, podstawy marketingu, PR, zarzdzania. (37, badania komercyjne)

Dwch rozmwcw doszo do wniosku, e studia etnologiczne nie s w adnym wypadku studiami zawodowymi. Dlatego:
Wybierajc je, nie naley oczekiwa, e otrzyma si po nich konkretny zawd. Suszno ma ten, kto twierdzi, e obecnie wszystko chce by konkurencyjne rynkowo (26, badania komercyjne)

Reasumujc, etnolodzy dziki nabytej w trakcie studiw umiejtnoci pracy, stosunkowo atwo znajduj zatrudnienie w sektorze bada komercyjnych. Niejednokrotnie podejmuj dodatkowe kierunki studiw, odbywaj stae i praktyki w czasie nauki, aby w pracy dawa od siebie jak najwicej i w jak najlepszej jakoci. Mierz si z licznymi trudnociami, midzy innymi ze zdominowaniem sektora przez rmy z siedzib w Warszawie i sab pozycj rynkow rm funkcjonujcych poza stolic. Jednake w wikszoci przypadkw nie auj swojego wyboru studiw, cho cz z nich wybraaby etnologi jako drugi kierunek dla czystej przyjemnoci intelektualnej.

ADRIANNA KORALEWSKA DOMINIKA SZYNKIEWICZ, ALICJA HAWKA

EDUKACJA ANIMACJA CZY REANIMACJA?

(OBSZAR ZAWODOWY: EDUKACJA I ANIMACJA)

W naszych poszukiwaniach prbowalimy dotrze do osb pracujcych w zawodzie animatora/edukatora, bdcych z wyksztacenia etnologiem/ /antropologiem. Nie byo to atwe zadanie. Na szczcie, udao nam si dotrze do jedenastu interlokutorw, gwnie poprzez tzw. efekt nienej kuli, oraz poprzez rozsyanie e-maili do placwek zwizanych z kultur, takich jak: muzea, centra edukacji, pracownie kulturalne, szkoy, domy kultury itp. Poza tym pomocny okaza si internet, gdzie moglimy wyszuka rne instytucje kultury i informacje o pracownikach. Nieoceniony wkad wniosy rwnie rozmowy ze znajomymi etnologami. Nasi rozmwcy pracuj jako animatorzy lub edukatorzy w nastpujcych instytucjach: Wronecki Orodek Kultury we Wronkach, Gminny Orodek Kultury w Krzykosach, Miejsko-Gminny Orodkek Promocji Kultury w Koziegowach, dzki Dom Kultury, Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w Szczecinie, Muzeum Etnograczne im. Marii Znamierowskiej-Prfferowej w Toruniu, Muzeum w Gliwicach, Stowarzyszenie Pracownia Etnograczna im. Witolda Dynowskiego, Laboratorium Inicjatyw Midzykulturowych KEJ: KulturaEdukacja Jzyk Lustan Sp. z o.o. Przedstawiciel handlowy. W obecnych czasach poszukiwanie pracy bardzo czsto ogranicza si do wysyania maili, podobnie byo w przypadku naszych rozmwcw pisali do muzew oraz innych instytucji zajmujcych si szeroko pojt kultur:

68

Adrianna Koralewska, Dominika Szynkiewicz, Alicja Hawka

Spdzielnia Pracy Rkodziea Ludowego i Artystycznego, domy kultury, stowarzyszenia, muzealnictwo, edukacja, przedszkola, urzdy, agencje reklamowe, handel wszystko co byo w miar zblione, poza tym nie ma takich ogosze dla etnologw (52, edukacja i animacja)

Czsto te byy to bezporednie rozmowy z pracodawcami. Co ciekawe, wielu z naszych dyskutantw nawet nie musiao szuka pracy zdobyli j jeszcze w czasie studiw, poprzez odbyte praktyki:
Praca mnie znalaza; po zaliczeniu taca ludowego na 6 zadzwonili do mnie z komisji i zaproponowali prac w orodku we Wronkach. (52, edukacja i animacja)

Wikszo z tych, ktrzy jednak musieli szuka, potrzebowali od 2 tygodni do roku, aby znale prac. Pozostaym, z wielu wzgldw, zajo to wicej czasu. W poszukiwaniach napotykali takie problemy, jak: brak wakatw, brak zapotrzebowania na tego rodzaju specjalistw, brak dowiadczenia i kwalikacji do pracy z dziemi lub mieli wysze wymagania co do pracy ni warunki, ktre im proponowano. Wanym elementem w karierze zawodowej respondentw byo to, e prawie kady z nich dziaa jako wolontariusz w rnych stowarzyszeniach czy organizacjach pozarzdowych. W ten sposb uzyskiwa dowiadczenie, poszerza wiedz i umiejtnoci oraz oczywicie poznawa nowych ludzi, w tym take przyszych pracodawcw. Wszyscy, wykonujcy prac animatora kultury, speniaj si na tym stanowisku jako etnolog lub antropolog, o czym moe wiadczy poniszy cytat:
Mam kontakt z ludmi zajmujcymi si rnymi obszarami kultury, mog prowadzi biece obserwacje, ktre pomagaj mi w zrozumieniu zalenoci, rwnie udaje mi si tumaczy pewne zachowania przyczynowo-skutkowe, takie tumaczenie, poznawanie i rozumienie ma dla mnie najwiksz warto (oczywicie cay czas wok mnie pojawiaj si nowi ludzie, ktrzy stanowi niekoczce si rdo inspiracji). Ceni sobie prac z ludmi, codzienny kontakt z rnie pojmowan kultur oraz po prostu robienie tego co si lubi. Mog spenia swoje ambicje i kreatywno. (36, edukacja i animacja)

Etnolodzy w brany edukacja/animacja niejednokrotnie organizuj rne warsztaty, festiwale, zajcia dla dzieci, modziey, dorosych czy seniorw. Popularyzuj wiedz etnologiczn i sam antropologi kulturow. Tworz projekty edukacyjne i spoeczne, scenariusze wystaw, czy aranuj pokazy lmowe. Czsto zdarza si te, e w ramach edukacji i animacji etnolodzy zajmuj si pedagogik i psychoterapi. Studia rozwiny w naszych rozmwcach umiejtnoci interpersonalne, takie jak otwarto na drugiego czowieka, umiejtno suchania ludzi i rozmowy z nimi, tolerancja i akceptacja, empatia oraz komunikatywno. Take ch

EDUKACJA ANIMACJA CZY REANIMACJA?

69

do dalszego rozwoju i pogbiania wiedzy, kompetencje z zakresu etnologii i antropologii kulturowej, oraz umiejtno przeprowadzania bada terenowych, w tym skutecznych wywiadw i obserwacji. Przydatna okazaa si rwnie wiedza, jak i gdzie poszukiwa odpowiednich rde naukowych i informacji nas interesujcych. W trakcie studiw lub ju po ich ukoczeniu, etnolodzy doksztacali si na wielu kursach i szkoleniach (manager kultury, studium taca ludowego, animacja spoeczna, pedagogika), ktre suyy poszerzeniu zainteresowa i kompetencji oraz pomocy w pracy. Etnologia okazaa si dla naszych rozmwcw picioma cudownymi latami, ktrych nie auj, cho czasami zdecydowaliby si na inny, rwnolegy, bardziej konkretny kierunek. Pomimo faktu, e same studia etnologiczne czsto nie wystarczaj do podjcia pracy, to prawd jest, e daj modemu czowiekowi szerokie moliwoci rozwoju. Istotn kwesti, jak poruszalimy w wywiadach, byy zmiany w programie studiw etnologicznych. Nie byo zaskoczeniem, e wikszo wyrazia potrzeb moliwoci wyboru jakiej specjalizacji, na przykad w trakcie studiw magisterskich. Takimi specjalizacjami mogaby by pedagogiczna, muzealna czy lingwistyczna. Nasuwaj si rwnie wnioski, e studia etnologiczne powinny zawiera bardziej praktyczne przedmioty, nastawione na dziaanie i prac w terenie, a nie tylko teori. Etnolodzy, z ktrymi rozmawialimy, odnosili si rwnie do szybko zmieniajcej si przestrzeni spoecznej wok nas i tego, e etnologia te powinna by przystosowana do tej nowoczesnoci. Ciekawym aspektem, wartym odnotowania, by pomys jednego dyskutanta polegajcy na stworzeniu Akademii Menedera, gdzie odbywayby si warsztaty monograczne dla humanistw, wzbogacajce o umiejtnoci twarde oraz warsztaty monograczne dla inynierw wzbogacajce o umiejtnoci mikkie. Podczas rozmw z etnologami pracujcymi w brany edukacja i animacja odniosymy wraenie, e s to osoby ambitne, ich praca jest wartociowa i s zaangaowani w to co robi. Studia etnologiczne byy dla nich istotnym rozdziaem w ksztatowaniu kariery zawodowej, a take day im wan podstaw do dalszego rozwoju osobistego oraz kreowania cieki zawodowej.

ALEKSANDRA TUROWSKA

KULTURA DE LUXE
(OBSZAR ZAWODOWY: INSTYTUCJE KULTURY)

Podczas pierwszego roku studiw zapoznajemy si z istot dyscypliny, jak przyjdzie nam zgbia przez kolejnych kilka lat. Dyscypliny, ktr ze swoimi wyobraeniami, oczekiwaniami i marzeniami wybralimy wieo po maturze, lub jako kolejny kierunek studiw. Na etnologii jednymi z zaj, wprowadzajcych do uprawiania tej dziedziny nauki, s metody bada etnogracznych, ktre przedstawiaj nam przedmiot naszych zainteresowa i naukowych docieka, jakim jest szeroko rozumiana KULTURA. Pojcie instytucji kultury obejmuje: muzea, biblioteki, teatry, instytucje muzyczne (w tym lharmonie), galerie i centra sztuki, domy, orodki i centra kultury, instytucje lmowe, uczelnie artystyczne, jednostki organizacyjne majce na celu ochron zabytkw, orodki bada i dokumentacji, a take wietlice i kluby, ogniska artystyczne oraz domy pracy twrczej. Na potrzeby niniejszej pracy wyczylimy z tej kategorii muzea, ktrym zosta powicony inny rozdzia. Nasi rozmwcy pracuj w rnych instytucjach kulturalnych, od domw kultury po teatr. Poszukiwania respondentw przeprowadzilimy na dwa sposoby. Pierwszy polega na wykorzystywaniu znajomoci, majcym da efekt nienej kuli niestety w ten sposb udao nam si odnale tylko dwie osoby pracujce w tej brany. Moe to wiadczy o maej reprezentacji etnologw w rodowisku dziaaczy kulturalnych. Pomocne okazao si polecenie nam kontaktw przez pracownikw naszego Instytutu w ten sposb dotarlimy do trzech pracownikw instytucji kultury. Drugi sposb, nazywany ocjalnym, polega na kontaktowaniu si telefonicznym i mailowym z instytucjami kultury w Poznaniu, dalej w Wielkopolsce i caej Polsce. Odwiedzalimy je te osobicie. I w tym przypadku okazao si, e etnolodzy w niewielkim stopniu zasilaj kadry instytucji kultury (poza muzeami). Pracuj oni w: Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Dziedzictwo kulturowe kultura ludowa,

72

Aleksandra Turowska

Modzieowym Domu Kultury nr 1 w Poznaniu, Orodku Kultury w Pobiedziskach, Fundacji Aktywnoci Lokalnej w Puszczykowie, Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, Teatrze Nowym im. Tadeusza omnickiego w Poznaniu, Bibliotece Raczyskich, Fundacji Malta, Samorzdowym Centrum Kultury w Mielcu, Centrum Wystawienniczo-Regionalnym Dolnej Wisy oraz w zakwalikowanej przez nas do tej kategorii dziaalnoci prywatnej, jak jest: Satja smaki wiata. W ramach bada udao nam si przeprowadzi osiem wywiadw z pracownikami instytucji kultury (5 kobiet i 3 mczyzn). Nasi rozmwcy to: pracownica Fundacji Malta na stanowisku asystentki dyrektora, dyrektor Samorzdowego Centrum Kultury w Mielcu, specjalistka ds. wystawienniczych i warsztatw artystycznych w Centrum Wystawienniczo-Regionalnym Dolnej Wisy, pracownica dziau promocji i fotograf CK Zamek w Poznaniu, starsza kustosz w Bibliotece Raczyskich w Poznaniu oraz dwoje pracownikw Teatru Nowego im. Tadeusza omnickiego w Poznaniu (na stanowiskach: bileter i kierownik pracowni akustycznej). Wszyscy respondenci, realizujcy si zawodowo w instytucjach kultury, studiowali etnologi jako gwny kierunek. Siedmioro naszych rozmwcw ukoczyo etnologi na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, jeden uzyska tytu magistra etnograi na Uniwersytecie Jagielloskim. Wikszo snalizowaa swoj edukacj w trybie dziennym, jedna osoba w trybie wieczorowym. Szecioro zdobyo tytu magistra, jeden tytu licencjata, jeden skoczy studia bez obrony tytuu. Jedna z rozmwczy poza etnologi studiowaa jeszcze dziennikarstwo. Dodatkowe kursy i szkolenia, jakie podejmowali nasi dyskutanci to: kurs pilota wycieczek, kurs pedagogiczny, podyplomowe studia marketing kultury, podyplomowe studia wiedzy o sztuce, podyplomowe studium muzeologiczne, kurs sekretarski, Medyczne Studium Zawodowe w Poznaniu na kierunku ortoptystka. Te dodatkowe szkolenia cz si z penieniem konkretnych funkcji, take na innych stanowiskach pracy (np. jako nauczyciel we wczeniejszym etapie kariery zawodowej), samorozwojem i poszerzaniem kwalikacji. Wszyscy wskazywali na konieczno cigego rozwoju w przebiegu kariery zawodowej, wymaganego nie tylko w zawodzie pracownika instytucji kultury.
W moim przypadku nie jest wymagane posiadanie dodatkowego wyksztacenia. Aczkolwiek dla peni satysfakcji i asekuracji na przyszo warto pomyle o studium

KULTURA DE LUXE

73

muzealniczym. Kadego powinno si szkoli. Kursy opaca moja instytucja. Decyzj o uczestnictwie podejmuj samodzielnie, zwierzchnik prezydent miasta, nigdy nie kierowa mnie na adne kursy i szkolenia. (50, instytucje kultury)

Poszukiwanie pracy, u wikszoci naszych rozmwcw, polegao na roznoszeniu swoich poda i listw motywacyjnych do instytucji kulturalnych (w tym muzew) w miejscu zamieszkania. Jeden z rozmwcw zacz prac ju na studiach i w otrzymaniu obecnej pomogo mu bardziej dowiadczenie ni wyksztacenie. Praktyka zdobywana w czasie studiw, wszelkie dowiadczenia zawodowe oraz nawizywane przez lata kontakty, okazuj si bardzo pomocne w poszukiwaniu zatrudnienia i karierze zawodowej. Z przeprowadzonych przez nas rozmw wynika jednoczenie, e zdobywanie dowiadczenia zawodowego ju podczas studiw jest wzgldnie now tendencj, zwizan z obecn sytuacj na rynku pracy.
Tak naprawd sympatycznie si zoyo i to praca mnie znalaza. Nie musiaam si w tym wypadku jako specjalnie stara. Cho byam wczeniej wolontariuszk w teatrze. (23, instytucje kultury) Przyday si lata aktywnoci spoecznej, pozazawodowej. Realia pokazuj , e cay czas licz si wasne kontakty i przeoenie ich na inne krtko mwic przydaje si umiejtno nawizywania znajomoci i korzystania z nich z poytkiem dla instytucji. (50, instytucje kultury)

Interlokutorzy poszukiwali ogosze o pracy w Internecie, poprzez Urzd Pracy, przede wszystkim jednak osobicie odwiedzajc wybrane placwki. O pracy dowiadywali si rwnie od znajomych.
Jak ju wspomniaam, chciaam pracowa w kulturze. Nigdy nie byam typem naukowca, wic pozostanie na uczelni w ogle nie wchodzio w gr, podobnie jak praca w muzeum. Po takich studiach kultura wydawaa si czym oczywistym. (38, instytucje kultury)

Trudnoci w poszukiwaniu pracy, na jakie wskazywali nasi rozmwcy, to ukady osobiste panujce w instytucjach, decydujce o przyznaniu pracy, oraz brak etatw. Dla jednego z nich problematyczna okazaa si formua pracy korporacyjnej, na ktr znalaz sposb nienormowany czas pracy. Jedna z rozmwczy wskazaa na nieznajomo jzykw obcych oraz brak dowiadczenia, jako najwiksze przeszkody w znalezieniu pracy. Przewaajcej czci naszych respondentw udao si znale zatrudnienie niedugo po studiach, pracowali te na innych stanowiskach, zmieniali prac i/lub awansowali, jednak w wikszoci przypadkw praca zwizana bya z instytucjami kulturalnymi.
Tutaj, w CK Zamek, znalazam si zupenie przypadkiem. Szukali sekretarki, a ja akurat byam po kursie. To nie by zwyky savoir-vivreowy kurs podawania kawy,

74

Aleksandra Turowska

ale intensywna nauka niemieckiego i podstaw zarzdzania. Pniej traam do dziau promocji, bo byam obyta w rodowisku dziennikarskim. (38, instytucje kultury)

Jeli chodzi o kompetencje zawodowe nabyte podczas studiw, to przekucie wiedzy etnologicznej w dziaanie praktyczne, dostosowane do piastowanego stanowiska, stanowi w kadym przypadku indywidualny proces, podejmowany przez absolwentw.
Studia miay poszerza wiedz, a nie dawa zawd. Nie mylaem konkretnie, co chc robi, gdzie pracowa. Etnologia daje wyksztacenie oglne, a jedynie proluje rzeczy zwizane z kultur. Wybr pracy wie si z naturalnymi predyspozycjami. (44, instytucje kultury)

Co ciekawe, aden z naszych rozmwcw, pracujcych w instytucjach kultury, nie uwaa, e w swoim zawodzie spenia si jako etnolog, co odzwierciedlaj udzielane nam odpowiedzi:
Nie do koca speniam si jako etnolog. Moja obecna praca jest bardzo absorbujca, mam nieregularne godziny pracy, do tego dochodzi praca w weekendy i wita. Nie zostaje mi duo czasu na inne rzeczy. Najbardziej auj, e w mojej pracy nie mam moliwoci bada terenowych. Wszelakie nanse, ktre planuj na jakiekolwiek badania wyjazdy, jako pierwsze s cinane z budetu. Nie mog cay czas zajmowa si tylko i wycznie etnologi. Prby wprowadzenia zaj etnogracznych, ktre nie dotycz [regionu] kocz si askiem. Chocia w oglnym rozrachunkw nie jest le. Od pocztku pracy przejam ca cze dotyczc regionalizmu, ktrym mia si zajmowa drugi pracownik merytoryczny. Mam cakowicie woln rk, jeli chodzi o tematy lekcji i warsztatw, ktre chc prowadzi. Speniona jako etnolog w mojej pracy czuam si raz przez prawie 5 lat pracy: realizujc wystaw Rola chleba w kulturze ludowej (otwarcie w padzierniku 2010 r.). (31, instytucje kultury) Moja praca to przykad urzdnika zajtego czym zupenie innym, ni moe si to wydawa przecitnemu odbiorcy. Pochaniaj nas stosy dokumentw, najzwyklejszych papierw i problemw nansowych, Mimo, e zarzdzam rwnie Muzeum Regionalnym nie mam praktycznie adnych szans na kontynuowanie pasji i realizowanie si w zawodzie etnografa. Jeli ju, to poza prac. W projektach dziaa Domu Kultury czy Muzeum rzadko przedstawiam wystawy etnograczne w formie edukacyjnej. (50, instytucje kultury)

Przyczyn tego braku integralnoci pomidzy wyksztaceniem, a zawodem wykonywanym mona poszukiwa w problematyce dyscypliny oraz utosamianiu pracy etnologa z prac badawcz. Recept na tego rodzaju problemy moe by postulowane obecnie rozrnienie uczelni wyszych w Polsce na te, ktre maj umoliwi obcowanie z nauk, i na szkoy zawodowe, ktre do zawodu stricte przygotowuj. Potwierdzaj to wypowiedzi naszych rozmwcw, ktrzy na pytanie o ponowny wybr kierunku studiw, w wikszoci odpowiadaj, e zdecydowaliby si na niego jeszcze raz.

KULTURA DE LUXE

75

Oceniam jak najbardziej in plus. Mog wrcz powiedzie, e z czasem coraz bardziej pozytywnie. Czuj si niemal dumna, mogc okreli siebie antropologiem. Uwaam, e s to studia wszechstronne. Mnie podobao si m.in. to, e mogam uczy si ciekawych jzykw (japoski, baskijski), zwiedza i rysowa skanseny, czy bra udzia np. w marszach rwnoci jako badacz. Dowiadczyam naprawd wielu rnoci, poznaam fantastycznych ludzi. Etnologia jest bez wtpienia ciekaw dyscyplin. Pomimo tymczasowej przerwy w studiowaniu, nie mam zamiaru przesta czyta, uczy si, poznawa kwestii zwizanych z t dziedzin. (23, instytucje kultury) Uwaam, ze wybr studiw by strzaem w 10. Studiowaam to, co chciaam. Bez wikszych problemw dostaam prac w szeroko pojtym zawodzie, z ktrej w oglnym rozrachunku jestem zadowolona. (31, instytucje kultury)

Niepewno, co do wyboru kierunku studiw, wie si z problemami w poszukiwaniu zatrudnienia. Przejawiaj j szczeglnie ci rozmwcy, ktrzy nie s do koca zadowoleni ze swojej pracy:
Cho bardzo mio wspominam okres studiowania na etnologii, to wydaje mi si, e nie zdecydowaabym si na te studia jeszcze raz. Politologia bya lepszym, bardziej przyszociowym wyborem, a etnologia no c studia wydaway si przyjemniejsze, no i ludzie wyjtkowo otwarci. (38, instytucje kultury) auj nie auj. Nie auj jednego, bo spotkaam naprawd fajnych ludzi i z niektrymi utrzymuj do teraz kontakty. Nie auj, bo wielu rzeczy si nauczyam. Ale nie do koca potem przydatnych w poszukiwaniu pracy. (34, instytucje kultury)

Absolwenci etnologii, pracujcy w instytucjach kulturalnych, wykorzystuj wiedz zdobyt na studiach (tylko jeden z naszych rozmwcw uzna, e nie wykorzystuje tej wiedzy w adnym stopniu). Do najbardziej cenionych przez nich kwalikacji nale: konstruowanie narzdzia badawczego, i posugiwanie si nim, oraz umiejtno tworzenia opisw eksponatw muzealnych i przygotowanie raportu badawczego.
Ostatnio byam wolontariuszk Szlachetnej paczki. W zwizku z tym, musiaam przeprowadzi wywiad rodowiskowy. Bez wtpienia przydao mi si tutaj etno-dowiadczenie. Byam pewniejsza, gdy wiedziaam, e tego typu wywiady ju przeprowadzaam, wiedziaam, na co powinnam zwrci baczniejsz uwag. (23, instytucje kultury) Kontakt interpersonalny, znajomo jzyka obcego i umiejtno wypowiedzi. (50, instytucje kultury)

Nasi dyskutanci akcentuj inne aspekty wyksztacenia etnologicznego: zdolno krytycznego mylenia i analizy czy otwarto, rzutujce na wszystkie dziedziny ycia, nie tylko zawodowego:
Jeeli etnolog dotyka jakiego problemu, to siga w gb, chce ten problem rozgry. Nie podchodzi bezreeksyjnie, cigle jest kontekst, poszukiwanie. Albo si to czuje,

76

Aleksandra Turowska

albo nie. () Cae studia uczono mnie krytycznego mylenia, czytania, szukania i dziwienia si. Rozbieram wiat troch jak Lvi-Strauss. Czsto doszukuj si dziury w caym, szukam czego, czego nie ma. Poza tym patrzenia i suchania. Jedc na badania, robic wywiady uczyem si suchania ludzi, rozmawiania i odczytywania kodw. To zdecydowanie przydaje si w pracy fotografa. (44, instytucje kultury)

Pytani o zmiany w prolu ksztacenia etnologa, majce mu pomc w znalezieniu przyszej pracy, interlokutorzy wymieniali potrzeb nauki jzyka obcego oraz praktyki etnologicznej, co powinno przejawia si w zwikszeniu liczby godzin bada terenowych. Uwydatniali rwnie potrzeb odpowiedzialnoci i samorozwoju absolwenta, znalezienia przez niego pomysu na siebie i swoj prac oraz realizowania go. Koczc nasze rozwaania, chcielibymy przytoczy wypowied jednej z rozmwczy, ilustrujcej problematyk wyksztacenia etnologicznego w kontekcie pracy zawodowej:
Wiem, e w Stanach Zjednoczonych jest tak, e, ze wzgldu na tamtejsz wielokulturowo, w wielu rmach pracuj antropolodzy. Ich zadaniem jest uczenie porozumiewania si przedstawicieli rnych kultur, interpretowania ich zachowa, etc. Uwaam, e rwnie u nas tego typu wykorzystanie etnologw powinno mie miejsce. Na pocztek antropolog mgby prowadzi kursy dla rm, przedszkoli, szk. Tam prezentowa rne zagadnienia, objania co, jak i dlaczego. Moe na studiach powinni nas uczy przeprowadzania tego typu dziaa? Problemem jest te to, e my nawet po skoczeniu studiw nie mamy za bardzo pojcia, gdzie moemy si podzia. Na pytanie: gdzie moesz po tym pracowa? czstokro nie potramy si okreli. Tymczasem uwaam, e dobry antropolog (z odpowiedni wiedz i podejciem) jest czym wspaniaym, jest cudownoci. Antropolodzy s wszechstronni, otwarci, maj wiedz z rnych dziedzin. Niestety czsto nie potramy tego jednak wykorzysta, wykaza. (23, instytucje kultury)

W wyniku rozmw z pracownikami instytucji kulturalnych, posiadajcymi wyksztacenie etnologiczne, moemy stwierdzi, e etnolog jest dobrym kandydatem do pracy w tej dziedzinie, a jego umiejtnoci s przydatne w przypadku animacji kulturowej. Okazuje si, e, poza samym wyksztaceniem, rwnie du warto maj: dowiadczenie zawodowe, umiejtnoci interpersonalne, samorozwj i konsekwentne realizowanie konkretnych celw zawodowych w oparciu o zdobyt wiedz. Etnolodzy nielicznie pracuj w instytucjach kulturalnych, a praktyka zawodowa czsto znacznie odbiega od treci zaj. Wymaga rwnie kreatywnoci, dziaania, aktywnoci i uczenia si nowych rzeczy. Studia etnologiczne wyposaaj nas w pewne cechy, ktre wykorzystujemy w pracy na bardzo zrnicowanych stanowiskach. Gwny wniosek, jaki nasuwa nam si w wyniku bada w grupie pracownikw instytucji kultury brzmi: wyksztacenie wysze jest czsto tylko pocztkiem i punktem wyjcia, a karier zawodow tworzy si ju w miejscu pracy.

KAROLINA BARANIAK, BARTOSZ WINIEWSKI

WYOBRANIA ETNOLOGA WOBEC MEDIALNEJ RZECZYWISTOCI

(OBSZAR ZAWODOWY: MEDIA)

Media Co kryje si pod tym niezwykle popularnym obecnie terminem? Tworz je rodki masowego przekazu, takie jak prasa, radio, telewizja i internet, ktre wchodz w skad kultury masowej. Nie dziwi wic, e stanowi przedmiot zainteresowania etnologw. Coraz czciej staj si rwnie miejscem ich pracy, co potwierdzaj przykady czworga naszych rozmwcw. Studiujc lub bdc absolwentami Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Warszawskiego, realizuj si, prowadzc wasn dziaalno gospodarcz, pracujc w rmach producenckich, czy zajmujcych si grak komputerow, bd w agencjach reklamowych. Rozwj nowych technologii wymusza na osobach dziaajcych w poszczeglnych branach, w tym mediach, konieczno cigego doskonalenia si. Nasi rozmwcy, rozumiejc ten trend, rozwijali swoje umiejtnoci zawodowe jeszcze w trakcie studiw:
Jestem samoukiem i w wolnym czasie uczyem si graki na wasn rk. (33, media) W czasie studiw pracowaem, prowadzc z przyjacielem agencj reklamow. (38, media)

Nauka to jednak nie wszystko. Jak wskazuje nasz drugi rozmwca, naley przede wszystkim szuka dowiadcze i moliwoci sprawdzenia si w praktyce. Interesujcej posady niektrzy szukali, inni z kolei od razu zakadali wasn rm.
Nie skoczyam jeszcze studiw, ale zaczam ju szuka pracy. Przez znajomego zostaam zatrudniona w jego rmie. Szukaam pracy na pasujcych mnie zasadach, pozwalajcych na jednoczesn kontynuacj studiw. (24, media)

78

Karolina Baraniak, Bartosz Winiewski

Ju na drugim roku zaczem uczy si graki komputerowej. Zrozumiaem wtedy, e bez sensu jest zostawa etnologiem, kiedy powinienem by grakiem. Wczeniej byem w klasie plastycznej w liceum, mam jak tam zdolno patrzenia, zawsze robiem mas zdj, wczeniej malowaem itp. Etnologia bya takim skokiem w bok, bardzo poszerzajcym horyzonty, ale zupenie z boku od moich zdolnoci i pasji (poza wyjazdami, ktre to etnologia jeszcze pogbia). Dlatego pod koniec studiw robiem ju sporo w grace a do tego stopnia, e gdy dostaem pienidze na wasn rm z EFS. To z lenistwa nie obroniem pracy magisterskiej (mimo zrobionych bada i 75% napisanej pracy). W sumie nigdzie jej do tej pory nie potrzebowaem, ale wiem e dobrze byoby j mie (33, media)

Specyka rodowiska pracy naszych interlokutorw sprawia, e nie zawsze czuj si oni spenieni jako etnolodzy. Peniona funkcja lub zajmowane stanowisko wymagao od nich nauki nowych, odlegych tematycznie od ukoczonych studiw, rzeczy. Jest to bardzo mocny sygna pomidzy wyobraonym wizerunkiem studiw etnologicznych, a jego realnym ksztatem i przydatnoci praktyczn.
Nie ma szk, ktre przygotowuj do pracy w reklamie wizualnej. Czyli uczymy si na zasadzie prb i bdw, wszystkiego musimy nauczy si sami. S maszyny, s materiay i etnologia czy adne inne studia humanistyczne tutaj nie pomog. Kierunki humanistyczne w tej brany reklamowej raczej odpadaj (31, media) To nie jest praca zwizana z moimi studiami, z kultur. To jest studio reklamy, czyli robienie reklamy, na przykad punktu wulkanizacyjnego. (24, media)

Nie oznacza to jednak, e studia etnologiczne nie pomagaj w wywizywaniu si z codziennych, subowych obowizkw. Jeden z naszych rozmwcw w swojej karierze zawodowej zajmuje si zagadnieniami kulturowymi w jego przypadku to wiedza teoretyczna okazuje si istotniejsza. Inny z kolei zwraca uwag na walory studiw etnologicznych, ktre trudno jest w jakikolwiek sposb zaklasykowa. Mona powiedzie, e to zestaw sposobw mylenia, ktry przydaje si na poziomie kreacji i patrzenia perspektywicznego:
Zajmuj si gwnie produkcj programw powiconych kulturze, wsptworz programy, ktre opowiadaj o wsplnych relacjach z Niemcami (telewizja MDR Drezno), o relacjach z Czechami (telewizja Ostrava), a to i tak tylko czubek gry lodowej (38, media) Etnologia niesamowicie rozszerza sposb mylenia i nigdy nie auj wyboru tych studiw. Jestem grakiem, a bardzo czsto myl jak etnolog. Poza tym moj pasj wci s podre i co roku wyjedam na 2 miesice do Azji czy Ameryki wasna rma daje mi tak moliwo. Etnologia uczy patrzenia z wielu perspektyw to bardzo przydatna cecha w biznesie, dyplomacji czy polityce dziedzinach, ktre w teorii nie maj z etnologi nic wsplnego (33, media)

Idc dalej tropem niezbdnych umiejtnoci i tego, w jaki sposb etnologia moe by przydatna dla osoby pracujcej w brany medialnej, warto zwrci

WYOBRANIA ETNOLOGA WOBEC MEDIALNEJ RZECZYWISTOCI

79

uwag na aspekt, ktry pojawia si w niniejszych tekstach wielokrotnie. Absolwenci antropologii kulturowej dysponuj zestawem narzdzi, ukierunkowanych na kontakt i wspprac z drugim czowiekiem.
Przede wszystkim jest to umiejtno komunikacji z ludmi i jest to co, co przydaje si na kadym stanowisku. Na przykad rozmowa z klientem i wyczucie jego potrzeb, czy umiejtno kompromisw. (24, media)

Dowiadczenia w postaci bada terenowych, a wic nieustannego obcowania z ludmi, rozwiny w naszych rozmwcach, tak cenione obecnie na rynku pracy, zdolnoci interpersonalne i poszerzyy ich horyzonty mylowe, wzbogaciy ich o takie cechy, jak:
Otwarto na inno, orientacja w przemianach kulturowych, oglna wiedza o ludach i ich kulturach. (38, media)

Nasi rozmwcy nie auj piciu lat spdzonych na uczelniach i lekturze kolejnych tomw etnogracznych dzie, przygotowaniach do egzaminw, wyjazdw badawczych czy poszerzaniu krgu znajomych. Nie chcieliby cofn czasu i wybra innego kierunku.
Nie byo lepszego wyboru, jeszcze raz bym si zdecydowa, bo te studia s inwestycj we mnie, rozwijaj mnie jako czowieka. (38, media) Uwaam, e etnologia nie jest czasem straconym. adne studia nie s czasem straconym. (31, media) Nie zawahabym si ani przez chwil, gdybym raz jeszcze mia wybiera kierunek studiw. (33, media)

Cho nasi respondenci nie mieli duych problemw ze znalezieniem pracy, to jednak oni rwnie zdaj sobie spraw z faktu, e pozycja etnologa na dzisiejszym rynku pracy nie naley do atwych. Dlatego te i oni postuluj wprowadzenie zmian, ktre zapewniyby ich koleankom i kolegom posiadanie lepszej karty przetargowej, zwikszajcej szanse zatrudnienia. Powtarzaj si tutaj wtki z innych rozdziaw publikacji:
Przede wszystkim wicej praktyki, ale niekoniecznie terenowej. Poczmy etnologi innymi dziedzinami tak, eby mc si ni inspirowa. Mam na myli to, co teraz zostao wprowadzone na studiach pierwszego stopnia, czyli zajcia na przykad z psychologii. (24, media)

Jednak najwicej, jak podkrelaj interlokutorzy, zaley od samego absolwenta etnologii, od jego oczekiwa i od tego, jak pokieruje swoim yciem i karier tak naukow, jak i zawodow:
Ostatecznie decyduje osobowo i ch pracy. Kady, kto tylko prac chce pozorowa, bdzie mia problem ze znalezieniem odpowiedniego stanowiska. Etnologia ju i tak

80

Karolina Baraniak, Bartosz Winiewski

jest elastycznym kierunkiem, tu nikt nie da w promocji do dyplomu uprawnie do prowadzenia koparki (38, media)

Media odgrywaj istotn rol w, jak pisze S. Hall, dostarczaniu i wybirczym konstruowaniu wiedzy spoecznej, obrazw, poprzez ktre postrzegamy wiaty (Hall, 1977, s.170.). Zatem czy etnolodzy znajd dla siebie miejsce w rodkach masowego przekazu, skoro ich rola jako porednikw i tumaczy, midzy reprezentantami poszczeglnych spoecznoci, traci na znaczeniu wobec atwego i przystpnego przekazu kultury za pomoc reklamy, telewizji czy radia? Historie naszych rozmwcw pokazuj, e etnologiczne spojrzenie na otaczajc nas rzeczywisto nadal jest w cenie. Otwarto na inno i drugiego czowieka, empatia, pewnego rodzaju nadwraliwo czy zdolnoci interpersonalne rozwijane w trakcie studiw, poczone ze smykak do nowych technologii, ciesz si duym powodzeniem w kulturze popularnej znaczeniach tworzonych przez ludzi i dla ludzi.

JUSTYNA GSIOREK, ALEKSANDRA PAPROT

GABINET OSOBLIWOCI
(OBSZAR ZAWODOWY: MUZEALNICTWO)

Etnologw pracujcych w zawodzie muzealnika poszukiwalimy rnymi drogami. Pierwsz i najskuteczniejsz form nawizania kontaktu byy znajomoci zawarte w czasie praktyk muzealnych, jakie studenci odbywali w wybranych placwkach, a take w ramach zaj fakultatywnych z muzealnictwa. Kolejn metod, jak zastosowalimy, byo przeledzenie stron internetowych muzew, pod ktem znalezienia pracownikw posiadajcych wyksztacenie w zakresie etnologii i antropologii kulturowej. Bardzo cenne okazay si rwnie prywatne znajomoci badaczy z osobami pracujcymi w muzeach. Dziki nim pozyskalimy kolejnych rozmwcw. Warto nadmieni, e nasi rozmwcy bardzo rnie reagowali na prob o udzia w badaniu. Wielu muzealnikw z ochot udzielao nam wywiadw, cho pojawili si i tacy, ktrzy niechtnie i lakonicznie odpowiadali na pytania. Udao nam si przeprowadzi 24 wywiady (11 kobiet i 13 mczyzn w wieku od 29 do 63 lat), a nasi rozmwcy pracuj w nastpujcych placwkach muzealnych: Muzeum Etnograczne Oddzia Muzeum Narodowego we Wrocawiu, Muzeum Etnograczne im. M. Znamierowskiej-Prfferowej w Toruniu, Pastwowe Muzeum Etnograczne w Warszawie, Muzeum Narodowe w Gdasku Oddzia Etnograi w Gdasku Oliwie, Muzeum Narodowe w Poznaniu Oddzia: Muzeum Etnograczne, Muzeum Etnograczne im. S. Udzieli w Krakowie, Grnolski Park Etnograczny w Chorzowie, Muzeum Regionalne w Wolsztynie, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysu Rolno-Spoywczego w Szreniawie, Muzeum Mynarstwa i Wodnych Urzdze Przemysu Wiejskiego w Ja-

82

Justyna Gsiorek, Aleksandra Paprot

raczu, Oddzia Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysu Rolno-Spoywczego w Szreniawie, Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomylu Oddzia Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysu Rolno-Spoywczego w Szreniawie, Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdaskim, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim. Stanowiska, jakie piastuj nasi rozmwcy to: kustosz dyplomowany, starszy kustosz, kustosz, adiunkt, asystent muzealny, dyrektor, kierownik oddziau, gwny inwentaryzator, konserwator. S zatrudnieni na umow o prac lub na czas nieokrelony. Jedn z najistotniejszych kwestii, jak poruszylimy, bya prba okrelenia schematu dotyczcego poszukiwania pracy w brany muzealnej, po ukoczeniu studiw etnologicznych. Modsi z naszych rozmwcw, najczciej poszukiwali pracy poprzez przegldanie ogosze w Internecie i w prasie, wiele osb pytao o prac take swoich znajomych, niektrzy szukali zatrudnienia poprzez Urzd Pracy, a kilka osb nie szukao pracy w ogle, bowiem, jak sami to okrelili, to praca znalaza ich. Pozostali wysyali bd skadali osobicie CV w wybranych przez siebie placwkach muzealnych. Respondenci, ktrzy ukoczyli etnologi w latach 80. XX wieku, zgodnie stwierdzili, e z prac po studiach nie byo adnych problemw, a w jej znalezieniu w znacznym stopniu pomagaa uczelnia i profesorowie:
Wwczas, pewnie przez to, e byo to tak mae rodowisko, na uczelni panoway bardzo rodzinne stosunki. Dlatego te nasi profesorowie czsto znajdowali prac za nas, wykorzystujc swoje kontakty. (64, muzealnictwo)

Podczas bada dowiedzielimy si, e poszukiwano pracy nie tylko w brany muzealniczej, ale take w jednostkach zajmujcych si szeroko pojt kultur oraz w mediach i turystyce. Natomiast podjcie pracy miao miejsce w bardzo szerokiej rozpitoci czasowej, od momentu ukoczenia studiw etnologicznych. Najczciej pojawiajce si wypowiedzi mwiy o rozpoczciu pracy tu po studiach lub obronie pracy magisterskiej. Niektrzy zaczli pracowa w muzeum ju w trakcie nauki. Jeden z rozmwcw rozpocz prac dopiero po dziesiciu latach od zdobycia dyplomu magistra. Wikszo jednak nie miaa duych problemw ze znalezieniem pracy. redni czas poszukiwa zatrudnienia to od p do ptora roku. Pytajc o zadowolenie i satysfakcj z wykonywanej pracy w brany muzealniczej uzyskalimy zarwno pozytywne, jak i negatywne odpowiedzi. Jeden z pracownikw muzew podkreli, e nie spenia si on w swojej pracy jako etnolog, poniewa wikszo jego czasu pochania zarzdzanie placwk:

GABINET OSOBLIWOCI

83

Ze smutkiem musz powiedzie, e za mao mam czasu na prac naukow, badawcz. Wikszo czasu pracy, jakie 90%, powicam na prac zwizan z administrowaniem instytucj, kierowanie odpowiednimi subami itd. () Praca, ktr obecnie wykonuj, nie satysfakcjonuje mnie jako etnologa. (58, muzealnictwo)

Pojawio si te wiele pozytywnych wypowiedzi, jak choby ta poniej:

Speniam si w 100%. Przede wszystkim dlatego, e uprawiam etnologi praktyczn i zaangaowan, a nie jedynie teoretyczn. Muzeum daje mi moliwo pracy na rnych przestrzeniach i horyzontach. I cho czasami rzeczywisto pracownicza skrzeczy (ale to ma miejsce w kadej instytucji), to mam przyjemno na co dzie wykorzystywa wiedz zdobyt podczas studiw (34, muzealnictwo)

Innym wanym zagadnieniem, ktre nas interesowao, by fakt wykorzystywania w pracy muzealnika umiejtnoci nabytych w trakcie studiw. Ciekawio nas, czy zdobyta wiedza jest przydatna i uywana na co dzie. Praktycznie kady z rozmwcw znalaz jedn lub kilka umiejtnoci szczeglnie wanych w ich zawodzie. Najczciej dotyczyo to kontaktw midzyludzkich. Rozmwcy podkrelali warto spotkania z drugim czowiekiem i wchodzenia z nim w rnego rodzaju relacje.
Te liczne badania terenowe, wywiady, () rozwiny we mnie umiejtno zdobywania interesujcych mnie, jako etnologa, informacji. (59, muzealnictwo) Etnologia jest dyscyplin bliskiego kontaktu, praktycznego wykorzystywania swoich umiejtnoci i prowadzenia rozmowy na zasadzie wiecznego zaciekawienia i zadawania najprostszych pyta. (57, muzealnictwo) Rozbudzenie ciekawoci na drugiego czowieka i to, co jest dookoa nas. Wiedza o kulturze materialnej, o sztuce ludowej profesorowie nauczyli mnie w jaki sposb patrze, by widzie. (52, muzealnictwo) Umiejtnoci warsztatowe zwizane z szybkim gromadzeniem potrzebnego materiau badawczego i jego analizowaniem, dziki praktykom terenowym dobry kontakt z ludmi. (59, muzealnictwo)

Umiejtno prowadzenia bada terenowych, a take gromadzenia materiaw oraz ich pniejszej analizy, docenili wszyscy ankietowani przez nas pracownicy muzew. Kolejnym pytaniem, jakie zadawalimy podczas wywiadw, bya ocena wyboru kierunku studiw, jakim jest etnologia. Niemal wszyscy zgodnie stwierdzili, e gdyby drugi raz zdawali na studia, z pewnoci byaby to etnologia. Kierunek ten otwiera czowieka na wiat i daje zupenie now, ale niezwykle ciekaw perspektyw poznawcz.
To dar i przeklestwo. Cay czas jest si w pracy. Chciaem pozna czowieka to poznaem. Jakbym nie wiedzia co w yciu robi, to ponownie wybrabym etno. (36, muzealnictwo)

84

Justyna Gsiorek, Aleksandra Paprot

Tylko jeden z naszych interlokutorw wypowiada si negatywnie na temat studiw etnologicznych, podkrelajc, i s to studia niezapewniajce zawodu odpowiadajcego na zapotrzebowanie rynku pracy:
Etnologia poszerza horyzonty, ale w niewielkim stopniu pozwala na materialne utrzymanie rodziny. (41, muzealnictwo)

Kolejne pytanie, jakie zadalimy rozmwcom, dotyczyo zmian w prolu ksztacenia etnologa, ktre pozwoliyby zwikszy szanse absolwentw na znalezienie pracy. Przewaajca cz stwierdzia, e konieczne jest zwikszenie obowizkowych praktyk i stay, odbywajcych si nie tylko w muzeach, ale take w innych instytucjach kultury. Wedug nich, dobrym rozwizaniem byoby take wprowadzenie specjalizacji oraz dostosowanie programu nauczania do obecnych potrzeb rynku pracy. Kilka osb uznao, e ograniczenie liczby studentw etnologii rwnie byoby dobrym rozwizaniem. Wielu rozmwcw podkrelio take konieczno zwikszenia iloci godzin nauki jzykw obcych oraz pogbienia umiejtnoci zwizanych z nowymi technologiami, co znacznie uatwioby odnalezienie si w innych subdyscyplinach, cieszcych si wikszym zainteresowaniem:
Wicej praktyk w trakcie studiw. Nauka praktycznych umiejtnoci zwizanych z nowoczesnymi technologiami cyfrowymi. Takie umiejtnoci czsto okazuj si bardzo duym atutem podczas poszukiwania pracy i przydaj si w bardzo rnych sytuacjach zawodowych (37, muzealnictwo)

Prowadzc wywiady wrd etnologw pracujcych w brany muzealnej, zauwaylimy znaczne rnice pomidzy absolwentami z lat 70. czy 80. XX w., a tymi, ktrzy ukoczyli studia stosunkowo niedawno. Wyranie mona dostrzec, i dawniej atwiej byo o prac w zawodzie muzealnika. Etnolodzy nie mieli praktycznie adnych problemw ze znalezieniem etatu. Czsto promotor lub kto z pracownikw uczelni pomaga absolwentom w znalezieniu zatrudnienia. Na uczelnianej tablicy ogosze pojawiay si oferty pracy, a pracodawcy czsto sami przychodzili na uczelni lub dzwonili z zapytaniem o moliwo polecenia jakiego studenta. Zupenie inny obraz ukazuj modsi rozmwcy, ktrzy wielokrotnie podkrelali konieczno dugotrwaych, samodzielnych poszukiwa pracy. Natomiast wiedza, uzyskana podczas studiw, moe okaza si niewystarczajca, by etnolog mg pracowa jako muzealnik. Chcc zwikszy swoje szanse na znalezienie pracy w tej brany, warto dodatkowo ukoczy studia podyplomowe z zakresu zabytkoznawstwa, konserwatorstwa i oglnej problematyki muzealniczej, obejmujcej m.in. zagadnienia wystawiennictwa, zarzdzania muzeami, komputeryzacji pracy muzealnej czy prawodawstwa muzealnego. Praca w muzeum to take przygotowywanie lekcji muzealnych

GABINET OSOBLIWOCI

85

oraz warsztatw dla dzieci. Aby mc je prowadzi niezbdne jest uzupenienie swojego wyksztacenia o studia podyplomowe z zakresu pedagogiki. Tym, na co szczeglnie zwrcili uwag nasi informatorzy, to konieczno aktywnej dziaalnoci studenckiej w trakcie nauki. Mamy tu na myli nie tylko odbywanie praktyk, zdobywanie dowiadczenia podczas nich, ale take indywidualn wspprac z placwkami muzealnymi poprzez wolontariat, np. podczas Nocy Muzew, czy uczestnictwo w projektach realizowanych w ramach grantw ministerialnych lub unijnych. Taka forma aktywnoci przyszego muzealnika wydaje si obecnie jedn z najcenniejszych w trakcie podejmowania pracy.

KAROLINA BARANIAK

ETNOLOGIA DLA WIATA CZY DLA SIEBIE?

(OBSZAR ZAWODOWY: NAUKA)

Bezporednia znajomo, umoliwiajca przeprowadzenie swobodnej rozmowy, sie kontaktw, e-maile oto najczciej stosowane przez nas sposoby dotarcia do wyznaczonej grupy rozmwcw absolwentw etnologii, realizujcych si zawodowo w dziedzinie nauki. Swoim czasem i przemyleniami zwizanymi z wymogami rynku pracy stawianym wieo upieczonym antropologom kultury, pragncym dziaa w dydaktyce, podzielio si z nami 15 pracownikw naukowych (7 kobiet i 8 mczyzn). Reprezentowali oni takie placwki uczelniane, jak: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocawskiego, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Szczeciskiego, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu dzkiego, Instytut Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Socjologii Uniwersytetu Zielonogrskiego. Cho przewaajca cz dyskutantw (11 osb) ukoczya zarwno studia magisterskie, jak i doktoranckie w IEiAK Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, to udao nam si rwnie porozmawia z absolwentami katedr oraz instytutw etnologicznych Uniwersytetu Warszawskiego (1 osoba), Wrocawskiego (3 osoby) i dzkiego (1 osoba). Jak wygldaj pierwsze kroki etnologa-naukowca na drodze ku osigniciu kariery zawodowej ? Co prawda nie ma tu jednej, powszechnie obowizujcej reguy, ale rozmwcy przyznaj, e niemal od pocztku wiedzieli, czym chc si w yciu zajmowa:
Ja wiedziaam, co chc robi. Teraz, jeli ju, poszukuj w Internecie ogosze na nabr na konkursy na projekty, na donansowanie projektw. (25, nauka) Chciaam pracowa w nauce i tam pracy poszukiwaam. [poszukiwaam pracy przyp. autorki]. (33, nauka)

88

Karolina Baraniak

Cho nie kady z naszych respondentw znalaz prac zaraz po studiach, to jednak trwanie w niepewnoci co do dnia jutrzejszego zazwyczaj nie trwao dugo.
Jeden semestr od momentu obrony pracy doktorskiej. (39, nauka) W cigu roku po ukoczeniu studiw. (37, nauka) Zaraz po obronie doktoratu, ale w etnologii dwa lata od obrony. (36, nauka)

Co ciekawe, przed objciem uczelnianego stanowiska, respondenci raczej nie robili adnych praktyk z myl o zawodzie, cho mona zauway wyjtki od tej tezy:
Ja od osiemnastego roku ycia wolontariaty robi. () wolontariat w tej formie, w jakiej ja go robi, daje ogromne umiejtnoci, wanie, wiedz te, wiedz o modziey, tak. I te wszystkie kursy, ktre robiam, ktre byy wymienione wczeniej, byy zrobione dziki wolontariatowi. Ich byo wicej, tych kursw, nie? Na przykad w ten weekend byam na kursie, gdzie po tylu latach pracy, po tym wszystkim wszystkie rzeczy byy dla mnie nowe, byy wow i ekstra, i w ogle. (25, nauka)

Na og, w trakcie studiw, rozwijali si oni dla siebie, nie wybiegali zanadto w przyszo, uczestniczyli jedynie w badaniach terenowych, przeprowadzanych w ramach zaj.
Odbywaem praktyki, ale nie pod ktem poszukiwania pracy. (57, nauka) Nie, wtedy si jeszcze o tym, o praktykach zwizanych z prac, nie mylao. (40, nauka)

Znalezienie zatrudnienia i wice si z tym nowe obowizki zachciy naszych rozmwcw do podejmowania kursw doszkalajcych, m.in. z jzykw obcych czy przygotowania pedagogicznego. Czy podjty wysiek si opaci? Czy nasi dyskutanci realizuj si jako etnolodzy w obszarze nauki? Trudno jednoznacznie odpowiedzie na to pytanie, bowiem wrd rozmwcw zarysowuje si w tej kwestii wyrany podzia na dwie grupy. Pierwsz z nich stanowi absolwenci antropologii kultury, funkcjonujcy w ramach uczelnianych murw, ktrzy odczuwaj satysfakcj z nieograniczonej moliwoci samorealizacji w obranym przez siebie kierunku:
Tak. A dlaczego? Bo jako etnolog pracuj w jednostce etnologicznej i zajmuj si przekazywaniem i tworzeniem wiedzy etnologicznej. Ale te duo staram si robi dla popularyzowania wiedzy etnologicznej. Tak wic speniam si. (40, nauka) Tak. Bo jestem wykadowc etnologii, bo zabieram swoich studentw na badania terenowe. Sama zreszt te jed, na przykad do Buriacji. (33, nauka) Tak, dlatego, e w Instytucie Socjologii pracuj jako nazwijmy to specjalista od antropologii kulturowej. Zatrudniajc mnie tutaj oczekiwano ode mnie takich kwalikacji, a nie innych. Wic jest to jakby strza w dziesitk. (37, nauka).

ETNOLOGIA DLA WIATA, CZY DLA SIEBIE?

89

Druga, mniejsza, grupa postrzega siebie bardziej jako dydaktykw, szkolcych nastpne pokolenia i wykorzystujcych umiejtnoci nabyte w trakcie studiw, do radzenia sobie z subowymi sprawami:
Raczej speniam si jako dydaktyk. (39, nauka) Nie, uwaam, e nie dlatego, e w pracy, w zakresie etnologii, wykonuj tylko dydaktyk, Owszem, mogam stworzy nowy przedmiot antropologi stosowan i tutaj rzeczywicie si wyywam. (43, nauka)

Zadowoleniu z lat oddanych nauce, wydawanych publikacji czy osigania kolejnych tytuw akademickich nie sprzyja rwnie otrzymywane za to wynagrodzenie. Wikszo rozmwcw (6 osb) jest w dostatecznym stopniu zadowolona z wysokoci wpywajcej na ich konto co miesic wypaty, przy czym jedna z nich zauwaya:
Tylko rednio, bowiem bardzo wiele rzeczy wykonuje si po prostu spoecznie, charytatywnie, bez nakadu nansowego. (39, nauka)

Dwie osoby oceniy wysoko swojej pensji jako niezadowalajc, co argumentowali m.in. tak:
Nauczyciele ksztaceni przeze mnie zarabiaj 30 % wicej ni ja. (49, nauka)

Wycznie troje spord pitnaciorga przyznao, e gdyby mogli cofn czas, to zmieniliby prol swojego wyksztacenia. Oto, jak uzasadniali swoje wybory:
Teraz wybrabym inny kierunek, ze wzgldu na zmian zainteresowa, do ktrych obecnie pasowayby inne kierunki. (50 lat, nauka) To jest trudne pytanie. Z jednej strony jestem zadowolona, e si realizuj w zawodzie. Prawda jest te taka, e pracuj tutaj tylko dlatego, e skoczyam takie studia. Ale z drugiej strony patrzc obiektywnie na rynek pracy i biorc pod uwag to, e teraz wiem wicej (z perspektywy czasu inaczej to oceniam) to raczej bym nie wybraa tego kierunku z maym, ale bardzo maym ale bardzo bym chciaa t wiedz, ktr na studiach zdobyam i tak posiada. (37, nauka)

Pozostali rozmwcy zgodnie, podkrelaj, e nie auj wyboru etnologii jako yciowej drogi:
Wybraabym jeszcze raz. To byo moje marzenie. Ju w szkole chciaam zajmowa si etnologi, dlatego jestem zadowolona i szczliwa, e mog pracowa w tym zawodzie. (33, nauka) No c, no nie zaskocz Pana i powiem, e oceniam swj wybr pozytywnie. Cigle mi sprawia rado i satysfakcj to, co robi. I perspektywa czasu tego nie zmienia. (40, nauka)

Studia z zakresu antropologii kulturowej wzbogaciy naszych respondentw nie tylko o wiedz teoretyczn, ale i o praktyk. Zmieniy ich dotychczasowy

90

Karolina Baraniak

wiatopogld, otworzyy na drugiego czowieka, szeroko rozumian Inno, uwolniy od konwenansw obowizujcych w kulturze Zachodu.
Po pierwsze: umiejtno krytycznego mylenia. Po drugie: otwarto wiatopogldow. Po trzecie: oglny spryt w kontaktach z ludmi, umiejtno rozmawiania niemal ze wszystkimi. (40, nauka) Wiedza merytoryczna (bez tego ani rusz), otwarto (otwarty umys), umiejtno czenia ze sob faktw z rozmaitych obszarw i kluczowa rzecz relatywizm to jest szczeglnie istotne. (37, nauka)

Ten powszechny entuzjazm nie oznacza jednak braku koniecznoci wprowadzenia zmian. Jak przyznaj sami zainteresowani, w studiach etnologicznych naley przeprowadzi reformy, odnoszce si zarwno do celu nauki, zmiany wagi przykadanej do poszczeglnych przedmiotw, jak i wzbogacania wiedzy o jzyki obce i zagadnienia z innych dyscyplin. Oto niektre z propozycji:
Powinnimy si jeszcze bardziej nastawia na internacjonalizacj tych studiw, bo po pierwsze daje to umiejtnoci jzykowe, to oczywiste, a po drugie konfrontuje te z innymi sposobami uprawiania nauki, z innymi sposobami patrzenia na wiat. (40, nauka) Reformy wymaga oglny cel studiw, trzeba by ograniczy wiedz podrcznikow o najoglniej pojtej kulturze, na rzecz informacji praktycznych, dotyczcych obecnoci etnologa w przestrzeni publicznej. Wicej zaj o charakterze praktycznym w celu wykreowania etnologa jako eksperta na przykad w sferze polityki edukacji, polityki wielokulturowoci, zarzdzania, bada rynku, animacji kultury etc. (32, nauka)

Niezalenie od ukoczonej Alma Mater, nasi rozmwcy swoimi przykadami powiadczaj, e sama obrona pracy dyplomowej i wice si z ni uzyskanie odpowiedniego stopnia naukowego nie wystarcz, aby by dobrym dydaktykiem i badaczem. Niezbdne wydaj si tu lata praktyki, cige samodoskonalenie si, mnstwo dodatkowych, ukoczonych kursw, ale przede wszystkim pasja i umiejtno dzielenia si ni z innymi, oraz czerpanie radoci i satysfakcji z kadego spdzonego w uczelnianych murach dnia.

KAROLINA JUR, DOROTA SZCZEPANIAK

NAPRAWIAMY WIAT!
(OBSZAR ZAWODOWY: ORGANIZACJE POZARZDOWE)

Do absolwentw etnologii, pracujcych obecnie w organizacjach pozarzdowych, udao nam si dotrze dziki sieci znajomych oraz kontaktom nawizanym z podmiotami trzeciego sektora drog mailow. Przeprowadziymy dwanacie wywiadw (10 z kobietami i 2 z mczyznami). Niektre odbyy si podczas bezporedniego spotkania, lecz w wikszoci przypadkw, uzasadnionych wzgldami logistycznymi, rozmowy toczyy si przy uyciu telefonu lub komunikatorw internetowych. Nasi rozmwcy pracuj w takich organizacjach, jak: Orodek Dziaa Ekologicznych rda, Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Stowarzyszenie InnerArt, Stowarzyszenie Transformator Kultury, Stowarzyszenie Antropologw Kultury Etnosfera, Stowarzyszenie Pracownia Etnograczna im. Witolda Dynowskiego, ZHP Chorgiew Wielkopolska huec Pozna Nowe Miasto, Polska Akcja Humanitarna, Fundacja Wspierania Twrczoci, Kultury i Sztuki ARS, Instytut im. Oskara Kolberga w Poznaniu, Barking & Dagenham Council for Voluntary Service. Trzon rozmwcw stanowili absolwenci Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, cho nie brakowao rwnie byych studentw Uniwersytetu dzkiego, Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu. Przewaajca cz respondentw zakoczya swoj edukacj z tytuem magistra, zdobytym w cigu ostatnich dziesiciu lat. Nieliczni postanowili kontynuowa nauk i posiadaj stopie doktora. Niektrzy przyznali, e studiowali take na drugim kierunku o prolu humanistycznym (wschodoznawstwo, kulturoznawstwo, politologia). Du popularnoci cieszyy si

92

Karolina Jur, Dorota Szczepaniak

rwnie rnego rodzaju warsztaty i kursy, m.in. kurs kierownikw placwek wypoczynkowych, kurs pierwszej pomocy, kurs liderw NGO, kurs trenerski PAH (Polskiej Akcji Humanitarnej), kurs z podstaw z ksigowoci, zarzdzania pienidzmi, szkolenia z motywowania zespou i pisania projektw, szkoa jzykowa (angielski, serbski) oraz szkoa trenerw NGO. Wedug powszechnej opinii, po studiach etnologicznych ciko jest znale zatrudnienie. Obecnie niemal kady student tego kierunku niejednokrotnie musi odpowiada na pytanie: A co po tej etnologii bdziesz robi?. Nasi rozmwcy udowadniaj jednak, e moliwoci jest sporo, a panujce przekonanie o nieprzydatnoci studiw etnologicznych to mit. W kontekcie poszukiwania pracy mona ich podzieli na trzy grupy. Pierwsza z nich nie miaa kopotw ze znalezieniem zatrudnienia po studiach, poniewa propozycj pracy dostaa jeszcze w trakcie nauki. Byo to wynikiem angaowania si w rne typy dziaalnoci spoecznej. Wytrwao, sumienne wywizywanie si z powierzonych zada oraz ch i zapa do pracy zaowocoway otrzymaniem staej posady i wynagrodzenia. Innymi sowy, wolontariat peni funkcj nieformalnego okresu prbnego.
W Barce udzielaam si jako wolontariuszka od drugiego roku studiw. Gdy byam na czwartym zostaam zatrudniona. (25, NGO)

Druga grupa osb to absolwenci etnologii, do ktrych pracodawcy zgosili si sami:

Zaraz po ukoczeniu studiw zostaam zaproszona przez jedn z polskich fundacji do wsppracy. W konwencjonalnym sensie, miaam szczcie nie szuka pracy. (31, NGO) Dostaam prac od razu po obronie pracy magisterskiej od mojego promotora, profesora Burszty. (50, NGO)

Trzeci grup wrd naszych interlokutorw stanowi ci, ktrzy nie majc tyle szczcia, musieli boryka si z uciliwym szukaniem pracy. Po studiach rozsyali swoje zawodowe yciorysy wszdzie: do domw kultury, orodkw kulturalnych, muzew, organizacji pozarzdowych, instytucji zajmujcych si animacj kultury lub edukacj nieformaln, a nawet do supermarketw, rm zwizanych z usugami turystycznymi, mediami czy reklam. Napotykali na rozmaite trudnoci, takie jak brak odpowiedzi na maile, brak ofert dla etnologw, brak dowiadczenia czy siy przebicia. W kocowym rozrachunku udao im si jednak pokona wszystkie bariery i w okresie od kilku do kilkunastu miesicy od ukoczenia studiw, znale co dla siebie:
Szukaam pracy przez internet. Najpierw wyszukiwaam organizacj, w ktrej chciaabym pracowa, potem kontaktowaam si z nimi telefonicznie. Poskutkowao. (28, NGO)

NAPRAWIAMY WIAT!

93

Wiedziaam, e chc pracowa w kulturze, moe troch z pisaniem. Wysyaam sporo CV i stano na tym, e traam do bardzo duej organizacji pozarzdowej, zajmujcej si kultur i histori (30, NGO)

Znalezienie pracy to poowa sukcesu. Jego dopenieniem jest czerpanie satysfakcji z osiganych wynikw i poczucie wasnej realizacji. Wedug kilku rozmwcw, praca w organizacji pozarzdowej rwnie moe spenia etnologiczne aspiracje:
Czuj, e to, co robi jest pokazywaniem wiatu, czym jest antropologiczna waciwo. Etnolog jest ni przesiknity, specycznie postrzega wiat. Nie jest po prostu badaczem (30, NGO) Tak, speniam si, gdy jako czonkini zespou Dziau Edukacji, w ktrym znajduj si politolodzy, pedagodzy, socjologowie, fotogracy etc, mog doda do naszego rozumienia edukacji globalnej optyk etnologiczn, ktra zawsze bdzie zwraca uwag na kwestie kulturowe (32, NGO)

Nie wszyscy jednak podzielaj ten optymizm i na temat bycia etnologiem w organizacji pozarzdowej wypowiadaj si bardziej krytycznie:
Tak speniam si, chocia wiedza stricte etnologiczna jest wykorzystywana tylko czciowo. (29, NGO) Jest to praca w zawodzie, ale jednak z pogranicza etnologii. Bardziej zbliona jest do folklorystyki, do nurtu lologii, nie etnograi. ()Wic czy speniam si jako etnolog? Chyba wol pracowa tak jak pracuj. Folklorystyka to jest to, co lubi (31, NGO)

Warto jednak zaznaczy, e mao kto podway przydatno wiedzy etnologicznej. To, co w niej najcenniejsze, to nie wiedza merytoryczna, ale:
Mylenie krytyczne. (25, NGO) Mylenie i wiatopogld oraz pewna otwarto na wiat i na innych ludzi. (30, NGO)

Wszystkie te cechy s przydatne w pracy na rnych stanowiskach, poczwszy od koordynatora projektu, poprzez asystentk koordynatora projektu, przewodniczcego zespou nadzorczego jednostki, czonka zwyczajnego, redaktora, a skoczywszy na funkcji dyrektora. Wiedza etnologiczna przydaje si w szczeglnoci przy pisaniu i realizowaniu projektw oraz opracowywaniu programw szkole. Rozmwcy przyznaj, e praca w organizacjach pozarzdowych nie jest prac wysokodochodow, a wysoko pensji nie znajduje czsto odzwierciedlenia w iloci powiconego czasu i zaangaowania. Dlatego wielu podejmuje si te dodatkowych krtkich zlece:
Pracowaam na umow zlecenie, za mae pienidze, ale due dowiadczenie, w Orodku Bada nad Migracjami. Braam udzia w trzech etapach. () Robiam to na umow zlecenie. (25, NGO) Czasem wykonuj dodatkowe prace dla stowarzyszenia na umowy zlecenia. (31, NGO)

94

Karolina Jur, Dorota Szczepaniak

Praca w organizacji pozarzdowej niesie ze sob sporo powice, ale przynosi niemao korzyci. I chocia nie zawsze obowizki zawodowe wynikaj z wyksztacenia etnologicznego, to jednak interlokutorzy zgodnie przyznaj, e z pracy s raczej zadowoleni. Na pytanie o umiejtnoci nabyte w trakcie studiw i ich przydatno w obecnym miejscu pracy, rozmwcy udzielali rnych odpowiedzi. Wymieniali m.in. zdolnoci interpersonalne, ogln wiedz o zrnicowaniu regionalnym Polski i krajw ssiednich, umiejtno korzystania ze rde pisanych, a take znajomo nurtw lozocznych oraz rnych mechanizmw kulturowych i spoecznych. Szczegln warto rozmwcy przypisywali specycznemu patrzeniu na wiat i innych ludzi, cechujcemu si szeroko pojt otwartoci i relatywizmem:
Naszym zasobem jest sposb postrzegania wiata przez pryzmat rnych koncepcji antropologicznych. Umiejtno kontaktu z innym czowiekiem, z innej rzeczywistoci kulturowej. (30, NGO) Otwarty umys. Postawa bardzo relatywistyczna. Zdolno dopuszczania do siebie rnych gosw, rwnie ludzi o skrajnych pogldach. (27, NGO) Specyczne spojrzenie, otwarto na rne tematy, umiejtno dostrzegania rnych zjawisk kulturowych. (28, NGO)

W wypowiedziach pojawia si sprzeczno, zwizana z zagadnieniem przygotowania metodologicznego. Podczas gdy niektrzy wskazywali na umiejtno przeprowadzania wywiadw i obserwacji jako zasb, inni zaznaczali, e tego nie potra. Ta rnica, wedug samych rozmwcw, wynika z odmiennych proli nauczania, panujcych na poszczeglnych uniwersytetach:
Brakuje mi troch umiejtnoci badawczych narzdzi do bada etc., gdy niestety, u nas na studiach, nie przywizywano do tego wagi. (31, NGO)

Poszczeglni rozmwcy zwracali uwag na fakt, i potrzebne w obecnej pracy umiejtnoci zawdziczaj aktywnoci podejmowanej w trakcie studiw:
Duo nauczya mnie dziaalno w kole naukowym, organizacja wydarze lmowych mogam sprawdzi si w roli koordynatorki. (31, NGO)

Tylko dwie osoby, zatrudnione w organizacjach pozarzdowych, odniosy si sceptycznie do perspektywy ponownego wyboru etnologii jako kierunku studiw. Swoje stanowisko uargumentoway rozczarowaniem w zwizku z pniejszymi moliwociami znalezienia pracy:
Jako kierunek uniwersytecki etnologia daje bardzo mao (cho to moe by kwestia konkretnego uniwersytetu), nie przygotowuje w zasadzie do adnej formy kariery i nie daje tzw. transferable skills, ktre na przykad daje prawo, rachunkowo czy inne

NAPRAWIAMY WIAT!

95

kierunki. One ucz ludzi pewnych umiejtnoci, ktre mog by atwo przeniesione na inne pola dziaalnoci ludzkiej. (31, NGO) Teraz wybrabym raczej kierunek techniczny. (67, NGO)

Wikszo jednak, z perspektywy czasu i dowiadcze, ocenia etnologi bardzo dobrze i ponownie wybraaby j jako kierunek studiw:
Jeli kto daby mi szans powtrnego wyboru kierunku studiw, to wybrabym tak samo. A dlaczego? Daje to jakie poczucie wyszej wiadomoci, bycia jednookim w krlestwie lepcw. (34, NGO) Od zawsze wiedziaam, e bd etnografk, wic nie mogam robi nic innego. Jak miaam 10 lat postanowiam, e bd pracowa w skansenie. Poza tym, urodziam si w dniu, w ktrym urodzi si Clifford Geertz. (30, NGO)

Interlokutorzy podkrelali rozmaite atuty studiw etnologicznych, w tym uwraliwienie na drugiego czowieka i przyjcie szerszej perspektywy postrzegania otoczenia. To natomiast znalazo odzwierciedlenie w odpowiedziach na pytanie o umiejtnoci przydatne w pracy w NGO. Ponadto, akcentowali znaczenie interesujcych przedmiotw oraz pync z ich studiowania przyjemno. Nasi rozmwcy zgodnie postulowali konieczno wprowadzenia zmian tak, aby etnologia jako kierunek studiw dawaa wiksze szanse na znalezienie zatrudnienia:
Potrzebne s zmiany, ktre po studiach etnologicznych pozwol uczy w szkole WOK-u i WOS-u. (25, NGO) Wicej wiedzy praktycznej z wszystkich prawie czynnoci: biurowej, bibliotecznej, edytorskiej, muzealnej itp. (67, NGO) Myl, e potrzeba wicej zaj rozwijajcych umiejtnoci takie, jak zarzdzanie, koordynacja, prowadzenie bada, etc. Na pewno pomogyby te specjalizacje badawcza, animacji kultury, muzealna czy inne. (31, NGO)

Nieodzowne wydawao si take respondentom uwiadomienie sobie atutw i pozycji etnologa na rynku pracy:
Oprcz tego potrzebne s zajcia, ktre pomog podsumowa wiedz i umiejtnoci zdobyte na studiach, ktre poka, e etnolog moe znale prac, tylko musi umie si zareklamowa. (25, NGO) Moe przydayby si jakie zajcia z aktywnego poszukiwania pracy i umiejtnoci wykorzystania zdobytej na studiach wiedzy w innych dziedzinach. (30, NGO) Mwienie studentom e to, czego si ucz jest wartociowe tego brakuje. (30, NGO)

Niemniej, studia etnologiczne oferuj stosunkowo szeroki zakres zaj i pomagaj w nabyciu umiejtnoci, ktre s dobr podstaw do pracy w organizacjach pozarzdowych. Aby bya ona bardziej osigalna dla absolwentw, warto wprowadzi do programu nauczania wicej przedmiotw ukierunkowanych na

96

Karolina Jur, Dorota Szczepaniak

spoecznoci lokalne i rozwijajcych umiejtnoci zarzdzania, organizowania, koordynacji oraz prowadzenia bada. Jak wynika z wypowiedzi rozmwcw zatrudnionych w NGO, aby dosta prac w trzecim sektorze warto jeszcze podczas studiw aktywnie udziela si na polu spoecznym. Tak zdobyte dowiadczenie stanowi ogromny kapita na przyszo, bowiem bardzo czsto odbyty wolontariat stanowi podstaw do pniejszego zatrudnienia w ramach tej samej organizacji. Nie bez znaczenia s tu take znajomoci, cho naley si spodziewa, e zatrudnianie osb z polecenia bd rozpoczynanie dziaalnoci wsplnie ze znanymi sobie ludmi, to zjawisko spotykane w wielu branach, nie tylko w NGO. Za najwiksz wad etnologii, jako kierunku studiw, uznali brak rwnowagi pomidzy zajciami teoretycznymi i praktycznymi. Studenci maj niewiele okazji do wykorzystania nabytej wiedzy, koczc edukacj ze wietnym przygotowaniem merytorycznym z jednej strony i brakiem dowiadczenia praktycznego z drugiej. Ten problem dotyka obecnie wikszo kierunkw, szczeglnie tych o prolu humanistycznym, co automatycznie obnia szanse kandydata na zdobycie upragnionej posady. Obszary dziaalnoci NGO s na tyle zrnicowane, e wyuczona teoria nie wszdzie przydaje si w jednakowym stopniu. Natomiast w kadej organizacji pozarzdowej niezbdna jest znajomo elementw ekonomii (z naciskiem na zarzdzanie i rachunkowo) oraz umiejtno waciwego konstruowania wnioskw. Wprowadzenie tego typu zaj do programu nauczania etnologii z pewnoci podniosoby atrakcyjno i konkurencyjno jej absolwentw na rynku pracy. Warto te zauway, e, pomimo pewnych sabych stron, etnologia oferuje swoim studentom atut w postaci zestawu unikalnych umiejtnoci, wrd ktrych za najwaniejsz, z perspektywy rozmwcw zatrudnionych w NGO, postrzega si szeroko pojt otwarto, zarwno na ludzi, jak i otoczenie, w poczeniu ze znajomoci warsztatu badawczego. Sprawia to, e obecno etnologa w zespole pracownikw wprowadza szczeglny rodzaj perspektywy, pomagajcy zaprojektowa najbardziej adekwatne w danej sytuacji dziaania. Ponadto, niemal wszyscy rozmwcy zadeklarowali, e podjliby studia o tym prolu ponownie. Wikszo z nich jasno zaznaczya, e etnologia to ciekawy kierunek dla najwikszych pasjonatw tego, co okrelamy jako inno czy odmienno. Podobne cechy posiada praca w organizacjach pozarzdowych, gdzie kady kolejny dzie wyglda inaczej od poprzedniego i przynosi nowe wyzwania, a najwaniejszym celem jest zawsze dziaalno na rzecz innych. Z tego punktu widzenia, wybr etnologii jako kierunku studiw wydaje si by naturaln drog wiodc nie tylko do zdobycia wyszego wyksztacenia, ale te czerpania satysfakcji z realizowania si zarwno w trakcie edukacji, jak i w yciu zawodowym.

PAULINA BUSZKO, BARBARA JARYSZ ALICJA MICHALAK, ANNA PRZYTOMSKA

ANI SWJ, ANI OBCY

(OBSZAR ZAWODOWY: TURYSTYKA)

Znalezienie absolwentw etnologii, realizujcych si w brany turystycznej, zajo nam sporo czasu. Pytaymy o nich w poznaskich biurach podry, szukaymy za porednictwem internetu i wykorzystywaymy prywatne znajomoci. W sumie przeprowadziymy dziesi wywiadw (7 kobiet i 3 mczyzn). Wikszo rozmw odbya si na drodze bezporedniego kontaktu, natomiast reszta poprzez komunikatory internetowe i poczt elektroniczn. Cho przewaajca cz rozmwcw uzyskaa tytu magistra na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, to udao nam si rwnie zasign opinii absolwentw Uniwersytetu dzkiego, Uniwersytetu Jagielloskiego w Krakowie czy Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu. Wszyscy oni naleeli do modego pokolenia, najstarsza osoba urodzia si w 1970 r., najmodsza w 1988 r. Wikszo naszych rozmwcw nie poprzestaa na samym dyplomie. Wielu z skorzystao (bd korzysta aktualnie) z kursw m.in. na przewodnikw (miejskich, muzealnych), pilotw wycieczek, szkole jzykowych, pierwszej pomocy, czy pedagogicznych. Nasi rozmwcy pracuj w takich miejscach jak biura podry: Wytwrnia Wypraw, Logos Travel, Ruta Tour Supertour Lufthansa City Center; instytucje kultury: Modzieowy Dom Kultury nr 1 w Poznaniu, Muzeum Etnograczne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Hostel Przystanek Toru; serwisy turystyczne: grupa iTUR sp.z.o.o., serwis Otowakacje.

98

Paulina Buszko, Barbara Jarysz, Alicja Michalak, Anna Przytomska

Zajmuj tam stanowiska m.in.: pilota wycieczek, przewodnika wycieczek, instruktora turystyki, kasjera lotniczego, recepcjonistki, eksperta ds. rozwoju serwisu Otowakacje oraz account managera. Wprowadzeniem dla podjtych rozwaa byo uzyskanie od rozmwcw informacji na temat sposobw poszukiwania pracy po zakoczeniu studiw etnologicznych. Informatorzy wykazywali si tu du kreatywnoci i elastycznoci poczwszy od rozeznania si w sprawie wolnych etatw wrd znajomych i rodziny, przegldania ogosze w gazetach i portali internetowych z ofertami pracy, po roznoszenie swoich CV w galeriach handlowych i wszdzie tam, gdzie poszukiwano pracownika, bez wzgldu na bran. Niektrzy podkrelali fakt, e znaleli zatrudnienie w tym samym miejscu, gdzie pocztkowo odbywali sta, natomiast dla innych istotn kwesti byo podjcie pracy ju podczas studiw, tak wic nie musieli na ni dugo czeka:
Skoczyam studia i od razu poszam do pracy. Praca mnie znalaza sama. Nie byo takiego momentu, e koczysz co i wpadasz w nico. (28, turystyka)

Nasi rozmwcy poszukiwali zatrudnienia w takich branach, jak: turystyka, hotelarstwo, muzealnictwo, edukacja i szkolnictwo, ale take handel, telekomunikacja czy praca biurowa.
Zaczo si od bycia przewodnikiem, potem doszo narciarstwo. Kiedy wyszam za m, weszam w spk z teciow i mamy rm fotograczn. Poza tym duo publikuj. Na stae pisz do Gazety Grskiej. (29, turystyka)

Kilkoro rozmwcw nie miao adnych problemw w poszukiwaniu pracy, jednak u niektrych pojawiy si pewne trudnoci i przeszkody, m.in. brak dowiadczenia w danej brany i potrzebnych na rynku pracy kwalikacji zawodowych, np. znajomoci zaawansowanych programw komputerowych.
Nie mogam znale pracy, poniewa nadal mam za mae dowiadczenie (pomimo, e mam pokane CV to do najprostszych czynnoci czasami chc mie min 2 lata), no i nie umiem drugiego jzyka obcego. Niestety realia rynku pracy w Polsce s delikatnie mwic: beznadziejne. (24, turystyka)

Osoby nieco starsze, w tym respondentka z rocznika lat 70., czasy poszukiwania pracy po studiach okrela jako cikie i podkrela fakt, e pracy po prostu nie byo:
Najwiksz trudnoci byo to, e nie byo pracy. Byo bardzo ciko znale odpowiedni prac to znaczy tak, z jakiej mona byo wyy. Byy oczywicie te takie stanowiska, na ktrych po prostu nie opacao si pracowa (42, turystyka)

Wikszo absolwentw, z ktrymi rozmawiaymy, wskazuje na przydatno studiw etnologicznych w brany turystycznej. Wiedza i umiejtnoci uzyskane w trakcie nauki w zakresie etnologii daj, ich zdaniem, due wsparcie mery-

ANI SWJ, ANI OBCY

99

toryczne i s pomocne w podjciu pracy jako przewodnik turystyczny, pilot wycieczek, czy instruktor turystyki. Studia etnologiczne umoliwiaj zdobycie wiedzy na temat szeroko rozumianej kultury w ujciu regionalnym i globalnym, w kontekcie historii i wspczesnych przemian spoeczno-kulturowych. Wane s take koncepcje teoretyczne oraz lozoa antropologiczna, obejmujca m.in. relatywizm kulturowy czy kwesti upodmiotowienia tubylca. Takie przygotowanie pozwala na wiee spojrzenie i wykorzystanie tych umiejtnoci w brany. Ponadto, zmienia punkt widzenia otaczajcej rzeczywistoci.
Do hostelu przyjedaj ludzie zarwno z Polski, jak i Europy. Dziki kierunkowi studiw jestem bardziej otwarta. Zdecydowanie lepiej nawizuj kontakty z gomi. Studia nauczyy mnie rozumienia odmiennych kultur, co take jest istotne w mojej pracy. (25, turystyka)

Rozmwcy przyznaj, e dziki wybranym studiom nauczyli si wikszej otwartoci i tolerancji. Te cechy umoliwiaj atwiejsze nawizywanie kontaktw z ludmi, a take zrozumienie odmiennych kultur i obyczajw.
Po etnologii wiem, jak z rozmawia z ludmi i jak z nimi by. Ten kierunek na pewno da mi pewn wiedz o wiecie. Etnologia, myl, uczy bardzo duej otwartoci. (28, turystyka).

Etnologia zapewnia nieszablonowe podejcie do wielu aspektw, zwizanych z wszechobecn wielokulturowoci, korzystajc z wyksztaconej podczas studiw umiejtnoci krytycznego mylenia. Znajomo pewnych elementw kulturowych danego obszaru moe by wykorzystywana w kwestii marketingowej, przykadem jest zachcenie turystw do zwiedzania caego regionu na podstawie znajdujcych si w nim charakterystycznych zabytkw.
Na pewno praca z ludmi i analiza kultury lokalnej. atwiej mi o tej kulturze, o tym wszystkim mwi. Staram si przekazywa rne ciekawostki, sprawi by wspomnienia z wycieczki nie ograniczay si tylko do zdj zabytkw. (24, turystyka).

Na pytanie Jak z perspektywy czasu ocenia Pan(i) wybr etnologii jako kierunku studiw i dlaczego? absolwenci odpowiadali jednomylnie. Wszyscy wybraliby ten kierunek ponownie, cho akcentowali rne pobudki wiedza zdobywana na studiach, oryginalne dowiadczenia i wietna zabawa czy rozwj osobisty.
Wybr bardzo dobry, najlepsze 5 lat w moim yciu. Moim zdaniem ten kierunek daje duo, mimo, e jest nieyciowy. Uczy innego spojrzenia na wiat, na ycie, na innych ludzi. (30, turystyka). Nie auj tej decyzji. Lepiej poznaem kultur swojego regionu oraz inne kultury. Nauczyem si nie wartociowa innych kultur z punktu widzenia swojej wasnej. Cz umiejtnoci i wiedzy teoretycznej, tak jak mwiem, przydaje mi si podczas

100

Paulina Buszko, Barbara Jarysz, Alicja Michalak, Anna Przytomska

oprowadzania wycieczek. Wreszcie, pod ktem towarzyskim, poznaem mnstwo sympatycznych i otwartych ludzi. Na etnologii znamy si praktycznie wszyscy, ze wszystkich lat. Z prawie kadym da si ciekawie porozmawia cz z tych znajomoci na pewno przetrwa dugie lata. (25, turystyka). Z punktu widzenia kariery zawodowej wybr najgorszy z moliwych. Etnolog ma bardzo mao przydatne na rynku pracy kwalikacje. Z punktu widzenia rozwoju osobistego trudno o lepsze studia. Cakowicie zmieniaj perspektyw patrzenia na wiat. (37, turystyka).

Rozmwcy, zapytani o to czy speniaj si w swojej obecnej pracy jako etnolodzy, prezentowali odmienne pogldy. Poowa z nich zaprzeczya, jako powd podajc bycie zatrudnionym na stanowisku, ktre nie wymaga od nich wsppracy z ludmi:
Nie speniam si, niestety, jako etnolog w pracy. Rozmawiam z klientami jedynie 10 minut, tylko w sprawach biznesowych. To nie jest aden wywiad, czy inwentaryzacja. Otwarta byam zawsze na ludzi, wic etnologia akurat niczego mnie tutaj nie nauczya. (24, turystyka)

Druga poowa stwierdzia, e spenia si cakowicie bd w pewnym tylko stopniu, gdy praca na ich stanowiskach wymaga kontaktw z innymi:
Tak ucz innych. (29, turystyka) Czciowo, poniewa mam moliwo obcowania z ludmi z rnych krajw i czci Polski. A kontakt z drugim czowiekiem zawsze by dla mnie wany. (24, turystyka)

A rozmwcw przyznao, e w swojej pracy, w duym stopniu wykorzystuje nabyt podczas studiw etnologicznych wiedz, a zaledwie stwierdzia, e nie korzysta z niej w ogle. Od 6 rozmwcw usyszaymy, e ich praca w obecnym zawodzie wymagaa dodatkowych kursw i szkole. Odbyway si one gwnie z ich wasnej inicjatywy. W 3 przypadkach nasi rozmwcy sami musieli snansowa te szkolenia, dwm osobom zapacili za nie pracodawcy, a jedna z osb otrzymaa stypendium, ktre pokryo koszty kursw, w ktrych wzia udzia. Respondenci zauwayli te kilka powanych luk w prolu ksztacenia etnologa. Ich zdaniem uniwersytet powinien m.in. zapewnia lub oferowa zniki dla studentw na rozmaite kursy:
Wedug mnie Instytut powinien zapewnia licencj pilota i przewodnika. () Rwnie rnego rodzaju uprawnienia pedagogiczne byyby przydatne podczas studiw etnologicznych (42, turystyka) Myl, e mona by szkoli ludzi, ktrzy mogliby by w szkoach specjalistami od edukacji regionalnej. (26, turystyka)

Kilkoro rozmwcw stwierdzio, e sam kierunek powinien oferowa edukacj na konkretnych specjalnociach:

ANI SWJ, ANI OBCY

101

Rozumiem, e na pocztku oglne rzeczy, ale od 3 roku powinna by moliwo wyboru, eby by w czym specjalist. To jest niedobre, eby by od wszystkiego i od niczego. Co z tego, e napiszesz licencjat lub magisterk z danej dziedziny, nikt ci w pracy nie zapyta, z czego pisaa prac (24, turystyka)

Chcc odnie sukces w turystyce, warto rwnie zwrci uwag na takie kursy lub praktyki jak: stae w biurach podry s to zazwyczaj bezpatne stae bd praktyki skierowane do studentw ostatnich lat. Takie dowiadczenie pozwoli zdoby ogln orientacj w brany, bdzie rwnie uatwieniem w poszukiwaniu pracy po zakoczeniu studiw. kursy jzykowe, certykaty jzykowe znajomo jzykw obcych potwierdzona certykatami jest niezbdna w pracy np. zagranicznego pilota wycieczek, dlatego te warto zacz doksztaca si ju na studiach. kurs przewodnika / kurs pilota wycieczek kursy doszkalajce dostpne s w caej Polsce, organizowane s przez uczelnie, biura podry i prywatne rmy szkoleniowe. Zazwyczaj kursy te, cznie z egzaminami, trwaj kilka miesicy, wic warto je zacz pod koniec studiw. Pomimo pewnych wad, ktre wymieniali nasi rozmwcy, wszyscy zgodnie przyznali, e gdyby mieli jeszcze raz decydowa o kierunku studiw, to ponownie wybraliby etnologi. Argumentowali to m.in. tym, i wiedza zdobyta podczas studiw przydaje si im w pracy w brany turystycznej. Wskazywali jednoczenie, e taka wanie bya ich motywacja do podjcia pracy w tej brany poszukiwali zawodu, w ktrym mogliby, choby i w niewielkim stopniu, wykorzysta wiedz etnologiczn.

KAROLINA BARANIAK

TERRA INCOGNITA
(OBSZAR ZAWODOWY: DYPLOMACJA)

Dyplomacja to og zasad oraz sposobw utrzymywania stosunkw midzy pastwami i prowadzenia negocjacji w kontaktach dwu- i wielostronnych, w celu realizacji polityki zagranicznej pastwa (Sutor, Warszawa 2010, s. 20). Utrzymywanie stosunkw midzy pastwami to, przede wszystkim, podtrzymywanie relacji midzy ludmi i rnymi kulturami, budujcymi poszczeglne kraje. To rwnie penienie funkcji cznika i tumacza w gronie danych spoecznoci, przekadajce si na podejmowanie decyzji politycznych i ekonomicznych na najwyszym szczeblu. Zadanie to wydaje si by wymarzonym dla etnologw i antropologw kultury. Potwierdzaj to przykady osb dziaajcych zawodowo w tym rodowisku, do ktrych prbowalimy dotrze. Niestety, wikszo z nich, z racji penienia funkcji dyplomatycznych w rnych zaktkach wiata i wicym si z tym brakiem czasu, nie moga podzieli si z nami swoimi dowiadczeniami. Jedynie profesor Marek Gawcki, absolwent etnologii, pracownik naukowy Instytutu Wschodniego UAM, Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Kazachstanie i Kirgistanie w latach 1994-2000, powici nam chwil uwagi, a rozmow z nim zamieszczamy poniej, jako aneks do publikacji. Studentka: Czy podczas studiw odbywa Pan praktyki/stae/wolontariaty z myl o pniejszym poszukiwaniu pracy? Profesor Gawcki: Nie, tylko praktyki obowizujce wwczas. Jak wygldao poszukiwanie przez Pana pracy po zakoczeniu studiw? Muzealnictwo pamitam, na pitym roku to bya taka gorczka. I pamitam, e znalazem ogoszenie, e Muzeum Regionalne w Szczecinku poszukuje kierownika. A ja chyba si dowiedziaem, bo moj poprzedniczk bya pani Dobrochna Jankowska, ktra przechodzia do Wydziau Archeologii, no i miejsce si zwolnio i ja od tamtego roku byem tam. Nie pamitam czy do-

104

Karolina Baraniak

wiedziaem si bezporednio od koleanki Jankowskiej, czy te z ogoszenia. Dyplomacja: Zaproponowano mi rozmow, poniewa na rynku pracy funkcjonowaem jako pewnego rodzaju specjalista od rodka, od Azji rodkowej. Na takiej zasadzie kto mi zaproponowa rozmow, ja na ni pojechaem do Warszawy i w ten sposb. Jak wyglda Paski dzie pracy? Obecnie opiera si na prowadzeniu zaj na uczelni i pracy naukowej. Jako dyplomata musiaem rozmawia z wieloma osobami, zaatwia wiele formalnoci, jedzi. Prowadziem badania terenowe. Potem te znajomoci z bada zaczy mi ciy, poniewa ludzie zaczli mnie postrzega jako osob, ktra moe co zaatwi. Nawet musiaem przesta chodzi na msz do polskiego kocioa, bo wiadomo byo, e pan Marek pomoe, albo zaatwi i ludzie cay czas o co mnie prosili. Musiaem utrzymywa dystans, eby np. udzieli odpowiedzi negatywnej, nawet osobom, ktre znaem. Czy wykonujc obecn prac uwaa Pan, e si spenia jako etnolog? Dlaczego? Midzy innymi jako etnolog, bo musiaem kierowa muzeum i etnologia te bya wana. Po dwch latach rozpoczem prac w Katedrze Etnologii i pracowaem do roku 1994, czyli 25 lat, jako nauczyciel akademicki, etnolog, no wic oczywicie. Jakie umiejtnoci, nabyte w trakcie studiw, uwaa Pan za najbardziej przydatne w swoim miejscu pracy? Chyba jednak umiejtno poruszania si po rdach i po literaturze. Umiejtno rozmowy z ludmi. To chyba najwaniejsze. Jak z perspektywy czasu ocenia Pan wybr etnologii jako kierunku studiw i dlaczego? Czy poszedby Pan jeszcze raz na etnologi? Prawdopodobnie tak. Ale prawdopodobnie by mnie nie przyjli. Trafny wybr. Co wedug Pana powinno zosta zmienione w prolu ksztacenia etnologa, by ten mia atwiejszy start na rynku pracy? Mao jestem w kursie, bo tylko z drugiej rki, przez on si dowiaduj, ale wydaje mi si, e to chyba wicej zaj terenowych. Brakuje corocznych praktyk terenowych. Kiedy byy coroczne terenowe i w tym jedna miesiczna muzealna. W antropologii stosowanej, praktycznej ju si praktykuje umiejtno sprzedania si jako etnologa w rnych organizacjach, NGOsach. Przygotowanie do takiej przydatnoci zawodowej. Wiadomo, e psycholog i socjolog jest wany, ale antropolog jeszcze nie ma tej marki.

CZ IV

CIEKAMI ABSOLWENTW ETNOLOGII

Cz ta powicona jest krtkim historiom absolwentw etnologii. Osoby poproszone przez nas o napisanie krtkiej historii swojej kariery zawodowej i rozwoju w kontekcie etnologii reprezentuj obecnie rne stanowiska. czy ich jednak wsplna przeszo wybranego kierunku akademickiego. Zbliajc si do koca tej ksiki, warto spojrze na te wypowiedzi choby po to, by porwna je z poprzednimi, zamieszczonymi przez nas rozmowami. Bartosz Winiewski

WIKTORIA BLACHARSKA
Oddzia Etnograi, Muzeum Narodowe w Gdasku

ETNOLOGIA MOJA PASJA, MOJA PRACA, MOJE YCIE

Nic nie przesadzam. W tych trzech sowach koncentruje si sens wszystkiego, czym dla mnie jest etnologia. Nale do szczliwych ludzi, ktrzy wybrali zawd bdcy ich pasj i dziki temu moje ycie nierozerwalnie zwizane jest z etnologi. Mog nawet powiedzie, e nigdy nie przestaj by etnologiem, nawet na wakacjach. Wyjedajc gdziekolwiek zawsze stykam si z jak spoecznoci, ktrej jestem ciekawa, i ktr chc pozna. Kontakty z innymi ludmi, poznawanie ich ycia i obyczajw jest dla mnie inspirujce i daje mi wiele radoci. Kada etnograczna wystawa, ktr organizuj w muzeum, jest take podr w jaki nowy wiat, prb jego rozpoznania i pokazania innym. Gdy sigam pamici wstecz, widz, e moje zainteresowania zarwno zbieraniem przedmiotw, jak i innymi kulturami rozbudziy si ju bardzo wczenie. Zaczynaam od zbierania szkieek i potuczonych talerzy, ktre znale mona byo na polach, potem znaczkw, pocztwek a przyszed czas na czytanie podrniczych czasopism: Kontynentw i Poznaj wiat. Ju w ostatnich klasach szkoy podstawowej mwiam, e zostan etnografem, bd podrowa po wiecie i opisywa inne kultury. W liceum systematyzowaam swoj wiedz, czytaam ju B. Malinowskiego i prbowaam rozgryza C. Lvi-Straussa, robiam dla siebie szki na temat innych ludw, poykaam ksiki opisujce rne etnicznoci. Mj wybr studiw nie by wic przypadkowy, cho ogromny miaam dylemat, czy powinnam skada papiery na etnogra. Wyobraaam sobie, e moja wiedza bdzie pewnie za maa, a jest przecie okoo 4 kandydatw na jedno miejsce. Liceum ukoczyam z bardzo dobrymi ocenami i w wyniku tego mogam dosta si np. na farmacj bez egzaminu. Nie mogam jednak zrezygnowa z mojego najwikszego marzenia, tote zoyam papiery na poznask etnogra. I udao si. Zostaam przyjta i mogam dalej pogbia wiedz w swojej ukochanej dziedzinie. Okres studiw wspominam bardzo dobrze. By

108

Wiktoria Blacharska

to bogaty w wydarzenia, niezwykle rozwijajcy i ksztatujcy mnie czas. Na mj rozwj w tym czasie mieli wpyw nie tylko profesorowie, ale take otoczenie i koledzy. Niektrzy z nich sami s teraz profesorami na uczelni, ksztacc nowe pokolenia etnologw. Zarwno lektury, jak i nasze rozmowy, wykady, odbyte badania terenowe, ksztatoway mnie jako etnografa. Zderzenie z terenem nie dla kadego z nas byo pozytywne. Teren najczciej werykowa tych, ktrzy trali na etnogra bez przekonania. Etnograf bowiem nie moe si ba ludzi. Musi znajdowa przyjemno w przebywaniu z innymi, w szukaniu kodw, kluczy, porozumienia z drugim czowiekiem, nawet jeli jest ono pozawerbalne. Myl, e moje studia wyposayy mnie w t umiejtno, otwarto na drugiego, postrzeganie wiata bez wartociowania, bez zdziwienia. Studia skoczyam w 1981 roku. By to rok wyjtkowy i przeomowy dla Polski rok wielkich wydarze i zmian. Traam do Gdaska miejsca, w ktrym te zmiany si zaczy. Znalazam tam prac w Muzeum Etnogracznym Oddziale Muzeum Narodowego w Gdasku. Prac rozpoczam w sierpniu, p roku pniej nasta stan wojenny. Mieszkaam wwczas w Gdasku, a dojedaam do Paacu Opatw w Oliwie, gdzie byo moje miejsce pracy. Codziennie mijaam bram stoczni. Byam wic wiadkiem czogw na ulicach, wielkiej energii ludzi i pacykacji. To wrzucenie w sam rodek dziejcych si wydarze historycznych take miao ogromny wpyw na mod etnografk i ksztatowanie wiadomoci obywatelskiej i politycznej. Pocztkowo praca w muzeum nie speniaa moich oczekiwa, wydawaa mi si nudna i nieciekawa. Dopiero po paru latach zacza nabiera rumiecw i tempa, zaczam si w niej odnajdywa. Wiedz nabyt na studiach trzeba byo zderzy z nowym, nieznanym mi regionem pomorskim, rozszerzy o zagadnienia zwizane z przedmiotami i obyczajowoci tego obszaru, zapozna si z miejscow ludnoci, dziaaczami, twrcami. To take bya ciekawa podr w nowy wiat. W 1997 roku zaproponowano mi stanowisko kierownika Muzeum Etnogracznego w Oliwie, ktrym jestem w dalszym cigu. W 2011 miaam jubileusz 30-lecia pracy w tym muzeum, a w 2012 roku przypada 15-lecie kierowania Oddziaem Etnograi MNG. Od czasu objcia stanowiska moja praca podwjnie si zintensykowaa. Oprcz starych obowizkw zajmowania si moimi dziaami, organizacj wystaw, edukacj, robieniem bada, wystpowaniem na konferencjach i publikowaniem, doszy mi nowe obowizki jak: planowanie pracy, nadzr nad obiektem i pracownikami, pisanie projektw, zawieranie umw i podejmowanie decyzji co do funkcjonowania muzeum oraz reprezentowanie muzeum na zewntrz, wsppraca z rnego typu podmiotami. Moj ide jest muzeum otwarte. Chc stworzy miejsce przyjazne ludziom, std zarwno propozycje wystawiennicze jak i dziaania edukacyjne nastawione s na interakcje i duy kontakt ze zwiedzajcymi, co przekada si na

ETNOLOGIA MOJA PASJA, MOJA PRACA, MOJE YCIE

109

szerok ofert muzeum. Nasza dziaalno muzealnicza jest wszechstronna i wieloaspektowa. W polu naszych zainteresowa i bada znajduje si gwnie region Pomorza Gdaskiego, ale zajmujemy si take zagadnieniami zwizanymi z kultur narodow, jak i kulturami pozaeuropejskimi. Jestem autork wielu wystaw powiconych Kresom II Rzeczypospolitej. Znalazy one uznanie i szerok publiczno w Gdasku, ktrego ludno w 1/3 ma korzenie pochodzce z Kresw. W muzeum pokazujemy take inne etnicznoci, ktre wspegzystoway kiedy, czy dotd s obecne naszym kraju. Std wystawy na temat Tatarw, Cyganw, Karaimw, emkw, Hucuw w cyklu Bogactwo w rnorodnoci. Muzeum stara si pokaza kultur czowieka z rnych szerokoci geogracznych i krgw, rozbudzi ciekawo wiata, uczc spojrzenia na innych. Poprzez szerok ofert warsztatow pragniemy take da chtnym moliwo nauczenia si i poznania starych zanikajcych technik i rzemios. We wsppracy z twrcami uczymy tkania, plecionkarstwa, malarstwa na szkle, haftu, wykonywania tradycyjnych ozdb witecznych. Na lekcjach dla modziey szkolnej omawiamy pomorskie i polskie tradycje. Przez lata pracy w muzeum etnogracznym przekonaam si, e muzeum daje szerokie spektrum moliwoci, moe by niezwykle inspirujcym miejscem, zarwno dla osb pracujcych w nim jak i dla osb zwiedzajcych. Takie szerokie moliwoci daje bowiem etnologia. Wszake wszystko, co jest zwizane z czowiekiem, zarwno jego przeszoci jak i teraniejszoci, trwaniem i przemian, kultur wsi czy kultur miasta, spoecznociami, subkulturami jest w zasigu zainteresowa naszej nauki. Etnologia bowiem nie zna granic. Ciesz si, e dane mi byo w yciu znale swoje powoanie i mc je powiza z moj prac. Reasumujc mog powiedzie, e jestem spenionym etnografem. Moja historia jest jak w powieci podaniem za wasn legend, za wasnym marzeniem, a to niewtpliwie jest nieodcznym warunkiem szczcia w yciu.

FILIP SPRINGER
reporter, fotograf

5 PITRO

Nazywa si Irena Siuta. Wszyscy mwi, e to przez ni, e miasteczka nie ma, bo taki miaa kaprys, albo raczej prikaz z Rosji. W kocu miaa matk Rosjank. Sama bya komunistk. Bya obca. Jest jedn z bohaterek mojej ksiki o Miedziance. Przez dwa lata syszaem o niej takie rzeczy, e wosy na gowie dba staj. Jeszcze gorsze historie syszaem o Romach. To oni mieli zarzyna konie na chrzecijaskim otarzu, kra, niszczy budynki i doprowadzi do tego, e miasteczko po prostu zapado si pod ziemi. Nikt nie mwi Romowie wszyscy mwili Cyganie. Oni i Irena Siuta mieli by przyczyn wszelkiego za, ktre nawiedzio Miedziank. Tak mi mwiono, ale ja nie uwierzyem w nic, cho moja prba bya na tyle reprezentatywna bym uwierzy mg waciwie we wszystko. Nie umiaem uwierzy. Musiaem sprawdzi. By moe to wszystko przez 5 pitro to tam mieci si Instytut Etnologii i Antropologii UAM w Poznaniu. Nie skoczyem tych studiw, ale czas spdzony tam wystarczy, bym to, co usyszaem kilka lat pniej o Miedziance, potraktowa z naleytym dystansem. To bowiem na tym 5 pitrze kto kiedy opowiedzia mi o instytucji koza oarnego, zbiorowej pamici, o konstruowaniu wyobrae, radzeniu sobie z historycznymi traumami. Przyznaj nie suchaem wtedy zbyt uwanie. Ale wystarczyo. Wiedziaem gdzie szuka, gdy przyszo mi si z tym wszystkim zmierzy. Zastanawiam si czasami dlaczego wszedem na 5 pitro. Od pocztku studiw pracowaem jako dziennikarz i chyba nigdy powanie nie mylaem o sobie jako o kim innym. Nie chciaem by naukowcem, ale nie miaem te dziennikarskiego poczucia misji. W gruncie rzeczy to, co dzi robi, jest prac na wasny uytek. Gdy czego nie rozumiem chc sobie to opowiedzie, reporta mi w tym pomaga daje narzdzia. W ten sposb radz sobie z niepokojem i niewiedz, fotografujc staram si upora z towarzyszcymi im emocjami. Chyba intuicyjnie przeczuwaem, e studia etnologiczne mog mi

112

Filip Springer

w tym pomc. Szukajc odpowiedzi na pytanie dlaczego mae dolnolskie miasteczko znikno z powierzchni ziemi, chciaem si po prostu uspokoi. Bo niepokj jaki czuem stojc na pastwisku, ktre byo kiedy piknym rynkiem, by zbyt uciliwy. Nie chciaem ustala prawdy. Chciaem tylko zrozumie. Powiedzie, e wiat jest skomplikowany to zatrwaajcy bana. Ale nie na I roku studiw, kiedy ten sam wiat wydaje si szalenie prosty. Rok pniej, liznwszy ju troch akademickiej wiedzy wydaje si nam, e wiemy ju wszystko. 5 pitro nie prawic banaw i kaza nauczyo mnie jak si z t komplikacj zmierzy, jak unikn puapek, jakiego klucza uy. Nauczyo mnie te, e w wielu kwestiach po prostu ponios porak, bo jakkolwiek bym si stara, pewnych rzeczy najzwyczajniej w wiecie nie zrozumiem. I nic si z tym nie da zrobi. To bya chyba najwaniejsza lekcja, jak tam odebraem. Nie wyobraam sobie lepszych studiw dla reportera ni studia etnologiczne. W gruncie rzeczy robimy to samo, stosujemy podobne metody i narzdzia. Etnolog, chccy sprbowa swoich si w reportau, ma opanowane cae instrumentarium, umie rozmawia i syntetyzowa. By moe musi tylko przekroczy t barier i czciej zada pytanie: Co pan/pani wtedy czua?. Czy bolao? A jeli tak, to jak bardzo?. Ale to przychodzi atwiej ni mogoby si wydawa. Nie ta rnica jest jednak najwaniejsza. Na spotkaniu ze studentami poznaskiej etnologii, zapytano mnie o aspekt moralny mojej pracy, o to jak si czuj z tym moim wtykaniem nosa w cudze problemy. I to jest chyba najwiksza rnica ja jad, pytam, stawiam trudne pytania i oczekuj szczerej, czsto poraajcej opowieci. Tylko dlatego, e chc co zrozumie i adne inne motywy mn nie kieruj. Pytanie jak si z tym czuj? jest jak najbardziej na miejscu. Ot czuj si z tym le, gdy kieruje mn czysta ciekawo i potrzeba jej zaspokojenia. A do tego, za t moj ciekawo, kto mi zapaci. Tymczasem etnolog pcha wzek nauki pomalutku do przodu. Reporter niczego nie pcha, choby nawet myla, e zbawia wiat. Ja po prostu chc wyjani sobie kawaek wiata. Gdy wydaje mi si, e zrozumiaem, id dalej. Czy zrozumiaem naprawd? Z pewnoci nie.

KAMILA GILLMEISTER
Fabryka Sztuk w Tczewie

SPECJALISTKA OD EDUKACJI REGIONALNEJ

O studiowaniu etnologii mylaam ju na pocztku liceum. Kiedy musiaam usysze nieznan mi, dziwn nazw, sprawdziam co to jest i stwierdziam, e jak nie mog zosta astronomem (niestety mj umys nie obejmuje zagadnie z nauk cisych i przyrodniczych), to zostan etnologiem. Na pewno na decyzj o studiowaniu takiego, a nie innego kierunku, poredni wpyw miaa moja babcia Eugenia. Babcia (rocznik 1919) bardzo czsto wspominaa swoje dziecistwo i modo, ktre spdzia na Podkarpaciu i dzisiejszej Ukrainie. Niezwykle interesujce s take opowieci Babci ju po przeprowadzeniu si w latach 50. XX wieku wraz z ca rodzin na Pomorze Gdaskie. Wspomnienia zbudoway fantastyczny obraz polskiej wsi lat 30-50. XX wieku, z jej przemianami, dostosowaniem si do cakowicie innych warunkw ycia na Pomorzu, walk o przetrwanie podczas II wojny wiatowej. Pokazyway take relacje spoeczne w maych miejscowociach, zamieszkiwanych przez Polakw, ydw, Ukraicw, Niemcw. Cae studia wspominam bardzo mile, nawet mniejsze i wiksze poraki. Jest mi niezwykle trudno zadecydowa, co byo w studiowaniu najfajniejsze. Ale jeli ju mam wybiera, to chyba wyjazd na 10-dniowe badania terenowe, ktre prowadzilimy w Lesznie i okolicach, a ktrych tematyka dotyczya krzyy i kapliczek przydronych oraz pielgrzymw. Do moich faworytw naleay take zajcia muzealne w Muzeum Etnogracznym w Poznaniu oraz w Muzeum Bambrw Poznaskich. Bardzo wany by dla mnie take wolontariat w Muzeum Kaszubskim Parku Etnogracznym. Etnologi ukoczyam w 2005 r., a ukoczony kierunek bardzo mocno zdeterminowa rodzaj pracy, ktr chciaam podj, jako wieo upieczony magister etnologii. Po skoczeniu studiw wrciam do Tczewa, szukaam pracy w instytucjach muzealnych w Gdasku, Tczewie i Starogardzie Gdaskim. Niestety adna z placwek nie dysponowaa wolnymi etatami. Za to udao mi si dosta na 5,5 miesiczny sta do Oddziau Etnograi Muzeum

114

Kamila Gillmeister

Narodowego w Gdasku. Pniej, przez 11 miesicy, pracowaam na zastpstwo w Starostwie Powiatowym w Tczewie. Nie bya mi pisana kariera urzdnicza i w myl zasady gupi ma zawsze szczcie, w Tczewie otworzono now placwk Fabryk Sztuk (wczeniej Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisy w Tczewie). Zostay ogoszone nabory na dwa stanowiska merytoryczne, na ktre aplikowaam: specjalisty ds. regionalizmu i historii Tczewa oraz specjalisty ds. wystawienniczych i warsztatw artystycznych. Ostatecznie zostaam przyjta na stanowisko specjalisty ds. wystawienniczych i warsztatw artystycznych. Do moich najwaniejszych obowizkw naley koordynacja oferty edukacyjnej, prowadzenie lekcji i warsztatw z zakresu etnograi oraz warsztatw plastycznych, a take organizacja wystaw etnogracznych i koordynacja wystaw zewntrznych (gwnie z zakresu sztuki i fotograi). Zajmuj si take organizacj innych imprez np. Nocy Muzew, Pchlego Targu, promocji ksiek, czy te spotka. Oprcz tego kupuj, inwentaryzuj i opisuj eksponaty etnograczne, oprowadzam po wystawach w Fabryce Sztuk i po Tczewie, wyjedam na wszelkiego rodzaju imprezy plenerowe z warsztatami. Fotografuj, pisz teksty na temat Kociewia i wystaw. Prowadz strony Fabryki Sztuk na portalach spoecznociowych. Od dwch lat w zakresie obowizkw mam take sprawowanie nadzoru nad pracownikami zajmujcymi stanowiska ds. plastyki, edukacji i wystaw oraz specjalisty-rzemielnika. Prol mojej pracy pozwala mi na zajmowanie si rzeczami, ktrymi si interesuj i ktre studiowaam.

KATARZYNA LINDA
Laboratorium Inicjatyw Midzykulturowych KEJ

JAK PEWNA ETNO/LINGWISTO/LOKA KEJ-OWIANK ZOSTAA

Moja przygoda ze studiowaniem rozpocza si w niepozornym, w starobiurowym budynku z zabawnym, niebieskim cznikiem, pooonym przy ul. Midzychodzkiej w Poznaniu. Tam wanie zdaam egzamin wstpny na studia wysze i przez kilka kolejnych lat uczszczaam na zajcia z etnolingwistyki. Kierunek ten, wedug moich post-maturalnych planw, mia stanowi poczenie przyjemnego (wiedza o egzotycznych kulturach) z poytecznym (dobra znajomo kilku jzykw obcych), prowadzc mnie ku ciekawej, penej przygd przyszej pracy. Jak pokazaa rzeczywisto, moja wizja wybranych studiw nie do koca si sprawdzia. Etnolingwistyka oferowaa wiele zaj zorientowanych na praktyczn nauk jzyka, natomiast tylko nieliczne z nich obejmoway aspekty kulturowe. Podejmowaam wic rne prby, by dokuczajc mi coraz mocniej etno-luk w wiedzy stopniowo wypenia. Duo satysfakcji oraz szerszych horyzontw poznawczych dostarczya mi przygoda z wolontariatem midzynarodowym. Przez kilka lat dziaaam w Stowarzyszeniu Jeden wiat, polskim oddziale SCI Service Civil International, gdzie m.in. miaam okazj uczestniczy, a nastpnie wspkoordynowa midzynarodowe workcampy o rnorodnej tematyce, od archeologiczno-dziennikarskich poszukiwa ladw oar wojny domowej w Hiszpanii, poprzez przebudowywanie rezydencji Goeringa na zielon szko w Niemczech, a po wakacyjn prac z osobami bezdomnymi w Polsce. Wolontariat da mi take okazj do poznania tajnikw prowadzenia zaj metodami aktywizujcymi. Kolejnym krokiem w moich etno-poszukiwaniach by wyjazd na stypendium do Barcelony. Podczas pobytu tam wielokrotnie miaam okazj przekona si na wasnej skrze, i na studia przyjechaam NIE do Hiszpanii, lecz do KATALONII. Etno-luka w zakresie zagadnie kulturowych, ktr wczeniej odczuwaam, przeobrazia si w prawdziw czarn dziur nowych etno-pyta. Pojawi si wwczas pomys, e skutecznym rozwizaniem tego problemu moe by zmierzenie si z etno-, jakeby inaczej,

116

Katarzyna Linda

-logi. Po powrocie do Poznania, nie zwlekajc, to wanie uczyniam, od tej pory kursujc midzy Midzychodzk a witym Marcinem. Etnologia bya wic dla mnie uniwersyteck kontynuacj jednak nie byam w tej sytuacji sama. Zebraa si nas kilkuosobowa grupa drugokierunkowcw, ktrzy przyszli na etnologi, chcc w peni wiadomie powalczy o zapenienie swoich wasnych etno-luk. Stawiajc pierwsze kroki w wiecie Kolbergowskim i Lvi-Straussowskim, wspieralimy si swoimi matecznikowymi kierunkami. Pocztkowo lolodzy mieli trudnoci w przestawieniu si na notowanie i pisanie prac po polsku, bylimy take zdziwieni, e nikt z wykadowcw nie robi wejciwek. Niezapomnianym, bardzo integrujcym wydarzeniem z tego okresu studiw byy z pewnoci pierwsze badania terenowe. W wyludnionym Bornym Sulinowie, przez dwa tygodnie trwaa nieustajca walka o informatorw, ktrych byo jak na lekarstwo (w przeciwiestwie do licznych studentw etnologii, przez miejscowych nazywanych: ci od motyli). Etnologia okazaa si ciekaw skarbnic rnorodnej wiedzy o wiecie, wiatach bliskich i dalekich oraz bliskich acz dalekich. Zaciekawienie wiatem, cige poczucie bycia jego obserwatorem uczestniczcym, nawet (a moe w szczeglnoci?) w czasie teoretycznie wolnym od zawodowego etnologizowania to chyba najwaniejsze, co day mi te studia. Pocigny te za sob ch przeduenia etno-przygody, std jej kontynuacja w formie studiw doktoranckich, a take zaoenie organizacji pozarzdowej, umoliwiajcej realizacj rnego rodzaju etno-dziaa, obejmujcych, zgodnie z rozwiniciem skrtu nazwy fundacji Laboratorium Inicjatyw Midzykulturowych KEJ, do szeroki obszar: kultury, jzyka i edukacji. W KEJ-u dziaam na rnorodnych frontach, od penienia roli czonka zarzdu do spraw projektw badawczych oraz trenera warsztatw jzykowych i midzykulturowych, po wypisywanie rachunkw, czy kupowanie zszywek do zszywacza. Niejednokrotnie, podczas warsztatw integracyjnych. przyszo mi przekonywa zapakan Turczynk czy Hiszpank, e mimo tego, i szczerze znienawidzia bigos i polskie zupy, a cze! w jej wykonaniu brzmi bardziej jak: sheshsh!, nie umrze w Polsce z godu ani samotnoci; co wicej radonie wspomina bdzie semestr studiw na Erasmusie w Polsce, a mie maile od uczestnikw warsztatw zdaj si to potwierdza. Praca w fundacji jest pena wyzwa, wymaga czasu i chci doszkalania si, szczeglnie w kwestiach formalno-prawnych dziaania organizacji pozarzdowych, a take wyszukiwania coraz to nowych opcji na nansowanie planw i dziaa, na ktre pki co pomysw na szczcie nie brakuje. Daje szans na cigy rozwj oraz etnologizowanie na bardzo wielu frontach, a tym samym stanowi moliwoci szukania odpowiedzi na pojawiajce si w yciu etno-pytania i etno-wyzwania.

MAGDALENA ZIKOWSKAKUFLISKA
Instytut Socjologii, UAM w Poznaniu

HISTORIA Z ETNOLOGI W TLE

Moe to si wydawa cokolwiek kuriozalne, a nawet nieprawdopodobne, ale do osiemnastki nie miaam pojcia, e istnieje co takiego jak etnologia. To byy czasy mylenia o maturze i o tym, co po tej maturze czowiek bdzie robi. Plany miaam sprecyzowane od dawna mj wybr pad na psychologi. Nie targay mn adne wtpliwoci. Obok tego interesowao mnie mnstwo innych rzeczy, na przykad astronomia, ale poniewa zyk traktowaam w szkole bardzo niesprawiedliwie, to nawet nie marzyam o studiowaniu nieba. Ale teraz nie pamitam w jakich okolicznociach odkryam dla siebie Ameryk acisk. Kultura Indian andyjskich, ich historia, zafascynoway mnie z tak si, e w krtkim przedmaturalnym czasie przeczytaam wszystkie ksiki z biblioteki na ten temat. (Bez przesady duo tego nie byo). Wszyscy oczywicie wiedzieli o mojej pasji, cznie z nauczycielem jzyka angielskiego panem Zbigniewem wiatkowskim, ktry podsyca moje zainteresowania, poyczajc mi kasety z muzyk andyjsk. Pewnego razu zapyta nas, maturzystw, jakie te mamy plany na przyszo. Ja oczywicie potwierdziam wybranie psychologii. I mj nauczyciel zdziwiony zapyta wwczas: Dlaczego nie etnologi? Skoro tak ci pasjonuje Ameryka aciska? Moja reakcja bya do przewidzenia. Nastpio drugie wielkie odkrycie w moim yciu: TO mona studiowa? Mona zawodowo zaj si czym, co si uwielbia? Pierwsza informacja o tym, czym jest etnologia pochodzia z wysuonej encyklopedii powszechnej, do ktrej zajrzaam natychmiast po owej pamitnej lekcji angielskiego. Nie miaam adnych wtpliwoci, psychologia zostaa strcona z piedestau, a jej miejsce zaja etnologia. Obecnie pracuj w Instytucie Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Realizuj si w peni zawodowo, szczeglnie, e zostaam zatrudniona ze wzgldu na wyksztacenie antropologiczne. Prowadz dla studentw zajcia wice si z antropologi kulturow oraz kulturami szeroko pojtych obszarw pozaeuropejskich.

118

Magdalena ZikowskaKuiska

Prawdziwym wyzwaniem w pracy byo dla mnie, i nadal jest, czenie siostrzanych nauk, jakimi s socjologia i antropologia. Wbrew pozorom obie nauki maj wiele wsplnego, natomiast to, co je rni, powoduje, e podejmowanie interdyscyplinarnych bada naukowych ma zupenie nowy wymiar. W mojej obecnej pracy nauczyam si, e kade zagadnienie moe by interpretowane w rnych ujciach. Analizowanie zjawisk spoecznych z punktu widzenia antropologii kulturowej moe wzbogaca i uszczegawia wszelkie koncepcje. Wszak, nie ma spoeczestwa pozbawionego kultury, a kultura z kolei nie jest samodzielnym bytem, mogcym istnie bez spoeczestwa. Dziki pracy z socjologami wzbogaciam swoj wiedz przede wszystkim (cho nie tylko) dotyczc prowadzenia bada terenowych oraz zagadnie zwizanych z etycznymi problemami obydwu zawodw. Zarwno na socjologach, jak i antropologach spoczywa szczeglna odpowiedzialno wobec spoeczestwa. Wynika ona z podstawowego faktu, jakim jest praca z ludmi. Podsumowujc mog przyzna, e praca w zawodzie antropologa kulturowego sprawia mi prawdziw przyjemno. Natomiast to, e zdaj sobie spraw z tego, i pracuj na gruncie interdyscyplinarnym, potguje zadowolenie i poczucie spenienia zawodowego.

BARTOSZ STADA
dziennikarz w portalu epoznan.pl

DZIENNIKARZ DO SPRAW LOKALNYCH

Studia na poznaskiej etnologii rozpoczem waciwie przez przypadek. Moja edukacja licealna trwaa o kilka lat za duo, ale w kocu, w styczniu 2005 roku zdaem matur i zaczem myle o wyborze kierunku studiw. W rce wpad mi informator o kierunkach studiw poznaskiego Uniwersytetu i przy kolejnym jego wertowaniu znalazem etnologi. Nie pamitam jakie miaem wwczas skojarzenia z nazw etnologia, ale z ca pewnoci nie byo ich wiele. Natomiast spodoba mi si opis w informatorze, wynikao z niego, e jest to kierunek czcy w sobie geogra, histori oraz WOS, czyli moje ulubione przedmioty szkolne. W lipcu wziem udzia w egzaminie wstpnym, a w padzierniku rozpoczem studia, ktre po p roku zostay przerwane ze wzgldu na niezaliczenie jednego z przedmiotw. Ale mimo to wiedziaem, e chc kontynuowa swoj edukacj na tym kierunku. Przez te p roku etnologia urzeka mnie przede wszystkim ludmi, ktrych spotkaem. Zarwno jeli chodzi o studentw, jak i kadr instytutu etnologii. Wszyscy byli bardzo otwarci, chtni do rozmowy, realizowania najdziwniejszych pomysw. To byo pierwsze zachynicie si etnologi, a to bardziej naukowe pojawio si na drugim roku studiw. Wtedy przygotowywalimy si do bada obowizkowych, a take do bada na uawach. I tu dochodzimy do tego, co uwaam za najwaniejsze, najfajniejsze w tych studiach. Badania terenowe. Wyruszaem w teren dziewi razy, badaem Wielkopolsk, uawy, a na zakoczenie swojej studenckiej przygody rumusk Bukowin. Oczywicie doceniam program studiw, a zwaszcza zajcia prowadzone na pierwszych trzech latach. Uwaam, e wikszo zaj obowizkowych i fakultatywnych na poziomie licencjackim bya ciekawa i staa si dobr podstaw do zawodu etnologa. Nie chodzi nawet o tward wiedz, bo dzi nie potra powiedzie wiele o rodzinie jzykowej buszmesko hotentockiej, ale o pewn wizj wiata, ktr zyskaem, umiejtno dostrzegania szczegw, rnorodnoci itd. Obraz nieco psuj studia magisterskie, ktre pod wzgldem programu uwaam za nie do koca trafne, ale wtedy yem ju swoimi rzeczami i zajmowaem

120

Bartosz Stada

si terenem, a zajcia obowizkowe po prostu byy, ani mi nie pomagay, ani specjalnie nie przeszkadzay. Badania terenowe uwaam za rzecz, ktra w najwikszym stopniu wpyna na to, czym zajmuj si dzi. Z pierwszego roku studiw utkwia mi w gowie informacja, e badania terenowe maj w duej mierze charakter autoterapii, pomagaj nam zrozumie i zmieni siebie. Wwczas nie do koca to rozumiaem, dzi mog podpisa si pod tak tez. Badania terenowe i wszystko co z nimi zwizane zmieniy mnie w sposb niewiarygodny. W czasach szkolnych byem osob bardzo niemia, oczywicie to z wiekiem nieco si zmieniao, ale prawdziw zmian byy wanie badania terenowe, w trakcie ktrych stanem na rodku obcej wsi i nagle musiaem zacz chodzi od domu do domu, szuka informatorw, namawia ludzi do rozmw i czsto wyciga od ludzi trudne historie, o ktrych dawno ju nie myleli. Badania to te opracowywanie materiau, pisanie artykuw, wystpienia na konferencjach. To wszystko nauczyo mnie analizowania danych, informacji, ale te po prostu sprawnego pisania i przekazywania informacji. Studia ukoczyem w 2011 roku (cho przede mn jeszcze obrona pracy magisterskiej), wwczas te zdeniowaem trzy obszary moich zawodowych zainteresowa takie jak badania spoeczne, muzealnictwo i dziennikarstwo. Dzi jestem dziennikarzem lokalnego portalu internetowego epoznan.pl. Historia zatoczya pewnego rodzaju koo, gdy ju we wczesnych czasach licealnych jednym z moich pomysw na ycie byo dziennikarstwo, a pomc miao mi w tym studiowanie politologii. Studiw na politologii nigdy nie podjem, ale uwaam, e to wanie etnologia (badania terenowe!) doskonale przygotowaa mnie do tego zawodu. Dziki umiejtnociom, o ktrych pisaem wyej, udao mi si przej procedur kwalikacyjn i pokona kilkunastu konkurentw, ktrzy przysali swoje CV. W tej chwili jestem jednym z redaktorw prowadzcych, a do moich obowizkw naley prowadzenie portalu w trakcie dyuru redakcyjnego. Odpowiadam za wyszukiwanie tematw, docieranie do informacji i potencjalnych informatorw, a efektem kocowym s publikowane artykuy. Procedura jest nieco podobna do bada terenowych, cho zdecydowanie mniej czasochonna, bo praca nad jednym tematem to maksymalnie jedna godzina. W chwili obecnej jestem wzgldnie zadowolony z wykonywanej pracy, staa si dla mnie kolejnym ciekawym dowiadczeniem, ale chciabym podj studia podyplomowe zwizane z muzealnictwem, a nastpnie znale zatrudnienie w dobrym muzeum etnogracznym lub skansenie. Istnieje takie czsto powtarzane zdanie, e etnolog to nie zawd tylko styl ycia. Myl, e jest w tym wiele prawdy. Oczywicie mona pracowa w zawodzie etnologa, cho tak moliwo otrzymuj nieliczni, ale etnologiem mona by te w wielu innych branach.

NOTY O AUTORACH
Baraniak Karolina, studentka dwch kierunkw etnologii i stosunkw midzynarodowych (II rok studiw magisterskich) na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od niedawna suchaczka Europejskiej Akademii Dyplomacji w Warszawie i Podyplomowych Studiw Bezpieczestwa Wewntrznego i Midzynarodowego UAM. Niespokojny duch, bdcy zagadk dla samej siebie, pochonity sytuacj ludnoci tubylczej Ameryki aciskiej, bliskowschodnim i poudniowoazjatyckim krgiem kulturowym, tematyk uchodcw i praw czowieka oraz komunikacj midzykulturow. Pasjonatka podry, jzykw obcych, kryminaw i literatury iberoamerykaskiej, w peni realizujca acisk maksym Carpe diem. Blacharska Wiktoria, absolwentka poznaskiej etnologii (1981), kierownik Muzeum Etnogracznego w Gdasku Oliwie. Czonkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego penica w minionych kadencjach zarwno funkcj sekretarza, jak i prezesa w Zarzdzie Oddziau Gdaskiego PTL. Autorka wystaw dotyczcych Kresw II Rzeczypospolitej oraz kultur pozaeuropejskich. Animatorka wielu wydarze kulturalnych i edukacyjnych. Etnograf nie tylko z zawodu, ale i z pasji. Hobby to trekking grski, podre gwnie na wschd od polskiej granicy, ostatnio szczeglnie do Gruzji. Brzeziska Anna Weronika, dr, absolwentka poznaskiej etnologii (2002), adiunkt w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu. Instruktorka rkodziea artystycznego, ukoczya Maopolski Uniwersytet Ludowy we Wzdowie (2002). Czonkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Interesuje si zagadnieniami zwizanymi z aktywizacj spoecznoci lokalnych i dziedzictwem kulturowym regionu. Jest wspautork ksiek powiconych edukacji regionalnej i kulturowej. W swojej pracy najbardziej lubi zajcia ze studentami i wsplne z nimi wyjazdy na badania terenowe. Kiedy miaa 6 lat dostaa w prezencie strj krakowski od tego czasu pasjonuje j wszystko, co jest zwizane ze strojami ludowymi. Buchowski Micha, prof. dr hab., absolwent poznaskiej etnologii (1979), dyrektor Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej i kierownik Centrum Badan Migracyjnych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Kierownik Katedry Porwnawczych Studiw rodkowoeuropejskich, Uniwersytet Europejski Viadrina (Frankfurt nad Odr); Prezes Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego; Prezydent Europejskiego Stowarzyszenia Antropologw Spoecznych; Czonek Doradczej Rady Naukowej Instytutu Maksa Plancka ds. Bada Etnologicznych w Halle (2010-2016); Czonek Rady Stowarzysze Naukowych przy Prezesie PAN; Vice-Przewodniczcy World Council of Anthropological Associations (wiatowa Rada Towarzystw Antropologicznych). Zainteresowania badawcze: antropologia

122

Noty o autorach

postsocjalizmu, migracje i heterogeniczno kulturowa, teoria i metodologia antropologii oraz antropologia religii. Buszko Paulina, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Optymizm i pogod ducha zawsze stawia na pierwszym miejscu. Jej pasj s podre, a najwikszym marzeniem jest wyprawa do Afryki i Azji Poudniowo-Wschodniej. Ma bzika na punkcie biuterii etnicznej, szczeglnie afrykaskiej. Propagatorka idei Sprawiedliwego Handlu i Polskiej Akcji Humanitarnej. Wnikliwa obserwatorka otaczajcej rzeczywistoci, a do gwnych zainteresowa zalicza antropologi miasta i subkultur modzieowych. Wierna fanka Indianera. Gsiorek Justyna, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). W tym roku podja take nauk zawodu orysta. Interesuje si obrzdowoci rodzinn i doroczn oraz tosamoci regionaln. Kad woln chwil, a nie ma ich zbyt wiele, powica na podre, blisze i dalsze. Gillmeister Kamila, mgr, absolwentka poznaskiej etnologii (2005), ukoczya take Podyplomowe Studium Muzeologiczne na Uniwersytecie Jagielloskim (2009), Podyplomowe Studia Marketing Kultury na Uniwersytecie Warszawskim (2010) oraz Podyplomowe Studia Wiedza o Sztuce na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (2011). Pracuje jako specjalista ds. wystawienniczych i warsztatw artystycznych w Fabryce Sztuk w Tczewie. Interesuje si muzealnictwem, edukacj regionaln, sztuk i religijnoci ludow oraz przemianami na polskiej wsi. W swojej pracy najbardziej lubi prowadzi zajcia z dziemi i modzie oraz organizowa wystawy, dziki ktrym nie tylko pogbia swoj wiedz, ale przede wszystkim poznaje wspaniaych ludzi. Kocha gry, kapliczki i krzye przydrone, podre wszelakie, czyta, pstryka i oglda zdjcia. Golik Natalia, studentka etnologii (II rok studiw magisterskich) oraz lologii polskiej, specjalizujca si w zakresie dziennikarstwa oraz pracy wydawniczej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wci poszukujca swej yciowej drogi (poniewa ycie niestety nie moe polega jedynie na czytaniu ksiek i wpatrywaniu si w oboki). W kulturze ludowej zafascynowana tym, co dziwne i odbiegajce od normy, marzy o pisaniu folkowych horrorw. Kocha deszcz, namitnie przygarnia bezpaskie zwierzta, w dziecistwie chciaa zosta prawnikiem i zaoy schronisko (drugie marzenie poniekd zostao spenione). Jedyne, czego obecnie pragnie, to kartka papieru, owek, mawka i szum morza. Grzekowiak Kamila, absolwentka poznaskiej hebraistyki (lic. 2011), studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Obecnie prowadzi badania w ramach midzynarodowego projektu Football Research for an Enlarged Europe (FREE). Jej zainteresowania badawcze skupiaj si wok zagadnie tosamociowych. Naogowy terenowiec. Hawka Alicja, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Interesuje si wieloma aspektami ycia na wiecie, prawdo-

Noty o autorach

123

podobnie ta wielobranowo wynika z faktu, i jest ona spod znaku blinit i cigle lubi robi co nowego! Od kiedy poznaa antropologi, jej perspektywa na wiat cakowicie ulega zmianie i bardzo si z tego cieszy. Fascynuje si relacjami czowiek zwierzta, ksztaci si na kynoterapeut. Dziaa w Akademii Przyszoci w Poznaniu, interesuje si animacj i edukacj kulturow. Na co dzie nurtuje j etyka dziaa ludzkich. Jarysz Barbara, studentka etnologii (II rok studiw magisterskich) i bakanistyki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zadowolona, e moga poczy obie te dyscypliny. Znawczyni wielu przypiewek ludowych, przez 13 lat taczya w zespole folklorystycznym. Zakochana w Bakanach, uczy si macedoskiego i albaskiego. Gdyby tylko moga kad woln chwil spdzaaby w Kosowie, Albanii albo Macedonii. Marzy o wasnym domku w Ochrydzie. Wielbicielka Jurko Bohuna. Jur Karolina, mgr, absolwentka poznaskiej etnologii (2012), obecnie studentka III roku ekonomii na Uniwersytecie Przyrodniczym. Na etnologi chciaa i od liceum i w tej dziedzinie chciaaby si realizowa zawodowo. Interesuje si zagadnieniami zwizanymi z migracj, spoeczestwem wielokulturowym, a take aktywizacj spoeczn, stosujc wiedz i narzdzia oparte na etnograi Polski. Od duszego czasu przyglda si te rodowisku organizacji pozarzdowych. Koralewska Adrianna (www.adawerc.com) studentka etnologii, pedagog teatralny i performing arts, instruktor taca i jogi. Ukoczya Theatre Training & Research Programme w PPAS w Singapurze. Obecnie uczestniczy w pilotaowym programie badawczym The New Face of Acting Teachers. Theatre Training Methods for innovative pedagogical practice pod kierunkiem dr Jurija Alschitz na UNAM w Meksyku. Jest rwnie studentk etnologii. Od 2002 prowadzi interdyscyplinarne zajcia teatralne dla dzieci, modziey i dorosych. W latach 2006-2010 tworzya i prowadzia programy (PYP, IB) teatralne, taneczne i performing arts w midzynarodowych szkoach (SSIS, BISS, SAS, JZ School) w Szanghaju. W pracy wykorzystuje elementy Kinezjologii Edukacyjnej (Edu-K), ktra jest metod terapii i twrczej pracy z dziemi opartej na znajomoci wpywu wzorcw ruchu na obszary mzgu odpowiedzialne za pami i zdolno uczenia si. Lechman Katarzyna, mgr, absolwentka poznaskiej polonistyki (2011), antropoloka z zamiowania, niekoniecznie jednak lubica szkolne awy. W yciu najbardziej ceni moliwo czytania, a czyta wszystko, co wpadnie jej w rce. Linda Katarzyna, mgr, absolwentka poznaskiej etnolingwistyki (2007) i etnologii (2008). Doktorantka w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM. Zaoycielka Fundacji Laboratorium Inicjatyw Midzykulturowych KEJ: Kultura Edukacja Jzyki. Dowiadczona wolontariuszka (m.in. SCI International, Stowarzyszenie CREO), uczestniczka i organizatorka midzynarodowych projektw kulturalnych i badawczych w Polsce, Europie Zachodniej oraz Indiach. Projektuje scenariusze i prowadzi warsztaty z zakresu edukacji midzykulturowej i regionalnej, dziedzictwa kulturowego, praw czowieka, aktywizacji liderw spoecznoci lokalnych, umiejtnoci pisania. Pracowaa jako dziennikarz prasowy

124

Noty o autorach

oraz lektor jzyka angielskiego i hiszpaskiego, wada rwnie jzykami: kataloskim, niemieckim oraz woskim. Michalak Alicja, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Nadal nie moe si zdecydowa, co chciaaby robi w yciu, dlatego studiuje obecnie 3 rne kierunki, w nadziei, e wiedza na nich zdobyta kiedy si jej przyda. Ewentualny czas wolny powica na prac w studenckim radiu Meteor, gdzie wspprowadzi Iluzjon audycj z muzyk lmow. Nie wyobraa sobie wiata bez kawy i mlecznej czekolady. Paprot Aleksandra, mgr, absolwentka gdaskiego kulturoznawstwa (2011), doktorantka w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu. uawianka i autorka ksiki o swojej rodzinnej miejscowoci Stara Kocielnica. Dzieje uawskiej wsi. Interesuje si problematyk ksztatowania nowych tosamoci na terenach o przerwanej cigoci kulturowej oraz wpywem dziaalnoci instytucji kultury i organizacji pozarzdowych na ksztatowanie wizerunku neoregionw. Od kilku lat zajmuje si tematyk protestanckich nekropolii na uawach, a od niedawna rwnie strojami ludowymi. Uwielbia by w terenie i rozmawia z ludmi, dlatego te uwaa, e wakacje bez bada terenowych, to wakacje stracone. Przytomska Anna, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Od 2009 roku aktywnie dziaa w Studenckim Kole Naukowym Etnologw im. Bronisawa Pisudskiego. Zajmuje si sytuacj ludnoci tubylczej w Ameryce aciskiej (walka ludnoci indiaskiej z koncernami naftowymi w Amazonii; status prawny ludnoci tubylczej na obszarze Amazonii i Andw), antropologi religii (szamanizm; teoria magii), antropologi historyczn oraz antropologi medyczn (etnomedycyna; wspczesna sytuacja, instytucjonalizacja i globalizacja tubylczych praktyk medycznych). Od 2010 roku prowadzi badania terenowe wrd Indian Kiczua z Andw Ekwadorskich. Wsppracuje z czasopismem Dialog Midzykulturowy. Rogalska Paulina, mgr in., absolwentka Wydziau Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu warszawskiej SGGW. Projektuje ogrody i tereny zieleni publicznej. Zajmuje si te projektowaniem wntrz, grak reklamow, ilustracj oraz malarstwem. Ma w swoim dorobku kilka wystaw indywidualnych i zbiorowych. Jej obrazy znajduj si w kolekcjach Galerii MDK w Misku Mazowieckim i Muzeum Ziemi Miskiej. Sekretarz Zarzdu Stowarzyszenia Mionikw Sztuki w Misku Maz. Koniara, z dwudziestoletnim staem. Nie potra y bez zwierzt, dlatego w domu ma dwa psy i trzy koty. Skowron Agnieszka, absolwentka poznaskiej etnologii (2012). W chwili obecnej pisze prac magistersk dotyczc etnodesignu. Tematyka pracy cile wie si z jej zainteresowaniami z obszaru sztuki nowoczesnej, designu i hand-madeu. W ten sposb prbuje poczy pikno z funkcjonalnoci i tradycje ludowe z nowoczesnymi technologiami. Springer Filip, reporter, fotograf, autor ksiek Miedzianka. Historia znikania (Czarne 2011) i le Urodzone. Reportae o architekturze PRL (Karakter 2012). W latach

Noty o autorach

125

20012006 student etnologii oraz archeologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (w ramach Midzydziaowych Indywidualnych Studiw Humanistycznych). Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2010) i programu stypendialnego Moda Polska Narodowego Centrum Kultury (2012). Stada Bartosz, absolwent poznaskiej etnologii (2011), pracowa w wielu zawodach, zaczyna jako serwisant na poznaskiej giedzie komputerowej, a dzi jest dziennikarzem portalu internetowego epoznan.pl. Od urodzenia zwizany z Poznaniem, ale jako dziecko wiele czasu spdza na wielkopolskiej wsi. Jako poznaniak realizuje si w portalu regionalnym, jako pasjonat wsi w badaniach etnologicznych. Prowadzi badania na uawach Wilanych, w Wielkopolsce oraz na rumuskiej Bukowinie, a efektem bada byy publikacje w ksikach i prasie. W tej chwili prowadzi badania wsi wielkopolskiej dla Muzeum Rolnictwa i Przemysu Rolno-Spoywczego w Szreniawie. Szczepaniak Dorota, absolwentka poznaskiej psychologii (2006), obecnie studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Od lat szkolnych zwizana z prac spoeczn, obecnie zatrudniona w III sektorze. Jej zainteresowania badawcze obejmuj organizacje pozarzdowe, migracje, Japoni i Skandynawi, a take psychologi midzykulturow oraz psychologi zachowa konsumenckich. Uwielbia podre, interesuje si take fotogra. Kobieta gracz, w wolnych chwilach zaczytuje si w fantastyce. Szynkiewicz Dominika, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Interesuje j animacja kultury i praca z dziemi, w tym take rozwj zyczny i artystyczny. Sama od wielu lat trenuje capoeira i chciaaby w ten sposb pokazywa innym wielokolorowo wiata. Turowska Aleksandra, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Rodowita Pomorzanka ze wschodni domieszk i terenowym zaciciem, samozwacza krlowa lumpeksw. Za wyrany znak od losu uznaa fakt, e studiuje w byym budynku PZPR, a mieszka w dawnej placwce Stazi, by zainteresowa si postsocjalistycznym dziedzictwem w przestrzeni kulturowej. Obecnie w Berlinie poznaje empiryczn stron teorii postkolonialnej. piewa biaym gosem. Lubi taczy i czyta ksiki. Walczak Katarzyna, studentka etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Winiewski Bartosz, absolwent poznaskiej hebraistyki (lic. 2011), student etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (II rok studiw magisterskich). Obecnie pracownik Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, gdzie zajmuje si wspprac midzysektorow oraz koordynacj programu rezydencji artystycznych. Asystent midzynarodowego projektu badawczego Football Research for an Enlarged Europe (FREE). Jego zainteresowania badawcze rozcigaj si od tradycyjnych antropologicznych tematw nacji i tosamoci, przez wykluczenia po rol nowych mediw we wspczesnym spo-

126

Noty o autorach

eczestwie. Zapalony gracz i mionik horrorw klasy B. Poow swojego ycia spdzi w internecie. Zikowska-Kuiska Magdalena, dr, absolwentka poznaskiej etnologii (2000). Pochodzi z regionu warmisko-mazurskiego. Pracuje jako adiunkt w Instytucie Socjologii UAM. Na studiach licencjackich i magisterskich zajmowaa si Indianami Amazoskimi z Boliwii. W czasie studiw doktoranckich rozszerzya swoje zainteresowania o sytuacj spoeczno-kulturow kobiet tamtego regionu. Aktualnie zajmuje si dyskursem spoecznym wok hiszpaskiej corridy de toros. W yciu prywatnym etnologia towarzyszy jej na kadym kroku wysza za m za... etnologa.

BIBLIOGRAFIA
Bednarski J. (2012). Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Etnologia Europae Centralis, nr 10, s. 98-105. Bednarski J., Fabi P. (red.) (2009). Etnologia uniwersytecka w Poznaniu 1919-2009. Pozna: Wydawnictwo NEWS Witold Nowak. Besnard P. (1988). Problematyka animacji spoeczno-kulturalnej. W: Debesse M., Mialaret G. (red.), Rozprawy o wychowaniu. Warszawa: PWN. Boni M. (red.) (2011). Modzi 2011. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady. Brzeziska A. W. (2011). Edukacja regionalna jako wyzwanie pedagogiczne dla etnologa. W: Z. Kodnicki, A. Murzyn, A. Drod, G. Bahut (red.), Pedagogika a etnologia i antropologia kulturowa. Wsplne obszary bada (s. 146-156). Cieszyn Katowice: Uniwersytet lski w Katowicach. Eurostat. Youth in Europe. A statistical portrait (2009). Luxembourg: Publications Ofce of the European Union, wydanie elektroniczne: http://bit.ly/54KPIg, dostp 28.12.2012. Fura M. (2011). Rewolucja na rynku pracy pisarz cenniejszy ni inynier. Forsal.pl, Gieda, Waluty, Finanse, http://forsal.pl/artykuly/541781,rewolucja_na_rynku_pracy_pisarz_cenniejszy_niz_inzynier.html (dostp: 11.02.2012). Hall S. (1977). Culture, the Media and the Ideological Effect. W: Curran J., Gurevitch M., Woollacott J. (red.), Mass Communication and Society. London: Edward Arnold. Hammersley M., Atkinson P. (2001). Metody bada terenowych. Pozna: Wydawnictwo Zysk i S-ka. Herzfeld M. (2004). Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i spoeczestwie, tum. A. Piechaczek, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. Jasiewicz Z. (1997). Kilka uwag o przeszoci i teraniejszoci etnologii polskiej. W stulecie Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. LUD, t. 80, s. 21-30. Jasiewicz Z. (2000). Konferencja Przeszo etnologii polskiej w jej teraniejszoci. Postacie, idee, problematyka, orodki, Toru, 22-23 IX 2000. LUD, t. 84, s. 181-182. Jasiewicz Z., Posern-Zieliski A. (1996). Komitet Nauk Etnologicznych PAN: Stan i potrzeby nauk etnologicznych w Polsce. W: Nauka w Polsce. W ocenie komitetw naukowych PAN. Nauki spoeczne i humanistyczne, t. IV. Warszawa: PAN-KBN, s. 39-52. Klinger K. (2010). Absolwenci zaczynaj od bezrobocia, Gazeta Prawna, wydanie elektroniczne: http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/416976,absolwenci_zaczynaja_od_bezrobocia. html,2 dostp: 28.12.2012. Konecki K. T. (2000). Studia z metodologii bada jakociowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Kopczyska M. (1993). Animacja spoeczno-kulturalna. Warszawa: Centrum Animacji Kulturalnej. Niedek A. (2006). Antropolog bez namaczania, Wprost, wydanie elektroniczne: http://www. wprost.pl/ar/92655/Antropolog-bez-namaczania/?pg=1 (dostp: 11.02.2012). Pawowska-Saliska, K., Pitkowska M. (2012). Jak uzdrowi polskie uczelnie? Wicej praktyki, mniej krytyki, Gazeta Wyborcza, wydanie elektroniczne: http://wyborcza.pl/1,75398, 11737116,Jak_uzdrowic_polskie_uczelnie__Wiecej_praktyki__mniej.html#ixzz2KcnCEgkO (dostp: 11.02.2012).

128

Bibliograa

Pezda A. (2012), Prezes PZU oskara polskie uczelnie: To fabryki bezrobotnych. Gazeta Wyborcza, wydanie elektroniczne: http://wyborcza.pl/1,75478,11593118,Prezes_PZU_oskarza_polskie_uczelnie__To_fabryki_bezrobotnych.html#ixzz2KcmnRnbb (dostp: 12.04.2012). Posern-Zieliski A. (red.) (1995). Etnologia polska midzy ludoznawstwem a antropologi. Pozna: Wydawnictwo DRAWA. Pka J., Ciuk A. (2010). Andrzej Wajda. Etnograczny remanent. W: http://kultura.wp.pl/ title,Andrzej-Wajda-Etnograczny-remanent,wid,12402505,wiadomosc.html?ticaid=1f8f7 (dostp: 17.11.2012). Rudolf T., Rudzka M. (2007). Wiedza spoza rmy: jak wcza klientw, partnerw i dostawcw w proces innowacji, e-menotr. Dwumiesicznik Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie, 2 (19), wydanie elektroniczne: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/19/id/419 (dostp: 11.02.2012). Rutkowki . (2008). Alicja w krainie reklam. http://psychotekst.com/artykuly.php?nr=227 (dostp: 11.02.2012). Sutor J. (2010). Prawo dyplomatyczne i konsularne. Warszawa: LexisNexis. Szczerba J. (2009). Spieprzaj do Hollywood! Gazeta Wyborcza, wydanie elektroniczne: http:// wyborcza.pl/1,102030,7114095,Spieprzaj_do_Hollywood_.html#ixzz2Cbzrkp8E (dostp: 17.11.2012). Wala, K. (2010). Antropologia zastosowana antropologia uytkownikw, http://stosowana. wordpress.com/2010/05/08/antropologia-uzytkownikow-antropologia-uzytkowa/ (dostp: 8.05.2010). Wikipedia, Wolna Encyklopedia, haso: Andrzej Klesyk (dostp: 16.05.2012). Wjciska A. (2012). Mam gdzie myli rozbuja. Rozmowa z Monik Sznajderman. Wysokie obcasy, wydanie elektroniczne: http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127380,12143755,M am_gdzie_mysli_rozbujac.html (dostp: 17.11.2012). Zakrzewska A. (2009). Bronisaw Cielak 07 znowu si zgasza. Tygodnik Gala, wydanie elektroniczne: http://www.gala.pl/gwiazdy/aktualnosci/zobacz/artykul/bronislaw-cieslak-07-znowu-sie-zglasza.html (dostp: 17.11.2012). ebrowski J. (1987). Zawd i osobowo animatorw kultury. Gdask: Wojewdzki Orodek Kultury.

9 788362 490110 >