WORTAL NAUKOWY WIEDZA I EDUKACJA

www.wiedzaiedukacja.pl

WWW.WIEDZAIEDUKACJA.PL

KOLEGIUM LICENCJACKIE UMCS w BIGORAJU

Piotr Niewgowski

Przestrze w filmie Powrt. Analiza antropologiczna

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Nataszy Zikowskiej urczuk

!igoraj "##$

"

Spis treci

SPIS TRECI..............................................................................................................................................3 WSTP.........................................................................................................................................................4 I NURTY ANTROPOLOGICZNE W ILMOZNAWSTWIE..............................................................! "." ZAKRES BADA#.................................................................................................................................$ ".% WYBRANE STANOWISKA I KONCEPCJE...................................................................................& II PRZESTRZE# POWROTU W UJCIU ANTROPOLOGICZNYM............................................"" %." PRZESTRZE# ILMOWA ' USTALENIA TEORETYCZNE...................................................."% %.% PRZESTRZE# DOMU RODZINNEGO A WIAT ZEWNTRZNY....................................."& III PRZESTRZE# ARC(ETYPOWA I SYMBOLICZNA.................................................................%) 3." MOTYWY ARC(ETYPOWE W PRZESTRZENI ILMU..........................................................%* 3.3 SYMBOLIZM WZNIESIENIA I WSTPOWANIA......................................................................3& 3.4 W+TKI BIBLIJNE I META ORYKA A MO,LIWOCI INTERPRETACJI..........................3) ZAKO#CZENIE.......................................................................................................................................4% BIBLIOGRA IA.......................................................................................................................................43 ANEKS.......................................................................................................................................................4$ TYTU ORYGINALNY- WOZWRASZCZENIJE TYTU POLSKI- POWR.T PRODUKCJA- ROSJA/ %003 R. RE,YSERIA- ANDREI Z1YAGINTSE1 SCENARIUSZ- WADIMIR MOISEJENKO/ ALEKSANDER NOWOTOTSKI ZDJCIA- MIC(AI KRICZMAN MUZYKA- ANDRIEJ DERGACZEW D2WIK- ANDRIEJ KC(UDJAKOW MONTA,- WADIMIR MOGILEWSKI SCENOGRA IA- ANNA BARTULY .....................................................................................................................................................................4$ WYST+PILI- ...........................................................................................................................................4$ PRODUCENT- DMITRY LESNIEWSKI KIEROWNIK PRODUKCJI- ELENA KOWALEWA ILM WYPRODUKOWANY PRZEZ- REN ILM.............................................................................4$

Wstp
&ozwj sztuki filmowej w du'ej mierze nastpuje rwnolegle z rozkwitem my(li teoretycznej na tym gruncie. Pojawianie si wci)' nowyc* tec*nologii produkcji+ nowyc* form ekspresji i przekazu+ wymaga tak'e stayc* modyfikacji w sposo,ie refleksji nad gotowym -wytworem.. /oraz g,sze wnikanie w struktury dziea+ odnoszenie go do r'nyc* kontekstw i ujmowanie w zakresie odmiennyc* metodologii 0 wszystkie za,iegi su') temu+ a,y lepiej zrozumie1 jego tre(1. Przejawem tyc* tendencji jest utworzenie si nurtu antropologicznego w filmoznawstwie. Nowa forma refleksji stwarza nowe perspektywy w o,r,ie tej dziedziny. 2ziki temu czowiek mo'e rwnie' zg,ia1 swoj) natur+ d)'y1 do coraz wikszej samo(wiadomo(ci+ ogl)daj)c sie,ie na -wielkim i maym ekranie.. Niniejszej pracy przy(wieca powy'sza idea. 3wn) inspiracj) dla podjtego tematu jest perspektywa odkrycia struktur sym,olicznyc* i arc*etypowyc*+ funkcjonuj)cyc* w przestrzeni analizowanego dziea filmowego. 4o'liwo(ci+ jakie stwarza ujawnienie tyc* konstrukcji+ s) wyrazem zainteresowa autora midzy innymi+ dlatego 'e pozwalaj) na g,sze wnikanie w tre(ci filmu oraz odkrywanie jego sensw ukrytyc*. Poznanie funkcjonuj)cyc* mec*anizmw oraz metody ic* analiz+ pozwala z kolei na zastosowanie tej wiedzy w szerszym aspekcie 0 odniesienie jej do r'nyc* dzie z o,szaru filmoznawstwa+ a tak'e innyc* dziedzin sztuki. !adania i analiza przestrzeni Powrotu opiera si na podstawac* teoretycznyc*+ ktre zostay sformuowane w oparciu o doro,ek wielu uczonyc*+ dziaaj)cyc* na gruncie filmoznawstwa. &ozdzia pierwszy jest pr,) stworzenia fundamentw dla dalszyc* rozwa'a+ gwnie poprzez krtk) c*arakterystyk istotnyc* dla nurtu antropologicznego koncepcji. Przez wzgl)d na mnogo(1 pomysw oraz szeroki zakres pro,lematyki+ jakiej dotykaj)+ przytoczone zostaj) jedynie koncepcje wy,rane+ stanowi)ce 0 w przekonaniu autora 0 niez,dne minimum do dalszyc* rozwa'a. /ze(1 pierwsza rozdziau drugiego zostaa po(wicona przestrzeni filmowej. 5en podrozdzia ma tak'e c*arakter teoretyczny+ za( jego celem jest przy,li'enie pro,lematyki zwi)zanej z przestrzeni) filmow)6 jej rodzajami+ funkcjami oraz mo'liwo(ciami ujmowania tej'e w kategoriac* antropologicznyc*. /z(1 druga tego oraz cao(1 rozdziau trzeciego stanowi) pr, analizy przestrzeni Powrotu w konwencji antropologicznej *ermeneutyki. 7

I Nurty antropologiczne w filmoznawstwie

a'da forma sztuki 0 ,ez wzgldu na czas *istoryczny czy stadium rozwoju kultury+ w jakiej powstaa+ przekazuje nam wiele informacji o jej twrcac*. 8est rzecz) niemal oczywist)+ 'e film jako wytwr ludzki zawiera we wasnej strukturze tre(ci o c*arakterze antropologicznym. -9ilm staje si komunikatem+ :ktrego odszyfrowanie 0 przyp. P. N.; polega na odwoaniu si do jego kontekstu kulturowego.<. westi) dyskusyjn) nadal pozostaje fakt+ na ile te tre(ci daj) si odczyta1 i zrozumie1 0 zwaszcza+ je(li sam twrca ,ywa czasem nie(wiadomy wszystkic* podtekstw+ jakie kryje jego dzieo. 5u wa(nie przyc*odzi z pomoc) antropologia z caym arsenaem metod ,adawczyc* i tomami teorii na temat naszego gatunku i naszej kultury. Zaadoptowana na grunt filmoznawstwa umo'liwia rozwikanie oraz interpretacj -zagadek.+ ktre wrcz nale'y rozpatrywa1 w (wietle antropologii. !ez aplikacji do(wiadcze etnologii+ etnografii+ antropologii kultury i wielu innyc* dziedzin nauki pozornie niezwi)zanyc* z filmoznawstwem+ pozostawao,y wiele niedomwie uniemo'liwiaj)cyc* niemal rozwinicie ,ada nad filmem. /ay zas, sym,oli+ mitw+ arc*etypw+ alegorii i konotacji pozostawa,y nieprzenikniony+ gdy,y ,adacz filmu nie odwoywa si do systemu kultury. = nim wa(nie+ midzy innymi nale'y poszukiwa1 wyja(nie i tumacze owyc* zagadek. Na tym polu teoretyk filmu musi si sta1 rwnie' antropologiem i etnologiem+ musi umie1 uwzgldnia1 kontekst kulturowy+ odpowiednio interpretowa1 pewne znaki+ rozpoznawa1 sym,ole i rozumie1 metafory.

<

8. 4. 3odzimirski+ Antropologiczna lektura dziea filmowego+ >w?@ Aztuka na wysoko(ci oczu? film i antropologia+ pod red. Z. !enedyktowicza+ 2. Parczewskiej+ 5. &utkowskiej+ =arszawa <BB<+ s. ""C.

1.1 Zakres bada

Antropologia filmu jest dyscyplin) stosunkowo mod) w porwnaniu z innymi rodzajami refleksji nad filmem. Przed ukonstytuowaniem si tej metody ,adawczej istniaa ju' estetyka+ jak te' socjologia i psyc*ologia filmu. Antropologia filmu jest 0 jak si wyrazia Alicja Delman 0 -partnerskim ukadem z zespoem nauk o kulturze. ". Zatem jest pr,) wykorzystania doro,ku nauk antropologicznyc* w filmoznawstwie+ a tym samym rozci)gniciem go na szersze pole kontekstu kulturowego danego czasu. Nie jest to jaka( diametralna zmiana zainteresowa+ ,owiem tendencje antropologiczne uwidaczniay si niemal od samego pocz)tku refleksji nad filmem. !ardziej pr,a usystematyzowania tyc* tendencji+ konfrontacji z innymi dyscyplinami nauki+ jak to si dziao w przypadku socjologii i psyc*ologii. !dzie si to na pewno wi)za1 z weryfikacjami pogl)dw na gruncie ontologicznym+ jako 'e do tej pory liczne definicje nie zdoay wyrazi1 specyficznego stosunku fotografii i o,iektu fotografowanego. Nie jest jasne+ co wa(ciwie zac*odzi+ wy)czaj)c oczywi(cie cay proces fizycznoEc*emiczny. Fdgar 4orin twierdzi+ 'e dopiero w czowieku dokonuje si caa magia kina. = tym miejscu rodzi si potrze,a wyj(cia z pro,lemem+ pr,y jego o,iektywizacji+ uoglnienia. 5u rwnie' jest miejsce na nauk o czowieku jako twrcy i od,iorcy sztuki filmowej+ o jego kulturze+ psyc*ice+ kondycji. Antropologia filmu ,dzie si staraa wyja(nia1 -prawdziw) natur. filmu+ podo,nie jak antropologia poszukuje -prawdziwej natury. czowieka%. !adania ,d) dotyczy1 zarwno uniwersalnyc* uwarunkowa czowieka do tworzenia i od,ioru filmu+ jak rwnie' kulturowyc* zr'nicowa tyc* procesw.

"

A. Delman+ 9ilmoznawstwo wo,ec antropologii kultury+ >w?@ 9ilm? 5ekst i kontekst+ pod red. A. Delman i =. 3odzica+ atowice <BC"+ s. <B. % G,idem+ s. "B.

1.2 Wybrane stanowiska i koncepcje

Na antropologiczne aspekty sztuki filmowej zwraca uwag Aleksander 8ackiewicz w <BHI roku. 2owodzi on podo,iestw pomidzy mitem a sztuk) filmow) 0 jedno i drugie traktowa jako syntez kultury okre(lonej spoeczno(ci+ kino za( okre(la mianem -wielkiej sceny mitologicznej.7 wytyczaj)c tym samym cele i zadania tworz)cej si dopiero dyscyplinie 0 ,adanie czowieka i jego kultury za po(rednictwem sztuki filmowej. 8ego ksi)'ka Antropologia filmu$ z <BI$ roku stanowi rozwinicie my(li i syntez ,ada autora w tej dziedzinie. Nieoceniony wkad w rozwj stanowiska antropologicznego w filmoznawstwie polskim wniosa Alicja Delman. 8ej ,adania relacji przestrzennyc* widzEprzestrzeE posta1 filmowa doprowadziy do odkrycia specyficznego kodu proksemicznego funkcjonuj)cego w procesie o,cowania od,iorcy z dzieem+ jak rwnie' ustanawiaj)cego model relacji pomidzy postaciami filmowymi. 5en swoisty kod antropologiczny su'y zarwno do zo,razowania sytuacji midzyludzkiej+ jak i uoglnieniu i zuniwersalizowaniu jej przesania. !adania wzajemnyc* relacji widz 0 film poprowadziy autork do poszukiwa w sferze natury samej fotografii+ czyli filmowego kadru. Podstawowym zao'eniem pracy Alicji Delman ,yo potraktowanie owej fotografii jako dokumentu antropologicznego6 kulturowego fenomenu o c*arakterze oglnoludzkim. = pracy Przedmiot i metody filmoznawstwaH autorka przytoczya wiele argumentw za suszno(ci) takiego wa(nie podej(cia do filmu. 5ym samym ,adaczka staraa si wykaza1+ jak wa'n) rol mog) odgrywa1 w filmoznawstwie nauki antropologiczne oraz ic* metody ,adawcze. Podo,nym podej(ciem do filmu jako tekstu kultury c*arakteryzuje si koncepcja 8ana &eka. Przedmiotem ,ada proponuje on o,j)1 sytuacj widza w momencie od,ioru filmu. =a'n) funkcj w jego dociekaniac* peni kompetencja od,iorcy+ ktra warunkuje jego rozumienie przekazu i mo'liwo(ci interpretacyjne. J,ydwa te momenty s) zindywidualizowane 0 -do,re i suszne na danym etapie kompetencji.I+

A. 8ackiewicz+ 9ilm jako sztuka plemienna+ >w?@ Nie,ezpieczne zwi)zki literatury i filmu+ =arszawa <BI<+ s. "I"+ cyt. za? A.A. 2udziak+ Antropologia przestrzeni w filmie fa,ularnym+ Ku,lin "###+ s <%. $ A. 8ackiewicz+ Antropologia filmu+ rakw <BI$. H A. Delman+ Przedmiot i metody filmoznawstwa+ LdM <BC$. I 8. &ek+ 4idzy filmowym analfa,etyzmem a kompetencj). Przyczynek do antropologii filmu+ >w?@ 9ilm? 5ekst i kontekst...+ s. 7I.

jednak udzielaj)ce si szerokiej pu,liczno(ci+ nawet z r'nyc* krgw kulturowyc*. 9akt ten przemawia za uznaniem filmu jako swoistego zjawiska antropologicznego. Na zwi)zki filmu i antropologii jako dwc* dziedzin dziaalno(ci ludzkiej wskazywaa rwnie' 4aryla Dopfinger w szkicu Film i antropologiaC. -Na ekranie >N@ czowiek zo,aczy sie,ie samego+ >N@ ogrom dozna i wielo(1 ic* wyrazu+ >N@ i mg teraz odkrywa1 tajniki swego ciaa i swojej duszy. 0 pisze autorka B. = ten spos, czowiek otrzyma inny punkt widzenia+ inn) perspektyw+ ktra staje si istotna w dociekaniac* antropologicznyc*. 8ednocze(nie ,adaczka zwraca uwag na podo,iestwo audiowizualny. Akupiaj)c si na osi)gniciac* polskiej kinematografii i odnosz)c je do kultury narodowej+ Z,igniew !enedyktowicz spostrzeg donios) funkcj pamici oraz wzruszenia. Autor skonstatowa+ 'e kultura narodowa jest -,az).+ na ktrej nale'y si opiera1 w procesie odczytywania tre(ci filmu. = swoistej mitologii narodowej funkcjonuj) arc*etypy i praEo,razy+ ktre wyzwalaj) u od,iorcy wzruszenie. Azczeglne miejsce w pracy !enedyktowicza Przestrzenie pamici zaj) -arc*etyp domu jako przestrzeni pamici. oraz caym system sym,oli z nim zwi)zany<#. Ojcie kontekstu kulturowego jako podstawy do ,ada nad filmem c*arakteryzuje rwnie' koncepcj 8. 4. 3odzimirskiego. Zdaniem autora dzieo filmowe winno ,y1 traktowane jako dokument antropologiczny od samego pocz)tku. 9ilm nigdy nie powstaje w -pr'ni kulturowej.+ lecz zawsze nosi w so,ie znamiona twrcw+ ic* mentalno(ci i 0 co za tym idzie 0 od,icie pewnyc* cec* ic* rodzimej kultury. Antropologiczna znajomo(1 kontekstu kulturowego musi zatem sta1 si punktem wyj(cia do wszelkic* ,ada nad dzieem. Autor podkre(la rwnie' funkcj komunikacyjn) filmu jako tekstu kulturowego oraz potrze, jego antropologicznej interpretacji<<. =arto rwnie' wspomnie1 prace ,d)ce pr,) praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu antropologii filmowej. Na uwag zasuguj) tu m. in. szkice 4arioli 8akun+ Anny !oczkowskiej+ 4agorzaty Po(piec* oraz wspomnianyc* ju' powy'ej Alicji Delman i Z,igniewa !enedyktowicza.
C B

materiau

filmowego

antropologicznego

ic*

c*arakter

4. Dopfinger+ 9ilm i antropologia+ >w?@ Aztuka na wysoko(ci oczu...+ s. <B$E"#C. G,idem+ s. <BC. <# Z. !enedyktowicz+ Przestrzenie pamici+ >w?@ 9ilm? 5ekst i kontekst...+ s. <H#. << 8. 4. 3odzimirski+ Antropologiczna lektura dziea filmowego+ >w?@ Aztuka na wysoko(ci oczu...+ s. ""IE"%<.

Podsumowuj)c) niejako dotyc*czasowe ,adania i koncepcje na gruncie antropologii filmowej jest praca A. A. 2udziaka+ pt.? Antropologia przestrzeni w filmie fabularnym. Autor segreguje i klasyfikuje teori z zakresu tej dziedziny+ opisuje r'ne rodzaje przestrzeni filmowej w jej antropologicznym ujciu oraz wyr'nia standardowe motywy i sym,ole arc*etypowe+ powouj)c si przy tym na przykady zaczerpnite z prac wielu filmoznawcw. = filmologii zagranicznej tendencje antropologiczne rwnie' ,ardzo silnie zaznaczay si w ,adaniac* filmoznawcw. Niestety+ spo(rd wielu prac ,adawczyc* z zakresu antropologii filmowej+ wiele nie zostao jeszcze przetumaczonyc* na jzyk polski<". 8ednym z autorw+ ktrzy doczekali si polskiego przekadu jest francuski antropolog i socjolog Fdgar 4orin. 8ego niew)tpliw) zasug) jest zwrcenie uwagi na wystpuj)ce w filmie kategorie typowo antropologiczne+ takie jak magia+ sen+ mit. Pwiat prezentowany w filmie jest zdaniem autora od,iciem -pierwotnej wizji (wiata+ >...@ naturalnym spektaklem.+ ktry )czy w so,ie postrzeganie realne oraz magiczne<%. 4o'liwo(1 uczuciowego uczestnictwa od,iorcw w takim spektaklu+ identyfikacja z ,o*aterami oraz przeo,ra'enie czasu i przestrzeni+ jakie zac*odzi w ic* wyo,raMni+ czyni) z kina scen magiczn) i za(wiadczaj) o jego -antropologicznej czysto(ci.<7. Nieoceniony wkad 4orina w pro,lematyk antropologii filmowej stanow) rwnie' jego rozwa'ania na temat znacze sym,olicznyc* filmowego o,razu. Pro,lematyk) genezy filmu fa,ularnego oraz jego znaczenia dla ludzkiej wyo,raMni podejmowa w swoic* esejac* amerykaski krytyk Parker 5yler. = drodze rozwa'a stara si znaleM1 odpowiedM na zasadnicze pytanie o wpyw filmu na czowieka wspczesnego. Autor skonstatowa+ 'e sztuka filmowa d)'y do -o'ywienia presti'u klasycznej ludzkiej wyo,raMni. poprzez -o'ywienie. fotografii+ ktra z kolei przedstawia czowieka w ,ardziej realny i przekonywaj)cy dla przecitnego od,iorcy spos, ni' jakakolwiek inna sztuka<$. Znamiennym w jego pracy jest tak'e przyrwnanie filmu do rytuau na podstawie pewnyc* niezmiennyc* sc*ematw sym,olicznyc*+ wierze pierwotnyc* oraz arc*etypw idealnyc*+ ktryc* od,icia w zmodyfikowanej formie doszukiwa si w o,razie filmowym.
<"

=szystkie wymienione pozycje o,cojzyczne+ je(li nie zaznaczono inaczej+ zostaj) przytoczone na podstawie pracy Arkadiusza A. 2udziaka+ Antropologia przestrzeni w filmie fa,ularnym+ Ku,lin "###. <% F. 4orin+ ino i wyo,raMnia+ prze. onrad F,er*ardt+ =arszawa <BI$+ s. "#%. <7 G,idem+ s. """. <$ Zo,. A. A. 2udziak+ Antropologia przestrzeni...+ s. %<E%".

2okonania 5ylera stay si inspiracj) do ,ada innego amerykaskiego filmologa !ernarda 2icka. Owa'a on+ 'e mit i film zlewaj) si w jedno+ poniewa' wywodz) si z tego samego Mrda ludzkiej :nieE; aktywno(ci? z marzenia+ ze snu+ z nie(wiadomo(ci. /o wicej+ autor uwa'a+ i' -film i mit mwi) tym samym jzykiem 0 jzykiem o,razu >N@ Jdk)d mit przy,ra form oraln) i wizualn)+ mo'na mwi1 o narodzinac* filmu.. Nieocenionym wkadem 2icka w rozwj antropologii filmowej jest pomys na nieco odmienny rodzaj refleksji nad filmem+ nazwany przez niego analiz) mityczn) dziea<H. 5ak'e w studiac* nad fenomenem fotografii 4aya 2eren dosza do podo,nyc* wnioskw+ co Parker 5yler+ mianowicie+ 'e 'adna inna forma sztuki nie oddaje ,ardziej wiernego o,razu rzeczywisto(ci+ jak czyni to fotografika. Poprzez wysoce realistyczne przedstawienia (wiata filmowego i odwoywanie si do -arc*etypowej spu(cizny ludzko(ci.<I sztuka filmowa ma wa(ciwo(ci mitotwrcze i przez to odwouje si do g,szyc* pokadw ludzkiej psyc*iki. =ielkie znaczenie dla rozwoju ,ada w dziedzinie antropologii filmowej miao przedsiwzicie o nazwie -Projekt NaQajo.. /elem eksperymentu przeprowadzonego z udziaem rdzennyc* Gndian z Arizony miao ,y1 z,adanie+ m. in.? mec*anizmw funkcjonuj)cyc* w procesie twrczym+ wa(ciwo(ci komunikacji twrcaEod,iorca+ nie(wiadomego wpywu kontekstu kulturowego na sfer wizualn) przekazu i specyfik jej sym,oliki. =nioski wyci)gnite z ,ada ,yy pr,) odpowiedzi na pytania dotycz)ce kodowania i dekodowania o,razu filmowego przez przedstawicieli r'nyc* kultur. Aol =ort* na podstawie ,ada postulowa+ a,y ,ada1 przekazy filmowe jako (wiadectwo kultury+ odzwierciedlaj)ce system warto(ci reprezentowany przez twrc nie za( jako zapis danyc* o tej kulturze<C.

<H <I

Zo,. A. A. 2udziak+ Antropologia przestrzeni...+ s. %C. Zo,. G,idem+ s. %I. <C Zo,. G,idem+ s. 7#E7".

<#

II Przestrze Powrotu w ujciu antropologicznym

Przestrze w filmie odgrywa niezwykle wa'ne funkcje. 2ziki jej konstrukcji+ poprzez prezentacj poszczeglnyc* miejsc+ widz mo'e o,serwowa1 i -wc*odzi1. w struktur (wiata kreowanego+ -uczestniczy1. w filmowyc* wydarzeniac*. = ten spos, od,iorca ulega swoistemu -zanurzeniu si. w przestrze filmu 0 odnosi wra'enie realno(ci tego+ co o,serwuje+ syszy i analizuje. /o wicej+ przestrze -stanowi element warstwy semantycznej dziea.+ dlatego staje si -centraln) kategori) opisu i interpretacji.<B. = konstruowanym przez twrcw (wiecie rozgrywa si jaka( akcja+ wystpuj) aktorzy+ znajduj) si jakie( rekwizyty. =zajemne ic* relacje s) ksztatowane tak+ a,y jak najlepiej :przy zac*owaniu wzgldw estetycznyc*;+ mogy oddawa1 zamys autorw czyli to+ co c*c) przekaza1 od,iorcy. Przestrze filmowa mo'e ,y1 poddawana analizie nie tylko w kategoriac* proksemiki+ ale rwnie' w ujciu antropologicznym. 9aktem jest+ i' w psyc*ice czowieka funkcjonuj) zarwno pewne sc*ematy percepcyjne+ jak i pewne skojarzenia+ co do specyfiki r'nyc* miejsc i przestrzeni. Znajomo(1 tyc* mec*anizmw i ic* (wiadome u'ycie w procesie kreacji (wiata przedstawionego+ stwarza wielkie mo'liwo(ci na etapie redagowania -filmowego tekstu.. Ataje si on jednocze(nie ,ardziej -czytelny. dla od,iorcy+ ,owiem odwouje si w du'ej mierze do jego sc*ematw percepcyjnyc*6 wpisuje si niejako w jego uformowany ju' model postrzegania (wiata. =ytworzona przestrze filmowa staje si materiaem ,adawczym+ zarwno na poziomie pojedynczego kadru+ jak i sekwencji poszczeglnyc* zdj1 ,)dM cayc* uj1. 2o analizy wykorzystano jedynie te konstrukcje+ ktre s) c*arakterystyczne+ -kojarz)ce si. i 0 przede wszystkim 0 poddaj)ce si analizie antropologicznej.

<B

F. Jstrowska+ ategoria przestrzeni filmowej. =stpne rozr'nienia i mo'liwo(ci ,adawcze+ >w?@ 9ilm? Aym,ol i to'samo(1+ pod red. 8ana 5rznadlowskiego+ =rocaw <BB"+ s. "<H.

<<

2.1 Przestrze filmowa

ustalenia teoretyczne

Aama przestrze w ujciu oglnym jest wyj)tkowo kopotliwa w opisie+ nie wspominaj)c ju' o definicji+ ktrej pr,y podejmowali liczni my(liciele niemal od pocz)tku refleksji filozoficznej. 9undamentaln) trudno(1 w rozwa'aniac* nad przestrzeni) stanowi fakt+ i' nie ma ona jako takic* wa(ciwo(ci+ jest -,ezksztatna+ >...@ amorficzna w naszym aktywnym 'yciu i czysto a,strakcyjna w my(leniu naukowym."#. = my(l rozwa'a wyo,ra'enia. anta przestrze i czas s) kategoriami apriorycznymi wiedzy+ wic sowy nie spos, wykluczy1 czasoprzestrzeni+ gdy' s) niezale'nym i koniecznym warunkiem jakiegokolwiek do(wiadczenia czy Gnnymi jej wyo,ra'enie jest warunkiem do(wiadczenia wszelkic* zjawisk zewntrznyc*"<. 9akt ten odnosi si rwnie' do rozwa'a na temat przestrzeni w filmie. -4o'na przecie' wyo,razi1 so,ie film+ w ktrym ,rak fa,uy+ ,o*aterw+ monta'u+ etc.+ nie mo'na natomiast wyrugowa1 z o,razu filmowego czasu i przestrzeni+ ktre stanowi) warunek konieczny zaistnienia wszelkic* innyc* filmowyc* ,ytw i wyo,ra'e. "". Przestrze filmowa pierwotnie powstaje w o,r,ie kinowego ekranu6 -jest przestrzeni) odgraniczon)+ zamknit) w okre(lonyc* ramac*+ a jednocze(nie jest izomorficzna wo,ec ,ezgranicznej przestrzeni (wiata rzeczywistego."%. 8est pewnego rodzaju su,stytutem rzeczywisto(ci 0 namiastk) przestrzeni realnej+ w ktrej zwykle umieszczone s) rekwizyty+ wystpuj) postacie+ rozgrywa si jaka( akcja. 5a namiastka+ ktrej konstrukcj mo'emy o,serwowa1 na ekranie+ ma swoje rozwinicie w naszej wyo,raMni. =a'n) rol w tym procesie odgrywaj) tzw. podstawowe sc*ematy przestrzenne+ ktre czowiek tworzy w celu lepszego rozpoznawania o,iektw oraz postrzegania wzajemnyc* relacji przestrzennyc* pomidzy nimi. -=idzowie stale dopeniaj) wiadomo(ci o przedmiotac* i zjawiskac* w oparciu o ic* wzorce zakodowane w pamici."79ilmowa przestrze w po)czeniu z dwoma pozostaymi podsystemami formalnymi :tj. logik) opowiadania >przyczynowo(ci)@ oraz czasem; skada si na (wiat filmowy w naszej wyo,raMni. 9aktem jest+ 'e prcz aktywno(ci fizjologicznej i procesw percepcyjnyc*+ widz odruc*owo uruc*amia ,ardziej zo'one
"#

A. Kanger+ 9eeling and 9orm+ Kondon <BIB+ s. I<EI"+ cyt. za? F. Jstrowska+ Przestrze filmowa+ rakw "###+ s. <<. "< Zo,. =. 5atarkiewicz+ Distoria filozofii. 5. "6 9ilozofia nowo'ytna do roku <C%#+ =arszawa "##7+ s. <HCE<I#. "" F. Jstrowska+ Przestrze filmowa...+ s. <". "% 8. Lotman+ Aemiotyka filmu+ prze. 8. 9aryno+ 5. 4iczka+ =arszawa <BC%+ s. <H$. "7 !. 3awroska+ J poszerzenie filmowej przestrzeni+ >w?@ - ino. <BC7+ nr <"+ s. "%.

<"

procesy poznawcze. Gc* celem jest -skonstruowanie spjnej przestrzeni fikcyjnego (wiata filmu. >...@ 8ednocze(nie zac*odzi proces przetwarzania pojciowego+ w ktrym istotn) rol odgrywaj) pami1+ oczekiwania+ przypuszczenia i *ipotezy+ wpywaj)ce na ostateczne zrozumienie dwuwymiarowej o,razowej reprezentacji trjwymiarowej przestrzeni. "$. =ynika z tego+ 'e przestrze filmowa mo'e przyjmowa1 dwojaki c*arakter. Z jednej strony jest przestrzeni) -ukazan). ,ezpo(rednio na ekranie+ konstruowan) i ksztatowan) przez za,iegi re'ysera+ monta'ysty+ scenografa+ etc. Z drugiej strony zostaje ona niejako dopeniona swoist) przestrzeni) wyo,ra'on) przez ogl)daj)cego na podstawie danyc* zmysowyc* pyn)cyc* z ekranu+ ktre zostaj) przyjte w procesac* percepcyjnyc* i zinterpretowane w procesac* kognitywnyc*. = zwi)zku z powy'szym mo'emy wyr'ni1 dwie oglne kategorie przestrzeni filmowej? przestrze kadru lu, ekranowa 0 czyli to+ co mo'emy zao,serwowa1 na ekranie ,)dM w o,r,ie jednego kadru+ jak w przypadku fotografii6 przestrze (wiata przedstawionego 0 czyli ta konstytuowana w wyo,raMni od,iorcy w wyniku percypowania filmowego (wiata. 8ak zauwa'ya Fl',ieta Jstrowska zr'nicowanie powy'szyc* kategorii nastpuje w wyniku rozr'nienia dwc* poziomw dziea filmowego? -poziomu o,razu :resp. kadru; i poziomu filmowej diegesis."H. 2alsze dociekania ,d) zasadniczo dotyczy1 drugiego+ wyr'nionego przez autork poziomu+ a dokadniej powstaj)cej w jego o,r,ie przestrzeni. Przestrze ekranowa"I ,dzie nas interesowa1 jedynie ze wzgldw semantycznyc* :w aspekcie antropologicznym;+ ze szczeglnym naciskiem na przestrze sym,oliczn) oraz motywy arc*etypowe. A,y przygotowa1 odpowiedni grunt teoretyczny do rozwa'a na temat przestrzeni diegetycznej+ postaram si na pocz)tku wyja(ni1 samo pojcie diegesis? -D3454636 jest to uniwersum filmowej fikcji konstytuowane i przejawiaj)ce si przez tekstualny system (rodkw wyrazu+ >...@ intencjonalnie wyznaczone przez instancj nadawcz) oraz domniemane i konstruowane :dziki percepcyjnym

"$ "H

F. Jstrowska+ Przestrze filmowa...+ s. <BE"<. G,idem+ s. <H. "I Przestrze ekranowa :,)dM wewn)trzekranowa;+ o ktrej mowa+ ,dzie rozpatrywana w my(l rozr'nienia zaproponowanego przez 2udziaka+ ktre przytoczone zostao w dalszej cz(ci tego rozdziau :s. <$;.

<%

i kognitywnym strukturom i procesom; przez widza."C. Pojciem diegesis okre(la si w filmoznawstwie (wiat filmowej opowie(ci+ ktry uznajemy za potencjalnie mo'liwy. Przestrze diegetyczna ,dzie zatem przestrzeni) przedstawionego na ekranie (wiata fikcyjnego+ konstruowan) ostatecznie w wyo,raMni widza na podstawie danyc* wpisuj)cyc* si w jego struktury poznawcze na mocy -umowy fikcjonalnej."B. = ten spos, okre(la przestrze diegetyczn) Ftienne Aouriau+ ktry wprowadzi ten termin do filmoznawstwa? Przestrze diegetyczna+ to -przestrze konstytuowana przez my(l od,iorcy :pierwotnie suponowana lu, konstruowana przez autora scenariusza;+ >...@ w ktrej zac*odz) wszystkie prezentowane wydarzenia+ w ktrej zdaj) si porusza1 ,o*aterowie+ w ktrej rozumiem przedstawian) mi scen.%#. /ay proces kreowania przestrzeni diegetycznej przez wyo,raMni widza jest ,ardzo skomplikowany+ tote' jego szczegowy opis przekroczy,y a' nadto rozmiary niniejszej pracy. Pomijaj)c rozwa'ania na temat mec*anizmw ludzkiej percepcji w sztukac* wizualnyc*+ konieczne wydaje mi si zaznaczenie pro,lematyki zwi)zanej z zagadnieniem konstytuowania si przestrzeni diegetycznej. 2aQid !ordwell proponuje potraktowanie diegetycznej przestrzeni filmowej jako specyficznego ukadu a,strakcyjnego6 jako konstruowan) przez widza -na podstawie o,razowyc* i akustycznyc* wskazwek+ >...@ wyo,ra'eniow) przestrze fikcyjn).%<. Przestrze ta jest zawsze jedynie zaznaczona w spos, graficzny i akustyczny. Atanowi to wskazwki+ ktre sugeruj) ogl)daj)cemu w spos, niemal automatyczny i cz(ciowo poza jego (wiadomo(ci)+ konstrukcj przestrzeni diegetycznej. = o,r,ie tej grupy danyc* !ordwell wyr'nia trzy podstawowe typy wskazwek przestrzennyc*? <;Przestrze ujcia 0 na podstawie percypowania ktrej+ widz rozpoznaje o,iekty oraz wstpnie ustala stosunki odlego(ci midzy nimi w przestrzeni6 ";Przestrze monta'ow) 0 w ktrej widz doszukuje si spjno(ci przestrzennej :z zao'enia; pomidzy kolejnymi ujciami. Jczekuje rwnie' zgodno(ci relacji przestrzennyc* w filmowym (wiecie z szeregiem przyczynowoEskutkowym zdarze opowiadania i glo,aln) map) kognitywn) fikcyjnego (wiata6

"C

5. ys+ 9ilm fikcji+ jego dominanty+ =arszawa <BBB+ s. "#+ cyt. za? F. Jstrowska+ Przestrze filmowa....+ s. <H :przyp.;. "B F. Jstrowska+ Przestrze filmowa...+ s. <H. %# Ftienne Aouriau+ Ka structure de lRuniQers filmiSue et la Qoca,ulaire de la filmologie+ -&eQue Gnternationale du cinema. <B$<+ nr ITC+ s. "%%+ cyt. za? A. Delman+ /o to jest kinoU Panorama my(li filmowej+ =arszawa <BIC+ s. C%. %< 2. !ordwell+ Narration in t*e 9iction 9ilm+ 5*e Oniwersity of =isconsin Press <BC$+ s. <#I+ cyt. za? F. Jstrowska+ Przestrze filmowa...+ s. "$.

<7

%;Przestrze dMwikowa 0 rwnie' dostarcza wa'nyc* wskazwek+ ktre s) wtrne wo,ec danyc* o,razowyc*+ jednak dosy1 wa'ne w procesie weryfikacji i uzupeniania przestrzeni wyo,ra'onej6 =ymieniane kategorie wytycznyc* filmowej przestrzeni tworz) swoistego rodzaju strumie danyc*+ na podstawie ktrego nasz umys tworzy wyo,ra'enie (wiata filmowego i panuj)cyc* w nim relacji przestrzennyc*. Apecyficzne uksztatowanie systemu percepcyjnego czowieka umo'liwia jednoczesne przetwarzanie ,odMcw poc*odz)cyc* z wielu r'nego rodzaju Mrde. -2Mwiki maj) dwie cec*y wsplne ze zjawiskami wizualnymi? s) rejestrowane przez kamer i nale') do materialnej rzeczywisto(ci w sensie oglnym. 2latego te' eksploracja (wiata dMwiku za pomoc) kamery dziaa na rzecz filmowo(ci.%". Zatem wskazwki dMwikowe rwnie' peni) wa'n) rol w procesie wytwarzania przestrzeni. Powy'sze rozwa'ania wypada zakoczy1 wnioskami+ ktre nasuwaj) si wielu autorom i ,adaczom zajmuj)cym si pro,lematyk) powstawania i istnienia tego swoistego konstruktu a,strakcyjnego+ jakim jest przestrze diegetyczna. Pierwsz) zasadnicz) w)tpliwo(ci) jest jej istnienie w ogle. Przestrze ta jest ostatecznie konstytuowana w wyo,raMni widza+ -to znaczy nie jest ona nigdy dana wprost+ lecz tylko cz(ciowo unaoczniona. 4o'na wic okre(li1 j) mianem przestrzeni wirtualnej+ ktr) urzeczywistnia jedynie akt od,iorczy+ dokadniej za( aktywno(1 poznawcza widza.%%. Po drugie pewnyc* trudno(ci nastrcza 0 jak ju' zostao powiedziane 0 samo pojcie filmowej przestrzeni. -Pwiat diegetyczny >...@ nie zna prawie przestrzeni+ reprezentowana jest ona ,owiem jedynie przez miejsca ,d)ce jej postrzegaln) materializacj). 5o dopiero podmiot ogl)daj)cy >...@ podlegaj)cy ukierunkowanej sile procesu narracyjnego+ pozwala wyoni1 si przestrzeni filmowej.%7. Zatem znowu mamy do czynienia jedynie z pewn) reprezentacj)+ sama przestrze natomiast powstaje poprzez wytworzenie przez wyo,raMni spjno(ci pomidzy poszczeglnymi miejscami. -=idz dokonuje uspjnienia miejsc diegetycznyc*+ stosuj)c rozmaite sc*ematy poznawcze+ >...@ co pozwala po)czy1 je w przestrze diegetyczn).%$. 4aj)c na wzgldzie powy'sze wnioski+ rozwa'ania na temat przestrzeni w filmie Powrt ,d) prowadzone w my(l przekonania+ 'e spjno(1 tej przestrzeni jest mo'liwa
%"

A. racauer+ 5eoria filmu. =yzwolenie materialnej rzeczywisto(ci+ prze. =anda =ertenstein+ =arszawa <BI$+ s. <7B. %% F. Jstrowska+ Przestrze filmowa...+ s. %%. %7 G,idem+ s. %7. %$ G,idem+ s. %$.

<$

dziki jej reprezentacji w postaci poszczeglnyc* miejsc i zdarze na paszczyMnie narracji. Ponadto uwa'am za pomocne powoanie si na rozr'nienie ontycznyc* kategorii przestrzeni zaproponowane+ m. in. przez Arkadiusza 2udziaka. Z uwagi na aspekt antropologiczny wyr'nia on nastpuj)ce kategorie? a;strukturalne? przestrze wewn)trzekranow)+ tj. ograniczon) ramami ekranu+ przestrze diegetyczn)+ tj. przestrze (wiata przedstawionego rekonstruowan) wyo,ra'eniowo przez od,iorc zgodnie z okre(lonym+ zaszyfrowanym w danym dziele filmowym+ sym,olicznym kodem+ ,;semantyczne? przestrze sym,oliczn) :oniryczn)+ arc*etypow);%H. Owzgldniaj)c rozr'nienie powy'szyc* kategorii+ w dalszej cz(ci niniejszej pracy przeprowadzona zostanie analiza antropologiczna przestrzeni diegetycznej oraz przestrzeni sym,olicznej.

%H

A. A. 2udziak+ J antropologicznej *ermeneutyce 0 metodologii ,ada przestrzeni w filmie fa,ularnym+ >w?@ Przestrze we wspczesnej nauce+ pod red. =. A. amiskiego+ 3. Nowaka+ A. Aymotiuka+ Zamo(1 "##%+ s. $#.

<H

2.2 Przestrze domu rodzinne!o a "wiat zewn#trzny$

= celu usprawnienia ,ada proponuj podzia przestrzeni w filmie+ ktry wydaje mi si suszny ze wzgldu na struktur narracji. Nieco -pynny. limes+ jaki zdaje si ,y1 zaznaczony w filmie+ rozgranicza przestrze kreowan) na stref znan)+ ,ezpieczn) i stref nieznan)+ tajemnicz) i pen) r'nego rodzaju zagro'e. = zwi)zku z tym mo'na ustali1 dwie nadrzdne kategorie przestrzeni? orbis interior oraz orbis exterior. Orbis interior to (wiat wewntrzny+ swojski+ ,ezpieczny i znany. 4iejsce+ w ktrym nie zdarza si nic nieprzewidywalnego+ zagra'aj)cego6 w ktrym panuje ad i porz)dek+ zorganizowany kosmos. =ra'enia takiego uporz)dkowania mo'na dozna1 na podstawie wskazwek+ ktre zdradzaj) nam wa(ciwo(ci konstrukcji przestrzeni domu rodzinnego. 8est ona przedstawiana jako ciepa+ przesi)knita domow) atmosfer) i spokojna ostoja caej familii. Pwiadcz) o tym liczne za,iegi w postaci serii nastpuj)cyc* po so,ie c*arakterystycznyc* uj1. 4owa tutaj o zdjciac* siedz)cej przy stole+ zamy(lonej ,a,ci oraz z,li'eniu ,d)cego w tle kominka+ w ktrym 'arzy si opa. Ojcie to w po)czeniu z odgosem trzaskw doc*odz)cym z paleniska przywodzi na my(l skojarzenia z ciepem domowego ogniska. /ao(ci dopenia cic*a+ operowa muzyka%I+ ktra stanowi muzyczne to dla ukazanej sceny. =a'nymi wskazwkami dMwikowymi jest rwnie' cic*e skrzypienie desek w pododze i otwieranyc* drzwi. Za(wiadcza to niezaprzeczalnie+ 'e znajdujemy si w domu ju' nie nowym+ zamieszkanym od jakiego( czasu+ a wic w znanej przestrzeni or,is interior. Ojciu (pi)cego ojca%C towarzysz) dMwiki muzyki doc*odz)ce z kuc*ennego radia oraz szcze,iot ptakw+ do,iegaj)cy z zewn)trz przez otwarte okno. 2ziki temu atmosfera miejsca staje si jeszcze ,ardziej przyjazna i wyciszona+ wrcz sielankowa. Okazana jest te' niezm)cona zgoda zo,razowana wwczas+ kiedy czonkowie trzypokoleniowej rodziny wsplnie zasiadaj) do kolacji%B i wypijaj) powitalny toast. &wnie' sceny w sypialni rodzicw i dzieci s) utrzymane w spokojnej tonacji. &odzice nie zamieniaj) nawet sowa przed tym+ jak kad) si do 'ka. /*opcy szepcz)
%I

8est to fragment pie(ni -!enedictus. poc*odz)cej z -&eSuiem. 0 mszy 'ao,nej skomponowanej przez ucznia =olfganga A. 4ozarta tu' po (mierci mistrza. Zastosowanie tego wa(nie utworu implikuje sym,oliczne znaczenie sceny+ o czym ,dzie mowa w kolejnym rozdziale niniejszej pracy :str. %H;. %C Patrz? kadr <%+ Aneks+ s. $#. %B Patrz? kadr <+ Aneks+ s. 77.

<I

przed snem o ojcu i jutrzejszej wyprawie. 4atka kilkakrotnie prosi synw o cisz i szeptem nakazuje im spa1. Postawa matki wyraMnie przemawia za tym+ 'e domostwo jest jej domen)? krz)ta si po domu+ d,a o porz)dek+ niejednokrotnie upomina c*opcw+ sprawdza ic* ,aga'e. 5o ona swoim zac*owaniem wprowadza stonowan) atmosfer w cztery (ciany domu6 milcz)c) postaw) i wewntrznym spokojem wypenia domow) przestrze cisz). !ez emocji i przejcia oznajmia swoim synom+ 'e wrci ic* ojciec :p o < " l a t a c * n i e o , e c n o ( c i V 0 podkr. moje 0 P. N.; Znamienne jest+ 'e wcze(niej ic* ucisza 0 argument przemawiaj)cy za tym+ 'e dziki jej usposo,ieniu domostwo zyskuje spokojn)+ wyciszon) atmosfer oraz *armoni i porz)dek. = domu nie doc*odzi do 'adnyc* sporw ani (cierania si zda+ nawet pomidzy ojcem a Gwanem+ ktryc* konflikt por'ni ju' na samym pocz)tku wyprawy. =idoczna jest nieufno(1 modszego syna 0 to on sprawdza to'samo(1 przy,ysza porwnuj)c jego o,licze ze zdjciem+ on te' dopytuje si matki o szczegy z przeszo(ci ojca oraz zdradza pewne w)tpliwo(ci przed ,ratem. 8ednak spokojna atmosfera domu nie zostaje zm)cona przez jak)kolwiek zo(1+ zarzewie przyszego konfliktu. !untowniczy i krn),rny c*arakter Gwana daje o so,ie zna1 dopiero w drodze. -= orbi exterioris o,owi)zuj) odmienne reguy zac*owania+ >...@ w o,cym (wiecie jest inaczej.7#. 8est to (wiat+ w ktrym panuje c*aos. /zasoprzestrze orbis exterior jest nieznana+ pena przeszkd+ niespodziewanyc* i nie,ezpiecznyc* zdarze. =raz z opuszczeniem domu rodzinnego+ c*opcy dostaj) si w sfer nieznan) i nie,ezpieczn). 8u' sam fakt+ 'e podr'uj) z nie do koca znanym so,ie czowiekiem+ podkre(la atmosfer tajemnicy. Ponadto czowiek ten ka'e mwi1 do sie,ie -5ato.+ jest surowy+ stanowczy i nie wa*a si u'y1 siy+ a,y wyegzekwowa1 swoje nakazy. Zac*owanie ojca wyraMnie podkre(la c*arakter orbis exterior 0 sfer+ gdzie koczy si oddziaywanie ,ezinteresownej matczynej mio(ci+ a zaczyna si ,rutalny (wiat peen nie,ezpieczestw+ licznyc* przeszkd i wyzwa. Owidacznia si to niemal na samym pocz)tku wyprawy. 8ako zo,razowanie przeszkody mo'e su'y1+ na przykad scena z zamknit) restauracj)+ do ktrej ojciec c*cia za,ra1 synw na o,iad. =wczas Andriej dostaje zadanie do wykonania? znaleM1 otwart) restauracj. !ieg zdarze ukada si tak+ 'e w finale doc*odzi do sytuacji konfliktowej. 8est to pierwsze jawne
7#

2. Niczyporuk+ Przestrze w kulturowym o,razie (wiata+ >w?@ Przestrze w nauce wspczesnej+ pod red. Atefana Aymiotuka+ 3rzegorza Nowaka+ Ku,lin <BBC+ s. $<.

<C

sprzeciwienie si woli ojca+ kiedy Gwan odmawia wej(cia do restauracji+ a potem nie c*ce zje(1 zupy7<. 8u' za c*wil ,o*aterowie trafiaj) na nie,ezpieczestwo w postaci dwc* modyc* zodziei+ ktrzy po krtkiej ,jce kradn) portfel i uciekaj). 5en fragment opowiadania jest zdecydowanie ,ardziej dynamiczny. Akcja prze,iega tu zdecydowanie szy,ciej+ staje si wartka i pena napicia. Jpowiadanie na,iera szy,szego tempa poprzez wprowadzenie scen ,jki+ kradzie'y i po(cigu. Poszczeglne sceny w mie(cie s) pene dialogw+ ktre czsto przy,ieraj) c*arakter sprzeczki lu, otwartego sprzeciwu+ zwaszcza pomidzy ojcem a Gwanem. = zac*owaniu c*opca coraz cz(ciej daje si zauwa'y1 wyraMny ,rak zaufania oraz niec*1 wo,ec swego rodzica. Zo,razowane jest to w licznyc* sytuacjac*+ kiedy daje o so,ie zna1 dziecinna przekora modszego syna+ na ktr) ojciec reaguje w spos, stanowczy. Atmosfer napicia akcentuj) sceny+ kiedy ojciec ka'e synom wymierzy1 sprawiedliwo(1 jednemu ze zodziei+ ,)dM wcze(niej+ gdy gwatownym ruc*em rki wytr)ca Andriejowi loda. Niespodziewany zwrot akcji nastpuje wtedy+ jak ojciec oznajmia synom+ 'e to koniec wyprawy6 i 'e wracaj) do domu auto,usem+ zaraz potem okazuje si+ 'e jednak jad) dalej... 5en dezorientuj)cy za,ieg mo'na traktowa1 jako pewien rodzaj impulsu+ ktry o'ywia akcj i komplikuje nieco fa,u. =raz ze znaczn) zmian) dynamiki narracji+ rwnolegle prze,iega tak'e proces zmiany przestrzeni filmowego (wiata. Zmienia si ruc* kamery oraz spos, filmowania :np. za,iegi w postaci najazdw+ ujcia -z rki.;. 9a,ua przenosi ,o*aterw w przestrze miejsk). 2okonuje si tu cz(ciowe otwarcie przestrzeni+ c*o1 strefa miejskiej ulicy pozostaje wci)' zamknita przez fasady ,udynkw. =ida1 to dokadnie w scenie+ gdy Andriej poszukuje restauracji? na planie totalnym o,serwujemy dwie postaci na ulicy6 w tle widzimy wszec*ogarniaj)c) je arc*itektur7". Pojawiaj) si te' inne postacie 0 co wa'ne 0 nieznane+ :c*opcy o,serwowani przez Andrieja; kusz)ce+ :ko,ieta+ za ktr) ogl)da si ojciec; a tak'e nie,ezpieczne+ :dwaj modociani przestpcy;. = tle nieustannie o,serwujemy ,udynki+ witryny sklepowe+ znaki drogowe+ samoc*ody+ a tak'e wiele innyc* elementw+ ktre zwykle mo'na spostrzec w przestrzeni miejskiej. Zagszczenie elementw przedstawianyc* oraz ic* r'norodno(1 wpywa zdecydowanie na zacie(nienie si konstruowanej przestrzeni w wyniku jej wypenienia. 8est to jednak szersza perspektywa+ ni' wwczas+ gdy akcja rozgrywaa si w zamknitej przez (ciany strefie domostwa. = krajo,razie miejskim
7<

Nale'y tutaj zaznaczy1+ 'e Gwan zostaje niemal si) wprowadzony do restauracji+ a cae zaj(cie z niedojedzon) zup) i c*le,em dowodzi stanowczo(ci ojca w postpowaniu z wyc*owankami. 7" Patrz? kadr "+ Aneks+ s. 77.

<B

pojawiaj) si ciasne zauki i ciemne ,ramy na przemian z potwart) przestrzeni) staromiejskiego rynku6 ,etonowy skwer i ,rukowane c*odniki kontrastuj) ze skrawkami zieleni miejskiego parku. Okazane s) rwnie' sceny+ kiedy ,o*aterowie znajduj) si w zamknitym pomieszczeniu restauracji. = tej cz(ci opowiadania mo'emy o,serwowa1 wiele zmian przestrzeni. 4amy tu do czynienia zarwno z zamknitymi sferami i pomieszczeniami+ jak i z potwart) przestrzeni) w przypadku scen na ulicy. Akcj rozgrywaj)c) si w przestrzeni miejskiej mo'emy zatem potraktowa1 jako etap przej(ciowy 0 konstrukcj po(redni) pomidzy zamknitym pomieszczeniem a rozleg) perspektyw)+ jaka zostaje ukazana w kolejnyc* scenac* filmu+ kiedy ,o*aterowie wyruszaj) na wysp. 2o tego etapu konstruowania przestrzeni mo'emy rwnie' zaliczy1 sceny w porcie. Przedstawiona tu perspektywa jest ju' zdecydowanie otwarta+ jednak nie patrzymy jeszcze na szeroki+ otwarty krajo,raz. Przesaniaj) go r'ne elementy+ np.? przepywaj)ce odzie+ maszyny portowe+ postacie marynarzy+ etc.+ przez co *oryzont wci)' nie jest zaprezentowany w peni. /*arakterystyczny w tym fragmencie fa,uy jest spos, filmowania+ ktry mo'na okre(li1 jako ujcia -przez lornetk.. Przywodzi to na my(l skojarzenia z filmami szpiegowskimi+ kiedy posta1 jest (ledzona+ o,serwowana z dystansu. =arto rwnie' prze(ledzi1 zmian o(wietlenia+ jaka nastpuje w trakcie filmowania scen w porcie. 3dy ojciec znajduje si w przestrzeni kadru+ a wic jest o,serwowany przez Gwana+ (wiato jest zdecydowanie ciemniejsze do tego stopnia+ 'e dostrzegamy jedynie sylwetki os,. iedy kamera :ujcie; po krtkiej c*wili -wraca. na molo i zaczyna si -rozgl)da1. za ojcem+ (wiato jest wwczas o wiele ja(niejsze7%. Za,ieg ten+ w po)czeniu ze specyficzn) muzyk)+ wprowadza atmosfer tajemniczo(ci i zagadki. =idz 0 podo,nie jak o,serwuj)cy przez lornetk Gwan 0 staje si podejrzliwy6 zaczyna si zastanawia1+ czy istotnie ojciec jest tym+ za kogo si podaje. =idzimy jak rozmawia na pomo(cie z ,li'ej nieokre(lonymi m'czyznami+ za c*wil znika z zasigu wzroku+ po czym pojawia si ju' na ,rzegu. Z kim( krtko rozmawia+ paci pieni)dze+ po c*wili podejmuje z ziemi sporej wielko(ci przedmiot owinity w szmaty i udaje si z powrotem do samoc*odu. Jpisana scena wprowadza do fa,uy element zagadki6 sytuacja staje si coraz ,ardziej nieokre(lona i niepewna. =yrazem tego s) pMniejsze sceny podczas pierwszego noclegu poza domem+ kiedy c*opcy rozmawiaj) przed snem w namiocie.
7%

Por. kadr % i kadr 7+ Aneks+ s. 7$.

"#

Podejrzenia Gwana kumuluj) si do tego stopnia+ 'e pod naporem irracjonalnyc* my(li+ zaczyna uto'samia1 ojca z morderc). /*opak+ przestraszony nieco dla 'artu przez ,rata+ popada w c*wilow) paranoj i zaczyna paka1. Przysze wydarzenia podczas wyprawy sprawi)+ 'e jeszcze ,ardziej znienawidzi swojego ojca. 2rugiego dnia+ zaraz po wyjeMdzie Gwan jest niezadowolony z faktu+ 'e nie mg kontynuowa1 wdkowania. /ay czas marudzi+ 'e musz) ju' wyje'd'a1 i spieszy1 si mimo+ 'e s) na wakacjac*. 8ego narzekania doprowadzaj) do tego+ 'e ojciec w przypywie zo(ci zatrzymuje pojazd i wyrzuca modszego syna z samoc*odu+ zostawiaj)c go jedynie z wdkami. /ae to zaj(cie od,ywa si w c*arakterystycznym miejscu. 5u' po wyjeMdzie z le(nej drogi jest cicie+ ktre nieco zakca ci)go(1 przestrzeni otoczenia :patrz? poni'ej;. Po nim nastpuje scena+ jak samoc*d gwatownie zatrzymuje si tu' przed mostem. &zeczka pyn)ca w dole peni rol granicy+ ktrej Gwan nie przekracza. 2la modego i krn),rnego syna jest to pewna ,ariera+ do pokonania ktrej ,raknie mu c*arakteru i silnej woli. -Nie mo'na ,ezkarnie przekracza1 granicy+ >...@ tylko po spenieniu pewnyc* przepisanyc* warunkw.77. Andriej jest posuszny ojcu+ spdza z nim niemal cay czas i skrupulatnie wykonuje polecone mu zadania. Gwan natomiast izoluje si i czsto sprzeciwia woli rodzica. = c*wili decyduj)cej okazuje si niegodny+ za co kar) jest nie tylko niemo'no(1 przeprawy przez most i kontynuowanie podr'y+ lecz tak'e wykluczenie z grupy. Naocznym potwierdzeniem kary+ jest marznicie i moknicie Gwana na deszczu. = podo,ny spos, jak rzeka wyznacza granic+ tak most7$ sym,olizuje przej(cie do innego (wiata 0 odmiennej rzeczywisto(ci. -Przekraczaj)c granic wc*odzimy na o,szar cakowicie r'ny od tego+ na ktrym ,yli(my przedtem.7H. =a(ciwie tu' po ciciu+ o ktrym mowa powy'ej+ widz zastaje zupenie inn) przestrze 7I. =cze(niej mo'emy o,serwowa1 zielon) )k i las 0 za,ieg monta'owy przenosi nas na zupenie inny teren+ gdzie rozci)ga si szeroka rwnina+ poz,awiona niemal zupenie akcentw pionowyc*. rajo,raz ten nieodparcie kojarzy si z pustkowiem+ w stron ktrego odje'd'aj) ojciec i Andriej7C. Po jakim( czasie+ w drodze powrotnej za,ieraj) zzi,nitego i przemoczonego Gwana+ ktry kolejny ju' raz oskar'a ojca o ,ezduszno(1
77 7$

A. /zarnowski+ 2ziea. 5om GGG+ =arszawa <B$H+ s. """. Por. 8. Adamowski+ ategoria przestrzeni w folklorze. Atudium etnolingwistyczne+ Ku,lin <BBB+ s. <HE<I. 7H A. /zarnowski+ op. cit.+ s. """. 7I Por. kadr I i kadr C+ Aneks+ s. 7I. 7C Patrz? kadr $+ Aneks+ s. 7H.

"<

i sadyzm. Nie po raz pierwszy tak'e wyra'a dezapro,at wo,ec wyprawy+ a tak'e c*1 powrotu do domu? -...do mamy i ,a,ci.. Przedstawiony epizod jest kolejnym dowodem tego+ 'e ojciec jest surowy i stanowczy wo,ec swoic* synw+ podo,nie jak warunki panuj)ce w -(wiecie zewntrznym.. =ida1 tak'e wyraMnie+ 'e Gwan nie potrafi sprosta1 wymogom rodzica 0 jest jeszcze za mody i z,yt sa,y+ a,y penetrowa1 orbis exterior. Nie pojmuje rwnie' wyc*owawczyc* intencji ojca+ skutkiem czego stale mu si przeciwstawia. 2zie+ w ktrym miay miejsce opisywane wydarzenia+ koczy si zmaganiami z jeszcze jedn) przeszkod)? podr'uj)cy utknli samoc*odem w ,ocie. Po raz kolejny przekonujemy si+ jak ci'kie warunki panuj) w tym (wiecie. =e czwartek podr'nicy docieraj) na odludzie. Jdnosimy takie wra'enie dziki serii nastpuj)cyc* po so,ie c*arakterystycznyc* uj1. =idzimy+ jak samoc*d wyje'd'a z lasu i zatrzymuje si tu' za lini) drzew. Nastpuje cicie i kamera przenosi si do wntrza samoc*odu+ gdzie od,ywa si krtka rozmowa7B? Andriej? - E 5ato+ co to za miejsceU 3dzie jeste(myU. Gwan? - E /zy kto( tu mieszkaU. Jjciec? - E Nie. 8este(my sami.. Andriej? - E /o tu ro,imyU. Jjciec? - E Nic. Pyniemy na wysp.. Andriej? - E Na wyspU. Gwan? - E tr)U 5)U. Jjciec? - E Nie+ na inn). =ysiadamy.. /icie monta'owe. 5eraz kamera umieszczona w cieniu kracowej linii drzew filmuje ,o*aterw+ ktrzy wysiadaj) z samoc*odu na tle rozci)gaj)cego si a' po *oryzont morza. Zestawienie (wiata i cienia w tym ujciu sugeruje nam ksztat przypominaj)cy rodzaj wyj(cia. Po c*ronologicznym uo'eniu opisanyc* uj1 jawi si nam specyficzna konstrukcja przestrzeni. iedy o,serwujemy+ jak ,o*aterowie wyje'd'aj) na wy,rze'e wygl)da to tak+ jak,y opuszczali co( na ksztat tunelu utworzonego przez drzewa6 wydostawali si na woln) przestrze$#. Przed nimi w ukadzie *oryzontalnym rozci)ga si paska tafla wody+ ktra zdaje si nie mie1 koca. 8est to o,raz przedstawiaj)cy pustkowie 0 o,szar ,ezkresny i tajemniczy+ gdzie zwyky czowiek si nie zapuszcza. 9akt ten podkre(la rwnie' przytoczony powy'ej
7B $#

=szystkie przytoczone dialogi i wypowiedzi ,o*aterw+ poc*odz) ze (cie'ki dMwikowej filmu. Patrz? kadr B+ Aneks+ s. 7C. Zo,. tak'e? Analiza przestrzeni wewn)trzkadrowej oraz sym,oliczne znaczenie przedstawionej sceny+ s. "BE%#.

""

dialog+ w ktrym odnajdujemy wyraz tego+ 'e jest to miejsce nieznane i 'e nikt go nie zamieszkuje. Pustkowia -s) terenami niczyimi+ >...@ le')cymi odogiem+ pozostawionymi umy(lnie w stanie dzikim+ >...@ al,owiem wszystkie miejsca poo'one na odludziu+ >...@ odznaczaj) si tym samym c*arakterem.$<. A) to o,szary magiczne+ gdzie znajduj) si Mrda tajemnyc* mocy oraz siedzi,y duc*w 0 miejsce wszelkic* ,ytw i zjawisk+ ktre pozostaj) poza do(wiadczeniem zwykego czowieka. -5ylko ludzie po(wiceni mog) si tam zapuszcza1+ a i ci tak'e nie mog) tego czyni1 w ka'dej c*wili. 5am wa(nie+ >...@ czowiek osi)ga wtajemniczenie i o,cuje ,ezpo(rednio z ,ogami i duc*ami i szuka tam o,jawienia6 tam rwnie' udaje si czarownik dla odprawienia swyc* czarw.$". =yprawa na tereny odludne ma takie wa(nie znaczenie? nawi)zanie kontaktu z ,ogami w celu dost)pienia o(wiecenia i poznania prawdy. -Nale'y >...@ pamita1+ 'e pustkowie to miejsce pr, inicjacyjnyc*.$%. 8ak ju' zostao powiedziane+ ,o*aterowie zamierzaj) dotrze1 na wysp znajduj)c) si gdzie( po(rd ,ezkresnej toni. !dzie to podr' duga i wymagaj)ca pewnyc* przygotowa. J faktac* tyc* dowiadujemy si ze scen przedstawiaj)cyc* prace nad uszczelnianiem odzi oraz z dialogu pomidzy Andriejem i ojcem? Andriej? - E 5ato+ co terazU. Jjciec? - E Oszczelnimy dM i popyniemy.. Andriej? - E /zy to nam zajmie du'o czasuU. Jjciec? - 0 5ak.. = miejscu tym warto rwnie' zaznaczy1+ 'e faktyczny powd oraz cel podr'y pozostaje nieznany. =idz nie dowiaduje si w ogle+ po co wa(ciwie ,o*aterowie pyn) na wysp i dlaczego wa(nie na t)+ a nie na inn). 5aka strategia narracji podkre(la atmosfer tajemnicy+ sugeruj)c rwnie' g,szy+ ukryty sens filmu. Pocz)tek przeprawy przez wod jest momentem zarwno rado(ci i ,eztroski+ jak) o,serwujemy w zac*owaniu c*opcw+ jaki i zadumy+ ktra maluje si na twarzy ojca$7. Fntuzjazm i zac*wyt synw (wiadczy o tym+ 'e znajduj) si w nowej sytuacji6 w przestrzeni innej+ nieznanej im jeszcze+ a przez to intryguj)cej i poci)gaj)cej. Gc* ,eztroska wskazuje na fakt+ 'e nie posiadaj) wiedzy o zagro'eniac*+ jakie zawiera
$< $"

A. /zarnowski+ op. cit.+ s. ""B. G,idem+ s. ""%. $% . Jlszewska+ 5oposy lku i inicjacji. Lnienie Atanleya u,ricka+ >w?@ - wartalnik 9ilmowy.+ "##7+ nr 7H+ s. H". $7 Por. kadr << i kadr <"+ Aneks+ s. 7B.

"%

w so,ie -ten (wiat.+ a wic w znaczeniu sym,olicznym s) nieo(wieconymi+ profanami. =yraz twarzy rodzica nie wykazuje zainteresowania otoczeniem+ jest natomiast skupiony i powa'ny. 4o'emy si domy(la1+ 'e sytuacja jest mu ju' znana6 dziki tej wiedzy i do(wiadczeniu jest on (wiadomy potencjalnyc* zagro'e orbis exterior. 8u' niedugo przekonujemy si+ jakie nie,ezpieczestwa czy*aj) na (miakw+ ktrzy o(mielaj) si zapuszcza1 w te rejony. !urza morska oraz awaria silnika to kolejne przykady przeszkd i nie,ezpieczestw ,d)cyc* wa(ciwo(ciami -(wiata zewntrznego.. Po raz kolejny ,o*aterowie musz) stawi1 czoo wyzwaniu. Po dotarciu na wysp+ wszyscy s) przemczeni i przemoknici$$. 4oment do,ijania do ,rzegu ukazany jest w specyficzny spos,. !o*aterowie pyn)cy w odzi wyaniaj) si z mgy+ tak jak,y pojawiali si znik)d$H. Acena jest zaaran'owana tak+ a,y wywoa1 u od,iorcy wra'enie+ i' nie ,ya to zwyka podr'. 8est to za,ieg+ dziki ktremu podkre(lony zostaje nastrj mistyczny. Zdjcia we mgle implikuj) tak'e oniryczno(1 kocowego etapu przeprawy na wysp. Pwiadczy to o specyficznyc* wa(ciwo(ciac* miejsca+ w ktrym znajduj) si wdruj)cy$I. =stpuj) oni w sfer sacrum 0 odrealnion) przestrze i czas nieokre(lony+ mityczny. = Pi)tek poznajemy terytorium wyspy+ ktra zostaje zaprezentowana od,iorcy podczas wycieczki po wyspie+ jak) urz)dza ojciec swoim podopiecznym. = miejscu tym nie ma nikogo+ prcz trzec* przy,yszw. Ponadto morze wok wyspy rozci)ga si a' po *oryzont6 jest ,ezkresne. 2owiadujemy si tego zarwno ze zdj1 filmowanyc* podczas wycieczki i o,serwacji z wie'y+ jak rwnie' z dialogu pomidzy c*opcami+ ktry od,ywa si nieco pMniej+ kiedy udaj) si do lasu w poszukiwaniu przynty na ry,y? Gwan? - E /zy to naprawd wyspaU. Andriej? - E 5ak+ mwi ci+ 'e tak. 8ak ,yem na wie'y+ dookoa tylko woda.. Gwan? - E Nikogo tu nie maU. Andriej? - E 4wi ci+ 'e nie.. Na wyspie+ a tak'e na okalaj)cyc* j) wodac*+ jest wiele enigmatycznyc* miejsc. Przykadem mo'e tu ,y1 stary+ drewniany dom+ w ktrym ojciec wykopuje tajemn) skrzynk+ a gdzie pMniej c*opcy znajduj) ro,aki na ry,y. &wnie' wrak statku jest
$$

Przestrze sacrum jest zwykle trudno dostpna+ o,warowana licznymi przeszkodami. Por? -4iejsce (wite jest wydzielone z otoczenia+ gdy' stanowi domen mocy duc*owyc*+ o,cyc* czowiekowi i z tej racji nie,ezpiecznyc*.+ 2. Niczyporuk+ Przestrze w kulturowym o,razie (wiata+ >w?@ Przestrze w nauce wspczesnejN+ s. $#. $H Patrz? kadr <#+ Aneks+ s. 7C. $I Zo,. Porwnanie tej morskiej podr'y z przepraw) przez Atyks+ w dalszej cz(ci pracy na str. %%.

"7

miejscem zagadkowym+ ktre przyci)ga uwag c*opcw i zatrzymuje ic* na du'szy czas$C. 5am te' udaje si c*opcom zowi1 -wielk) ry,. 0 znak (wiadcz)cy o wyj)tkowej naturze tego miejsca. = centralnej cz(ci wyspy znajduje si konstrukcja w formie wie'y. 4iejsce to jest specyficzne+ nie tylko dlatego+ 'e tu rozwi)zuje si akcja+ ale rwnie' ze wzgldu na funkcj sym,oliczn)+ jak) peni w o,razie. 8ednak na tym etapie analizy c*cia,ym si skupi1 na roli tej konstrukcji w fa,ule. 8u' w pierwszyc* scenac* filmu mo'emy o,serwowa1 podo,ne wzniesienie+ lecz mniejsze pod wzgldem wysoko(ci. =wczas mamy do czynienia z pewn) namiastk) 0 su,stytutem wie'y+ ktra peni tutaj rol miejsca za,awy. Niemniej jednak w -skali modzieczej. stanowi to pewne wyzwanie. =wczas jedynie Gwan nie jest w stanie pokona1 strac*u+ co staje si jedn) z przyczyn jego pMniejszyc* frustracji i poczucia niedowarto(ciowania. iedy po raz pierwszy mo'emy ogl)da1 wie' na wyspie+ jest ona zaprezentowana w c*arakterystycznym ujciu$B? Gwan jest ukazany z tyu+ jak o,serwuje znajduj)cy si w oddali sup. /*opak -mierzy si. z wysoko(ci) konstrukcji+ ktra przypomina mu o pora'ce z pierwszyc* scen filmu. =spinaczka peni w fa,ule funkcj wyzwania i pr,y+ lecz najistotniejszej i kluczowej dla caego opowiadania+ m. in. ze wzgldu na nie,ezpieczn) wysoko(1. Ponadto wst)pienie na wy'yny jest rwnoznaczne z o(wieceniem+ dost)pieniem prawdy. Podkre(laj) to sowa ojca przed rozpoczciem wspinaczki? -...za c*wil w s z ys t k o :podkr. moje 0 P. N.; zo,aczycie.. 2la Andrieja+ ktry wraz z ojcem wc*odzi na wie'+ jest to do(wiadczenie wyj)tkowe+ porwnywalne z sakramentem+ sym,olem ktrego jest imponuj)cy widok ze szczytu wzniesienia. Gwan nie wspina si na wy'yn+ skutkiem czego nie do(wiadcza mistycznego prze'ycia. !dzie to pMniej powodem zazdro(ci Gwana. 4oment ten stanie si ,rzemienny w skutki wwczas+ gdy dojdzie do konfrontacji z ojcem. 9aza kulminacyjna akcji jest nastpstwem zamania ojcowskiego nakazu. ApMniaj)c si+ c*opcy (ci)gaj) na sie,ie gniew rodzica i kar. Jjciec uderza Andrieja i w przypywie zo(ci zamierza si na siekier). Gwan staje w o,ronie ,rata z no'em w rku. =ykrzykuje do napastnika? -...mg,ym ci koc*a1 jak ojca+ gdy,y( nie ,y
$C

2ecyduj)c) przyczyn) zamania przez c*opcw ojcowskiego nakazu jest krn),rna i ,uczuczna postawa Gwana+ ktry przez cay czas pod,urza Andrieja przeciwko ojcu. Niemniej jednak rola zatopionego statku jest znaczna+ ,owiem silnie oddziauje na wyo,raMni Andrieja+ wskutek czego zapomina on o upywie czasu. $B Patrz? kadr H+ Aneks+ s. 7H.

"$

zym czowiekiemV.+ po czym ucieka z paczem w g), wyspy. 3onitwa koczy si wspinaczk). =arto w tym miejscu zaznaczy1+ 'e na pocz)tku filmu matka wspina si na wie'+ a,y pomc Gwanowi. Podo,ne zac*owanie wykazuje ojciec w kulminacyjnej scenie filmu. Akt ten 0 z uwagi na motywacj :c*1 pomocy swemu dziecku 0 przyp. P. N.; 0 jest dowodem rodzicielskiej mio(ci i po(wicenia+ ktre c*arakteryzuj) o,ojga rodzicw. Nieprzypadkowo wie'a staje si miejscem+ gdzie dokonuje si tragedia. Z uwagi na fakt+ i' jest to miejsce najwy'sze na wyspie+ tym samym na,iera znaczenia WcentrumX. -/zsto uwa'a si gr+ >wysokie+ pionowe+ najwy'sze+ itp.@ za punkt styku nie,a z ziemi)+ a wic za W(rodekX+ przez ktry przec*odzi o( (wiata :Axis undi 0 przyp. P. N.;+ za o,szar przepojony sacrum+ za miejsce+ w ktrym mo'na dokona1 przej(cia z jednego szcze,la kosmicznego na drugi.H#. =a(nie na szczycie wzniesienia zdesperowany Gwan krzyczy+ 'e -...mo'e zro,i1 w s z ys t k o V. :podkr. moje 0 P. N.; Acen ta mo'emy rozumie1 jako zilustrowanie profanacji 0 wtargnicia do u(wiconej sfery oso,y nieupowa'nionej i niegodnej. Zamanie praw i naruszenie o,owi)zuj)cego porz)dku zostaje okupione ofiar). Jjciec+ c*c)c ratowa1 syna przed nie,ezpieczestwem+ sam spada z wie'y i ginie. Przez wzgl)d na miejsce i okoliczno(ci+ wypadek ten na,iera sym,olicznego znaczenia ofiary. Po(wicenie+ ktre z jednej strony pozwala ocali1 'ycie Gwana+ z drugiej za( staje si ,ezpo(redni) przyczyn) metamorfozy c*opcw. = sensie dosownym wypadek sprawia+ 'e modszy syn odc*odzi od zamiaru rzucenia si z wie'y 0 w wymiarze sym,olicznym (mier1 staje si impulsem+ pod wpywem ktrego c*opcy dorastaj)+ wcielaj) si w nowe role spoeczne+ przec*odz) przez -ponowne narodziny. do nowego etapu 'ycia. = my(l takiej interpretacji+ do(wiadczenie to stanowi dla synw ostatni) faz rytu przej(cia. =raz ze (mierci) ojca umiera infantylna i niepokorna cz(1 oso,owo(ci c*opcw. =ida1 to wyraMnie w zac*owaniu Andrieja+ ktry w sferze mentalnej staje si dorosym m'czyzn) i zaczyna postpowa1 na wzr ojca. Gwan rwnie' przec*odzi metamorfoz 0 staje si posuszny+ przestaje narzeka1+ docenia ojcowsk) mio(1

H#

4. Fliade+ 5raktat o *istorii religii+ prze. 8an =ieriuszE owalski+ LdM <BB%+ s. BIEBC.

"H

i autorytet. =yrazem tego jest wielka rozpacz modszego syna+ kiedy ciao ojca zostaje uniesione i poc*onite przez wod. Analizuj)c przestrze Powrotu+ mo'na dostrzec wiele wskazwek i wytycznyc*+ dziki ktrym od,iorca skania si w stron antropologicznej denotacji filmu. Na korzy(1 takiej interpretacji zdaje si przemawia1 fakt+ i' fa,u filmu mo'na postrzega1 jako ilustracj rytu przej(cia z wieku modzieczego w doroso(1. Apos, kreacji oraz zac*odz)ce zmiany (wiadcz) o stopniowym -otwieraniu si. filmowej przestrzeni. &ozumiem przez to specyficzny spos, prezentacji filmowego (wiata od miejsc znanyc*+ a' po miejsca zupenie o,ce 0 nie tylko ,o*aterom+ ale w ogle czowiekowi. G tak o,serwujemy pocz)tkowo naj,li'sze okolice rodzinnego domu 0 jego wntrze i podwrko oraz miejsce za,aw z kolegami. Nastpnie wkraczamy w przestrze miejsk)+ ,y w kocu trafi1 na zupene odludzie. 5aki kierunek ewolucji przestrzeni w zestawieniu z fa,u) filmu+ nasuwa skojarzenia z procesem dojrzewania. Andriej i Gwan oddalaj) si od domu podo,nie+ jak dorastaj)ce dziecko opuszcza -rodzinne gniazdo.. Procesowi poszerzania przestrzeni towarzyszy wzrost nastroju niepewno(ci+ tajemnicy i zagro'enia. Nie,ezpieczestwo poc*odzi zarwno ze strony o,cyc* ludzi+ jak rwnie' nieokieznanyc* si przyrody i niepewnego losu. Jpuszczenie rodzinnego domu jest rwnoznaczne z podjciem wyzwania+ jakie stanowi dorose 'ycie i funkcjonowanie w spoeczestwie 0 zwaszcza dla m'czyzny. 4etafor) procesu przygotowania modego m'czyzny do dorosego 'ycia jest filmowa wyprawa c*opcw+ ktrzy ustawicznie poddawani s) rozlicznym pr,om siy i posuszestwa.

"I

III Przestrze archetypowa i symboliczna

Powrt jest o,razem przesi)knitym motywami mitycznymi i ,i,lijnymi. Poczynaj)c od podjtego tematu+ a kocz)c na jego sym,olicznej wymowie+ film przy,iera form przypowie(ci. = o,razie jak naj,ardziej wspczesnym+ od,iorca jest skonny doszukiwa1 si sytuacji i postaci arc*etypowyc*. &e'yser+ poprzez konstrukcj specyficznego rodzaju przestrzeni i umieszczeniu w jej o,r,ie caej gamy motyww antropologicznyc*+ maluje przed widzem o,raz ponadczasowy+ dotykaj)cy pro,lematyki konfliktu syna z ojcem. onfliktu+ ktry ju' w czasac* staro'ytnyc* sta

si motywem literackim+ przez wieki ,y eksploatowany przez twrcw r'nyc* epok+ a jednak nie straci na popularno(ci a' do czasw wspczesnyc*. Oniwersalno(1 tego motywu w perspektywie wiekw (wiadczy o jego niez,ywalnym+ arc*etypowym c*arakterze+ ktry w pewnym sensie pomaga odsoni1 jak)( cz)stk prawdy o czowieku. 2omen) antropologii wa(nie jest dociekanie prawdy o tym+ co oglnie nazwa1 mo'na natur) ludzk). &ozwa'ania poni'sze opieraj) si na prze(wiadczeniu+ 'e w przestrzeni filmu daje si dostrzec i wyr'ni1 tre(ci sym,oliczne oraz arc*etypowe. 5re(ci+ ktre twrcy zamie(cili (wiadomie w celu przekazania widzom penego o,razu i pro,lematyki+ ktr) podejmuje dzieo. 2ziki sym,olicznej formie wyrazu+ przekaz staje si ,ardziej o,iektywny+ metaforyczny+ ale tak'e wieloaspektowy+ zawieraj)cy w swej strukturze wiele mo'liwyc* znacze i implikacji. /elem analiz jest -wyowienie. sym,oli funkcjonuj)cyc* w przestrzeni filmu oraz ic* potencjalna interpretacja w odniesieniu do fa,uy. Nie jest to jakiekolwiek ustalania znaczenia czy wymowy filmu+ a jedynie pr,a zaznaczenia mo'liwego+ prawdopodo,nego sensu u'ytyc* przez twrcw sym,oli.

"C

%.1 &otywy arc'etypowe w przestrzeni filmu

= my(l antropologicznej *ermeneutyki+ tj. metody ,adawczej proponowanej+ m. in. przez Arkadiusza 2udziaka+ mo'emy stwierdzi1 o,ecno(1 pierwiastka arc*etypowego w filmie. = przestrzeni Powrotu doszukujemy si motywu kulturowego+ w ktrym zawarty jest w)tek rytu inicjacji oraz procesu indywiduacji. = koncepcji /arla 3ustaQa 8unga proces ten jest (ci(le zwi)zany z motywem incipit !ita no!a+ czyli pragnienia -nowego pocz)tku.H<. 2udziak zalicza ten motyw do grupy tematw szczeglnie eksploatowanyc* w *istorii kina. =)tek ten uo,ecnia si rwnie' w marzeniac* sennyc* pod postaci)+ np.? wyruszenia w dalek) podr'+ planowanie lu, pragnienie wyjazdu+ poszukiwania :w sensie mistycznym+ duc*owym+ epistemologicznym+ nie za( zgu,ionego przedmiotu;+ am,itne d)'enia i c*1 lepszego 'ycia+ zawarcie przyjaMni+ spkiH". Analogie z niektrymi z wTw przykadw odnajdujemy w w)tkac* pojawiaj)cyc* si w Powrocie. 8u' sam tytu oraz konceptualne rozwi)zanie fa,uy implikuje konotacje z toposem podr'y. Akcja niemal caego filmu rozgrywa si w czasie wyprawy. Pretekst wyjazdu jest prozaiczny 0 wakacje+ spdzenie nieco czasu z odzyskanym ojcem+ wdkowanie+ przygoda... Azy,ko jednak zmienia si pierwotny plan wycieczki. 8est ona kontynuowana pod warunkiem+ 'e ojcu uda si dojec*a1 na okre(lony czas -w pewne miejsce.. 8asne staje si+ 'e od momentu zmiany planw+ caa wyprawa przyjmuje c*arakter poszukiwa. Jkazuje si rwnie'+ 'e miejscem docelowym jest tajemnicza wyspa+ na ktrej ojciec wykopuje spod ziemi jak)( skrzynk. J tym+ i' s) to poszukiwania natury mistycznej (wiadczy fakt+ 'e zawarto(1 wykopanej na wyspie skrzynki nie zostaje ujawniona i ginie wraz z ciaem ojca w morskic* odmtac*. 5ym samym podkre(la si+ 'e najistotniejsz) rol w filmie odgrywa sama podr' i poszukiwania+ nie za( osi)gnicie celu w znaczeniu odnalezienia jakiego( przedmiotu. = przyjtej strategii interpretacji mo'emy tak'e opowiada1 si za potraktowaniem zawarto(ci skrzynki jako sym,olu prawdy lu,
H<

Zo,. Jdrodzenie+ w? /. 3. 8ung+ Arc*etypy i sym,ole+ wy,ra+ przeo'y i wstpem poprzedzi 8. Prokopiuk+ =arszawa <BB%+ s. <"$E<$<. H" Por. A. A. 2udziak+ Antropologia przestrzeni...+ s. BH.

"B

a,solutu. !rak wiedzy i odpowiedzi na zasadnicze pytania -/zym jeste(myU.+ skania czowieka do poszukiwa+ zarwno w o,r,ie wasnej psyc*e+ jak i w (wiecie zewntrznym. Zatonicie skrzynki wraz z ciaem ojca mo'na rozumie1 w ten spos,+ 'e za,iera on t) tajemnic do gro,u. 5ajemnic natury ludzkiej+ ktrej 0 rzecz jasna 0 'aden czowiek nie zna+ niemniej jej wszec*mocy podlega. Niewykluczone jednak+ 'e on zna prawd. Nie mg jej wyrazi1 ,ezpo(rednio+ ale jedynie zademonstrowa1+ zaznaczy1. !y dla c*opcw przewodnikiem i nauczycielem+ musia zatem ,y1 (wiadomy celu wyprawy i nauki z niej wypywaj)cej. =)tek poszukiwania to'samo(ci uwidacznia si w zac*owaniu c*opcw. Andriej jest zdecydowanie zapatrzony w ojca i uznaje jego wadz. Przejawia si to w jego podporz)dkowaniu wo,ec rodzica+ skrupulatnym wykonywaniu jego polece. Atarszy syn zwraca si do opiekuna -5ato. nawet wwczas+ gdy c*wil wcze(niej zosta skarcony. = postawie Andrieja dostrzegamy potrze, autorytetu+ ktra w procesie wyc*owawczym ma ogromne znaczenie. /*opak poszukuje wzoru do na(ladowania i odnajduje go w oso,ie rodzica. Pomidzy nimi nawi)zuje si rwnie' pewna relacja przyjacielskaH%. Gwan z kolei prezentuje postaw diametralnie inn) w stosunku do swego ojca. 4odszy syn pragnie wolno(ci i autonomii. 8ednak szy,ko daje si zauwa'y1+ 'e s) to 'yczenia dziecka 0 c*opca+ ktry jeszcze nie wst)pi w etap dojrzewania. Gwan nie dors jeszcze do inicjacji+ dlatego te' nie rozumie prawdziwego znaczenia nakazw swego rodzica. Z tego powodu nie poddaje si im6 na wszelkie zalecenia ojca reaguje sprzeciwem 0 nawet+ je(li z tej negacji wynikaj) same szkody+ a w kocu tragedia. 2opiero (mier1 rodzica popyc*a Gwana do wyci)gnicia wnioskw i zmiany nastawienia. Przyjmuje on wwczas nowy model postpowania+ podo,ny do tego+ ktry c*arakteryzowa Andrieja w okresie sprzed wypadku. Przemiana oso,owo(ci zawieraj)ca si w motywie incipit !ita no!a+ mo'e ,y1 rwnie' ukazana jako Wponowne narodzinyX+ ktryc* sym,olem mo'e ,y1 przej(cie w inny stan ,)dM inn) przestrze. A,y ukaza1 zasad+ na mocy ktrej model taki funkcjonuje w filmie Powrt+ powoam si na analiz sym,olicznego znaczenia przestrzeni wewn)trzkadrowej w filmie -Piknik pod =isz)c) Aka).+ przeprowadzon) przez Arkadiusza 2udziakaH7.
H% H7

Przyjacielskie stosunki ukazane s) w scenie+ kiedy podczas posiku Andriej opowiada ojcu dowcipy. A. A. 2udziak+ J antropologicznej *ermeneutyceN+ s. 7CE$I. Por. analiza 4. 8akun+ Pi"ni" pod #isz$c$ %"a&$ 0 o mitycznej przestrzeni dziea+ >w?@ - ino. <BC7+ nr 7+ s. %"E%I.

%#

Aym,oliczne -ponowne narodziny.+ ktrym podlegaj) ,o*aterki filmu Petera =eira+ zostaj) przedstawione dziki specyficznej kompozycji kadru? -Ffekt (wiatocienia+ tj. kontrastowe zestawienie (wiate i ciemno(ci+ wyzwala opozycj zewntrzne0 wewntrzne. onotacje tej r'nicy wskazuj) z kolei na formu ,ramy+ tzn. okre(lonego przeomu+ przekroczenia. >...@ Przestrze oznaczona na sc*emacie :rys. <.; ,udzi zatem skojarzenia z ko,iecym narz)dem rodnym. 5ote' w aspekcie sym,olicznym przej(cie dziewcz)t przez szczelin :,ram; oznacza wydo,ycie si z ona+ czyli Wponowne narodzinyX ku jasno(ci+ (wiato(ci.H$.

rys. <. Powy'szy sc*emat przedstawia kompozycyjn) zawarto(1 kadru+ gdzie? A0 miejsce na zewn)trz+ sk)d przyc*odz) dziewczta !0 kierunek ruc*u dziewcz)t /0 miejsce wewn)trz planu+ gdzie ,o*aterki wyc*odz)6 jasno(1? intensywne+ jasne o(wietlenie 20 ciemno(1 0 zaciemnione skay F+ 9 0 ramy kadru Podo,ny aparat interpretacyjny proponuj zastosowa1 przy analizie przestrzeni wewn)trzekranowej wy,ranyc* kadrw w filmie Powrt. 8ak ju' wcze(niej zostao powiedziane :str. "#E"<;+ w filmie ma miejsce specyficzna sekwencja uj1+ kiedy ,o*aterowie wyje'd'aj) z lasu w sfer jasno(ci. Ac*ematyczne zestawienia (wiatocienia w kompozycji kadru+ :Zo,. kadr B+ Aneks+ s. 7C; mo'na przedstawi1 tak+ jak to o,razuje rys. "6
H$

G,idem+ s. $%.

%<

rys. ". A0 miejsce+ sk)d przyjec*ali ,o*aterowie+ a w ktrym o,ecnie znajduje si kameraHH+ !0 kierunek ruc*u samoc*odu /0 miejsce wewn)trz planu+ gdzie podr'nicy wyc*odz) z pojazdu6 jasno(1 silnie kontrastuj)ca ze stref) cienia 20 strefa cienia utworzonego przez drzewa F+ 9 0 ramy kadru sztat+ jaki tworzy ukad (wiatocienia+ kojarzy si z ,ram)+ ,)dM wylotem tunelu. =cze(niejsze ujcie przedstawia wyraMnie+ 'e z tego -tunelu. wyje'd'aj) ,o*aterowie. = ten spos, jest przedstawione opuszczenie przez ,o*aterw strefy cienia i wst)pienie na zalan) socem pla'. Zmiana nat'enia (wiata wpywa zdecydowanie na zmian c*arakteru przestrzeni+ w jakiej znalazy si postacie. Pwiato(1 implikuje skojarzenia ze sfer) sacrum 0 tym+ co czyste+ nieskalane+ jasne. 2ominuj)cym motywem arc*etypowym+ na ktrym opiera si fa,ua filmu+ jest konflikt pomidzy synem i ojcem. 5emat ten znany jest ju' od staro'ytno(ci+ czego do,itnym przykadem jest 4itologia 3rekw i &zymianHI. Jdnajdujemy w niej liczne (lady tego w)tku+ ktry staje si rwnie' przewodnim motywem wielu klasycznyc* tragedii. Przykadem w tym miejscu mog) posu'y1 losy mitycznego Fdypa+ ktryc*
HH

4iejsce A znajduje si poza granicami kadru z tego wzgldu+ 'e strzaka jest przedstawiona w rzucie izometrycznym+ ,y lepiej zo,razowa1 przestrze wewn)trzkadrow) danego ujcia oraz kierunek ruc*u postaci. Ponadto miejsce A nie zostaje zaprezentowane+ lecz wskazuje na nie poprzednia scena+ kiedy samoc*d wyje'd'a na pla'.
HI

8u' w kosmogonii odnajdujemy ten w)tek w postaci walki Zeusa ze swym ojcem 0 ronosem.

%"

analiz na podstawie tragedii Aofoklesa przeprowadzi+ m. in.+ Fric* 9romm. Autor+ wskazuj)c na gwny motyw mitu+ jakim jest -postawa wo,ec autorytetu+ >...@ ,unt syna przeciw wadzy ojca. dowodzi+ i' jest to -jeden z zasadniczyc* aspektw zwi)zkw midzyludzkic*. HC. 5ym samym model takiego stosunku wo,ec ojca urasta do rangi arc*etypu. Plady tego odnajdujemy w Powrocie+ gdzie na motywie konfliktu syna z ojcem opiera si znaczna cz(1 fa,uy filmu. Zwaszcza w zac*owaniu Gwana odnajdujemy siln) niec*1 wo,ec ojca+ ktra staje si wrcz imperatywem jego postpowania. Aceptyczny stosunek do rodzica nie jest powodowany tylko tym+ 'e postrzegany jest on jako czowiek o,cy+ ktry dodatkowo wcale nie stara si wz,udzi1 we wasnym dziecku zaufania. 4etaforyczne zo,razowanie uczu1 Gwana wo,ec wasnego ojca ukazane jest w scenie na stryc*u+ kiedy c*opcy szukaj) zdjcia rodzica sprzed lat. Jdnajduj) je w ilustrowanej !i,lii+ na stronie z rycin). Przedstawia ona A,ra*ama i jego ofiar+ w ktrej mia zo'y1 swego jedynego syna 0 Gzaaka. = ten spos, przedstawiony jest uraz+ jaki Gwan 'ywi do swego ojca. Zo(1+ jaka czsto za,arwia reakcje modszego syna+ pojawia si w du'ej mierze jako wynik sprzeciwu wo,ec woli ojca. =ywouje j) ,ezsilno(1 i niemo'no(1 podwa'enia autorytetu patriarc*y. Gwan jest rwnie' zazdrosny o ,rata+ jednak zawi(1 z tego powodu jest wymierzona w oso, ojca. 4odszy syn jest w pewnym sensie deprecjonowany+ ,owiem ojciec od pocz)tku waloryzuje Andrieja jako swego pierworodnego. Atarszy syn -uto'samiaj)c si z nakazami i zakazami ojca+ >...@ przezwyci') sw) nienawi(1 wo,ec niego i zastpuje j) pragnieniem+ a,y ,y1 takim jak on.HB. 4imo to w zac*owaniu Andrieja rwnie' odnajdujemy pewne przejawy ,untu. 8ego oznaki daj) si zauwa'y1 wwczas+ gdy syn ponosi pora'k w wyniku nied,aego wykonywania ojcowskic* polece.

HC

Por. 4it o Fdypie+ w? F. 9romm+ Zapomniany jzyk. =stp do rozumienia snw+ ,a(ni i mitw+ prze. 8zef 4arzcki+ =arszawa <BII+ s. <CBE"<C. HB G,idem+ s. I#.

%%

%.2 Symbolizm akwatyczny

Niezwykle wa'n) rol w fa,ule odgrywa woda+ wystpuj)ca pod r'nymi postaciami. = trakcie filmu mo'emy niejednokrotnie o,serwowa1 ulewny deszcz+ odmty morza ,)dM przepraw przez jego fale. 8est to fakt doniosy dla sym,olicznej wymowy dziea. =oda 0 w zale'no(ci od postaci i kontekstu+ w jakim wystpuje 0 mo'e spenia1 wielorakie+ aczkolwiek pokrewne funkcje? o,mywa1 :oczyszcza1;+ rozpuszcza1 w sensie dezintegracji+ ale tak'e zapadnia1 i inspirowa1. = pierwszyc* scenac* filmu mo'emy o,serwowa1+ jak c*opcy skacz) do wody. - to zejdzie po dra,ince+ ten tc*rz i ofiara....+ tak wic skok z wie'y ma tu c*arakter pewnego sprawdzianu odwagi i msko(ci. = tej scenie zanurzenie w wodzie mo'e przy,iera1 metaforyczne znaczenie c*rztu+ ktry stanowi oczyszczenie przed przyst)pieniem do o,rzdu inicjacyjnego 0 wyprawy z ojcem. =arunkiem dost)pienia konsekracji jest pokonanie wasnyc* sa,o(ci+ przez co dowodzi si swego przygotowania do sprawdzianu doroso(ci. Jc*rzczony -wynurzaj)c si z wody+ jest podo,ny do dziecka ,ez grzec*u i ,ez W*istoriiX+ zdolny do otrzymania nowego o,jawienia i do rozpoczcia nowego WwasnegoX 'ycia.I#. 5ak wa(nie dzieje si w przypadku Andrieja 0 rozpoczyna on niejako nowe 'ycie 0 pocz)tkowo u ,oku ojca+ gdzie po,iera nauk+ a,y pMniej mc j) wykorzysta1. 2ziki temu+ 'e nie lka si wysoko(ci+ przec*odzi pr, i zostaje sym,olicznie o,myty 0 jest gotowy podj)1 kolejne wyzwania. Natomiast -4ay. nie przec*odzi pierwszego sprawdzianu. Gwan zostanie -oc*rzczony. w nieco inny spos, i poniek)d za karI< 0 mianowicie przez wod deszczow) wwczas+ gdy zostanie sam na mo(cie. = c*arakterze oczyszczaj)cym deszcz pojawia si rwnie' wtedy+ gdy ,o*aterowie przeprawiaj) si na wysp. !urza morska w po)czeniu z opadami jest pewn) przeszkod)+ ktra dziki sym,olicznemu znaczeniu deszczu staje si jednocze(nie synonimem -c*rztu ,ojowego.. Aspekt oczyszczaj)cy tej przeprawy podkre(la rwnie' fakt+ i' 'egluj)cy zmierzaj) w kierunku miejsca u(wiconego+ ktre jest zwykle o,warowane nie tylko przeszkodami naturalnymi. =st)pienie do przestrzeni sakralnej winno ,y1 poprzedzone a,lucjami+ zarwno w wymiarze fizycznym+ jak i duc*owym. &ol takiego oczyszczenia spenia ulewny deszcz+ na ktrego dziaanie zostaj) wystawieni podr'uj)cy.
I# I<

4. Fliade+ op. cit.+ s. <B<. Aytuacja wskazuje tu na rodzaj kary+ jednak jest to pierwszy kontakt Gwana z wod)+ st)d mo'na rozumie1 t) scen jako sym,oliczny c*rzest.

%7

Pojawiaj)ce si do(1 czsto w czasie filmu opady+ mog) ,y1 rwnie' interpretowane w kategoriac* nasienia+ inspiracji+ o(wiecenia. -!oska transcendencja o,jawia si+ :midzy innymi 0 przyp. P. N.; w twrczej mocy nie,a >deszcz@. I". = ten sam spos,+ jak opady zapadniaj) ziemi+ a,y wydaa plon+ podo,ne oddziaywanie mog) mie1 na czowieka+ rwnie' w aspekcie mentalnym. 2eszcz nie tylko -od(wie'a. ciao+ ale rwnie' inspiruje my(l+ o'ywia wyo,raMni. 2la takiej interpretacji znamienne jest to+ i' deszcz zaczyna pada1 w momencie+ gdy ojciec z Andriejem s) na wie'y. 9akt ten+ w zespoleniu z sym,olicznym wymiarem wzniesienia+ zdecydowanie podkre(la funkcj deszczu+ jako sym,olu inspiracji i o(wiecenia. Poza form) -opadu z nie,a.+ woda w filmie pojawia si rwnie' w postaci z,iornikw naturalnyc*+ takic* jak morze. 5o wa(nie ono oddziela przestrze sakraln) :wysp; od o,szaru kontynentu 0 domen ,stw od domeny czowieka. = takim kontek(cie przepywanie przez morsk) to mo'emy traktowa1 jak przepraw przez mityczny Atyks 0 rzek zapomnienia+ oddzielaj)c) (wiat ludzi od krainy umaryc*. 5akie skojarzenia nasuwa opisywana wcze(niej :str. ""; scena+ kiedy ,o*aterowie wyaniaj) si z mgy+ ale tak'e fakt+ i' wody staj) si -miejscem poc*wku. ojca. Zatoniecie ciaa patriarc*y mo'e implikowa1 sym,olizm potopuI%+ ktry poc*ania ludzko(1 u kresu cyklu kosmicznego. Zwoki rodzica zostaj) wc*onite przez Wpierwotny c*aosX+ ktrego wyo,ra'eniem jest morska to. Znamienne jest+ 'e podo,nym ujciem rozpoczyna si film 0 ujcie z gry w perspektywie pionowej powierzc*ni wody. Po ciciu monta'owym kamera -przemierza. g,iny+ filmuje zatopion) dMI7 podo,n) do tej+ ktra idzie na dno wraz z ciaem. = sym,olice potopu morskie odmty+ :pierwotny c*aos; stanowi) zarwno pocz)tek+ jak i kres *istorii 0 ic* specyficzne wa(ciwo(ci dezintegruj) i unicestwiaj)+ ale tak'e gwarantuj) odrodzenie :oczyszczenie+ regeneracj;. Potop w ten spos, oczyszcza (wiat+ a,y przygotowa1 grunt dla nowej cywilizacji+ ktra ,dzie moga si odrodzi1 w kolejnym periodzie. Kudzko(1 nigdy nie podlega zupenej eksterminacji 0 zawsze pozostaje kto(+ dziki komu ,dzie mo'liwe jej pMniejsze odtworzenie. 5) o,ietnic) regeneracji i odnowy s)

I" I%

4. Fliade+ op. cit.+ s. 7$. Zo,. Aym,olizm potopu+ w? G,idem+ s. "#$E"#H. I7 LdM posiada niezwykle zo'one znaczenie. 4o'e zarazem sym,olizowa1 koysk i matczyne ono+ jak te' trumn+ dM /*arona. = czasie przeprawy interpretacja odzi ,dzie odpowiada1 znaczeniu arki Noego+ jako 'e oc*rania pyn)cyc* przed destruktywnymi wa(ciwo(ciami morskic* odmtw. 3dy tonie wraz z ciaem ojca+ dM na,ierze wwczas znaczenia sym,olu esc*atologicznego 0 trumny+ -(rodka transportu w trakcie ostatniej podr'y.. Por. Potga (wiata wyo,ra'e czyli arc*etypologia wedug 3il,erta 2uranda+ pod. red. rystyny 9alickiej+ Ku,lin "##".

%$

c*opcy+ ktrzy poniek)d ju' ulegli ponownym narodzinom w procesie przemiany ic* oso,owo(ci. Ponadto fakt zatonicia zwok poci)ga za so,) metaforyk ,ezpo(rednio zwi)zan) z 0 jak to okre(la Fliade 0 Wpragnieniem zmaregoX I$. =edug rozmaityc* wyo,ra'e w wielu mitologiac*+ (mier1 czowieka nie dokonuje si definitywnie+ lecz pozostaje jego dusza+ ktra cierpi w oczekiwaniu na odrodzenie. /ierpienie to przejawia si w pragnieniu+ zaspokojenie ktrego mo'liwe jest dziki -cakowitemu roztopieniu si w wodzie+ >...@ tzn. wygaszeniu resztki jego ludzkiego sposo,u ,ycia i cakowitemu zanurzeniu si w wodac*+ tak a,y mg na nowo si narodzi1.IH. = my(l tej koncepcji mo'emy uzna1+ 'e pragnienie duszy zmarego ojca zostaje zaspokojone w momencie -wodnego pogrze,u..

I$ IH

Zo,. Pragnienie zmarego+ w? 4. Fliade+ op. cit.+ s. <B7E<B$. G,idem+ s. <B$.

%H

%.% Symbolizm wzniesienia i wst#powania

8ak ju' wcze(niej zostao zaznaczone+ wie'a peni donios) rol w pojmowaniu filmu jako o,razu metaforycznego. Postaram si teraz wykaza1 sens wzniesienia w jego sym,olicznym wymiarze. 8ak ju' wcze(niej staraem si wykaza1 0 wie'a posiada atry,uty miejsca+ w ktrym prze,iega o( kosmiczna. 8est to zatem miejsce jedyne+ wyj)tkowe i u(wicone. Aakralno(1 tej sfery jest tak'e uwarunkowana wysoko(ci). Nie,o w niemal wszystkic* wyo,ra'eniac* i mitologiac* jest siedzi,) ,stw+ zatem wszystko+ co do z,li'a musi ,y1 u(wicone. 8ak stwierdza 4ircea Fliade 0 -5o+ co WwysokieX+ WwzniesioneX+ nieskoczona przestrze+ stanowi) *ierofanie tego+ co WtranscendentneX+ sacrum par excellence.II.= takim ujciu+ filmow) wie' nale'y traktowa1 jako miejsce (wite 0 wa(ciw) siedzi, ,stw lu, jej okolice. =a(nie stamt)d rozci)ga si szeroki i niesamowity widok 0 stamt)d dosownie -wida1 wszystko.. 2latego te' tam doznaje si o(wiecenia w wyniku niemal ,ezpo(redniego o,cowania z ,stwem. Aama czynno(1 wspinania si i docierania na szczyt ma c*arakter sym,oliczny i mo'e ,y1 odczytywana jako po osi)ganie pewnego stopnia jest rozwoju+ ,)dM wtajemniczenia. =stpowanie kolejnyc* szcze,lac* rwnoznaczne

z wc*odzeniem w przestrze sakraln) w wymiarze wertykalnym+ ,owiem -ka'de WwstpowanieX staje si przeamaniem danej paszczyzny+ przej(ciem na tamt) stron+ przekroczeniem (wieckiej przestrzeni i sposo,u ,ycia.IC. Atopniowe wznoszenie si ponad poziom gruntu+ oddalanie si od Ziemi+ ktra w tym kontek(cie sym,olizuje profanum 0 to wyraz wznoszenia si ponad stan swego dotyc*czasowego jestestwa. = ten sym,oliczny spos, zostaje zilustrowana+ maj)ca si dokona1 przemiana c*opcw. 4o'na wrcz zaryzykowa1 stwierdzenie+ 'e wa(nie w wyniku wst)pienia na wie'+ dokonuje si metamorfoza+ ktrej skutek dostrzegamy dopiero po (mierci ojca. Gstnieje ,owiem analogia pomidzy wypraw) a -podr') wewntrzn). modyc* ,o*aterw. 2roga wzwy' wzmacniana dodatkowo o,raz wewntrznej przemiany 0 podo,nie jak podr'+ jednak z t) r'nic)+ 'e wspinaczka wymaga wikszego wysiku+ dlatego staje si momentem kulminacyjnym+ ostatecznym.

II IC

4. Fliade+ op. cit.+ s. <#$. G,idem+ s. BB.

%I

%.( W)tki biblijne i metaforyka a mo*liwoci interpretacji

= trakcie analizowania przestrzeni sym,olicznej Powrotu+ nie spos, nie zauwa'y1 licznyc* w)tkw i odwoa do Atarego i Nowego 5estamentu IB. Aym,olika c*rze(cijaska+ w krgu ktrej re'yser porusza si (wiadomie i niezwykle su,telnie+ nie tylko ma wielkie znaczenie przy potencjalnej interpretacji+ lecz tak'e stanowi prawdziwy atut filmowego opowiadania. Poni'ej postaram si pokrtce opisa1 pojawiaj)ce si w przestrzeni filmu tematy zaczerpnite z !i,lii+ ktre wpywaj) znacz)co na poetyk dziea. 3wnym w)tkiem nowotestamentowym+ ktry zosta wkomponowany w fa,u+ jest motyw /*rystusaEZ,awiciela. = przestrzeni filmu odnajdujemy liczne paralele+ ktre wyraMnie przemawiaj) za tym+ a,y w postaci rodzica doszukiwa1 si personifikacji 8ezusa. Naj,ardziej do,itny wyraz tego porwnania odnajdujemy w pierwszej scenie z uczestnictwem ojca. Jgl)damy go wwczas z perspektywy c*opcw+ ktrzy zagl)daj) przez otwarte drzwi do pomieszczenia+ w ktrym rodzic (pi. Przestrze ujcia w tej scenie jest zaaran'owana na podo,iestwo o,razu -Jpakiwanie. autorstwa woskiego malarza+ Andrea 4antegnyC#. = warstwie dMwikowej rwnie' odnajdujemy argumenty na korzy(1 postawionej powy'ej tezy. 5em muzycznym w tej scenie s) dMwiki -!enedictusC<. 0 pie(ni+ ktr) syszeli(my dokadnie w scenie poprzedniej. Gstotny dla alegorycznej wymowy ukazanej sceny jest (piew c*ru? 'enedictus (ui !enit in nomine )omini* -!ogosawiony+ ktry idzie w imi Paskie.C" Aowa te wskazuj) na 8ezusa 0 Ayna !o'ego+ -ktry idzie w imi Paskie. :zgodnie z wol) ojca+ po(wica swe 'ycie dla odkupienia grzec*w ludzko(ci 0 przyp. P. N.;. 9ilmowy ojciec tak'e umiera. Pmier1 ta na,iera znaczenia ofiarowania+ gdy' jest wyrazem najwikszej mio(ci do swego dziecka 0 mio(ci ponad 'ycie.

IB

Por. !. KekarczykE/isek+ Powrt Jjca...+ z *ttp?TTfilm.onet.plTBC$#+"I7#C+<+recenzje.*tml+ z dnia #7. #H. "##$. C# Por. &eprodukcja < i kadr <%+ Aneks+ s. $#. C< 'enedictus 0 od tego sowa poc*odzi imi !enedykt 0 Pw. !enedykt+ zao'yciel klasztoru ,enedyktynw na 4onte /assino+ autor -&eguy.+ ktra staa si podstaw) monastycyzmu. /zczony+ m. in. jako patron ludzi konaj)cyc*. Zo,. *ttp?TTwww.aydam.friko.plT,enedykt.*tm+ z dnia #7.#H."##$. C" 5ekst i tumaczenie poc*odzi z *ttp?TTwww.fil*armoniaslaska.art.plTarc*iwumT"##7TkE<CE#%.*tml+ z dnia #7.#H."##$.

%C

&ozpaczliw) pr,) ratowania wasnego syna+ filmowy rodzic z,li'a si do prawzoru postpowania+ ktrego protoplast) ,y 8ezus. Gstotne s) tak'e okoliczno(ci+ miejsce oraz kontekst czasowy (mierci ojca. 8ak ju' zostao powiedziane+ ojciec ginie -z mio(ci. 0 oddaje swoje 'ycie w zamian za ocalenie swego dziecka przed (miertelnym upadkiem. 5ragedia rozgrywa si na wzniesieniu+ ktre zostaje sym,olicznie u(wicone przez sam c*arakter i istot tego miejsca. = kontek(cie sym,oliki c*rze(cijaskiej mo'emy doszukiwa1 si tu paraleli do 3olgoty 0 gry+ na szczycie ktrej umiera /*rystus. 8ak wiemy+ dzieje si to w Pi)tek+ co rwnie' znajduje swoje od,icie w filmie 0 ojciec tak'e ginie tego dnia. olejn) wskazwk) przemawiaj)c) za uto'samianiem ojca z /*rystusem jest kolacjaC%+ ktrej podniosy ton ,udzi skojarzenia z Jstatni) =ieczerz). Znamienne jest+ 'e ojciec nakazuje poczstowa1 dzieci winem+ ,y wszyscy uczestnicy wieczerzy mogli przy)czy1 si do toastu. Nastpnie rozdziela jedzenie pomidzy synw+ przy czym c*arakterystyczne jest to+ 'e wykonuje to rkoma+ ,ez u'ycia sztu1cw. /zynno(1 ta zostaje w ten spos, sprowadzona do pierwotnego gestu rytualnego+ ktrym /*rystus przeamuje c*le, i podaje apostoom jako swoje ciao. = korelacji z powy'szym+ w oso,ac* Andrieja i Gwana mo'emy doszukiwa1 si uoso,ienia apostow. Pwiadcz) o tym nie przypadkowo do,rane imiona ,o*aterw. Aposto Andrzej jako pierwszy sam przyst)pi do 8ezusa i zosta tym samym jego uczniem+ podo,nie jak filmowy Andriej od pocz)tku akceptuje ojca ,ez 'adnyc* niemal w)tpliwo(ci. 8an :Gwan 0 przyp. P. N.; zosta powoany nieco pMniej+ kiedy wraz ze swoim ojcem i ,ratem naprawiali sieci nad ,rzegiem jeziora. -Pw. 8an pozosta do koca wierny 8ezusowi i wytrwa pod krzy'em :8 <B+ "HE"I;.C7+ podo,nie jak Gwan+ ktry pokazuje si swej mio(ci do ojca wwczas+ kiedy w wielkiej rozpaczy w,iega do wody+ krzycz)c rozpaczliwie? -5atoV. 9ilmowi synowie staj) si uczniami swego ojca 0 opuszczaj) swj dom+ ,y i(1 za nim. Jn z kolei 0 zwaszcza dla Andrieja 0 staje si wzorem do na(ladowania6 naucza

C% C7

Patrz? kadr <+ Aneks+ s. 77. Zo,. *ttp?TTwww.,rewiarz.katolik.plTczytelniaTswieciT<"E"I.p*p%+ z dnia #7.#H."##$.

%B

swe dzieci dyscypliny+ wytrwao(ci+ lecz tak'e i miosierdziaC$ 0 oglnie ujmuj)c 0 pokazuje synom+ jak 'y1. Aym,olu apostolstwa mo'na tak'e doszukiwa1 si w zapytaniu Gwana? - 0 A ry,y ,dziemy owi1U.6 8ak twierdzi 2orot*ea 9orstner+ czynno(1 ta jest sym,oliczn) reprezentacj) misji+ do wypenienia ktrej powoani zostali pierwsi apostoowie+ ktrzy 0 jak zauwa'ono powy'ej 0 ,yli ry,akami znad jeziora 3enezaretCH. Profesja ta zyskaa rang sym,olu+ dlatego wystpuj)ce w sztuce c*rze(cijaskiej -przedstawienia zarwno ry,akw z sieci)+ jak i z wdk)+ >...@ s) zawsze sym,olem c*rztu i apostolatu.CI. Aama czynno(1 wdkowania+ jak rwnie' ry,y+ pojawiaj) si w filmie kilkakrotnie. = kulturze c*rze(cijaskiej motywy te maj) dug) i ,ogat) tradycj. 2o Andrzeja i jego ,rata AzymonaEPiotra+ /*rystus przemwi sowami? -PjdMcie za 4n)+ a uczyni was ry,akami ludzi.:4t 7+<B6 4k <+<I;CC. &ysunek ry, funkcjonowa jako znak rozpoznawczy pierwszyc* gmin c*rze(cijaskic* w czasac* rzymskic* prze(ladowa. Z ,iegiem czasu sta si sym,olem o niezwykle szerokim zakresie znaczeniowym. G tak ry,y mog) sym,olizowa1+ m. in. neofit+ ktry poprzez c*rzest :kiedy( od,ywao si to przez cakowite zanurzenie w wodzie 0 przyp. P. N.; dostpuje aski u(wicaj)cejCB. = filmie pojawia si c*arakterystyczna scena+ w ktrej widzimy dwie ry,y+ zapane wcze(niej przez c*opcw. Zdjcie to mo'emy interpretowa1 w my(l przytoczonego powy'ej znaczenia w odniesieniu do synw. Okonstytuowaniem tego skojarzenia jest nastpna scena+ w ktrej o,serwujemy rozmawiaj)cyc* c*opcw+ ktrzy le') w swoim namiocie niczym poprzednio filmowane ry,y. = przestrzeni Powrotu 0 poza wymienionymi dotyc*czas 0 pojawia si jeszcze wiele innyc* metafor+ ktre mo'emy interpretowa1 nie tylko w krgu sym,oliki c*rze(cijaskiej. Ze wzgldu na c*arakter niniejszego rozdziau+ nie uwa'am za konieczne przywoywania wikszej licz,y przykadw i ic* analizy. /elem zasadniczym
C$

jest

tu

jedynie

przedstawienie

potencjalnej

interpretacji+

Po zapaniu jednego ze zodziei+ ojciec pocz)tkowo ka'e synom wymierzy1 sprawiedliwo(1 0 wwczas sugeruje si starotestamentow) formu) -Jko za oko+ z), za z),.. Jstatecznie jednak z niej rezygnuje na rzecz nowotestamentowej -4io(ci ,liMniego.. Jdkrywaj)c powd przestpstwa+ prze,acza win+ -odpaca si. miosierdziem i wspczuciem+ daj)c c*opcu pieni)dze na co( do jedzenia. CH Por. 2. 9orstner+ Pwiat sym,oliki c*rze(cijaskiej+ przek. i oprac. =anda Zakrzewska+ Pawe Pac*ciarek+ &yszard 5urzyski+ =arszawa <BB#+ s. "BI. CI G,idem+ s. 7%7. CC Por. G,idem+ s. "BI. CB Por. &y,a+ w? G,idem+ s. "BIE%##.

7#

poprzez rozpatrywanie sym,oliki i metaforyki zastosowanej w filmie. Zanalizowanie i zinterpretowanie caej kompozycji pod k)tem jej sym,olicznej wymowy+ mogo,y z powodzeniem sta1 si materiaem na kolejn) prac. Poza tym nie czuj si oso,) w peni kompetentn)+ a,y podejmowa1 si takiego zadania. Atruktury sym,oliczne zakodowane w przestrzeni i fa,ule filmu+ s) nad wyraz su,telne i zwyczajnie mog) zosta1 przeoczone przez pocz)tkuj)cego o,serwatora.

7<

Zakoczenie
Powrt 0 w (wietle poczynionyc* analiz 0 jawi si jako film+ zawieraj)cy sensy i tre(ci o ,ardzo zo'onym znaczeniu. 9a,ua filmu oraz przestrze (wiata przedstawionego+ nios) w swej strukturze nad wyraz poetyckie metafory i para,ole+ jak rwnie' wieloznaczn) niejednoznaczna sym,olik. 2ziki co temu wymowa do dziea staje si i wieloaspektowa+ prowokuje stayc* poszukiwa+

rozpatrywania coraz to nowszyc* koncepcji+ snucia refleksji... Oniwersalno(1 wymowy i sia wyrazu de,iutanckiego filmu Andreia ZQyagintseQa+ zostay nagrodzone Zotym Kwem na 4idzynarodowym 9estiwalu 9ilmw w =enecji w "##% roku. Nie da si ukry1+ 'e poetyka jest wielkim atutem filmu 0 czyni ze o,raz stosowny niemal dla ka'dego+ ,owiem ka'dy mo'e co( dla sie,ie w nim odkry1. Na mnie film wywar ogromne wra'enie+ gwnie dziki formie+ w jakiej zosta ujty temat przewodni. Pocz)tkowo ,yy to odczucia ,ardzo oso,iste+ kolejne seanse sprowokoway mnie do g,szyc* poszukiwa i analiz w warstwie merytorycznej o,razu. Niniejsza praca jest wynikiem i zwieczeniem moic* fascynacji filmem ZQyagintseQa+ przy uwzgldnieniu pewnyc* konwencji i metod ,adawczyc*.

7"

Bibliografia
Adamowski 8an+ ategoria przestrzeni w folklorze. Atudium etnolingwistyczne+

=ydawnictwo O4/A+ Ku,lin <BBB. /zarnowski Atefan+ 2ziea. 5om GGG+ oprac. Nina Assorodo,raj i Atanisaw Jssowski+ Pastwowe =ydawnictwo Naukowe+ =arszawa <B$H. 2udziak Arkadiusz Atanisaw+ Antropologia przestrzeni w filmie fa,ularnym+ =ydawnictwo O4/A+ Ku,lin "###. Fliade 4ircea+ 5raktat o *istorii religii+ prze. 8an =ieriuszE owalski+ =ydawnictwo YJpusR+ LdM <BB%. 9ilm? 5ekst i kontekst+ pod red. Alicji Delman i =iesawa 3odzica+ Oniwersytet Pl)ski+ atowice <BC". 9orstner 2orot*ea Js,+ Pwiat sym,oliki c*rze(cijaskiej+ przek. i oprac. =anda Zakrzewska+ Pawe Pac*ciarek+ &yszard 5urzyski+ Gnstytut =ydawniczy 0 PAZ+ =arszawa <BB#. 9romm Fric*+ 4io(1+ pe1 i matriarc*at+ prze. !eata &adomska+ 3rzegorz Aowinski+ =ydawnictwo Y&e,isR+ Pozna <BBI. 9romm Fric*+ Zapomniany jzyk. =stp do rozumienia snw+ ,a(ni i mitw+ prze. 8zef 4arzcki+ Pastwowy Gnstytut =ydawniczy+ =arszawa <BII. Delman Alicja+ /o to jest kinoU Panorama my(li filmowej+ =ydawnictwo Artystyczne i 9ilmowe+ =arszawa <BIC. Delman Alicja+ J dziele filmowym? materia 0 tec*nika 0 ,udowa+ =ydawnictwo Kiterackie+ rakw <BC<. Delman Alicja+ Przedmiot i metody filmoznawstwa+ =ydawnictwo LdM <BC$. 8ackiewicz Aleksander+ Antropologia filmu+ =ydawnictwo Kiterackie+ rakw <BI$. 8ung /arl 3ustaQ+ Arc*etypy i sym,ole+ wy,ra+ przeo'y i wstpem poprzedzi 8erzy Prokopiuk+ =ydawnictwo Y/zytelnikR+ =arszawa <BB%. racauer Aiegfried+ 5eoria filmu. =yzwolenie materialnej rzeczywisto(ci+ prze. =anda =ertenstein+ =ydawnictwa Artystyczne i 9ilmowe+ =arszawa <BI$. Lotman 8urij+ Aemiotyka filmu+ prze. 8erzy 9aryno+ 5adeusz 4iczka+ =iedza Powszec*na+ =arszawa <BC%. 4orin Fdgar+ ino i wyo,raMnia+ prze. onrad F,er*ardt+ Pastwowy Gnstytut =ydawniczy+ =arszawa <BI$.

7%

Niczyporuk 2anuta+ Przestrze w kulturowym o,razie (wiata+ >w?@ Przestrze w nauce wspczesnej+ pod red. Atefana Aymiotyka+ 3rzegorza Nowaka+ =ydawnictwo O4/A+ Ku,lin <BBC. Jstrowska Fl',ieta+ ategoria przestrzeni filmowej. =stpne rozr'nienia i mo'liwo(ci ,adawcze+ >w?@ 9ilm? sym,ol i to'samo(1+ red. 8. 5rznadlowski+ =ydawnictwo Oniwersytetu =rocawskiego+ =rocaw <BB". Jstrowska Fl',ieta+ Przestrze filmowa+ =ydawnictwo Y&a,idR+ rakw "###. Potga (wiata wyo,ra'e czyli arc*etypologia wedug 3il,erta 2uranda+ pod. red. rystyny 9alickiej+ =ydawnictwo O4/A+ Ku,lin "##". Przestrze we wspczesnej nauce+ pod red. =iesawa Andrzeja Zamo(1 "##%. Aztuka na wysoko(ci oczu? film i antropologia+ pod red. Z,igniewa !enedyktowicza+ 2anuty Palczewskiej i 5eresy &utkowskiej+ Polska Akademia Nauk. Gnstytut Aztuki+ =arszawa <BB<. 5atarkiewicz =adysaw+ Distoria filozofii. 5. "6 9ilozofia nowo'ytna do roku <C%#+ =ydawnictwo Naukowe P=N+ =arszawa "##7. 5uan [iE9u+ Przestrze i miejsce+ prze. Agnieszka 4orawiska+ Pastwowy Gnstytut =ydawniczy+ =arszawa <BCI. amiskiego+ 3rzegorza Nowaka+ Atefana Aymiotuka+ =y'sza Azkoa Zarz)dzania i Administracji+

A789:;<9 3=847=48>w4 3 w9?@w=3A8w@ B473>?9AC=43awroska !o'ena+ J poszerzenie filmowej przestrzeni+ >w?@ - ino.+ nr <"T<BC7. 8akun 4ariola+ Pi"ni" pod #isz$c$ %"a&$ 0 o mitycznej przestrzeni dziea+ >w?@ - ino.+ nr 7T<BC7. Jlszewska atarzyna+ 5oposy lku i inicjacji. Lnienie Atanleya u,ricka+ >w?@ - wartalnik 9ilmowy.+ nr 7H+ Kato "##7.

*ttp?TTfilm.onet.plTBC$#+"I7#C+<+recenzje.*tml+ z dnia #7. #H. "##$. *ttp?TTfilm.onet.plTBC$#+film.*tml+ z dnia #7. #H. "##$. *ttp?TTwww.aydam.friko.plT,enedykt.*tm+ z dnia #7.#H."##$. *ttp?TTwww.,rewiarz.katolik.plTczytelniaTswieciT<"E"I.p*p%+ z dnia #7.#H."##$. *ttp?TTwww.fil*armoniaslaska.art.plTarc*iwumT"##7TkE<CE#%.*tml+
#7.#H."##$. z dnia

*ttp?TTwww.film.org.plTpraceTpowrot.*tml+ z dnia #7. #H. "##$. 77

7$

neks
CC><Dw:@ E3FG;

Powr+t
Tytu oryginalny: Wozwraszczenije Tytu polski: Powrt Produkcja: Rosja, 2003 r. Reyseria: Andrei Z yagintse !cenarius": #adi$ir %oisejenko, Aleksander &o'ototski Zdj(cia: %ic)ai *ric"$an %u"yka: Andriej +ergac"e' +,'i(k: Andriej *c)udjako' %onta: #adi$ir %ogile'ski !cenogra-ia: Anna .artuly

W968HB3F3=adimir 3arin :Andriej;+ Gwan 2o,ronrawow :Gwan;+ onstantin Kowronenko :ojciec;+ Natalia =dowina :matka;+ 3alina Petrowa :,a,ka;
Pro!ucent" +$itry /esnie'ski #ierownik pro!ukcji" 0lena *o'ale'a $ilm wypro!ukowany przez" %en $ilm

7H

>8>57@E34

: adr <; olacja

: adr "; 2ominacja arc*itektury

7I

: adr %; Zdjcie w porcie z ojcem na planie

: adr 7; Zdjcie w porcie ,ez ojca na planie

7C

: adr $; Gwan pozostawiony przed mostem

: adr H; Gwan -mierzy si. z wie')

7B

: adr I; !rak ci)go(ci przestrzeni G

: adr C; !rak ci)go(ci przestrzeni GG

$#

: adr B; =yj(cie ku (wiato(ci

: adr <#; !o*aterowie wyaniaj)cy si z mgy

$<

: adr <<; Akupiony ojciec steruj)cy odzi)

: adr <"; Aynowie zainteresowani otoczeniem

$"

:&eprodukcja <; -4artwy /*rystus 0 Jpakiwanie. autorstwa Andrea 4antegny

: adr <%; Ppi)cy ojciec

$%