PismO KOnsERwatYwnO-AnaRcHistYcznE

PIERWSZA KOLUMNA

faire
L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07

L A IS SE Z

N U M E R 6 , LU T Y 1 20 07 w w w. m i s e s . p l

Ayn Rand mawiaa, e najbardziej przeladowan mniejszoci w Ameryce s przedstawiciele Big Businessu, czyli ludzie kojarzeni z wielkimi korporacjami, wielkimi pienidzmi i interesami na skal globaln.
Pogld ten z czasem si upowszechni i naWielki biznes i wielkie pastwo id rk dal jest wyznawany przez wikszo tzw. w rk, bo nigdzie indziej korzyci skaliberaw, tworzcych dzi zwart grup li nie s tak efektywnie wykorzystywane w establishmencie spoeczno-politycznym. jak w lobbingu. I nie chodzi bynajmniej o To oni i sterowane przez nich w duej mie- to, e kady rodzaj interesw na du skarze mainstreamowe media zaczy nazy- l jest wart potpienia zysk zarobiony wa panujcy dzi system kapitalizmem, a w uczciwy sposb, wypracowany wydajwszystkich jego krytykw hurtowo okre- noci ekonomiczn, jest jak najbardziej la mianem komunistw lub nieukw. godny pochway. Niegodziwe jest jedynie Tymczasem ani rozpowszechniony ak- niestety nagminne zarabianie pienitualnie na Zachodzie system nie ma wiele dzy dziki protekcji pastwowej machiny wsplnego z kapitalizmem (wolnym ryn- regulacyjno-prawotwrczej. kiem), ani przedstawiciele Big Businessu Cho istnieje wiele dziedzin gospodarki, nie mog uchodzi za najbardziej przela- w ktrych dominuje taki pastwowy kapidowan mniejszo, gdy to wanie oni od talizm, to chyba najwaniejsz z nich jest dobrych kilkudziesiciu lat prowadz wojn dzi medycyna. W czasach, w ktrych paz tym wszystkim, z czym wie si wolny stwa posiadaj niemal cakowit kontrol rynek. W latach 60. ukazaa si doskona- nad zdrowiem obywateli, wolno jednosta ksika Gabriela Kolko The Triumph of Conservatism, ktry uzasadnia, e zakroSpis rzeczy jone na szerok skal postpowe reformy gospodarcze (wylobbowane przez przedProblemy stawicieli wielkich konsorcjw biznesoThomas S. Szasz wych) w USA na pocztku XX w. byy kon Pastwo terapeutyczne. Tyrania serwatywne w duchu ich gwnym celem farmakokracji....................................... 2 byo utrzymanie status quo, czyli podziau Mateusz Machaj rynku korzystnego dla najwikszych gra Czy znamy prawd o AIDS?. ........... 10 czy. Cho moe si to wyda zaskakujce, Jerzy Jabecki efektem tego byo powstanie prawa anty Fenomeny epidemii HIV/AIDS....... 14 trustowego, ktre nie zakazuje posiadania statusu monopolisty, lecz praktyk monoPolemika polistycznych (np. drastycznego obniania ukasz Szostak cen), czyli dokadnie tego, czym mogyby Borat: w obronie turpizmu.......... 18 si posuy firmy dopiero co wchodzce Kinematograf na rynek i chcce stworzy dla siebie przewag komparatywn. Lumeriusz Apocalypto.................................... 20

Copyright 2007 by Fundacja Instytut im.Ludwiga von Misesa Redaktor naczelny: Juliusz Jabecki Zastpca redaktora naczelnego: Karol Lew Pogorzelski Redaktor techniczny: Mikoaj Barczentewicz Korekta: Jan Falkowski Laissez Faire ukazuje si jako miesicznik. Pogldy prezentowane przez autorw nie musz si pokrywa ze stanowiskiem Instytutu Misesa. www.mises.pl mises@mises.pl Ten numer Laissez Faire ukaza si dziki pomocy Pana Dariusza Szumiy. Listy do redakcji oraz propozycje artykuw prosimy przesya na adres: redakcja@mises.pl.

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07

ki jest zagroona bardziej ni kiedykolwiek, bo niemal due pienidze i bodaj jeszcze wiksz wadz nie ma kade jej ograniczenie moe by uzasadnione przez biu- miejsca na tolerowanie rewizjonistw i wszystkich konrokratw koniecznoci ochrony zdrowia. Pastwo, jak testatorw prawdy ogaszanej na rzdowych konfepisze w publikowanym przez nas tekcie Thomas Szasz, rencjach prasowych. Tacy ludzie s skazywani na ostrachroni obywateli przed nimi samymi. Taka ochrona za cyzm w wiecie nauki i albo godz si na poniesienie jest kosztowna, a zapewniaj j coraz czciej nie pa- mierci cywilnej, albo nie wytrzymuj presji i zasilaj stwowe przedsibiorstwa (przecie yjemy w kapitali- szeregi przedstawicieli mainstreamu. Na takim obrocie zmie), lecz ogromne korporacje farmaceutyczne. spraw w duszej perspektywie trac prawie wszyscy, a Sojusz pastwo-wielki biznes jest w sferze medycyny zyskuje tylko najbardziej przeladowana mniejszo. niezmiernie korzystny dla obu stron, gdy pojawienie si Uwaamy, e temu niepokojcemu trendowi naley si nowych zagroe dla zdrowia z jednej strony zwiksza przeciwstawi i taki wanie cel przywieca nam przy sfer ingerencji biurokratw w ycie obywateli, a z dru- dobieraniu artykuw do lutowego numeru. giej wymaga produkcji coraz to nowszych lekw (finanJuliusz Jabecki sowanej najczciej z kieszeni podatnika). W tej grze o redaktor naczelny

Problemy
Pastwo terapeutyczne. Tyrania farmakokracji*
Thomas S. Szasz**
Medykalizacja polityki
Trzecie wydanie Nowego Midzynarodowego Sownika Webstera definiuje pastwo jako organizacj polityczn, posiadajc najwysz wadz cywiln i polityczn, ktra jest podstaw rzdu. Jednak politolodzy, zamiast podawania definicji pastwa, chtniej okrelaj jego cechy charakterystyczne, takie jak posiadanie zorganizowanych si policyjnych, granic terytorialnych i formalnego sdownictwa [oraz istnienie] cisego i trwaego powizania midzy pastwem jako form uporzdkowania spoecznego a wojn jako wynikiem przekona polityczno-ekonomicznych (Fried 1968, 143, 149). Ja natomiast uwaam, e kwintesencj nowoczesnego pastwa jest zagwarantowana mu przez prawo wyczno
* Przekad i opracowanie Tobiasz Szajerka ** Autor jest profesorem psychiatrii, wsppracownikiem amerykaskiego think-tanku Cato Institute i mylicielem libertariaskim. Napisa m.in. /The Myth of Mental Ilness /(1961), /Law, Liberty, and Psychiatry: An Inquiry into the Social Uses of Mental Health Practices/ (1963) oraz /Pharmacracy: Medicine and Politics in America/ (1996).

na uycie siy. W tym artykule rozwaam przekonania i wartoci uzasadniajce ow wyczno oraz cele, ktrym ona suy. Uycie siy instynktownie wymaga uzasadnienia. Uprawnienie rodzicw do stosowania przymusu zarwno sowem, jak czynem, poprzez zawstydzenie lub ukaranie jest uzasadnione mdroci rodzicw i wynika z waciwego dziecku braku praw, a take spoecznego wymogu wychowania dziecka. Fundamentem politycznego, religijnego i medycznego przymusu jest, opierajca si na zwyczajach spoecznych, nadrzdno dobra grupy (rodziny, spoecznoci, narodu) w poczeniu z naturaln wadz starszych i naturalnym brakiem konformizmu podlegych wraz z ich potrzeb uczenia si i przestrzegania zasad gry. Wyaniaj si z tego trzy podobne ideologie legitymizacji: teokracja (wola Boa), demokracja (przyzwolenie rzdzonych) i socjalizm (rwno ekonomiczna, sprawiedliwo spoeczna). W 1963, w ksice Prawo, wolno i psychiatria, sugerowaem, e nowoczesne spoeczestwa Zachodu, szczeglnie za Amerykanie,

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 tworz czwart ideologi legitymizacji: Cho moemy by tego niewiadomi, jestemy wiadkami narodzin Pastwa Terapeutycznego (212). Od tamtej pory opisywaem w artykuach i ksikach charakterystyczne cechy tej formy rzdu: zamienianie symboli patriotycznych symbolami medycznymi oraz zastpowanie zasady prawa i kary zasadami medycznej poufnoci i terapii (zob. Szasz 1965, [1970], 1977, 1980, 1982, 1984, 1994a, 1994b, 1995, 1996). Pastwo niezaprzeczalnie jest przede wszystkim aparatem przymusu, posiadajcym prawnie uzasadnion wyczno na stosowanie przemocy. Rzd, jak ostrzega George Washington, nie opiera si na racjonalnoci, ani na przekonywaniu. Jest si. Tak jak ogie, rzd to niebezpieczny suga i budzcy groz wadca (cytat za: Cato Newsletter 1.06.2000, 1). Z tego powodu, wraz z rozszerzaniem si uprawnie owego budzcego groz wadcy, kurczy si przestrze wolnoci osobistej. Co naley si zatem pastwu, a co jednostce? Historia Zachodu moe by postrzegana jako historia rozszerzania si wolnoci, podczas ktrej ywo rozwaa si temat wyznaczenia granicy midzy obowizkiem pastwa do bronienia interesw spoecznoci, a jego powinnoci do chronienia wolnoci osobistej. Nawykli do stwierdze takich jak wolno wyznania, wolno sowa i wolny rynek wiemy, e kade z nich odnosi si do sfery ludzkiej dziaalnoci wolnej od pastwowego przymusu. Czy w podobny sposb powinnimy posiada wolno do chorowania, wolno do naumylnego zachorowania, wolno do leczenia si, wolno do otrzymania opieki medycznej i tak dalej? By rzetelnie rozwaa granic midzy dobrem spoecznoci a zdrowiem jednostki, naley zna prawne rozrnienie pomidzy zdrowiem publicznym i indywidualnym. Edward P. Richards i Katharine C. Rathbun odpowiednio profesor prawa i lekarz medycyny spoecznej wyjaniaj: Istot zdrowia publicznego nie jest leczenie jednostek, lecz utrzymywanie spoeczestwa w zdrowiu i uniemoliwianie jednostkom robienie rzeczy, ktre zagraaj innym (1999, 356). Zatem utrzymywanie i promowanie zdrowia publicznego czsto wymaga stosowania przymusu, podczas gdy zachowywanie i promowanie zdrowia jednostki wymaga wolnoci i odpowiedzialnoci. Przekonywanie ludzi do zapinania pasw bezpieczestwa, zdrowego odywiania si i niepalenia, kontynuuj Richards i Rathbun, to ochrona zdrowia jednostki. Do zada publicznej suby zdrowia naley zatrzymywanie nietrzewych kierowcw, leczenie grulicy oraz sprawienie, by palacze nie naraali na dym papierosowy innych. () Zdrowie publiczne winno by cile zdefiniowane w kontekcie ograniczenia rozprzestrzeniania si chorb zakanych

3
w spoeczestwie (1999, 356, wyrnienie autora). Zamiast rozwaa rnice midzy zdrowiem publicznym i zdrowiem jednostki, politycy, lekarze i zwykli ludzie roztrzsaj slogany, jak prawo do zdrowia, karta praw pacjenta, samodzielno pacjenta, wojna z narkotykami i wojna z rakiem.

Ideologia Medyczna a Pastwo Totalne

W dziewitnastym wieku, gdy medycyna oparta na badaniach naukowych bya w powijakach, choroby definiowali patolodzy; waciwie nie istniay dziaajce leki; sowo leczenie okrelao opiek medyczn, ktrej pacjent sam szuka i za ktr paci; pastwo za wykazywao mao zainteresowania ide terapii. Dzi, gdy medycyna oparta na badaniach naukowych jest rozronitym gigantem, lekarze rutynowo dokonuj cudownych wylecze; politycy i ich totumfaccy pod przywdztwem dyrektorw suby zdrowia definiuj choroby; pastwo jest ywo zainteresowane pojciem choroby, a sowa leczenie uywa si czsto zamiast sowa przymus. Rudolf Virchow (1821-1902), ojciec wspczesnej patologii, czeka na czasy, w ktrych lekarz na podobiestwo platoskiego filozofa byby przewodnikiem panujcemu krlowi. Jaka inna nauka, pyta retorycznie, bardziej nadaje si do formuowania praw jako podstawy spoecznej struktury, by jak najlepiej wykorzysta te prawa, ktre s wrodzone czowiekowi? ([1849] 1958, 66, wyrnienie autora). Sugerowa, e gdy medycyna zostanie ustanowiona antropologi (), lekarz i fizjolog zostan wliczeni w poczet mw stanu, ktrzy wspieraj spoeczn struktur (66, wyrnienie autora). Virchow by politycznie naiwny: myla, e przyszy lekarz bdzie solidnym naukowcem i rozsdnym przywdc, a nie jak to ma miejsce biurokratycznym pochlebc i zupenym ignorantem w dziedzinie nauk medycznych. Ponadto, jeli zadaniem lekarza ma by wspieranie struktury spoecznej, prawdopodobnie nie powinien pomaga osobie zwanej pacjentem, lecz krzywdzi j. Wiemy, e twierdzenie, i praktyka medyczna jest nauk, nie moe by prawdziwe (zob. Szasz 2001, rozdz. 3 i 5). Niemniej wydaje si ono bardzo atrakcyjne i wiarygodne. Wszystko, co musimy zrobi, by rozwizywa ludzkie problemy, to nazwa je objawami choroby, a w mgnieniu oka stan si dolegliwociami, ktrych mona si pozby sposobami medycznymi.

Medycyna i Metafora Wojny

Choroby zakane jako pierwsze zostay zrozumiane i podbite przez naukow medycyn. Poniewa odpowied ukadu odpornociowego na patogenne mikroorganizmy przedstawia si jako analogi do narodu bronice-

4
go si przed najedc, postrzeganie choroby i leczenia zostao utosamione z metafor wojny. Gdy mwimy o mikrobach atakujcych ciao, o antybiotykach jako magicznych pociskach, o lekarzach walczcych z chorob itd., przekazujemy wyobraenie, zgodnie z ktrym doktor jest onierzem bronicym ojczyzny przez obcymi najedcami. Jednake, gdy mwimy o wojnie z narkotykami lub z chorobami umysowymi, uywamy metafor, ktre przedstawiaj pastwo jako ordynatora oddziau, uywajcego lekarzy jako onierzy, ktrzy maj chroni ludzi przed nimi samymi. W pierwszym przypadku mwimy o lekarzach pomagajcych ludziom wyleczy si z chorb, w drugim o lekarzach zabraniajcych ludziom robi to, co chc robi. W rozwaaniach nad chorobami zakanymi mikrob jako obcy patogen grocy gospodarzowi (ciau pacjenta) metafora wojny pomaga nam zrozumie mechanizm choroby i uzasadnia przymusowe odosobnienie (kwarantann) zakanych osb, zwierzt czy przedmiotw. W przypadku chorb psychiatrycznych wojenna przenonia przypisuje pacjentowi rol obcego patogenu zagraajcego gospodarzowi (spoeczestwu). Uniemoliwia nam to zrozumienie problemu bdnie rozpoznanego jako choroba: przekonuje si rodzin pacjenta, spoeczestwo, a czasem i samego pacjenta, e jest on jak patogen, tym samym uzasadniajc jego przymusowe odosobnienie jako osobnika stanowicego zagroenie dla siebie i otoczenia. Niedostrzeganie naduywania metafory wojny w medycynie i psychiatrii uniemoliwia dostrzeenie problemu przymusu medycznego. Widzenie w pastwie przede wszystkim aparatu przymusu, posiadajcego wyczno na uprawnione uywanie siy, nie pozwala na zaprzeczenie twierdzeniu, e pastwo moe czyni zarwno dobro, jak i zo. Prawdopodobnie adna jednostka ani instytucja nie posiada skonnoci wycznie ku zu. Co wicej, czynienie za jednym czsto przynosi korzyci innym. Paradygmatem pastwa jest wojsko, celnie scharakteryzowane przez Roberta Heinleina jako staa organizacja do niszczenia ycia i wasnoci (za: Porter 1994, xiii). Fakt, e armie s uywane do ratowania ludzi i strzeenia wasnoci po katastrofach, nie zmienia ich pierwotnego przeznaczenia. Dopiero po stuleciach strasznych wojen ludzie zaczli rozumie, e, skoro pastwo jest, par excellence, narzdziem przemocy, a koci powinien by, par excellence, narzdziem braku przemocy, to oba te twory winny wzi rozwd, albo przynajmniej by w prawnej separacji. Medycyna i pastwo rwnie powinny wzi rozwd, a prawo do zatrzymania obywatela (jako potencjalnego pacjenta) winno by przyznane samemu obywatelowi, podczas gdy zinstytucjonalizowanej medycy-

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 nie naleaoby si tylko prawo do odwiedzin. Jednake nie postrzegamy zwizku medycyny z pastwem w taki sam sposb, jak kocioa z pastwem. Moliwe, e przyczyna ley w tym, i choroba fizyczna jednostki, w przeciwiestwie do jego choroby duchowej, moe bezporednio wpyn na zdrowie fizyczne grupy. Ta zaleno uzasadnia stosowanie pewnych rodkw zdrowia publicznego jako prawnych narzdzi przymusu wywieranego przez pastwo. Niemniej jednak rozumowanie takie nie usprawiedliwia pastwowego przymusu jako moralnie uzasadnionego sposobu chronienia ludzi przed nimi samymi. Jak zatem rol powinno odgrywa pastwo w chronieniu jednostek przed chorobami, ktre nie zagraaj innym? Czy za ochron zdrowia powinna by odpowiedzialna sama jednostka, tak jak jest odpowiedzialna za swoje jedzenie, mieszkanie i zdrowie duchowe? Czy pastwo powinno by odpowiedzialne za opiek zdrowotn, tak jak kiedy odpowiadao za opiek religijn (i dalej to czyni w wielu miejscach na wiecie, nawet tam, gdzie pastwo i koci s w zasadzie rozdzielone np. w Niemczech czy Szwajcarii)? Czy pastwo powinno by odpowiedzialne za chronienie jednostki przed ni sam, jeli wedug opinii ekspertw medycznych (psychiatrw) stanowi on zagroenie dla swojego zdrowia i dobrobytu? Wedug mnie pastwowy aparat przymusu powinien by oddzielony od medycznego leczenia chorb, tak jak jest oddzielony od profesjonalnego leczenia schorze duchowych. Owo rozdzielenie medycyny i pastwa jest konieczne dla chronienia oraz sprzyjania osobistej wolnoci, odpowiedzialnoci i godnoci. Z powodu wycznoci pastwa na uprawnione uycie siy, jest ono jedyn instytucj majc prawo do wszczcia wojny (i karania zbrodni). Konstytucyjne ograniczenie, zgodnie z ktrym Kongres podejmuje ostateczn decyzj o wczeniu si narodu w wojn, jest ju niefunkcjonalne. Od zakoczenia II wojny wiatowej amerykaski rzd wszczyna wojny na obcej i wasnej ziemi, na podstawie biurokratycznych regulacji i polece wykonawczych. Niektre z tych wojen byy uzasadniane powodami medycznymi, jak np. inwazja Panamy. Deklaracja prezydenta i sekretarza stanu o tym, e AIDS w Afryce stanowi problem dla amerykaskiego bezpieczestwa narodowego (Buckley 2000, 62-63), ilustruje, jak dalece zlay si pojcia choroby i wojny. Bez wzgldu na powd, dla ktrego rzd wysya onierzy do innych krajw, i bez wzgldu na to, czy dowdcy nazywaj tak operacj utrzymywaniem pokoju czy wojn z narkoterroryzmem, uycie takiej siy jest dziaaniem wojennym. Wrg moe by rzeczywisty,

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 jak najedajcy onierz, lub metaforyczny, jak rolina lub substancja chemiczna. Podczas II wojny wiatowej Niemcy i Japoczycy byli rzeczywistymi wrogami. Z kolei ludzie wywoujcy niepokj na Haiti lub w Somalii, chopi hodujcy kok w Kolumbii, narkotykowi baronowie z Meksyku i wszystkie substancje zakazane przez rzd to wrogowie metaforyczni. Siejemy metafory wojny, a zbieramy prawdziw przemoc. Pamitajmy, e walk z polio zwano Marszem Dziesiciocentwek, a nie wojn z polio, i rzd nie tylko nie uy w niej siy, lecz nie mia w niej adnego udziau. Powinnimy temu przeciwstawi niekoczce si amerykaskie wojny z chorobami i narkotykami. Zrozumienie obecnego problemu wymaga zrozumienia rozrostu amerykaskiego pastwa, szczeglnie od czasw Roosevelta (zob. Flynn [1948], 1998). Stany Zjednoczone stay si zoonym, biurokratycznym, regulujcym pastwem dobrobytu stan osignity dziki starej, sprawdzonej taktyce politycznej, polegajcej na ogaszaniu stanu narodowego zagroenia, ktry wymaga mobilizacji wszystkich zasobw ludzkich pastwa. Kada zbiorowa rewolucja, przestrzega Herbert Hoover (1874-1964), dosiada trojaskiego konia Stanu Zagroenia. Tej taktyki uywali Lenin, Hitler i Mussolini. () Owa technika stwarzania stanu zagroenia jest najwaniejszym osigniciem, do ktrego dy demagogia (cytat za: Higgs 1987, 159). Zej sawy George Jacques Danton (1759-1794) obwieci: Wszystko naley do ojczyzny, gdy ojczyzna jest w potrzebie (Bartletts Familiar Quotations, wyd. XVI, 364). Dwa lata pniej do ojczyzny naleaa jego gowa. Katu, majcemu go ci, powiedzia: Poka moj gow ludowi (Encyclopaedia Britannica 7:64). W Kryzysie i Lewiatanie (1987) Robert Higgs pogbia to zagadnienie. Wiedzc, jak bardzo rozrs si rzd, zauwaa, naley si dowiedzie, co rzd dokadnie robi: jego rozrost nie wynika z lepszego speniania rzdowych funkcji; przyczyn jest raczej przyjmowanie przez rzd nowych funkcji, dziaalnoci i programw niektre z nich s zupenymi nowociami, a za cz niegdy odpowiedzialni byli obywatele (x). Higgs twierdzi, e ekspansja rzdu napdzana jest pojawieniem si kryzysu, do ktrego zaegnania przystpuje sam rzd. Po ustpieniu kryzysu nowa funkcja rzdu pozostaje, nawarstwiajc biurokracj na biurokracji. Cho Higgs do wspomnianych kryzysw nie zalicza stanw zagroenia zdrowia, znajduj si w czowce tej listy. Pomimo przedstawionych przeze mnie dowodw, szanowani analitycy spoeczni utrzymuj, e zakres wadzy pastwa si zmniejsza. W Powstaniu i schyku pastwa Martin van Creveld, profesor historii Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, pisze: Pastwo, od poowy

5
siedemnastego wieku bdce najbardziej charakterystyczn ze wszystkich nowoczesnych instytucji, znajduje si u swego schyku (1999, vii). Jak Creveld doszed do tego wniosku? Przez podkrelanie powszechnej niechci dla kosztw wzorowanego na socjalizmie pastwa dobrobytu oraz przez ignorowanie rosncej popularnoci medycznego pastwa terapeutycznego. Cho ksika Crevelda liczy 438 stron, nie wspomniano w niej o wojnie z narkotykami ani o wszechobecnej kontroli psychiatryczno-spoecznej. Inni za wituj wycofywanie si pastwa (np. Lawson 2000, Strange 1996 i Swann 1998 kad z ksiek zatytuowano Wycofywanie si pastwa). Zgadzam si z obserwacjami ekonomisty Roberta J. Samuelsona, e rzd paradoksalnie powiksza si, poniewa mylimy, e si kurczy (2000, 33). Ten zadziwiajcy wynik jest tylko jednym ze skutkw upolitycznienia medycyny i medykalizacji polityki.

Zdrowie prywatne a zdrowie publiczne: chronienie ludzi przed nimi samymi

Wyznaczenie granicy midzy tym, co prywatne, a tym, co publiczne w przypadku choroby wymaga dokadnego rozwaenia wielu kwestii. W pierwszej chwili moemy stwierdzi, e mamy prawo do bycia chorymi jako przejaw prawa do bycia pozostawionymi samym sobie pod warunkiem, e nasza choroba nie szkodzi bezporednio innym. Mamy prawo chorowa na katar sienny, poniewa nie zagraa on innym, lecz nie mamy prawa chorowa na zakan grulic, gdy zagraa ona innym. Lecz nawet tak pozornie oczywisty przykad, jak katar sienny, nadmiernie upraszcza spraw. Albowiem osoba z katarem siennym, by zlikwidowa objawy, moe zay leki przeciwhistaminowe, w wyniku czego bdzie rwnie niezdolna do prowadzenia pojazdw jak po zatruciu alkoholem. W rzeczywistoci bycie w modym albo podeszym wieku sprawia, e statystycznie jest si niebezpiecznym kierowc. To, co stanowi zagroenie dla ogu, czciowo zaley od tego, co ludzie postrzegaj jako ryzyko a postrzeganie owo silniej ksztatuje subiektywny osd ni prawdopodobiestwo statystyczne czciowo za od tego, czy ludzie uwaaj, e kontroluj dane ryzyko. Bez wzgldu na statystyk, ludzie nie przejmuj si zbytnio ryzykiem, ktre w ich mniemaniu kontroluj. Poza tym choroba jednostki stanowi zupenie rny problem dla pacjentw, lekarzy i politykw ni choroba populacji. rodki przywracajce zdrowie jednostce przynosz korzyci jednostce, ale mog pomc bd zaszkodzi spoecznoci. Z drugiej strony rodki zdrowia publicznego mog pomc lub zaszkodzi jednostce. W swoim artykule Chore jednostki i chore populacje


epidemiolog Geoffrey Rose zauwaa, e ze rodka zapobiegawczego, przynoszcego duo korzyci populacji, bardzo mao korzysta kada jednostka. Taka bya historia zdrowia publicznego szczepienia, zapinanie pasw bezpieczestwa, a teraz prba zmienienia rnych cech stylw ycia. rodki takie, potencjalnie bardzo istotne dla populacji jako caoci, przynosz bardzo mao korzyci poszczeglnym jednostkom, zwaszcza w krtkim czasie ([1985] 1999, 3637). Uwaanie opieki zdrowotnej za dobro publiczne budzi pewne wtpliwoci: czy moemy stworzy system ubezpiecze, ktry umoliwi, by kade leczenie, uwaane przez lekarza za uyteczne lub konieczne, byo jednoczenie dostpne kademu czonkowi spoecznoci? Jak moemy oszacowa koszt ubezpieczenia zdrowotnego, jeli medycyna wesp z technologi opracowuj coraz drosze techniki lecznicze, ktrych domagaj si pacjenci? Jeli ludzie bd coraz bardziej dbali o swoje zdrowie i yli duej, jakie koszty nao na tych, ktrzy bd opaca ich emerytury? Jeli spoeczno paci za leczenie chorujcych, czy nie przysuguje jej prawo do karania tych, ktrzy lekkomylnie lekcewa swoje zdrowie lub naumylnie si rozchorowuj? Jeli zaoymy, e ludzie naprawd ceni swoje zdrowie, czemu nie powinnimy oczekiwa, by chcieli wydawa na opiek medyczn przynajmniej tyle samo, ile wydaj na picie, palenie, hazard, rozrywk i weterynarza dla swoich zwierzakw? Innymi sowy: dlaczeg nie powrcimy do czasw, w ktrych opiek medyczn mieli zapewnion ci, ktrzy mogli i chcieli sobie na ni pozwoli, a ci, ktrzy nie byli w stanie jej opaca, korzystali z opieki medycznej w inny sposb? Zanim rzd federalny zaj si biznesem opieki medycznej, ubodzy otrzymywali darmowe usugi medyczne, czsto dobrej jakoci, w szpitalach akademickich i miejskich. Wtpliwe, czy teraz otrzymuj lepsz opiek, jednak na pewno ci, ktrych sta na opacanie opieki medycznej, otrzymuj duo gorsze usugi ni kiedy (pojcia lepsza i gorsza odnosz si do ludzkiego, nie technicznego, wymiaru usugi). Gerald Dworkin uwaa, e czowiek moe zna fakty [o niebezpieczestwach palenia], moe chcie przesta pali, ale nie posiada wystarczajcej siy woli. () [W takim wypadku] nie mamy do czynienia z problemem teoretycznym. Nie przymuszamy do dobra kogo, kto tego nie chce. Po prostu uywamy przymusu, by umoliwi ludziom osignicie ich wasnych celw ([1972] 1999, 12728). Takie przekonanie to paternalizm przymusu w czystej postaci. Jestem przekonany, e jedynym sposobem, dziki ktremu moemy stwierdzi, czy kto bardziej chce przesta pali ni delektowa si paleniem, jest obserwowanie, czy rzuci palenie czy te

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 bdzie dalej oddawa si tej czynnoci. Ponadto niemoliwe do wprowadzenia sankcje przymusowe, majce na celu chronienie ludzi przed nimi samymi, s tylko rdem czarnych rynkw i przeraajcych naduy prawnych. Niezauwaanie tego przez teoretyka moralnoci dowodzi nieodpowiedzialnoci. Idea, zgodnie z ktr pastwo ma obowizek chroni ludzi przed nimi samymi stanowi nieodczn cz autorytarnego religijno-paternalistycznego pogldu na ycie obecnie popieranego rwnie przez wielu ateistw. Gdy tylko ludzie zgodz si, e odnaleli jedynego i prawdziwego Boga albo Dobro dochodz do wniosku, e musz chroni czonkw grupy oraz obcych przed pokus czczenia faszywych bokw albo dbr. Postowieceniowa odmiana tego pogldu wyrosa z zewieczczenia Boga i medykalizacji Dobra. Gdy tylko ludzie odnajd jedyn i prawdziw Ratio, musz chroni innych przed pokus czczenia Irratio tj. szalestwa. Zachodni indywidualizm by le przygotowany do obrony praw jednostki w obliczu problemu szalestwa: nowoytny czowiek nie ma wicej prawa do bycia szalonym ni czowiek redniowiecza do bycia heretykiem. Klasycznym nowoczesnym przykadem zachowania potencjalnie samookaleczajcego jest jazda na motorze bez kasku (Germer 2000). Czy prawa kaskowe mog by egzekwowane przez waciwe samorzdnym pastwom siy policyjne, ktre mog dziaa w celu chronienia zdrowia publicznego, bezpieczestwa, moralnoci i powszechnego dobrobytu (Stone 1969, 112)? Odpowied zaley od uznania, czy zachowanie podmiotu ma wpyw tylko na niego, czy te jest to sprawa publiczna, wpywajca rwnie na innych. Rzecz sprowadza si do postrzegania jednostki albo jako osoby prywatnej, albo jako wasnoci publicznej: ta pierwsza nie jest zwizana ze spoecznoci obowizkiem bycia zdrowym; jednak ta druga tak. Gdy opieka medyczna jest dostarczana przez pastwo, zarwno lekarze jak i pacjenci przestaj by osobami prywatnymi i zrzekaj si posiadania praw do rzeczy nielecych w interesie pastwa. Historia uczy, e powinnimy zachowa ostrono w wielbieniu zawodowych ochroniarzy jako naszych opiekunw: czsto dopuszczaj si naduy, stosuj przymus i szkodz swoim klientom oraz robi wszystko, by skrajnie uzaleni ich od przeladowcw.

Przymus jako Leczenie: Uzasadnianie Farmakokraciji

Przymus w przebraniu leczenia stanowi kolebk medycyny politycznej. Na dugo przed dojciem nazistw do wadzy lekarze-eugenicy zalecali zabijanie pewnych chorych lub upoledzonych, jako form leczenia zarw-

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 no pacjenta jak i spoeczestwa. Co przeradza przymus w terapi? Zdiagnozowanie stanu podmiotu jako choroby, nazwanie interwencji narzuconej ofierze leczeniem oraz uznanie tych okrele przez sdziw i prawodawcw jako choroby i leczenie. Farmakokrata po prostu przeczy istnieniu rnic midzy opiek medyczn, ktrej pacjent szuka, a t, ktra jest mu narzucana przeciw jego woli farmakokrata nazywa przemoc dobroczynnoci. Wedug prawa karnego rnica midzy pozbawieniem kogo ycia a ograniczeniem jego wolnoci jest rnic ilociow, a nie jakociow. Historia przeladowa uczy tej lekcji duo dramatyczniej. Jednak etycy medyczni i psychiatrzy ignoruj te przesanki, wielbic medyczne pozbawienie wolnoci, jeli tylko nazywa si hospitalizajc, poradni ambulatoryjn, leczeniem uzalenie itd. Wielu z nich popiera nawet odebranie ycia, pod warunkiem nazwania tego samobjstwem z pomoc lekarza czy eutanazj. Z naukowego punktu widzenia leczeniem jest wszystko, co ma na celu pozbycie si choroby, a tosamo osoby leczcej nie ma znaczenia, dlatego samodzielne zaycie lekw przeciwblowych, by usun bl, czy uycie lekw przeciwhistaminowych na katar sienny jest leczeniem. Z prawnego punktu widzenia dziaanie jest leczeniem tylko wtedy, gdy wykonuje je lekarz z prawem do wykonywania zawodu za zgod pacjenta lub jego opiekuna; choroba, diagnoza i wynik terapeutyczny nie maj znaczenia. Leczenie dobrowolne jest leczeniem tylko wtedy, gdy pacjent jest naprawd chory, niezalenie od tego, czy jest skuteczne, czy te przynosi wicej szkd ni korzyci. Leczenie niedobrowolne jest przemoc, nawet jeli wyleczy si pacjenta.


przekonuje: Dla naogowcw byoby lepiej, gdyby wicej z nich aresztowano i zmuszano do brania udziau w programach terapeutycznych. () [Taka jest] istota humanitarnego leczenia (1998, 6). Prawda jest taka, e ludzie z chorobami mzgu nie musz by zmuszani do leczenia, poniewa mona ich po prostu do tego przekona. Czy zatem zaskakuje, e przymus jest konieczny do leczenia nie-choroby? Sdziowie stanu Nowy Jork twierdz, e prawdopodobiestwo ukoczenia programu terapeutycznego dla uzalenionych jest dwa razy wysze wrd osb, ktre zostay skazane na to leczenie przez sd (Kaye 1999, 9). Jednak fakt, e skazani za narkotyki kocz owe programy, oznacza tylko tyle, e chc si uwolni od wcibskich sdziw. Z pewnoci za nie dowodzi, e pozbyli si oni pragnienia uywania narkotykw. Najwyraniej daremnie przestrzega Daniel Defoe (1660-1731): Spord wszelkich zaraz, ktrymi przeklto ludzko, najgorsz jest Kocielna tyrania (Oksfordzki Sownik Cytatw, 234). wiecko moe uchroni nas przed teologiczn tyrani, lecz nie przed niebezpieczestwami tyranii terapeutycznej. Wybieranie przywdcy narodu wikszoci gosw moe nas chroni przed rzdami arystokracji, jednak nie uchroni nas przed rzdami farmakokracji.

Ideologia Medyczna, Zdrowie Publiczne i Socjalizm Zdrowie, Bieda, Pastwo

Przez wieki Koci zajmowa si bied i chorobami, szczeglnie tymi, ktre nkay ubogich. W dzisiejszych czasach pastwo przejo obie funkcje tak skutecznie, e od II wojny wiatowej leczenie chorb jest postrzegane jako obowizek pastwa wobec jego obywateli. W Zwizku Radzieckim uspoecznienie gospodarki doprowadzio do powszechnego niezadowolenia ekonomicznego. W Zachodnich demokracjach uspoecznienie medycyny prowadzi dzi do podobnego powszechnego niezadowolenia opiek zdrowotn, tak wrd pacjentw, jak i lekarzy. Poniewa cele pastwa jako producenta dbr dostarczyciela usug medycznych rni si do celw obywateli jako konsumentw tj. pacjentw wynik nie powinien zaskakiwa.

Wypaczenie Medycyny: Choroba jako Uleczalno

Gdy rozmylam nad chorob, pisa Louis Pasteur, nigdy nie myl o znalezieniu na ni lekarstwa (w: Dubos 1950, 307). Jednak gdy farmakokrata rozmyla nad chorob, myli wycznie o jej wyleczeniu. Poniewa za uwaa wynikajcy z dobrych intencji przymus za leczenie, znajduje chorob tam, gdzie jego pacjent/ofiara dostrzega tylko zachowania, ktre farmakokrata chce zmieni lub za ktre chce ukara. Nazistowska farmakokracja opieraa si na przekonaniu, e ydzi byli rakiem na ciele politycznym Rzeszy, ktry musia by usunity za wszelk cen. Twierdzenie, e uywanie nielegalnych substancji jest chorob mzgu, stanowi odrbny problem. Choroby mzgu bowiem nie mog by leczone bez zgody pacjenta. Jak zatem uzasadnia si stosowanie przymusu w leczeniu chorb mzgu? Sally Satel, psychiatra z Uniwersytetu w Yale,

Zdrowie a Pastwo Narodowosocjalistyczne

Hitler wiedzia, e bezporednie przejcie wasnoci prywatnej wywoa silny opr emocjonalny i polityczny. Jednym z sekretw jego dojcia do wadzy byo przedstawienie ruchu narodowosocjalistycznego jako przeciwnego takiemu dziaaniu, przeciwnego samemu komunizmowi. Jak zauwaa Robert Proctor, Hitler ro-

8
zumia, e nie byo potrzeby nacjonalizowania przemysu, skoro mona znacjonalizowa ludzi (1999, 74). Chciabym podkreli, e uwaam prawicowy nazizm i lewicowy komunizm nie za przeciwstawne systemy polityczne, lecz za dwie spokrewnione formy socjalizmu: pierwszy jest brunatny i narodowy, drugi czerwony i midzynarodowy. Obie grupy socjalistw bardzo sprawnie umniejszyy autonomi jednostki i zniszczyy jej moralno. Od samego pocztku swojej politycznej kariery walka Hitlera z wrogami stanu opieraa si na retoryce medycznej. W 1934 grzmia, przemawiajc w Reichstagu: Wydaem rozkaz (), by wypalono do ywego misa wrzody wewntrznych trucicieli naszego dobrobytu (w: Kershaw 1999, 494). Politycy narodowosocjalistyczni oraz cae Niemcy nauczyy si myle i mwi w tych kategoriach. Werner Best, deputowany Reinharda Heydricha, owiadczy, e zadanie policji polegao na wykorzenieniu wszystkich objaww choroby oraz zniszczenie zarazkw, grocych politycznemu zdrowiu narodu. () [Poza ydami] wikszo [zarazkw] stanowiy sabe, nielubiane grupy z marginesu, jak Cyganie, homoseksualici, ebracy, antyspoeczni, leniwi i recydywici (w: ibidem, 541). Mimo przedstawionych dowodw, polityczne implikacje terapeutycznego charakteru nazizmu i medyczne metafory, uywane w dzisiejszych demokracjach s niedoceniane, lub co czstsze niedostrzegane. w temat jest delikatny nie dlatego, e przedstawia nazistowskich psychiatrw w niekorzystnym wietle. Ich dziaalno okrelono po prostu naduyciem psychiatrii. Temat jest delikatny raczej dlatego, e uwidacznia uderzajce podobiestwa midzy farmakokratyczn kontrol w nazistowskich Niemczech i t w Stanach Zjednoczonych, okrelan eufemistycznie wolnym rynkiem.

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 dzialnoci wobec chorych ulego osabieniu wraz z pojawieniem si wiadomoci kosztw biedy i choroby. () Medycyna przeksztacia si z wolnego zawodu () w wykonywanie obowizkw urzdnikw pastwowych nie dla dobra jednostkowego pacjenta, lecz spoeczestwa i przyszych pokole. () Lekarze stali si czci rosncego aparatu pastwa. (1998, 1, 2, 6). Weindling przeledzi polityczno-ekonomiczn histori nowoczesnej medycyny, przypominajc, e w 1868 medycyna zostaa ogoszona wolnym zawodem, ktry mogli praktykowa wszyscy () bez prawnych kar przeciw szalbierstwu. () Czoowi przedstawiciele tego zawodu, jak Rudolf Virchow, byli przekonani, e sprawno naukowa zapewni przyszo tej profesji (14). To by wolny rynek medyczny. Dzi natomiast pastwo cile reguluje rynek medycznych dbr i usug.

Nazistowska farmakokracja: wszczynanie wojen o zdrowie

Biorc pod uwag zwizek midzy zdrowiem i pastwem, gwny cel Hitlera by taki sam jak Platona, Arystotelesa i nowoczesnych fanatykw zdrowia publicznego: usun granic midzy zdrowiem prywatnym i publicznym. Poniej znajduje si kilka najwyraniejszych przykadw: Twoje ciao naley do Fhrera! Masz obowizek by zdrowy! Jedzenie nie jest spraw prywatn! (slogany narodowych socjalistw) (Proctor 1999, 120) Mamy obowizek, by w razie koniecznoci umrze za Ojczyzn; dlaczego nie powinnimy mie rwnie obowizku by zdrowymi? Czy Fhrer nie do wyranie tego zada? (dziaacz antytytoniowy, 1939) (58) Nikotyna nie niszczy tylko jednostki, lecz populacj jako cao. (dziaacz antytytoniowy, 1940) (26) Hitler i jego przyboczni byli fanatykami zdrowia, ogarnitymi obsesj czystoci i zabijania robakw, do ktrych zaliczali si ludzie niepodani: szczeglnie ydzi, Cyganie, homoseksualici i chorzy umysowo. Hitler nie pi alkoholu, nie pali i by wegetarianinem. Przejty chorobami i dobrem zwierzt, nie mg znie zabijania zwierzt na pokarm dla ludzi (Proctor 1999, 136). Gdy Hitler zosta kanclerzem, marszaek Rzeszy Hermann Goering ogosi koniec niebywaych tortur i cierpienia zwierzt powicanych w eksperymentach. Medycznym masowym mordom na pacjentach psychiatrycznych towarzyszyo wprowadzenie cakowitego zakazu wiwisekcji, ktr ogoszono najistotniejszym przestpstwem (129; zob. rwnie Borkin [1978] 1997, 58). Szacunek nazistowskiej etyki zdrowia publiczne-

Nazistowska Farmakokracja: Socjalistyczna Opieka Zdrowotna

Najwaniejsz prac o farmakokracji w nazistowskich Niemczech jest Zdrowie, rasa i niemiecka polityka midzy zjednoczeniem a nazizmem. 1870-1945 autorstwa Paula Weindlinga, wykadowcy Instytutu Historii Medycyny Wellcome w Londynie. W przeciwiestwie do wielu badaczy Holokaustu, Weindling nie unika dostrzeenia podobiestw midzy medykalizacj polityki a upolitycznieniem zdrowia, zarwno w nazistowskich Niemczech, jak na Zachodzie. Pisze: Naukowo wyedukowani eksperci okrelali polityk spoeczn i styl ycia. () Nauka i medycyna dostarczyy alternatywy dla polityki partyjnej przez tworzenie podstaw dla kolektywnej polityki, majcej na celu uleczenie wszystkich problemw spoecznych. Lekarskie poczucie odpowie-

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 go dla zdrowia wikszoci (tj. Aryjczykw) i zwierzt (poza robakami) ilustruje poczenie umiowania dla farmakokracji i praw zwierzt z pogard dla praw czowieka i ycia ludzi niedoskonaych (zob. rwnie Peter Singer 1994, Dangerous Words 2000 i Szasz 1999, 89, 9697). Jednak Proctor nie widzi dowiadczenia Nazistw z umedycznion polityk jako przykadu ilustrujcego niebezpieczestwa czyhajce w przymierzu medycyny z pastwem. Zamiast tego Proctor dywaguje na temat wojny Nazistw z rakiem i tego, co mwi nam ona o naturze faszyzmu (1999, 249). Nasza przysza wolno i zdrowie rwnie moe zalee od tego, czy pominiemy analogi midzy farmakokracj w nazistowskich Niemczech i farmakokracj w dzisiejszej Ameryce jako do marginaln jak uwaa Proctor czy te, jak sugeruj ja uznamy j za przeraajco istotn i potraktujemy z najwysz powag.

9
jakby ktokolwiek mg popiera chorob lub naduywanie narkotykw. Dawniej ludzie arliwie wyznawali totalitaryzm. Dzi spiesz, by wielbi pastwo terapeutyczne. A gdy odkryj, e pastwo terapeutyczne chce ich tyranizowa, a nie leczy, bdzie ju za pno.

Bibliografia
Borkin, J. [1978] 1997. The Crime and Punishment of I. G. Farben. New York: Barnes and Noble. edited by D. L. Sills. New York: Macmillan and Free Press, 15:14350. Buckley, William F., Jr. 2000. The Pursuit of AIDS in Africa. National Review (June 5): 62-3. Creveld, Martin van. 1999. The Rise and Decline of the State. Cambridge: Cambridge University Press. Dangerous Words. 2000. Princeton Alumni Weekly, January 26, 1819. Dubos, Rene J. 1950. Louis Pasteur: Free Lance of Science. Boston: Little, Brown. Dworkin, Gerald. [1972] 1999. Paternalism. In New Ethics for the Publics Health, edited by D. E. Beauchamp and B. Steinbock. New York: Oxford University Press, edited by D. L. Sills. New York: Macmillan and Free Press, 15:14350. Flynn, John T. [1948] 1998. The Roosevelt Myth. San Francisco: Fox and Wilkes. Fried, Morton H. 1968. State: The Institution. In International Encyclopedia of the Social Sciences, Germer, F. 2000. The Helmet IssueAgain. U.S. News & World Report (June 19): 30. Higgs, Robert. 1987. Crisis and Leviathan: Critical Episodes in the Growth of American Government. New York: Oxford University Press. Kaye, J. S. 1999. My Turn: Making the Case for Hands-on Courts. Newsweek (October 11): 13. Kershaw, I. 1999. Hitler: 18891936. New York: Norton. Lawson, N. 2000. The Retreat of the State. Norwich, Eng.: Canterbury. Porter, Bruce D. 1994. War and the Rise of the State: The Military Foundations of Modern Politics. New York: Free Press. Proctor, Robert. N. 1999. The Nazi War on Cancer. Princeton: Princeton University Press. Richards, E. P., and K. C. Rathbun. 1999. The Role of the Police Power in 21st Century Public Health. Sexually Transmitted Diseases 26 (July): 35057. Rose, G. [1985] 1999. Sick Individuals and Sick Populations. International Journal of Epidemiology 14: 3238. Reprinted in New Ethics for the Publics Health, edited by D. E. Beauchamp and B. Steinbock. New York: Oxford University Press. Samuelson, R. J. 2000. Who Governs? Newsweek (February 21): 33. Satel, Sally. 1998. For Addicts, Force Is the Best Medicine. Wall Street Journal, January 7, 6. Singer, Peter. 1994. Rethinking Life and Death: The Collapse of Our Traditional Ethics. New York: St. Martins. Stone, W. F., Jr. 1969. States Power to Require an Individual to Protect Himself. Washington and Lee Law Review 26: 11219. Strange, S. 1996. The Retreat of the State: The Diffusion of Power in the World Economy. Cambridge, Eng.: Cambridge University Press. Swann, D. 1998. The Retreat of the State: Deregulation and Privation in the UK and US. Ann Arbor: University of Michigan Press. Szasz, Thomas S. [1963] 1989. Law, Liberty, and Psychiatry: An Inquiry Into the Social Uses of Mental Health Practices. Syracuse: Syracuse University Press. . [1970] 1977. Justice in the Therapeutic State. In The Theology of Medicine: The Political-Philosophical Foundations of Medical Ethics. Syracuse: Syracuse University Press. . [1970] 1997. The Manufacture of Madness: A Comparative Study of the Inquisition and the Mental Health Movement. With a new preface. Syracuse: Syracuse University Press. . [1976] 1985. Ceremonial Chemistry: The Ritual Persecution of Drugs, Addicts, and Pushers. Rev. ed. Holmes Beach, Fla.: Learning. . [1994] 1998. Cruel Compassion: The Psychiatric Control of Societys Unwanted. Syracuse: Syracuse University Press. . 1965. Toward the Therapeutic State. New Republic, December 11, 2629. . 1980. Therapeutic Tyranny. Omni (March): 43. . 1982. Building the Therapeutic State. Contemporary Psychology 27 (April): 27. . 1984. The Therapeutic State: Psychiatry in the Mirror of Current Events. Buffalo: Prometheus. . 1994a. Diagnosis in the Therapeutic State. Liberty 7 (September): 2528. . 1994b. The Therapeutic State Is a Modern Leviathan. Wall Street Journal (European ed.), January 11, 9. . 1995. Idleness and Lawlessness in the Therapeutic State. Society 32 (MayJune): 3035. . 1996. Routine Neonatal Circumcision: Symbol of the Birth of the Therapeutic State. Journal of Medicine and Philosophy 21: 13748. . 1999. Fatal Freedom: The Ethics and Politics of Suicide. Westport, Conn.: Praeger. . 2001. Pharmacracy: Medicine and Politics in America. New York: Greenwood. Virchow, Rudolf. [1849] 1958. Scientific Method and Therapeutic Standpoints. In Disease, Life, and Man: Selected Essays by Rudolf Virchow, edited by L. J. Rather. Stanford: Stanford University Press. Weindling, Paul. 1989. Health, Race, and German Politics between National Unification and Nazism, 18701945. Cambridge, Eng.: Cambridge University Press.

Wnioski
Amerykanie stali si zamonym narodem dziki oddzieleniu gospodarki od pastwa, a nie dziki uczynieniu pastwa rdem zatrudnienia, jak zrobili to komunici z katastrofalnym skutkiem. Dlatego Amerykanie mog sta si zdrowym narodem tylko dziki oddzieleniu medycyny od pastwa, a nie dziki uczynieniu pastwa rdem opieki zdrowotnej, jak to zrobili komunici z rwnie katastrofalnym skutkiem. Opieramy si na faszywej przesance mylc, e jeli X jest wiodc przyczyn zgonw, to X jest chorob i problemem dla zdrowia publicznego, a prewencja i leczenie X uzasadnia rozlege ograniczenie wolnoci jednostki. Oczywicie wiodc przyczyn zgonw jest bycie ywym. W ten sposb pastwo terapeutyczne pochania wszystko, co ludzkie, z pozornie racjonalnego powodu, e poza dziedzin zdrowia i medycyny nie ma niczego. Zupenie tak samo pastwo teologiczne pochono wszystko, co ludzkie, opierajc si na cakowicie racjonalnej przesance, e poza Bogiem i religi nie ma niczego. Myl, e Amerykanom potrzeba Naczelnego Terapeuty, bdcego zarazem ksidzem i lekarzem. Potrzeba im wadzy, ktra uchroni ich przed przyjciem odpowiedzialnoci nie tylko za ich zdrowie, lecz rwnie za zachowania, ktre prowadz ich do choroby dosownie i w przenoni. Politycy za, zniajc si do tej potrzeby, zapewniaj, e obywatele maj prawo do zdrowia i nie s odpowiedzialni za swoje choroby. Obiecuj im kart praw pacjenta oraz Ameryk woln od raka i narkotykw. Otpiaj obywateli niewyczerpanym strumieniem lekw zmieniajcych umys oraz ogupiajc propagand przeciw chorobom i przeciw narkotykom

10

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07

Czy znamy prawd o AIDS?

Mateusz Machaj
Jako naukowiec, ktry bada AIDS przez 16 lat, doszedem do wniosku, e AIDS ma niewiele wsplnego z nauk i nie jest nawet w poowie kwesti medyczn. AIDS to fenomen socjologiczny, funkcjonujcy na bazie strachu i paniki, ktry przekroczy i obali wszystkie prawa nauki, narzuci przekonania i wykorzysta argumenty pseudonauki, by przemwi do podatne na tego typu dziaania publiki David Rasnick istnieniu w naturze dowiedzielimy si stosunkowo niedawno trzydzieci lat temu). Znajdujesz si wic w sytuacji bez wyjcia, skazany na mier. Wiesz, e w przecigu kilku lat opucisz ten wiat. Moesz zacz bra powszechnie stosowane leki przeciw retrowirusowi, takie jak AZT, czy inhibitory proteazy. Ale nie ma pewnoci, e przeduy to twoje ycie. Tak wanie wyglda schemat powszechnego postrzegania zjawiska HIV/AIDS. Wydawa by si mogo, e wszyscy, ktrzy wysuchali mnstwa podobnych historii, bd przekonani do obowizujcej teorii. Okazuje si jednak, e na kadym z etapw przedstawionej wyej historyjki, mona by odwoa si do zdania wielu autorytetw, ktre kwestionuj te powszechne mniemania. Jeden z lepszych specjalistw od retrowirusw, ich odkrywca, Peter Duesberg, czowiek, ktry sprawi, e naukowcy zaczli lepiej rozumie to zjawisko, twierdzi, e HIV nie powoduje AIDS, a jest wrcz nieszkodliwy. Laureat Nagrody Nobla, Kary Mullis, wynalazca metody PCR, uwaa, e stosowanie jej (odmiany RT-PCR) w przypadku wirusa HIV i jego aktywnoci jest jednym z wikszych nieporozumie w nauce. David Rasnick za, majcy wieloletnie dowiadczenie z inhibitorami proteazy, ktre pomagaj zatrzymywa infekcje HIV, twierdzi, e s one zabjcze dla organizmu i nie powinno si ich w ogle stosowa. Duesberg, Mullis i Rasnick to tylko trzech spord wielu wybitnych naukowcw, ktrzy odwayli si zakwestionowa obowizujc teori dotyczc HIV/ AIDS. Nie s to podrzdni profesorowie, pracujcy gdzie na uboczu i niemajcy adnych osigni. Wprost przeciwnie to twrcy wielu narzdzi stosowanych w walce z AIDS. Nie wolno zatem zbywa ich pswkami i traktowa jak nie majcych nic do powiedzenia odszczepiecw.

Czy znamy prawd o AIDS?1

Przecitny czowiek sdzi , e w kwestii AIDS istnieje pewna rdzenna i nienaruszalna wiedza, znana kademu miertelnikowi, tak oczywista jak teza Kopernika. Mimo e nie znamy lekw ani szczepionek, ktre miayby chroni ludzi przed zakaeniem, to wydaje si, e moemy mwi o pewnym paradygmacie HIV/AIDS, co do ktrego nie powinno by adnych wtpliwoci. Tymczasem blisze przyjrzenie si teorii i historii tego zjawiska, moe zrodzi niemae zastrzeenia. Nie jestem z wyksztacenia ani biofizykiem, ani biochemikiem, ani biologiem. Nie jestem te lekarzem, ani epidemiologiem. Nie mam stosownego dyplomu, ani wyksztacenia zdobytego na wasn rk, nie mog wic wystpowa z pozycji osoby, bronicej ktrejkolwiek z tez o HIV/AIDS. Jestem jednak wyposaony we wasny umys, a przede wszystkim zaznajomiony z metodologi nauk i umiejtnym czytaniem tekstw, a suchajc przy tym pewnej grupy opozycjonistw, potrafi dostrzec istotne problemy, ktre mog sugerowa, e obowizujca wiedza o HIV/AIDS niekoniecznie musi by prawdziwa. A z wiedz t zwizane s bardzo cile zagadnienia o charakterze spoeczno-politycznym.

Czy mona wtpi?

Zacznijmy zatem stereotypowo od przedstawienia standardowej historyjki o zakaeniu. Udajesz si na test, aby sprawdzi, czy nie zostae zakaony wirusem HIV. Powiedzmy, e uznano ci za osob seropozytywn i powszechnie stosowan dzisiaj metod acuchowej reakcji odwrotnej polimerazy DNA (RT-PCR) stwierdzono aktywno wirusa w twoim organizmie. (Precyzyjniej mwic: nie jest to wirus, lecz retrowirus, o ktrych
 Dzikuj Tobiaszowi Szajerce za kilka cennych uwag merytorycznych.

Wtpliwoci to pocztek, a nie koniec docieka

Paradoksalnie, sam gwny nurt teorii HIV/AIDS przyznaje si do dosy fundamentalnej niewiedzy. Prowadzi si zaawansowane badania, naukowe dociekania epidemiologiczne, biochemiczne, wirusologiczne i genetyczne, a take dokonuje analiz, a jednak pod pewnym istotnym wzgldem medycyna, jake imponujca i radzca sobie z wieloma problemami nauka, okazuje si by kompletnie zacofana: nikt nie potrafi w obowizujcym paradygmacie dokadnie wyjani w jaki sposb

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 HIV powoduje AIDS (nie istnieje pewny opis biochemicznego mechanizmu tego, jak wirus miaby uszkadza odporno). Wpyw tego wirusa na niszczenie organizmu nie zosta dokadnie opracowany i przedstawiony rodowisku naukowemu. Sytuacja ta wynika przede wszystkim std, e AIDS jest zespoem chorb, a nie jedn, specyficzn chorob, pojawiajca si w wyniku dziaania jednego, konkretnego czynnika. Najbardziej problematyczna jest jednake sama istota wirusa, w zwizku z ktrym pojawia si mnstwo niecisoci, a wachlarz jego bdnych interpretacji jest szeroki. Nikt nie patrzy pod mikroskopem na krew zakaonych ludzi i nie pokazuje wyranie wyodrbnionej czstki wirusa, ktra po wyizolowaniu i wprowadzeniu do niezakaonych komrek doprowadza do infekcji. Zamiast tego mamy do czynienia tylko z poszlakami i porednimi znakami, wskazujcymi na to, e HIV jest gdzie tam gboko ukryty w materiale biologicznym organizmu. Midzy innymi dlatego osawiona metoda RT-PCR, polegajca na odpowiedniej replikacji materiau genetycznego, dziki czemu mona okreli ilo wirusa w organizmie, zostaa powitana z radoci, jako znakomity sposb wydobycia problemu HIV z ukrycia. Przeciwnicy oficjalnej teorii, w tym wspomniany autor PCR, twierdz, e jest to pokazywanie tylko pewnego ukadu materiau genetycznego. Tymczasem naukowca powinna interesowa wycznie zdolna do infekcji, aktywna czstka wirusa. A taka czstka to nie tylko ni materiau genetycznego, lecz take jej pozostae elementy biaka, enzymy, otoczka etc. Badanie iloci wirusa za pomoc metody PCR przypomina, jak to okreli jeden z przeciwnikw obowizujcej tezy o HIV/AIDS, sprawdzanie liczby samochodw za pomoc dodawania samych k. Co ciekawe, w zeszym roku jedno z naukowych czasopism medycznych gwnego nurtu opublikowao tekst podajcy w wtpliwo stosowanie metody PCR. Natomiast grupa pod przewodnictwem Eleni Papadopulos-Eleopulos (tzw. Perth Group) jest w swoich tezach jeszcze radykalniejsza i twierdzi, e dopki nie wyizoluje si aktywnej czstki wirusa HIV, dopty nie mona twierdzi, e co takiego jak infekujcy HIV w ogle istnieje (grupa powouje si tutaj na tzw. postulaty Kocha o izolowaniu wirusw). Z rnych przyczyn naukowcy nie byli w stanie odpowiedzie na pytanie o to, jak dokadnie wyglda mechanizm zakaenia. A skoro nie wszystko w tej kwestii jest jasne, moe faktycznie moemy te nie widzie jeszcze czego, a ci, ktrych uwaa si za szalecw, by moe s w stanie powikszy nasz wiedz? Najwiksze przeomy naukowe dokonyway si w sytuacji, gdy kilka osb wbrew powszechnie panujcym

11
przekonaniom, decydowao si i pod prd. Recepta na sukces naukowy, co pokazywa Thomas Kuhn, jest dosy prosta. Najpierw naley odnale jakie problematyczne zjawisko (amigwk), z ktrym nie jest w stanie upora si obowizujca teoria. W ten sposb odnajdujemy co, czego nie wiemy. Najlepsze, co moe zrobi naukowiec, aby ten problem rozwiza, to sprbowa dowiedzie si, dlaczego nie wiemy. Innymi sowy, kluczem do rozwizania amigwki jest wiedzie, dlaczego si nie wie. Tak byo na przykad z Albertem Einsteinem, ktry prbowa opisywa pewne zjawiska sprzeczne z teori Newtona. Zamiast jednak rozwizywa je, posugujc si rwnaniami Newtona, zastanowi si, dlaczego teoria Newtona nie pozwala na wyjanienie zaobserwowanych zjawisk. Dziki temu stworzy nowy paradygmat, ktry potem jeszcze przez wiele lat nie by uznawany w wiecie fizykw. Nieraz tak wanie jest, e zamiast szuka odpowiedzi za pomoc okularw, ktre wszyscy nosz, warto si zastanowi, co przesaniaj nam wanie te okulary, ktre mamy na nosie.

HIV-AIDS a Thomas Kuhn i Karl Popper

Prace dwch najwikszych filozofw nauki Karla Poppera i Thomasa Kuhna mog okaza si dobr pomoc w zrozumieniu, dlaczego wspczesne rodowisko medyczne wcale nie musi mie racji co do zjawiska HIV/ AIDS. Moemy si z nich dowiedzie o mechanizmach ochronnych kadej teorii, ktra w razie ataku desperacko broni si przy uyciu najrozmaitszych zabiegw. Przykadowo niewykrycie wirusa moe by uznane za jego nieistnienie albo za co zupenie odwrotnego mianowicie jego skuteczne zakamuflowanie. Wskazywanie przez termometr cigle tej samej temperatury moe oznacza stabiln pogod albo e co jest nie tak z nasz aparatur. Zniknicie blu gowy po zjedzeniu marchewki moe oznacza ozdrowieczy wpyw witamin, ale moe te nie mie z nim adnego zwizku. Podobnych sytuacji moemy wymienia bardzo wiele. Najwaniejsza jest jednake obserwacja, e nie wszystko ma jeden, prosty i niepodwaalny opis naukowy, ktry obowizuje bez adnych zastrzee, zwaszcza w przypadku zjawisk, ktre nie do koca s dla nas zrozumiae. Tak wanie jest z teori HIV/AIDS. Naukowcy nie rozumiej, czym tak naprawd jest HIV (bo gdyby rozumieli, potrafiliby leczy powodowane przez niego zakaenia), nie powinni wic wyznawa jedynych susznych pogldw. Czy tak zwane leki na AIDS s bardziej lekami, czy te moe bardziej trucizn wyniszczajc organizm i, jak mwi jeden z ich producentw, mogc powodowa takie objawy jak AIDS? Nie ma w tym nic zaskakujcego, skoro to najbardziej toksyczny lek podawany cho-

12
rym w historii medycyny, kilkukrotnie mocniejszy ni wyniszczajce terapie przeciwnowotworowe. Nie da si rwnie jednoznacznie stwierdzi, e pacjenci, ktrym podaje si takie leki, yj duej. Co gorsza, moe si okaza, e powoduj one powolne wyniszczanie organizmu chorego i prowadz do jego niechybnej mierci. Wanie na przykadzie dugoci ycia zakaonych ludzi doskonale wida, jak bardzo nauka opiera si na paradygmatach i jak bardzo naley by ostronym przy analizie. Mamy bowiem ustalony okres latencji (ktry ronie z roku na rok; od odkrycia gdy sugerowano najwyej rok do dzi powikszy si kilkanacie razy) i miertelnego ataku wirusa, ktry nie do koca wspgra z danymi epidemiologicznymi, wic ustalony okres poprawiamy. Ludzie yj jednak duej, ale czego to moe by skutek? Mog to powodowa dobre leki, ale przecie radykalnie inna teoria moe by w peni kompatybilna z takimi statystykami. A by moe ludzie yliby jeszcze duej, gdyby w ogle takie leki nie byy podawane? By moe caa teoria jest z lekka dziurawa, poniewa cigle zmienia si okres latencji?

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 epidemi AIDS. Jeli bowiem istnieje egalitarny, niedyskryminujcy wirus, przenoszcy si midzy ludmi, to potencjalnie w interesie kadego ley wydawanie pienidzy w celu zabezpieczenia si przed jego atakiem. Tymczasem historia opozycjonistw godzi w samo serce tej teorii, poniewa sprowadza problematyk AIDS do szeregu indywidualnych przypadkw klinicznych, zwizanych raczej z sytuacj chorobow poszczeglnych pacjentw ni dziaaniem jednego uniwersalnego czynnika chorobotwrczego. Co wicej, sytuacja ta zaley od wiadomych i jawnych wyborw takich osb, dotyczcych chociaby prowadzonego przez nich trybu ycia. Nie sposb pomin tematu finansw w problematyce AIDS. Gdyby bowiem okazao si, e HIV nie jest globalnym zagroeniem, wiele organizacji zajmujcych si AIDS musiaoby odej do lamusa i zapomnie o ogromnych pienidzach, otrzymywanych z publicznych i prywatnych rde. Polowanie na wirusa, ktry jest w stanie mutowa, w niezrozumiay dla nas sposb umierca limfocyty i przechodzi z czowieka na czowieka, wymaga wielu zaawansowanych bada, testowania lekw, czy poszukiwa szczepionek. A uznanie AIDS za zjawisko wynikajce z zatrucia organizmu narkotykami, czy innymi substancjami, oznaczaoby, e lekiem jest kilkusetkrotnie taszy odwyk, oczyszczajcy organizm. Powiedzmy wprost: gdyby okazao si, e takie wanie s fakty, upadoby wiele instytucji korzystajcych z pienidzy ludzi, przekonanych, e naley ich chroni przed gronym wirusem. Gdyby taki wirus nie okaza si miertelny lub wcale by nie istnia, to wszystkie tego typu organizacje straciyby podstawy do upominania si o coraz wiksze pienidze. Samo istnienie wirusa HIV zostao ogoszone na konferencji prasowej, przez przedstawiciela rzdu amerykaskiego, sawnego Roberta Gallo (notabene byego koleg Duesberga, ktrego szanowa i uwaa za wybitnego specjalist od wirusologii a do momentu, gdy Duesberg zakwestionowa oficjaln wersj nauki o HIV/ AIDS). Ten samo Gallo, ktry jak si potem okazao opatentowa testy na wirusa, na czym zbi majtek, zamiast uy dyskursu naukowego i opublikowa wyniki bada w jakim naukowym periodyku, wybra si na rzdow konferencj prasow, by obwieci caemu wiatu, e odnalaz miertelnego wirusa, a potem szybko zarobi na tym pienidze. Pikanterii caemu zdarzeniu dodaje fakt, e Gallo ukrad zwyczajnie cae odkrycie, bo prbki pochodziy od naukowcw z Instytutu Pasteura, pracujcych pod przewodnictwem Luca Montagniera. Nic dziwnego, e publicysta Chicago Tribune, John Crewdson, zdobywca Pulitzera, powici caa ksik, by udowodni, e epopeja Gallo opiera si na oszustwie. Faktu tego nie zmienia to, e sami prezydenci Reagan i

Rewizjonizm HIV/AIDS a polityka i wielkie pienidze

Rewizjonici oficjalnej doktryny nie we wszystkim s zgodni. Zgadzaj si jednak co do jednego zjawisko AIDS jest realne, ale demonizowanie wpywu wirusa HIV na jego powstawania jest bdem. AIDS obejmuje cae mnstwo chorb, od zoliwych nowotworw do zapalenia puc. W wielu przypadkach chorzy na AIDS s w zym stanie z powodu powanego zatrucia organizmu, twardych narkotykw, czy te azotanw (w przypadku homoseksualistw) albo przez wielokrotne przetaczania krwi (u hemofilikw). Natomiast w Afryce AIDS istnia zawsze, a nie od momentu odkrycia HIV. By jednak przede wszystkim efektem niskiego poziomu ycia, zakae i niedoywienia mieszkacw Czarnego Ldu. Duo przypadkw zakae wynikao te z kontaktu ludnoci afrykaskiej z brudn wod. Dysydenci uwaaj, e wrzucanie wszystkich tych zjawisk do jednego worka i przypisywanie im uniwersalnej przyczyny w postaci HIV to bd, poniewa kade z nich ma wasne, odmienne przyczyny. A zatem dysydentw mona by po prostu uzna za zwolennikw tezy, e nie istnieje co takiego jak uniwersalne niebezpieczestwo zaraenia egalitarnym wirusem HIV, ktry jest w stanie zabi kadego czowieka na ziemi w cigu kilku lat. Odpowiedzialne za to jest raczej faszerowanie organizmu toksycznymi substancjami i wyniszczenie ukadu odpornociowego. Owa naukowa teza nie jest bez znaczenia dla wszystkich programw pomocy, tworzonych w zwizku z

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 Chirac doszli do porozumienia i uznali, i odkrycia w tej kwestii odbyy si rwnolegle. Caa sprawa staje si jeszcze ciekawsza, gdy przyjrzymy si niektrym wypowiedziom Montagniera, w ktrych mwi otwarcie, e wirus HIV tak naprawd nie zosta nigdy wyizolowany w czystej postaci, albo moe si okaza zupenie nieszkodliwy. Widzimy zatem, o ile spokojniejsze i bardziej wywaone byo podejcie faktycznego odkrywcy substancji okrelanej jako wirus HIV, od podejcia amerykaskiego uzurpatora, ktry kadego naukowca o odmiennym zdaniu uwaa za szaleca i wariata (stanowicego powane zagroenie dla jego biznesu). A czy moemy pomin w caej tej dyskusji przedziwn histori AZT, miertelnego leku podawanego nosicielom, oraz chorym na AIDS, ktry kiedy mia by lekiem przeciw rakowi, lecz zrezygnowano z niego, bo okaza si zbyt zabjczy? Producent najwyraniej znalaz inn nisz rynkow Wolnociowcy czsto podkrelaj, e najniebezpieczniejszym triumwiratem ograniczajcym wolno obywateli s: rzd, wielki biznes i zaplecze naukowo-intelektualne, robice za ministerstwo prawdy (najwygodniejszej dla rzdu i wielkiego biznesu rzecz jasna). W zamian za promowanie dochodowej prawdy owo zaplecze intelektualne finansowane jest przez wielki biznes, a od rzdu otrzymuje wygodne i dochodowe stanowiska. Zamy na potrzeby naszego tekstu, e dysydenci maj racj i e wirus HIV bd nie istnieje, bd jest nieszkodliwy, lub te e jest relatywnie mao gronym czynnikiem chorobotwrczym w patologii AIDS. Oznaczaoby to, e research zwizany z demonologi owego wirusa jest wielk manipulacj, marnotrawic pienidze niewiadomego spoeczestwa. Miliony dolarw wydawane s na zabjcze i nieskuteczne leki, miliony id na przeprowadzanie testw na przeciwciaa i testw na adunek wirusa. Ogromne fundusze przeznaczane s na poszukiwanie lekw i szczepionek. A o ile wicej pienidzy zarabiaj producenci prezerwatyw? Przemys farmaceutyczny robiby w takim scenariuszu pienidze dziki zrcznemu oszustwu. Rzd natomiast wzmocniby jeszcze swoj pozycj, poniewa im wicej stworzy potencjalnych wrogw spoeczestwa, tym wicej widzi dla siebie roli. Jasne przecie, e przestraszone spoeczestwo atwiej oddaje si w rce pogaskiego, interwencjonistycznego boka, ktry za pomoc mistycznego zaklcia niech si stanie (odpowiednio pienidz, prawo, regulacja itd.) potrafi czyni cuda. W tej sytuacji naukowcy bez wtpienia znajduj sobie ciepe posadki w systemie edukacyjnym, jake rozlegle kontrolowanym przez pastwow polityk rozdzielania funduszy. Do tego dochodz konferencje i badania

13
wspfinansowane przez wielkie koncerny farmaceutyczne, dziki ktrym naukowcy odnajduj coraz wicej dowodw na to, e HIV jest jeszcze bardziej skomplikowany ni myleli i e potrzeba dalszych bada, analiz i wikszego budetu w celu zwalczenia demona. W kocu nawet oparta na tym polityka zagraniczna, nowoczesna forma kolonializmu realizowanego za pomoc struktur ONZ, take otwiera drog do wtrcania si w sprawy afrykaskie. Wanie z tych powodw rodowisko naukowe jest niestety skorumpowane i bardzo trudno przebi si do oficjalnej prasy opozycjonistom oficjalnej teorii. A widzielimy przecie, e maj oni tak wysokie kompetencje, e ich kwestionowanie zakrawaoby na art. Nie s to sabo wyksztaceni i amatorscy fani mikroskopw, niemajcy zbyt wielkiego pojcia o tym, jak wyglda nauka. Ich znakomite przygotowanie teoretyczne poczone z elazn akademick ostronoci sprawia, e wysuwane przez nich argumenty naley traktowa zdecydowanie powanie, a nie zbywa wygaszanym z pewnoci sekciarzy stwierdzeniem: ju my dobrze wiemy, jak wyglda prawda. Sam Kary Mullis zacz powtpiewa w oficjaln teori, gdy rozpocz jeden ze swoich tekstw naukowych od sw: HIV jest prawdopodobn przyczyn AIDS i poprosi o podanie do nich przypisu. Bardzo go zaskoczya odpowied, e przypis jest niepotrzebny, bo wszyscy wiedz przecie, e to HIV powoduje AIDS i nie ma tu nad czym dyskutowa. Wtedy Mullis rozpocz poszukiwania na wasn rk, ale nie znalaz adnego rda, ktre bezsprzecznie uzasadniaoby taki pogld.

Podsumowanie
Pytania na temat oficjalnej wersji teorii HIV/AIDS i jej niewystarczalnoci jako narzdzia wyjaniajcego wiele fundamentalnych kwestii mona mnoy bez koca. Wydaje si, e wobec spektakularnej poraki wspczesnej medycyny w walce z AIDS mona przyj jedn z dwch postaw. Jedn z nich jest prba kroczenia ciek wytyczon przez oficjalne nauczanie. Wwczas kady bd, kady zy krok mona albo zwyczajnie zignorowa, albo obrci na korzy obowizujcej teorii mwic, e wykryta nieciso potwierdza tylko tez o zabjczej skutecznoci wirusa HIV, a w ogle to e wiemy o nim mniej, ni mylelimy. Mona te podej do tej kwestii radykalnie i stwierdzi, e zabjcza skuteczno wirusa to tylko wytwr naszej wyobrani, ktra pta nas, jest przyczyn intelektualnego lenistwa i przesania jakiekolwiek inne spojrzenie na analizowany problem. W tej sytuacji HIV byby faktycznie zabjczy, lecz nie ze wzgldu na sw

14
struktur biologiczn, lecz socjologiczne spustoszenie, ktre powoduje. Wspomniany triumwirat rzdu, wielkiego biznesu i zamieszanych w ich relacje wikszoci naukowcw moe tu dziaa podobnie jak w przypadku nauk spoecznych, w ktrych oficjalnym nurcie uznaje si chtnie biurokratyczne teorie, widzce powan rol dla inynierw spoecznych na pastwowych stanowiskach regulowania gospodarki (w interesie wskiej grupy biznesu). Leseferyci dobrze nas uczyli, e z takim triumwiratem nie wygra si wchodzc w struktury rzdowe. O wiele skuteczniejsz metod jest zmienianie faszywych przekona opinii publicznej, kwestionowanie powszechnie

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 akceptowanych fikcji i pokazywanie, jak jest naprawd. Nie inaczej powinno by w przypadku AIDS. Potrzebna jest przede wszystkim ch poszukiwania prawdy. Czy HIV jest rzeczywicie przyczyn AIDS? Odpowiedzi na to pytanie musi dostarczy uczciwa i spokojna debata. Niestety nauk wielokrotnie w historii skaano gr interesw. Jest to szczeglnie atwe, poniewa wbrew temu, co wydaje si przecitnemu czowiekowi, obserwacja w kadej nauce (szczeglnie tej zaawansowanej) wymaga posiadania ju wczeniej jakiej teorii. Nie da si po prostu patrze i wiedzie. Najpierw trzeba wiedzie cokolwiek o patrzeniu.

Fenomeny epidemii HIV/AIDS

Jerzy Jabecki
Fenomeny epidemii HIV/AIDS
W 2001 r. na sesji specjalnej Zgromadzenia Oglnego ONZ sto osiemdziesit dziewi uczestniczcych w niej pastw podpisao deklaracj stwierdzajc, e do najwikszych wyzwa XXI wieku naley ograniczenie epidemii AIDS, ktra wedug specjalistw stanowi wci jeden z najbardziej palcych problemw wiata Zachodu. Tymczasem wanie w obszarze kultury zachodniej, na przekr zowieszczym przepowiedniom sprzed 10-15 lat, epidemia nie obja wcale masowo caej populacji, lecz ograniczya swj zasig do pierwotnie okrelonych grup ryzyka homoseksualistw, narkomanw oraz wielokrotnych biorcw krwi (zwaszcza chorych na hemofili) [6-9]. wiadczy to o tym, e epidemia AIDS pod wieloma wzgldami odbiega od przyjtych dotd, znanych nam standardw rozprzestrzeniania si choroby zakanej [5]. Wobec wci panujcej w mediach histerii warto przedstawi pokrtce niektre z tych niezgodnoci. lat przed zachorowaniem przebyway w Afryce [1]). Na przeomie lat 70. i 80. XX wieku wrd homoseksualistw z duych aglomeracji miejskich w USA zaobserwowano przypadki rzadkich schorze (m.in. zapalenie puc spowodowane przez rzadko spotykany mikroorganizm pneumocystis carinii, czyli PCP, oraz nowotwr misak Kaposiego), charakteryzujcych si niespotykan dotd dynamik przebiegu [2]. W roku 1982 stworzono termin AIDS i okrelono objte zespoem chorobowym grupy ryzyka. W rok pniej dwie grupy specjalistw w Paryu, kierowana przez Montagniera, i w Waszyngtonie, pod kierownictwem Roberta Gallo, pracujcego wczeniej bezskutecznie nad lekarstwem na raka dokonay niezalenie od siebie wstpnej izolacji czstek wirusa, okrelanego odtd jako HIV. W 1983 r. za opracowano pierwsze standaryzowane testy, pozwalajce na identyfikacj zakaenia [3, 4]. HIV jest przykadem tzw. retrowirusa pasoyta, ktrego geny wnikaj do DNA zainfekowanych komrek, sprawiajc, e wszystkie nowe komrki wyprodukowane przez t zaraon rwnie zawieraj geny wirusa. Niewiele osb zdaje sobie jednak spraw z faktu, e jak dotd nikomu nie udao si wyizolowa wirusa w czystej postaci, w taki sposb, w jaki zdoano to zrobi w wypadku wirusw wikszoci chorb zakanych (w ktrych potrafimy okreli liczb nukleotydw, rodzaj otoczki biakowej itp.), a jego identyfikacj przeprowadza si w sposb poredni w oparciu o odnajdywane fragmenty DNA i domniemywa si, e jest pochodzenia wirusowego [5].

AIDS zarys historii

Pierwszy przypadek AIDS, czyli zespou nabytego niedoboru odpornoci pojawi si prawdopodobnie pomidzy rokiem 1959 a 1970. Prawdopodobnie, poniewa pierwsze przypadki choroby rozpoznano retrospektywnie, dopiero po jej zdefiniowaniu, co moe zmniejsza ich wiarygodno. Do najwczeniejszych opisw zalicza si przypadek marynarza brytyjskiego z 1959 r. i rodziny norweskiej z 1966 r. (co ciekawe, osoby te na dziesi
 Autor jest profesorem Pastwowej Medycznej Wyszej Szkoy Zawodowej w Opolu, kierownikiem Katedry Zdrowia Publicznego.

Definicja
Ju sama prba zdefiniowania AIDS prowadzi do rozbienoci pomidzy teori a praktyk kliniczn. Zgod-

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 nie z ostatni, trzeci z kolei, definicj podan przez CDC (Center for Disease Control USA) wsplnie z UNAIDS (specjalna agenda ONZ), zesp ten okrela w wiecie zachodnim wystpienie jednej spord dwudziestu dziewiciu chorb znacznikowych oraz dodatniego wyniku testu na obecno przeciwcia przeciwwirusowych (HIV) [10]. Cho zdrowy rozsdek podsuwaby myl, e wsplnym wyznacznikiem tych chorb bdzie zwizek z zaburzeniami odpornoci, to przynajmniej w przypadku niektrych z nich (np. demencji, raka szyjki macicy, choniaka czy misaka Kaposiego) nie jest to wcale prawda. Rozpoznanie AIDS stawiane jest rwnie pacjentom, u ktrych jedynym objawem jest obnienie poziomu leukocytw T4 poniej 200/nl (naturalnie wraz z istnieniem dodatniego wyniku testu nosicielstwa HIV; jednak zasady te nie s uniwersalne, bo np. w Kanadzie takich pacjentw nie zalicza si do grupy chorych na AIDS [11]). Oczywicie rozszerzenie definicji zespou AIDS o t grup z jednej strony spowodowao nagy, znaczcy wzrost liczby zachorowa, a z drugiej przyczynio si do wyduenia redniego oglnego okresu przeycia, poniewa chorzy o obnionym poziomie leukocytw s zazwyczaj w dobrej kondycji fizycznej [5]. Niejako na drugim biegunie znajduj si chorzy, ktrzy cierpi wprawdzie na peen zesp objaww AIDS, ale nie przeszli pozytywnie testu nosicielstwa. S oni klasyfikowani jako przypadki zachorowa na klasyczne choroby, takie jak grulica, wirusowe zapalenie wtroby (WZW), bd te w przypadku niedoboru leukocytw idiopatyczn T4 limfocytopeni [11]. Pozostae choroby znacznikowe AIDS to infekcje powodowane przez oportunistyczne mikroby (bakterie, wirusy, grzyby), ktrych patologiczna aktywno staje si moliwa tylko w warunkach zaburzenia systemu odpornociowego gospodarza. Zakaenia takie nie powinny przenosi si na zdrowych ludzi, kontaktujcych si z chorymi na AIDS, w tym take na personel medyczny [12].

15
niezalenie od wieku i pci nosicieli. Do chwili obecnej epidemia obejmujca wiat zachodni ma wyranie nieprzypadkowy charakter, poniewa okoo 80% zakae i zachorowa dotyczy mczyzn [9]. W USA okoo 2/3 zachorowa dotyczy homoseksualistw, a okoo 1/3 narkomanw stosujcych doylnie rodki odurzajce. Natomiast liczba zachorowa osb, ktrych wielokrotnie przeprowadzano transfuzj oraz dzieci matek nosicielek (HIV+) nie przekracza cznie 2% oglnej liczby zachorowa [5, 10]. Ograniczenie epidemii do wyej wymienionych grup ryzyka sugeruje niewtpliwy udzia czynnikw rodowiskowych w powstawaniu zakaenia, a na pewno rozwoju choroby [13]. Co wicej, szereg objaww i (lub) chorb okrelajcych AIDS posiada te nieprzypadkowy rozkad w obrbie wymienionych ju grup ryzyka. Na przykad misak Kaposiego jest rozpoznawany wycznie w grupie homoseksualistw, bakteryjne zapalenie puc tylko u dzieci matek narkomanek, grulica u narkomanw, zapalenie puc wywoywane przez pneumocystis carinii (PCP) obserwuje si u homoseksualistw i narkomanw, natomiast wielokrotni biorcy krwi atakowani s przez infekcje drodakowe oraz PCP [14, 15, 16]. Niejednakowa czsto zachorowa na jednostki chorobowe charakteryzujce AIDS obserwowana u przedstawicieli rnych grup ryzyka rwnie sugeruje istnienie dodatkowych czynnikw, warunkujcych rozwj choroby. Zachorowania na AIDS s rejestrowane gwnie w duych aglomeracjach miejskich, co stanowi kolejny fenomen epidemiologiczny. Spord 60 tys. nosicieli w Niemczech u okoo 2 tys. rocznie rozwija si AIDS, a co roku okoo tysic trzystu umiera z tego powodu [17]. Zwraca uwag fakt, e 54% chorych pochodzi z szeciu najwikszych niemieckich miast, stanowicych miejsce zamieszkania zaledwie 10% populacji, podczas gdy dalsze 44% chorych rozproszone jest pord 90% populacji, zamieszkujcej pozostay obszar kraju [17]. Podobnie przedstawia si rozkad zachorowa w odlegej od Niemiec Australii, gdzie wykonuje si okoo miliona testw nosicielstwa rocznie. Spord oglnej liczby ponad 17,5 tys. nosicieli (1993 r.), AIDS dotyka rocznie 350 osb, a 60% wszystkich chorych (4354 osoby) mieszka w Sydney [17]. Na caym wiecie liczb nosicieli wirusa HIV szacuje si aktualnie na 34,3 mln, ale w grupie tej tylko 1,4% (tj. nieco ponad 480 tys. osb) zachorowao na AIDS w 2000 r. Podobnie jest w USA, gdzie spord okoo 850 tys. zarejestrowanych nosicieli (liczba ta nie zmienia si istotnie od omiu lat) tylko 1,2% zachorowao na AIDS w szczytowym okresie epidemii, czyli w roku 1985 [7].

Rozprzestrzenianie si
Poczwszy od 1981 r. liczba nowo rejestrowanych przypadkw AIDS sukcesywnie wzrastaa, osigajc szczyt na pocztku lat 90. Po tym okresie zacz si jej stopniowy spadek, a do obecnego poziomu okoo poowy wartoci szczytowej [6-8], co wedug specjalistw naley tumaczy wprowadzeniem skutecznej terapii antywirusowej (HART). Co ciekawe, w przeciwiestwie do obserwowanego wczeniej wzrostu zachorowa na AIDS, liczba nosicieli HIV w USA utrzymuje si od 1985 r. stale w granicach miliona [8]. Epidemia HIV/AIDS, podobnie jak wszystkie znane nam dotd klasyczne epidemie, powinna rozprzestrzenia si w populacji w sposb przypadkowy, tj.

16
AIDS wykazuje wic nisk dynamik rozwoju, co nie odpowiada znanym nam dotd standardom rozwoju innych chorb epidemiologicznych [18].

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 (naturalnie bez zabezpieczenia), aby ulec zakaeniu. Nawet jeli przyj, e wielkoci te s nadmiernie optymistyczne (przyjlimy, e pozostae sto siedemdziesit cztery osoby s kobietami), to i tak droga ta wydaje by nadzwyczaj mao skuteczna dla rozprzestrzeniania si epidemii (przynajmniej w wiecie zachodnim). Zastanawiajce jest rwnie, e od momentu wykrycia, AIDS przenoszone drog pciow waciwie nie wykracza poza grup wysokiego ryzyka (w tym wypadku homoseksualistw) [24]. W Europie, inaczej ni w USA, do zakaenia dochodzi najczciej w rodowisku narkomanw, stosujcych doylnie rodki odurzajce, podawane poprzez igy zainfekowane wirusem HIV [2, 7, 25]. Skdind wiemy jednak, e prawie 40% zakaonych narkomanw nigdy nie uywaa zainfekowanych (tj. niesterylnych) igie [26]. W jaki wic sposb doszo u nich do zakaenia? HIV przenosi si w sposb wertykalny (czyli z matki na dziecko) z czstoci 25-35% [16]. Przy zaoeniu, e liczba zakaonych na caym wiecie wynosi 34,3 mln (dane z 2000 r.), powinnimy mie do czynienia z prawdziw epidemi choroby wrd dzieci. Tymczasem, jak wskazuj badania, w dobrze rozwinitych krajach liczba dzieci chorych na AIDS nie przekracza 1% populacji [6, 7]. Wanym i czsto naganianym zagadnieniem jest niebezpieczestwo zakaenia pracownikw suby zdrowia. Pewne wiato rzucili na ten problem naukowcy z USA, ktrzy szacuj, e wrd personelu medycznego moe dochodzi rocznie do okoo miliona nieumylnych zaku, ktrych wynikiem jest okoo 3 tys. zakae WZW typu B i C [5]. I rzeczywicie, w cigu ostatnich dwudziestu lat z powodu przypadkowych naku doszo do okoo 60 tys. zachorowa na WZW. W tym samym czasie jednak w tej szczeglnej grupie zawodowej stwierdzono jedynie dwadziecia pi przypadkw zachorowa na AIDS. Co wicej, choroby wcale nie stwierdzono u adnego spord okoo 10 tys. naukowcw z caego wiata, zajmujcych si badaniami nad HIV, czyli majcych stay kontakt z zakaonym materiaem [5].

Drogi przenoszenia
Najwaniejszym sposobem rozprzestrzeniania si choroby jest droga pciowa [2]. O ile jednak moliwo zakaenia na drodze stosunkw homoseksualnych nie budzi niczyich wtpliwoci, to wyranie inaczej przedstawia si moliwo zakaenia w przypadku stosunkw heteroseksualnych. Wtpliwoci te nasuwa fakt relatywnie niewielkiej liczby zarae w parach heteroseksualnych, brak epidemii w rodowisku prostytutek, brak udokumentowanych przypadkw zespou AIDS u partnerek hemofilitykw, a take nika liczba zachorowa w krajach bdcych celem turystyki seksualnej, np. Tajlandii [5, 19-22]. Powszechnie uwaa si, e chocia AIDS zosta wykryty i zdiagnozowany w rodowisku homoseksualistw, to, jak kady ze znanych dotd wenerycznych czynnikw zakanych, HIV powinien by przenoszony pomidzy partnerami dwukierunkowo, a tym samym powinien rozprzestrzeni si rwnie w rodowisku heteroseksualnym. Tymczasem nie wszyscy badacze dopuszczaj t moliwo [20, 21]. J.J Godert (1984) stwierdzi midzy innymi, e spord omiu rnych rodzajw aktw seksualnych, serokonwersja (czyli pojawienie si dodatniego wyniku testu nosicielstwa JJ) dokonuje si tylko w przypadku biernego, tj. biorczego aktu homoseksualnego [19]. T mao popularn tez potwierdza rwnie Jaap Goudsmith: W dowolnym regionie wiata, uwzgldniajc Haiti, Tajlandi i Afryk, dla pewnej serokonwersji niezbdny wydaje si by wielokrotny stosunek analny[20]. Jak dotd najobszerniejsze badania dotyczce rozprzestrzeniania si HIV/AIDS w rodowisku par heteroseksualnych przeprowadzi Nancy Padian wraz ze wsppracownikami, ktra 1997 r. przedstawia wyniki dziesicioletnich bada, ktrych celem byo okrelenie czstoci wystpowania serokonwersji pord par, z ktrych tylko jeden z partnerw by zakaony (HIV+). Wynika z nich, e w przypadku, kiedy to kobieta bya HIV+, do zakaenia dochodzio po co najmniej 8 tys. stosunkw odbytych bez zabezpieczenia. Jeli natomiast nosicielem by mczyzna, to liczba stosunkw koniecznych do wystpienia zakaenia zbliaa si do tysica [23]. Przy zaoeniu, e tylko jeden na stu siedemdziesiciu piciu aktywnych seksualnie mieszkacw USA jest nosicielem wirusa HIV (dorosa populacja liczy 175 mln, a oglna liczba nosicieli wynosi w przyblieniu 1 mln), zdrowy mieszkaniec tego kraju musiaby odby co najmniej 174 tys. przypadkowych kontaktw seksualnych

Afrykaska epidemia AIDS

Niewiele osb zdaje sobie spraw, e epidemia AIDS w Afryce ma zdecydowanie odmienny charakter od tej
 Interesujca z tego punktu widzenia moe by sprawa Simona Mola, czyli Kameruczyka, ktry jak poday media mia w Polsce zarazi afrykask odmian wirusa HIV nawet kilkadziesit kobiet (http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=51&w=54847111). Wydaje si to przeczy podanym wyej danym. Jednak, jak wynika z bada R.H. Graya i wsp. w krajach Trzeciego wiata, w szczeglnoci w Afryce Subsaharyjskiej, ryzyko zakaenia jest znacznie wysze (nawet do 20%) z powodu jednoczesnego wystpowania u pacjentw obok HIV take innych chorb zakanych [41].

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 znanej w Europie. Po pierwsze, zachorowania rozkadaj si tam rwnomiernie pomidzy obie pcie oraz rne grupy wiekowe i nie ograniczaj si do specyficznych grup ryzyka [27, 28]. Ponadto obraz kliniczny chorych oraz czsto wystpowania chorb znacznikowych znacznie odbiegaj od tych z obszaru wiata zachodniego. Na przykad zapalenie puc PCP, choroba najbardziej charakterystyczna dla zachodniego AIDS, jest praktycznie niespotykana wrd chorych w Afryce [29]. Warto doda, e definicja AIDS, ktrej podstaw na Zachodzie stanowi potwierdzenie testami zakaenia wirusem HIV, nie jest prawie wcale uywana w Afryce, poniewa stosowanie w skali masowej testw nosicielstwa przekracza moliwoci finansowe skromnych budetw suby zdrowia ubogich krajw afrykaskich [30]. Czsto wic niemal zupenie niemoliwe jest odrnienie AIDS od szeregu niespecyficznych zespow chorobowych (np. grulicy, przewlekej biegunki), ktrych nadzwyczaj dynamiczny przebieg moe wynika chociaby z biologicznego wyniszczenia (niedoywienie!) ludnoci afrykaskiej [31, 32]. W Afryce yje obecnie 23 mln nosicieli HIV [18]. Wielu badaczy podaje jednak w wtpliwo dokadno tego szacunku [33]. Na poudnie od Sahary nie prowadzi si bowiem powszechnej rejestracji jakichkolwiek zachorowa ani zgonw [34, 35]. Szacunkow liczb zachorowa okrela si wic poprzez ekstrapolacj liczby chorych, uzyskan w wyniku bada przeprowadzonych jedynie na stosunkowo niewielkim obszarze. Co wicej, liczba ludnoci wielu krajw wci pozostaje niewiadoma, a rnice publikowanej i rzeczywistej liczby mieszkacw mog siga nawet 20 mln. Tak byo w przypadku Nigerii, w ktrej ostatni spis ludnoci przeprowadzono w latach 50. [33, 36]. Wedug danych publikowanych przez wiatow Organizacj Zdrowia (WHO) epidemia AIDS w Afryce narastaa od 1984 r. do pocztku lat 90. (podobnie jak w USA i Europie), a nastpnie jej dynamika ulega pewnemu spowolnieniu rocznie na AIDS zapada okoo 75 tys. osb (cakowit liczb chorych na AIDS w Afryce szacuje si na nieco ponad milion) [6, 8]. Dane te wymagaj jednak odniesienia do danych demograficznych caego kontynentu. W okresie dwudziestu lat epidemii dokona si ogromny przyrost liczby ludnoci (2-6% rocznie) okoo 270 mln (380 mln w roku 1980 i 650 mln w 2000) [36]. Przy tak znacznej ekspansji demograficznej przypuszczalna strata okoo miliona mieszkacw chorych na AIDS wydaje si wyjtkowo trudna jeli nie wrcz niemoliwa do oszacowania [5, 37]. Zgromadzenie penych danych o skali epidemii byoby zapewne atwiejsze, gdyby wbrew temu, co faktycznie ma miejsce afrykaski AIDS charakteryzowa si

17
objawami skrajnie rnymi od powszechnie wystpujcych tam chorb. Jeli przyjrze si jeszcze kilku innym faktom, skala afrykaskiej epidemii przestaje straszy swymi rozmiarami. Oto bowiem roczna liczba zachorowa na AIDS stanowi wedug oficjalnych danych zaledwie 0,012% cakowitej populacji kontynentu, co nawet przy pesymistycznym zaoeniu, e wszyscy chorzy umieraj w zwizku z przebiegiem choroby, wynosi zaledwie 0,6% cakowitej umieralnoci, szacowanej na ponad 12 mln [5, 18, 34]. Dane te wiadcz o tym, e wbrew powszechnemu mniemaniu umieralno z powodu AIDS stanowi zaledwie uamek liczby naturalnych zgonw w Afryce. Ponadto warto doda, e rzekoma epidemia AIDS nie wywara wcale istotnego wpywu na utrzymujcy si od blisko dwudziestu lat wysoki przyrost naturalny wrd tamtejszej ludnoci. Twierdzi si, e HIV/AIDS rozprzestrzenia si w Afryce drog kontaktw seksualnych, co zakada ponadprzecitn aktywno seksualn jej mieszkacw [38]. Nieliczne dostpne w literaturze medycznej badania tego problemu wykazuj jednak, e ludno wiosek afrykaskich charakteryzuje si raczej tradycyjnym, umiarkowanym sposobem zachowa seksualnych, a stosunki pozamaeskie, podobnie jak w Europie, nosz znamiona wyjtkowoci [37]. Cho przyjmuje si te, e do zakaenia dochodzi znacznie atwiej w przypadku trwaych uszkodze narzdw pciowych, powstaych na przykad w wyniku obrzezania dziewczt [38], w krajach, w ktrych zabieg ten jest faktycznie praktykowany (np. w Egipcie, Dibuti, Somalii, Sudanie czy Czadzie) liczba zachorowa jest jednak zdumiewajco maa [8]. Ogromnym problemem Afryki jest wystpujce na niespotykan nigdzie indziej skal niedoywienie ludnoci. Czynnik ten powoduje bardzo powane upoledzenie systemu odpornociowego organizmu [31]. Wiele wskazuje, e to wanie niedoywienie jest najwaniejsz przyczyn licznych objaww afrykaskiego AIDS.

Podsumowanie
Podsumowujc, warto przypomnie w skrcie niektre z opisanych wczeniej fenomenw epidemii HIV/AIDS: wbrew naturalnym przewidywaniom, epidemia ma na Zachodzie charakter wyranie nieprzypadkowy, poniewa okoo 80% zakae oraz zachorowa dotyczy mczyzn; choroby znacznikowe AIDS rozkadaj si nierwnomiernie w obrbie poszczeglnych grup ryzyka; zachorowania na AIDS na Zachodzie rejestrowane s gwnie w duych miastach;

18
AIDS wykazuje relatywnie nisk dynamik rozwoju (rocznie na AIDS zapada tylko ok. 1,5% oglnej liczby nosicieli HIV); niskie prawdopodobiestwo zakaenia w wyniku stosunku heteroseksualnego (ok. 0,0009); dyskusyjno afrykaskich danych o AIDS (niestosowanie testw, zbieno objaww AIDS z chorobami wystpujcymi tam powszechnie); Co myle o tych fenomenach? Jak traktowa rac rozbieno pomidzy afrykask i europejsk postaci epidemii? Przede wszystkim wydaje si niemal pewne, e wirus HIV nie moe by jedynym czynnikiem powodujcym zakaenie, ktry wpywa na przebieg i rozprzestrzenianie si AIDS. Rwnie due jeli nie wiksze znaczenie maj: tryb ycia, dieta, stan zdrowia i orientacja seksualna. Trzeba podkreli, e wci nie znamy caej prawdy o wirusie HIV, ale nawet to, co wiemy, wystarcza, aby uzna doniesienia o rzekomej epidemii z nim zwizanej za mocno przesadzone.

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07
10) Centres for Disease Control 1992; 1983 revised classification system for HIV infection and expanded surveillance case definition among adolescents and adults. Morb. Mortal. Weekly Rep., 1993, 41 (No. RR 17): 1- 19. 11) Duesberg P.H.: The HIV gap in national AIDS statistics. Biotechnology. Lancet, 1993; 341: 957- 958 12) Selik R.M., Strachcer E.T, Curran J.: Opportunistic disease reported in AIDS patients: frequencies, associations and trends. Aids, 1987; 1: 175- 182. 13) Duesberg P.H., Rosnick D.: The AIDS dilemma: drug disease blamed on passenger virus. Genetica, 1998; 104: 85- 132. 14) Beral V., Peterman T.A., Berkelman L.A., Jaffe H.W.: Kaposis sarcoma among patients with AIDS: a sexually transmitted infection? Lancet, 1990; 335: 123- 128. 15) Gallo R.C. : The enigmas of Kaposis sarcoma . Science, 1998; 282:1837-1839. 16) Novick B.E., Rubinstein A.: AIDS- the pediatric perspective. Aids, 1987; 1: 3-7. 17) Kermer H.: Did Dr Gallo and his colleagues manipulate the AIDS-test to order. Continuum 1998. 18) Bregman D.J., Langmuir A.D.: Farrs law applied to AIDS projections. J.Am. Med. Assoc., 1990; 263: 50- 57. 19) Godert J.J., Nueland C.Y., Wallen W.C.: Amyl nitrite may alter T lymphocytes in homosexual men. Lancet, 1984; 2: 711- 716. 20) Goudsmit J.G.: Viral sex- the nature of AIDS. Oxford University Press, N.Y. 1997 21) Stuart B. :Lack of evidence for transmission of HIV through vaginal intercourse . Arch. Sexual Behaviour . 1995; 25(4) : 383-393. 22) Rosenberg M.J., Weiner J.M.: Prostitutes and AIDS a health department priority? Am. J.Public Health, 1988; 78:418- 423. 23) Padian N.S., Shiboski S.C., Glass S.O.: Heterosexual transmission of human immunodeficiency virus (HIV) in Northern California: Results from a few-year study. Am. J.Epidemiol., 1997; 146: 350- 357. 24) Hearst N., Hulley S.: Preventing the heterosexual spread of AIDS: are we giving our patients the best advice? JAMA, 1988; 259: 2428- 2432. 25) Blattner W.A., Gallo R.C., Temin H.M.: HIV causes AIDS. Science, 1988; 241: 514-515 26) Duesberg P.H.: HIV is not the cause of AIDS. Science, 1988; 241: 514-516. 27) Colebunders R., Mann J., Francis H. i wsp. : E clinical case definition of AIDS in Africa. Lancet, 1987; 1: 492- 494. 28) Konotey- Ahulu F.I.: Clinical epidemiology not sero-epidemiology, is the answer to Africas AIDS problem. Br.Med.J.,1987; 249:1593- 1594. 29) Abonya Y.L., Beaumel A., Lucas S., i wsp.: Pneumicistis carini pneumonia. An uncommon cause of death in African patients with AIDS. Am.Rev.Respir.Dis., 1992; 145: 617-620. 30) Glicks C.F.: What use is a clinical case definition of AIDS in Africa . B.M.J, 1991;303:11891192. 31) Chevalier P, Sevilla R, Sejas E, i wsp: Immune recovery of malnourished children takes longer than nutritional recovery. J Trop Ped, 1998;44:304-307. 32) Konoley-Ahulu FID : AIDS in Africa: Misinformation and disinformation. Lancet 1987; 2:206-207. 33) Donnelly J : Estimates on HIV called to high. New data cut rates for many nations. Boston Globe, 2004; June 20. 34) Fiala C, de Harven E, Herxheimer A. i wsp : HIV/AIDS data in South Africa. Lancet 2002.359:1782-84. 35) Konoley-Ahulu FID : AIDS in Africa: Misinformation and disinformation. Lancet 1987; 2:206-207 36) US Bureau of the Census International Data Base 2001: World population by region and development category: 1950- 2025. 37) Godgame R.W.: AIDS in Uganda- clinical and social features. N.Engl.J.Med., 1990; 323: 383- 389. 38) Geshecter CL : AIDS, under development and racial stereotypes : rethinking AIDS in Africa. Reopprising AIDS, 1997;5(7):1-5 39) Moore PS, Allen S, Sowell AL., i wsp. : Role of nutritional status and weight loss in HIV seroconversion among Rwandan women . J AIDS, 1993; 6 : 611-616. 40) Fawzi WW, Msamanga GI, Spiegelman D, I wsp. Randomized trial effects of vitamin supplements on pregnancy outcomes and T-cell counts in HIV-1-infected women in Tanzania. Lancet, 1998;351 : 1447-1482 41) Gray RH, Wawer MJ, Brookmeyer R, Sewankambo NK, Serwadda D, Wabwire-Mangen F, Lutalo T, Li X, vanCott T, Quinn TC; Rakai Project Team.: Probability of HIV-1 transmission per coital act in monogamous, heterosexual, HIV-1-discordant couples in Rakai, Uganda. Lancet. 2001 Apr 14;357(9263):1149-53.

Przypisy
1) Jasny B., Cohen G., Merson H. i wsp., AIDS, the unanswered question, Science, 1993; 260 : 1253-1292. 2) Juszczyk J. ,Gadysz A.: AIDS. Epidemiologia, patogeneza, klinika, leczenie, zapobieganie, poradnictwo. Volumed, Wrocaw 1992. 3) DeVitta W.T., Hellmann S., Rosenberg S.A. i wsp. : AIDS, etiology, diagnosis, treatment and prevention. Lippincott- Raven, 4. ed. Philadelphia, 1997. 4) Gallo R.C., Salahuddin S.Z., Popovic M. i wsp. : Frequent detection and isolation of cytopathic retroviruses (HTL- III ) from patients with AIDS. Science, 1984; 224: 500-503. 5) Duesberg P., Kohenlein C., Rasnick D. : The chemical bases of the various AIDS epidemics: recreational drugs, anti-viral chemotherapy, malnutrition. J. Biosci., 2003; 28 (4): 384- 412. 6) World Health Organization 2001. Global situation of the HIV/ AIDS and 2001, part I; Pandemic Weekly Epidemiological Records 2001; 76 (49): 381-384. 7) Curron J.W., Mongan M.W., Hardy A.M., Jaffe H.W. : The epidemiology of AIDS: current status and future prospects. Science, 1985; 229: 1352-1357. 8) Centers for Disease Control and Prevention 2001. US HIV and AIDS cases reported through Dec.2001. HIV/AIDS Survailance Rep., 2001; 13: 1-44. 9) World Health Organisation 2001a. Global AIDS Survaillance, part II. Weekly Epidemiological Records, 2001; 75: 379-383.

Polemika
Borat: w obronie turpizmu
ukasz Szostak
W ostatnim numerze Laissez Faire ukazaa si recenzja bijcego rekordy popularnoci filmu Borat. Podpatrzone w Ameryce. Lumeriusz, autor tekstu, ze zrozumiaym obrzydzeniem opisuje ekscesy gwnego bohatera filmu i trudno si z nim w tej krytyce nie zgodzi, tak dugo jak dotyczy ona wrae estetycznych, ktrych dostarcza ten obraz. Jednoczenie bardzo trudno przej mi obojtnie obok zarzutw o wpisywaniu si tego filmu w ramy propagandy przymusowej integracji. Bardzo prawdopodobne, e jedyn intencj autorw filmu byo przesunicie granicy dopuszczalnego poziomu tolerancji dla chamstwa i kloacznego humoru.

L AI SSE Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 Jednake, nawet jeli uznamy, e trudno posdza ich o ch zajcia stanowiska w debacie nt. tolerancji i politycznej poprawnoci, to nadal moemy ocenia film pod wzgldem tego, jakich argumentw dostarczy nam w przyszych dyskusjach. Innymi sowy, zastanwmy si w jaki sposb mona odczytywa ten film jako gos w debacie nt. wspczesnego spoeczestwa amerykaskiego, mimo realistycznego zaoenia, e reyser i scenarzysta, w krok za producentami mieli na celu wycznie zarobienie jak najwikszych pienidzy, szokujc widzw. Zamy na potrzeby dyskusji, e z Borata wycite zostay sceny nagich mskich zapasw, defekacji na skwerze w centrum NYC itp. Wbrew oglnemu wraeniu szoku estetycznego, ktre wywouje film, wycite fragmenty skrciyby go maksymalnie o kwadrans. W ten sposb przygotowany materia przesyamy producentom programu Jackass i zapominamy o nim. Prawdziwie interesujce pytanie brzmi: jak oceniamy pozosta cz dziea (a moe raczej naleaoby napisa dziea, jak zauway Lumeriusz)? Trudno nie oprze si wraeniu, e s one gruntown krytyk amerykaskiego spoeczestwa, uderzajc zarwno w polityczn poprawno demokratw, jak i w pieniacki militaryzm wieniakw z Poudnia. Przy okazji obrywa si te wszystkim porodku. Czy film ten mona uzna za nieunikniony skutek poprawnoci politycznej, jak napisa autor komentowanej recenzji? Niewtpliwie! Nie odbiera mu to jednak szansy na krytyk ordownikw tolerancji. Film nie tyle zajmuje stanowisko w dyskusji pomidzy neokonserwatystami, a demokratami, co obnaa schematy mylowe obu stron konfliktu, przy pomocy konstrukcji reductio ad absurdum, zastosowanej w ekstremalnej oprawie. Mam tutaj na myli zwaszcza dwie sceny. Pierwsza to wizyta Borata w domu przedstawicieli klasy redniej o dobrych manierach, do ktrego zaproszony zostaje na kolacj. Jego zachowanie przy stole od pocztku do koca odbiega bardzo daleko od standardw panujcych w cywilizowanych spoeczestwach. Kazachski reporter bez przerwy obraa gospodarzy i innych goci, dopuszcza si niewyobraalnych ekscesw, cierpliwie tolerowanych przez otoczenie, wanie w myl tolerancji dla obcych kultur i odmiennoci. Borat pokazuje, do czego prowadzi konsekwentnie stosowana zasada lepej akceptacji dla wielokulturowoci i odmiennoci. Dopiero zaproszenie ordynarnej prostytutki na wystawne przyjcie przelewa czar goryczy i prowokuje gospodarzy do wyrzucenia kopotliwego gocia i wezwania miejscowego szeryfa. Prbujcy postpowa w duchu ekumenizmu i przymusowej integracji uczestnicy wieczerzy, w efekcie odnajduj si w roli inteligenta z Rejsu, ktry bezradny pozwala chamowi wymierza

19
sobie kolejne razy. Trudno o dosadniejsz krytyk wyznawanej przez nich ideologii. Druga scena odgrywa si na rodeo w otoczeniu kowbojw i publicznoci zoonej w wikszoci z farmerw o poudniowym akcencie. Borat zyskuje poklask przemwieniem pochwalajcym wojn w Iraku i polityk zagraniczn administracji Busha. Sprytnie zaczyna od wsparcia naszych chopcw w Iraku, by zyska poklask. Nastpnie jego sowa staj si coraz bardziej radykalne w wymowie, nawoujc do zbrodni wojennych i zrwnania Iraku z ziemi, aby nie pozosta tam kamie na kamieniu. Tum nie szczdzi owacji. Okrzyki poparcia trac na sile dopiero, kiedy ubrany w strj kowboja zagraniczny przybysz zaczyna agitowa, by George Bush wypi krew wszystkich kobiet i dzieci irackich, tym razem sprowadzajc do absurdu stanowisko neokonserwatywne. Ale to nie koniec. Borat uderza rwnie w ekspresywny acz pusty amerykaski protestantyzm, stawiajc go na rwni z pajacowat subkultur mieszkacw czarnego getta; porednio wymiewa amerykaskie umiowanie powierzchownoci, czego wyrazem moe by jego krucjata o rk Pameli Anderson; bez komentarza pozostawia zachowanie tpych amerykaskich nastolatkw, potraficych rozmawia wycznie o seksie, w przerwach koniugujc wyrazy na liter F. Co ciekawe, i na pierwszy rzut oka paradoksalne, to wanie feministki, niosce na sztandarach hasa tolerancji, najszybciej wyczuy prowokacj i przerway spotkanie z gwnym bohaterem, kiedy ten zacz zachowywa si nieznonie. Feministki wmanewrowane w rol stranika prawa do dyskryminacji i ekskluzji spoecznej czy to nie pikne? Cho z drugiej strony moe nie jest to a tak zaskakujce wszak nie od dzi wiadomo, e nie ma tolerancji dla wrogw tolerancji. Jak ocenia Borata jako cao, wraz z penym inwentarzem scen, odkadajc na bok cenzorskie noyce? Na pewno nie mona mu zarzuci najpowszechniejszego i najpowaniejszego, jak twierdzi Jeremy Clarkson, z grzechw, tj. braku wyrazistoci. Z drugiej strony trudno twierdzi, by film w dostarcza nowych argumentw w dyskusji nt. wspczesnego wiata. Podobnie, prba wyobraenia sobie bardziej trafnej i subtelnej krytyki trendw panujcych w dzisiejszych Stanach Zjednoczonych nie moe by uznana za egzamin bujnoci wyobrani. Natomiast film na pewno wart jest polecenia tym z widzw, ktrzy s zdolni z przyjemnoci oglda przy niadaniu pythonowski skecz o Panu Creosote w jego zmaganiach kulinarnych i nie stroni od doszukiwania si wtkw anarchokapitalistycznych w Druynie A. Czy odbiorcy bd w stanie odsia wszystkie obrzydlistwa serwowane przez Borata, aby dokopa si do

20
ukrytych pod nimi treci? Z pomoc w odpowiedzi na to pytanie niespodziewanie przybywa wydana w zeszym roku ksika o intrygujcym tytule Monty Python and philosophy: okazuje si, e powany zawodowy filozof jest w stanie napisa rwnie powany esej filozoficzny na temat monstrualnego grubasa eksplodujcego treci odkoww wykwintnej restauracji.

L AI SS E Z FAI R E | NUMER 6, LU T Y 20 07 A wic jest nadzieja. Jak napisa Stanisaw Grochowiak, czoowy przedstawiciel polskiego turpizmu: aden turpista nie przeraa tylko po to, by przeraa, aden nie krzyczy, aby usyszano, jaki ma silny gos. I znowu nie rekwizyty decyduj, ale postawy.

KINEMATOGRAF
Apocalypto (2006), re. Mel Gibson
Promujc swoj najnowsz produkcj, Apocalypto, Mel Gibson dopuci si do wyrafinowanej manipulacji. Ju na kilka miesicy przed premier docieray do nas informacje, e realizowany przez niego film bdzie opowiada o upadku cywilizacji Majw. I nie miaa to by bynajmniej historyjka o pojedynczych plemionach gdzie w dungli, lecz prawdziwie uniwersalna, zrealizowana z rozmachem opowie o schyku wielkiej cywilizacji, z wyranymi odniesieniami do wspczesnego wiata. Sam film zaczyna si zreszt od intrygujcego cytatu mwicego, e zanim cywilizacja zostanie podbita od zewntrz, wczeniej musi zgni od rodka. Niestety, wanie w pocztek jest najlepsz czci filmu, ktry z klatki na klatk staje si coraz sabszy. Nie liczc kilku scen, o ktrych za chwil, w filmie waciwie wcale nie zostaj poruszone kwestie adu spoecznego. Zamiast tego mamy klasyczny hollywoodzki schemat, znany z nowszych filmw akcji Stevena Seagala, czy tych starszych z Arnoldem Schwarzeneggerem. W krtkim wstpie, przedstawiajcym nam bohaterw, dowiadujemy si, e wiod oni spokojne ycie na onie natury i w gruncie rzeczy s do nas cakiem podobni. Synowie z ojcami poluj, matki domagaj si od dzieci wnuczt, a wszyscy lubuj si w gupkowatych, zberenych dowcipach. Sielankowy nastrj przerywa jednak atak najedcw, ktrzy bior w niewol gwnych bohaterw. Odtd film przemienia si w dobrze zrealizowan (aktorzy mwi w jzyku Majw!), ale jednak niewyszukan historyjk przygodow, jawnie czerpic inspiracj z klasyki gatunku: Indiany Jonesa (odraajce rytuay i scena wyrywania serca), Predatora czy Krokodyla Dundee. Jak na produkcj amerykask przystao, pojawi si te naturalnie wtek bohatera, ktry wraz ze wzrostem swojej wiadomoci (Pokonaj strach, bo on jest twoim najwikszym wrogiem naucza go ojciec) zaczyna rosn w si fizyczn. Wystarczyoby pomalowa go na zielono, doprawi odstajce uszy albo przynajmniej ubra w strj mnicha, a ju mielibymy kolejn cz Gwiezdnych Wojen. Po magicznych sowach, dotyczcych pokonywania strachu, bohater nabiera si i zaczyna zastawia puapki na cigajcych go po lesie oprawcw. O dziwo krytyka filmu skupia si nie na prymitywnej fabule, ale na ledwo zauwaalnych wtkach dotyczcych upadku cywilizacji Majw. Zdaniem niektrych recenzentw Gibson chcia pokaza, e to dobrze, i tamtejsze ludy zostay podbite i schrystianizowane, a film ma wyrany podtekst, usprawiedliwiajcy polityk kolonialn. Quelle absurdit! Takie zarzuty to przykad kompletnego pomieszania z popltaniem i sugerowania si osobistymi przekonaniami reysera przy analizowaniu jego filmw (pomijajc ju fakt, e ortodoksyjny katolicyzm ma si nijak do popierania imperializmu). Na tak interpretacj wpyno zapewne naturalistycznie przedstawione w filmie bestialstwo Majw. Lewicowcw rzecz jasna boli, e reyser pokaza, i nie suchali oni piosenek Johna Lennona spowici dymem z fajki pokoju i nie akceptowali podstawowych praw czowieka. Tak jednak wanie byo Gibson nie uprawia tu adnej propagandy. Poza tym konkwistadorzy, pojawiajcy si zreszt tylko w jednej scenie, zostali przedstawieni jako czonkowie sztucznej organizacji, ktra prbuje wdziera si na tereny, zasiedlone przez ludzi nastawionych pokojowo, ale gardzcych ich pomoc i przywizanych do ycia, ktre od wiekw prowadzili ich przodkowie. Jeli wic reyser w ogle mwi cokolwiek midzy sowami, to tylko, e szczeglnie wartociowe jest ycie z dala od industrializacji i imperializmu. Film Gibsona gwarantuje przyzwoit rozrywk, ale adresowan przede wszystkim do fanw kina sensacyjnego, osadzonego w dawnych realiach i urozmaiconego drastycznymi scenami walki. Widzowie zainteresowani sam cywilizacj Majw i prb wyjanienia przyczyn jej upadku nie powinni raczej zblia si do kina. Lumeriusz