Magazyn Kurier Medycyny jest wydawany pod patronatem Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia

NUMER 48-51

ISSN 1896-7434

Temat numeru:

Seksualno Kobiety

Prof. Zbigniew Lew-Starowicz:

Nie stworzymy viagry dla kobiet

Redakcja Kolegium Redakcyjne

Redaktor Naczelny dr Wodzimierz W. Sukiennik Zastpcy Redaktora Naczelnego dr n. med. Beata Wrbel dr n.farm. Jerzy N. Obeid dr n.med. Marek Karpiski p.o. Sekretarza Redakcji Justyna Moso Tel. 022245 33 14, kom. 0505168 759 Fax. 022742 19 32 j.moson@kurier-medycyny.com Zastpca Sekretarza Redakcji Donata Farys Tel. 022245 33 14, kom. 0668883 312 Fax. 022742 19 32 d.farys@kurier-medycyny.com Redaktor Wydania Konrad Rajca Tel. 022245 33 14 Fax.: 022742 19 32 k.rajca@kurier-medycyny.com BIURO PROMOCJI I REKLAMY Anna Witek Tel. 022243 17 73, kom. 0 505461 813 Fax. 022742 19 32 a.witek@kurier-medycyny.com Zesp : Wodzimierz W.Sukiennik, Donata Far ys, Krzysztof Nowosielski, Beata Wrbel, Jerzy Baraski, Konrad Rajca, Justyna Moso, Justyna A.Sukiennik, Anna Witek, Justyna Machowska, Gabriel Ardelli , Sebastian ukowski (Redaktor Techniczny), Natalia W.Sukiennik, Jerzy N.Obeid, Karolina Latko, Mateusz Majchrowski, Paulina Jaboska, Aleksandra Iwaniuk, Pawe Siemion RADA PROGRAMOWA - dr Wodzimierz W.Sukiennik - dr n. med. Beata Wrbel - dr n. med. Marek Karpiski - prof. dr hab.n.med. Wodzimierz E.Baranowski - prof. dr hab. n. med. Zygmunt Pojda - prof.dr hab. n.med. Jerzy Dropiski - dr n.med. Grzegorz Zieliski - prof. dr hab. n. med. Jan K. Podgrski - dr n. med. Jerzy Pobocha - dr n.farm. Jerzy N.Obeid - prof. dr hab.n.med. Andrzej Wojtczak - prof.dr Kazimierz Z. Poznaski University of Washington, Seattle, - dr n.med. Marek Marciniak WYDAWCA EEC Poland Sp. z o.o. Nr KRS 0000417765 Sd Rejonowy dla m.st. Warszawy XIII Wydzia Gospodarczy KRS NIP 525-25-28-097 , REGON 146033839 Prezes Zarzdu : Gabriel Ardelli MAGAZYN MEDYCZNY WYDAWANY POD PATRONATEM EUROPEJSKIEGO STOWARZYSZENIA PROMOCJI ZDROWIA PRO SALUTEM www.pro-salutem.edu.pl ADRES REDAKCJI 02-931 Warszawa , ul. Marconich 3 lok. 18D. Tel. 022245 33 14 , Fax. 022742 19 32 redakcja@kurier medycyny.com www.kurier-medycyny.com www.medical-journal.eu Sebastian ukowski Redaktor Techniczny / Webmaster s.lukowski@kurier-medycyny.com Roman aniewski Pyssa - skad i amanie

Drodzy Czytelnicy!
Za nami dugo zapowiadana przez premiera Donalda Tuska rekonstrukcja rzdu. Minister zdrowia Bartosz Arukowicz, cho krytykowany za wiele posuni i niepopularny w badaniach opinii publicznej, pozosta na stanowisku. Otrzyma od premiera szans na kontynuowanie programu zapowiadanych reform dotyczcych m. in dodatkowych ubezpiecze zdrowotnych i ustawy o zdrowiu publicznym. Wedug zapowiedzi ministerstwa projekty zostan przedstawione ju na pocztku przyszego roku. Trwaj take prace nad programem zdrowotnym dotyczcym in vitro. Bdziemy bacznie przygldali si pracy resortu. W ochronie zdrowia nie potrzeba bowiem rewolucji, ale zmian ewolucyjnych i bezpiecznych dla pacjenta i systemu ochrony zdrowia. Tymczasem w Sejmie trwaj prace nad nowelizacj ustawy o bezpieczestwie ywnoci i ywienia, ktra take przyniesie znaczce zmiany na rynku np. suplementw diety. A co znajdziecie Pastwo w najnowszym numerze Kuriera Medycyny? Wydanie zdecydowalimy si powici tematyce seksualnoci kobiety i jej wpywu na zdrowie kobiety i podno pary. Na tematyk patrzymy w z punktu widzenia zarwno uznanych seksuologw, jak i ginekologw. Zyskaa ona na aktualnoci w zwizku z opracowywanym przez lskich ekspertw dr n. med. Beat Wrbel z Centrum Medycyny Seksualnej w Dbrowie Grniczej oraz dr n. med. Krzysztofa Nowosielskiego z oddziau poonictwa i ginekologii Wojewdzkiego Szpitala Specjalistycznego w Tychach polskiej wersji Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety. Indeks ma uatwi kobietom i lekarzom rozpoznawanie problemw w obszarze seksualnoci. Zostanie on zaprezentowany podczas konferencji Seksualno kluczem do zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego pary. Polska wersja Indeksu Funkcji Seksualnych Kobiety, ktra odbdzie si 6 grudnia w Warszawie. Dziki indeksowi kady z lekarzy, niezalenie od posiadanej specjalizacji, bdzie mg pomc pacjentce z problemami sfery seksualnej i pokierowa j do specjalisty seksuologa, gdzie uzyska profesjonaln pomoc. Tematyk seksualnoci i niepodnoci bdziemy kontynuowa take podczas konferencji organizowanych w przyszym roku. W najnowszym numerze poruszamy take tematyk najnowszych trendw na rynku suplementw diety wrd nich kwesti tzw. inteligentnych opakowa i produktw ze skadnikw rolinnych. Jak zawsze nie zapominamy o najwaniejszych wydarzeniach z obszaru zdrowia takich jak Nagroda Nobla z dziedziny medycyny, przedstawiamy sylwetki tegorocznych laureatw i ich dorobek. Recenzujemy rwnie najnowsze publikacje i prezentujemy terminarz aktualnych wydarze branowych.
ycz miej lektury Wodzimierz W. Sukiennik redaktor naczelny Kuriera Medycyny

Spis treci
GIS: konsumenci coraz bardziej wiadomi 4 Kampania spoeczna Zawodniacy 4 Porozumienie URPL zRzecznikiem Praw Pacjenta 5 Wsppraca polsko-chiska 5 Stosujemy najnowsz metod leczenia endometriozy 6 Coraz bliej lekarstwa na czerniaka 7 Pierwsze wPolsce muzeum cukrzycy 7 EFSA ospoyciu witaminy C imanganu 9 Jolanta Biliska prezesem-elektem IAPO 9 Nie stworzymy viagry dla kobiet 12 wiadomo wasnej seksualnoci wpywa na popraw jakoci ycia 14 Indeks Funkcji Seksualnej Kobiety ma pomc lekarzom i kobietom 16 Lekarz ma prawo i obowizek pyta o kwestie zdrowia seksualnego 17 Kobiety dostrzegaj wag swoich problemw seksualnych 18 Budowa mzgu rdem kobiecej intuicji? 20 Naley oddzieli grup suplementw od ywnoci 24 Inteligentne opakowania to przyszo 26 Szczepionki obowizek czy dobrowolna decyzja? 28 Sejmowa komisja zdrowia: konieczna edukacja ws. szczepie przeciw grypie 29 Nobel za badania nad funkcjonowaniem komrek 30 Europejskie Stowarzyszenie Promocji Zdrowia rekomenduje konferencje: 31 Debata oywnoci genetycznie modyfikowanej 31 Przed nami najwikszy whistorii kryzys dotyczcy jedzenia? 32 Ciekawostki medyczne 33

AKTUALNOCI

GIS: konsumenci coraz bardziej wiadomi

yjemy wwiecie gdzie coraz czciej zwracamy uwag na to co jemy iwjakich warunkach ywno jest przechowywana. Czytamy etykiety i wicej z nich rozumiemy. Dlatego tak wane jest by kady z nas reagowa na wszelkie nieprawidowoci jakie spotyka wsklepach czy uproducentw. W przypadku ywnoci pochodzenia zwierzcego (mleko, miso, ryby, jaja), jeli zachodzi podejrzenie, e do naruszenia doszo wzakadzie produkujcym ywno pochodzenia zwierzcego, to skarga taka winna by przekazana waciwemu powiatowemu lekarzowi weterynarii, nadzorujcemu dany zakad. W2012 r. organy Pastwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie nadzoru nad bezpieczestwem ywnoci i ywienia przeprowadziy 396 501 kontroli sanitarnych,wtym 76 716 kontroli interwencyjnych. Wydano 41 824 decyzji nakazujcych usunicie stwierdzonych uchybie, wtym 835 decyzji przerwania dziaalnoci caego lub czci zakadu. Winnych zaniedba ukarano 23 113 mandatami, na czn kwot 4 712 465 z. www.gis.gov.pl

zecznik prasowy Gwnego Inspektoratu Sanitarnego wyda owiadczenie w odpowiedzi na audycj programu telewizyjnego Uwaga w sprawie skarg konsumenckich. Odtd ju sama informacja konsumenta przekazana osobicie, telefonicznie lub mailowo jest wystarczajcym powodem do podjcia przez organy Pastwowej Inspekcji Sanitarnej dziaa w ramach sprawowanego nadzoru. Konsument ma rwnie prawo do uzyskania informacji, jakie dziaania zostay podjte wzwiz-

ku ze zoon interwencj. ywno niewaciwej jakoci dostarczana przez konsumentw bezporednio do powiatowych czy wojewdzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych nie moe by uznana za prbk do bada. Podstaw do wymierzenia ewentualnych kar dla przedsibiorcy jest wynik penego postpowania administracyjnego przeprowadzonego przez organy Pastwowej Inspekcji Sanitarnej wkonkretnej sprawie, zuwzgldnieniem informacji przekazanych przez konsumenta.

Kampania spoeczna Zawodniacy

W Polsce coraz wicej dzieci ma nadwag i otyos, zwaszcza wgrupie wiekowej 6-11 lat. Nadmiar masy ciaa wwieku dziecicym moe prowadzi do powstawania wprzyszoci chorb sercowo-naczyniowych. Dlatego tak wane jest ksztatowanie zdrowych nawykw ywieniowych ujak najmodszych dzieci. Program kampanii jest jedn zform poszukiwania nowych rozwiza wzakresie prewencji wielu chorb cywilizacyjnych. Ma take za zadanie rozpowszechnia zdrowy styl ycia oparty na aktywnoci fizycznej iprawidowej, zbilansowanej diecie. zkranu, czego czsto niesusznie si boimy. Dugofalowym celem kampanii jest wprowadzenie do szk zdrojw zwod pitn, zktrych korzysta mogliby uczniowie wczasie przerw. Podczas konferencji, ktra odbya si w padzierniku, Marek Posobkiewicz p.o. Gwnego Inspektora Sanitarnego, prof. Mirosaw J. Wysocki - dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Pastwowy Zakad Higieny oraz ukasz Balwicki - koordynator programu Zawodniacy podpisali zalecenia dotyczce spoywania wody przez uczniw. www.gis.gov.pl

ampania Zawodniacy ma na celu promowanie picia wody wrd dzieci, ich rodzicw i opiekunw oraz dostarczenie informacji ozaletach wody i zachcenie do jej spoywania przez dzieci wwieku szkolnym oraz dorosych. Inicjatywa jest wspfinansowana ze rodkw Ministerstwa Zdrowia. Ambasadorem kampanii Zawodniacy jest Pan Micha Chorosiski, aktor teatralny i filmowy, prywatnie tata czwrki dzieci. Organizatorzy kampanii przekonuj, e wwielu miejscach wPolsce woda w kranie ma bardzo dobr jako, jest bogata wskadniki mineralne ibez problemu mona j pi prosto

AKTUALNOCI

Porozumienie URPL zRzecznikiem Praw Pacjenta

8 padziernika 2013 roku, w siedzibie Biura Rzecznika Praw Pacjenta, podpisano Porozumienia o wsppracy pomidzy rzecznikiem praw pacjenta Krystyn Barbar Kozowsk, a prezesem Urzdu Rejestracji Produktw Leczniczych, Wyrobw Medycznych i Produktw Biobjczych Grzegorzem Cessakiem.

orozumienie ma na celu wypracowywanie wsplnych dziaa ukierunkowanych na upowszechnianie wiedzy o bezpiecznej farmakoterapii oraz informacji dotyczcych sposobu zgaszania niepodanych dziaa produktw leczniczych. Wydarzeniu towarzyszyo spotkanie zdziennikarzami, podczas ktrego poinformowano owsplnej kampanii promujcej zgaszanie dziaa niepodanych przez pacjentw. Omwiono take kwesti oznakowania symbolem czarnego, odwrconego trjkta produktw leczniczych, ktre podlegaj dodatkowemu monitorowaniu oraz przedstawiono materiay informacyjne przygotowane wtym zakresie przez Europejsk Agencj Lekw (EMA).

Ponadto, wramach wzajemnej wsppracy Biura Rzecznika Praw Pacjenta oraz Urzdu, zaprezentowano plakat Czytaj ulotki lekw. Ulotka Twoje bezpieczestwo, opracowany wramach prowadzonej przez Urzd Kampanii Lek Bezpieczny. Plakat zosta udostpniony na stronie internetowej Urzdu wzakadce Kampanie oraz Dziaania Niepodane. Wzakadce Dziaania niepodane umieszczony zosta take film EMA, dotyczcy kampanii informacyjnej, powiconej dodatkowemu monitorowaniu produktw leczniczych. www. urpl.gov.pl

Wsppraca polsko-chiska
4 listopada w siedzibie Urzdu Rejestracji Produktw Leczniczych, wobecnoci wiceministra zdrowia Igora Radziewicza-Winnickiego oraz dyrektora Filipa Grzegorzewskiego zMinisterstwa Spraw Zagranicznych, odbya si uroczysto podpisania porozumienia owsppracy pomidzy Urzdem Rejestracji Produktw Leczniczych, Wyrobw Medycznych iProduktw Biobjczych oraz Chiskim Urzdem ds. ywnoci iLekw. Wramach podpisanego dokumentu obie instytucje bd wsppracoway wobszarze: monitorowania bezpieczestwa farmakoterapii; bezpieczestwa stosowania wyrobw medycznych; w zajemnego promowania dostpu do bezpiecznych i skutecznych produktw leczniczych i wyrobw medycznych. www.urpl.gov.pl

AKTUALNOCI

Stosujemy najnowsz metod leczenia endometriozy

Z prof. dr hab. n. med. Wodzimierzem E. Baranowskim, kierownikiem Kliniki Ginekologii iGinekologii Onkologicznej Wojskowego Instytutu Medycznego wWarszawie i prezesem zarzdu Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Zdrowia Pro-Salutem, rozmawiaj dr Wodzimierz W. Sukiennik, redaktor naczelny Kuriera Medycyny iDonata Farys.
- Panie Profesorze, jak moemy najprociej zdefiniowa endometrioz? - Wchorobie zwanej endometrioz mamy do czynienia z wadliwie dziaajcym ukadem immunologicznym. Ukobiet zdrowych znajdujce si poza macic komrki bony luzowej s likwidowane przez ukad odpornociowy. Natomiast ukobiet ze skonnoci do endometriozy s one tolerowane. Ztego powodu wrnych miejscach organizmu powstaj wszczepy nieprawidowych komrek. Znich tworz si stany zapalne, anastpnie stale powikszajce si zrosty, ktre doprowadzaj do nieodwracalnego ju wknienia tkanek iznieksztacenia oraz sklejania si narzdw miednicy. Wjajnikach powstaj wypenione star krwi smoowate torbiele, ktre mog mie nawet ponad 10 cm rednicy. Jedynym pocieszeniem wtej sytuacji jest fakt , i guzki endometriozy rzadko przeksztacaj si wnowotwory zoliwe. Zauwaono jednak, e cierpice na endometrioz kobiety nieco czciej choruj na raka jajnikw ipiersi. Maj ponadto rnego rodzaju dolegliwoci izaburzenia caego ukadu rozrodczego nasilajce si wraz zpostpem choroby. Jajeczka, jeli nawet powstan, nie s zdolne do zapodnienia. Te, ktre pocz si zplemnikiem, s blokowane w jajowodach. Jeli przedostan si za do macicy, nie mog si wniej zagniedzi albo powoduj poronienia lub przedwczesne porody. - Jakie s najbardziej rozpoznawalne objawy endometriozy? - Endometrioza to bardzo podstpna choroba. Czsto objawia si blami wokolicy miednicy mniejszej i podbrzusza. Z reguy s one mocniejsze ni skurcze miesiczkowe ipowinny by podstaw podejrzenia choroby, zwaszcza gdy podczas miesiczki wystpuj obfite krwawienia. Oczywicie silniejsze ble nie s regu. Choroba powoduje mnstwo tzw. nieswoistych dolegliwoci. Bl pojawia si w okolicy biodra, pachwiny, moe promieniowa do odbytnicy iby rozdzierajcy. Moe rwnie wystpowa dolegliwo podczas lub po stosunku, atake bolesne wyprnianie ioddawanie moczu oraz czste zmczenie. Ble w podbrzuszu mog nadej zarwno podczas miesiczki, jak i na kilka dni (do tygodnia) przed menstruacj. Trwaj przez cay czas krwawienia miesiczkowego. Na dodatek wystpuj plamienia midzymiesiczkowe. Endometrioza wwielu przypadkach ma indywidualny przebieg, aeby jeszcze bardziej utrudni rozpoznanie bywa , e nie ujawnia adnych objaww. Nie ma te konkretnego przedziau wieku, wjakim moe wystpowa . Najczciej choruj kobiety wwieku 25-35 lat, ale wystpuje te ukobiet starszych, jak inastolatek.

Dokoczenie na str. 6

AKTUALNOCI
Dokoczenie ze str. 6 - Panie Profesorze, jest Pan prekursorem najnowszej techniki leczenia endometriozy wPolsce. Czy moe Pan nam j przybliy? - Najnowsz technik leczenia cikich postaci endometriozy zaj si dwa lata temu orodek wSzpitalu witego Serca wregionie Werony. Klinika ginekologii tego orodka zwraca szczegln uwag na problemy ginekologii zarwno schorze agodnych jak ionkologicznych oraz na wysoki stopie umiejtnoci w laparoskopowym leczeniu endometriozy inowotworw. Klinika peni rol orodka referencyjnego wdiagnostyce ileczeniu endometriozy iblu w obrbie miednicy, zarwno w wymiarze krajowym jak imidzynarodowym. Waciwe leczenie tych schorze wymaga zaangaowania take innych specjalistw (np. chirurg czy anestezjolog). Podczas zabiegu koordynowane s trzy obszary wcelu stworzenia wewntrznej korelacji: diagnoza (ambulatoryjne dni wszpitalu), leczenie chirurgiczne (sala operacyjna) oraz tzw. follow-up (po zabiegu chirurgicznym). W chirurgicznym leczeniu cikiej endometriozy ionkologii ginekologicznej zesp ginekologw wsppracuje z drugim zespoem (chirurgia oglna, rekonstrukcyjna, naczyniowa, urologia), wcelu zapewnienia zintegrowanego i interdyscyplinarnego podejcia do leczenia pacjentki ktra, moe wyj ze szpitala nawet po 3-4 dobach po operacji. Jest to okres bardzo krtki jak na tego typu zabieg. Po tym czasie, kobiety wracaj do normalnego ycia. Klinika jest jedynym we Woszech centrum referencyjnym wzakresie leczenia endometriozy i realizujcym operacje t najnowsz metod. Ciekawostk , azarazem powodem do dumy jest to, e pracuje tam Polka Pani dr n.med. Anna Stpniewska. - Czy tego typu metoda operacji stosowana jest ju wPolsce? - Miaem okazj uczestniczy wdwudniowym seminarium we woskiej klinice, wtrakcie ktrego nie tylko przedstawiono wykady dotyczce osigni orodka, ale przeprowadzono rwnie kilka pokazowych operacji. Obecnie zesp pod moim kierunkiem rozpocz realizowanie operacji t metod wcisej wsppracy z zespoem chirurgw pod kierunkiem prof. dr hab. n. med. Krzysztofa Panika zWojskowego Instytutu Medycznego wWarszawie. T metod zaczynaj te stosowa inne orodki wPolsce m.in. wLublinie iwodzi. Metoda ta stwarza szans na skuteczne leczenie najbardziej skomplikowanych postaci endometriozy ipowrotu do normalnego funkcjonowania hospitalizowanych pacjentek. Dzikujemy za rozmow.

Coraz bliej lekarstwa na czerniaka

Czerniak jest najwikszym zagroeniem ze strony naszej skry. Jak si okazuje lekarstwo na ten rodzaj nowotworu jest bliej ni nam si wydaje. Odkryto, e odpowiednio przetworzone biako ludzkich wosw moe chroni nas przed tworzeniem si komrek nowotworowych czerniaka. Ju wkrtce bdzie mona je kupi zawarte w formie kremu, maci, a nastpnie lekw. odpowiednio zmodyfikowan substancj peptydow. Badania prowadzono na wosach owczych ze wzgldu na ich podobiestwo do ludzkich. Wiadomo jednak, e dla ludzi odpowiednie bd tylko ludzkie wosy, gdy kady rodzaj nowotworu jest specyficzny dla danego gatunku. Naukowcy obecnie wswojej mieszaninie rnych peptydw bd poszukiwa tych najbardziej aktywnych. Mona je bdzie zaywa profilaktycznie wformie maci, kremw amoe nawet lekw. Naley pamita, e naraeni na promienie soneczne jestemy cay czas, nie tylko latem na play, cho zazwyczaj wtedy tylko uywamy kremw z filtrem. Maci z peptydami maj by alternatyw. Celem jest wprowadzenie pierwszych kosmetykw tego rodzaju ju w cigu najbliszego roku. PAP

o polscy naukowcy pod wodz prof. Andrzeja Lipkowskiego zInstytutu Medycyny Dowiadczalnej iKlinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie odkryli, e odpowiednio wytworzone peptydy (rodzaj biaek) s wstanie zahamowa rozwj komrek rakowych. Wosy zbudowane s zmieszaniny rnych biaek np. kreatyny, ktre powoduj, e staj si one odporne na czynniki zewntrzne fizyczne ichemiczne. Dla ludzi na przestrzeni wiekw przestao mie to znaczenie, jednak uzwierzt wosy czyli ich futro peni ogromn funkcj ochronn. Wedug lekarzy mona ich uy do ochrony biologicznej. Polski zesp nawiza wspprac zonkologami by sprawdzi swoj hipotez na poziomie komrkowym. Rezultaty potwierdziy ich zaoenie iwszystkie rodzaje czerniaka byy hamowane przez

Pierwsze wPolsce muzeum cukrzycy

Wzwizku zprzypadajcym 14 listopada wiatowym Dniem Walki zCukrzyc swoj dziaalno rozpoczo pierwsze wnaszym kraju Wirtualne Muzeum Cukrzycy. Mona wnim znale archiwalne zdjcia oraz publikacje zwizane zhistori rozwoju diabetologii. rzycy typu 2. WPolsce yje 2 mln osb, uktrych zdiagnozowano cukrzyc tego typu, ale szacuje si, e kolejny 1 mln ludzi cierpi na to schorzenie nic otym nie wiedzc. Otym, jak drog musieli przej pacjenci z cukrzyc oraz lekarze w walce odzisiejsze standardy terapii mona si dowiedzie odwiedzajc wirtualne muzeum pod adresem: www.muzeumcukrzycy.pl. Odwiedzajcy bd mogli sami wzbogaca jego zbiory. Dzieli si bdzie mona wasnymi dowiadczeniami zwalki z chorob oraz przesya archiwalne zdjcia akcesoriw medycznych, opakowa lekw, wycinki prasowe i wiele innych. (PAP)

istoria leczenia cukrzycy ma swj pocztek w1921 r., kiedy to kanadyjski naukowiec Frederick Banting razem ze swoimi wsppracownikami wyekstrahowa insulin ztrzustek zwierzcych ipoda j pacjentom zcukrzyc typu 1. W chorobie tej na skutek bdnego dziaania ukadu odpornoci dochodzi do zniszczenia komrek beta trzustki, ktre produkuj insulin. Aponiewa jest to hormon regulujcy metabolizm glukozy, jego niedobory skutkuj nadmiernym poziomem tego cukru we krwi. Wcigu 90 lat od odkrycia insuliny leczenie cukrzycy typu 1 zmienio si diametralnie. Obecnie mamy epidemi cuk-

AKTUALNOCI
Aktualnoci zsejmowej Komisji Zdrowia
Obowizujce regulacje, nad ktrymi sejmowa Komisja Zdrowia prowadzia prace w2013 r.: ustawa zozmianie ustawy owychowaniu wtrzewoci iprzeciwdziaaniu alkoholizmowi ustawa ozmianie ustawy oizbach lekarskich ustawa ozmianie ustawy prawo farmaceutyczne projekt ustawy ozmianie ustawy owiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych oraz ozmianie ustawy oswobodzie dziaalnoci gospodarczej projekt ustawy orefundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych projekt ustawy ozmianie ustawy ozawodach lekarza ilekarza dentysty projekt ustawy ozmianie ustawy owyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobw tytoniowych oraz ozmianie innych ustaw

11. 2013 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu uchway dotyczcej wyraenia poparcia Radzie Ministrw wsprawie kontynuacji prac nad programem zdrowotnym dotyczcym in vitro 11. 2013 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy ozmianie ustawy obezpieczestwie - ywnoci iywienia 11. 2013 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu rezolucji wzywajcej wszystkie wadze publiczne do podejmowania konkretnych dziaa w obronie ycia izdrowia nienarodzonych dzieci pocztych metod in vitro 11.2013 - Rozpatrzenie informacji na temat funkcjonowania podmiotw leczniczych wdwa lata po wprowadzeniu ustawy odziaalnoci leczniczej 11. 2013 - Rozpatrzenie informacji na temat dostpnoci ifinansowania rehabilitacji leczniczej. 12. 2013 - Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy ozmianie ustawy oprzeciwdziaaniu narkomanii 12. 2013 - Rozpatrzenie informacji na temat funkcjonowania Pastwowej Inspekcji Sanitarnej

Plan pracy komisji:

12.11 - Informacja Ministra Zdrowia na temat finansowania idostpnoci leczenia onkologicznego wpublicznych penoprofilowych centrach onkologii. 29.10 - Rozpatrzenie ustawy opostpowaniu wobec osb zzaburzeniami psychicznymi stwarzajcych zagroenie ycia, zdrowia lub wolnoci seksualnej innych osb. 15.10 - Rozpatrzenie ustawy ozmianie ustawy owiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych oraz niektrych innych ustaw 20.09 - Rozpatrzenie wnioskw zgoszonych na 39. posiedzeniu Senatu do ustawy ozmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz niektrych innych ustaw. 18.09 - Rozpatrzenie ustawy ozmianie ustawy - Prawo farmaceutyczne oraz niektrych innych ustaw. 16.09 - Rozpatrzenie ustawy ozmianie ustawy budetowej na rok 2013 wczciach waciwych przedmiotowemu zakresowi dziaania komisji: Zdrowie; Rzecznik Praw Pacjenta; Rezerwy celowe; Budety wojewodw ogem. 31.07 - Rozpatrzenie ustawy ozmianie ustawy ozawodach pielgniarki ipoonej. 10.07 - Informacja Ministra Zdrowia na temat stanu opieki diabetologicznej wPolsce. 20.06 - Rozpatrzenie ustawy ozmianie ustawy owiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. 4.06 - Rozpatrzenie ustawy ozmianie ustawy orefundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych. Informacja Ministra Zdrowia na temat zasad wykonywania diagnostyki genetycznej wPolsce. 16.05 - Rozpatrzenie wnioskw zgoszonych na 33. posiedzeniu Senatu do ustawy oizbach lekarskich oraz niektrych innych ustaw. 14.05 - Informacja Ministra Zdrowia na temat chorb ukadu nerwowego ze szczeglnym uwzgldnieniem choroby Parkinsona.

Aktualnoci zsenackiej Komisji Zdrowia

AKTUALNOCI

EFSA ospoyciu witaminy C imanganu

Europejska Agencja ds. Bezpieczestwa ywnoci (EFSA) okrelia referencyjne wartoci dla spoycia witaminy C imanganu. Stanowi to cz pracy EFSA dotyczcej opracowania Referencyjnych Wartoci ywieniowych (DRV) zleconej przez Komisj Europejsk. EFSA aktualizuje te wartoci wwietle nowych danych naukowych oraz rekomendacji krajowych i midzynarodowych. Obie opinie zostay sfinalizowane przez Panel NDA po konsultacjach publicznych. W ten sposb EFSA korzysta z jak najszerszego zakresu informacji, danych oraz rnych punktw widzenia wiata naukowego istron zainteresowanych. DRVs obejmuj zestaw wartoci referencyjnych, takich jak rednie wymagania, referencyjne wartoci spoycia dla populacji, wystarczajce spoycie, dolne igrne dopuszczalne poziomy spoycia. Opinia naukowa dotyczca DRVs stanowi wan podstaw dla decyzji wUnii Europejskiej wzakresie ywienia. nie (AR) na 90 mg/dzie witaminy C oraz referencyjne spoycie dla populacji (PRI - Population Reference Intake) uwzgldniajce 10% wspczynnik zmiennoci na 110 mg/dzie. W przypadku kobiet brak jest informacji na temat strat metabolicznych witaminy C, tote rednie zapotrzebowanie (AR) zostao ekstrapolowane zAR dla mczyzn zuwzgldnieniem rnic wreferencyjnej masie ciaa izostao okrelone na 80 mg/dzie (PRI 95 mg/dzie). Wprzypadku dzieci wwieku 7-11 miesicy Panel utrzyma PRI opracowany przez Komitet Naukowy ds. ywnoci (SCF) na poziomie 20 mg/dzie (1993), poniewa od tego czasu nie pojawiy si nowe dane. W przypadku dzieci i modziey AR zostao ekstrapolowane zwartoci AR dla dorosych przy uwzgldnieniu rnic w masie ciaa i wynioso odpowiednio: 20 mg/dzie wprzypadku dzieci wwieku 1-3 lat oraz odpowiednio 100 i90 mg/dzie dla chopcw idziewczt w wieku 15-17 lat. W przypadku kobiet wciy ikarmicych zaproponowano dodatkowe spoycie witaminy C odpowiednio wiloci 10 mg/dzie i60 mg/dzie.

Mangan
Mangan jest skadnikiem wielu metaloenzymw zaangaowanych w metabolizm aminokwasw, tuszczw iwglowodanw. Specyficzny syndrom niedoboru manganu u ludzi nie zosta opisany. Organizm ludzki jest w stanie dostosowa si do szerokiego zakresu poycia manganu poprzez regulowanie zarwno wydajnoci jego absorpcji wjelitach jak iiloci manganu wydalanego z ci. Nie ma wiarygodnych i zwalidowanych biomarkerw lub danych na temat spoycia manganu wodniesieniu do stanu zdrowia. Zpowodu braku danych do okrelenia redniego zapotrzebowania (AR-Average Requirement) zaproponowano wielko wystarczajcego spoycia (AI - Adequate Intake). rednie spoycie manganu wrd dorosych w UE okrelono na okoo 3 mg/dzie, wczajc wto kobiety wciy ikarmice. Dla niemowlt wwieku 7-11 miesicy okrelono AI na 0.020.5 mg/dzie. AI dla dzieci imodziey opiera si na ekstrapolacji AI dla dorosych za pomoc skalowania izometrycznego skalowanie z uwzgldnieniem referencyjnej masy ciaa dla kadej grupy wiekowej.

Witamina C
Dla zdrowych osb dorosych Panel NDA okreli rednie zapotrzebowanie (AR-Average Requirement) na witamin C na podstawie iloci witaminy C, ktra rwnoway jej metaboliczn utrat i umoliwia utrzymanie odpowiedniej puli witaminy C okrelonej przez stenie askorbinianw w plazmie na poziomie okoo 50 mol/L. Wprzypadku mczyzn zaproponowano rednie zapotrzebowa-

Jolanta Biliska prezesem-elektem IAPO

Jolanta Biliska zostaa wybrana prezesem - elektem Midzynarodowego Porozumienia Organizacji na rzecz Pacjentw (IAPO).Wczeniej penia stanowisko sekretarza tej organizacji. Jolanta Biliska jest magistrem psychologii klinicznej i prezesem fundacji Bezpieczestwo dla Pacjentw. Przez wiele lat diagnozowaa wszpitalu dzieci imodzie zzaburzeniami osobowoci. Od pocztku lat 90. rozpocza prac wnajstarszej gazecie regionalnej Dzienniku dzkim. Opublikowaa tam ponad 2000 artykuw m.in. zwizanych zfunkcjonowaniem suby zdrowia. Najbardziej interesoway j problemy pacjentw, sposb przestrzegania ich praw wplacwkach suby zdrowia iwdraanie nowych wzorw kontaktw midzy personelem medycznym, apacjentami. Od 2004 r. peni funkcj koordynatora ds. Unii Europejskiej wdzkim oddziale wojewdzkim NFZ oraz naczelnika wsppracy midzynarodowej wOW NFZ. Od 2005 roku jest jednym zliderw europejskich IAPO. W2006 r. powoaa fundacj Bezpieczestwo dla Pacjentw, ktrej gwnym celem jest promowanie kultury bezpieczestwa wopiece zdrowotnej, wczenie pacjenta wproces leczenia. Wsppracuje zMinistrem Zdrowia, oficerem WHO wPolsce, tak by potrzeby wszystkich pacjentw iich rodzin byy zaspokajane wedug przyjtych wEuropie standardw bezpieczestwa.
Foto: Suba Zdrowia

Z AKTYWNOCI PARLAMENTARZYSTW
Beata Maecka-Libera, Przewodniczca Staej Podkomisji ds. Zdrowia Publicznego Sejmu RP Stanisaw Kogut, senator PiS Rafa Muchacki, Przewodniczcy Komisji Zdrowia Senatu RP

Wsubie kultury Konferencja Profilaktyki Raka Piersi

21 padziernika br. posanka Beata Maecka-Libera wzia udzia wXIII Konferencji Profilaktyki Raka Piersi. Konferencja zorganizowana zostaa przez Sosnowieckie Stowarzyszenie Amazonek ycie wzwizku zEuropejskim Dniem Walki zRakiem Piersi obchodzonym 15 padziernika. Jej celem byo podniesienie wiadomoci na temat profilaktyki oraz poszerzenie wiedzy na temat diagnostyki ileczenia raka piersi, zktrego powodu rokrocznie umiera wPolsce ok. 5 tysicy pacjentek. Jak co roku, patronatem obj j Prezydent Miasta Sosnowca, p. Kazimierz Grski. Program spotkania obejmowa m.in. prezentacj nowych metod aktywizacji spoecznej i zawodowej amazonek oraz prelekcj o profilaktyce raka piersi poczon z pokazem audiowizualnym, ktr wygosi lekarz ginekolog Wojciech Ficenes. Konferencj zaszczycili swoj obecnoci rwnie wadze miasta, przedstawiciele Sanepidu, ZUS, Hospicjum, Caritas oraz amazonki zterenu wojewdztwa lskiego. 19 padziernika senator Stanisaw Kogut wzi udzia w otwarciu Orodka Kultury w Ropicy. Senator w swoim wystpieniu podkreli wag wydarzenia, podajc jako argument przysze korzyci zumoliwienia modziey rozwijania swoich zainteresowa italentw wnowo otwartej placwce, a take stwierdzajc, i inwestowanie wtego typu obiekty jest wyrazem mdrej zapobiegliwoci, atake wyrazem perspektywicznego mylenia oprzyszoci. Nowo otwarta placwka ma charakter wietlicy, ktrej gwnym celem jest organizowanie zaj ze szczeglnym uwzgldnieniem pracy zdziemi imodzie.

XX-lecie Fundacji na Rzecz Bezpieczestwa Ruchu Drogowego

21 padziernika Senator Rafa Muchacki wzi udzia wobchodach XX-lecia Fundacji na Rzecz Bezpieczestwa Ruchu Drogowego, ktre odbyy si wSali Sesyjnej Urzdu Miejskiego wBielsku-Biaej. Wtrakcie uroczystoci wrczono Medale za Zasugi dla Policji oraz Honorowe Odznaki za Zasugi dla Wojewdztwa lskiego, ktrymi nagrodzeni zostali m.in. prezes Alina Porbska-Puszyska i wiceprezydent Fundacji Jan Michna. Wspotkaniu uczestniczyli rwnie przedstawiciele policji, wojska, stray poarnej imiejskiej, PCK iGOPR-u. Obchody byy take okazj do podsumowania dziaalnoci Fundacji pod ktem podejmowanych przez ni inicjatyw na rzecz poprawy bezpieczestwa na polskich drogach.

10

Zbirka krwi dla chorego posa

25 padziernika br. w Strach odbya si zbirka krwi dla cierpicego na biaaczk posa Artura Grskiego, ktrej pomysodawc by senator Stanisaw Kogut. Przez cay dzie mona byo oddawa krew wspecjalnym autobusie dla krwiodawcw ulokowanym przy stadionie klubu Kolejarz Stre. Organizatorzy zdoali zebra ok. 25 litrw tego najcenniejszego leku. Krew dla chorego posa oddawali nie tylko mieszkacy Str iokolic, ale take pracownicy Fundacji Pomocy Osobom Niepenosprawnym w Strach, jak i wiele innych osb chccych pomc parlamentarzycie.

Spotkanie Zadbaj o swoje zdrowie

24 padziernika odbyo si spotkanie zcyklu Zadbaj oswoje zdrowie zorganizowane przez Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii Amazonki wbielskim Domu Kultury Wkniarzy, wktrym uczestniczy Senator Rafa Muchacki. Wtegorocznej edycji wykadyygosili dr Dorota Pszczka-Zuziak, ktrej wystpienie dotyczyo osteoporozy, idr Rafa Winiowski, ktry opowiedzia obadaniach genetycznych wonkologii. Spotkanie tradycyjnie zakoczyo si konkursem dotyczcym tematyki zaprezentowanych wykadw znagrodami dla wszystkich ochotniczek.

Opolityce zdrowotnej na IX Forum Rynku Zdrowia

Wdniach 22-23 padziernika br. odbyo si wWarszawie IX Forum Rynku Zdrowia organizowane przed wydawc oraz redakcje miesicznika iportalu Rynek Zdrowia. Zgromadzia ona ponad 1200 goci. Oprcz 14 dyskusji panelowych odbya si rwnie sesja plenarna, wktrej udzia wzili m.in. pose Beata Maecka-Libera, wiceminister zdrowia Sawomir Neumann i prezes Narodowego Funduszu Zdrowia, Agnieszka Pachciarz. Wczasie tegorocznej edycji Forum zostay poruszone tematy polityki zdrowotnej pastwa, organizacji, finansw izarzdzania wochronie zdrowia oraz terapii wwybranych dziedzinach medycyny.

Z AKTYWNOCI PARLAMENTARZYSTW
Janina Okrgy, pose na Sejm RP, czonek Komisji Zdrowia
Bogusaw Sonik, eurodeputowany, czonek Komisji Ochrony rodowiska, Zdrowia Publicznego iBezpieczestwa ywnoci

Tadeusz Tomaszewski, pose SLD

Regionalna Konferencja Uniwersytetw III Wieku

Posanka Janina Okrgy obja swoim patronatem Regionaln Konferencj Uniwersytetw III Wieku, ktra odbya si wdniach 27-29 wrzenia wPrudniku. Jej organizatorem by Uniwersytet Zotego Wieku Pokolenia w Prudniku. W konferencji wzili udzia przedstawiciele 21 Uniwersytetw Trzeciego Wieku zterenu wojewdztw lskiego, dolnolskiego i opolskiego. Program obejmowa nie tylko spotkania, ale rwnie warsztaty, wykady, stoiska wystawowe ispotkania integracyjne, podczas ktrych uczestnicy dzielili si dobrymi przykadami, analizowali wpyw Uniwersytetw na lokalne ycie spoeczne oraz okrelali perspektywy imoliwoci wsppracy midzynarodowej iprzygranicznej. Pierwszy Opolski Kongres Modych 28 padziernika studenci i uczniowie opolskich szk ponadgimnazjalnych wzili udzia wPierwszym Opolskim Kongresie Modych. Zorganizowany zosta przez modzie uczestniczc wprojekcie Szybujce Ory realizowanym wsplnie zgrup Opolskie Dziouchy, ktrej jedn zczonki jest pose Janina Okrgy. Celem przedsiwzicia bya otwarta dyskusja z osobami penicymi wane funkcje publiczne wregionie oraz zopolskimi parlamentarzystami na temat wiadomego budowania kariery zawodowej tak, by zdobyte wyksztacenie czy umiejtnoci nie byy dzieem przypadku, tylko odpowiedzi na wymagania rynku, atake umoliwienie modym ludziom poznania sylwetek kilku mieszkacw Opolszczyzny, ktrzy wmodym wieku osignli (take pomimo wielu przeszkd) sukces zawodowy.

Pose na rzecz chorych na stwardnienie rozsiane Ekologiczny weekend wKrakowie

26 padziernika euro pose Bogusaw Sonik uczestniczy wkonferencji podsumowujcej Ecoweek Cracow 2013, ktra odbya si wMOCAK Muzeum Sztuki Wspczesnej. ECOWEEK Poland naley do cyklu midzynarodowych warsztatw ikonferencji ECOWEEK odbywajcych si wkilkunastu krajach wEuropie ina Bliskim Wschodzie, angaujc midzynarodowe grono ekspertw iuczestnikw. Celem wydarzenia jest promocja proekologicznych rozwiza w dziedzinie design-u, architektury, architektury krajobrazu, urbanistyki iinynierii rodowiska. Wydarzenie adresowane jest zarwno do przedstawicieli wadz lokalnych, przedstawicieli instytucji nauki ikultury, jak istudentw imodych profesjonalistw. Wydarzeniem towarzyszcym bya wystawa koncepcji architektoniczno-urbanistycznych wykonanych przez uczestnikw warsztatw, ktrej wernisa odby si wHallu Kamiennym Urzdu Miasta Krakowa. Podczas 51. posiedzenia Sejmu Pose Tadeusz Tomaszewski wraz z Tomaszem Garbowskim oraz Cezarym Olejniczakiem zKlubu Poselskiego SLD zoyli interpelacj do Prezesa Rady Ministrw Donalda Tuska w sprawie dziaa wadz publicznych na rzecz osb chorych na stwardnienie rozsiane. Winterpelacji posowie wskazali na z jako ycia osb cierpicych na t chorob spowodowan brakiem odpowiedniego dostpu do lekw i leczenia oraz na liczne kryteria, ktre musz speni aby zosta wczonymi do programu lekowego iotrzymywa wpeni refundowane leki. 30 padziernika pose Tadeusz Tomaszewski penicy funkcj Prezesa Stowarzyszenia Modych Wielkopolan uczestniczy w podsumowaniu kursu obsugi komputera E-senior, ktrego Stowarzyszenie byo organizatorem wramach projektu PO FIO Centra Integracji Midzypokoleniowej CIM-III dofinansowanego ze rodkw Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej wWarszawie. W czasie 40 godzinnego kursu 10 osobowa grupa seniorw poznawaa tajniki obsugi komputera, pakietu biurowego MS Office oraz zalety Internetu. Zajcia prowadzone byy wsiedzibie SMW wGnienie przez dowiadczonego informatyka, azarazem dugoletniego nauczyciela. Podczas spotkania podsumowujcego zajcia Prezes SMW Tadeusz Tomaszewski podzikowa za udzia wprojekcie oraz zaprosi do udziau wkolejnych dziaaniach programowych Stowarzyszenia.
Opr. Karolina Latko

11

Kurs E-senior zakoczony

Seminarium oodnawialnych rdach energii

6 listopada Pose Bogusaw Sonik wraz zPolskim Stowarzyszeniem Energetyki Wiatrowej zorganizowa wParlamencie Europejskim wBrukseli seminarium pt. Miejsce Odnawialnych rde Energii w polityce klimatyczno-energetycznej UE. Na spotkanie zaproszono polskich eurodeputowanych ze wszystkich frakcji politycznych, ich asystentw idoradcw. Seminarium miao na celu przyblienie stanu ipotencjau rozwoju odnawialnych rde energii, wtym energetyki wiatrowej, wPolsce iwEuropie. Podczas prezentacji skupiono si na celach teraniejszej iprzyszej polityki energetycznej iklimatycznej Unii Europejskiej, dla ktrej odnawialne rda energii, wszczeglnoci energia wiatrowa, efektywno energetyczna oraz infrastruktura, s kluczowe.

TEMAT NUMERU

Nie stworzymy viagry dla kobiet

Na temat znaczenia seksualnoci kobiety dla jej zdrowia zprof. dr n. med. Zbigniewem Lwem-Starowiczem, rozmawia Paulina Jaboska

- Panie Profesorze, jaki jest zwizek midzy seksualnoci kobiety ajej zdrowiem?
- Istnieje korelacja midzy oglnym stanem zdrowia aseksualnoci kobiety. Udane ycie seksualne jest markerem zdrowia. Jeli pojawi si zaburzenia seksualne, to kobiety najczciej zaczynaj psychologizowa, przenoszc ciar nieudanego poycia intymnego na mczyzn. Czasami maj racj, ale niezbyt pozytywne relacje zpartnerem to tylko jedna zprzyczyn. Natomiast jeli uprzedstawicielki pci piknej, uktrej wszystko funkcjonowao do tej pory bez zarzutw, zaczynaj pojawia zsi zaburzenia seksualne, to trzeba zdiagnozowa rdo problemu. Naley zbada ukad hormonalny, sprawdzi czy nie ma depresji, poniewa choroba ta bywa podstpna. Objawem zwiastunowym depresji jest np. spadek libido izainteresowania seksem. Podobne skutki ma take nadcinienie, cukrzyca czy zaburzenia wtroby.

- Dlaczego zagadnienie seksualnoci, tak blisko zwizane z istnieniem iyciem czowieka, cigle wPolsce stanowi temat tabu?
- Istnieje kilka przyczyn. Jedn znich jest religijne wychowanie. Ztego wzgldu seks generalnie nie jest traktowany zwielk radoci, poniewa czsto czy si go zgrzechem. Drug przyczyn jest fakt, e nie mamy treningu rozmw na ten temat w codziennym yciu. Jeeli wrodzinie si otym nie mwi, jeeli pociecha zadaje pytania, anie otrzymuje od rodzicw odpowiedzi bd jest zbywana, to co pniej moe by? Wstyd. Dzieci wynosz go zdomu, kiedy to rodzice czerwieni si i gupio si umiechaj, zwalajc jedno na drugie: Ty powiedz! Nie, Ty powiedz! albo mwic: Dowiesz si pniej! Wanie wten sposb rodzi si kultura wstydu. Nastpnie zazwyczaj jest duga przerwa, poniewa niewiele dzieciakw rozmawia o tym w szkole, dlatego pniej jest nam tak trudno rozmawia oseksie.

12

- Czy to prawda, e aktywno seksualna kobiety wpywa na jej dobre samopoczucie, witalno oraz oglne zadowolenie zycia?
- Seks sprzyja zdrowiu idugowiecznoci. Dlatego te kobiety, ktre s aktywne seksualnie iztej aktywnoci czerpi satysfakcj s zdrowsze i yj duej. Wynika to zfaktu, e sprawno seksualna jest sprawnoci wielonarzdow, tzn. serca, ukadu krenia, oddechowego. Caa chemia seksu i mioci ma dziaanie antydepresyjne, poniewa stymuluje ukad odpornociowy. Na dodatek, daje poczucie wysokiej jakoci ycia oraz poprawia nastrj. Amwic inaczej, warto dba o seks, bdc aktywnym seksualnie, poniewa ma on wpyw na bardzo wiele narzdw, ukadw oraz na stan psychiczny.

- Jaki procent kobiet dotknitych jest zaburzeniami seksualnymi iczym s one spowodowane? Czy s istotne rnice w tej kwestii midzy kobietami zrnych czci wiata aEuropy?
- Wedug bada epidemiologicznych a 46% kobiet w Polsce kwalifikuje si do grupy z zaburzeniami seksualnymi. Zczego poczucie choroby ma tylko 18%, acaa reszta nie widzi problemu. Wynika to zbraku zainteresowania seksem albo przyjcia stanu zaburzenia jako co normalnego wpniejszym wieku. Czasami rwnie z braku zainteresowania popraw swojego stanu zdrowia seksualnego, poczucia e tak po prostu musi by. Typowa jest hipolibidemia, czyli spadek chci na seks. Kobieta ztakim schorzeniem twierdzi, e mogaby y bez relacji intymnych. To ju s zaburzenia psychiczne. Wszystkie nieprawidowoci u pci piknej maj zrnicowane czynniki,

tzn. hormonalne, chorobowe, bd spowodowane przyjmowaniem lekw, ktre maj ujemny wpyw na seksualno. Jak si okazuje, wikszo medykamentw dziaa negatywnie na seks np. leki nadcinieniowe, czy psychotropowe. Podobne skutki maj rozmaite operacje, stany po mastektomii, nawietlaniu ichemii przy chorobach nowotworowych. Oczywicie istniej rnice midzy kobietami zrnych czci wiata iEuropy. Podam ich kilka. S kultury, wktrych przedstawicielka pci piknej musi by dyspozycyjna do odbycia stosunku seksualnego wkadej chwili, tzn. na yczenie ma, a seks jest traktowany na zasadzie obowizku. Nie ma tam np. zwyczaju pieszczot. Kobiety okaleczone, czy poddane clitorectomi, maj olbrzymie problemy z seksem. Dalej, niech sobie Pani wyobrazi kraje poligamiczne. Jak czuje si kobieta, kiedy obok pojawia si moda iatrakcyjna rywalka? Zpewnoci czuje si zagroona, przeywajc t now, jake niekomfortow, sytuacj. Istniej te takie kraje, e m siedzi wkawiarnii, popijajc spokojnie kaw, aona wtym samym czasie zajmuje si dziemi, upraw poletka kawy, hodowl zwierzt, itd. Trudno, eby pniej taka zmczona iprzepracowana ona miaa ochot na seks. Istniej rwnie kultury celebrujce seksualno, tzw. kultury kochankw. Bardzo ceni si wnich sprawy seksu np. pastwa latynoskie, ktrych czonkowie wrcz delektuj si poyciem intymnym.

TEMAT NUMERU
- Czy wiek wpywa na seksualno kobiety?
- Owszem, ma ona najlepsz seksualno w trzydziestych i czterdziestych latach swojego ycia. Kobieta jest wtedy najbardziej rozbudzona, speniona zawodowo imacierzysko, atake znajduje si wstaym zwizku. Wtedy jej dojrzao psychiczna i psychoseksualna jest pena, arwnowaga ukadu hormonalnego dobra. Jednak jest to tylko prawidowo statystyczna, poniewa 6% pa, posiada bardzo duy temperament seksualny ito niezalenie od wieku. Mog mie 70 lat inadal niemae potrzeby seksualne. Kolejnym zagadnieniem w tym obszarze jest seksualno kobiet w wieku menopauzalnym. Do tej pory istnia powszechny pogld, e przekwitanie to zmiany m.in. hormonalne, aycie seksualne jest ztego wzgldu znacznie mniej satysfakcjonujce. Jednak okazuje si, e menopauza jest dopiero na pitym miejscu, jeli chodzi zmiany wseksualnoci, czyli na ostatnim. Na pierwszym jest jako relacji zpartnerem, dalej jej standard yciowy ioglne samopoczucie, atake jako ycia seksualnego do czasu menopauzy. Inaczej mwic, jeli byo udane, a pani si nim cieszya, to wwczas bdzie zainteresowana poyciem intymnym zarwno w wieku menopauzalnym, jak ipostmenopauzalnym. Natomiast jeeli dla kobiety seks nie by zbyt atrakcyjny, to wymwi si przekwitaniem. Pomijam oczywicie kwesti specjalnego przebiegu menopauzy, kiedy pojawiaj si mczce uderzenia krwi ibardzo ze samopoczucie. Sprawdza si to tylko w jednym przypadku, sucho pochwy. Jednak jeli kobieta jest zainteresowana seksem, to zawsze moe zastosowa lubrykanty dopochwowe, by by dalej aktywn seksualnie. jone ze swoj sfer intymn. Ju wmodym wieku zaczy zabiegi higieniczne. Podpaski, miesiczki, ble, upawy i wizyty uginekologa nie stanowi dla nich tematu tabu. Panie do tego zagadnienia podchodz bardziej rzeczowo, anie tak ambicjonalnie, jak mczyni, ktrzy s raczej skonni udawa, e wszystko jest dobrze. Kobieta, jak ma jaki problem, to otwarcie onim mwi.

- Ujakich specjalistw kobiety powinny szuka pomocy wtej kwestii? Czy tylko seksuolog moe pomc?
- WPolsce mamy okoo 180 lekarzy seksuologw. To zbyt maa ilo na tak du populacj. Jednak s jeszcze psycholodzy z certyfikatami seksuologa klinicznego. Mog oni pomaga w psychogennych zaburzeniach seksualnych. Jest take niemao lekarzy rnych specjalizacji, ktrzy na rozmaitych kursach czy szkoleniach doksztacili si w zakresie seksuologii. Wkadym razie, wduych miastach nie ma problemu wznalezieniu seksuologa, za wmaych miasteczkach stanowi to nie lada wyzwanie. Wtedy naley zgosi si do ginekologa, ktry ewentualnie skieruje pacjentk do odpowiedniego specjalisty.

- Czy uwaa Pan Profesor, e konferencja Seksualno kluczem do zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego pary. Polska wersja Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety, ktra odbdzie si pod patronatem Kuriera Medycyny 6 grudnia, ma szans wpyn na upowszechnienie wiedzy wzakresie relacji midzy seksualnoci azdrowiem kobiety?
- Tak, uwaam, e taka wiedza jest konieczna zarwno dla specjalisty, jak i dla obywatela. Na konferencji bd mwi o podstawach seksualnoci kobiet np. onowych odkryciach dotyczcych punktu G. Po kilkudziesiciu latach ktni ustalono, e on istnieje, ale jest czci pewnej struktury. Sprzeczne s te opinie ekspertw na temat istnienia niektrych czci anatomicznych ukobiet np. szcztkowej prostaty. Podobnie jest z wytryskiem. Jednak dziki zastosowaniu metod obrazowania, okazao si, e ta zdawaoby si wietnie znana anatomia kobiet, zostaa poznana owiele lepiej. Kilkanacie lat temu badania dowiody, e echtaczka jest znacznie wiksza ni przypuszczano, mam na myli oczywicie cz ukryt. Panie posiadaj antygen PSA, tzn. prostaty, awic mog mie wytrysk (nie mwi o orgazmie moczowym). Jednak dla mnie powysze odkrycia maj drugorzdne znaczenie. Pierwszorzdne s te, dziki ktrym okazao si, jak wiele orodkw wmzgu steruje seksualnoci kobiety. Ztych bada wiemy, e nie mona stworzy viagry dla kobiet. Niektre struktury mzgu wi si z wychowaniem, podejciem do ycia, relacjami interpersonalnymi, co jest bardzo wane dla kobiecego seksu. Nie mona stworzy tabletki, ktra po pokniciu przez przedstawicielk pci piknej spowoduje u niej orgazm albo uczucie silnego podniecenia. Kobieta posiada inn struktur mzgu pod ktem seksualnym ni mczyzna, dlatego te odkrycia oceniam jako waniejsze.
- Bardzo dzikuj za rozmow.

13

- Jak naley rozumie okrelenie zdrowie reprodukcyjne pary?

- To podno, czyli to czy para jest zdolna do posiadania potomstwa.

- W takim razie, jaki jest zwizek midzy seksualnoci kobiety azdrowiem reprodukcyjnym pary?
- To zagadnienie naley rozpatrywa na kilku poziomach. Jeli istnieje zaburzenie seksualne np. pochwica1, to moe nie doj do zapodnienia. Czasami dziaa to rwnie w drug stron, kobieta nie moe zaj w ci, bo pojawiaj si kopoty zseksem wwyniku przey, czy niepoprawnych relacji zpartnerem. Bdne jest przekonanie, e jak kobieta ma orgazm, to od razu musiao doj do zapodnienia. Nie jest to do koca prawd, poniewa kobiety bez szczytu rozkoszy take potrafi zaj wci, aorgazm nie jest gwarancj zapodnienia. Zdarza si, e panie anorgastyczne take maj potomstwo.
1 Pochwica - skurcz mini pochwy uniemoliwiajcy odbycie stosunku seksualnego wedug http:// zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/1,101717,159193.html, 19.11.2013.

- Czy kobiety chtnie mwi oswoich problemach seksualnych, czy ten temat zostaje zazwyczaj przemilczany? Czy co zmienia si wtej kwestii, mam szczeglnie na myli rozmow zlekarzem, kiedy pojawiaj si pozaseksualne problemy zdrowotne, ale moe si okaza, e s zwizane ze zdrowiem seksualnym ireprodukcyjnym?
- Tak. Kobiety wporwnaniu do mczyzn mwi na ten temat, poniewa znatury s bardziej rozmowne ioswo-

TEMAT NUMERU

wiadomo wasnej seksualnoci wpywa na popraw jakoci ycia

Na temat seksualnoci kobiety wXXI wieku zprof. dr n. hum. Zbigniewem Izdebskim, rozmawia Paulina Jaboska. mem zwizanym zrakiem szyjki macicy. Tego zjawiska w innych krajach ju nie ma, awPolsce nadal istnieje.

- Panie Profesorze, ktra zdefinicji seksualnoci jest Panu najblisza iwykorzystuje j Pan wswojej pracy naukowej?
- Ju od kilku lat upowszechniam wPolsce przede wszystkim definicj zdrowia seksualnego. Jest to definicja wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), ktra wskazuje, e zdrowie seksualne jest poczeniem biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych ispoecznych aspektw ycia seksualnego koniecznych do pozytywnego rozwoju osobowoci, komunikacji imioci. Mieci si wniej to, co dla mnie jest najwaniejsze, e nasza seksualno nie jest determinowana tylko biologicznie, ale ma take cisy zwizek z procesem komunikacji imioci. Mona j porwna do osobowoci, ktra rozwija si wcyklu caego naszego ycia.

14

- Czy ewoluuje seksualno, czy pojcie seksualnoci? Czym rni si kobieta XXI wieku od kobiety zpoprzednich epok wtym aspekcie?
- Nasza seksualno posiada wymiar holistyczny. Ewoluuje zarwno seksualno, jak isamo pojcie. Wpywaj na to zmieniajce si uwarunkowania spoeczne iekonomiczne. Natomiast kobiet wspczesn bardzo trudno porwna do tej np. z pocztku XX w., poniewa rnice s diametralne. Biologiczne zmiany dotycz procesu akceleracji rozwoju, obecnie kobiety szybciej dojrzewaj ni ich babki iprababki. Zmiany psychiczne dotycz zmiany wizerunku, wikszego dbania osiebie, wtym oswoje zdrowie iprawidowe funkcjonowanie.

rwnie seksualno czowieka. Zmiany maj zwizek z deniem do rwnouprawnienia kobiet. Jaki jest tego skutek? Wiksza wiadomo kobiet dotyczca wasnego zdrowia, pciowoci, rl, ktre s kobietom przypisane w spoeczestwie, a take zwalczanie stereotypw wpodziale rl pciowych. Zpewnoci zmiany rl pciowych mczyzn rwnie wpywaj na funkcjonowanie kobiet. Jednak ze wzgldu na przemiany obyczajowe wielu znich nie potrafi odnale si wtej nowej rzeczywistoci. Niezaleno spoeczna iekonomiczna kobiet wzrasta, aniektrzy mczyni przyzwyczaili si do tradycyjnego modelu, e to oni s gow rodziny i osob zarabiajc. Do tych zmian wostatnich latach wPolsce po okresie transformacji ustrojowej przyczyniy si niewtpliwie kolorowe czasopisma dla kobiet zawierajce rubryk na temat seksualnoci.

- Jak wedug Pana Profesora bdzie wygldaa seksualno kobiety wkolejnych wiekach, no moe przesadziam, chocia w najbliszym pwieczu?
- Przeprowadzone przeze mnie badania w2011 roku pokazuj, e najprawdopodobniej inicjacja seksualna dziewczt bdzie wczeniejsza ni chopcw, cho obecnie jest odwrotnie. Tendencja ta wrd modych ludzi ma swoje rdo wprzemianach obyczajowych.

- Na czym bd polegay te zmiany wporwnaniu do wspczesnoci?

- Wniektrych krgach kobiet obserwujemy bardzo due wyzwolenie seksualne. Mode dziewczta staj si bardziej otwarte wkomunikowaniu swoich potrzeb, a czsto sfer seksu traktuj do instrumentalnie, tzn. niekoniecznie cz j z wizj mioci. Zdecydowana wikszo przedstawicielek pci piknej bdzie chciao przey w yciu mio, dc do wsplnego ycia zkim, kogo pokocha. Jednak bdzie take coraz wicej kobiet, ktre bd decydoway si na stosunek seksualny dla zaspokojenia wasnego egoizmu, dla higieny rozadowania napicia seksualnego, tzn. seks dla seksu bez wchodzenia w dugotrwae zwizki, nie za z mioci. Coraz wicej kobiet dokona wyboru ycia wpojedynk, zwizki maeskie bd zawierane pniej, podobnie jak okres prokreacyjny ulegnie przesuniciu. Bdzie miao to zwizek zpewn koncepcj na ycie np. postawienie na rozwj zawodowy oraz realizacji rnych yciowych aspiracji. Uniektrych kobiet bdzie to wynikao zwikszej wiadomoci dotyczcej wyboru partnera. Bd si one staway coraz bardziej asertywne i odporne na presj ze strony rodowiska. Jeli dana kobieta bdzie widziaa siebie jako osob yjc wpojedynk, to takiego wyboru dokona. Jednak to wcale nie oznacza, e zrezygnuje zseksu.

- Czy te nieustannie zachodzce zmiany s pozytywne, czy negatywne?

- S to zmiany pozytywne. Okazuje si, e te rubryki s bardzo poczytne. Jestem przekonany, e to wanie dziki tym materiaom, wwyrany sposb wzrosa wiadomo kobiet dotyczca ich wasnej seksualnoci, co niestety nie idzie wparze zduym wzrostem wiedzy mczyzn wtym zakresie, awrcz wywouje u niektrych lk. Niektrzy mczyni czuj si oceniani przez swoje partnerki iboj si, czy speni ich oczekiwania wsypialni. Pozytywne jest rwnie obalanie stereotypw pci, iprzyjcie zasady rwnouprawnienia. Wane jest to, e kobiety coraz lepiej potrafi artykuowa swoje potrzeby ioczekiwania, stajc si bardziej wiadomymi iniezalenymi. Jednak moe niepokoi fakt, e tylko okoo 30 % kobiet stosuje tabletki antykoncepcyjne. Natomiast stosunek przerywany, ktry trudno zaliczy do metod antykoncepcyjnych, a 22%. Zbyt mao kobiet w naszym kraju wykonuje take badania profilaktyczne. Ztego wzgldu nadal borykamy si na przykad zproble-

- Co wpywa na te zmiany? Czy ma to zwizek zpostpujcym rwnouprawnieniem kobiet, teori gender, a moe to oczekiwania mczyzn wobec seksualnoci kobiet s dla nich tak stymulujce?
- Zmiany te wynikaj zfaktu, e yjemy coraz duszej. Na nasze ycie patrzymy czsto pod wzgldem jego jakoci. Niewtpliwie na jako ycia skada si

TEMAT NUMERU
- Czy kobiety oswojej seksualnoci bd mwiy chtniej? I czy wogle rozmowy oseksualnoci s czowiekowi potrzebne?
- Rozmowy oseksualnoci s potrzebne, poniewa maj zwizek znasz kultur seksualn oraz ucz dobrego komunikowania wtym obszarze. Niestety Polacy nie nauczyli si dobrej komunikacji interpersonalnej w obrbie seksualnoci. Wzwizkach czsto nie mwi si oswoich oczekiwaniach, potrzebach i fantazjach. Niewtpliwie takie rozmowy s kluczow spraw, poniewa to one daj wiksz szans na zaspokojenie wzajemnych oczekiwa partnerw. Oczywicie konwersacje nie powinny zastpi seksu! (umiech) - Jeli nie miabym takiego poczucia, e taka szansa istnieje, to nie zgodzibym si wzi wniej udziau! Kady czowiek, to istota seksualna, dlatego na rnych etapach ycia jest mu potrzebna inna edukacja z tego zakresu. wiadomo wasnej seksualnoci, wpywa na popraw jakoci ycia wobszarze zdrowia seksualnego. Myl, e ta konferencja przyczyni si do wzrostu wiedzy zarwno zwykego czowieka, jak iprofesjonalisty. Znajomo tej tematyki jest konieczna, poniewa nawet adepci kierunku lekarskiego podczas studiw medycznych nie maj seksuologii jako osobnego przedmiotu. To wpywa na fakt, e lekarze czsto zniewiedzy nie podejmuj zpacjentami problematyki ich seksualnoci. Niewielu ginekologw pyta kobiety wpniejszej fazie ycia, czy prowadz aktualnie ycie seksualne, ina ile jest ono satysfakcjonujce? Myl, e wzmacnianie wiedzy lekarzy na temat seksualnoci dokona si m.in za spraw powyszej konferencji, co wpynie na lepsze relacje wkomunikowaniu si zpacjentem.

- Czy ma Pan jak recept na odniesienie sukcesu edukacyjnego wtym zagadnieniu?

- Sukcesem jest zmiana mentalnoci politykw w Polsce. Moim zdaniem najwiksza bariera ma charakter wanie polityczny. Nie nauczylimy si traktowa seksualnoci ludzkiej wkategorii zdrowia, poniewa w naszym kraju zostaa ona upolityczniona. Ztego wzgldu mwienie o prawach seksualnych i reprodukcyjnych nie jest wPolsce atwe ani popularne. Mam na myli prawo do edukacji seksualnej, prawo kobiety do dokonywania wyborw dotyczcych prokreacji, zapodnienia in vitro, czy antykoncepcji. Kwestie te nadal wywouj wielkie emocje wiatopogldowe i polityczne, co wpywa na niezdrow, sensacyjn atmosfer wok tematyki, ktra powinna by neutralna wiatopogldowo. Uwaam, e profesjonalici maj obowizek zaakceptowa te kwestie, ktre s rekomendowane przez wiatow Organizacj Zdrowia wramach praw seksualnych ireprodukcyjnych czowieka.
- Bardzo dzikuj za rozmow.

- Jakie mog by nastpstwa unikania wrozmowach tematyki seksu?

- Umiejtno rozmawiania na temat wasnej seksualnoci jest bardzo wana. Uwaam, e tym, czego Polakom najbardziej brakuje to pieszczoty. Mam wraenie, e jako nard jestemy troch niedopieszczeni. Jednak mwic opieszczotach, wcale nie mam na myli wspycia seksualnego, lecz blisko, tzn. pogaskanie, przytulenie, pocaowanie. Chodzi odotyk we wszystkich fazach naszego ycia. Pieszczoty z punktu widzenia pewnej chemii mioci s dla nas bardzo wane, poniewa odczuwamy wtedy uczucie bogoci ispenienia.

15

- Czy wedug Pana Profesora konferencja Seksualno kluczem do zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego pary. Polska wersja Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety ma szans przyczyni si do pamitania oznaczeniu ludzkiej seksualnoci dla zdrowia?

TEMAT NUMERU

Indeks Funkcji Seksualnej Kobiety ma pomc lekarzom i kobietom

Na temat polskiej wersji Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety z dr n. med. Beat Wrbel z Centrum Medycyny Seksualnej w Dbrowie Grniczej oraz dr n. med. Krzysztofem Nowosielskim z oddziau poonictwa i ginekologii Wojewdzkiego Szpitala Specjalistycznego w Tychach, rozmawia Donata Farys

- Czym jest Indeks Funkcji Seksualnej Kobiety?

- Indeks Funkcji Seksualnej Kobiety, to wystandaryzowany test , niezmiernie rzadko wykorzystywane w medycynie narzdzie suce do badania i diagnozowania, ale bdce podstawowym narzdziem diagnostycznym wpsychologii. Poniewa seksualno czowieka jest mocno osadzona wpsychice izni zwizana, dlatego do skryningu zaburze iproblemw seksualnych stosujemy ten test.

- Co zainspirowao Pastwa do podjcia si tego nowatorskiego projektu?

- Naukowa pasja dr Nowosielskiego imoje wieloletnie obserwacje, jako ginekologa poonika- seksuologa. Obserwacje i dowiadczenie pokazay jak ogromy wpyw na zdrowie kobiety ma jej seksualno ijak brak pyta wwywiadzie lekarskim ojej aspekty powoduje bdy diagnostyczne w zakresie ginekologii, ale rwnie winnych dziedzin medycyny. Pomylelimy, e warto sprbowa zmieni ten stan irozpoczlimy badania, aby da do rki lekarzom oraz kobietom proste narzdzie badawcze do skryningu zaburze seksualnych.

16

kazuje si zperspektywy przestpczoci seksualnej, niechcianych ci , aborcji mwic wprost : to czarny PR dla seksualnoci, ktra jest najpikniejsz czci czowieczestwa. Nie lepiej sytuacja wyglda wrd lekarzy ginekologw- poonikw. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele, ale gwn moim zdaniem jest fakt likwidacji fakultetu psychologii z Uniwersytetw Medycznych na pocztku XX wieku. Od tego czasu czowiek dla lekarza sta si tylko obiektem cielesno-biochemicznym. Sytuacja nie ulega zmianie iwdzisiejszych Uniwersytetach Medycznych nie ma zaj zpsychologii iseksuologii rwnie. Kandydaci na lekarzy nie s wdalszym cigu uwraliwiani na psychik pacjenta inie uwzgldniaj jej wprocesie diagnostycznym iterapeutycznym. To jest bardzo za sytuacja, czy uda si j zmieni? Nie wiem.

brana jest pod uwag idotyczy to zarwno pacjentw, jak i personelu medycznego. Tymczasem naleaoby podej do zagadnienia moe nawet z punktu widzenia gospodarki pastwa, bo jak pokazuj badania: pary, ktre wspyj ze sob seksualnie wpierwszym trymestrze ciy rzadziej si rozwodz.

- Nie obawiaj si Pastwo, e zWaszym przedsiwziciem, wychodz Pastwo za bardzo przed szereg, e jest to zbyt odwany, a zarazem ryzykowny krok? e moe by nieprzychylnie przyjty przez wiele osb? Wszystko co nowatorskie budzi zwykle obawy iemocje .
- Pyta Pani, czy si nie boimy, e si nie uda, albo bd kopoty? Obawy na pewno s, ale zdecydowanie mniejsze ni gbokie przekonanie okoniecznoci zmian. Kiedy ks. prof. J. Tischner odpowiadajc na moje pytanie, dlaczego ja, ainni nie? Powiedzia: trzeba ora swj ugr, chocia inni nie orz. Ityle. Jeli za chodzi oautorytety to si ich nie obawiamy, aAutorytety mamy za sob.

- Nawizujc do Pastwa poprzednich wypowiedzi. Czy uwaacie, e wspczesna seksualno jest wybircza , anawet wulgarna?

- adna seksualno nie jest wybircza, za, czy wulgarna. Seksualno jest taka jaki jest jej waciciel, czyli mwic zgodnie z definicj z Human Sexuality (wyd. amerykaskie), jakie ma uczucia iemocje wstosunku do drugiego czo- Jakie jest miejsce seksuologii we wieka, jak ma tosamo psychosekwspczesnym spoeczestwie i sualn, oraz jak funkcjonuje spoecznie, wiecie, aprzede wszystkim wro- czyli jakie s jego relacje midzyludzkie, dowisku lekarzy ginekologw - wtym relacje seksualne.

poonikw ?

- Ina koniec pozwol sobie zada pytanie o plany na przyszo? Rozumiem, e nadchodzca konferencja powicona Indeksowi Funkcji Seksualnych Kobiety to pocztek dalszej pracy nad problematyk indeksu?
- Jeeli pod hasem indeks opiszemy dalsze badania nad seksualnoci kobiety, czyli seksuologi ginekologiczn to tak. Jest to pocztek. Jednak czowiek to rwnie mczyzna iwanie rozpoczynamy badania nad seksualnoci mczyzn. Czyli mamy komplet. Bardzo zaley nam nad wzrostem zainteresowania lekarzy t dziedzin ycia czowieka, nie tylko zpunktu widzenia zdrowia seksualnego ireprodukcyjnego pary, ale rwnie kultury ielegancji wrozumieniu iposugiwaniu si t wiedz przez obie strony. - Dzikuj za rozmow

- Seksuologia jako nauka oseksualnoci czowieka ju od lat 60-tych ubiegego wieku jest obecna wpolskiej medycynie. Niestety poza lekarzami specjalistami wtej dziedzinie inne rodowiska lekarskie nie dbaj oposzerzenie zakresu wiedzy wtej dziedzinie. Seksuologia si nie przebija. Nie przebija si rwnie do codziennego ycia tak mocno jak powinno to wynika zbardzo wielu problemw, ktre ma zni spoeczestwo. Podstawowa wiedza z zakresu seksualnoci czowieka jest marginalizowana spoecznie. Zachowania seksualne czowieka po-

- A jak Pastwa zdaniem wyglda kwestia seksualnoci kobiety wciy, poogu ipo ciy? Czy nie sdz Pastwo, e jest to temat zaniedbywany przez personel medyczny wnaszym kraju?
- Jest to zagadnienie marginalizowane nie tylko przez personel medyczny, ale marginalizowany spoecznie. Ujmujc rzecz krtko. Spoeczne definiowanie irozumienie seksualnoci ogranicza si do samego, czystego aktu seksualnego ukierunkowanego na zajcie w ci. Wiziotwrcza rola seksu rzadko kiedy

TEMAT NUMERU

Lekarz ma prawo i obowizek pyta o kwestie zdrowia seksualnego

Z prof. dr hab. Mirosawem Wielgosiem, prezesem-elektem Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego oraz kierownikiem I Katedry i Kliniki Poonictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, rozmawia Aleksandra Iwaniuk.

- Panie Profesorze, czy polski lekarz, ktry wczasie studiw medycznych nie mia zaj zzakresu seksuologii ma prawo, obowizek czy powinno, zbierajc wywiad lekarski od pacjenta/tki, pyta ozdrowie seksualne?
- Lekarz ma prawo iobowizek pyta pacjentk podczas zbierania wywiadu owszelkie zagadnienia zdrowotne, take zagadnienia zzakresu zdrowia seksualnego, ktre nie s tu adnym wyjtkiem. W przypadku uzyskania odpowiedzi, wskazujcych na obecno tego typu zaburze powinien skierowa pacjentk do odpowiedniego specjalisty.

- Czy jeeli badanie ginekologicznie wzbudzi ulekarza podejrzenie o prawdopodobnie wystpujce ubadanej problemy seksualne to powinien pyta o t kwesti? Co wsytuacji, kiedy zrodzi si wnim podejrzenie, e jest ofiar przestpstwa seksualnego?
- Oczywicie, e w takiej sytuacji lekarz ma prawo zapyta. Co wicej, jeeli zachodzi podejrzenie popenienia przestpstwa seksualnego, lekarz powinien powiadomi otym odpowiednie suby, informujc uprzednio pacjentk otakim zamiarze.

- Czy jest szansa na to, e IFSK , bdzie powszechnie, by nie powiedzie obowizkowo, stosowany wskryningu zaburze seksualnych ukobiet? Chodzi bowiem oto, aby lekarz ginekolog wiedzia ipamita, e kobieta ma seksualn wraliwo, rwnie w poza seksualnych sytuacjach?
- Oczywicie, e szansa taka istnieje nie wiem tylko, jak dua, bo na razie tylko teoretyzujemy.

- Jak Pan podchodzi do sytuacji, kiedy na wizyt ginekologiczn wraz zkobiet przychodzi jej partner ichce uczestniczy wbadaniu wsposb czynny tzn. przyglda si badaniu, aczasem nawet wyrazi ch zbadania partnerki?
- Jestem temu zdecydowanie przeciwny - nie popieram takich zachowa. Uwaam, e jest to sytuacja niezrczna, krpujca iniczym wedug mnie nie uzasadniona.

- A jak wyglda sytuacja w przypadku lekarza ginekologa?

- Taki obowizek spoczywa przede wszystkim na lekarzu ginekologu, poniewa to on wanie wchodzi wnajbardziej intymne sfery ycia kobiety, bdcej jego pacjentk. Zaufanie, jakim kobieta obdarza swojego lekarza ginekologa moe dawa szanse na nawizanie gbszych, peniejszych ibardziej otwartych relacji.

- Czy uwaa Pan, e opracowanie przez polski zesp badawczy Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety, zostanie dobrze i z otwartoci przyjte przez rodowisko ginekologw?
- Tego niestety jeszcze nie wiem. Zocen wol poczeka na wyniki prac zespou badawczego. Teoretycznie mgby to by materia przydatny dla lekarzy ginekologw wich praktyce lekarskiej.

17

- Czy wedug Pana, polska ginekologia ma wypracowan wystarczajc wraliwo wynikajc ze wiadomoci wykonywania zawodu lekarza w najintymniejszej ze sfer ycia czowieka?
- Nie da si chyba jednoznacznie odpowiedzie na to pytanie. Nie istnieje takie pojcie, jak standardowy ginekolog. Podobnie jak wkadej innej specjalnoci, take itu spotykamy si zrnym stopniem wraliwoci i otwartoci. Kady lekarz wykonujc swj zawd wkracza w kontekcie relacji z pacjentem w intymn sfer jego ycia i ginekolog nie jest tu adnym wyjtkiem.

- I jeszcze na koniec jedno pytanie, ju cakiem praktyczne. Pojawiy si ju w Polsce doniesienia na temat leczenia blw miednicy maej, ktrych diagnostyka nie przynosi efektw. Leczenie to prowadzi zesp: ginekolog, psycholog, fizjoterapeuta. Czy w Polsce pojawi si te ju ten trend?
- Bl miednicy mniejszej, zwaszcza niewiadomego pochodzenia, stanowi powany problem kliniczny i jest wyzwaniem zarwno diagnostycznym, jak iterapeutycznym. Kompleksowe podejcie do tematu zwalczania takiego blu jest aktualnie niezbdne. Rzeczywicie takie leczenie powinien prowadzi zesp interdyscyplinarny, wktrym oprcz ginekologa znalazby si psycholog irehabilitant. W naszym kraju taki trend zpewnoci nie jest jeszcze powszechny.
Dzikuj serdecznie za rozmow.

TEMAT NUMERU

Kobiety dostrzegaj wag swoich problemw seksualnych

Na temat relacji midzy ginekologi a zdrowiem seksualnym kobiet zprof. zw. dr hab. n. med. Ryszardem Porb zoddziau lskiego Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, rozmawia Donata Farys.

- Panie Profesorze, na pocztku naszej rozmowy, chciaabym w imieniu organizatora podzikowa Panu za objcie kierownictwa naukowego konferencji Seksualno kluczem do zdrowia seksualnego ireprodukcyjnego pary. Polska wersja Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety. Czy tematyka seksualnoci kobiety jest obecna w Pana codziennej pracy zawodowej?
- Tak naprawd seksuologia nie jest mi obca. Wswojej praktyce ginekologa czsto poruszam tematyk seksualnoci kobiety i pary. Natomiast niewtpliwie nowoci jest prezentowana Polska wersja Indeksu Funkcji Seksualnej Kobiety. To bardzo wane aby podkreli, e polska wersja Indeksu narodzia si na lsku, kiedy byem prezesem Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Autorami Polskiej wersji Indeksu s moim koledzy - ginekolodzy ze lska.

zseksualnoci, ale kobiety czsto edukowane przez rne publikacje iprogramy wiedz, e ich problemy s wane icoraz czciej szukaj pomocy. To one same zadaj pytania, tak wic zmieniaj si relacje ginekolog-pacjentka, atake oczekiwania kobiet w tym zakresie s nowe.

- Zmienia si rzeczywisto wok nas, zalewani jestemy treciami seksistowskimi, seksualno obnaana jest na plakatach. Wmediach wprost zalewani jestemy przernymi doniesieniami zzakresu patologii seksu, czy uwaa Pan Profesor, e ta sytuacja wpywa negatywnie na jako ycia izdrowia seksualnego kobiet wPolsce?
- Seksuologia jest wan dziedzin, od dawna docenian wkrajach zachodnich iczas, aby wnaszym kraju zaszy zmiany wtym wzgldzie. Zpewnoci potrzebne s konferencje naukowe, aby korzysta zbadan naukowych idowiadcze tych krajw, gdzie seksuologia zajmuje wane miejsce.

- tak jak w USA. W mojej opinii, naley take szczepi chopcw, tak jak winnych krajach. Edukacj modziey naleaoby prowadzi ju od pierwszych klas szk gimnazjalnych.

- Czy Pana zdaniem Polskie Towarzystwo Ginekologiczne wramach ksztacenia podyplomowego lekarzy powinno wprowadzi sesje lub chocia wykady zzakresu seksualnoci czowieka, kobiety i pary?
- Jak najbardziej uwaam, e naley wprowadza zagadnienia seksualnoci czowieka do tematyki rnych konferencji, jak rwnie w ramach szkolenia podyplomowego.

18

- Co spowodowao, e zainteresowa si Pan zagadnieniem seksualnoci kobiet, wydawaoby si mao dynamicznym itroch zboku medycyny?

- Wiele kobiet ma problemy zwizane zseksualnoci, oczym krpuj si mwi w czasie wizyty ginekologicznej, ale rwnie ginekolodzy nie pytaj ote problemy. Wspomniany kwestionariusz uatwi rozpoznanie zaburze sfery seksualnej. Wwczas majc obraz tych zaburze bdzie mona zaproponowa kobiecie pomoc iskierowa do specjalisty seksuologa.

- Jak pokazuj badania obnia si wiek inicjacji seksualnej. Profilaktyka zachorowa na raka szyjki macicy polega na wczesnym, jeszcze przed inicjacj, szczepieniem przeciwko wirusowi HPV. Kiedy Pana zdaniem naleaoby, wodniesieniu do szczepie oraz wieku wczesnej inicjacji, zacz rozmawia o seksualnoci czowieka?
- Zakaenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV jest przenoszone drog pciow i brak wiedzy w tym zakresie jest prawdziw zmor w naszym kraju. Co roku wykrywa si okoo 3400 przypadkw raka szyjki macicy iod wielu lat co roku umiera na te przypado okoo 1800 kobiet. Przyczyna jest znana. To jest wirus HPV ikilka jego onkogennych typw. Szczepienie przeciwko zakaeniom HPV jest potrzeb chwili, powinna by nimi objta caa populacja dziewczt od 12 roku ycia, a moe i od 9 roku ycia

- Panie Profesorze, wiem, e bardzo duo czasu powica Pan pracy na rzecz edukacji poonych i pielgniarek, jest Pan take autorem bardzo dobrego podrcznika edukacyjnego. Czy widziaby Pan moliwo zaangaowania personelu medycznego redniego szczebla wprowadzenie edukacji seksualnej?
- Jak najbardziej. Widz potrzeb zaangaowania poonych ipielgniarek wprowadzenie edukacji seksualnej.

- Czy zperspektywy lat pracy zauwaa Pan rnice w przebiegu badania ginekologicznego? Czy zmienia si relacja lekarz ginekolog pacjentka? Czy zmieniaj si oczekiwania kobiet wstosunku do lekarza?
- Od wielu lat problem pozostaje ten sam. Podczas badania ginekologicznego lekarz nie pyta pacjentk oproblemy

- Na zakoczenie chciaabym zapyta oPana dalsze plany badawcze zzakresu seksualnoci kobiet.
- Organizowana przez Pastwa konferencja jest dowodem, e naley i zduchem czasu, dostrzega problemy seksualnoci czowieka iprowadzi prace nad zagadnieniem seksualnoci kobiety imczyzny, bo ma to niewtpliwy wpyw na zdrowie seksualne ireprodukcyjne pary oraz jako ycia kobiety imczyzny.
Serdecznie dzikuj za rozmow

19

TEMAT NUMERU

Budowa mzgu rdem kobiecej intuicji?

Na temat zrnicowania pciowego mzgu czowieka zprof. dr hab. n. med. Krzysztofem Kul, kierownikiem Katedry Andrologii iEndokrynologii Podnoci Uniwersytetu Medycznego wodzi oraz dyrektorem Centrum Ksztacenia Klinicznego Europejskiej Akademii Andrologii, rozmawia Mateusz Majchrowski.

- Panie Profesorze, jak naley rozumie okrelenie zrnicowanie pciowe mzgu czowieka?
- Okrelenie to oznacza obecno strukturalnych iczynnociowych rnic na poziomie anatomicznym, komrkowym imolekularnym wmzgach kobiet imczyzn. Nie znamy jednak dokadnie zakresu wjakim rnice te ujawniaj si wpostaci rnych zachowa wzalenoci od pci.

- Jak mona scharakteryzowa podstawowe rnice wzachowaniu kobiet imczyzn wynikajce zprzyczyn naturalnych?
- Podstawowe rnice zachowa wynikaj zrnego poczucia przynalenoci do danej pci , identyfikacji itosamoci pciowej. Jest to intuicyjne itrwae odczucie bycia dziewczyn lub chopcem, kobiet lub mczyzn. Istniaa hipoteza, e dymorfizm pciowy mzgu ksztatuje si tylko przed urodzeniem, ale nowe dane wskazuj, e organizacja anatomicznych rnic pciowych mzgu postpuje te udzieci inastolatkw izaley wpewnym stopniu od hormonw krcych we krwi: testosteronu uchopcw iestradiolu udziewczt, atake od rnej ekspresji ich dziaania.

lei ekspresja genu determinujcego organogenez gonad mskich (gen SRY) wystpuje nie tylko wjdrach, ale take w tzw. istocie czarnej rdmzgowia. Nie obala to powszechnie znanych danych wskazujcych, e geny wpywaj na mzg za porednictwem steroidw pciowych wydzielanych przez gonady. Mona to zapisa wpostaci rwnania: chromosom Y = gonada mska = testosteron = defeminizacja mzgu pierwotnie eskiego. Jest to weryfikowalne dowiadczalnie, ale rnice behawioralne mzgu zale na pewno take od czynnikw rodowiskowych isocjo kulturowych.

biologicznych s najwaniejszymi argumentami przemawiajcymi za teori biologicznego podoa dymorfizmu pciowego mzgu czowieka.

- Czy reakcja na bodce zewntrzne jest inna w zalenoci od pci czowieka?

- Zapewne tak, ale trwaj spory, wjakim stopniu rnice te zale od czynnikw biologicznych, awjakim od socjo - kulturowych.

- Czy uszkodzenie tych samych sektorw mzgu kobiety imczyzny ma takie same skutki?
- Nie znam danych ouszkodzeniu tych samych regionw mzgu ukobiet imczyzn, ale choroba Parkinsona, ADHD, schizofrenia iautyzm s czstsze umczyzn (odpowiednio od 6:1 do 2:1) iprzebiegaj ciej umczyzn ni ukobiet. Zkolei depresja, zespoy lkowe ichoroba Alzheimera wystpuj czciej iciej przebiegaj ukobiet (3:1).

20

- Jak te rnice wpywaj na zdolnoci manualne, kognitywne czy twrcze?

- Psycholodzy twierdz, e wniektrych zakresach, jak np. koncentracja uwagi, pami iempatia dominuj kobiety, awinnych, jak np. agresja dominuj mczyni. Tutaj rwnie psycholodzy broni teorii socjo - kulturowej, aneurofizjolodzy - biologicznej.

- Czy funkcje pkul mzgowych s rne wzalenoci od pci?

- Tak. U wikszoci kobiet zdolnoci werbalne zlokalizowane s wpacie czoowym, a u mczyzn w pacie ciemieniowym. Spoido wielkie czce obie pkule mzgu jest szersze uwikszoci kobiet, ni mczyzn, co umoliwia lepsz wspprac obu pkul mzgu ijest prawdopodobnie rdem kobiecej intuicji (tylko prawdopodobnie).

- Jakie czynniki wpywaj na zrnicowanie behawioralne pci?

- S to na pewno czynniki biologiczne (genetyczne ihormonalne) oraz socjo - kulturowe takie jak wychowanie, czy rodowisko.

- Czy rnice te widoczne s na paszczynie anatomicznej?

- Paszczyzna anatomiczna bada mzgu rozwija si dopiero od okoo 8 lat, dziki zastosowaniu tomografii komputerowej iczynnociowego rezonansu magnetycznego. Nie moemy jeszcze - Jeeli chodzi o geny, to dopiero w przenie paszczyzny anatomicznej na tym roku okazao si, e geny chromopaszczyzn behawioraln, ale np. strefa somu X czowieka modyfikuj budow ruchowa mzgu uzdrowych ludzi (zakrt mzgu dziewczt z zespoem Turnera przedrodkowy kory ikora mdku) wy(kariotyp 45,X) wzalenoci od tego, czy kazuje ekspresj bezporedniego dziaaX pochodzi od matki (wiksza objto nia chromosomu X. Zpunktu widzenia i gsto neuronw pata czoowego), biologii imedycyny rnice anatomiczczy od ojca (wiksza objto igsto ne iekspresja endogennych czynnikw neuronw pata ciemieniowego). Zko-

- Czy tylko geny wpywaj na zrnicowanie pciowe mzgu czowieka?

- Jak przedstawia si kwestia seksualnoci z punktu widzenia kobiet lub mczyzn?

- Psycholodzy twierdz, e seksualno kobiety jest wielowtkowa, amczyzn bardziej ukierunkowana na spenienie aktu pciowego. Kobiety bardziej afirmuj mio, a mczyni wasn ambicj, ale iprzyjemno zobdarowywania. Nie ma tu przekonywujcych danych naukowych. Zpunktu widzenia anatomiczno czynnociowego, orodki odpowiedzial-

TEMAT NUMERU
ne za zachowania pciowe iwydzielanie hormonw rozrodczych s zlokalizowane wtzw. przednim podwzgrzu imaj relatywnie wiksz objto umczyzn ni ukobiet. - Nie wsposb zamierzony. Moje zainteresowanie zrnicowaniem pciowym mzgu wynika znaszej praktyki klinicznej ianaliz wieloorodkowych. Przeprowadzona w latach 2000 - 2003 razem z prof. Jolant Sowikowsk - Hilczer meta analiza wskazaa, e udzieci zzaburzeniami rnicowania pci (obojnactwo, hermafrodytyzm, interseksualizm) z rnych wrodzonych przyczyn m.in. genetycznych i hormonalnych, trafne przewidywanie co do rozwoju identyfikacji pciowej w dorosoci nie jest wpeni moliwe. Dzieci te poddawane s jednak korekcji chirurgicznej narzdw pciowych jeszcze przed upywem pierwszego roku ycia na podstawie osdu arbitralnego. Nasz sprzeciw, cho jawnie adresowany i zapisany, nie odnis skutku nawet wPolsce, ale w2011 roku do Komisji Praw Czowieka przy ONZ wpyn oficjalny sprzeciw przedstawicieli Ruchu na Rzecz Osb Interseksualnych (RROI). Doroli pacjenci ztymi zaburzeniami domagaj si wiadomego uczestnictwa wdecyzji orejestracji pci, korekcji operacyjnej narzdw pciowych i terapii hormonalnej. Piszemy midzy innymi: pci nie mona dziecku nada, arozwinita identyfikacja pciowa ma charakter biologiczny itrway. wiadomo tego wzrasta w wielu krajach, a ostatnio w Niemczech rodzice osb interseksualnych uzyskali prawo nadania dziecku pci tymczasowej, apacjenci mog ewentualnie zmodyfikowa j wokresie pniejszym. Na koniec chciabym podkreli, e cho wan zdobycz wspczesnej neuroanatomii ineurofizjologii s odkrycia wielu biologicznych podstaw dymorfizmu pciowego mzgu czowieka, to cigle wana jest krytyka rnych teorii i przypuszcze co do wpywu rnic anatomicznych imolekularnych mzgu na zachowania zwizane zpci oraz ich naukowa weryfikacja.
Dzikuj za rozmow.

- Wjaki sposb postpujcy rozwj cywilizacyjny wpywa na zrnicowanie mzgu, zaciera je czy wzmaga?
- Chocia rnice anatomiczne mzgu s pierwotne tj. powstaj wokresie podowym, niektre obszary mzgu ulegaj rozrostowi wczasie ycia po urodzeniu, np. powikszeniu ulegaj orodki zwizane z pamici trwa u obu pci pracujcych umysowo itwrczo. Wokresie ycia podowego zmiany gospodarki hormonalnej, wynikajce, np. zdziaania czynnikw rodowiskowych hamujcych biosyntez lub dziaanie testosteronu upodw mskich, mog prowadzi do zaburze rnicowania pciowego. Czciow maskulinizacj zachowa obserwuje si te u dziewczt z wrodzonym przerostem nadnerczy naraonych na nadmiar testosteronu poczwszy od ycia podowego, ale nie czy si to zmaskulinizacj anatomiczn mzgu. Kobiety ztym zaburzeniem zpewn trudnoci, ale mog zachodzi wci, cho wybieraj mskie zawody.

- Czy spoeczny model wychowania ma wpyw na pogbianie rnic behawioralnych jedynie wokresie dorastania?
- Sdz, e spoeczny model wychowania moe wpywa na obyczajowo, ale nie na zalene od pci rnice behawioralne. Zaley to, moim zdaniem, od by moe uwarunkowanej genetycznie rnej podatnoci na wartoci tradycyjne lub nowoci, ale iod nabytych zachowa kulturowych, jak konserwatyzm lub liberalizm. Cho zabrzmi to szokujco iniewiarygodnie, uczeni znaleli zzastosowaniem czynnociowego rezonansu magnetycznego rnice w budowie mzgu dorosych osb oprzekonaniach konserwatywnych iliberalnych, niezalenie od pci.

Mimo postpujcych zmian ustawowych w niektrych krajach wybr pci udziecka interseksualnego wci pozostaje niezwykle problematyczny, stwarzajc nie tylko trudnoci prawne, ale rwnie naraajc dzieci na utrat wasnej tosamoci. WEuropie wkwestii liberalizacji prawa osb interseksualnych przoduj Niemcy - przyjta wstyczniu przez Bundestag , aobowizujca od 1 listopada, ustawa znosi konieczno wyboru pci dziecka przez rodzicw wcigu miesica od jego narodzin. Podobnie nowoczesne prawo posiada Austria. Obecnie prace nad analogicznym prawem prowadzone s wEuropie jedynie wFinlandii, ale jeszcze daleko do jego penej kodyfikacji. Warto zaznaczy, i zapisy prawne sprzyjaj rodzicom dzieci interseksualnych take wBrazylii lub Argentynie. Federalne wadze okrgu Buenos Aires wyday zgod na operacj zmiany pci u6 - letniego chopca. Swoj decyzj motywuj zapisem zKonwencji praw dziecka ONZ oraz wprowadzonym w ubiegym roku argentyskim ustawodawstwem dotyczcym tosamoci pciowej. WPolsce, niestety, nadal dopuszcza si zmian pci tylko wdwch sytuacjach: wprzypadku zdiagnozowania upacjenta transseksualizmu lub interseksualizmu (hermafrodytyzmu). Zmiany pci mona dokona dopiero po osigniciu penoletnioci. Niektrzy lekarze dopuszczaj moliwo rozpoczcia terapii hormonalnej, aprzynajmniej zastosowania blokerw hormonalnych, od 17. roku ycia.

21

- Czy stymulacja gospodarki hormonalnej mogaby wpyn na ujednolicenie pciowe mzgu czowieka?

Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Kula zgodzi si udzieli Kurierowi wywiadu, chcc pomc nam zgbi pojcie dymorfizmu pciowego ludzkiego mzgu. Jego zainteresowanie tematem powstao ju wlatach 80. ubiegego wieku wzwizku zleczeniem dzieci zinterseksualizmem. Definicja zagadnienia jest szczeglnie wana zpowodu koniecznoci nadania pci metrylanej (arbitralnej) dzieciom zobojnactwem.

Warto zajrze: Krzysztof Kula, Jolanta Sowikowska-Hilczer. Kliniczne znaczenie bada nad rnicowaniem i dymorfizmem pciowym mzgu. Psychiatria w Praktyce Oglnolekarskiej 2003; 3 (1): 7-16.

TEMATY NA DZI

Naley oddzieli grup suplementw od ywnoci

Na temat suplementw diety, ich prawidowego przyjmowania oraz ozmianach jakie powinny nastpi na rynku suplementw z Iren Rej, prezesem zarzdu Izby Gospodarczej Farmacja Polska, rozmawia Aleksandra Iwaniuk.

- Co zmienio si jeli chodzi owprowadzanie suplementw na rynek iich monitorowanie w ostatnim czasie? - Pani Prezes, czy Polacy maj problem zrozrnieniem tego co jest lekiem, aco suplementem diety?
- Niestety tak. Wikszo traktuje suplementy jak leki bez recepty. Jest to nieprawidowe. Mylne jest take wierzenie, e samo przyjmowanie danego suplementu wyleczy nas zjakie powanej przypadoci. Na przykad gdy chcemy obniy sobie poziom zego cholesterolu, sigamy po odpowiednie suplementy. Naley jednak mie wiadomo, e to nie cay produkt, ale dany skadnik zatwierdzony przez EFS moe w jaki sposb nam pomc. Dodatkowo jednak musimy sami zmieni tryb ycia inasz diet. Nie ma cudownych produktw. - Europejska Agencja do spraw Bezpieczestwa ywnoci (EFSA) wprowadzia obostrzenia jeli chodzi o opisy suplementw inie mona teraz twierdzi, e dany suplement leczy na przykad nasz wtrob. Jest to mylce kojarzenie zlekiem. Obecnie trzeba posiada owiadczenie zdrowotne. Takie owiadczenie dotyczy konkretnego skadnika, nie caego suplementu. Udowadnia ono jego dziaanie na jak przypado. Decyzje EFSY s publikowane. Kolejna kwestia to dopuszczenie do obrotu. Lek jest poddawany rejestracji wUrzdzie Rejestracji Leku, natomiast suplement naley tylko zgosi do Gwnego Inspektoratu Sanitarnego, ktry prowadzi ewidencje. GIS ocenia skadniki suplementw. Skoczya si pewna dowolno we wprowadzaniu na rynek wszystkiego. Skadniki suplementw poddawane s sprawdzeniu czy nie byy uywane wlekach. Ajeli za tak si stao, to czy mog by uywane wsuplementacji. Std wniosek, e witaminy i mineray nie lecz tylko zapobiegaj iwspomagaj organizm, wic s one suplementami.

zmieni si nam stan fizjologiczny. Jest to jednak wstpny etap ipotrzebna jest konsultacja z lekarzem. Zwaszcza gdy stan zdrowia si nie poprawia, anasza przypado trwa do dugo.

- Jeli mwimy o chci Polakw do sigania po suplementy, to czy rwnie chtnie sigamy po probiotyki?
- Probiotyki s nam niezwykle potrzebne, myl jednak, e jeszcze nie doceniamy ich dziaania. Jak wiemy istniej ze i dobre bakterie. Kiedy te ze niszcz kosmki jelitowe, te przestaj przesuwa pokarm. Jedzenie zaczyna zalega wukadzie pokarmowym ipojawia si stan zapalny oraz wszelkie dolegliwoci ze strony ukadu pokarmowego. Probiotyki, czyli dobre bakterie odtwarzaj flor jelitow. Zawsze syszelimy by przy antybiotyku pi malank czy jogurt, dlatego e musimy posiada w rwnowadze w naszym organizmie odczyn zasadowy ikwasowy. Niestosowanie probiotykw przy antybiotyku jest ogromnym bdem. Problemem jeli chodzi ote bakterie jest ich trwao. Produkuj je obecnie zakady mleczarskie. Kopot ley wzamkniciu dobrych bakterii wtakiej formie by przeyy jak najduej. Dlatego tak istotne jest to kto je produkuje ijak je zamyka by przeyy i mogy dziaa w naszym organizmie. Probiotyk wzmacnia nasz odporno, ktra mieci si w ukadzie pokarmowym. Powinnimy inwestowa wdobre probiotyki, dowiedzie si o nich jak najwicej. Nie dajmy si te nabra na chwyty marketingowe i stosujmy naprawd wartociowe produkty.

22

- Jak wtakim razie uatwi rozrnienie suplementw od lekw?

- Suplementy powinny by ustawiane na oddzielnych pukach ni leki, musz mie napis suplement diety. Niestety nie zawsze jest to przestrzegane. Take podobne opakowania utrudniaj rozrnienie. Mylne mog by te opisy obiecujce nam skutki niemoliwe do osignicia. Suplementy obecnie zaliczane s do kategorii ywnoci. Uwaam, e wprzyszoci powinna powsta dla nich oddzielna kategoria, gdy obecny podzia nie jest dobry. Suplementy nie maj przecie formy znanych nam produktw spoywczych. S waciwie wpostaci lekw. Myl, e nasza ywno zostanie przez dugi czas w takiej postaci jak mamy. Naley ucili grup suplementw ioddzieli j od ywnoci. Nasze jedzenie nie wyglda tak jak wfilmach oprzyszoci, nie ma takiej postaci wjakiej spoywaj je kosmonauci, czyli wanie tabletek czy past. Dlatego te kategorie naleaoby zmieni. ywno oddzielnie, suplementy oddzielnie.

- Mimo problemw, oktrych Pani powiedziaa, Polacy coraz chtniej sigaj po suplementy. Zgodzi si Pani ztym stwierdzeniem?
- Chtnie sigamy po suplementy, zwaszcza gdy nam czego brakuje, co nam dolega, chcemy poprawi kondycj naszego organizmu. Coraz czciej korzystamy zsuplementw, gdy jest ich na rynku bardzo wiele. Mamy wczym wybiera. Kolejny aspekt, ktry skania nas do samodzielnego sigania po suplementy, to trudnoci w dostaniu si do lekarza specjalisty. Staramy si leczy sami. Na przykad popularne ostatnio suplementy na drogi moczowe zurawin. Mona je stosowa, gdy pojawi si jaki kopot, bo

- Wracajc do suplementw diety. Jakie surowce powinny by uywane do ich produkcji?

- Mineray wsuplementach mamy ju dokadnie okrelone. Cho ich dawki s rne wkonkretnych pastwach wiata. Zaley to od klimatu iindywidualnych potrzeb mieszkacw. Natomiast substancje rolinne maj nieograniczone moliwoci. Wiemy, e caa medycyna

TEMATY NA DZI
wywodzi si od rolin. Obecnie coraz czciej s one syntetyzowane. Substancje rolinne s umieszczane w kapsukach lub tabletkach. Niezwykle wane jest to aby producenci suplementw mogli kupowa substancje do produkcji w znanych i renomowanych firmach posiadajcych certyfikaty jakociowe surowcw do produkcji. Istotna jest czysto mikrobiologiczna, choby przy algach, wiemy, e morze jest bardzo zanieczyszczone. Certyfikaty day by producentowi pewno, e pprodukt jest w100% pewny izgodny znormami. Niestety czsto producenci kieruj si cen. Ustawodawstwo unijne te na razie nie przewiduje sprawdzania tego od kogo producent kupi produkt iczy ma certyfikat zgodny znormami farmakopealnymi. To daje pole do popisu hochsztaplerom, ktrym nie zaley na jakoci iczystoci mikrobiologicznej substancji. Sanepid powinien sprawdza wiadectwa gdzie substancje byy produkowane iskd zostay pozyskane. Zakad musi by przystosowany do wypuszczenia doskonaego suplementu od pocztku jego produkcji do koca, czyli powstania gotowego suplementu dla konsumenta. Coraz czciej chcemy wiedzie skd pochodzi nasza ywno, jak bya wyprodukowana, czy jest bezpieczna. Podobnie powinnimy mie prawo do kupowania sprawdzonych suplementw. Musimy mie pewno, e producent jest rzetelny, wic zachcam kadego kto chce zaj si produkcj suplementw do zgaszania si do firm farmaceutycznych bo tam mona wyprodukowa suplement iotrzyma wiadectwo jakoci. Nie kierujmy si tylko finansami. nienie wchaniania si elaza. Musimy wiedzie co zczym czy, aczego nie wolno przyjmowa razem. Sam producent powinien informowa o interakcjach jego substancji zinnymi. Moe si zdarzy, e wjednym produkcie mamy substancje osabiajce wzajemnie swoje dziaania. Dziurawiec popularny w leczeniu depresji dziaa jako fotouczulacz. Stwierdzono, e pomidzy wapniem, magnezem, elazem czy wanie wspomnianym dziurawcem, awieloma lekami bez recepty dochodzi do ponad 800 rnych interakcji. Najczciej obnia si wchaniania substancji czynnej leku, np. zaspiryny.

- Jeli ju wspomniaa Pani ofinansach, to czy istniej budety na prowadzenie dodatkowych bada jeli chodzi osuplementy?
- Takie badania nie s wymagane, as niezwykle kosztowne, wic praktycznie nie s prowadzone. Prace EFSY wzakresie owiadcze zdrowotnych uzupeniaj t luk.

- Prosz powiedzie, czy ma Pani jakie wskazwki czy rady, jak dobra odpowiedni dla siebie suplementacj, aby sobie nie zaszkodzi?
- Jeli chodzi o formy suplementw naley j dobra do indywidualnych potrzeb konsumenta. Kto woli tabletki, inna osoba bdzie chciaa spoywa herbatk zioow. Bardzo wan kwesti jest zdobywanie informacji si na temat substancji, ktre mamy zamiar przyjmowa. Jak wiemy wszystko w nadmiarze szkodzi. Istotny jest temat interakcji substancji. Niektre substancje mog upoledza wchanianie lekw nasercowych. Musimy wiedzie czy pomagajc sobie danym suplementem jednoczenie nie osabimy dziaania jakiego leku ktry przyjmujemy, wwczas moemy sobie zaszkodzi. Naley pyta lekarza lub farmaceut, czyta liczne publikacje na temat suplementw. Na przykad suplementy zawierajce sole wapnia ielaza podawane zposikiem powodoway ob-

- Mwimy o suplementach, a czy moe Pani wyjani czym jest ywno wzbogacana?
- Taka ywno to nic innego jak produkty, ktre spoywamy na co dzie, jednak dodane s do niej witaminy czy mineray a take nienasycone kwasy tuszczowe. Na przykad woda zwitamin C czy jogurt zmineraami. Jeli chodzi otak ywno idodatkow suplementacj, naley uwaa by nie dostarczy sobie jakich substancji wzbyt duych ilociach. Moe take doj do niekorzystnej interakcji midzy poszczeglnymi skadnikami, oktrej przed chwil mwiymy. Dlatego wtym przypadku take dowiadujmy si co jemy. Chodzi przecie o nasz organizm. Jest takie powiedzenie powiedz mi co jesz, apowiem Ci na co chorujesz. Naprawd dbajmy oto co iwjakich ilociach spoywamy. Nie wolno bezkrytycznie podchodzi ani do lekw bez recepty, ani do suplementw czy ywnoci.
Dzikuj za rozmow.

23

TEMATY NA DZI

Inteligentne opakowania to przyszo

Na temat innowacji na rynku suplementw diety zEw Jankowsk, prezesem zarzdu Polskiego Zwizku Producentw Lekw Bez Recepty (PASMI), rozmawia Aleksandra Iwaniuk.

- Pani Prezes, prosz powiedzie czy atwo wprowadza si na rynek innowacje dotyczce suplementw oraz lekw bez recepty?
- Obie kategorie produktowe maj szanse na innowacje przy czym kada znich moe obra inny kierunek. Suplementy diety maj moim zdaniem wiksze moliwoci. Mog pj wkierunku zarwno nowych substancji jaki inowych form. Oczywicie nowe substancje, ktre nie byy stosowane wywnoci przed 1994 rokiem s kwalifikowane jako nowa ywno iwymagaj odrbnej procedury wEFSA, ale to nie jest due ograniczenie. Wprzypadku lekw jest wicej ogranicze. Innowacje w obszarze nowych substancji s moliwe, ale wymagaj wieloletnich bada klinicznych. Dodatkowo zawsze nowa substancja stosowana wlecznictwie najpierw kwalifikowana jest jako lek na recept. Zanim wic bdzie moliwa zmiana kategorii dostpnoci na OTC ,, lek bez recepty upynie minimum kilkanacie lat. Wsytuacji lekw OTC mona jednak myle oinnowacyjnoci wobszarze dotyczcym opakowa, form izomerycznych, form podania inowych zastosowa.

mog peni inne funkcje np. mog rejestrowa ilo odkrcania butelki leku. To wane ze wzgldu na trwao produktu. Taka nakrtka zchipem informuje otym czy dany lek nie straci wanocize wzgldu na zbyt duy kontakt ze rodowiskiem zewntrznym. Wprowadzane s take tzw. inteligentne etykiety rejestrujce warunki przechowywania zarwno wewntrz jak ina zewntrz opakowania. Barwnik umieszczony wetykiecie, ktry zmienia kolor, suy informowaniu uytkownika otrwaoci leku. Obszar ten rozwija si bardzo intensywnie . S ju projekty opakowa, ktre mogyby wysya informacje na smartphona czy I-pada, e naley przyj lek. Przykady te pozwoliyby na wiksz kontrol produktu take po zakupie, pomogyby pacjentom wdawkowaniu lekw. Istniej ju takie prototypy ijest to przyszo.

- Wtakim razie na jakie substancje zawarte wywnoci czy suplementach jestemy najbardziej naraeni?
- Obecniebardziej martwiabym si jakoci spoywanej ywnoci wogle oraz stylami ywienia Polakw. W samych suplementach diety nie moe by substancji, ktre mogyby szkodzi. Oczywicie wane jest abymy wiadomie przyjmowali produkty. Wiedzieli co jest w nich zawarte, kiedy naley je zastosowa i w jaki sposb? Najlepiej to pokaza na przykadzie np. miorzb japoski stosowany wsuplementach diety, wproduktach poprawiajcych pami ikoncentracj, nie powinien by zaywany przed zabiegami operacyjnymi poniewa zwiksza krwawienie imoe doj do powika okoooperacyjnych. Jeli to wiemy to moemy unikn niekorzystnych dla nas sytuacji. Wikszym problemem wobszarze suplementw diety s celowe zafaszowania. Szczeglnie dotyczy to produktw kupowanych znieznanego rda np. internetu. Tam kontrola jest niestety ograniczona. Zafaszowane s czsto suplementy na potencje czy na odchudzanie. Dodawane s tam

24

- Skoro mwimy ju otak zaawansowanej technologii jeli chodzi oywno iopakowania przejdmy moe do wykorzystywania nanotechnologii wtym celu. Czy jest ona szkodliwa dla konsumentw?
- Niestety obecnie nie ma wystarczajcych bada dotyczcych tego tematu. Nanotechnologia wywnoci ma swoich zwolennikw jak iprzeciwnikw, wic takie badania w przyszoci na pewno si pojawi. Dyskusja na ten temat bya jednak tak burzliwa na forach midzynarodowych, e Parlament Europejski postanowi znowelizowa rozporzdzenia dotyczce nowej ywnoci izwikszenia bezpieczestwa.

- Skoro wspomniaa Pani oinnowacyjnoci opakowa, co moe Pani powiedzie otzw. inteligentnych opakowaniach?
- Jest to nurt zrynkw amerykaskiego ijaposkiego. Wtej grupie opakowa rozrniabym jeszcze opakowania aktywne, czyli takie ktre aktualnie stosujemy do przechowywania ywnoci np. misa. Takie opakowania posiadaj specjalne substancje np. enzymy czy zwizki chemiczne, ktre maj na celu utrzymanie wymaganych warunkw przechowywania produktu np. wsytuacji gdy zwiksza si wilgotno opakowanie pochania nadmiar wilgoci, aodpowiednie enzymy zahamowuj rozwj pleni czy grzybw. Drug kategori s wanie opakowania inteligentne. Jest to ju zaawansowana technologia. Su monitorowaniu warunkw przechowywania. Dodatkowo

TEMATY NA DZI
nielegalnie silnie dziaajce substancje, ktre stosuje si wlekach pod kontrol lekarza i nie mog by uywane w suplementach. Inspekcja Sanitarna co roku kontroluje k.. 1300 produktw, jednak nie da si unikn tego, e komu uda si wprowadzi suplement diety wsposb nielegalny. Zabezpieczy si przed tym moemy tylko wjeden sposb, kupujc produkty zlegalnego rda dystrybucji np.zapteki.

- Jeli mwimy o badaniach, czy jest duy problem w zdobyciu rodkw na ich realizacj?
- W naszym kraju, jak wszdzie na wiecie, jest ogromna ilo pomysw, ktre trzeba jednak udowodni za pomoc bada. rodkw finansowych nie starczy dla wszystkich. Pojawi si jednak bardzo korzystny trend w orodkach akademickich. Uczelnie w ramach projektw finansowanych zgrantw naukowych prowadz badania, ktrymi wdalszej kolejnoci mgby zainteresowa si przemys. Szczeglnie interesujce s badania z obszaru bromatologii czy wpywu ywnoci na czowieka. WPolsce nie mamy jednak dotychczas wypracowanych rozwiza systemowych, ktre czyyby wiat nauki zprzemysem. Ciekawie zapowiadajce si prace pozostaj czsto na poziomie wstpnych bada bez przejcia do fazy bada klinicznych. Zdecydowanie powinna powsta platforma do zwikszenia wsppracy orodkw akademickich zprzedstawicielami przemysu. Mamy oczywicie finansowane prace doktorskie, rnego rodzaju konkursy, czy finansowanie modych naukowcw przez fundacje farmaceutyczne. To wszystko pomaga, cho nie jest wystarczajce, a przecie chodzi nam ozwikszenie innowacyjnoci naszego rynku.

- Jaka jest rnica wkwestii promocji lekw isuplementw diety?

- Kiedy reklamujemy leki bez recepty nie moemy uy wizerunku eksperta czyli np. lekarza opowiadajcego otym produkcie. Dodatkowo producent musi poinformowa owszystkich dziaaniach niepodanych, ktre mog wystpi. Nie moemy te stosowa reklamy porwnawczej skierowanej do bezporedniego odbiorcy jakim jest pacjent. W przypadku suplementw diety jest wiksza swoboda marketingowa. Mona stosowa rekomendacj lekarsk, nie ma take obowizku informowania odziaaniach niepodanych, mona porwnywa produkty pomidzy sob iinformowa otym konsumenta. Taka reklama jest bardziej wizerunkowa i lepiej promuje dany produkt. Wpraktyce gdy ogldamy reklam inie syszymy informacji ,,zapoznaj si zulotk oznacza to, e reklamowany by suplement diety anie lek.
Dzikuj za rozmow.

- Czy moe Pani powiedzie co obiosubstancjach pochodzcych z jaj? W jakich chorobach mog one pomc?
- Istnieje teza dotyczca fosfolipidu eterowego PNAE obecnego w skorupkach jaj. Odpowiedni jego metabolizm moe wpywa na komrki rakowe. Jest to jednak wedug mnie wstpny etap bada, pewien kierunek, ale bardzo obiecujcy. Nie ma jednak bada klinicznych potwierdzajcych, e jest to rozwizanie wpywajce na leczenie nowotworw. Jest to przyszo wiata naukowego, temat ktry bdzie jeszcze dugo badany.

25

TEMATY NA DZI

Nobel za badania nad funkcjonowaniem komrek

Instytut Karolinska przyzna tegoroczn Nagrod Nobla z dziedziny medycyny trzem naukowcom ze Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej: Randyemu W. Schekmanowi, Jamesowi E. Rothmanowi oraz Thomasowi C. Sdhofowi za odkrycie regulacji mechanizmu transportu pcherzykowatego izjawiska przepywu bon wkomrce. Ci trzej naukowcy rozwikali tajemnic tego, wjaki sposb komrka organizuje swj wewntrzny system transportu czytamy wuzasadnieniu Komitetu Noblowskiego. Kada komrka jest fabryk, ktra produkuje ieksportuje biaka. Transport moleku odbywa si za pomoc pcherzykw. Tegoroczni laureaci odkryli, jak te adunki docieraj zjednego punktu worganizmie do drugiego. Odkryte przez nagrodzonych zjawisko dotyczy wszystkich organizmw. Ten mechanizm jest kluczowy dla funkcjonowania ukadu nerwowego, hormonalnego czy immunologicznego. Bez niego normalne funkcjonowanie komrki nie byoby moliwe. Wewntrz kadej ywej komrki wytwarzane s substancje (hormony, cytokiny, enzymy, neuroprzekaniki). Cz znich jest transportowana wewntrz za porednictwem pcherzykw. Tegoroczni laureaci odkryli molekularne mechanizmy sterujce caym systemem transportu czsteczek. Chocia wiele struktur cytoplazmatycznych jest otoczonych bonami komrkowymi rnicymi si budow chemiczn i funkcjonalnoci, rne substancje s dostarczane wodpowiednich porcjach i we waciwym czasie. Udowodniono, e funkcjonowanie caego ustroju zaley od poprawnego funkcjonowania transportu wewntrzkomrkowego, np. bdy w produkcji neuroprzekanikw powoduj zaburzenia psychiczne (depresj lub schizofreni), nieprawidowe wydzielanie insuliny cukrzyc modziecz, adefekty wtransporcie cytokin upoledzaj system odpornociowy organizmu. Kady znaukowcw odkry cz nagrodzonego zjawiska w czasie swoich bada. Pierwszy skutki zaburzonego systemu transportu pcherzykowatego zaobserwowa w latach 70. Schekman, prowadzc badania drody. Uzna, i bdy wsystemie transportu spowodowane s przez mutacje genetyczne, chocia niektre okazay si kluczowe dla prawidowego formowania si pcherzykw przenoszcych lipidy ibiaka. Wlatach 80. I90. Rothman prowadzi badania nad systemem transportu substancji ussakw, odkrywajc, e za precyzyjne ruchy pcherzykw odpowiadaj znajdujce si na ich powierzchni biaka. Dziki nim pcherzyki cz si wycznie zpasujcymi tylko do nich biakami na powierzchni bon. W wyniku fuzji bon uwalniana jest przenoszona zawarto. Rothman zaobserwowa mutacje identyczne z odkrytymi wczeniej przez Schekmana udrody. Sdhof w swoich badaniach skupi si na wymianie neuroprzekanikw pomidzy neuronami. Zauway, i rnica polega na miejscu wymiany sygnay przekazywane s wycznie ssiednim komrkom za porednictwem synaps. Eksperymenty dowiody, e dotarcie impulsu nerwowego do zakoczenia aksonu powoduje otwarcie kanaw jonowych, wpuszczajcych jony wapnia, ate zkolei uaktywniaj pcherzyki presynaptyczne, uwalniajce np. acetylocholin do szczeliny synaptycznej. Cz ich czsteczek czy si z receptorami w bonie postsynaptycznej. Skutkuje to otwarciem kanaw wpuszczajcych jony sodu, awefekcie depolaryzacj bony postsynaptycznej. To otwiera kolejne kanay dla sodu i wwczas pojawia si sygna elektryczny rozprzestrzeniajcy si wzdu aksonu do synaps na jego zakoczeniach. Randy Wayne Schekman urodzi si 30 XII 1948 r. wSaint Paul. W1975 r. ukoczy studia doktoranckie na Uniwersytecie Stanforda, pracujc wsplnie zArthurem Kornbergiem nad enzymologi ifizjologi replikacji bakteryjnego DNA. Obecnie pracuje, jako profesor biologii na University of California wBerkeley. Jest laureatem m.in. Nagrody im. Alberta Laskera wdziedzinie podstawowych bada medycznych, czonkiem National Academy of Sciences, atake zagranicznym czonkiem Royal Society. James Edward Rothman urodzi si 3 XI 1950 r. wHaverhill wstanie Massachusetts. W roku 1976 obroni doktorat zbiochemii wHarvard Medical School, po czym podj prac w charakterze adiunkta w Massachusetts Institute of Technology, a w 1978 przenis si na Uniwersytet Stanforda. Obecnie wykada na Uniwersytecie Yale, piastujc funkcj kierownika Zakadu Biologii Komrki. Thomas Christian Sdhof urodzi si 22 XII 1955 r. wGetyndze. Wroku 1982 r. obroni doktorat zzakresu neurochemii na tamtejszym uniwersytecie. Rok pniej obj posad adiunkta na University of Texas Southwestern Medical Center. Od 2008 r. jest profesorem fizjologii molekularnej ikomrkowej na Uniwersytecie Stanforda. Tegoroczni noblici podziel si nagrod wysokoci 8 mln koron szwedzkich (ok. 3,8 mln zotych).
Mateusz Majchrowski

26

27

TEMATY NA DZI

Szczepionki obowizek czy dobrowolna decyzja?

Co roku, gdy nastaje pora zwikszonej zachorowalnoci na przezibienia igryp, wiele osb stawia sobie pytanie onajskuteczniejsz ochron przed gronymi wirusami. Itu zaczyna si dyskusja oszczepionkach. Tych dodatkowych, jak wanie przeciw grypie, oraz tych obowizkowych, ktre przyjmujemy od urodzenia. Jak grone jest wiadome rezygnowanie ze szczepie? Iczy mamy prawo decydowa otym na co nasze dzieci powinny zosta zaszczepione?

Kara za odmow szczepienia

Kilka tygodni temu wmediach zrobio si gono o sprawie rodzicw maego Olafa, ktrzy nie szczepili swojego synka. Zostali przez to ukarani przez stacj epidemiologiczn kar 400 z. Jak si okazao, sanepid nie ma moe wystawia mandatw. Sd administracyjny wPoznaniu przyzna rodzicom racj, podobnie Wielkopolski Inspektor Sanitarny. Nie znaczy to jednak, e kary unikn. Mandat moe zosta naoony przez wojewod wielkopolskiego. Rodzice Olafa twierdz, e maj prawo decydowa otym czy chc szczepi swoje dziecko. Broni go przed wirusami za pomoc metod naturalnych, stosowanych wprzeszoci. Ucz go higieny oraz dbaj by zdrowo si odywia ijad jak najwicej owocw i warzyw. Chopiec nie jada te sodyczy. Pki co metoda ta jest skuteczna. Taki przypadek, wgruncie rzeczy odosobniony, jeli zestawilibymy liczb osb zaszczepionych ztymi, ktrzy wiadomie szczepie unikaj, jest w stanie si obroni. Jeli jednak brak szczepie staby si powszechny, przed oczami staje nam wizja epidemii zachorowa za choroby zakane. Nie oszukujmy si, ile osb tak restrykcyjnie dbaoby odzieci za pomoc metod naturalnych?

28

Szczepionki za iprzeciw
Nie oznacza to jednak, e szczepionki s jednoznacznie skuteczne. Niestety nie daj 100 procentowej gwarancji, e nie zapiemy danego wirusa. Czsto te powoduj reakcje alergiczne iefekty uboczne. Obecne rodzice s coraz bardziej wiadomi ichc decydowa owszystkim co dotyczy ich dzieci, take oszczepieniach. Wostatnich latach ywa jest dyskusja ocelowoci szczepie. Przeciwnicy twierdz, e szczepionki s nam narzuco-

ne przez koncerny farmaceutyczne iorganizm jest wstanie sam si obroni przy odpowiedniej pomocy. WPolsce mimo bardzo wysokiego wskanika zaszczepie (prawie 98%) nadal odnotowuje si wiele tysicy przypadkw zachorowa na wink czy ryczk. Podobnie wEuropie Zachodniej. Po prostu nie s to ju choroby miertelne. Jednak jak wskazuj badania przestay one takimi by jeszcze przed wprowadzeniem szczepie obowizkowych. Coraz wicej osb przeciwnych takim szczepieniom to osoby yjce wzgodzie znatur, utosamiajce si ztrendem ekologii ieko-wychowywania dzieci. S to osoby, ktre wiedz co robi, by ustrzec organizm przed chorobami zakanymi, nawet bez szczepienia. Na pewno wymaga to wysiku ikontroli. Mimo to nie zmieniaj oni zdania co do szczepionek. Zwolennicy zkolei odpowiadaj im, e tylko dziki temu, e wikszo osb si szczepi, ich dzieci nie s atakowane przez wirusy. Jest to rodzaj ochrony, gdy takie dzieci nie maj si po prostu od kogo zarazi. Odmawianie tych obowizkowych szczepie jest traktowane wrcz jako fanaberia ibrak odpowiedzialnoci. Woczach zwolennikw szczepie chroni oni swoje dzieci przed cierpieniem zwizanym zchorobami. Nie wyobraaj sobie posania dziecka do przedszkola bez choby tych podstawowych.

Obraz szczepie wPolsce ina wiecie

WPolsce co roku powstaje kalendarz szczepie. Poddawane s im dzieci od pierwszego dnia do ukoczenia 19. roku ycia. Do tych obowizkowych nale szczepienia przeciw grulicy, bonicy, krztucowi, polio, wince, odrze, ryczce, tcowi, WZW typu B oraz przed zakaeniom Hib. S bezpatne iwwikszo-

ci jednorazowe, czyli poddawani nim jestemy tylko raz wyciu. Szczepienia dodatkowe tzw. zalecane, to te przeciw zakaeniom rotawirusami, WZW typu B wgrupach nieobjtych obowizkowymi szczepieniami, WZW typu A, kleszczowemu zapaleniu mzgu, grypie, ospie wietrznej, zakaeniom wywoywanym przez pneumokoki, meningokoki oraz zakaeniom HPV. Niestety wwielu dostpnych wPolsce jak ina wiecie szczepionkach znajduje si zwizek rtci o nazwie thimerosal. Jest on uywany jako rodek konserwujcy. Istnieje niezliczona liczba bada lekarzy specjalistw na temat wpywu rtci podawanej wszczepionkach zpniejszymi zachorowaniami na autyzm, upoledzeniem orodka mowy, a take jej zwizkiem z nagymi zgonami niemowlt po podaniu szczepionki. Dawki zwizkw rtci jakie moemy dziennie przyj s precyzyjnie okrelone co do wagi. Noworodkom mog by podawane szczepionki ju w drugiej dobie po urodzeniu, ktre mog kilkadziesit razy przekracza dozwolon dawk zwizku rtci dla osoby dorosej. Rt kumuluje si wmzgu, ktry unoworodka nie ma jeszcze wyksztaconej bariery z krwi. Nie dziwi wic obawy rodzicw, ktrzy twierdz, e ich dzieciom aplikuje si zbyt du liczb szczepionek. Thimerosal jako supstancja neurotoksyczna zosta wycofany ju ponad 20 lat temu wkrajach skandynawskich, 10 lat pniej za wwikszoci krajw zachodnich Europy. Lekarze nie mog nam oficjalnie da do zrozumienia, e niektre szczepionki s zbdne. Na pewno nie naley ulega chwilowym modom, czy budowanym na panice przewiadczeniom, ktre obserwowalimy przez ostatnie lata. Wystarczy przypomnie sytuacj ze wisk gryp, gdy Polska nie zakupia szczepionek, ku oglnemu oburzeniu Polakw. Jak si okazao by to dobry ruch. Inne kraje wyday wtedy na nie majtek. Jest to jednak sytuacja wyjtkowa. Jeli popatrzymy na szczepienia obowizkowe, faktycznie s one przeciw bardzo gronym chorobom, wystpujcym coraz rzadziej. Wanie dziki szczepieniom. Wprzypadku szczepie zalecanych, coraz wicej rodzicw decyduje si na nie wobawie przed gronymi ostatnio rotawirusami. Podzielone gosy dotycz ospy wietrznej. Choroba ta, cho powana jeli nie zostanie odpowiednio wyleczona, uwaana jest za

TEMATY NA DZI
chorob ktr kady raz w yciu musi przej, ilepiej jeli stanie si to wwieku dziecicym. Przechodzi si j wtedy lej imniejsze jest take ryzyko powika. Naley take zwrci uwag, e system szczepie w Polsce powinien bardziej czerpa z dowiadcze krajw skandynawskich, gdzie jest najmniejszy wskanik umieralnoci niemowlt i pastw Europy Zachodniej. Tam wikszo szczepie jest dobrowolna, apierwsze znich podawane s dopiero w3 miesicu ycia niemowlcia. Tymczasem wzorujemy si na niedoskonaym systemie USA, gdzie podaje si ogromn liczb szczepie, awskanik umieralnoci niemowlt jest bardzo wysoki (ok 7 na 1000 urodze). Przez to rodzice s wrcz zmuszani do wszelkich szczepie ich dzieci. Naley take pamita, e zbyt dua liczba szczepie moe prowadzi do upoledzenia autoimmunologicznego.

Dowiedz si co przyjmujesz
Tak jak z kadym produktem ywieniowym czy lekiem, tak i w przypadku szczepionek powinnimy sami dowiadywa si co chcemy wprowadzi do naszego organizmu. Brak ignorancji znaszej strony moe nas uchroni przed skutkami ubocznymi. Jeli chodzi o szczepienia przeciwko grypie, maj one coraz wicej zwolennikw wmiar jak spoeczestwo uwiadamia sobie, e grypa to bardzo grona choroba i nie naley jej myli zprzezibieniem. Szczepionka przeciw grypie jest co roku zmieniana ze wzgldu na du zmienno antygenow tego wirusa. Zaleca si zaszczepianie dzieci powyej 6 miesica ycia, osb po 65 roku ycia, atake tych, ktrzy maj podwyszone ryzyko powika oraz przebywajcych wpobliu chorych. Obecnie wPolsce kady musi przyj szczepienia obowizkowe. Te zalecane s indywidualn kwesti. Sami musimy te sobie odpowiedzie czy ich potrzebujemy iczy dziki nim bdziemy czuli si bezpiecznie. Dyskusja na temat zasadnoci szczepie jest i bdzie coraz ywsza. Naleaoby odbudowa zaufanie do szczepionek poprzez rzeczowe

informowanie rodzicw odobrych stronach szczepie ale iorealnych zagroeniach. Powinnimy take zmieni zasady podawania szczepionek noworodkom i maym dzieciom. Na przykad nie podawa ich kilku wjednym dniu. Zrynku wycofane powinny by take szczepionki zthimerosalem, oktry rodzice tocz najwikszy bj. W caej Europie co roku odbywa si Europejski Tydzie Szczepie. Organizowany jest przez wiatow Organizacj Zdrowia i wspierany przez organizacje midzynarodowe oraz krajowe i regionalne. Ide Tygodnia jest uwiadomienie, e rutynowe szczepienia mog uchroni nas przed wci gronymi chorobami zakanymi i naley dy do zwikszenia dostpnoci szczepie dla wszystkich. Szczepionka jest te tasza ni pniejsze ewentualne leczenie, atake eliminuje chorob iczsto ratuje ycie. Wane jednak jest to abymy sami dowiadywali si co podawane jest naszym dzieciom ico rzeczywicie jest im potrzebne. Na wiele rzeczy ustanowionych prawnie nie mamy jeszcze wpywu. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie aby powiksza swoj wiedz na temat szczepie idziki temu mc reagowa.
Aleksandra Iwaniuk

29

Sejmowa komisja zdrowia: konieczna edukacja ws. szczepie przeciw grypie

Oprzeprowadzenie szerokiej akcji informacyjnej ws. szczepie przeciw grypie wystpia sejmowa komisja zdrowia wdezyderacie skierowanym do Ministerstwa Zdrowia. Adresatami akcji maj by gwnie rodzice, wychowawcy inauczyciele. Wdezyderacie zapisano, e akcja informacyjna konieczna jest m.in. wzwizku ze wzmoon aktywnoci ruchw antyszczepionkowych, ktre kwestionuj skuteczno szczepionek przeciw grypie. Posowie chc take edukacji zdrowotnej wszkoach. Komisja zwrcia si rwnie do MZ zwnioskiem ouruchomienie programu dla placwek opieki medycznej - Wolne od grypy. Personel lecznic uczestniczcych w programie miaby otrzymywa zalecenie szczepienia si przeciw grypie. Od pocztku wrzenia zarejestrowano prawie 500 tys. zachorowa ipodejrze zachorowa na gryp - wynika zdanych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-PZH. Wpoprzednim sezonie grypowym wtym samym okresie byo oponad 145 tys. mniej zachorowa. wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO), amerykaski Komitet Doradczy ds. Szczepie (ACIP), jak rwnie krajowe orodki: Gwny Inspektorat Sanitarny oraz Krajowy Orodek ds. Grypy rekomenduj szczepienia jako najskuteczniejszy sposb zapobiegania infekcjom i powikaniom wywoanym przez wirus grypy. Optymalny czas realizacji szczepie to miesice wrzesie-grudzie, czyli tu przez wystpieniem szczytu zakae, przypadajcego zwykle na okres od stycznia do marca. Grypa jest ostr chorob zakan, wywoywan przez wirusy, ktre namnaaj si wkomrkach nabonka drg oddechowych. Objawy grypy pojawiaj si nagle. Najczciej pojawia si wysoka gorczka, bl garda, gowy imini, atake dreszcze, jadowstrt, silne uczucie zmczenia irozbicia. Tym, co rni gryp od innych infekcji ukadu oddechowego, jest znacznie wyszy wskanik gronych dla zdrowia iycia powika, ktre s jej nastpstwem. Najbardziej naraone na powikania pogrypowe s mae dzieci, seniorzy, a take osoby cierpice na przewleke choroby ukadw oddechowego i sercowo-naczyniowego oraz cukrzyc. Do najczstszych powika grypy nale wtrne zakaenia bakteryjne iwirusowe oraz zaostrzenie wspistniejcych chorb przewlekych.
(PAP)

30

KONFERENCJE

Europejskie Stowarzyszenie Promocji Zdrowia rekomenduje konferencje:

wiatow y Kongres Cuk rz yc y 2 - 6 XII 2013 - Australia / Melbourne
Udzia wKongresie to niepowtarzalna moliwo dotarcia do ponad400 prelegentw, 12.000 delegatwiponad200 stowarzysze czonkowskichIDF zponad 160 krajw oraz moliwo udziau w275 godzinach sesji naukowych.

22 Europejski Kongres Psychiatrii (EPA 2014), 1-4 III 2014, Monachium, Niemcy
Kongres bdzie gwnym midzynarodowym spotkaniem psychiatrw powiconym promowaniu europejskiej psychiatrii do poprawy zdrowia psychicznego na caym wiecie. Kierujc si mottem Europejska Psychiatra koncentruj si na ciele iumyle, EPA 2014 jest wiodc wEuropie platform powicon uatwianiu solidnej wymiany idei, refleksji iwsppracy ekspertw wdziedzinie psychiatrii ijej dyscyplin pokrewnych.

Zagroenie Schizofreni 2014 01 - 02 IV 2014, Londyn, Wielka Brytania

Na Konferencji bd poruszane sprawy biece, najnowsze badania i praktyczne zarzdzanie schizofrenii. Ma na celu zwikszenie wiedzy na temat indywidualizacji leczenia i wsparcia dla pacjentw iproblemw stojcych przed mniejszociowych grup etnicznych. Moliwo zdobycia wiedzy z chorb wspistniejcych i innych komplikacji zdrowotnych u osb ze schizofreni. Udzia iwymiana pogldw zwiodcych praktyk wtej dziedzinie.

Zdrowe odywianie, zdrowy tryb ycia - troska o pacjentw i rodzin, 05 - 07 XII 2013 - San Lucas, Meksyk
Konferencje MCE s zacht do pozyskiwania przez pracownikw suby zdrowia wiedzy, niezbdnej do uwiadamiania pacjentw o znaczeniu waciwego stylu ycia wcelu zapobiegania i leczenia chorb . Konferencja ma na celu pogbienie wiedzy pracownikw suby zdrowia dotyczcej wyborw ywieniowych izmiany stylu ycia.

31

Debata oywnoci genetycznie modyfikowanej

Wdniach 20 -21 czerwca wWarszawie odbya si konferencja powicona ywnoci genetycznie modyfikowanej (GMO). Byo to ju drugie spotkanie organizowane wramach cyklu Mity irzeczywisto XXI wieku, ktremu patronowao Europejskie Stowarzyszenie Promocji Zdrowia Pro - Salutem. Dyskusja dotyczya manipulacji genetycznych stosowanych si wmedycynie, przemyle farmaceutycznym, ochronie rodowiska ispoeczne kontrowersjach i obawach dotyczcych ich wykorzystywania wszczeglnoci w rolnictwie budzi. Podczas spotkania eksperci zaprezentowali szanse izagroenia zwizane zmodyfikacjami genetycznymi. Wkonferencji wzili udzia uznani eksperci wzakresie bada nad ywnoci. Wystpienia prelegentw poruszay najbardziej wraliwe kwestie zwizane zproblematyk wykorzystania inynierii genetycznej w sektorze rolno-spoywczym. Ich bogaty dorobek naukowy izaangaowanie zapewniy wysoki poziom merytoryczny konferencji iprzyczyniy si do swobodnej wymiany pogldw iopinii. Uczestnicy konferencji wskazywali wielokrotnie na raco niskie nakady finansowe przeznaczane na badania naukowe nad GMO oraz na brak rozwiza legislacyjnych, idualizm prawny wPolsce w postaci ustawy dopuszczajcej stosowanie nasion, podczas gdy dwa rozporzdzenia do ustawy zakazuj upraw rolin transgenicznych. Podkrelali zdecydowanie piln potrzeb uruchomienia dziaa edukacyjnych na wszystkich poziomach, wcznie ze rodowiskami politykw imediw, gdy wobiegowej opinii problematyka GMO prezentowana jest wsposb wrcz amatorski, tymczasem polski konsument winien mie dostp do penej iprofesjonalnej wiedzy na ten zoony temat. Konferencja bya pierwszym tak szerokim i otwartym forum specjalistw zaangaowanych wproblematyk GMO wPolsce, reprezentujcych rne, czasami wrcz skrajnie odmienne pogldy, co stworzyo doskona moliwo otwartej imerytorycznej dyskusji . Wnioski i konkluzje z zakoczonej debaty organizatorzy przedstawili kompetentnym jednostkom administracji publicznej jak rwnie komisjom parlamentarnym, za sama inicjatywa w ramach cyklu edukacyjnego Mity i Rzeczywisto, bdzie kontynuowana w kolejnych edycjach .

NAUKA I MEDYCYNA

Przed nami najwikszy whistorii kryzys dotyczcy jedzenia?

Z Trine Hahneman, szefem kuchni i specjalistk od zdrowiego ywienia dla portalu Onet.pl, rozmawia Katarzyna Krawczyk

Obecnie pojawia si wiele diet, ktre nakazuj cakowite wyeliminowanie chleba ze swojej diety. Co uwaasz na temat tych wszystkich przeciwnikw chleba? Czy mog mie racj wpewnym sensie?
- Powinnimy by przeciwko chlebowi, ktry jest sztuczny, ale nie przeciw temu, ktry pochodzi z penych ziaren ijest zdrowy. Inn rzecz jest samo pieczenie. Bo ono potrafi sprawi, e si zrelaksujesz. Jestemy obecnie strasznie zestresowani, taki mamy tryb ycia. Dlatego tym bardziej powinnimy te dba otradycj. Musz by pewne rzeczy, ktre robimy powoli. Powoli to jest wanie kluczowe sowo. yjemy teraz wwiecie fast foodw, ktre otaczaj nas zewszd. Takie jedzenie jest szybkie i atwe. Jak sdzisz czy wprzyszoci nadal bdziemy zwraca si bardziej wstron filozofii szybkiego jedzenia, czy moe nastpi pewien odwrt iludzie bd chcieli y zdrowiej ije wolniej? Jeli spojrzysz na statystyki, to wszystko, co robi, moe wydawa si bez sensu. Widz, co si teraz dzieje, ale wgbi serca naprawd bardzo wierz, prowadz krucjat iza sto lat, to wszystko si zmieni. Ja ju mog tego nie doy, eby zobaczy te prawdziwe zmiany, ale one nadejd. Apowd, dla ktrego nadejd jest taki, e bdziemy mieli najwikszy w historii kryzys dotyczcy jedzenia. Inastpi on wcigu najbliszych 15 lat, jeli nadal bdziemy postpowa tak, jak postpujemy.

ograniczenia zapasw jedzenia. Obecnie na caym wiecie korzystamy gwnie zpszenicy, bo to ona daje najwiksze plony. Ale przy jej uprawie uywamy GMO i pestycydw i pewnego dnia, ona po prostu przestanie rosn, wyginie. Iwtedy nie bdziemy mieli adnego innego ziarna, aby j zastpi, awyhodowanie nowych, duych plonw zajmie co najmniej 10 lat. Nie bdziemy mieli co je.

Trine Hahnemann, szef kuchni zKopenhagi, od lat 90. ratuje wiat za pomoc tradycyjnych nordyckich potraw, ajej marzeniem jest, aby kady czowiek na wiecie spoywa jeden porzdny posiek dziennie. Trine jest take autork ksiek kucharskich; te midzynarodowe The Scandinavian Cookbook iNordic Diet zostay opublikowane wponad 10 krajach. Trine obecnie pracuje nad The Rye Bread Project - to projekt, ktry kultywuje potg ziaren yta. Cao rozmow y: www.onet.pl

- Uwaasz, e ludzie powinni mie wicej szacunku do jedzenia? Czyjest jaki sposb, aby mc to robi? Jak je mdrze?
- Przede wszystkim nie naley marnowa jedzenia. Gotuj samodzielnie. To jest najlepszy sposb, aby zadba oswoje zdrowie, ado tego spdzi mio czas. Idziesz do McDonalds i nie masz tam siedzenia przy wsplnym stole, rozmowy, wymiany pogldw imyli. Gotujcposiekdla swoich przyjaci idla swojej rodziny, dajesz okazj do dzielenia si tym wszystkim. To sprawia, e czujesz znimi wi ito jest dobre dowiadczenie. To jest te uczta smakw, twoje zmysy s wtedy pobudzone, ato wana cz naszego ycia. Nasz mzg potrzebuje rozrywki, ajedzenie j zapewnia.
Dzikuj za rozmow.

32

- Dlaczego tak uwaasz? Skd takie prognozy?

- Poniewa przestanie nam wystarcza jedzenia. Sposb, wjaki traktujemy zwierzta, ziarna, roliny. To, e uywamy GMO, to jest prosta droga do katastrofy. Nie mamy nawet na tyle czasu, ebym moga opowiedzie o tym, co robimy le. Ale wrmy do ziaren. Zauwa, e ja nazywam je diamentami, bo tak wanie powinnimy je traktowa. Jeli utracimy biornorodno, to doprowadzi to do

NAUKA I MEDYCYNA

Ciekawostki medyczne
Orzechy laskowe na modo
Orzechy laskowe maj wielu amatorw. Ich delikatny i lekko sodkawy smak powoduje, e s doskonaym uzupenieniem czekolad, deserw czy tortw. Naley jednak wiedzie, e najzdrowsze s wtedy, gdy zajada si je samodzielnie, bez towarzystwa tuczcego i kalorycznego deseru. Ju gar orzechw laskowych zaspokaja dzienne zapotrzebowanie naszego organizmu na witamin E. Jest to witamina modoci, gdy pozwala zachowa jdrn oraz zdrow wygldajc skr. Skadnik ten oczyszcza nabonek z wolnych rodnikw oraz wzmacnia przydatki skry. Co si tyczy prokreacji witamina E wspomaga produkcj mskiego nasienia oraz zabezpiecza przed poronieniem. Orzechy laskowe obfituj zarwno w witamin E jak i w witaminy z grupy B. Te ostatnie dobroczynnie wpywaj na wosy, usta i paznokcie.

Na popraw nastroju - ultradwiki

Wedug czasopisma Brain Stimulation wibracje w mzgu spowodowane stymulacj ultradwikami polepszaj samopoczucie psychiczne czowieka bez zauwaalnych efektw ubocznych. Amerykascy badacze z University of Arizona (USA) zaobserwowali, e dziaanie ultradwikw o okrelonej czstotliwoci w rejonach mzgu odpowiedzialnych za nastrj i wiadomo, wywiera pozytywny wpyw na samopoczucie badanych osb. Ta metoda moe okaza si nowym sposobem leczenia depresji i zaburze lkowych.

Nastolatka przeya miertelne zakaenie ameb, ktra poera mzg

Reuters i ABCNews donosi o niezwykym przypadku, gdy 12-letnia Kali Hardig z Arkansas w USA przeya wyjtkowo miertelne zakaenie ameb, ktra niszczy mzg. Lekarze dawali jej jedynie 1% szans na przeycie. Dziewczynka zarazia si wyjtkowo gronym pierwotniakiem o nazwie Naegleria fowleri. Doszo do tego, gdy pywaa w jeziorku Willow Springs Water Park w Little Rock w stanie Arkansas. Zarazek najprawdopodobniej przedosta si do jej organizmu przez nos, a potem przez wypustki komrek wchowych wnikn do mzgu i dosownie zacz go poera. Kali ma nadal kopoty z pamici i mwieniem, wymaga pomocy logopedy. Lekarze zapewniaj jednak, e jej stan stale si poprawia.
Opr. PJ, AI

Zwierzta na komrki dla ludzi

New Scientist poinformowa o eksperymentach nad zwierztami - chimerami. Japoski naukowiec Hiromitsu Nakauchi zapowiedzia, e wyhoduje takie zwierzta, ktre bd posiaday ludzkie komrki i ktrych narzdy bdzie mona przeszczepia ludziom. Otrzyma ju nawet zgod na takie dowiadczenia. Ju wczeniej wielu badaczy prbowao takich eksperymentw, jak np. wyhodowanie zmienionych genetycznie wi. Podejmowano prby modyfikowania ich w taki sposb eby w komrkach ich narzdw wewntrznych wystpoway geny kodujce ludzkie biaka zgodnoci tkankowej. Po przeszczepieniu ludziom miayby by akceptowane przez organizm biorcy, nie wywoujc reakcji odrzutu organu.

Kawa chroni trzustk przed alkoholem

Brytyjscy naukowcy z Uniwersytetu w Liverpoolu odkryli, e picie kawy moe w pewnym stopniu chroni trzustk przed szkodliwym dziaaniem alkoholu oraz obnia ryzyko stanw zapalnych. Okazao si, e powstajce w organizmie pochodne alkoholu powoduj wypyw ogromnych iloci jonw wapnia z wewntrznych magazynw w komrkach trzustki. Ten nadmiar wapnia jest niebezpieczny, poniewa inicjuje procesy rozkadu biaek i prowadzi do mierci komrek. Badacze zaobserwowali, e kofeina, obecna w kawie i innych napojach, powoduje czciowe zamknicie specjalnych kanaw, przez ktre jony wapnia uwalniaj si z magazynw komrkowych. W ten sposb substancja ta czciowo moe agodzi negatywny wpyw alkoholu na trzustk.

33

Genetyka kliniczna Edward Tobias, Michael Connor, Malcolm Ferguson-Smith, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013

34

Publikacja jest znakomitym przewodnikiem po najnowszych osigniciach genetyki medycznej. Czytelnik znajdzie wniej informacje obudowie genomu ludzkiego, zmianach materiau genetycznego prowadzcych do chorb genetycznych, nowych technikach diagnost yki molekularnej icytogenetycznej ipodou genetycznym nowotworw. Publikacja skierowana jest do studentw medycyny, analityki medycznej ibiotechnologii, atake do osb, ktre prowadz badania nad chorobami genetycznymi czowieka.

Poonictwo iginekologia byskawicznie Misha Datta, Louise Randall, Naomi Holmes, 2006 Wydawnictwo Lekarskie PZWL, red. naukowy tumaczenia Grzegorz H. Brborowicz

Seksualno Polakw, prof. Zbigniew Izdebski , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, 2012

Suplementy diety azdrowie, Mirosaw Jarosz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013

Autorzy, przedstawiaj najczstsze choroby wystpujce wpoonictwie iginekologii, opisane wedug jednolitego schematu: definicja, etiologia, czynniki ryzyka, schorzenia wspistniejce, epidemiologia, patologia, badania, ktre naley wykona, zasady leczenia, powikania i rokowanie. Opisane s take procedury, najczciej zwizane z omwionymi wczeniej chorobami. Przedstawione s rwnie informacje dotyczce opieki przedporodowej, w trakcie porodu ipo porodzie, atake zasady antykoncepcji, stosowania lekw oraz wystpowania zakae pooniczych. Wszystkie omwione zagadnienia dostosowano do warunkw polskich. Tre ksiki jest przedstawiona wbardzo skondensowanej for mie. Ksika powstaa zinicjatywy studentw istanowi dla nich znakomite repetytorium, bdzie przydatna take modym lekarzom przy podejmowaniu decyzji diagnostycznych.

Doczekalimy si polskiego Kinseya. Trwao to dugo: pierwsze opracowania Kinseya pionierabada nad seksualnoci czowieka pochodz z poowy XX wieku. () Trzeba wyranie podkreli, e publikacja ta stawia nas wabsolutnej czowce wiatowej nauki o seksualnoci wspczesnego czowieka. (opinia prof. Andrzeja Jaczewskiego) Autor nie tylko ukazuje szerokie spektrum danych dotyczcych naszych seksualnych zachowa, potrzeb, ocen, asercji, lkw, ale take zadaje pytania, ktre wykraczaj poza domen seksualn, cho s zni zwizane: Kim jestemy? Czego pragniemy? Co stanowi istot naszych wzajemnych relacji? Prof. Zbigniew Izdebski nie daje na nie prostych odpowiedzi, bo jego ksika to nie tylko kompendium wiedzy na temat seksualnoci naszego spoeczestwa, lecz take prba namysu nad tym, co stanowi istot naszych gier intymnych, tak gboko uwikanych w dominujcy dyskurs publiczny i represyjne skonnoci naszej kultury. (prof. Magdalena roda) Na uznanie zasuguje wszechstronno iwnikliwo opisu seksualnoci Polakw. () Niewiele jest wpimiennictwie wiatowym prac tego typu i ksik Autora mona uzna za znaczc wrozwoju nauki. (prof. Zbigniew Lew Starowicz)

Suplementy diety s coraz bardziej popularne, szczeglnie wrd osb starszych. W wielu przypadkach mog mie znaczenie wprofilaktyce chorb. Niestety, niekiedy ich przyjmowanie jednoczenie z lekami moe by niebezpieczne dla zdrowia. Wiedza na temat interakcji midzy lekami, suplementami diety aywnoci jest wspoeczestwie bardzo maa. Autorzy wyjaniaj, na czym polega dziaanie suplementw, kiedy naley je stosowa oraz kiedy trzeba koniecznie skonsultowa si zlekarzem.

35