Rozdzia 4

KataLog tecHniK i wicze TRENINGOWYCH

W rozdziale 3. opisalimy podstawowe rodzaje metod, za pomoc ktrych prezentowane s treci w trakcie rnych szkole, w tym take podczas treningu pamici. W tym za, najobszerniejszym rozdziale ksiki, przedstawiamy rnego rodzaju techniki i wiczenia do wykorzystania podczas treningu pamici. Podstaw ich stworzenia stanowia wiedza o dziaaniu pamici, podsumowana pokrtce w rozdziale 1., a przede wszystkim zasady wspomagania pamici, omwione w rozdziale 2. Zanim jednak przejdziemy do ich prezentacji, chcc by precyzyjnymi, musimy rozrni trzy pojcia: metody, wiczenia i techniki. Cho maj one inne znaczenia, to wielokrotnie s uywane zamiennie, co powoduje chaos terminologiczny, utrudniajcy zrozumienie metodyki szkole. Opisujc w rozdziale 3. metody, rozumielimy pod pojciem tym systematycznie stosowane sposoby postpowania w celu przekazania okrelonych treci; ukad czynnoci podejmowanych tak przez trenerw, jak i uczestnikw treningu, w celu osignicia zamierzonych rezultatw (por. Oko, 2003; Pturzycki, 2002). Wrd tak rozumianych metod znajduj si wiczenia stanowice znaczn cz treningu pamici, a rozumiane przez nas jako celowe i organizowane w przemylany sposb, wielokrotnie wykonywane przez uczestnikw zaj okrelone czynnoci zgodnie z podan instrukcj, suce ksztatowaniu i utrwalaniu

138 Trening pamici

zaoonych umiejtnoci, a take nabywaniu wiedzy. W tej czci poradnika prezentujemy przykady rnorodnych wicze, dziki ktrym uczestnicy nabd wiedz i umiejtnoci dotyczce lepszego korzystania z wasnych zasobw pamiciowych, a take poprzez ktrych wykonywanie mog zmieni swoje postawy dotyczce funkcjonowania wasnej pamici. W rozdziale tym opisujemy take rnorodne techniki wspomagania pamici (z ktrych wikszo zwana jest mnemotechnikami), uatwiajce kodowanie, przechowywanie i wydobywanie informacji z pamici. Dziki ich zastosowaniu mona znacznie zwikszy zarwno zakres, jak i trwao zasobw pamiciowych. Wrd technik wspomagania pamici prezentujemy zarwno znane systemy mnemoniczne, takie jak acuszek skojarze, Rzymski pokj, Systemy zakadkowe, jak rwnie techniki oparte na wykorzystaniu rymu, akronimw, akrostychw czy te specyficzne techniki zapamitywania okrelonych treci: informacji o nowo poznanych osobach czy tekstw, a take technik notowania zwan Map myli, ktra jest take technik wspomagania pamici. W licznych poradnikach, opisujcych na przykad Rzymski pokj czy acuszek skojarze, mnemotechniki te okrelane s zamiennie pojciem metod wspomagania pamici czy metod pamiciowych (mowa jest na przykad o metodzie, a nie technice Rzymskiego pokoju). Dla pewnego ujednolicenia terminologicznego w niniejszej pozycji proponujemy jednak okrela je mianem mnemotechnik czy te technik wspomagania pamici, rezerwujc pojcie metody dla opisu metod szkoleniowych. Prezentowane w tym rozdziale techniki i wiczenia, ktre mona wykorzysta podczas treningu pamici, tworz otwarty katalog. Skadaj si na propozycje takich technik i wicze, ktre sprawdziy si w ramach organizowanych i prowadzonych przez nas treningw pamici. Ich prezentacja ma dwa cele. Po pierwsze, mog one by po mniejszych lub wikszych modyfikacjach wykorzystane w ramach treningw pamici projektowanych i prowadzonych przez odbiorcw niniejszej ksiki. Po drugie, mog one by inspiracj dla trenerw pamici do tworzenia wasnych,

Katalog technik i wicze treningowych 139

autorskich wicze, dostosowanych do potrzeb konkretnej grupy odbiorcw, do czego szczeglnie zachcamy. Bazujc bowiem na informacjach na temat pamici i zasad jej dziaania zaprezentowanych w rozdziale 1., a szczeglnie na zasadach wspomagania pamici omwionych w rozdziale 2., mona samemu tworzy rne rodzaje wicze sucych nie tylko ich prezentacji, ale przede wszystkim wspomaganiu pamici poprzez ich wykorzystywanie w praktyce. Przedstawione przez nas wiczenia i techniki pogrupowane zostay w nastpujce zestawy: 1. wiczenia integracyjne oraz przygotowujce do udziau w treningu. Pomog lepiej pozna si uczestnikom zaj, przez co wzmocni ich motywacj do udziau w treningu. Wykonywane w okrelony sposb i na odpowiednio dobranym materiale, mog stanowi rwnie doskonae wiczenie pamici. W tej grupie wicze znajduj si take takie, ktre mog zachci uczestnikw do aktywnego udziau w treningu i w razie potrzeby mog przeama opr przed wykonywaniem okrelonych zada. 2. wiczenia dotyczce prezentacji informacji o pamici. Dziki ich wykorzystaniu mona w atrakcyjny sposb przedstawi podstawowe informacje na temat funkcjonowania pamici i zasad jej dziaania. Wykorzystujc uczenie si przez dowiadczenie (por. ramka 1.2 w rozdziale 1.), pozwol uczestnikom lepiej przyswoi prezentowane informacje. Ucz one w jaki sposb powtarza, opracowywa iorganizowa materia by skutecznie go zapamita. Su one przekazywaniu wiedzy, ale w sposb praktyczny. 3. wiczenia koncentracji uwagi i innych jej aspektw. Te proste wiczenia stanowi nie tyko sposb na urozmaicenie treningu, ale i pokazuj, jak w atwy i przyjemny sposb mona wykonywa samodzielnie wiczenia poprawiajce nasze funkcjonowanie poznawcze. S one rodzajem aktywnej przerwy pomidzy wiczeniami stanowicymi waciwy program treningu. Poniewa procesy uwagi s bezporednio zwizanie z pamici krtkotrwa, to wiele z proponowa-

140 Trening pamici

4.

l l

nych przez nas w tym zestawie wicze dotyczy take krtkotrwaego przechowywania informacji w pamici. Techniki wspomagania pamici. W tej czci prezentujemy rne techniki uatwiajce kodowanie, przechowywanie i wydobywanie informacji, ktre stanowi podstaw wikszoci treningw pamici. Wikszo z nich zwana jest najczciej mnemotechnikami. Pokazujemy przede wszystkim, jak w atrakcyjny sposb nauczy uczestnikw treningu pamici posugiwania si tymi technikami oraz jak zaprezentowa moliwoci ich wykorzystania przez osoby z rnych grup wiekowych, dostosowujc je do ich potrzeb i oczekiwa. wiczenia, ktre proponujemy w tej czci, su z jednej strony nabyciu wiedzy i umiejtnoci z zakresu posugiwania si technikami wspomagania pamici, ale take stanowi okazj do wiczenia pamici dugotrwaej. W opisie kadego wiczenia znajduje si informacja o: celu jego realizacji; zakadanej liczbie uczestnikw biorcych w nim udzia. Liczba ta wskazuje rwnie, czy dane wiczenie wykonywane jest indywidualnie, w parach czy grupowo; grupie docelowej, dla ktrej dane wiczenie jest przeznaczone. Niektre z zada mona wykorzysta w kadej grupie, szczeglnie po niewielkich modyfikacjach, jednake cz z nich bardziej nadaje si na przykad do pracy z dziemi i modzie ni z osobami dorosymi; czasie, jaki zajmuje jego wykonanie. Przy niektrych wiczeniach, zwaszcza zwizanych z koncentracj uwagi, podano informacj bez ogranicze wiczenia te wykonywane s bowiem indywidualnie, i w przypadku ich realizacji podczas zaj, trener indywidualnie, dla danej grupy powinien dobra czas na wykonanie tego typu wicze. Wane jest bowiem, by ograniczenie czasu nie wizao si z przeywaniem frustracji z powodu niemonoci wykonania zadania;

Katalog technik i wicze treningowych 141

materiaach potrzebnych do jego przeprowadzenia; sposobie przygotowania si trenera do jego realizacji; l przebiegu wiczenia i jego podsumowaniu. W przypadku wicze tego wymagajcych, podajemy rwnie krtki komentarz i dodatkowe informacje, ktre warto zaprezentowa uczestnikom po zakoczeniu wiczenia lub rozwizania okrelonych zada. Zachcamy do tego by wikszo wicze koczy dyskusj na temat wiedzy i umiejtnoci, jakie z ich wykorzystaniem zostay przez uczestnikw opanowane oraz moliwoci ich zastosowania na co dzie. W ten sposb bd one wpisywa si w cykl uczenia si przez dowiadczenie (por. ramka 1.2 w rozdziale 1.). Przy opisie wicze zaprezentowane zostay take przykadowe materiay graficzne, do wykorzystania w czasie treningu pamici. Wszystkie prezentowane wiczenia stanowi nasze autorskie opracowanie, powstae na podstawie wiedzy na temat pamici i zasad jej funkcjonowania, a szczeglnie zasad wspomagania pamici, omwionych w rozdziale 2. Inspiracje do ich stworzenia czerpalimy zarwno z wasnych dowiadcze, jako prowadzc i organizator treningw pamici; jak i z licznych publikacji, zawierajcych opisy wicze do samodzielnego wykonywania przez osoby pragnce doskonali swoje umiejtnoci pamiciowe; a take z propozycji wicze przygotowywanych przez studentw psychologii Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagielloskiego, uczestniczcych w kursie Trening pamici (por. Wprowadzenie).
l

4.1.  wiczenia integracyjne oraz przygotowujce do udziau w treningu pamici

Podczas treningu pamici, tak jak podczas kadego szkolenia, konieczne jest przeprowadzenie wicze, ktre pomagaj uczestnikom pozna si, integruj grup, aktywizuj w chwilach mniejszej koncentracji uwagi czy zmczenia. W podrozdziale tym

142 Trening pamici

prezentujemy rne przykady tego typu wicze, ktre zostay w taki sposb przygotowane by czyy si z tematyk treningu pamici. W tym miejscu przedstawiamy take wiczenia, ktre mona wykorzysta do zmotywowania uczestnikw do wykonywania proponowanych im zada, pokazania, i ich zaangaowanie w trakcie treningu jest podstaw do realizacji okrelonych celw treningowych.

4.1.1. Pamiciowe wiczenia integracyjne

Na pocztku kadego treningu naley zadba o to, eby uczestnicy wzajemnie si poznali, a grupa zintegrowaa. Uatwi to prac nie tylko prowadzcemu, ale i zachci uczestnikw do aktywnego wczania si w wiczenia, przeamujc strach przed ocen ze strony nieznanych sobie osb podczas wykonywania rnorodnych zada. wicze sucych wzajemnemu poznaniu i integracji grupy jest wiele, a pomysy na nie zaczerpn mona z licznych publikacji powiconych praktyce prowadzenia szkole. Zasadniczo bowiem wiczenia integracyjne nie s specyficzne dla treci szkolenia niezalenie od tego, czy prowadzimy trening pamici, szkolenie powicone skutecznym technikom sprzeday czy podnoszeniu kompetencji komunikacyjnych w celu wzajemnego poznania i integracji grupy, moemy wykorzysta takie same wiczenia. Naszym zdaniem jednak, w przypadku treningu pamici warto ju w ramach wicze integracyjnych zacz trenowa pami, a przynajmniej wczy problematyk pamici w tre tych wicze. Dlatego poniej przedstawiamy kilka propozycji wicze integracyjnych, w ktrych uczestnicy maj za zadanie zapamita imiona i informacje na temat pozostaych osb biorcych udzia w treningu. Przeprowadzajc proponowane przez nas wiczenia, warto zadba, by w trakcie ich wykonywania uczestnicy skupili si na nich, wzajemnie suchali si, za osoby przedstawiajce si powoli i wyranie podaway informacje o sobie.

Katalog technik i wicze treningowych 143

wiczenie
Mam na imi, lubi i robi to tak

Cel wiczenia: wzajemne poznanie si uczestnikw zaj, integracja grupy; porednio poznanie zasady mwicej, i obraz jest silniejszy ni sowo (zasada 6. w rozdziale 2.) oraz moliwoci wykorzystywania wskazwek do wydobycia (zasada 10. w rozdziale 2.). Liczba uczestnikw: 620 osb. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, ewentualnie seniorzy. Czas: zaleny od liczby osb w grupie (w grupie 10-osobowej ok. 20 minut). Potrzebne materiay: brak. Przygotowanie wiczenia: uczestnicy zaj powinni siedzie w krgu, tak by kady widzia kadego. Przebieg wiczenia: siedzc w krgu, uczestnicy kolejno przedstawiaj si w nastpujcy sposb: Nazywam si Ania, lubi robi zdjcia i robi to tak (pokazuje jak robi zdjcie). Kolejny uczestnik powtarza informacje, ktre usysza o wczeniejszej osobie: To jest Ania, lubi robi zdjcia i robi to tak (pokazuje), a nastpnie przedstawia siebie, podajc informacj, jak si nazywa, co lubi robi i jak to robi. Nastpna osoba powtarza informacje o dwch wczeniejszych i przedstawia siebie i tak dalej. wiczenie koczy si, gdy wszystkie osoby przedstawi si. Na zakoczenie warto wsplnie powtrzy informacje o wszystkich uczestnikach. W trakcie zaj lub podczas kolejnych spotka dobrze jest wraca do tego wiczenia, proszc by grupa lub wybrana osoba na ochotnika przypomniaa wszystkie imiona.

144 Trening pamici

Podsumowanie wiczenia: celem wiczenia jest poznanie imion osb w grupie. Dodanie w trakcie wzajemnej prezentacji dodatkowego elementu zwizanego z gestem uatwi zapamitanie danej osoby zgodnie z zasad, i informacja podana w dwch kodach (werbalnym i wizualnym) uatwia jego zapamitanie. Co wicej, obraz jest lepiej pamitany ni sowo (por. zasada 6. w rozdziale 2.). Zaprezentowany gest staje si wskazwk umoliwiajc szybsze przywoanie zwizanego z nim sowa w tym przypadku imienia danej osoby. Dodatkowa informacja o tym, co dana osoba lubi robi, pozwala ponadto lepiej pozna si grupie.

wiczenie
Mj gest

Cel wiczenia: wzajemne poznanie si uczestnikw zaj, integracja grupy; porednio poznanie zasady mwicej, i obraz jest silniejszy ni sowo (zasada 6. w rozdz. 2.) oraz moliwoci wykorzystywania wskazwek do wydobycia (zasada 10. w rozdz. 2.). Liczba uczestnikw: 620 osb. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, szczeglnie doroli uczcy si i seniorzy. Czas: zaleny od liczby osb w grupie (w grupie 10-osobowej ok. 20 minut). Potrzebne materiay: brak. Przygotowanie wiczenia: uczestnicy powinni siedzie w krgu, tak by kady widzia kadego. Przebieg wiczenia: Siedzc w krgu, uczestnicy przedstawiaj si, podajc swoje imi oraz gest, ktry najlepiej ich symbolizuje.

Katalog technik i wicze treningowych 145

Gestem moe by chwycenie si za ucho, zoenie rk, pstryknicie palcami. Wane, by kady uczestnik wyjani, dlaczego wybra taki, a nie inny gest jak informacj na swj temat chcia w ten sposb przekaza. Nastpnie caa grupa powtarza podane imi i gest osoby. Kolejne osoby przedstawiaj siebie, a caa grupa powtarza ich imi i gest. Wane jest, by wiczenie wykonywa powoli, tak by kady uczestnik zwraca uwag na podawane imi i gest oraz wcza si w powtarzanie. Po przedstawieniu si wszystkich uczestnikw warto powtrzy ca grup wszystkie imiona i gesty raz jeszcze. Podsumowanie wiczenia: Jak w wiczeniu Mam na imi, lubi i robi to tak. Warto rwnie przy okazji zwrci uwag na rol powtarzania przy zapamitywaniu informacji (por. zasada3. w rozdziale 2.).

wiczenie
A jak aktywna Ania

Cel wiczenia: wzajemne poznanie si uczestnikw zaj, integracja grupy; porednio poznanie zasady mwicej o roli powtarzania (zasada 3. w rozdziale 2.) oraz moliwoci wykorzystywania wskazwek do wydobycia (zasada 10. w rozdziale 2.). Liczba uczestnikw: 620 osb. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, seniorzy. Czas: zaleny od liczby osb w grupie (w grupie 10-osobowej 2530 minut). Potrzebne materiay: samoprzylepne karteczki papieru, pisaki, ewentualnie karteczki z przymiotnikami i identyfikatory.

146 Trening pamici

Przygotowanie wiczenia: uczestnicy zaj powinni siedzie w krgu, tak by kady widzia kadego. Przydatne moe by przygotowanie niewielkich karteczek z rnymi przymiotnikami, ktre mog charakteryzowa uczestnikw zaj (patrz opis przebiegu wiczenia). Przebieg wiczenia: siedzc w krgu uczestnicy otrzymuj od prowadzcego karteczki samoprzylepne i pisaki. Ich zadaniem jest znale przymiotnik, ktry zaczyna si na tak sam liter jak imi danej osoby, a nastpnie za pomoc prostego rysunku graficznego narysowa go i przyklei do koszuli. Wane by przymiotnik nie tylko zaczyna si na t sam liter, co imi danej osoby, ale take by j dobrze charakteryzowa. Gdy wszyscy wybior przymiotniki i narysuj je, kady kolejno przedstawia si, podajc nie tylko swoje imi, ale i wybrany przez siebie przymiotnik oraz opisujc, co znajduje si na przygotowanym obrazku. Grupa stara si zapamita wszystkie imiona, a nastpnie wykorzystujc wskazwki z obrazka przypomnie imiona poszczeglnych osb. Dla uatwienia lub by przymiotniki w grupie nie powtarzay si, mona wczeniej przygotowa karteczki z wypisanymi przymiotnikami, spord ktrych uczestnicy wybieraj po jednym dla siebie. Koniecznie trzeba wwczas zadba, by dla nikogo nie zabrako karteczki z przymiotnikiem szczeglnie, dotyczy to popularnych imion zaczynajcych si na t sam liter alfabetu moe bowiem zdarzy si, i w grupie bdzie kilkoro A, Agnieszek, Agat i Andrzejw. W grupach, ktre zakadamy, i mog by niechtne rysowaniu na pierwszym spotkaniu, mona przygotowa gotowe kartoniki, na ktrych z jednej strony bdzie znajdowa si przymiotnik, a z drugiej graficzny jego obraz (przykad znajduje si w ramce 4.1). Po wybraniu swojego przymiotnika kartoniki wkadane s do identyfikatorw w taki sposb, by widoczny by obrazek. Ten sposb przeprowadzenia wiczenia jest take wskazany, gdy nie mamy zbyt wiele czasu, na jego wykonanie.

Katalog technik i wicze treningowych 147

Ramka 4.1.  Przykadowy kartonik do wiczenia A jak aktywna Ania

AKTYWNY

Podsumowanie wiczenia: celem wiczenia jest poznanie imion osb w grupie. Podobnie, jak w wiczeniu Mam na imi, lubi i robi to tak, dodanie w trakcie wzajemnej prezentacji kolejnego elementu graficznego uatwia zapamitanie imion wspuczestnikw i ich pniejsze przypomnienie sobie poprzez skojarzenie z obrazkiem. Dodatkowo poprzez wiczenie to mona zaprezentowa uczestnikom, w jaki sposb wykorzystujemy tu rne zasady wspomagania pamici: midzy innymi powtarzanie oraz wykorzystywanie wskazwek do wydobycia. Szczegowy opis tych zasad znajduje si w rozdziale 2.

4.1.2.  wiczenia zwikszajce motywacj uczestnikw do udziau w treningu pamici

W trakcie treningu pamici moe zdarzy si, i grupa odmwi wykonywania okrelonych wicze, czy te niechtnie bdzie wcza si w proponowane jej zadania. Warto wwczas wykorzysta wiczenia, ktrych zadaniem jest wzbudzenie motywacji do aktywnego udziau w treningu, pobudzanie twrczego mylenia i przeamywanie sztywnoci poznawczej. wiczenia te maj szczeglne znaczenie w przypadku uczestnikw w rednim i starszym wieku, dla ktrych zabawa skojarzeniami nie jest typow aktywnoci i przez to moe nie by atwa, a zadania wymagajce rysowania czy tworzenia skojarze, opartych na nietypowych wyobraeniach, mog pocztkowo budzi due opory.

148 Trening pamici

wiczenie
Ile dam, tyle mam

Cel wiczenia: zachcenie uczestnikw do aktywnego wczenia si w zajcia, integracja i lepsze poznanie si grupy; uwiadomienie uczestnikom treningu jak wiele technik pamiciowych ju znaj i stosuj na co dzie. Liczba uczestnikw: 616 osb. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, seniorzy. Czas: 2030 minut. Potrzebne materiay: paski papieru lub mae karteczki 6 razy tyle, ile jest osb w grupie, dugopisy dla kadego uczestnika. Przygotowanie wiczenia: do wykonania wiczenia potrzebne bd niewielkie karteczki papieru mona je wyci ze zwykej kartki A4 lub zakupi mae karteczki, zwykle o wymiarach: 9 9 cm. Przebieg wiczenia: Prowadzcy rozdaje uczestnikom po 3 karteczki i po dugopisie. Zadaniem kadej osoby jest zapisanie w cigu 4 minut pomysw na wasne techniki uatwiajce zapamitanie lub przypominanie sobie, ktrych moe w tym momencie nauczy inn osob (na przykad kto moe zna sposb na zapamitywanie obcojzycznych swek poprzez uczenie si tekstw piosenek je zawierajcych, kto inny wykorzystuje przyklejane do drzwi lodwki zapisane karteczki jako wskazwki do pamitania o rzeczach do zrobienia). Na kadej kartce wpisujemy tylko jeden pomys/technik pomagajc pamita lub uczy si. Kady moe zapisa tak wiele kartek jak potrzebuje (dobierajc kolejne ponad 3 rozdane przez prowadzcego), ale te kady musi zapisa przynajmniej jedn kartk. Niewykorzystane kartki po 4 minutach wracaj do pro-

Katalog technik i wicze treningowych 149

wadzcego. Nastpnie uczestnicy proszeni s o wpisanie swojego imienia na odwrocie kadej zapisanej kartki. Po podpisaniu karteczek przystpujemy do wymieniania si umiejtnociami kady uczestnik ma wymieni swoj karteczk na pochodzc od innej osoby, przy czym osoba, ktra miaa jedn karteczk, ma mie nadal jedn, ta ktra miaa dwie, nadal dwie itd. Chtne osoby zachcamy do przeczytania, co otrzymay, za autorw pomysw do wyjanienia, na czym dana technika polega. Podsumowanie wiczenia: celem wiczenia jest pokazanie, i kady posiada swoje wasne techniki usprawniajce wykorzystywanie zasobw pamiciowych, ktrymi moe podzieli si z innymi. Czsto te najbardziej intuicyjne s najskuteczniejsze i warto o nich pamita. wiczenie ma te uwiadomi uczestnikom, i im wicej potrafimy i chcemy przekaza innym, tym wicej sami zyskujemy Ci, ktrzy zapisali najwicej karteczek, otrzymali rwnie najwicej informacji o technikach stosowanych przez innych. Rwnie podczas treningu pamici od samych uczestnikw zaley, jak wiele z niego wynios i skorzystaj. Im wicej bowiem wo pracy i zaangaowania, tym lepsze rezultaty osign.

wiczenie
Co kto widzi?

Cel wiczenia: przeamanie sztywnoci poznawczej, zachcanie do aktywnego wczania si w wiczenia; porednio poznanie zasady mwicej o moliwoci wykorzystywania wskazwek do wydobycia (zasada 10. w rozdziale 2.). Liczba uczestnikw: 620 osb, zadanie wykonywane w dwch grupach. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, se niorzy.

150 Trening pamici

Czas: 12 minut. Potrzebne materiay: listy sw dla kadego uczestnika i arkusz z wieloznacznym obrazkiem CO KTO WIDZI, dugopisy. Przygotowanie wiczenia: Na oddzielnych kartkach przygotowujemy listy sw, jak we wzorze zamieszczonym w ramce 4.2. Dla poowy grupy s to sowa: muzyka, jazz, koncert, wieczr; dla drugiej poowy: wieczr, lustro, randka, cie. Potrzebny bdzie rwnie arkusz z wieloznacznym rysunkiem formatu przynajmniej A4 (wzr w ramce 4.3). Przebieg wiczenia: Prowadzcy rozdaje uczestnikom przygotowane kartki z listami sw, dbajc o to, by poowa grupy (najlepiej siedzca obok siebie) dostaa jeden, a poowa drugi zestaw sw (zestawy sw znajduj si w ramce 4.2). Rozdajc kartki prowadzcy zastrzega, by ich nie pokazywa sobie wzajemnie. Po przeczytaniu ich przez uczestnikw prowadzcy pokazuje grupie rysunek z ramki 4.3, nie duej jednak ni przez 5 sekund. Nastpnie prosi, by kady, jak najszybciej, na odwrocie kartki ze sowami, napisa, co przedstawia rysunek (nie konsultujc si z innymi). Po zapisaniu prosi po kolei, by kady odczyta, co widzia na rysunku. Poowa grupy powinna odpowiedzie, i by to muzyk grajcy na saksofonie, za poowa, e twarz kobiety. UWAGA: w przypadku osb w wieku senioralnym lub w liczniejszych grupach warto przygotowa rysunki na oddzielnych kartkach dla kadego uczestnika, rozda je bia stron do gry i poleci, by kady na dany znak odwrci kartk i przez 4 sekundy przyjrza si obrazkowi. Przy tak wykonywanym zadaniu szczeglnie wane jest, aby uczestnicy nie porozumiewali si ze sob i postpowali zgodnie z instrukcj. Podsumowanie wiczenia: wiczenie to suy dwm celom. Z jednej strony w przypadku grup, ktre nie chc wcza si

Katalog technik i wicze treningowych 151

aktywnie w proponowane im zadania, ma pokaza, i na kad spraw mona popatrzy z rnych stron. Czsto to, co proponujemy, co z pozoru moe wydawa si mieszne i niepotrzebne w efekcie moe by bardzo przydatne, jeli tylko zechcemy sprbowa popatrzy na przygotowane wiczenia z innej strony. wiczenie pokazuje rwnie, jak wczeniej posiadana wiedza ukierunkowuje nasze spostrzeganie. Podobnie dziaa nasza pami. Gdy mamy problemy z przypomnieniem sobie danej informacji, warto odtworzy kontekst, w ktrym j zapamitywalimy, lub uruchomi cig skojarze z ni zwizanych. Czsto intuicyjnie wykonujemy tak czynno, gdy szukamy kluczy od domu staramy si przypomnie sobie, gdzie je ostatnio kadlimy, lub gdy nie moemy przypomnie sobie nazwiska danej osoby staramy si odwoa do skojarze, ktre ono budzio (On si nazywa jako tak jak alarm, nie budzik, o ju wiem, to by Budzyski!). Warto take w tym miejscu, zwrci uwag uczestnikw zaj, i wiedz o moliwoci wykorzystywania wskazwek do wydobycia warto zastosowa ju na etapie zapamitywania. Przyswajajc now informacj dobrze jest bowiem od razu kojarzy j zbodcami, ktre przy prbie ich odpamitania bd suy jako wskazwki do wydobycia (por. zasada 10. w rozdziale 2.). UWAGA: jeli cz uczestnikw poda obie odpowiedzi warto sprawdzi, czy nie znali tego wiczenia wczeniej lub nie mieli dowiadczenia z tego typu rysunkami.

Ramka 4.2. Listy sw do zadania Co kto widzi?

MUZYKA JAZZ KONCERT WIECZR PIANINO WIECZR LUSTRO RANDKA CIE SUKNIA

152 Trening pamici

Ramka 4.3. Rysunek do wiczenia Co kto widzi?

rdo: Opracowanie wasne.

wiczenie
Kropki

Cel wiczenia: przeamanie sztywnoci poznawczej, zachcanie do aktywnego wczania si w wiczenia. Liczba uczestnikw: dowolna, wiczenie wykonywane indywidualnie. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, seniorzy. Czas: bez ogranicze. Potrzebne materiay: arkusze z kropkami dla kadego uczestnika (wzr w ramce 4.4), dugopisy lub owki. Przygotowanie wiczenia: przygotowanie arkuszy z kropkami dla kadego uczestnika.

Katalog technik i wicze treningowych 153

Przebieg wiczenia: Prowadzcy rozdaje uczestnikom arkusze z kropkami (zob. ramka 4.4). Ich zadaniem jest poczy wszystkie kropki, nie odrywajc rki od karki, trzema liniami prostymi, tak by z linii powstaa figura zamknita (pocztek pierwszej linii musi by zarazem kocem ostatniej). Kada osoba ma cztery prby by znale rozwizanie. Rozwizanie zadania znajduje si w ramce 4.5.

Ramka 4.4. Arkusz do wiczenia Kropki

Pocz wszystkie kropki najwyej trzema prostymi liniami. Pocztek pierwszej linii musi by zarazem kocem ostatniej. Masz cztery prby.

rdo: Opracowanie wasne.

154 Trening pamici

Podsumowanie wiczenia: celem wiczenia jest pokazanie, i czasami, by znale waciwe rozwizanie, trzeba przeama stereotypowe mylenie. wiczenie to peni take funkcj rozgrzewajc moe by wykorzystane w przerwie midzy prezentacj okrelonych treci dotyczcych tematu danego dnia treningu. Jest te przykadem tego, jakie wiczenia warto wykonywa dla utrzymania oglnej sprawnoci umysowej. W przypadku grup podwaajcych zasadno wykonywania okrelonych wicze w trakcie zaj jest te sposobem na pokazanie, i czasem warto spojrze na nie z innej strony; e stereotypowe mylenie poprzez ktre na przykad osoby dorose niechtnie wykonuj zadania, ktre wydaj im si zbyt dziecinne zamyka nas na nowe, cenne dowiadczenia.

Ramka 4.5. Rozwizanie zadania Cztery kropki

rdo: Opracowanie wasne.

4.1.3. wiczenia aktywizujce

W trakcie treningu pamici cennym pomysem jest take urozmaicanie zaj prostymi grami i zabawami aktywizujcymi umys. Zachcajmy naszych kursantw do ich wykonywania nie tylko podczas zaj, ale i w domu. Wane jest, aby wiczenia i podejmo-

Katalog technik i wicze treningowych 155

wane przez uczestnikw treningu aktywnoci umysowe byy jak najbardziej rnorodne mog to by rnego rodzaju krzywki, amigwki i zagadki ale jednoczenie, by nie byy to cigle szarady tego samego rodzaju, w ktrych odtwarzamy jednakowe hasa czy posugujemy si tym samym schematem prowadzcym do prawidowego rozwizania. Wiele z nich jestemy w stanie sami przygotowa dla uczestnikw naszych zaj, cz mona znale w ksikach (por. ramka 4.6) czy na licznych stronach internetowych. Pamitajmy jednak o ich dostosowaniu do grupy docelowej, z ktr pracujemy. Tego typu wiczenia bd wanym elementem urozmaicajcym program treningu pamici, a zarazem stanowicym cenn inspiracj dla uczestnikw do wynajdywania wasnych wicze. Czci osb znane mog by z dziecistwa zabawy z ukadaniem patyczkw czy zapaek, ktre wraz z kilkoma innymi przykadami tego typu szarad i amigwek rwnie podajemy poniej.

Ramka 4.6.  Przykadowe pozycje ksikowe zawierajce zestawy wicze, gier i zabaw pamiciowych i aktywizujcych De Rotrou J. (2003). Pami doskonaa. Warszawa: W.A.B.
Dudley G.A. (1994). Jak podwoi skuteczno uczenia si: techniki sprawnego zapamitywania i przywoywania informacji. Warszawa: Medium. Geisselhart R.R. i Hofmann Ch. (2007). Lepsza pami. Trening i techniki lepszego zapamitywania. Warszawa: Flashbook.pl. Heuel E. (2006). Trening koncentracji: 10-dniowy program usprawniajcy. Warszawa: Bauer-Weltbild Media Klub dla Ciebie. Lehrl S. (2005). Trening pamici. Katowice: Videograf II. Norman U. (2002). Trening pamici. wiczenia sowne, zagadki, rebusy. Warszawa: Klub dla Ciebie. Raifenschneider D. (2001). Techniki trenowania umysu. 400 wicze. Warszawa: MUZA S.A. wicicka J. (2009). Trening koncentracji dla uczniw. Warszawa: Din.
rdo: Opracowanie wasne.

156 Trening pamici

amigwka
Zapaki

Cel wiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, se niorzy. Potrzebne materiay: po 12 zapaek (mog to te by patyczki jednakowej dugoci) dla kadego uczestnika zaj. Przebieg wiczenia: prowadzcy rozdaje uczestnikom zapaki i pokazuje, w jaki sposb maj je uoy wzr znajduje si w ramce 4.7. Ich zadaniem jest przeoenie 4 zapaek w taki sposb, by powstay trzy kwadraty.

Ramka 4.7. Wstpny ukad zapaek

rdo: Opracowanie wasne.

Katalog technik i wicze treningowych 157

Ramka 4.8. Rozwizanie zadania Zapaki

3 1 2

rdo: Opracowanie wasne.

amigwka
Romeo i Julia

Cel wiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestnikw: doroli uczcy si, seniorzy. Potrzebne materiay: brak.

158 Trening pamici

Przebieg wiczenia: prowadzcy podaje tre zagadki: Romeo i Julia le martwi na pododze willi w Weronie. Obok ley pknite naczynie, z ktrego wylaa si woda, za na pododze widoczne s lady psa. Ciaa nie s uszkodzone, nie zostali te otruci. Jak Romeo i Julia zginli? Rozwizanie: Romeo i Julia to akwariowe rybki. Naczynie z wod, w ktrym si znajdoway zostao rozbite przez przebiegajcego przez pokj psa.

amigwka
Pasta do zbw
Cel wiczenia: aktywizacja poznawcza.

Grupa uczestnikw: doroli uczcy si, seniorzy. Potrzebne materiay: arkusz z obrazkiem do wiczenia (jak w opisie wiczenia). Przebieg wiczenia: prowadzcy podaje tre zagadki: Producent pasty do zbw postanowi zwikszy zyski ze sprzeday swojego produktu. Szuka sposobw, by to uczyni, ale bezskutecznie aden z jego pracownikw nie znalaz ciekawego rozwizania. Postanowi wic zorganizowa otwarty konkurs na najlepszy pomys. Zgosia si osoba, ktra przysaa nastpujcy pomys na rozwizanie problemu wzrostu sprzeday:

z podpisem jeli mnie zatrudnisz, wyjani Ci, jak zwikszy zyski ze sprzeday!

Katalog technik i wicze treningowych 159

Na czym polega ten pomys i co oznacza ten rysunek? Rozwizanie: Ilustracja przedstawia wielko kocwki tubki pasty do zbw. Mniejszy otwr oznacza, i z tej samej tubki przy jednorazowym uyciu wykorzysta si mniej pasty, ni gdy otwr bdzie wikszy. Zwikszajc otwr w kocwce tuby producent sprawi, i kupujcy bd j zuywa szybciej. Poniewa dla ludzi liczy si przede wszystkim ilo produktu, za ktry pac w tym przypadku okrelanego na podstawie wielkoci tuby z past do zbw ludzie nadal bd chtnie kupowa produkt, za producent sprzeda go wicej, uzyskujc wikszy zysk ze sprzeday.

amigwka
Rodzinna szarada

Cel wiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestnikw: dzieci i modzie, doroli uczcy si, se niorzy. Potrzebne materiay: brak. Przebieg wiczenia: prowadzcy podaje tre zagadki: Mczyzna ma tyle sistr co braci, ale kada z jego sistr ma dwa razy wicej braci ni sistr. Ile chopcw i dziewczynek jest w rodzinie? Rozwizanie: w rodzinie jest 4 chopcw i 3 dziewczynki.