W Stronę Ziemi Obiecanej. Komentarz Do Księgi Wyjścia - Marcin Majewski

W stron Ziemi Obiecanej W stron Ziemi Obiecanej
W strone Ziemi Obiecanej.indd 1
07-02-2011 13:47:50
07-02-2011 13:47:50
Marcin Majewski
W
W stron Ziemi Obiecanej

Komentarz do Ksigi Wyjcia
Krakw 2011 3
07-02-2011 13:47:50
07-02-2011 13:47:50
Ksiga Wyjcia1
I Oto imio na Izra eli tw, kt rzy przy by li zJa ku bem do Egip tu. Ze swo imi ro dzi na mi przy w dro wa li tam: 2Ru ben, Sy me on, Le wi iJu da; 3Is sa char, Za bu lon iBe nia min; 4Dan, Ne fta li, Gad iAser. 5 Wszy scy oni by li po tom ka mi Ja ku ba, wsu mie sie dem dzie si ciu. J zef na to miast prze by wa ju wEgip cie. 6 Zmar J zef, po dob nie jego bra cia; prze mi n o ca e tam to po ko le nie. 7Izra eli ci za roz mna a li si, sta wa li si licz niej si, przyby wa o ich co raz wi cej, zdnia na dzie wzra sta a ich po t ga, a za lud ni li ca ow kra in. 8 W Egip cie na sta no wy krl, kt r y nie wie dzia, kim by J zef. 9 Rzek on do swo je go lu du: Uwa aj cie! Lud Izra eli tw sta si licz niej szy ipo t niej szy od nas. 10Roz wa my, wja ki spo sb ograni czy jego przy rost. Wprzy pad ku woj ny bo wiem mo gli by przy czy si do na szych wro gw, wal czy prze ciw ko nam, ana wet opuci kraj. 11Usta no wio no wic nad ni mi nad zor cw ro bt, aby ich gn bi li przy mu so w pra c. Wten spo sb wznie sio no dla fa ra ona spi chle rze, mia sta Pi tom iRam zes. 12Im bar dziej ich uci ska no, tym sta wa li si licz niej si, co wzbu dza o jesz cze wik sz za wi. 13Jarz mo
1
1 Tum. Pismo wite Starego iNowego Testamentu. Najnowszy przekad zjzykw oryginalnych zkomentarzem. Edycja witego Pawa, 2008.
07-02-2011 13:47:50
Egip tu bar dzo ci y o Izra eli tom. 14Ich y cie sta o si nie do zniesie nia. Prze mo c zmu sza no ich do wy ro bu ce gie ido upra wy pl, aprzy oka zji ja kiej kol wiek pra cy zn ca no si nad ni mi. 15 Krl Egip tu we zwa do sie bie he braj skie po o ne, Szi fr iPu , irzek: 16Gdy ko bie ty he braj skie b d ro dzi y, wy ma cie ob ser wowa uwa nie: je li b dzie si ro dzi cho piec, spra wi cie, e by umar, je e li za dziew czyn ka, mo e y. 17Po o ne jed nak by y bo goboj ne inie wy pe nia y roz ka zu kr la Egip tu, lecz zo sta wia y chopcw przy y ciu. 18Po now nie wic przy wo a je krl Egip tu do sie bie iza py ta: Dla cze go tak po st pu je cie ipo zwa la cie prze y chopcom?. 19Po o ne wy ja ni y fa ra ono wi: He braj skie ko bie ty r ni si od Egip cja nek, s bar dziej y wot ne. Za nim wic po o na zd y przy by, jest ju zwy kle po po ro dzie. 20Bg bo go sa wi po o nym, a lud mno y si i ro sa jego po t ga. 21To wa nie dzi ki bo ja ni Bo ej obie sta y si mat ka mi ro dw. 22W ko cu fa ra on roz ka za wszyst kim swo im pod da nym: Ka dy no wo na ro dzo ny cho piec ma by wrzu co ny do Ni lu, aka da dziew czyn ka ma po zo sta przy y ciu.
II
1 Pe wien czo wiek zro du Le wie go po j za o n ko bie t, rwnie zro du Le wie go. 2Ko bie ta ta po cz a iuro dzi a syna, ae wy da si jej prze licz ny, trzy ma a go wukry ciu przez trzy mie si ce. 3Nie mo ga jed nak du ej go ukry wa, wzi a wic ko szyk zpa pi ru sowej trzci ny, na s czy a go y wi c ismo , wo y a do nie go dziec ko iumie ci a wsi to wiu nad brze giem Ni lu. 4Sio stra chop ca, cie ka wa dal szych jego lo sw, ob ser wo wa a wszyst ko zda le ka. 5 W tym cza sie cr ka fa ra ona przy by a nad Nil, aby si wy kpa, ajej su ce prze cha dza y si nad brze giem rze ki. Na gle zo baczy a ko szyk wrd si to wia, ka za a wic su cej, aby go przy niosa. 6Uchy li a wie ko izo ba czy a chop czy ka. Wzru szy a si, bo by za pa ka ny, i rze ka: Pew nie jest to he braj skie dziec ko. 7Wwczas jego sio stra po wie dzia a do cr ki fa ra ona: Je li ze chcesz, przy pro wa dz nia k spo rd ko biet he braj skich, aby wy kar mi a je dla cie bie. 8Zrb tak! od par a cr ka fa ra ona. Dziew czy na
07-02-2011 13:47:50
po bie ga i za wo a a mat k chop czy ka. 9Cr ka fa ra ona rze ka do niej: Za opie kuj si tym dziec kiem iwy karm je dla mnie. Za pa c ci za to. Ko bie ta wzi a nie mow l i kar mi a je. 10Gdy cho piec pod rs, przy pro wa dzi a go do cr ki fa ra ona, aona uzna a go za swo je go syna. Da a mu na imi Moj e sz, rze ka bo wiem: Wy cign am go zwo dy. 11 Mi n o wie le lat. Moj esz do rs, wy bra si do swo ich braci iuj rza ich udr k. Zo ba czy te, jak Egip cja nin zn ca si nad He braj czy kiem, jego ro da kiem. 12Ro zej rza si wo k, a gdy si upew ni, e nikt ich nie wi dzi, za bi Egip cja ni na iza grze ba wpiasku. 13Na stp ne go dnia szed i na tkn si na dwch He braj czykw, kt rzy si k ci li. Za py ta te go, kt r y ata ko wa: Dla cze go bi jesz swo je go bra ta?. 14On od rzek: Kto ci usta no wi na szym przy wd c al bo roz jem c? A mo e chcesz mnie za bi, jak tamte go Egip cja ni na?. Moj esz prze ra zi si ipo my la: Spra wa si wy da a. 15Istot nie, wie do tar a do fa ra ona iusi o wa on zga dzi Moj e sza. Moj esz mu sia ucie ka przed fa ra onem, za miesz ka wic wkra inie Ma dia n. Sie dzia wa nie wpo bli u stud ni, 16gdy przyszo sie dem c rek ma dia nic kie go ka pa na, aby za czerp n wo dy, na pe ni ni ko r y ta ina po i trzo d swo je go oj ca. 17Na de szli jednak in ni pa ste rze iprze p dzi li je. Ww czas Moj esz sta n wich obro nie i na po i ich trzo dy. 18Gdy one wr ci y do swo je go oj ca, Reu ela, za py ta je: Dla cze go dzi siaj przy szy cie tak szyb ko?. 19 One od rze ky: Ja ki Egip cja nin obro ni nas przed pa ste rza mi, ana wet wy r czy nas wczer pa niu wo dy ina po i trzo dy. 20Wtedy je za py ta: Agdzie on jest? Zo sta wi y cie go sa me go? Za pro cie go na po si ek!. 21Moj esz zgo dzi si za miesz ka ute go czo wie ka, aon da mu za o n swo j cr k, Se fo r. 22Uro dzi a ona syna, ktre mu nada imi Ger szom, gdy rzek: By em wy gna cem wob cej kra inie. 23 Mi ja y la ta. Umar krl Egip tu, aIzra eli ci wci cier pie li ucisk ikrzy cze li zb lu. Ich la ment spo wo do wa ny uci skiem wznis si do Boga. 24Usy sza Bg ich skar g i wspo mnia na przy mie rze zAbra ha mem, Iza akiem iJa ku bem. 25Spoj rza Bg na Izra eli tw izro zu mia...
07-02-2011 13:47:50
III
1 Moj esz wy pa sa wa nie trzo d swo je go te cia Je tra , ktry by ka pa nem Ma dia ni t w. Prze pro wa dzi sta do przez pu styni izmie rza ku g rze Boga, zwa nej Ho re b. 2Na gle anio PANA po ja wi si przed nim wpo mie niu bu cha j cym zkrze wu. Moj esz wi dzia, jak ogie po n wrd cier ni, lecz ich nie spa la. 3Po my la wic: Po dej d bli ej i zo ba cz to nie zwy ke zja wi sko. Dla cze go krzew nie ob ra ca si wpo pi?. 4Gdy PAN zo ba czy, e za cie kawio ny Moj esz pod cho dzi, za wo a do nie go zkrze wu: Moj e szu, Moj e szu!. On od rzek: Je stem!. 5Nie pod chod tu! Zdej mij san da y z ng, gdy miej sce, na kt r ym sto isz, jest zie mi wit. 6I do da: Ja je stem Bo giem two je go oj ca, Bo giem Abra ha ma, Bo giem Iza aka iBo giem Ja ku ba. Moj esz za kry twarz, gdy l ka si pa trze na Boga. 7 PAN rzek: Przyj rza em si nie do li mo je go lu du wEgip cie, usy sza em jego krzyk pod bi czem nad zor cw, znam wic ogrom jego cier pie. 8Zst pi em, by wy zwo li go spod wa dzy Egip tu iwy pro wa dzi zte go kra ju do zie mi wspa nia ej iprze stron nej, do kra iny py n cej mle kiem i mio dem, kt r za miesz ku j Ka na nejczy cy, Che ty ci, Amo r y ci, Pe r yz zy ci, Chiw wi ci iJe bu sy ci. 9La ment Izra eli tw do tar do Mnie. Uj rza em ucisk, ja kim dr cz ich Egipcja nie. 10Po sy am ci wic te raz do fa ra ona. Id iwy pro wad zEgie ja je stem od rzek Moj esz p tu Izra eli tw, mj lud. 11Kim Bogu e bym mia sta wa przed fa ra onem al bo wy pro wa dza Izra eli tw zEgip tu?. 12Bg od par: Je stem zto b! Aoto znak, e to wa nie Ja cie bie po sa em: sko ro tyl ko wy pro wa dzisz lud zEgip tu, b dzie cie su y Bogu na tej g rze. 13 Moj esz po wie dzia: Przy pu my, e pj d do Izra eli tw ioznaj mi im: Bg wa szych oj cw po sy a mnie do was. Je li jednak spy ta j mnie: Jak On si na z y wa?, co im od po wiem?. 14Bg od rzek: Je stem tym, kim je stem. Tak masz po wie dzie Izra elitom: Je stem po sy a mnie do was. 15Na stp nie Bg po wie dzia: To wa nie owiad czysz Izra eli tom: PAN, Bg wa szych oj cw, Bg Abra ha ma, Bg Iza aka, Bg Ja ku ba po sy a mnie do was. To jest mo je imi i ta kim ma po zo sta w pa mi ci wszyst kich
07-02-2011 13:47:50
po ko le. 16Id, zwo aj star szy zn Izra ela iogo jej: Uka za mi si PAN, Bg wa szych oj cw, Bg Abra ha ma, Iza aka iJa ku ba, i prze m wi: Na wa sne oczy wi dzia em krzyw d, ja ka dzieje si wam wEgip cie. 17Po sta no wi em wy pro wa dzi was zniewo li egip skiej do zie mi Ka na nej czy kw, Che ty tw, Amo r y tw, Pe r yz z y tw, Chiw wi tw i Je bu sy tw, do kra iny py n cej mlekiem imio dem. 18Oni ci usu cha j. Ww czas ra zem ze star szyzn Izra ela udasz si do kr la Egip tu, aby mu oznaj mi: Wzy wa nas PAN, Bg He braj czy kw. Mu si my wic od by trzy dnio w w drw k w gb pu sty ni, aby zo y oa r PANU, na sze mu Bogu. 19Wiem, e krl Egip tu nie po zwo li wam odej, je eli nie b dzie zmu szo ny si . 20Dla te go wy ci gn r k iznisz cz Egipt mo imi cu da mi, kt re tam uczy ni, a wko cu was wy puci. 21Wzbu dz tak e uEgip cjan ta k przy chyl no do te go lu du, e nie odej dzie zpu sty mi r ka mi. 22Ka da ko bie ta po pro si swo j s siad k i ko bie t, z kt r dzie li miesz ka nie, o srebr ne i zo te na czy nia oraz osza ty, by ubra wnie swo ich sy nw iswo je cr ki. Wten spo sb ogra bi cie Egipt. IV
1 Moj esz od par: Prze cie mi nie uwie rz inie usu cha j mnie. Po wie dz ra czej: PAN wca le ci si nie uka za. 2PAN go za pyle ci wic: ta: Co trzy masz wdo ni?. Od po wie dzia: La sk. 3Po Rzu j na zie mi. Gdy tyl ko la ska upa da na zie mi, za mie ni a si ww a. Wtedy Moj esz uciek prze ra o ny. 4PAN rzek do Moje sza: Wy ci gnij r k ichwy go za ogon. Gdy Moj esz wy cign r k i chwy ci w a, ten w jego do ni za mie ni si w la sk. 5 To po to, aby uwie rzy li, e uka za ci si PAN, Bg ich oj cw, Bg Abra ha ma, Bg Iza aka iBg Ja ku ba. 6Na stp nie PAN do da: Po do na pier si pod ubra niem. Moj esz wo y do pod ubranie, agdy j wy ci gn, by a po kry ta tr de m bia ym jak nieg. 7Bg rzek: W po now nie r k pod ubra nie. Wo y zno wu r k pod ubra nie. Agdy j wy j, nie r ni a si od resz ty cia a. 8Je li ci nie uwie rz inie prze ko na ich pierw szy znak, to uwie rz pod wpywem dru gie go zna ku. 9A je e li nie uwie rz obu tym zna kom inie
07-02-2011 13:47:50
usu cha j ci, ww czas za czerp nij wo dy zNi lu iwy lej na zie mi, awo da wzi ta zNi lu stanie si na zie mi krwi. 10 Moj esz rzek do PANA: Zwa, Pa nie, e nie je stem do brym mw c. Nie by em nim zresz t ni gdy, na wet od cza su, gdy Ty przem wi e do swo je go su gi. Mam oci a e war gi i nie wpraw ny j zyk. 11PAN mu od po wie dzia: Kto da je czo wie ko wi usta? Kto czy ni go nie mym, gu chym, wi dz cym lub nie wi do mym? Czy nie ja, PAN? 12Te raz wic id, Ja b d przy two ich ustach i po ucz ci, co masz m wi. 13Moj esz na le ga: Pro sz Ci, Pa nie, po lij ko go bar dziej od po wied nie go. 14PAN roz gnie wa si na Moj esza: Czy by mia na my li two je go bra ta Aaro na, le wi t? Wiem, e on po tra pyn nie prze ma wia. Wy ru szy wa nie na spo tka nie zto b iucie szy si na twj wi dok. 15Prze mw do nie go iprze ka mu te so wa. A Ja b d przy ustach two ich i jego i po ucz was, co ma cie czy ni. 16On b dzie m wi za cie bie do lu du. Stanie si dla cie bie jak by usta mi, aty sta niesz si dla nie go jak by Bo giem. 17 Za bierz ze so b t la sk, gdy przy jej po mo cy masz uczy ni zna ki. 18 Moj esz wr ci do swo je go te cia Je try i rzek do nie go: Chcia bym uda si zpo wro tem do mo ich bra ci do Egip tu, aby zo ba czy, czy jesz cze y j. Je tra mu od po wie dzia: Id wpo koju. 19Ww czas PAN oznaj mi Moj e szo wi wMa dia n: Wra caj do Egip tu, bo umar li wszy scy, kt rzy czy ha li na two je y cie. 20Mojesz po sa dzi na ole swo j o n isy n w ira zem zni mi wy ru szy do zie mi egip skiej. Wdo ni trzy ma la sk Boga. 21PAN rzek do Moj e sza: Gdy wr cisz do Egip tu, pa mi taj owszyst kich cu downych zna kach, kt re to bie po wie rzy em. Masz je wy ko na przed fa ra onem. Ja jed nak spra wi, e on za tnie si wupo rze inie wy puci lu du. 22Oto, co po wiesz fa ra ono wi: To m wi PAN: Izra el jest mo im sy nem pier wo rod nym, 23dla te go na ka zu j ci wy pu mo jego syna, aby mi su y! Je li b dziesz si opie ra, Ja za bi j two je go pier wo rod ne go syna. 24 Gdy w cza sie dro gi za trzy ma li si na noc leg, PAN za stpi dro g Moj e szo wi ichcia go po zba wi y cia. 25Wtedy Se fora ka mien nym no em od ci a na ple tek swo je go syna, do tkn a nim ng Moj e sza irze ka: Je ste dla mnie ob lu bie cem krwi!.
10
07-02-2011 13:47:50
26 Ww czas Bg po zo sta wi go przy y ciu. Se fo ra po wie dzia a wtedy: ob lu bie niec krwi, ze wzgl du na ob rze za nie . 27 PAN rzek do Aaro na: Wyjd na prze ciw ko Moj e sza na pu sty ni. Wy ru szy wic, agdy go spo tka ustp g r y Boga, przywi ta go po ca un kie m. 28Moj esz po wt rzy Aaro no wi wszyst kie so wa PANA, kt r y go po sa, iopo wie dzia owszyst kich zna kach, kt re po le ci mu uczy ni. 29Na stp nie Moj esz iAaron zwo a li ca star szy zn Izra ela. 30Ww czas Aaron ogo si to wszyst ko, co PAN po wie dzia do Moj e sza, aon przed lu dem uczy ni zna ki. 31Lud, wi dzc je, uwie rzy. Igdy Izra eli ci usy sze li, e PAN przy by wa im na po moc iwi dzi ich nie do l, pa dli na twarz wuwiel bie niu.
V
1 Na stp nie Moj esz i Aaron przy by li do fa ra ona i oznaj mi li mu: To m wi PAN, Bg Izra ela: Wy pu mj lud, aby ob chodzi mo je wi to na pu sty ni. 2Fa ra on od par: Kt to ta ki w PAN, abym mia Go po su cha iwy pu ci Izra ela? Nie znam adne go PANA inie wy pusz cz Izra ela!. 3Oni od po wie dzie li: Ukaza si nam Bg He braj czy kw. Mu si my wic od by trzy dnio w w drw k wgb pu sty ni, aby zo y oa r PANU, na sze mu Bogu. Wprze ciw nym ra zie ze le na nas za ra z lub woj n. 4Krl Egip tu za py ta: Moj e szu i Aaro nie, ja kim pra wem od wo dzi cie lud od da: Nie do, e sta li si ro bt? Wra caj cie do wa szej pra cy!. 5I do naj licz niej szym lu dem tej kra iny, to jesz cze chce cie, e by prze sta li pra co wa. 6 Te go dnia fa ra on wy da po le ce nie nad zor com lu du iprze oo nym ro bt: 7Nie za opa truj cie ich wi cej w so m do wy ro bu ce gie , jak ro bi li cie to wcze niej. Niech sa mi za trosz cz si ojej ze bra nie. 8Co za ty czy si ilo ci wy ra bia nych ce gie, wy ma gaj cie od nich ty le sa mo co przed tem. Nic nie zmniej szaj cie. Ten lud to nie ro by, dla te go wo a j: Chce my pj, aby zo y oa r na szemu Bogu. 9Ob ci cie ich pra c, kt ra utru dzi ich do te go stop nia, e nie b d si zaj mo wa li mrzon ka mi. 10Nad zor cy lu du iprze oe ni ro bt ogo si li lu do wi: Fa ra on za rz dzi, co na st pu je: Nie b d wam do star cza so my. 11Zbie raj cie j sa mi tam, gdzie uda si
11
07-02-2011 13:47:50
wam j zna le. Do tych cza so we zo bo wi za nia nie ule ga j jed nak zmniej sze niu. 12Lud roz pro szy si wic po ca ej kra inie Egip tu wpo szu ki wa niu o dyg, kt re po su y y by za miast so my, 13a nadzor cy przy na gla li: Pr dzej! Ma cie zmie ci si w cza sie z pra c wy zna czo n na ka dy dzie, jak ww czas, gdy do star cza no wam so my. 14Bi to tak e prze o o nych ro bt wy zna czo nych spo rd Izra eli tw przez nad zor cw fa ra ona i py ta no ich: Dla cze go ani wczo raj, ani dzi siaj nie wy ko na li cie tej ilo ci ce gie, ja kiej wy maga no od was do tych czas?. 15 Izra el scy prze o e ni ro bt uda li si wic ze skar g do fa raona: Cze mu wten spo sb trak tu jesz swo je su gi? 16Wstrzy ma no do star cza nie so my, awci da si od two ich sug: Wy ra biaj cie ce gy. Zte go po wo du twoi su dzy s bi ci. Nie po st pu jesz wa ciwie ze swo im lu dem. 17Lecz on im od po wie dzia: Je ste cie niero ba mi! Nie ro ba mi! Dla te go m wi cie: Chce my pj, aby zoy oa r PANU. 18Te raz id cie do pra cy! So my nie otrzy ma cie, ace gie ma cie do star cza ty le sa mo!. 19Izra el scy prze o e ni ro bt zna le li si wtrud nej sy tu acji, gdy mie li ogo si: Co dzien ny wy rb ce gie nie ule gnie zmniej sze niu. 20Wy cho dzc od fa ra ona, spo tka li Moj e sza i Aaro na, kt rzy ocze ki wa li na nich, 21i rze kli: Niech sam PAN was zba da i os dzi, gdy zruj no wa li cie nam opi ni woczach fa ra ona ijego dwo ru, przez co da li cie im do r ki miecz, kt r ym mo g nas za bi. 22 Moj esz zwr ci si do PANA: Pa nie, dla cze go krzyw dzisz ten lud? Po co wa ci wie mnie po sa e? 23Prze cie od chwi li, gdy uda em si do fa ra ona, aby prze ma wia wTwo im imie niu, on ich krzyw dzi, aTy nie sta rasz si wy ba wi swo je go lu du!. VI
1 PAN od po wie dzia Moj e szo wi: Za raz zo ba czysz, co uczy ni zfa ra onem. Mo ja moc spra wi, e was wy pu ci, ana wet wy p dzi ze swo je go kra ju. 2 Bg prze m wi do Moj e sza: Ja je stem PA NEM. 3Ja uka zaem si Abra ha mo wi, Iza ako wi iJa ku bo wi ja ko Bg Wszech mocny , ale mo je go imie nia PAN nie da em im po zna. 4Za war em
12
07-02-2011 13:47:50
te zni mi przy mie rze, obie cu jc im zie mi Ka na an, kraj, wktrym za miesz ki wa li pod czas swo ich w dr wek. 5Usy sza em rwnie la ment Izra eli tw, zmu sza nych do pra cy przez Egip cjan, te go ogo Izra eli tom: Ja iwspo mnia em na mo je przy mie rze. 6Dla je stem PA NEM. Uwol ni was od jarz ma egip skie go iwy ba wi was z nie wo li. Wy zwo l was wznie sio nym ra mie niem, nie szcz dzc su ro wych wy ro kw. 7Uczy ni was mo im lu dem ista n si dla was Bo giem. Ww czas utwier dzi cie si wprze ko na niu, e to wa nie Ja, PAN, je stem wa szym Bo giem, tym, kt r y wy pro wa dza was zniewo li egip skiej. 8Na stp nie wpro wa dz was do zie mi, kt r przy sigem da Abra ha mo wi, Iza ako wi iJa ku bo wi. Ja, PAN, dam wam j na wa sno. 9 Moj esz prze ka za te so wa Izra eli tom, lecz nie usu cha li go z po wo du znie cier pli wie nia i utru dze nia. 10PAN po wie dzia do Moj e sza: 11Id, prze mw do fa ra ona, kr la Egip tu, e by wy puci Izra eli tw ze swo je go kra ju. 12Moj esz od par PANU: Sko ro Izra eli ci mnie nie usu cha li, to fa ra on mnie po su cha? Nie mam prze cie wpra wy wm wie niu. 13Wtedy PAN prze m wi do Moje sza iAaro na iwy da im po le ce nia do ty cz ce Izra eli tw ifa ra ona, kr la Egip tu, aby ten po zwo li wyj Izra eli tom zzie mi egip skiej. 14 Oto na czel ni cy po szcze gl nych ro dw: Sy no wie Ru be na, pier wo rod ne go Izra ela: He noch, Pal lu, Chesron iKar mi. To s ro dzi ny Ru be na. 15 Sy no wie Sy me ona: Je mu el, Ja min, Ohad, Ja kin, So char iSzaul, syn Ka na nej ki. To s ro dzi ny Sy me ona. 16 Oto imio na sy nw Le wie go, we dug ich po ko le: Ger szon, Ke hat iMe ra ri. Le wi y sto trzy dzie ci sie dem lat. 17Sy no wie Gerszo na: Lib ni iSzi mei. 18Sy no wie Ke ha ta: Am ram, Ishar, Che bron iUz zjel. Ke hat y sto trzy dzie ci trzy la ta. 19Sy no wie Me ra rie go: Ma chli iMu szi. To s ro dzi ny Le wie go, we dug ich po ko le. 20 Am ram oe ni si ze swo j ciot k Jo ke bed, aona uro dzi a mu Aaro na iMoj e sza. Am ram y sto trzy dzie ci sie dem lat. 21 Sy no wie Isha ra: Ko rach, Ne feg i Zi kri. 22Sy no wie Uz zje la: Mi sza el, El sa fan iSi tri. 23 Aaron oe ni si zEl bie t, cr k Ami na da ba asio str Na chszo na. Ona uro dzi a mu Nada ba, Abi hu, Ele aza ra iIta ma ra.
13
07-02-2011 13:47:50
24 Sy no wie Ko ra cha: As sir, El ka na i Abia saf. To s ro dzi ny Ko ra chi tw. 25 Ele azar, syn Aaro na, oe ni si zjed n zc rek Pu tie la. Ona uro dzi a mu Pin cha sa. To s na czel ni cy do mw Le wie go, we dug ich ro dzin. 26 Std wy wo dz si Aaron iMoj esz, do kt r ych PAN po wiedzia: Wy pro wad cie Izra eli tw z Egip tu w szy ku bo jo wym. 27 Wa nie Moj esz iAaron prze ko ny wa li fa ra ona, kr la Egip tu, by po zwo li Izra eli tom opu ci Egipt. 28 PAN roz ma wia z Moj e szem w zie mi egip skiej 29i po wiedzia do nie go: Ja je stem PA NEM. Prze ka fa ra ono wi, kr lo wi Egip tu, to wszyst ko, co ci po wiem. 30Moj esz od par PANU: Je stem prze cie nie wpraw ny wmo wie, jak e wic fa ra on mia by mnie su cha?.
VII
1 PAN rzek do Moj e sza: Patrz, usta na wiam ci bo giem dla fa ra ona , atwj brat Aaron b dzie two im pro ro kiem. 2Po wiesz mu wszyst ko, co ci przy ka zu j, atwj brat Aaron prze m wi do fa ra ona, aby wy pu ci Izra eli tw zEgip tu. 3Spra wi jed nak, e fa ra on za tnie si wupo rze , abym zdzia a tym licz niej sze zna ki icu da wzie mi egip skiej. 4Fa ra on was nie po su cha, ude rz wic Egipt swo j mo c, amj lud wy pro wa dz wszy ku bo jo wym, nie szcz dzc su ro wych wy ro kw. 5Egip cja nie prze ko na j si, e Ja je stem PA NEM, gdy wznio s mo j r k nad Egip tem i wy pro wa dz z nie go Izra elitw. 6Moj esz iAaron uczy ni li to, co im PAN po le ci, ni cze go nie za nie dbu jc. 7Gdy prze ma wia li do fa ra ona, Moj esz mia osiemdzie sit lat, Aaron za osiem dzie sit trzy. 8 PAN rzek do Moj e sza i Aaro na: 9Gdy fa ra on za da od was: Wy ka cie si ja kim zna kiem, ww czas po wiedz Aarono wi: We swo j la sk irzu przed fa ra onem, aona prze mie ni si ww a. 10Moj esz iAaron uda li si do fa ra ona ipo st pi li tak, jak im PAN po le ci. Aaron rzu ci swo j la sk przed fa ra onem ijego dwo rza na mi, aona prze mie ni a si ww a. 11Wtedy fa ra on we zwa swo ich m dr cw icza row ni kw. Egip scy cza ro dzie je przy po mo cy
14
07-02-2011 13:47:50
swo ich za kl zro bi li to sa mo. 12Ka dy z nich rzu ci swo j la sk, ate prze mie ni y si ww e, lecz la ska Aaro na po ar a po zo sta e. 13 Fa ra on jed nak za ci si w upo rze i nie chcia ich su cha, jak prze po wie dzia PAN. 14 PAN po wie dzia do Moj e sza: Fa ra on jest upar ty inie zgadza si na wyj cie lu du. 15Id do fa ra ona ran kiem, gdy uda je si nad wo d, ipo cze kaj na nie go nad brze giem Ni lu. Wr ku trzymaj la sk, kt ra prze mie ni a si ww a. 16Po wiesz mu: PAN, Bg He braj czy kw, po sa mnie do cie bie zpo le ce niem: Wy pu mj lud, aby Mi su y na pu sty ni! Czy by wci jesz cze nie chcia Mnie su cha?. 17To m wi PAN: Oto znak, kt r y prze ko na ci, e Ja je stem PA NEM: Ude rz wo dy Ni lu la sk, kt r trzy mam wr ce, aone sta n si krwi. 18Ry by wNi lu po zdy cha j. Nil za cznie cuch n iEgip cja nie nie b d mo gli pi znie go wo dy. 19 PAN m wi da lej do Moj e sza: Aaro no wi po wiesz: We swo j la sk iwznie r k nad wo da mi Egip tu, nad rze ka mi ika naa mi, nad je zio ra mi isa dzaw ka mi, aprze mie ni si wkrew. Ca a kra ina Egip tu, na wet drew nia ne ika mien ne na czy nia na pe ni si krwi. 20Moj esz i Aaron po st pi li do kad nie we dug po le ce PANA. Aaron, wobec no ci fa ra ona ijego dwo rzan, unis la sk iude rzy wo dy Ni lu, awszyst kie wo dy Ni lu sta y si krwi. 21Ryby wNi lu po zdy cha y. Nil za cz cuch n iEgip cja nie nie mo gli pi jego wo dy. Ca a kra ina Egip tu na pe ni a si krwi. 22Gdy jednak egip scy cza ro dzie je swo imi sztucz ka mi zdo a li zro bi to sa mo, fa ra on trwa wupo rze inie po su cha Moj e sza iAaro na, co zresz t PAN za po wie dzia. 23 Fa ra on od wr ci si iuda do swo je go pa a cu, nie zwra ca jc uwa gi na to, co si wy da rzy o. 24A wszy scy Egip cja nie ko pa li studnie wo k Ni lu wpo szu ki wa niu wo dy, gdy wo da zNi lu nie nadawa a si do pi cia. 25 Mi n o sie dem dni od chwi li, gdy PAN ude rzy Nil. 26Wtedy PAN po wie dzia do Moj e sza: Id do fa ra ona ipo wiedz mu: To m wi PAN: Wy pu mj lud, aby Mi su y! 27Je li nie po zwo lisz mu wyj, Ja ze l a by na ca y twj kraj. 28Nil za roi si od ab. Wy pe zn one iwe dr si do two je go pa a cu, do two jej sy pial ni, na two je ko, jak rw nie do do mw two ich dwo rzan itwo je go
15
07-02-2011 13:47:50
lu du, na wet do two ich pie cw imis na cia sto. 29a by ob le z cie bie, twj lud ica y twj dwr. VIII
1 PAN da lej m wi do Moj e sza: Aaro no wi po wiesz: Wznie r k z la sk nad rze ka mi, nad ka na a mi i nad je zio ra mi. Spraw, aby a by ob la zy kra in Egip tu. 2Aaron wznis r k nad wo da mi Egip tu, aa by wy szy ipo kry y zie mi egip sk. 3To sa mo jed nak zro bi li egip scy cza ro dzie je: spro wa dzi li a by na ob szar Egip tu. 4 Fa ra on we zwa Moj e sza i Aaro na i rzek do nich: M dlcie si do PANA, aby od da li a by ode mnie imo je go lu du. Tylko pod tym wa run kiem wy pusz cz lud, aby zo y PANU oa r. 5 Moj esz od rzek fa ra ono wi: Ze chciej wy zna czy mi czas, kiedy mam si mo dli za cie bie, two ich dwo rzan ilud, aby wy gi n y a by ucie bie iwtwo im pa a cu. Prze y j tyl ko te, kt re s wNi lu. 6 Od po wie dzia: Ju tro. Moj esz do da: Stanie si, jak po wie dziae, aby prze ko na si, e nie ma rw ne go PANU, na sze mu Bogu. 7 a by od da l si od cie bie, od two je go pa a cu, od two ich dwo rzan iod two je go lu du, po zo sta n tyl ko wNi lu. 8Gdy Moj esz iAaron wr ci li od fa ra ona, Moj esz ba ga PANA w spra wie ab, kt re ze sa na fa ra ona. 9PAN spe ni pro b Moj e sza. a by po zdy cha y wdo mach, na dzie dzi cach ina po lach. 10Zbie ra no je iska da no na sto sy, awsz dzie cuch n o. 11Fa ra on ode tchn zulg, lecz trwa wupo rze inie usu cha ich, co zresz t PAN za po wie dzia. 12 PAN rzek do Moj e sza: Po wiedz Aaro no wi: Wy ci gnij swoj la sk iuderz py zie mi, aby prze mie ni si wko ma r y na ca ym ob sza rze Egip tu. 13Tak te po st pi li. Aaron wznis r k, wktrej trzy ma la sk, iude rzy py zie mi, kt r y za mie ni si wko mar y do kucz li we dla lu dzi iby da. Wszel ki py zie mi prze mie ni si wko ma r y na ca ym ob sza rze Egip tu. 14To sa mo chcie li zro bi czarow ni cy, ucie ka jc si do swo ich sztu czek, lecz nie zdo a li wy czaro wa ko ma rw. Ko ma r y na to miast do ku cza y lu dziom i by du. 15 Wtedy cza row ni cy rze kli do fa ra ona: Wtym jest pa lec Bo y. Mi mo to fa ra on trwa wupo rze inie usu cha ich, co zresz t PAN za po wie dzia.
16
07-02-2011 13:47:50
16 PAN po wie dzia do Moj e sza: Wsta owi cie iid do fa raona, gdy b dzie wy bie ra si nad wo d. Oznaj misz mu: To m wi li ty nie pu cisz mo jePAN: Wy pu mj lud, aby Mi su y. 17Je go lu du, to Ja ze l ro bac two na cie bie, na two ich dwo rzan, na twj lud ina twj pa ac. Ro bac twem na pe ni si do my Egip cjan, a na wet zie mia, po kt rej cho dz. 18W owym dniu od dzie l jednak kra in Go sze n, kt r za miesz ku je mj lud. Nie po ja wi si na niej ro bac two, aby si prze ko na, e Ja je stem PA NEM tu, na tej zie mi. 19Od dzie l zna kiem od ku pie nia mj lud od two je go lu du . Ju tro ten znak si do ko na. 20Tak te PAN uczy ni. Mn stwo ro bac twa wtar gn o do pa a cu fa ra ona, do miesz ka jego dwo rzan ina ca zie mi egip sk. Ca y kraj zo sta znisz czo ny przez ro bactwo. 21Fa ra on przy wo a ww czas Moj e sza i Aaro na i rzek do nich: Id cie, z cie oa r wa sze mu Bogu na tej zie mi. 22Moj esz od po wie dzia: Nie wy pa da nam tak po st pi, bo za mie rza my zoy PANU, na sze mu Bogu, woe rze zwie rz ta, kt r ym wEgip cie od da je si cze ba wo chwal cz. Czy Egip cja nie nie uka mie nuj nas, gdy wich obec no ci zo y my woe rze zwie rz ta, kt r ym oni ta k cze od da j? 23Mu si my uda si na trzy dnio w w drw k wgb pu sty ni, aby zo y oa r PANU, Bogu na sze mu, zgod nie zJego wo l. 24Fa ra on od par: Po zwa lam wam i. Mo e cie zoy oa r PANU, wa sze mu Bogu, na pu sty ni pod wa run kiem, e zbyt nio si nie od da li cie. Ipo m dl cie si te za mnie. 25Moj esz rzek: Obie cu j, e sko ro tyl ko wyj d od cie bie, b d si mo dli do PANA, aby ju ju tro ro bac two ode szo od cie bie, two je go dwo ru itwo je go lu du, pod wa run kiem, e nie b dziesz nas wi cej zwodzi, co fa jc po zwo le nie na wyj cie izo e nie oa r y PANU. 26Gdy Moj esz od szed od fa ra ona, mo dli si do PANA. 27PAN spe ni pro b Moj e sza i ca ko wi cie od da li ro bac two od fa ra ona, jego dwo ru ijego lu du. 28Mi mo wszyst ko itym ra zem upr za wad n fa ra onem inie wy pu ci on lu du.
IX
1 PAN po wie dzia do Moj e sza: Id do fa ra ona iprze mw do nie go: To m wi PAN, Bg He braj czy kw: Wy pu mj lud, aby
17
07-02-2011 13:47:50
Mi su y. 2Je li nie po zwo lisz im wyj i na dal b dziesz ich si za trzy my wa, 3ww czas r ka PANA po ra zi two je trzo dy na pa stwiskach, ko nie, osy, wiel b dy, by do iowce. Na sta nie strasz li wa za ranak od dzie li trzo dy Izra ela od trzd Egip cjan i nie za. 4PAN jed pad nie ad ne zwie rz na le ce do Izra eli tw. 5PAN ju wy zna czy czas: ju tro PAN do ko na te go na tej zie mi. 6Na za jutrz PAN zro bi tak, jak za po wie dzia. Pa dy wszyst kie trzo dy Egip cjan, aztrzd Izra eli tw nie zde cho ani jed no zwie rz. 7Fa ra on ka za to sprawdzi, irze czy wi cie, spo rd trzd Izra eli tw nie pa da na wet jed na sztu ka. Mi mo to fa ra on trwa wupo rze inie wy pu ci lu du. 8 PAN po wie dzia do Moj e sza i Aaro na: We cie pe ne garci sa dzy zpie ca, aMoj esz niech wobec no ci fa ra ona syp nie ni w nie bo. 9Unie sie si ona jak py po ca ej zie mi egip skiej, a gdy opad nie na lu dzi ina by do, spo wo du je wrzo dy pcz nie j ce ro p, we wszyst kich za kt kach Egip tu. 10 Na bra li wic sa dzy zpie ca ista n li przed fa ra onem. Moj esz syp n ni wnie bo ista a si ro pie j cy mi wrzo da mi na lu dziach ina by dle. 11Wr bi ci nie mo gli sta n przed Moj e szem zpo wodu wrzo dw, gdy na wet ich do tkn y, jak zresz t wszyst kich Egipcjan. 12A jed nak PAN spra wi, e fa ra on za ci si wupo rze inie usu cha ich, jak prze po wie dzia PAN Moj e szo wi. 13 PAN rzek do Moj e sza: Wsta o wi cie, id do fa ra ona i oznaj mij mu: To m wi PAN, Bg He braj czy kw: Wy pu mj lud, aby Mi su y. 14Tym ra zem bo wiem za mie rzam spu ci wszyst kie mo je pla gi na cie bie sa me go, na two ich dwo rzan i na twj lud, aby prze ko na si, e nie ma Mi rw ne go na ca ej ziemi. 15Nad szed czas, bym wy ci gn do iugo dzi cie bie itwj lud ta k za ra z, kt ra zga dzi ci zzie mi. 16Tyl ko dla te go za cho wa em ci jesz cze przy y ciu, aby uka za ci mo j moc ie by mo je imi roz ga sza no po ca ej zie mi. 17Ty jed nak wci za gra dzasz dro g mo je mu lu do wi inie chcesz go wy pu ci. 18Ju tro, otej sa mej po rze, spusz cz nie zwy kle ci ki grad, ja kie go nie byo od za o e nia Egip tu a do dzi. 19Te raz wic ka sp dzi zpo la trzo dy iwszyst ko, co masz. Wszy scy bo wiem lu dzie oraz by do, kt re po zo sta nie na po lu, anie schro ni si pod dach, zgi nie wsku tek gra do bi cia. 20Ci spo rd dwo rzan fa ra ona, kt rzy l ka li si so wa PANA, za gna li
18
07-02-2011 13:47:50
su b i trzo dy do do mostw. 21Ci za, kt rzy zlek ce wa y li so wo PANA, po zo sta wi li su b itrzo dy na po lach. 22 PAN rzek do Moj e sza: Wznie r k ku nie bu, agra do bi cie po ra zi ca kra in Egip tu, lu dzi iby do, ana wet wszel kie ro li ny po lne na ca ej zie mi egip skiej. 23Moj esz wy ci gn swo j la sk ku nie bu, aPAN ze sa grzmo ty igrad. Pio ru ny by sn y ku ziemi, PAN spu ci gra do bi cie na Egipt. 24Sy pa grad, apo rd nie go mi go ta y by ska wi ce. Od cza sw, jak na zie mi egip skiej za mieszka li lu dzie, nie pa mi ta no do tkliw sze go gra do bi cia. 25Na ca ym ob sza rze Egip tu grad po ra zi wszyst ko, co prze by wa o na po lu, od czo wie ka a do by da. Gra do bi cie znisz czy o wszyst kie ro li ny po lne ipo a ma o wszyst kie drze wa. 26Tyl ko kra in Go sze n, kt r za miesz ki wa li Izra eli ci, grad omi n. 27Fa ra on ka za wic we zwa Moj e sza iAaro na irzek do nich: Zgrze szy em, przy zna j. PAN po st pi spra wie dli wie, aja imj lud je ste my win ni. 28M dl cie si do PANA, gdy pio ru ny igrad sta j si nie do znie sie nia. Po zwalam wam i, nie b d was du ej za trzy my wa. 29Moj esz od powie dzia: Gdy tyl ko wyj d za mia sto, wznio s r ce do PANA. Usta n grzmo ty, grad prze sta nie pa da, e by prze ko na si, e do PANA na le y zie mia. 30S dz jed nak, e ani ty, ani twoi su dzy, nie bo icie si jesz cze PANA Boga. 31 Plo ny lnu ijcz mie nia ule gy znisz cze niu, gdy jcz mie wanie wy pu ci ko sy, alen za kwit. 32Psze ni ca ior ki sz oca la y, gdy kie ku j p niej. 33 Moj esz od szed od fa ra ona iuda si za mia sto. Gdy wznis r ce do PANA, usta y grzmo ty igra do bi cie, adeszcz prze sta smaga zie mi. 34Fa ra on wi dzc, e usta deszcz, grad igrzmo ty, zno wu za cz grze szy i trwa w upo rze ra zem ze swo imi dwo rza na mi. 35 Fa ra on za ci si wupo rze inie wy pu ci Izra eli tw, tak jak PAN prze po wie dzia przez Moj e sza. X
1 PAN rzek do Moj e sza: Id do fa ra ona. Ja spra wi em, e on ijego su dzy za ci li si wupo rze , abym do ko na wrd nich mo ich zna kw, 2a ty e by mg opo wia da swo im sy nom i wnu kom
19
07-02-2011 13:47:50
otym, jak po st pi em wo bec Egip cjan ija kich zna kw do ko na em wrd nich. Dzi ki te mu po zna cie, e Ja je stem PA NEM. 3 Aaron iMoj esz po szli do fa ra ona ipo wie dzie li mu: To m wi PAN, Bg He braj czy kw: Jak du go jesz cze b dziesz si pysz ni przede Mn? Wy pu mj lud, aby Mi su y! 4Je e li b dziesz sprze ci wia si wyj ciu mo je go lu du, ju tro spra wi, e sza ra cza wtar gnie wtwo je gra ni ce. 5Po kry je ca zie mi, tak e nie b dziesz mg do strzec jej po wierzch ni. Stra wi reszt ki, kt re oca la y wam zgra do bi cia, znisz czy wszyst kie drze wa, kt re za czy na j wy ra sta na po lach. 6Za roi si od niej wtwo ich pa a cach, wmiesz ka niach two ich dwo rzan iwdo mach wszyst kich Egip cjan. Cze go po dobne go nie wi dzie li naj dal si twoi przod ko wie, od dnia, w kt r ym za miesz ka li na tej zie mi a do dzi. Na stp nie Moj esz od wr ci si iod szed od fa ra ona. 7 Wtedy dwo rza nie fa ra ona po wie dzie li do nie go: Jak dugo jesz cze ten czo wiek b dzie dzia a na na sz zgu b? Wy pu tych lu dzi, niech so bie su PANU, ich Bogu. Czy nie zda jesz so bie spra wy, e Egipt gi nie?. 8We zwa no wic po now nie Moj esza iAaro na do fa ra ona, aon rzek do nich: Id cie, su cie PANU, wa sze mu Bogu. Kt rzy to ma j wy ru szy?. 9Moj esz od po wiedzia: Pj dzie my ra zem zdzie mi istar ca mi, za bie rze my na szych sy nw i cr ki, trzo dy owiec i by da, gdy b dzie my ob cho dzi wi to PANA. 10Fa ra on od rzek: Tak y cz wam opie ki za stro ny PANA, jak po zwa lam wam za bra ze so b dzie ci! Wi da jak na do ni, e knu je cie zdra d. 11Dla te go si nie zga dzam! Niech pj d sa mi m czy ni iniech su PANU, oto prze cie pro si li cie. Po czym fa ra on ich prze p dzi. 12 PAN rzek wic do Moj e sza: Wznie r k nad kra in Egip tu, aby sza ra cza spa da na zie mi egip sk. Niech po re wszel k ro lin no iwszyst ko to, co oca la o zgra do bi cia. 13Moj esz wy cign swo j la sk nad Egip tem, aPAN skie ro wa wschod ni wiatr na t kra in. Wia o ca y dzie ica noc, anad ra nem wschod ni wiatr przy nis sza ra cz. 14Sza ra cza ob sia da ca egip sk zie mi, za gnie dzi a si we wszyst kich za kt kach kra ju. Ni gdy przed tem nie byo tak do tkli wej pla gi sza ra czy iwprzy szo ci nie b dzie po dob nej. 15Sza ra cza po kry a ca po wierzch ni zie mi ciem n
20
07-02-2011 13:47:50
po wo k, stra wi a wszel k ro lin no iwszyst kie owo ce drzew, ktrych nie do si go gra do bi cie. Nie po zo sta o nic zie lo ne go na drzera on czym prwach ina po lach na ca ym ob sza rze Egip tu. 16Fa dzej we zwa Moj e sza iAaro na irzek: Zgrze szy em prze ciw ko PANU, Bogu wa sze mu, iprze ciw ko wam. 17Wy bacz cie mi jed nak ite raz mj grzech. Po m dl cie si do PANA, wa sze go Boga, aby tyl ko od da li to mier tel ne za gro e nie. 18Moj esz wy szed od fa raona imo dli si do PANA. 19PAN od wr ci wic kie ru nek wia tru, po t ny wi cher za chod ni po r wa sza ra cz i rzu ci j do Mo rza Czer wo ne go. Na ca ym ob sza rze Egip tu nie po zo sta o ani la du po sza ra czy. 20PAN jed nak spra wi, e fa ra on trwa wupo rzeinie wy pu ci Izra eli tw. 21 PAN rzek do Moj e sza: Wznie r k ku nie bu, ata ka ciemno ogar nie zie mi egip sk, e mo na b dzie jej do tkn. 22Mojesz wznis r k ku nie bu, ag sta ciem no opa no wa a ca krain Egip tu na trzy dni. 23Lu dzie nie wi dzie li sie bie na wza jem, co wi cej, nikt nie by wstanie przez trzy dni pod nie si ze swoje go miej sca. Tym cza sem wdo mach Izra eli tw byo wid no. 24Fa raon we zwa Moj e sza ipo wie dzia: Id cie, su cie PANU. Je dy nie trzo dy owiec iby da niech zo sta n, dzie ci za mo e cie za bra ze so b. 25Moj esz od par: Ty dasz nam by do na oa r y i ca o pale nia, kt re ma my zo y PANU, na sze mu Bogu, 26a tak e na sze trzo dy, co do jed nej sztu ki, wy ru sz zna mi. Znich bo wiem ma my ska da oa r y, aby su y PANU, na sze mu Bogu. Nie wie my za, jak ma my su y PANU, do p ki nie przy b dzie my na miej sce. 27 PAN spra wi, e fa ra on trwa wupo rze inie zgo dzi si na ich wyj cie. 28Fa ra on rzek do Moj e sza: Precz zmo ich oczu! e by nie od wa y si wi cej sta n przede mn! Wdniu, wkt r ym to zro bisz zgi niesz!. 29Moj esz od par: Niech b dzie, jak po wiedzia e. Nie sta wi si wi cej przed to b. XI
1 PAN rzek do Moj e sza: Ze l jesz cze jed n pla g na fa ra ona ina Egipt, po czym was std wy pu ci, ode le, co wi cej, wy p dzi wa s. 2Po wiedz te lu do wi, e by ka dy m czy zna ika da ko bie ta
21
07-02-2011 13:47:50
po y czy li od swo ich zna jo mych srebr ne i zo te na czy nia . 3PAN wzbu dzi u Egip cjan ycz li wo wzgl dem lu du. Rw nie Mojesz zy ska wEgip cie wiel kie uzna nie woczach dwo rzan fa ra ona iwoczach lu du. 4 Moj esz po wie dzia: To m wi PAN: Op no cy przej d przez Egipt. 5Za bi j wszyst kich pier wo rod nych w zie mi egip skiej, od pier wo rod ne go syna fa ra ona, kt r y za sia da na swo im tro nie, a do pier wo rod ne go nie wol ni cy przy ar nach, oraz wszyst ko pier worod ne wrd by da. 6La ment nie wy so wio ny roz le gnie si wca ej kra inie Egip tu, nie byo ta kie go przed tem ipo dob ny ni gdy si nie po wt rzy. 7A na Izra eli tw na wet pies nie szczek nie , do ty czy to za rw no lu dzi, jak iby da. Po tym po zna cie, e PAN wpro wa dza roz dzia mi dzy Egip tem a Izra elem. 8Ww czas ci wszy scy twoi dwo rza nie przyj d do mnie i kor nie ba ga b d w po ko nach: Id wraz zca ym lu dem, kt re mu prze wo dzisz. Wtedy pj d. Moj esz wy szed od fa ra ona wiel ce za gnie wa ny. 9PAN rzek do Moj e sza: Fa ra on nie po su cha was, aby tym licz niej sze sta y si mo je cu da wkra inie Egip tu. 10Tych wa nie cu dw do ko na li Mojesz iAaron wo bec fa ra ona, lecz PAN spra wi, e fa ra on za ci si wupo rzeinie wy pu ci Izra eli tw ze swo je go kra ju.
XII
1 PAN po wie dzia do Moj e sza i Aaro na w zie mi egip skiej: Ten mie si c b dzie dla was naj wa niej szym zmie si cy, od niego za cznie cie li czy mie si ce ro ku. 3Ogo cie ca ej spo ecz no ci Izra ela: Dzie si te go dnia te go mie si ca niech ka dy zwas we mie ba ran ka dla swo jej ro dzi ny, po jed nym ba ran ku dla do mu. 4Je li ro dzi na jest zbyt ma a, aby zje ba ran ka, niech za pro si do swoje go do mu naj bli sze go s sia da, a zbie rze si od po wied nia licz ba bie siad ni kw. Tak jedz cie ba ran ka, aby ka dy spo y wa ci w dla sie bie por cj. 5Wasz ba ra nek ma by jed no rocz nym sam cem, bez ska zy , wy bra nym spo rd owiec. Mo e cie te wzi ko l. 6B dziecie go strze gli do czter na ste go dnia te go mie si ca, apod wie czr 2
22
07-02-2011 13:47:50
za bi je go ca a spo ecz no Izra ela. 7Jego krwi na zna cz fu try n drzwika de go do mu, gdzie b d go je. 8Upie czo ne mi so zje dz tej no cy. Spo y j je zprza nym chle be m igorz ki mi zio a mi. 9Nie jedz cie znie go nic su ro we go ani ugo to wa ne go wwo dzie. Ma cie go upiec wca o ci ra zem zgo w, ko czy na mi iwntrz no cia mi. 10Nie zo sta wi cie znie go ni cze go na na stp ny dzie, aje li by co po zosta o do ra na, spa li cie to wogniu. 11Tak oto b dzie cie go je: wa sze bio dra b d prze pa sa ne, wa sze sto py obu te w san da y, w r kach b dzie cie trzy ma po dr ne la ski. B dzie cie go je po spiesz nie. Ta ka b dzie Pas cha PANA. 12Tej no cy przej d przez zie mi Egip tu iza bi j wszyst ko pier wo rod ne wzie mi Egip tu, od czo wie ka a do by da, anad wszyst ki mi bo ga mi Egip tu od b d sd, Ja, PAN. 13 Wa szym zna kiem b dzie krew na do mach, wkt r ych si schroni cie. Sko ro zo ba cz krew, omi n was inie po ra zi was nie szcz cie, gdy b d pu sto szy zie mi Egip tu. 14Ma cie upa mit ni ten dzie. B dzie cie go ob cho dzi ja ko wi to PANA. Po wszyst kie po ko lenia wi to wa nie go b dzie wiecz nym przy ka za niem. 15 Przez sie dem dni b dzie cie je dli prza ni ki , po nie wa pierwsze go dnia po zb dzie cie si za kwa su z wa szych do mw. Kto kolwiek jad by chleb na za kwa sie, od pierw sze go a do sid me go dnia, zo sta nie usu ni ty spo rd Izra eli tw. 16Pierw sze go dnia zwo acie wi te zgro ma dze nie isid me go dnia rw nie zwo a cie wi te zgro ma dze nie. W tych dniach prze rwie cie wszel kie wa sze za j cia, b dzie cie mo gli przy rz dza tyl ko to, co ka dy po trze bu je do je dzenia. 17B dzie cie prze strze ga za sad do ty cz cych prza ni kw, gdy wtym dniu wy pro wa dzi em was wszy ku bo jo wym zzie mi Egip tu. B dzie cie ob cho dzi ten dzie przez wszyst kie po ko le nia jest to wiecz ne przy ka za nie. 18W pierw szym mie si cu , od wie czo ra czterna ste go dnia do wie czo ra dnia dwu dzie ste go pierw sze go, b dziecie je prza ny chleb. 19Przez sie dem dni nie znaj dzie si za kwas wwa szych do mach. Kto kol wiek bo wiem zjad by chleb na za kwa sie, zo sta nie usu ni ty ze spo ecz no ci Izra ela, za rw no cu dzo zie miec, jak iczo nek na ro du. 20Nie b dzie cie je dli ad ne go chle ba na za kwa sie. We wszyst kich wa szych do mach b dzie cie spo y wa chleb prza ny. 21 Moj esz we zwa wszyst kich star szych Izra ela i po wie dzia do nich: Wy bierz cie ba ran ki dla wa szych ro dzin iza bij cie je ja ko
23
07-02-2011 13:47:50
Pas ch. 22We cie te wiz k hi zo pu iza nurz cie j we krwi ze branej wmi sie. Na znacz cie fu try n drzwikrwi wzi t zmi sy. Niech nikt zwas nie wy cho dzi po za drzwi swo je go do mu, za nim za wi ta! 23 PAN przej dzie przez Egipt, sie jc spu sto sze nie. Lecz gdy PAN uj rzy krew na fu try nie drzwi, omi nie wej cie inie po zwo li Nisz czycie lo wi wst pi do wa szych do mw, aby was po ra zi. 24Prze strzegaj cie tych po le ce. B d one na za wsze pra wem dla was iwa szych po tom kw. 25Gdy wej dzie cie do kra ju, kt r y da wam PAN zgodnie ze swo j obiet ni c, ma cie prze strze ga spe nia nia te go ob rz du. 26 Ww czas wa si sy no wie b d was py ta: Czym dla was jest ten ob rzd?. 27Od po wie cie: To jest oa ra Pas chy dla PANA, ktry omi n do my Izra eli tw w Egip cie. Oszcz dzi na sze do my, gdy pu sto szy Egipt. Wtedy lud od da po kon iupad na twarz. 28 Izra eli ci przy st pi li do wy pe nie nia po le ce, kt re PAN da Moje szo wi iAaro no wi, ni cze go nie za nie dbu jc. 29 O p no cy PAN zga dzi wszyst kich pier wo rod nych wzie mi egip skiej. Od pier wo rod ne go syna fa ra ona, kt r y za sia da na swoim tro nie, do pier wo rod ne go syna ska za ca, kt r y jest wwi zie niu, jak rw nie wszyst ko pier wo rod ne po rd by da. 30Fa ra on zbu dzi si tej no cy, aznim ca y jego dwr iwszy scy Egip cja nie. Roz leg si prze ra li wy la ment, gdy nie byo w Egip cie do mu, kt re go nie na wie dzi a by mier. 31No c fa ra on we zwa Moj e sza iAaro na ipo wie dzia: Na tych miast wyjd cie zmo je go kra ju! Za bierz cie ze so b wszyst kich Izra eli tw! Id cie su y PANU, jak chcie li cie. 32 We cie ze so b trzo dy iby do, bo do ma ga li cie si te go. Ibo gosaw cie rw nie mnie . 33 Egip cja nie przy na gla li lud, aby jak naj szyb ciej opu ci kraj. M wi li bo wiem: Wszy scy po mrze my!. 34 Lud za bra cia sto, za nim zd y o si za kwa si. Mi sy na cia sto za wi ni te wpasz cze za rzu ci li na ple cy. 35Izra eli ci po st pi li we dug ra dy Moj e sza ipo pro si li Egip cjan ona czy nia srebr ne izo te oraz sza ty. 36PAN wzbu dzi u Egip cjan ycz li wo wzgl dem lu du ispe ni li ich pro b. Wta ki spo sb Izra eli ci zu pi li Egipt. 37Izraeli ci wy ru szy li zRam zes do Suk kot: oko o sze ciu set ty si cy pieszych m czyzn, nie li czc dzie ci. 38To wa rzy szy y im rze sze in nych lu dw, oprcz te go nie zli czo ne sta da owiec i by da. 39Z cia sta
24
07-02-2011 13:47:50
za bra ne go zEgip tu, kt re nie zd y o si za kwa si, Izra eli ci upiekli prza ny chleb. Po nie wa zo sta li wy p dze ni zEgip tu, nie mo gli by tu zwle ka, nie przy go to wa li wic yw no ci na dro g. 40Czas po Izra eli tw w Egip cie wy no si czte r y sta trzy dzie ci lat. 41Do pie ro gdy upy n o czte r y sta trzy dzie ci lat, nad szed ten dzie, wktrym wszyst kie za st py PANA opu ci y kra in Egip tu. 42PAN czuwa tej no cy, by wy pro wa dzi ich zzie mi egip skiej, dla te go ta noc na le y do PANA. Ca y Izra el ma czu wa tej no cy, po wszyst kie po ko le nia. 43 PAN po wie dzia do Moj e sza iAaro na: Oto prze pi sy do tycz ce Pas chy. Ob cym nie wol no jej spo y wa. 44Nie wol nik za kupio ny za pie ni dze mo e wniej uczest ni czy pod wa run kiem, e zo sta nie ob rze za ny. 45Przy bysz lub na jem nik nie mo e do niej za si. 46Ba ran ka na le y je w jed nym do mu. Nie wy nie siesz nic zmi sa ani nie b dziesz a ma jego ko ci. 47Tak ma po st pi ca a spo ecz no Izra ela. 48Je li cu dzo zie miec za miesz ka u ciebie i chcia by ob cho dzi Pas ch PANA, to wpierw masz ob rzeza wszyst kich m czyzn wjego do mu, ado pie ro po tem mo e do niej przy st pi. B dzie trak to wa ny jak czo nek na ro du. Wszy scy nie obrze za ni na to miast nie b d jej spo y wa. 49To sa mo pra wo do ty czy czon kw na ro du, jak i cu dzo ziem cw, kt rzy za mieszka j po rd was. 50Wszy scy Izra eli ci po st pi li tak, jak po le ci PAN Moj e szo wi i Aaro no wi, ni cze go nie za nie dbu jc. 51W tym wanie dniu PAN wy pro wa dzi Izra eli tw wbo jo wym szy ku zzie mi egip skiej. XIII
1 PAN po wie dzia do Moj e sza: 2Po wi Mi wszyst ko, co pier wo rod ne wrd Izra eli tw. Ka de pier wo rod ne wrd lu dzi izwie rzt na le y do Mnie. Do ty czy to za rw no lu dzi, jak iby da. 3 Moj esz prze m wi do lu du: Pa mi taj cie otym dniu, wktrym wy szli cie z Egip tu, gdzie by li cie nie wol ni ka mi. PAN bo wiem oka za swo j moc i wy pro wa dzi was stam td, dla te go ma cie po wstrzy ma si od chle ba na za kwa sie. 4Prze cie dzi siaj wy cho dzi cie! Wmie si cu ko s w! 5A gdy PAN wpro wa dzi was do
25
07-02-2011 13:47:51
zie mi Ka na nej czy kw, Che ty tw, Amo r y tw, Chiw wi tw iJe busy tw, kt r obie ca da wa szym przod kom, do zie mi py n cej mle kiem i mio dem, ww czas b dzie cie spra wo wa ten ob rzd dem dni b dziesz jad prza ny wtym wa nie mie si cu. 6Przez sie chle b, awsid mym dniu urz dzisz wi to dla PANA. 7Prza ny chleb b dziesz jad przez sie dem dni. Na ca ym two im ob sza rze nie mo e po ja wi si ani chleb na za kwa sie, ani za kwas. 8W tym dniu b dziesz opo wia da swo je mu sy no wi: Spra wu j ten ob rzd ze wzgl du na to, co PAN uczy ni dla mnie, gdy wy cho dzi em zEgip tu. 9Stanie si to dla cie bie zna kiem na two jej r ce iwiadec twem pa mi ci po mi dzy two imi ocza mi , aby pra wo PANA byo na two ich ustach. PAN bo wiem oka za swo j moc iwy prowa dzi ci zEgip tu. 10Ka de go ro ku wwy zna czo nym cza sie masz prze strze ga te go przy ka za nia. 11 A gdy PAN wpro wa dzi ci do zie mi Ka na an i da ci j wpo sia da nie, zgod nie zobiet ni c da n to bie itwo im przod kom, 12 ww czas od dasz PANU wszyst kich pier wo rod nych, atak e kade go pier wo rod ne go sam ca spo rd zwie rzt. Na le bo wiem do PANA. 13Ka de pier wo rod ne ol wy ku pisz ba ran kiem, a je li nie wy ku pisz, masz mu za ma kar k. Wy ku pisz ka de go pier worod ne go spo rd two ich po tom kw. 14Je li wprzy szo ci twj syn ci za py ta: Co to zna czy?, od po wiesz: PAN oka za swo j moc i wy pro wa dzi nas z Egip tu, gdzie by li my nie wol ni ka mi. 15Gdy bo wiem fa ra on upar cie sprze ci wia si na sze mu wyj ciu, PAN za bi wszyst kich pier wo rod nych w zie mi egip skiej, od czo wie ka a do pier wo rod nych po rd zwie rzt. Dla te go ja oa ru j PANU wszyst kie pier wo rod ne sam ce, aka de go pier wo rod ne go spo rd mo ich po tom kw wy ku pu j. 16Stanie si to zna kiem na two jej r ce i b dzie umiesz czo ne po mi dzy two imi ocza mi, gdy PAN oka za swo j moc iwy pro wa dzi nas zEgip tu. 17 Gdy fa ra on uwol ni lud, Bg nie po pro wa dzi go szla kiem wio d cym przez kraj Fili sty nw, mi mo e tam t dy by o by bli ej. Po wie dzia bo wiem: e by lud wob li czu woj ny nie roz my li si inie za wr ci do Egip tu. 18Dla te go Bg po wid lud okr n drog przez pu sty ni wkie run ku Mo rza Czer wo ne go . Izra eli ci wy ruszy li zzie mi egip skiej wbo jo wym szy ku. 19Moj esz za bra ze so b
26
07-02-2011 13:47:51
ko ci J ze fa, gdy ten zo bo wi za Izra eli tw uro czy st przy si g: Gdy Bg po spie szy wam zpo mo c, ww czas we mie cie std ze ru szy li zSuk ko t iroz bi li obz wEtam, na so b mo je ko ci. 20Wy obrze ach pu sty ni . 21A PAN za dnia szed przed ni mi w su pie ob o ku iwska zy wa im dro g, no c na to miast wie ci im wsu pie ognia , by mo gli w dro wa dniem ino c. 22W dzie sup ob o ku nie od da la si sprzed lu du, po dob nie wno cy sup ognia. XIV
1 PAN prze m wi do Moj e sza: 2Ka za wr ci Izra eli tom irozbi obz pod PiHa chi rot, po mi dzy Mig dol amo rze m, na przeciw Ba alSe fon, nad brze giem mo rza. 3Fa ra on za pew ne po my li o Izra eli tach: Po b dzi li w kra ju, pu sty nia ze wszd ich ota cza. 4 A Ja spra wi, e fa ra on za tnie si wupo rzeiwy ru szy wpo cig za wa mi. Wtedy oka swo j po t g wo bec fa ra ona ica ej jego ar mii. Prze ko na j si Egip cja nie, e Ja je stem PA NEM. Tak wa nie uczy ni li Izra eli ci. 5 Gdy do nie sio no kr lo wi Egip tu, e lud zbieg, od mie ni o si na sta wie nie fa ra ona i jego dwo rzan do Izra eli tw. Rze kli wic: Co naj lep sze go zro bi li my? Po zwo li li my Izra eli tom uwolni si ze su by dla nas!. 6Fa ra on roz ka za wic za przc swj ry dwan i sta n na cze le swo je go lu du. 7Wzi ze so b sze set wy bo ro wych ry dwa nw, wszyst kie ry dwa ny egip skie, a na kadym znich m nych wo jow ni kw. 8PAN spra wi, e fa ra on, krl Egip tu, za ci si w upo rze i rzu ci si w po cig za Izra eli ta mi. AIzra eli ci szli uf nie na przd, zpod nie sio nym czo e m. 9Egip cjanie ci ga li Izra eli tw, a do pa d li ich obo zu j cych nad brze giem mo rza. Wszyst kie ko nie iry dwa ny fa ra ona, jego kon ni ca iwoj sko przy by y do PiHa chi rot, na prze ciw Ba alSe fon. 10Gdy fa ra on by ju bli sko, Izra eli ci zda li so bie spra w ze swo je go po o e nia: oto Egipt ru szy prze ciw ko nim! Prze ra zi li si ogrom nie iza cz li wo a do PANA. 11Po wie dzie li do Moj e sza: Czy by bra ko wa o gro bw w Egip cie, e wy wio de nas na pu sty ni, by my po gin li? Ja ki zte go po y tek, e wy pro wa dzi e nas zEgip tu? 12Czy
27
07-02-2011 13:47:51
nie spraw dza si to, o czym m wi li my ci w Egip cie: Zo staw nas wspo ko ju, wo li my su y Egip cja nom? Le piej by nam byo esz od rzek su y Egip cja nom, ni gi n na pu sty ni!. 13Moj lu do wi: Nie bj cie si! Wy trwaj cie, azo ba czy cie wa sze oca le nie, kt re go PAN dzi siaj do ko na! Tych Egip cjan, kt r ych te raz ma cie przed so b, nie zo ba czy cie ju ni gdy wi cej. 14PAN b dzie walczy za was, bd cie spo koj ni. 15 PAN po wie dzia do Moj e sza: Cze mu krzy czysz do mnie? Po wiedz Izra eli tom, e by ru sza li, 16a ty pod nie swo j la sk, wznie r k nad mo rze m iroz dziel je. Izra eli ci przej d przez ro dek mo rza po su chej zie mi. 17Ja na to miast spra wi, e Egip cja nie w le pym upo rze wej d za ni mi . Oka mo j chwa przez to, co uczyni fa ra ono wi, ca ej jego ar mii, jego ry dwa nom i jego jed com. 18 Egip cja nie prze ko na j si, e Ja je stem PA NEM, gdy oka mo j chwa przed fa ra onem, jego ry dwa na mi ijego jed ca mi. 19Anio Pa ski, kt r y pro wa dzi ta bor Izra eli tw, prze szed na ich ty y. Rw nie sup ob o ku, kt r y ich po prze dza, sta n za ni mi. 20Za j miej sce mi dzy ta bo rem Egip cjan ata bo rem Izra eli tw. Dla jednych ob ok by ciem no ci, dru gim roz ja nia noc. Ani jed ni, ani dru dzy nie zbli y li si do sie bie przez ca noc. 21 Moj esz wznis r k nad mo rzem, aPAN prze gna mo rze wia trem wschod nim, kt r y wia przez ca noc. Wiatr osu szy mo rze, awo da si roz dzie li a. 22Izra eli ci we szli wro dek mo rza po su chej zie mi, awo da by a im mu rem po pra wej ipo le wej stronie. 23Egip cja nie ich ci ga li. Wszyst kie ko nie fa ra ona, ry dwa ny i jed cy po d y li za ni mi w ro dek mo rza. 24Za nim za wi ta o , PAN spoj rza ze su pa ob o ku iognia na ta bor Egip cjan ipo miesza ich szy ki. 25Za trzy ma ko a ich ry dwa nw iztru dem po rusza li si na przd. Egip cja nie za wo a li: Ucie kaj my przed Izraelem, gdy PAN wal czy za nie gozEgip tem. 26Wtedy PAN rzek do Moj e sza: Wznie r k nad mo rzem, aby wo da za la a Egipcjan, ich ry dwa ny ijed cw. 27Moj esz wznis r k nad wo d, a ona o po ran ku po wr ci a na swo je miej sce, Egip cja nie na tomiast ucie ka li wstro n po wra ca j cej wo dy. PAN po gr y Egipcjan w sa mym rod ku mo rza. 28Po wra ca j ca wo da za la a wo z y, jed cw i ca e woj sko fa ra ona, kt re we szo w mo rze, ci ga jc
28
07-02-2011 13:47:51
Izra eli tw. Nikt spo rd nich nie oca la. 29Izra eli ci szli na to miast rod kiem mo rza po su chej zie mi, awo da by a im mu rem po praba wi wtym dniu Izra ela spod wej ipo le wej stro nie. 30PAN wy wa dzy Egip tu. Izra eli ci wi dzie li mar twych Egip cjan na brze gu mo rza. 31Zo ba czy li ogrom n moc, kt rej PAN uy wo bec Egipcjan, iogar n a ich bo ja wo bec PANA. Uwie rzy li PANU oraz jego su dze, Moj e szo wi. XV
1 Ww czas Moj esz za pie wa wraz z Izra eli ta mi t pie dla PANA: Za pie wam Panu, wiel ka jest Jego chwa a. On ko nia ijed ca po gr y wod m tach. 2 PAN mo j mo c ipie ni, On sta si mo im wy baw c. To mj Bg! B d Go uwiel bia, Bg me go oj ca! B d Go wy wy sza. 3 PAN, po t ny wo jow nik! Nosi On imi PAN. 4 Ry dwa ny fa ra ona ijego woj sko rzu ci wmo rze. Wy bor ni jego wo dzo wie po to n li wMo rzu Czer wo ny m. 5 Po cho n a ich ot cha, po gr y li si wg bi nach jak ka mie. 6 Two ja pra wa rka, PA NIE, osa wio na po t g! Two ja pra wa rka, PA NIE, star a nie przy ja cie la! 7 Ogro mem Twej chwa y po wa li e wro ga. Po ra zi e ich swo im gnie wem, spo n li jak ple wy.
29
07-02-2011 13:47:51
Pod tchnie niem Twych noz drzy spi trzy y si wo dy, wa em sta n y od m ty, wg bi nach za sty gy ki pie le. 9 Rzek nie przy ja ciel: Do pad n! Po chwy c! Roz dzie l u py! Na sy c sw dz! Wy ci gn miecz! Wy tra c ich swo im ra mie niem!. 10 Po wia e swym tchnie niem ipo cho n o ich mo rze, po szli na dno jak ow wnie zg bio ne od m ty. 11 Kt jest rw ny To bie po rd bstw, oPA NIE? Kt jest rw ny To bie? Ty wspa nia y wwi to ci, gro ny wswo jej chwa le, Ty spraw c cu dw. 12 Wy ci gn e pra w r k, po cho n a ich zie mia. 13 Pro wa dzisz wa ska wo ci swo jej lud, kt r y wy ba wi e. Po wie dziesz go wswo jej po t dze do Twej wi tej kra iny. 14 Usy sz to na ro dy iza dr. Gro za owad nie lu da mi Fi li stei, 15 prze ra si ksi ta Edo mu, strach opa nu je wad cw Mo abu, stru chle j miesz ka cy Ka na anu, 16 ogar nie ich lk iprze ra e nie. Na wi dok po t gi Twe go ra mie nia za milk n jak ka mie. Alud Twj przej dzie, PA NIE,
8
30
07-02-2011 13:47:51
lud, kt r y Ty na by e na wa sno. 17 Po pro wa dzisz go iza sa dzisz na g rze Twe go dzie dzic twa, wmiej scu, kt re na swo j sie dzi b przy go to wa e, oPA NIE, na wi ty ni Pa sk przy spo so bi y je Twe r ce. 18 PAN kr lu je na wie ki, na za wsze. 19 Istot nie bo wiem, ko fa ra ona, jego ry dwan ijed cy ru szy li wmo rze, aPAN spra wi, e spa dy na nich zpo wro tem wo dy morskie, Izra eli ci na to miast kro czy li po su chej zie mi rod kiem mo rza. 20 Ww czas pro ro ki ni Mi riam, sio stra Aaro na, wzi a do r ki b benek, aza ni po d y y wpl sach zb ben ka mi wszyst kie izra el skie ko bie ty. 21Mi riam za in to no wa a dla nich re fren: pie waj cie PANU, wiel ka jest Jego chwa a. On ko nia ijed ca po gr y wod m tach.
22 Moj esz ka za Izra eli tom ru sza znad Mo rza Czer wo ne go, wy szli wic na pu sty ni Szur. Uszli trzy dni dro gi przez pu sty ni, lecz nie mo gli zna le wo dy. 23Przy by li do Ma ra, lecz tam tej sza wo da nie nada wa a si do pi cia, bo by a gorz ka . Dla te go na zwa no to miej sce Ma ra . 24 Lud za cz szem ra prze ciw ko Moj e szo wi: Co b dzie my pi li?. 25Moj esz wo a do PANA, aPAN wska za mu drze wo, ktre wrzu co ne do wo dy, uzdat nia o j do pi cia . Tam PAN usta no wi dla nie go prze pi sy ipra wa, tam te wy sta wi go na pr b. 26PAN rzek: Je li we wszyst kim b dziesz po susz ny po le ce niom PANA, two je go Boga, ib dziesz ro bi to, co jest zgod ne zJego wo l, je li b dziesz po susz ny Jego przy ka za niom i b dziesz prze strze ga Jego ustaw, ww czas nie ze l na cie bie ad nej zcho rb, kt r y mi do tkn em Egip cjan, gdy Ja je stem PA NEM, kt r y ci uzdra wia. 27 Na stp nie przy by li do Eli m. Byo tam dwa na cie r de i siedem dzie sit palm. Tam, nad wo d, roz bi li obz.
31
07-02-2011 13:47:51
XVI
1 Pit na ste go dnia dru gie go mie si ca od wyj cia zzie mi egipskiej ca a spo ecz no Izra ela opu ci a Elim iru szy a przez pu sty ni Sin, kt ra znaj du je si mi dzy Elim aSy na jem. 2Ca a spo ecz no Izra ela szem ra a na pu sty ni prze ciw ko Moj e szo wi i Aaro no wi. 3 Izra eli ci na rze ka li: Oby da ne nam byo umrze, zgod nie z zrzdze niem PANA, w Egip cie, sie dzc nad garn kiem mi sa, je dzc chleb do sy to ci! Wy za wy wie dli cie nas na pust ko wie, by ca e to zgro ma dze nie za mo rzy go dem. 4Ww czas PAN rzek do Moj e sza: Oto Ja spusz cz na was chleb znie ba, jak deszcz. Kade go dnia lud wyj dzie, aby ze bra, ile mu po trze ba na da ny dzie. Wy sta wi go na pr b, by prze ko na si, czy b dzie po st po wa we dug mo je go pra wa, czy te nie. 5Sz ste go dnia bo wiem b d mu sie li zro bi za pa sy, zbio r wic dwa ra zy ty le, co w po zo sta e dni. 6Moj esz i Aaron ogo si li wszyst kim Izra eli tom: Wie czorem prze ko na cie si, e PAN wy pro wa dzi was zzie mi egip skiej, 7 a ra no zo ba czy cie chwa PANA, gdy PAN sy szy, e szem rze cie prze ciw ko Nie mu. Amy, kim e je ste my, e na rze ka cie na nas?. 8 Moj esz ci gn da lej: Ot PAN da wam wie czo rem mi so, by cie si na je dli, aran kiem chleb, by cie si na sy ci li, gdy sy szy PAN, e uskar a cie si, szem rzc prze ciw ko Nie mu. Amy, kim e je ste my? Prze cie to nie na nas na rze ka cie, ale na PANA. 9 Do Aaro na za Moj esz po wie dzia: Ogo ca ej spo ecz no ci Izra ela: Zbli cie si do PANA, gdy usy sza wa sze skar gi. 10Gdy Aaron oznaj mi te so wa ca ej spo ecz no ci Izra ela, zwr ci li si ku pu sty ni, aich oczom ob ja wi a si chwa a PANA wob o ku. 11PAN rzek do Moj e sza: 12Usy sza em na rze ka nie Izra eli tw. Ogo im: Ozmierz chu b dzie cie je mi so, aran kiem na sy ci cie si chle bem. Prze ko na cie si, e Ja je stem PA NEM. 13I rze czy wi cie, pod wieczr nad le cia y sta da prze pi re k ipo kry y obo zo wi sko, aowi cie g sta mga osia da j cej ro sy okry a obz. 14Gdy mgy si unio sy, na po wierzch ni pu sty ni le a y drob ne, okr ge zia ren ka, po dob ne do szro nu. 15Gdy Izra eli ci to zo ba czy li, m wi li je den do dru gie go: Man hu, gdy nie wie dzie li, c to ta kie go . Moj esz po wiedzia do nich: To jest wa nie chleb, kt r y PAN da je wam ja ko
32
07-02-2011 13:47:51
po y wie nie. 16A oto, co PAN na ka zu je: Niech ka dy na zbie ra ty le, ile po trze bu je na po si ek. Zbierz cie rw nie dla tych, kt rzy po zost pi li sta li wna mio tach, li czc je den ome r na oso b. 17Tak te po Izra eli ci, jed ni ze bra li wi cej, a in ni mniej. 18Gdy od mie rzy li po ome rze, oka za o si, e ci, kt rzy ze bra li wi cej, nie mie li za du o, atym, kt rzy ze bra li mniej, nie za bra ko. Ka dy na zbie ra ty le, ile po trze bo wa na po si ek. 19 Moj esz rzek do nich: Niech nikt nie od ka da za pa sw na na stp ny dzie!. 20A jed nak nie po su cha no Moj e sza, wie lu zo sta wi o cz por cji do na stp ne go po ran ka. Ww czas za l gy si ro ba ki iwszyst ko si po psu o. Moj esz roz gnie wa si na nich. 21 Ka de go ran ka wszy scy zbie ra li ty le, ile po trze bo wa li na po siek, agdy za czy na o grza so ce, resz ta si roz py wa a. 22Sz ste go dnia ze bra li na to miast po dwj n por cj po y wie nia, po dwa ome ry na oso b. Na czel ni cy spo ecz no ci przy szli do Moj e sza ido nieli mu o tym, 23na co on rzek: Tak wa nie po le ci PAN: Ju tro b dzie czas od po czyn ku, wi ty sza bat dla PANA. Upiecz cie, co ma cie upiec, ugo tuj cie, co ma cie ugo to wa, a ca resz t za chowaj cie so bie ja ko za pa sy na ju tro. 24Zo sta wi li wic po y wie nie do ra na, zgod nie z po le ce niem Moj e sza, a ono si nie po psu o ani ro bac two si w nim nie za l go. 25Moj esz za ch ca ich: Po silcie si dzi siaj tym, co ze bra li cie wczo raj, gdy ma my sza bat dla PANA! Dzi siaj nie znaj dzie cie po y wie nia na po lach. 26Przez sze dni je zbie ra cie, lecz sid me go dnia przy pa da sza bat, nie b dzie go wic wtym dniu. 27Nie kt rzy jed nak spo rd lu du wy szli, by zbiera rw nie sid me go dnia, ale nic nie zna le li. 28Na to rzek PAN do Moj e sza: Jak du go jesz cze b dzie cie si sprze ci wia za chowy wa niu mo ich przy ka za imo je go pra wa? 29Pa trz cie! PAN sam ob da rzy was sza ba tem! Dla te go On da je wam w sz stym dniu po dwj n por cj po y wie nia. Wsid mym dniu niech ka dy po zosta nie wdo mu inie opusz cza swo je go miej sca. 30Od po cz wic lud sid me go dnia. 31 Izra eli ci na zwa li w po karm man n. By on po dob ny do na sion ko len dry , bia y, osma ku plac ka zmio dem. 32Moj esz po wiedzia: Tak po le ci PAN: Od mierz je den omer man ny, na pa mit k dla przy szych po ko le, aby mo gli ogl da po y wie nie, ja kim
33
07-02-2011 13:47:51
kar mi em ich na pu sty ni, gdy wy pro wa dzi em ich z zie mi egipskiej. 33Na stp nie Moj esz rzek do Aaro na: We dzban, wsyp do nie go mia r jed ne go ome ra man ny i po staw przed PA NEM ci na czyja ko pa mit k dla przy szych po ko le. 34Aaron umie nie na pa mit k przed wia dec twem Przy mie rza , zgod nie zpo lece niem, kt re PAN da Moj e szo wi. 35Izra eli ci y wi li si man n przez czter dzie ci lat, a do szli do zie mi, na kt rej mie li si osie dli. Je dli man n do cza su, a do tar li do gra nic kra iny Ka na an. 36Omer to jed na dzie si ta efy. XVII
1 Ca a spo ecz no Izra ela wy ru szy a z pu sty ni Sin, by od by ko lej ne eta py w drw ki, we dug wo li PANA. Roz bi li obz wRe dim, lecz nie byo tam wo dy, aby lud mg si na pi. 2Wsz cz li wic spr z Moj e szem, m wic: Daj cie nam wo dy! Chce nam si pi!. Moj esz bro ni si: Dla cze go k ci cie si ze mn? Czemu wy sta wia cie PANA na pr b?. 3Lud omdle wa zpra gnie nia, za cz wic czy ni wy rzu ty Moj e szo wi: Do cze go to po dob ne! Czy po to wy wio de nas zEgip tu, e by my po gi n li? e by na sze dzie ci i na sze trzo dy po umie ra y z pra gnie nia?. 4Moj esz wo a wic do PANA: Co mam uczy ni ztym lu dem? Jesz cze tro ch, amnie uka mie nu j !. 5PAN rzek do Moj e sza: Wy stp przed lud, przy wo aj do sie bie star szy zn Izra ela, we do r ki la sk, kt r uderzy e wo dy Ni lu, iru szaj. 6Oto Ja sta n przed to b tam, na skale, na g rze Ho reb. Gdy ude rzysz wska , wy py nie zniej wo da ilud za spo koi pra gnie nie. Moj esz zro bi tak na oczach star szyzny Izra ela. 7Miej sce to na zwa no Mas sa iMe ri bazpo wo du kt ni, ja k wsz cz li Izra eli ci, oraz dla te go, e wy sta wi li PANA na pr b, m wic: Czy aby na pew no PAN jest wrd nas?. 8 Tym cza sem do Re dim nad ci gn li Ama le ki ci, aby wal czy z Izra eli ta mi. 9Moj esz wy da roz kaz Jo zu emu: Zwer buj od powied nich m czyzn i przy go tuj si, aby sta wi czo a Ama le kitom. Ja na to miast sta n ju tro na szczy cie wzg rza i w r ce b d trzy ma la sk Bo . 10Jo zue spe ni roz kaz Moj e sza i ude rzy
34
07-02-2011 13:47:51
na Ama le ki tw, a Moj esz ra zem z Aaro nem i Chu rem wspi li si na szczyt wzg rza. 11Gdy Moj esz wzno si r ce, sza la zwy cistwa prze chy la a si na stro n Izra eli tw, gdy je opusz cza, g r sem ra mio na Moj e sza zdr twia y, podby li Ama le ki ci. 12Z cza su ni to mu wic ka mie, aby mg usi, a Aaron i Chur podtrzy my wa li jego r ce, je den zjed nej, dru gi zdru giej stro ny. Wten spo sb ra mio na Moj e sza nie opa dy a do za cho du so ca. 13Jozue za roz gro mi do szczt nie wszyst kie od dzia y Ama le ki tw. 14 PAN po wie dzia do Moj e sza: Za pisz to wksi gach na wiecz n pa mit k iwy r yj wpa mi ci Jo zu ego: Oto Ja wy ma zu j pod niebem wszel kie wspo mnie nie po Ama le ki tach!. 15Moj esz zbu dowa o tarz inada mu na zw PAN mo j cho r gwi, 16na stp nie po wie dzia: PAN przy sig na swj tro n! Po wiecz ne cza sy, wimi PANA, woj na Ama le ki tom!. XVIII
1 Do te cia Moj e sza, Je tra , ka pa na Ma dia ni tw, do tar y wie ci owszyst kim, cze go Bg do ko na dla Moj e sza idla swo je go lu du, Izra ela, azwasz cza otym, e PAN wy pro wa dzi Izra eli tw zEgip tu. 2Za bra wic ze so b o n Moj e sza, Se fo r, kt r ten uprzednio ode sa , 3oraz obu jej sy nw. Pierw szy mia na imi Ger szom, gdy Moj esz po wie dzia: By em przy by szem w ob cej kra inie, 4 dru gi na to miast na zy wa si Elie zer, od sw: Bg mo je go oj ca po spie szy mi zpo mo c iwy ba wi mnie od mie cza fa ra ona. 5Je tro, te Moj e sza, przy by wraz zjego o n oraz sy na mi do nie go na pu sty ni, do obo zo wi ska ustp g r y Boga. 6Ka za on za po wie dzie Moj e szo wi: Przy b d do cie bie ra zem ztwo j o n ioby dwo ma sy na mi. 7 Moj esz wy szed na spo tka nie te cia, od da mu po kon iuca owa go, na stp nie przy wi ta li si ipo szli do na mio tu. 8Moj esz opowie dzia te cio wi owszyst kim, cze go PAN do ko na wo bec fa ra ona iEgip tu ze wzgl du na Izra ela, oraz otym, jak PAN wy ba wi ich w dro dze ze wszel kich nie bez pie czestw, kt re na nich czy ha y. 9 Je tro ra do wa si do brem, ja kie PAN wy wiad czy Izra eli tom, gdy wy ba wi ich zmo cy Egip tu, 10i rzek: Niech b dzie bo go sa wio ny
35
07-02-2011 13:47:51
PAN, kt r y uwol ni was spod wa dzy Egip tu izmo cy fa ra ona, oraz wy ba wi lud znie wo li egip skiej! 11Te raz prze ko na em si, e PAN jest po t niej szy od wszyst kich bo gw, gdy zna wiz k od pa ci tro, te Moj e sza, przy pro wa dzi Egip cja nom za ich py ch. 12Je by do na ca o pa le nie ina oa r y dla Boga, na stp nie przy by Aaron wraz z ca star szy zn Izra ela i bie sia do wa li z te ciem Moj e sza przed Bo giem. 13 Na za jutrz Moj esz za siad, aby roz strzy ga spo r y wrd lu du, a lud przy by wa do nie go ze spra wa mi od ra na a do wie czo ra. 14 Gdy te Moj e sza za uwa y, jak on si tru dzi dla lu du, za py ta: C to za spo sb spra wo wa nia s dw? Dla cze go ty za sia dasz sam, aca y lud przed ka da ci spra wy od ra na do wie czo ra?. 15Moj esz od par swo je mu te cio wi: Lud przy cho dzi do mnie, by ro ze zna wo l Boga. 16Gdy po ja wi si ja ka spor na spra wa, sta j przede mn, aja roz strzy gam mi dzy zwa nio ny mi stro na mi, uczc ich przy kaza Boga iJego pra wa. 17Te Moj e sza od rzek: Nie po st pu jesz roz trop nie. 18Za m czy cie si na mier, za rw no ty, jak itwj lud, gdy pra ca, kt r wy ko nu jesz, jest zbyt ci ka dla cie bie. Sam jej nie po do asz. 19Po su chaj wic, co ci po wiem. Chcia bym su y ci ra d, aBg niech b dzie zto b. Oczy wi cie, ty wsta wiaj si za lu dem przed Bo giem, ty przed ka daj Bogu ich spra wy, 20ob ja niaj im przy ka za nia ipra wa, wska zuj dro g, kt r ma j kro czy, oraz uczyn ki, ja kie ma j spe nia. 21Ale upatrz so bie spo rd lu du mczyzn sta tecz nych, bo go boj nych, praw do mw nych i nie prze kupnych, ana stp nie usta nw ich ty si cz ni ka mi, set ni ka mi, pi dziesit ni ka mi idzie sit ni ka mi. 22Oni na co dzie b d zaj mo wa li si roz strzy ga niem spo rw. Je li tra si co po wa ne go, niech od woa j si do cie bie, spra wy mniej szej wa gi niech roz s dza j sa mi. W ten spo sb cz obo wiz kw prze rzu cisz na nich. 23Je li tak po st pisz, aBg na ka e ci po dob nie, ww czas ity po do asz swo im za da niom, ilud po wr ci do sie bie za do wo lo ny. 24Moj esz po sucha swo je go te cia ipo st pi we dug jego ra dy. 25Wy bra spo rd Izra eli tw m czyzn sta tecz nych i usta no wi ich prze o o ny mi nad lu dem. Ja ko ty si cz ni cy, set ni cy, pi dzie sit ni cy idzie sit ni cy 26 na co dzie zaj mo wa li si oni roz strzy ga niem spo rw. Wsprawach trud nych od wo y wa li si do Moj e sza, a spra wy mniej szej
36
07-02-2011 13:47:51
wa gi roz s dza li sa mi. 27Po tem Moj esz roz sta si zte ciem, kt ry uda si do swo je go kra ju. XIX
1 W trze cim mie si cu od wyj cia Izra eli tw z zie mi egip skiej nad szed dzie, w kt r ym do tar li na pu sty ni Sy naj. 2Wy ru szy li zRe dim, apo przy by ciu na pu sty ni Sy naj roz bi li obz. Izra eli ci za o y li obo zo wi sko na prze ciw g r y, 3Moj esz za wspi si na g r, aby spo tka si zBo giem. PAN za wo a do niego ze szczy tu g r y: Tak po wiesz po tom kom Ja ku ba, tak oznaj misz Izra eli tom: 4Na wa sne oczy wi dzie li cie, co uczy ni em Egip cjanom, unio sem was na skrzy dach or w i przy wio dem was do sie bie. 5Je li wic te raz na praw d b dzie cie Mi po susz ni ib dziecie prze strze ga przy mie rza ze Mn, sta nie cie si mo j szcze gl n wa sno ci, bar dziej ni in ne lu dy, gdy do Mnie na le y ca a ziemia. 6Ale wy b dzie cie dla Mnie kr le stwem ka pa nw ina ro dem wi tym. To s so wa, kt re masz po wt rzy Izra eli tom. 7Gdy Moj esz wr ci, zwo a star szy zn lu du i prze ka za im wszyst ko, co PAN mu po le ci. 8Lud jed no go nie od po wie dzia: Spe ni my wszyst kie so wa PANA!. Gdy Moj esz za nis PANU obiet ni c lu du, 9PAN rzek do Moj e sza: Ja sam przyj d do cie bie wg stym ob o ku, aby lud sy sza, gdy b d m wi do cie bie, iju na za wsze ci wie rzy. Gdy Moj esz prze ka za PANU so wa lu du, 10PAN rzek do Moj e sza: Id do lu du iuwi ich dzi iju tro przez ry tu a oczyszcze nia. Niech wy pio r ubra nie 11i b d go to wi na trze ci dzie, gdy trze cie go dnia, wobec no ci wszyst kich PAN zst pi na g r Sy naj. 12Na krel wo k gra ni c dla lu du iogo: Strze cie si, aby nie wcho dzi na g r ani na wet do ty ka jej zbo cza. Kto bo wiem do tknie g r y, na tych miast zgi nie. 13Uka mie nu je ciego lub prze szyje cie strza a mi, lecz nie wol no wam go do ty ka. Nie oszcz dzi cie ani zwie rz cia, ani czo wie ka. Do pie ro gdy r g za brzmi prze ci gle, wej d na g r. 14 Moj esz zszed z g r y do lu du i uwi ci ich przez ry tu a oczysz cze nia. Gdy wy pra li ubra nie, 15rzek do nich: Na trze ci dzie
37
07-02-2011 13:47:51
bd cie go to wi. Po wstrzy maj cie si od wsp y cia zko bie ta mi. 16 Trze cie go dnia o wi cie roz le gy si grzmo ty i za cz o byska. G sty ob ok po kry g r iroz leg si po t ny dwik ro gu. esz za wy proCa y lud wobo zo wi sku za dra ze stra chu. 17Moj wa dzi wszyst kich zobo zu na spo tka nie zBo giem. Sta n li ustp g r y. 18G ra Sy naj ca a spo wi ta by a dy mem, gdy PAN zst pi na ni wogniu. Dym bu cha zniej jak zpie ca, ag ra dra a jak by ze stra chu . 19Dwik ro guroz brzmie wa co raz do no niej, Moj esz za roz ma wia z Bo giem, a Bg od po wia da mu grzmi cym go sem. 20 PAN zst pi na szczyt g r y Sy naj iwe zwa tam rw nie Moj esza. Gdy Moj esz tam wszed, 21PAN rzek do nie go: Zejd iupomnij lud, aby nie a ma li za ka zu, chcc wspi si na g r do PANA, by Go zo ba czy. Wprze ciw nym ra zie wie lu znich zgi nie. 22Nawet ka pa ni, kt rzy przy st pu j do PANA, ma j si uwi ci przez ry tu a oczysz cze nia, aby PAN rw nie ich nie po ra zi. 23Moj esz od po wie dzia PANU: Lu do wi nie wol no wcho dzi na g r Sy naj, gdy Ty sam ostrze ge nas, m wic: Za krel gra ni c wo k g ry i wy r nij j ja ko wi t. 24PAN jed nak na le ga: Masz na tychmiast zej! Po tem wej dziesz ra zem zAaro nem. Ka pa ni za oraz lud niech nie a mi za ka zu, chcc wst pi ku PANU. Wprze ciwnym ra zie ich po ra . 25Moj esz wic zszed do lu du igo ostrzeg. XX
1 Bg wy po wie dzia wszyst kie te so wa : 2Ja je stem PANEM, twoim Bogiem, kt r y wy pro wa dzi ci z zie mi egip skiej, gdzie by e nie wol ni kiem. 3 Nie b dziesz mia in nych bo gw oprcz Mnie. 4Nie zro bisz so bie bo ka. I ad nej po do bi nie, przed sta wia j cej to, co naj wyej na nie bie, ni sko na zie mi i w g bi nach wd, 5nie b dziesz od da wa czci ani nie od dasz si w nie wo l. Ja je stem PANEM, two im Bo giem, Bo giem za zdro snym. Za grze chy tych, kt rzy Mnie nie na wi dz, wy mie rzam ka r ich po tom kom, na wet wtrzecim iczwar tym po ko le niu. 6Tym za, kt rzy Mnie mi u j iprzestrze ga j mo ich przy ka za, oka zu j mi o sier dzie do ty sicz ne go po ko le nia.
38
07-02-2011 13:47:51
7 Nie b dziesz wy ma wia imie nia PANA, twe go Boga, bez szacun ku, gdy PAN nie po zo sta wi bez ka r y te go, kto wy po wie Jego imi bez sza cun ku. 8 Pa mi ta j o dniu sza ba tu , aby na le y cie go wi to wa. 9Przez sze dni b dziesz wy ko ny wa wszyst kie swo je pra ce, 10lecz sid my dzie jest sza ba tem dla PANA, twe go Boga. Wtym dniu nie po dej miesz ad nej pra cy ani ty, ani twj syn, ani two ja cr ka, ani twj su ga, ani two ja su ca, ani na wet by do czy cu dzo zie miec, kt r y miesz ka wtwo im do mu. 11W ci gu sze ciu dni bo wiem PAN uczy ni nie bo izie mi, mo rze iwszyst ko, co wnich istnieje, asidme go dnia od po cz. Dla te go PAN po bo go sa wi dzie sza ba tu iwy r ni go ja ko wi ty. 12 Czcij swo je go oj ca imat k, aby cie szy si du gim y ciem na zie mi, kt r ci da je PAN, twj Bg. 13 Nie po pe nisz mor der stwa . 14 Nie do pu cisz si cu dzo stwa. 15 Nie b dziesz krad. 16 Nie zo ysz kam li we go ze zna nia prze ciw ko swo je mu bli nie mu. 17 Nie b dziesz po da do byt ku swo je go bli nie go. Nie b dziesz po da jego o ny, jego su gi, jego su cej, jego wo u, jego osa ani ad nej rze czy, kt ra na le y do two je go bli nie go. 18 Gdy ca y lud uj rza gro my ipo mie nie, usy sza dwik ro gu izo ba czy dy mi c g r, prze ra zi si iza trzy ma si zda la od niej. 19 Rze kli do Moj e sza: Ty mw do nas, amy b dzie my su cha li. Bg niech do nas nie prze ma wia, by my nie po gi n li. 20Moj esz od po wie dzia lu do wi: Nie l kaj cie si, gdy Bg zst pi po to, by wy sta wi was na pr b, oraz po to, aby cie y li wJego bo ja ni inie grze szy li. 21Lud sta da le ko, aMoj esz przy bli y si do ciem ne go ob o ku, wkt r ym prze by wa Bg. 22 PAN rzek do Moj e sza: Tak po wiesz Izra eli tom: Wi dzie licie , e m wi em do was znie ba. 23Nie czy cie wic so bie bo gw od la nych ze sre bra ani ze zo ta, kt rych by cie czci li na rw ni ze Mn. 24Z zie mi zro bisz dla Mnie o tarz, na kt rym b dziesz skada owce iby do ja ko oa ry ca o pal ne ioa ry wspl no to we. Gdziekol wiek na ka czci mo je imi, przy b d tam do cie bie ib d ci
39
07-02-2011 13:47:51
bo go sa wi. 25A je li ze chcesz wznie dla Mnie o tarz ka mien ny, to nie bu duj go zcio sa ne go ka mie nia, gdy zbez cze ci o by go ostrze dziesz wcho dzi po stop niach do mo je go o ta rza, na rz dzia. 26Nie b aby spod ubio ru nie byo wi da two je go na gie go cia a.
XXI
1 Oto pra wa, kt re im ogo sisz: 2Je li ku pisz he braj skie go niewol ni ka, przez sze lat b dzie ci su y, awsid mym ro ku b dzie mg odej ja ko wol ny czo wiek. 3Je li sam zo sta za ku pio ny, sam te odej dzie; je li by o na ty, wtedy jego o na odej dzie ra zem z nim. 4Je e li na to miast jego wa ci ciel da mu o n, a ona urodzi a sy nw lub cr ki, to o na idzie ci po zo sta n uwa ci cie la, on za otrzy ma wol no. 5Je li by jed nak w nie wol nik owiad czy: Ko cham mo je go pana, mo j o n imo ich sy nw. Nie chc i na wol no, 6ww czas wa ci ciel za pro wa dzi go przed Bo ga , po sta wi go przy drzwiach lub przy bra mie iprze ku je mu szy dem ucho na znak, e na za wsze po zo sta nie jego nie wol ni kiem. 7 Je li kto sprze da by swo j cr k ja ko nie wol ni c , nie odej dzie ona tak, jak in ni nie wol ni cy. 8Je e li nie spodo ba si swo je mu panu, kt r y za mie rza j po lu bi, to ze zwo li, aby zo sta a od ku pio na. Nie wol no mu jed nak od sprze da jej cu dzo ziem com, bo by o by to zdra d. 9Je li jest ona prze zna czo na dla jego syna, ma j trak to wa jak cr k. 10Je e li po lu bi dru g o n , nie od m wi pierw szej po ywie nia, ubra nia ani wsp y cia. 11Je li za nie dba kt r ztych spraw, ww czas mo e ona odej dar mo, bez wy ku pu. 12 Kto mier tel nie zra ni czo wie ka, b dzie uka ra ny mier ci. 13Jeli jed nak nie zro bi te go umyl nie, aBg do pu ci, e po pe ni za bjstwo, wska ci miej sce, gdzie b dzie mg si schro ni . 14Gdy by jed nak czy ha na swo je go bli nie go, aby go pod stp nie za bi, to na wet od mo je go o ta rza masz go ode r wa iuka ra mier ci. 15 Kto zra ni swo je go oj ca lub mat k, zo sta nie uka ra ny mier ci. 16 Kto po r wie czo wie ka i sprze da go lub b dzie go trzy ma wnie wo li, zo sta nie uka ra ny mier ci.
40
07-02-2011 13:47:51
17 Kto prze klnie swo je go oj ca lub mat k, zo sta nie uka ra ny mier ci. 18 Je li m czy ni si po k c ije den ude rzy dru gie go ka mieniem lub pi ci, ale go nie za bi je, tyl ko ci ko zra ni, 19ten za zcza sem wsta nie ib dzie cho dzi po uli cy ola sce, spraw ca b dzie nie win ny, lecz za pa ciza jego przy mu so w bez czyn no, a ca kowi cie wy zdro wie je. 20 Je li kto ude rzy ki jem swo je go nie wol ni ka lub nie wol ni c ispo wo du je mier na miej scu, pod le ga ka rze ze msty . 21Je e li jednak nie wol nik prze y je dzie lub dwa, jego pan nie pod le ga ze mcie, bo nie wol nik jest wa sno ci swo je go pana. 22 Je li m czy ni pod czas bj ki ude rz ko bie t wci y ispowo du j po ro nie nie, lecz ona nie od nie sie in ne go uszczerb ku na zdro wiu, ww czas we dug pra wa win ny wy pa ci od szko do wa nie, kt re go za da m ko bie ty. 23 W przy pad ku szkd na zdro wiu za pa cisz: y ciem za y cie, 24 okiem za oko, z bem za zb, r k za r k, no g za no g, 25opa rzeniem za opa rze nie, ra n za ra n, si cem za si niec. 26 Je li kto ugo dzi w oko swo je go nie wol ni ka lub nie wol ni c i wy bi je je, za jego oko ob da rzy go wol no ci. 27Je li kto wy bi je zb swo je mu nie wol ni ko wi lub nie wol ni cy, za jego zb ob da rzy go wol no ci. 28 Je li czyj w za bi by ro ga mi m czy zn lub ko bie t, ma zo sta uka mie no wa ny , ajego mi sa nie wol no je. Wa ci ciel wo u b dzie nie win ny. 29Je e li jed nak w bd od daw na, a jego waci ciel, mi mo ostrze e, nie pil no wa go do sta tecz nie iten za bi by m czy zn lub ko bie t, ww czas w ma zo sta uka mie no wa ny, a jego wa ci ciel po nie sie mier. 30Gdy by jed nak za da no od nie go od szko do wa nia, za pa ci za swo je y cie ta ki okup, ja ki mu wy zna cz. 31Tych sa mych za sad na le y si trzy ma, je li w za bi by ro ga mi chop ca lub dziew czyn k. 32Je li w za bi je nie wol ni ka lub nie wol ni c, na le y za pa ci ich wa ci cie lo wi trzy dzie ci sy klw srebra oraz uka mie no wa wo u. 33 Je li kto zo sta wi od kry t stud ni lub wy ko pie j inie za bezpie czy, wsku tek cze go wpad nie do niej w lub osio, 34wwczas wa ci ciel stud ni za pa ci od szko do wa nie. Wy rw na stra t
41
07-02-2011 13:47:51
wa ci cie lo wi za bi te go zwie rz cia, aono b dzie na le e do wa cicie la stud ni. 35 Gdy by czyj w za bi ro ga mi wo u jego s sia da, sprze da dz y we go wo u, aza pa t oraz mar twe zwie rz po dzie l mi dzy so b. 36 Je e li jed nak w bd od daw na, ajego wa ci ciel nie pil no wa go do sta tecz nie, ww czas od da wo u za wo u, a mar twe zwie rz b dzie na le e do nie go. 37 Je li kto ukrad nie wo u lub owc i za bi je je bd sprze da, od da pi wo w za jed ne go iczte r y owce za jed n. XXII
1 Je li kto za sko czy zo dzie ja pod czas wa ma nia i zra ni go mier tel nie, nie b dzie wi nien prze la nej krwi. 2Je li jed nak uczy ni to po wscho dzie so ca, wtedy do pu ci si mor der stwa, gdy ka r za kra dzie jest uisz cze nie od szko do wa nia. Je li zo dziej nie ma zcze go za pa ci, b dzie za kra dzie sprze da ny ja ko nie wol nik. 3Jeli znaj d unie go skra dzio ne do bra, czy to b dzie w, czy osio, czy owca, je e li b d jesz cze y we, zwr ci je po dwj nie. 4 Je li kto znisz czy po le lub win ni c przez wy pas swo jej trzo dy na cu dzych grun tach, od da ja ko od szko do wa nie naj lep sze plo ny ze swo je go po la iwin ni cy. 5 Je li wznie co ny ogie roz nie sie si po cier niach i spa li ju ze bra ne zbo e al bo zbo e po zo sta j ce jesz cze na po lu wko sach, lub te spa li ob sia ne po le, ten, kto spo wo do wa po ar, za pa ci od szko do wa nie. 6 Przy pu my, e kto da dru gie mu na prze cho wa nie pie ni dze lub ja ki kol wiek przed miot izo sta nie to skra dzio ne zdo mu te go, kt r y przy j to na prze cho wa nie. Je li schwy ta j zo dzie ja, ma on zwr ci po dwj nie. 7Je li za zo dzie ja nie znaj d, wa ci ciel do mu stanie wo bec Bo ga , by oka za o si, czy nie wy ci gn r ki po wasno swo je go bli nie go . 8 Ka da spor na spra wa owo u, osa, owc, sza t czy zgu b, do tycz ca pra wa wa sno ci, ma by roz strzy ga na wo bec Boga na podsta wie ze zna obu stron. Ko go Bg uzna za win ne go, ten wy na grodzi po dwj nie swo je mu bli nie mu.
42
07-02-2011 13:47:51
9 Je li kto po wie rzy dru gie mu osa, wo u, owc lub in ne zwie rz, aono by zde cho, ule go ka lec twu lub zo sta o za bra ne prze mo c, lecz czas po dej rza ny zo y przy si g wo bec PANA, bez wiad kw, 10ww e nie wy ci gn r ki po wa sno swo je go bli nie go. Po szko do wa ny przyj mie przy si g, bez ko niecz no ci wy na gro dze nia. 11Je li jed nak zo sta o skra dzio ne zjego obej cia, wy pa ci wa ci cie lo wi od szko dowa nie. 12Je li za zo sta o by roz szar pa ne, ma przy nie zwo ki ja ko do wd inie b dzie zo bo wi za ny do wy rw na nia szko dy. 13 Je li kto po y czy zwie rz od dru gie go, aono ule gnie ka lectwu lub zdech nie pod nie obec no wa ci cie la, na le y za pa ci od szko do wa nie. 14Je li jed nak wa ci ciel by przy nim, nie na le y mu si od szko do wa nie. Je li zwie rz zo sta o wy na j te za opa t, zysk zwy naj mu wy rw nu je szko d. 15 Je li kto uwie dzie dziew czy n nie za r czo n zni kim ib dzie zni wsp y , niech uici opa t lub niwe mie j za o n. 16Nawet gdy by jej oj ciec ka te go r ycz nie sprze ci wia si wy da niu jej za nie go, ma za pa ci su m rw no wa n opa cie lub nej za dzie wi c . 17 Upra wia j cej cza r y nie po zo sta wisz przy y ciu. 18 Kto sp ko wa ze zwie rz ciem, po nie sie mier . 19 Kto zo y oa r bo kom, zo sta nie za bi ty, po nie wa na le y si ona tyl ko iwy cz nie PANU. 20 Nie b dziesz dr czy ani uci ska cu dzo ziem ca, gdy iwy by licie cu dzo ziem ca mi wzie mi egip skiej. 21 Nie skrzyw dzisz wdo wy ani sie ro ty. 22Gdy by bo wiem sta a si im krzyw da z two je go po wo du i we zwa li by mo jej po mo cy, z pew no ci wy su cham ich wo a nia. 23Za pa am ww czas gniewem iwy tra c was mie czem, aby wa sze o ny sta y si wdo wa mi, adzie ci sie ro ta mi. 24 Je li po y czysz pie ni dze ubo gie mu spo rd mo je go lu du, kt r y miesz ka zto b, nie po st pisz wo bec nie go jak li chwiarz, nie na li czysz mu od se tek. 25Je li we miesz wza staw paszcz swo je go bli nie go, mu sisz mu go zwr ci przed za cho dem so ca, 26gdy tyl ko nim mo e si przy kry, gdy uda si na spo czy nek. Je li wo a b dzie do Mnie opo moc, wy su cham go, gdy je stem li to ci wy. 27 Nie b dziesz blu ni prze ciw ko Bogu ani zo rze czy te mu, kto rz dzi two im lu dem.
43
07-02-2011 13:47:51
28 Nie b dziesz zwle ka ze zo e niem oa r y z te go, co zbierzesz na po lach iwwin ni cach. Od dasz Mi swo ich pier wo rod nych dob nie po st pisz zwo a mi iowca mi: przez sie dem dni sy nw. 29Po po zo sta n przy swo jej mat ce, asme go dnia b d Mi od da ne. 30 B dzie cie dla Mnie wi ty mi. Nie jedz cie wic pa dli ny rozszar pa nej na po lu, lecz rzu cie j psom.
XXIII
1 Nie b dziesz roz ga sza fa szy wych po go sek. Nie we miesz udzia u wspi sku ze zo czy c, by wiad czy na ko rzy bez pra wia. 2 Nie kie ruj si zda niem wik szo ci, gdy opo wia da si ona za zem, i nie na gi naj ze zna do opi nii wik szo ci, aby do pro wadzi do nie susz ne go wy ro ku. 3Nie b dziesz stron ni czy na wet na ko rzy ubo gie go, gdy wnie sie skar g. 4 Je li na po tkasz wo u swo je go nie przy ja cie la lub jego osa, kt r y si za b ka, masz je od pro wa dzi do nie go. 5Je li uj r zysz, e osio na le c y do ko go, kto ci nie na wi dzi, upad pod cia rem a dun ku, nie mi niesz go obo jt nie, lecz po spie szysz zpo mo c. 6 Nie za nie dbasz praw ubo gie go, gdy wnie sie skar g. 7 Trzy maj si zda la od nie uczci wych spraw, by nie przy czy ni si do mier ci nie win ne go lub pra we go, gdy zo czy ca nie znajdzie uMnie uspra wie dli wie nia. 8 Nie bierz a pw ki, bo a pw ka wy pa cza susz ny osd ipo wodu je, e spra wie dli we so wa s prze kr ca ne. 9 Nie b dziesz dr czy cu dzo ziem ca, gdy sa mi po zna li cie los przy by szw, gdy by li cie cu dzo ziem ca mi wzie mi egip skiej. 10 Przez sze lat b dziesz sia izbie ra plo ny na swo jej zie mi, 11 ale w sid mym ro ku po zo sta wisz j odo giem, aby od po cz a. Ubo dzy two je go lu du po y wi si z niej, a co po zo sta nie, niech zje dz dzi kie zwie rz ta. Do ty czy to rw nie two ich win nic isa dw oliw nych. 12 Przez sze dni b dziesz si krz ta wo k swo ich za j, awsid mym dniu od pocz niesz, aby twj w iosio mo gy za zna spo ko ju ie by ode tchn syn two jej nie wol ni cy iprzy bysz.
44
07-02-2011 13:47:51
13 Prze strze gaj cie wszyst kie go, co wam po wie dzia em. Nie b dzie cie wzy wa imion ob cych bo gw, nie za brzmi one wwa szych ustach. 14 Trzy ra zy w ro ku b dziesz ob cho dzi mo je wi ta. 15Masz prze strze ga wi ta Prza ni k w. Zgod nie z mo im na ka zem, wmie si cu ko s w przez sie dem dni b dziesz jad prza ny chle b, gdy wa nie wtedy wy szli cie zEgip tu. Nie sta waj cie przede Mn zpu sty mi r ka mi: 16masz prze strzega wi ta ni w, gdy zo ysz w oe rze pier wo ci ny swo jej pra cy, kt r wo y e, za sie wa jc po la, oraz wi ta Zbio r w, pod ko niec ro ku, gdy zbie rzesz owo ce swo jej pra cy na po lu. 17 Trzy ra zy wro ku wszy scy twoi m czy ni ma j sta n przed Wadc, PANEM. 18 Krwi zwie rz cia nie zo ysz Mi woe rze wraz zchle bem na za kwa sie, atuszcz wy la ny pod czas ob cho dw wi ta nie po zo stanie a do ra na . 19 Naj do rod niej sze pier wo ci ny owo cw swo jej zie mi przy niesiesz do do mu PANA, twe go Boga, inie b dziesz go to wa ko l cia wmle ku jego mat ki . 20 Oto Ja po sy am anio a przed to b, aby strzeg ci w dro dze ido pro wa dzi do miej sca, kt re przy go to wa em dla cie bie. 21Miej wzgld na nie go isu chaj jego go su. Nie gard nim, gdy nie wy baczy wam wa szych prze wi nie, bo wy st pu je wmo im imie niu. 22Je li b dziesz pil nie su cha jego go su i spe nisz wszyst kie mo je sowa, sta n si wro giem two ich wro gw icie miz c tych, kt rzy ciebie cie mi . 23Mj anio b dzie ci pro wa dzi iza wie dzie ci do kra ju Amo r y tw, Che ty tw, Pe r yz zy tw, Ka na nej czy kw, Chiwwi tw, Je bu sy tw, aJa ich wy tra c . 24Nie pad niesz na twarz przed ich bo ga mi inie od dasz si im wnie wo l. Nie wol no wam na lado wa ich uczyn kw, prze ciw nie, po wyw ra casz i roz trza skasz ich ste le . 25Wy b dzie cie su y PANU, Bogu wa sze mu, aOn po bogo sa wi wasz chleb iwa sz wo d, iod da li od was cho ro by. 26ad na ko bie ta wtym kra ju nie po ro ni, nie b dzie nie pod nych ispra wi, e do y jesz s dzi we go wie ku. 27Po prze dza ci b dzie gro za, kt r wzbu dz; ze l prze ra e nie na ka dy lud, prze ciw ko kt re mu wy ruszysz. Spra wi, e wszy scy twoi wro go wie b d ucie ka przed to b.
45
07-02-2011 13:47:51
28 Po l przed to b szer sze nie, kt re prze gna j Chiw wi tw, Ka nanej czy kw iChe ty tw. 29Nie wy gnam ich jed nak wci gu jed ne go ro ku, by kra ina nie wy lud ni a si inie za ro ia dzi k zwie rzy n, ze nio wo b d ich wy p dza przed to b, a szko d dla cie bie. 30Stop roz mno y cie si iza lud ni cie zie mi. 31Roz ci gn two je gra ni ce od Mo rza Czer wo ne go a po Mo rze Fi li sty nw, od Pu sty ni Arab skiej a do Eu fra tu , gdy od dam wtwo j moc miesz ka cw tej kra iny, aty wy p dzisz ich przed so b. 32Nie za wrzesz przy mie rza zni mi ani zich bo ga mi. 33Nie wol no im b dzie miesz ka wtwo jej zie mi, aby przy pad kiem nie sko ni li ci do grze chu prze ciw ko mnie. Gdy by za cz od da wa cze ich bo gom, to tak, jak by wpad wsi da.
XXIV
1 Bg po wie dzia do Moj e sza: Wejd na g r do PANA ra zem zAaro nem, Nada bem iAbi hu , atak e zsie dem dzie si cio ma spord star szy zny Izra ela ipad nij cie na twarz, po zo sta jc wod da li. 2Do PANA po dej dzie tyl ko sam Moj esz. Po zo sta li niech si nie zbli a j, nie wol no lu do wi i ra zem znim. 3Gdy Moj esz wr ci, prze kaza lu do wi wszyst kie so wa PANA oraz wszyst kie prze pi sy pra wa, alud jed no go nie po twier dzi: Spe ni my wszyst ko, co PAN po wiedzia!. 4Moj esz za pi sa wszyst kie so wa PANA. Wsta o wi cie, zbu do wa o tarz ustp g ry iwznis dwa na cie stel, we dug licz by dwu na stu ple mion Izra ela. 5Na stp nie po le ci mo dym Izra eli tom zo y dla PANA oa ry ca o pal ne ioa ry wspl no to we zciel cw. 6 Moj esz za czerp n po o w krwi iwla do cza szy, adru g po o w po kro pi o tarz. 7Po tem wzi ksi g przy mie rza iod czy ta lu do wi, a oni od rze kli: Spe ni my wszyst ko, co PAN po wie dzia i b dziemy po susz ni!. 8Ww czas Moj esz za czerp n krwi ipo kro pi lud, m wic: Oto krew przy mie rza, kt re za wie ra zwa mi PAN, zgod nie z ty mi wszyst ki mi so wa mi!. 9Na stp nie Moj esz, Aaron, Nadab, Abi hu isie dem dzie si ciu spo rd star szy zny Izra ela we szli na g r i 10zo ba czy li Boga Izra ela, a pod Jego sto pa mi jak by kunsz tow n mo zai k zsza ru, czy st jak bez chmur ne nie bo. 11Bg uczy ni wy jtek wzgl dem tych Izra eli tw inie wy ci gn prze ciw ko nim r ki. Zo ba czy li Boga, apo tem je dli ipi li .
46
07-02-2011 13:47:51
12 PAN rzek do Moj e sza: Wyjd do Mnie na g r ipo zo sta tam. Dam ci ka mien ne ta bli ce, Pra wo iprzy ka za nia, kt re za pi sadzie Mojem, aby mg prze ka za lu do wi mo j na uk. 13Wpraw esz wy ru szy wraz zJo zu em, swo im su g, lecz na g r Boga mia wst pi sam. 14Oznaj mi wic star szy nie: Po cze kaj cie tu, a do was wr ci my. Aaron iChur zo sta n zwa mi. Kto mia by ja k spraw, niech uda si do nich. 15Gdy Moj esz wszed na g r, ob ok j oso ni, 16a chwa a PANA za miesz ka a na g rze Sy naj. Ob ok spowi ja g r przez sze dni, asid me go dnia Bg we zwa Moj e sza z wn trza ob o ku. 17Chwa a PANA ja wi a si oczom Izra eli tw ni czym po mie, kt r y po e ra wierz cho ek g r y. 18Moj esz wszed wob ok na szczy cie g r y ipo zo sta tam czter dzie ci dni iczterdzie ci no cy .
XXV
1 PAN prze m wi do Moj e sza: 2Po wiedz Izra eli tom, aby ka dy oa ro wa Mi do bro wol ny dar. B dzie on da ni n, kt r zbie rze cie dla mnie, 3a wjej skad wej dzie zo to, sre bro imied, 4 o le to wa i czer wo na pur pu ra , kar ma z y n, bi sio r i sier ko zia, 5 sk r y ba ra nie bar wio ne na czer wo no, sk r y bor su cze i drze wo aka cjo we, 6oli wa do lamp, won no ci do wy ro bu ole ju do na maszcze nia ipach n cych ka dzi de, 7onyk s idro gie ka mie nie do wy sadze nia efo du ipek to ra u . 8Wy bu du j dla Mnie wi ty ni, abym mg za miesz ka po rd nich. 9wi te Miesz ka nie ma by zbudo wa ne i wszyst kie jego sprz ty wy ko na ne do kad nie we dug pla nw, kt re ci po ka . 10 Z drew na aka cjo we go zro bi skrzy ni o du go ci dwa i p ok cia, sze ro ko ci iwy so ko ci p to ra ok cia. 11We wntrz izze wntrz po kry jesz j szcze r ym zo tem, a wo k umie cisz zo ty wie niec. 12Od le jesz czte r y zo te pier cie nie i przy mo cu jesz je do czte rech kra w dzi, po dwa z ka dej stro ny. 13Wy rze bisz dr ki zdrew na aka cjo we go, po kry jesz je zo tem 14i wo ysz wpier cie nie, aby su y y do prze no sze nia ar ki. 15Po zo sta n one wpier cie niach; nie na le y ich stam td wyj mo wa. 16W ar ce umie cisz wia dec two , kt re otrzy masz ode mnie.
47
07-02-2011 13:47:51
17 Ze szcze re go zo ta zro bisz py t prze ba gal n o du go ci dwa ip ok cia, sze ro ko ci p to ra ok cia. 18Na obu jej kra cach wisz je sy me trycz nie po umie cisz che ru by wy ku te wzo cie , 19usta obu stro nach. Na brze gach py ty prze ba gal nej nie mo e za brakn che ru bw. 20Skrzy da che ru bw ma j by tak roz po star te, aby za kry wa y py t prze ba gal n, aich twa rze zwr co ne ku so bie, to zna czy ku rod ko wi py ty prze ba gal nej. 21Py t prze ba gal n przykry jesz ar k, awniej umie cisz wia dec two , kt re otrzy masz ode Mnie. 22Stam td wa nie, znad py ty prze ba gal nej, spo mi dzy che ru bw wie cz cych ar k, ob ja wi ci so wa mi wszyst kie przy kaza nia, kt re przez cie bie da j Izra eli tom. 23 Z drew na aka cjo we go zro bisz st o du go ci dwch ok ci, sze ro ko ci jed ne go, a wy so ko ci p to ra ok cia. 24Po kry jesz go szcze r ym zo tem, a wo k umie cisz zo ty wie niec. 25Wie niec przy mo cu jesz do li stwy osze ro ko ci czte rech pal cw, kt r ob ramu jesz st. 26Zro bisz czte r y zo te pier cie nie iprzy twier dzisz je do czte rech kra w dzi, przy no gach sto u. 27Pier cie nie ma j by przymo co wa ne po ni ej li stwy, gdy wo ysz wnie dr ki do prze no szenia sto u. 28Dr ki spo rz dzisz zdrew na aka cjo we go ipo kry jesz je zo tem, aby su y y do no sze nia sto u. 29Zro bisz po nad to ze szczere go zo ta mi sy, cza sze, dzban ki ita ce do ska da nia oar pyn nych. 30 Na sto le, przed mo im ob li czem, za wsze b dziesz ska da chle by po wi co ne . 31 Spo rz dzisz wiecz ni k wy ku ty ze szcze re go zo ta; jego podsta wa, ra mio na, kie li chy, ga ki iko ro ny kwia tw ma j sta no wi jedn ca o. 32Z jego bo kw b dzie wy cho dzi sze ra mion, sy metrycz nie po trzy z ka dej stro ny. 33Pierw sze ra mi za ko czo ne b dzie po trj nym kie li chem na ksztat kwia tu mig da o we go, wraz zga k iko ro n, dru gie ra mi za ko czo ne b dzie po trj nym kieli chem na ksztat kwia tu mig da o we go, wraz z ga k i ko ro n, po dob nie wszyst kie po zo sta e ra mio na wiecz ni ka. 34Trzon wieczni ka zwie czy po czwr ny kie lich na ksztat kwia tu mig da o we go, zga k iko ro n. 35Po ni ej, mi dzy dwo ma pierw szy mi ra mio na mi, umie cisz pk kwia tu, po dob nie mi dzy dwo ma na stp ny mi, itak mi dzy wszyst ki mi sze cio ma ra mio na mi. 36Za rw no ra mio na, jak ip ki kwia tw zo sta n wy ku te zjed nej bry y szcze re go zo ta.
48
07-02-2011 13:47:51
37 Zro bisz sie dem lamp i umie cisz je na sa mej g rze, aby rzuca y wia to na wszyst kie stro ny. 38Do te go szczyp ce ina czy nia na rz dze nia po pi, wy ko na ne rw nie ze szcze re go zo ta. 39Do spo wiecz ni ka ina le cych do nie go przy bo rw uy jesz jed ne go ta len tu zo ta. 40Bd uwa ny ipo sta raj si wy ko na wszyst ko zgod nie ze wzo rem, kt r y wi dzia e na g rze!
XXVI
1 wi te Mieszka nie spo rz dzisz z dzie si ciu za son wy kona nych z bi sio ru , z o le to wej i czer wo nej pur pu r y, ze szkar a tu i kar ma zy nu , na kt r ych wy ha ftu jesz che ru by. 2Ka da za so na b dzie mia a dwa dzie cia osiem ok ci du go ci i czte r y sze ro koci. Wszyst kie b d mia y te sa me wy mia r y. 3Tka ni ny po czysz ze so b wdwa rz dy po pi za son, 4a ostat nie za so ny ka de go rzdu za opa trzysz wpur pu ro we p tle. 5P tli tych ma by pi dzie sit przy ka dej za so nie; zo sta n umiesz czo ne wten spo sb, by pa sowa y do sie bie wza jem nie. 6Zro bisz te pi dzie sit zo tych ha czykw, kt r y mi po czysz za so ny, aby wi te Mieszka nie sta no wi o jed n ca o. 7 Z ko ziej sier ci spo rz dzisz na miot osa nia j cy wi te Mieszka nie; b dzie si on ska da zje de na stu za son. 8Ka da za so na ma mie trzy dzie ci ok ci du go ci iczte r y sze ro ko ci. Wszyst kie b d mia y te sa me wy mia r y. 9Po czysz osob no pi za son, aosob no sze, przy czym sz st zo ysz we dwo je u wej cia do na mio tu. 10 Na brze gu ostat niej za so ny ka de go rz du przy szy jesz pi dziesit p tli, aby mo na je byo po czy. 11Zro bisz te pi dzie sit mie dzia nych ha czy kw, kt r y mi ze pniesz p tle, by na miot sta nowi jed n ca o. 12Po o wa za so ny, kt ra po zo sta nie nie wy ko rzysta na, ma zwi sa od tyl nej stro ny wi te go Mieszka nia, 13na to miast o kie nad dat ku wjed nym idru gim rz dzie za son ma zwi sa po obu stro nach wi te go Mieszka nia, osa nia jc go. 14Na miot po kryjesz ba ra ni mi sk ra mi bar wio ny mi na czer wo no, azwierz chu rozci gniesz sk r y bor su cze . 15 Spo rz dzisz dla wi te go Mieszka nia de ski zdrew na aka cjowe go i usta wisz je pio no wo. 16De ski b d mie rzy dzie si ok ci
49
07-02-2011 13:47:51
du go ci na p to ra sze ro ko ci, 17ka da b dzie mie dwie klam ry su ce do po cze nia zs sied ni mi. Do ty czy to wszyst kich de sek ski wi te go Mieszka nia umo cu jesz wi te go Mieszka nia. 18De wna st pu j cy spo sb. Od stro ny po u dnio wej usta wisz dwa dziecia de sek, 19wspar tych na czter dzie stu srebr nych pod staw kach. Ka d de sk za opa trzysz wdwie pod staw ki, sto sow nie do dwch kla mer. 20Z dru giej stro ny wi te go Mieszka nia, od p no cy, ustawisz dwa dzie cia de sek 21na czter dzie stu srebr nych pod staw kach, pod ka d de sk po dwie pod staw ki. 22Od za chod niej stro ny wite go Mieszka nia usta wisz sze de sek. 23Po nad to do dasz dwie de ski na ro ne, kt re usta wisz pod k tem, w ce lu spo rz dze nia w gw wi te go Mieszka nia. 24Po czysz je ci le od do u, a od g r y ze pniesz jed n klam r. Oba na ro ni ki ma j wy gl da tak sa mo. 25W su mie wic tyl na cia na b dzie li czy osiem de sek na szes na stu srebr nych pod staw kach, po dwie pod staw ki pod kad de sk. 26Zro bisz po przecz ne dr ki zdrew na aka cjo we go: pi przy mo cu jesz do de sek zjed nej stro ny wi te go Mieszka nia, 27pi zdru giej, api od stro ny za chod niej, gdzie znaj du j si na ro ni ki. 28 rod ko wa po przecz ka, umiesz czo na wpo o wie wy so ko ci de sek, ma si ga od jed ne go kra ca cia ny do dru gie go. 29De ski po kry jesz zo tem iza opa trzysz je wzo te pier cie nie su ce do umo co wa nia po przecz nych dr kw, kt re te po kry jesz zo tem. 30Wznie siesz wi te Mieszka nie we dug wzo ru, ja ki wi dzia e na g rze. 31 Spo rz dzisz za so n zo le to wej iczer wo nej pur pu r y , zkarma zy nu ibi sio ru , ana niej wy ha ftu jesz che ru by. 32Za so n za wiesisz na czte rech su pach zdrew na aka cjo we go, po kry tych zo tem, za opa trzo nych wzo te ha ki iopar tych na czte rech srebr nych podstaw kach. 33Na ha kach umo cu jesz za so n, aza ni umie cisz Ar k wia dec twa . Za so na od dzie la b dzie miej sce wi te od miej sca naj wit sze go. 34 W miej scu naj wit szym po sta wisz Ar k wia dec twa iprzykry jesz j py t prze ba gal n. 35St usta wisz na ze wntrz za so ny, wiecz nik na to miast na prze ciw sto u, zpo u dnio wej stro ny wite go Mieszka nia, pod czas gdy st znaj dzie si po stro nie p noc nej. 36 Nad wej ciem do na mio tu spo rz dzisz ko ta r z o le to wej iczer wo nej pur pu r y , zkar ma zy nuibi sio ru, kt r bo ga to ozdo bisz.
50
07-02-2011 13:47:51
37 Za wie sisz j na pi ciu su pach aka cjo wych, po kry tych zo tem, za opa trzo nych w zo te ha ki i wspar tych na pi ciu pod staw kach, kt re od le jesz zmie dzi.
XXVII
1 Z drew na aka cjo we go spo rz dzisz kwa dra to wy o tarz, ktre go du go i sze ro ko wy no si b dzie pi ok ci, a wy so ko trzy ok cie. 2W czte rech jego na ro ni kach zro bisz wy sta j ce ro gi, kt re b d sta no wi y zo ta rzem jed n ca o, ipo kry jesz je miedzi. 3Po nad to wy ko nasz ko cio ki na po pi, szu fle, mi sy, wi de ki ipo jem ni ki na roz a rzo ne w gle. Wszyst kie te przed mio ty zro bisz zmie dzi. 4Spo rz dzisz mie dzia ny ruszt, po dob ny do sie ci, ado jego czte rech ro gw przy mo cu jesz mie dzia ne pier cie nie. 5Ruszt umiecisz we wntrz o ta rza wten spo sb, by si ga po o wy jego wy soko ci. 6Do o ta rza zro bisz dr ki zdrew na aka cjo we go ipo kry jesz je mie dzi. 7Dr ki wo ysz wpier cie nie po obu stro nach o ta rza, aby mo na go byo prze no si. 8O tarz ma by wy ko na ny zde sek ipu sty we wntrz; niech zro bi go do kad nie tak, jak uka za em ci na g rze. 9 Urz dzisz rw nie dzie dzi niec wi te go Mieszka nia. Od po u dnia umie cisz za so n zbi sio ru odu go ci stu ok ci. 10Za wiesisz j na dwu dzie stu su pach opar tych na dwu dzie stu mie dzia nych pod staw kach. Ha czy ki za iuchwy ty na su pach ma j by srebr ne. 11 Po dob nie od p no cy umie cisz za so n zbi sio ru odu go ci stu ok ci. Za wie sisz j na dwu dzie stu su pach opar tych na dwu dzie stu mie dzia nych pod staw kach. Ha czy ki iuchwy ty na su pach ma j by srebr ne. 12Od za cho du ro ze pniesz za so n na sze ro ko pi dziesi ciu ok ci, za wie sisz j na dzie si ciu su pach opar tych na dziesi ciu pod staw kach. 13Rw nie od wscho du sze ro ko dzie dzi ca wy no si b dzie pi dzie sit ok ci. 14Umie cisz wic zjed nej strony za so n o du go ci pit na stu ok ci, trzy su py oraz trzy podstaw ki, 15i z dru giej stro ny rw nie za so n o du go ci pit na stu ok ci, trzy su py itrzy pod staw ki. 16Nad wej ciem na dzie dzi niec umie cisz ko ta r odu go ci dwu dzie stu ok ci, wy ko na n zo le towej iczer wo nej pur pu r y , kar ma zy nu ibi sio ru, bo ga to wy szy wa n.
51
07-02-2011 13:47:52
Za wie sisz j na czte rech su pach opar tych na czte rech pod stawkach. 17Wszyst kie su py wo k dzie dzi ca b d mia y srebr ne go dzie dzi ca ha czy ki iuchwy ty oraz mie dzia ne pod staw ki. 18Du wy nie sie sto ok ci, sze ro ko pi dzie sit, a wy so ko pi ok ci. Za so ny dzie dzi ca b d wy ko na ne zbi sio ru, apod staw ki zmiedzi. 19Wszyst kie sprz ty wi te go Mieszka nia, nie za le nie od ich prze zna cze nia, wszyst kie ko ki, na wet ko ki od dzie dzi ca, ma j by zmie dzi. 20 Po le cisz Izra eli tom, aby do star cza li wy bor nej oli wy z toczo nych oli wek do pod trzy my wa nia po mie nia, by lam pa za wsze wie ci a. 21Aaron ijego sy no wie za trosz cz si oto, aby wNa miocie Spo tka nia, na ze wntrz za so ny, kt ra kry je wia dec two , lampa po n a przed PA NEM od wie czo ra a do po ran ka. B dzie to wiecz nym przy ka za niem dla po ko le izra el skich. XXVIII
1 Spo rd Izra eli tw przy wo aj do sie bie Aaro na, two je go bra ta, awraz znim jego sy nw, Nada ba, Abi hu, Ele aza ra iIta ma ra, aby Mi su y li ja ko ka pa ni. 2Wy ko nasz wi te sza ty dla two je go bra ta Aaro na. Ma j by uro czy ste iozdob ne. 3Po le cisz uzdol nio nym rzemiel ni kom, kt r ych ob da rzy em ta len tem, aby uszy li dla Aaro na sza ty, wa ci we jego ka pa stwu i wi tej su bie, kt r pe ni dla mnie. 4Oto sza ty, kt re ma j spo rz dzi: pek to ra, efod, or nat, sukni ha fto wa n, za wj ipas. Uszy j wi te sza ty dla two je go bra ta Aaro na idla jego sy nw, aby Mi su y li ja ko ka pa ni. 5Uy j wtym ce lu zo ta, o le to wej iczer wo nej pur pu r y , kar ma zy nuibi sio ru . 6 Ze zo ta, o le to wej iczer wo nej pur pu r y , kar ma zy nu ibi sio ru uszy j bo ga to ha fto wa ny efo d. 7Po obu stro nach jego na ra mien ni ki b d spi te ze so b. 8Szar fa uszy ta b dzie z tych sa mych ma teria w co efod, a wic ze zo ta, o le to wej i czer wo nej pur pu r y, kar ma zy nu ibi sio ru, ib dzie sta no wi a znim jed no. 9Na dwch ka mie niach onyk su wy r y jesz imio na sy nw Izra ela; 10sze imion na jed nym ka mie niu isze na dru gim, we dug star sze stwa. 11Jak gra wer, kt r y wy ko nu je pie cz cie, tak ty wy r y jesz na obu ka mieniach imio na sy nw Izra ela, a na stp nie osa dzisz je w zo tych
52
07-02-2011 13:47:52
opraw kach. 12Oba ka mie nie umie cisz na na ra mien ni kach efo du, b d one dla Izra eli tw ka mie nia mi pa mi ci. Aaron b dzie no si przed PA NEM te imio na na swo ich ra mio nach, aby by y przy poki wy ko nasz ze zo ta. 14Ze szcze re go zo ta zromnie niem. 13Opraw bisz rw nie dwa a cusz ki. Za ple ciesz je ze so b itak po czo ne przy twier dzisz do opra wek. 15 Pek to ra wy rocz ni spo rz dzisz po dob nie jak efod, bo ga to ha fto wa ny. Zro bisz go ze zo ta, zo le to wej iczer wo nej pur pu r y, zkar ma z y nu ibi sio ru. 16Ma by kwa dra to wy, po dwj ny, wiel koci otwar tej do ni. 17Ca y b dzie wy sa dza ny dro gi mi ka mie nia mi, uo o ny mi w czte rech rz dach: w pierw szym rz dzie ru bin, to paz iszma ragd; 18w dru gim rz dzie ma la chit, sza r idia ment; 19 w trze cim rz dzie opal, agat i ame tyst; 20w czwar tym rz dzie chry zo lit, onyks ija spis. Zo sta n one osa dzo ne wzo cie, ka dy na swo im miej scu. 21Licz ba ka mie ni od po wia da b dzie dwu na stu imio nom sy nw Izra ela . Na ka dym ka mie niu, jak na pie cz ci, wy gra we ro wa ne b d imio na po szcze gl nych przod kw dwuna stu ple mion. 22Do pek to ra u do czysz ple cio ny a cu szek ze szcze re go zo ta 23oraz dwa zo te pier cie nie, kt re przy twier dzisz do obu ro gw pek to ra u. 24Przez pier cie nie prze wle czesz zo te a cusz ki. 25Oba ko ce ka de go za cusz kw przy mo cu jesz do opra wek izprzo du za wie sisz na na ra mien ni kach efo du. 26Zro bisz te dwa zo te pier cie nie, kt re przy twier dzisz do dol nych ro gw pek to ra u, od we wntrz, od stro ny efo du. 27Ko lej ne dwa zo te pier cie nie umie cisz w dol nej cz ci na ra mien ni kw efo du, na ze wntrz, bli sko miej sca ich spi cia, po wy ej szar fy efo du. 28Piercie nie pek to ra u zo sta n przy wi za ne sznu rem zo le to wej purpu r y do pier cie ni efo du nad jego szar f wten spo sb, by pek to ra ci le przy le ga do na ra mien ni kw efo du. 29Ile kro Aaron b dzie wcho dzi do miej sca wi te go, b dzie no si imio na sy nw Izra ela na swo im ser cu, na pek to ra le do za si ga nia wy rocz ni. B dzie tak czy ni za wsze, aby by y przy po mnie niem przed PA NEM. 30W pek to ra le wy rocz ni umie cisz urim itum mi m, aby spo czy wa y na ser cu Aaro na, gdy b dzie sta wa przed ob li czem PANA. Aaron za wsze b dzie no si przed PA NEM, na swo im ser cu, wy rocz nie do ty cz ce Izra ela.
53
07-02-2011 13:47:52
31 Do efo du wy ko nasz or nat, ca y utka ny zo le to wej pur pu r y. W rod ku b dzie mia otwr na go w, kunsz tow nie ob r bio ny ha ftem, po dob ny do otwo ru pan ce rza, by za po biec roz dar ciu. 33Cay dol ny skraj or na tu ob szy jesz wo ko o owo ca mi gra na tu wy ko nany mi zo le to wej iczer wo nej pur pu r y oraz kar ma zy nu , na przemian ze zo ty mi dzwo necz ka mi. 34Raz zo ty dzwo ne czek, raz owoc gra na tu, itak da lej, wo k dol ne go skra ju or na tu. 35Aaron ma go wka da pod czas spra wo wa nia kul tu. Dwik dzwo necz kw rozle gnie si, gdy b dzie wcho dzi do miej sca wi te go przed PANA igdy b dzie je opusz cza . Wten spo sb unik nie mier ci. 36 Wy ko nasz dia dem ze szcze re go zo ta iwy gra we ru jesz na nim, na wzr pie cz ci: Po wi co ny PANU. 37Przy wi esz go zprzo du za wo ju sznu rem z o le to wej pur pu r y. 38Ma by umiesz czo ny na czo le Aaro na, dzi ki cze mu b dzie on mg oczysz cza ze skaz oa r y, kt re zo Izra eli ci ja ko wi te da r y. Za wsze ma no si diadem na czo le, aby jed na dla nich ycz li wo PANA. 39Utkasz zbi sio ru suk ni, za wj oraz pas bo ga to ha fto wa ny. 40 Sy nom Aaro na rw nie spra wisz sza ty. Ich pa sy iza wo je ma j by uro czy ste i ozdob ne. 41Ubie rzesz w nie swo je go bra ta Aarona i jego sy nw, na stp nie na ma cisz ich, po wie rzysz im funk cje ka pa skie ipo wi cisz ich, aby Mi su y li ja ko ka pa ni. 42Zro bisz im lnia ne spodnie od bio der a po uda, aby za kry wsty dli we czci cia a. 43Aaron ijego sy no wie ma j je no si, gdy b d wcho dzi do Na mio tu Spo tka nia lub przy st po wa do o ta rza, aby spra wowa kult wmiej scu wi tym. Za nie dba nie te go b dzie grze chem, za kt r y umr. To jest wiecz ne przy ka za nie dla nie go i dla jego po tom stwa. 32
XXIX
1 Oto, co masz zro bi, aby wy wi ci ich na ka pa nw. Po sta raj si omo de go ciel ca idwa ba ra ny bez ska zy , 2jak rw nie oprzane chle by , prza ne ra cu chy oliw ne iprza ne plac ki po sma ro wa ne oli w, wszyst ko upie czo ne zwy bor nej m ki pszen nej. 3Wo ysz to do jed ne go ko sza iwtym ko szu oa ru jesz ra zem zciel cem idwoma ba ra na mi.
54
07-02-2011 13:47:52
4 Przy pro wa dzisz Aaro na ijego sy nw do wej cia do Na mio tu Spo tka nia iob my jesz ich wo d. 5We miesz sza ty, ubie rzesz Aarona w suk ni, or nat, efod i pek to ra oraz prze pa szesz szar f efoysz za wj na jego go w i przy pniesz do nie go wi ty du. 6Wo dia dem. 7We miesz ole jek na masz cze nia i wy le jesz na jego gow. Wten spo sb go na ma cisz. 8Na stp nie przy pro wa dzisz jego sy nw iubie rzesz ich wsza ty. 9Prze pa szesz pa sem Aaro na ijego sy nw, ka de mu wo ysz za wj, i tak obej m urzd ka pa ski, kt r y stanie si dla nich wiecz nym pra wem, po czym po wie rzysz funk cje ka pa skie Aaro no wi ijego sy nom. 10 Przy pro wa dzisz ciel ca przed Na miot Spo tka nia. Aaron ijego sy no wie wo r ce na jego go w. 11Na stp nie za bi jesz ciel ca przed PA NEM uwej cia do Na mio tu Spo tka nia, 12we miesz nie co krwi ciel ca, po ma esz pal ca mi ro gi o ta rza, a resz t wy le jesz na jego pod sta w. 13Zbie rzesz tuszcz, kt r y po kry wa wntrz no ci, pat w tro by iobie ner ki wraz ztusz czem ispa lisz na o ta rzu. 14Mi so ciel ca, jego sk r iod cho dy spa lisz po za obo zem. To b dzie oa ra prze ba gal na. 15 Na stp nie we miesz ba ra na. Aaron i jego sy no wie wo r ce na jego go w, 16a ty go za bi jesz i jego krwi po kro pisz do oko a wierzch o ta rza. 17Po r biesz ba ra na na cz ci, opu czesz jego wntrz no ci oraz ko czy ny, umie cisz je na po wiar to wa nym mi sie ina go wie, 18po czym spa lisz ca e go ba ra na na o ta rzu. To b dzie oa ra ca o pal na dla PANA, wo przy jem na ioa ra spa lo na dla PANA. 19 We miesz dru gie go ba ra na. Aaron ijego sy no wie wo r ce na jego go w, 20a ty go za bi jesz ijego krwi po ma esz ko niec prawe go ucha Aaro na, ko ce pra wych uszu jego sy nw, kciu ki ich prawych rk i wiel kie pal ce ich pra wych st p. Resz t krwi ob le jesz wierzch o ta rza. 21Za czerp niesz krwi z o ta rza oraz nie co olej ku na masz cze nia, po kro pisz ni mi Aaro na ijego sza ty oraz jego sy nw iich sza ty. Wten spo sb zo sta nie po wi co ny on, jego sza ty, jego sy no wie iich sza ty. 22 We miesz tuszcz zba ra na, ogon, tuszcz okry wa j cy wntrzno ci, pat w tro by, ner ki wraz ztusz czem ipra wy udziec gdy jest to ba ran oa ry wy wi ce nia, 23je den bo chen chle ba, oliw ny pla cek
55
07-02-2011 13:47:52
chle bo wy oraz je den ra cuch zko sza zprza ni ka mi , kt ry stoi przed PA NEM. 24To wszyst ko po o ysz na r kach Aaro na ijego sy nw miesz ige stem ko y sa niawznie siesz przed PA NEM, 25po czym we to zich rk izo ysz na o ta rzu ja ko oa r ca o pal n, wo przy jem n dla PANA. To b dzie oa ra spa lo na dla PANA. 26 We miesz pier ba ra na oa r y wy wi ce nia Aaro na, aby ge stem ko y sa nia wznie j przed PA NEM. Ta cz na le e b dzie do wa s. 27Po wi co na pier z ob rz du ko y sa nia i udziec da ni ny ka pa skiej, po cho dz ce zba ra na oa r y wy wi ce nia Aarona ijego sy nw, 28na le e b d na mo cy wiecz ne go pra wa do Aarona ijego sy nw, ja ko dar od Izra eli tw, gdy sta no wi one da ni n ka pa sk. Rw nie cz z oar wspl no to wych b dzie da ni n ka pa sk od Izra eli tw, ze wzgl du na PANA. 29 wi te sza ty Aaro na zo sta n prze ka za ne po nim jego sy nom, by wnich przyj mo wa li na masz cze nie iobej mo wa li funk cje ka paskie. 30Przez sie dem dni b dzie je no si ka pan, jego po to mek, kt ry zaj mie jego miej sce ib dzie wcho dzi do Na mio tu Spo tka nia, aby spra wo wa kult wmiej scu wi tym. 31 We miesz ba ra na oa r y wy wi ce nia iugo tu jesz jego mi so wmiej scu wi tym. 32Aaron ijego sy no wie b d je mi so ba ra na ichleb zko sza uwej cia do Na mio tu Spo tka nia. 33Ma j je tylko to, co zo sta o oczysz czo ne ob rz dem na pe nie nia rk pod czas ich po wi ce nia. Nikt in ny nie mo e uczest ni czy wpo si ku, gdy je dz rze czy wi te. 34Je li z mi sa oa r y wy wi ce nia lub z pieczy wa po zo sta nie co a do ra na, spa lisz to w ogniu. Nie wol no te go je, gdy jest wi te. 35Po st pisz z Aaro nem i jego sy na mi do kad nie we dug te go, co ci po le ci em. Przez sie dem dni ma j by spra wo wa ne ob rz dy wy wi ce nia. 36 Ka de go dnia oa ru jesz ciel ca ja ko prze ba ga nie za grze chy. Zo sta niesz oczysz czo ny zgrze chw, gdy zo ysz na o ta rzu oar prze ba gal n, po czym uwi cisz o tarz na masz cze niem. 37Przez sie dem dni ska da b dziesz oa r prze ba gal n, aby uwici o tarz. W ten spo sb o tarz stanie si naj wik sz wi to ci, aco kol wiek do tknie o ta rza, b dzie uwi co ne. 38 Oto co masz ska da na o ta rzu: co dzien nie dwa jed no rocz ne ba ran ki, po wszyst kie cza sy. 39Jed ne go ba ran ka b dziesz oa ro wa
56
07-02-2011 13:47:52
ra no, dru gie go wie czo rem.40Ra zem zpierw szym ba ran kiem zo ysz woe rze dzie si t cz mia r y naj lep szej m ki pszen nej, za pra wionej wier ci hi nu to czo nej oli wy, do te go wier hi nu wi na, ja ko gie go ba ran ka zo ysz wie czo rem, we dug oa ra zna po jw. 41Dru ob rz du po ran nej oa r y z po kar mw i na po jw, ja ko wo przyjem n oa r y spa lo nej dla PANA. 42 U wej cia do Na mio tu Spo tka nia, przed ob li czem PANA, b dzie cie ska da li nie ustan ne ca o pa le nie przez wszyst kie po ko lenia. Tam si wam ob ja wi, aby stam td do was prze ma wia. 43Przez to, e tam si wam ob ja wi, miej sce to zo sta nie uwi co ne mo j chwa . 44Uwi c wic Na miot Spo tka nia i o tarz. Uwi c te Aaro na ijego sy nw, aby su y li Mi ja ko ka pa ni. 45 Za miesz kam po rd Izra eli tw i b d ich Bo giem. 46B d wie dzie li, e to Ja je stem PAN, ich Bg, kt r y wy pro wa dzi ich zzie mi egip skiej, aby za miesz ka po rd nich. Ja je stem PAN, ich Bg! XXX
1 Wy ko nasz o tarz ka dziel ny z drew na aka cjo we go. 2Ma by kwa dra to wy, odu go ci isze ro ko ci jed ne go ok cia, wy so ki na dwa ok cie, za ko czo ny ro ga mi. 3Szcze r ym zo tem po kry jesz jego blat, cia ny oraz ro gi, awo k umie cisz zo ty wie niec. 4Po ni ej wie ca, na ro gach cian, po obu stro nach przy twier dzisz dwa zo te piercie nie iwo ysz wnie dr ki, aby su y y do prze no sze nia o tarza. 5Dr ki wy ko nasz z drew na aka cjo we go i po kry jesz zo tem. 6 O tarz usta wisz przed za so n Ar ki Przy mie rza, czy li przed py t prze ba gal n, kt ra przy kry wa wia dec two . Tam ci si ob ja wi. 7 Oto, jak Aaron ma pa li na nim won ne ka dzi do: ka de go ran ka, gdy b dzie przy go to wy wa lam py, ma do ko na oka dzenia. 8Rw nie wie czo rem, po za pa le niu lamp, niech zo y oa r ka dziel n. Tak ma po st po wa za wsze przed ob li czem PANA, przez wszyst kie po ko le nia. 9Nie za pa li cie na o ta rzu in ne go ro dzaju ka dzi da ani nie zo y cie oa r y ca o pal nej lub oa r y po kar mowej, nie wy le je cie te na nie go oa r y zna po jw. 10Raz na rok Aaron wy ko na nad jego ro ga mi ob rzd prze ba ga nia, tyl ko raz w ro ku
57
07-02-2011 13:47:52
krwi oczy ci go zgrze chw. Przez wszyst kie po ko le nia b dzie on po wi co ny PANU ja ko naj wik sza wi to. 11 PAN po wie dzia do Moj e sza: 12Gdy prze li czysz Izra eli tw wce lu spo rz dze nia spi su lud no ci , niech ka dy zo y PANU opat prze ba gal n, za to, e ich po li czo no, aby ura to wa swo je y cie. Tyl ko ww czas prze li cze nie nie ci gnie na nich ad ne go nieszcz cia. 13Ka dy, kto pod le ga spi so wi, za pa ci p sy kla, we dug wa gi sy kla wi tyn ne go sykl po dwa dzie cia ge r. P sy kla wy niesie wic dar dla PANA. 14Ka dy, kto ma dwa dzie cia lub wi cej lat ipod le ga prze li cze niu, za pa ci go PANU. 15Bo ga ty nie za pa ci wi cej ni p sy kla ani bied ny mniej, gdy cho dzi ooa r prze bagal n dla PANA, aby ura to wa swo je y cie. 16Gdy zbie rzesz opat prze ba gal n od Izra eli tw, prze ka esz j na po trze by Na mio tu Spo tka nia. B dzie to przy po mi na Izra eli tom przed PA NEM e do ko na li prze ba ga nia, aby oca li swo je y cie. 17 PAN rzek do Moj e sza: 18Zro bisz mie dzia n mi s do ob my oraz mie dzia n pod sta w. Umie cisz j mi dzy Na mio tem Spotka nia ao ta rze m ina pe nisz wo d. 19W niej Aaron ijego sy no wie b d ob my wa do nie isto py. 20Przed wej ciem do Na mio tu Spotka nia ma j si ob my wo d, aby unik n mier ci. Po dob nie, penic po su g przy o ta rzu, za nim po dej d, aby zo y PANU oa r spa la n, 21ma j ob my swo je do nie isto py, by unik n mier ci. To b dzie wiecz nym przy ka za niem dla nie go ijego po tom kw, przez wszyst kie po ko le nia. 22 PAN po wie dzia do Moj e sza: 23Zgro mad wy bor ne wonno ci: pi set sy klw mir r y, po o w te go, awic dwie cie pi dziesit sy klw cy na mo nu , dwie cie pi dzie sit sy klw zie la ta tarskie go, 24pi set sy klw ka sji , we dug wa gi sy kla wi tyn ne go , oraz je den hin oli wy z oli wek. 25Przy go tu jesz z nich olej do wi te go na masz cze nia, wy bor ny bal sam wy ko na ny we dug za sad przy rzdza nia won no ci. 26 Na ma cisz ole jem Na miot Spo tka nia, Ar k wia dec twa , 27st wraz ze wszyst ki mi jego na czy nia mi, wiecz nik zprzy bo ra mi na le cy mi do nie go, o tarz ka dziel ny, 28o tarz ca o pa le nia ijego na czynia oraz mi s wraz zjej pod sta w. 29Oczy cisz je, aby sta y si najwik sz wi to ci, aco kol wiek ich do tknie, zo sta nie uwi co ne.
58
07-02-2011 13:47:52
30 Na ma cisz rw nie Aaro na ijego sy nw, aby Mi su y li ja ko ka pa ni . 31Izra eli tom na to miast oznaj misz: To jest mj olej na maszcze nia wi te go, kt r y b dzie cie uy wa przez wszyst kie po ko le nia. 32 Nie wol no na masz cza nim lu dzi, kt rzy nie s po wi ce ni Bogu, ani przy rz dza po dob ne go we dug jego prze pi su. Jest on wi ty ima by przez was trak to wa ny ja ko wi ty. 33Kto kol wiek spo rzdzi by po dob ny olej, zo sta nie wy klu czo ny zlu du. 34 PAN po wie dzia do Moj e sza: Zgro mad wrw nych pro porcjach na st pu j ce pach ni da: y wi c, bursz tyn, gal ba n oraz czy ste ka dzi do. 35Przy go tu jesz zte go won ne ka dzi do, we dug za sad przyrz dza nia won no ci, bez do mie szek, oczysz czo ne, wi te. 36Cz z nie go ze trzesz na proch i roz sy piesz przed Ar k wia dec twa wNa mio cie Spo tka nia, gdzie ob ja wi si to bie. Ka dzi do to b dzie dla cie bie naj wik sz wi to ci. 37Nie przy rz dzisz in ne go ka dzi da we dug te go sa me go prze pi su, gdy masz je trak to wa ja ko wi to na le c do PANA. 38Kto kol wiek spo rz dzi by po dob ne, aby roz koszo wa si jego wo ni, zo sta nie wy klu czo ny zlu du.
XXXI
1 PAN prze m wi do Moj e sza: 2Oto upa trzy em so bie Be sale la, syna Urie go, syna Chu ra, z ple mie nia Ju dy. 3Na pe ni em go du chem Bo ym, m dro ci, ro zu mem, wie dz i wszel ki mi zdolno cia mi, 4aby ob my li pro jek ty sprz tw, kt re b d od la ne wzo cie, sre brze lub mie dzi, 5wy cio sa ne wka mie niu lub wy rzebio ne wdrew nie, aby wy ko na ca e to dzie o. 6Wy zna czam mu do po mo cy Oho lia ba, syna Achi sa ma ka, zpo ko le nia Da na. Wszystkich uzdol nio nych ar ty stw ob da rzam bie go ci, aby wy ko na li to, co po le ci em: 7Na miot Spo tka nia, Ar k wia dec twa, py t przeba gal n, kt ra na niej spo czy wa, wszyst kie sprz ty namiotu, 8st wraz zjego na czy nia mi, szcze ro zo ty wiecz nik zprzy bo ra mi na le cy mi do nie go, o tarz ka dziel ny, 9o tarz ca o pa le nia wraz zjego na czy nia mi, mi s i jej pod sta w, 10sza ty do spra wo wa nia kul tu, wi te sza ty dla ka pa na Aaro na ijego sy nw, aby su y li Mi ja ko ka pa ni, 11olej na masz cze nia iwon ne ka dzi do do miej sca wi te go. Wszyst ko niech wy ko na j we dug mo ich po le ce.
59
07-02-2011 13:47:52
12 PAN rzek do Moj e sza: 13Po wiedz Izra eli tom: Ko niecz nie ma cie prze strze ga mo ich sza ba tw, gdy przez wszyst kie po ko lenia b d one dla Mnie idla was zna kiem, dzi ki kt re mu po znastrze gaj cie wic sza ba tu, cie, e to Ja, PAN, was uwi cam. 14Prze gdy jest on dla was wi to ci, a kto kol wiek go znie wa y, mu si po nie mier . Ka dy, kto pod j by si pra cy te go dnia, nie mo e da lej y po rd swo je go lu du. 15Sze dni prze zna czo nych jest na pra c, asid me go dnia przy pa da sza bat, czas wi te go od po czyn ku dla PA NA. Kto kol wiek b dzie pra co wa wdzie sza ba tu, nie chybnie po nie sie mier. 16Izra eli ci tak ma j prze strze ga sza ba tu, aby przez wszyst kie po ko le nia wy ra a wiecz ne przy mie rze, 17jest on bo wiem wiecz nym zna kiem dla Mnie i dla was. Przez sze dni prze cie PAN stwa rza nie bo izie mi, asid me go prze sta pra cowa iod po cz. 18 Gdy oznaj mi Moj e szo wi wszyst ko na g rze Sy naj, wr czy mu dwie ta bli ce wia dec twa . By y to ka mien ne ta bli ce na pi sa ne pal cem Bo ym.
XXXII
1 Lud, wi dzc, e Moj esz op nia swo je zej cie zg r y, zgro madzi si wo k Aaro na ipo pro si go: Zrb nam b stwa, kt re by nas po pro wa dzi y, gdy nie wie my, co sta o si zowym Moj e szem, kt r y wy wid nas zzie mi egip skiej. 2Aaron od rzek: Zdej mij cie zo te kol czy ki zuszu wa szych on, sy nw ic rek iprzy nie cie je do mnie. 3Ca y lud po zdej mo wa zuszu zo te kol czy ki iza nis Aarono wi. 4On ode bra je zich rk, wy rze bi po sg ciel ca , ana stp nie od la go w zo cie . Oni za rze kli: Oto twj bg, Izra elu, kt ry ci wy pro wa dzi zzie mi egip skiej!. 5Wi dzc to, Aaron zbu do wa przed nim o tarz ioznaj mi: Ju tro b dzie wi to ku czci PANA!. 6 Na za jutrz owi cie oa ro wa no ca o pa le nia izo o no oa r y wsplno to we, alud uczto wa, pi ihucz nie si ba wi. 7 PAN prze m wi ww czas do Moj e sza: Zejd za raz, gdy lud, kt r y wy pro wa dzi e zzie mi egip skiej, od da si nie pra wo ci. 8 Zbo czy li zdro gi, kt r im wska za em. Zro bi li so bie po sg ciel ca ipa da j przed nim na twarz; ska da j mu oa r y im wi: Izra elu,
60
07-02-2011 13:47:52
oto twj bg, kt r y ci wy pro wa dzi z zie mi egip skiej. 9PAN m wi da lej do Moj e sza: Prze ko na em si, e to jest lud otwarwstrzy muj mnie. Za pa am gnie wem izga dz dym kar ku. 10Nie po ich, acie bie uczy ni wiel kim na ro dem. 11 Moj esz jed nak ba ga w mo dli twie PANA, swo je go Boga: Dla cze go, PA NIE, gnie wasz si na swj lud, kt r y wy pro wa dzi e zzie mi egip skiej po t n mo c iwy ci gni tym ra mie niem? 12Dlacze go mie li by szy dzi Egip cja nie: Wy pro wa dzi ich na ich wa sn zgu b, aby wy tra ci ich wg rach izga dzi zpo wierzch ni zie mi!. Po wstrzy maj swo j za pal czy wo iza nie chaj za, kt re ma spa na twj lud. 13Wspo mnij na two je su gi Abra ha ma, Iza aka iIzra ela, kt r ym przy si ge na sa me go sie bie, e uczy nisz ich po tom stwo licz ne jak gwiaz dy na nie bie, aca t zie mi obie ca e da im na wiecz ne dzie dzic two. 14PAN za nie cha wic za, kt re za mie rza ze sa na swj lud. 15 Moj esz zszed z g r y, nio sc w r kach dwie ta bli ce wiadec twa. Ta bli ce za pi sa ne by y z obu stron. Za pi sa ne by y z jednej i z dru giej stro ny. 16By y one dzie em sa me go Boga, rw nie tekst wy r y ty na nich po cho dzi od Boga. 17Gdy Jo zue usy sza zgiek lu du, co nie wr y o nic do bre go, po wie dzia do Moj esza: Zobo zu do cho dz od go sy bi twy. 18On od rzek: To nie jest okrzyk zwy ci stwa ani ha so od wro tu. Sy sz ra czej pie wy. 19Gdy zbli y si do obo zo wi ska, zo ba czy ciel ca ita ce. Ww czas rozgnie wa ny rzu ci ozie mi ta bli ce wia dec twa istrza ska je ustp g r y. 20Na stp nie po r wa ciel ca, kt re go zro bi li, sto pi go wogniu, star na proch i zmie sza proch z wo d, kt r ka za pi Izra elitom. 21Moj esz po wie dzia do Aaro na: Co ta kie go uczy ni ten lud, e spro wa dzi e na nie go tak strasz ny grzech?. 22Aaron od rzek: Nie gnie waj si, mj pa nie, znasz prze cie prze wrot no te go lu du. 23Zwr ci li si oni do mnie zpro b: Zrb nam b stwa, kt re po pro wa dzi y by nas, gdy nie wie my, co sta o si zowym Moj eszem, kt r y wy wid nas zzie mi egip skiej. 24Od po wie dzia em im: Kto no si na so bie zo to, niech je zdej mie. Przy nie li je do mnie, ja je sto pi em itak po wsta cie lec. 25 Gdy Moj esz prze ko na si, e lu du nie da si przy wo a do po rzd ku, gdy Aaron tak ich roz pu ci, e sta li si po mie wi skiem
61
07-02-2011 13:47:52
dla ich wro gw, 26sta n w bra mie obo zu i za wo a: Kto jest z PA NEM, do mnie!. Ze bra li si wo k nie go wszy scy le wiwi PAN, Bg Izra ela: Niech ka dy ci, 27wtedy on rzek: To m z was przy pa sze miecz do swo je go bo ku. Przejd cie przez obz tam izpo wro tem, od jed nej bra my do dru giej, iza bi jaj cie swo ich bra ci, przy ja ci ibli nich. 28Le wi ci spe ni li po le ce nie Moj e sza. Te go dnia po le go oko o trzech ty si cy m czyzn zlu du. 29Mojesz rzek: Obej mij cie dzi dla PANA funk cje ka pa skie. Sta nli cie prze ciw ko wa szym sy nom ibra ciom. Niech dzi spy nie na was bo go sa wie stwo. 30 Na stp ne go dnia Moj esz po wie dzia do lu du: Po pe ni li cie ci ki grzech. Mi mo wszyst ko pj d do PANA, zo ba czy my, mo e uda mi si upro si prze ba cze nie. 31Moj esz wr ci wic do PANA irzek: Istot nie, ci ko zgrze szy ten lud: uczy ni li so bie bo gw ze zo ta. 32Te raz jed nak ze chciej od pu ci ten grzech. Wprze ciw nym ra zie wy ma mnie ze swo jej ksi gi. 33PAN od rzek Moj e szo wi: Ja wy ma zu j ze swo jej ksi gi tyl ko tych, kt rzy zgrze sz przeciw ko Mnie. 34Ty na to miast nie zwle kaj, pro wad lud tam, gdzie ci po le ci em, tym bar dziej e mj anio wska zu je wam dro g. Ja wod po wied nim cza sie roz li cz ich zgrze chw. 35PAN rze czy wicie uka ra lud za to, cze go si do pu ci, za ciel ca, kt re go spo rzdzi Aaro n. XXXIII
1 PAN rzek do Moj e sza: Wy ru szaj w dro g wraz z lu dem, kt r y wy pro wa dzi e zzie mi egip skiej. Id do zie mi, kt r obieca em Abra ha mo wi, Iza ako wi i Ja ku bo wi, gdy przy rze kem im: Dam j wa sze mu po tom stwu. 2Po l przed to b anio a, by wy pdzi Ka na nej czy kw, Amo r y tw, Che ty tw, Pe r yz zy tw, Chiw witw iJe bu sy tw. 3Ja jed nak nie pj d po rd was do zie mi mle kiem imio dem py n cej, gdy je ste cie lu dem otwar dym kar ku. Gdybym po szed zwa mi, mu sia bym wy tra ci was wdro dze. 4Gdy lud usy sza t bo le sn no wi n, po gr y si wa o bie. Nikt nie od way si za o y ozdb, 5gdy PAN rzek do Moj e sza: Ogo Izraeli tom: Je ste cie lu dem otwar dym kar ku. Gdy bym cho na chwi l
62
07-02-2011 13:47:52
sta n po rd was, mu sia bym was wy tra ci. Zdej mij cie wic swo je ozdo by, aja za sta no wi si, co zwa mi uczyni. 6Tak wic od cza su po by tu pod g r Ho reb Izra eli ci wy zby li si swo ich ozdb. 7 Moj esz ka za roz bi na miot wpew nym od da le niu od obo zowi ska ina zwa go Na mio tem Spo tka nia . Ka dy, kto chcia zwr ci si do PANA, mg uda si do Na mio tu Spo tka nia, na ze wntrz obo zu. 8Gdy jed nak szed do nie go sam Moj esz, ka dy Izra eli ta sta wa uwej cia do swo je go na mio tu iwid za nim wzro kiem, a ten wszed do wn trza. 9Gdy Moj esz prze kra cza prg, ko lum na ob o ku ob ni a a si ista wa a uwej cia do namiotu. Ww czas Bg roz ma wia zMoj e szem. 10Gdy tyl ko lud uj rza, e ko lum na ob oku stoi u wej cia do Na mio tu Spo tka nia, ka dy pa da na twarz uwej cia do swo je go na mio tu. 11PAN na to miast roz ma wia zMoje szem twa rz w twa rz, jak roz ma wia si z przyjacielem. Po tem Moj esz wra ca do obo zo wi ska, a jego su ga, mo dzie niec Jo zue, syn Nu na, nie opusz cza namiotu. 12 Moj esz po wie dzia do PANA: Po le ci e mi: Wy pro wad ten lud, ale nie ob ja wi e mi, ko go po lesz mi do po mo cy, aprzecie po wie dzia e: Znam ci do sko na le oraz: Zna la ze a sk wmo ich oczach. 13Je li wic rze czy wi cie zna la zem a sk wTwoich oczach, ob jaw mi swo j dro g, bym po zna Ci ina dal znaj dowa a sk wTwo ich oczach. Zwa po nad to, e ten na rd jest Two im lu dem. 14Bg od rzek: Ja sam pj d zwa mi, aby czu si bez piecznie. 15Moj esz od po wie dzia: P ki sam nie wy ru szysz zna mi, nie ka nam opusz cza te go miej sca. 16Two je w dro wa nie ra zem zna mi b dzie wy star cza j cym do wo dem na to, e za rw no ja, jak iTwj lud, zna le li my a sk wTwo ich oczach. To wy r ni mnie oraz Twj lud spo rd wszyst kich na ro dw, ja kie za miesz ku j zie mi. 17PAN rzek do Moj e sza: Po st pi zgod nie ztwo j pro b, bo prze cie zna laze a sk wmo ich oczach iznam ci do sko na le. 18 Moj esz po pro si Boga: Uka mi Two j chwa . 19On od rzek: Spra wi, e przed two imi ocza mi przej dzie ca y mj ma je stat iwy po wiem imi, kt re brzmi PA N. Ko mu chc oka za a sk, te mu oka zu j, aje li chc ko go ob da rzy mi o sier dziem, to go ob da rzam. 20I do da: Nie b dziesz mg jed nak uj rze mo jej twa rzy, gdy ten, kto j zo ba czy, nie mo e po zo sta przy y ciu.
63
07-02-2011 13:47:52
PAN m wi da lej: Sta w tym miej scu, obok mnie, na ska le. Gdy b dzie prze cho dzi mo ja chwa a, ukry j ci wszcze li nie skastp nie cof n y ioso ni swo j do ni, do p ki nie przej dzie. 23Na do izo ba czysz Mnie od ty u, lecz twa rzy mo jej nie uj rzysz.
21 22
XXXIV
1 PAN po wie dzia do Moj e sza: Wy cio saj dwie ka mien ne ta bli ce, po dob ne do po przed nich, aJa na pi sz na nich te sa me sowa, ja kie wid nia y na ta bli cach, kt re roz trza ska e. 2Przy go tuj si, by owi cie wspi si na szczyt g r y Sy naj ista n przede Mn na sa mym wierz cho ku. 3Niech nikt nie wcho dzi zto b, nie chc te wi dzie ni ko go wob r bie g r y, na wet owce iwo y niech nie pa s si ujej pod n a. 4Moj esz wy cio sa dwie ka mien ne ta bli ce, po dob ne do po przed nich. Wsta owi cie iwszed na g r Sy naj, jak mu PAN po le ci, nio sc wdo niach dwie ka mien ne ta bli ce. 5 PAN zst pi wob o ku, sta n przy Moj e szu iwy po wie dzia imi, kt re brzmi PAN. 6PAN prze szed przed Moj e szem, wo ajc: PAN, PAN, Bg mi u j cy i a ska wy, nie sko r y do gnie wu, bo ga ty w mi o sier dzie i praw d, 7wier ny w mi o ci wo bec rzesz nie zli czo nych, go to wy prze ba czy wi ny, prze stp stwa i grze chy, lecz nie po ba li wy, gdy z win oj cw roz li cza sy nw, wnu kw, ana wet trze cie iczwar te po ko le nie. 8 Moj esz po spiesz nie od da ukon a do zie mi, upad na twarz i 9po wie dzia: Pa nie, je li zna la zem a sk w Two ich oczach, to ze chciej jed nak wy ru szy po rd Two je go lu du, mi mo e jest to lud otwar dym kar ku. Prze bacz nam na sz wi n inasz grzech, by my na dal na le e li do Cie bie. 10Bg od po wie dzia: Oto Ja za wie ram przy mie rze: wo bec two je go lu du do ko nam ta kich cu dw, ja kie nie wy da rzy y si wad nym kra ju iwad nym na ro dzie. Ca y lud, ktry ci ota cza, zo ba czy dzie a PANA, ato, cze go do ko nam za two im po red nic twem, b dzie na pa wa gro z. 11Prze strze gaj te go, co ci dzi na ka zu j, gdy to wa nie Ja wy p dzam przed to b Amo r y tw, Ka na nej czy kw, Che ty tw, Pe r yz zy tw, Chiw wi tw iJe bu sy tw. 12 Pod ad nym po zo rem nie za wie raj przy mie rza zmiesz kaca mi kra iny, do kt rej przy b dziesz. Wprze ciw nym ra zie stanie
64
07-02-2011 13:47:52
si ono jak by si dem za sta wio nym po rd was. 13Dla te go te zbu rzy cie ich o ta rze, po a mie cie ste le i wy r bie cie ich asze r y. 14 Nie wol no wam pa da na twarz przed ob cym b stwem, gdy Ten, kt r y no si imi PAN Za zdro sny, jest na praw d Bo giem za zdro snym. 15Oto dla cze go nie wol no wam za wie ra przy mierza zmiesz ka ca mi Zie mi Obie ca nej: oni lu bie nie czcz swo je b stwa iska da j im oa r y. Mo g wic was za pra sza do sie bie ib dzie cie mu sie li je mi so ich oar. 16Mo gli by cie te wzi ich cr ki na o ny dla wa szych sy nw, a one po nie wa czcz ob ce b stwa sko ni y by wa szych sy nw do od da wa nia lu bie nej czci in nym bo gom. 17 Nie od le jesz zme ta lu po do bizn bo kw. 18 B dziesz ob cho dzi wi to Prza ni kw. Zgod nie z mo im na ka zem wokre lo nym cza sie mie si ca ko s w przez sie dem dni b dzie cie je dli prza ny chle b, gdy wmie si cu ko sw opu ci li cie Egipt. 19 Do Mnie na le wszel kie pier wo ci ny o na mat czy ne go, ka dy sa miec pier wo rod ny z two je go do byt ku, za rw no spo rd owiec, jak i wo w. 20Pier wo rod ne ol wy ku pisz ba ran kiem, a je li nie wy ku pisz, masz za ma mu kark. Wy ku pisz ka de go pier wo rodne go spo rd two ich po tom kw. Nie sta waj cie przed mo im ob liczem zpu sty mi r ka mi. 21 Przez sze dni masz pra co wa, sid me go na to miast od poczniesz. Do ty czy to na wet cza su or ki oraz niw. 22 Gdy zbie rzesz pier wo ci ny psze ni cy b dziesz ob cho dzi wito Ty go dni, awi to Zbio r w b dziesz wi to wa wokre sie je sienne go zrw na nia dnia ino cy. 23 Trzy ra zy wro ku wszy scy twoi m czy ni ma j sta n przed Wadc, PA NEM, Bo giem Izra ela, 24gdy Ja wy p dz przed to b na ro dy i roz sze rz two je gra ni ce. Nikt nie b dzie za gra a twojej zie mi, gdy przy b dzie cie, aby sta n przed PA NEM, Bo giem wa szym, trzy ra zy wro ku . 25 Chle ba na za kwa sie nie zo ysz w oe rze ra zem z krwi ba ran ka , aoa ra pas chal na nie mo e po zo sta a do ra na. 26 Pier wo ci ny two ich plo nw za nie siesz do do mu PANA. Nie b dziesz go to wa ko l cia wmle ku jego mat ki .
65
07-02-2011 13:47:52
27 PAN po wie dzia do Moj e sza: Za pisz te so wa, gdy na ich pod sta wie za war em przy mie rze z to b i z Izra elem. 28Moj esz prze by wa zPA NEM czter dzie ci dni iczter dzie ci no cy, nie jad ww czas chle ba ani nie pi wo dy, ana ta bli cach za pi sa so wa przymie rza, Dzie si przy ka za. 29 Gdy Moj esz scho dzi zg r y Sy naj, nio sc wdo niach dwie ta bli ce wia dec twa , nie zda wa so bie spra wy, e sk ra na jego twa rzy pro mie nia a bla skiem z po wo du roz mo wy z Bo giem. 30 Aaron i po zo sta li Izra eli ci by li za sko cze ni, gdy uj rze li wia to bi j ce z ob li cza Moj e sza i ba li si zbli y do nie go. 31Moj esz wic przy wo a ich, a gdy Aaron i wszy scy przy wd cy ro dw po de szli do nie go, za cz z ni mi roz ma wia. 32Po tem po de szli rw nie po zo sta li Izra eli ci, aMoj esz ogo si im wszyst kie po lece nia, kt re PAN prze ka za mu na g rze Sy naj. 33Gdy sko czy m wi, za o y na twarz za so n. 34Moj esz zdej mo wa za so n tyl ko na ten czas, gdy szed przed ob li cze PANA, aby zNim rozma wia. Na stp nie wy cho dzi, aby oga sza Izra eli tom przy ka zania, kt re otrzy ma. 35Gdy tyl ko Izra eli ci zo ba czy li blask bi j cy ztwa rzy Moj e sza, on zpo wro tem za ka da za so n, a do chwi li, gdy szed roz ma wia zBo giem.
XXXV
1 Moj esz zwo a ca spo ecz no Izra ela i ogo si: Oto, co PAN ka e wy pe nia: 2Pra c b dziesz wy ko ny wa przez sze dni, asid me go dnia na sta nie dla was wi ty sza bat, od po czy nek dla PANA. Kto od wa y si te go dnia pra co wa, po nie sie mier . 3Nawet ognia nie roz nie caj cie wwa szych do mach wdzie sza ba tu. 4 Moj esz rzek do spo ecz no ci Izra ela: Oto po le ce nie, ktre wy da PAN: 5Zbierz cie da ni n dla PANA, niech ka dy do browol nie oa ru je PANU dar. Mo e to by: zo to, sre bro lub mied, 6 o le to wa lub czer wo na pur pu ra, kar ma zy n, bi sio r lub ko zia sier, 7 ba ra nie sk r y bar wio ne na czer wo no, sk r y bor su cze lub drze wo aka cjo we, 8oli wa do lamp, won no ci do wy ro bu ole ju do na maszcze nia ipach n cych ka dzi de, 9onyk s lub dro gie ka mie nie do wy sadze nia efo du ipek to ra u .
66
07-02-2011 13:47:52
10 Kto kol wiek po rd was jest uzdol nio ny, niech przyj dzie, aby wy ko na to, co PAN po le ci, a mia no wi cie: 11wi te Mieszkanie, jego na miot wraz zprzy kry ciem, ha czy ki, de ski, dr ki, su py k wraz zdr ka mi, py t prze ba gal n iza so n, ipod staw ki, 12ar 13 st wraz zdr ka mi, wszel kie jego na czy nia ichle by po wi co ne, 14 wiecz ni k da j cy wia to oraz przy bo r y, lam py ioli w do wieczni ka, 15o tarz ka dziel ny wraz z dr ka mi, olej do na masz cze nia, won ne ka dzi do i ko ta r nad wej ciem do wi te go Mieszka nia, 16 o tarz ca o pa le nia, jego mie dzia ny ruszt, dr ki iwszel kie na czynia, mi s wraz zjej pod sta w, 17za so ny dzie dzi ca, jego su py iich pod staw ki oraz ko ta r nad bra m dzie dzi ca, 18ko ki od wi te go Mieszka nia i od dzie dzi ca oraz sznu r y, 19jak rw nie sza ty do spra wo wa nia kul tu w miej scu wi tym, wi te sza ty dla ka pa na Aaro na ijego sy nw, aby su y li Mi ja ko ka pa ni. 20 Ca a spo ecz no Izra ela ro ze sza si, 21po czym ka dy, kto chcia, oa ro wa PANU da ry na bu do w Na mio tu Spo tka nia iwy ko na nie sprz tw po trzeb nych do spra wo wa nia kul tu oraz witych szat. 22Przy by li m czy ni iko bie ty ize szcze re go ser ca oaro wa li spin ki, kol czy ki, pier cion ki, na szyj ni ki i wszel kie go ro dzaju zo te przed mio ty. Ka dy zna masz cze niem ska da zo ty dar dla PANA. 23Kto kol wiek po sia da o le to w lub czer wo n pur pu r , karma zy n, bi sio r, sier ko zi, sk ry ba ra nie bar wio ne na czer wo no lub sk ry bor su cze , przy no si je ze so b. 24Ska da no rw nie da ry ze srebra imie dzi ja ko da ni n dla PANA, aka dy, kto mia drze wo akacjo we, przy no si je, by su y o ja ko ma te ria do wy ko na nia sprz tw. 25 Uzdol nio ne ko bie ty za j y si prz dze niem, po czym przynio sy utka ne przez sie bie tka ni ny zo le to wej iczer wo nej pur pu r y, kar ma zy nu ibi sio ru. 26In ne na to miast, rw nie przy na glo ne szczer ch ci iob da rzo ne ta len tem, prz dy sier ko zi. 27 Przy wd cy przy nie li onyk s oraz ka mie nie do osa dze nia wefo dzie ipek to ra le , 28jak rw nie won no ci ioli w do wiecz nika , aby przy rz dzi olej do na masz cze nia iwon ne ka dzi do. 29 Ka dy m czy zna i ka da ko bie ta spo rd Izra eli tw, ktrzy od czu li szcze r ch oa ro wa nia cze go kol wiek, co po su y o by wy ko na niu dzie a na ka za ne go przez PANA za po red nic twem Moj e sza, przy no si li do bro wol ny dar dla PANA.
67
07-02-2011 13:47:52
30 Moj esz rzek do Izra eli tw: Oto PAN upa trzy so bie Be sale la, syna Urie go, syna Chu ra, z ple mie nia Ju dy. 31Na pe ni go du chem Bo ym, m dro ci, ro zu mem, wie dz iwszel ki mi zdol nomy li pro jek ty sprz tw, kt re b d od la ne wzocia mi, 32aby ob cie, sre brze lub mie dzi, 33wy cio sa ne wka mie niu lub wy rze bio ne wdrew nie, by wy ko na ca e to dzie o. 34Da mu te umie jt no kszta ce nia uczniw, po dob nie jak Oho lia bo wi, sy no wi Achi sama ka, z ple mie nia Da na. 35Ob da rzy ich spraw no ci w sztu ce rze bie nia, ob my la nia pro jek tw oraz kunsz tow ne go tka nia o leto wej iczer wo nej pur pu r y, kar ma zy nu ibi sio ru . Mie li oni za rw no za pro jek to wa, jak iwy ko na po wie rzo ne im dzie o.
XXXVI
1 Przy st pi li wic do pra cy: Be sa lel, Oho liab oraz wszy scy uzdol nie ni m czy ni, kt r ych PAN ob da rzy m dro ci iumiejt no ci, aby po tra li wy ko na przed mio ty prze zna czo ne do witej su by, we dug po le ce otrzy ma nych od PANA. 2 Moj esz we zwa Be sa le la, Oho lia ba oraz wszyst kich uzdolnio nych m czyzn, kt r ych PAN ob da rzy m dro ci ikt rzy bardzo chcie li pod j si wy ko na nia ro bt, 3oni na to miast wzi li da r y, kt re Izra eli ci zo y li przed Moj e szem dla wy ko na nia przed miotw prze zna czo nych do wi tej su by. Z upy wem dni przy noszo no jed nak co raz wi cej da rw. 4Ar ty ci wic, kt rzy pra co wa li nad wi tym dzie em, prze r wa li swo je za j cia 5i zwr ci li si do Moj e sza: Lud przy nis owie le wi cej ni po trze ba dla wy kona nia dzie a, kt re na ka za PAN. 6Moj esz wy da wic po le ce nie, kt re prze ka za no wszyst kim w obo zo wi sku: Niech a den mczy zna ani ad na ko bie ta nie ska da wi cej da rw na rzecz wite go Mieszka nia. Za bro nio no lu do wi ska da nia da rw, 7a to, co ze bra no, z po wo dze niem wy star czy o do wy ko na nia wszyst kich ro bt, ana wet zby wa o. 8 Ar ty ci sta ran nie wy ko na li wi te Mieszka nie z dzie si ciu za son zro bio nych z bi sio ru , z o le to wej i czer wo nej pur pu r y , ze szkar a tu i kar ma zy nu , na kt r ych wy ha fto wa li che ru by. 9Kada za so na mie rzy a dwa dzie cia osiem ok ci du go ci i czte ry
68
07-02-2011 13:47:52
sze ro ko ci. Wszyst kie mia y te sa me wy mia r y. 10Tka ni ny po czo no ze so b w dwa rz dy po pi za son, 11a ostat nie za so ny bio no pika de go rz du za opa trzo no wpur pu ro we p tle. 12Zro dzie sit p tli przy ka dej za so nie; zo sta y umiesz czo ne wten sposb, by wza jem nie do sie bie pa so wa y. 13Przy go to wa no te pidzie sit zo tych ha czy kw, kt r y mi po czo no za so ny, aby wi te Mieszka nie sta no wi o jed n ca o. 14 Z ko ziej sier ci wy ko na no na miot osa nia j cy wi te Mieszkanie; ska da si on z je de na stu za son. 15Ka da za so na mie rzy a trzy dzie ci ok ci du go ci iczte r y sze ro ko ci. Wszyst kie mia y te sa me wy mia r y. 16Po czo no osob no pi za son, a osob no sze. 17 Na brze gu ostat niej za so ny ka de go rz du przy szy to pi dziesit p tli, by mo na je byo po czy. 18Zro bio no te pi dzie sit mie dzia nych ha czy kw, kt r y mi spi to p tle, aby na miot sta no wi jed n ca o. 19Na miot po kry to ba ra ni mi sk ra mi bar wio ny mi na czer wo no, azwierz chu roz pi to sk r y bor su cze. 20 Dla wi te go Mieszka nia zro bio no de ski z drew na aka cjowe go iusta wio no je pio no wo. 21De ski mie rzy y dzie si ok ci dugo ci i p to ra sze ro ko ci, 22ka da mia a dwie klam r y su ce do po cze nia z s sied ni mi. W ten spo sb przy go to wa no wszyst kie de ski wi te go Mieszka nia. 23De ski wi te go Mieszka nia umoco wa no w na st pu j cy spo sb: od stro ny po u dnio wej usta wio no dwa dzie cia de sek, 24wspar tych na czter dzie stu srebr nych pod stawkach. Ka d de sk za opa trzo no wdwie pod staw ki, sto sow nie do dwch kla mer. 25Z dru giej stro ny wi te go Mieszka nia, od p no cy, usta wio no dwa dzie cia de sek 26na czter dzie stu srebr nych pod stawkach, pod ka d de sk po dwie pod staw ki. 27Od za chod niej stro ny wi te go Mieszka nia usta wio no sze de sek. 28Po nad to zro bio no dwie de ski na ro ne wce lu wy ko na nia w gw wi te go Mieszkania. 29Po czo no je ci le od do u, aod g r y spi to jed n klam r. Oba na ro ni ki wy ko na no tak sa mo. 30W su mie tyl na cia na li czy a osiem de sek na szes na stu pod staw kach, po dwie pod staw ki pod ka d de sk. 31Z drew na aka cjo we go zro bio no po przecz ne dr ki: pi przy mo co wa no do de sek zjed nej stro ny wi te go Mieszkania, 32pi z dru giej, a pi od stro ny za chod niej, gdzie znaj du j si na ro ni ki. 33rod ko w po przecz k umiesz czo no w po o wie
69
07-02-2011 13:47:52
wy so ko ci de sek, wten spo sb, e si ga a od jed ne go kra ca cia ny do dru gie go. 34De ski po kry to zo tem iza opa trzo no wzo te piercie nie su ce do umo co wa nia po przecz nych dr kw, kt re te po kry to zo tem. 35 Zro bio no za so n zo le to wej iczer wo nej pur pu r y , zkar mazy nu i bi sio ru , a na niej wy ha fto wa no che ru by. 36Za so n za wieszo no na czte rech su pach z drew na aka cjo we go, po kry tych zotem, za opa trzo nych wzo te ha ki iopar tych na czte rech srebr nych pod staw kach. 37 Ko ta r nad wej ciem do na mio tu wy ko na no z o le to wej i czer wo nej pur pu r y, z kar ma zy nu i bi sio ru, bo ga to wy szy wa n. 38 Za wie szo no j na pi ciu su pach aka cjo wych, po kry tych zo tem, za opa trzo nych w zo te ha ki i wspar tych na pi ciu pod staw kach od la nych wmie dzi. XXXVII
1 Be sa lel zro bi zdrew na aka cjo we go skrzy ni odu go ci dwa ip ok cia isze ro ko ci oraz wy so ko ci p to ra ok cia. 2Po kry j szcze r ym zo tem we wntrz ina ze wntrz, awo k umie ci zo ty wie niec. 3Od la czte r y zo te pier cie nie iprzy mo co wa je do czterech kra w dzi, po dwa zka dej stro ny. 4Wy rze bi dr ki zdrew na aka cjo we go, po kry je zo tem 5i wo y wpier cie nie, aby su y y do prze no sze nia ar ki. 6 Ze szcze re go zo ta zro bi py t prze ba gal n odu go ci dwa i p ok cia i sze ro ko ci p to ra ok cia. 7Na obu jego kra cach umie ci che ru by wy ku te wzo cie, 8usta wi je sy me trycz nie po obu stro nach. Na obu brze gach py ty prze ba gal nej umie ci wic cheru by. 9Skrzy da che ru bw by y tak roz po star te, e za kry wa y py t prze ba gal n, aich twa rze by y zwr co ne ku so bie, to zna czy ku rod ko wi py ty prze ba gal nej. 10 Z drew na aka cjo we go zro bi st odu go ci dwch ok ci, szero ko ci jed ne go i wy so ko ci p to ra ok cia. 11Po kry go szcze rym zo tem, awo k umie ci zo ty wie niec. 12Wie niec przy mo co wa do li stwy osze ro ko ci czte rech pal cw, kt r ob ra mo wa st. 13Zro bi czte ry zo te pier cie nie iprzy twier dzi je do czte rech kra w dzi, przy
70
07-02-2011 13:47:52
no gach sto u. 14Pier cie nie znaj do wa y si po ni ej li stwy, aby mo na byo wo y wnie dr ki do prze no sze nia sto u. 15Dr ki wy ko na zdrew na aka cjo we go ipo kry je zo tem, by su y y do no sze nia stonad to ze szcze re go zo ta zro bi na czy nia do sto u: mi sy, czau. 16Po sze, dzban ki ita ce do ska da nia oar pyn nych. 17 Wy ko na wiecz ni k wy ku ty ze szcze re go zo ta; jego pod sta wa, ra mio na, kie li chy, ga ki i ko ro ny kwia tw sta no wi y jed n ca o. 18 Z jego bo kw wy cho dzi o sze ra mion, sy me trycz nie po trzy zka dej stro ny. 19Pierw sze ra mi za ko czo ne byo po trj nym kie lichem na ksztat kwia tu mig da o we go, wraz zga k iko ro n, po dobnie dru gie oraz wszyst kie po zo sta e ra mio na wiecz ni ka. 20Trzon wiecz ni ka wie czy po czwr ny kie lich na ksztat kwia tu mig da owe go, zga k iko ro n. 21Po ni ej, mi dzy dwo ma pierw szy mi ra miona mi, umie ci pk kwia tu, po dob nie mi dzy dwo ma na stp ny mi, itak mi dzy wszyst ki mi sze cio ma ra mio na mi. 22Za rw no ra mio na, jak i p ki kwia tw zo sta y wy ku te z jed nej bry y szcze re go zo ta. 23 Zro bi ze szcze re go zo ta sie dem lamp oraz szczyp ce ina czy nia na po pi. 24Do spo rz dze nia wiecz ni ka ina le cych do nie go przy borw uy jed ne go ta len tu szcze re go zo ta. 25 Wy ko na o tarz ka dziel ny z drew na aka cjo we go, kwa drato wy, odu go ci isze ro ko ci jed ne go ok cia, wy so ki na dwa okcie, za ko czo ny ro ga mi. 26Szcze r ym zo tem po kry jego blat, ciany oraz ro gi, awo k umie ci zo ty wie niec. 27Po ni ej wie ca, na ro gach cian, po obu stro nach przy twier dzi dwa zo te pier cie nie iwo y wnie dr ki, aby su y y do prze no sze nia o ta rza. 28Dr ki wy ko na zdrew na aka cjo we go ipo kry zo tem. 29 Przy go to wa te, we dug za sad przy rz dza nia won no ci, olej do na masz cze niaiwon ne ka dzi do. XXXVIII
1 Z drew na aka cjo we go wy ko na kwa dra to wy o tarz ca o pa lenia ; jego du go isze ro ko wy no si y pi ok ci, awy so ko trzy ok cie. 2W czte rech jego na ro ni kach zro bi wy sta j ce ro gi, kt re sta no wi y z o ta rzem jed n ca o, i po kry je mie dzi. 3Po nad to wy ko na r ne sprz ty do o ta rza: ko cio ki na po pi, szu fle, mi sy,
71
07-02-2011 13:47:52
wi de ki ipo jem ni ki na roz a rzo ne w gle. Wszyst kie te przed mio ty zro bi zmie dzi. 4Wy ko na do o ta rza ruszt mie dzia ny, na wzr sieci. Ruszt umie ci we wntrz o ta rza wten spo sb, by si ga po o wy rech ro gw przy mo co wa mie dzia ne jego wy so ko ci, 5a do jego czte pier cie nie su ce do wka da nia dr kw. 6Z drew na aka cjo we go wy rze bi dr ki i po kry je mie dzi. 7Dr ki wo y w pier cienie po obu stro nach o ta rza, aby mo na go byo prze no si. O tarz zo sta wy ko na ny zde sek iwe wntrz by pu sty. 8 Zro bi mie dzia n mi sdo ob my wraz zmie dzia n pod sta w, auy do te go zwier cia de ko bie t, kt re po su gi wa y uwej cia do Na mio tu Spo tka nia. 9 Urz dzi rw nie dzie dzi niec. Od po u dnia umie ci za son zbi sio ru odu go ci stu ok ci. 10Za wie si j na dwu dzie stu supach opar tych na dwu dzie stu mie dzia nych pod staw kach. Ha czy ki i uchwy ty na su pach by y srebr ne. 11Tak e od p no cy umie ci za so n zbi sio ru odu go ci stu ok ci. Za wie si j na dwu dzie stu supach opar tych na dwu dzie stu mie dzia nych pod staw kach. Ha czy ki iuchwy ty na su pach by y srebr ne. 12Od za cho du roz pi za so n na sze ro ko pi dzie si ciu ok ci, za wie si j na dzie si ciu su pach opar tych na dzie si ciu pod staw kach, aha czy ki iuchwy ty na supach by y srebr ne. 13Rw nie od wscho du sze ro ko dzie dzi ca mia a wy no si pi dzie sit ok ci. 14Umie ci wic z jed nej stro ny za so n odu go ci pit na stu ok ci, trzy su py oraz trzy pod staw ki, 15 zdru giej stro ny rw nie za so n odu go ci pit na stu ok ci, trzy su py itrzy pod staw ki. 16Wszyst kie za so ny wo k dzie dzi ca by y zbi sio ru. 17Pod staw ki su pw by y mie dzia ne, aha czy ki, uchwy ty oraz go wi ce srebr ne, sre brem po kry to te wszyst kie su py dziedzi ca. 18Nad wej ciem na dzie dzi niec umie ci ko ta r o du goci dwu dzie stu isze ro ko ci pi ciu ok ci, po dob n do po zo sta ych za son dzie dzi ca, wy ko na n zo le to wej iczer wo nej pur pu r y , karma zy nu ibi sio ru, bo ga to wy szy wa n. 19Za wie si j na czte rech supach opar tych na czte rech mie dzia nych pod staw kach, aich ha czyki iuchwy ty by y srebr ne. 20Wszyst kie ko ki wi te go Mieszka nia iota cza j ce go go dzie dzi ca wy ko na no zmie dzi. 21 Oto wy kaz kosz tw po nie sio nych w zwiz ku z bu do w Mieszka nia wia dec twa , spo rz dzo ny na po le ce nie Moj e sza przez
72
07-02-2011 13:47:52
le wi tw, pod nad zo rem Ita ma ra, syna ka pa na Aaro na. 22Be sa lel, syn Urie go, syna Chu ra, z ple mie nia Ju dy, za j si wy ko na niem moc ni kiem wszyst kie go, co PAN na ka za Moj e szo wi. 23Jego po by Oho liab, syn Achi sa ma ka, zple mie nia Da na, bie gy wsztu ce rze bie nia, ob my la nia pro jek tw oraz kunsz tow ne go tka nia o leto wej iczer wo nej pur pu r y , kar ma zy nuibi sio ru . 24 Do wy ko na nia wszyst kich ro bt zwi za nych ze wi tym Mieszka niem uy to w su mie dwa dzie cia dzie wi ta len tw i sie dem set trzy dzie ci sy klw we dug mia r y sy kla wi tyn nego zo ta po cho dz ce go z do bro wol nych da rw; 25sre bra na tomiast, kt re zo sta o ze bra ne przy oka zji do ko na nia spi su lud no ci, uy to sto ta len tw ity sic sie dem set sie dem dzie sit pi sy klw, we dug mia r y sy kla wi tyn ne go. 26Ze bra no bo wiem po jed nym be ka, czy li po p sy kla od ka de go, kto pod le ga spi so wi i mia po wy ej dwu dzie stu lat, ata kich byo sze set trzy ty si ce pi ciu set pi dzie si ciu . 27 Sto ta len tw sre bra uy to do od la nia pod sta wek pod miej sce wi te ipod ko ta r y. Sto pod sta wek ze stu ta len tw, czy li po ta len cie na ka d pod staw k. 28Ty sic sie dem set sie dem dzie sit pi sy klw uy to do spo rz dze nia ha czy kw na su py, uchwy tw igo wic, jak rw nie do po kry cia su pw. 29 Ilo mie dzi zo o nej wda rze wy no si a sie dem dzie sit ta lentw idwa ty si ce czte r y sta sy klw. 30Z niej od la no pod staw ki pod wej cie do Na mio tu Spo tka nia, o tarz mie dzia ny, na le c do niego mie dzia n kra t, wszyst kie na czy nia o ta rza, 31pod staw ki wo k dzie dzi ca oraz pod staw ki pod jego bra m, jak rw nie ko ki wite go Mieszka nia iko ki ota cza j ce go go dzie dzi ca. XXXIX
1 Z o le to wej i czer wo nej pur pu r y oraz kar ma zy nu spo rzdzo no sza ty do spra wo wa nia kul tu wwi tym Mieszka niu. wite sza ty Aaro na uszy to we dug wska z wek, ja kich PAN udzie li Moj e szo wi. 2 Efo d uszy to ze zo ta, zo le to wej iczer wo nej pur pu r y, kar mazy nu ibi sio ru . 3Wy kle pa no zo te blasz ki ipo ci to je na pa sem ka,
73
07-02-2011 13:47:52
aby kunsz tow nie prze ple ni mi o le to w iczer wo n pur pu r, karma zyn ibi sior. 4Zro bio no te na ra mien ni ki spi te ze so b po obu f uszy to ztych sa mych ma te ria w co efod, awic stro nach. 5Szar ze zo ta, o le to wej iczer wo nej pur pu r y, kar ma zy nu ibi sio ru, jak PAN po le ci Moj e szo wi. 6W zo tej opraw ce osa dzo no ka mie nie onyk su , a na nich, po dob nie jak si gra we ru je pie cz cie, wy r y to imio na sy nw Izra ela . 7Zgod nie z po le ce niem PANA wy da nym Moj e szo wi umiesz czo no je na na ra mien ni kach efo du ja ko ka mienie, kt re mia y przy po mi na osy nach Izra ela. 8 Pek to ra by, po dob nie jak efo d, bo ga to ha fto wa ny. Zro bio no go ze zo ta, zo le to wej iczer wo nej pur pu r y , kar ma zy nu ibi sio ru . 9 By kwa dra to wy, po dwj ny, wiel ko ci otwar tej do ni, 10wy sa dza ny dro gi mi ka mie nia mi, uo o ny mi wczte rech rz dach: wpierw szym rz dzie ru bin, to paz iszma ragd; 11w dru gim rz dzie ma la chit, sza r idia ment; 12w trze cim rz dzie opal, agat iame tyst; 13w czwar tym rz dzie chry zo lit, onyks i ja spis. Zo sta y one osa dzo ne w zo cie, ka dy na swo im miej scu. 14Licz ba ka mie ni od po wia da a dwu na stu imio nom sy nw Izra ela. Na ka dym znich, jak na pie cz ci, wy grawe ro wa no imi przod ka jed ne go zdwu na stu ple mion. 15 Do pek to ra u spo rz dzo no ple cio ny a cu szek ze szcze re go zo ta 16oraz dwa zo te pier cie nie, kt re przy twier dzo no do obu ro gw pek to ra u. 17Przez pier cie nie prze wle czo no zo te a cusz ki. 18 Oba ko ce ka de go z a cusz kw przy mo co wa no do opra wek izprzo du za wie szo no na na ra mien ni kach efo du. 19 Zro bio no te dwa zo te pier cie nie, kt re przy twier dzo no do dol nych ro gw pek to ra u, od we wntrz, od stro ny efo du. 20Ko lej ne dwa zo te pier cie nie umiesz czo no wdol nej cz ci na ra mien ni kw efo du, na ze wntrz, bli sko miej sca ich spi cia, po wy ej szar fy efodu. 21Pier cie nie pek to ra u przy wi za no sznu rem zo le to wej purpu r y do pier cie ni efo du nad jego szar f w ten spo sb, by pekto ra ci le przy le ga do na ra mien ni kw efo du, jak PAN po le ci Moj e szo wi. 22 Do efo du wy ko na no or nat, ca y utka ny zo le to wej pur pu r y. 23 W rod ku mia otwr na go w, kunsz tow nie ob r bio ny ha ftem, po dob ny do otwo ru pan ce rza, aby za po biec roz dar ciu. 24Ca y dolny skraj or na tu ob szy to wo ko o owo ca mi gra na tu wy ko na ny mi
74
07-02-2011 13:47:52
zo le to wej iczer wo nej pur pu r y, kar ma zy nu ibi sio ru. 25Wy ko na no rw nie dzwo necz ki ze szcze re go zo ta i za wie szo no je na przety mian zowo ca mi gra na tu wo k dol ne go skra ju or na tu. 26Raz zo dzwo ne czek, raz owoc gra na tu, i tak da lej, u do u wo k or na tu, aby wten spo sb spra wo wa no kult, jak PAN po le ci Moj e szo wi. 27 Utka no z bi sio ru suk nie dla Aaro na i jego sy nw, 28za wj z bi sio ru, ozdob ne na kry cia go wy z bi sio ru oraz spodnie z lnu. 29 Spo rz dzo no bo ga to ha fto wa ny pas zbi sio ru, zo le to wej iczerwo nej pur pu r yikar ma zy nu , jak PAN po le ci Moj e szo wi. 30 Zro bio no dia dem ze szcze re go zo ta i wy gra we ro wa no na nim, na wzr pie cz ci: Po wi co ny PANU. 31Przy wi za no go z przo du za wo ju sznu rem z o le to wej pur pu r y, jak PAN po le ci Moj e szo wi. 32 Uko czo no pra c nad wi tym Mieszka niem i Na mio tem Spo tka nia . Izra eli ci zro bi li wszyst ko do kad nie we dug po le ce PANA prze ka za nych Moj e szo wi. 33 Przy nie li do Moj e sza wi te Mieszka nie, namiot wraz ze wszyst ki mi jego sprz ta mi, ha czy ki, de ski, dr ki, su py, pod staw ki, 34 na kry cie ze skr ba ra nich bar wio nych na czer wo no, na kry cie ze skr bor su czy ch, ko ta r, 35Ar k wia dec twa wraz zdr ka mi, py t prze ba gal n , 36st ze wszyst ki mi jego na czy nia mi, chle by po wico ne, 37szcze ro zo ty wiecz nik oraz jego lam py we dug prze pi sane go po rzd ku, wszyst kie na le ce do nie go przy bo r y, oli w do wiecz ni ka, 38o tarz ze zo ta, olej do na masz cze nia, won ne ka dzido, ko ta r nad wej cie do namiotu, 39mie dzia ny o tarz, jego miedzia ny ruszt, dr ki iwszel kie na czy nia, mi s wraz zjej pod sta w, 40 za so ny dzie dzi ca, ich su py i pod staw ki, ko ta r nad bra m dzie dzi ca, sznu r y, ko ki i wszel kie przed mio ty su ce do kul tu wwi tym Mieszka niu iwNa mio cie Spo tka nia , 41jak rw nie szaty do spra wo wa nia kul tu wwi tym Mieszka niu, wi te sza ty dla ka pa na Aaro na ijego sy nw, aby su y li ja ko ka pa ni. 42 Izra eli ci zro bi li wszyst ko zgod nie zpo le ce nia mi, ja kie Mojesz otrzy ma od PANA. 43Moj esz obej rza wy ko na ne przedmio ty, a gdy stwier dzi, e spo rz dzi li je zgod nie z roz ka za mi PANA, wtedy je po bo go sa wi.
75
07-02-2011 13:47:53
XL
1 PAN po wie dzia do Moj e sza: 2Pierw sze go dnia pierw sze go mie si ca usta wisz wi te Mieszka nie wraz zNa mio tem Spo tka nia. 3 Umie cisz tam Ar k wia dec twa iza so nisz j ko ta r. 4Wsta wisz st ina kry jesz go od po wied nio, wnie siesz wiecz nik iza pa lisz jego lam py. 5Przed Ar k wia dec twa usta wisz zo ty o tarz ka dziel ny iza wie sisz za so n nad wej ciem do wi te go Mieszka nia. 6Przed wej ciem do wi te go Mieszka nia i Na mio tu Spo tka nia umiecisz o tarz ca o pa le nia. 7Mi dzy Na mio tem Spo tka nia ao ta rzem po sta wisz mi s ina pe nisz j wo d. 8Do ko a urz dzisz dzie dzi niec, awjego bra mie za wie sisz za so n. 9 We miesz olej do na masz cze nia ina ma cisz wi te Mieszkanie oraz wszyst ko, co si wnim znaj du je. Gdy po wi cisz wi te Mieszka nie iwszyst kie jego sprz ty, sta n si one wi te. 10Na macisz o tarz ca o pa le nia iwszyst kie jego na czy nia. Gdy po wi cisz o tarz, stanie si on naj wik sz wi to ci. 11Na ma cisz mi s ijej pod sta w, aby je rw nie po wi ci. 12 Na stp nie po le cisz Aaro no wi i jego sy nom zbli y si do wej cia do Na mio tu Spo tka nia iob my jesz ich wo d. 13Ubie rzesz Aaro na wwi te sza ty ina ma cisz go, aby su y Mi ja ko ka pan. 14 Rw nie jego sy nom ka esz po dej, ubie rzesz ich w sza ty 15i na ma cisz ich tak sa mo jak ich oj ca, aby su y li Mi ja ko ka pa ni. Przez to na masz cze nie ka pa stwo zo sta nie udzie lo ne na za wsze ich po tom kom. 16 Moj esz wy ko na wszyst ko do kad nie we dug po le ce PANA. 17 wi te Mieszka nie wznie sio no pierw sze go dnia pierw sze go miesi cadru gie go ro ku . 18 Moj esz wzno si wi te Mieszka nie: umie ci pod staw ki, ana nich usta wi de ski, za o y dr ki ipo sta wi su py. 19Roz bi na miot nad wi tym Mieszka niem i roz pi nad nim po kry cie, jak mu PAN po le ci. 20 W ar ce umie ci wia dec two , za opa trzy j w dr ki, azwierz chu przy kry skrzy ni wie kiem. 21Wnis ar k do wi te go Mieszka nia iza wie si ko ta r, aby j za so ni, jak mu PAN po le ci.
76
07-02-2011 13:47:53
22 Przed ko ta r, w Na mio cie Spo tka nia , po p noc nej stro nie wi te go Mieszka nia usta wi st. 23Za sta wi go przed PA NEM chle ba mi po wi co ny mi, jak mu PAN po le ci. 24 Na prze ciw sto u, w Na mio cie Spo tka nia, po stro nie po udnio wej wi te go Mieszka nia umie ci wiecz ni k. 25Za pa li lam py przed PA NEM, jak mu PAN po le ci. 26 Przed ko ta r, wNa mio cie Spo tka nia, po sta wi o tarz ze zo ta 27 i oka dzi go won nym ka dzi dem, jak mu PAN po le ci. 28 Przy wej ciu do wi te go Mieszka nia za wie si za so n. 29Przed wej ciem do Na mio tu Spo tka nia usta wi o tarz ca o pa le nia. Zo y na nim ca o pa le nie ioa r po kar mo w, jak mu PAN po le ci. 30 Mi dzy Na mio tem Spo tka nia a o ta rzem usta wi mi s i na pe ni j wo d. 31Su y a ona Moj e szo wi, Aaro no wi i jego sy nom do ob my wa nia rk i ng. 32Gdy wcho dzi li do Na mio tu Spo tka nia lub zbli a li si do o ta rza, do ko ny wa li ob my, jak PAN po le ci Moj e szo wi. 33 Wo k wi te go Mieszka nia i o ta rza urz dzi dzie dzi niec, a w bra mie dzie dzi ca za wie si ko ta r. W ten spo sb Moj esz uko czy dzie o. 34 Ob o k okry Na miot Spo tka nia, a chwa a PANA na pe ni a wi te Mieszka nie. 35Moj esz nie mg wej do Na mio tu Spotka nia, gdy ob ok spo czy wa na nim, achwa a PANA wy pe nia a wi te Mieszka nie. 36Gdy ob ok wzno si si, od sa nia jc wi te Mieszka nie, Izra eli ci wy ru sza li w dro g, 37a gdy po zo sta wa, oni rw nie zo sta wa li a do dnia, w kt r ym wznis si po now nie. 38 Gdy w dro wa li, za dnia ob ok PANA uno si si nad wi tym Mieszka niem, no c na to miast ja nia przed oczy ma Izra eli tw blaskiem ognia.
77
07-02-2011 13:47:53
78
07-02-2011 13:47:53
Wprowadzenie
Ksiga Wyjcia zajmuje bardzo wane miejsce wrd pism witych Starego Testamentu. Do opisanych w niej wydarze bd si odwoywa wszyscy prorocy ipisarze natchnieni Biblii hebrajskiej, atake Nowy Testament, czym nie moe si poszczyci adna inna ksiga biblijna. Historie przedstawione wKsidze Wyjcia znane s kademu chrzecijaskiemu dziecku. Skd tak ogromne jej znaczenie? Ot przekazuje ona spisane tradycje odwch najwaniejszych wydarzeniach dla wiary staroytnego Izraela, a take kadego chrzecijanina. Pierwsze z nich to wyjcie zEgiptu, adrugie to przymierze na Synaju. Stanowi one zasadnicz tre dziea, wktrym mona wyrni dwie czci: pierwsza cz gromadzi tradycje owyprowadzaniu Izraela zEgiptu (Wj 1-15), adruga oprzymierzu zawartym na grze Synaj (Wj 19-40), wramach ktrego Izrael otrzymuje Dekalog. cznikiem obu czci jest opis wdrwki przez pustyni (Wj 16-18). Te dwa wielkie wydarzenia odsaniaj jednoczenie dwa gwne wtki teologiczne ksigi: Bo potg okazan
79
07-02-2011 13:47:53
w wyprowadzeniu z Egiptu i Bo obecno podarowan w przymierzu na Synaju. Objawione tam i wtedy Boa potga i Boa obecno s tymi samymi tu iteraz. Ta sama Boa potga, ktra wyzwolia nard z niewoli i ta sama Boa obecno, ktra objawia si czowiekowi na pustyni, dziaaj pord nas. I tu ukryte jest aktualne przesanie ksigi. Inaczej ujmujc, Ksiga Wyjcia to opowie okadym czowieku, owyzwoleniu zniewoli ludzkiej (exodus) izniewoli grzechu (przymierze) oraz oprzemianie kondycji zsugi faraona wsug Boga2. Oba gwne wtki iobie czci ksigi cz si zsob tak cile, e bez siebie nie mogyby istnie. Wydarzenia opisane wKsidze Wyjcia stay si treci trzech najwaniejszych dorocznych wit biblijnych: Paschy, Tygodni iNamiotw. Podczas Paschy3 przewodniczcy liturgii (najczciej by nim ojciec rodziny) przypomina wydarzenia zwizane zwyjciem zEgiptu (zob. Wj 12,14; Pwt 16,1), Piedziesitnica4 staa si pamitk zawarcia Przymierza (zob. Tb 2,1), awito Namiotw5 przypominao zoty okres historii Izraela, kiedy ten wdrowa po pustyni, mieszka w namiotach i spotyka si z Bogiem (zob. Kp 23,43). Chrzecijanie staj tu ufundamentw swej religii. ydowska Pascha pojawia si upodstaw liturgii Eucharystii, rda iszczytu caego ycia chrzecijaskiego6, wyjcie z Egiptu stao si
Suga Boy to najbardziej honorowy tytu uywany wBiblii. Otrzymali go tacy bohaterowie, jak Abraham, Mojesz, Jozue, Dawid, Eliasz czy Jezus. 3 Najwiksze wito ydowskie (hebr. Pesach). 4 ydowskie wito Tygodni (hebr. Chag ha Szawuot) lub Dzie Pierwocin, Pierwszych Owocw (hebr. Jom ha Bikkurim). 5 Inaczej zwane te witem Kuczek lub Szaasw (hebr. Sukkot). 6 Sformuowanie II Soboru Watykaskiego zKonstytucji Lumen gentium (nr11).
2
80
07-02-2011 13:47:53
zapowiedzi zmartwychwstania Chrystusa i sakramentu chrztu witego, Mojesz jest typem Chrystusa, apodczas najwaniejszej Eucharystii roku liturgicznego wWigili Paschaln, odprawian wWielk Sobot odczytuje si iodpiewuje opowiadanie owyjciu zEgiptu jako jeden zfundamentalnych etapw historii zbawienia. Cho bieg wydarze przywoanych wKsidze Wyjcia charakteryzuje si dramatyczn zwartoci, awydarzenia maj sw logiczn kontynuacj, sama ksiga nie jest dzieem jednego autora. Trzeba raczej widzie wniej zbir tradycji iprzekazw pochodzcych zrnych okresw od najstarszych przekazw ustnych i spisanych, sigajcych czasw Mojesza (jak przekaz owyprowadzeniu zEgiptu, zawarciu przymierza czy ustanowieniu sanktuarium zArk), przez fragmentaryczne opracowania tematyczne (jak zbir praw zWj 21-23, zwany Kodeksem Przymierza), po najpniejsze, dugo po Mojeszu powstae partie ksigi (np. opis pustynnej wityni zWj 35-40). Te rozmaite imiejscami niejednorodne przekazy zostay opracowane, zredagowane iwczone wmonumentaln histori tworzc Picioksig (pierwszych pi ksig Biblii). Pierwotnie Picioksig funkcjonowa jako jedna historia prowadzona od stworzenia wiata. Wtrnie dopiero zosta podzielony na pi ksig, skd dzi we wszystkich jzykach7 bierze sw nazw. Nie moemy wic zapomnie, e cho Ksiga Wyjcia tworzy swoist cao izwart kompozycj, jest take czci historii Picioksigu. W nim wyjcie zEgiptu iprzymierze synajskie to element historii rozpoczynajcej si wraz zpatriarchami (Ksiga Rodzaju)
7
Poza samym jzykiem hebrajskim, ktry nazywa Picioksig Tor, czyli nauk, pouczeniem, prawem.
81
07-02-2011 13:47:53
i prowadzcej a do stanicia narodu wybranego u progw Ziemi Obiecanej (Ksiga Liczb iPowtrzonego Prawa). Wiele elementw Ksigi Wyjcia (zwaszcza rozdzia pierwszy) nawizuje do Ksigi Rodzaju, a opowiadanie oMieszkaniu Boga (przede wszystkim rozdzia czterdziesty) bdzie stanowi pomost umoliwiajcy przejcie do nastpnych ksig: Kapaskiej iLiczb. Badania literackie nad Ksig Wyjcia s bardzo rozwinite. W zaawansowanej formie trwaj nieprzerwanie od dziesitkw lat is zakrojone na szerok skal. Obficie czerpi zliteraturoznawstwa (zwaszcza nauki oliteraturze biblijnej istaroytnego Bliskiego Wschodu), filologii jzykw semickich, historii, archeologii, geografii, socjologii, atake innych nauk pomocniczych biblistyki. Podejmuj one wiele nieatwych zagadnie, zktrych wymieni wypada choby powstanie Picioksigu (wtym Ksigi Wyjcia), krytyk tekstu ksigi, jej rda iredakcje, struktur, badania historyczne igeograficzne... Cho komentarz ten ma charakter bardziej popularny ni naukowy, musi uwzgldnia powysze aspekty bada nad Ksig Wyjcia. Bdzie zatem podawa wsposb syntetyczny i bez zbdnego balastu aktualne rozwizania biblistyki odnoszce si do trudniejszych zagadnie. Jednak na tym nie poprzestanie. Mamy przecie przed sob ywe sowo Boe, spisane niegdy, ale skierowane do kadego czowieka. Istotne bdzie wic chrzecijaskie odczytanie tej czci Starego Testamentu oraz aktualizacja, cho ta pozostaje jedynie autorsk propozycj. Innymi sowy, komentarz stosuje dwa rodzaje uwag: uwagi ocharakterze historyczno-krytycznym oraz podejcie tzw. kanoniczne. Metoda historyczno-krytyczna czy historyczno-literacka bdzie
82
07-02-2011 13:47:53
potrzebna zwaszcza tam, gdzie tekst wymaga objanienia, auwagi ocharakterze literackim s konieczne dla lepszego uchwycenia zawartej wnim myli. Zkolei podejcie kanoniczne (traktujce tekst jako przekaz wiary) pomoe uchwyci teologiczne iduchowe wartoci tej czci Pisma witego, zktrych moe czerpa czowiek wierzcy. Ksiga stawia wiele trudnych pyta, na ktre bdziemy poszukiwa odpowiedzi. Czy Bg uywa siy? Czy wykorzystuje do swych celw ludzki grzech? Dlaczego chcia zabi Mojesza? Co znaczy imi JHWH (czyt. Adonaj)? Jak mona wpyn na Bo wol? Dlaczego opis Namiotu Spotkania zajmuje wicej miejsca ni caa historia wyjcia? Czemu kult wok Arki Przymierza odbywa si wmilczeniu? Czy autor natchniony moe by ironiczny? Jakie znaczenie ma dzi Dekalog? Postawienie tych iinnych pyta oraz udzielenie na nie odpowiedzi pomoe wydoby istotne treci biblijnego przesania. Komentarz ma pomc zrozumie kolejne opowiadania zKsigi Wyjcia ipodkreli najwaniejsze czce j motywy, take te niewidoczne dla czytelnika dysponujcego przekadem (anie hebrajskim oryginaem). Nie bdzie jednak objania ksigi wiersz po wierszu ina pewno nie odpowie na wszystkie pytania mogce si zrodzi wtrakcie jej lektury, gdy zzaoenia pragnie ledzi najistotniejsze myli autora natchnionego, dc do wydobycia gwnego teologicznego przesania ksigi jako caoci. Wyjanieniu kwestii szczegowych pomoe zapoznanie si z wybran bibliografi zamieszczon na kocu publikacji. Umieszczenie na pocztku komentarza polskiego przekadu Ksigi Wyjcia ma bardzo konkretny cel.
83
07-02-2011 13:47:53
Chodzi oto, eby przed lektur jego kolejnego fragmentu przeczyta cz ksigi, ktra jest komentowana. Ksika, ktr trzymasz w rce, jest bowiem komentarzem, zatem bieg jej myli zostanie zrozumiany tylko wtedy, gdy bdzie szed wparze ztekstem wyjanianym. Otwierajc Ksig Wyjcia, stajemy na szlaku, ktrego przewodnikiem jest Bg. On prowadzi po drogach tej biblijnej ksigi, gdy to On jest jej autorem izarazem gwnym bohaterem.
Tytu iplan ksigi

Oto imiona synw Izraela, ktrzy przybyli zJakubem do Egiptu tak rozpoczyna si druga ksiga biblijna, Ksiga Wyjcia. Tytu, nawizujcy do gwnego wydarzenia, nadano jej kilkaset lat po jej napisaniu ito nie wrd Izraelitw, ale w rodowisku greckim, gdzie brzmia Exodos (gr. wyjcie). Std trafi do jzykw nowoytnych. Jednak staroytni Hebrajczycy nie tytuowali ksig ze wzgldu na ich tre, jak to pniej stao si powszechnym zwyczajem nazywali ksig od jej pierwszych sw. Wzwizku ztym Ksiga Wyjcia wrodowisku hebrajskim funkcjonuje jako Elle szemot, czyli oto imiona, lub czciej wskrcie Szemot (imiona). Mimo e hebrajski tytu ksigi wydaje si by przypadkowy, jest to po prostu pierwsze sowo, ktre doskonale wkomponowuje si wjej tre. Imiona bd wniej odgrywa niezwykle istotn rol. Hebrajska koncepcja imienia zasadniczo rna od naszej bdzie powraca w caej ksidze (zjednej strony etiologia imienia Mojesza ijego synw, spisy pene imion oraz genealogia, azdrugiej celowe przemilczenie innych imion). Przede wszystkim jednak
84
07-02-2011 13:47:53
to wanie wtej ksidze zostanie objawione imi Boga tajemnicze JHWH oraz wyjanione jego waciwe znaczenie. Ksiga Wyjcia rzeczywicie okae si Ksig Imienia. Najbardziej oglny plan ksigi zosta zarysowany we wstpie. Dwa wielkie zbiory tradycji: owyjciu ioprzymierzu zostay poczone drugorzdn narracj omarszu przez pustyni, tworzc dyptych8 zczcym je jak zawias opisem pielgrzymki ludu JHWH do Boej gry.
1-15 16-18 19-40 Wyjcie zEgiptu Wdrwka na Synaj Przymierze na Synaju
Tak de facto przedstawia si tre ksigi. Jeli chodzi o bardziej szczegow jej kompozycj, trudno wskaza obiektywnie istniejce wewntrzne podziay, a wielo prb imetod wstrukturyzacji ksigi, ktre wzajemnie si wykluczaj, moe wskazywa na brak generalnej iwiodcej struktury. Tym niemniej elementy kompozycyjne wramach ksigi istniej (bd je pokazywa), anarracja, cho rozwija si bez wikszych literackich napi, rozpada si na kilka istotnych czci. Oto one, czyli oglny plan Ksigi Wyjcia:
1-2 Prolog: Izrael wEgipcie inarodziny Mojesza 3-7,7 Powoanie Mojesza przez Boga 7,8-11 Plagi egipskie 12-15,21 Wyjcie zEgiptu
8
Zamykany dwuskrzydowy otarzyk lub dwuczciowy utwr literacki opowizanej treci.
85
07-02-2011 13:47:53
15,22-18 Droga na Synaj 19-24 Zawarcie przymierza na Synaju 25-31 Nakaz budowy Mieszkania9 JHWH 32-34 Zerwanie iodnowienie przymierza 35-40 Budowa Mieszkania JHWH
Warto sign do treci Ksigi Wyjcia przed wziciem do rki komentarza. Czytanie ksigi mona podzieli wanie na wyej wymienione czci: komentarz do prologu poprzedzi przeczytaniem dwch pierwszych rozdziaw Ksigi Wyjcia; komentarz do powoania Mojesza poprzedzi lektur rozdziaw 3-7 itd.
W dotychczasowych tumaczeniach polskich (poza najnowszym Edycji w. Pawa) hebrajski termin mikan, okrelajcy pustynny Namiot Spotkania, tumaczono jako Przybytek. Jednak racje filologiczne iteologiczne przemawiaj za tumaczeniem dosownym, tu najbardziej adekwatnym: Mieszkanie.
86
07-02-2011 13:47:53
Rozdzia pierwszy
Prolog: Izrael wEgipcie inarodziny Mojesza

(Wj 1,1-2,25)
Historia Ksigi Wyjcia rozpoczyna si od opisu sytuacji Hebrajczykw w Egipcie. Rozdziay prologu s bardzo oglne, co wynika zfaktu, e stanowi wstp do waciwego opowiadania. Jest to pewnego rodzaju sceneria dla wydarze, ktre rozegraj si wpierwszej czci ksigi (3-15). Jak doszo do tego, e potomkowie Jakuba, wnuka Abrahama, znaleli si wobcej, egipskiej ziemi, opowiedziane zostao wczeniej wKsidze Rodzaju10. Tu zostan podjte niektre zgwnych wtkw pierwszej ksigi biblijnej, zwaszcza historia klanu Jakuba Izraela11. Jego potomkowie Izraelici ju po kilkuset latach pobytu wEgipcie stanowi nard: silny iliczny, cho uciemiony i w obcej ziemi. Cierpienia narodu Hebrajczykw wzmagaj rzdy okrutnego faraona, ktry zachowuje si wobec nich jak bg. Wykorzystuje ich do pracy niewolniczej, reguluje kady aspekt ycia, a w kocu gdy liczebno ich bardzo ronie decyduje o eksterminacji
10 11
Szczeglnie wrozdziaach 42-46. Bg zmieni imi Jakubowi na Izrael (zob. Rdz 32,29).
87
07-02-2011 13:47:53
ludu. Cudowny wzrost populacji Hebrajczykw wtak niesprzyjajcych warunkach bdzie gwnym akcentem prologu; autor biblijny chce pokaza, jak hojnie wypeniaj si obietnice Ksigi Rodzaju. Drugim akcentem bdzie celowo tu wyeksponowane cierpienie iprzeladowanie Boego narodu. Im wiksze bowiem uciemienie, tym cudowniejsze bdzie wyzwolenie. Wten sposb prolog tworzy pomost midzy gwnymi wydarzeniami pierwszej idrugiej ksigi Biblii. Bg jest tu jakby nieobecny dziaa ukryty za uczynkami ludzi irealizacj obietnicy licznego ludu ale cigle nie wsposb otwarty. Dopiero narodziny Mojesza itowarzyszce im cudowne okolicznoci bd zwiastunem Boego jawnego wkroczenia whistori. Ta historia, zwana histori zbawienia, wosobie Mojesza nabierze ogromnego tempa.
Potomkowie Jakuba wEgipcie (Wj 1,1-7)

Pierwsze wersety (1-5) nawizuj do wydarze szczegowo przedstawionych wKsidze Rodzaju, jak to gd zmusi patriarch Jakuba, wnuka Abrahama, i jego synw do opuszczenia ziem na wschodzie iudania si do Egiptu (Rdz 42-46). Czytelnik zostaje wic ju na wstpie poinformowany, e nie ma do czynienia z odrbnym dzieem literackim, lecz zdzieem wbudowanym wPicioksig. Kolejne wersety (6-7) zawieraj nowe informacje: omierci Jzefa, jednego zsynw Jakuba, ijego rodziny oraz oliczebnym rozrocie ludu Izraela. Podsumowujc tamt histori (w. 1-5) i krelc now sytuacj (w. 6-7), perykopa12
12
Perykopa to wydzielony do czytania lub interpretacji fragment Pisma witego.
88
07-02-2011 13:47:53
ta stanowi cznik midzy pierwsz idrug ksig Pisma witego. Pierwsze sowa ksigi s uroczyste: Oto imiona synw Izraela.... Zaraz zostan wymienione imiona dwunastu ojcw, czyli patriarchw narodu izraelskiego: Ruben, Symeon, Lewi, Juda..., imiona bardzo wane dla Izraelitw, zwaszcza tych modych, pierwszy raz uczcych si swych narodowych tradycji. Liczba dwanacie oznacza w Biblii peni, kompletno13. Synowie Jakuba-Izraela to protoplaci dwunastu pokole (nazwanych potem od imion swych zaoycieli), awic zaczyn caego narodu izraelskiego. Jezus na pocztku swej misji wybierze take dwunastu uczniw ibez wtpienia nie jest to przypadek14. Dwunastu apostow to zaczyn przyszego narodu Boego, Kocioa, to jakby jego patriarchowie. Symboliczny gest Jezusa oznacza, e wJego obecnoci rodzi si nowy Izrael Koci Boy. Ju nie fizycznie, ale zwiary dwunastu wybranych uczniw Paskich. Wprowadzenie ich imion wEwangeliach jest rwnie uroczyste, nawizujc wprost do Wj 1,1: Oto imiona dwunastu apostow: pierwszy Szymon, zwany Piotrem, i jego brat, Andrzej, Jakub, syn Zebedeusza ijego brat Jan... (Mt10,2). To take bd bardzo istotne imiona ipostaci, zwaszcza dla modych, rodzcych si gmin chrzecijaskich. Wersety 6-7 zestawiaj informacj omierci zinformacj oyciu:
Wydaje si, e podstaw takiej wymowy liczby dwanacie jest kalendarz: 12 miesicy tworzy peny rok, 12 godzin peny dzie ipen noc. 14 Nieprzypadkowo takiego, anie innego wyboru potwierdza porednio stwierdzenie: przywoa tych, ktrych sam chcia (Mk 3,13; por. te Ap 21,12-14), abezporednio: Zaprawd, powiadam wam: Przy odrodzeniu, gdy Syn Czowieczy zasidzie na swym tronie chway, wy, ktrzy poszlicie za Mn, zasidziecie rwnie na dwunastu tronach, sdzc dwanacie pokole Izraela (Mt19,28; k22,30).
13
89
07-02-2011 13:47:53
Zmar Jzef, podobnie jego bracia, przemino cae tamto pokolenie (w. 6). Izraelici za rozmnaali si, stawali si liczniejsi, przybywao ich coraz wicej, zdnia na dzie wzrastaa ich potga, a zaludnili ca ow krain (w. 7).
mier Jzefa, jego braci icaego pokolenia zostaa zestawiona zwersetem opodnoci Izraelitw. ycie zwycia. Koczy si jeden etap historii zbawienia, ale zaczyna kolejny. Zwroty: rozmnaali si, stawali si liczniejsi, przybywao ich coraz wicej, wzrastaa ich potga wraz zdopowiedzeniem: a zaludnili ca ow krain tworz zdanie z wieloma czasownikami bliskoznacznymi (rwnie w jzyku hebrajskim). Autor pokazuje, jak hojnie spenia si obietnica stworzenia: Bdcie podni, mncie si izaludniajcie ziemi (Rdz 1,28), aszczeglnie ta dana przed laty Abrahamowi: Bd ci obficie bogosawi irozmno niezmiernie twoje potomstwo, jak gwiazdy na niebie ijak piasek na brzegu morza (Rdz 22,17)15 i powtrzona Jakubowi: Potomstwo twoje bdzie liczne jak proch ziemi. Rozprzestrzenisz si na zachd ina wschd, na pnoc ipoudnie (Rdz 28,14)16. Gos autora natchnionego wtej kwestii zabrzmi jeszcze wwersecie 12: Im bardziej ich uciskano, tym stawali si liczniejsi,
Obietnica ta zostaa zapowiedziana wczeniej, przy okazji zawarcia przymierza zAbrahamem: Spjrz na niebo ipolicz gwiazdy, jeli bdziesz mg je policzy... Tak liczne bdzie twoje potomstwo (Rdz 15,5). 16 Autor dla wzmocnienia obietnicy uywa meryzmu, ktry jest typowo semick figur retoryczn. Polega ona na przywoaniu dwch skrajnych punktw zbioru, aby wyrazi jego cao, np. stworzy niebo iziemi (Rdz 1,1), wskazuje na cao stworzenia; synowie icrki oraz starcy idzieci ( Jl 3,1n), odnosz si do wszystkich ludzi itd. Tu potomstwo Jakuba rozprzestrzeni si na zachd i na wschd, na pnoc ipoudnie awic wszdzie, na cay wiat.
15
90
07-02-2011 13:47:53
co wzbudzao jeszcze wiksz zawi oraz wwersecie 19, gdzie Egipcjanki podkrelaj ywotno i podno hebrajskich kobiet. Emfaza (wzmocnienie) i emocjonalny nacisk tych fragmentw s wyranie odczuwalne. Boa obietnica podnoci realizuje si na przekr wszystkiemu. Dwunastu braci, synw Jakuba, stao si protoplastami wielkiego isilnego ludu, ktry zaludni ziemi wdelcie Nilu, zwan Goszen17. Ponownie przywouje to na myl dwunastu mczyzn Nowego Testamentu apostow. Ich duchowi synowie icrki, chrzecijanie, zaludnili nie tylko jedn krain, ale ca ziemi, realizujc wpeni obietnic Boga zoon Abrahamowi. Autor Listu do Hebrajczykw podsumuje to wten sposb: Tote zjednego czowieka naznaczonego ju mierci zrodzio si niezliczone mnstwo, jak gwiazdy na niebie ijak piasek na brzegu morza (Hbr 11,12). Jedna rzecz wtym wstpie zastanawia. Dlaczego autor biblijny tak zdawkowo traktuje ten bardzo wany ipomylny dla Izraela okres? Przecie staroytni lubowali si w opowieciach o pomylnych pocztkach swych rodw inacji. Wydaje si, e ten popiech wynika zcelu, jaki mu przywieca. Autor biblijny chce streci okolicznoci ijak najszybciej przej do istoty: do opowiadania otym, co dla wiary biblijnego Izraela najwaniejsze ico stanowi gwny temat Ksigi Wyjcia: wyprowadzenie Izraelitw zniewoli egipskiej ifascynujce przymierze na Synaju. Prolog ksigi, ktry ogranicza si do dwch pierwszych rozdziaw, ma na celu wprowadzenie do tych witych wydarze
Nazwa trudna do identyfikacji geograficznej, gdy nie wystpuje wrdach pozabiblijnych. By moe chodzi opnocn cz kraju. WJoz 10,41 i11,16 oznacza tereny zdobyte przez wojska izraelskie.
17
91
07-02-2011 13:47:53
historii Izraela oraz powizanie ich zprzeszoci patriarchw. Inic wicej. My postpimy podobnie jak autor natchniony przejdziemy szybko dalej!
Odmiana losu Izraelitw (Wj 1,8-14)

Kolejna cz prologu opowiada o odmianie losu Izraelitw w Egipcie, gdy nasta nowy krl. Tymi sowami zosta wprowadzony nowy etap opowiadanej historii przejcie od aski do nieaski, od statusu ludu chronionego do statusu niewolnikw. Jeeli okrelenie nowy krl wskazuje na zmian panujcej dynastii (gdzie zwykle mamy do czynienia zprzeorientowaniem polityki wewntrznej izewntrznej oraz wpywami konkurencji), to zmiana nastawienia do silnego, obcego narodu Izraelitw byaby zrozumiaa. Od osiedlenia si tu rodziny Jakuba mino ju przynajmniej kilka pokole. Nowy wadca nie zna Jzefa, ktry tak przysuy si swego czasu Egiptowi (zob. Rdz 41), co jest kolejn zapowiedzi zmian. Nie zna, awic nie docenia zasug. w brak wiedzy ze strony faraona sygnalizuje jednoczenie motyw charakterystyczny dla pierwszej czci Szemot, gdzie kluczowa bdzie nieznajomo Boga. Celem wszystkich plag bdzie wanie to, aby Egipcjanie (zob. Wj 7,5; 14,4), azwaszcza sam faraon (zob. Wj 7,17; 8,6; 9,14), ktry stwierdzi: Nie znam JHWH (5,2), poznali, kim jest Bg. Pierwsza mowa krla (w. 9-10) daje wstpny wgld w jego charakter. W rosncym w liczb i si plemieniu Izraela widzi powane zagroenie dla pnocnej czci swego kraju: W przypadku wojny mogliby przyczy si do naszych wrogw. Kto ma zo w sercu, dopatruje
92
07-02-2011 13:47:53
si zych intencji uinnych. Faraon, uprzedzajc swoje ze przypuszczenia, zaczyna dy do wyniszczenia ludu Izraela poprzez niewol iprzymusowe prace. Wadca obawia si czego jeszcze: mogliby... nawet opuci kraj18. Czyby podwiadomie przeczuwa Boy plan wstosunku do Izraela? Tak czy inaczej strach przed ucieczk Izraela wydaje si do dziwny, skoro krl obawia si wanie jego obecnoci wswym kraju. Zjednej strony lk przed ludem, zdrugiej strach przed jego utrat to niepokojce symptomy nie do koca zrwnowaonej osobowoci wadcy. Zwraca uwag take konstrukcja tej mowy faraona, przypomina bowiem sowa, jakich uyli wznoszcy wie Babel: Uwaajcie! Chodmy... bo inaczej... (Rdz 11, 3-4). W oryginalnym tekcie obie wypowiedzi s identyczne ipojawiaj si wBiblii tylko wtych dwch miejscach. Obie, na pozr logiczne, wyraaj postaw buntu przeciw zbawczym planom Boga. Faraon ucieka si do przemocy i eksterminacji ludu wcelu utrzymania dominacji. Nie chodzi mu tym razem o zwikszenie wydajnoci taniej siy roboczej, ale o wyniszczenie narodu Hebrajczykw. Tak oto staje si gwnym oponentem Boej obietnicy podnoci. Uosabia siy za iprzeciwiestwo bogosawiestwa stworzenia. Wdalszych partiach ksigi egipski krl stanie do bezporedniej konfrontacji zJHWH, jednak ju tu jawi si jako przeciwnik Boga iJego zamiarw. Jego postawa icharakter przypominaj nam portret innego biblijnego despoty Heroda Wielkiego. Obaj wadcy sprzeciwili si zbawczemu planowi Boga, zdradzajc cechy porywczoci igwatownoci.
18 Zwrot lh min hrec mona przetumaczy take jako wyj ztej ziemi, jest to wic wyrana aluzja do tego, co si wkrtce stanie.
93
07-02-2011 13:47:53
Herod, aby zachowa sw koron, wobawie przed nowo narodzonym Krlem ydowskim nie zawaha si zamordowa setki noworodkw imaych dzieci w swym krlestwie. Podobnie ju wkrtce uczyni egipski wadca. Decyzje krla wzmacniaj podzia panujcy midzy Hebrajczykami aEgipcjanami i paradoksalnie przyczyniaj si do scalenia przeladowanego ludu iukonstytuowania go wnard. Staj si te obiektem ironii autora biblijnego: Im bardziej ich uciskano, tym stawali si liczniejsi, co wzbudzao jeszcze wiksz zawi (w. 12). Normalnie odwrotnie proporcjonalne sytuacje tu rozwijaj si w harmonijnym ukadzie. To pierwsza ironia w Ksidze Wyjcia; wkrtce napotkamy kolejne, podobne wypowiedzi bdzie wnie bogaty zwaszcza prolog. Tajemniczy inieoczekiwany przyrost Hebrajczykw wtak niesprzyjajcych warunkach pokazuje, e Boa zapowied zoona patriarchom jest mocniejsza ni wszelkie zowrogie zabiegi podejmowane przez ludzi. Bg, cho ukryty, nie jest jednak nieobecny. Jego plan zarwno wstosunku do Izraela, jak ido nowo narodzonego Jezusa zrealizuje si pomimo niegodziwoci ludzkich wadcw. Tych jednak czeka zagada. Zwrmy uwag na ponowne nagromadzenie emotywnych zwrotw wwersetach 11-14: gnbili ich, przymusowa praca, uciskano ich, zawi, jarzmo, ciyo, ycie nie do zniesienia, przemoc, zmuszano ich, zncano si nad nimi19. Opis jest daleki od chodnego raportu. Dowiadczenie tak dotkliwej niewoli egipskiej na dugie wieki odcinie pitno na wiadomoci Izraelitw
Przymusowe roboty wEgipcie obejmoway przede wszystkim kopanie iczyszczenie kanaw Nilu, wyrb cegie oraz prace polowe.
19
94
07-02-2011 13:47:53
ibdzie przekazywane kolejnym pokoleniom jako jedno zkluczowych dowiadcze zbawczych (zob. np. Pwt 26,6; Mdr 10,15; Dz 7,19).
Poone izraelskie (Wj 1,15-22)

Opowiadanie opoonych spenia wnarracji dwie funkcje: zjednej strony rozwija myl oeksterminacyjnych planach krla egipskiego wobec Hebrajczykw, azdrugiej suy za wprowadzenie do historii gwnego (ludzkiego) bohatera Ksigi Wyjcia Mojesza. Krl, widzc, e nie moe powstrzyma bogosawiestwa Boego przez narzucenie wyniszczajcej pracy, nakazuje poonym obserwowa uwanie20 i zabija kadego nowo narodzonego chopca izraelskiego dziewczynki mogy y. Chopcy, ktrzy wprzyszoci jako mczyni byliby nieocenion pomoc w budowlanych przedsiwziciach faraona, woczach zalepionego krla jawi si jako zagroenie, ktrego trzeba si pozby. T sam postaw lepej nienawici ipodejrzliwoci wobec poddanych zajmie Herod, wydajc okrutny rozkaz wymordowania noworodkw zokolic Betlejem. Faraon wrealizacji swych morderczych planw poprosi opomoc poone, aHerod mdrcw ze Wschodu; jednak tak poone, jak i mdrcy, bojc si Boga, nie pomog okrutnym wadcom. W ten sposb zaczyna si rozwija paralela Mojesz Jezus (najwaniejszych postaci odpowiednio dla Starego
Tekst hebrajski mwi dosownie: patrze na kamienie, majc na myli staroytny sposb rodzenia na klczco, na podwyszeniu zkamieni. Archaiczno tego zwrotu kazaa tumaczom Biblii zrezygnowa zniego na rzecz bardziej zrozumiaego dla wspczesnego czytelnika.
20
95
07-02-2011 13:47:53
iNowego Testamentu), ktra wmiar opowiadania nabierze jeszcze wyraniejszych rysw. Paralela jest widoczna ju wmomencie narodzin bohaterw:
Narodziny Mojesza: Faraon mania wadzy i lk przed jej utrat proba opomoc poonych uniknicie wspomagania despoty dekret omordowaniu niemowlt. Narodziny Jezusa: Herod mania wadzy i lk przed jej utrat proba opomoc mdrcw uniknicie wspomagania despoty dekret omordowaniu niemowlt.
Schemat opowiada jest ten sam, zmieniaj si tylko postaci. Wspominajc 28 grudnia, wwito Modziankw, betlejemskie niewinitka, pamitajmy take otej egipskiej historii ijej ofiarach. Kontekst opowiadania opoonych sugeruje, e byy nimi Egipcjanki, anie jak mwi tekst poone Hebrajki21. Jakie argumenty za tym przemawiaj? Przebywaj blisko faraona, wskazuj na odmienne zachowanie kobiet hebrajskich ipomagaj Hebrajczykom, co nie dziwioby autora w przypadku Izraelitek. Autor natchniony podkrela nietypow dla pogan postaw bogobojno iboja Bo, ktra nie pozwala kobietom wykona rozkazu faraona. Czy postawa Szifry i Puy wynika bezporednio z przesanek religijnych czy z instynktu macierzyskiego i etyki zawodowej, tekst bezporednio nie precyzuje. Wkadym razie pocztek ikoniec sceny (w.16
21 Prawdopodobnie zwrot lamjaldt hibrijjt naleaoby przetumaczy poone Hebrajek lub poone [kobiet] hebrajskich.
96
07-02-2011 13:47:53
i 22) ukazuj krla jako porednika mierci, natomiast cz rodkowa przedstawia poone jako poredniczki ycia ( J. F. Craghan). Te dwie poganki zasuguj na wielki szacunek! Ryzykuj wasne ycie, by ocali niewinne obce im przecie dzieci. Kolejny raz Pismo wite podkrela niezastpion rol kobiet whistorii zbawienia. Bdzie to czyni jeszcze wielokrotnie (Debora, Jael, Anna, Judyta, Estera, Maryja). Przez ten wielkoduszny gest Szifra iPua wczaj si take do szeregu biblijnych pogan, ktrzy uznaj Boga isprzyjaj Izraelitom (np. ona faraona iJetro wKsidze Wyjcia; prorok Balaam wLb23,711; nierzdnica Rachab w Joz 2,1-13 czy dzielna Jael wSdz 4-5). Obie poone za sw postaw spotkao wielkie wstaroytnoci biblijnej wyrnienie: Bg bogosawi poonym... obie stay si matkami rodw! (w. 20n). Bronic ycia, same stay si jego obfitymi dawczyniami. Jest to pierwsza aktywna interwencja Boga wKsidze Wyjcia22. Dodatkowym wyrnieniem jest przytoczenie imion poonych obie whistorii zbawienia nie pozostan bezimienne. Autor znieukrywan satysfakcj iponownie ironicznie podkrela, e niszczycielskie zabiegi faraona znw nie przynosz zamierzonego rezultatu: alud mnoy si irosa jego potga (w. 20). Realizuje si gwna obawa krla wyraona w1,9, wzwizku zczym ten radykalizuje dziaania. Wszystkich chopcw, jakich urodz hebrajskie kobiety, nakazuje wrzuca do Nilu. Nawet nie przypuszcza,
Bogosawiestwo Boe wBiblii bardzo mocno wie si zdarem podnoci. Wida to dobrze wtym tekcie, take wobietnicy danej Abrahamowi: Bd ci obficie bogosawi irozmno niezmiernie twoje potomstwo (Rdz 12,2) lub wbogosawiestwie skierowanym do pierwszych rodzicw: Ibogosawi im mwic: Bdcie podni, mncie si izaludniajcie ziemi (Rdz 1,28).
22
97
07-02-2011 13:47:53
e ten okrutny rozkaz stanie si pocztkiem izraelskiego wyzwolenia.
Narodziny Mojesza (Wj 2,1-10)

Rzadko ktra biblijna posta interesuje autorw tak bardzo, e przygldaj si jej ju od urodzenia. Biblijni bohaterowie wkraczaj na scen najczciej w momencie podjcia swej misji. Tak jest wprzypadku Abrahama, Dawida, Eliasza... Od urodzenia natomiast opowiedziane s dzieje innych niezwykle wanych postaci: Samuela, Jana Chrzciciela, Jezusa. Tu mowa jest onarodzinach Mojesza, jak to wopatrznociowy sposb przey eksterminacj hebrajskich chopcw iznalaz si na dworze samego faraona. Mojesz to gwny bohater Ksigi Wyjcia, azarazem najwaniejsza posta Starego Testamentu. Bez niego nie da si zrozumie dziejw ireligii Izraela, dlatego N. Sderblom artobliwie stwierdzi, e gdyby nam tradycja nic nie mwia oMojeszu, trzeba by go wymyli. Poprzez opowiadanie o narodzinach Mojesza autor podkrela jego wyjtkow rol whistorii zbawienia i wydaje si zaspokaja ciekawo potomnych, co do jego najwczeniejszych losw. Wcieniu okrutnego edyktu faraona pewien czowiek zrodu Lewiego bierze za on kobiet zrodu Lewiego; irodzi im si dziecko chopiec. Ciekawe, e autor, ktry tak wielkim szacunkiem darzy imiona (zaznaczylimy to na pocztku), tu nie podaje imion rodzicw Mojesza, cho je zna. Kto w Izraelu ich nie zna?! Przywouje je kilka rozdziaw dalej (6,20; por Lb 26,59): Amram iJokebed to rodzice Mojesza, jego starszej siostry Miriam
98
07-02-2011 13:47:53
inajstarszego brata Aarona, urodzonego jeszcze przed przeladowaniem noworodkw23. Wydaje si, e w tym momencie wane dla autora s nie owe imiona, ale pochodzenie: powtrzone dwukrotnie zrodu Lewiego. Obydwoje pochodz zwybranego wIzraelu pokolenia kapaskiego, ktry nie ma swego dziedzictwa ikrainy na ziemi jak inne pokolenia bo jego dziedzictwem jest sam Pan Bg (Lb 18,20; Pwt 10,9; Joz 13,33). Olewitach irodzie kapaskim jeszcze bdzie mowa. Jokebel urodzia syna izobaczya, e [jest] przeliczny (k tb). Uyty tu zwrot okrela wRdz 1 zachwyt Boga nad Jego stworzeniem: I widzia Bg e [byo] dobre! (k tb). Matka uczestniczy wic w zachwycie nad dzieem stwrczym Boga, ktrym dla niej jest przede wszystkim dziecko. Hebrajski termin tb, wskazujc na co dobrego (wszerokim znaczeniu), pozwala tumaczy to jako pikny, miy, zdrowy, przyjemny itp. Czy jednak wwersecie tym chodzi tylko owygld zewntrzny, jak zrozumia to autor przekadu? Wydaje si, e nie. wity Szczepan, ktry opowiada przed Wysok Rad histori Mojesza, interpretuje t cech duchowo: urodzi si Mojesz, ktry by miy Bogu (Dz 7,20). Co musiaa czu matka, ktra zmuszona przez przeladowanie wypucia swego miego Bogu syna na wody Nilu w kruchym koszykudeczce, zdajc si jedynie na ask Bo? Czy w kosz zpapirusu uratuje jej dziecko? Zwraca uwag fakt, e deczka dla chopca nazwana jest tym samym hebrajskim terminem (tbh), ktry wczeniej posuy do okrelenia arki Noego (Rdz 6,14). Stworzona przez pisarza analogia
23
Wj 7,7 mwi, e Aaron by trzy lata starszy od Mojesza.
99
07-02-2011 13:47:53
jest oczywista: take ta d bdzie cudownym ratunkiem dla biblijnego bohatera przed mierciononymi wodami. Werset 5 pokazuje, e wplanie Boga nie ma zbiegw okolicznoci24. Dokadnie wmiejscu iczasie pozostawienia malutkiego Mojesza na wodzie pojawia si crka faraona, wypoczywajca najpewniej wjednej zjego letnich rezydencji. Nastpna kobieta (wczeniej poone i Jokebed) kieruje si instynktem macierzyskim. Poruszona paczem dziecka, postanawia je adoptowa, cho wie, e dziecko jest hebrajskie, czyli obce. Scena ta jest kolejn ironi wstpu Ksigi Wyjcia. Mojesza ratuje nie kto inny, ale crka krla, ktry wyda okrutn dyspozycj, by topi izraelskich chopcw. Nakaz krla spowoduje skutek zupenie odwrotny: matka Mojesza dostanie krlewsk zapat za wykarmienie syna, a ten zostanie wychowany iwyksztacony wjego wasnym domu! Wtakim wietle (wkonfrontacji ze zbawcz wol Boga) posta faraona staje si tragikomiczna, ajego przemylane wysiki przeciw Hebrajczykom godne politowania. Okazuje si on ostatecznie nie oponentem, ale niewiadomym wsppracownikiem Boych planw. Podobnie stanie si whistorii plag iwyjcia zEgiptu, gdzie upr krla posuy Bogu do objawienia swej chway. Nienazwana wtej perykopie anonimowa tak, jak rodzice siostra Mojesza, to nie kto inny, jak Miriam, znana zpniejszych wydarze jego publicznej dziaalnoci. Uczestniczy w dziele ocalenia i adopcji brata. Najpierw przypatruje si z ukrycia, a potem podbiega do orszaku ksiniczki, zktr zaczyna rozmow. Ponownie pojawi si
24
Jak mwi popularne powiedzenie, przypadki istniej tylko wgramatyce.
100
07-02-2011 13:47:53
w scenie przejcia przez morze (rozdz. 15), gdzie zaintonuje pie zwycistwa. Jako wiadek dwch scen ocalenia zwody umieszczonych na pocztku ikocu, posta Miriam czy wjedn cao pierwsz cz Ksigi Wyjcia (1-15), apoprzez swe imi (hebr. mirjm) jest zapowiedzi itypem Maryi. Jak wpoprzednim opowiadaniu, tu znw na czoo wysuwaj si kobiety: matka Mojesza, jego starsza siostra, ksiniczka, jej suce. Wypeniaj one ca scen opowiadania, wrodku ktrej ley wkoszyku may chopiec, przyszy twrca religii Izraela. Gdyby nie odpowiednia postawa kadej z nich, chopiec w nie przeyby i by moe nigdy nie doszoby do wyzwolenia Izraelitw. Crka faraona daa mu imi Mojesz (hebr. meh), rzeka bowiem: Wycignam go zwody. Biblijna etymologia ludowa zestawia to imi z hebrajskim czasownikiem mh wycign, wydoby. Jednak imiesw bierny wycignity (z wody) brzmiaby po hebrajsku mj, anie jak dzi czytamy meh, ktre przypomina bardziej form imiesowu czynnego (wydobywajcy). Poza tym ksiniczka egipska nie znaa najpewniej hebrajskiego25. Prawdopodobnie imi meh jest pochodzenia egipskiego i zostao utworzone wedug wzoru imion takich, jak Tuth-moses, Ra-mzes itd., wktrych pierwszy skadnik oznacza imi boga (Toth, Ra), a drugi syn lub
J. Scharbert powie o etymologii imion biblijnych: Biblijni narratorzy chtnie doszukiwali si przyczyny, dla ktrej dana osoba nosi akurat takie imi. Owo tumaczenie imion nie ma nic wsplnego zprawdziw etymologi, to jest znaukowym badaniem pochodzenia imion. Te ludowe prby interpretacji polegaj na odnalezieniu choby niewielkiego podobiestwa midzy imieniem a kojarzonym z nim sowem.
25
101
07-02-2011 13:47:53
zrodzony z, nalecy do26. Imi Mojesz byoby wic fragmentem imienia, kocwk stwierdzajc, e naley do... jest synem... No wanie... Czyj jest Mojesz? Jest synem Jokebed, ktra go zrodzia, czy crki faraona, ktra nadaa mu imi i wychowaa, a do uzyskania przez niegopenoletnoci? Synem Izraela, z ktrego si wywodzi, czy krainy egipskiej, ktr zna jak wasn kiesze? Przecie crka Reuela nazwie go Egipcjaninem (2,19)... Kolejna scena to odpowied na to pytanie. Opowiadanie znw koncentruje si wok imienia, jak pocztek ksigi. Anonimowo wszystkich nawet tych znanych bohaterw sceny (rodzicw i siostry dziecka) podkrela jeszcze mocniej wymow tego jednego imienia, ktre tu pada: Mojesz. Imi wBiblii wyraa istot danej rzeczy; noszone przez czowieka stanowio bardzo wan informacj o nim. Nadawanie imion dzieciom byo w jaki sposb nadawaniem ksztatu ich osobowoci iokrelaniem ich losu. Std autorzy biblijni tak chtnie doszukiwali si znacze imion. Czy Mojesz to wydobyty z wody? Amoe raczej, jak sugeruje filologia, wydobywajcy Izraela zniewoli? Ta gra sw wok imienia tworzy kolejn ironi prologu: egipska krlewna, nadajc hebrajskiemu dziecku egipskie imi, niewiadomie przepowiada jego yciow misj wybawcy Izraela zniewoli Egiptu.
Mojesz zabija Egipcjanina (Wj 2,11-15a)

Opowiadanie o zabiciu Egipcjanina i rozdzieleniu bijcych si Hebrajczykw wprowadza wprzysz publiczn
Take egipskiego pochodzenia jest imi ojca Mojesza Amrama. Natomiast imi matki Jokebed wykazuje cechy ielementy imienia hebrajskiego.
26
102
07-02-2011 13:47:53
dziaalno Mojesza: wjego misj wyzwoliciela uciskanego ludu, cho te pierwsze interwencje podejmowane na rzecz swego narodu ostatecznie skocz si fiaskiem. Ukazuj jednak wraliwo Mojesza na krzywd i poczucie braterstwa zHebrajczykami, awic niezbdne cechy przyszego przywdcy wyjcia. Warto najpierw zwrci uwag na fakt, e schemat biblijnego yciorysu Mojesza iyciorysu Jezusa s do siebie bardzo podobne: najpierw mwi si onarodzeniu wzblionych nietypowych okolicznociach (udowodniono to wyej), potem wspomina pojedyncze wydarzenia zmodoci (jak ta scena), by szybko przej do istoty opowiadania: publicznej dziaalnoci bohatera. Coraz lepiej rysuje si bliski zwizek tych dwch postaci, zktrej pierwsza zapowiada drug. Temat ten rozwinie Ewangelia wedug w. Mateusza, ukazujc Jezusa jako nowego Mojesza objawiajcego na nowej grze nowe Prawo. Dla ojcw Kocioa i pisarzy chrzecijaskich niemal kady epizod zycia Mojesza bdzie typem wydarze zycia Jezusa; paralela ta stanie si wich pismach tematem niemal niewyczerpanym. Zachcam do wasnej refleksji nad dziejami Mojesza pod tym wanie ktem. Mino wiele lat nic nie wiemy, poza opisywanym wydarzeniem, olatach modzieczych Mojesza: jaki by, co lubi, czym si zajmowa. Ten ukryty okres ycia Mojesza iJezusa jest efektem zmierzania ku istocie opowiadania. Do zagadkowo brzmi pocztek perykopy: Mojesz dors, wybra si do swoich braci iujrza ich udrk. Czyby wczeniej nie wychodzi nigdy zpaacu idopiero jako dorosy zobaczy, co si dzieje zjego pobratymcami? Bez wtpienia od dawna widzia isysza wiele. Ale tekst
103
07-02-2011 13:47:53
podkrela, e trzeba okrelonej dojrzaoci Mojesz dors, aby dostrzec ipochyli si nad cierpieniem otaczajcych go ludzi. Ta dojrzao to umiejtno wyjcia ispojrzenia poza siebie i krg wasnych problemw; to cnota miowania blinich i zdolno powicenia im ycia; to postawa, ktra wietnie wyraa si wstwierdzeniu w. Teresy, karmelitanki: Moim niebem bdzie dobrze czyni innym ludziom. Pewnego dnia Mojesz ujrza, jak Egipcjanin znca si nad Hebrajczykiem. To, co zobaczy, musiao napeni go wielkim oburzeniem. Upewni si, e nikt ich nie widzi i zabi Egipcjanina. Nastpnego dnia dowiedzia si, e kto go jednak zauway. Wie wkrtce dotara do faraona. Tekst podkrela dwukrotnie skuteczny wysiek Mojesza, by go nikt nie zobaczy rozejrza si wok, upewni si, e nikt ich nie widzi zaraz jednak wskazuje, e mimo to czyn Mojesza sta si publiczny. Znw otrzymujemy wan informacj: wszystkie nasze uczynki, choby dokonane w najwikszej samotnoci i tajemnicy, s wjakim sensie publiczne. Pan Jezus powie: Dlatego wszystko, co powiedzielicie w mroku, w wietle bdzie syszane, acocie wizbie szeptali do ucha, gosi bd na dachach (k12,3). Uczynki moralne dotykaj nie tylko nas, ale bardzo mocno take ludzi, zktrymi yjemy. Dotykaj te wsplnoty Kocioa, ktra jest materialno-duchowa. Kady taki uczynek przyczynia si do jej umocnienia lub zadaje jej duchow ran. Zabjstwo, cho utosamio Mojesza z Izraelitami, odzwierciedlao brutalno faraona, na ktrego dworze si wychowa. Nie przysporzyo mu sympatii ani jego rodakw, ani Egipcjan, ponadto narazio go na gniew krla.
104
07-02-2011 13:47:53
Pytanie Hebrajczyka: Kto ci ustanowi naszym przywdc albo rozjemc? tak naprawd jest pytaniem oautorytet przywdczy Mojesza. Autorytet Mojesza bdzie jednym z przewodnich wtkw ksigi, podejmowanym wrnych okolicznociach przez rnych bohaterw. Tu problem po raz pierwszy porusza nieznany Hebrajczyk, ana jego pytanie ju wkrtce odpowie sam Pan Bg.
Mojesz uMadianitw (Wj 2,15b-22)

Faraon, dowiedziawszy si o czynie Mojesza, usiowa go zgadzi, skazujc go na mier. Mojeszowi jednak udao si uciec. Bg potwierdza ponownie, e czuwa nad swoim wybranym, cho nie zosta w tekcie wyranie wspomniany. Mojesz ju drugi raz uszed z yciem zrki egipskiego krla: najpierw jako dziecko, teraz jako modzieniec. Ucieczka przed faraonem uda si mu jeszcze po raz trzeci jako dorosemu mczynie, ibdzie ostatecznym uwolnieniem si od jego tyranii. Jeli ucieka przed wadz krla, to tam, gdzie ona ju nie siga. Kraina Madian, pooona daleko od Egiptu, bo po drugiej stronie pwyspu Synaj, bya wanie takim miejscem. Zamieszkiwa j koczowniczy szczep Madianitw, trudnicy si m.in. hodowl wielbdw. To wanie znim zetkn si uciekinier Mojesz. Narracja bez zbdnych szczegw natychmiast przenosi nas do tej krainy. Scena skupia si wok swoistego centrum: Siedzia wanie wpobliu studni. Studnia ijej okolice to miejsce wielu wanych biblijnych wydarze. Jako punkt czerpania wody bya wkrajach pustynnych placem gromadzcym ludzi, miejscem spotka, zabaw (Sdz 5,11), aczasami sporw
105
07-02-2011 13:47:53
iwalk odostp do yciodajnego pynu, jak wida to wtym opowiadaniu27. Tu jednak peni specyficzn rol. Kiedy mczyzna Starego Testamentu poznaje przy studni kobiet, czsto koczy si to maestwem. Tak przy studni Izaak wymodli on Rebek (Rdz 24), przy studni poznali si Jakub iRachela (Rdz 29), Mojesz spotka sw przysz on Sefor (2,15nn). Inaczej bdzie jedynie wprzypadku Jezusa, ktry przy studni bdzie rozmawia zSamarytank ( J4), jednak wEwangelii wedug w. Jana wszystkie wydarzenia nabieraj symbolicznej wymowy. W opowiadaniu Mojesz jest wiadkiem kolejnego aktu niesprawiedliwoci. Jacy anonimowi pasterze (hebr. hrm wiadczy, e byo ich co najmniej kilku) przepdzili od studni crki kapana Madianitw28. Mojesz reaguje natychmiast. Staje wobronie dziewczt, jak niedawno dwukrotnie stan wobronie bitego Hebrajczyka. Jego czyn jest zarazem iryzykowny, ibohaterski. Hebrajski termin, ktry go okrela (ncal wybawia), zostanie uyty ju za chwil wBoej obietnicy ratunku dla uciemionego Izraela (3,8; te: 6,6; 12,27; 18,4) i jest kluczowy dla historii exodusu. Zatem Mojesz swym czynem zapowiada zbawienie, ktrego wkrtce dokona Bg, aktrego porednikiem stanie si wanie on. Dziewczta, opowiadajc o zdarzeniu swemu ojcu, dodadz, e w Egipcjanin nie tylko je obroni, ale nawet wyrczy w czerpaniu wody i napoi trzody (w. 19). Mojesz jest wic nie tylko odwanym
Podobnie pasterze Abrahama sprzeczaj si zpasterzami Lota (Rdz 13,7), pasterze zGeraru zpasterzami Izaaka (Rdz 26,20) iwiele innych biblijnych sporw ostudnie. 28 Ich anonimowo w Ksidze Imion jest wymowna, odkd zauwaylimy przy okazji historii poonych, e podanie imienia wyrniao bohatera jako tego, oktrym warto opowiada potomnym.
27
106
07-02-2011 13:47:53
bojownikiem osprawiedliwo, ale iczowiekiem wielkiej kultury iszacunku do kobiet. Jak bardzo rni si jego postawa od postawy bezimiennych pasterzy, ktrzy nie uszanowali niewiast ioktrych ju nikt nigdy nie wspomni... Kardyna Stefan Wyszyski, ktry zawsze wstawa na widok wchodzcej do pomieszczenia kobiety, apelowa, eby niewiasta bya czczona jak krlowa, gdy czsto powica si jak suebnica. Nauk t wycigamy ju z opisu modzieczych lat ycia Mojesza... Dwa przytoczone opowiadania, w ktrych Mojesz trzy razy wstawia si za sabszymi, nie zostay wybrane przypadkowo. Jego wraliwo na ludzk krzywd, jakie wielkie woanie osprawiedliwo ipoczucie solidarnoci z poszkodowanymi, zwaszcza rodakami, to cechy przyszego wybawiciela Izraela, ktry wyprowadzi uciskany lud zegipskiej niewoli. Zdarzenie przy studni sprawia, e Mojesz trafia do rodziny kapana Madianitw, ktry mia siedem crek. w madianicki kapan to Reuel, przyszy te Mojesza. Wdalszej narracji jego imi si zmieni odtd bdzie si nazywa Jetro (Wj 18), ale jego funkcja kapaska pozostanie ta sama. Liczba crek jest charakterystyczn dla Biblii liczb dzieci, ktra uchodzi zjednej strony za pewien wzr, azdrugiej za norm. Siedmiu synw mia sprawiedliwy Hiob (por. Hi 1,2 i42,13), siedmiu braci machabejskich oddao ycie za wiar (2 Mch 7), Pan Jezus wdyskusji zsaduceuszami dosta do rozwizania zagadk siedmiu braci iwdowy (Mk12,20nn)29. Jedn zowych siedmiu crek Reuela Sefor polubi Mojesz.
Szczeglna dla Biblii liczba siedem bdzie wykorzystana zwaszcza wopowiadaniu oMieszkaniu JHWH. Tam bdzie oniej wicej informacji.
29
107
07-02-2011 13:47:53
Zastanawia fakt, dlaczego autor natchniony tak zdawkowo traktuje maestwo Mojesza zSefor iprzyjcie na wiat ich syna Gerszoma, opowiadajc otym zaledwie w dwch wersach (21-22). Tak wane postaci, jak ona isyn Mojesza, nie mog pozosta anonimowe, zatem padaj oba imiona, ale nic wicej. Nie ma tu adnej historii mioci zainicjowanej przy studni, jak byo np. wprzypadku Izaaka iRebeki (Rdz 24) czy Jakuba iRacheli (Rdz 29). Brakuje opisu reakcji Mojesza na narodziny potomka, ktre wBiblii s znakiem bogosawiestwa Boego ipowodem wielkiej radoci ojca. Jest tylko suche odnotowanie faktw, a nastpne zdanie biblijne: Mijay lata potwierdza, e autor wogle nie jest zainteresowany tym etapem ycia bohatera. Podobnie zdawkowo zosta potraktowany dugi okres rozrostu klanu Izraela wsilny nard (1,7), po ktrym nastpuje podobny przeskok czasowy: Nasta nowy krl (1,8). Wwczas autor chcia jak najszybciej przej do istotnych dla exodusu faktw; tu jest podobnie. Takie potraktowanie maestwa bohatera ma sugerowa czytelnikom, e nie wMidian jest ojczyzna Mojesza inie we wenieniu si wobcy nard speni si jego wybranie. Autor zaraz powraca do tematu ucisku Izraelitw wEgipcie, by rozpocz waciw histori bohatera Ksigi Wyjcia.
Lament Izraelitw (Wj 2,23-25)

Ten krciutki fragment nawizujcy do tematu ucisku podsumowuje prolog, azarazem wprowadza do opowiadania opowoaniu Mojesza (Wj 3-7). Owo mijay lata wiadczy o tym, e ucisk Izraela by nie tylko dotkliwy
108
07-02-2011 13:47:53
dla ludnoci, ale i trwa dugie lata30. Los ludu by bardzo ciki, oczym wiadczy podobnie, jak w1,11-14 nagromadzenie typowych zwrotw lamentacyjnych typu: cierpieli ucisk, krzyczeli zblu, ich lament, ich skarga. Co wane, adresatem tych zwrotw co si rzadko zdarza wjzyku hebrajskim nie jest Bg, gdy Izraelici jeszcze nie poznali JHWH. Ten brak obrocy, brak perspektyw na zmian sytuacji iwkonsekwencji brak nadziei jeszcze bardziej wzmacnia dramatyzm ich pooenia. Umar krl Egiptu to kolejny punkt zwrotny opowiadania Szemot; podobnie jak w 1,8 nastanie nowego krla zwiastowao pocztek ucisku. Take wjego historii, ktra wanie si skoczya, brak imienia jest bardzo znaczcy. Faraon czowiek, ktry uwaa si za pierwszego na wiecie, boga iwadc potnego pastwa, nie jest nawet wymieniony zimienia... Ito wsytuacji, gdy zapisane zostay imiona jego nadwornych poonych... Kolejna ironia prologu ikolejna nauka pokazujca znaczenie imienia. Podobnie bdzie w historii jego nastpcy, anonimowego faraona wyjcia. Na scenie pojawia si Bg, ktry usysza... wspomnia... spojrza izrozumia...31 Sowo Bg (hebr. Elohim), wczeniej nieobecne wopowiadaniu 1,15-21, tu pojawia si a pi razy w trzech wersetach, co wskazuje, e Elohim wkracza whistori Izraela zmoc iwsposb
Dzieje Apostolskie 7,30 mwi oczterdziestu latach, symbolicznej liczbie wyznaczajcej winnym miejscu wiek jednego pokolenia. Jest to jednak liczba prawdopodobna, gdy Ksiga Wyjcia zaznacza, e wmomencie powoania Mojesz ma osiemdziesit lat (zob. 7,7). 31 Ostatni z owych czterech znamiennych czasownikw to hebr. pozna, ktry nawizuje do tematu poznania JHWH w Ksidze Wyjcia. Ale co dokadnie pozna Bg, trudno stwierdzi, gdy werset 25 sprawia wraenie urwanego lub niedokoczonego.
30
109
07-02-2011 13:47:53
jawny. Lament ludu dotar do Jego uszu i pobudzi Go do aktywnego dziaania. Dotd Jego dziaanie byo ukryte za uczynkami ludzi, aopieka nad ludem iMojeszem subtelna imilczca. Teraz Bg wspomnia na przymierze zAbrahamem, Izaakiem iJakubem ibdzie bezporednio kierowa wydarzeniami. Temat przymierza jest kolejnym kluczowym wtkiem Ksigi Wyjcia (szerzej o tym w drugiej czci ksigi); wok tematu przymierza rozgrywa si akcja pierwszych dwch ksig Biblii: przymierze stworzenia, z Noem, Abrahamem iMojeszem. Fragment, ktry wprowadza do misji Mojesza, pozostawia pewien niedosyt. Dlaczego Bg tak dugo zwleka zinterwencj? Tyle lat cikiej niewoli... Czy cierpienie czowieka ma gbszy sens? Czy trwanie wcierpieniu ksztatuje ducha iczego uczy? Czy wie zBogiem? Czy ma jak warto dla innych? Te pytania padn po wiekach zust sprawiedliwego Hioba. Odpowied natomiast przyjdzie wraz zosob idzieem Jezusa Chrystusa.
110
07-02-2011 13:47:53
Rozdzia drugi
Powoanie Mojesza
(Wj 3,1-7,7)
Scena ta jest najduszym opisem powoania wBiblii. To pocztek otwartej interwencji Boga wdzieje narodu wybranego, azarazem waciwe rozpoczcie opowiadania owyjciu. Mamy tu do czynienia ju nie z oglnikowymi informacjami i zdawkowymi relacjami, lecz z penym dramaturgii izwrotw akcji opowiadaniem. Zacznie si ono od powoania Mojesza (Wj 3-7,7), rozwinie si wserii plag (7,8-11), kulminacj osignie wpenym chway wyprowadzeniu Izraela z Egiptu (Wj 12-14), a fina w uroczystym witowaniu zwycistwa (Wj 15). Objawienie wponcym krzewie to rozpoczcie wielkiego dziea wyzwolenia Hebrajczykw. Bg wybra sobie porednika wtym dziele Mojesza, wktrego losach zaczniemy odczytywa losy caego narodu izraelskiego. Podobnie jak Mojesz, nard Hebrajczykw w okresie swych narodzin bdzie zagroony ze strony Egipcjan icudownie chroniony przez Boga. Tak jak Mojesz, nard bdzie musia ucieka na pustyni, gdzie znajdzie swoj now ojczyzn. Jak Mojesz Izrael na Synaju spotka swego Boga, usyszy Jego gos iMu odpowie.
111
07-02-2011 13:47:53
Historia Mojesza: Narodziny zagroenie ycia ze strony faraona i Egipcjan ucieczka na pustyni spotkanie Boga JHWH na Synaju przyjcie zleconej misji. Historia Izraela: Narodziny zagroenie egzystencji ze strony faraona iEgipcjan ucieczka na pustyni spotkanie Boga JHWH na Synaju przyjcie zleconej misji.
Ale Mojesz nie zna jeszcze Boga. Nie zna nawet Jego imienia. Jeeli ma jakie pojcie o Bogu swoich ojcw (3,6), to tylko zmglistych opowiada, gdy patriarchowie i cae ich pokolenie dawno ju wymaro (1,6). Kim On jest? Jak jest potny? Czy jest silniejszy od bogw Egiptu? Jakie ma zamiary wobec Izraela? Na te pytania Bg bdzie stopniowo odpowiada swemu wybracowi sowem (objawienie zrozdz. 3-6) i czynem (plagi zrozdz. 7-11). Sekcja ta suy wic wprowadzeniu prawdziwego gwnego bohatera Ksigi Wyjcia, ktrym nie jest Mojesz, ale JHWH. Ostatecznym za celem bdzie poznanie JHWH, czyli gbokie dowiadczenie tego, kim On jest.
Objawienie si Boga wponcym krzewie (Wj 3,1-6)

Scena z poncym krzewem, fundamentalna dla Starego Testamentu iznana chyba kademu, zaczyna si bardzo prozaicznie. Mojesz, jak kadego dnia, wypasa trzod swego tecia. Niczego nie wiadom, zapuci si wgb pustyni tam, gdzie Bg przygotowa spotkanie. Jest prowadzony przez Ducha Boego zgodnie z Jego
112
07-02-2011 13:47:53
zamysem, ale najwaniejsze jest to, e daje si prowadzi. Ten, ktry prowadzi stado, sam jest prowadzony; ten, ktry stanie si przewodnikiem ludu, sam jest cigle zaleny od swego Przewodnika. To jedna istotna informacja. Druga jest taka, e Bg dziaa wcodziennoci, prowadzi czowieka poprzez prozaiczne wydarzenia ito tu trzeba Go szuka. Rzadko kiedy przemawia przez wielkie znaki icuda, abardzo czsto wprozie ycia, gdy wypasamy swoje trzody. Opowiadanie oponcym krzewie zawiera wiele wanych elementw. Oto tylko niektre znich32. Pierwszym jest gra. Horeb to inna nazwa gry Synaj, by moe pochodzca zalternatywnej tradycji biblijnej. Tu Horeb nazwany jest gr Bo. Jest to anachronizm, gdy Horeb dopiero stanie si gr Bo, kiedy JHWH zacznie si tu objawia33. Pojcie gry Boej jest mocno zakorzenione wwiecie staroytnym, gdzie siedzib bogw czsto lokowano wanie na wzniesieniach, wysokociach. Z jednej strony sigajca nieba, a z drugiej wsparta na ziemi stanowia cznik ze wiatem ludzi. Symbolizowaa cay wszechwiat iczsto bya miejscem budowy wityni, czya czowieka z Bogiem (zob. witynia jerozolimska na grze Syjon czy ofiara krzyowa Jezusa na grze Kalwarii). Gra Synaj a do momentu wybudowania Mieszkania JHWH stanie si tymczasow siedzib Boga.
Podobne pod wieloma wzgldami opowiadanie znajdujemy w Sdz 6,11-24, gdzie Anio Pana (= Bg) objawia si Gedeonowi. wiadczy to owmiar staym schemacie przedstawiania przez hagiografw faktu objawiania si Boga. 33 Podobnie jest zanachronicznym uywaniem imienia Boego JHWH wKsidze Rodzaju, podczas gdy zostanie ono objawione po raz pierwszy dopiero wKsidze Wyjcia.
32
113
07-02-2011 13:47:54
Anio JHWH pojawi si wpomieniu. Utosamienie wtym miejscu posaca JHWH34 zBogiem wydaje si oczywiste, choby na podstawie paralelnych fragmentw biblijnych (np. Rdz 32; Sdz 6) czy porwnania zopisem tej sceny wPwt 4,12: JHWH mwi do was zognia. Tak samo bdzie w14,19 czy 23,23. Wstarszych tekstach posaniec JHWH uosabia zwykle samego Posyajcego ijest form literack, by nie mwi oBogu wprost35. Ciekawe jednak, e dla wczesnych ojcw Kocioa cakiem oczywista bya inna identyfikacja anioa, amianowicie zSynem Jezusem, ktry wwiecznym ogniu objawi si Mojeszowi. Tak np. wyjaniali t scen Euzebiusz, Justyn, Ireneusz czy w. Ambroy. Pojawienie si Boga wznaku pomienia to czsty motyw biblijny. Ogie towarzyszy objawieniu si JHWH (teofanii) na grze Synaj (zob. 19,18), sup ognia prowadzi wnocy Izraelitw przez pustyni (zob. np. 40,38 iPs 78,14), ogie wswej niszczcej mocy poprzedza nadchodzcy gniew Boy (zob. np. Jl 2,3 iSo 1,18), Duch wity na ksztat ognia zstpuje na apostow wDniu Pidziesitnicy (Dz 2,3). Ogie jest dla czowieka zawsze tajemnic. Nie da si go zapa, zway, ogarn, ale wszyscy odczuwamy jego obecno: widzimy jego blask, czujemy jego ciepo, boimy si jego mocy. Te waciwoci ognia dobrze wyraay dla staroytnych dowiadczenie objawiajcego si Boga. WKsidze Powtrzonego Prawa czytamy: JHWH mwi do was zognia, awy syszelicie dwik
W Biblii posaniec i anio to to samo sowo: hebr. malk i gr. angelos. Tu lepszym tumaczeniem byoby pozostawienie formy posaniec, gdy mowa nie oaniele, ale osamym JHWH. 35 Podobnie jak uywanie passivum teologicum (passivum divinum) lub zwroty typu krlestwo niebieskie zamiast krlestwo Boe czy zwysoka zamiast od Boga.
34
114
07-02-2011 13:47:54
sw, lecz ksztatu postaci nie widzielicie (Pwt 4,12). Mojesz tak wanie mg przekaza Izraelitom swoje dowiadczenie poncego krzewu. Cho cudowny ogie jest czstym elementem teofanii, Mojesz nie rozpoznaje chwili. Jak inni Izraelici, nie zna jeszcze Pana. Wpatrzony wniezwyky krzew, ktry si nie spala, podchodzi zbyt blisko. Wtedy syszy nagle swoje imi ito dwukrotnie: Mojeszu, Mojeszu!. Bg woa go bardzo osobicie, chcc jednoczenie wybudzi go zzapatrzenia. Rwnie dwukrotnie Bg wzywa Abrahama, aby nie podnosi rki na Izaaka (Rdz 22,11) i modego Samuela, przychodzc do niego wnocy (1Sm 3,10), podobnie Jezus zwrci si do zabieganej Marty (k10,41) zawsze wtym samy celu: aby skoni zajtego czym bohatera do zwrcenia uwagi na Boga. Mojeszu, Samuelu, Marto... Zostaw na chwil swoje wane zajcia iciekawe sprawy! Ja tu jestem... Zdejmij sanday zng, gdy miejsce, na ktrym stoisz, jest ziemi wit. Gest zdejmowania obuwia wmiejscu witym wynika zjego uszanowania ido dzi jest praktykowany wwiecie semickim, np. wmuzumaskich meczetach. Ale dlaczego miejsce, na ktrym stan Mojesz, jest ziemi wit? wito tego skrawka ziemi wynika oczywicie zobecnoci Boga, ktry uwica wszystko, co znajduje si wJego pobliu. Bg emanuje witoci. wite wBiblii s: witynia iwszystkie jej sprzty kultyczne, jej dziedziniec, szaty kapaskie, nawet py zpodogi Namiotu Spotkania ma specjalne, wite waciwoci (zob. Lb 5,17) wszystko ze wzgldu na obecno Boga. Dla chrzecijanina ow ziemi wit jest dzi budynek kocioa czy kaplicy, aponcym krzewem obecnoci Boga otarz itabernakulum zNajwitszym Sakramentem.
115
07-02-2011 13:47:54
Bg przedstawia si Mojeszowi jako Bg ojcw: Ja jestem Bogiem twojego ojca, Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka iBogiem Jakuba, aby moliwa bya Jego identyfikacja zwczeniejszymi dziejami zbawczymi. Rwnie Izaakowi Bg przedstawia si jako Bg twego ojca Abrahama (Rdz 26,24; zob. 31,5), a Jakub skada ofiar Bogu swojego ojca, Izaaka (Rdz 46,2). Mona powiedzie, e Bg Biblii jest Bogiem ojcw, Bogiem naszych przodkw (Dz 3,13), w ktrego wiar dziedzicz kolejne pokolenia. Ale JHWH jest nie tylko Bogiem ojcw; jest te naszym Bogiem (3,18; 8,6), co czsto bdzie podkrelane wKsidze Wyjcia. Moja wiara jest wiar odziedziczon po mojej rodzinie, Kociele, moim narodzie, ale wpewnym momencie staje si moj osobist wiar iosobistym spotkaniem zBogiem. Imiona, ktre tu padn: Abraham, Izaak, Jakub, s niezwykle doniose dla kadego Izraelity. Przypominaj dziaanie Boe upocztkw dziejw narodu wybranego, azarazem przywouj obietnice zoone patriarchom: owielkim narodzie, ktra zacza si realizowa na pocztku Ksigi Wyjcia, iokraju mlekiem imiodem pyncym, co zostanie przywoane za chwil (w. 8). Powtrzenie sowa Bg wstosunku do kadego patriarchy podkrela indywidualn relacj Boga ikadego czowieka. Scena zkrzewem isowa oBogu ojcw dwukrotnie zostan przypomniane wNowym Testamencie. Pan Jezus wdyskusji dotyczcej zmartwychwstania, ktr podj zsaduceuszami, przytoczy Ksig Wyjcia iobjani j na zasadzie midraszu36: Czy nie
Midrasz (zhebr. wyjanienie) to jedna zmetod interpretacji ikomentowania Biblii, popularna wjudaizmie czasw Nowego Testamentu iczasw pniejszych (przede wszystkim II-IV wieku). Polega na objanianiu kwestii prawnych lub interpretacji Pisma za pomoc rodkw literackich sentencji, legend, opowiada czy przypowieci, czsto na sposb homilii.
36
116
07-02-2011 13:47:54
czytalicie okrzewie wksidze Mojesza? Bg powiedzia do niego: Ja jestem Bogiem twojego ojca, Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka iBogiem Jakuba. Bg nie jest Bogiem umarych, lecz ywych (Mk12,26n). Za drugim razem sowa te znajd si wustach diakona Szczepana (Dz 7,30nn) bronicego si przed Sanhedrynem. Wobu przypadkach tekst zKsigi Wyjcia suy jako esencjalne streszczenie historii zbawienia usamych jej pocztkw. Po tym przedstawieniu Mojesz nie ma ju wtpliwoci, z Kim rozmawia, i na gos Boy reaguje gestem zakrycia twarzy. Wydawa by si mogo, e jest to kolejny gest czci po cigniciu sandaw. Tak naprawd to strach przed mierci kieruje Mojeszem. Zobaczenie Boga uwaane byo za miercionone37; nie mg pozosta przy yciu ten, kto ujrza Boga. Ju podejcie do Niego za blisko byo niebezpieczne, tym bardziej niebezpieczne jest spojrzenie wkierunku teofanii. Sytuacja ta zacznie si zmienia wanie od historii Ksigi Wyjcia. Teraz jeszcze wybraniec Boy zakrywa oblicze, ale ju wkrtce bdzie rozmawia zJHWH twarz wtwarz, jak si rozmawia z przyjacielem (33,11) tak, e caa jego twarz bdzie promieniaa blaskiem (34,29n). Bg nie przychodzi, aby zabija, ale aby zbawia. Wtym celu zacznie zMojeszem rozmawia.
Bg powierza Mojeszowi misj (Wj 3,7-12)

Dialog Mojesza zBogiem jest bardzo rozbudowany opisuj go wersety od 3,7 a do 4,17, dlatego wtekcie
37
Zobacz przykady tylko zKsigi Wyjcia: 19,21n; 20,19; 24,11; 33,20.
117
07-02-2011 13:47:54
zosta podzielony na cztery perykopy. Dugo rozmowy pokazuje, e mamy do czynienia znajwaniejszym opisem powoania wStarym Testamencie. Bg stopniowo odsania plan uwolnienia Izraela zrk faraona i wyprowadzenia go z Egiptu. Ciekawe, e dokonuje si to przez cige obiekcje iwtpliwoci Mojesza: Kime ja jestem? Co im odpowiem? Przecie mi nie uwierz! Nie jestem dobrym mwc. Polij kogo bardziej odpowiedniego. Obiekcje osoby powoywanej przez Boga wydaj si czym normalnym wBiblii. Posuchajmy kilku reakcji ludzi na wezwanie Boga. Gedeon: Wybacz, Panie mj! Jake wybawi Izraela? Rd mj jest najbiedniejszy wpokoleniu Manassesa, aja jestem ostatni wdomu mego ojca (Sdz 6,15); Jeremiasz: Ach, Panie Boe, przecie nie umiem mwi, bo jestem modziecem! ( Jr 1,6); Maryja: Jake si to stanie, skoro nie znam ma? (k1,34). ZMojeszem jest podobnie, ajednoczenie inaczej. Obliczono, e Mojesz podnosi nie jedn, ale a osiem obiekcji, ktrymi wyranie prbuje wymwi si od powierzonej mu misji. Bg jest jednak bardzo cierpliwy ina kad wtpliwo odpowiada rzeczowo iprzekonujco. Wie, e czowiek, ktry potrafi by wielki wswych czynach, bywa te ograniczony ipeen obaw, amisja, ktr mu powierza, jest wymagajca ibardzo niebezpieczna. Dialog rozpocznie si stwierdzeniem: Znam ogrom jego cierpie. Sowa te zjednej strony przywouj istotny w Szemot wtek poznania38, z drugiej nawizuj do wprowadzenia do tej czci (2,23-25). S one bardzo dosadne. Wskazuj, e Bg identyfikuje si z cierpieniem
38
Por. 1,8; 2,25.
118
07-02-2011 13:47:54
Izraela. Zna (hebr. jda) wBiblii wskazuje nie tyle na poznanie intelektualne, umysowe czy zmysowe (dziki wzrokowi, dotykowi). Pozna wBiblii to dowiadczy czego, zakosztowa czego, przey to samo39. Pozna zo to popeni zo (Rdz 2-3)40, pozna kobiet to eufemistyczne okrelenie aktu seksualnego itd. Pozna ogrom cierpie Izraela wniewoli to dowiadczy tego cierpienia samemu. Wpodobnym kontekcie naley rozumie sowa: znam ci po imieniu (33,11), o czym bdzie jeszcze mowa. Bg przedstawia si tu jako gboko osobicie dotknity tym, co spotkao Izraela wEgipcie. Potwierdzaj to synonimiczne sformuowania: przyjrzaem si niedoli mego ludu iusyszaem jego krzyk (w. 7 i9) oraz na wasne oczy widziaem krzywd, jaka dzieje si wam wEgipcie (w. 16). Reakcj Boga na ten stan rzeczy bdzie wyzwolenie ludu (w. 8), ktre dokona si nie bez uycia siy, podobnie jak wyzwolenie, ktrego dokona Mojesz przy studni (2,19). Potwierdzaj to sowa z 3,19: Wiem, e krl Egiptu nie pozwoli wam odej, jeeli nie bdzie zmuszony si41. Celem wyzwolenia jest realizacja obietnicy ziemi: wprowadzenie Hebrajczykw do ziemi opywajcej w mleko i mid. Zaraz potem pada lista narodw, ktre j zamieszkuj (w Ksidze Wyjcia powrci ona jeszcze szeciokrotnie42); wsumie Biblia przytoczy j dwadziecia siedem razy. Ta wielo narodw wynikaa ze
Tak rwnie tumaczone jest winnych miejscach hebr. jda. Adam iEwa, kosztujc owoc zdrzewa poznania dobra iza, rzeczywicie poznali zo, gdy je popenili. Poznanie czego to dowiadczenie tego. 41 Dos. mocn rk (jd hzqh). 42 Zmaymi wariacjami co do liczby ikolejnoci narodw: 3,17; 13,5; 23,23.28; 33,2; 34,11.
39 40
119
07-02-2011 13:47:54
struktury politycznej Kanaanu, ktra rnia si znacznie od panujcej wEgipcie, Mezopotamii czy Azji Mniejszej, gdzie dominoway wielkie imperia. Kanaan by konglomeratem maych pastw-miast, ktre nigdy nie wyday sawnego wodza czy krla. Potwierdza to np. Ksiga Jozuego 12, wymieniajc a trzydziestu jeden krlw, zktrymi walczyli Izraelici, zdobywajc ziemi obiecan. Posyam ci wic teraz do faraona. Id iwyprowad zEgiptu Izraelitw mj lud. Akt posania jest bardzo wanym elementem wopisie kadego powoania wBiblii. Mojesz staje si posacem, czyli przedstawicielem Boga. Ten sam nakaz sysz wielcy prorocy w Izraelu: Izajasz (Id imw), Jeremiasz (Pjdziesz... ibdziesz mwi), Ezechiel (Posyam ci do Izraelitw), Eliasz (Popiesz si! Id!). Kady znich pomimo obaw stan na wysokoci zadania. Wwersecie tym Bg po raz pierwszy akceptuje Izraela wszczeglnie biblijny sposb: mj lud. Ta identyfikacja bdzie bardzo wana zwaszcza wdrugiej czci ksigi, gdzie okrelenie mj lud stanie si formu zawieranego przymierza, astwierdzenie nie mj lud wiadectwem jego zerwania. Pytanie Mojesza: Kime ja jestem, ebym mia stawa przed faraonem albo wyprowadza Izraelitw zEgiptu? (w. 11) stawia go we waciwej relacji do ludzi iwiata. Takie pytanie powinien sobie stawia kady, gdy wkadym drzemi ukryte pokady wyniosoci: Kime jestem, ebym sobie roci pretensje do bycia socem i ksiycem wiata, czowiekiem szanowanym i cenionym zawsze iprzez wszystkich? Sami zsiebie nie znaczymy inie zdziaamy wiele. Dopiero wBogu zdolni jestemy do naprawd wielkich rzeczy: Wszystko mog wTym, ktry
120
07-02-2011 13:47:54
mnie umacnia! (Flp 4,13). Mojesz da dowd prawdziwoci tych sw w. Pawa. Dla Boga sowa bohatera s potwierdzeniem, e wybra waciwego czowieka. Biblia powie o Mojeszu, e by czowiekiem bardzo pokornym najpokorniejszym ze wszystkich ludzi, ktrzy yli na ziemi (Lb 12,3). Do najwikszego zadania potrzeba najmniejszego czowieka! Taka jest logika wiary, gdy w sytuacji wybrania dziaa Bg, a nie czowiek. JHWH nie tumaczy Mojeszowi, e jest on potomkiem Lewiego, zbardzo dobrej lewickiej rodziny, e jako nieliczny Izraelita otrzyma staranne wychowanie na dworze faraona, zna jzyki, sztuk wojenn, potrafi pisa ima szerokie horyzonty posiada wic wiele cennych cech iumiejtnoci, aby by wodzem inajlepiej nadaje si do tego zadania. Bg mwi cakiem co innego: Ja jestem ztob! (w. 12). Mojesz, pytajc: kime ja jestem, patrzy iocenia siebie; Bg wodpowiedzi wskazuje na siebie: Ja jestem ztob!; to bdzie Moje, anie twoje dzieo. Dziaanie Boga przez czowieka tradycyjnie okrela si tak, e czowiek jest narzdziem wrkach Boga. Im mniej czowiek oczyszcza si z grzechw, tym sabsze lady dobroci Boga pozostawia wwiecie. Podobnie im bardziej yje dla Boga, tym wyraniej widoczne jest Boe dziaanie wanie przez niego.
Bg objawia swoje imi (Wj 3,13-22)

Gdy w Biblii czytamy imi Boe, to spotykamy w nim samego Boga. Kiedy czytasz, to nie czytasz, ale rozmawiasz, dowiadczasz... (A. Pelanowski). Hebrajczyk bowiem nie odczuwa rnicy midzy nazw a rzeczywistoci nazwan. Dziao si tak zwaszcza w przypadku
121
07-02-2011 13:47:54
uywania imienia Boego. Gdzie jest Jego imi, tam jest On sam: Panie, przez wzgld na Twoje imi nawet ze duchy nam si poddaj (k 10,17). Wymienienie imienia Boego byo jednoczenie wezwaniem Jego obecnoci idlatego byo absolutnie zakazane czynienie tego wodniesieniu do bahych rzeczy (20,7). Kiedy wic czytamy oimieniu Boym, jednoczenie wzywamy Boga istajemy wJego obecnoci... Perykopa rozwija temat samo-objawienia si Boga, ktry wczeniej przedstawi si jako Bg ojcw (3,6), jednak dopiero teraz daje si pozna. Bo przecie zna imi to dla Hebrajczyka wiedzie co najistotniejszego o tej osobie. Mojesz okrn drog jakby z obawy pyta Boga oimi: Jeli jednak spytaj mnie: Jak On si nazywa?, co im odpowiem?. Zdaje si dopowiada: To nie ja jestem ciekaw, tylko inni. Bg odrzek: JESTEM, KTRY JESTEM. Na temat tego jednego wersetu (3,14) napisano ju setki ksiek i artykuw. Cho pisze si duo o wymowie konstrukcji Jestem, ktry jestem oraz oznaczeniu tetragramu43 JHWH z wersetu kolejnego, czasem nie dostrzega si tego, co wpierwszym momencie wydaje si oczywiste.
Tetragram to pojcie zj. greckiego (tetragrammaton dos. cztery litery), oznaczajce cztery wite litery imienia Boego JHWH, niewymawiane zarwno wtradycji ydowskiej, jak ichrzecijaskiej. Wtradycji biblijnej spgoski oznaczano samogoskami pochodzcymi zrzeczownika Adonaj (hebr. Pan) std mylne, zawiadczone ju we wczesnym redniowieczu, odczytanie Jehowa. Poprzez tumaczenie Septuaginty (tu tetragram zastpowano gr. Kyrios Pan) tradycja niewymawiania imienia Boego przesza do chrzecijastwa (Hieronim w Wulgacie konsekwentnie tumaczy Dominus jako Pan) i ostatnio zostaa przypomniana przez Benedykta XVI. Ze wzgldu na Boy zakaz wymawiania tetragramu znajomo wymowy tego imienia wymara, jednak najprawdopodobniej brzmiao ono Jahwe; inne warianty w badaniach historyczno-lingwistycznych tetragramu to m.in. Jaho(h), Jahu, Jabe, Jabaj, Jawo, Jowa.
43
122
07-02-2011 13:47:54
Bg tak naprawd nie objawia imienia. Albo mwic cilej nie objawia takiego imienia, jakiego spodziewa si Mojesz, czyli imienia wasnego typu Ra, Aszur, Baal, Asztarte, ktrych dziesitki wtamtej kulturze znano i przypisywano czczonym bstwom. Owo Jestem, ktry jestem (hebr. ehjeh aer ehjeh) to konstrukcja okrelona przez filologw jako idem per idem (to samo przez to samo), stosowana na okrelenie czego, co zzasady jest nieokrelone i nie istnieje moliwo jego wyraniejszego opisania. Czy czasem nie jest tak, e Bg zwyczajnie stwierdza: Jestem, kim jestem, po prostu jestem, nie pytaj mnie oimi, jak czyni wRdz 32,30 czy wSdz 13,18? Przecie zna imi to wnikn wistot rzeczy nazwanej, anawet mie nad ni jak wadz (Adam wraju, nazywajc zwierzta, staje w pozycji krla stworzenia). Faktycznie, wedug niektrych egzegetw, Bg odmawia objawienia swego imienia lub udziela odpowiedzi wymijajcej. Zkolei wedug innych Bg daje odpowied pozytywn, co potwierdza 33,19: imi, ktre brzmi JHWH. Trzykrotne Jestem (ehjeh) zw. 14 wyraaoby wtym sensie zapewnienie oistnieniu ale nie wsensie ontologicznym, gdy ateizm to problem nowoytnoci, anie staroytnoci. Wskazywaoby, e Bg pozostanie niezmienny wswym postpowaniu dla Izraelitw, jak by dla ich patriarchw, ktrych imiona rwnie trzykrotnie powracaj wtym kontekcie (3,15.16; 4,5). ehjeh aer ehjeh sugeruje wierno Boga wzgldem siebie samego iswego ludu. Natomiast sam tetragram JHWH jest bardzo trudny do zdefiniowania, gdy nie przypomina adnej regularnej formy rzeczownika hebrajskiego (czy wogle semickiego). Rzeczywicie mieci wsobie rdze czasownika by (hjh)
123
07-02-2011 13:47:54
itworzy znim gr sw, lecz jego sens pozostaje ipewnie pozostanie nieokrelony. Czy nie jest to czasem wiadomy zamys Boga, aby odsaniajc jednoczenie zakry swe imi, podkrelajc, e ostatecznie jest On ipozostanie tajemnic? Paralelizm tych dwch imion JHWH iJestem (ehjeh) jest wyranie widoczny wwersetach 14 i15:
Jestem posya mnie do was (w. 14). JHWH... posya mnie do was (w. 15).
Oba sformuowania s odpowiedziami Boga na to samo pytanie oimi zwersetu 13. Oba nawzajem si uzupeniaj i wyjaniaj. Bg, okrelajc siebie jako Jestem, ktry jestem oraz JHWH, nie tylko powtarza swe zapewnienie z wersetu 12: Jestem z tob!, ale czyni co wicej. Wskazuje, e do Jego istoty naley nieustanna obecno, obecno z czowiekiem. Bg Biblii ma imi, ktre trudno nazwa imieniem wpotocznym rozumieniu, ale to imi wrozumieniu Hebrajczykw wyraa istot, najwaniejszy, podstawowy przymiot: On jest obecny wyciu swoich wyznawcw To jest moje imi itakim ma pozosta wpamici wszystkich pokole!. Jeszcze jedno istotne spostrzeenie. Zapowiadany w Starym Testamencie Mesjasz zostaje okrelony imieniem wyraajcym t sam tre, co imi Boe: Emmanuel, tzn. Bg (jest) znami (Iz 7,14; Mt1,23; Ap 21,3; zob. te Jdt 13,11; Ps 46,4.8.12; Rz 8,31). WJezusie, Mesjaszu, ktry sta si czowiekiem ijest znami a do skoczenia wiata, imi Boga JESTEM zrealizowao si wsposb najdoskonalszy.
124
07-02-2011 13:47:54
Wtpliwoci Mojesza iznaki potwierdzajce jego misj (Wj 4,1-9)

Mojesz pokona ju strach z pocztku teofanii. Rozmawia zBogiem otwarcie, bez sztucznego dystansu, szczerze mwic Mu oswoich wtpliwociach irozterkach. Bg go uspokaja, tumaczy, daje mu znaki potwierdzajce. Ju wtej perykopie powoli zawizuje si midzy nimi relacja, ktr pniej okreli pikny zwrot: jak przyjaciel zprzyjacielem (33,11); BgMojesza uczyni wielkim swoim sug, wzorem dla biblijnego wizerunku takich postaci, jak: Jozue, Jeremiasz, Suga JHWH Deuteroizajasza czy Jezus. Scena koncentruje si nie na znakach-cudach, jak by si mogo wydawa, ale na wierze Izraela. Czasownik uwierz (jamn) pojawia si wtym krtkim fragmencie cztery razy idotyczy autorytetu Mojesza. Jego sceptycyzm co do wiary Izraela: Przecie mi nie uwierz inie usuchaj mnie (w. 1) wiadczy orealizmie idobrej znajomoci wasnego ludu. Rzeczywicie postawa narodu wybranego opisana wtej ikolejnych ksigach biblijnych okae si postaw cigego niedowierzania inieposuszestwa Bogu oraz Jego porednikowi. Autorytet Mojesza jest kluczow spraw dla dalszych wydarze, gdy to poprzez niego Bg bdzie chcia prowadzi Hebrajczykw. Mojesz najpierw ma przekona starszyzn Izraela (3,16-18), apotem lud (4,1-9). Aby to si udao, otrzymuje trzy cudowne znaki. Bdzie onich mowa przy okazji plag, gdy wszystkie zostan powtrzone przed faraonem, ztym e na znacznie wiksz skal: laska-w (znak wprowadzajcy), woda przemieniona wkrew (plaga pierwsza), trd, araczej owrzodzenie (plaga szsta).
125
07-02-2011 13:47:54
Na uwag zasuguje przedmiot, ktry Mojesz trzyma wrku laska. Ten nieodzowny atrybut kadego pasterza stanie si wrku Mojesza narzdziem wielu wspaniaych dzie Boych, m.in. sprowadzenia plag na Egipt, rozstpienia si i zamknicia na powrt wd Morza Sitowia44 czy wyprowadzenia wody ze skay. Take laska jego brata, Aarona, bdzie cudownym znakiem wybrania lewitw (zob. Lb 17), a spocznie wkocu uboku Arki Przymierza wNamiocie Spotkania, apotem wwityni Jerozolimskiej. Mojesz, trzymajc wrku ten znak Boej mocy, przestaje by pasterzem owiec, astaje si posacem Boga ipasterzem ludu Izraela.
Misja Aarona (Wj 4,10-17)

Bg da Mojeszowi trzy cudowne znaki, ktre wydawaoby si przeamay ju jego opr, jednak ten wysuwa wtpliwo innego rodzaju: Zwa, Panie, e nie jestem dobrym mwc. Odtd caa perykopa skupi si na czynnoci mwienia45. Pierwsze zdanie Mojesza sugerowaoby brak elokwencji, jednak kolejne wskazuj na to, e Mojesz mg mie jak wad wymowy (moe si jka?). Potwierdza to w. 11, gdzie mowa ouomnociach fizycznych, oraz idiomatyczny zwrot cikie usta iciki jzyk (ciki wjzykach semickich czsto pojawia si na okrelenie defektu fizycznego). JHWH poprzez pytania retoryczne (jak do Hioba: Hi 38,4-5) znw uspokaja Mojesza ipo raz kolejny
44 Tumaczenie hebr. jam-sp jako Morze Czerwone, cho tradycyjne (LXX, Wlg, BT), jest jednak bdne (raczej: Morze Sitowia, Morze Trzcinowe lub wg innych Morze Graniczne, Kracowe, Wyginicia). 45 Wyrazy mwi (dbar) iusta (peh) pojawiaj si tu po siedem razy, co na pewno nie jest przypadkowe.
126
07-02-2011 13:47:54
zapewnia oswej obecnoci: Ja bd przy twoich ustach (w. 12 i 15) jak wczeniej: Jestem z tob! i: Jestem, ktry jestem. Temat obecnoci Boej obok tematw imienia, poznania Boga, autorytetu Mojesza, przymierza irealizacji obietnic bdzie kolejnym istotnym teologicznym motywem ksigi rozwijanym zwaszcza wjej drugiej czci (25-40: Namiot Spotkania). Perykopa poucza, e Bg nie wybiera ludzi doskonaych, a znajc ludzkie uomnoci, nie likwiduje ich. Kady czowiek ma uomnoci, wrodzone czy nabyte. Ale te kady ma sta si narzdziem wJego rkach musi tylko zaufa, podda si Jego woli i co najwaniejsze uwierzy wBo obecno. Mojesz w odpowiedzi na Boe zapewnienie prbuje po raz ostatni: Prosz Ci, Panie, polij kogo bardziej odpowiedniego!. Mona domniemywa, e ma tu na myli kogokolwiek, tylko nie siebie, jednak dialog wskazuje, e chodzi mu ostarszego brata, Aarona, biegego wmowie. Irzeczywicie Aaron zostanie wyznaczony na pomocnika Mojesza: Stanie si dla ciebie jakby ustami. Stwierdzenie aty staniesz si dla niego jakby bogiem to kolejny bardzo mocny akcent podkrelajcy autorytet Mojesza, ktry sam sobie jeszcze nie dowierza: kime ja jestem?. Tymczasem ma on by przywdc o niekwestionowanym, bo pochodzcym od JHWH autorytecie. w autorytet uznaj nie tylko nard istarsi, ale ijego brat, ktry bdzie jego praw rk. Sam Mojesz take musi wto wybranie uwierzy ije zaakceptowa. Podobny zwrot pojawi si jeszcze raz ibdzie si odnosi do gwnego oponenta autorytetu Mojesza: ustanawiam ci bogiem dla faraona (7,1). Ca rozmow (3,7-4,17), ktra stanowi Bo wykadni woli zbawczej, wyznaczaj kolejne obiekcje
127
07-02-2011 13:47:54
iwtpliwoci Mojesza. Za kadym razem, kiedy Bg starannie usuwa wtpliwo, nagle pojawia si kolejna, zupenie niezwizana zpoprzedni, wskazujc, e Mojesz zupenie nie wyobraa sobie realizacji Boego wezwania ijego wola, bardziej ni rozum, zdecydowana jest na nie. Wkocu jednak zaufanie Bogu zwycia Mojesz postanawia i do faraona, a Bg przypomina mu na kocu: Zabierz ze sob t lask, gdy przy jej pomocy masz uczyni znaki.
Mojesz wyrusza wdrog (Wj 4,18-23)

Kolejne sceny bd prowadzi przez spotkanie zrodakami do pierwszej konfrontacji zfaraonem. Wsplnym motywem trzech pierwszych perykop bd relacje rodzinne Mojesza. Opuci on ziemi Madian wtowarzystwie ony isynw, egnajc si ze swym teciem. Tajemniczy atak, ktrego dowiadczy na pustyni, podkreli rol wizw krwi wjego najbliszej rodzinie. Wkolejnej scenie spotka si, ucauje ipodzieli wieciami ze swym bratem. Nawet Bg wkategoriach rodzinnych wypowie si tu oIzraelu, nazywajc go swym synem pierworodnym (4,22). Relacje rodzinne Mojesza kieruj si wtrzy strony: 1. hebrajskiej rodziny, zktrej wyszed iwktrej ma brata, Aarona, isiostr, Miriam; 2. egipskiej, przybranej rodziny krlewskiej, wktrej si wychowa; 3. madianickiej rodziny, gdzie si oeni izyska mdrego (zob. rozdz. 18) iprzychylnego mu tecia. Porzucenie rodziny egipskiej, poegnanie si zklanem Madianitw ipodanie do braci wskazuje, ktra relacja
128
07-02-2011 13:47:54
bdzie wjego yciu absolutnie najwaniejsza. Potwierdza to narrator przez cakowite pominicie etapu wychowania na dworze faraona oraz bardzo zdawkowe traktowanie madianickiego maestwa Mojesza. Mojesz powraca zBoej gry do tecia, by zabra sw on isyna, Gerszoma, iwyruszy do Egiptu. Werset 20 mwi nie osynu, lecz osynach prawdopodobnie majc na myli drugiego syna Mojesza, Eliezera, wspomnianego w18,2-4 jednak cz egzegetw przypuszcza, e oryginalnie bya tu liczba pojedyncza, dotd bowiem bya mowa tylko o jednym potomku Mojesza. Zastanawia fakt, e Mojesz nie wyjawia Jetrze prawdziwego powodu swego powrotu. Czyni to by moe przez skromno i pokor (tak to tumacz redniowieczni rabini) lub po prostu ze wzgldu na fakt, e trudno przekaza prawd o spotkaniu z Bogiem, duo prociej mwi oludzkich emocjach ( J. Kalwin). Scena, gdy Mojesz sadza na ole sw on isyna (synw) iwyrusza do Egiptu, bardzo przypomina bliski nam ewangeliczny obraz, gdy Jzef sadza na ole Maryj i maego Jezusa, by w obawie przed Herodem uda si wt sam stron, do Egiptu (Mt2,13n)46. Bg wkolejnej instrukcji udzielonej Mojeszowi nazywa Izraela swoim synem pierworodnym. Stwierdzenie to pojawia si wksidze po raz pierwszy ipeni tu potrjn rol. Po pierwsze, nawizuje do wtku relacji rodzinnych, obecnego wnajbliszych perykopach; po drugie, jest
Wsplnych elementw obu historii jest wicej. IMojesz, iJezus musieli ucieka na pustyni przed zemst wadcy; obaj te wrc wodpowiednim czasie, by wypeni misj zlecon przez Boga.
46
129
07-02-2011 13:47:54
wyrazem szczeglnej mioci iwybrastwa narodu47; apo trzecie, najwaniejsze, zapowiada ostatni plag: mier pierworodnego syna faraona. Bg w ten sposb prezentuje Mojeszowi sw ostateczn bro istawia spraw jako swj osobisty konflikt zfaraonem: Oto, co powiesz faraonowi... Wypu mojego syna pierworodnego... Jeli si bdziesz opiera, Ja zabij twojego pierworodnego syna. Poprzez t antytez Boski Obroca (hebr. gl mciciel krwi, obroca) staje zdecydowanie po stronie swych krzywdzonych dzieci, nie cofajc si przed skorzystaniem zprawa ycie za ycie48. Temat pierworodnych jest kolejnym spoiwem treci exodusu. Wprowadzony wtym miejscu, bdzie rozwijany. Ju wkolejnej perykopie Bg upomni si o pierworodnego syna Mojesza, a w Wj 12,29 to samo zrobi wstosunku do wszystkich pierworodnych Egiptu (ostatnia plaga). Tak zwane prawo o pierworodnych bdzie kilka razy podyktowane Izraelowi (13,2.13; 22,28n; 34,19n).
Obrzezanie syna Mojesza (Wj 4,24-26)

Fragment opisuje jedno znajbardziej tajemniczych wydarze Biblii. Epizod, wktrego centrum jest rodzina Mojesza, ma miejsce gdzie na pustyni wdrodze do Egiptu.
Por. Oz 11,1: Miowaem Izraela, gdy jeszcze by dzieckiem, isyna swego wezwaem zEgiptu. 48 Prawo to, zwane zac. lex talionis, obecne byo nie tylko wStarym Testamencie (synny tekst oko za oko, zb za zb... zWj 21,23-25), ale take na staroytnym Wschodzie (np. wKodeksie Hammurabiego). Nie byo tak okrutne, jak jest dzi wedug naszej wraliwoci, gdy suyo umocnieniu poczucia rwnoci obywateli wobec prawa ibyo agodniejsze ni niektre kodeksy staroytne (jak prawa redniego pastwa asyryjskiego czy kodeks Bilalamy), gdzie za pewne analogiczne przewinienia czekay znacznie surowsze kary.
47
130
07-02-2011 13:47:54
Po pierwsze, nie jest do koca pewne, kogo zdarzenie dotyczy: Mojesza czy jego syna, gdy w Wj 2,2425 nie pada imi Mojesz jak czytamy wtumaczeniu polskim ajedynie zaimki jemu, jego. Take stwierdzenie Sefory moe dotyczy tak jednego, jak idrugiego. Bardziej prawdopodobne wydaje si jednak, e zagroone byo ycie Mojesza. Po drugie, fragment nigdzie nie mwi, dlaczego JHWH go zaatakowa, skoro niedawno wybra wanie jego na wyzwoliciela Hebrajczykw. Nie wiadomo wkocu, czy nieobrzezany by sam Mojesz czy jego syn polskie tumaczenie znw wskazuje na sytuacj bardziej prawdopodobn. Wyrany akcent epizodu pooony jest na obrzezanie awaciwie na jego brak ktre od czasw Abrahama byo podstawowym znakiem przymierza pomidzy Bogiem anarodem wybranym. Midrasze rabiniczne wyjaniay to zdarzenie wten sposb, e Mojesz nie dopeni obowizku obrzezania syna wcigu omiu dni. Interpretacj t podtrzymywali chrzecijascy badacze. Jednak dopiero w pniejszym okresie biblijnym wyranie tak norm nakazano (Kp 12,3; tak zosta obrzezany Jezus, k 2,21). Niektrzy (Meyer, Gressmann) interpretowali to zachowanie odwoujc si do staroytnego zwyczaju zwizanego zpann mod ijej noc polubn (zagadkowy zwrot oblubieniec krwi). Wedug jeszcze innych (Kosmala, Morgenstern, Fohrer), sytuacja opisuje uratowanie syna przed bstwem madianickim lub jakim demonem pustyni, ktre rocio sobie prawo do pierworodnego, awic nie przed JHWH. By mc zrozumie to zdarzenie, pomocne okae si ostatnie zdanie (w. 26b), ktre nie naley ju do narracji.
131
07-02-2011 13:47:54
Cay tekst wyglda na bardzo staroytny iprawdopodobnie ju wtrakcie redakcji Ksigi Wyjcia zwrot oblubieniec krwi uchodzi za niezrozumiay, std dopisek redaktora zwiza go zobrzezaniem. Zdarzenie to naleaoby wic za sugesti redaktora wyjania woparciu oryt obrzezania, gdy to ono jego zdaniem uratowao Mojesza, anie inne gesty czy sowa Sefory. Jedno wydaje si pewne: obrzezanie uratowao Mojeszowi ycie. Tekst wic, cho pozostawia wiele pyta, wskazuje na wielk rol obrzezania znaku tak wanego dla Izraelitw, jak dla chrzecijan sakrament chrztu. Icho nie zostao to powiedziane wprost, wniosek nasuwa si oczywisty: Mojesz nie dopeni tego obowizku. By moe wynikao to zjego wenienia si wrodzin cudzoziemcw, gdzie ona moga sprzeciwia si temu obrzdowi. Gdy bowiem Sefora naprawia to niedopatrzenie, zagroenie ycia mino49. To tumaczyoby sens czasownika chcia/usiowa, ktry pokazuje, e JHWH tak naprawd nie dy do zabicia Mojesza mg przecie zrobi to od razu lecz zostawi Seforze stosowny czas na wykonanie koniecznych czynnoci wcelu uratowania swego ma (T. Fretheim). Powoanie nie oznacza stanicia ponad prawem ( J. Lemaski). Nawet Mojesz, amoe zwaszcza on, musi przestrzega Boe prawo, skoro wkrtce ma sta si jego promulgatorem wIzraelu. Podobne zdarzenia ztajemniczym zagroeniem ycia ze strony Anioa JHWH spotykamy wRdz 32 (walka zJakubem) iwLb 22 (olica Balaama).
Sefor wyrnia fakt, e jako nie-Izraelitka dokonaa obrzezania, co jest wBiblii zarezerwowane tylko dla Izraelitw ito wycznie mczyzn. Bya to jednak sytuacja wyjtkowa. Podobnie jest zchrztem witym, ktrego wwyjtkowych okolicznociach (np. wanie wsytuacji zagroenia ycia) moe dokona kady, nawet czowiek nieochrzczony.
49
132
07-02-2011 13:47:54
Wkadym jednak przypadku niebezpieczny epizod obraca si na korzy czowieka.
Spotkanie zAaronem, starszyzn iludem (Wj 4,27-31)

Historia rozwija si wkolejnych, wyrazistych epizodach. Aaron na polecenie Boe wychodzi naprzeciw Mojeszowi. Dzieje si to wczasie, gdy ten rozmawia jeszcze z Bogiem u stp Boej gry Horeb, o czym wspomina JHWH: Wyruszy wanie na spotkanie ztob iucieszy si na twj widok (w. 14b). Bg dziaa wielokierunkowo iprzewidujco. Wie, e czowiek nie zawiedzie ie dojdzie do spotkania braci. Rzeczywicie, spotkanie ma miejsce wszczeglnym, znanym ju miejscu: ustp gry Boga, co wskazuje, e Mojesz wdrodze powrotnej od Jetry znw przechodzi koo Synaju. Miejsce to zaczyna nabiera symbolicznego znaczenia. Wkrtce stanie si wiadkiem najwaniejszych wydarze Starego Testamentu: przymierza na Synaju, przekazania Dekalogu, zerwania przymierza (zoty cielec) ijego odnowienia oraz budowy pierwszej wityni, Namiotu Spotkania, zwanego te Mieszkaniem JHWH. Bracia cauj si na powitanie (jak mona przetumaczy hebr. naq). Chodzi ogest konwencjonalny, typowy dla witania si czonkw rodziny, oczym wiadczy takie przywitanie Mojesza z Jetr (18,7) oraz inne podobne epizody (np. Rdz 29,13; 33,4). Aaron po raz pierwszy przyjmuje funkcj bycia Mojeszowymi ustami iprzekazuje Izraelitom wszystko, co JHWH, powiedzia do Mojesza. Sowa potwierdzone znakami spotykaj si zwiar
133
07-02-2011 13:47:54
i pen entuzjazmu radoci Izraelitw, ktra to reakcja jest gwnym akcentem perykopy: Gdy Izraelici usyszeli, e JHWH przybywa im na pomoc iwidzi ich niedol, padli na twarz wuwielbieniu. Nie mogo by bardziej radosnej nowiny dla przeladowanego ludu i jednoczenie lepszego utwierdzenia Mojesza wsusznoci jego misji. Mojesz musi nacieszy si t chwil, gdy tak pozytywna reakcja Izraela tylko dwukrotnie powrci wdalszej historii Ksigi Wyjcia.
Mojesz iAaron przed faraonem (Wj 5,1-5)

Trzy kolejne perykopy stanowi jedno opowiadanie onieudanej wizycie braci ufaraona. Stanowi zarazem wstp do historii plag. Akcja biegnie coraz szybciej. Autor natchniony nie traci ani sowa na opis powrotu Mojesza iAarona zgry Boej, zpola widzenia znikaj te Sefora isynowie50 oraz okolicznoci spotkania zIzraelitami. Obaj bracia staj od razu przed egipskim krlem. Mojesz zaczyna odwanie: Tak mwi JHWH, Bg Izraela. Formua ta rzadko pojawia si w Picioksigu, jest natomiast bardzo popularna wwystpieniach prorockich. Razem zAaronem Mojesz zosta tu ukazany jako prorok (zob. 7,1), ktry wystpuje przed wadc ioznajmia mu sowo Boe. Przecie zosta posany jak prorok: Posyam ci... Id (3,10). Po tym wstpie przekazuje faraonowi sowa tak, jak usysza je od Boga (zob. 3,18). Przywoany powd wyjcia przynajmniej tygodniowy
Nie wiadomo, co si dziao znimi podczas ucieczki Izraelitw zEgiptu. Kolejn wzmiank oonie idzieciach Mojesza spotkamy dopiero whistorii pod Synajem (18,2).
50
134
07-02-2011 13:47:54
urlop na witowanie51 cho wydaje si nieprawdziwy, stanowi wany element tej ikolejnych negocjacji zfaraonem. Wadca na danie braci reaguje tak, jak zapowiedzia Bg (3,19) odmawia, traktujc je jako absurdalne. Sowa: Nie znam adnego JHWH wyraaj pogard ibrak woli podporzdkowania si nakazowi jakiego tam Boga Hebrajczykw. Jednak wkontekcie tej czci ksigi s czym wicej nawizuj do kluczowego wtku poznania Boga. Nie tylko Mojesz i jego nard, ale take Egipcjanie wkrtce poznaj JHWH, czyli dowiadcz Jego obecnoci iJego potgi. Kategoryczne sowa Mojesza spotykaj si zjeszcze bardziej stanowcz reakcj krla. Bg zobligowa wczeniej Mojesza i Aarona do konsekwentnego dania uwolnienia (4,22n), uczynienia znakw przed faraonem (4,21), a nawet zagroenia mierci jego pierworodnego syna (4,23). Bracia tymczasem wobec stanowczej reakcji faraona zmieniaj taktyk iagodniej. Nie daj ju, tylko prosz52, aBoga okrelaj mniej uderzajcym okreleniem Bg Hebrajczykw (zamiast JHWH). Przywouj te zgubne skutki odziwo nie dla faraona, tylko dla siebie, jeli nie speni tego polecenia Boego. Licz wic teraz na lito wadcy. Wczeniej ustalona linia komunikacji: Bg Mojesz Aaron faraon gdzie si zerwaa. Do krla egipskiego nie dotaro Boe sowo, tak
Trzy dni drogi wjedn stron, trzy zpowrotem iprzynajmniej jeden dzie na witowanie daje tydzie. Ojakie wito chodzio, trudno powiedzie. Nie ma jednak powodu, by doszukiwa si tu ktrego ztrzech najwikszych wit izraelskich; termin czasownikowy hgag naley rozumie najprawdopodobniej wsensie oglnym witowanie na cze JHWH. 52 Wwersecie 3 pojawia si, nieuwzgldniony wtumaczeniu, krtki zwrot grzecznociowy (gram. enklityka) n prosz, pozwl.
51
135
07-02-2011 13:47:54
jak zostao ono przekazane Mojeszowi; nie ma wtekcie sowa ouczynieniu znakw, nie ma te groby dotyczcej ycia pierworodnego syna krla. Faraon uparcie trwa przy swoim. Nie tylko nie poszed na adne ustpstwo, lecz dwukrotnie oskary braci oodwodzenie ludzi od pracy53 iwkrtce zamierzy nowe represje. Dla Mojesza bdzie to lekcja, e powodzenie jego misji nie zaley od talentu wnegocjacjach, ale od bezkompromisowego posuszestwa woli Boej. Obaj bracia musz si jeszcze tego nauczy.
Nowe zarzdzenia faraona (Wj 5,6-14)

Wizyta braci ufaraona przynosi odwrotny skutek. Faraon zachowuje si jak klasyczny tyran: zamiast wypuci Izraelitw czy choby uly im wpracach, jeszcze tego samego dnia nakada na nich dodatkowe obowizki: maj sami zbiera som do wyrobu cegy, nie zmniejszajc przy tym codziennej partii dostawy cegie. Ju po dwch dniach okazao si, e to zadanie nie do wykonania (w. 14). Ale krl egipski dobrze przemyla swj rozkaz. Jego celem nie jest zwikszenie dostawy cegie, lecz udrczenie i osabienie ludu, ktrego si obawia z powodu jego liczebnoci (5,5). Myli wic i dziaa jak poprzednik (zob. 1,9nn). Wyzyskiwanie fizyczne niewolnikw zabije w nich jakkolwiek ch zbiorowego oporu. Drugim celem, by moe nawet waniejszym, jest skcenie ludu zMojeszem iAaronem, ktrzy sw wizyt sprowadzili na nich te dodatkowe represje (5,21). Zo i nienawi
Termin hebrajski wskazuje na dwiganie ciarw, cik, niewolnicz prac, jak wykonywali Izraelici wEgipcie.
53
136
07-02-2011 13:47:54
wobec przeladowcw Egipcjan ma si teraz obrci przeciw wasnym przywdcom. Itak si stanie. Izrael, skonfliktowany i pozbawiony szacunku dla Boych mw, bezwolnie podda si swemu losowi. Sowa: Tak mwi faraon to wyrana aluzja do Wj 5,1: Tak mwi JHWH. Znw krl egipski staje naprzeciw JHWH, ajego rozkaz przeciw rozkazowi Boga. Konfrontacja wydaje si nieunikniona. Czy jest co, co moe zama rozkaz faraona? Kto moe si oprze jego woli? Ani Mojesz, ani lud, ktry take stanie przed faraonem (5,15), nie potrafi wpyn na swoje pooenie. Bg jednak nie pozostawia wtpliwoci co do wyniku konfrontacji: Zaraz zobaczysz, co uczyni zfaraonem. Moja moc sprawi, e was wypuci, anawet wypdzi ze swojego kraju (6,1). W decydujcym momencie zadziaa bowiem Bg, anie czowiek. Od strony historycznej fragment wiadczy o dobrej znajomoci egipskiej praktyki budowlanej. Wiele odkry (np. malowide znad Nilu) potwierdza biblijny opis systemu prac isposobu wyrabiania cegie, aparalele wdokumentach egipskich (take na tabliczkach zNuzi) powiadczaj hierarchiczny acuch polece przekazywanych od faraona, przez nadzorcw i przeoonych robt, po niewolnikw.
acuch polece: Faraon (wydajcy rozporzdzenia) nadzorcy ludu (Egipcjanie przekazujcy i egzekwujcy nakazy krla) przeoeni robt (wybrani Hebrajczycy bezporednio odpowiedzialni za wyznaczone limity) niewolnicy (lud wykonujcy przymusow prac).
137
07-02-2011 13:47:54
Skarga przeoonych robt (Wj 5,15-6,1)

Gdy przeoeni robt nie wywizali si znowego rozporzdzenia faraona, byli bici (5,14). Udali si wic ze skarg do faraona, lecz on stanowczo powtrzy zarzut lenistwa ipotwierdzi nowe rozporzdzenie. Sytuacja staa si bardzo napita, konflikt midzy ludem a brami narasta. Mojesz by w coraz trudniejszym pooeniu, faraon triumfowa. Zasada divide et impera (dziel irzd) sprawdzia si i w tym przypadku. Krl nie musia bowiem wprost dyskredytowa Mojesza woczach ludu, aby ten nie myla ju oadnej wyprawie na pustyni. Izraelici dyli jedynie do przywrcenia poprzedniego status quo. Pojawio si take typowe w takich sytuacjach szukanie winnych. Lud wini przeoonych prac, ci zarzucaj dziaanie na szkod ludu Mojeszowi iAaronowi, aMojesz czyni wyrzuty Bogu, ktry go posa. Autorowi udao si w tych dwch scenach wydoby cay dramatyzm sytuacji, wktrej znaleli si Hebrajczycy. Beznadzieja to chyba najlepsze sowo na jej okrelenie. Takie okolicznoci domagaj si Boej interwencji. Irzeczywicie werset 6,1 ju j zapowiada, uywajc dwukrotnie wymownego obrazu mocnej rki (jd hzqh) Boga. Konfrontacja JHWH zfaraonem ma pokaza, kto jest mocniejszy, czy faraon dotd niepokonany moe zosta zamany. Zanim jednak to nastpi, pojawia si inny opis (podejcie historyczno-literackie) lub utwierdzenie (podejcie kanoniczne) powoania Mojesza.
138
07-02-2011 13:47:54
Drugi opis powoania Mojesza (Wj 6,2-13)

Opowiadanie to, przerwane genealogi zjej redakcyjnym obramowaniem (6,13-30), bdzie kontynuowane wkolejnej perykopie (7,1-7). Dawno zauwaono, e opis powoania Mojesza zWj 6-7 stanowi nie kontynuacj czy dalszy cig opowiadania, ale paralelny opis do narracji zWj 3. Podczas wdrwki przez Ksig Wyjcia po raz pierwszy spotykamy si z takim zjawiskiem podwjnym opowiadaniem odanym wydarzeniu, jednak wcaym Picioksigu zdarza si to do czsto. Mamy np. dwa zasadniczo rne opowiadania ostworzeniu wiata (Rdz 1 i2), dwa wyjanienia nazwy Beer-Szeba (Rdz 21,31 i 26,33), dwa rnice si detalami Dekalogi (Wj 20 i Pwt 5), dwa opowiadania o Meriba z tym samym schematem narracyjnym (Wj 17,1-7 i Lb 20,1-13), trzy paragrafy prawne mwice opoyczce (Wj 22,24; Kp 25,35-36; Pwt23,20-21), dwa rne teksty oNamiocie Spotkania (Wj 33,7-11 iWj 35-40) itd. Tu trafiamy na drugi, paralelny opis powoania Mojesza54. Dublety (czy nawet triplety) biblijne wskazuj na bogactwo tradycji ustnej i spisanej Izraelitw. Wiemy, e Picioksig nie jest dzieem jednego autora, ale zbiorem najstarszych tradycji i przekazw Izraela. Pochodz one zrnych rodowisk iokresw, lecz czy je ich inicjator Mojesz. Tradycje te byy gromadzone, redagowane, uzupeniane przez kolejne pokolenia. Redaktorzy
Ciekawym wiczeniem zzakresu krytyki literackiej Biblii jest szczegowe porwnanie tych czy innych paralelnych fragmentw. Warto sprbowa. Do jakich wnioskw uda si doj?
54
139
07-02-2011 13:47:54
Picioksigu z szacunku dla owych przekazw wczali w tre opowiadania nawet te tradycje, ktre w jakich szczegach byy z sob sprzeczne. Proces gromadzenia materiaw trwa kilkaset lat i dziki kocowej redakcji Picioksigu, dokonanej w V wieku przed Chrystusem, uformowa si jego tekst kocowy, kanoniczny. Taki tekst zosta przyjty przez wsplnot ydowsk, apniej przez Koci jako przekaz natchnionego sowa Boego ipierwsza cz Pisma witego. Wrmy do omawiania drugiego opisu powoania Mojesza. Spotkanie ma miejsce wEgipcie, anie na pustyni, a Bg objawia si nie przez ogie, ale przez formu identyfikacyjn: Ja jestem JHWH. Jednak schemat obu paralelnych opowiada jest identyczny: 1. powoanie (z objawieniem imienia), 2. obiekcje, 3. wyjanienia, 4. znaki. Take tre obu opowiada jest bardzo zgodna, co wskazuje na staranno wprzekazywaniu izraelskich tradycji ustnych, zanim zostay spisane w rnych czasach, miejscach iokolicznociach. Znw mowa jest oobjawionym imieniu Boga JHWH. Werset 3 podkrela jednak now rzecz: kolejny etap religii Hebrajczykw. Dawniej, w czasach patriarchw, Bg okrelany by jako Bg Wszechmocny (hebr. El Szaddaj55). Byo to okrelenie wsplne semitom i bardzo oglne. Teraz, za porednictwem Mojesza, Izrael otrzyma na wyczno
55 Etymologia tego imienia jest bardzo trudna do okrelenia. El znaczy Bg, natomiast, sowo Szaddaj wyprowadza si od rnych rdzeni, z ktrych najbardziej przekonujcy wydaje si ten nawizujcy do akadyjskiego terminu adu gra (W. F. Albright). El Szaddaj oznaczaoby Boga gry, Boga zgry. Na podstawie staroytnych przekadw (Septuaginta, Wulgata) imi najczciej tumaczy si jako Bg Wszechmocny.
140
07-02-2011 13:47:54
imi swego Boga lub nowy sposb rozumienia imienia56, awic nowe zrozumienie idowiadczenie Boga. Objawienie imienia Boego (JHWH) moliwe jest dziki wczeniejszemu etapowi (El Szaddaj), bazuje bowiem na obietnicach danych patriarchom i przymierzu z nimi (w. 5). Tak jak Bg zmieni imi Abramowi na Abraham czy Jakubowi na Izrael, tak teraz sam ujawnia swe nowe imi. Co oznacza zmiana imienia wBiblii? Mwilimy ju, e imi wyraa czsto misj, powoanie czowieka czy wan informacj onim. Jezus, ktry wmomencie szczeglnego powoywania zmienia imi Szymonowi na Piotr, aLewiemu na Mateusz, pokazuje, e nowa droga ycia wymaga nowego imienia. Std nawrcony, araczej przemieniony, Szawe staje si Pawem57, awzakonach czsto przybiera si nowe, zakonne imi. Chodzi wic onowy etap, now misj, now drog isposb ycia. Take sam Bg, objawiajc nowe imi Jestem, zapowiada, e wzupenie nowy sposb bdzie dziaa whistorii iwnowy sposb bdzie wniej obecny. Wtym opisie powoania zmiana imienia peni tak funkcj, jak zapowiedzi z poprzedniego: Jestem z tob!, Bd przy twoich ustach. Wskazuje bowiem na Bo obecno ipodkrela, e wdziele exodusu dziaa bdzie Bg, anie czowiek. To po nieudanej wizycie ufaraona powinno doda Mojeszowi otuchy. Wersety 6-8 odkrywaj, co w praktyce oznacza imi Boga: JHWH. Bg skada siedem zapowiedzi zbawczych,
Gdy samo imi pojawia si wczeniej winnych tradycjach biblijnych, atake wnajbliszym kontekcie (w. 2). 57 Podobne zjawisko stosuje si wliteraturze Gustaw wDziadach staje si Konradem, Jacek Soplica wPanu Tadeuszu staje si Ksidzem Robakiem itp.
56
141
07-02-2011 13:47:54
potwierdzajc je trzykrotn formu przysigi: Ja jestem JHWH (otym poniej). Siedem zapowiedzi to nie przypadek, gdy liczba ta uchodzi w Biblii jak ju wspomniano za szczegln, wit, doskona, symbolizujc peni izwizek zBogiem. Kada zzapowiedzi odsania funkcj zbawcz imienia Boego: uwolni was..., wybawi was..., wyzwol was..., uczyni moim ludem..., stan si dla was Bogiem..., wprowadz was do ziemi..., dam wam j na wasno.... Pierwsze trzy dotycz wydarzenia wyjcia, czwarta ipita przymierza na Synaju, aostatnie odzwierciedlaj zapewnienie ziemi zoone patriarchom. To najistotniejsze obietnice Picioksigu, ktre poza dwiema ostatnimi zrealizuj si ju wKsidze Wyjcia.
uwolni was... wybawi was... wyzwol was... uczyni moim ludem... stan si dla was Bogiem... wprowadz was do ziemi... dam wam j na wasno... obietnica wyprowadzenia zEgiptu obietnica przymierza obietnica ziemi
Wan funkcj wcaej rozmowie peni formua: Ja jestem JHWH58. Pojawia si ona w Boych ustach a sze razy: cztery razy wpierwszej czci dialogu (w. 2, 6, 7, 8) idwa razy wdrugiej (w. 29 i7,5). Nie jest to informacja oimieniu Boga czy forma przedstawienia si. To jakby formua przysigi czy nieodwoalnej wyroczni,
58
Hebr. n JHWH (czyt. ani Adonaj).
142
07-02-2011 13:47:54
czsto stosowanej przez prorokw (np. Ez 20,5; Iz 41,4). Wskazuje, e to, co zostao powiedziane, bezwzgldnie si stanie, gdy gwarantem tego jest sam JHWH. Opowiadanie, cho pierwotnie niezalene iparalelne do Wj 3 (podejcie historyczno-literackie), peni w tym konkretnym kontekcie swoj wan funkcj: to potwierdzenie zbawczej woli Boga w krytycznym dla Mojesza iIzraela momencie (podejcie kanoniczne). Mojesz jest zaamany, Izrael nie wierzy (w. 9). Wtakiej sytuacji Bg potwierdza wczeniej zoone obietnice wyzwolenia inowej ziemi oraz utwierdza swego wybraca wprzekonaniu osusznoci ikoniecznoci jego misji. Nowe powoanie Mojesza (Wj 6-7) to powracajce jak refren: n JHWH Ja jestem JHWH. To troska Boga, aby Izrael rozpozna swe prawdziwe przeznaczenie, ktrym jest Bg. To pragnienie i wola Boga, aby zosta poznany, aby czowiek wNiego uwierzy inawiza zNim relacj. To zaproszenie skierowane do czowieka. Nawoywanie Ja jestem JHWH miao w tamtym momencie zasadnicze znaczenie uczyo Izraelitw wiary imioci Boga jedynego, gdy to, ju wkrtce, stanie si warunkiem przemierza. Wysunita obiekcja Mojesza (w. 12) jest t sam, co w4,10nn, ztym e wyraon innym hebrajskim idiomem: tam cikie usta iciki jzyk tu nieobrzezane usta. Wiemy ju, e opory iwtpliwoci osoby powoywanej s typowym elementem opisu powoania, zatem nie mogo ich zabrakn w tym paralelnym do Wj 3 opowiadaniu. Obiekcja Mojesza nie doczeka si jednak reakcji Boej, gdy ta przerwana zostanie rodowodem bohaterw iwybrzmi dopiero w7,1nn.
143
07-02-2011 13:47:54
Rodowd Mojesza iAarona (Wj 6,14-27)

Nasuwa si pytanie, jak rol peni owa genealogia, ktra wyranie przerywa narracj orozmowie Mojesza zBogiem. Jest ona prawdopodobnie pniejsz redakcyjn wstawk59, jednak do mocno zostaa zwizana zkontekstem opowiadania: w Wj 6,13 pojawia si Aaron, awersety Wj 6,26-27 okrelaj oglny kontekst tej czci ksigi. Cel genealogii, wskazany wdwch ostatnich wersetach, jest oczywisty: autor natchniony przytacza rodowd dwch najwaniejszych ludzkich bohaterw Ksigi Wyjcia; spord przodkw wybierana jest tylko ta linia, ktra prowadzi do Mojesza iAarona, ale jego szczeglnym, niewyraonym explicite celem jest wskazanie na ich pochodzenie z rodu Lewiego. Wida to po strukturze i zawartoci genealogii. Dochodzi ona (poprzez Rubena iSymeona) tylko do trzeciego syna Jakuba Lewiego (zob. Wj 1,2), kolejnych synw pomija, by zaj si ju tylko jego potomkami. Dodano take imiona on iliczb lat. Kolejny raz, cho na inny sposb, budowany jest autorytet Mojesza tak jak podczas sceny pierwszego powoania. Wynika on nie zczynionych znakw czy innych subiektywnych elementw, ale zobiektywnego pochodzenia bohatera. To jakby dowd na pimie autorytetu braci. Pokolenie Lewiego byo wybranym i wyznaczonym przez Boga pokoleniem do penienia funkcji kapaskich wIzraelu. Podkrelenie takich korzeni Mojesza iAarona
Lub kompozycj stworzon z innych genealogii na potrzeby tego kontekstu. Na wtrcony charakter genealogii wskazuje niespodziewane przerwanie dialogu JHWH zMojeszem iwersety Wj 6,28-30, rwnie dodane, aby przywrci bieg opowiadania.
59
144
07-02-2011 13:47:54
1 2 Gerszon 3 Libni Szimei 4 Amram Jishar
Levi Kehat Chebron Uzzjel Merari Machli Muszi Sitri
Mojesz Aaron Korah Nefeg Zikri
Miszael Elsafan
5 Nadab Abihu Eleazar Itamar Assir Elkana Abiasaf 6 Pinchas Rys. 1 Genealogia Mojesza i Aarona
byo bardzo wane, zwaszcza dla tzw. tradycji kapaskiej (P)60 wPicioksigu, od ktrej jak zgodnie twierdz biblici ten tekst pochodzi. Jest to jedna zczterech gwnych tradycji (rde) tworzcych tekst Picioksigu, najmodsza zVI iV wieku przed Chrystusem, cho zawiera miejscami materiay bardzo stare. Tym, czym dla starszych rde Picioksigu by opis narodzenia bohatera (Wj 2), tym dla rda kapaskiego (P) bya genealogia: podkrelaa lewickie pochodzenie Mojesza (zob. 2,1: pewien mczyzna... kobieta zrodu Lewiego). Tu gwny akcent genealogii pada na jego brata, Aarona, ktry dla tego rda bdzie najwaniejsz postaci jako pierwszy arcykapan iprotoplasta rodu kapaskiego. Rk autora kapaskiego (P) wida te choby wkolejnoci przywoywania postaci: Std wywodz si Aaron iMojesz oraz wpodaniu potomkw Aarona ilewity Koracha zpominiciem synw Mojesza.
60
Przyjty wbiblistyce skrt P pochodzi od niemieckiego terminu Priesterschrift dokument kapaski.
145
07-02-2011 13:47:54
Dla nas ten rodowd jak i inne, ktrych w Biblii jest kilkadziesit61 to spis dziwnie brzmicych, obcych imion. Zapewne podobne wraenie odnosimy, czytajc genealogi Jezusa (Mt1,1-16 czy k3,23-38). Natomiast dla staroytnych rodowody odgryway bardzo wan rol, istotniejsz ni dla nas drzewa genealogiczne czy stare albumy ze zdjciami przodkw. Wkomponowane najczciej wbiblijn narracj genealogie czyy pocztki zhistori (genealogie od Adama), byy pomostem dla dugich okresw nieobjtych biblijnym opowiadaniem, stanowiy wskazwki etniczne (podanie pochodzenia narodw ssiadujcych zIzraelem), byy wylegitymowaniem iuprawomocnieniem danego bohatera wobec grupy, ktr reprezentuje (np. sukcesja krlewska czy prawomocno urzdu kapaskiego), stanowiy wzmocnienie tosamoci iscalenie rnych tradycji Izraela. Omawiany rodowd by dla Izraelitw bardzo istotny przede wszystkim ze wzgldu na gwn lini: Lewi Kehat Amram Aaron iMojesz, lecz take dlatego, e przy okazji zawiera imiona ludzi wspczesnych obu braciom (potomkowie Ishara iUzzjela) oraz postaci wanych dla pniejszej historii zbawienia (Eleazar iPinchas, Nadab iAbihu, czy Korach iKorachici). Ostatni wspomnian osob wgenealogii ijedyn wymienion wszstym pokoleniu Lewiego jest Pinchas, wnuk Aarona. Bdzie on protoplast arcykapanw wywodzcych si zrodu Aarona. Po raz kolejny wic to typowe dla kapanw yjcych wokresie niewoli babiloskiej (autorw tradycji P) nacisk jest pooony na kapask lini Aaronitw.
61 Najbardziej jest wnie bogata Ksiga Rodzaju (np. 5,1-31; 10; passim) ipocztek 1 Ksigi Kronik (1-9).
146
07-02-2011 13:47:54
Iostatni ciekawy szczeg tego fragmentu: genealogia Lewiego rozpoczyna si tymi samymi sowami, co Ksiga Wyjcia: welleh emt Oto imiona. Jest to wany punkt dla wyrnienia rodu Lewiego, gdy formua jak to wida wWj 1,1 wprowadza istotne dla historii zbawienia imiona. Szemot, sugerujc wczeniej zmian imienia Boego, atu przytaczajc tyle istotnych imion, okazuje si po raz kolejny Ksig Imienia.
Dalszy cig opisu powoania Mojesza (Wj 6,28-7,7)

Wersety 28-30 podejmuj przerwan przez genealogi narracj; zostaje przypomniana formua n JHWH, awerset 30 wprost powtarza sowa wersetu 12. Dopiero po nich moe nastpi dalszy cig opowiadania. Zagadkowe i rzucajce si w oczy jest stwierdzenie: ustanawiam ci bogiem dla faraona, jak i wczeniejsze staniesz si dla niego jakby bogiem (4,16, gdzie chodzio orelacj Mojesza iAarona). Wszerszym kontekcie sowa te nie brzmi blunierczo. Mojesz po prostu bdzie cieszy si boskim autorytetem, przemawiajc do faraona, gdy bdzie mwi idziaa wimieniu JHWH iJego moc, awic jako Jego prorok. Ijak Bg ma swego proroka wosobie Mojesza, tak ten bdzie mia swego proroka wswym bracie, Aaronie. Aaron bdzie ustami Mojesza, jak wrozumieniu Izraelitw prorok by ustami Boga. Pewn trudno moe sprawi stwierdzenie: Sprawi, e faraon zatnie si w uporze, ktre sugeruje, e to Bg jest odpowiedzialny za postaw faraona i szerzej za czyny ludzi. To stwierdzenie pado ju wczeniej
147
07-02-2011 13:47:54
(w.4,21)62 iwobu przypadkach nie oznacza, e Bg zniewala czowieka ipozbawia go odpowiedzialnoci za swoje czyny. Opowiadanie pokazuje wyranie, e faraon podejmuje przemylane decyzje izrozmysem, anie bezwolnie, sprzeciwia si daniu Mojesza iwoli JHWH. Hebrajczycy po prostu wysawiali si wten sposb, e do Boga, jako Pierwszej Przyczyny i Wadcy wszystkiego, odnosili kad okoliczno: Bg sprawi to itamto.... Wten sposb Bg, ktry jedynie zna i przewiduje ludzkie zachowanie, pozornie staje si odpowiedzialny take za ze wybory czowieka. Zczasem dokona si jasne rozdzielenie woli Boej iludzkich decyzji Bg realizuje bowiem swj odwieczny zamys, jednak czowiek ponosi indywidualn odpowiedzialno za swoje czyny (np. Hi 34,11; Ez 18,19n). Upr faraona domaga si zwikszenia liczby znakw i cudw63, ktre za chwil rzeczywicie si rozpoczn. Powraca a waciwie osiga punkt kulminacyjny temat znajomoci Boga, ktry bdzie gwnym teologicznym wtkiem opisu dziesiciu plag, czyli owych znakw icudw (rozdz. 7-11). Egipcjanie poznaj, e Ja jestem JHWH (w. 5). Tak wyglda Boa odpowied na wczeniejsze pogardliwe sowa faraona: Nie znam adnego JHWH inie wypuszcz Izraela!. Upr ibuta faraona bdzie dla Boga okazj do okazania swej potgi iobjawienia
Uyto tylko, czego nie wida wtumaczeniu, innego czasownika. Okrelenia synonimiczne tworz tu (inp. wPwt 6,22; Ps 78,43; 105,27) tzw. hendiadys, czyli figur retoryczn polegajc na tym, e zamiast rzeczownika iprzymiotnika uywa si dwch rzeczownikw (najczciej synonimw) poczonych spjnikiem i wcelu wzmocnienia znaczenia jednego znich. Std znaki icuda (tt mpetm) moemy przetumaczy jako wielkie znaki lub potne cuda, tak jak pustka iprnia zRdz 1,2 (th wbh) jako zupene pustkowie.
62 63
148
07-02-2011 13:47:54
swego imienia po caej ziemi (zob. Rz 9,17 w. Pawe cytuje Wj 9,16). Niewiedza faraona bdzie musiaa stopniowo ustpowa znajomoci JHWH (7,17; 8,10.22; 9,14; 10,2; 11,7). Dziki znakom i cudom poznaj Boga nie tylko Mojesz iIzraelici, ale faraon iEgipcjanie, aporednio wszyscy ludzie na caej ziemi. Autor podkrela na kocu perykopy, e Mojesz iAaron uczynili, jak im Pan nakaza, niczego nie zaniedbujc. Formua ta, zwana formu wykonania, wielokrotnie bdzie powracaa wKsidze Wyjcia. Wswej najprostszej formie X uczyni, jak nakaza JHWH (kaer ciwwh JHWH) pojawia si wPicioksigu przynajmniej kilkadziesit razy64. Peni wan rol zliterackiego punktu widzenia jako zwarta konkluzja, fraza organizujc opowiadanie. Ma te jednak waniejsze znaczenie teologiczne. Stosuje j autor kapaski (P), ktry przykada do niej du wag. Dziki niej bowiem rea lizuje swe gwne zaoenie dogmat teologiczny: dziaanie zgodnie zwol Bo iwedug wczeniej ustalonego wzorca (hebr. tabnt). Uywajc czsto formuy uczynili, jak nakaza JHWH, pragnie pokaza, e wszystko, co jest chlubnego whistorii Izraela, pochodzi zBoego nakazu, cieszy si autorytetem iwzorcem Boskim. Daje take nauk: jak nakaza JHWH oto przyczyna, dla ktrej czowiek ma dziaa, oto racja aktywnoci czowieka. Czowiek ma wypenia wol nie swoj, lecz Bo. W tym tkwi wielko i szlachetno czowieka oraz jego dziea! W tym konkretnym kontekcie autor wskazuje na zmian postpowania obu braci wczeniej bowiem nie
64
Np. Rdz 6,22; Wj 12,28.50; 39,32; 40,16; Lb 1,19.54; 17,26.
149
07-02-2011 13:47:55
wypenili naleycie Boych rozkazw i stawia ich za wzr postpowania. Posuszestwo woli Boej bdzie ich najwiksz zalet. Wpodsumowaniu tego fragmentu itej czci ksigi zostaje podany wiek Mojesza iAarona65, ktry wskazuje na ich wielk dojrzao igotowo do spenienia wyznaczonego zadania. Opowiadanie to koczy pierwszy etap narracji Ksigi Wyjcia: narracji mwicej o powoaniu Mojesza, ukazanej w szerszym kontekcie losw Izraela w Egipcie (1-7,7). Po pierwszej, nieudanej wizycie u faraona Mojesz znalaz si w tym samym punkcie, jak przed czterdziestu laty, gdy zabi Egipcjanina. Nie tylko sta si wrogiem faraona, ale take czowiekiem odrzuconym przez nard. Dowiadczywszy nieskutecznoci wasnych zamysw, ponownie udaje si na osobist rozmow zBogiem. JHWH przywraca mu wiar w swoje imi i jeszcze raz posya go do egipskiego krla. Tym razem Mojesz zmienia postaw istaje si bezkompromisowym gosem posyajcego go Boga. To pozwala na przejcie do kolejnego etapu historii wyjcia, ktrym bd egipskie plagi.
Wiek Mojesza (80) istarszego brata, Aarona (83), to podwjny wiek jednego pokolenia, ktre wedug rachuby izraelskiej obliczano na 40 lat. A zatem wprzypadku Mojesza wskazuje na podwjn dojrzao.
65
150
07-02-2011 13:47:55
Rozdzia trzeci
Plagi egipskie
(Wj 7,8-11,10)
W komentarzach dotyczcych tej sekcji bardzo wiele miejsca powica si zjawisku plag, natomiast duo mniej ich znaczeniu jako wyznacznikowi wiary Izraela. Warto pj t wsz ciek, gdy specyfika poszczeglnych plag nie wydaje si najistotniejsza. Wielowiekowy przekaz ustny, a potem pisemny, mg rozbudowa skromniejsz tradycj ocudach iznakach, kierowa si bowiem intencj teologiczn, anie historyczno-przyrodnicz. Owykorzystaniu wtej historii, oprcz faktw, pewnego schematu literackiego mog wiadczy paralelne do plag listy kltw odnalezione na staroytnym Bliskim Wschodzie. Mogy posuy autorom do dopenienia listy znakw do penej dziesitki i suy jako kociec caego opowiadania. Istot byo przekazanie prawdy opotdze ichwale Boga JHWH, ktry wabsolutnie cudowny sposb realizuje swe plany isuwerennie sprawuje wadz nad ludzk histori. Zacity upr krla egipskiego okae si tu niemal potrzebny, by wielkie dziea Boga mogy by rozgaszane po caej ziemi (zob. Rz 9,16-17).
151
07-02-2011 13:47:55
Boa potga, ktra we wprowadzeniu wspomniana bya tylko wsposb poredni iukryty, tu ujawni si zca moc. Take napicie pomidzy planami JHWH a decyzjami faraona z prologu nabierze tu wymiaru bezporedniej konfrontacji. Bdzie to wojna wita pomidzy krlem ziemskim a Krlem niebios, ktrej celem bdzie objawienie wobec wiata mocy i chway tego drugiego. Kategorii witej wojny w opowiadaniu o wyjciu jest wiele: np. Izraelici wychodz zEgiptu wszyku bojowym (6,26; 12,41.51; 14,8), zdobywaj wojenne upy na Egipcjanach (12,35n), aJHWH walczy za nich (14,14), plagi s wic elementem wojennej strategii. Podsumowuje je pie zwycistwa (Wj 15), w ktrej Bg zosta ukazany jako potny wojownik (15,3) itak nazwany. Izrael, co ciekawe, bdzie wtej wojnie nie stron, ale raczej obserwatorem wydarze, cho jego wsppraca wpewnych momentach okae si konieczna. Prawdziwy konflikt rozegra si midzy JHWH ifaraonem. Skupienie uwagi na znaczeniu teologicznym plag nie oznacza lekcewaenia ich fizycznego wymiaru. Wystpienie pewnych niespotykanych zjawisk naturalnych, ktre przetoczyy si wwczas przez Egipt, zostao naukowo potwierdzone. Wiele uwagi powicono tego typu badaniom (np. G. Hort, J. L. Mihelic, G. W. Wright, H.M.D. Hoyte) iwykazano, e przynajmniej pewne plagi zwizane z wylewami Nilu, wybuchem wulkanu Santoryn, zaraz czy wystpowaniem szaraczy igorcego wiatru chamsin byy nie tylko moliwe, ale prawdopodobne zprzyrodniczego punktu widzenia. Tym niemniej dzielce je tak krtkie odstpy w czasie zmniejszaj prawdopodobiestwo ich samoistnego
152
07-02-2011 13:47:55
pojawienia si niemal do zera. Tekst biblijny potwierdza to, nie wspominajc wogle oudziale przyrody wpojawieniu si zjawisk. To nie natura jest motorem zdarze, ale rka Boga, ktra czyni cuda iznaki. To Bg posuguje si naturalnymi fenomenami oraz przyrod imateri, jak wasnym wojskiem, a Jego suwerenne dziaanie wykracza poza zbir prawdopodobnych przypadkw. Mwic oautorach tej sekcji, nieprzypadkowo uyto liczby mnogiej. Na podstawie nieregularnoci wschemacie prezentacji plag iwewntrznych sprzecznoci66 dowiedziono, e narracja oplagach nie jest dzieem jednej rki, lecz kompozycj zoon. Najczciej mwi si ozczeniu tradycji kapaskiej (P) zmateriaem starszym, przedkapaskim: tradycj jahwistyczn ( J)67 ipsalmami traktujcymi oplagach (Ps 78,43-51 iPs 105,26-36). Autor kapaski rozwin stare tradycje istarannie je uporzdkowa, ukadajc wform trzech trypletw; ostatni, dziesit plag, zostawi na koniec poza schematem, jako kulminacyjn iprzynoszc zwrot wopowiadaniu. Tylko t plag Bg wczeniej zapowiedzia Mojeszowi. Tylko ona ma inn form ni pozostae jej opis jest znacznie duszy, awymowa surowsza. Schemat dziesiciu plag wyglda nastpujco:
Na przykad jak wod zamienili w krew egipscy magowie, skoro wczeniej Mojesz iAaron zmienili wszystkie (7,20-22)? Lub dlaczego wszystkie zwierzta Egiptu s poraone a trzykrotnie (9,3; 9,10; 9,22)? 67 Tradycja jahwistyczna ( J) to najstarsze rdo spisane Picioksigu datowane tradycyjnie na X wiek przed Chrystusem nazywane tak ze wzgldu na uywanie imienia Boego ( JHWH) od pocztku narracji, awic ju od Ksigi Rodzaju, gdzie zgodnie zhistori biblijn imi to nie zostao jeszcze objawione.
66
153
07-02-2011 13:47:55
Tryplet 1 1. krew 2. aby
Tryplet 2 5. zaraza
4. robactwo 6. wrzody
Tryplet 3 7. grad 8. szaracza 9. ciemno
3. komary
10. mier pierworodnych
Kady ztrypletw ma podobn budow: pierwsza plaga trypletu (awic pierwsza, czwarta i sidma) zawiera rozkaz Boga skierowany do Mojesza, aby wyszed o wicie spotka si zfaraonem, gdy ten bdzie szed nad wod, oraz danie JHWH skierowane do faraona: Wypu mj lud, aby Mi suy (7,15n; 8,16; 9,13). W drugiej pladze (druga, pita i sma plaga) Bg posya Mojesza do paacu faraona ztym samym rozkazem wypuszczenia ludu oraz ostrzeeniem opladze (7,26n; 9,1n; 10,3n). Wtrzeciej pladze trypletu (trzecia, szsta i dziewita plaga) nie pada rozkaz skierowany do faraona: Wypu mj lud, aby mi suy oraz brakuje ostrzeenia Mojesz i Aaron maj zesa plag bez zapowiedzi (8,12; 9,8; 10,21). Ponadto kady tryplet posiada charakterystyczny motyw: wpierwszym wystpuj magowie, ktrym na pocztku udaje si uczyni to samo, co Mojeszowi iAaronowi (pierwsza i druga plaga), ale potem si poddaj: w tym jest palec Boy (plaga trzecia); wdrugim podkrela si, e plagi dotkny Egipcjan, ale ominy Izraelitw (czwarta i pita plaga); wtrzecim mowa oniezwykle uciliwym charakterze plagi, zpodkreleniem faktu, e nigdy wczeniej nie widziano w Egipcie czego podobnego (sidma i sma plaga). Struktura ta przypomina muzyczne
154
07-02-2011 13:47:55
crescendo68 iprowadzi do ostatniej plagi, ktr JHWH wykona ju osobicie, bez udziau Mojesza iAarona.
Laska Aarona (Wj 7,8-13)

Tradycyjne okrelenie dziesi plag nie jest rwne liczbie cudw uczynionych przed faraonem, gdy nie uwzgldnia pierwszego znaku zlask. Gest ten jednak nie jest plag, gdy nie ma charakteru kary inie zawiera dania uwolnienia Izraela. Jest on raczej wstpn prezentacj mocy JHWH. Opowiadanie peni rol wprowadzenia do opisu plag, ukazujc wyszo JHWH nad bogami Egiptu. Ponowne spotkanie braci zfaraonem rozpoczyna seri konfrontacji, ktre zmierzaj do udowodnienia, e JHWH jest prawdziwym ijedynym Bogiem. Naprzeciw siebie staj JHWH iJego sudzy: Mojesz iAaron oraz faraon ijego sudzy: mdrcy, magicy iczarownicy. Po poprzedniej, nieudanej, wizycie ufaraona, Mojesz iAaron zachowuj si tym razem inaczej. Autor kapaski podkreli ten moment: postpili tak, jak im JHWH nakaza (7,10; zob. wczeniej 7,6). Formua ta ijej teologiczny cel s ju dobrze znane: bracia realizuj wwiecie Boy plan. Tu zaznacza ona dodatkowo zmian postawy braci, dziaanie cakowicie zgodne zBoymi zaleceniami, anie wedug wasnych zapatrywa. Cud zlask-wem ma uwiarygodni Mojesza iprzekona faraona, jak wczeniej przekona Izraelitw (4,31), e Mojesz zosta posany przez Boga. Znak zostaje jednak powtrzony przez czarownikw egipskich. Czy oznacza to wykorzystanie mocy magicznej,
Wym. kreszendo (zw. narastajc, coraz goniej) stopniowe wzmocnienie natenia dynamiki wutworze muzycznym.
68
155
07-02-2011 13:47:55
demonicznej przez egipskich czarownikw? Amoe Bg podda braciom zwyk iluzjonistyczn sztuczk polegajc na odpowiednim naciniciu nerwu przy karku wa w celu jego unieruchomienia, ktr znali rwnie magowie? Tego tekst nie precyzuje. Pewne jest to, e bracia nie s magikami czy iluzjonistami iich gest jest prawdziwy, jest znakiem. Natomiast ich oponenci s czarownikami (autor okrela ich a trzema rzeczownikami zwizanymi zmagi), ktrzy powtarzaj cudowny znak przy pomocy swoich zakl (w. 11), co sugerowaoby pierwsz moliwo. Tak czy inaczej znak zosta zneutralizowany inawet poknicie magicznych lasek przez lask Aarona nie przekonao faraona, ktry znw zaci si wuporze inie chcia ich sucha. Postawa egipskiego krla zostaa tu przeciwstawiona wzorcowej postawie braci: postpili tak, jak im JHWH nakaza, akrl zaci si wuporze inie chcia sucha. Tekst mwi dosownie o sercu faraona (hebr. lb parh), ktre pozostao cikie i owo sformuowanie warto wyjani zdwch powodw. Po pierwsze, stanie si ono motywem przewodnim caego opowiadania o plagach: wWj 7-11 formua ozaciciu si faraona wuporze pojawi si a 17 razy ibdzie funkcjonowaa jako refren pomidzy kolejnymi plagami. A po drugie, rzeczownik serce (hebr. lb lub lbb) ma wBiblii zgoa inne znaczenie ni to, ktre nadajemy mu dzisiaj, inawet tumaczenia biblijne nie zawsze wychwytuj t znaczc rnic. Ot: wjzyku polskim (inie tylko) serce jest siedliskiem uczu, oczym wiadcz np. powiedzenia: mie serce/nie mie serca (by zdolnym/nie by zdolnym do uczu), przemwi do serca (przemwi do uczu), zamane serce (nieodwzajemniona mio) itp. Natomiast
156
07-02-2011 13:47:55
wBiblii serce jest siedzib myli, rozsdku, woli ipamici; siedliskiem uczu s raczej nerki69. Std powiedzenie mie serce (np. wHi 12,3) oznacza by mdrym, rozsdnym (a nie by zdolnym do uczu); powiedzenie przemwi do serca (np. wRdz 34,3) oznacza przemwi do rozumu (a nie przemwi do uczu); okrelenie mikkie serce (np. wPwt 20,8) oznacza strach (anie bycie agodnym, pobaliwym); asowa gorce serce (np. wPwt 19,6) oznaczaj gniew (anie zaangaowanie czy serdeczno). Podobnie, gdy autor mwi, e faraon mia cikie lub pewne serce (7,13.14.22; 8,11.15.28 itd.), wskazuje, e by uparty, gupi lub zalepiony (anie ociay, pewny siebie czy odwany). Bdne tumaczenia idiomw zsercem wystpuj najczciej tam, gdzie pozostawia si przekad dosowny (np. Biblia Tysiclecia), rodzcy dzi zupenie inne skojarzenia. To zalepienie czy niewzruszony upr faraona zosta przez Boga zapowiedziany istaje si powodem kolejnych plag. Wszystko to nie jest bez znaczenia, gdy to wanie dziki plagom (jak postrzegaj je Egipcjanie) lub znakom icudom (jak widz je Izraelici) ijedni, idrudzy poznaj, kto jest prawdziwym Bogiem iKim jest JHWH. Ato, jak wiemy, jest gwnym przesaniem sekcji 7-11.
Pierwsza plaga: wody staj si krwi (Wj 7,14-24)

Jak wcaej sekcji oplagach, jest toperykopa redakcji kapaskiej (P). wiadczy o tym m.in. formua wykonania
69
Zob. np. Iz 15,4; Hi 16,13; Ps 26,2; 1 Mch 2,24.
157
07-02-2011 13:47:55
wwersecie 20 (Mojesz iAaron postpili dokadnie, jak Pan nakaza), a take charakterystyczne dla tradycji P dosowne powtarzanie tego, co nakaza Bg (w czasie przyszym) wopowiadaniu tego, co uczynili bohaterowie (wczasie przeszym), czego przykad mamy wwersetach 18 i21:
Ryby wNilu pozdychaj. Nil zacznie cuchn iEgipcjanie nie bd mogli pi zniego wody (w. 18). Ryby wNilu pozdychay. Nil zacz cuchn iEgipcjanie nie mogli pi zniego wody (w. 21).
Taki sposb opowiadania, gdzie opis wykonania jest dosownym powtrzeniem uprzednio opisanego Boego polecenia, bdzie czsto powraca w Ksidze Wyjcia (zwaszcza wrozdziaach 25-40). Jest form literack przejt od starszych literatur Bliskiego Wschodu (m.in. sumeryjskiej czy ugaryckiej). Chodzi o pokazanie, e to, co chlubne w historii Izraela, jest odbiciem woli Boej, czyli porzdku niebiaskiego. wiat jest obrazem nieba (zob. 25,9), aczowiek obrazem Boga (zob. Rdz 1,26). wiat na dole ma odtwarza wiat na grze (zob. np. witymi bdcie, bo Ja jestem wity70). Ju tu, w tej koncepcji Starego Testamentu, odnajdujemy korzenie chrzecijaskiego przebstwienia (prawosawie) czy upodobnienia si (katolicyzm) do Chrystusa. JHWH da od egipskiego krla, by wypuci lud na pustyni, czyli poza obszar swego panowania (kiedy Mojesz uciek przed faraonem wanie na pustyni). Tam
70
Kp 11,44; 19,2 itd.
158
07-02-2011 13:47:55
Izrael ma suy Bogu. Hebrajskie terminy suy (bad) oraz suba (bdh) podobnie jak wj. polskim oznaczaj prac fizyczn, take niewolnicz, ale rwnie kult religijny. Itaki ma by cel wyjcia ludu. Hebrajczycy dotd suyli faraonowi teraz maj suy JHWH, swemu Bogu. Forma suenia ma ulec zmianie, bo ma si zmieni pan, podmiot, ktremu podlegaj. Motyw suby bdzie kolejnym kluczowym motywem Ksigi Wyjcia71. Zastalimy Izraela, jak suy faraonowi jakby bogu, wykonujc niewolnicz prac. Zasadnicza zmiana owej suby zostaa zapowiedziana Mojeszowi wmomencie jego powoania: Bdziecie suy Bogu (3,12; zob. 4,23) i powraca teraz whistorii plag. Identycznie sformuowane danie: Wypu mj lud, aby mi suy pojawi si wopisie kadej plagi, zwyjtkiem tych zesanych bez zapowiedzi (trzeciej, szstej idziewitej)72. Wkocu, gdy dokona si wyjcie iIzrael znajdzie si na Synaju, zostanie zbudowane sanktuarium iustanowiony kult. Lud Boy bez przeszkd bdzie mg suy swemu Bogu, sprawujc regularn liturgi iprzestrzegajc Boych praw. Znakiem przekonujcym faraona tym razem ma by przemiana wody wkrew. Tu znw mamy wiadectwo poczenia starszej imodszej tradycji: starsza (jahwistyczna) mwi o tym, e zostan zamienione jedynie wody Nilu (w. 17-18), czego sprawc bdzie Mojesz, amodsza (kapaska) mwi oprzemianie wszystkich moliwych wd wEgipcie, czego sprawc bdzie Aaron (w. 19). Nil by dla
Znamy ju wtki: imienia, poznania JHWH, autorytetu Mojesza, obecnoci Boej, przymierza i realizacji obietnic oraz pierworodnych. Tu dochodzi kolejny istotny motyw suby. 72 Zob. 7,16.26; 8,16; 9,1.13; 10,3.
71
159
07-02-2011 13:47:55
Egiptu rzek ycia stare powiedzenie mwio, e Egipt jest darem Nilu. Pierwsza plaga uderza wic wsamo serce tego kraju. Dotknite zostaj dwa gwne dobrodziejstwa rzeki: woda iryby (w. 18). Wdziele stworzenia wody zaroiy si od ryb (Rdz 1,20), atu ryby wNilu pozdychay. Plagi ju na pocztku ukazane s jako dziaanie odwrotne do dziea stwrczego. Egipt, ktry zagraa realizacji obietnic zKsigi Rodzaju, jest przeciwnikiem porzdku stworzenia. Stwrca zaczyna wic dziaa wporzdku odwrotnym do tego z Rdz 1. Postrzeganie plag w kategoriach stwrczych (dziaania odwrotnego do dziaania stworzenia) to swoicie biblijna koncepcja, ktrej pierwsza zapowied pojawia si ju tu. Temat ten wrci przy omawianiu plagi ciemnoci. Wkonsekwencji dziaania braci caa kraina napenia si krwi. Jednak czarownicy znw uczynili to samo (zjak wod, skoro caa zamienia si wkrew?), przez co ponownie neutralizuj Boy znak ina chwil pobudzone serce faraona skaniaj do trwania wuporze. Koczcy perykop refren otrwaniu wuporze pojawi si te na jej pocztku (w. 14 i22), przez co stworzy dla tego opowiadania inkluzj (ac. inclusio zamknicie), czyli literackie obramowanie, figur stylistyczn czsto stosowan wBiblii. Pozostae poza perykop wersety 23-24 to rodzaj post scriptum, dopisku po kocowym sformuowaniu, ktry niesie wane informacje. Po pierwsze, konflikt faraona zbrami przestaje by ich prywatnym zmaganiem si, gdy jego skutki odczuwa ju cay egipski nard. Po drugie, pierwszy raz zosta zaznaczony kontrast panujcy pomidzy faraonem ajego ludem: krl nie zwraca uwagi na to, co si
160
07-02-2011 13:47:55
wydarzyo, a lud cierpia z powodu braku wody. Faraon ignoruje najbardziej podstawow potrzeb swego narodu, co wzmacnia obraz jego zalepienia. Kolejne sceny jeszcze lepiej uka postaw braku zainteresowania krla losem swych poddanych. Ostatecznie doprowadzi go ona do odizolowania si od ludu, apastwo do rozkadu.
Druga plaga: aby (Wj 7,25-8,11)

Druga plaga pojawia si ju siedem dni po pierwszej. Ta jedyna wzmianka o odstpie czasowym midzy plagami podkrela silny nacisk wywierany przez Boga wsekwencji kar. Kae przypuszcza, e rwnie nastpne plagi miay miejsce jedna po drugiej. Stwierdzenie, e to JHWH uderzy Nil uywajc tego samego czasownika, ktry opisywa czyn Mojesza iAarona: obaj uderzyli Nil (w.17 i20) wskazuje, e Bg identyfikuje si zdziaaniem braci itak naprawd dziaa On sam, oczym wczeniej zapewnia Mojesza. Sowa z wersetw 28-29, opisujce plag, s bardzo sugestywne. aby we wasnym domu, wasnym ku, wasnym poywieniu ina wasnym ciele to nieprzyjemna zapowied... Nie da si unikn wraenia, e suy zniesmaczeniu czytelnika, tym bardziej e te mae zwierzta wodne uwaane byy wIzraelu za nieczyste (zob. Kp 11,10-12). Ale waniejszy jest mocny akcent pooony na to, e plaga dotknie nie tylko lud egipski jak byo zbrakiem wody ale wpierwszym rzdzie samego krla: wedr si do twojego paacu, do twojej sypialni, na twoje ko... do twoich piecw... aby oblez ciebie. Tym razem faraon nie uniknie konsekwencji swego uporu.
161
07-02-2011 13:47:55
Plaga rzeczywicie musiaa osobicie mocno go dotkn, gdy po raz pierwszy sam wzywa braci do siebie iprosi ich omodlitw do JHWH za siebie ilud, awic po raz pierwszy uznaje Boga iJego dziaanie. Obiecuje przy tym wypuci Hebrajczykw. Podobnie, jak w przypadku pierwszej plagi, magowie egipscy potrafi powtrzy znak. Prawdopodobnie znw chodzi omao istotn isymboliczn imitacj cudu Boego, gdy do usunicia plagi faraon wzywa nie ich, lecz Mojesza iAarona. Magowie zdolni s tylko do pomnoenia klski inarobienia wikszego baaganu, natomiast nie s wstanie plagi powstrzyma. Ich moc jest zatem pozorna ibardzo ograniczona. Istotnym motywem i gwnym akcentem tej perykopy jest fakt, e Mojesz pozwala krlowi na wskazanie momentu ustania plagi. To jeszcze wyraniej ni jej wywoanie podkrela cakowit kontrol sprawowan przez JHWH nad natur. Bg nie tylko zsya plag, ale wyznacza czas jej trwania ipotrafi wkadej chwili j cofn, awic nie moe ju by mowy onaturalnym zjawisku przyrodniczym. Zastanawia moe natomiast, dlaczego faraon nie odpowiedzia dzi, lecz jutro, dlaczego nie chcia, by plaga ustaa natychmiast. By moe przypuszcza, e przynajmniej jeden dzie bdzie potrzebny na wstawiennictwo Mojesza u JHWH i uzna to za najbliszy moliwy termin, amoe wten sposb chcia sprawdzi prawdziwo wyjtkowej deklaracji. Tak czy inaczej modlitwa braci zanoszona za faraona dociera do Boga iplaga ustaje. Krl nie moe ju teraz powiedzie iwicej tego nie uczyni nie znam adnego JHWH, gdy do Niego adresowa prob i przez Niego zosta wysuchany. Postawa Mojesza wtej scenie jest typologiczna zapowiada sowa Jezusa z Kazania na grze: mdlcie si za waszych
162
07-02-2011 13:47:55
przeladowcw (Mt 5,44) oraz obrazuje moc i skuteczno modlitwy zgodnej zwol Bo: JHWH speni prob Mojesza (zob. Mt7,7-11; k11,5-13). Motyw skutecznoci modlitwy okae si nastpnym charakterystycznym wtkiem Szemot, bdzie otym mowa wdalszej czci. Autor ju drugi raz zwraca uwag na zapach, ktry wie si z krain Egiptu: a wszdzie cuchno (w. 18, zob. 7,18.21). Wczeniej odr by efektem psucia si ryb Nilu, ateraz ab. Zapach ma wBiblii wyran wymow symboliczn. Smrd jest przeciwiestwem miej woni, ktra ozdabia, oczyszcza oraz ma moc zjednania przychylnoci Boga. Wicej na ten temat zostanie powiedziane przy omawianiu kadzida dla potrzeb kultu. Owo wszdzie cuchno jest obrazem rozkadajcego si wgrzechu ibuncie pastwa egipskiego. Ostatnie zdanie: Faraon odetchn zulg, lecz trwa wuporze... co zreszt JHWH zapowiedzia pokazuje, e jego postawa jest irracjonalna wsytuacji, wktrej na wasne oczy przekona si, e nie ma do czynienia z siami przyrody ani zbezsilnymi bstwami Egiptu, lecz ze stojc za brami moc JHWH. Od strony literackiej to kolejny refren ileitmotif tej czci ksigi, przygotowujcy nastpne wydarzenia.
Trzecia plaga: komary (Wj 8,12-15)

Poniewa faraon nie dotrzyma obietnicy i znw zaci si wuporze, kolejna plaga komary73 przychodzi bez ostrzeenia. Podkrelona zostaje dokuczliwo plagi
73
Lub inne insekty, gdy hebrajski termin kinnm nie jest tu do koca jasny.
163
07-02-2011 13:47:55
(dwa razy wwersetach 13-14) oraz jej olbrzymie rozmiary (wszelki py ziemi, na caym obszarze Egiptu), czym przypomina poprzedni. Gwnym motywem tej perykopy obecnym wcaej sekcji oplagach s egipscy czarownicy, ktrzy znw staj do duplikacji znaku, tym razem jednak bezskutecznie. Autor pokazuje, e wraz znasilaniem plag maleje sia czarownikw, a do cakowitej przegranej. W scenie wprowadzajcej zostali ukazani jako niemal rwnorzdni przeciwnicy Mojesza iAarona. Poknicie magicznych lasek przez lask Aarona wskazywao jednak na wyszo sug JHWH nad sugami krla. Wpierwszej idrugiej perykopie czarownicy potrafili powtrzy cudowny znak, cho przy drugim nie mogli plagi zneutralizowa. Wprzypadku trzeciej plagi zupenie si poddaj, odsaniajc sw niemoc wyznaniem: wtym jest palec Boy (w. 15). Jest to punkt kulminacyjny tej perykopy i pierwszego trypletu. Po szstej pladze nie bd ju nawet mogli stan przed Mojeszem, cierpic na chorob wrzodow jak inni Egipcjanie (9,11), apo pladze smej stan po stronie Mojesza, przekonujc faraona, by wypuci Izraelitw (10,7). Klska magw, reprezentujcych wierzenia egipskie, odzwierciedla ostateczne zwycistwo JHWH nad bogami Egiptu. Perykopa koczy si takim samym refrenem jak poprzednia. Wkontekcie poddania si magw faraon pozostaje sam, ajego irracjonalny upr staje si zalepieniem.
Czwarta plaga: robactwo (Wj 8,16-28)

Podobnie jak wpoprzednich fragmentach, pojawia si zapowied plagi (ostrzeenie), danie: Wypu mj lud,
164
07-02-2011 13:47:55
aby mi suy; podobnie jak wpladze drugiej, faraon znw prosi Mojesza o modlitw wstawiennicz do JHWH (w. 24) i znw amie dan obietnic uwolnienia (w. 28). Lecz pojawia si take rzecz cakiem nowa. Znakiem plagi bdzie nie samo wystpienie klski wtym przypadku robactwa74 ale przede wszystkim ochrona przed ni ziemi Goszen, ktr zamieszkiwali Hebrajczycy:
Oddziel jednak krain Goszen... aby si przekona, e Ja jestem JHWH (w. 18), Oddziel znakiem odkupienia mj lud od twojego ludu (w. 19).
Wydaje si, e ochron Izraelitw zakada si rwnie we wczeniejszych plagach, jednak tu wyraono j explicite ito dwukrotnie. Fakt ten po raz kolejny ma potwierdzi, e nie mamy do czynienia zseri przypadkowych zjawisk naturalnych, ale zcelowym, suwerennym dziaaniem Boym. JHWH jest absolutnym wadc natury iwiata: co do czasu (plaga druga) i co do miejsca (plaga czwarta) wystpienia kolejnych klsk ywioowych. Wkontekcie ostatniej plagi mierci pierworodnych Egiptu ktra ominie domy Izraelitw, coraz czciej bdzie si podkrela w rozdzia midzy Izraelitami aEgipcjanami. Narasta karzca sia plag. Pierwsze trzy byy krtkie, nie powodoway mierci i doskwieray przede wszystkim sw dokuczliwoci. Magowie potrafili powtrzy dwie z nich. Trzeciej ju nie potrafi. Skutki trzech kolejnych plag s ju duo powaniejsze. Obecna niszczy
Tu znw termin hebrajski rb nie jest do koca jasny, czsto jest on tumaczony jako muchy.
74
165
07-02-2011 13:47:55
kraj, pita zabije wszystkie trzody Egipcjan, szsta cik chorob dotknie ludzi. Wraz ze wzrastajc si plag, take dania Boga wstosunku do faraona s coraz konkretniejsze icoraz wiksze. Wpierwszej pladze wymaganie jest do oglne: Oto znak, ktry przekona ci, e Ja jestem JHWH (7,17); wdrugiej oczekuje si ju znacznie wicej: aby przekona si, e nie ma rwnego JHWH, naszemu Bogu (8,6); wtrzeciej wedug schematu brak ostrzeenia; atu pojawia si danie bezporednio dotyczce wadzy iosoby krla: aby si przekona, e Ja jestem JHWH tu, na tej ziemi (8,18). Potny krl egipski ma uzna nie tylko jakiego JHWH, ale wadz ipanowanie Boga na terytorium, ktre mu podlega! Kolejne plagi przynios kolejne, dalej idce dania: aby przekona si, e nie ma mi rwnego na caej ziemi (9,14); eby przekona si, e ziemia naley do JHWH (9,29). Wszystko zmierza do podkrelenia wadzy Boga jako Krla, Stworzyciela nieba iziemi. Plagi przedstawione s natomiast jako dziaalno odwrotna do stwrczego dziea Boga, gdzie panoway harmonia, ycie idobro. Faraon po raz pierwszy amie si wobec dania Mojesza. Najpierw zezwala na zoenie ofiary Bogu, ale nie na pustyni, awgranicach ziemi egipskiej (w. 21). Kiedy Mojesz do sprytnie ukazuje niestosowno tego pomysu ipowtarza rozkaz Boy, krl zezwala na wyjcie poza obszar swej wadzy, ale ogranicza jego odlego (w. 25). To pierwsze oznaki czciowej kapitulacji faraona wobec da JHWH, co zapewne jest spowodowane kumulacj kolejnych klsk i ich coraz wiksz dotkliwoci. Twardy ld oporu krla zaczyna topnie. Jednak w ostatnim zdaniu perykopy powraca resume ouporze faraona, ktre
166
07-02-2011 13:47:55
buduje typowy schemat tego ikolejnych opowiada: plaga upr agodnieje cofnicie plagi opr si wzmacnia. Perykopa wskazuje dodatkowo na zasadnicz rnic religii jahwistycznej ireligii egipskiej na przykadzie roli zwierzt. I w jednej, i drugiej stanowiy wany element kultu. Jednak wIzraelu byy skadane wofierze, darze dla jedynego Boga, awEgipcie oddaje si im cz bawochwalcz (w. 22) jako wizerunkom bstw. Ten aspekt religii egipskiej gboko utkwi Izraelitom w pamici i jeszcze Ksiga Mdroci najpniejsza ksiga Starego Testamentu (okoo 30 roku przed Chrystusem) bdzie szeroko opisywa egipski bawochwalczy kult zwierzt (Mdr 13-15).
Pita plaga: zaraza (Wj 9,1-7)

Plaga pita rozpoczyna si tak jak plaga druga i sma (rodkowe plagi trzech trypletw): Mojesz przychodzi do faraona, prawdopodobnie na jego dwr, i przedstawia danie uwolnienia oraz kolejn grob. Zwrot rka JHWH (ewentualnie palec Boy, jak byo wyej), ktra czyni znaki icuda, czsto powraca wtej czci ksigi ijest personifikacj mocy Boej iJego cudownego dziaania w wiecie. Podkrela, e pomimo pewnych gestw Mojesza i Aarona (np. uderzenie lask) kada plaga wychodzi bezporednio od Niego. Werset 5, wktrym Bg okrela czas (jutro) imiejsce plagi (ten kraj), po raz kolejny wskazuje na wszechmoc JHWH, gdy zjawisko naturalne nie zatrzymaoby si na granicach czasowych czy politycznych. Tym razem sam Bg okreli czas; wczeniej mia tak okazj faraon
167
07-02-2011 13:47:55
(8,5), ale nie skorzysta zpodarowanej lekcji. Nie ma take adnych negocjacji zkrlem iczekania na jego reakcj, co najprawdopodobniej jest konsekwencj ostatniego jego oszustwa, gdy po raz drugi nie dotrzyma obietnicy uwolnienia Hebrajczykw (8,28). Owa zapowied, e klska spadnie wanie jutro, pojawia si ju przy okazji plagi czwartej (8,18) i powrci przy pladze sidmej (9,18) ismej (10,4), wskazujc, e do ostatniej chwili Bg czeka idaje grzesznikowi jeszcze 24 godziny, by si opamita. Plaga wypenia si tak, jak Bg zapowiedzia: I nazajutrz Pan uczyni to, e wygino wszelkie bydo Egipcjan, a z byda Izraelitw nic nie zgino (w. 6). Po raz pierwszy przynosi mier tym razem jeszcze zwierzt, jednak zapowiada ju mier ludzi. Zwierzta domowe w czasach biblijnych byy niezwykle cenionym dobrem (jak byo i jest we wszystkich gospodarkach nieprzemysowych). Jako e dla Egipcjan stanowiy dodatkowo element kultu, plaga wydaje si tym dotkliwsza. Lista zwierzt wymienionych w wersecie 3 jest do standardow list w Starym Testamencie (zob. np. Rdz 12,16; 47,17; Hi 1,3). Przytoczona wtym miejscu stanowi wczci anachronizm, gdy wielbdy udomowiono na szerok skal dopiero pod koniec II tysiclecia przed Chrystusem, awsamym Egipcie pojawiy si prawdopodobnie wczasach hellenistycznych; nieznany jest nawet hieroglif na ich oznaczenie ( J. Lemaski). Rodzi si pytanie: skoro pady wszystkie trzody Egipcjan, to skd wziy si zwierzta zagroone kolejn plag (wrzody) idziesit (mier wszystkiego, co pierworodne)? Mona to wytumaczy albo zczeniem si niespjnych w tym miejscu tradycji o plagach (tak sdzi si najczciej) albo alternatywnym
168
07-02-2011 13:47:55
tumaczeniem hebrajskiego sowa kl (wszystko, cay), ktre wtym kontekcie moe oznacza zewszd, wszdzie, mnstwo, aniekoniecznie wszystkie sztuki byda, co do jednej75. Zwraca uwag inspekcja, ktr nakazuje faraon, by sprawdzi, czy rzeczywicie Bg jest Panem ibydo Izraelitw nie ucierpiao. Plaga bya znacznie powaniejsza wskutkach ni poprzednie, zatem naleao przekona si, czy rzeczywicie konsekwencje uporu ominy Izraelitw. Pomimo tego, e faraon po raz kolejny upewni si osuwerennym dziaaniu JHWH, trwa wuporze. To zachowanie jest ju zupenie niezrozumiae, wkrtce doprowadzi do jego cakowitego upokorzenia.
Szsta plaga: wrzody (Wj 9,8-12)

To najkrtsza plaga, jeli chodzi o dugo opisu. Tekst pomija konfrontacj braci zfaraonem jak wpladze trzeciej idziewitej (trzecie plagi trypletw) klska wrzodw spada niespodziewanie, bezporednio iciko dotyka ludzi. Wanalizach przyrodniczych do czsto czy si t ipoprzedni klsk zdziaaniem ostrej choroby zakanej (wglik)76. Dlaczego autor wspomina tu egipskich magw, oktrych nie byo mowy od plagi trzeciej iktrzy ju nic nie wnosz do historii? Ot werset 11 suy zaznaczeniu
Jak popularny hebrajski zwrot cay Izrael, ktry oznacza wrnych kontekstach albo jego reprezentantw (1Sm 12,1), albo onierzy ( Joz 8,24), albo naczelnikw rodw (2Krn 1,2), anie kadego Izraelit zosobna. 76 Wskrcie: plaga pierwsza dotkna Nil izabia mnstwo ryb, jednoczenie wyganiajc aby zwody (plaga druga). Rozkadajce si na socu ciaa ryb stay si rdem zarazy, ktr rozpowszechniy wkraju aby.
75
169
07-02-2011 13:47:55
wyranego upadku czarownikw iich magii wobec mocy Boga. Nie tylko nie potrafi ju czyni tego, co Mojesz iAaron, ale nawet nie wyrniaj si niczym wrd zwykych ludzi co tekst nie omieszka podkreli i sami staj si ofiarami plagi. Skoro nawet lekarze nie potrafi uleczy samych siebie, to znak, e moc Boa jest niepokonana. Kolejny raz podkrela si tu a trzykrotnie (werset 9 dwa razy i werset 11 raz) e plaga dosiga wszystkich Egipcjan; w domyle: lecz nie Izraelitw. Perykopa koczy si refrenem takim jak poprzednie. Ponownie wksidze mwi si, e to Pan sprawi, e faraon zaci si w uporze, co jest konsekwencj biblijnego przypisywania wszystkiego dziaaniu Boga, ktry jest Panem historii. Suy take usprawiedliwieniu zupenie irracjonalnego zachowania faraona wobec utraty wszelkich punktw oparcia dla jego uporu.
Sidma plaga: grad (Wj 9,13-35)

Ostatni tryptyk zaczyna si jak dwa poprzednie: Mojesz idzie owicie nad wod do faraona, by przekaza cigle to samo danie JHWH: Wypu mj lud, aby mi suy. Kilka kolejnych elementw take powraca zpoprzednich opowiada: ostrzeenie, podkrelenie dotkliwoci plagi ie nic podobnego nie zdarzyo si dotd wEgipcie, cudowna ochrona krainy Goszen, wystpienie i ustpienie plagi wustalonym czasie. Plaga ta jednak przynosi przeom, na co dobitnie wskazuj wersety 14-16. Zapowiada si mier samego faraona, klska gradu przyniesie mier ludzi i byda
170
07-02-2011 13:47:55
oraz zniszczy uprawy i drzewa (9,25 i 31-32), a dopeni dziea zniszczenia kolejna klska, szaracza (10,5), co dla Egiptu oznacza bdzie katastrof ywieniow. Dopiero tutaj pada wyjanienie explicite, dlaczego wczeniejsze plagi nie skoniy egipskiego krla do ustpstwa. Ot to sam JHWH tak pokierowa wydarzeniami, aby okazaa si Jego moc iaby Jego imi rozgaszano po caej ziemi (w. 16; zob. Rz 9,17). Kolejne opowiadanie dopowie, e zacity upr krla suy temu, eby Mojesz mg opowiada swoim synom i wnukom o tym, jak postpiem wobec Egipcjan ijakich znakw dokonaem pord nich. Dziki temu poznacie, e Ja jestem JHWH (10,2). Dowiadczenie poznania JHWH gwny cel tej sekcji ksigi ma by przekazywane kolejnym pokoleniom. Perspektywa poznania Boga rozszerza si ju nie tylko na Izraelitw iEgipcjan, ale na ca ziemi (w. 16), przypominajc ewangeliczne wezwanie: Idcie na cay wiat igocie Ewangeli wszelkiemu stworzeniu (Mk16,15). Nasuwa si pytanie, czy Bg wykorzysta do swych celw grzech uporu krla? Ioglniej: czy Bg posuguje si grzechem, aby zrealizowa swj plan? Odpowied musi by zdecydowanie negatywna, gdy nie takie jest przesanie tego fragmentu. czc swe plany zgrzechem, Bg zaprzeczyby swej naturze, ktra nienawidzi za (Ps 5,6; 97,10; Jud 5,17). Wprost stwierdza to mdrzec Syrach: Nie mw: Pan sprawi, e zgrzeszyem, czego On nienawidzi, tego On nie bdzie czyni (15,11). Do sytuacji grzechu faraona doskonale pasuje to, co w. Pawe mwi opoganach:
To, co mona wiedzie o Bogu jest dla nich jawne, gdy Bg im to objawi... Dlatego ludzie ci nie maj
171
07-02-2011 13:47:55
wymwki. Bo gdy poznali Boga, nie oddali mu czci jako Bogu... Odrzucili majestat niemiertelnego Boga, przyjmujc to, co jest podobizn miertelnego czowieka, ptakw, czworonogw ipazw. Dlatego wyda ich Bg nieczystym podliwociom ich wasnych serc (Rz 1,19-24).
Uczynienie serca faraona nieustpliwym to tak naprawd kara Boa wymierzona temu czowiekowi. Kontekst Pawowego tekstu (Rz 1,18-32) tumaczy, e jednym ze sposobw karania przez Boga ludzi za ich grzechy jest pozostawienie grzesznika jego grzechowi, a grzech ujawni ca sw destruktywn si. Tak stao si whistorii egipskiego krla. Jednoczenie Bg potrafi wykorzysta kade pooenie do uczynienia wielkiego dobra itak sam umiejtno da czowiekowi... Kolejny istotny element opowiadania pojawia si wwersecie 19. Zostaje wnim podane, wjaki sposb Egipcjanie (!) maj unikn skutkw plagi, ktra po raz pierwszy moe przynie ludziom miertelne skutki. Instrukcja dawana przez JHWH Egipcjanom jest do zaskakujca, ale pokazuje, e Bogu nie zaley na niszczeniu kogokolwiek. Przeciwnie, Bg troszczy si nawet ociemiycieli swego ludu. Z jednej strony wystpuje faraon, ktry zamiast chroni swj nard, z uporem skazuje go na wci to nowe cierpienia iplagi, azdrugiej objawia si Bg, ktry gotw jest wkadej chwili powstrzyma plagi, chroni swj lud, ateraz troskliwie poucza Egipcjan, jak maj ustrzec si skutkw zalepienia krla. Ta opiekucza postawa Boga przynosi pierwsze efekty. Niektrzy zdworzan faraona, ktrzy usyszeli zapowied,
172
07-02-2011 13:47:55
postpili wedug Jego wytycznych. Tekst mwi, e zlkli si sowa JHWH (w. 20), co przywouje znany biblijny motyw bojani JHWH, paralelny wsekcji oplagach do wtku poznania JHWH. Temat bojani Boej wystpi ju whistorii poonych egipskich (1,21) ipowrci wscenie przejcia przez morze, gdzie Boga zlkn si Izraelici (14,31). Zwrot boja Boa lub ba si Boga okrela w Biblii nie psychologiczny lk czy nieufno, ale przeciwnie postaw szacunku izaufania oraz przestrzegania Boych przykaza, anawet przylgnicia do Niego imioci, awic jest konsekwencj poznania JHWH. Boja Boa wyraa prawdziw wiar wJHWH77. Tekst sugeruje zatem kolejny etap ujawniania potgi Boga wobec wiata: niektrzy z Egipcjan uwierzyli w JHWH i zaufali Jego sowu. Byo to tym trudniejsze, e wanie odbyway si niwa (zob. w. 31n), zatem spdzenie zpola wszystkich robotnikw ibyda oznaczao powany przestj wpracach. Nie wszyscy jednak zlkli si sowa JHWH, korzystajc z czasu niw. Ich nieposuszestwo przynioso odwrotny skutek: to nie oni, ale klska gradu zebraa obfity plon mierci zarwno wrd zwierzt, jak iludzi. mier ludzi zapowiada tu ostatni przygotowan kar: mier pierworodnych Egiptu. Z kolei sowa Boga zwiastujce mier samemu faraonowi (w. 15) zapowiadaj ostateczny triumf JHWH, ten odniesiony nad wodami Morza Sitowia. Krl mimo wszystko pozostaje nieugity. Spowodowane plag jego dwukrotne przyznanie si do grzechu (zgrzeszyem, ja i mj lud jestemy winni) oraz wyznanie: JHWH postpi sprawiedliwie (w. 27) brzmi
Jest to jeden zulubionych tematw biblijnych, zwaszcza dla dziea deuteronomistycznego (Pwt 2 Krl) czy literatury mdrociowej.
77
173
07-02-2011 13:47:55
wkontekcie tego ipoprzednich opowiada bardzo niewiarygodnie, co nie umyka uwadze Mojesza (w. 30). Sceptycyzm wodza Izraelitw co do szczeroci faraona wyraa si wformule: Sdz, e nie boicie si jeszcze JHWH, ktra odwouje si do tematu bojani Boej. Boja JHWH jest tu synonimem poznania JHWH, wiary wNiego ipoddania si Jego woli. Mojesz wyraa wic sw niewiar wautentyczne nawrcenie krla, ktre rzeczywicie posuyo jedynie powstrzymaniu srogiej klski ywioowej wkraju. Take deklaracja krla, e uwolni Hebrajczykw, okazaa si kamstwem i,gdy tylko plaga ustaa, faraon kolejny raz zaci si itrwa wuporze (w. 34n). Od strony literackiej zwraca uwag podwjne zakoczenie perykopy: pierwsze, charakterystyczne dla starszej tradycji J (w. 34), i drugie, autorstwa tradycji P (w. 35). W ogle opowiadanie, w stosunku do dwch poprzednich, jest bardzo rozbudowane, czc wsobie rne spisane iustne przekazy (zob. np. wtrcenie wersetw 31-32). Natomiast od strony przyrodniczej nie trzeba szuka wyjanie plagi, gdy niszczcym imierciononym gradem nawet na wielk skal czsto nawiedzane s rne regiony naszego globu.
sma plaga: szaracza (Wj 10,1-20)

Pierwsza cz perykopy (w. 1-6) powtarza kluczowe elementy poprzednich opisw, zwaszcza rodkowej plagi trypletw (cel plag, rozkaz wypuszczenia ludu, ostrzeenie zapowiadajce plag i jej dotkliwe skutki, niespotykany dotd charakter plagi), podkrelajc zniecierpliwienie JHWH: Jak dugo jeszcze bdziesz si pyszni przede
174
07-02-2011 13:47:55
mn?. To zniecierpliwienie uporem faraona potwierdza ostatecznie, e to nie Bg jest jego sprawc, lecz sam krl78. Wprowadza si tu kolejny znak: szaracz. Ten owad pojawia si w Biblii wielokrotnie (42 razy). Wkrajach Wschodu jest jednym znajbardziej znanych szkodnikw79, ktrego naloty maj charakter cykliczny. Werset 14 sugeruje, e naloty szaraczy znane byy ju Egipcjanom, tu jednak rozmiary plagi s zniczym nieporwnywalne (w. 6 i14). Chmura szaraczy pustynnej lub wdrownej obejmuje nawet do 50 miliardw owadw, moe mie 10-50 km szerokoci, kilka kilometrw dugoci, aporusza si zwiatrem (co potwierdza w. 13). Jedna szaracza zjada dziennie tyle pokarmu, ile sama way: dwa gramy poywienia rolinnego. Rj spoywa zatem do 100 tysicy ton zielonej materii! Jeeli dostanie si do oazy, to w cigu paru minut caa rolinno zostaje zjedzona iprzetrawiona wdywan zodchodw. Opis szaraczy z w. 4-6 i 13-15 odpowiada wic faktycznemu zachowaniu tych szkodnikw. Klska obecnej plagi wpoczeniu zpoprzedni bdzie ostatecznym uderzeniem wdobra agrarne Egiptu (w. 5 i15). Wkrtce pozbawiony poywienia Egipt moe nawiedzi miertelne zagroenie (w. 17) klska godu, co bdzie paradoksalnym odwrceniem sytuacji, wktrej kiedy rd Jakuba uda si do zasobnego wzapasy ywnoci Egiptu wanie wposzukiwaniu poywienia (Rdz 42).
Zatem zwrot uczyni upartym serce faraona, jak to ju zostao powiedziane, jest konsekwencj pomijania przyczyn porednich i odnoszenia wszystkiego do Boga jako przyczyny ostatecznej. Winnym przypadku owo zniecierpliwienie Boga wasnym czynem byoby irracjonalne. 79 Podobna do znanej wEuropie stonki ziemniaczanej, ztym e powoduje znacznie wiksze szkody.
78
175
07-02-2011 13:47:55
Nowym elementem opowiadania jest postawa doradcw faraona, ktrzy straciwszy cierpliwo przynaglaj krla do zaniechania oporu. Czyni to nie tyle ze wspczucia dla Hebrajczykw, lecz dla ratowania siebie iEgiptu. By moe nie jest im atwo mwi o upadku kraju, ktrym zarzdzaj, jednak maj na pewno wikszy kontakt zcierpicymi mieszkacami ni faraon ito, co mog zrobi, to uwiadomi mu powag sytuacji. Wczeniej niektrzy Egipcjanie posuchali JHWH: schronili si iukryli swj dobytek przed gradem. Teraz mwi ju podobnie jak Bg: Jak dugo jeszcze ten [nard] bdzie dziaa na nasz zgub?80 (zob. Jak dugo jeszcze bdziesz si pyszni przede Mn?, w. 4). Ironi tego stwierdzenia jest to, e zniewolony iciemiony nard izraelski tu staje si dziaajcym na zgub, adosownie sidem, przynt gincego Egiptu. Czytajc w. 11,3, dowiemy si ponadto, e Mojesz zyska wEgipcie wielkie uznanie woczach dworzan faraona iwoczach ludu. Jedno wadcy zjego doradcami ipoddanymi zostaa zerwana. Tak, jak kiedy faraon skci Mojesza zludem, tak teraz, nie suchajc Mojesza, wchodzi wkonflikt ze swym dworem; wwalce przeciw JHWH pozostanie sam. Jest to odwrotna droga do tej, ktr przeszed Mojesz (zaczyna sam, ana kocu stan na czele poddanego mu ludu Izraela). Wida jednak, e pewna pozytywna zmiana wusposobieniu faraona nastpuje. Sowa doradcw skutkuj ponownym wezwaniem braci do paacu. Dawniej krl wogle nie chcia zbrami rozmawia, teraz sam przywouje ich do siebie; dawniej mwi zpogard ojakim
Tekst hebrajski nie zawiera tu wyrazu czowiek, jak tumaczenie polskie; chodzi prawdopodobnie onard, ktry staje si sidem dla Egipcjan.
80
176
07-02-2011 13:47:55
JHWH, teraz uznaje Jego dziaanie i coraz czciej prosi braci omodlitw do Niego; wczeniej peen pychy nie zwraca uwagi na to, co si wydarzyo, obecnie kolejny ju raz przyznaje si do grzechu i wzywa pomocy Mojesza; wczeniej nie dopuszcza do siebie myli owypuszczeniu ludu, obecnie negocjuje, na jakich warunkach mog wyj. Charakterystyczne w tym opowiadaniu jest zwaszcza to, e krl dyskutuje zbrami jeszcze przed zaistnieniem plagi, a wic na podstawie samej groby (w. 4-6). Widocznie przekona si ju wystarczajco oprawdziwoci inieuchronnoci Boych ostrzee. Cuda iznaki JHWH zmierzaj do ostatecznego zamania oporu faraona i, jak wida, czyni to powoli, ale bardzo skutecznie. Nie ma wtpliwoci, e faraon rozumie prawdziwy cel wyjcia Izraela na pustyni, ktrym nie jest kilkudniowa podr na wito, ale ostateczne opuszczenie Egiptu. Jego negocjacje z Mojeszem to potwierdzaj. Stara si powstrzyma wyjcie caego Izraela wraz z dobytkiem, traktujc dosownie prob Mojesza i izolujc kobiety idzieci od kultu (w. 11). To jednak wIzraelu byo nie do pomylenia (zob. np. Pwt 16,11.14), dlatego Mojesz stanowczo odrzuca tak propozycj iwkonsekwencji zostaje przepdzony zdworu. Perykopa znw podkrela skuteczno modlitwy, co jak mwilimy jest jednym zmotyww przewodnich ksigi, ktry przeplata jej tre wwielu momentach. Tak, jak wpoprzednich opowiadaniach, Mojesz udaje si na modlitw do JHWH wcelu cofnicia plagi (w.18; zob. 8,12.30; 9,33). Kolejny werset w kadym z tych przypadkw opisuje dziaanie Boga, ktry spenia prob wybraca. Funkcj kadorazowej jego modlitwy jest
177
07-02-2011 13:47:55
przypomnienie, e to Bg sprawuje wadz nad histori ijej wydarzeniami. Ale przysze wstawiennictwa Mojesza poka co cakiem nowego: modlitwa ma moc nie tylko realizowa plany ipostanowienia JHWH, ale ije zmienia...
Dziewita plaga: ciemnoci (Wj 10,21-29)

Na przykadzie tej plagi dobrze wida, e kolejne klski obrazuj stopniowy powrt do pierwotnego bezadu, stanu przed stworzeniem (Rdz 1,2), gdy panowaa ciemno (hek). Termin ten, definiujcy wiat przed stworzeniem, okrela rwnie t przedostatni kar. Dziaanie faraona przeciw Hebrajczykom zdaje si by dziaaniem przeciw samemu stworzeniu Egipcjanie ukazani zostali jako ci, ktrzy niwecz porzdek stwrczy iuniemoliwiaj realizacj bogosawiestwa podnoci ludu zRdz 1,28. Zatem iBg, czynic ciemno, postpuje wporzdku odwrotnym do dziaania stwrczego, ktrego pierwszym aktem byo uczynienie wiata (Rdz 1,3). Stworzenie wiata na pocztku wskazuje, e jest ono najbardziej podstawow potrzeb ycia czowieka i funkcjonowania planety (rolin, awkonsekwencji zwierzt iludzi). Uczynienie ciemnoci jest zatem uderzeniem wistot ycia. Ciemno, choby kilkudniowa, bya dla staroytnych tym dotkliwsza, e funkcjonowali bez energii elektrycznej i sytuacja mroku, pozbawienia wiata soca czy ksiyca, paraliowaa praktycznie ca ich aktywno (w.23; zob. np. Jer 13,6; Lam 3,2). Trzy dni ciemnoci take idzi, wdobie wszechobecnej elektrycznoci, sparaliowayby normalne funkcjonowanie iwywoayby
178
07-02-2011 13:47:55
panik. Ciemno bowiem okrela sytuacj pierwotnego lku czowieka i czyni go praktycznie bezbronnym. WBiblii jest miejscem aktywnoci zoczycw (zob. np. Hi 24,16; 34,22; Ps 74,20; J 13,30), ale najczciej antonimem wiata, znaku Boga ikrlestwa Boego, symbolizujc krlestwo za i mierci (1Sm 2,9; Mt 25,30; Mk 15,33). Zatem plaga ciemnoci to dowiadczenie dotykajce zarwno fizycznej, psychicznej, jak i duchowej sfery czowieka. Zwrot trzy dni ciemnoci majcy swe rdo wtym opowiadaniu stanie si wBiblii ipoza ni okreleniem apokaliptycznym (zob. Ap 16,10), zapowiadajcym czas przed ostateczn kar. Od strony przyrodniczej plag t wie si najczciej ze zjawiskiem zamienia soca, wybuchu wulkanu (chmura wulkaniczna) czy tzw. chamsinu, gorcego wiatru pustynnego nioscego due iloci drobnych pyw, co czyni powietrze dusznym, ajego przejrzysto ogranicza niemal do zera. Std mogy si wzi okrelenia: ciemno, ktr mona dotkn (w. 21) czy gsta ciemno (w. 2281). Kolejne barykady uporu faraona zostaj sforsowane: tym razem mog wyj wszyscy Izraelici anie tylko mczyni jednak bez zwierzt82. To, jak dotd, najwiksze ustpstwo ze strony krla, ajednoczenie desperacka prba zachowania kontroli nad ludem JHWH.
Plaga czwarta: Izraelici mog zoy ofiar wobrbie kraju.
81 Zwrot hek-plh (mrok-ciemno) to kolejny hendiadys dwch rzeczownikw synonimicznych, susznie tumaczony jako gsta ciemno (por. przypis 65). 82 Zestawienie dwch rzeczownikw kolektywnych (cn trzoda i bqr bydo) moe wskazywa na og zwierzt udomowionych.
179
07-02-2011 13:47:55
Plaga sma: Izraelici mog wyj, ale tylko mczyni. Plaga dziewita (obecna): wszyscy Izraelici mog wyj, ale bez zwierzt. Plaga dziesita: wszyscy Izraelici mog, anawet musz opuci kraj.
Krl chce zostawi sobie zakadnika, ktry zagwarantuje powrt Hebrajczykw z pustyni: trzody i bydo wraz zgrup Izraelitw, ktrzy musieliby pozosta, by zaj si zwierztami. Odpowied Mojesza jest do ironiczna: bez zwierzt nie mog przecie zoy ofiar icaopale dla JHWH83. Mojesz nie jest precyzyjny: Nie wiemy, jak mamy suy JHWH, dopki nie przybdziemy na miejsce, gdy rytua ofiarniczy zostanie ustalony dopiero na Synaju (Kp 1-7), wskazuje jednak na zwierzta, ktre ofiarowywane byy ju za czasw patriarchw (Rdz 8,20; 22,2-8; 31,54). W ogle w staroytnoci nic tak nie suyo do skadania ofiar, jak wanie zwierzta, ktre wykorzystywano wkulcie od najwczeniejszych czasw (Rdz 4,4). Faraon musia zatem rozumie sowa Mojesza i zdawa sobie spraw z tego, e jego danie jest nielogiczne. Jednak trwa w uporze i nie zgodzi si na ich wyjcie (w. 27)... Co ciekawe, refren o uporze krla, ktry tu powraca, nie koczy perykopy, jak byo to wczeniej. Faraon w gniewie wyrzuca Mojesza i pod kar mierci zakazuje mu stawa przed nim. Sowa te musiay szczeglnie
W. 25-26 nie mwi obydle krlewskim, jak sugeruje przekad, ale s pytaniem retorycznym wstylu: Ty bdziesz decydowa, wjaki sposb maj by zoone ofiary dla JHWH, czy On sam? (w. 25). Wic nasze trzody, co do jednej sztuki, wyrusz znami... (w. 26).
83
180
07-02-2011 13:47:55
poruszy przywdc Izraelitw, gdy kolejny egipski wadca nakada na niego sentencj ostateczn. Zagniewany (zob. 11,8) odpowiedzia sowem, ktre okae si proroctwem: Niech bdzie, jak powiedziae. Nie stawi si wicej przed tob. Negocjacje zostay zerwane. Sytuacja osigna impas, afaraon wci nie przekona si, e cay lud Hebrajczykw naley do JHWH, anie do niego. Ten punkt kulminacyjny zapowiada, e ju wkrtce na Egipt spadnie ostateczna kara.
Zapowied dziesitej plagi (Wj 11,1-10)

Ostatni werset tej perykopy (w. 10) przez streszczenie i podsumowanie wskazuje, e opowiadanie to koczy gwn narracj oplagach. Koczy si duga seria zapowiedzi, ostrzee, spadajcych plag, obietnic iodmw faraona. Egipcjanie na czele z krlem wielokrotnie zostali ju upokorzeni, a wadza JHWH nad caym wiatem wielokrotnie udowodniona. Przyszed czas na ostateczne objawienie potgi Boga, ktre przybierze form kary dotykajcej cay kraj. Tym razem bdzie ona tak dotkliwa, e dotychczasowi ciemizcy nie tylko zezwol na wyjcie Izraela, ale sami wygnaj go ze swojej ziemi (w. 1). Wperykopie tej znajdujemy jedynie zapowied ostatniej plagi, ktra opisana dopiero w12,29-36 wyranie zwizana jest znastpn sekcj Szemot wyjciem Izraelitw zEgiptu. Opowiadanie to czy wic sekcj oplagach z nastpn. Pada tu nietypowe, jedyne w Ksidze Wyjcia okrelenie plagi jako nega (uderzenie, cios), ktre podkrela jej wyjtkowy charakter. WKp 13-14 pojcie to suy okreleniu chorb cielesnych i by moe
181
07-02-2011 13:47:55
zostao tu uyte celowo na wskazanie mierci pierworodnych Egiptu. Wtakim kierunku zmierzaj prby naturalistycznego wytumaczenia plagi jako pewnego rodzaju choroby czy zarazy. Zwraca uwag kontrowersyjne pod wzgldem moralnym zawaszczenie kosztownoci Egiptu przez Izraelitw; dwa razy zostao ono nazwane wprost zupieniem Egipcjan (3,22; 12,36). Hebrajski Stary Testament wprzeciwiestwie do historii egzegezy nie bdzie si trudzi wytumaczeniem tego faktu, jednak wydaje si, e kosztownoci maj suy jako rekompensata za mordercz prac wykonywan na rzecz Egiptu84 lub bd upem wojennym jak sugeruje podobne sownictwo w2Krn20,25 iukazanie plag wkategoriach witej wojny. Pomagajc w zupieniu Egipcjan, Bg identyfikuje si ze swym ludem ipotwierdza ask jego wybrania. Kosztownoci bd wkrtce bardzo potrzebne: pomog narodowi przey trudny czas tuaczki, atake wybudowa pierwsz wityni dla JHWH Namiot Spotkania. Werset 5, mwicy opierworodnych faraona oraz niewolnika (najwyszy inajniszy stopie wrandze spoecznej), to meryzm, ktry wskazuje na wszystkich Egipcjan. Podkrela, e zniknie obowizujcy dotd podzia spoeczny, gdy kady zostanie dotknity kar, nie wyczajc krla. adna przynaleno nie stanowi bariery wdojciu do Boga, jak inie zabezpiecza przed Nim, gdy Bg nie ma wzgldu na osoby, zarwno wokazywaniu aski, jak iwkaraniu85. Wyczerpujca odpowied udzielona na pytanie, dlaczego ma zgina wszystko pierworodne Egiptu,
84 85
Zob. np. Mdr 10,17; Filon, De vita Mosis 1,141n; Ksiga Jubileuszw 48,18. Pwt 10,17; Syr 35,12; Dz 10;34; Ef 6,9; Kol 3,25; 1 P 1,17.
182
07-02-2011 13:47:55
anie sam faraon, ktry jest gwnym winowajc, wykracza poza ramy tego komentarza. Wymaga ona bowiem przywoania wielu danych biblijnych i kontekstw staroytnych zwizanych zodpowiedzialnoci zbiorow, zwizku krla znarodem, ludzi ze zwierztami, azinnej strony natury gniewu Boego iBoej sprawiedliwoci. Niech wystarczy stwierdzenie, e winni s take Egipcjanie (zob. 9,27.34); nie tylko ta ostatnia, ale ipoprzednie plagi dotykaj ich wszystkich, amier pierworodnych nie miaa na celu jedynie odpaty ikary dla Egipcjan (np. za zabijanie hebrajskich dzieci czy zncanie si nad hebrajskimi niewolnikami), ale stanowia znak Boego panowania wobec caego wiata. Kolejny werset (6) to kolejna ironia wksidze ikolejny zwrot whistorii exodusu. Dotychczas wielki lament zanosili uciemieni Izraelici (2,23n; 3,7.9; 5,15). Tym razem to Egipcjanie podnios lament jakiego nie byo przedtem ijaki nigdy si nie powtrzy (zob. 12,30). Caa zapowied ma wydwik mocno ironiczny, widoczny ju w1 wersecie (ci, ktrzy zniewalali Izraela, teraz sami go wypdzaj), awzmocniony w8, wktrym zapowiada si cakowite odwrcenie porzdku hierarchicznego Egiptu. Dworzanie, ktrzy wczeniej kaniali si faraonowi, przyjd do Mojesza ito jego bd baga ijemu bd si kania. Co wicej, bd prosi Mojesza oto, oco on sam nie mg si doprosi faraona: oopuszczenie Egiptu. Podobnie jak wczeniej akcentowano przemian magw, tu podkrela si ostateczn metamorfoz doradcw krla, awic zmian polityki jego caego najbliszego otoczenia. Ju pierwszy znak zlask zosta wykonany wich obecnoci (8,10), akolejne sprawiy, e cz znich zlka
183
07-02-2011 13:47:55
si sowa JHWH (9,20), cho pozostali trwali w uporze wraz zkrlem (9,34). Wkocu jednak wszyscy przychodz do krla ikwestionuj jego taktyk uporu (10,7), agdy ito jest nieskuteczne, id do Mojesza isami prosz owyjcie Hebrajczykw (11,8). Wtakiej sytuacji egipski krl zostaje kompletnie sam, jest jedyn osob, ktra pozostaje lepa na to, co si dzieje. Jego upr doprowadzi do sytuacji, wktrej jego nard bdzie yczliwy Izraelitom (w. 3), awszyscy dworzanie nie tylko odwrc si od niego, ale ju nawet nie bd z nim dyskutowa, co wicej,zwrc si do swego wybawiciela Mojesza ijemu bd si kania. Jest to rwnoznaczne ze zdrad i porzuceniem owadnitego mani uporu wadcy przez ludzi dotd mu najbliszych. Ironiczne sowa Mojesza wskazuj na kompletn porak wadcy iupadek jego autorytetu. Autorytet Mojesza przeciwnie wzrasta. Tak oto upr doprowadza faraona na samo dno, cho ostateczna klska Egiptu jeszcze nie nadesza.
184
07-02-2011 13:47:55
Rozdzia czwarty
Wyjcie zEgiptu
(Wj 12,1-15,21)
Po zapowiedzi ostatniej plagi naleaoby spodziewa si jej wypenienia. Jednak akcja zostaje spowolniona iopniona poprzez wprowadzenie religijnych rytuaw Paschy, wita Przanikw i pierworodnych. Dwa gwne opowiadania tej sekcji ostatnia plaga 12,29-42 i wyjcie 13,17-14,31 zostan przeplecione partiami prawno-liturgicznymi: pierwsz (Pascha iPrzaniki 12,1-28), rodkow (Pascha, pierworodni, Przaniki 12,43-13,16) i ostatni (Pie zwycistwa 15,1-21). Dziaanie Boga zostaje wyranie osadzone wkontekcie liturgicznym.
Struktura literacka sekcji 12-15: 12,1-28 Rytua: Pascha, Przaniki 12,29-42 Historia: Ostatnia plaga: mier pierworodnych 12,43-13,16 Rytua: Pascha, Przaniki, pierworodni 13,17-14,31 Historia: Wyjcie zEgiptu 15,1-21 Rytua: witowanie zwycistwa: pie Mojesza iMiriam86
86
Por. T. E. Fretheim, Exodus, Louisville 1991, s. 134.
185
07-02-2011 13:47:55
Efektem tej liturgicznej hermeneutyki bdzie spojrzenie na wydarzenie wyjcia troch pod innym ktem ni czyni to historia czy literatura faktu. Zreszt, historiografia potwierdza, e nie mogo doj do tak spektakularnego exodusu, jak opisuje to Ksiga Wyjcia. Wedug Biblii, Izrael opuci Egipt wszyku bojowym (12,41.51), liczc okoo 2,5-3 miliony ludzi (liczba uzyskana zWj 12,37 iLb 1,46). Caa za ludno Egiptu liczya wtedy 3-4,5 miliona ludzi. Utrata tak potnej liczby niewolnikw, rabunek przez nich srebra izota, utrata armii faraona to wszystko musiaoby by dla Egiptu prawdziw katastrof. Tymczasem adnych podobnych wzmianek nie znajdujemy w dokumentach egipskich. Zinnej strony nie przekrela to samego faktu wyjcia. Hebrajczycy mogli opuci Egipt (uciec) wjednej mniejszej lub kilku grupach-pokoleniach (jak to ukazuje obraz Izraela wKsidze Sdziw 4-5). To cudowne wydarzenie dotyczce jednego lub kilku pokole zostao zaakceptowane jako wasne przez wszystkie dwanacie pokole, ktrych zjednoczenie nastpio dopiero wKanaanie. Narracja tej czci ksigi reprezentuje zatem nie tyle histori, co specyficzny sposb, wjaki Izrael zapamita iprzekazywa sw przeszo. Autentyczne przeycie wzbogacone ustnym przekazem osiadej ju ludnoci przyjo form rozbudowanej epickiej narracji. Opowiadanie owyjciu uksztatowaa iprzez wieki nim rzdzia sprawowana liturgia Paschy. Najistotniejsze momenty tego wspomnienia, czyli wyjcie Izraelitw zEgiptu w noc paschaln oraz cudowne przejcie przez Morze Sitowia, dziki otaczajcym partiom liturgicznym, przestaj by echem odlegej przeszoci. Staj si rzeczywistoci przeywan w kulcie przez kolejne pokolenia. Tekst
186
07-02-2011 13:47:55
zredagowany przez tradycj kapask podkrela, e wydarzenie historyczne ju wmomencie swego zaistnienia staje si wydarzeniem liturgicznym, gdy Izraelici celebruj wyjcie jak witeczn procesj. Nakaz witowania tego dnia po wszystkie pokolenia (np. 12,14.42) zostanie tu kilkakrotnie podkrelony, a podsumowanie z 12,50-51 celebracja Paschy (w. 50) iwyjcie zEgiptu (w. 51) poczy te dwa wymiary wydarzenia wjeden. Wprzeywaniu Paschy kade nastpne pokolenie bdzie dowiadczao wyzwolenia ikade bdzie mogo wyzna: Bg nas wyzwoli. Z punktu widzenia chrzecijastwa jest to bardzo wany moment, zarwno jeli chodzi o liturgi, jak iosposb jej przeywania. Ijedno, idrugie znajdzie swj wyraz w sercu liturgii Kocioa katolickiego. Jezus podczas obchodzenia Paschy, ktra dla Niego bya Ostatni Wieczerz, ustanowi sakrament Eucharystii, a umierajc na krzyu, sam sta si barankiem paschalnym (np. k23,44nn). Liturgia Paschy zostaa przez Jezusa przemieniona wliturgi Eucharystii, podczas ktrej skada si w ofierze prawdziwego Baranka. To pierwszy moment transpozycji. Drugi to sposb przeywania Paschy, ktry dla ydw nie by jedynie wspomnieniem przeszoci, ale pamitk aktualizujc (zikkrn). Celebrujc Eucharysti, chrzecijanie nie tylko wspominaj, ale aktualizuj iurzeczywistniaj zbawcze wydarzenie Krzya. Jezus rzeczywicie jest obecny na otarzu irzeczywicie skada Ojcu za nas bezkrwaw ofiar. Dziki jednej jedynej, ale cigle aktualizowanej ofierze Krzya, moemy wyzna: Jezus nas zbawi87!
87 WBiblii Starego Testamentu tym samym sowem (jeh) okrela si zbawienie, wyzwolenie, uwolnienie czy ratunek.
187
07-02-2011 13:47:55
Wyjcie z Egiptu opowiedziane w tej sekcji bdzie stanowio samo sedno dowiadczenia wiary Izraela. Kade staroytne wyznanie wiary wBiblii, tzw. credo historyczne88, przekazuje prawd owyprowadzeniu ludu wybranego zniewoli egipskiej jako fundament jego dalszej historii:
Aty wwczas wypowiesz te sowa wobec Pana, Boga swego: Ojciec mj, Aramejczyk bdzcy, zstpi do Egiptu, przyby tam wniewielkiej liczbie ludzi itam si rozrs wnard ogromny, silny iliczny.Egipcjanie le si z nami obchodzili, gnbili nas i naoyli na nas cikie roboty przymusowe. Wtedy mymy woali do Pana, Boga ojcw naszych. Usysza Pan nasze woanie, wejrza na nasz ndz, nasz trud inasze uciemienie.Wyprowadzi nas Pan zEgiptu mocn rk iwycignitym ramieniem wrd wielkiej grozy, znakw i cudw. Zaprowadzi nas na to miejsce i da nam ten kraj opywajcy w mleko imid (Pwt 26,5-9).
Podobnie formuuj to inne wyznania wiary: Pwt 6,20-25, Joz 24,2-13, czy wwersji poetyckiej Psalm 81. Jak my, chrzecijanie, zaczynamy nasze credo od Wierz wBoga, tak Biblia Starego Testamentu rozpoczyna je od wydarzenia wyprowadzenia zEgiptu. Bg ma plan znacznie bardziej wybiegajcy wprzyszo ni tylko wyzwolenie Hebrajczykw: historia Izraela i wiata bdzie zmierza do peni czasu, ktrym jest Wcielenie Jezusa Chrystusa (Ga
Credo historyczne to wyznanie wiary (symbol wiary), ktre zawiera syntez wierze staroytnego Izraela. Symbole takie, rozsiane wPicioksigu iksigach historycznych Biblii, nale do najstarszych spisanych tekstw Pisma witego.
88
188
07-02-2011 13:47:55
4,4). Tym niemniej ten etap to bardzo wany krok wzamierzonym przez Boga kierunku.
Polecenia dotyczce nocy paschalnej (Wj12,1-14)

Lektura pocztkowych wersetw wprawia nas w zakopotanie: jak si ma ten szczegowy opis rytuau do dopiero co zasyszanej zapowiedzi ostatniej plagi? Gwnym tematem staje si nagle baranek: jaki ma by, jak go upiec, jak spoywa, jak si do tego ubra... Sprawa staje si jasna dopiero wwersetach 12n: krew baranka paschalnego ma sta si znakiem wybawienia, gdy Bg bdzie kara ziemi ostatni plag. Ale dlaczego krew? Przecie, aby oznaczy domy, mona byo uy innego symbolu. Wedug wielu egzegetw, krew ma tu charakter apotropaiczny, jaki miaa dla nomadw chroni od za. Jednak wistocie to nie krew ma uchroni Izraela przed mierci, ale sowo Boe, obietnica poraenia Egiptu (w. 12). Krew ma by znakiem dla was (w. 13), anie dla Boga. Potwierdzaj to opisy poprzednich plag, w ktrych czytamy, e Bg oddziela Izraelitw, nie potrzebujc adnych dodatkowych znakw. Bg ocali swj lud, jak zapowiedzia, awiadectwem wspierajcym wiar Izraela bdzie krew na odrzwiach domw, ktra odtd stanie si symbolem przymierza zBogiem (zob. 24,8 krew przymierza). Krew wBiblii cile wie si zyciem, co oparte byo na obserwacji zalenoci krwiobiegu iycia, itym uwarunkowany jest cakowity zakaz jej spoywania (zob. Rdz 9,4; Dz 15,29). Krew, wktrej jest ycie, sprawi, e Izraelici unikn mierci. W perykopie tej rozbrzmiewa w szczeglny sposb to, co ju powiedziano: historia i liturgia zostay
189
07-02-2011 13:47:55
nierozerwalnie zczone. Przez ryt krwi ostatnia plaga mier pierworodnych zostaje zwizana zPasch. Ta za wpleciona jest wsamo serce zbawczych wydarze. Wyjcie zEgiptu przestaje by sensacyjn przygod jednego pokolenia staje si akcj liturgiczn. Podobnie bdzie przy zawieraniu przymierza na Synaju czy zdobywaniu Jerycha. Wydarzenie odprawia si znakazu Boga jak liturgi ju nie tylko wprzyszoci, ale wsamym momencie jego zaistnienia. Za cykliczne ponawianie go nie suy tylko pamici. Hebrajski termin zikkrn (pamitka) uyty w 12,14 wskazuje na uobecnienie i aktualizacj wydarzenia, anie nostalgiczne wspomnienie. Jezus, gdy wwito Paschy ustanawia Eucharysti, powiedzia: to czycie na moj pamitk..., nawizujc do hebrajskiego zikkrn iwskazujc, e chrzecijaska Pascha jest aktualizacj ofiary Krzya, aCiao wydane iKrew wylana to nie symbole, ale rzeczywisto. Sens liturgii polega wanie na tym, e uczestniczc w niej, wkraczamy w samo serce zbawczego wydarzenia istajemy si jego autentycznymi uczestnikami.
Przaniki (Wj 12,15-20)

Opis przebiegu Paschy (hebr. pesah) zostaje przerwany przez omwienie rytu Przanikw (hebr. macct89). Przaniki obchodzono przez siedem dni. witowanie rozpoczynano nazajutrz po wicie Paschy. Obie celebracje stanowi zatem jedno omiodniowe wito. Dokadne studia historyczne powicone genezie i liturgii Paschy oraz
89
Std maca, niezakwaszony, czyli przany chleb.
190
07-02-2011 13:47:56
Przanikw mona streci w nastpujcy sposb. Pierwotnie byy to dwie niezalene celebracje. Ju od zamierzchej przeszoci baranek paschalny by elementem wita pasterzy, aniekwaszony chleb uroczystoci rolniczych90. Na ich staroytno wskazuje m.in. to, e obchodzono je bez kapanw, sanktuariw czy otarzy, za to wdomach. Jednak rytuay opisane w tych rozdziaach pochodz w duej mierze z modszych rde Picioksigu i odzwierciedlaj pniejsze praktyki liturgiczne obchodzenia tych starych wit. Pascha iPrzaniki, istniejce pocztkowo niezalenie iobchodzone wrnym kontekcie, zostaj tu poprzez dat witowania91 zwizane zsob, atake znajwaniejszym wydarzeniem zbawczym whistorii Izraela. Uczyni tak wszystkie tradycje Picioksigu. wito Przanikw opisane w tej perykopie miao charakter ofiarowania nowych plonw, symbolizowao nowy pocztek, std nakaz usunicia starego kwasu (w. 15). Jako wito rolnicze, mogo by obchodzone dopiero po wejciu Izraela do Kanaanu iosiedleniu si tam. Tekst ten wydaje si wic anachronizmem, co potwierdza dodatkowo werset 17 (gdzie owyjciu zEgiptu mwi si w czasie przeszym!) oraz zreflektowanie si autora w13,5. Do nakazu usunicia zakwasu nazajutrz po Passze nawie w. Pawe, zachcajc Koryntian: Wyrzucie wic stary kwas, abycie si stali nowym ciastem, jako e
Nowsze podejcia (np. C. Meyers, W. Propp) zwracaj uwag na fakt, e ludy rolnicze take zajmoway si hodowl zwierzt, iju nie rozdzielaj tak radykalnie obu celebracji pod wzgldem rodowiska witowania. 91 Oba wita obchodzono na wiosn nowego roku, w okolicach pierwszej wiosennej peni ksiyca. Kiedy spisywano ten tekst, rok wIzraelu zaczyna si wiosn, na przeomie marca i kwietnia. Te wiosenne miesice to Awiw (dla okresu sprzed niewoli) i Nisan (nazwa zapoyczona od Babiloczykw, okres po niewoli babiloskiej).
90
191
07-02-2011 13:47:56
przani jestecie. Chrystus bowiem zosta zoony wofierze jako nasza Pascha (1Kor 5,7). Chrzecijanie s nowym, przanym chlebem, poniewa wanie zostaa ofiarowana Chrystusowa Pascha.
Polecenia Mojesza (Wj 12,21-28)

Perykopa ta, postrzegana przez egzegez historyczno-krytyczn jako starsza (jahwistyczna) wersja opisanych powyej rytuaw, wkontekcie kanonicznym ksigi prezentuje si jako skrcony raport polece zwersetw 1-20, ktre Mojesz otrzyma tam od JHWH, atu przekazuje je starszym. Take wtym najstarszym biblijnym rdle Pascha zwizana jest z wyjciem; take tu dzieje si to poprzez ryt krwi; take tu, cho winnych sowach, nacisk pooony jest na przekazywanie kolejnym pokoleniom historii poprzez liturgi. Obchodzenie Paschy oznacza przekroczenie granic pomidzy pokoleniami izjednoczenie ludu wwiadomoci wsplnego dowiadczenia exodusu.
Dziesita plaga: mier pierworodnych (Wj12,29-36)92

Ostatnia plaga jest zupenie inna od dotychczasowych dziewiciu. Opisano j nie wsekwencji plag, ale osobno. Zostaa inaczej nazwana. Tylko ona jest zapowiadana ito dwukrotnie: na pocztku wydarze (4,23) oraz na kocu (11). Sam jej opis jest jednak bardzo zwizy. Wszystko dzieje si opnocy (z14 na 15 Nisan). Bg upomina si
Tumaczenie Biblii Paulistw czyni wtym miejscu inny, mniej uzasadniony podzia, iwprowadza niekonsekwentn nazw wstosunku do poprzednich plag.
92
192
07-02-2011 13:47:56
o swego pierworodnego, realizujc zapowied, ktra pada na pocztku: Wypu mojego syna, aby Mi suy! Jeli bdziesz si opiera, ja zabij twojego pierworodnego syna (4,23). Tragedia Egiptu jest tak dotkliwa, e faraon ju nie waha si, czy wypuci Izraela. Co wicej tak jak zapowiedzia Mojesz (11,1) wraz z ludem wygania Izraelitw, ktrzy w popiechu zabrali niezakwaszony jeszcze chleb (w. 34 i 39). Autor dwukrotnie zwraca uwag akurat na ten szczeg, gdy odtd maca stanie si gwnym elementem sederu (kolacji) paschalnego wIzraelu, apotem wjudaizmie. O ile moemy mie wtpliwoci, co do obecnoci czy kolejnoci poszczeglnych plag wnajstarszych przekazach, tak jedno jest pewne: we wszystkich ich spisach wBiblii, gdzie wymieniane s wrnym porzdku93, kara na pierworodnych zawsze pojawia si jako ostatnia. Jest to zatem ostateczny argument Boga w sporze z faraonem. Ale nie ostatni. Bg wodpowiedzi na niepojt zatwardziao krla szykuje jeszcze wiksze dzieo: pene chway przeprowadzenie Izraela such nog przez Morze Sitowia. Ta koczca narracj oplagach perykopa przypomina, e wszystkie czynione znaki su temu, by ukaza potg JHWH wobec caego wiata (w wymiarze demograficznym) oraz wobec wszystkich pokole (w wymiarze historycznym). Nieustannie rozbrzmiewajce: Ja jestem JHWH to katecheza nie tylko dla faraona iEgipcjan, ale
Na przykad Ps 78 i105. Zczternastu psalmw celebrujcych wyjcie zEgiptu te dwa zawieraj list plag. Rnica wliczbie czy kolejnoci plag moe wynika zrnych intencji autorw, np. wPs 105 waniejsza wydaje si harmonizacja plag zporzdkiem stworzenia wiata wRdz 1.
93
193
07-02-2011 13:47:56
przede wszystkim dla samych Izraelitw, ktrzy stan si przekazicielami objawienia Boego wszystkim ludziom.
ZRamzes do Sukkot (Wj 12,37-42)

Kolejne dwie perykopy s zbiorem rnych elementw majcych charakter podsumowania. Sprawiaj wraenie, jakby kady skryba chcia na zakoczenie tak wanego wydarzenia doda co od siebie. Punktem wyjcia Izraelitw jest Ramzes, dawna stolica egipskiej dynastii Ramessydw, amiejscem pierwszego postoju oddalone od niego ookoo 50 km Sukkot, pooone mniej wicej wpoowie drogi midzy Morzem rdziemnym a Zatok Suesk. Ta uwaga o wdrwce (ang. itinerary notice) to pierwsza zdwunastu informacji opodry Izraelitw do Kanaanu. T nieprzypadkow liczb zawdziczamy redakcji kapaskiej, ktra podzielia tras wkierunku ziemi obiecanej wanie na dwanacie etapw (tyle, ile pokole Izraela). Sidmy etap awic ten najbardziej zwizany zBogiem przypadnie na gr Synaj. Podkrelenie tak wielkiej i w rzeczywistoci nierealnej liczby Izraelitw uchodzcych zEgiptu (w. 37) to stwierdzenie, e wwyjciu uczestniczy cay nard. Sugeruje ono raz jeszcze, by cay Izrael utosamia si zpokoleniem, ktre opucio Egipt. Kolejny werset wskazuje, e take niewolnicy innych narodowoci, ito wogromnej liczbie94, skorzystali zokazji iopucili Egipt, przyczajc si do Mojesza. S oni typem (zapowiedzi) narodw, ktre wsposb duchowy przycz si do Mojesza, uznajc Boga iprzyjmujc
94
Tekst uywa tu przymiotnika rab wielki, liczny.
194
07-02-2011 13:47:56
chrzest wimi Jezusa Chrystusa. Podobnie podany czas pobytu Izraelitw wniewoli (w. 40n) jest tu wartoci bardziej symboliczn ni realn, wskazujc, e to Bg okreli czas opuszczenia Egiptu, gdy to On jest Panem historii.
Przepisy dotyczce Paschy (Wj 12,43-51)

Te dodatkowe uregulowania dotyczce Paschy su samookreleniu si spoecznoci, ktra dopiero co opucia Egipt. Olbrzymia liczba niejednorodnych etnicznie ludzi do Izraelitw przyczyli si przecie niewolnicy reprezentujcy rne narody spowodowaa konieczno odpowiedzi na pytania, kto moe, akto nie moe wniej uczestniczy, jakie warunki musi speni, by mc to uczyni... Podstawowa zasada brzmiaa: Pasch mog obchodzi zIzraelitami ci, ktrzy chc sta si uczestnikami ich wsplnoty. Warunkiem wyraenia tej przynalenoci ma by obrzezanie. Do analogiczna zasada liturgiczna obowizywaa w staroytnym Kociele: w Eucharystii mogli uczestniczy tylko ochrzczeni; katechumeni dopiero przygotowujcy si do chrztu mieli osobne miejsca i po liturgii sowa, przed liturgi eucharystyczn musieli wyj95. Te przepisy podkrelaj, e liturgia jest misterium zrozumiaym tylko w wietle wiary, dla czowieka z zewntrz stanowi natomiast widowisko. Ka te postawi pytanie natury oglnej: na ile liturgia toleruje obserwatorw? Spenia bowiem wpewnej mierze rol teatru (s
Nawet duo pniej, gdy ju nie byo katechumenw, diakon nadal przed rozpoczciem tej czci Mszy witej piewa: Si quis catechumenus sit procedat, si quis hereticus sit procedat (Jeli kto jest katechumenem, niech odejdzie, jeli kto jest heretykiem, niech odejdzie). To wezwanie zachowao si do dzi wliturgiach wschodnich.
95
195
07-02-2011 13:47:56
aktorzy, gesty, dialogi... ), wic wymaga uwanej obserwacji, ale na pewno nie do niej ma si sprowadzi uczestnictwo. Stary Testament ipraktyka Kocioa potwierdzaj t prawd. Udzia wliturgii ma sens otyle, oile wciga czowieka waktualizowane wydarzenia zbawcze iprzeywany jest wwierze. Dlatego wanie mwimy nie owidzach czy suchaczach, ale ouczestnikach liturgii.
Prawo dotyczce pierworodnych iPrzanikw (Wj 13,1-16)

Jest to kolejna grupa przepisw prawnych przeplatajca opowiadanie o exodusie. Wpoprzedniej perykopie po raz trzeci syszelimy o rytuale Paschy, tu po raz trzeci syszymy osposobie sprawowania Przanikw (3-10). Moe to irytowa wspczesnego czytelnika, ktrego przywoanie wielu szczegw nie interesuje, lecz naley pamita otym, e cao ma ogromne znaczenie dla kolejnych etapw historii zbawienia idla rozwoju objawienia. Podobnie jak obrzd baranka paschalnego iprzanych chlebw, z wyjciem poczono te zwyczaj powicania pierworodnych, uzasadniajc go wydarzeniem ostatniej plagi (w. 1-2 i11-16). Istniao wwiadomoci staroytnych przekonanie, e wszystko, co pierworodne, naley do Boga: Kady pierworodny, zarwno czowiek, jak izwierz, naley do Mnie (w. 2, take 22,28n i34,19n). Std pierwociny ze zb i pierworodne zwierzta skadano na ofiar, natomiast dzieci byy wykupywane (w.15; hebr. pdh)96. WKanaanie znane byy praktyki skadania pierworodnych
Czasownik ten jest aluzj do wybawienia zniewoli, gdy gdzie indziej oznacza wkup Izraelitw zniewoli egipskiej.
96
196
07-02-2011 13:47:56
dzieci wofierze dla bstwa, jednak prawo Izraela surowo zabraniao takich praktyk97. Przepis o pierworodnych jest wyrazem szczeglnego wIzraelu ich traktowania. Pierwszy syn mia pierwszestwo przed rodzestwem (Rdz 43,33), ze mierci ojca otrzymywa podwjn cz dziedzictwa (Pwt 21,17) i stawa si gow caej rodziny. Pierworodny uosabia kontynuacj rodu, awic przyszo inadziej. Bg, dyktujc prawo opierworodnych, chcia by nigdy nie zapomniano, e to On jest Panem ycia iprzyszoci, dawc urodzaju ipodnoci ie sw teraniejszo Izraelici zawdziczaj Jemu. Synem pierworodnym jest rwnie Jezus. Rodzice, jak nakazywao przywoane prawo, ofiarowali Go wwityni (zob. uzasadnienie wk2,23). Nowy Testament nazwie Jezusa pierworodnym wobec caego stworzenia (Kol 1,15) oraz pierworodnym spord umarych (Kol 1,18 iAp 1,5), aby podkreli Jego wyjtkow pozycj wodniesieniu do wiata ipierwszestwo wwydarzeniu zmartwychwstania. Metafora przechowywania prawa midzy oczami ina rce (w. 9 i16) wyraona take wPwt 6,4-9 i11,13-21 zacza zczasem by rozumiana dosownie iwjudaizmie doprowadzia do zwyczaju noszenia podczas codziennych modlitw tzw. filakterii. Perykopa ponownie przypomina, by wszystko, co Bg czyni, byo przekazywane nastpnym pokoleniom (w. 14). Zmyl onich dziesita plaga iwyjcie zostay przedstawione w formie liturgii, gdy to zwyczaje ocharakterze regularnych obchodw bd odtd nonikiem tego przekazu.
Zob. np. Kp 18,20-22; 20,2-5; Pwt 12,31; 18,10; 2Krl 16,2n.
97
197
07-02-2011 13:47:56
ZSukkot do Etam (Wj 13,17-22)

Kwestia drogi, ktr przemierzyli Izraelici, podajc z Egiptu na Synaj, pozostaje otwarta, gdy przywoane miejscowoci wwikszoci dzi nie istniej is identyfikowane tylko przypuszczalnie. Mamy zatem kilka hipotetycznych tras Izraelitw, z ktrych najpopularniejsze s dwie: pnocna i poudniowa. Pierwsza prowadziaby prosto na wschd przez pnocn cz Pwyspu Synajskiego do Kadesz-Barnea, adruga miaaby prowadzi na poudniowy-wschd wstron dolnej czci Pwyspu Synajskiego. Identyfikacja niektrych nazw miejscowoci wydaje si potwierdza t pierwsz moliwo tras pnocn, cho istnieje te przypuszczenie, e obie tradycje s echem dwch rnych grup, ktre ucieky zEgiptu. Stwierdzenie obojowym szyku, wjakim wyruszyli Izraelici, jest ulubionym zwrotem autora kapaskiego (zob. 6,26; 12,41.51), ktry opisujc histori swego narodu, posuguje si bardzo podniosym stylem. Autor ten przywouje te epizod zKsigi Rodzaju (w. 19; zob. Rdz 45,7), wskazujc, e ju wtedy byo zapowiadane irozpoczo si dzieo wyzwolenia, atu osiga ono swj fina. Dalej mowa o supie oboku i ognia. Po raz pierwszy wprowadzono ten popularny obraz biblijny ukazujcy, wjaki sposb Bg prowadzi Izraelitw na pustyni. Bdzie on jeszcze niejednokrotnie powraca w ksigach Wyjcia iLiczb. Obok iogie byy dla staroytnych znakami obecnoci Boej, co jest widoczne choby na przykadzie ukazania si Boga wponcym krzewie (rozdz. 3). Bg objawia si ludziom odpowiednio do ich sposobu pojmowania. Biblia pokazuje, e wtym celu wykorzystywa
198
07-02-2011 13:47:56
take naturalne zjawiska atmosferyczne, takie jak burz, ogie, deszcz, wulkan, piorun i wiele innych (bdzie to szczeglnie widoczne w objawieniu na Synaju). Wrd tych zjawisk natury, ktrymi posugiwa si Bg, najczciej wspominany jest wanie obok-chmura (ten sam hebr. termin nn)98. Obok, ktry wnocy przybiera form ognia99, bdzie widzialnym znakiem uczestniczenia Boga wlosie Izraela, znakiem Boego prowadzenia iBoej opieki. Upersonifikowany obok to aktywna obecno JHWH, ktry jako Wdz prowadzi swj lud, dajc cakowitego zaufania iposuszestwa wobec znaku oboku.
ZEtam nad brzeg Morza (Wj 14,1-4)

Pewne elementy tej perykopy s nam dobrze znane: Bg, ktry sprawia, e faraon zatnie si w uporze, by dziki temu okaza sw potg; samookrelenie Ja jestem JHWH; podsumowanie, e Izraelici uczynili tak, jak Bg nakaza. Wszystkie wskazuj na redakcj kapask. Trzeci etap wdrwki, wedug tradycji P, oznacza podanie w odwrotnym kierunku i wskazuje, e to Bg wyznacza tras marszu iOn jest gwnym strategiem wniezakoczonej jeszcze rozgrywce zfaraonem. Tym razem JHWH chce sprowokowa krla, aby po wcigniciu go wpuapk, okaza swoj potg (dosownie zyska chwa),
Nie oznacza to, e chodzi tu ozjawisko naturalne. Nadprzyrodzono oboku nie budzi dla autora najmniejszej wtpliwoci, skoro gdy chcia, podnosi si ipoda wokrelone miejsce (zob. np. 14,19; 40,36n). Wykluczona jest wic interpretacja niektrych dawniejszych uczonych, e sup oboku to np. sup ognia, jaki unosi si nad wulkanem podczas wybuchu (H. Gressmann). 99 Fakt, e mowa tu ojednym zjawisku wystpujcym wdwch rnych formach, potwierdza wypowied: Obok bowiem JHWH za dnia zakrywa Mieszkanie, awnocy byszcza jak ogie na oczach caego domu izraelskiego (Wj 40,38).
98
199
07-02-2011 13:47:56
czyli zosta uznanym za jedynego Boga dziki ostatecznemu zwycistwu nad bogami Egiptu. Wyczerpany dostatecznie wtek liturgiczny odchodzi tu na plan dalszy, apowraca narracja, czyli dalsze konsekwencje plag iwyjcia.
Pocig Egipcjan. Lk Izraelitw (Wj 14,5-14)

Perykopa zawiera dwie sceny: pierwsza opisuje reakcj Egipcjan na wyjcie Izraelitw (w. 5-9), a druga reakcj Izraelitw na widok Egipcjan (w. 10-14). Zperspektywy krytyki literackiej wydaje si, e mamy tu do czynienia nie ztradycj wyjcia, ale ucieczki, ktra nie zakadaa ostatniej plagi, gdy faraon gdy tylko usysza owyjciu Hebrajczykw rozpocz pocig, czego nie zrobiby, wyganiajc ich. Z innej strony tradycja jahwistyczna objania to zachowanie tym, e dopiero po wyjciu Izraela faraon idworzanie uwiadomili sobie olbrzymi strat taniej siy roboczej (w. 5), atradycja kapaska dopowie, e jest to zachowanie zamierzone przez Boga, by mg On ostatecznie objawi sw chwa (w. 4). Tak czy inaczej, akcja zmierza szybko wkierunku ostatecznego rozstrzygnicia konfliktu Bg faraon iIzraelici Egipcjanie, ktre rozegra si nad Morzem Sitowia. Faraon chwyci przynt zastawion przez Boga. Rozpocz pocig z wielk liczb szeciuset rydwanw, konnic iwojskiem, co ma podkreli ogromn dysproporcj si iprzewag Egiptu. Kiedy dogania Hebrajczykw, ci zdali sobie spraw z tego, e znaleli si w potrzasku: przed nimi morze, po bokach pustynia, aztyu wojska faraona. Widzc zbliajce si niebezpieczestwo, zwtpili iulegli pokusie niewiary wdziaanie Boe. Ich obecna
200
07-02-2011 13:47:56
postawa przypomina t, jak przyjli w chwili, gdy faraon naoy na nich dodatkowe prace Hebrajczycy znw zapragnli, by Mojesz pozostawi ich wniewoli, gdzie dotd wspokoju suyli Egipcjanom. Ten motyw szemrania, czyli narzekania, iniewiary Izraelitw bdzie wraca podczas wdrwki przez pustyni. Bg przewidywa tak reakcj iwczeniej nie pozwoli im i przez kraj Filistynw (zob. 13,17). Jednak tym razem dy do konfrontacji, gdy moment ten bdzie dla ludu wybranego jedn znajwaniejszych lekcji zaufania Bogu. Iwanie do zaufania Bogu iwytrwania anie do bitwy! wzywa Izraelitw Mojesz (w. 13n). Tylko to lub a to! jest zadaniem ludu.
Przejcie przez Morze Sitowia (Wj 14,15-31)

Scena przedstawia decydujcy moment dla historii wyjcia. Opowiedziana zaledwie wparu zdaniach, przez wieki bdzie przekazywana wopowieci ipieni, literaturze ipoezji, malarstwie ifilmie. Pytanie Boga skierowane do Mojesza: Czemu krzyczysz do mnie? kae si domyla, bo nie byo o tym mowy, e ten nie tylko uspokaja lud, ale i usilnie wstawia si za nim do JHWH. Odczuwalna wpytaniu niech wskazuje, e decyzja omomencie interwencji naley do JHWH, anie do niego. Mimo to wstawiennictwo jest skuteczne Bg zaraz wskazuje sposb cudownego ocalenia Izraela zopresji (w. 16-18)100. Wtej zapowiedzi nie tylko serce faraona, ale iserca Egipcjan ogarnie lepy upr: aby wej midzy pitrzce si fale, potrzeba byo
100
Por. niechtne pytanie Jezusa skierowane do Maryi: Czy to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? ( J2,4), po ktrym jednak spenia prob Matki.
201
07-02-2011 13:47:56
nie tylko uporu krla, ale inieustpliwoci jego wojownikw (B. Jacob). Powtrzenie zwrotu ofaraonie, jego rydwanach ijego jedcach (w. 17 i18) wiadczy, e utrwali si on wprzekazie ifunkcjonowa jako pewna formua, utarty zwrot. Akcja przejcia ma swe preludium wwersetach 19-20. Mwi si tu, wjaki sposb sup oboku, ktry uosabia samego JHWH, chroni Izraelitw przed decydujcym starciem. Take zwrot Anio Paski oznacza Boga jak widzielimy to wobjawieniu poncego krzewu (3,2) jednak by unikn zbytniej poufaoci (bano si bliskiej obecnoci Boga), mwiono o Posacu Paskim101. W Ksidze Wyjcia mona zauway du wraliwo co do sposobu obecnoci witego Boga pord grzesznego ludu: wpostaci anioa, wsupie oboku lub ognia, wznaku Arki wiadectwa awic prawie nigdy bezporednio, lecz zawsze pod oson znakw. Obok, ktry dla Egipcjan sta si ciemnoci, musia przypomnie im przedostatni plag ciemnoci imocno przerazi, gdy nie zbliyli si do Izraelitw przez ca noc. Gwna akcja przejcia przez morze zostaa przedstawiona w wersetach 21-29. Rozdzielenie wd ukazuje po raz kolejny potn wadz Boga nad wiatem, szczeglnie wadz nad ywioem olbrzymich wd, ktre dla Izraelitw byy synonimem si chaosu ipotg wrogich Bogu (np. Ps 93). JHWH, suweren natury, ujarzmi te siy w stworzeniu wiata, aby potem, w dziele potopu, i teraz, wdziele wyzwolenia posugiwa si nimi jakby wasnym wojskiem. T wadz okae Bg take wprzyszoci
101
Por. np. Rdz 22,15; 31,11n, Joz 5,15.
202
07-02-2011 13:47:56
wbliniaczej scenie rozdzielenia wd Jordanu, gdy Izraelici bd wkraczali do ziemi obiecanej ( Joz 3)102. JHWH wwitej wojnie zEgiptem ponownie posuguje si naturalnym zjawiskiem: tym razem jest to wiatr, ktry wia przez ca noc, odsaniajc suche dno morskie. To rozdzielenie wd, by odsoni suchy ld jest kolejnym dziaaniem naladujcym stwarzanie: Niechaj zbior si wody spod nieba wjedno miejsce iniech si ukae powierzchnia sucha (Rdz 1,9). Jestemy wmomencie stwarzania wolnego narodu wybranego. Wejcie pomidzy spitrzone wody byo aktem wiary Izraela. Izraelici wspdziaali zBogiem wJego zbawczym planie. Pocig Egipcjan iich wejcie wmorze byo natomiast kolejnym dziaaniem przeciw stworzeniu iplanowi Boga. Synowie Egiptu zbuntowali si przeciw Bogu. JHWH w odpowiedzi spojrza ze supa oboku iognia i pomiesza im szyki, jak wczeniej pomiesza jzyki zbuntowanym budowniczym wiey Babel. To spojrzenie Boga polegao prawdopodobnie na unieruchomieniu k rydwanw faraona, np. wskutek mikkiej nawierzchni, tak e wyborowi onierze nie mogli docign poruszajcego si pieszo izcaym dobytkiem tumu (w. 24n). Musiao to wywoa wielk panik wrd Egipcjan, na co wskazuje ich reakcja: Uciekajmy przed Izraelem, gdy JHWH walczy za niego. Bg potwierdza sw obietnic dan w 14,14: JHWH bdzie walczy za was. Rzeczywicie, najpierw staje pomidzy Izraelitami aEgipcjanami w supie oboku, nastpnie rozdziela wody morza, a w kocu swoim spojrzeniem wywouje groz w obozie
102
Scena przejcia przez Jordan, opisana w tonacji kultycznej, moga suy jako przypomnienie, liturgiczna pamitka (zikkrn) przejcia przez Morze Sitowia.
203
07-02-2011 13:47:56
przeciwnika. Dla niego byo ju jednak za pno. Mojesz podnis rk i wody zalay wojska faraona. Egipt zosta zwyciony. Jak w stosunku do Izraela Bg dziaa wporzdku stwrczym, rozdzielajc wody od ldu, tak w stosunku do Egipcjan dziaa w porzdku odwrotnym do dziaania stwrczego podobnie jak whistorii plag czc na powrt morze. Czy zgin bezimienny wadca? Tekst nie mwi tego wprost, ale podkrela, e nikt spord nich nie ocala (w.28), zczego mona wywnioskowa, e tak. Zwycistwo Boga ijego ludu jest totalne, caa militarna potga Egiptu zostaa pogrona przez JHWH wmorskich wodach. Pastwo faraona zostao upokorzone iostatecznie pokonane. Autor dodaje niewiele na pierwszy rzut oka znaczcy szczeg, e dziao si to oporanku. Wskazuje tym jednak na istotny fakt: oto wstaje nowy dzie, pierwszy dzie wolnoci i nowy pocztek dziejw narodu wybranego... Przejcie przez wody, jak pord, stao si momentem zrodzenia wolnego narodu. Paradoks historii polega na tym, e ci, ktrzy niegdy topili hebrajskich chopcw, dc do eksterminacji narodu, teraz sami, na czele zfaraonem ijego najwyborniejszym wojskiem, le na dnie odmtw morskich; aci, ktrzy przez czterysta lat byli ich niewolnikami, stoj teraz nad brzegiem morza jako wolny nard pod skrzydami JHWH Zastpw. Gdy dla Egiptu zapada noc, dla Izraela rodzi si nowy dzie. Efekt tego cudownego wydarzenia zosta przedstawiony wpodsumowaniu (w. 30-31). Refleksja narratora owybawieniu dokonanym przez Boga podkrela bardzo wany moment: duchow metamorfoz Izraelitw, jak sprawi cud przejcia przez morze. Od strachu przed faraonem
204
07-02-2011 13:47:56
(w. 10) przeszli do bojani wobec JHWH (w. 31). To bardzo istotna przemiana. Zwrot boja Boa okrela jak zostao powiedziane poznanie JHWH, postaw szacunku i zaufania, przestrzegania przykaza i jednoczc wi zBogiem, awic wyraa istot biblijnej wiary. Izraelici wkocu uwierzyli JHWH iprzylgnli do Niego. Ju nie musz ba si faraona, s wolni iciesz si opiek Boga Mojesza. Czy rzeczywicie tak wygldao wyjcie Izraelitw z Egiptu? Niektrzy z powodzeniem prbuj dowodzi, e tak. Jednak jak ju wspomniano, liturgiczny paradygmat caej sekcji nie pozwala patrze na to, co zostao przedstawione, tylko przy uyciu narzdzi historiografii. Spojrzenie wiary to waciwa, naukowa metoda patrzenia na tekst, ktry powsta wobrbie kultu, jest przekazywany przez liturgi ima na celu pobudzenie iumocnienie naszej wizi zBogiem. To spojrzenie kae zobaczy znacznie wicej ni samo wydarzenie, amianowicie uczy dostrzega duchowe skutki, ktre wywoao. Boja Boa, ktra zrodzia si wIzraelitach, to ten moment, od ktrego lud wybrany przez Boga stanie si ludem wiary. Taki by przecie cel wszystkich dziaa Boga wEgipcie! Cel, ktry tutaj zosta wpeni zrealizowany. Ijeszcze jedno spostrzeenie. Gdy Pan Bg zawiera przymierze z Abrahamem (Rdz 15), kaza mu porozcina zwierzta na poow i na znak zawarcia przymierza przeszed pomidzy tymi poowami pod postaci oboku iognia. Przejcie wic przez rozdzielone wody Morza Sitowia symbolicznie staje si nie tylko momentem stworzenia i zrodzenia wolnego narodu, ale i czyteln zapowiedzi przymierza, ktre Bg zechce zawrze z ludem
205
07-02-2011 13:47:56
Abrahama. Bdzie to rwnie przymierze przejcia. W ten sposb uwolnienie z Egiptu staje si jakby czci rytu zawarcia przymierza spod gry Synaj (19-24), na co wskazuje zapowied z6,7: Uczyni was moim ludem istan si dla was Bogiem [formua przymierza MM]. I przekonacie si, e Ja, Pan, Bg wasz, uwolniem was zniewoli egipskiej. wity Pawe (w1 Kor 10,1-3), apniej ojcowie Kocioa, wwydarzeniu przejcia przez morze bd widzieli obraz i zapowied chrztu witego, ktry jak exodus jest dokonanym palcem Boym przejciem przez wod ze mierci do ycia, zciemnoci grzechu do ycia wiary. Fragment owyjciu oraz nastpujc po nim pie zwycistwa wspominaj ydzi podczas wita Paschy, achrzecijanie na caym wiecie odczytuj te teksty w Wigili Paschaln, ktra jest najwaniejszym momentem roku liturgicznego wKociele. Na naszych oczach realizuje si nakaz Boga dany trzy ip tysica lat temu: Macie upamitni ten dzie. Bdziecie go obchodzi jako wito dla JHWH po wszystkie pokolenia (12,14).
Dzikczynna pie zwycistwa (Wj 15,1-21)

Pie zwycistwa wykonana po przejciu przez morze to finalny element pierwszej z dwch czci Ksigi Wyjcia, azarazem centralny fragment caej ksigi. Podkrela gwny temat utworu: koniec niewoli ipocztek wolnoci, koniec strachu ipocztek bojani, koniec suby faraonowi ipocztek suenia JHWH. Jest jednym znajstarszych utworw biblijnych iprzypomina inne starotestamentowe pieni powstae dla uczczenia wielkich Boych zwycistw,
206
07-02-2011 13:47:56
np. staroytny kantyk Debory (Sdz 5)103. Wpoetycki sposb opowiada o tym samym wydarzeniu, ktre zostao opisane wWj 14, jest jednak starsz tradycj oprzejciu przez morze, co przypomina schemat zSdz 4-5 czy 1Sm 1-2, gdzie pie poprzedza rozbudowany narracyjny opis wydarzenia104. Najstarsze przekazy biblijne zachoway si wpoezji, co pokazuje, e na etapie przedliterackim bya ona lepszym nonikiem staroytnych tradycji. Rozdziay Wj 14 i15, opisujc to samo wydarzenie, tylko na dwa rne sposoby, stanowi dyptych izbudowane s chiastycznie105:
A Uwaga owdrwce (14,1-4) B Przejcie przez morze narracja (14,5-31) B Przejcie przez morze pie (15,1-21) A Uwaga owdrwce (15,22-27)
Wpieni mamy zredagowane dwa staroytne utwory: pierwszy przypisywany jest Mojeszowi (w. 1-18), adrugi jego siostrze Miriam (w. 21). Oba poprzedza niemal taki sam opis zbawczego wydarzenia (14,28n i15,19), po ktrym nastpuje kantyk chway. Skoro mwimy ostarszestwie, to trzeba powiedzie, e pie Miriam (w. 21) wydaje si by bardziej pierwotn wersj pieni zwycistwa wypiewanej zaraz po przejciu przez morze, a jej
By moe najstarszy, najbardziej archaiczny fragment Biblii hebrajskiej. Pie Debory (Sdz 5) jest starsz, poetyck wersj bitwy zKananejczykami (opisanej wSdz 4), akantyk Anny (1Sm 2) opowiada pieni rado ony Elkany (historia opisana pniej w1Sm 1). 105 Chiazm (skrzyowanie) to odwrcenie porzdku elementw w drugiej czci zdania czy opowiadania, np. Pacze Basia, Andrzej wzdycha. Chiazm moe by bardziej rozbudowany ni podany przykad oraz zawiera element centralny, bez pary, ktry wtakim ukadzie czsto jest kluczowym elementem caej struktury.
103 104
207
07-02-2011 13:47:56
pniejsza, rozwinita forma (w. 1-18), zostaa przypisana Mojeszowi106. Jeli przyj, e pie zwycistwa faktycznie zostaa wykonana przez prorokini Miriam itowarzyszce jej wtacu Izraelki107, to po raz kolejny podkrelono tu wyranie wyjtkow rol przypisywan kobietom od pocztku historii exodusu (zob. Wj 1: poone, Miriam, Egipcjanki, ksiniczka). Wten sposb Wj 1-15 tworzy inkluzj iobramowuje pierwsz cz Ksigi Wyjcia. Jak zaznaczylimy na pocztku tej sekcji, pie wobecnej formie naley odczytywa nie jako wyizolowany utwr, ale jako cz liturgii wyjcia zEgiptu. Jest to uwielbienie, doksologia punkt finalny liturgicznego dziaania, ktre rozpoczo si wraz zrytuaem Paschy wWj 12. Najistotniejsz radosn nowin pieni jest to, czego Bg dokona wobec Egipcjan (w. 4). Jest On Wojownikiem iKrlem, ktry sam pokona potn armi idokona aktu wyzwolenia. Wyraziste obrazy su podkreleniu klski nieprzyjaci w otchani gbin morskich. Bg jest Wadc panujcym nad ywioami, azwaszcza wrogim iniebezpiecznym morzem (w. 8 i10). Bogowie Egiptu okazuj si niczym wporwnaniu zJHWH (w. 11n). Co ciekawe, pie wpenej natchnienia narracji wykracza poza opis przejcia przez morze, ktry stanowi jej pierwsz cz (w. 1-12). Wdrugiej (w.13-18) wizja autora prowadzi lud ju do Ziemi Obiecanej, na wzgrze Syjon, gdzie stanie witynia JHWH. Ta cz ukazuje marsz
Jak icay Picioksig przypisany jego autorstwu. Wielkim postaciom, jak Mojesz, Eliasz, Salomon, czsto przypisywano anonimowe utwory literackie, co nazywa si pseudonimi lub pseudoepigrafi. 107 Bliska paralela tego w1Sm 18 6-7, gdzie kobiety po zwycistwie Dawida nad Goliatem radonie pieway itaczyy przy dwiku bbenkw icymbaw, wypiewujc krtk pie zwycistwa.
106
208
07-02-2011 13:47:56
Izraela do Kanaanu pod wodz Boga jako pochd zwyciskiej armii, ktrej lkaj si nie tylko Egipcjanie. Wersety 14-16 poszerzaj perspektyw spojrzenia. Zostaj wymienione narody, ktre jak udowodni historia oka si gwnymi wrogami Izraela: Filistyni, Edomici, Moabici, Kanaanejczycy. Oni take bd pod takim wraeniem dziaania Boga, e ogarnie ich trwoga iodrtwienie na widok Izraela obejmujcego wposiadanie Ziemi Obiecan. Autor stawia cud przejcia przez morze jako paradygmat przyszego dziaania JHWH na korzy ludu Boego. Pokazuje, e Stwrca jest Bogiem jedynym iprzeprowadza swe dzieo na oczach ludw zbuntowanych przeciw Jego krlewskiej wadzy. Koczcy pie okrzyk: JHWH jest Krlem, na zawsze i na wieki! (w. 18) jest zawoaniem radoci i wyznaniem wiary ludu Boego, ktre czsto brzmi na pocztku (np. Ps 93; 97; 99) lub na kocu (zob. Ps 29; 146) biblijnych pieni uwielbienia. Wyraa wiar, e krlewska wadza Boga rozciga si nie tylko nad Izraelem (Mi 4,7; Iz24,23; So 3,15), ale nad wszystkimi narodami (Ps 47; Jer 10,7; Ml 1,14; Mt25, 31-34; Ap 15,4). Wobecnej redakcji Pie Miriam iIzraelek (w. 21) stanowi refren iodpowied na zaintonowan pie Mojesza iIzraelitw, co tworzy swego rodzaju piewany dialog wolnych iszczliwych mczyzn ikobiet.
209
07-02-2011 13:47:56
210
07-02-2011 13:47:56
Rozdzia pity
Droga przez pustyni

(Wj 15,22-18,27)
Kolejna cz ksigi opisuje nowy etap historii ludu wybranego. Izrael jest ju wolny i wdruje przez pustyni, zmierzajc w kierunku gry Synaj. Od strony literackiej sekcja ta czy wyjcie Izraelitw z Egiptu (Wj 1-15) zprzymierzem na Synaju (Wj 19-40), awic stanowi pomost midzy dwoma najwaniejszymi wydarzeniami ksigi iStarego Testamentu. Charakterystycznym tematem tej sekcji bdzie motyw prby. Bg bdzie wystawia na prb Izrael (np. 15,25; 16,4), a ten bdzie wystawia na prb Boga (17,2.7), czego mu czyni nie wolno. Nauka Biblii jest tu klarowna: Bg moe wystawia ludzi na prb (np. Rdz 22), lecz ludzie Boga nie mog (17,2; Pwt 6,16; zob. Mt4,7). Pustynia okae si doskonaym miejscem do prbowania czowieka nie tylko ze wzgldu na fizyczne braki, ktre s z ni zwizane. Pustynia, podobnie jak gbiny morskie, bya dla Izraelitw miejscem zym, przestrzeni, wktrej przebyway ze duchy (np. Azazel, zob. Lb 16,8-10.26). Dla Jezusa bdzie miejscem spotkania zszatanem
211
07-02-2011 13:47:56
(zob.Mk1,12n ipar.). Ale perspektywa patrzenia na rzeczywisto pustyni zmienia si od momentu, w ktrym Bg objawi tu sw aktywn obecno. Bdzie si ona przejawia nie tylko w spektakularnych zwycistwach (np. odniesionych nad Egipcjanami czy Amalekitami), ale iJego trosce wyraajcej si przez codzienne dostarczanie poywienia, co w staroytnoci naleao do zada matki iony. Ta szczodrobliwo imatczyna dobro Boga, ktry bdzie zaspokaja potrzeby Izraelitw na pustyni, zmieni sposb jej postrzegania. Odtd pustynia bdzie nie tylko miejscem prby, ale ispotkania zBogiem oraz dowiadczenia Jego miujcej obecnoci.
Gorzkie wody Mara (Wj 15,22-27)

Perykopa rozpoczyna si ikoczy kapaskimi uwagami okolejnych etapach podry (w. 22 i27), skupia si jednak na czym innym: na pustyni ludowi zaczo brakowa wody. Tego pierwszego sprawdzianu zaufania JHWH108 Hebrajczycy nie zdali atwo. Szybko zapomnieli o Boej mocy, ktrej potga ukazaa si na narodzie egipskim. Cho prowadzi ich sup oboku, widzialny znak JHWH, po dojciu do Mara, gdzie woda okazaa si gorzka109, zwtpili izaczli szemra. Motyw szemrania Izraelitw pojawi si ju dwukrotnie, jednak najbardziej charakteryzuje on postaw Izraela wanie na pustyni (zob. Wj 15-17 iLb 11-17). Oznacza narzekanie, ale take patrzenie czysto po ludzku na sytuacj, ktra domaga si penego zaufania Bogu. Tak naprawd jest maodusznoci
108 109
Nie biorc pod uwag sytuacji Izraelitw przed przejciem przez Morze Sitowia. Jest to semicka gra sw, gdy mara znaczy po hebrajsku gorzka.
212
07-02-2011 13:47:56
ibrakiem wiary, tej prawdziwej, ktra potrafi zaufa irzuci si wramiona Boga, mimo e si Go nie widzi. Wodpowiedzi na szemranie ludu Bg wskazuje, jak wod uzdolni do picia (w. 25). Tekst wydaje si mwi, e Bg podpowiada Mojeszowi jaki naturalny sposb uzdatnienia wody do picia. Wegzegezie wskazuje si nawet na niektre gatunki drzew, ktre mog mie takie waciwoci. Jednak spekulacje na ten temat przypominaj te osposobach zamiany wody wkrew czy laski wwa i ostatecznie nie mog uciec od konkluzji, e mamy do czynienia, jak za kadym razem, zcudownym Boym znakiem. Niektrzy cz powysz pierwsz prb (uzdatnienie gorzkiej wody do picia) zpierwsz plag (zamiana wody wkrew uniezdatnienie jej do picia), akolejn prb (przepirki imanna symbol poywienia) zplagami szaraczy igradu (niszczcymi poywienie) iwskazuj na dziesi prb na pustyni, analogicznie do dziesiciu plag; nie ma to jednak wystraczajcego uzasadnienia wtekcie. Wersety 25b i26 zapowiadaj to, co wydarzy si na Synaju, gdy ustanowienie praw iprzepisw110 oraz zobowizanie ludu do ich przestrzegania w zamian za obietnic ochrony stanie si domen przymierza. Perykopa ta jest pierwszym zwielu opowiada oprbach na pustyni, przez ktre Bg bdzie uczy Izraelitw zaufania. Pustynia okae si przestrzeni, gdzie mona zmierzy si zsob, zwasn saboci ipokus niewiary oraz dowiadczy Boej opieki. Wanie dlatego wielu chrzecijan w staroytnoci, ale i dzi, wybiera pustyni (dosownie lub symbolicznie) jako miejsce czasowego
110
Mamy tu kolejny hendiadys, jak wczeniej, np. cuda iznaki (por. przypis 65) czy mrok iciemno (por. przypis 83).
213
07-02-2011 13:47:56
pobytu lub sposb ycia. Pustynia towarzyszy nam take w yciu codziennym, gdy codziennie zmagamy si z przeszkodami i codziennie naraeni jestemy na utrat wiary.
Przepirki imanna (Wj 16,1-36)

Wszystkie prby na pustyni bd dotyczy albo wody do picia, albo ywnoci, albo autorytetu Mojesza (kilkukrotnie ju go podwaano, podobnie bdzie wprzyszoci). Jeli chodzi o t trzeci kwesti, warto zwrci uwag na pytanie dwukrotnie zadane tu przez Mojesza iAarona: Amy kime jestemy? (w. 7 i8). Jest ono tym samym pytaniem: Kime ja jestem, ktre pado zust Mojesza, gdy pierwszy raz rozmawia zBogiem (3,11), iwskazywao na jego pokor, czyli realn ocen wasnej kondycji. Jest to waciwa postawa braci, ktra pokazuje, e nie uzurpuj sobie ani chway pyncej zuwolnienia ludu zEgiptu, ani godnoci przywdczej, zatem to nie pod ich adresem naley kierowa pretensje. Oni te pochodz zludu. Jednak wanie ich Bg wybra na przywdcw, co potwierdza hierarchiczna linia komunikacji: lud Aaron iMojesz JHWH wwersetach 2n lub odwrotnie: Bg Mojesz Aaron lud wwersetach 9n. Wic rwnie wtej scenie stan si porednikami cudu opieki Boej. Gdy Izraelici cieszyli si dostatkiem wody, zaczli narzeka na brak jedzenia. Wydaje si to naturalne w sytuacji, gdy zapewne zaczynao brakowa ju zapasw. Przepirki imanna symbolizuj tu dwa podstawowe skadniki ywoci: miso ichleb, co sugeruje, e Bg zatroszczy si ocao poywienia dla wdrujcego narodu.
214
07-02-2011 13:47:56
O mannie mwi si znacznie wicej, prawdopodobnie dlatego, e czytelnicy nie wiedzieli, co to jest. Tumaczy si tu ksztat, kolor i smak tego niezwykego poywienia. Pojawienie si przepirek mona byo znacznie atwiej wytumaczy ze wzgldu na migracje tych wdrownych ptakw (okrelanych jako Coturnix coturnix), ktre dwa razy wroku przelatuj nad Pwyspem Synajskim, udajc si zEuropy ipoudniowej Azji do Afryki lub z powrotem, a w wyniku zmczenia lotem masowo opadaj na ziemi. Wtedy bez trudu mona do nich podej ije zapa. Ozjawisku tym mwi te Lb 11,31-32 oraz Ps 78,26-29. Rwnie co do manny podejmowano prby naturalnego wytumaczenia zjawiska (np. sodkie krople z drzewa tamaryszku), jednak sposb, w jaki si ona pojawiaa na pustyni, wskazuje, e mamy do czynienia z dziaaniem Boym. Fakt np. e manna zawsze na drugi dzie si psua, ale wszabat pozostawaa od pitku nienaruszona, pokazuje, e jest to kolejny cudowny znak pochodzcy od Boga, aby Izraelici przekonali si, e Ja jestem JHWH (w. 11). Podkrela to kolejny raz dobro Boej opatrznoci i Jego matczyn opiek: kady mia tyle manny, ile dokadnie potrzebowa (w. 17-21), co przypomina nam sowa Jezusa: Nie troszczcie si zbytnio oswoje ycie, oto, co macie je ipi, ani oswoje ciao, czym si macie przyodzia... Przecie Ojciec wasz niebieski wie, e tego wszystkiego potrzebujecie. Starajcie si naprzd okrlestwo Boga ioJego sprawiedliwo, ato wszystko bdzie wam dodane (Mt6,25.32n). Temat manny bdzie czsto powraca wliteraturze biblijnej jako cudowny znak Boej troski iopieki (np. Pwt 8,3.16; Ne 9,20; Ps 78,24; J 6,31), a w Nowym Przymierzu stanie
215
07-02-2011 13:47:56
si zapowiedzi prawdziwego chleba znieba Eucharystii (zob. J6,32nn; 1Kor 10,3n). Bg ponownie wystawia nard Izraela na prb (16,4; zob. 15,25), sprawdzajc jego gotowo do przestrzegania zalece odnonie do manny. Izraelici cigle si ucz... i kolejny raz zawodz. Brak wiary ujawnia si nie tylko w szemraniu, narzekaniu i powracaniu tskn myl do Egiptu; niektrych czonkw spoecznoci cechuje nieposuszestwo. Pozostawianie sobie zapasw manny na dzie nastpny czy zbieranie jej w szabat, co zostao wyranie zakazane, to usiowanie radzenia sobie po swojemu, mimo e Bg kae inaczej; to brak zaufania w sytuacji prby; to w kontekcie przytoczonej Ewangelii postpowanie jak poganie, szukanie siebie, a nie krlestwa Boego. JHWH jednak nie wyciga konsekwencji wobec niewaciwego zachowania ludu, gdy Izrael jeszcze nie sysza Prawa otrzyma je dopiero na Synaju. Wtedy ju wykroczenia zwizane zszabatem oraz inne zostan oboone odpowiednimi karami. To pierwsze w tej ksidze tak wyrane naleganie na przestrzeganie szabatu. Uszanowaniu tego dnia powicona jest znaczna cz opowiadania (w. 22-30) imanna jest tu tylko okazj do podkrelenia wagi odpoczynku iwitowania w sidmym dniu tygodnia. Prawo o szabacie usyszymy jeszcze kilkakrotnie (przede wszystkim 31,1217 i35,1-3) iza kadym razem bd to teksty tradycji kapaskiej, dla ktrej szabat to jedna zgwnych instytucji ludu Boego. Wedug tradycji P, dzie ten zosta ustanowiony ju przy stwarzaniu wiata (Rdz 2,2n), gdy nawet Bg odpocz dnia sidmego, istanowi gwarancj adu stworzenia oraz miejsce wite wczasie. Tak jak witynia
216
07-02-2011 13:47:56
jest wydzielonym sacrum dla Boga, tak iczas ma swe wydzielone miejsce, gdzie naley skupi si wycznie na oddawaniu Mu chway. Rnica midzy szabatem ainnymi dniami tygodnia nie zacho dzi w fizycznej strukturze rzeczy adna rzecz nie zmienia si tego dnia. Rnica zachodzi w stosunku wiata do Boga. Odpoczynek, podobnie jak praca, jest wpisany wycie idziaanie czowieka, jest konieczny. Skoro nawet Bg odpocz, to iczowiek powinien uwici ten dzie poprzez odpoczynek iwitowanie. Przez odwoanie do dnia sidmego temat kreacji poywienia ipowtarzajcy si motyw wieczr poranek (w. 6n; 8; 12; 13), opowiadanie omannie jest aluzj do opisu stworzenia wiata z Rdz 1. To kolejny moment, gdy Ksiga Wyjcia siga do tego fundamentalnego dla Biblii opowiadania (byo tak ju w przypadku historii malekiego Mojesza, plag iprzejcia przez morze). Uczyni tak jeszcze raz wopowiadaniu oMieszkaniu JHWH (25-40); itam paralela stworzenie wiata budowa Mieszkania JHWH bdzie najbardziej rozbudowana. Koczcy t dug perykop nakaz pooenia manny przed JHWH (co w terminologii biblijnej oznacza wwityni, przed Ark Przymierza) oraz przed wiadectwem Przymierza (czyli tablicami Dekalogu) jest anachronizmem, gdy na tym etapie nie byo jeszcze ani arki, ani tablic Dekalogu. Pniej rzeczywicie manna spocznie przed Ark Przymierza wwityni111.
111
Tradycje biblijne s tu niejednorodne (por. 1Krl 8,9 i Hbr 9,4). Niecisoci w opisie kultu wstpujce w Hbr sugeruj, e manna w rzeczywistoci nie bya warce, ale przed ark, jak wiadczy 1Krl iomawiane przez nas opowiadanie.
217
07-02-2011 13:47:56
Woda ze skay (Wj 17,1-7)

Perykopa przedstawia opowiadanie paralelne do tego zLb 20,1-13, gdzie oprcz bardzo podobnej treci iformy pojawia si rwnie nazwa Meriba. Wydaje si, e mamy do czynienia zkolejnym dubletem biblijnym, jak wprzypadku powoania Mojesza (Wj 3 i6) czy Dekalogu (Wj 20 iPwt 5), powstaym wwyniku zapisu tego samego wydarzenia przez dwie rne tradycje. Trudno powiedzie co wicej na temat genezy obu opowiada, rzuca si jednak w oczy to, e w aktualnej redakcji Picioksigu obramowuj centralne dla niego objawienie synajskie, tzw. perykop synajsk (Wj 19 Lb 10), jeszcze bardziej podkrelajc szczeglny charakter tej rodkowej sekcji Picioksigu. Werset pierwszy, podobnie jak w poprzednim opowiadaniu, to kolejny element pochodzcy z dziennika podry rda P. Podaje si tu dalsze dla nas trudne do identyfikacji wskazwki owdrwce ludu przez pustyni wkierunku Synaju. Refidim, wedug Wj 19,1n, jest ostatnim miejscem postoju przed dotarciem do Boej gry. Jestemy wic wprzededniu spotkania Boga iczowieka na Synaju. Spragniony wody lud pokci si zMojeszem kolejna prba i kolejne zwtpienie Izraelitw. W tym cigym narzekaniu widoczny jest element odrzucenia planu Boego inegacji wydarze, ktre doprowadziy ich a tutaj. To ju nie reakcja na niedogodnoci podry, ale brak wiary wobietnice Boe ipodwaanie planu wybawienia. Nard, ktry fizycznie jest ju wolny, mentalnie wci czuje si jak w niewolii powraca myl do wyidealizowanej egipskiej przeszoci. Prawdziwe wyzwolenie czowieka
218
07-02-2011 13:47:56
okazuje si by dugim procesem, wktrym bierze udzia Bg oraz inni ludzie. JHWH kolejny raz zaspokaja ludzkie potrzeby tym razem brak wody i znw daje dowody swej troskliwej opieki. Take kolejny raz okazuje si Panem nieprzyjaznej pustyni. T trosk Boga, atake bunt iktnie, upamitni nazwy nadane temu miejscu: Massa i Meriba, nawizujce etymologicznie do hebrajskich czasownikw wystawi na prb ikci si. Rzeczywicie, wydarzenie to stao si symbolem buntu Izraelitw iwspominane jest wPwt 6,16 oraz Ps 95,8, awoda wypywajca ze skay staa si podobnie jak manna nonym symbolem wliteraturze biblijnej tak Starego (np. Iz 35,6n; Ez 36,24-26), jak iNowego Testamentu ( J4,10.14; 1Kor 10,4).
Bitwa zAmalekitami pod Redim (Wj 17,8-16)

Amalekici to wojownicze plemi mieszkajce wokolicach Kadesz-Barnea (zachodnia cze Pwyspu Synajskiego), wspomniane m.in. wRdz 14,7, Lb 13,29 i1Sm 15,7. Wopowiadaniu nie przywoano adnych szczegw spotkania znimi Izraelitw czy samej bitwy, za to te dotyczce zachowania Mojesza owszem. Paradoksalnie, przewaga wwalce zaley wycznie od niego, cho nie uczestniczy wstarciu. Dzieje si tak, gdy tak naprawd jest to kolejna walka JHWH, Wojownika iKrla. Tak jak wprzypadku Egipcjan, decyduje nie sia, ale wierno Bogu i to ona ostatecznie przynosi zwycistwo nad znienawidzonym wrogiem (zob. w. 16). Mojesz pokonuje nieprzyjaci przy pomocy tej samej laski, dziki ktrej zostay zatopione wojska faraona. Ale Izrael nie jest ju tylko biernym
219
07-02-2011 13:47:56
obserwatorem Boego iMojeszowego zwycistwa ofiarnie walczy zAmalekitami, a do zachodu soca. aska Boa wymaga wspdziaania ze strony czowieka. Itutaj to wspdziaanie byo obecne: Mojesz si modli, Izrael walczy, aBg da zwycistwo. To kolejny lad mwicy o skutecznoci modlitwy wstawienniczej, ktrej obrazem s wysoko do Boga wzniesione rce112. Przy okazji bitwy z Amalekitami pojawia si po raz pierwszy wzmianka oJozuem. Bdzie on wKsidze Wyjcia sug ipomocnikiem Mojesza, ale ju wKsidze Jozuego zostanie ukazany jako godny nastpca i kontynuator, suga JHWH ( Joz 24,29), ktry wprowadzi lud wybrany do Ziemi Obiecanej. To pierwsze zwycistwo odniesione pod jego dowdztwem bdzie zapowiedzi zwyciskiej wojskowej kampanii, ktr poprowadzi wkraju Kanaan. Kolejne prby, przez ktre przechodzi nard Hebrajczykw na pustyni, to nie katecheza pobierana wszkolnej awce. To jak najbardziej praktyczne lekcje wiary wJHWH izawierzenia Bogu wtrudnych, aczasem skrajnych warunkach. Skonienie Izraela, by wszed wmorze wrodek fal, prowadzenie go przez pustyni bez wiadomego szlaku icelu podry, naraanie na brak zaspokojenia podstawowych potrzeb yciowych, jak jedzenie i picie, wkocu na ataki wrogich narodw to elementy planu, ktry ma ksztatowa wol iformowa wiar narodu wybranego. Wydarzenia te ocieraj si ogranice zawierzenia, maj bowiem stanowi jedno ina cae ycie wystarczajce
112
Sam fragment nie wspomina omodlitwie Mojesza, ale gest wzniesionych rk tak wegzegezie ydowskiej, jak ichrzecijaskiej od pocztku rozumiany by jednoznacznie: Mojesz si modli, jeli nie sowami, to przynajmniej gestem.
220
07-02-2011 13:47:56
dowiadczenie cakowitego poddania si Bogu to dowiadczenie ma bardzo mocno owocowa na przyszo. Take wnaszym yciu pojawi si takie wydarzenia. Czy bdziemy mie wsobie tyle wiary, by wej wnie zcakowitym zaufaniem Bogu? Opowiadanie to koczy przedsynajski etap prb na pustyni, ale nard Izraela czeka jeszcze kolejny gdy wyrusz zSynaju wkierunku Ziemi Obiecanej (zob. Lb11-17).
Jetro odwiedza Mojesza (Wj 18,1-12)

Dwie najblisze perykopy stanowi jedno opowiadanie, skupione wok postaci Jetry. Tecia Mojesza znamy ju zWj 2 i4. Przypomnienie jego imienia, zawodu, kraju ijego relacji zMojeszem (w. 1) oraz informacja oSeforze isynach (w. 2-4) suy przywoaniu historii Mojesza sprzed jego powoania (Wj 2), tworzy wic inkluzj dla wydarzenia exodusu:
Wj 2: Mojesz zrodzin, kapan ite Jetro (scena pogodna irodzinna) Wj 3-17: Wyjcie zEgiptu (wraz zokolicznociami towarzyszcymi) Wj 18: Mojesz zrodzin, kapan ite Jetro (scena pogodna irodzinna)
Wwczas Mojesz przez czterdzieci lat y wrodzinie Jetry, wspokoju wypasajc trzody tecia, co byo przysowiow cisz przed burz, rozpoczt wWj 3 (B.Childs). Tu nastpuje konkluzja caej historii zwizanej zwyjciem wpodobnie sielankowej scenie rodzinnej.
221
07-02-2011 13:47:56
Wpierwszej czci opowiadania (w. 1-12) zostaa podkrelona rado Jetry, ktr wywoaa wiadomo odzieach dokonanych przez Boga wEgipcie. Entuzjazmowi opowiadajcego Mojesza towarzyszy zachwyt suchajcego tecia, jego wyznanie wiary i uwielbienie Boga. Jetro to kolejny poganin wKsidze Wyjcia (wczeniej byy poone Egipcjanki), ktry oddaje chwa JHWH. Syszc nowiny, on take pozna JHWH113, przekona si o tym, czego wczeniej dowiadczyli Egipcjanie i Izraelici, e JHWH jest potniejszy od wszystkich bogw (w. 11). Jest to, jak si wydaje, jego deklaracja nawrcenia si iwiary wBoga. Owo biesiadowanie przed Bogiem, ktre na pierwszy rzut oka wydaje si uczt rodzinn zokazji radosnego spotkania, tak naprawd jest uczt liturgiczn (przed Bogiem), by moe uczt przymierza nowo nawrconego Jetry zJHWH, gdy tekst mwi, e to on skada ofiary (w. 12). Rytualna uczta bdzie te jednym zelementw przymierza ludu zJHWH na Synaju (zob. 24,11). Potomek Abrahama to przykad, jak inne narody mog wczy si w uczestnictwo w Boym planie zbawienia wiata, anie oponowa czy przypatrywa si na wzr Egipcjan, Kananejczykw czy nierzadko samych Izraelitw. Znw zwraca uwag fakt znikomego zainteresowania on idziemi Mojesza. Nawet nie ma wzmianki otym, e Mojesz odesa ich zpowrotem do tecia, oczym wspomina si mimochodem dopiero wtym miejscu (w. 2). Wyjania si symboliczne imiona synw114, ale po ceremonii
W. 11 przytacza tu kluczowy czasownik pierwszej czci ksigi: jda (zna, pozna). 114 Czst praktyk w Starym Testamencie jest nadawanie potomstwu imion symbolicznych.
113
222
07-02-2011 13:47:56
powitania (w. 7) na scenie pozostaj ju tylko Mojesz ite; ito oni bd najwaniejsi ich relacja zostanie tu przywoana siedmiokrotnie. Takie s realia staroytnego Bliskiego Wschodu, gdzie najwaniejsze s relacje mskie. Tu ca uwag autora natchnionego skupio nawrcenie Jetry oraz owo pierwsze dzielenie si Mojesza dowiadczeniem wyjcia, pierwsze dawane wiatu wiadectwo oJHWH.
Mojesz ustanawia sdziw (Wj 18,13-27)

Drug scen rozdziau osiemnastego moglibymy nazwa decentralizacj wadzy sdowniczej wIzraelu. Mojesz, ktry dotd sam sprawowa sdy, za mdr rad Jetry wyznacza niszych sdziw do rozstrzygania spraw mniejszej wagi. Wadza sdownicza wstaroytnoci miaa wikszy zakres ni dzisiaj. Sdzia by autorytetem nie tylko w kwestiach prawnych, lecz take administracyjnych, politycznych czy moralnych; czsto przewodzi walce (zob. Debora, Barak, Gedeon, Jefte). Std do Mojesza lud przychodzi nie tylko po to, aby rozstrzyga spory, ale te rozezna wol Boga (w. 15), co moe okrela og trudnych spraw. Nie jest on tylko bohaterem wyjcia, ale take strem inauczycielem Boych norm: uczy przykaza Boga i Jego prawa (w. 16)115. Ludzie cignli do niego od rana do wieczora, lecz bohater wyjcia nie by ju pierwszej modoci. Wyprowadzajc nard z Egiptu mia osiemdziesit lat, ajego sabnce siy zostay wspomniane w opowiadaniu o walce z Amalekitami, gdzie
115
Ciekawe, e Mojesz ju tu uczy prawa, cho otrzyma je dopiero na Synaju. Opowiadanie znw przynosi nam pewn nieciso.
223
07-02-2011 13:47:56
musia usi, atowarzysze podtrzymywali jego rce. Tu nawet tym samym sowem kbd (w. 18) mwi si o zbyt cikiej pracy Mojesza. Std bardzo praktyczna, ale i pena taktu wskazwka Jetry. Jednoczenie powraca motyw bojani Boej znany ze sceny przejcia przez morze. Mojesz ma wybra ludzi bogobojnych (w. 21), prawdomwnych i nieprzekupnych wymienione cechy s konieczne do sprawowania tego rodzaju posugi wobec spoeczestwa. Decentralizacja wadzy sdowniczej rzeczywicie przysza do Izraela z zewntrz. Jednak patrzc historycznie jest pniejszym rozwizaniem administracyjnym wprowadzonym prawdopodobnie za czasw monarchii i krlw. Tu zostao ono przeniesione w czasy Mojesza i przypisane jemu, jak uczyniono z wieloma prawami powstaymi znacznie pniej. Niekwestionowany autorytet Mojesza jako prawodawcy iinicjatora jahwizmu wIzraelu sprawi, e przypisano mu og praw narodu i cay Picioksig. Ostatecznie cae prawo Starego Testamentu zwizano z jego osob oraz z przymierzem na Synaju, ktre jest sercem Picioksigu. Bdzie o tym mowa wdalszej czci opracowania. W scenie tej spotykaj si dwa porzdki: Boa wiedza objawiona czowiekowi (Mojesz) i ludzka mdro wynikajca z dowiadczenia ( Jetro). Tekst niesie wane przesanie. Wola Boa winna by odczytywana w yciu czowieka nie tylko na jeden ztych sposobw, ale przez pryzmat obu porzdkw. Potwierdza to postawa Mojesza. Cho Mojesz mia stay ibezporedni dostp do nieskoczonej wiedzy imdroci Boej mg przecie wkadej sprawie radzi si JHWH posucha swojego
224
07-02-2011 13:47:56
tecia ipostpi wedug jego rady, awic korzysta rwnoczenie z dowiadczenia i porady czowieka mdrego. Ciekawe, e Biblia Starego Testamentu wswym ukadzie kanonicznym obok ksig prorockich, penych bezporednich poucze, napomnie i porad JHWH, stawia grup ksig mdrociowych, ktre wyjtkowo tylko odwouj si do Boego objawienia, za to nieustannie nawizuj do ludzkiej mdroci icodziennego dowiadczenia. Wola Boa wnaszym yciu jest jedna, jednak moe by ona widziana zrnych punktw widzenia. Pismo wite, znaki, natchnienia, iwszystko inne, co dla nas jest sowem Boga, winno by konfrontowane z nauk wiary, yciowym dowiadczeniem ikierownictwem duchowym. Taki sposb jej odczytywania gwarantuje duchowy postp.
225
07-02-2011 13:47:56
226
07-02-2011 13:47:56
Rozdzia szsty
Zawarcie przymierza na Synaju

(Wj 19,1-24,18)
Przymierze synajskie jest tym wydarzeniem, do ktrego bdzie si odwoywa cay Stary Testament jako do najwaniejszego momentu swojej historii. Dla Tory, Picioksigu jest centralnym wydarzeniem, sercem i nonikiem najwaniejszych idei. Wyjcie z Egiptu ukierunkowane byo wanie na to wydarzenie: Izrael mia opuci Egipt, aby na pustyni odprawi wito isuy swemu Bogu (3,12; 5,1). Tutaj wanie to si dokona. Tu te dopeni si powoanie Mojesza. Zgodnie z biblijnym przekazem, dokadnie w trzecim miesicu po wyjciu zEgiptu Izrael dotar do stp gry Synaj (19,1). Tutaj si zatrzyma. Dane zLb 10,11 mwi, e jego pobyt tam trwa rok. Ten wanie czas by najbardziej znaczcym okresem wreligijnej historii Izraela. Tutaj lud spotka swego Boga, tutaj pozna iprzyj Jego propozycj, tutaj narodzi si jako lud Boy, przyj Dekalog itu wybudowa sw pierwsz wityni dla JHWH, Namiot Spotkania. To na Synaju ma swj pocztek i rdo cae prawodawstwo etyczne i kultyczne
227
07-02-2011 13:47:56
Izraela, serce Ksigi Prawa (trh). W wiadomoci religijnej wszystkich tradycji i rde Picioksigu Synaj pojawia si jako punkt docelowy najwikszych wydarze oraz tygiel, w ktrym hartuje si nowe przeznaczenie spoecznoci dwunastu pokole. Izrael otrzymuje tu wezwanie do przyjcia takiej wiary itakiego dowiadczenia religijnego, ktre nie maj sobie rwnych winnych wierzeniach czy religiach wiata. Ju do koca Ksigi Wyjcia pozostaniemy w temacie przymierza synajskiego, ale wtki znim zwizane bd bardzo rne. Zczterech wyrnionych tu czci:
19-24: zawarcie przymierza, 25-31: nakaz budowy sanktuarium Mieszkania, 32-34: zerwanie (zoty cielec) iodnowienie przymierza, 35-40: budowa sanktuarium Mieszkania
ju na pierwszy rzut oka wida, e cz pierwsza i trzecia oraz druga i czwarta s ze sob w cisej relacji. Prawdopodobnie Wj 19-24 i32-34 istniay pierwotnie razem. Pniejsza redakcja kapaska doczya do praw przymierza (Wj 19-24) rozbudowane prawa oMieszkaniu JHWH (Wj 25-31), a wypenienie nakazu budowy przesuna na moment po odnowieniu zerwanego przymierza (Wj 35-40).
19-24 25-31 32-34 35-40 przymierze synajskie sanktuarium JHWH
228
07-02-2011 13:47:56
Materia obecnej sekcji naley do najbardziej zoonych pod wzgldem krytyki literackiej, gdy w jego uksztatowaniu miay udzia chyba wszystkie religijne tradycje biblijne. To pokazuje, jak istotne byo wydarzenie przymierza dla wiary Izraela ijak nieustannie prbowano zgbi t Bo ask. Warto zwrci uwag na charakterystyczne dla Picioksigu zlanie si materiau narracyjnego i prawnego. Przepisy prawne zostay umieszczone nie w osobnych ksigach i kodeksach, ale wczone do tekstw narracyjnych, co czyni ten biblijny zbir unikatowym na skal staroytn ipokazuje, e prawo jest czci Boej historii zbawienia itak naprawd nie ma granicy pomidzy wiar (historia) apostpowaniem (prawo), midzy religi ayciem. Tym niemniej ju wStarym Testamencie przymierze synajskie nabierze wartoci wzgldnej, azapowiedzi prorokw nowego, doskonaego przymierza zostan zrealizowane przez Jezusa Chrystusa. Szerzej bdzie mowa na ten temat po analizie opisu odnowienia przymierza zrozdziau Wj 34.
ZRedim do stp gry Synaj (Wj 19,1-2a)

Pierwszy werset rozdziau dziewitnastego uroczycie podkrela now rzeczywisto itytuuje drug cze Ksigi Wyjcia. Hebrajczycy dotarli wkocu do celu exodusu. Do gry, gdzie Bg swego czasu objawi si Mojeszowi ikaza ich przyprowadzi. Ju wkrtce JHWH znowu si tu pojawi idopki pokolenia nie wybuduj Namiotu Spotkania, to Synaj bdzie Jego siedzib. Tekst podkreli, e Bg nie prowadzi narodu do jakiego miejsca, ale prosto
229
07-02-2011 13:47:56
do siebie (w. 4). JHWH pragnie zaadoptowa lud iwyjani mu, na czym bdzie polegaa wolno, ktr od Niego otrzyma. Przystanek wtym miejscu (19,1-2) to wkonstrukcji dwunastu etapw wdrwki z Egiptu do Kanaanu etap sidmy, a wic wedug biblijnego sposobu liczenia szczeglny, najwaniejszy, zwizany z Bogiem. Kolejny etap podry rozpocznie si dopiero wLb 10,11, tak wic wydarzeniu przymierza autorzy biblijni powicili nienaturalnie obszerny materia od Wj 19, przez ca Ksig Kapask, do Lb 10, zwany perykop synajsk.
Zapowied przymierza (Wj 19,2b-9a)

Perykopa stanowi zapowied przymierza i wprowadza wiele piknych i wanych sformuowa zwizanych znim: uniosem was na skrzydach orw iprzywiodem do siebie, szczeglna wasno, krlestwo kapanw, lud wity. Sam ryt zawarcia przymierza dokona si dopiero wWj 24,3-8, apomidzy zapowiedzi aceremoni znajduje si fragment owarunkach jego funkcjonowania, awic oprawach, ktre bd obowizywa wIzraelu: rozdzia 20 Dekalog, rozdziay 21-23 Kodeks Przymierza. Przymierze bowiem to nic innego, jak pewien uroczysty ukad, umowa, na mocy ktrej Bg przyjmuje Izraela jako swoj szczegln wasno (w. 5) iczyni zniego nard wity ikrlestwo kapanw (w. 6), awzamian za to oczekuje wypeniania prawa, ktre nada swemu ludowi, awic stawia warunki. Przymierze na staroytnym Wschodzie mogo by zawarte pomidzy rwnymi podmiotami idotyczy jakich wzajemnych wiadcze (np. Rdz 31,43nn
230
07-02-2011 13:47:56
przymierze midzy Jakubem i Labanem) albo pomidzy silniejszym (wadc, monarch) a sabszym (maym klanem, podbitym narodem) idotyczy najczciej opieki nad tym drugim wzamian za sub lub jakie korzyci (np. Ez 17,13). Wprzypadku porozumienia Izraela zBogiem chodzi oczywicie oten drugi typ przymierza. Autor natchniony jest daleki od tego, aby ludzi czyni rwnorzdnym partnerem Boga. Nieskoczonej wyszoci JHWH, Stwrcy i Krla, dowodz wszystkie wczeniejsze wydarzenia ksigi. Uroczyste przymierze zostanie wic zawarte na sposb ludzki bdzie to potwierdza take rytua wWj 24 jednak bdzie si radykalnie rni od wszystkich ziemskich porozumie. Jego stron igwarantem bdzie bowiem sam Bg, ktry nigdy nie zamie przyjtych warunkw i nie cofnie danego sowa (Kp 26,44; 2Sm 7,15). Zerwa przymierze moe jedynie nard Izraela ( Jer33,20n; Ez 16,59) lub JHWH na skutek postpowania ludu (Za 11,10; Ps 89,40). Mojesz, ktry natychmiast po dotarciu do Synaju wspina si na gr, by zameldowa przybycie (w. 3), od razu dowiaduje si oniezwykym celu wdrwki na to miejsce: Bg pragnie zawrze zjego narodem ukad izaprasza go do przymierza (w. 4-6). Sowa oorlich skrzydach to bardzo ciepy obraz matczynej opieki Boga nad narodem (w. 4). Zobowizania JHWH, ktre padaj wwersetach 5-6, to jednoczenie nowa definicja ipotwierdzenie idei wybrania. Dziki uwolnieniu i przymierzu Izraelici stan si na nowo ludem Boym (byli nim od czasw praojca Abrahama), jako Jego szczeglna wasno, po raz pierwszy Boym krlestwem
231
07-02-2011 13:47:57
kapanw iludem witym, awic narodem wybranym ze wszystkich narodw, aby by porednikiem midzy nimi aJHWH tak jak kapan jest porednikiem midzy Bogiem aludem. Nie oznacza to, e kady czonek ludu bdzie kapanem, lecz e kady zosta wezwany do bycia porednikiem iwiadkiem Boga. Wyznacznikiem witoci ludu, a wic jego oddzielenia, odseparowania od innych narodw, bdzie przestrzeganie praw doczonych do przymierza (Dekalog iKodeks Przymierza). To bdzie zobowizanie etyczne Izraela. Do tego dojdzie jeszcze zobowizanie kultyczne spod Synaju, awic prawa zwizane zMieszkaniem JHWH: prawa osanktuarium zKsigi Wyjcia, prawa ofiarnicze, witoci iczystoci szeroko opisane w Ksidze Kapaskiej. Izrael, posiadajc prawa etyczne, sanktuarium JHWH i zorganizowan liturgi, rzeczywicie stanie si krlestwem kapanw inarodem witym (19,6), typem izapowiedzi wsplnoty Kocioa. Odpowied na t propozycj Boga dotyczy caego narodu ijest niezwykle istotna iosobista. Mojesz zwouje wic starszyzn ludu, aby przekaza wszystkim usyszane sowa (w. 7). Lud odpowiedzia jednogonie: spenimy wszystkie sowa JHWH (w. 8). Zgoda czowieka zostaa wyraona, zatem przymierze moe zosta zawarte. Werset 9 ostatecznie ustala ipotwierdza rosncy od pocztku ksigi, cho kilkakrotnie kwestionowany, autorytet Mojesza. Cay rozdzia akcentuje jego wyjtkow rol wzawarciu przymierza: porednictwo midzy Bogiem aludem (w. 3b.7n.14.17.21-25), autorytet wzgldem Izraela (w. 9) iwyjtkowy status wzgldem Boga (w. 3a). Jest w tym wydarzeniu co niezwykego i zaskakujcego: Bg wchodzi wprzymierze zczowiekiem. JHWH,
232
07-02-2011 13:47:57
Stwrca nieba iziemi, obiecuje czowiekowi, e bdzie wobec niego lojalny iwierny, zobowizuje si przed nim iogranicza sw wolno... bo przecie ycie wprzymierzu to wezwanie do staej, wzajemnej wiernoci. Przymierzem jest te np. zwizek maeski, ale rwno maonkw nie czyni zwzajemnego lubowania jakiego skandalu. Tu natomiast Bg staje naprzeciw czowieka imwi mu: Zobowizuj si wobec ciebie... Co wicej, pozostawia mu wolno decyzji: Jeli bdziecie mi posuszni.... Tylko odpowied udzielona wwolnoci jest odpowiedzi prawdziw.
Przygotowanie ludu do zawarcia przymierza (Wj19,9b-15)
Aby stan przed Bogiem, trzeba si do tego przygotowa. Poszczeglne czynnoci przygotowawcze (wrd ktrych jest nakaz wstrzemiliwoci seksualnej) maj jeszcze raz uwiadomi wag wydarzenia: teofania, czyli objawienie Boga, jest ju blisko (w. 16-19). Lud musi si zatem uwici, czyli konsekrowa, oddzieli od czynnoci ycia codziennego i oczyci, czego wymownym symbolem jest tu wypranie szat. Bg jest wity ito, co niewite, nie moe si do Niego zbliy. Tu chodzi wszake o predyspozycj rytualn, anie moraln (zostanie to szerzej wytumaczone przy omawianiu kadzi do rytualnych oczyszcze). Nakaz powstrzymania si od wspycia nie oznacza, e autor postrzega ludzkie relacje seksualne jako nieczyste. Raczej wydarzenie przymierza zBogiem jest tak rne od codziennych ludzkich dowiadcze, e wymaga szczeglnego przygotowania iodseparowania. Jest to rozwinicie pojcia witoci (hebr. qde), ktre wjzyku hebrajskim
233
07-02-2011 13:47:57
wskazuje na oddzielenie, odseparowanie od rzeczy zwykych, codziennych inie-Boych. Podkreleniu witoci Boga suy te wyznaczenie granicy wok gry. Jest to wskazanie na jej specjalny status jako miejsca objawienia. Sankcj bezprawnego przekroczenia granicy sacrum bdzie kara mierci (zob. zdarzenie z Kp 10,1n). Rwnie charakterystyczny dla opowiadania motyw trzech dni stanowi tym razem nie przestrzenny, ale czasowy element odseparowania. Perykopa zatem skupia si wok pojcia witoci jako oddzielenia, odseparowania. Oddzielona zostaje gra (przestrze), wydzielony jest termin na przygotowanie (czas), rozdzieleni zostaj maonkowie (relacje ludzkie). Lud oczekuje na spotkanie JHWH. Ajak wyglda moje przygotowanie na spotkanie zBogiem wEucharystii?
Bg objawia si ludowi (Wj 19,16-25)

Teofania z w. 16-19 jest sercem rozdziau dziewitnastego. To, co zwraca uwag, to niezwyke fenomeny towarzyszce teofanii: grzmoty, byski, gsty obok, potny dwik rogu, ogie, buchajcy dym, drenie ziemi. To jakby wybuch wulkanu, trzsienie ziemi ipotna burza w jednym miejscu i czasie. Wywoane wraenie musiao by rzeczywicie piorunujce. Taki literacki obraz ukazywania si Boga jest bardzo stary istanie si modelem dla innych biblijnych opisw teofanii116. Mamy tu zlane dwie
116
Np. Bg nasz przyby inie milczy: przed Nim ogie trawicy, wok Niego szaleje nawanica (Ps 50,3; por. te 18,8-16; 77,19); Potem witynia Boga wniebie si otwara iArka Jego Przymierza ukazaa si wJego wityni, anastpiy byskawice, gosy, gromy, trzsienie ziemi iwielki grad (Ap 11,19; por. te 4,5; 8,5; 16,18).
234
07-02-2011 13:47:57
staroytne tradycje, zktrych jedna zdaje si wskazywa na wybuch wulkanu (w. 18), adruga na objawienie wburzy (w. 16). Wt stron podaj te poszukiwania bosko-naturalnego wyjanienia tej sceny. Nasz uwag powinno jednak skupi co innego. Znaki towarzyszce objawieniu si Boga to tylko zewntrzna powoka tej perykopy iszkoda byoby zatrzymywa si na niej. Istot opowiadania jest to, e Bg objawia si czowiekowi. Nie pozostawia go samemu sobie, nie skazuje na osamotnienie iwasne nieskuteczne wysiki dotarcia do Niego. Cay lud, ktry jest wiadkiem objawienia, reprezentuje tu ludzko, do ktrej schodzi JHWH. Wten sposb objawienie stanie si podstawow form komunikacji Boga zczowiekiem iwJezusie Chrystusie osignie swoj doskonao. Pioruny igrzmoty nie s na pewno najdoskonalszym sposobem objawienia si Boga; jest to forma pocztkowa, mona by powiedzie pierwotna, na co zwraca uwag autor Listu do Hebrajczykw (Hbr 12,18-21). Do Eliasza Bg przyjdzie ju wszmerze agodnego powiewu, cho synajskie znaki (wichura, trzsienie ziemi, ogie) bd poprzedzay t teofani (1Krl 19,11n). Wkocu do caej ludzkoci przyjdzie Chrystus, aform objawienia, jak wybierze, bdzie obek ibetlejemska stajenka. Bdzie to zupenie nowy rodzaj przystpu do Boga (Hbr 12,22-24). Wersety 20-25 rozwijaj temat witoci gry, ktry zosta zapowiedziany (w. 12n). Bg przerywa objawienie inakazuje Mojeszowi zej, by jeszcze raz przekaza on zakaz zbliania si do Synaju. Mojesz, przebywajc w Boej obecnoci, nie bardzo kwapi si do zejcia, ale Bg ponawia nakaz. Rzecz charakterystyczn opisw
235
07-02-2011 13:47:57
teofanijnych jest to, e czowiek tskni za przeyciami zwizanymi zteofani. Przebywa wobecnoci Boga, oglda Jego oblicze iby ukrytym wcieniu Jego skrzyde (Ps17,8) to najwiksze pragnienie czowieka. Take Izrael, po otrzniciu si z pierwszego przeraenia, z pewnoci bdzie ciekaw zjawisk i bdzie chcia zobaczy, dowiadczy JHWH trzeba go wic ponownie ostrzec przed mierci. Siedziba Boga musi by uszanowana izwyky czowiek, anawet kapani, nie maj tam wstpu. Nasuwa si oczywista paralela zMiejscem Najwitszym (dos. wite witych) wMieszkaniu JHWH iwityni Jerozolimskiej, bdcym siedzib Boga, do ktrej nie mieli wstpu nawet kapani, poza Mojeszem, Aaronem ijego nastpcami, czyli arcykapanami. Gra Synaj ukazana jest tu jako wite witych wityni miejsce niedostpne itajemnicze, wktrym przebywa JHWH na Arce Przymierza jak na tronie. Ta niedostpno gry nie oznacza wszake nieobecnoci. Przeciwnie, wskazuje na przebywanie trzykro witego JHWH pord ludzi.
Dziesi przykaza Boych (Wj 20,1-17)

Dekalog jest fundamentem biblijnego prawa, atake etyki wszelkich spoecznoci zwizanych zBibli. Cho wczony whistoryczne wydarzenia wyjcia iprzymierza, nie jest partykularn czy klanow wasnoci, ale obiektywnym inajbardziej oglnym wyrazem moralnego zmysu czowieka. Poza historycznym wstpem (w. 2) nie ma tu odniesienia do cile izraelskich wydarze czy instytucji (jak np. sanktuarium), gdy Dekalog pozostaje przejawem ponadczasowej, oglnoludzkiej etyki. Tym niemniej dopiero
236
07-02-2011 13:47:57
wczony wkonkretn sekwencj narracyjn ikonkretn histori staje si wpeni zrozumiay. Tytu perykopy nawizuje do zwyczajowej nazwy tego zbioru praw, ktr nadaa sama Biblia (34,28; Pwt 4,13): dziesi przykaza, dosownie dziesi sw (hebr. seret haddebrm, gr. deka-logos, std Dekalog). Jestemy w kulminacyjnym momencie teofanii, w ktrym Bg przekazuje ludowi prawo, warunki porozumienia synajskiego. Wola Boa, wyraona wczeniej tylko oglnie: Jeli wic teraz naprawd bdziecie Mi posuszni ibdziecie przestrzega przymierza (19,5) iprzyjta jednogonie przez nard: Spenimy wszystkie sowa JHWH (19,6), tu nabiera jak najbardziej konkretnego ksztatu. Zakres posuszestwa, ktre przyrzekli Izraelici, zostanie wyraony wanie w Dekalogu. Przez jasne wyraenie Boej woli nard jeszcze lepiej pozna, jaki jest jego Bg, za ktrym poszed. Na wyjtkowy status dziesiciu sw wskazuje nie tylko nazwa zbioru117 iumieszczenie go wbezporednim kontekcie przymierza synajskiego, ale take dwukrotne pojawienie si Dekalogu wBiblii (Wj 20 iPwt 5), podkrelenie, e zosta spisany palcem Boym (Wj 31,18; Pwt 5,22) wodrnieniu od innych przepisw spisanych przez Mojesza oraz to, e Bg po raz pierwszy ijedyny wcaej Ksidze Wyjcia mwi do caego ludu; ie wszystkie zobowizania s wyraone wpierwszej osobie Ja jestem Pan... oraz skierowane do pojedynczej osoby ty. Zaimek osobowy uyty wliczbie pojedynczej obecny we wszystkich przykazaniach wskazuje, e Bg objawia swoj wol
117
Biblijne zbiory praw najczciej nie posiadaj wyrniajcej ich nazwy.
237
07-02-2011 13:47:57
kademu czowiekowi zosobna ikady zosobna winien podj zobowizanie. wiadczy te o pewnym stopniu zayoci ipodejciu osobowym (nie bdziesz...), anie bezdusznej literze prawa (nie wolno...). Taka forma wyraania prawa na staroytnym Bliskim Wschodzie jest rzadkoci; duo czciej stosuje si trzeci osob lub formy bezosobowe. W kocu o wyjtkowej roli dziesiciu sw wiadczy odpowied Jezusa na pytanie modzieca: Nauczycielu, co dobrego mam czyni, aby otrzyma ycie wieczne?. Jezus odpowiada: Jeli chcesz osign ycie wieczne, zachowaj przykazania. I wymienia: Nie zabijaj, nie cudzo, nie kradnij, nie zeznawaj faszywie, czcij ojca imatk, by wkocu streci je wsposb pozytywny: Miuj swego bliniego, jak siebie samego! (Mt 19,16-19). Nie oznacza to, e Nowy Testament nie wniesie nic do ich zrozumienia. Jezus zakwestionuje maoduszny sposb interpretacji przykaza irozwinie ich literalnie rozumian nauk, ale otym wdalszej czci ksiki. Dekalog moemy podzieli na dwie czci: pierwsze trzy przykazania dotycz stosunku czowieka do Boga (aspekt wertykalny), a pozostae siedem do bliniego (aspekt horyzontalny). Tekst biblijny mwi o dwch tablicach (31,18; 34,1.4), ktre wtradycji zwizano wanie zobiema czciami: wprzedstawieniach tablic na pierwszej umieszcza si przykazania 1-3, ana drugiej 4-10. Podzia ten nie jest jednak kategoryczny, gdy nie da si czci Boga, nie szanujc jednoczenie bliniego, iodwrotnie. Dekalog stanowi organiczn cao, w ktrej wszystkie przykazania wzajemnie si warunkuj. Kade sowo odsya do pozostaych i do wszystkich razem; przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniem
238
07-02-2011 13:47:57
wszystkich pozostaych i zamaniem przymierza z Bogiem (zob. Jk 2,10n). Podkreleniu tego faktu suy to, e prawa Dekalogu s pozbawione jakichkolwiek sankcji, ktre normalnie iczsto wystpuj przy okazji biblijnego prawodawstwa (nawet odnonie do tych samych przepisw). Sankcja jest tu tylko ia jedna: przekroczenie ktregokolwiek przykazania jest zamaniem caego Dekalogu izerwaniem przymierza zBogiem.
Relacja: Bg czowiek 1. Nie bdziesz mia innych bogw... 2. Nie bdziesz wymawia imienia JHWH, twego Boga, bez szacunku... 3. Pamitaj odniu szabatu... Relacja: czowiek czowiek 4. Czcij swego ojca imatk... 5. Nie popenisz morderstwa... 6. Nie dopucisz si cudzostwa... 7. Nie bdziesz krad... 8. Nie zoysz kamliwego zeznania... 9. Nie bdziesz poda ony swego bliniego... 10. Nie bdziesz poda dobytku swego bliniego...
Zarwno pierwsza, jak idruga cz Dekalogu otrzymaa wStarym Testamencie swoje sformuowanie esencjalne wprzykazaniach mioci Boga (Pwt 6,5) ibliniego (Kp 19,18.34). Na postawione Jezusowi pytanie: Ktre przykazanie w Prawie jest najwiksze? (Mt 22,36), Pan cytuje oba sformuowania: Bdziesz miowa Pana, Boga swego, caym swoim sercem, ca swoj dusz icaym swoim umysem. To jest najwiksze ipierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Bdziesz miowa
239
07-02-2011 13:47:57
swego bliniego jak siebie samego. Na tych dwch przykazaniach opiera si cae Prawo iProrocy (Mt22,37-40). Dwa przykazania mioci reprezentuj tu doskonae wypenienie przykaza obu tablic Dekalogu. Tym niemniej wcielanie ich w ycie w Izraelu byo naznaczone maodusznoci, traktowano je bardzo dosownie. Dlatego Jezus rozwin wymagania dziesiciu sw; wliterze prawa ukaza moc dziaajcego Ducha witego: Syszelicie, e powiedziano przodkom: Nie zabijaj!... AJa wam powiadam: Kady, kto si gniewa na swego brata, podlega sdowi (Mt5,21n); Syszelicie, e powiedziano: Nie cudzo! A Ja wam powiadam: Kady, kto podliwie patrzy na kobiet, ju si wswoim sercu dopuci zni cudzostwa (Mt5,2). Wten sposb potwierdzi, e to mio jest najlepsz interpretatork Dekalogu. Doskonale uj to w. Pawe:
Kto... miuje bliniego, wypeni Prawo. Albowiem przykazania: Nie cudzo, nie zabijaj, nie kradnij, nie podaj, iwszystkie inne streszczaj si wtym nakazie: Miuj bliniego swego jak siebie samego! Mio nie wyrzdza za bliniemu. Przeto mio jest doskonaym wypenieniem Prawa (Rz 13,8-10).
Podstawowym sformuowaniem Dekalogu pozostaje jego pierwsze przykazanie, e JHWH jest jedynym prawdziwym Bogiem, obok ktrego ipoza ktrym nie istnieje aden inny bg. I cho nakaz ten sformuowano w czasach wszechobecnego politeizmu, nic nie traci dzi ze swej aktualnoci. Kady czowiek jest wezwany do uporzdkowania swej wiary iycia woparciu ot prawd, bowiem
240
07-02-2011 13:47:57
bogowie wdzisiejszym wiecie yj, jest ich wielu imaj si bardzo dobrze... Nie bdziemy omawia poszczeglnych przykaza, gdy jest to zadanie katechizmu, i warto do niego w tej kwestii sign118. Chciabym jedynie zwrci uwag na ich biblijny kontekst, ktry czsto umyka refleksji nad Dekalogiem jako oglnym prawem ludzkoci. Przykazania nabieraj penego znaczenia wramach przymierza izbawczego dziaania Boga: Ja jestem Pan, twj Bg, ktry ci wywid zziemi egipskiej, zdomu niewoli (20,2; Pwt 5,6). Ta formua, ktra pojawia si na pocztku Dekalogu ijest mu nieodczna, wskazuje, e zawsze pierwsza jest zbawcza interwencja Boga. To Bg wychodzi do czowieka, obdarza go ask wolnoci imioci. Przykazania wcisym znaczeniu pojawiaj si na drugim miejscu; wyraaj konsekwencje przynalenoci do Boga, ktra zostaa ustanowiona przez przymierze. Zatem nie powinny by traktowane jako apodyktyczne nakazy czy zakazy jak si czsto uczy dzieci ale jako odpowied czowieka na objawion mio Boga. ycie moralne jest odpowiedzi na inicjatyw mioci Pana. Jest wyrazem wdzicznoci iczci skadanej jedynemu Bogu.
Porednictwo Mojesza wprzekazywaniu praw (Wj 20,18-21)

Na funkcj poredniczenia wprzymierzu, ktr sprawuje Mojesz, wskazywa wyranie rozdzia dziewitnasty. Bya tam te mowa oznakach teofanii. Podobiestwo obecnej
118
Precyzyjne omwienie Dekalogu: Katechizm Kocioa Katolickiego (punkty pkt. 2052-2557).
241
07-02-2011 13:47:57
sceny do tej zWj 19 wydaje si wskazywa, e Dekalog zosta wstawiony przez redaktorw ksigi pomidzy oba teksty, wczeniej istniejc jako niezalena tradycja. Jednak w kontekcie kanonicznym obecne tu opowiadanie ma swoj wymow, podkrelajc e dziesi najwaniejszych sw Boga zostao skierowane do caej spoecznoci. Wszystkie pozostae prawa synajskie bd bowiem przekazywane tylko Mojeszowi. Tekst nie precyzuje, czy lk ludu przed sowami JHWH dotyczy ich niezwykej treci, czy znakw towarzyszcych wypowiedzi Boga. Wydaje si, e chodzi oto drugie, gdy od ich ponownego wyliczenia rozpoczyna si ta perykopa. Wezwanie Mojesza: Nie lkajcie si jest tym samym, ktre usyszeli Izraelici stajc naprzeciw faraona przed przekroczeniem Morza Sitowia (14,13). Wwczas zwiastowao on ryche ocalenie, tu suy zapewnieniu, e znaki teofanii nie s dla nich grone, bowiem Bg nie przyszed zabija, ale zbawia. Powraca temat bojani Boej, ktra czy si nie zemocjami, ale postaw wiary, atu konkretnie zunikaniem grzechu. Owo ycie wboja Boej, ktre bdzie sprzyjao unikaniu wystpkw, sprawi jednak, e kolejne pouczenia odbierze ju sam Mojesz, wchodzc w ciemny obok, w ktrym przebywa JHWH. Wporednictwie Mojesza wprzymierzu na Synaju dopeni si jego powoanie. Poznalimy go jako maego chopca, akolejne sceny, jedna po drugiej, przybliay nam jego osob: najpierw odwany, szlachetny modzieniec, potem m iojciec, pasterz trzd, wkocu gdy otrzyma prorockie wezwanie prorok przemawiajcy wimieniu JHWH do faraona oraz sprawny dyplomata. Wwielu
242
07-02-2011 13:47:57
scenach (szczeglnie tych prorockich) sprawia wraenie figury zelaza, winnych jednak ukazano jego ludzkie reakcje, np. gdy zentuzjazmem rozmawia zJetr, peen alu zwraca si do JHWH czy kierowany gniewem rozbija tablice Dekalogu. Wdalszej historii Mojesza dostrzegamy wnim politycznego oraz militarnego przywdc, nastpnie sdziego, w kocu porednika przymierza z Bogiem, prawodawc Izraela ikapana ustanawiajcego kult jahwistyczny. Tak oto przedstawiono niezwyke bogactwo rl iwielo funkcji tej wybitnej starotestamentalnej postaci figury izapowiedzi Jezusa Chrystusa.
Kodeks Przymierza (Wj 20,22-23,33)

Kodeks Przymierza to zbir praw, ktry na stae zosta zwizany, podobnie jak Dekalog, z przymierzem synajskim. Oba zbiory dowodz, e prawo i przymierze byo dla staroytnych nie do rozdzielenia. Tak jak przymierzu towarzyszyy obietnice, tak samo towarzyszyy mu warunki wyraone tu przez dwa zbiory prawne. Jezus, nowy Mojesz, ustanawiajc Nowe Przymierze, take zwiza je z prawem. Tym razem bdzie to jednak nowe prawo prawo mioci przedstawione na nowej grze, Grze Bogosawiestw. Nazwa Kodeks Przymierza czy Ksiga Przymierza pochodzi zw. 24,7, gdzie powiedziano, e Mojesz wzi Ksig Przymierza i gono odczyta j ludowi. Kodeks rozpoczyna si ikoczy nawizaniem do pierwszego przykazania (20,22 i23,13) iprzepisami dotyczcymi kultu (otarz 20,23-26 iwita 23,14-19), co tworzy obramowanie, inkluzj spinajc cay zbir.
243
07-02-2011 13:47:57
Zmiany stylu, tematyki oraz porwnanie z innymi przepisami Biblii pokazuj, e prawa Kodeksu Przymierza zostay spisane w rnym czasie i wtrnie skomponowane w jedn cao. T antologi rnych norm cywilno-religijnych wczono w narracj jako podstawowy kodeks postpowania ludu JHWH. Kodeks Przymierza zosta wczony wopowiadanie wten sposb, e jego nakazy odebra Mojesz po wejciu wciemny obok obecnoci Boej (20,21), po skoczonej mowie Boga powrci do Izraelitw iprzekaza ludowi wszystkie sowa JHWH oraz wszystkie przepisy prawa (24,3), awkocu zapisa wszystkie sowa JHWH (24,4). Mwilimy ju otym specyficznie hebrajskim sposobie opowiadania, wktrym wszystkie prawa narodu stanowi element jego historii iprezentowane s jako zakomunikowane bezporednio przez Boga usamych jego pocztkw. Wrzeczywistoci miay one dug histori iprzechodziy ewolucj. Niektre s bardzo stare imusiay funkcjonowa ju na poziomie ycia szczepowego, inne zkolei pochodz zokresu monarchii iodzwierciedlaj osiady irolniczy tryb ycia. Oczywicie nie wyczerpuj podobnie jak Dekalog materii prawnej imoralnej119, prezentuj jednak gwne wytyczne w stosunkach spoecznych, a niektre daj prbk hebrajskiego prawodawstwa. Cho zperspektywy chrzecijastwa Kodeks Przymierza przedstawia warto wzgldn gdy zawiera rytualne ispoeczne praktyki ludnoci bardzo staroytnej jednak pokazuje, jakie wartoci cenili Izraelici. Jest wrd tych praktyk np. bezwzgldny szacunek okazywany rodzicom.
119
Co potwierdzaj zwroty bdziecie mi posuszni (19,5) czy spenimy wszystko, co Pan powiedzia (24,3), ktre s znacznie bardziej pojemne ni krtki zbir praw.
244
07-02-2011 13:47:57
Nakaz czci rodzicw, zapisany w Dekalogu jako jego czwarte przykazanie, tu otrzymuje dodatkowe restrykcje: agresja iprzemoc wobec wasnych rodzicw s bardzo surowo karane (21,15.17). Ma to podkreli, e szacunek dla tych, ktrzy nas zrodzili, jest podstaw zdrowych relacji spoecznych. Wynika ze wspdziaania rodzicw wstwrczym planie Boga (poprzez akt przekazania ycia), gwarantuje zdrowy rozwj rodziny izachowanie dziedzictwa wiary. Szacunek dla rodzicw wyraa si wopiece nad nimi wich staroci inaley si im nawet wsytuacji, gdyby postpowali karygodnie lub stracili rozum (zob. Syr 3,1-16). Natomiast inn kwesti jest posuszestwo, ktre obowizuje dzieci tylko do osignicia przez nie samodzielnoci lub penoletnoci, cho nie we wszystkich okolicznociach (np. w sytuacji nakaniania do za). Inne wartoci, ktrych broni Kodeks Przymierza, to: ograniczenia praw wacicieli wobec niewolnikw pan nie mg robi zniewolnikiem, co mu si podoba (21,20n.26n), apo szeciu latach suby niewolnik mg odej (21,2); zaznaczenie, e godzenie na ludzkie ycie iwolno pociga za sob kar mierci (21,12-14.16), gdy jest pogwaceniem najbardziej fundamentalnych ludzkich praw; podkrelenie prawa wasnoci (21,33-36) oraz braku kary mierci za jej naruszenie (21,37), co byo obecne w wielu cywilizacjach nie tylko staroytnych, cho wtym przypadku stanowi rozwizanie nieproporcjonalne. Ale to nie wszystko. Kodeks Przymierza podkrela zasad mioci idobroci, kierowania si w yciu ludzkimi odruchami, a nie tylko liter prawa, w czym przewysza nawet moralne wymagania Dekalogu. Bardzo wana jest troska osieroty iwdowy (22,21-23). W staroytnoci bya to grupa spoeczna znajdujca si
245
07-02-2011 13:47:57
w najtrudniejszym pod wzgldem materialnym pooeniu, ze wzgldu na brak mczyzny (ma czy ojca), ktry by ywicielem rodziny. Dalej podkrela si miosierdzie wobec biednych ipotrzebujcych (22,24-26; 23,6.11). Wszyscy Izraelici s czonkami jednego ludu wyzwolonego przez Boga, wic bogatsi powinni wspiera biednych, majc za przykad Boga, ktry okaza im swe miosierdzie chociaby na pustyni. Kolejna zachta dotyczy szanowania cudzoziemcw (22,20) majcych w spoecznoci izraelskiej mniejsze prawa iuwzgldnienia odpoczynku szabatu take dla swoich pracownikw iswych zwierzt (23,12). Potpione zostay dewiacje spoeczne, np. uprawianie czarw (22,17), zoofilia (spkowanie ze zwierztami, 22,18); porwanie czowieka (21,16); krzywdzenie sieroty lub wdowy (22,21n); apwkarstwo (23,8) itp., za wiele znich grozia kara mierci. Praktyka pokazuje, e kary mierci nie stosowano czsto wtych przypadkach, wktrych prawo to przewidywao. Zatem formua powinien by ukarany mierci wskazuje przede wszystkim na najcisze przestpstwa ima na celu uwiadomi ich ciar gatunkowy. Wszystkie te archaiczne prawa Kodeksu Przymierza mona doceni, gdy porwnamy je zinnymi kodeksami staroytnego Bliskiego Wschodu, gdzie w wielu paralelnych prawach stosuje si praktyki mniej sprawiedliwe czy bardziej okrutne. U podstaw uregulowa izraelskich ley szacunek do czowieka, powaanie ludzkiego ycia, godnoci, wolnoci iwasnoci; ichocia samo unormowanie nie wiadczy opowszechnym jego stosowaniu, to zapisy takie stanowi duy postp wrozwoju. Do przytoczonych regulacji spoecznych dochodz prawa kultowe ireligijne Kodeksu Przymierza (np. 23,14-19).
246
07-02-2011 13:47:57
Kolejn charakterystyczn cech prawodawstwa hebrajskiego jest to, e nie dzieli przepisw na sprawy cywilne (wieckie) i religijne (kultowe). Tak jest tu, tak byo te wDekalogu. Nie ma dwch niezalenych kodeksw cywilnego iprawa kanonicznego, jak jest dzi. Izrael, nawet za czasw monarchii, funkcjonuje jako pastwo teokratyczne, ktrym rzdzi ikrluje Bg. Jest On prawodawc tak wrelacjach indywidualnych, jak ispoecznych, wieckich ireligijnych. Jest nie tylko gwarantem caego prawa, ale te jego rdem. Tak jak wyciu ludzkim, tak wprawie nie tworzy si tu sztucznego pozdziau na funkcjonowanie spoeczne ireligijne, ktre jest po prostu jednym zjego przejaww. Ten biblijny model sta si inspiracj dla rodzcego si chrzecijastwa120. Ostatnia perykopa Kodeksu Przymierza zapowied wejcia do Ziemi Obiecanej (23,20-33) rni si zasadniczo od caoci iwedug niektrych czy si zni do luno. Tym niemniej staroytne kodeksy prawne koczyy si niekiedy list bogosawiestw iprzeklestw, zwizanych z dochowaniem bd zamaniem nakazw i by moe ztakim zakoczeniem mamy tu do czynienia. Zostao ono przystosowane do historycznych okolicznoci, wjakich znalaz si Izrael, wdrujc do Ziemi Obiecanej.
120
Koci przyj t zasad iod pocztku uzyskania swobd wCesarstwie Rzymskim dy do jednoci z wadz pastwow. Potem przez wiele wiekw broni zasady nierozdzielnoci swej instytucji od pastwa, wiary od ycia codziennego. Wystarczy wspomnie encyklik Vehementer nos, w ktrej papie Pius X potpi rozdzia Kocioa od pastwa jako zasad faszyw iniezwykle szkodliw: pastwo, ktre ustanawia prawa sprzeczne zwiar obywateli, to krlestwo wewntrznie podzielone, ktre si nie ostoi (por. Mt12,25; k11,18). Dzi zasada ta odesza do lamusa iwszdzie promuje si laicko pastwa, ktra wrzeczywistoci jest programowym ateizmem.
247
07-02-2011 13:47:57
Bg zobowizuje si, e za porednictwem Anioa121 bdzie prowadzi swj lud bezpiecznie a do dziedzictwa, ktre obieca przed laty Abrahamowi. Warunek dalszego Boego przywdztwa pozostaje ten sam: jeli pilnie bdziesz sucha gosu [mego anioa] i spenisz wszystkie moje sowa (w. 22).
Obrzd zawarcia Przymierza (Wj 24,1-11)

Wszystkie warunki porozumienia s ju znane obu stronom, moe zatem nastpi podpisanie umowy zawarcie przymierza. Ceremonia zawarcia przymierza w obecnej redakcji skada si zdwch elementw odpowiadajcych dwm pierwotnie niezalenym przekazom: starszy obejmuje wizyt u Boga i rytualn uczt (w. 1-2 i 9-11), a modszy to odczytanie prawa i ryt pokropienia krwi (w. 3-8)122. Obie tradycje s nonikami gwnych idei zwizanych z zawarciem przymierza, ktre Izrael stara si za wszelk cen zachowa. Skupmy si najpierw na starszym przekazie. Wlinii komunikacji midzy Bogiem aludem, wktrej poredniczy Mojesz, zachodzi istotne cho jednorazowe novum. Do JHWH moe zbliy si nie tylko bohater wyjcia, ale take Aaron, jego dwaj synowie oraz siedemdziesiciu starszych reprezentujcych izraelskie pokolenia (w. 1n). Lud przez swoich przedstawicieli przychodzi do Boga, moe si do Niego zbliy, co wicej, widzi
121 122
Wiemy ju, co on tu oznacza, apotwierdzaj to dodatkowo sowa wersetu 21. Fragment ten wnaturalny sposb nastpuje po Kodeksie Przymierza (23,33) Mojesz schodzi zgry iprzekazuje dopiero co usyszane nakazy Ksigi Przymierza, alud je akceptuje (24,3). Potwierdza to nieciso w. 1, wktrym Mojesz ma wej na gr, na ktrej zgodnie zwczeniejsz narracj ju jest.
248
07-02-2011 13:47:57
Boga (w. 9n). WStarym Testamencie Bg daje si zobaczy tylko wybranym przyjacioom, jak Mojesz czy Eliasz, jest wic wtym przekazie co bardzo osobliwego. Zupenie inaczej postrzegamy osob, zktr rozmawiamy tylko przez telefon, a inaczej t, zktr rozmawiamy bezporednio, ktr widzimy. O niej dopiero moemy powiedzie, e j znamy. Bg, ukazujc si przedstawicielom narodu, amie granic witoci, niedostpnoci oraz swej niewidzialnoci, bo chce da si pozna. Zawieszone zostaje prawo, o ktrym bya mowa przy okazji krzewu gorejcego, mwice otym, e kto zobaczy Boga, ten musi umrze123; zawieszone te zostaje prawo dotyczce nienaruszalnoci terytorialnej witej gry siedziby Boga. Wszystko po to, by mogo nastpi owo wyjtkowe zblienie si do siebie Boga i czowieka oraz wzajemne poznanie. Zwraca uwag obrazowe porwnanie Ziemi Obecnej pod stopami Boga do kunsztownej mozaiki zszafiru (w. 10). To obraz JHWH Krla zasiadajcego na tronie na niebiosach, gdy szafir by utosamiany zkolorem nieba. Nie ma natomiast informacji, jak wyglda Bg, gdy zwrcenie uwagi na stopy Boga pokazuje, gdzie zatrzymywa si wzrok odwiedzajcych ijak przyjmowali pozycj: gboki ukon, wzrok skierowany wd. Audiencja uJHWH koczy si uczt (w. 11), ale nie jest to zwyczajny posiek. Jest to ucztowanie wdomu iwobecnoci Boga, posiek rytualny, ktry jest zwieczeniem wejcia wprzymierze. To bardzo stary i ciepy obraz, ktry ma rdo w dawnym wyobraeniu Izraelitw o JHWH wodzu
123
W tym kontekcie naley rozumie zwrot: Bg uczyni wyjtek wzgldem tych Izraelitw inie wycign przeciwko nim rki (w. 11).
249
07-02-2011 13:47:57
plemiennym czy gospodarzu, ktry w ten sposb przyjmuje do rodziny nowe osoby. Taki rytua potwierdzajcy adopcj nowych czonkw rodziny czy domostwa funkcjonowa wwielu staroytnych spoecznociach. Z kolei modszy przekaz kadzie akcent przede wszystkim na warunki przymierza oraz ryt krwi. Sowo i obrzd s ze sob nierozerwalnie zwizane i si przeplataj. Lud, ktry usysza wszystkie sowa JHWH oraz wszystkie przepisy prawa (w. 3), owiadcza i to dwukrotnie e przyjmuje warunki przymierza: Spenimy wszystko, co JHWH powiedzia (w. 3 i7), potwierdzajc w ten sposb sw postaw wyraon przed usyszeniem prawa (19,8). Wodpowiedzi na t deklaracj Mojesz spisuje Ksig Przymierza (w. 4). Nastpnie buduje otarz istele, ktrych liczb objania sam tekst, oraz nakazuje zoenie ofiar. Ryt ofiarniczy (podobnie jak wprzywoanej tradycji uczta rytualna) jest przypiecztowaniem zawartego przymierza, apokropienie ludu iotarza krwi to symboliczny ibardzo plastyczny obraz poczenia Boga z ludem124: poow krwi zosta pokropiony otarz reprezentujcy Boga, adrug poow lud. Przymierze zostao potwierdzone maestwo zostao zawarte. Ryt pokropienia krwi towarzyszy ju wyjciu Izraelitw zEgiptu wnoc paschaln. Tutaj staje si nie tylko znakiem mwicym oprzynalenoci do ludu Boego, ale przede wszystkim symbolem zawartego przymierza iszczeglnej wizi czcej zJHWH.
124
Tak jak np. podczas ceremonii sakramentu maestwa zwizane kocem stuy rce narzeczonych wtrakcie skadania przysigi.
250
07-02-2011 13:47:57
Mojesz na grze Synaj (Wj 24,12-18)

Rozdzia dwudziesty czwarty stanowi gwny, wieczcy fragment narracji zWj 19-24 oprzymierzu zJHWH. Przed chwil zosta przedstawiony rytua jego zawarcia, tu natomiast lud otrzyma znak przymierza, jakby jego piecz czy dokument potwierdzajcy. Kade biblijne przymierze posiada swj konkretny znak: znakiem przymierza stworzenia jest szabat, znakiem przymierza zNoem tcza, aprzymierza zAbrahamem obrzezanie. Znakiem natomiast najwaniejszego starotestamentalnego przymierza synajskiego stan si kamienne tablice Dekalogu, ktre po wielu perypetiach spoczn wArce Przymierza. Zgodnie ze zwyczajem staroytnego Wschodu zawarciu przymierza towarzyszyo sporzdzenie odpowiedniego dokumentu, ktry pniej skadano w sanktuarium u stp bstwa jako gwarancj trwaoci porozumienia. Askoro ark postrzegano jako tron lub podnek JHWH Krla zasiadajcego na cherubach (bdzie o tym mowa), to umieszczenie tablic Dekalogu wArce jest niczym innym jak zoeniem dokumentu przymierza synajskiego ustp Boga. Wyrycie dokumentu w kamieniu symbolizuje trwao i nienaruszalno danego sowa. Wersety 15-18 stanowi drug cz perykopy iopisuj ponown teofani na Synaju, ktrej gwnym znakiem jest obok. Obok jako znak Boej obecnoci zosta ju omwiony. Wszystkie tradycje biblijne, opisujc wydarzenia pod Synajem, wspominaj ochmurze-oboku jako znaku JHWH (zob. Pwt 4,11; 5,22-24 najstarszy komentarz do objawienia na Synaju). Wtekstach tych znak
251
07-02-2011 13:47:57
oboku raz wyraa przyjcie czy obecno Boga (zob. Ps 97,2; 99,7), innym razem symbol widzialny Wodza kierujcego pochodem ludu izraelskiego przez pustyni (zob. Ps 78,14; 105,39; Iz 52,12; 58,8; Ne 9,12;). Obok jest take miejscem, wktrym Bg przemawia do Izraela, tzw. miejscem wyroczni (zob. Ps 99,7: Przemawia do nich wsupie oboku: syszeli Jego zlecenia iprzykazania, ktre im nada). Opis ten jednak rni si od przywoanych. Pojawia si obraz chway woboku oraz terminy: chwaa JHWH, zamieszkaa, sidmego dnia. Styl isownictwo wskazuj wyranie na alternatywn, najmodsz tradycj kapask (P)125. Dlaczego teofania wopisie kapaskim wtym miejscu? Jest to celowy zabieg redakcyjny. Ot fragment ten jest wprowadzeniem do najobszerniejszej jednostki narracyjnej wKsidze Wyjcia, wcaoci nalecego do tradycji P: do opowiadania obudowie Mieszkania dla JHWH (Wj 25-31 i35-40). Opis budowy Namiotu Spotkania, wktrym zamieszka Bg, rozpoczyna si ju w tym miejscu teofani na Synaju po to, by zakoczy si teofani wju wzniesionym sanktuarium (40,34n). Autor wyranie, na ile byo to tylko moliwe, zbudowa paralelizm midzy obu fragmentami. Obie teofanie s wyraone tymi samymi terminami iprzy uyciu tych samych obrazw ito wtej samej sekwencji. Od strony literackiej tworz inkluzj dla monumentalnego opowiadania oMieszkaniu JHWH, aod strony teologicznej wskazuj na gwny akcent caej narracji, ktrym bdzie obecno
125 Teofania wpostaci chway JHWH woboku/zobokiem jest jedn zcech rozpoznawalnych materiau kapaskiego wPicioksigu; zob. oprcz tego tekstu np. Wj 16,10; 40,34n.
252
07-02-2011 13:47:57
Boa. Pocztkowe ikocowe objawienie Boga spina przekaz o Mieszkaniu JHWH, podkrelajc zmian miejsca Boego zamieszkania: pierwsza teofania ma miejsce na grze Synaj, wdotychczasowej siedzibie Boga, natomiast druga ju w Namiocie Spotkania, nowym Mieszkaniu JHWH. wiadkiem objawienia chway JHWH jest jedynie Mojesz, ktry zgodnie z wczeniejszym zaleceniem wszed na gr. Spdzi na niej czterdzieci dni iczterdzieci nocy liczba oczywicie umowna i symboliczna126 podczas ktrych Bg podyktowa mu szczegowy plan budowy pierwszej biblijnej wityni.
Gdy Mojesz wszed na gr, obok osoni gr, achwaa JHWH zamieszkaa na grze Synaj. Obok osoni gr przez sze dni, a sidmego dnia Bg wezwa Mojesza z wntrza oboku (24,15n) Wj 25-40 Obok osoni Namiot Spotkania, Achwaa JHWH napenia Mieszkanie. Mojesz nie mg wej do Namiotu Spotkania, gdy zamieszka wnim obok, Achwaa JHWH napenia Mieszkanie (40,34n)
126
Symbolika 40 dni pojawia si wBiblii do czsto (potop Rdz 7,4; Mojesz na Synaju Wj 24,18; Eliasz idzie na Synaj 1Krl 19,8; pozostae: 1Sm 17,16; Ez 4,6; Jon 3,4; Dz 1,3 itp.), ktry wskazuje na zamknity duszy okres.
253
07-02-2011 13:47:57
254
07-02-2011 13:47:57
Rozdzia sidmy
Nakaz budowy Mieszkania JHWH

(Wj 25,1-29,46)
Wtym miejscu rozpoczyna si historia biblijnej wityni Izraela. Lud buduje swe pierwsze narodowe sanktuarium: Mieszkanie JHWH (mikn JHWH)127. Poniewa jest wdrodze iobozuje wnamiotach, take sanktuarium bdzie miao form okazaego namiotu. Kolejnym etapem bdzie wzniesienie na jego wzr wityni wJerozolimie, ktra stanie si centralnym, najwaniejszym sanktuarium biblijnego Izraela, jednoczcym wszystkie pokolenia. witynia Jerozolimska, zbudowana przez Salomona, nastpnie odbudowana po niewoli babiloskiej, awkocu rozbudowana przez Heroda Wielkiego, bdzie t, wktrej modli si inaucza Jezus ipo ktrej zostaa synna ciana Paczu. Caa duga i szczegowa narracja opowiadajca oMieszkaniu, obejmujca a trzynacie rozdziaw (25-31 i35-40) naley do najmodszego rda Picioksigu
127 Hebrajski termin mikn, okrelajcy pustynne sanktuarium, tumaczy si najczciej jako Przybytek. Jednak racje filologiczne i teologiczne przemawiaj za tumaczeniem dosownym tu najbardziej adekwatnym Mieszkanie, itakie tumaczenie zostao tu zastosowane.
255
07-02-2011 13:47:57
kapaskiego (P), dobrze ju znanego. rdo to do starszych tradycji biblijnych opisujcych przymierze na Synaju doda wasne opowiadanie otamtych wydarzeniach, w ca oci skupione na przepisach dotyczcych wityni i kultu. Fragmenty tradycji kapaskiej od Wj 19 s bowiem nastpujce: 1. Lud przybywa pod Synaj (19,1), 2. JHWH objawia si Mojeszowi na grze (24,15-18 i 31,18a), 3. a nastpnie daje nakazy dotyczce Mieszkania (rozdz. 25-31), 4. Mojesz zstpuje zgry (34,2935), 5. alud wykonuje nakazy (rozdz. 35-40), 6. JHWH objawia si wzbudowanej wityni (40,34-38). Wszystko ukada si wlogiczn ichronologiczn cao zcentralnym elementem: budow wityni128. Synaj zosta ukazany jako miejsce powstania oraz czas rozpoczcia waciwego kultu izraelskiego. Autor kapaski wskazuje, e cay biblijny kult, opisany tak szeroko wWj25-40 iKsidze Kapaskiej, pochodzi wanie zSynaju; i aby Izrael oddawa kult Bogu, Ten wyprowadzi do z niewoli. Kult ten rozumiany jest tu nie tylko jako suba wokrelone dni iczasy, ale jako nieustanna, zintegrowana postawa uwielbienia JHWH przez cay lud Izraela. Cho ta wizja przymierza synajskiego rni si od opisw innych tradycji Picioksigu, dzieli znimi podstawow wiar, e na tej grze Izrael otrzyma Boe przykazania, ktre stay si podstaw jego ycia. Tekst oMieszkaniu JHWH to terytorium dla dzisiejszego czytelnika Biblii nieznane, a nawet mona powiedzie mroczne. Dzieje si tak ze wzgldu na ca
128
Dla tradycji kapaskiej Mieszkanie JHWH na pustyni bdzie centrum nie tylko obozu Izraela, ale caego wszechwiata, i to nie tylko wydarzenia synajskiego, ale caej teologii.
256
07-02-2011 13:47:57
mas starotestamentowych przepisw dotyczcych kultu. Czytelnikowi na pewno nasuwaj si pytania: po co tak dugi opis sanktuarium; czy to moliwe, eby taki Namiot Spotkania istnia na pustyni; co oznaczaj te wszystkie sprzty i ryty; co z tego opisu obowizuje idotyczy chrzecijanina; jak czyta ten tekst; czy on jest dzi wogle potrzebny?... Prby odpowiedzi na te pytania pojawi si w tej czci komentarza, jednak udzielenie ich nie bdzie atwe. Autor kapaski jest bowiem bardziej dyskretny ni inni autorzy biblijni. Prorocy czy autorzy ksig mdrociowych nie pozostawiaj niedomwie wprzedstawieniu swoich idei. Natomiast autor kapaski nie czuje si wobowizku, by wyjania iartykuowa. Problem wic ztradycj P wydaje si tkwi wodkryciu znaczenia tego, co ona przedstawia rwnie poprzez form, ktr si posuguje. Bdzie to stwierdzenie wane dla zrozumienia tej czci ksigi: forma, anie tylko tre decyduje oznaczeniu iteologii opisu namiotu. Autor kapaski przedstawia to, co ma do powiedzenia, poprzez sposb, wjaki otym mwi. Biorc to pod uwag, wkomentarzu do pierwszej czci (Wj 25-31) uwaga zostanie skupiona na objanieniu instytucji wityni pustyni zpodkreleniem znaczenia poszczeglnych jej elementw dla religii objawionej. Natomiast wkomentarzu do czci drugiej (Wj 35-40) zostanie podjta prba ukazania teologicznej doniosoci tego nietypowego opowiadania biblijnego. Najpierw jednak zostanie przedstawiona struktura caego opisu, analiza ta stanie si podstaw do komentowania nieatwego tekstu oMieszkaniu JHWH na pustyni.
257
07-02-2011 13:47:57
Struktura opowiadania oMieszkaniu JHWH

W obecnym ukadzie ksigi wzniesienie sanktuarium to bezporednia konsekwencja zawarcia przymierza. Ta ustalona na Synaju leitourgia wprowadzi lud Boy wjeszcze cilejsz ni samo przymierze blisk relacj z Bogiem: Zamieszkam pord Izraelitw ibd ich Bogiem (29,45). Ju na pierwszy rzut oka wida, e tekst Wj 25-31 i 35-40 dzieli si na dwie due i w miar rwne czci, rozdzielone epizodem zotego cielca i odnowie nia przymierza (Wj 32-34). Podzia ten nie przebiega w miejscu przypadkowym. Rozdziay 25-31 opisuj Boy nakaz zbudowania Namiotu Spotkania, a rozdziay 35-39 prezentuj wykonanie tego nakazu. Rozdzia czterdziesty stanowi podsumowanie podzielone na dwie czci, tak jak cao opisu129. Znaczne partie tekstu Wj 35-39 s niemal dosownym powtrzeniem, lecz wczasie dokonanym, analogicznych fragmentw zrozdziaw 25-31, np.
Izbudujesz otarz zdrzewa akacjowego, majcy pi okci dugoci i pi okci szerokoci. Otarz bdzie kwadratowy, na trzy okcie wysoki... (Wj 27,1). Izbudowa otarz zdrzewa akacjowego, majcy pi okci dugoci ipi okci szerokoci. Otarz by kwadratowy, na trzy okcie wysoki... (Wj 38,1).
Rzeczywicie, Mojesz uczyni wszystko tak, jak mu nakaza JHWH (40,16). Tekst hebrajski pokazuje, e
129
Wj 40,1-15 nakaz; Wj 40,16-33 wykonanie.
258
07-02-2011 13:47:57
analogiczne fragmenty nie s przypadkowe czy niezalene, ale odzwierciedlaj rzemielniczo-artystyczn prac autora natchnionego polegajc na odwzorowaniu formu zdaniowych. Pod wzgldem literackim kompozycja taka przypomina znane od wczesnej staroytnoci utwory schematyczne, wktrych opis wykonania jest niemal dosownym powtrzeniem uprzednio opisanego polecenia boskiego130. Schemat ten, zwany rozkaz wypenienie, jest dobrze powiadczony tak wBiblii, jak ipoza ni (bya otym mowa przy okazji plag). Analizujc tekst dokadniej, mona wyrni nastpujce czci opowiadania: Wj 25-27 (plus dodatki z30-31) to nakaz budowy Mieszkania, aWj 35-38 to opis budowy Mieszkania; Wj 28 to nakaz wykonania szat kapanw, aWj 39 to opis wykonania szat kapanw; Wj 29 nakaz wywicenia kapanw, natomiast opis wywicenia kapanw zawiera dopiero Kp 8; Wj 40 to opis erekcji pustynnej wityni. Mona przedstawi to w postaci diagramu. Nakazowi wykonania Mieszkania odpowiada wypenienie, podobnie jak nakazowi wykonania szat kapaskich. Std, czytajc o nakazie wywicenia kapanw (Wj 29), spodziewa by si naleao wWj 40 konsekracji kapanw. Tymczasem rozdzia ten opowiada o uroczystym postawieniu Namiotu Spotkania, akonsekracja ma miejsce dopiero w Kp 8. Wydaje si, e autorowi chodzio ozachowanie pewnej kolejnoci: najpierw uroczyste wzniesienie sanktuarium, apotem wywicenie kapanw ministrw tego miejsca. Rozdzia czterdziesty nie ma
130
Wiele tego typu tekstw mona znale np. w odkrytej w XX wieku bibliotece zUgarit, miasta-pastwa ssiadujcego z biblijnym Kanaanem.
259
07-02-2011 13:47:57
odpowiednika, gdy sam wsobie jest zbudowany wedug schematu rozkaz wypenienie. Opisuje on postawienie Mieszkania zwczeniej uczynionych przedmiotw istanowi uroczyste zakoczenie caej epopei wyjcia.
Wj 25-27 Nakaz wykonania elementw Mieszkania Wj 28 Nakaz wykonania szat kapaskich Wj 29 Nakaz wywicenia kapanw Wj 35-38 Wykonanie elementw Mieszkania Wj 39 Wykonanie szat kapaskich Kp 8 Wywicenie kapanw
Wj 40 Postawienie Mieszkania (w. 1-15 nakaz) (w. 16-33 wypenienie)
Obie czci opowiadania (Wj 25-31 i 35-40) razem z umieszczonym w rodku epizodem (Wj 32-34) tworz struktur koncentryczn, tak bardzo zako rzenion w mentalnoci hebrajskiej. Zwana jest ona inaczej chiazmem131 z elementem centralnym (tu Wj 32-34). Opowiadanie o Mieszkaniu jest po przedzone przez kapaski opis ukazania si chway JHWH woboku (24,15-18) oraz koczy si opisem takiej teofanii (40,34-38). Z innej strony pierwsza cz koczy si uwag o szabacie (31,12-17), adruga rozpoczyna si tym samym (35,1-3).
131
Chiazm zob. przypis 107.
260
07-02-2011 13:47:57
Na schemacie wyglda to na stpujco:

A Wj 24, 15-18 Teofania JHWH woboku ichwale B Wj 25-31 Nakaz budowy Mieszkania C Wj 31,12-17 Nakaz przestrzegania szabatu D Wj 32-34 Odstpstwo iodnowienie przymierza C Wj 35,1-3 Nakaz przestrzegania szabatu B Wj 35-40 Budowa Mieszkania A Wj 40,34-38 Teofania JHWH woboku ichwale
Taka konstrukcja opowiadania oMieszkaniu JHWH podkrela znaczenie centralnego fragmentu o grzechu Izraela iodnawiajcej asce Boga rozwijajc temat Jego obecnoci pord ludu. Gdyby wyrni wtekcie Picioksigu dwie kategorie literackie, tzn. histori iprawo, to kapask perykop oMieszkaniu naley zaliczy do kategorii drugiej prawa. Jednak tekst oMieszkaniu nie jest dokumentem natury prawnej, jak twierdz niektrzy egzegeci. Gdyby takim by, to zaprzeczaby legalnoci jakiejkolwiek wityni wformie innej ni namiot. Jako dokument prawny ikodyfikacja kultu zaprzeczaby wityni, ktra nie zawieraaby arki, cherubw, przebagalni jak byo w wityni odbudowanej po wygnaniu babiloskim, kiedy to tekst oMieszkaniu uzyska sw kocow form. To nie przepisy prawa kultowego rzdz tym opowiadaniem. Nie jest ono te, mimo swej drobiazgowoci, instrukcj dla uczynienia
261
07-02-2011 13:47:57
czy odtworzenia tej budowli, oczym mog wiadczy liczne braki, niejasnoci iopuszczenia wopisie. Opowiadanie o Mieszkaniu odzwierciedla star religijn i historyczn tradycj, dugo przekazywan wformie ustnej, spisan po wiekach, cho trzeba przyzna, e w wielu przypadkach tekst kapaski relacjonuje wspczesny sobie kult (VI iV wiek przed Chrystusem). To swego rodzaju opowiadanie liturgiczne, ktre bdzie prowadzi czytelnika tajemnicz ciek ku wyynom duchowoci Starego Testamentu.
A 1 2 B 3 5 C 6
WSCHD
07-02-2011 13:47:57
1. Arka i cheruby 2. Otarz kadzenia 3. St chlebw pokadnych 4. wiecznik 5. Kad 6. Otarz caopalenia
A. Miejsce Najwitsze B. Miejsce wite C. Dziedziniec
Schemat budowli Mieszkania z rozmieszczeniem jego sprztw.
Dary Izraelitw (25,1-9; zob. 35,4-9)

Sowami: Pan przemwi do Mojesza (w. 1) rozpoczyna si duga Boa przemowa (25-31), ktra bdzie stopniowo
262
odsania prawa dotyczce sanktuarium. Formua kapaska, wprowadzajca mow Boga, powrci w tym bloku siedem razy132, co bdzie jednym ztropw prowadzcych do odkrycia ponadnaturalnego znaczenia sanktuarium pustyni. Perykopa skada si zdwch czci: informacji odarach na budow wityni (w. 2-7), wktrej podkrela si dobrowolno, dar serca Izraelitw, oraz nakazu zbudowania sanktuarium (w. 8-9). Wykaz tego, co mona ofiarowa, nie jest przypadkowy wymieniono tu najcenniejsze wstaroytnoci materiay, ktre bd potrzebne do budowy sanktuarium dla JHWH. Take ich kolejno nie jest dowolna, wskazuje bowiem na namiot jako pierwszy element budowy (metale iskry), potem ark (drzewo akacjowe), wiecznik (oliwa do lamp) itd. Tymczasem sam opis rozpocznie si nie od namiotu (26,1-37), ale od arki (25,10-16), co od strony literackiej wskazuje na niejednorodno wsamej tradycji P133, aod strony teologicznej na wyjtkow dla Izraelitw rol Arki Przymierza. Nakaz zbudowania sanktuarium (w. 8-9) zawiera charakterystyczne sformuowanie: Wszystko za wykonacie dokadnie wedug wzoru Mieszkania i wedug wzoru jego sprztw, jaki ci uka (Wj 25,9). Powrci ono za chwil: Bd uwany ipostaraj si wykona wszystko wedug wzoru, ktry widziae na grze (25,40); pniej
132 133
Wj 25,1; 30,11.17.22.34; 31,1.12. Wegzegezie przyj si klasyczny po dzia tradycji kapaskiej na warstw starsz, podstawow (Pg P Grundschrift) iwarstw modsz, czyli pniejsze dopiski tej szkoy teologicznej wIzraelu (Ps P Suplement). Gwne rdo kapaskie (Pg) opisuje wygld Mieszkania iszat kapaskich (wikszo Wj 25-28), amodsze (Ps) przedstawia pozostae przepisy (Wj 29-31) oraz jest odpowiedzialne za stworzenie schematu rozkaz wypenienie, awic kompozycji bloku Wj 35-40.
263
07-02-2011 13:47:57
przypomniane zostanie jeszcze dwukrotnie (26,30; 27,8; zob. te Hbr 8,5; Dz 7,44). Ten Boy nakaz za kadym razem bdzie wskazywa, e Mojesz otrzyma dokadny wzr tego, co ma zbudowa na pustyni poprzez mistyczn wizj niebiaskiego Mieszkania. Bohater wyjcia ma odwzorowa niebiaski paac JHWH na ziemi. Idea ta znana jest na staroytnym Wschodzie, gdzie ziemska witynia bya odbiciem wityni niebiaskiej, budow jej realizowano wic wedug wzoru przekazanego ludziom z gry. witynia uchodzia za ziemskie naladownictwo nadziemskiego modelu. Autor kapaski czerpie ztej religijnej tradycji: wzniesiesz wite Mieszkanie wedug wzoru, jaki widziae na grze (26,30); wszystko to winni uczyni zgodnie z tym, jak ci przykazaem (31,11). Niebo ma odbi si wzorem na ziemi; wiat ziemski ma odwzorowa ten Boski. Ide te mona by nazwa platosk, gdyby wtym przypadku nie by to termin anachroniczny. Podobn logik mona dostrzec wkapaskim nakazie: witymi bdcie, bo Ja, JHWH, wasz Bg, jestem wity (wielokrotnie w Kp 17-26), a take w zdaniu: Uczymy czowieka na Nasz obraz, podobnego Nam (Rdz 1,26). wiat na dole ma odtwarza wiat na grze. wiat iwitynia maj by obrazem nieba, aczowiek obrazem Boga, imago Dei. By obrazem taka jest prawda stworzenia, adzieo ludzkie jest tym wiksze, im bardziej zalene od Boej wizji.
264
07-02-2011 13:47:57
Arka, przebagalnia icheruby (Wj 25,10-22; zob. Wj 37,1-9)

Rne byy funkcje, ktre na kartach Biblii przypisywano Arce Przymierza134: od wojennej (gdy prowadzia Izraelitw do boju i zapewniaa zwycistwo), przez miejsce obecnoci Boej (tron lub podnek tronu JHWH), po funkcje kultyczne (przebaganie za grzechy) i praktyczne (skrzynia przechowywania tablic Dekalogu). Tak czy inaczej, nie ma wtpliwoci, e arka bya najwaniejszym przedmiotem kultycznym Starego Testamentu. Jako jedyna zostaa umieszczona wMiejscu Najwitszym Mieszkania, apotem w wityni wJerozolimie. Bya praktycznie niedostpna nie tylko dla zwykego ludu, ale nawet dla kapanw. Stojc sama wciemnym, pozbawionym zupenie okien, pomieszczeniu zwanym wite witych, wskazywaa na tajemnicz obecno Boga na ziemi. Perykopa opisujca wygld irozmiary arki jest, zreszt jak inastpne, bardzo techniczna. Omawia si tu materiay, wielko icharakterystyczne szczegy przedmiotu. Wszystkie wymiary podawane s wokciach staroytnej mierze dugoci wyznaczonej przez odlego od stawu okciowego do koca rodkowego palca135. Arka ma by wykonana zdrzewa akacjowego (w. 10)136. Ztego samego
Hebrajskie sowo okrelajce ark (rn) oznacza po prostu skrzyni. WBiblii pojawia si przewanie pod nazw Skrzynia (Arka) Przymierza; wie j ona zprzymierzem na Synaju, jednak wtekstach kapaskich zKsigi Wyjcia bdzie do niej si odnosi synonimiczne okrelenie Skrzynia wiadectwa, ze wzgldu na wiadectwo, czyli tablice Dekalogu zoone wjej wntrzu (w. 16; por. 31,18; 34,29). 135 okie liczy okoo p metra, atwo wic poda wielkoci poszczeglnych sprztw Mieszkania wmetrach, dzielc podawane liczby na p. 136 Liczba mnoga zrobi gramatycznie stanowi wyjtek w caym bloku polece (Wj 25-31), gdzie uywa si liczby pojedynczej (np. uczynisz) jako formy nakazowej. By moe autor chce podkreli pragnienie Boga, aby cay Izrael anie
134
265
07-02-2011 13:47:57
materiau zostanie wykonany rwnie st chlebw pokadnych, otarz ofiar iotarz kadzenia, drki oraz sama konstrukcja sanktuarium-namiotu. Fakt wykorzystania przy budowie sanktuarium tego wanie gatunku drzewa anie szlachetnego drzewa cedrowego wskazuje na realia pustyni synajskiej, gdy to wanie na terenie Egiptu, aszczeglnie na Pwyspie Synajskim, obfi cie ronie akacja, ktrajest tu jedynym rdem drewna; tymczasem na terenie Palestyny drzewo to naley do rzadkoci. Umiejtno wykorzystywania akacji Hebrajczycy mogli wynie zEgiptu, gdzie tego drewna uywano do budowy okrtw, wyrobu mebli irzebienia posgw. Take innych umiejtnoci, jak pozacanie (pokrywanie cienk zot blach), zdobienie wmetalu czy szycie, Hebrajczycy zapewne nauczyli si wEgipcie. ZArk wprzekazie kapaskim zwizana bya wsposb nieodczny przebagalnia (w. 17-22)137 pyta odlana zczystego zota, przykrywajca Skrzyni wiadectwa (w. 17). W sensie technicznym rozumiana jako pokrywa, przebagalnia bya miejscem rytuau ekspiacyjnego za grzechy Izraela. Jej liturgiczne znaczenie zwizane znazw polegao na tym, e wDzie Pojednania arcykapan okadza przebagalni, ana stpnie skrapia j krwi zwierzt ofiarnych wcelu przebagania Boga izadouczynienia za grzechy swoje iludu (zob. Kp 16,11-16). Obrzd ten przywraca tak wan dla Izraelity czysto rytualn. Przebagalnia stanowia bardzo wany element ekspiacji
tylko Mojesz ikierownicy robt mia udzia wzbudowaniu tego wyjtkowego przedmiotu. 137 W innych tradycjach biblijnych, gdy mwi si o Arce, nie wspomina si oprzebagalni.
266
07-02-2011 13:47:57
ludu za zacignit nieczysto ipopeniony grzech. Wtej roli jest znakiem i zapowiedzi samego Jezusa Chrystusa, ktrego Bg uczyni przebagalni za nasze grzechy (Rz 3,25). Doskonae przebaganie, ktrego Jezus dokona na krzyu, zastpio coroczny ryt i ukazao nieskuteczno tego obrzdu. Ale przebagalnia Starego Testamentu to nie tylko element rytuau. WBiblii kojarzona jest wyranie zobecnoci JHWH:
Pan powiedzia do Mojesza: Powiedz Aaronowi, swojemu bratu, eby nie w kadym czasie wchodzi do Miejsca Najwitszego poza zason, przed przebagalni, ktra jest na arce, aby nie umar, kiedy bd si ukazywa woboku nad przebagalni (Kp 16,2).
Ostatni werset obecnej perykopy (w. 22) rwnie nawie do fascynujcej Izraelitw obecnoci Boej ulokowanej nad przebagalni: Stamtd wanie, znad pyty przebagalnej, spomidzy cherubw wieczcych ark bd z Tob rozmawia... (zob. te 30,6; Lb 7,89). Bg jest obecny nad przebagalni pomidzy dwoma cherubami, ktre wcaoci wykute ze zota stanowiy jej element (w. 18). Byy one umieszczone przy obu kocach przebagalni, twarzami zwrcone ku sobie i pycie, spuszczajc wzrok, jakby nie miay miaoci spojrze na Tego, ktry zasiada pomidzy ich rozpostartymi skrzydami. Bo wanie pomidzy skrzydami cherubw nad przebagalni unosi si obok obecnoci JHWH. O tej obecnoci Boga na ziemi, a dokadnie na arce, bdzie jeszcze mowa. Teraz warto zwrci uwag na owe cheruby, ktrych poski nie tylko stay na arce, ale
267
07-02-2011 13:47:57
ktrych wizerunki ozdabiay wewntrzne ciany Mieszkania (26,1) oraz zason wyznaczajc Miejsce Najwitsze (26,31). Te nienaturalne istoty, wyranie rne od aniow, cz si wBiblii zBogiem iwystpuj zawsze wJego bezporedniej bliskoci. Poza posiadaniem skrzyde raczej nie podaje si bliszych szczegw dotyczcych ich wygldu, trudno wic dokadniej wyobrazi sobie ich posta. Ukazuj si przede wszystkim tam, gdzie JHWH jest obecny iobjawia si wswoim majestacie (np. Ez 10), strzegc lub tworzc ze skrzyde tron dla Niego. Czsty biblijny zwrot: JHWH zasiadajcy na cherubach138 nawizuje wanie do obrazu Boga, ktry przebywa na arce-tronie osonity skrzydami owych stranikw Boej obecnoci. Prawo izraelskie wyranie zabraniao tego, co byo powszechne na staroytnym Wschodzie, a mianowicie: czynienia jakiejkolwiek rzeby i obrazu nie tylko Boga, ale take tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest wwodach pod ziemi (20,4; Pwt 5,8) awic wszystkiego. Cheruby stanowi tu jedyny wyjtek wkonsekwentnie przestrzeganym zakazie wprowadzania do kultu Boego podobizn rzeczy iosb. Wujciu kapaskim Arka wiadectwa jawi si wic jako misterny tron JHWH Krla zoony z ozdobionej skrzyni (podnka), zotej przebagalni i skrzydlatych cherubw. Na arce, a raczej ponad jej pokryw, zasiada i przemawia Bg. To Boe zblienie si do czowieka dziki arce i przebagalni przybierze bardzo konkretny ksztat: Umieszcz wrd was moje Mieszkanie inie bd si brzydzi wami. Bd chodzi wrd was i bd
138 Dosownie tronujcy na cherubach (jb hakkerbm), np. 1Sm 4,4; 2Sm 6,2; 2Krl 19,15; Ps 80,2; 99,1; Iz 37,16.
268
07-02-2011 13:47:57
waszym Bogiem... (Kp 26,11n). Bg naprawd ma zamiar zadomowi si wrd ludzi... Arka stanie si odtd tak mocn manifestacj obecnoci Boga, e waciwie zostanie utosamiona zJHWH139. Tam, gdzie bdzie arka, tam bdzie JHWH. WIzraelu bdzie otaczana wyjtkow czci, bdzie praktycznie nietykalna (Lb 4,15) i niedostpna (2Sm 6,6n). Cho ju w Starym Testamencie nabierze znaczenia wzgldnego (zob. Jr 3,16n), awNowym praktycznie nie bdzie wspominana, to weschatologicznej wityni niebiaskiej znw zajmie centralne miejsce (Ap 11,19). Symbolizuje bowiem najwiksz tsknot serca czowieka: tsknot za trwaniem wBoej obecnoci.
St chlebw powiconych (Wj 25,23-30; zob.Wj 37,10-16)

St by w tamtych warunkach przedmiotem bardzo nietypowym i na pewno powodowa zainteresowanie Hebrajczykw. Dlaczego? Ot nomadom i prostej ludnoci znany by st, przy ktrym spoywa si posiki tylko wformie skry lub maty rozpostartej na ziemi (Iz21,5), itakie jest te znaczenie tego sowa wnajstarszych tekstach. Pniej stou do posikw uywali tyko ludzie zamoni (Sdz 1,7; 2Krl 4,10), adopiero po niewoli babiloskiej sta si on przedmiotem wmiar powszechnego uytku (Ne 5,17; Nowy Testament). Obecno stou wsanktuarium wskazuje na jego krlewski charakter oraz podkrela fakt, e Mieszkanie jest rzeczywicie domem Boym.
139
Czsty biblijny zwrot przed JHWH prawie zawsze bdzie oznacza w sanktuarium przed ark.
269
07-02-2011 13:47:58
Podobnie jak arka, zosta on uczyniony z drzewa akacjowego, pokryty zot blach i ozdobiony dookoa zotym wiecem. Piercienie oraz drki tak jak przy innych elementach Mieszkania suyy przenoszeniu stou w taki sposb, by go czasem nie dotkn. Dugo drkw (a 20 okci = okoo 10 m) miaa zapewne zapobiec zetkniciu si tragarzy z przedmiotami kultu. Dlaczego byo to takie wane? Ot dla Hebrajczyka nie tylko kontakt zrytualn nieczystoci, ale take kontakt ze witoci powodowa nieczysto. Dziwi moe pojcie rytualnej czystoci i nieczystoci, zwaszcza gdy nieczysto opisuje si nie tylko jako kontakt z czym grzesznym lub sprofanowanym, ale rwnie zczym witym. Wrozumieniu Izraelitw pewne rzeczy, zarwno sprofanowane, jak iwite, miay tajemnicze waciwoci, ktre przenosiy si na kadego, kto ich dotkn, i tym samym przenosiy go do odrbnej grupy ludzi, oddzielonej od ludzi zwykych. Jedne idrugie rzeczy byy nieczyste wsensie: nie-normalne ici, ktrzy mieli znimi kontakt, chcc powrci do codziennego wiata, musieli zosta oczyszczeni. Itak, kontakt z osob czy przedmiotem nieczystym (wedug prawa) wymaga obmycia, ale take arcykapan po wyjciu ze witego witych musia zmieni szaty iobmy si od stp do gw (Kp 16,23n). Wtakim przypadku ryt oczyszczenia by raczej rytem ponownej jego profanacji. Dlatego wanie wszystkie przedmioty Mieszkania miay piercienie idugie drki, by wtrakcie przenoszenia nie mie znimi bezporedniego kontaktu140.
140
Wicej o czystoci rytualnej przy okazji omawiania kadzi do obmy.
270
07-02-2011 13:47:58
St Mieszkania suy do ukadania na nim ofiary zchlebw. Chleby powicone to placki upieczone znajczystszej, niekwaszonej mki jak ta uywana na krlewskim stole lub dla honorowych goci (Rdz 18,6; 1Krl 4,22;) ktrych nazwa (dos. chleby oblicza) oznaczaa, e kadziono je przed obliczem Boym, tzn. przed ark. Piekli je lewici i w kady szabat ukadali na stole wdwch rzdach po sze chlebw, razem dwanacie bochenkw (Kp 24,5-9). Liczba ta odnosia si zapewne do dwunastu pokole Izraela, po jednym chlebie od kadego pokolenia, istanowia form daru dzikczynnego zpokarmw. Bg, oczywicie, nie potrzebowa ofiar, aby je (zob. np. Ps 40,7; Sdz 13,15n; Mi 6,6-8), bochenki spoywali pniej kapani. WIzraelu chleby rozumiane byy jako powicony dar, ktry mia przypomina oniedawno zawartym przymierzu Boga z dwunastoma pokoleniami Izraela. Miay wyraa wdziczno dwunastu pokole dla JHWH za mann na pustyni, chleb powszedni iwogle za rodki do ycia. Temu suyo spalanie kadzida umieszczanego razem zchlebami. Gdy ju wiadomo, do czego suy st, to oczywiste si staje, e co do swej funkcji wsanktuarium by on waciwie otarzem, gdy stanowi szczeglne, powicone miejsce skadania rytualnej ofiary. Otarz wkatolickich kocioach take jest wistocie stoem, przy ktrym przygotowywany jest posiek chleba Eucharystia, z t rnic, e tam posiek dla Boga przygotowywa czowiek, atutaj swe wasne Ciao na pokarm przygotowa dla nas Jezus Chrystus.
271
07-02-2011 13:47:58
wiecznik siedmioramienny (Wj 25,31-40 iWj 27,20-21; zob. Wj 37,17-24)

Opis kultycznej menory141 jest do szczegowy, aczkolwiek podstawowym jego niedostatkiem jest brak wymiarw. Nie da si np. dokadnie okreli, na jakiej wysokoci znajdoway si lampy, prawdopodobnie jednak wiecznik by wyszy ni st. Tekst nie opisuje take uoenia ramion menory. Mona wnioskowa, e ramiona wychodzce po trzy zobu stron pionowego trzonu byy skrcone ku grze do tej samej wysokoci, co centralny trzon. Skd? Ot takie zaokrglone i rzebione w pkola ramiona charakteryzuj znakomit wikszo staroytnych menor, ktrych podobizny mona oglda na gowicach kolumn, bramach grobowcw, mozaikowych podogach ifreskach wstaroytnych synagogach142. Wzamian za to wiele uwagi powicono ozdobom kwiatowym iich rozmieszczeniu na wieczniku. Zopisu wynika, e kade podwjne rami wiecznika tworzce pokrgy uk miao siedem ornamentw kwiatu migdaowego (sze na ramionach ijeden na trzonie), akwiat trzonu umieszczony by na jego szczycie, tworzc razem z najwyszymi kwiatami wieczcymi kade rami siedem podprek na lampy. Wwiecznik wic, wmatematycznie mistrzowski sposb, jest wpisana szczeglna dla Biblii liczba siedem. Kandelabr Mieszkania, jak kady inny tego typu przedmiot, suy jako stojak na lampy oliwne do podtrzymywania
141 To hebrajskie sowo okrelajce siedmioramienny wiecznik (menrh) przyjo si wjzyku polskim jak wiele innych sw hebrajskiego pochodzenia (np. szabat, pascha, szatan, amen, alleluja, bachor oraz wiele imion itp). 142 Na przykad na synagodze tyberiadzkiej, monetach hasmonejskich czy uku triumfalnym Tytusa wRzymie.
272
07-02-2011 13:47:58
wiata w Mieszkaniu. Podobnie jak najczystsza mka do chlebw pokadnych, tak tu do lamp uywana bya najczystsza oliwa zoliwek (27,20). To kolejny szczeg podkrelajcy krlewski charakter Mieszkania JHWH. Takich detali jest tu znacznie wicej. Sama forma namiotu przypomina staroytne namioty krlewskie; cheruby jako stranicy tronu oraz wewntrzna zasona jako parawan wkomnatach krlewskich wskazuj na obecno Krla; wreszcie krlewski charakter wyposaenia (zoto, kosztowne tkaniny, st, rogi otarza itp.) oraz darw (mka, oliwa, najlepsze zwierzta, kadzido itp.) wskazuj czowiekowi, e staje przed JHWH, Krlem krlw iPanem caej ziemi. Czas powrci do opisu wiecznika. Na staroytnym Wschodzie przewaay pomieszczenia ciemne, bez okien, oczym decydoway wzgldy praktyczne (utrzymanie chodu w pomieszczeniu, ochrona przed insektami i niebezpiecznymi zwierztami). Lampy czsto byy stawiane na wieczniku dla lepszego owietlenia ciemnych pomieszcze (zob. Mt 5,15), a w domach take w niszach ciennych, uskokach murw lub na specjalnych pkach wystajcych ze cian. wiecznik by jedynym rdem wiata wMieszkaniu, ktre bez niego tonoby wcakowitej ciemnoci. Na siedmiu ramionach umieszczono siedem lamp, z ktrych jedna miaa pali si ca noc: od wieczora do rana (zob. 27,21). Jest to zwyczaj znw do czsto spotykany na staroytnym Wschodzie, sucy temu, by zawsze mie pod rk wiato iby przygotowanym na wszelkie nocne wypadki. Mwi otym np. Poemat odzielnej niewiecie: lampa jej wrd nocy nie ganie (Prz 31,18). Cho opis budowy i funkcjonowania wiecznika w materiale kapaskim jest do szczegowy, autor
273
07-02-2011 13:47:58
jednak nigdzie nie pisze oznaczeniu menory. Na pierwszy plan wysuwa si oczywicie jej rola jako rda owietlenia ijest ona dominujca, gdy jak wspomniano wMiejscu witym iNajwitszym Mieszkania nie byo okien. wiato jednak, poza swoim fizycznym oddziaywaniem, ma w Biblii bardzo gbok wymow teologiczn. Jako rzeczywisto ze wszech miar pozytywna, podstawa widzenia ipoznania, wyraz tego, co niematerialne iduchowe, oznacza samego Boga, jest jednym z Jego gwnych atrybutw (Ps 44,4; Iz 60,20; J 1,9). Symbolizuje krlestwo niebieskie, Bo obecno, atake szczcie, dobrobyt izwycistwo. Jest pierwszym stworzeniem Boga (Rdz 1,3). Przeciwiestwem wiata jest ciemno, wzbudzajca ludzki lk, miejsce obecnoci zych duchw, krlestwo mierci (zob. plaga ciemnoci). Symbolika wiata menory ma tu szczegln wymow. wiecznik mia oznacza nard izraelski, ktry powinien wieci przed JHWH wiatem poznania Boga i promieniowa wrd ciemnoci pogastwa. Obraz ten znany z literatury rabinicznej podejmie Pan Jezus, porwnujc swych uczniw do wiata postawionego na wieczniku wiata: Wy jestecie wiatem wiata... Tak te niech wieci wasze wiato dla ludzi, aby widzieli wasze dobre czyny i chwalili waszego Ojca, ktry jest wniebie (Mt5,14.16). wiato, ktre samo wsobie oznacza Boga ( J3,19), tu staje si obrazem chrzecijanina, ktry noszc wsobie prawdziwe wiato, Boga ywego, staje si drogowskazem dla ludzi zagubionych wyciowych ciemnociach. Zastanawiaj w tym kontekcie szczegowo opisane ozdoby kwiatowe wiecznika, czynice zniego niejako drzewo migdaowe. Rolinne motywy ozdobne mog
274
07-02-2011 13:47:58
sugerowa jak twierdz uczeni symbolik menory jako mitycznego Drzewa ycia (Rdz 2,9); iwtakim rozumieniu wiecznik przedstawiaby wite drzewo symbol podnoci, urodzajnoci icigoci ycia, ktre pochodz od Boga. Jednak wydaje si, e znaczenie tej ornamentyki kwiatowej jest inne. Hebrajczycy nazywali wswym jzyku drzewo migdaowe qd, tzn. czuwajcy lub drzewo czujne, czuwajce, poniewa budzio si ono bardzo wczesn wiosn i kwit o delikatnymi biao-rowymi kwiatami ju w styczniu, jako pierwsze spord wszystkich drzew owocowych. Std staroytni, ktrzy wkadym zjawisku naturalnym prbowali doszuka si wymowy symbolicznej, uwaali je za symbol czujnoci i czuwania (zob. Jr 1,11; Koh 12,5). wiecznik przez sw ornamentyk wskazywa wic na postaw czujnoci iczuwania przed Bogiem; by jakby lamp czuwania, nieustannego wiata, ktre ponie przed ark. Kapaski tekst zKp 24,1-4 a trzykrotnie podkrela nakaz nieustannego podtrzymywania wiata, bo Pan cigle przebywa wswoim sanktuarium. To naleganie jest wyjtkowe. Ponca menora wskazywaa na niewidzialn obecno Boga wJego ziemskim Mieszkaniu i przypominaa Izraelitom o obowizku stawania przed Panem wpostawie adoracji. Jej spadkobierczyni jest dzi wieczna lampka kociow ikaplic umieszczana wpobliu tabernakulum.
wity namiot (Wj 26,1-37; zob. Wj 36,8-38)

Wydzielenie w wiecie przestrzeni sacrum stanowio dla staroytnych punkt zwrotny w patrzeniu na otaczajc rzeczywisto. Odseparowane miejsce wite stawao
275
07-02-2011 13:47:58
si centrum kosmosu, orodkiem spoecznym, punktem skupiajcym myli i ludzkie denia. Podobnie w wiecie biblijnym Mieszkanie JHWH stanie si ruchomym, bo przenonym, centrum wiata, skupiajcym cae religijne ycie Izraela (zob. Lb 2 sanktuarium wrodku obozu). Rol tego centrum przejmie potem witynia wJerozolimie, wktrej ostatecznie spocznie przenona pustynna witynia (1Krl 8,3-9). Warto przybliy uszczegowiony, cho i tak niekompletny, opis budowy Mieszkania. Jego szkielet stanowia konstrukcja z pionowo poustawianych obok siebie i poczonych desek, tworzca trzy ciany: poudniow, zachodni (tyln) ipnocn (ww. 15-29). Wynika ztego, e ciana wejciowa, czyli wschodnia, nie miaa desek, lecz zason z tkaniny. Mieszkanie tworzyo wic prostopadocian wyznaczony z trzech stron drewnianymi cianami i ukierunkowany na wschd, czyli zorientowany. Ksztat prostoktny, obok kwadratowego, jest typowy dla wity staroytnych. Mieszkanie, podobnie witynia Salomona, reprezentuje jego podtyp najbardziej powszechny Langbau czyli prostokt zcentralnym wejciem na krtszym boku. Jest to duga budowla czy to bez podziaw (jak wSychem, Megiddo), czy podzielona poprzecznie na mniejsze pomieszczenia uoone jedno za drugim (jak w Lachisz, Betszean). Podobnie typowe dla staroytnych wity jest zorientowanie na linii wschd-zachd. Wschd miejsce, gdzie ukazuje si soce by kierunkiem szczeglnym, oznaczajcym ycie iobecno Bo, wprzeciwiestwie do zachodu krainy ciemnoci imierci. Ku wschodowi ludzie zwracali si na modlitwie, wt stron kierowaa si ich tsknota za rajem, ktry jak
276
07-02-2011 13:47:58
wierzono by na wschodzie (Rdz 2,8; Mt2,1; Ap 7,2), wt stron orientowano te witynie igrobowce. Tak ustawion konstrukcj Mieszkania nakrywano najpierw tkaninami z krconego, trjkolorowego bisioru (w. 1-6), tj. znici lnianych skrconych wptno namiotowe. Na te tkaniny nakadano namiot Mieszkania wykonany zkoziej sierci (w. 7-13), jak to dzi maj wzwyczaju Beduini, ktrzy wpodobny sposb wykonuj namioty z koziej sierci143. Na to nakadano jeszcze nakrycie ze skr baranich barwionych na czerwono ina wierzch nakrycie ze skr borsuczych (w. 14). Mieszkanie miao wic ozdobion wizerunkami cherubw pikn, trjkolorow tkanin144 oraz trzywarstwowe nakrycie zsierci ize skr, ktre suyo przede wszystkim ochronie przed upalnym socem, a take warunkami atmosferycznymi mogcymi zniszczy cenny materia. yjcy w krajach pnocnych nakadaj kolejne warstwy, by zatrzyma ciepo isi ogrza, natomiast ludzie Bliskiego Wschodu odwrotnie: by zachowa chd w pomieszczeniu i chroni je przed palcym socem. Z takiej samej trjkolorowej tkaniny uczynione byy dwie kurtyny Mieszkania: parawan przy wejciu (w. 36-37) oraz zasona wyznaczajca dwa pomieszczenia wewntrz (w. 31-33). Parawan stanowi brakujc (wschodni) cian bryy namiotu. Oddziela dziedziniec od
cz ze sob pasy tkaniny z koziego wosia o szerokoci okoo 75 cm w celu wykonania pofadowanego, wodoszczelnego namiotu. 144 Dominowa w niej kolor czerwony: fioletowa i czerwona purpura, karmazyn. Purpura (zktrej wykonywano rwnie frdzle przy szatach: Lb 15,38) uchodzia wstaroytnoci za najpikniejsz inajwytworniejsz barw. Noszenie ubioru zpurpury byo oznak bogactwa lub piastowanej godnoci (np. Dn 5,29; J19,2), dzi jest wKociele symbolem godnoci kardynalskiej.
143
277
07-02-2011 13:47:58
wntrza namiotu, stanowic kotar, za ktr wej mogli tylko kapani. Zasona natomiast oddzielaa [Miejsce] wite (qde) od [Miejsca] Najwitszego (qde haqqodm), do ktrego wejcie, poza jednym wyjtkiem145, byo absolutnie zabronione. Owo gbsze, bardziej wewntrzne pomieszczenie, w ktrym znajdowaa si arka, miao 10 okci dugoci i tyle samo szerokoci, apomieszczenie, gdzie by otarz kadzenia, st imenora, miao 20 okci dugoci i10 szerokoci. Taki sam podzia bdzie funkcjonowa wwityni Jerozolimskiej146. Autor kapaski wyranie odrnia dwoma rnymi terminami zason wewntrzn od kotary wejciowej, czego nie czyni polskie przekady147. Zasona wewntrzna zwyhaftowanymi na niej cherubinami wydzielaa przestrze najwikszego sacrum Mieszkanie Boga. czya wten sposb niebo zziemi, obecno Bo zobecnoci czowieka, ale rwnoczenie wyznaczaa granic wdostpie do Boga (zob. zakaz jej przekraczania Kp 16,2; Hbr 9,7). Dopiero zbawcza mier Chrystusa ostatecznie zlikwiduje t przeszkod i umoliwi otwarty przystp do Boga. Ta duchowa zmiana wysuona mk Jezusa zostanie czytelnie wyraona take wwiecie materii. wity Marek odnotuje wEwangelii, e dokadnie wmomencie mierci Chrystusa zasona wityni rozdara si na dwoje od gry do dou... (Mk15,18).
Raz w roku, w Dzie Przebagania, arcykapan mg wej poza zason Najwitszego (zob. Kp 16,13.17). 146 W kociele katolickim mona dopatrzy si analogii takiego podziau: miejscem najwitszym jest prezbiterium z otarzem, tabernakulum (Arka) i lampk czuwania (menora), czsto oddzielone od reszty wityni balaskami, a miejscem witym pozostaa cz wntrza kocioa. 147 Tumaczc wobu przypadkach zasona lub traktujc zamiennie terminy kotara izasona wodniesieniu do obu rnych przedmiotw.
145
278
07-02-2011 13:47:58
Kotara zewntrzna natomiast nie bya tak zdobna, suya za brakujc cian wschodni bryy Mieszkania. Warto przy tej okazji zwrci uwag na koncepcj sanktuarium Mieszkania, diametralnie rn od tej, jak peni kocioy chrzecijaskie. Rnica ta jest widoczna ju wsamej nazwie. Mieszkanie nie byo wpierwszej kolejnoci budowl religijn i kultow, miejscem zgromadze czy publicznych modlitw, jak koci w tradycji chrzecijaskiej (gr. ekklesia zgromadzenie). Mieszkanie byo wasnym iwycznym domem Boga, do ktrego zwykli ludzie nie mieli prawa wstpu; domem uczynionym na wzr mieszka ludzkich, awic namiotem wyposaonym wpodstawowe sprzty, takie jak: tron, st, wiecznik, zasona, naczynia itp. Miejsce Najwitsze to prywatna, mona powiedzie, intymna komnata Boga Krla, do ktrej nigdy nie wchodzili kapani, aisam arcykapan nie mg si tu swobodnie porusza. Dopiero na dziedzicu Namiotu Spotkania mg si gromadzi lud. Zinnej strony namiot ten by miejscem otyle publicznym, e wIzraelu, jako spoecznoci teokratycznej, odgrywa istotn rol wzakresie organizacji dwunastu pokole, prawa iadministracji caego spoeczestwa. Tu miao miejsce wszelkie qhl JHWH, zgromadzenie JHWH (np. Lb 16,3; 20,4) lub miqr qde, zwoanie wite (np. Lb 28,18.25.26; 29,1.7.12). Gdy rol t przejmie witynia Jerozolimska, stanie si obiektem pielgrzymek i centrum najwaniejszych izraelskich wit narodowych. Samo wntrze sanktuarium Mieszkania pozostaje jednak miejscem odludnym, ciemnym i, co ciekawe, milczcym. Kapaski kult wMieszkaniu jak go przedstawia Ksiga Wyjcia iKapaska jest wykonywany wzupenej
279
07-02-2011 13:47:58
ciszy. Taka sytuacja nie bya spotykana wBiblii, atym bardziej wEgipcie, Babilonii iinnych miejscach staroytnego wiata, gdzie sowo, piew igona modlitwa to integralna cz obrzdw religijnych. Wedug tradycji P, rytuay kapanw s wykonywane bez jednego sowa, aklamacji czy modlitwy. Dostp do Boga moliwy jest tylko dziki wyznaczonym przez Niego rytualnym gestom iznakom, acisz przerywa tylko gos JHWH dochodzcy do Mojesza znad arki. Cisza okazuje si rwnie wanym elementem modlitwy ikontaktu zBogiem jak piew, recytacja czy spontaniczne zwracanie si do Boga. Bez trwania w ciszy wasnego serca nie usyszymy Jego gosu, a bez tego nigdy nie dojdzie do rozmowy prawdziwego spotkania zOjcem na modlitwie.
Otarz caopalenia (Wj 27,1-8; zob. Wj 38,1-7)

Okoo czterysta biblijnych wzmianek ootarzach wwikszoci przypadkw dotyczy otarzy do caopale. Ich znaczenie w religii staroytnego Izraela jest nie do przecenienia. S najwaniejszym elementem praktycznym biblijnego kultu. To, jak wyglda otarz Mieszkania, wynikao ztego, do czego suy. Najpierw wic trzeba powiedzie co oofierze caopalnej. Bya to ofiara skadana ze zwierzt, zwana caopaln ze wzgldu na to, e spalana bya wcaoci. Autor kapaski podaje nakazy co do rytu caopalenia wKp 6,1-6. Wofierze caopalnej mogy by skadane tylko okrelone ga tunki zwierzt. Przepisy oich skadaniu podaje zkolei Kp 1,3-17. Ofiarujcy winien przyprowadzi zwierz przed wejcie do Namiotu Spotkania iwoy
280
07-02-2011 13:47:58
swe rce na gow ofiary. Gest ten spotkamy m.in. podczas rytuau wywicenia kapanw (29,10.15.19). Zasadniczo mona spotka dwa tumaczenia tego znaku: 1. wyraa on uroczyste owiadczenie ofiarujcego, i ofiara jest jego wasnoci ijemu ona winna by pomoc, akapan zoy j wjego imieniu lub 2. symbolizuje przeniesienie grzechu ikary zacignitych przez ofiarujcego zofiarujcego na zwierz ofiarne. Po zabiciu zwierzcia przez ofiarujcego zaczyna si rola kapanw, ktrzy zanosz krew na otarz i ofiaruj j przez pokropienie czy pomazanie ni otarza. Bya to najwaniejsza cz ofiary. Zetknicie si krwi zrogami otarza (bdzie onich zaraz mowa) doprowadzao do przejcia ofiary ze sfery ziemskiej do Boskiej, ajej wylanie oznaczao oddanie ycia Bogu. Kapaskie prawo dotyczce ofiary caopalnej jest skodyfikowaniem bardzo staroytnej praktyki izraelskiej widocznej ju wofierze Kaina (4,4) czy Abrahama (Rdz 22,13). Darem ofiarnym byo nie tylko zabicie dorodnego zwierzcia ze stada, ale icakowite jego spalenie, awic brak moliwoci wykorzystania jego misa iinnych czci. Caopalenie byo zatem najdoskonalsz ofiar, ktra przez ca kowite zniszczenie ertwy przed Panem wyraaa najgbsz zaleno inajgbsze oddanie czowieka Stwrcy, Krlowi iDawcy wszelkich dbr. Byo znakiem uznania JHWH za jedynego prawdziwego Boga (18,11-12; Pwt 12,27; Sdz 6,25-32), podzikowania za dobrodziejstwa (Rdz 8,18-20; Lb 15,1-3), wreszcie przebagania za grzechy (29,36; Kp 4,20; Lb 15,28; Sdz 20,26). Caopalenie byo najpowszechniejsze, a zarazem najbardziej oglne wswym charakterze, wzwizku ztym wkulcie publicznym odgrywao najwiksz rol. Doskonaa ofiara, ktr
281
07-02-2011 13:47:58
zoy na krzyu Pan Jezus, uwolnia ludzko od obowizku skadania krwawej ofiary caopalnej. Dziki Jego mierci kady nasz dobry czyn i kade nasze cierpienie, ktre wczymy wofiar Chrystusa, nabiera wymiaru daru dla Boga dzikczynnego, bagalnego lub wielbicego. Teraz mona ju przej do wyjanienia perykopy o budowie otarza. Pustynny otarz caopalenia stanowi drewniano-metalow przenon konstrukcj, podobn do skrzyni bez dna ibez pokrywy, wewntrz lub na ktrej mia a znajdowa si krata-ruszt i palenisko. Opisana konstrukcja drewniano-metalowa bya elementem staym otarza. T konstrukcj przenoszono, a w czasie postojw stawiano na ziemnym podwyszeniu lub wypeniano ziemi czy kamieniami, jak to byo sto sowane wpraktyce (Pwt 27,5-6; Joz 8,31). Otarz caopalenia zakoczony by rogami. Czytelnikowi ta uwaga wyda si moe dziwna, gdy kwadratowy przedmiot znatury ma rogi. Autor natchniony ma jednak na myli autentyczne rogi zwierzce, ktrymi przyozdobiony by zarwno otarz caopalenia, jak i otarz kadze nia wewntrz sanktuarium (bdzie o tym mowa). Rogi mia rwnie otarz wBetel (Am 3,14), wJerozolimie (1 Krl 1,50nn), a take w eschatologicznej wityni z wizji Ezechiela (Ez 43,15) oraz z wizji w. Jana (Ap9,13). Praktyka taka bya powszechna wstaroytnoci. Jako przenonia zaczerpnita ze wiata zwierzcego (gdzie rg to mocna bro zaczepna iobronna niektrych gatunkw), przedmiot ten ludy staroytne uwaay za symbol najwyszej siy, mocy, wadzy izwycistwa. Otym, jak istotnym elementem otarza byy rogi, mona wywnioskowa zfaktu, e otarz zodcitymi rogami uchodzi za
282
07-02-2011 13:47:58
zbezczeszczony inieprzydatny ju dla potrzeb kultu (zob. Jdt 9,8; Am 3,14). O ich wadze wiadczy rwnie prawo mwice, e gdy oskaronemu lub przeladowanemu udao si zbiec do wityni idotkn rogu otarza, objty by prawem azylu. Prawo zabraniao za bija go bez wyroku sdowego (zob. Wj 21,12-14; 1Krl 1,50-53). Dotknicie bowiem rogw otarza to symboliczne oddanie si pod wadz isprawiedliwo JHWH oraz uczepienie si Jego mocy. Rogi byy wic najbardziej witym icennym elementem otarza. Wyraay moc, potg ikrlewsk wadz Boga148. Do oprzyrzdowania otarza naleay rne sprzty: kocioki, szufle, misy, wideki, pojemniki (w. 3). Kady z nich suy okrelonemu celowi. Gdy popi zgromadzi si na otarzu, by usuwany za pomoc szufli, po czym wsypywano go do kociokw. Gdy zarnito zwierz ofiarne, jego krew bya zbierana do mis, po czym umieszczano je na otarzu. Aby cakowicie spali wszystkie czci ofiar zoonych na otarzu, byy one obracane iprzesuwane za pomoc wide. Otarz caopalenia znajdowa si na otwartym dziedzicu, gdzie mona byo spala ofiary ze zwierzt, we wschodniej jego czci, centralnie na wprost wejcia do Namiotu Spotkania (40,6; Kp 4,7.18). Opisany jest jednak wczeniej ni dziedziniec Mieszkania (rozdz. 27), na ktrym przecie by ustawiony, zaraz po opisie namiotu. Autor widocznie chcia przez to zaznaczy, e cho ze wzgldw praktycznych otarz znajdowa si na zewntrz
148
Niektrzy widz wnich symbol rogw skadanych wofierze zwierzt, azatem symbol tych zwierzt, ajeszcze inni element praktyczny suyy przytrzymaniu ofiary, co jednak nie pasuje np. do otarza kadzenia, rwnie wyposaonego wrogi.
283
07-02-2011 13:47:58
Namiotu Spotkania, to jednak do niego nalea. Przez takie ustawienie otarza ofiara kierowana bya w stron Boga mieszkajcego we wntrzu sanktuarium. Ustawienie takie na wprost Mieszkania miao przypomina Izraelitom, e zblienie si do Boga iprzebywanie wJego obecnoci powinno zosta poprzedzone aktem przebagania za grzechy. Otarz ten dwukrotnie zostanie okrelony jako najwiksza wito149 (29,37; 40,10), co jeszcze raz podkrela wyjtkow wag ofiary caopalnej dla kultu Starego Testamentu.
Dziedziniec (Wj 27,9-19; zob. Wj 38,9-20)

Dziedziniec, ktry mia urzdzi Mojesz dookoa Mieszkania, to miejsce wyznaczone przez prostoktne ogrodzenie. Mia on okoo 50 m x 25 m. Pot zrobiony by zlnianych tkanin rozwieszonych na akacjowych, pokrytych brzem supach. Wysoko supw wynosia okoo 2,5 m, wic ogrodzenie czowiekowi stojcemu na zewntrz zupenie zasaniao widok tego, co dziao si wrodku. Wejcie znajdowao si tylko od strony wschodniej, tj. od tej samej, co wejcie Mieszkania. Liczyo ono okoo 10 m, umieszczone byo centralnie na jej rodku. Zasona wejciowa rnia si od zason ogrodzenia bya trjkolorowa, taka sama, jak tkaniny Mieszkania. Dziedziniec, otwarty na niebo, uznawany by za integraln cz Mieszkania tam odbyway si publiczne ceremonie. By miejscem powiconym (Kp 6,9.19), gdzie znajdowa si przede wszystkim sam Namiot Spotkania,
149 Dos. qde qodm bardzo wity (29,37 i40,10; nie jest to tosame zqde haqqodm wite witych.
284
07-02-2011 13:47:58
jak te otarz do caopale oraz kad (bdzie oniej mowa). Tu dokonyway si wszystkie ofiary krwawe iuroczystoci (Kp 1,3.5; 8,3-4). Wczci dziedzica, ktra znajdowaa si bliej wejcia, mogli gromadzi si Izraelici przychodzcy z ofiar, by pooy na ni swe rce, lub spoeczno przychodzca na uroczysto. Reszta dziedzica przeznaczo na bya dla kapanw ilewitw. Na caym staroytnym Wschodzie sanktuaria byy otoczone jed nym lub kilkoma dziedzicami150. Suyy one nadaniu witemu miejscu odpowiednich rozmiarw ipowstrzymywaniu przed nieuprawnionym wejciem ludnoci, ale przede wszystkim wydzieleniu przestrzeni sacrum. Ci, ktrzy znaleli si wrodku, stawali wprzestrzeni emanujcej Bo obecnoci. To wanie dziedziniec by dla zwykego czowieka jedynym dostpnym miejscem witym miejscem, do ktrego tskni iktre przybliao go do Boga, co piknie wyraa Psalm 84:
Jak mie s Przybytki Twoje, Panie Zastpw! Dusza moja pragnie itskni do dziedzicw Paskich... Zaiste jeden dzie w dziedzicach Twoich lepszy jest ni innych tysice; wol sta wprogu domu mojego Boga ni mieszka wnamiotach grzesznikw (w.2n.11).
To obecno Boa sprawia, e choby dzie spdzony wbliskoci zJHWH lepszy jest ni innych tysice. Dziedziniec wyznaczajcy wit przestrze obecnoci Boga zczasem sta si miejscem spotka, dysput ihandlu.
150
Mieszkanie miao jeden dziedziniec, witynia Salomona dwa, witynia Heroda kilka dziedzicw. Oznaczao to coraz wiksz izolacj miejsca, wktrym mieszka Bg.
285
07-02-2011 13:47:58
Jezus, przepdzajc przekupniw ihandlarzy zdziedzica witynnego (zob. J2), czyni niejako rytua oczyszczenia tej przestrzeni sacrum, bezczeszczonej ludzk chciwoci.
Szaty kapanw (Wj 28,1-43)

Wntrze Namiotu Spotkania byo dla zwykego Izraelity cakowitym tematem tabu. Byli jednak tacy, ktrzy mogli zbliy si do JHWH, przekraczajc kolejne strefy witoci kapani. Opowiadanie oMieszkaniu na pustyni pokazuje, e ju istniaa kapaska hierarchia. Na czele kapastwa stoi arcykapan wosobie Aarona. Nieco niszy od Mojesza (Lb 12,4-8), piastuje jednak wadz pochodzc od Boga. Jest cakowicie wyczony z wszystkich zaj wieckich, gdy jest powicony dla JHWH (w. 36). Tradycja kapaska temu towarzyszowi Mojesza nada rang porednika midzy Bogiem a wsplnot Izraela. O jego szczeglnej roli bdzie wiadczyo przewodniczenie wkulcie, moliwo wejcia do Miejsca Najwitszego, wyjtkowy strj, laska Aarona (Lb 17,16-26) oraz wyznaczanie pewnej epoki przez swe rzdy (zob. Lb 35,25; Joz 20,6). Ostopie nisi od Aarona s jego synowie kapani: Nadab, Abihu, Eleazar iItamar (w. 1). Wedug rda kapaskiego, wywiceni kapani to rd Aarona, wydzielony zreszty pokolenia Lewiego. Kapastwo wic zgodnie z ide Starego Testamentu nie jest powoaniem, osobistym wezwaniem i charyzmatem151, ale funkcj
151
Jak bycie prorokiem lub wspczesne kapastwo chrzecijaskie.
286
07-02-2011 13:47:58
przynalen de jure danemu rodowi idziedziczon. Std te wStarym Testamencie nie ma mowy oprzygotowaniu do kapastwa, gdy syn uczy si sprawowania tej funkcji zapewne od ojca. Rola kapanw Mieszkania to przede wszystkim sprawowanie pieczy nad sanktuarium i jego witymi sprztami, troska opoprawno sprawowanego kultu, suba otarza iekspiacja za nard, nauczanie Prawa oraz bogosawienie ludowi152. Niej od kapanw stoj lewici, ktrzy przechodz analogiczny ryt wywicenia (zob. Lb 8), jednak ich suba ogranicza si do ciszych prac wykonywanych wok Mieszkania. O ich wyczeniu spord zwykego ludu mwi Lb 8,14: Wycz lewitw spord Izraelitw, gdy oni do mnie nale (zob. te Lb 8,5). Lewickie pochodzenie byo jedyn gwarancj umoliwiajc penienie jakichkolwiek funkcji kultycznych wIzraelu, std Biblia kilkakrotnie podaje genealogi Lewiego (Rdz 46,11; Wj6,16-25; Lb 26,57-62; 1Krn 5,27-6,38). Caa zatem hierarchia funkcji kultycznych wrdle kapaskim ukadaaby si tak: Aaron kapani lewici Izraelici. Wszystko, co Bg zdziaa whistorii przez Mojesza, bdzie kontynuowane wkul cie sprawowanym przez Aarona (zob. wyjcie pascha). Ciekawe, e ten spoeczny i religijny klasowy podzia Izraelitw dokonuje si wanie w oparciu o stosunek do sanktuarium. Budowa Mieszkania jawi si jako stworzenie nowego religijnego i politycznego wiata. Odtd Izrael dzieli si na tych, ktrzy mieli dostp do sanktuarium, itych, ktrzy ten dostp mieli bardzo ograniczony. Na zewntrz
152
Starsze tradycje mwi take o roli poredniczcej kapana w pytaniu Boga oJego wol (m.in. za pomoc urim i tummim) oraz rozstrzyganiu rnych spraw.
287
07-02-2011 13:47:58
pozostaj narody obce, ktre tego dostpu nie maj wogle (Lb 3,38). Rwnie wiele uwagi, co sprztom Mieszkania, autor kapaski powica szatom kapanw cay rozdzia Wj 28. Szaty kultyczne maj by dzieem biegych tkaczy, wykonane ztrjkolorowego bisioru (czyli lnu) izotych nici (w. 5), a wic z tego samego materiau, z ktrego uszyto wewntrzn tkanin Mieszkania (26,1). Przepisy oszatach, dyktowane rwnolegle zprzepisami osanktuarium, oraz fakt uycia tego samego materiau wiadcz otym, e szaty nie s tu rozumiane jako strj, codzienny element ycia czowieka. Szaty kultyczne stanowi element sanktuarium, cz Boego planu, zgodnie zktrym JHWH zamieszka na ziemi. Maj wymiar nie tyle praktyczny, co symboliczny, co potwierdza ich opis. Najwicej miejsca zajmuje opis szat arcykapana. Zakada on strj, jaki nosili zwykli kapani, czyli krtkie lniane spodnie do kolan, lnian tunik zrkawami od szyi po kostki oraz pas imitr-turban na gow (w. 40-42; zob. 29,8n; Kp 8,13). Ale jego szata bya duo bogatsza. Na wierzch arcykapan dodatkowo zakada: efod, czyli naramiennik153, ozdobiony dwoma kamieniami onyksowymi zwyrytymi na nich dwunastoma imionami synw Izraela (w. 6-14); pektora, czyli rodzaj biuterii noszonej na piersi izapinanej od tyu zurim itummim154 oraz dwunastoma szlachetnymi kamieniami, rwnie odpowiadajcymi dwunastu pokoleniom Izraela (w. 15-30) oraz ornat, czyli
153 154
Efod wygldem przypomina ornat wkociele przedsoborowym. wite losy, przez ktre uzyskiwano wyroczni, odpowied Boga. Znaczenie obu sw nie jest pewne, oba najprawdopodobniej nie s pochodzenia hebrajskiego; urim tumaczone jest jako wiato, a tummim jako doskonao, lecz take niewinno, czysto lub prawda.
288
07-02-2011 13:47:58
sukni arcykapask ozdobion udou owocami granatu i wydajcymi dwik dzwoneczkami (w. 31-35). Na gowie nosi diadem z przypitym do niego z przodu zotym napisem: qde la-JHWH, czyli powicony dla Pana (w. 36-37; zob. Wj 29,5-7)155. Lewici natomiast nie nosili adnego specjalnego stroju. w grawer na czole bdzie wiadczy o cakowitym oddaniu arcykapana Bogu, a imiona izraelskich pokole, wyryte na pektorale i naramiennikach efodu, kady na niego ciar caego ludu. Wten sposb najwyszy kapan stawa si widzialnym porednikiem midzy Bogiem aczowiekiem, reprezentantem ludu przed JHWH, ktry myli o nim zawsze, gdy staje przed Bogiem w Jego Mieszkaniu. Warcykapanie Starego Testamentu spotykaj si icz dwa wiaty: grzeszny lud iwity Bg, co znakomicie wyraa aciskie okrelenie kapana: pontifex (dos. budowniczy mostu). W takim znaczeniu Jezus, ktry zmieni cay starotestamentalny kult, zostanie nazwany arcykapanem na wieki (zob. Hbr 4,14-5,10). Skadajc doskona ofiar zsamego siebie, Chrystus sta si jedynym, prawdziwym arcykapanem Boga. Chrzecijanie mog Go naladowa, uczestniczc wJego kapaskiej godnoci przez ofiarowywanie kadego dnia swego ycia Bogu, aszczeglnie przez skadanie na duchowym otarzu krzya ifizycznym otarzu eucharystycznym swych spraw bolesnych itrudnych.
155
Godny odnotowania jest krlewski charakter szat Aarona, np. tiara (zob. Ez21,31; Iz 62,3) oraz diadem (zob. 2Sm 1,10; 2Krl 11,12) symbole krlewskiej wadzy danej arcykapanowi ju po upadku monarchii.
289
07-02-2011 13:47:58
Wywicenie kapanw (Wj 29,1-46)
Obecna perykopa to kolejny duy rozdzia powicony kapanom. Wstaroytnoci, tak jak idzisiaj, kapani byli nieodcznym, konstytutywnym elementem kultu, std opis sanktuarium nie moe si oby bez praw dotyczcych kapanw. Po opisie szat rytualnych zamieszczono przepisy oich wywiceniu. Co ciekawe, wykonania podanych tu polece nie spotkamy wczci Wj 35-40, adopiero wbloku Kp 8-9, ktry nazwa moemy inauguracj kultu. Ten jedyny blok narracyjny wKsidze Kapaskiej156 opowiada owywiceniu kapanw inamaszczeniu Mieszkania, przez co stanowi wypenienie nakazw, ktre znajdujemy wWj29 i Wj 40,9-15. Rozdziaw tych jak ju wspomniano naleaoby si spodziewa zaraz po Wj 40. Rozdzielone s jednak sekcj Kp 1-7, tworzc tzw. prawo ofiarnicze (wszystkie rodzaje starotestamentalnych ofiar). Wywicenie kapanw to kolejny temat nieodcznie zwizany zsanktuarium. Trzy wielkie tematy: sanktuarium, kapastwo i ofiary skadane w staroytnym Izraelu cz si ze sob bardzo cisle. Prawo ofiarnicze, kolejny blok tematyczny po sanktuarium ikapanach, wyranie wie si zopowiadaniem oMieszkaniu. Oba bloki spina werset Kp1,1: Pan wezwa Mojesza itak powiedzia do niego zNamiotu Spotkania. Cytat wskazuje, e po zstpieniu chwa y Boej do namiotu (40,34n) zmienia si miejsce objawiania si Boga. Mojesz ju nie musi wspina si na gr Synaj, jak dotychczas, gdy JHWH zamieszka wsanktuarium. Odtd Pan bdzie przemawia zNamiotu Spotkania.
156
Pozostaa cz Ksigi Kapaskiej to szczegowe przepisy i prawa zwizane zkultem.
290
07-02-2011 13:47:58
To kontekst literacki Wj 29, wrmy jednak do samej perykopy. Rytua wywicenia kapanw jest dugi, trwa bowiem siedem dni (w. 30 i 35), i skomplikowany, gdy wprzekazie tradycji kapaskiej skada si zwielu elementw. Podstawowym ina pewno najwaniejszym znich jest obmycie oraz ceremonialne woenie szat (w.4-9). Prawdopodobnie tak wyglda najbardziej pierwotny ryt wywicenia kapanw, gdy namaszczenie arcykapana o ktrym tutaj jeszcze mowa jest w Izraelu spraw bardzo pn, stosowan dopiero po niewoli babiloskiej, gdy nie byo ju krlw (Syr 45,15; Dn 9,25n; 2Mch 1,10), awreligiach ssiednich niespotykan157. Rytuaowi naoenia szat towarzysz rne ofiary. Samo obmycie nie wystarczy do oczyszczenia si przed Bogiem, kolejnym elementem jest wic ofiara przebagalna (lub oczyszczenia, w. 10-14). Po niej nastpuje ofiara caopalna (w. 15-18) ikonsekracyjna (lub wywicenia, w. 19-28), ana kocu ma si odby uczta ofiarnicza (w. 31-34). Uroczystoci trway cay tydzie. Wtym czasie nowi kapani nie mogli opuszcza witej przestrzeni sanktuarium. WWj 40,12-15, gdzie powrci nakaz konsekracji kapanw, Mojesz otrzyma dla Aarona ijego synw obietnic wiecznego kapastwa: Przez to namaszczenie kapastwo zostanie udzielone na zawsze ich potomkom (w.15). O wiecznoci kapastwa mwi te nakaz noszenia szat
157
Za czasw monarchii namaszczani byli tylko wadcy. Od tego rytuau namaszczenia krla pochodzi tytu hebr. Mesjasz, gr. Christos (dos. namaszczony), ktry zczasem zacz oznacza idealnego Krla istreszcza wszystkie oczekiwania ludu Boego Starego Testamentu. Oczekiwania na doskonaego potomka krlewskiego zrealizoway si wJezusie, oczym wiadcz dobitnie Ewangelie, odnoszc do Niego wszystkie proroctwa mesjaskie Starego Testamentu itytuujc Go terminem Chrystus, czyli Mesjasz.
291
07-02-2011 13:47:58
kapaskich wczasie suby: To jest wieczne przykazanie dla niego idla jego potomstwa (Wj 28,43). Synowie Aarona, Nadab i Abihu, umarli bezpotomnie na pustyni (zob. Kp 10,1n). Kapastwo przetrwao wic wlinii dwch ich braci: Eleazara i Itamara. Pinchasowi synowi Eleazara iwnukowi Aarona, znanemu zgenealogii Wj 6 zostanie powtrzona obietnica wiecznego kapastwa (Lb 25,1-13). Whistorii zbawienia przejdzie ona na urzd kapaski Nowego Testamentu (zob. Hbr 7), gdy kapastwo starotestamentalne przestao istnie w 70 roku po Chrystusie. Wtym roku, 17 dnia miesica Panemos (5 sierpnia), zpowodu braku kapanw ustaa codzienna, nieustanna ofiara. Warto zwrci uwag na powracajce stwierdzenie, e poprzez ryt konsekracji Aaron, kapani, a take Mieszkanie i otarz staj si wite, hebr. qde (28,41; 29,44; 40,9.10.11). wito sama w sobie bya przede wszystkim przymiotem Boga oznaczajcym Jego transcendentalne oddzielenie od wszystkich stworze. Tylko dziki szczeglnemu stosunkowi do Boga stawaa si atrybutem osb, miejsc, rzeczy i czasw158. W ten sposb uczestniczyy one w witoci Boga (Kp 21,6-8). Wedug rda kapaskiego, wprowadzi kogo wczynnoci kapaskie to uczyni go witym w sensie rytualnym, a nie moralnym czyli oddzieli go od czynnoci wieckich, by mg by sug Boga, przede wszystkim wsanktuarium, domu Boym, ale take wszdzie wwiecie, gdzie ogniskowaa si obecno Boa, tak jak na Arce wiadectwa.
158
wito moe odnosi si do miejsca (np. Mieszkania, wityni, Jeruzalem, Syjonu czy Ziemi witej), rzeczy powiconych (np. sprztw Mieszkania, ofiar, oleju namaszczenia), czasw witych (np. szabatu), a take do osb (np. kapanw, Izraelitw czy mw Boych).
292
07-02-2011 13:47:58
Kapana powicano, aby mg wsposb waciwy zblia si do Boga iutrzymywa czno midzy Nim aludem. wito kapana bya zatem podstaw jego roli porednika midzy Bogiem azwykym czowiekiem. Kapaska inicjacja nie tylko udzielaa konsekrowanemu mandatu do sprawowania rytw, ale nadawaa mu jaki nowy sposb bycia, status permanentnego oddzielenia dla Pana. Odtd kapan by cznikiem, mostem (pontifex) pomidzy sfer sacrum aprofanum. Oczywicie takie powicenie musiao go czyni wraliwym na wszelki grzech osobisty, jak rwnie na grzechy innych ludzi, co stopniowo doprowadzio do zczenia pojcia witoci ze sfer moraln ycia.
Podsumowanie nakazw (Wj 29,43-46)

Bardzo wanym elementem opowiadania jest podsumowanie rozdziaw Wj 25-29. Tu, jakby w piguce, zosta przedstawiony zamys Boga dotyczcy Jego zamieszkania na ziemi. Okrela go wana idea. Mianowicie, Bg poprzez instytucj Namiotu Spotkania zwiza si nie zjakim konkretnym miejscem na ziemi, ale zludem Boym:
Tam si wam objawi, aby stamtd do was przemawia. Zamieszkam pord Izraelitw ibd ich Bogiem (29,42.45). Umieszcz wrd was moje Mieszkanie inie bd si brzydzi wami. Bd chodzi wrd was, bd waszym Bo giem, awy bdziecie moim ludem (Kp 26,11n).
Nie jest wane konkretne miejsce na ziemi, ale adresaci obecnoci Boej. JHWH nie zwiza si zmiejscem
293
07-02-2011 13:47:58
kultu tak, jak to przedstawiaj inne tradycje biblijne lecz z Izraelem, w ktrego centrum chce On przebywa: Wybuduj dla mnie wityni, abym mg zamieszka pord nich (25,8). Autor kapaski nie zna obecnoci Bo ej zwizanej zkonkretn lokalizacj przestrzenn namiot razem zIzra elitami wdruje po pustyni. Ten lud, ktry bdzie depozytariuszem przymierza, staje si miejscem Boego przebywania: pord nich. Na Synaju ma pocztek owa tajemnicza iintymna obecno JHWH, ktra bdzie ksztatowaa ycie ihistori ludu wybranego. Bg, ktry rozbi namiot wobozie ludzkim, podziela los czowieka, jego pielgrzymk przez pustyni, podtrzymuje jego nadziej iprowadzi go do wyznaczonego celu. To bardzo wany dla Starego Testamentu moment oraz niezwykle istotna zapowied ostatecznego wkroczenia Boga wludzk histori wosobie Jezusa Chrystusa. Ostatni werset podsumowania (w. 46) podkrela co jeszcze: wanie si spenia cel exodusu Izrael staje si ludem, pord ktrego mieszka Bg. Wyprowadzenie z Egiptu nie byo, jak si okazuje, celem dziaania Boego, ale rodkiem do dokonania jeszcze wikszych rzeczy. Cel realizuje si dopiero tu: JHWH staje si wsplokatorem Izraela ito jest prawdziwy fina historii wyjcia. Podkrel to ostatnie wersety ksigi, ktre opowiedz o zstpieniu Boga do wybudowanej wityni (40,34-38). Imi, ktre JHWH objawi Mojeszowi Jestem ukazao sw realn moc. Bg Jest; Jest obecny; Jest ze swoim ludem; Jest zczowiekiem idla czowieka. Mieszka znim na bezmiernej isamotnej pustyni. Ma swoje mieszkanie na ziemi pord tysicy mieszka synw ludzkich. Wswym Namiocie nie zamyka si wsobie idla siebie; kult wJego Mieszkaniu
294
07-02-2011 13:47:58
ma by nieustannie sprawowany. Bg czeka na swj lud, by si znim spotka, by utrzymywa kontakt iy wprzyjani. Trzykrotny nacisk: Bg bdzie ich Bogiem (w. 45-46) to nic innego, jak ujta wstreszczeniu staa formua przymierza: Ja bd waszym Bogiem, awy bdziecie moim ludem (np. 6,7; Kp 26,12; Jer 11,4; Ez 11,20; 2 Kor 6,16). Przymierze zostao zawarte iteraz kady obrzezany mczyzna ikada kobieta mog przyj do Mieszkania JHWH izoy wnim nalene ofiary. Na tej witej ziemi wyznaczonej przez kotary dziedzica kady czowiek bdzie dopuszczony do Boej obecnoci, bdzie sucha Boga ido Niego przemawia, aBg wysucha czowie ka, wysucha jego modlitwy iprzyjdzie mu zpomoc. Ta koncepcja przyjcia Boga do czowieka utoruje drog do Nowego Testamentu. Chrystus wypeni niedoskona jeszcze zapowied Starego Testamentu ozejciu Boga na ziemi. On jest Sowem, ktre stao si ciaem irozbio namiot midzy nami ( J 1,14), podobnie Bg rozbi swj namiot midzy ludmi na pustyni. Aluzja prologu Ewangelii wedug w. Jana do wydarze spod Synaju jest oczywista. Chrystus jest Emmanuelem, czyli Bogiem znami (Iz 7,14; Mt1,23). Jego Wcielenie jest najwikszym krokiem Boga wkierunku czowieka. wity Pawe odsoni jeszcze jeden, niezwykle istotny, wymiar prawdy o zamieszkaniu Boga wrd ludzi. Mwic o zamieszkaniu Boga nie tylko midzy ludmi, ale w czowieku i o ciele chrzecijanina jako wityni Boga, zacytuje wanie przytoczony tekst zKp 26,12:
To my jestemy wityni Boga ywego! jak rzek Bg: Zamieszkam z nimi i wrd nich bd si
295
07-02-2011 13:47:58
przechadza, ibd ich Bogiem, aoni bd moim ludem... Umiowani, skoro posiadamy takie obietnice, oczymy si ze wszystkiego, co zanieczyszcza nasze ciao iducha, iprzez boja Bo doprowadmy do koca dzieo uwicenia (2Kor 6,16n).
296
07-02-2011 13:47:58
Rozdzia smy
Dodatkowe przepisy
(Wj 30,1-31,18)
Rozdziay Wj 30-31 to sekcja dopowiedze pochodzca znajpniejszej redakcji wramach tradycji kapaskiej. Przywoane tu przepisy kultowe nie harmonizuj z innymi analogicznymi przepisami, nie mwi o organizowaniu kultu, ale o jego sprawowaniu, zawieraj dodatki nieobecne wpodstawowym materiale kapaskim. Opniejszym wstawieniu tego materiau wiadczy take omwiony epilog, ktry pojawi si po Wj 29, anie po Wj 31. Pojawia si tu nakaz sporzdzenia dodatkowych sprztw Mieszkania, otarza kadzenia inaczynia do rytualnych obmy. Oba przedmioty zostan jeszcze dokadnie omwione. Mowa jest te oopacie przebagalnej, ktra moe stanowi form podatku na wityni iprzypomina Izraelitom o ich zalenoci od Boga (30,11-16), o uczynieniu oleju do namaszczenia (powicenia) i kadzida do ofiar (30,22-38), owykonawcach robt (31,1-11) iwreszcie oobowizku zachowywania szabatu (31,12-17), nawet przy tak wanej czynnoci, jak jest budowanie domu dla JHWH. Wszystkie te przepisy czy dbao o rytualn
297
07-02-2011 13:47:58
czysto, potrzeba oczyszczenia iuwicenia osb irzeczy zwizanych zkultem JHWH oraz co jeszcze: sze mw JHWH wyznaczonych formu: Pan rzek do Mojesza ktre wraz z pierwsz mow z Wj 25,1 tworz siedem etapw budowy Mieszkania, analogicznie do siedmiu dni stwarzania wiata. Obydwa opisy koczy szabat, wity odpoczynek dnia sidmego. Budowa Mieszkania, ku zaskoczeniu czytelnika, zaczyna si tu jawi jako nowy opis stworzenia, nowe stworzenie lub punkt kulminacyjny czasu stwarzania. Symetria iintegralno sanktuarium jest odbiciem jednoci idobroci wszechwiata oraz odwzorowaniem nieba. Autor opisuje wniesienie Mieszkania w kategoriach zupenie innych, ni by si to mogo wydawa na pierwszy rzut oka (prawo, przepisy). Stylizuje wzniesienie pierwszej wityni wedug opisu stworzenia wiata zRdz 1. Tego tropu nie naley lekceway. Bdzie jeszcze okazja wrci do tego wtku, gdy pojawi si kolejne wskazwki dotyczce tej stylizacji.
Otarz kadzenia (Wj 30,1-10.34-38; zob.Wj37,25-29)

Opis dotyczcy bardzo istotnej kultycznej czynnoci ofiary kadzielnej jest dwuczciowy. Pierwsza cz (w. 1-10) mwi ootarzu kadzenia iskada si zopisu jego budowy iustawienia (w. 1-6) oraz funkcji, ktr peni (w. 7-10). Druga cz to przepisy dotyczce kadzida (w. 34-38). Kadzido suyo take do skadania ofiary pokarmowej (Kp2,1n.15) iofiary chlebw powiconych (Kp 24,7) std prawdopodobnie przepis znajduje si osobno, jednak najwaniejsz rol peni wanie wzwizku zofiar kadzenia.
298
07-02-2011 13:47:58
Otarz kadzenia mia ksztat do niskiego filara owymiarach okoo 0,5 x 05, x 1 m, zakoczonego rogami (w. 2). Jest to budowa typowa dla staroytnych otarzy kadzielnych znalezionych wwarstwach zepoki elaza. Pokryty by szczerym zotem, mia zoty wieniec, wyposaony by wpiercienie iakacjowe drki (w. 3-5) tak, jak arka czy st na chleby. Mia stan przed samym wejciem do Miejsca Najwitszego, na rodku namiotu, pomidzy wiecznikiem astoem chlebw (w. 6). Przez to ustawienie autor kapaski wie otarz kadzenia bezporednio zsam ark iprzebagalni (tame). Fakt ten wskazuje na due jego znaczenie wrd sprztw Mieszkania. Opodkrelaniu roli tego otarza wiadczy take ostatnie zdanie opisu: Bdzie on powicony Panu jako najwiksza wito (w. 10)159. Kadego ranka i wieczora Aaron mia spala na otarzu wonne kadzido, czyli skada ofiar kadzieln (w. 7-8). Ofiara ta, obok pokarmowej i z pynw, naleaa do bezkrwawych ofiar izraelskiego kultu. Postrzegana jest w Pimie witym jako ryt bardzo wity. Wedug rda P, skadanie jej byo zastrzeone tylko dla arcykapana (w. 7-8). Z czasem jednak przywilej ten otrzymali take zwykli kapani (1 Sm 2,28; 1 Krn 6,34; k1,59). Dar kadzielny skadany regularnie dwa razy dziennie rano iwieczorem poprzedza wszystkie inne funkcje
159
Zfaktu, e wszystkie wzmianki ootarzu kadzenia nale do warstwy kapaskiej, ito tej najpniejszej Ps (wczeniej wPg wogle nie ma onim mowy), mona wnioskowa, e wsanktuarium pustyni nie byo otarza kadzenia, ajedynie kadzielnica rczne i przenone naczynie bdce pierwotn form kadzielnego otarza (zob. np. Wj 27,3; 38,3; Kp 10,1; Lb 16,6n). Pniejszy kult, ktrego by on nieodcznym elementem, wpyn zapewne na umieszczenie wzmianki o otarzu kadzenia wopisie pustynnej wityni.
299
07-02-2011 13:47:58
kapaskie dnia. Sposb skadania kadzida wofierze by nastpujcy: za pomoc maej szufelki kapan wygarnia z otarza caopalenia pi arzcych si wgli, ktre umieszcza wkadzielnicy. Na nich rozsypywa wonn mieszank, nastpnie zawarto kadzielnicy umieszcza na otarzu kadzenia. Kadzido, ulegajc spalaniu, wydzielao intensywny dym i zapach. Kady kapan mia swoj kadzielnic, wktrej umieszcza ogie ina nim kad kadzido (zob. Kp 10,1; Lb 16,6n.17n; Ez 8,11). Nakaz Boy ustanawia ofiar kadzida na zawsze przed obliczem Pana przez wszystkie pokolenia (w. 8). Ewangelista ukasz zawiadcza, e obrzd ten przetrwa do czasw Nowego Testamentu (k 1,8-11), w ktrym ofiara kadzielna staa si symbolem unoszcej si do Boga modlitwy (zob. Flp 4,18; Ap 8,4). Dzi jest praktykowana wKociele katolickim dla podkrelenia uroczystego charakteru naboestw lub okazania czci osobom lub witym przedmiotom160. Szczeglnie czsto kadzida s uywane w liturgiach wschodnich. Osobno podyktowane zostay przepisy odnoszce si do samego kadzida (w. 34-38). Wsensie oglnym kadzido jest mieszanin ywic rnych drzew zawierajcych wiele olejkw eterycznych. Dziki temu, spalajc si powoli trzeszczcym pomieniem, rozsiewa ono przyjemny zapach. To uywane wsanktuarium Mieszkania byo mieszanin czterech tego typu skadnikw startych na proszek (w. 34), bez adnych domieszek (w. 35-36). Dziki piknemu zapachowi (zob. Kp 26,31; Ez 6,13) byo wykorzystywane nie tylko dla potrzeb kultu, ale uywano go
160
Okadza si np. Najwitszy Sakrament, otarz, krzy, relikwie, osoby czy zwoki podczas pogrzebu.
300
07-02-2011 13:47:58
take na co wskazuje Wj 30,9 wyciu prywatnym, np. jako pachnido, perfumy (30,38; Prz 27,9; Pnp 3,6) czy medykament ( Jr 8,22). Sporzdzone jednak dla kultu stawao si najwiksz witoci (w. 36) i nie mogo by pod adnym pozorem uyte do innego celu. Sporzdzenie kadzida dla celw innych ni kultyczne grozio wykluczeniem zludu (w. 37-38), azoenie go wofierze przez osob niepowoan grozio jej mierci (zob. Lb 17,5; 2Krn 26,16nn). Kadzido postrzegano jako kosztown ofiar (Iz 60,6; Pnp 3,6; Mt 2,11; Ap 18,13), odpowiedni dar dla ksit i wodzw (Lb 7,14.20; Mt 2,11). Palenie kadzida stanowio cz staroytnego dworskiego ceremoniau, za jego zapach uznawany by za luksus. Okadzenie byo jednym z wyrazw hodu, ktry oddawano wadcy w czasie uroczystych pochodw. Staroytni wierzyli, e Bg, tak jak iludzie, cieszy si irozkoszuje woni kadzida: spustosz wasze miejsca wite, nie bd wchania przyjemnej woni waszych ofiar (Kp 26,31; zob. Ez 6,13). Silne zmysowe oddziaywanie kadzida byo podwjne: unoszcy si wgr dym oraz intensywny, przyjemny zapach. Dym jednoczenie objawia izasania Bo obecno; unoszc si wMiejscu witym przed ark mia by kopi oboku Boej chway, wktrym JHWH ukazywa si Izraelowi. Wznoszc si do gry, oznacza dematerializacj ofiary, przeniesienie jej do innej rzeczywistoci, jest take wyrazem uwielbienia, czci ihodu. Zapach natomiast, do ktrego ludzie Wschodu przywizywali du wag, usuwa przykr wo i zastpuje j przyjemn; ozdabia ima moc oczyszczajc; stanowi wyraz adoracji, hodu iuwielbienia; daje kontakt zrzeczywistoci
301
07-02-2011 13:47:58
nieuchwytn, transcendentn, aprzede wszystkim zjednywa przychyl no Bo, wyjednywa ask iumierza Boy gniew (Kp16,12-13; Lb 17,10-15)161. Ta szeroka symbolika kadzida sprawia, e wBiblii ofiara kadzielna czsto jest zestawiana zobrazem modlitwy lub bezporednio do niej porwnywana (np. Ps 141,2; Syr 39,14; Mdr 18,21; k1,10; Ap5,8; 8,3-4). Wtym znaku zespoliy si kierowane do Boga uwielbienie iprzebaganie, dzikczy nienie iproba.
Kad (Wj 30,17-21; zob. Wj 38,8)

Kad bya naczyniem, w ktrym przechowywano wod suc kapanom do obmycia rk ing (Wj 30,19; 40,31) przed sprawowaniem przez nich funkcji kultycznych. Bya to wic umywalnia, wktrej kapani mieli si oczyszcza przed wejciem do namiotu lub zblieniem si do otarza caopalenia (Wj 30,20n; 40,32; 2Krn 4,6)162. Nie ma adnych szczegw okrelajcych wygld kadzi, oprcz tego e miaa podstaw, ktr zawsze wymienia si osobno (w. 18; 31,9; 35,16; 39,39; 40,11). Jedyn wskazwk dotyczc wygldu jest jej hebrajska nazwa wywodzca si od rdzenia czyni okrgym i wskazujca na okrgy
Stosowanie kadzida dla potrzeb kultu prawdopodobnie miao rwnie charakter pragmatyczny, poniewa dodawane do ofiar neutralizowao intensywny, przykry zapach spalanej ofiary. 162 Wszystkie wzmianki o kadzi (Wj 30,17-21; 38,8; Kp 8,11) podobnie jak ootarzu kadzenia s pnego pochodzenia, to dodatki drugiego redaktora kapaskiego (Ps). Przedmiot ten w opisie wykonania potraktowany jest bardzo skrtowo, zosta okrelony tylko jednym zdaniem (38,8). Naley std wnioskowa, e rwnie kadzi nie byo w pustynnym sanktuarium Izraela. Jako e bya obecna w pniejszym kulcie i w wityni w Jerozolimie, autor kapaski ulokowa jej pocztki wanie pod Synajem, w pierwszej wityni ludu Boego.
161
302
07-02-2011 13:47:58
przedmiot. Kad bya wykonana zbrzu, jak iinne przedmioty dziedzica (w. 18; 38,29-31), alusterka kobiet jako materia, oktrym wspomina Wj 38,8, to zapewne dobrze wypolerowany metal. Czynno obmycia bya nie tyle obowizkiem praktycznym, co rytualnym. Nieobmycie si wod oznaczaoby naruszenie zasad postpowania wmiejscu witym. Obowizek oczyszczenia wopisie zosta dwukrotnie obwarowany klauzul: aby nie pomarli (Wj 30,20.21), co wiadczy owielkiej powadze rytuau. Muzumanie przestrzegaj tego zwyczaju do dzi, zdejmujc obuwie iobmywajc nogi przed modlitw wmeczecie. Idea czystoci rytualnej jest bardzo wana wmateriale kapaskim; kwestia czysty nieczysty wodniesieniu do naczy, ubra, zwierzt, osb irnych ich przypadoci jest tu potraktowana bardzo drobiazgowo163. Wszystko, co nieczyste, winno znajdowa si z daleka od kultu dotyczy to tak osb, jak irzeczy. Jest to rozwinita myl doskonale znanej ju ludom pierwotnym idei podziau wiata na sacrum i profanum. Pojcie czystoci wystpuje we wszystkich staroytnych religiach, gdzie najoglniej oznacza stan wymagany do tego, by mona byo zbliy si do sacrum. WBiblii ten stan zostaje uwolniony od konotacji mitycznych idemonicznych. Czysto ma tu dwa wymiary: zewntrzny (czysto rytualna, kultyczna) iwewntrzny (czysto moralna, czysto serca). Bg wymaga, aby czowiek, ktry ofiarowuje, by czysty oraz by to, co ofiarowuje, byo czyste. Std ofiary zchlebw musiay by niekwaszone, ze zwierzt bez skazy, akapan
163
Zob. szczeglnie Prawo czystoci w: Kp 11,1-15,33 oraz: Kp 17-26; Pwt 23,10-15.
303
07-02-2011 13:47:58
musia poddawa si rytualnym oczyszczeniom. Czysto moralna obowizuje kadego, za czysto rytualna tylko urzdowych szafarzy kultu kapanw ilewitw. Nieczysto (nieprawidowo) kapanw miaa rne stopnie. Stopie najniszy zabrania wstpu na wity dziedziniec a do wieczora danego dnia. Od nieczystoci uwalniao zwyczajne obmycie ciaa wod i wypranie odziey. Niezdolno do sprawowania kultu moga jednak trwa siedem dni, czternacie czy nawet duej wwczas zrytem obmycia musiaa si czy ofiara. Wody uywano, aby zmy nieczysto zacignit czy to przypadkowo, czy rytualnie lub wreszcie podczas wojny (zob. Kp 11,32; 16,28; Lb 19,7-10.21; 31,21-24). Zczasem ryt oczyszcze zewntrznych osign nienaturalne iprzejaskrawione rozmiary, oczym wiadczy np. marginalna uwaga ewangelisty Marka: ydzi, trzymajc si tradycji starszych, nie jedz, zanim nie umyj rk. Rwnie kiedy wracaj zrynku nie jedz, dopki si nie obmyj. Jest jeszcze wiele innych przepisw, ktre przejli i zachowuj, jak obmywanie kubkw, dzbankw, naczy miedzianych (zob. Mk7,1-8). Zasadnicz krytyk kultywowania czystoci rytualnej z pomijaniem konsekwencji w postawie moralnej przeprowadzili ju prorocy Starego Testamentu (np. Iz 1,10-20; Am 5,21-27; Ps 50), apodsumowa j Jezus, gdy naucza: Biada wam, uczeni wPimie ifaryzeusze, obudnicy! Bo dbacie oczysto zewntrznej strony kubka i misy, a wewntrz peno w nich zdzierstwa i chciwoci (Mt 23,25); Nic nie wchodzi z zewntrz w czowie ka, co mogoby uczyni go nieczystym; lecz co wychodzi zczowieka, to czyni go nieczystym (Mk7,15 iparalele). Nowy Testament uczy
304
07-02-2011 13:47:58
oczystoci moralnej, oczyszczeniu zgrzechw (Hbr 1,3; 2P 1,9), obmyciu odradzajcym i odnawiajcym w Duchu witym (Tt 3,5). Itaka czysto czysto serca jest prawdziwym wypenieniem starotestamentalnego znaku oczyszczenia: Szczliwi, ktrzy maj czyste serce, poniewa oni bd oglda Boga... (Mt5,8). Opis Mieszkania JHWH jest zewntrznym wyrazem duchowoci, ktra oywiaa kapask szko biblijnego Izraela. Duchowoci, ktra nie ograniczaa si do zbierania iporzdkowania przepisw kultycznych wasnej tradycji, ale posza o wiele dalej. W materiale kapaskim moemy odnale korzenie gbokiej teologii liturgii, ktre kult chrzecijaski doprowadzi do peni, wierzc, e sw doskonao znajdzie wliturgii niebiaskiego Jeruzalem, wyszego i doskonalszego, i nie rk uczynionego, Mieszkania (Hbr 9,11). Jednak znaczenie pustynnej wityni wychodzi poza sam liturgi. Dotyka istoty objawienia. Ale otym wicej podczas analizy rozdziaw 35-40.
305
07-02-2011 13:47:58
306
07-02-2011 13:47:58
Rozdzia dziewity
Zerwanie iodnowienie przymierza

(Wj 32,1-34,35)
Sekcja przerywa narracj o Mieszkaniu JHWH. Powraca do tego, co dzieje si wobozie izraelskim, gdy Bg na grze dyktuje Mojeszowi prawa osanktuarium. Adzieje si le. Zniecierpliwiony opniajcym si powrotem Mojesza lud odlewa ze zota posg cielca, ktremu oddaje cze (Wj 32). Bunt, ktrego dopuci si Izrael, to zbiorowe zamanie pierwszego, najwaniejszego przykazania Dekalogu, zerwanie dopiero co zawartego przymierza iodrzucenie Boga, ktry wyprowadzi nard zEgiptu. Staroytne przymierza domagay si, aby wtakiej sytuacji zdradzony partner suweren ukara iporzuci niegodnego zaufania podopiecznego. Jeeli bowiem przestrzeganiu przymierza towarzyszyy obietnice ibogosawiestwa, tak jego zerwanie pocigao za sob realizacj grb i przeklestw. JHWH zatem winien zniszczy bawochwalczy nard lub pozostawi go samemu sobie na pustyni, a tym samym skaza go na mier zgodu ipragnienia czy zrki innych narodw. Czy tak si stanie? Odpowied przynios rozdziay 33-34. Bdzie ona zaskakujca ibdzie stanowi
307
07-02-2011 13:47:58
jedn zpikniejszych kart Biblii wiadczcych oskutecznoci gorliwej modlitwy wstawienniczej.
Cielec ze zota (Wj 32,1-6)

Gdy na Synaju Bg powierza Mojeszowi szczegowy plan sanktuarium, Izraelici bardzo si niecierpliwi. Przekazanie tak wielu istotnych dla kultu szczegw trwa dugo Mojesz przebywa na grze w sumie a czterdzieci dni iczterdzieci nocy (24,18). Daje to ludowi powody do zniecierpliwienia, tym bardziej e przecigajca si nieobecno przywdcy moga oznacza jego ucieczk lub zaginicie (w. 1). Jednak to, co uczynili Izraelici, byo nie tylko utrat cierpliwoci ulegli pokusie samostanowienia isamodecydowania osobie, aprzede wszystkim oBogu irelacji zNim. Na wizerunki bogw napatrzyli si wEgipcie, ktry syn ze zwierzcych podobizn idoli. Napatrzyli si take na modego byka, obrazujcego Apisa. Cay staroytny Wschd obfitowa wposgi bstw czczone w sanktuariach i obnoszone w procesjach. Hebrajczycy zapragnli wic analogicznego kultu pogaskich bokw (w. 1) i posunli si do stworzenia widzialnego obrazu Boga, podobizny JHWH (w. 4). Sytuacja staa si paradoksalna z kilku powodw. Izraelici czyni podobizn Boga, czego wyranie zabrania niedawno promulgowane wobec wszystkich pierwsze przykazanie Dekalogu (20,3-5). Stwrca ktry uczyni czowieka na swj obraz iswoje podobiestwo (Rdz 1,26) iwynis go wten sposb do niebywaej godnoci zabrania, by ludzie czynili sobie boga na swj obraz. Jest to idolatria, bawochwalstwo najbardziej potpiany grzech
308
07-02-2011 13:47:58
wStarym Testamencie ale wrzeczy samej to odwrcenie porzdku ustalonego przy stworzeniu wiata i uzurpowanie sobie prerogatyw Boskich. Innym paradoksem jest sytuacja, w ktrej Izraelici z kosztownoci odebranych Egipcjanom (miay one suy na budow pierwszej wityni) czyni obiekt kultu. Ten kult stanowi wyraz ich buntu (w.2-3). Cielec to rodzaj anty-sanktuarium, wktrym nie sprawuje si kult Boy, ale oddaje bawochwalcz cze demonicznemu posgowi. Co jeszcze zastanawia wtej scenie? Zdumiewa fakt, e Aaron wogle nie protestuje. Ten wsppracownik w dziele exodusu, czowiek, ktry ma stan jako arcykapan na czele kultu jahwistycznego, nie tylko nie powstrzymuje ludu, ale sam kieruje bawochwalczym buntem, czynic zotego cielca, proklamujc jego bosko iustanawiajc wito ku jego czci (w. 4-6). Wydaje si, e Mojesz bardzo zawid si wtedy na swoim bracie. Przekona si, e nikt nie jest mu tak bliski jak Bg, co jeszcze bardziej zbliyo go do JHWH (zob. Prz 27,10). Biblijnych przykadw, wktrych starszy brat nie jest gwnym bohaterem lub jest postaci negatywn, jest kilka: od Kaina iAbla, Ezawa iJakuba, Aarona iMojesza, a do braci zprzypowieci omiosiernym Ojcu. Wszystkie one pokazuj, e rola starszego rodzestwa jest czsto trudna iwymaga wielkiej czujnoci, pokory idojrzaoci. Sytuacja, w ktrej rozgrywa si opowiedziane wydarzenie, jest wyjtkowa. Izrael znajduje si ustp Synaju; ju nie wEgipcie, ale jeszcze nie wziemi obiecanej. Jest ju wolny, jednak nie posiada ani ziemi, ani form ycia wieckiego i religijnego. Brak struktur i zorganizowanego sanktuarium ikultu oraz chaotyczna, nieuformowana
309
07-02-2011 13:47:59
relacja JHWH zludem prowadzi do tak prdkiej apostazji, zerwania dopiero co zawartego przymierza zJHWH. Aprzecie przymierze byo otyle wane iwyjtkowe, e jego stron by nie czowiek, tylko sam JHWH Bg, ktry mocn rk wyprowadzi Izraela zEgiptu. W tradycji wewntrzbiblijnej zoty cielec stanie si symbolem izraelskiego buntu: Powiedzieli do Aarona: Zrb nam bogw, ktrzy by szli przed nami.... Zrobili sobie wtedy cielca i zoyli ofiar temu bokowi (Dz 7,40n)164. Natomiast poza ni cielec stanie si w ogle symbolem buntu przeciw Bogu. WKsidze Powtrzonego Prawa ktra tak naprawd jest jedn wielk mow Mojesza przed wejciem ludu do Ziemi Obiecanej bohater wyjcia szczegowo przypomni narodowi to wydarzenie, uywajc gorzkich sw take w stosunku do swego brata, mwic o prowokowaniu JHWH, grzechu i nieprawoci ludu (zob. 9,7-21). Natomiast Ps 106,19n skomentuje wydarzenie nastpujco:
Ustp Horebu zrobili cielca ioddawali pokon ulanemu posgowi. Zamienili Chwa Boga na wizerunek cielca jedzcego siano. Zapomnieli oBogu, ktry ich ocali, ktry wielkich rzeczy dokona wEgipcie.
Co w takiej sytuacji uczyni Bg? Jak zareaguje Mojesz?
164
Por. te np. 1 Krl 12,26-33; Oz 8,5n; Neh 9,18.
310
07-02-2011 13:47:59
Gniew Boga imodlitwa Mojesza (Wj 32,7-14)

Mojesz, ktry przebywa cigle na grze, zostaje przez Boga poinformowany o tym, co wydarzyo si w obozie u stp Synaju. Sformuowanie wersetu 7: twj lud, ktry wyprowadzie zziemi egipskiej brzmi wBoych ustach bardzo gorzko. Izrael, o dziwo, nie jest ju ludem JHWH (jak np. w3,10; 5,1; 6,7; 7,4 itd.), tylko Mojesza; ito nie Bg wyprowadzi go z ziemi egipskiej (jak deklarowa wczeniej 3,8; 7,5; 12,17; 14,11 itd.), lecz Mojesz. Wspomniano ju, e formua: Ja bd waszym Bogiem, awy bdziecie moim ludem jest formu zawarcia przymierza. Dochodzi tu zatem do jego uniewanienia... Gorzkie sowa Boga s konsekwencj zerwania przymierza ipotwierdzeniem dramatycznej sytuacji porzucenia Izraela przez JHWH. Bg ali si Mojeszowi, gdy szczegowo opowiadajc o tym, co lud uczyni na dole (w. 8). Kade stwierdzenie jest coraz wikszym wyrzutem, wskazuje na coraz gorszy postpek Izraela. Zwrot: lud o twardym karku (w. 9)165 w tym kontekcie wskazuje na postaw, ktr przyj wczeniej faraon (10,1) brak predyspozycji do zmiany, nawet pod wpywem obietnic czy srogich kar. Dlatego Bg wierny umowie przymierza chce rozpali swj suszny gniew izgadzi ten nard (w. 10). Dopiero co wyprowadzi Izraelitw potn rk z Egiptu, przeprowadzi cudownie przez Morze Sitowia, troszczy si onich na pustyni jak matka, wreszcie zawar znimi przymierze, wktrym objawi si jako Krl iOjciec narodu, apierwsz czynnoci, jak odpowiadaj Mu Izraelici, jest zamanie najwaniejszego przykazania Dekalogu.
165
Por. identycznie w33,3.5; 34,9; Pwt 9,6.13; 31,27.
311
07-02-2011 13:47:59
Co ciekawe, przedstawiajc swj plan Mojeszowi, Bg jakby nie chcia dopeni tego, czego nakazywaa sprawiedliwo, ijak gdyby oczekiwa jego sprzeciwu. Owo: nie powstrzymuj Mnie czy: zostaw Mnie wspokoju wustach Boych brzmi jak prowokacja iwskazuje, e JHWH liczy si ze zdaniem swego wybraca iwiadom jest mocy jego wstawiennictwa! Bo jeli Mojesz nie da Bogu spokoju, Ten nie uderzy ludu. Irzeczywicie zaraz nastpuje modlitwa wstawiennicza brata Aarona (w. 11-13). Jej charakterystycznym elementem jak innych biblijnych modlitw wstawienniczych (zob. Rdz 18,23-33; Joz 7,7-9) s pytania retoryczne, ktre maj skoni Boga do zmiany podjtego postanowienia. Itak jak winnych tego typu modlitwach (14,15; Lb 14,13-20; Pwt 9,25-29), taktyka okazuje si skuteczna, oczym informuje ostatni werset fragmentu. Jest to kolejna efektywna mediacja bohatera wyjcia. Fakt ten wskazuje zjednej strony na niezastpion rol Mojesza, inicjatora jahwizmu iporednika midzy Bogiem aludem, azdrugiej jest wiadectwem wielkiej askawoci JHWH, ktry jest otwarty na woanie czowieka igotowy zmienia dla niego swe postanowienia. Od strony literackiej cay fragment wydaje si redakcyjnym uzupenieniem innej tradycji biblijnej, o czym wiadczy brak spjnoci w zachowaniu Mojesza, ludu i Boga. Na przykad Mojesz, ktry tu dowiedzia si o buncie ludu (w. 7-9), reaguje pniej, jakby nic o tym nie wiedzia (w. 17-19); dziki wstawiennictwu uzyskuje przebaczenie JHWH icofnicie kary (w. 14), lecz potem nie wiadomo dlaczego znw wstawia si uBoga, gdzie uzyskuje wprawdzie wybaczenie, ale nie cofnicie kary
312
07-02-2011 13:47:59
(w.30-35). Wida ponadto, e opowiadanie kontynuowane od wersetu 15 podejmuje narracj wersetu 6. Tym niemniej analizowany fragment przynosi wane informacje ijak inne jest wiadectwem natchnionej interpretacji wydarze spod Synaju. Scena przypomina t z przypowieci Jezusa o drzewie figowym, ktre cho dogldane i pielgnowane nie rodzio owocw. Gdy waciciel postanowi je wyci, jego ogrodnik usilnie prosi o jeszcze jeden rok zwoki (k13,6-9). Bg rwnie stara si oswe wybrane drzewo figowe, ktrym jest Izrael166, jednak gdy te starania nie przynosz rezultatw, postanawia je wyci. Podobnie jak waciciel z ogrodnikiem, JHWH dzieli si t myl zMojeszem, bdc wiadomym jego reakcji. Rzeczywicie Mojesz zaraz wstawia si zaswym podopiecznym iprzekonuje Boga do zmiany zdania. Dialog ten wyraa wielk trosk Mojesza onard, Boga oczowieka. Tym, ktry dzi orduje za nami uOjca, nie jest Mojesz, lecz sam Jezus Chrystus (Iz 53,12; Hbr 7,25).
Mojesz zstpuje zgry (Wj 32,15-24)

Dwa istotne elementy tej perykopy skupiaj na sobie uwag: kamienne tablice Dekalogu (w. 15-19) oraz postawa Aarona (w. 21-24). Autor najpierw dwukrotnie podkrela, e obie tablice byy zapisane zobu stron, co moe oznacza doskonao sowa Boego, do ktrego nic ju nie mona doda czy dopisa, anastpnie to, e s dzieem samego Boga tak one same, jak itekst na nich wyryty
166
WBiblii drzewo figowe lub winnica bd obrazoway nard Izraela.
313
07-02-2011 13:47:59
(w. 16). Tym trudniej bdzie czytelnikowi pogodzi si zfaktem, e bezcenny przedmiot zostanie rozbity. Mojesz, zszedszy na d, ujrza na wasne oczy to, co wyjawi mu na grze Bg: lud oddawa si kultowi cielca. Ten, ktry niedawno umierzy gniew JHWH, teraz sam odczu tak silne wzburzenie, e rzuci tablicami oziemi. To, co zobaczy, musiao znacznie przerosn jego wyobraenia (w. 19). Niestety, rozbicie tablic Dekalogu to nie tylko wyraz gniewu Mojesza to gest, ktry ma duo istotniejsze znaczenie, cobohater wyjcia dobrze rozumie (zob. Pwt 9,17n). Ju wczeniej zostao zauwaone, e kade przymierze ma swj konkretny znak ie znakiem przymierza synajskiego s kamienne tablice. Roztrzaskanie ich to kolejny znak zerwanego przymierza jak wczeniej dla innego autora biblijnego sowa twj lud wustach JHWH. Konsekwencj czynu Izraelitw jest rozbicie Boych tablic, awic zniszczenie dokumentu potwierdzajcego tak wan dla narodu ask. Ukad zosta zniszczony. Do zagadkowy nakaz picia wody zprochem zotego cielca (w. 20) wyjaniany przez ojcw Kocioa na wiele alegorycznych sposobw by moe jest rodzajem kary, aby moe po prostu wiadectwem cakowitego zniszczenia bawochwalczego kultu, starcia go na proch. Druga cz perykopy skupia si ju na Aaronie. Mojesz win za cae zajcie obarcza swego brata idomaga si od niego wyjanie (w. 21). Ten jednak pokazuje ca sw maoduszno, zrzucajc win na lud i jego przewrotno (w. 22n). Jake to rna postawa wstosunku do wasnego narodu, ktrego jest si reprezentantem od tej reprezentowanej przez Mojesza. Bohater wyjcia co raz to broni ludu iwstawia si za nim do JHWH, ofiarowujc
314
07-02-2011 13:47:59
nawet siebie (w. 32), a jego brat obarcza lud win, by tylko pomniejszy swoj odpowiedzialno. Znamienny kontrast midzy brami widoczny jest nawet wsposobie zwracania si do siebie. Tu ju nie ma braterskiego pocaunku na przywitanie (4,27). Aaron traktuje Mojesza jak wadc, zwraca si do niego: mj panie (w. 22). Grzech czyni czowieka niewolnikiem i rzeczywicie oraz podwiadomie odziera go zgodnoci dziecka Boego, amaoduszno zamyka na postrzeganie wprawdzie siebie oraz innych ludzi. Wtek napi midzy brami jest charakterystycznym motywem Ksigi Rodzaju. Pierwsz ksig biblijn mona nazwa ksig konfliktw midzy: Kainem i Ablem, Izmaelem iIzaakiem, Ezawem iJakubem, Jzefem ijego brami, Jud iBeniaminem. Przeomem jest dopiero historia dwch ostatnich braci, wktrej starszy bierze odpowiedzialno za modszego (Rdz 43,9) oraz obecna scena. W ten sposb historia konfliktw przeradza si whistori wzajemnej odpowiedzialnoci ibraterskiej mioci, ktrych nie zabraknie rwnie wrelacjach Mojesza iAarona wdalszej ich historii.
Kara zrk lewitw (Wj 32,25-29)

Pomimo tumacze Aarona, narrator nie ma wtpliwoci, co do gwnego winnego: Aaron tak ich rozpuci, e stali si pomiewiskiem dla ich wrogw (w. 25; zob. w.35). Odpowiedzialno moralna przywdcy, ktrym podczas nieobecnoci Mojesza by jego brat, jest niekwestionowana inajwiksza (moemy powiedzie, e ryba psuje si od gowy). Zwrot ich wrogw kolejny raz wskazuje na
315
07-02-2011 13:47:59
zerwane przymierze ioddalenie si JHWH od ludu Izraela. Wczeniej, w Kodeksie Przymierza, Bg zapewnia: Jeeli... spenisz wszystkie moje sowa, stan si wrogiem twoich wrogw iciemizc tych, ktrzy ciebie ciemi (23,22). Tu jednak wrogowie Izraelitw s tylko ich wrogami, anie wrogami JHWH. Zbuntowany lud, otaczony przez wrogie narody, zosta pozostawiony sam sobie. Owo rozpasanie ludu sprawio, e sytuacja w obozie staa si nie do opanowania. Mojesz wzywa do siebie kadego, kto jest zJHWH (w. 26), aby wyoni tych, ktrzy potrafi odwrci si od grzechu buntu. Uboku Mojesza staj wszyscy lewici. Zapewne nie tylko oni, ale oadnych innych grupach czy pokoleniach autor nie wspomina inie jest to przypadkowe. Opowiadanie wyranie stara si uzasadni wyjtkow pozycj lewitw wspoecznoci Izraela ich postaw przylgnicia do JHWH (w. 29). Lewici jak wspomniano byli pokoleniem, ktre odpowiadao za sprawy kultu Boego w Izraelu. Byli powiceni Bogu iwyczeni zprawa dziedziczenia ziemi Kanaan, gdy ich dziedzictwem mia by Pan (Lb 18,20). Gdy nie byo jeszcze wityni Jerozolimskiej, sprawowali oni posug liturgiczn wsanktuariach. Spord nich wywodzili si kapani; gdy scentralizowano kult wJerozolimie, penili nisze posugi witynne. Tutaj lewici zasuyli si nie tylko przylgniciem do JHWH, ale i posuszestwem Mojeszowi nawet za cen uszanowania wizw rodzinnych (tak samo deklaruj wPwt 33,9). Dlatego spywa na nich specjalne bogosawiestwo (w. 29). Pozostaje jeszcze odpowiedzie na pytanie, dlaczego tak surowe konsekwencje spotkay buntownikw. Jest to wykonanie kary mierci za ciki grzech idolatrii, ktry
316
07-02-2011 13:47:59
wStarym Testamencie by obwarowany wanie tak sankcj (zob. Kp 20,1-5; Lb 25,1-5; Pwt 13,2-19) ido ktrego doszed jeszcze grzech buntu. Nie dalej jak wKodeksie Przymierza Izraelici usyszeli: Kto zoy ofiar bokom, zostanie zabity, poniewa naley si ona tylko i wycznie JHWH (22,19). Ten najgorszy grzech musia by radykalnie wypleniony. By moe jak wyjaniaj ojcowie Kocioa wsytuacji duchowej Starego Testamentu, wktrej nie istniay sakramentalne aski wysuone przez Chrystusa, czowiek dogbnie skaony grzechem bawochwalstwa stawa si nosicielem duchowego trdu idlatego musia zosta usunity spord ludu (jak formuuj to powysze teksty). Zabicie okoo trzech tysicy mczyzn suyo uratowaniu caego, ponad dwumilionowego narodu, byo zatem jakby zabiegiem odcicia chorej czstki ciaa, by uratowa cae ciao. Byo take zbawienn nauk dla innych. Tak czy inaczej, wymowa tekstu jest jasna: lud, ktry otrzyma obietnic bycia narodem witym, szczegln wasnoci JHWH, krlestwem kapanw (19,5n), nie moe pozwoli sobie na tak ciki grzech apostazji zdrad JHWH.
Modlitwa wstawiennicza Mojesza (Wj32,30-35)

Postawa Mojesza jest przeciwiestwem postawy Aarona. Cho wiele przykroci iniewdzicznoci dowiadczy od swego ludu, powtrnie udaje si do JHWH, by baga za nim usilnie. Co wicej, nawet samemu ofiarowuje si za nard (w. 32). Ksiga, oktrej mowa w wersetach 32 i33, to tzw. ksiga ycia motyw czsto przywoywany wBiblii, zwaszcza wApokalipsie (Ap 3,5; 13,8; 17,8;
317
07-02-2011 13:47:59
20.12.15) ktra materializuje jakby Bo pami, gdy zawiera spis wszystkich sprawiedliwych i witych (Pwt 29,19; Ps 69,29; Iz 4,3; Dn 12,1.4). Wymazanie z niej oznaczao pozbawienie ycia iodrzucenie przez Boga. Podobn do Mojeszowej deklaracj zoy w. Pawe: Wolabym sam by odczonym od Chrystusa dla moich braci (Rz 9,3), azrealizuje j Jezus na krzyu, gdzie powici swe ycie za ludzko. Postawa w. Pawa i Chrytusa jest postaw owego dobrego Pasterza zewangelicznej przypowieci, oddajcego ycie swoje za owce ( J10,11). Pod wpywem tak zdecydowanego stanicia w obronie narodu Bg zmienia postanowienie. Nie zgadzi Izraela inie uczyni innego ludu, jak to wczeniej zamierza (w.10). Mojesz, ktry sw postaw ratuje Izraela od Boego gniewu ikary, jest obrazem tych wszystkich, ktrzy modl si iskadaj ofiary, by ratowa innych. Dzisiejszy zbuntowany przeciw Bogu wiat, ktry wkadym swym zaktku tworzy iwielbi rnego rodzaju zote cielce, utrzymuje si zapewne tylko dziki takim jak Mojesz ludziom modlitwy. Bg rozkazuje Mojeszowi dalej prowadzi nard do Kanaanu, co jest zapowiedzi dajc nadziej. JHWH bdzie kontynuowa swj plan wybawienia iwprowadzenia do nowej ziemi. Nie oznacza to jednak, e Izraelici unikn kary zostaa ona jedynie odsunita wczasie: wodpowiednim czasie rozlicz ich zgrzechw (w. 34). Kolejny werset, ktry mwi o karze, ju w aspekcie dokonanym: JHWH rzeczywicie ukara lud by moe zperspektywy czasu przywouje rnego rodzaju nieszczcia iklski, ktre jeszcze wdrodze do Ziemi Obiecanej spotkaj Izraelitw (np. Lb 11,1; 14,12.45), aby moe chodzi oto, co nard usyszy ju za chwil...
318
07-02-2011 13:47:59
Bg wycofuje obietnic obecnoci (Wj 33,1-6)

Wperykopie mona wyrni dwie czci: postanowienie JHWH (w. 1-3) ireakcja Izraelitw (4-6). Bg potwierdza Mojeszowi obietnice, ktre zoy wczeniej, ale nie wszystkie. Bdzie dalej prowadzi lud do Ziemi Obiecanej (w. 1; zob. 3,17; 6, 8 itd.), pole przed nimi anioa iwypdzi rdzennych mieszkacw Kanaanu (w. 2; zob. 23,20.23)167, jednej tylko zapowiedzi nie moe dopeni nie pjdzie pord ludu, gdy musiaby go zgadzi (w.3i5). Sowa te s bardzo wane, wskazuj bowiem, e nieobecno Boga wrd ludu nie jest tak naprawd kar czy zemst JHWH, ale przeciwnie wynika z troski o niego. Nieobecno Boga jest tragiczn konsekwencj cikiego grzechu, ktry Izraelici popenili. Nie inaczej sprawa wyglda wnaszym yciu duchowym. Grzech miertelny, czyli ciki, zrywa relacj przyjani zBogiem. Itak jak to miao miejsce whistorii Izraelitw, pozbawia obecnoci Boej, co nie jest arbitraln kar, ale tragiczn konsekwencj grzechu. Dziki asce wysuonej przez Jezusa ten dramatyczny stan duszy mona naprawi poprzez spowied wit. Take Izrael otrzyma moliwo powrotu do przymierza, jego odnowienia, dziki czemu wity Bg bdzie mg zamieszka pord tego ludu. Musi jednak speni pewne warunki niemal takie, jak chrzecijanin, gdy przystpuje do sakramentu spowiedzi.
167
WKsidze Wyjcia czterokrotnie zostanie powtrzona zapowied wypdzenia przed Izraelem rdzennych mieszkacw Kanaanu (23,20.23; 33,3; 34,11), co tak naprawd jest teologiczn interpretacj dokonan po wielu latach, gdy zdobycie, araczej zasiedlenie ziemi witej byo procesem dugotrwaym ibogatymw rne niepowodzenia. Jednak ostateczne zdobycie Kanaanu odczytano po wiekach jako wyraz interwencji Boej, bez ktrej nie byoby ono moliwe.
319
07-02-2011 13:47:59
Reakcja ludu, ktry wyraa al za grzechy ipostanowienie poprawy, jest pierwszym krokiem uczynionym wtym kierunku. Wyzbycie si ozdb, symbolizujcych tu rado, pomylno oraz kult bawochwalczy, jest gestem alu ipokuty, ktry usposabia serca Izraelitw do powrotu do Boga, do nawrcenia. Sytuacja nie jest jednak wyjaniona. Wiele zaley od dalszej postawy Izraelitw, gdy JHWH bdzie zastanawia si, co znimi uczyni (w. 5). To, e Bg zastanawia si albo zmienia swe postanowienia pod wpywem wstawiennictwa Mojesza, nie jest dowodem Jego niestaoci. Wprost przeciwnie. wiadczy ostaej postawie mioci iaski, ktra uwidacznia si wkadej chwili, gdy tylko czowiek powraca do Ojca.
Mojesz rozmawia zBogiem wNamiocie Spotkania (Wj 33,7-11)

Perykopa ta przerywa narracj o zerwaniu i odnowieniu przymierza i nie odnosi si wogle do tych tematw. Mwi o Namiocie Spotkania, lecz w kategoriach zupenie innych ni te dominujce wKsidze Wyjcia (25-31 i35-40). Przedstawia jego funkcjonowanie, cho zostanie on zbudowany dopiero po odnowieniu przymierza (Wj35-40). Wydaje si zatem, e fragment ten jest elementem starej, niezalenej tradycji o sanktuarium pustyni, do niezrcznie wstawionym akurat wtym miejscu168. Sam wsobie jest jednak bardzo wany, m.in. dlatego, e potwierdza kapask, najmodsz tradycj obudowie na Synaju pierwszej wityni Izraela.
168
Redaktorzy biblijni zszacunku do starszych spisanych tradycji bardzo czsto nie zastpowali ich modszymi, tylko umieszczali je paralelnie. Std m.in. pojawiaj si wPicioksigu dublety, tryplety, oktrym ju wspominano.
320
07-02-2011 13:47:59
Koncepcja tego sanktuarium jest jednak inna od kapaskiej (P), co jest widoczne ju wsamej jego nazwie. Tu mwi si oNamiocie Spotkania (hel md) irzeczywicie namiot peni rol tylko chwilowych teofanii JHWH. Bg i Mojesz przychodz na umwione spotkanie, po czym obaj odchodz. W tradycji kapaskiej (Wj 25-31 i 35-40), jak to pokazano, Namiot Spotkania duo czciej ichtnie bdzie nazywany Mieszkaniem (mikn), przez co wskazywa bdzie na stae zamieszkanie JHWH pord Izraelitw (np. 40,38). Stara tradycja169 umieszcza namiot wpewnym oddaleniu od obozowiska (w. 7), Mojesz musia za kadym razem wyj zobozu, aby si zbliy do owego namiotu, anastpnie wraca do obozu (Wj 33,11). Odlego ta nie bya dua, skoro Izraelici ze swoich namiotw obserwowali Mojesza, jak do niego wchodzi (w. 8-10). Natomiast wedug rda kapaskiego, Mieszkanie byo rozbijane wrodku obozu Izraela (Lb2). Wreszcie Namiot Spotkania jest tu miejscem sporadycznych iokolicznociowych wyroczni, anie centrum regularnego icodziennego kultu, jak wtradycji P. Analiza porwnawcza nie jest tu jednak najwaniejsza. Zperspektywy kanonicznej cigoci tekstu zwraca uwag postawa Izraelitw, ktra w widoczny sposb si zmienia. Najpierw izraelici podjli pokut, odkadajc zupenie ozdoby. Teraz kieruj swj wzrok ku Namiotowi Spotkania iwkierunku supa oboku reprezentujcego Boga i Bogu oddaj pokon. Cielec ze zota znikn z ich pola widzenia, w centrum znajduje si obecno cho odlega JHWH. Gest padnicia na twarz, tzw.
169
Widoczna ona jest te wLb 11,16; 12,4-10 iPwt 31,14n.
321
07-02-2011 13:47:59
proskinezy czy prostracji, jest wyrazem najwyszego moliwego hodu praktykowanego przez staroytnych wstosunku do Boga lub krla krlw (zob. np. Rdz 17,3; Joz 5,14; Mt2,11); wspczenie jest on stosowany wKociele np. podczas rytu wice kapaskich. Wyraa on wiar, poddastwo iposuszestwo Bogu. Izraelici ju nie kaniaj si bogu ze zota, ktrego uczyni Aaron, ale prawdziwemu Bogu, ktrego przedstawicielem jest Mojesz. Szczeglny zwizek midzy tym porednikiem aJHWH wyraa tu wyjtkowy dla Biblii zwrot: jak przyjaciel zprzyjacielem (w. 11). To pikne sformuowanie wskazuje na wzajemn blisko ijak serdeczn zayo panujc pomidzy Bogiem aczowiekiem. Pojawia si ponownie posta Jozuego. Wczenie przewodzi on wwalce zAmalekitami itowarzyszy Mojeszowi na grze. Tu jest strem sanktuarium namiotu, co po raz kolejny podkrela jego specjaln rol w narodzie rol przyszego zastpcy i kontynuatora dziea Mojesza. Jozue jest niewtpliwie jego najbardziej zaufanym czowiekiem. Zwraca jedynie uwag okrelenie go mianem chopca, modzieca (na`ar), co po raz kolejny potwierdza, e perykopa pochodzi zalternatywnej tradycji biblijnej, gdy chopiec nie mgby dowodzi wwalce. Tak czy inaczej, Jozue zosta przedstawiony gdy by modziecem przez dugi czas by bowiem sug Mojesza (Wj 24,13); jednak w ostatnich chwilach ycia zostanie nazwany sug JHWH ( Joz 24,29) otrzyma najbardziej nobliwe okrelenie Starego Testamentu. Czsto niezauwaany iyjcy wcieniu Mojesza, bdzie jego godnym nastpc, a przez swe imi (jeha, ja) typem izapowiedzi Jeszuy Jezusa Chrystusa.
322
07-02-2011 13:47:59
Proba Mojesza oBo obecno (Wj 33,12-17)

Sprawa cay czas rozgrywa si wok obecnoci JHWH pord ludu Izraela. Wczeniej jednak zwraca uwag dwukrotne sformuowanie skierowane do Mojesza znam ci doskonale (w. 12 i 17). Stanowi ono ram dla perykopy i wystpuje w Biblii tylko w tych dwch miejscach. Idiom brzmi dosownie: znam ci po imieniu ioznacza rzeczywicie znajomo bardzo dogbn. Jeeli bowiem przypomnimy sobie teologi imienia wyraon w Szemot e Hebrajczyk nie odczuwa tak naprawd rnicy midzy nazw arzeczywistoci nazwan to jasne si staje, e w powiedzeniu: znam ci po imieniu nie chodzi o wiedz, jak si ta osoba nazywa. Skoro imi stanowio oistocie rzeczy okrelanej lub jej istotnym przymiocie, to zna kogo po imieniu oznaczao pozna go dogbnie iprawdziwie, wiedzie onim niemal wszystko. Ponadto czasownik pozna wBiblii oznacza jak ju zostao zauwaone dowiadczy. Boa znajomo kadego czowieka nie ogranicza si zatem do wiedzy onas, onaszej historii, naszych mylach, modlitwach, dobrych czy zych uczynkach. Znam ci po imieniu wskazuje, e Bg rzeczywicie wspodczuwa iwspdowiadcza z czowiekiem. Gdy radujemy si zdobra, On take; gdy cierpi, Bg odczuwa to, co my... Zwaszcza wtedy jest znami, uczestniczc wnaszym zmaganiu. Znam ci po imieniu to zapewnienie Boga: jestem ztob iwiem, co czujesz, Mojeszu, Marto, Agnieszko, Kamilu... Czas wrci do gwnego tematu perykopy i tej czci ksigi obecnoci Boej w Izraelu. Nowa i niespodziewana obietnica, ktr zoy Bg, wic si
323
07-02-2011 13:47:59
przymierzem zamieszkam pord Izraelitw i bd ich Bogiem (29,45) zostaa cofnita wraz z jego zerwaniem. Mojesz jednak nie daje za wygran. Ju wyprosi ask ocalenia ludu, ask kontynuowania obietnic danych patriarchom: wielkiego ludu i nowej ziemi. Ale od przyjaciela mona wymaga wicej, zwaszcza gdy ten nosi tak wiele mwice imi JHWH. Mojesz, wykorzystujc sw blisk relacj z Bogiem, po raz kolejny wstawia si za Izraelem. Tym razem prosi o spraw najistotniejsz o odnowienie przymierza, co wyrazi si ma przez powtrne przyjcie Izraela za Boy lud (w. 13) oraz powtrne zapewnienie o Boej obecnoci. JHWH Jestem nie moe nie by obecny! Imi, ktre wyraa najwikszy dar Boy zKsigi Wyjcia, zobowizuje, nawet Boga. Dlatego te zaraz syszymy: Ja sam pjd zwami... (w. 14), postpi zgodnie ztwoj prob, bo przecie znalaze ask wmoich oczach (w. 17). Bg po raz kolejny pozwoli czowiekowi zmieni Jego plany. Czuy Ojciec ponownie da si ubaga dziecku, ktre wdrapawszy si na Jego kolana prostolinijnie zadao: Bd znami!. Kilka ostatnich wydarze niesie jasne ibardzo istotne przesanie. Czytelnik nie moe oprze si spostrzeeniu, z jak atwoci jeden wierny Bogu czowiek moe sw modlitw wpywa na Jego decyzje iplany. Nawet Nowy Testament nie wyrazi tego lepiej ni te fragmenty, gdy bdzie mwi oskutecznoci modlitwy wstawienniczej (np. Mt7,7-11; 18,19; Mk11,24; k11,5-13): Jeli wic wy, cho li jestecie, umiecie dawa dobre dary swoim dzieciom, oile bardziej Ojciec wasz, ktry jest wniebie, da to, co dobre, tym, ktrzy Go prosz (Mt7,11); ABg, czy
324
07-02-2011 13:47:59
nie wemie w obron swoich wybranych, ktrzy dniem inoc woaj do Niego, iczy bdzie zwleka wich sprawie? (k 18,7); Wszystko, o co w modlitwie prosicie, stanie si wam, tylko wierzcie, e otrzymacie (Mk11,24). My chyba do koca nie wierzymy wmoc modlitwy oto, co dobre... e Boga mona tak atwo zjedna, jeli nasze pragnienia s wite...
Wizja chway Pana (Wj 33,18-23)

Dziecko, widzc askawe spojrzenie Ojca, posuwa si w swych probach jeszcze dalej. Chce ujrze Boga i nie kieruje si tu tylko ciekawoci. Mojesz chce dowiadczy obecnoci Boga iostateczne upewni si oJego mioci. yczenie zobaczenia chway JHWH awic ujrzenia Boga jest najodwaniejsz inajbardziej ryzykown prob Starego Testamentu. Wiadomo ju, e wnormalnych warunkach wizja taka grozia mierci. Wszyscy bohaterowie Biblii, znalazszy si wbezporedniej obecnoci Boga, unikaj jak ognia spojrzenia wJego kierunku (Wj 3,6; Joz 5,14; Sdz 13,20n; 1 Krl 19,1; J1,18 itp.). Sama proba owidzenie Boga zakrawaa na wielki tupet lub niepoczytalno. Albo na co jeszcze... postaw dziecka, ktre zupenie powierzyo si wramiona Ojca iczuje si wnich po prostu bezpiecznie. Kolejny przeom. Kolejny krok milowy w relacjach Bg czowiek. Ojciec zgadza si speni prob dziecka, cho na swoich warunkach (w. 19-23). To, co wtumaczeniu okrelone jest jako majestat, oznacza wsensie podstawowym dobro Boga: twym oczom ukae si caa moja dobro (w. 19). Zpoznaniem zmysowym wie
325
07-02-2011 13:47:59
si poznanie istoty Boga, ktr tu wyraa hebrajskie tb dobro. Std JHWH wypowie swe tajemnicze imi, gdy to wimieniu ukrywa si Jego natura. Wymow objawienia dobroci Boga potwierdzaj dwa ucilajce synonimy: aska i miosierdzie, ktre nale do gwnych przymiotw Boga wJego relacji do czowieka. Mojesz otrzyma niemal zmysowe potwierdzenie mioci Boga. Natura JHWH wyraona tu wpojciu tb nie zmusza Go jednak do mechanicznego czynienia dobra, o czym poucza koniec wersetu 19. Mojesz przey spotkanie zBogiem, jakiego nie dowiadczy aden bohater Starego Testamentu (moe poza Eliaszem, 1Krl 19,11n). Jednak najbardziej fizyczny iintymny aspekt objawienia si Boga pozostanie niedostpny nawet dla niego. Twarzy mojej nie ujrzysz (w. 20 i23) to wyraenie, ktrym posuyli si staroytni, by przypomnie, e nie mona wpeni pozna idowiadczy Boga. Wswej istocie Bg pozostanie dla czowieka najwiksz Tajemnic, ktr czasem lepiej okrel negacje typu: nieograniczony, niezgbiony, niemiertelny i niepojty, ni jakiekolwiek po ludzku rozumiane przymioty. Prob Mojesza zwersetw 13 i18 Bg speni tak naprawd dopiero w Jezusie Chrystusie. Prawdziwym obrazem Boga niewidzialnego (Kol 1,15) sta si Jezus, przyjmujc jako Bg ludzk natur. WNim stao si moliwe duchowo-zmysowe spotkanie czowieka z Bogiem, ktrego w peni i obfitoci dowiadczy mona dopiero wniebie: Bd oglda Jego oblicze ina ich czoach bdzie Jego imi (Ap 22,4).
326
07-02-2011 13:47:59
Nowe kamienne tablice (Wj 34,1-4)

Niezwykle radosne sowa syszy Mojesz po swoim spotkaniu zBogiem. Ma uczyni kamienne tablice iponownie wspi si na szczyt gry Synaj. Zatem i t ostatni jego prob spenia Bg: przymierze zostanie odnowione, czego symbolem staje si sporzdzenie tablic, rekonstrukcja dokumentu przymierza. Wytrwaa modlitwa Mojesza, dugi inieatwy dialog zJHWH przynis ostateczny owoc wpostaci powrotu Izraela do aski. Werset 3 wskazuje na ponowne przygotowania do zawarcia przymierza. Lud ma zakaz zbliania si do gry, tak jak wtedy, gdy po raz pierwszy stawa si partnerem porozumienia zBogiem (19,12.21). Bg sam wypisze prawo na tablicach (w.1), jak zrobi to poprzednim razem (24,12). Wszystko wic wskazuje na odtworzenie sytuacji po przybyciu Izraela na Synaj. Tak dugie opieranie si JHWH przed ponownym przyjciem Izraela wskazuje z jednej strony na powag kadego grzechu, zwaszcza cikiego, ktrego Bg absolutnie nie toleruje i nie bdzie tolerowa, a z drugiej na Jego miosierdzie Bg bowiem wyczekuje postawy nawrcenia iskruchy grzesznika, by mg objawi swoje miosierdzie wcaej peni.
Odnowienie przymierza (Wj 34,5-11)

Kluczowe dla opowiadania sowa: Oto Ja zawieram przymierze (w. 10) poprzedza dugie zdanie, ktre nazwalibymy samookreleniem si JHWH (w. 6-7). Bg najpierw wypowiada swe imi (w. 5), anastpnie definiuje postaw, zktr przystpuje do przymierza:
327
07-02-2011 13:47:59
JHWH, JHWH, Bg miujcy i askawy, nieskory do gniewu, bogaty w miosierdzie i prawd, wierny wmioci wobec rzesz niezliczonych, gotowy przebaczy winy, przestpstwa igrzechy, lecz nie pobaliwy, gdy z win ojcw rozlicza synw, wnukw, a nawet trzecie iczwarte pokolenie (w. 6-7).
S to bardzo wane sowa, wktrych Bg objawia sw postaw mioci. Charakterystyczne jest to, e wtej Boej deklaracji nie ma mowy owarunkach przymierza170 akcent pada na askawo, wierno i miosierdzie. Podkrela to kontrastowe zestawienie wersetu 7, ktre lepiej brzmi w oryginale ni w przekadzie: zachowuje sw mio po tysiczne pokolenie171 wobec: rozlicza synw iwnukw a do trzeciego iczwartego pokolenia. Zestawione razem zwroty: mio po tysiczne pokolenie isprawiedliwo po trzecie iczwarte pokolenie wskazuj na nieporwnywaln wyszo Boej mioci, cho nie neguj realnoci Jego sprawiedliwoci. Ciekawe, e nie lud, ktry zgrzeszy, deklaruje sw wierno imio, ale Bg, ktry jest bez winy. Ekonomia zbawienia podpowiada, e zawsze trzeba by pierwszym, jeli chce si nauczy bliniego postawy mioci. Mojesz po raz kolejny, jakby chcc si absolutnie upewni, prosi Boga o Jego obecno w narodzie, jednoczenie potwierdza sw gotowo do identyfikowania si z powierzonym sobie ludem: przebacz nam, nasz win, nasz grzech (w. 9). Mojesz od pocztku ksigi jest ukazywany jako gboko zjednoczony ze swoim
Dopiero na kocu padnie warunek: Przestrzegaj tego, co ci dzi nakazuj (w.11), jak wczeniej: jeli bdziecie mi naprawd posuszni (19,5). 171 Wprzekadzie: wierny wmioci wobec rzesz niezliczonych.
170
328
07-02-2011 13:47:59
narodem. Okazao si to ju wtedy, gdy jako modzieniec wstawi si za swym rodakiem, zabijajc Egipcjanina, gdy wasnym yciem zapowiada wdrwk ludu na gr Synaj ispotkanie zBogiem, stan na jego czele iwjego imieniu pertraktowa z faraonem, oraz gdy dzieli jego niedol na pustyni. Taka postawa braterstwa oraz mioci gwarantuje skuteczno modlitwy za bliniego inie moe pozosta Bogu obojtna. Dlatego odpowiedzi ze strony JHWH jest ponowne zawarcie przymierza, czemu znw towarzyszy danie obietnic (w. 10) i postawienie warunkw (w. 11).
Zakaz zawierania przymierzy zobcymi narodami (Wj 34,12-16)

Zawieranie jakiejkolwiek przyjani zludami Kanaanu zostaje zakazane. Dlaczego? Mody i jeszcze nieugruntowany religijnie lud Hebrajczykw wkroczy do kraju rozwinitego kulturalnie i materialnie172. Kanaan to kraina obfitujca wmnstwo wierze, kultw ireligijnych obrzdw, ktre przez wiar jahwistyczn oceniane bd jako bawochwalcze i demoniczne. Obawa, e Izraelici zafascynuj si obcymi wpywami, bya jak najbardziej realna. Obrzdy rytualne Kanaanu zawieray elementy krwawe izmysowe zarazem ofiary zludzi, prostytucja sakralna, rozbudowana ibarwna mitologia jednoczenie stawiay wiernemu minimalne wymogi moralne lub nie stawiay
172
Pobudowane miasta-twierdze, rozbudowany system fortyfikacji, dobra znajomo obrbki elaza (podczas gdy Izraelici dopiero zetkn si zelazem), elazne rydwany Kanaanu to tylko niektre elementy wskazujce na wysz kultur materialn tubylcw Ziemi Obiecanej.
329
07-02-2011 13:47:59
mu adnych. Wyraone w tej perykopie zakazy sprowadzaj si tak naprawd do zakazu idolatrii (pierwsze przykazanie) i, spisane ju wKanaanie, wynikaj zmrocznego dowiadczenia historii Izraela. Chocia Biblia surowo i wielokrotnie potpia bawochwalcze ryty kananejskie, bd one przez cae wieki fascynowa Izraelitw, zwaszcza gdy ci osiedl si tu na stae. Ich dowiadczenie Boga ywego bdzie si im miesza zzastanymi kultami. Mamy w Biblii wiele przykadw czci oddawanej bogom kananejskim bezporednio (np. krl Achab), ale take porednio, gdy wielbi si JHWH pod postaci byka (Baala), steli (Aszery) czy na tzw. wyynach, gdy skada si ofiary zdzieci czy uprawia nierzd sakralny. Std radykalizm tej perykopy posuwajcy si do nakazu niszczenia wszelkich bawochwalczych obiektw kultowych (w. 13) izakazu zawierania przymierza izwizkw maeskich ztubylcami (w. 15-16). Wdwukrotnym samookreleniu si Boga jako JHWH zazdrosny (w. 14) nie chodzi ojedn zludzkich wad. Jest to biblijne sformuowanie zwizane zprzymierzem, acilej o konotacjach maeskich. Bg Biblii czasem ukazywany jest jako Maonek, a Izrael jako maonka, oblubienica. Ulegajc bawochwalczym kultom, oblubienica niejako zdradza swego Oblubieca, wzbudzajc wNim suszn zazdro (zob. np. Oz 2,16-22; Iz 9,6; Jo 2,18; 2Kor 11,2). Przymierze Boga z Izraelem jest maestwem, awic zwizkiem trwaym ina wyczno. Zatem kada niewierno bdzie wzbudza wBogu zazdro. Iodwrotnie: kade maestwo jest prawdziwym przymierzem mioci dwojga osb, apoczone przez Boga staje si witym przymierzem mioci Boej iludzkiej.
330
07-02-2011 13:47:59
Powtrzenie gwnych przepisw kultowych (Wj 34,17-28)

Prawa tu dyktowane stanowi powtrzenie (prawdopodobnie inn, starsz tradycj) przepisw podanych wczeniej przy okazji wyjcia zEgiptu izawarcia przymierza (zob. 13,11-16; 23,12-19). Zwane s zwyczajowo dekalogiem kultowym w odrnieniu od dekalogu etycznego, ktry nastpuje po zawarciu przymierza na Synaju (Wj 20) gdy ich tematyka zwizana jest zkultem. Zdublowane s prawa o najwaniejszych pielgrzymkowych witach ydowskich, o pierworodnym i szabacie, a pierwszy z tych nakazw: Nie odlejesz z metalu podobizn bokw (w. 17) jest wyran aluzj do fatalnego wspomnienia zotego cielca. Wersety 27-28 podsumowuj opowiadanie oodnowieniu przymierza. Znw wyrniony jest Mojesz jako osobny partner porozumienia zJHWH (w. 27). Iznw kamienne tablice, ana nich wypisany Dekalog, staj si symbolem i gwarancj jego zawarcia. Zwrot: te sowa, powtrzony dwa razy w wersecie 27, oznacza take pozostae prawa przymierza zwaszcza Kodeks Przymierza ktre rwnie s spisane (24,4), ale osobno. Nowym elementem jest czterdziestodniowy post Mojesza (w. 28), wczeniej niewspominany (ale zob. Pwt 9,9). Asceza ta moe wynika z szczeglnego momentu przebywania w sferze sacrum, w obecnoci samego Boga. Jezus, trwajc na pustyni na spotkaniu zOjcem, rwnie poci czterdzieci dni (Mt4,2; k4,2). Liczba dni jest tu zapewne symboliczna tak jak czterdzieci lat wyznaczao jedno pokolenie, tak czterdzieci dni wyznacza pewien zamknity, duszy okres.
331
07-02-2011 13:47:59
Janiejce oblicze Mojesza (Wj 34,29-35)

Janiejce oblicze Mojesza to kolejny znak wybrastwa i szczeglnej pozycji porednika. Jego twarz nie janiaa sama z siebie. Tak jak ksiyc odbija wiato soca, tak twarz Mojesza odbijaa prawdziw wiato, w ktr ten mg si wpatrywa. By to widzialny znak, e Mojesz rozmawia zBogiem irzeczywicie czyni to twarz wtwarz, jak si rozmawia zprzyjacielem (33,11). Izraelici, anawet Aaron, bali si podej do niego (w. 30-32), bo susznie widzieli wtym znaku co Boskiego. wiato jak powiedziano od pocztku w Biblii jest symbolem Boga, ktry czsto objawia si w jasnoci. Scena przemienienia Jezusa na grze Tabor ma wiele wsplnego ztu omawian: Tam przemieni si wobec nich: twarz Jego zajaniaa jak soce, odzienie za stao si biae jak wiato. Aoto im si ukazali Mojesz iEliasz, ktrzy rozmawiali zNim (Mt17,2-3). Nie da si zrozumie sceny na grze Tabor bez odniesienia jej do historii Mojesza, tak jak nie da si wpeni zrozumie kadej innej sceny Nowego Testamentu bez signicia do Starego Testamentu. To Jezus jest Tym, ktry ma prawdziwy ibezporedni kontakt zBogiem. To On jest prawdziw wiatoci ( J1,9), ktra przysza na wiat, jest wiatoci wiata ( J9,5). Figur izapowiedzi Jezusa po raz kolejny okazuje si bliski przyjaciel Boga Mojesz. Nie jest do koca jasne, dokd bohater wyjcia udaje si na rozmowy zBogiem (w. 34-35): czy chodzi ogr Synaj, czy o tymczasowe sanktuarium namiotu rozbite poza obozem (33,7-11). W kadym razie Mojesz, gdy nie rozmawia z Bogiem, zakada na twarz zason.
332
07-02-2011 13:47:59
Przedmiot ten zawsze symbolizuje rozdzielenie, brak dostpu (patrz: zasona przed Miejscem Najwitszym), zatem gest jej zaoenia wskazuje, e Izraelici nie s jeszcze dopuszczeni do bliskiego duchowego kontaktu zBogiem. Sytuacj t zmieni wybudowanie Mieszkania dla JHWH wsamym centrum izraelskiego obozu. Zerwanie najwaniejszego przymierza Starego Testamentu tu po jego zawarciu wskazuje, e nie jest ono doskonae, izapowiada przyjcie nowego. Zoty cielec, ktry by wyrazem buntu, na stae zostanie wpisany do wydarzenia synajskiego, co uwypukli w. Szczepan wrozmowie z Wysok Rad (Dz 7,38nn). Przymierze synajskie pozostanie gwnym przymierzem Starego Testamentu, ale szybko straci sw moc wskutek kolejnych grzechw nie tylko pojedynczych ludzi, ale caego narodu. Zauwa to ju prorocy Starego Testamentu. Jeremiasz powie:
Oto nadchodz dni wyrocznia Pana kiedy zawr zdomem Izraela izdomem judzkim nowe przymierze. Nie jak przymierze, ktre zawarem zich przodkami, kiedy ujem ich za rk, by wyprowadzi zziemi egipskiej. To moje przymierze zamali, mimo e byem ich Wadc wyrocznia Pana. Lecz takie bdzie przymierze, jakie zawr zdomem Izraela po tych dniach wyrocznia Pana: Umieszcz swe prawo wgbi ich jestestwa iwypisz na ich sercu. Bd im Bogiem, oni za bd Mi narodem ( Jer 31,31-33).
Ta zapowied nowego przymierza, ktra koczy si formu jego zawarcia wnieokrelonej przyszoci, wnosi
333
07-02-2011 13:47:59
istotne novum wrozumienie relacji, jaka ma miejsce midzy czowiekiem aBogiem. Bdzie to relacja jak najbardziej wewntrzna i osobista, a nie wynikajca z prawa, obowizku czy przyzwyczajenia. Prawo Synaju pozostaje liter zapisan wkamieniu inie oddziauje na serce czowieka (zob. 2 Kor 3,6). Staa iniezniszczalna wi midzy Bogiem aczowiekiem nie moe opiera si na zachowaniu okrelonych norm, ale na wewntrznym, serdecznym przylgniciu do Boga. Wtym samym duchu wypowie sie prorok Ezechiel, nawizujc do kamiennych tablic Dekalogu: Usun z ich ciaa serce kamienne i dam im serce cielesne, aby postpowali wedug moich nakazw (zob. Ez 11,19n; 36,26n). Te zapowiedzi doskonaego przymierza zrealizuj si w Jezusie Chrystusie, ktry w decydujcym momencie swej misji ustanowi Nowe Przymierze: To jest moja Krew Przymierza, ktra za wielu bdzie wylana na odpuszczenie grzechw (Mt26,28). Nowy Testament wyranie dostrzega iwskazuje na nieadekwatno iograniczony charakter przymierza synajskiego oraz postrzega je tak jak prorocy. Nauk prorokw rozwinie w. Pawe: Na c wic Prawo? Zostao ono dodane ze wzgldu na wykroczenia a do przyjcia Potomka, ktremu udzielono obietnicy (Ga 3,19). Aposto prawo nazywa tymczasowym wychowawc, ktry mia prowadzi ku Chrystusowi. Gdy jednak wiara nadesza, ju nie jestemy poddani wychowawcy (Ga 3,24n). Uyje nastpnie dosadnego stwierdzenia, e przymierze synajskie rodzio do niewoli. Natomiast chrzecijanie dziki ofierze Chrystusa zrodzeni zostali do wolnoci (Ga 4,21-31). Chrystus nas wyzwoli, abymy byli wolni (Ga 4,32). Sowa te wprost
334
07-02-2011 13:47:59
nawizuj do historii Ksigi Wyjcia. To Jezus dokona jedynego rzeczywistego wyzwolenia caej ludzkoci z rzeczywistej niewoli, ktr jest grzech. Jezus nowy Mojesz jest sprawc iporednikiem prawdziwej wolnoci (exodus) i prawdziwego zjednoczenia ludzi z Bogiem (przymierze). Tak oto Nowy Testament jawi si jako doskonaa realizacja dwch esencjalnych wydarze Ksigi Wyjcia iStarego Testamentu, ktre staj si typem izapowiedzi potgi Boga iJego obecnoci objawionej wSynu Boym.
335
07-02-2011 13:47:59
336
07-02-2011 13:47:59
Rozdzia dziesity
Budowa Mieszkania JHWH

(Wj 35,1-40,38)
Czas wrci do opowiadania o pustynnej wityni Izraela, do drugiej jego czci. Nakazowi budowy sanktuarium JHWH (Wj 25-31) tu odpowiada wypenienie rozkazu: opis jego budowy, ktry ukazuje, jak skrupulatnie Izraelici przestrzegaj Boych zalece danych Mojeszo wi, w znamiennym kontracie do ich niedawnej apostazji. Nie chodzi o to, by skupia si na szczegowych przepisach mwicych o Mieszkaniu, gdy te s w znakomitej wikszoci powtrzeniem praw dyktowanych w czci pierwszej, ztym e tu podane wczasie przeszym. Zostay omwione do dokadnie powyej. Tym razem warto pochyli si nad znaczeniem tego nietypowego opowiadania wkontekcie wydarze Ksigi Wyjcia ijego teologicznym przesaniem wszerszym kontekcie biblijnym. Mona zrobi to wtrzech punktach: 1. Walor historyczny opowiadania oMieszkaniu JHWH, 2. Mieszkanie JHWH istworzenie wiata, 3. Mieszkanie JHWH wIzraelu. Najpierw jednak kilka uwag ocharakterze literackim. Porzdek opisu ztego bloku jest ju bardziej logiczny ni
337
07-02-2011 13:47:59
ten zWj 25-31. Najpierw powtrzony jest nakaz zbirki darw (35,4-9), apotem opowiada si, zjak hojnoci go wykonano (35,20-36,7)173. Budowa rozpoczyna si od konstrukcji namiotu, anie od sprztw. Na swoim miejscu, anie wdodatkach, znajduj si opisy otarza kadzenia i kadzi, czyli wrd opisw wykonywania kolejnych sprztw. Wszystko to wskazuje, e sekcja ta powstaa najpniej, wraz z seri dodatkw Wj 30-31, uwzgldnia ju bowiem kompletny opis Mieszkania ze wszystkimi dopowiedzeniami. Take greckie tumaczenie Septuaginta (skrt LXX) tej czci Ksigi Wyjcia potwierdza t opini, gdy znaczco rni si od wersji hebrajskiej, co wskazuje, e wczasie powstawania LXX (III-II wiek przed Chrystusem) jeszcze nie uformowaa si ostateczna wersja Wj 35-40.
Historyczny wymiar opowiadania oMieszkaniu JHWH

Nie ulega wtpliwoci, e wtworzeniu obrazu Mieszkania JHWH na pustyni za pewnego rodzaju wzr suya autorom witynia Jerozolimska powstaa wrozwinitym gospodarczo ipolitycznie pastwie Salomona, kilkaset lat po opisywanych tu wydarzeniach. Mieszkanie na pustyni ma identyczn budow i te same sprzty kultyczne, jej wymiary s dwukrotnie mniejsze od rozmiarw wityni Salomona, a autorzy tradycji kapaskiej yli i pisali
173
Entuzjazm i ofiarno Izraelitw przy skadaniu dobrowolnych darw bya tak wielka, e przyniesiono wiele wicej, ni potrzeba; a nawet wiele zbywao, wzwizku zczym Mojesz musia wyda kategoryczny rozkaz, aby lud zaprzesta ju znoszenia darw (36,3-7).
338
07-02-2011 13:47:59
wjej blasku. Na tej podstawie wielu uczonych XIX iXX wieku stwierdzio, e Mieszkanie jest literack ide alizacj wityni Salomona, przeniesion na pustyni przez pno piszcego autora kapaskiego, azatem jako takie nie istniao. Teoria ofikcji literackiej fragmentu Wj 25-40 szeroko rozpowszechnia si wnaukach biblijnych. Jednak nowsze badania, oparte na gruntownej analizie danych biblijnych, a zwaszcza na bliskowschodnich studiach porwnawczych, nie pozwalaj na tak radykalne stwierdzenie. Przeciwnie, pokazuj wyranie, e takie sanktuarium zduym prawdopodobiestwem mogo pod Synajem zaistnie, iwszystko wskazuje na to, e tam powstao. Zacznijmy od danych biblijnych. Naleaoby wyj od stwierdzenia, e o Namiocie i Arce z czasw Mojesza mwi wszystkie gwne tradycje Picioksigu174. Ksigi historyczne od Jozuego do Krlewskich kontynuuj opowiadanie oMieszkaniu JHWH iArce iumieszczaj owo sanktuarium zArk wSzilo175, Betel176 czy Mispa177. Szczeglnie wymowne jest stare wiadectwo z 2Sm 7,6: Nie mieszkaem bowiem wdomu od czasu, kiedy wyprowadziem synw Izraela zEgiptu, a do dzi dnia, lecz towarzyszyem Izraelowi majc namiot za swoje mieszkanie. Na tradycj namiotu dla arki wczasach przed zbudowaniem wityni wskazuj te przedwygnaniowe psalmy oraz kolejny stary tekst z1Krl 8,3-9, gdzie mowa owniesieniu
Wzmianki starsze ni te przypisywane tradycji kapaskiej (ktrych jest mnstwo w ksigach Wyjcia i Kapaskiej) to np. Wj 33,7-11; Lb 10,33-36; 11,16n; 12,4-10; 14,44; Pwt 10,1-5.8; 31,9; 31,14n.24-26. 175 Np. Joz 18,1; 19; 51; 22,19; Sdz 18,31; 1Sm 4,4. 176 Np. Sdz 20,23.26; 21,2; 1Sm 10,3; 1Krl 12,28n. 177 Np. Sdz 11,11; 20,1; 21,5.8; 1Sm 7,5nn.
174
339
07-02-2011 13:47:59
Namiotu Spotkania, arki ipozostaych sprztw do nowo wybudowanej wityni wJerozolimie. Wszystkie te okazjonalne wzmianki o Namiocie i Arce, jak i okrelenia wityni Jerozolimskiej namiotem czy Mieszkaniem sugeruj, i witynia Jerozolimska jest wBiblii rozumiana nie jako wzr, ale jako nastpca ispadkobierca staroytnych izraelskich sanktuariw-namiotw oraz e pami oizrael skim witym namiocie przechowywana bya wjerozolimskiej liturgii (psalmy). Staroytno izraelskiej instytucji witego namiotu iArki potwierdzaj take dokumenty pozabiblijne. Trzeba tu wskaza na przenone sanktuaria, znane zarwno wEgipcie, jak iwMezopotamii czy Kanaanie. Przedislamscy Arabowie mieli przenone sanktuarium-namiot qubbah, z ktrego korzystano w przepowiadaniu przyszoci i ktre zabierano na wojn. Znane s inne przenone sanktuaria wformie namiotu, jak np. utfah, markah, mahmal, umieszczane czsto na grzbiecie wielbda. J.E. Steinmueller powie, e przenone namioty dla bstw plemiennych byy dobrze znane staroytnym Semitom-nomadom, byy nawet jednym znajwaniejszych motyww wich religii. Podobnie przedmioty kultu przypominajce izraelsk ark istniay ju uBabiloczykw iuEgipcjan. Arka babiloska ksztatem przypominaa krzeso lub tron, symbolizujc tron bstwa, funkcj nawizuje wic do izraelskiej arki. Bardziej podobna wformie do izraelskiej bya arka egipska. Bya to szkatuka lub miniaturka wityni o rozmiarach miej wicej takich samych, jakie miaa Arka Przymierza. Zawieraa wewntrz figurk lub jaki przedmiot wity, a na zewntrz znajdoway si postacie geniuszw (cherubw?) zrozoonymi skrzydami. Arka
340
07-02-2011 13:47:59
egipska take bya sprztem przenonym: kapani nosili j przy pomocy drkw wprocesji, jednak zwykle nie stawiano jej wprost na drkach, lecz na witej dce, czyli bari, ktra suya jako lektyka. Przykady innych analogii staroytnych wduej mierze dziki rozwojowi bada bliskowschodnich mona mnoy, ale niech to wystarczy. Obecno tradycji oNamiocie iArce wnajstarszych rdach Picioksigu, kontynuacja tej tradycji wksigach historycznych Biblii oraz istnienie analogicznych sanktuariw na staroytnym Bliskim Wschodzie (starszych nawet ni czas Mojesza) potwierdzaj istnienie takiej instytucji wIzraelu. Take wiele szczegw opisu, ktre nie zostan tu przytaczone, potwierdza stare rdo kapaskiego opowiadania osanktuarium. Wspomnielimy jedynie odrzewie akacji, mao szlachetnym irzadkim na ziemi palestyskiej, za to praktycznie jedynym obficie wystpujcym na obszarze Pwyspu Synajskiego, oraz otym, e Izraelici mieli liczne kosztownoci zabrane zEgiptu (zob. np. 12,35n; 32; 33,3-6). Wtakim wietle opowiadanie oNamiocie Spotkania zKsigi Wyjcia nie moe by projekcj wityni rzucon wzamierzche czasy, awic fikcj literack czy idealizacj wityni. Jest raczej swoistym, uwzniolonym icharakterystycznym dla szkoy kapaskiej przekazem starej tradycji sigajcej a pod Synaj. Autor kapaski, przedstawiajc Mieszkanie na pustyni, czerpie ze staroytnego rda, by moe zarchiww witynnych, ardo przepracowuje wswoje wasne monumentalne opowiadanie. Rzeczywicie, kult, ktry opisuje, wwielu szczegach odzwierciedla praktyki pniejsze, a nawet bardzo pne (np. namaszczenie arcykapana). Mwilimy ju otym,
341
07-02-2011 13:47:59
e prawa, nawet te powstae duo pniej, zostay przypisane Mojeszowi jako prawodawcy jahwizmu par excellence. Dla liturgii jerozolimskiej podstawow spraw byo ukazanie jej pocztku iwietnoci, jej staroytnoci iBoego oraz Mojeszowego pochodzenia. Zabieg ten nie przekrela jednak wiarygodnoci istoty przekazu: sanktuarium z Ark, ktre powstao pod Synajem. Czy jednak Namiot Spotkania by tak okazay, jak ukazuje to Wj 25-40? Prawdopodobnie nie, ze wzgldu chociaby na nieprawdopodobn ilo zota czy ciar elementw konstrukcyjnych (konstrukcja waya dziesitki ton). Moemy si tu dopatrywa tendencji ludzi Wschodu do przesadzania, wyolbrzymiania, cho niektrzy take, aby podkreli okazao namiotu odnajduj bliskie analogie, porwnujc namiot np. zwielkimi iniezwykle zdobnymi perskimi namiotami krlewskimi. Tak czy inaczej, nie ulega wtpliwoci, e kapaskie opowiadanie oMieszkaniu JHWH nie budzio adnego historycznego sceptycyzmu wrd autorw isuchaczy, przedstawiao bowiem spotykan ijak najbardziej wyobraaln budowl. Tym niemniej to nie historia czy prba rekonstrukcji rzdzi tym opowiadaniem, oczym za chwil.
Mieszkanie JHWH istworzenie wiata

We wstpie do czci Wj 25-31 powiedziano, e tradycja kapaska wyraa swe idee teologiczne wsposb zawoalowany iczsto ukryty. Nie artykuuje wprost, ale czyni to poprzez formy, symbole izwizki. Warto sprbowa wydoby na wiato dzienne koncepcj rzdzc opowiadaniem osanktuarium JHWH na pustyni.
342
07-02-2011 13:47:59
Wteologii kapaskiej nie tylko wzr Mieszkania zosta cile przez Boga okrelony (25,9). Take data jego wzniesienia zostaa Mojeszowi objawiona: Pierwszego dnia pierwszego miesica ustawisz Mieszkanie, Namiot Spotkania (40,2 i 40,17). Dzie ustawienia Mieszkania JHWH z gotowych elementw zosta wyznaczony nie przez dzie ukoczenia robt, ale cile okrelony: ma to by pierwszy dzie nowego roku. Podanie tu daty dziennej178 nie wynika zpewnoci zprzesanek historycznych, gdy zaledwie w kilku miejscach daty interesuj autora kapaskiego. Dla tradycji P pierwszy dzie nowego roku jest bardzo wan dat, gdy jest to moment kluczowej dziaalnoci Boga aktu stwrczego. Pierwszego dnia pierwszego miesica jest rwnoznaczne zowym na pocztku wRdz 1. Rozpoczyna si wic nowe dzieo stworzenia.
Pierwszego dnia pierwszego miesica [Mojesz] wznis Mieszkanie (Wj 40,17). Na pocztku stworzy niebo iziemi (Rdz 1,1). Bg
Potwierdzeniem takiej interpretacji opisu Mieszkania bd kolejne subtelne wskazwki. Jak ju zostao wczeniej wspomniane sekcja Wj 25-31 skada si zsiedmiu mw JHWH, zktrych kada rozpoczyna si identyczn formu: Tak powiedzia JHWH do Mojesza179. Poszczeglne mowy s paralelne do siedmiu dni
Dzie by dla Hebrajczykw najmniejsz okrelon jednostk czasu. Podanie daty dziennej jest w Biblii rzadkoci, ma czsto wymiar symboliczny i podkrela wag wydarzenia. 179 Wj25,1; 30,11.17.22.34; 31,1.12.
178
343
07-02-2011 13:47:59
stwarzania wiata180. Analogi wida najlepiej wostatniej parze: wRdz 1 ostatni, sidmy, dzie to odpoczynek Boga idzie ustanowienia szabatu. Podobnie ostatnia, sidma, mowa JHWH (Wj 31,12-17), jest powicona nakazowi wicenia szabatu, ktry hagiograf uzasadnia bezporednim nawizaniem do Rdz 1: bo wszeciu dniach JHWH stworzy niebo iziemi, awsidmym dniu odpocz iwytchn (Wj 31,17). Szerzej paralel kadej czci rozwija wswym artykule P. Kearney181. Czas wskaza kolejne miejsca stylizacji opowiadania oMieszkaniu wedug poematu zRdz 1. Tak jak czowiek zosta stworzony na obraz ipodobiestwo Boe (Rdz 1,26-27), tzn. majc za wzr samego Boga, tak Mieszkanie ma by wykonane wedug wzoru mieszkania niebieskiego (Wj25,9.40), tzn. majc za wzr samo niebo. Tak jak przy stwarzaniu wiata uczestniczy Duch Boy (rah lhm, Rdz 1,2), tak samo Jego interwencji wymaga konstrukcja Mieszkania na pustyni (Wj 31,3; 35,31). Znamienne izapewne nieprzypadkowe jest to, e zwrot rah lhm pojawia si w rdle kapaskim tylko w tych dwch miejscach! Na szczegln uwag zasuguj dwa ostatnie rozdziay opisu Mieszkania: Wj 39 iWj 40, ktre s zbudowane wok siedmiokrotnego uycia identycznej formuy: Jak nakaza JHWH Mojeszowi. Formua ta brzmi niemal
Schemat podziau tekstu na siedem jednostek w Rdz 1 zosta zastosowany wsposb przemylany. Poemat ostworzeniu jest ujty wramy siedmioczciowego opowiadania dziki uyciu podziau tygodniowego na siedem dni. Kady dzie jest etapem stwarzania wiata, ktry tworzy strof ikoczy si refrenem: Iwidzia Bg, e byo dobre (x 7); Ista si wieczr iporanek, dzie X (x 7). 181 P. Kearney, Creation and Liturgy. The P Redaction of Exodus 25-40, Zeitschrift fr die Alttestamentliche Wissenschaft 89 (1977) 375-387.
180
344
07-02-2011 13:47:59
sakramentalnie ijako refren koczy kolejne etapy opowiadania, upodabniajc je do siedmioczciowego opowiadania ostworzeniu wiata. WWj 39 widoczne jest kolejne wyrane nawizanie do poematu o stworzeniu: I ujrza Mojesz, e wszystko wykonali, jak nakaza JHWH. Ipobogosawi ich Mojesz (Wj 39,43). A w poemacie o stworzeniu pada zdanie: I ujrza Bg, e byo dobre (Rdz 1,4.10.12.18.21.25.31) Ipobogosawi Bg sidmy dzie (Rdz 2,3). Naladownictwo jest widoczne. Pierwsze stworzenie jest ogldnite jako dobre ipobogosawione, tak samo inowe stworzenie Mieszkanie Boga. Natomiast wrozdziale Wj 40 budowa Mieszkania zostaa opowiedziana przy pomocy tych samych obrazw i terminw jak stworzenie wiata. Podstawy oraz supy Mieszkania (40,18) s dla autorw biblijnych obrazem konstrukcji ziemi przez Boga:
Umocnie ziemi w jej podstawach, na wieki wiekw si nie zachwieje (Ps 104,5). Do JHWH nale supy ziemi, na nich krg ziemi pooy: (1Sm 2,8). On ziemi poruszy w podstawach i poczn trzeszcze jej supy (Hi 9,6)182.
Wopisie budowy Mieszkania termin podstawy zosta uyty 51 razy, asupy 30 razy, podczas gdy wanalogicznym opisie budowy wityni Jerozolimskiej (1Krl 6n i2Krn 3n) oba wyrazy nie pojawiaj si ani razu. To wiadczy ocelowym uyciu tych, anie innych terminw.
182
Por. te Hi 26,11; 28,9; 38,4.6; Ps 75,4.
345
07-02-2011 13:47:59
Stwierdzeniem natomiast z 40,19: Rozbi namiot nad Mieszkaniem i nakry go przykryciem namiotu autor pragnie nawiza do dziaalnoci stwrczej Boga, kiedy to wdniu drugim rozpi niebo nad wiatem183. Bezporednio stwierdza to np. autor Psalmu 104, znanego jako trzeci (po Rdz 1 i2) utwr ostworzeniu wiata, czy prorok Izajasz:
Rozpostare niebo jak namiot... Umocnie ziemi w jej podstawach, na wieki wiekw si nie zachwieje; jak szat okrye j wielk otchani (ww. 2.5n). On rozcign niebiosa jak tkanin irozpi je jak namiot mieszkalny (Iz 40,22)184.
Mieszkanie jest wic wiatem, ktry Mojesz umacnia wpodstawach, utwierdza istabilizuje, nad ktrym rozciga namiot jak niebo. Hagiograf przez zastosowane tu sownictwo i obrazy czyni wyran asocjacj z opowiadaniem ostworzeniu. Stwierdza to Psalmista: Iwznis swoje wite Mieszkanie jak wysokie niebo, jak ziemi, ktr ugruntowa na wieki (Ps 78,69). Opowiadanie oMieszkaniu zWj 25-40 zawiera kilka innych analogii zopowiadaniem ostworzeniu wiata, ale niech to wystarczy. Stylizacja tekstu oMieszkaniu JHWH wedug stwrczego poematu zRdz 1 jest pewn tajemnicz ciek wyznaczon czytelnikowi przez autora kapaskiego. Hagiograf nigdzie nie napisze wprost,
Autorzy biblijni wyobraali sobie niebo jako sklepie nie niebieskie wpostaci powierzchni zprzeroczystego krysztau (Wj 24,10; Iz 34,4), spoczywajce na grach lecych na granicy wiata, awic jako wielki rozpity nad ziemi namiot. 184 Por te Ps 11,4; 18,12.
183
346
07-02-2011 13:47:59
e Mieszkanie jest nowym wszechwiatem czy odnowieniem dziea stworzenia, cho wie, e nie wszyscy pjd t interpretacyjn drog185. Autor wskazuje pewien trop, za ktrym uwany suchacz/czytelnik powinien pody. Ukierunkowuje na strzeon wkapaskich rodowiskach teologiczn prawd, awydobycie jej znaczenia pozostawia ju swemu odbiorcy. Co to za tajemnica? Jakie znaczenie ma owa stylizacja? Stwierdzono ju, e witynia dla staroytnych jest imago Dei, odwzorowaniem nieba, odbiciem prawdziwej wityni niebieskiej, ktra pozostaje dla niej Boskim archetypem. Tu dochodzimy do drugiej odsony tej prawdy: sanktuarium JHWH jest take odbiciem wiata, mikrokosmosem, sakralnym znakiem i obrazem kosmosu, wiata stworzonego przez Boga. witynia wteologii kapaskiej jest widziana jako esencja wszechwiata i imago mundi, nowe stworzenie, nowy raj, w ktrym Bg znw moe zamieszka. Na pocztku Bg mieszka wwiecie, przechadza si po ogrodzie (Rdz 3,8), wiat ten istworzenia napeniy jednak grzechy, wic Bg musia odej. Po potopie, apotem, po wyzwoleniu zEgiptu, nastpuje odrodzenie, odnowienie stworzenia (co widoczne jest wobu opowiadaniach). Bg moe do wiata wrci. Mieszkanie ma sta si nowym Edenem, nowym rajem, gdzie Bg znw bdzie mg spotka si zczowiekiem. Najpierw wic wiat by Mieszkaniem Boym, teraz staje si nim maleki namiot. Tak jak wszechwiat wyposaony jest wsoce, ksiyc, gwiazdy, morze, roliny izwierzta, tak Mojesz ma
185
Tak dzieje si np. wwielu komentarzach do tej czci Ksigi Wyjcia.
347
07-02-2011 13:47:59
wyposay Mieszkanie w sprzty: ark, cheruby, otarz, mnstwo przedmiotw zbrzu. Wkocu wMieszkaniu, oprcz Boga, zamieszka rwnie czowiek. Aaron drugi Adam tak jak ten pierwszy, jest nagi. Aby zatem mg przystpi do Boga, trzeba mu uczyni odpowiednie szaty. Tradycja P powica szatom szczeglnie wiele miejsca (Wj 28 i 39). Aaron, nowy Adam, przyodziany w nowy strj, znw moe przebywa wobecnoci Boej. Itak jak Adam wimieniu caego stworzenia chwali Boga, tak teraz Aaron wimieniu caego Izraela moe wej do Miejsca Najwitszego isprawowa kult oraz rozmawia zBogiem. Stworzenie si odradza, aBg iczowiek na nowo staj wobec siebie. Naprzeciw pierwszego stworzenia (wiat) znajduje si drugie (Mieszkanie JHWH). Dla rda kapaskiego stworzenie jeszcze nie jest cakiem kompletne, dopki Mieszkanie dla JHWH nie jest zbudowane. Opowiadanie o Mieszkaniu jest wic pen dynamizmu opowieci o nowym akcie stwrczym Boga. Stworzenie (Rdz 1), zewntrzne w stosunku do Boga, dopty nie byo kompletne, dopki nie zostao napenione Bo obecnoci (Wj40,34-38). Mieszkanie, centrum ikulminacyjny punkt kosmosu jest, jak w kosmos Boym domem, miejscem, w ktrym Bg pragnie zamieszka, podobnie jak Jerozolima dla psalmistw, stanowi sam rodek uniwersum. Wok niego, wkoach koncentrycznych, ukada si caa stworzona rzeczywisto. To centrum jest utworzone przez zupenie now obecno JHWH na Arce wiadectwa. Wteologii kapaskiej Bg skutecznie prbuje zniweczy przepa oddzielajc to, co Boskie, od tego, co ludzkie poprzez ustanowienie miejsca staego
348
07-02-2011 13:47:59
pobytu pomidzy ludem. Ta Boa interwencja upocztkw historii narodu wybranego bya tak wana, e nard y ni przez nastpne wieki a do spisania jej wtak monumentalnej formie. Hagiograf, wywodzcy si ze wiatego rodowiska kapaskiego, wskazuje w opowiadaniu, e Bg pragnie powrci do wiata, ktry opuci, i czowiek ma przygotowa Bogu Mieszkanie. Mojeszowi zostao zlecone dzieo: ma uczyni obecnym wrd Izraela obraz wiata ziemskiego (imago mundi), ale iBoego (imago Dei). Ma odwzorowa stworzenie, a zarazem niebiaski archetyp. Przedstawianie rzeczywistoci jako naladowania obrazu Boego, imitatio Dei, jest typowe dla rda kapaskiego. Czowiek jest stworzony na obraz Boga ina Jego podobiestwo ma rzdzi wiatem; Mieszkanie jest wykonane wedug wzoru niebiaskiego paacu JHWH, przez co samo staje si wzorem dla kadego nastpnego izraelskiego sanktuarium; szabat jest dniem odpoczynku, bo Bg wnim odpocz; wkocu czowiek ma by wity, jak Bg jest wity. Bg iwiat niebiaski s prawdziwymi celami czowieka. Mieszkanie, odwzorowane wedug niebiaskiej wityni Boga, stanowi wityni idealn, wzr wityni ikultu. Natomiast wkoncepcji imitatio mundi symetria iintegralno Mieszkania JHWH maj by odbiciem pierwotnej dobroci idoskonaoci stworzonego wiata. Susznie kto stwierdzi, e poemat stwrczy z Rdz 1 to programowy utwr kapaskiej teologii, ktra caa przesiknita jest teologi stworzenia. Wedug wzorca stworzenia ukazany jest potop za czasw Noego (Rdz6-9), plagi egipskie (Wj 7-11), prby na pustyni (Wj16-18), Mieszkanie JHWH (Wj 25-40), Dzie Przebagania (Jom Kipur, Kp 16), rok szabatowy
349
07-02-2011 13:47:59
(Lb25) czy wreszcie nard Izraela, przedstawiany wmomencie stwarzania. Wiele odniesie do dziea stworzenia zostao odnalezionych wKsidze Wyjcia. Porzdkowanie wiata wedug koncepcji stworzenia to czynienie go witym. wito, ktra odnosi si wBiblii, do tajemnicy Boga, jest wprowadzana na zasadzie odbicia wzorca niebiaskiego wwiat stworzony. Najpierw pojawia si wito czasu: Wtedy Bg pobogosawi w sidmy dzie iuczyni go witym (Rdz 2,3; zob. Wj 31,14n; 35,2), potem wito ludu Boego: Wy bdziecie Mi krlestwem kapanw iludem witym (Wj 19,6). W kocu wito przybiera kategorie przestrzeni, staje si witoci miej sca: I uczyni Mi wite miejsce, abym mg zamieszka pord was (Wj 25,8). witym staje si Mieszkanie JHWH iwszystko, co jest znim zwizane: kapani, sprzty, szaty iofiary. wito kadego ztych trzech wymiarw jest uzasadniona witoci Boga: czas jest wity, bo sam Bg wnim odpocz; lud jest wity, bo jest ludem Boga; Mieszkanie jest wite, bo jest miejscem przebywania Boga. Wtych trzech przestrzeniach przebywa niejako wity Bg: wwitym czasie, jakim jest szabat, wwitym ludzie Boym iwsanktuarium. Proces uwicania wiata zosta zapocztkowany ju wmomencie jego stwarzania, swj punkt kulminacyjny osiga wmomencie inauguracji Mieszkania, akontynuacj procesu uwicania bdzie zapewnia regularny kult.
Mieszkanie JHWH wIzraelu
Ponad jedna trzecia caej Ksigi Wyjcia jest powicona opisowi Mieszkania JHWH. Na pozostae, tak
350
07-02-2011 13:48:00
fundamentalne dla Izraela wydarzenia, jak powoanie Mojesza, wyjcie zEgiptu, objawienie na Synaju czy Dekalog zostaje niecae dwie trzecie Ksigi. Ta oczywista dysproporcja zdaje si wcale nie niepokoi autora kapaskiego. Przeciwnie, hagiograf przekonuje wytrwaych czytelnikw iczyni to zdu skutecznoci e jego wysiek pisarski jest wpeni uzasadniony. Mojesz zaznaczy podczas swej pierwszej wizyty ufaraona (5,1), e Izrael musi wyj na pustyni, aby urzdzi uroczysto ku czci JHWH. Wzmianki opotrzebie oddania czci Bogu na pustyni i zoenia ofiar pojawiaj si w negocjacjach wielokrotnie (3,18; 7,16.26; 8,4.16.23; 9,1.13; 10,3.24). Cae wydarzenie exodusu nie byoby zatem kompletne, gdyby owa uroczysto si nie odbya. Uroczysto bdzie miaa miejsce na Synaju, przybierze jednak wymiar, ktrego nie spodziewa si ani Mojesz, ani Izraelici: I uczyni mi wite Mieszkanie (25,8). Izrael otrzyma sanktuarium, miejsce staej obecnoci Boga icentrum regularnego kultu. Aby okaza posuszestwo woli Boej, Mojesz z caym Izraelem przystpuj do pracy. Jednomylnie, zentuzjazmem iofiarnoci oddaj si realizacji tego dziea. Trudz si najwspanialsi artyci, awraz znimi cay lud, aby wszystko zostao wykonane dokadnie tak, jak nakaza JHWH Mojeszowi. Kady element witej budowli zosta wykonany z niezwyk starannoci, z pomnoci o Boym nakazie: Uwaaj za pilnie, aby go wykona wedug wzoru, jaki zobaczye na grze. Jeszcze tak niedawno, wniewoli, zmuszony si ipozbawiony odpoczynku szabatu, Izrael budowa miasta dla egipskiego faraona. Teraz wolny, z wielkim oddaniem i poszanowaniem dnia
351
07-02-2011 13:48:00
witego, buduje miejsce zamieszkania dla swego Boga icentrum zapowiedzianych uroczystoci. Ta zmiana warunkw Izraela opisywana jest w kategoriach nowego stworzenia. Powicenie zbudowanego Mieszkania i ustanowienie kapastwa, rwnoznaczne zrozpoczciem jahwistycznego kultu, jawi si wtym dokumencie jako drugie stworzenie stworzenie izraelskiej spoecznoci Boej jako apogeum historii Izraela, waniejsze nawet ni wyjcie zEgiptu, wydarzenia na Synaju czy wzicie w posiadanie nowej ziemi. Rzeczywicie, autor kapaski stwierdza to wWj 29,36, e uwolnienie zniewoli egipskiej byo nie celem, ale rodkiem, cel by inny. Wszystko ma zmierza do zamieszkania Boga pord ludu Izraela. Bg przychodzi bliej, ni czowiek moe si spodziewa. Mieszkanie jest nie tylko miejscem, gdzie czowiek zblia si do Boga poprzez regularny kult tu take Bg zblia si do czowieka. Wyprowadzenie Izraela zEgiptu nie koczy si wKsidze Wyjcia wkroczeniem do ziemi Kanaan. Izrael udaje si na pustyni, gdzie otrzymuje Dekalog i buduje Mieszkanie JHWH. Dowiadczenie pustyni sprawi, e do Ziemi Obiecanej wkroczy ju nie ten sam Izrael. Kanaan posidzie nowy lud, peen chway obecnoci Boej. W dniu, w ktrym Mojesz ustawi wity namiot, zstpuje do niego chwaa JHWH ispoczywa na arce. Rado i duma Hebrajczykw jest wielka, bo zadanie wykonane inasz Bg jest znami. Stworzenie jest zakoczone, jest kompletne. Symbolizowane przez sanktuarium Mieszkanie nie jest wycznie dzieem Boga jest rwnie dzieem czowieka ochotnie wsppracujcego zwol Bo. Wtym kontekcie autor/redaktor kapaski
352
07-02-2011 13:48:00
wskazuje, e nie kade dzieo czowieka ma ten wspstwrczy sens. Gdy Mojesz sucha Boych polece na grze, Izrael wykona inne dzieo, rwnie ze zbirki darw zotego cielca (Wj 32-34). Opowiadanie oMieszkaniu jest przerwane przez ten, wydawa by si mogo, niewspgrajcy epizod. Ten epizod ma jednak swoj gbok wymow poucza, e tylko budowanie tego, co Bg chce, iwtedy, kiedy On chce, ma sens iprzyczynia si do odnowienia iuwicenia wiata. Inaczej to budowanie moe przynie efekt odwrotny destruktywny... Natychmiast wic po odnowieniu przymierza z Bogiem Izrael ochoczo zabiera si za budow sanktuarium, stworzenie podstaw dla kultu Boego. Przymierze dla kapaskiej szkoy nie jest wycznie aktem przezwycienia grzechu, rozamu midzy Bogiem a czowiekiem, przymierze stanowi pocztek nowej wizi mioci, nowej wsplnoty ycia czowieka z Bogiem: I bd mieszka pord synw Izraela ibd im Bogiem (29,45). Zaraz po zbudowaniu i konsekracji Mieszkania powiceni zostaj kapani, aby uroczysto moga si natychmiast rozpocz. Kapani na nowo przyodziani wwite szaty, jak Adam przed popenieniem grzechu, rozpoczynaj wite czynnoci. Nie tylko wokrelone dni ioznaczone czasy mia Izrael suy swemu Bogu, ale cae ycie ludu miao by ujmowane jako nieustanny kult (bdh), czyli suba JHWH. Czas wity izwyczajny, codzienno iwita, etyka iryt wszystko to miao by zintegrowane jakby wjednej postawie pragncej wyrazi iprzeywa relacj zjednoczenia zBogiem. Kult to ycie czowieka w obecnoci Boga; zakada obecno Boga wrd ludzi, atake obecno ludzi przed
353
07-02-2011 13:48:00
Bogiem. W dotychczasowej historii narodu kult mia znamiona religii kosmicznej, w ktrej czowiek dociera do Boga za porednictwem symboli. Tutaj czowiek staje przed obliczem Boga, a symbol znika. Miejsce wite witych namiotu pozostanie puste, bez jakiegokolwiek wyobraenia Boga. Nie ma tu adnego symbolu charakterystycznego dla miejsc najwitszych wity pogaskich, posgw, rzeb, statuetek. JHWH tu jest, i to bez jakiegokolwiek porednictwa. Izraelici mog adorowa Boga nie w piknie stworzenia, nie w gosie huraganu i grzmotu, ale wciszy iciemnoci Mieszkania. wite witych zanurzone jest wzupenej ciemnoci, apanujce tam mrok icisza bardziej od oboku wskazuj Izraelitom na obecno Boga. To nie symbol przywouje Pana, On tu jest obecny. arka nie jest ani wizerunkiem, ani symbolem. Arka jest tronem... Przyjcie Boga do siebie wymagao od Izraela moralnej dojrzaoci, czyli przyjcia odpowiedzialnoci za dar Boej obecnoci. Jeeli w czasie pielgrzymowania przez pustyni Izrael by obrazem czowieka dorastajcego, to na Synaju ukazuje si on jako czowiek dorosy, zdolny podj obowizki (prawo iregularny kult) pynce zobecnoci Boga wMieszkaniu. Synaj jest momentem zarwno etycznego, jak ikultowego zobowizania si Izraela. Lud Boy bdzie musia si nauczy y wcakiem nowej sytuacji wstaej obecnoci Boga. Wtaki sposb obecno Boa staje si przewodnim tematem caej Ksigi Wyjcia. Temat ten jak ostatni akord utworu muzycznego wybrzmia szczeglnie uroczycie na kocu ksigi. Ju na pocztku Ksigi Wyjcia Bg wyjawi swoje imi Jestem, JHWH, potwierdzajc swe bycie
354
07-02-2011 13:48:00
zczowiekiem; zapewni go: nie bj si, Ja bd ztob, bd przy twoich ustach, a ten mia tylko uwierzy w Bo obecno; potem ujawnia wobec caego wiata s aktywn obecno wserii zsyanych plag iwwyprowadzeniu Izraela zEgiptu; wkocu objawi si na Synaju. Communio z Bogiem zawizane podczas przymierza synajskiego wymagao staego podtrzymywania ipogbiania. Dlatego Izrael buduje sanktuarium, ktre wKsidze Wyjcia jest najbardziej widocznym znakiem obecnoci Boga wwiecie, azarazem Jego utosamienia si zlosem ludzkim. Zamieszkanie Boga w wiecie powanie uszkodzonym przez grzech staje si jakim wygnaniem, kenoz Boga. Grzeszny wiat woa Boego ratunku, przyzywa Jego obecnoci. Bg, ktry sw obecno przy czowieku zamierzy wstworzeniu (raj), odpowiada na to woanie i znia si do konkretnego historycznego czowieka, atake do samej jego natury. Otej naszkicowanej teologii obecnoci JHWH mona powiedzie, e staa si powszechna wStarym Testamencie. Wielkie tematy Starego Przymierza, ktre wziy swj pocztek iwarto doktrynaln wrodowiskach kapaskich, syntez sw zawieraj widei obecnoci Boej. Wten sposb droga bardziej dogmatyczna ni moralizujca prowadzi czytelnika ku Nowemu Testamentowi. Teologia wejcia obecnoci Boej wycie grzesznego czowieka iznienia si do jego natury przygotowaa fakt historyczny Wcielenia Jezusa Chrystusa. Mieszkanie JHWH jako miejsce obecnoci Boga naley do biblijnej teologii Inkarnacji. Bg wkracza wwiat przychodzi do czowieka. Zwizek ten czytelnie wyrazi w. Jan: ASowo stao si ciaem irozbio namiot midzy
355
07-02-2011 13:48:00
nami. I ogldalimy Jego chwal... ( J1,14). WJezusie Bg nie tylko sta si obecny sta si take widzialny ibliski... Gdy doszo do sporu o wityni midzy Jezusem a ydami, ten sam ewangelista stwierdzi: On za mwi owityni swego ciaa ( J2,21), kierujc teologi inkarnacji jeszcze gbiej, do wntrza czowieka. Prawd t doprowadzi do punktu kulminacyjnego w. Pawe, dla ktrego miejscem za mieszkania i obecnoci Boga jest witynia serca czowieka wierzcego: Czy nie wiecie, e WY jestecie wityni Boga ie Duch Boy mieszka wWAS? (1Kor3,16n). Czy mona sobie wyobrazi wiksze zblienie Boga iczowieka?
356
07-02-2011 13:48:00
Wybrana literatura uzupeniajca
1. Polskojzyczna
R. J. Clifford,Ksiga Wyjcia, w: Katolicki komentarz biblijny, red. AFitzmyer iin., Warszawa 2004, ss. 72-99.
J. Lemaski,Ksiga Wyjcia(Nowy Komentarz Biblijny 2), Czstochowa 2009. M. Majewski, Mieszkanie Chway. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni, Krakw 2008. J. S. Synowiec, Mojesz ijego religia, Krakw 1996.
L. Mller,Exodus. ladami wydarze biblijnych, Warszawa 2002. R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, Pozna 2005.
2. Obcojzyczna
U. Cassuto, ACommentary on the Book of Exodus, Jerusalem 1987. B. Childs, The Book of Exodus, Louisville 2004. T. B. Dozeman, Exodus (Eerdmans Ctitical Commentary), Grand Rapids 2009. J. Durham, Exodus (World Biblical Commentary), Waco 1987.
357
07-02-2011 13:48:00
T. E. Fretheim, Exodus (Interpretation. ABible Commentary for Teaching and Preaching), Louisville 1991. B. Jacob, Das Buch Exodus, Stuttgart 1997. C. M. Meyers, Exodus, Cambridge 2005.
N. M. Sarna,Exploring Exodus. The Origins of Biblical Israel, New York 1996.
D. K. Stuart, Exodus (The New American Commentary), Nashville 2006.
358
07-02-2011 13:48:00
Skrty
Skrty ksig biblijnych
ST Stary Testament Rdz Wj Kp Lb Pwt Joz Sdz Rt 1Sm 2Sm 1Krl 2Krl 1Krn 2Krn Ezd Ne Tb Jdt Est 1Mch 2Mch Hi Ps Prz Ks. Rodzaju Ks. Wyjcia Ks. Kapaska Ks. Liczb Ks. Powtrzonego Prawa Ks. Jozuego Ks. Sdziw Ks. Rut 1 Ks. Samuela 2 Ks. Samuela 1 Ks. Krlewska 2 Ks. Krlewska 1 Ks. Kronik 2 Ks. Kronik Ks. Ezdrasza Ks. Nehemiasza Ks. Tobiasza Ks. Judyty Ks. Estery 1 Ks. Machabejska 2 Ks. Machabejska Ks. Hioba Ks. Psalmw Ks. Przysw Koh Pnp Mdr Syr Iz Jr Lm Ba Ez Dn Oz Jl Am Ab Jon Mi Na Ha So Ag Za Ml Ks. Koheleta Pie nad Pieniami Ks. Mdroci Mdro Syracha Ks. Izajasza Ks. Jeremiasza Lamentacje Ks. Barucha Ks. Ezechiela Ks. Daniela Ks. Ozeasza Ks. Joela Ks. Amosa Ks. Abdiasza Ks. Jonasza Ks. Micheasza Ks. Nahuma Ks. Habakuka Ks. Sofoniasza Ks. Aggeusza Ks. Zachariasza Ks. Malachiasza
359
07-02-2011 13:48:00
NT Nowy Testament Mt Mk k J Dz Rz 1Kor 2Kor Ga Ef Flp Kol 1Tes 2Tes Ew. wg w. Mateusza Ew. wg w. Marka Ew. wg w. ukasza Ew. wg w. Jana Dzieje Apostolskie List do Rzymian 1 List do Koryntian 2 List do Koryntian List do Galatw List do Efezjan List do Filipian List do Kolosan 1 List do Tesaloniczan 2 List do Tesaloniczan 1Tm 2Tm Tt Flm Hbr Jk 1P 2P 1J 2J 3J Jud Ap 1 List do Tymoteusza 2 List do Tymoteusza List do Tytusa List do Filemona List do Hebrajczykw List w. Jakuba 1 List w. Piotra 2 List w. Piotra 1 List w. Jana 2 List w. Jana 3 List w. Jana List w. Judy Apokalipsa w. Jana
360
07-02-2011 13:48:00
Spis treci
Ksiga Wyjcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

Tytu iplan ksigi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Rozdzia pierwszy Prolog: Izrael wEgipcie inarodziny Mojesza . . .87

Potomkowie Jakuba wEgipcie (Wj 1,1-7) . . . . . . . . . . 88 Odmiana losu Izraelitw (Wj 1,8-14) . . . . . . . . . . . . 92 Poone izraelskie (Wj 1,15-22) . . . . . . . . . . . . . . . 95 Narodziny Mojesza (Wj 2,1-10) . . . . . . . . . . . . . . 98 Mojesz zabija Egipcjanina (Wj 2,11-15a) . . . . . . . . . 102 Mojesz uMadianitw (Wj 2,15b-22) . . . . . . . . . . . 105 Lament Izraelitw (Wj 2,23-25) . . . . . . . . . . . . . . 108
Rozdzia drugi Powoanie Mojesza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Objawienie si Boga wponcym krzewie (Wj 3,1-6) . . . 112
361
07-02-2011 13:48:00
Bg powierza Mojeszowi misj (Wj 3,7-12) . . . . . . . . Bg objawia swoje imi (Wj 3,13-22) . . . . . . . . . . . . Wtpliwoci Mojesza iznaki potwierdzajce jego misj (Wj 4,1-9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Misja Aarona (Wj 4,10-17) . . . . . . . . . . . . . . . . . Mojesz wyrusza wdrog (Wj 4,18-23) . . . . . . . . . . Obrzezanie syna Mojesza (Wj 4,24-26) . . . . . . . . . . Spotkanie zAaronem, starszyzn iludem (Wj 4,27-31) . . Mojesz iAaron przed faraonem (Wj 5,1-5) . . . . . . . . Nowe zarzdzenia faraona (Wj 5,6-14) . . . . . . . . . . . Skarga przeoonych robt (Wj 5,15-6,1) . . . . . . . . . Drugi opis powoania Mojesza (Wj 6,2-13) . . . . . . . . Rodowd Mojesza iAarona (Wj 6,14-27) . . . . . . . . . Dalszy cig opisu powoania Mojesza (Wj 6,28-7,7) . . .
117 121 125 126 128 130 133 134 136 138 139 144 147
Rozdzia trzeci Plagi egipskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Laska Aarona (Wj 7,8-13) . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierwsza plaga: wody staj si krwi (Wj 7,14-24) . . . . . Druga plaga: aby (Wj 7,25-8,11) . . . . . . . . . . . . . Trzecia plaga: komary (Wj 8,12-15) . . . . . . . . . . . . Czwarta plaga: robactwo (Wj 8,16-28) . . . . . . . . . . . Pita plaga: zaraza (Wj 9,1-7) . . . . . . . . . . . . . . . . Szsta plaga: wrzody (Wj 9,8-12) . . . . . . . . . . . . . . Sidma plaga: grad (Wj 9,13-35) . . . . . . . . . . . . . . sma plaga: szaracza (Wj 10,1-20) . . . . . . . . . . . . Dziewita plaga: ciemnoci (Wj 10,21-29) . . . . . . . . . Zapowied dziesitej plagi (Wj 11,1-10) . . . . . . . . . . 155 157 161 163 164 167 169 170 174 178 181
362
07-02-2011 13:48:00
Rozdzia czwarty Wyjcie zEgiptu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Polecenia dotyczce nocy paschalnej (Wj12,1-14) . . . . . Przaniki (Wj 12,15-20) . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polecenia Mojesza (Wj 12,21-28) . . . . . . . . . . . . . Dziesita plaga: mier pierworodnych (Wj12,29-36) . . . ZRamzes do Sukkot (Wj 12,37-42) . . . . . . . . . . . . Przepisy dotyczce Paschy (Wj 12,43-51) . . . . . . . . . Prawo dotyczce pierworodnych iPrzanikw (Wj 13,1-16) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZSukkot do Etam (Wj 13,17-22) . . . . . . . . . . . . . ZEtam nad brzeg Morza (Wj 14,1-4) . . . . . . . . . . . Pocig Egipcjan. Lk Izraelitw (Wj 14,5-14) . . . . . . . Przejcie przez Morze Sitowia (Wj 14,15-31) . . . . . . . Dzikczynna pie zwycistwa (Wj 15,1-21) . . . . . . . . 189 190 192 192 194 195
196 198 199 200 201 206
Rozdzia pity Droga przez pustyni . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Gorzkie wody Mara (Wj 15,22-27) . . . . . . . . . . . . . Przepirki imanna (Wj 16,1-36) . . . . . . . . . . . . . . Woda ze skay (Wj 17,1-7) . . . . . . . . . . . . . . . . . Bitwa zAmalekitami pod Refidim (Wj 17,8-16) . . . . . . Jetro odwiedza Mojesza (Wj 18,1-12) . . . . . . . . . . . Mojesz ustanawia sdziw (Wj 18,13-27) . . . . . . . . . 212 214 218 219 221 223
Rozdzia szsty Zawarcie przymierza na Synaju . . . . . . . . . . . 227

ZRefidim do stp gry Synaj (Wj 19,1-2a) . . . . . . . . 229 Zapowied przymierza (Wj 19,2b-9a) . . . . . . . . . . . 230 Przygotowanie ludu do zawarcia przymierza (Wj19,9b-15) . 233
363
07-02-2011 13:48:00
Bg objawia si ludowi (Wj 19,16-25) . . . . . . . . . . . Dziesi przykaza Boych (Wj 20,1-17) . . . . . . . . . Porednictwo Mojesza wprzekazywaniu praw (Wj 20,18-21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kodeks Przymierza (Wj 20,22-23,33) . . . . . . . . . . . Obrzd zawarcia Przymierza (Wj 24,1-11) . . . . . . . . . Mojesz na grze Synaj (Wj 24,12-18) . . . . . . . . . . .
234 236 241 243 248 251
Rozdzia sidmy Nakaz budowy Mieszkania JHWH . . . . . . . . . . . . . . . . 255

Struktura opowiadania oMieszkaniu JHWH . . . . . . . . Dary Izraelitw (25,1-9; zob. 35,4-9) . . . . . . . . . . . . Arka, przebagalnia icheruby (Wj 25,10-22; zob. Wj 37,1-9) . . . . . . . . . . . . St chlebw powiconych (Wj 25,23-30; zob.Wj 37,10-16) . . . . . . . . . . . wiecznik siedmioramienny (Wj 25,31-40 iWj 27,20-21; zob. Wj 37,17-24) . . . wity namiot (Wj 26,1-37; zob. Wj 36,8-38) . . . . . . . Otarz caopalenia (Wj 27,1-8; zob. Wj 38,1-7) . . . . . . Dziedziniec (Wj 27,9-19; zob. Wj 38,9-20) . . . . . . . . Szaty kapanw (Wj 28,1-43) . . . . . . . . . . . . . . . . Wywicenie kapanw (Wj 29,1-46) . . . . . . . . . Podsumowanie nakazw (Wj 29,43-46) . . . . . . . . . . 258 262
265 269 272 275 280 284 286
290
293
Rozdzia smy Dodatkowe przepisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

Otarz kadzenia (Wj 30,1-10.34-38; zob.Wj37,25-29) . . 298 Kad (Wj 30,17-21; zob. Wj 38,8) . . . . . . . . . . . . . 302
364
07-02-2011 13:48:00
Rozdzia dziewity Zerwanie iodnowienie przymierza . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Cielec ze zota (Wj 32,1-6) . . . . . . . . . . . . . . . . . Gniew Boga imodlitwa Mojesza (Wj 32,7-14) . . . . . . Mojesz zstpuje zgry (Wj 32,15-24) . . . . . . . . . . . Kara zrk lewitw (Wj 32,25-29) . . . . . . . . . . . . . Modlitwa wstawiennicza Mojesza (Wj32,30-35) . . . . . Bg wycofuje obietnic obecnoci (Wj 33,1-6) . . . . . . . Mojesz rozmawia zBogiem wNamiocie Spotkania (Wj 33,7-11) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proba Mojesza oBo obecno (Wj 33,12-17) . . . . . Wizja chway Pana (Wj 33,18-23) . . . . . . . . . . . . . Nowe kamienne tablice (Wj 34,1-4) . . . . . . . . . . . . Odnowienie przymierza (Wj 34,5-11) . . . . . . . . . . . Zakaz zawierania przymierzy zobcymi narodami (Wj 34,12-16) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powtrzenie gwnych przepisw kultowych (Wj 34,17-28) . Janiejce oblicze Mojesza (Wj 34,29-35) . . . . . . . . . 308 311 313 315 317 319
320 323 325 327 327 329 331 332
Rozdzia dziesity Budowa Mieszkania JHWH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Historyczny wymiar opowiadania oMieszkaniu JHWH . . 338 Mieszkanie JHWH istworzenie wiata . . . . . . . . . . . 342
Mieszkanie JHWH wIzraelu . . . . . . . . . . . . . 350

1. Polskojzyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 2. Obcojzyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Wybrana literatura uzupeniajca . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Skrty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 365
07-02-2011 13:48:00
366
07-02-2011 13:48:00
367
07-02-2011 13:48:00
Copyright 2011 by Wydawnictwo eSPe Przekad Biblii: Pismo wite Starego iNowego Testamentu Najnowszy przekad zjzykw oryginalnych zkomentarzem Edycja witego Pawa, 2008 Redaktor prowadzcy: Micha Wilk Adiustacja jzykowo-stylistyczna: Sylwia Palka Korekta: Magorzata Rogalska Redakcja techniczna: Pawe Kremer Projekt okadki: Amadeusz Targoski Zdjcia na okadce: Radist | Dreamstime.com Nihil obstat Przeoony Wyszy Polskiej Prowincji Za ko nu Pijarw, L.dz. 48/11 zdnia 17 stycznia 2011 r. O. Jzef Tarnawski SP, Prowincja Wydanie I Krakw 2011 ISBN 978-83-7482-382-1 Wydawnictwo eSPe, 31-457 Krakw, ul. Meissnera 20 tel./ fax: 12 413-19-21; e-mail: espe@espe.pl ksigarnia internetowa: www.espe.pl Druk ioprawa: Drukarnia GS, Krakw
368
07-02-2011 13:48:00

W Stronę Ziemi Obiecanej. Komentarz Do Księgi Wyjścia - Marcin Majewski

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

W Stronę Ziemi Obiecanej. Komentarz Do Księgi Wyjścia - Marcin Majewski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

W stron Ziemi Obiecanej W stron Ziemi Obiecanej

W strone Ziemi Obiecanej.indd 1

W strone Ziemi Obiecanej.indd 2

W stron Ziemi Obiecanej

W strone Ziemi Obiecanej.indd 3

W strone Ziemi Obiecanej.indd 4

W strone Ziemi Obiecanej.indd 5

W strone Ziemi Obiecanej.indd 6

W strone Ziemi Obiecanej.indd 7

W strone Ziemi Obiecanej.indd 8

W strone Ziemi Obiecanej.indd 9

W strone Ziemi Obiecanej.indd 10

W strone Ziemi Obiecanej.indd 11

W strone Ziemi Obiecanej.indd 12

W strone Ziemi Obiecanej.indd 13

W strone Ziemi Obiecanej.indd 14

W strone Ziemi Obiecanej.indd 15

W strone Ziemi Obiecanej.indd 16

W strone Ziemi Obiecanej.indd 17

W strone Ziemi Obiecanej.indd 18

W strone Ziemi Obiecanej.indd 19

W strone Ziemi Obiecanej.indd 20

W strone Ziemi Obiecanej.indd 21

W strone Ziemi Obiecanej.indd 22

W strone Ziemi Obiecanej.indd 23

W strone Ziemi Obiecanej.indd 24

W strone Ziemi Obiecanej.indd 25

W strone Ziemi Obiecanej.indd 26

W strone Ziemi Obiecanej.indd 27

W strone Ziemi Obiecanej.indd 28

W strone Ziemi Obiecanej.indd 29

W strone Ziemi Obiecanej.indd 30

W strone Ziemi Obiecanej.indd 31

W strone Ziemi Obiecanej.indd 32

W strone Ziemi Obiecanej.indd 33

W strone Ziemi Obiecanej.indd 34

W strone Ziemi Obiecanej.indd 35

W strone Ziemi Obiecanej.indd 36

W strone Ziemi Obiecanej.indd 37

W strone Ziemi Obiecanej.indd 38

W strone Ziemi Obiecanej.indd 39

W strone Ziemi Obiecanej.indd 40

W strone Ziemi Obiecanej.indd 41

W strone Ziemi Obiecanej.indd 42

W strone Ziemi Obiecanej.indd 43

W strone Ziemi Obiecanej.indd 44

W strone Ziemi Obiecanej.indd 45

W strone Ziemi Obiecanej.indd 46

W strone Ziemi Obiecanej.indd 47

W strone Ziemi Obiecanej.indd 48

W strone Ziemi Obiecanej.indd 49

W strone Ziemi Obiecanej.indd 50

W strone Ziemi Obiecanej.indd 51

W strone Ziemi Obiecanej.indd 52

W strone Ziemi Obiecanej.indd 53

W strone Ziemi Obiecanej.indd 54

W strone Ziemi Obiecanej.indd 55

W strone Ziemi Obiecanej.indd 56

W strone Ziemi Obiecanej.indd 57

W strone Ziemi Obiecanej.indd 58

W strone Ziemi Obiecanej.indd 59

W strone Ziemi Obiecanej.indd 60

W strone Ziemi Obiecanej.indd 61