OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

Smary i rodki chemiczne w naprawach ukadw hamulcowych

W tym artykule zaprezentuj smary rodki chemiczne nie-

S dostpne urzdzenia do mycia hamulcw, sprzgie, silnikw i rnych czci, strumieniem drobno rozpylonej gorcej wody, z ewentualnym dodatkiem rodka myjcego. Strumie ten usuwa zapieczony py i olej, a py ze startych okadzin zostaje namoczony i zwizany - nie dostaje si on do powietrza. Przykadowe tego typu urzdzenie o symbolu 1000SR, niemieckiej firmy Schickert, jest pokazane na fot.1. Jest ono wyposaone w przepywowy ogrzewacz wody, ogrzewajcy wod do temperatury od 90 do 95OC w czasie ok. 60s. Woda z zanieczyszczeniami spywa do wanny separacyjnej o symbolu 1000SW-FP. Jej zadaniem jest filtracja wody. Wane jest, aby zmniejszy objto wody zanieczyszczanej osadem z hamulcw podczas mycia. Jest on zanieczyszczeniem szkodliwym, dlatego w Niemczech woda z jego zawartoci jest traktowana jako odpad specjalny, co dodatkowo kosztuje. Wanna separacyjna umoliwia oddzielenie od wody usunitego osadu. Tylko ten osad jest usuwany jako odpad specjalny, a woda jest wielokrotnie wykorzystywana. Drugim zastosowaniem wanny separacyjnej 1000SW-FP, jest np. zbieranie do niej pynu spywajcego z ukadu chodzenia, przed napraw. Jeli wiek pynu pozwala na jego powtrne zastosowanie, jest on filtrowany celem usunicia staych zanieczyszcze. Pompa wanny separacyjnej umoliwia przetoczenie pynu do ukadu chodzenia samochodu, przy napenianiu.

zbdne w naprawie ukadw hamulcowych. O koniecznoci stosowania wielu z nich, mona przeczyta w prawie kadej instrukcji serwisowej. W ssiedztwie rozdziau umieszczona jest tabela rodkw tego typu, oferowanych przez firmy ATE, CRC, Liqui Moly, Loctite i TRW Automotive (Lucas).

rodki do mycia hamulcw i ich czci

Mycie hamulcw, przed wykonaniem naprawy, nie jest wdziczn prac - ale konieczn. Gwarantuje ono uzyskanie wysokiej jakoci naprawy. Drugim celem mycia hamulcw jest usunicie pyu ze zuytych okadzin ciernych w taki sposb, aby nie by on wdychany przez osob myjc i naprawiajc, bowiem zarwno py z okadzin zawierajcych azbest jak i bezazbestowych jest szkodliwy dla zdrowia. Dlatego te absolutnie niedopuszczalne jest usuwanie pyu pochodzcego z okadzin ciernych, za pomoc strumienia spronego powietrza. Zaprezentuj dwie metody czyszczenia hamulcw.

Mycie rodkami chemicznymi - wady i zalety

Do mycia jest uywany rodek chemiczny, tzw. pyn do mycia hamulcw (fot.2). Moe by uywany rwnie do mycia sprzgie. Mycie z uyciem pynu do mycia hamulcw ma wymienione poniej zalety. 1. Jest proste i porczne, a myte czci szybko wysychaj. 2. Usuwa zanieczyszczenia: smarami i olejami, pynem hamulcowym, asfaltem, pyem ze zuytych okadzin ciernych. Czyci rwnie paski klinowe z trudno usuwalnych zanieczyszcze. Nafta lub czysta benzyna nie jest w stanie rozpuci tych wszystkich
Fot.2 Pyny do mycia hamulcw w aerozolu, oferowane przez firmy Liqui Moly (a) i CRC (b). (rda: Liqui Moly, CRC)

Mycie hamulcw gorc wod pod cinieniem

Fot.1 Uniwersalna myjka dla hamulcw samochodw ciarowych, osobowych, silnikw i rnych czci, o symbolu 1000SC, firmy Schickert. Woda wraz z zanieczyszczeniami spywa do wanny separacyjnej o symbolu 1000SW-FP, ktra j filtruje, czynic zdatn do ponownego uycia. (rdo Schickert)

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

zanieczyszcze. 3. Odtuszcza elementy elektryczne i czci przed malowaniem lub klejeniem. Ma te kilka poniej podanych wad. 1. Mimo zapewnie i stara producentw, opary tych rodkw s szkodliwe dla zdrowia. Na wszystkich opakowaniach jest umieszczone danie zapewnienia dobrego przewietrzania pomieszczenia i ostrzeenia przed niebezpieczestwem wybuchu zgromadzonych par. W przypadku braku dobrego przewietrzania moe nastpi podranienie oczu i drg oddechowych. Dlatego, jeli firma specjalizuje si w naprawach hamulcw, szczeglnie pojazdw ciarowych, lepiej pomyle o zakupie urzdzenia myjcego czci hamulcw gorc wod, pod cinieniem. 2. Podczas mycia, py z startych okadzin ciernych nie zostaje trwale zwizany. rodek w czasie mycia zapewnia (przynajmniej powinien), e py ten nie jest rozpylany w powietrze, ale po odparowaniu rodka, zmyty py, a cilej szkodliwe dla nas jego drobne wkienka, ponownie przedostaj si do powietrza w warsztacie. Stosujc pyn do mycia hamulcw naley: Dobra wielko opakowania do potrzeb. Przy przewidywanym wikszym zuyciu, zamiast opakowa typu aerozol, naley stosowa dozowniki wielokrotnego uytku, a kupowa tylko sam rodek myjcy. W przypadku trudno usuwalnych zanieczyszcze, naley dodatkowo uy szmatki lub szczotki drucianej (pomocne s mae, wskie szczotki druciane do czyszczenia zaciskw hamulcowych). Przy czyszczeniu hamulcw, elementy gumowe, jeli s dobrej jakoci, nie powinny ulec uszkodzeniu. Jednak wielu producentw ostrzega, by sprawdzi odporno elementw gumowych na rodek do mycia. Jeli jednak rodek ma by uyty te do czyszczenia powierzchni lakierowanych lub tworzyw sztucznych, to bezwzgldnie trzeba przeprowadzi prb odpornoci na ten rodek.

ochrona powierzchni wsppracujcych elementw przed korozyjnym oddziaywaniem wody zawartej w pynie hamulcowym; zmniejszenie ryzyka zablokowania wsppracujcych elementw ukadu hydraulicznego. Szczeglnie dwa ostatnie punkty s istotne. Woda zawarta w pynie hamulcowym, powoduje korozj powierzchni wsppracujcych elementw, a warstwa korozji zmniejsza luz pomidzy nimi. Toczek w cylinderku hamulca bbnowego lub zacisku hamulca tarczowego, w nastpstwie korozji, porusza si coraz ciej. Ponadto, jeli ronie temperatura toka i zacisku hamulca tarczowego lub toczkw i cylinderka hamulca bbnowego, to zmieniaj si wymiary tych czci. Gdy luz pomidzy nimi zmniejsza si, to ronie ryzyko zablokowania si toka zacisku hamulcowego lub toczka cylinderka hamulcowego. Poniewa warstwa rdzy zmniejsza luz pomidzy wsppracujcymi, wymienionymi elementami, wic ryzyko zablokowania ronie. Z wymienionych przyczyn wynika konieczno stosowania takich smarw. Smary do elementw hydraulicznych ukadw hamulcowych i sterowania sprzgem, su do pokrywania wszystkich wsppracujcych czci w czasie montau, ktre maj kontakt z pynem hamulcowym. Za porednictwem Inter Cars-u (patrz tabela), takie smary oferuj firmy: ATE (fot.3) i TRW Automotive.

Fot.3 ATE Bremszylinder-Paste - smar do napraw, montau i konserwacji czci ukadw hydraulicznych, ktre maj kontakt z pynami hamulcowymi klas DOT 3, DOT 4 i DOT 5.1. (rdo: Continental Teves)

Smary do ruchomych elementw hydraulicznych ukadw hamulcowych i sterowania sprzgem

S to specjalne smary, ktre nie wchodz w niepodane reakcje z pynami hamulcowymi. Jeli ich nadmiar dostanie si do ukadu hamulcowego, nic si nie stanie - rozpuszcza si. Cele stosowania tych rodkw s nastpujce: uatwienie montau elementw i obnienie tarcia pomidzy nimi podczas pracy;

Po umyciu, zweryfikowaniu czci i ewentualnym ich polerowaniu (celem usunicia ladw korozji, mona polerowa powierzchni walcow toka zacisku hamulcowego i toczkw cylinderka hamulcowego oraz wewntrzn powierzchni cylinderka hamulcowego; nie naley polerowa powierzchni gniazda zacisku hamulcowego, wsppracujcej z tokiem hamulcowym, bo nie ma moliwoci prawidowego wykonania tej czynnoci), przed montaem podzespow ukadu hydraulicznego, naley pokry cienk warstw takiego smaru wymienione poniej czci.

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

Zastosowanie tych smarw pozwoli, e np. toczek zacisku hamulca tarczowego bdzie lekko przesuwa si zarwno bezporednio po naprawie jak i wiele miesicy potem. atwo ruchu toczka jest niezbdna dla zapewnienia prawidowej pracy hamulcw, szczeglnie przy liskiej nawierzchni. Jeli ukad hamulcowy posiada ukad ABS, to prawidowy ruch toczkw w zaciskach gwarantuje te prawidowo pracy tego ukadu. Chc podkreli, e stosowanie tych smarw nie zwalnia z dbaoci o pyn hamulcowy.
Fot.4 Zacisk hamulca tarczowego. Podczas montau naley pokry smarem, ktry moe mie kontakt z pynem hamulcowym, nastpujce elementy: A - wewntrzn powierzchni osony toka; B - piercie uszczelniajcy; C - powierzchnie wewntrzn cylindra i zewntrzn toka zacisku

Do smarowania czci bdcych w kontakcie z pynem hamulcowym, nie wolno uywa adnych innych smarw jak tylko dopuszczone do tego kontaktu!

1. W zacisku hamulca tarczowego (fot.4): wewntrzn powierzchni osony toka A; piercie uszczelniajcy B; powierzchnie C - wewntrzn cylindra i zewntrzn toka zacisku. 2. W cylinderku hamulca bbnowego: ewntrzne powierzchnie oson toczkw; piercienie uszczelniajce lub toczki gumowe; powierzchnie - wewntrzn cylinderka i zewntrzne toczkw. 3. W pompie hamulcowej (fot.5): zewntrzn powierzchni uszczelki A (wskazane jest przestrzeganie instrukcji montaowych producentw, gdy np. ATE wymaga smarowania tylko zewntrznej powierzchni uszczelki, po jej zamontowaniu, a do montau uszczelki w gniedzie uycie spirytusu); zewntrzne powierzchnie toczka B; powierzchnie C - wewntrzn korpusu pompy i zewntrzne toczkw.

Smary do pocze ruchowych mechanizmw hamulcowych

Smarowanie tego typu pocze, ma due znaczenie, ze wzgldu na sprawno hamulca. Mimo duych naciskw jednostkowych, wysokiej temperatury oraz rodowiska sprzyjajcego korozji (woda, woda z sol), te smary powinny zapewni moliwo swobodnego przemieszczania si elementw hamulca, bez zaci, tak, aby: klocki hamulcowe byy jednoczenie dosuwane do tarcz hamulcowych i z tak sam si do nich dociskane; gdy hamulec nie jest uywany, klocki hamulcowe nie ocieray o tarcz hamulcow, bo powoduje to wzrost zuycia paliwa, klockw i tarczy hamulcowej, a przede wszystkim moe spowodowa powstanie rnic gruboci tarczy hamulcowej, ktre s powodem nieprawidowej pracy hamulcw. Do smarowania ruchowych pocze mechanizmw hamulcowych, ktre nie maj styku z pynem hamulcowym, su smary, ktre proponuj podzieli na dwie, scharakteryzowane poniej grupy. Smary zalecone przez producenta ukadu hamulcowego lub samochodu. Ze wzgldu na rnorodno konstrukcji hamulcw, uwaam e najlepszym rozwizaniem jest uywanie smarw, ktre do danych miejsc zaleci producent ukadu hamulcowego lub samochodu. Tutaj za przykad podam ofert smarw firmy TRW Automotive, ktra w swojej grupie marek ma znanego producenta hamulcw, firm Lucas. Oferuje ona smary do cile okrelonych zastosowa. Przykadowo smar PFG106 suy do smarowania trzpieni prowadzcych pywajcych zaciskw hamulcw tarczowych typu Colette Lucas-a (fot.6) i trzpieni prowadzcych zaciskw hamulcw tarczowych innych firm. Smar PFG101 suy natomiast do smarowania rozpieraczy i mechanizmu regulacji odstpu szczk od bbna w hamulcach bbnowych. Jednak do smarowania powierzchni wsppracy szczki hamulcowej z: toczkami cylinderka hamulcowego, prowadnicami oraz powierzchniami oporowymi tarczy nonej hamulca bbnowego, producent zaleca specjalny smar dostarczany w zestawach naprawczych hamulcw bbnowych. Do tej gru-

Fot.5 Pompa hamulcowa lub ukadu hydraulicznego sprzga. Podczas montau naley pokry smarem, ktry moe mie kontakt z pynem hamulcowym, nastpujce elementy: A - zewntrzn powierzchni uszczelki; B - zewntrzne powierzchnie toczka; C - powierzchnie wewntrzn korpusu pompy i zewntrzne toczkw

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

metali cikich. Takie smary byy od dawna i s w ofercie wielu producentw, jednak producenci hamulcw opowiadaj si za ich niestosowaniem. Gwnie dotyczy do smarw na bazie miedzi, bo stay si one popularne wrd mechanikw. Wynika to z dwch powodw. 1. Smar na bazie miedzi, w kontakcie z czciami aluminiowymi, zwiksza skonno do zjawiska korozji elektrochemicznej, na styku obu metali. Mied ma bowiem potencja elektrochemiczny +0,34 V, a aluminium -1,67 V, co sumarycznie daje rnic potencjaw 2,01 V. Powoduje to powstanie mini ogniwa elektrycznego, ktre szczeglnie w rodowisku wody z sol (spenia ona rol elektrolitu) przyspiesza wspomniane zjawisko. Mwiem o przewidywanych problemach wynikajcych z tego zjawiska wiele lat temu, dlatego z satysfakcj przyjem informacj techniczn firmy TRW Automotive, przestrzegajc przed uywaniem smarw na bazie miedzi, z tego powodu. 2. Wedug producentw hamulcw, smary stosowane w hamulcach z ABS-em lub czujnikami zuycia klockw hamulcowych: nie mog zawiera miedzi i metali cikich; nie mog przewodzi prdu elektrycznego. Smary, ktre nie speniaj tego warunku, mog zakca prac czujnikw prdkoci obrotowej k ukadw ABS i czujnikw zuycia klockw hamulcowych. Czciow alternatyw w stosunku do smarw na bazie miedzi, s smary na bazie aluminium, poniewa nie powoduje korozji w kontakcie z aluminium, ale one rwnie przewodz prd elektryczny, wiec nie mog by stosowane w samochodach z systemami ABS i czujnikami zuycia klockw hamulcowych. Z powyej podanych powodw, zdecydowanie zaleca si stosowanie do smarowania pocze ruchowych smarw bez dodatkw czstek miedzi i metali cikich, zdolne do przenoszenia duych naciskw, wytrzymujce wysokie temperatury,

Fot.6 Zacisk pywajcy hamulca (Lucas/TRW) 2, moe przemieszcza si wzgldem uchwytu zacisku 1 (zamocowany do obudowy osi lub zwrotnicy), w kierunkach wskazanych strzak, za porednictwem trzpieni 4, osonitych gumowymi osonami 3. Odpowiednim do tego smarem np. PFG106 (TRW), naley smarowa powierzchnie A wsppracy trzpienia 4 i uchwytu zacisku 1. Podczas wymiany klockw hamulcowych lub przegldu hamulcw naley zwrci uwag na stan oson gumowych oraz na to, czy trzpienie 4 poruszaj si lekko, bez zaci.

py naley te smar PFG110, ktry zastpuje smary: PFG101, PFG102 i PFG106. Naley te pamita, o smarowaniu czci mechanizmu hamulca rcznego. Jest rzadko obsugiwany a pracuje w trudnych warunkach: wilgo, podwyszone temperatury oraz due naciski jednostkowe. Dla zapewnienia im ruchliwoci i ochrony antykorozyjnej, naley stosowa odpowiednie dla nich rodki smarne. Uwaam, e smary z tej grupy powinny stosowa przede wszystkim serwisy specjalizujce si w naprawach ukadw hamulcowych, aby zapewni najwysz fachowo i jako wykonywanych prac.

Fot.7 Smar ATE Plastilube. (rdo: Continental Teves)

Smary do pocze ruchowych mechanizmw hamulcowych, oglnego przeznaczenia, niezawierajce czstek miedzi i metali cikich.
S to smary przeznaczone przez producentw do smarowania mechanizmw hamulcw. Przewanie producenci podaj, e su one do: pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych i ich prowadnic w uchwycie zacisku hamulcowego; smarowania mechanizmw hamulcw, oglnie, bez okrelania szczegowo, ktrych. W tej grupie nie ma smarw zawierajcych czstki miedzi i

Fot.8 Smar Bremsen-Anti-Quietsch firmy Liqui Moly w saszetce (a) i smar CRC Brklube firmy CRC (b). (rda: Liqui Moly, CRC)

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

nieprzewodzce prdu elektrycznego oraz zapobiegajce korozji. S to smary: ATE Plastilube firmy ATE (fot.7); CRC Brklube firmy CRC (fot.8); Bremsen-Anti-Quietsch firmy Liqui Moly (fot.8); Plastilube firmy Loctite. Charakterystyki powyszych smarw s ujte w tabeli. Stosowanie zwykego smaru np. do oysk, jest niedopuszczalne, bowiem nie jest on w stanie zachowa swoich wasnoci w temperaturach, ktre wystpuj w hamulcach tarczowych i bbnowych.

Smary do zabezpieczania elementw hamulca przed korozj

Kady ze smarw przeznaczonych do smarowania pocze ruchowych mechanizmw hamulcowych, moe by stosowany do zabezpieczania powierzchni przed korozj. Przykadowo montujc czujnik prdkoci obrotowej koa, ukadu ABS, w gniedzie, naley cianki tego gniazda powlec smarem, dla zabezpieczenia przed przedostaniem si wody do

Fot.10 Przed montaem klockw hamulcowych, naley prowadnice w uchwycie zacisku hamulcowego pokry warstw smaru (a), tak aby zapewni klockowi hamulcowemu swobod ruchu w kierunku prostopadym do czci roboczej tarczy hamulcowej (b). Firma ATE zaleca uy smaru ATE Plastilube. (rdo: Continental Teves)

cowego, przed korozj; zapewnienie klockowi hamulcowemu moliwoci swobodnego przemieszczania si,, co jest szczeglnie wane, aby klocek hamulcowy, po cofniciu toka zacisku hamulcowego, odsuwa si od tarczy hamulcowej, aby tarcza nie ocieraa o niego. Mona do tego celu wykorzysta nastpujce smary: ATE Plastilube firmy ATE (fot.7); CRC Brklube firmy CRC (fot.8); Bremsen-Anti-Quietsch firmy Liqui Moly (fot.8); Plastilube firmy Loctite; PFG103 firmy TRW Automotive.

Fot.9 Firma ATE zaleca pokry smarem ATE Plastilube cianki gniazda w zwrotnicy (a), w celu zapobieeniu wniknicia wody i korozji, przez zamontowaniem czujnika prdkoci obrotowej koa (b), ukadu ABS. (rdo: Continental Teves)

Nie naley do tego celu uywa pasty miedzianej, ze wzgldw podanych uprzednio.

gniazda czujnika i przed korozj jego powierzchni gniazda (fot.9).

Piski klockw hamulcowych i ich przyczyny

Bezporedni przyczyn piskw klockw hamulcowych s drgania materiau ciernego, gdy wsppracuje on z tarcz hamulcow. Gdy wystpuj, a wczeniej ich nie byo, sugeruj najpierw ustali przyczyn powstawania piskw i ograniczy intensywno ich powstawania. Nie zawsze jest za nie odpowiedzialny klocek hamulcowy. Moe zdarzy si, e trudno jest znale przyczyn piskw. Ponadto po wymianie zarwno klockw hamulcowych jak i tarczy hamulcowej, piski mog nie zanikn lub wanie dopiero wtedy si pojawi. Przyczyn moe by jakie nie zlokalizowane uszkodzenie, wzgldnie wsppracy tych klockw z t tarcz hamulcow, piski bd towarzyszy, a serwis nie ma moliwoci okrelenia ich przyczyn. Jest to spowodowane tym, e warunki wsppracy klockw z tarcz hamulcow s bardzo rne: niska lub wysoka tem-

rodki uatwiajce ruch klockw hamulcowych w prowadnicach uchwytu zacisku hamulcowego

Przy kadym montau klockw hamulcowych, naley czyste prowadnice uchwytu zacisku hamulcowego, w ktrych przesuwaj si prowadnice pytki nonej klocka hamulcowego, pokry cienk warstw smaru (fot.10.). Oczywicie, jeli montowany klocek pracowa ju wczeniej, i jest montowanych ponownie, to jego elementy prowadzce naley przed montaem te oczyci.

Smar ma na celu: ochron powierzchni prowadnic uchwytu zacisku hamul-

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

peratura; czysta, zabrudzona lub mokra powierzchnia tarczy hamulcowej, korozja na powierzchni tarczy hamulcowej itp.. Warunki te i ich zmienno sprzyjaj powstawaniu drga. Firmy produkujce klocki hamulcowe zabezpieczaj si przed drganiami klockw hamulcowych i piskami stosujc spryny prowadzce klocek oraz pokrywajc tyln ciank klocka hamulcowego elastyczn warstw materiau, majc za zadanie tumienie przenoszenia powstajcych drga. Tych zabezpiecze moe jednak nie by lub mog nie by wystarczajce. Pozostaje sign po jeden ze rodkw do likwidacji lub ograniczenia piskw klockw hamulcowych.

smaru miedzianego, w postaci pasty lub aerozolu (fot.12), jeli samochd nie jest wyposaony w ukad ABS lub czujniki zuycia klockw hamulcowych; Nie wolno nanosi smaru na powierzchnie materiau ciernego klocka hamulcowego, rwnie na powierzchnie boczne.

rodki przeciwdziaajce piskom klockw hamulcowych

rodki te mona podzieli na dwie grupy: 1. smary odporne na wysokie temperatury; 2. rodki tworzce po wyschniciu, na tylnej ciance pytki nonej klocka hamulcowego, warstw elastyczn. Smary odporne na wysokie temperatury. Ich zadaniem jest uatwienie klockowi hamulcowemu 2 (fot.11a) wykonywanie niewielkich przemieszcze, rwnolegle do czci roboczej tarczy hamulcowej 3, oraz utrudnienie przenoszenia si drga klocka hamulcowego na toczek lub zacisk hamulcowy. W tym celu naley przed montaem, pokry tyln ciank

Smary te sugeruj stosowa profilaktycznie, przy montau klockw hamulcowych, szczeglnie tych nieposiadajcych elastycznej warstwy tumicej. Ju niewielkie drgania klocka hamulcowego niszcz warstw lakieru ochronnego, co sprzyja korozji, lub warstw tumic na tylnej ciance pytki nonej klocka hamulcowego, co powoduje, e przestaje ona peni swoj funkcj. rodki tworzce po wyschniciu, na tylnej ciance pytki nonej klocka hamulcowego, warstw elastyczn. Zadaniem warstwy elastycznego materiau tumicego jest tumienie drga powstajcych na styku klocka hamulcowego 2 (fot.11b) i tarczy hamulcowej 3 rodek tego typu, o nazwie CRC Disk Brake Quiet oferuje firma CRC (fot.13). rodek ten po naniesieniu na tyln ciank klocka hamulcowego i po wyschniciu (ok. 10 min), tworzy warstw elastyczn, tumic drgania klocka hamulcowego.

Fot.12 Smar na bazie miedzi Kupfer Paste , w postaci pasty, firmy Liqui Moly (a) i smar Copper Paste, w aerozolu, firmy CRC (b). (rda: Liqui Moly, CRC)

Fot.11 Sposoby ograniczania przenoszenia drga, a wic piskw, klockw hamulcowych: a - z wykorzystaniem warstwy smaru odpornego na wysok temperatur; b - z wykorzystaniem elastycznej warstwy tumicej. Oznaczenia na rysunku: 1 - toczek zacisku hamulcowego; 2 - klocek hamulcowy; 3 - tarcza hamulcowa; F - sia docisku klocka do tarczy hamulcowej przez toczek zacisku hamulcowego.

Fot.13 Nakadanie na tyln ciank pytki nonej klocka hamulcowego warstwy rodka CRC Disk Brake Quiet, ktra po wyschniciu utworzy elastyczn warstw tumic drgania klocka hamulcowego. (rdo CRC)

pytki nonej klocka hamulcowego, w miejscu styku z czoow powierzchni toczka hamulcowego lub z powierzchni oporow zacisku hamulcowego, cienk warstw: smaru uywanego do smarowania prowadnic uchwytu zacisku hamulcowego, w ktrych przesuwa si klocek hamulcowy;

Tego rodka mona uy rwnie do naprawy fabrycznej warstwy elastycznej klocka hamulcowego, jeli ta ulegnie zniszczeniu wskutek nadmiernych wibracji klocka lub zostanie spalona, gdy klocek hamulcowy zostanie mocno zagrzany przy intensywnym hamowaniu. rodki z tej grupy nie s odporne na wysokie temperatury, w przeciwiestwie do omwionych wczeniej smarw, do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klocka hamulcowego.

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

Producent Rodzaj rodka chemicznego lub smaru rodki do mycia czci ukadw hamulcowych i sprzgie Smary do ruchomych elementw hydraulicznych ukadw hamulcowych i hydraulicznych ukadw sterowania sprzgem. Te smary s przystosowane do pracy w kontakcie z pynem hamulcowym. Smary do pocze ruchowych mechanizmw hamulcowych, z wyjtkiem miejsc, w ktrych jest kontakt z pynem hamulcowym

ATE (Continental Teves)

CRC

CRC Brkleen - zmywacz do hamulcw, dostpny w aerozolu oraz w wikszych opakowaniach, do napeniania dozownikw wielokrotnego uytku. ATE Bremszylinder-Paste - smar do nanoszenia na wsppracujce powierzchnie: cylinderka zacisku, korpusu pompy toczkw i uszczelek. Stosowany te w hydraulicznych ukadach sterowania sprzgem.

ATE Plastilube - smar zdolny do przenoszenia wysokich naciskw. Zapobiega korozji zapieczeniu lub zatarciu elementw. Zachowuje waciwoci smarne do temp. 1000oC. Odporny na wod i rozpylon solank. Ma dziaanie antykorozyjne. Nie zawiera miedzi i metali cikich. Nie przewodzi prdu elektrycznego. Nie zawiera kwasw. Moe by stosowany na powierzchnie czci aluminiowych. Dostpny jako smar plastyczny. Suy do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych i ich prowadnic w uchwycie zacisku hamulcowego.

CRC Brklube - nie zawiera czstek metali. Odporny na dziaanie wody i wysokiej temperatury. Zapobiega korozji i zapieczeniu elementw. Moe by stosowany na powierzchnie czci aluminiowych. Dostpny w aerozolu i jako smar plastyczny. Suy do smarowania pocze ruchowych mechanizmw hamulcowych. Suy do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych i ich prowadnic w uchwycie zacisku hamulcowego.

rodki przeciwdziaajce piskom klockw hamulcowych i uatwiajce ich ruch w prowadnicach uchwytu zacisku hamulcowego.

ATE Plastilube - charakterystyka w wierszu nr 3

Copper Paste - smar na bazie miedzi, do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych. Moe pracowa w temperaturze od -30 do +1100oC. Dostpny w aerozolu i jako smar plastyczny. Patrz uwaga 4. CRC Brklube - charakterystyka w wierszu nr 3. CRC Disk Brake Quiet - substancja do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych. Substancja po naniesieniu i wyschniciu, jest warstw tumic drgania klockw hamulcowych i ich przenoszenie si na elementy hamulca i zawieszenia. CRC Soft Look - rodek w pynie, o redniej wytrzymaoci, do zabezpieczania rub, nakrtek i szpilek przeciwko odkrceniu wskutek wibracji i do uszczelniania poczenia gwintowego. Moe by stosowany do gwintw o wymiarze od M5 do M16. Poczenia mona demontowa zwykymi narzdziami.

rodki zabezpieczajce ruby przed samoczynnym odkrceniem

CRC Extra Look - rodek w pynie, o wysokiej wytrzymaoci, do zabezpieczania rub, nakrtek i szpilek przeciwko odkrceniu wskutek wibracji i do uszczelniania poczenia gwintowego szczeglnie odporny na obcienia udarowe i drgania. Moe by stosowany do gwintw o wymiarze od M5 do M16. Zaleca si go stosowa do pocze, ktre s rzadko demontowane. Demonta poczenia jest utrudniony.

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

LIQUI MOLY

Loctite, Teroson (Henkel)

TRW Automotive

Schnell Reiniger - zmywacz do hamulcw, dostpny Teroson Bremsen & Kupplungsreiniger - zmy- PFC105 - zmywacz do hamulcw, dostpny w aerozolu w aerozolu oraz w wikszych opakowaniach, do nape- wacz do hamulcw, dostpny w aerozolu oraz w oraz w wikszych opakowaniach, do napeniania doniania dozownikw wielokrotnego uytku. wikszych opakowaniach, do napeniania dozowni- zownikw wielokrotnego uytku. kw wielokrotnego uytku. PFG102 - smar do nanoszenia na wsppracujce powierzchnie: cylinderka zacisku, korpusu pompy toczkw i uszczelek. Stosowany te w hydraulicznych ukadach sterowania sprzgem. PFG 110 - zastpuje smary: PFG101, PFG102 i PFG106. Patrz uwaga 1.

Bremsen-Anti-Quietsch - smar syntetyczny, na bazie ceramicznej. Odporny na dziaanie wody i wysokiej temperatury. Moe by stosowany na powierzchnie czci aluminiowych. Dostpny w aerozolu i jako smar plastyczny. Suy do smarowania pocze ruchowych mechanizmw hamulcw tarczowych i bbnowych. Suy do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych i ich prowadnic w uchwycie zacisku hamulcowego.

Plastilube - smar zdolny do przenoszenia wysokich naciskw. Zapobiega korozji zapieczeniu lub zatarciu elementw. Zachowuje waciwoci smarne do temp. 1000OC. Odporny na wod i rozpylon solank. Ma dziaanie antykorozyjne. Nie zawiera miedzi i metali cikich. Nie przewodzi prdu elektrycznego. Nie zawiera kwasw. Moe by stosowany na powierzchnie czci aluminiowych. Dostpny w aerozolu i jako smar plastyczny. Suy do pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych i ich prowadnic w uchwycie zacisku hamulcowego.

PFG101 - smar o wysokiej temperaturze topienia. Do smarowania: rozpieraczy i mechanizmu regulacji odstpu szczk od bbna w hamulcach bbnowych. Patrz uwaga 2. PFG106 - do nanoszenia na: trzpienie prowadzce pywajcych zaciskw hamulcw tarczowych typu Colette Lucas-a i trzpienie prowadzce zaciskw hamulcw tarczowych innych firm oraz wewntrzn stron oson gumowych. Suy te do smarowania mechanizmu hamulca postojowego. PFG110 - zastpuje smary: PFG101, PFG102 i PFG106. Patrz uwaga 1. Smar do elementw lizgowych hamulcw bbnowych - do smarowania powierzchni wsppracy szczki hamulcowej z: toczkami cylinderka hamulcowego, prowadnicami oraz powierzchniami oporowymi tarczy nonej hamulca bbnowego. Patrz uwaga 3. PFG103 - smar plastyczny pokrywania tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych i ich prowadnic w uchwycie zacisku hamulcowego.

Kupfer Paste - smar na bazie miedzi, do pokrywania Plastilube - charakterystyka w wierszu nr 3 tylnej cianki pytki nonej klockw hamulcowych. Moe pracowa w temperaturze od -30 do +1200oC. Dostpny jako smar plastyczny. Patrz uwaga 4. Bremsen-Anti-Quietsch - charakterystyka w wierszu nr 3

Uwagi:

Schrauben Sicherung Mittelfest - rodek w pynie, o redniej wytrzymaoci, do zabezpieczania rub, nakrtek i szpilek przeciwko odkrceniu wskutek wibracji i do uszczelniania poczenia gwintowego. Poczenia mona demontowa zwykymi narzdziami.

Schrauben Sicherung Hochfest - rodek w pynie, o wysokiej wytrzymaoci, do zabezpieczania rub, nakrtek i szpilek przeciwko odkrceniu wskutek wibracji i do uszczelniania poczenia gwintowego szczeglnie odporny na obcienia udarowe i drgania. Zaleca si go stosowa do pocze, ktre s rzadko demontowane. Demonta poczenia jest utrudniony.

Loctite 243 (w pynie) lub Loctite 248 (w sztyfcie) - rodek zabezpieczajcy ruby, nakrtki i szpilki, przed odkrcaniem wskutek wibracji i do uszczelniania poczenia gwintowego. Moe by stosowany do gwintw o wymiarze do M36 (Loctite 243) lub do M50 (Loctite 248). Poczenia mona demontowa zwykymi narzdziami. Zakres temperatur stosowania od -55 do 150oC. Loctite 268 - wysoko wytrzymay rodek zabezpieczajcy ruby, nakrtki i szpilki, przed odkrcaniem wskutek wibracji i do uszczelniania poczenia gwintowego, szczeglnie, jeli wystpuje dodatkowy moment odkrcajcy. Zaleca si go stosowa do pocze, ktre s rzadko demontowane. Moe by stosowany do gwintw o wymiarze do M50. Poczenia mona demontowa zwykymi narzdziami, ale przy wikszych rednicach gwintu, moe by konieczne podgrzanie poczenia. Zakres temperatur stosowania od -55 do 150oC.

1. Smaru tego nie naley stosowa na powierzchnie czci aluminiowych, przenoszce wysokie obcienia, np. prowadnice klocka hamulcowego, w uchwycie zacisku hamulcowego. Nie naley go stosowa do elementw lizgowych hamulcw bbnowych, do smarowania ktrych naley uywa Smar do elementw lizgowych hamulcw bbnowych - patrz te uwaga 3. 2. Nie naley stosowa tego smaru do elementw lizgowych hamulcw bbnowych, do smarowania ktrych naley uywa Smar do elementw lizgowych hamulcw bbnowych - patrz te uwaga 3. 3. Smar jest dostarczany w saszetkach (3g smaru), razem z zestawami naprawczymi hamulcw o symbolach BK i GKS. 4.Nie zaleca si stosowa smaru na bazie miedzi do smarowania powierzchni czci aluminiowych, ze wzgldu na dziaanie korozyjne.

Dodatek techniczny

OBSUGA UKADW HAMULCOWYCH

rodki zabezpieczajce poczenia gwintowe przed samoczynnym odkrceniem

W aktualnych konstrukcjach hamulcw, do zabezpieczania pocze rubowych przed samoczynnym odkrceniem, zamiast rnego rodzaju podkadek, stosuje si specjalne rodki chemiczne, bdce klejem, ktry sabiej lub mocniej skleja poczenie rubowe. Konieczno ich stosowania wynika z wystpowania w mechanimie hamulca trzech niekorzystnych czynnikw, ktre powoduj odkrcanie si pocze gwintowych: drgania, nagrzewanie si mechanizmu (powoduje zmian wymiarw elementw); due obcienia mechaniczne, pojawiajce si nagle. W instrukcjach serwisowych, producenci samochodw coraz czciej wymagaj, aby ruby np. mocujce zacisk hamulcowy do trzpieni prowadzcych zacisku byy po kadym demontau wymieniane na nowe. Wynika to moe z dwch przyczyn: 1. ze wzgldw wytrzymaociowych, 2. z faktu, e fabrycznie nowe ruby maj naniesion na powierzchni gwintu warstw rodka, ktry po wkrceniu ruby zabezpiecza j przez samoczynnym odkrcaniem si. Jeli wynika to tylko z przyczyny nr 2, to przewanie producent w instrukcji serwisowej pisze, e dan rub mona zastosowa po raz drugi i kolejny, ale naley kadorazowo jej gwint pokry rodkiem - i tu jest podany jego numer lub nazwa. Dobrze, jeli jest to rodek pochodzcy od znanego producenta np. Loctite. Gorzej, jeli producent samochodu podaje wasn nazw lub numer katalogowy. Wwczas nie wiemy jakie parametry techniczne ma dany rodek, bowiem trzeba wiedzie, e jest ich kilka rodzajw, o rnych parametrach.

rednicy gwintu, ich demonta wymaga podgrzania poczenia. Wraz ze wzrostem siy zabezpieczenia zcza, ronie odporno poczenia na drgania i dziaanie dodatkowych momentw, ktre prbuj zcze rozkrci. Inne parametry charakteryzujce tego typu rodki to zakres rednic gwintw, do ktrych dany rodek moe by stosowany oraz zakres temperatur pracy. Czasami moe by istotna informacja, czy zabezpieczone poczenie ma by szczelne czy nie. Wana jest rwnie informacja, czy danym rodkiem monym pokrywa lekko tuste lub zakonserwowane na czas transportu gwinty. Generalnie zaleca si jednak oczyszczenie gwintw przed naoeniem na ich powierzchni rodka zabezpieczajcego. W tabeli doczonej do artykuu s ujte rodki do zabezpieczania pocze gwintowych przed samoczynnym odkrceniem, oferowane za porednictwem Inter Cars-u, przez firmy: CRC, Liqui Moly i Loctite. S to rodki redniomocne lub mocne. Firma Loctite oferuje te rodki w postaci pynnej lub sztyftu (fot.14).

Fot.14 Do zabezpieczania pocze gwintowych przed odkrcaniem, firma Loctite oferuje rodki o normalnej lub zwikszonej sile zabezpieczenia, w postaci pynu (a) lub sztyftu (b). (rdo Loctite)

Proponuj nastpujce postpowanie przy ich stosowaniu, przy naprawach hamulcw. 1. Jeli rubie lub nakrtce nie towarzyszy zabezpieczenie mechaniczne np. podkadka sprynujca, to naley przyj, e to poczenia naley zabezpieczy omawianym rodkiem. Nie trzeba tumaczy, jakie konsekwencje bdzie miao rozkrcenie zcza w hamulcu. 2. Jeli wiemy, uycia ktrego rodka wymaga w instrukcji serwisowej producent, to dobrze jest uy tego rodka lub innego o podobnych parametrach. 3. Przewanie jednak nie dowiemy si, ktry rodek zaleca producent. Wedug informacji uzyskanej od eksperta firmy Loctite, wystarczajcym jest wwczas zastosowanie rodka Loctite 243 lub Loctite 248. W poczeniach, ktre s naraone na dziaanie momentu obrotowego, ktry chce je poluzowa, mona uy rodka Loctite 268, ale wwczas naley liczy si z wikszym oporem zcza przy demontau. rodki nanosimy na powierzchni gwintu, najlepiej oczyszczonego zmywaczem Loctite 7063, wzgldnie czyst benzyn lub rodkami do odtuszczania czci.

Najwaniejszym jest sia, z ktr dany rodek zabezpiecza. S rodki zabezpieczajce: 1. o maej sile zabezpieczenia - mona je demontowa bez problemu, z uyciem zwykych narzdzi; 2. o redniej sile zabezpieczenia (redniomocne) - mona je demontowa bez problemu, z uyciem zwykych narzdzi; 3. o wysokiej sile zabezpieczenia (mocne) - demonta pocze rubowych o mniejszych rednicach gwintw, np. M6, M8, z uyciem zwykych narzdzi, jest utrudniony, a demonta pocze rubowych o wikszych rednicach gwintw, np. M30, wymaga ich podgrzania do temperatury 300oC, ale moe by rwnie tak, e niezalenie od

10

Dodatek techniczny

DIAGNOSTYKA I OBSUGA AKUMULATORA

Diagnostyka i obsuga akumulatora

Podstawowe dane techniczne akumulatora (na etykiecie)
Napicie znamionowe akumulatora. Wynosi ono 6 lub 12V. Pojemno znamionowa akumulatora Cn (pojemno 20-sto godzinna). Jest to adunek elektryczny w [Ah - amperogodziny], jaki moe by dostarczony przez akumulator przy wyadowaniu prdem In o nateniu:

Ocena akumulatora oraz jego wsppracy z instalacj elektryczn samochodu, alternatorem i rozrusznikiem
Ocena stanu technicznego akumulatora, powinna by poczona z kontrol wsppracy z rozrusznikiem oraz alternatorem. Jeli akumulator ulega za duemu wyadowaniu, naley rwnie zmierzy natenie spoczynkowego prdu upywu. Podstawowe metody diagnostyczne s zestawione w tabeli 2.
TABELA 2

Podstawowe sposoby oceny akumulatora oraz jego wsppracy z instalacj elektryczn samochodu, alternatorem i rozrusznikiem Lp. Sposb oceny akumulatora oraz jego wsppracy z instalacj elektryczn samochodu, alternatorem i rozrusznikiem Pomiar gstoci elektrolitu Pomiar napicia akumulatora pod obcieniem Pomiar natenia spoczynkowego prdu upywu Pomiar napicia obwodu otwartego akumulatora Oszacowanie wzgldnej wartoci prdu rozruchowego Pomiar napicia akumulatora podczas rozruchu silnika Pomiar napicia alternatora i jego ttnienia

a do kocowego napicia akumulatora Uf = 10,5V Warto znamionowego prdu rozruchu Icc. Podana jest warto tego prdu oraz norma, wedug ktrej warto ta zostaa zmierzona - tabela 1.
TABELA 1

1 2 3 4 5 6

Normy pomiaru prdu rozruchowego

Norma EN Region obowizywania Europa (aktualnie obowizujca norma) Jednostka A Sposb okrelania prdu rozruchowego Maksymalny prd wyadowania, ktry akumulator moe dostarcza w temperaturze -18oC, przez 10s, przy napiciu akumulatora nie niszym od 7,5V Maksymalny prd wyadowania, ktry akumulator moe dostarcza w temperaturze -18oC, przez 60s, przy napiciu akumulatora nie niszym od 8,4V Maksymalny prd wyadowania, ktry akumulator moe dostarcza w temperaturze -18oC, przez 30s, przy napiciu akumulatora nie niszym od 9V Maksymalny prd wyadowania, ktry akumulator moe dostarcza w temperaturze -18oC, przez 30s, przy napiciu akumulatora nie niszym od 7,2V

Pomiar gstoci elektrolitu

Gsto elektrolitu zaley bezporednio od stopnia naadowania akumulatora. Jej pomiar mona go przeprowadzi areometrem (fot.1) lub refraktometrem (fot.2).

IEC

Europa (dotyczy starszych akumulatorw)

DIN

Niemcy (dotyczy starszych akumulatorw)

SAE

USA, Japonia

CCA(*

Zaleno gstoci elektrolitu od stopnia naadowania akumulatora, jest podana w tabeli 3. Akumulator naley adowa, jeli gsto elektrolitu bdzie nisza od 1,22g/cm3.
Tabela 3

Stopie naadowania akumulatora a gsto elektrolitu, w temp.25OC (rdo:Bosch) Stopie naadowania [%] 100% - pene naadowanie 75% penego naadowania Gsto elektrolitu [g/cm3] 1,28 1,22

* CCA - Cold Cranking Amps, s to ampery, ale dla przypomnienia, e dotycz prdu pobieranego przez rozrusznik uruchamiajcy zimny silnik, nazwane s amperami obracania zimnego silnika.

Dodatek techniczny

11

DIAGNOSTYKA I OBSUGA AKUMULATORA

50% penego naadowania 25% penego naadowania Cakowite wyadowanie

1,16 1,10 1,04

Jeli temperatura mierzonego elektrolitu jest mniejsza ni 20oC lub wiksza ni 30oC, ley przeliczy zmierzon gsto, na jej warto w temp. 25oC, zgodnie z wzorem: Gdzie: t - temperatura elektrolitu [OC];

mochodach bez elektronicznych ukadw sterujcych, rozbudowanych systemw alarmowych i sprztu audio. Jeli akumulator ulega nadmiernemu wyadowaniu, szczeglnie po duszym postoju, naley wykona ten pomiar w sposb opisany poniej.

GEt - gsto elektrolitu w temperaturze t [g/cm3]; GE25 - gsto elektrolitu w temperaturze 25OC [g/cm3]; Aby uzna stan akumulatora o 6 celach (12V) za dobry, rnica pomidzy najwiksz a najmniejsz gstoci elektrolitu, zmierzon w jego celach, nie moe przekracza 0,03g/cm3.

1. Do pomiaru prosz uy amperomierza z zakresami pomiarowymi od np. 0-5mA do 0-10A. 2. Prosz ustawi na amperomierzu najwyszy zakres pomiarowy np. 0-10A. 3. Prosz przyczy amperomierz, wedug schematu z fot.4.

Pomiar napicia akumulatora pod obcieniem

Ten pomiar suy do okrelenia stopnia naadowania. Jego wynik zaley od temperatury akumulatora, dlatego naley go wykonywa gdy wynosi ona 10 do 30oC. Jeli jest ona inna, to przy ocenie wynikw naley uwzgldni, e wysze temperatury podnosz a nisze obniaj warto mierzonego napicia. Pomiar moe by wykonany tylko wwczas gdy napicie nieobcionego akumulatora (wyczone wszystkie odbiorniki) jest rwne lub wiksze ni 12,5V lub gsto elektrolitu jest rwna 1,25g/cm3 lub wiksza. Wedug zalece firmy Bosch, akumulator powinien by obciany prdem o wartoci rwnej trzykrotnej pojemnoci znamionowej (np. o pojemnoci 50Ah, prdem 150A) przez 10 lub 5s (decyduje informacja w instrukcji obsugi testera). Przyrzd do takich pomiarw powinien mie wic regulacj oporu obciajcego akumulator. Napicie tak obcionego akumulatora powinno by wiksze lub rwne 9,6V. Tester z fot.3, do pomiaru napicia akumulatorw obcionych, o napiciu znamionowym 12 lub 6V i pojemnoci znamionowej powyej 20Ah. Obcia je prdem o staej wartoci, odpowiednio 100 lub 50A. Czas pomiaru 5s.

Pomiar natenia spoczynkowego prdu upywu

Jest warto natenia prdu pobieranego z akumulatora, gdy samochd stoi pozostawiony na postj. Przecitny uytkownik myli, e jeli wyczy wszystkie odbiorniki prdu, to akumulator nie jest rozadowywany. To bya prawda, w sa-

4. Prosz wyczy wszystkie odbiorniki np. owietlenie kabiny (zamkn drzwi). Do pierwszego pomiaru prosz wyczy te alarm. 5. Prosz przecza na coraz nisze zakresy pomiarowe, a ukae si odczyt o wartoci moliwie zblionej do zakresu pomiarowego. 6. Trudno poda aktualn dopuszczaln warto natenia spoczynkowego prdu upywu. Gdy samochody byy zasilane ganikiem, bez elektronicznych ukadw sterujcych, wedug zalece firm Audi/VW wynosia ona od 1 do 3 mA. Wspczesny samochd z radiem z pamici, pobiera wicej prdu. Gdy dodamy pamici sterownikw oraz pracujcy alarm, pobr prdu bdzie wielokrotnie wikszy - patrz przykad poniej. 7. Jeli natenie spoczynkowego prdu upywu jest za due, naley znale obwd pobierajcy prd. Moe wczone jest jakie urzdzenie w tym obwodzie, a moe obwd jest zwarty lub ma upyw do masy? W tym celu prosz odcza kolejno obwody, wyjmujc bezpieczniki - jednoczenie moe by odczony tylko jeden obwd. Jeli po wyjciu bezpiecznika zmniejszy si natenie prdu wskazywane przez amperomierz, to znaczy, e odczony obwd pobiera prd. Jeli taki obwd nie zostanie wykryty wrd zabezpieczonych bezpiecznikiem, naley odcza obwody niezabezpieczone bezpiecznikiem. 8. Po zakoczeniu pomiaru rozczy obwd pomiarowy. Przyczy przewd masowy do akumulatora. Przykad. O ile amperogodzin [Ah] zmniejszy si pojemno

12

Dodatek techniczny

DIAGNOSTYKA I OBSUGA AKUMULATORA

akumulatora, w samochodzie zaparkowanym przez 7 dni, w ktrym natenie spoczynkowego prdu upywu wynosi 0,030A? Taki stay pobr prdu powoduje zmniejszenie pojemnoci akumulatora o:

lub 24V; jakie pomiary chcemy wykonywa spord wymienionych w pkt. 4, 5, 6 i 7 tabeli 2;

7 dni x 24 godz/dzie x 0,030A = 5,04 Ah

Dla np. akumulatora o pojemnoci 44Ah jest to 11,5% pojemnoci. Ubytek energii jest w rzeczywistoci wikszy, bo akumulator ulega jeszcze samorozadowaniu.

Elektroniczne testery akumulatorw

Stosowane coraz czciej akumulatory bezobsugowe, s trudniejsze do diagnostyki. Nie mona w nich zmierzy gstoci elektrolitu oraz oceni jego barwy. Pomocne stay si tzw. elektroniczne testery akumulatorw. Na rynku krajowym nastpujce firmy oferuj takie testery: Argus Analyzers - 3 z rodziny 4 urzdze (fot.5). Robert Bosch - od lat oferuje model BAT 121 (fot.6); Midtronics - oferuje wiele takich urzdze (fot.7, model inSPECT 65); WTM - model KTA-305 krajowego producenta (fot.8) czy tester oferuje jeszcze inne funkcje pomiarowe, przydatne dla nas. czy wystarcz nam komunikaty przekazywane kolorowymi diodami, czy chcemy informacji tekstowych lub dodatkowo graficznych; potrzebujemy drukark? - jeli tak, to czy zintegrowanej z testerem czy wystarczy moliwo wsppracy z zewntrzn; czy oczekujemy wsppracy testera z komputerem, np. celem archiwizacji wynikw testw. Wane jest, aby instrukcja w jzyku polskim (!) bya zrozumiaa, a ponadto: informowaa o kryteriach oceny stanu akumulatora oraz jego wsppracy z rozrusznikiem i alternatorem; tumaczya, w jakich okolicznociach ocena sprawnoci akumulatora, wykonywana testerem, moe by obarczona znacznym bdem. Testery akumulatorw korzystaj z metod diagnostycznych, nr 4, 5, 6 i 7 - tabela 2. Rni si od siebie oferowan iloci. Niektre oferuj pomiary nie ujte w tabeli 2. Pomiary nr 4, 6 i 7, mona wykona dysponujc miernikiem elektrycznym i oscyloskopem, ale elektroniczny tester akumulatora, wykonuje je wielokrotnie szybciej i ocenia. Ponadto tylko niektre modele tych testerw szacuj wzgldn warto prdu rozruchowego (pkt.5). Wybierajc model testera akumulatorw naley (prcz finansw) okreli: akumulatory o jakich napiciach chcemy testowa: 6, 12 Poniewa w takim urzdzeniu nie wolno samemu wykonywa adnych napraw przewodw poczeniowych, wana jest dostpno do serwisu. Przed przystpieniem do pomiarw naley przeczyta instrukcj obsugi oraz bezwzgldnie przestrzega jej zalece. Elektroniczne testery akumulatorw: 1. naley przycza bezporednio do zcz akumulatora, a nie za porednictwem zaciskw przewodw akumulatora; 2. okrelaj sprawno akumulatora w chwili pomiaru, dlatego bdne s wyniki testw akumulatorw:

Dodatek techniczny

13

DIAGNOSTYKA I OBSUGA AKUMULATORA

fabrycznie nowych, magazynowanych; suchoadowanych, bezporednio po nalaniu kwasu; bezporednio po adowaniu adowark (napicie na pobudzonym chemicznie akumulatorze przewysza jego normalne napicie pracy); bezporednio po duym poborze prdu (nawet nie najlepszy akumulator jest wwczas pobudzony chemicznie, dlatego ocena sprawnoci moe by zawyona). Po zakoczeniu adowania lub po duym poborze prdu, akumulator powinien by odstawiony na ok. 1 godz., celem uspokojenia przed pomiarem.

stopniu wykorzystania moliwoci magazynowania energii w danym akumulatorze. Nie wiemy jednak, jak dua jest aktualna moliwo magazynowania energii w danym akumulatorze, w porwnaniu do jego moliwoci, gdy by nowy. Ocena akumulatora rozruchowego tylko na podstawie stopnia naadowania akumulatora, jest niepena.

Oszacowanie wzgldnej wartoci prdu rozruchowego

aden z testerw akumulatorw nie mierzy bezporednio wartoci prdu rozruchu, ale j szacuje w opisany poniej sposb. Z tego te powodu, tak okrelona warto prdu rozruchu nie jest porwnywalna z wartoci mierzon bezporednio, w warunkach laboratorium. Dla producentw akumulatorw moe nie by podstaw do przyjcia reklamacji (oficjalnie wyklucza to Varta). Wszystkie testery wykorzystuj fakt, e wraz ze zuywaniem si akumulatora, wskutek zmian chemicznych zachodzcych w jego wntrzu, zmniejsza si jego zdolno do przewodzenia prdu elektrycznego, czyli konduktancja, wzgldnie zwiksza si jego rezystancja - odwrotno konduktancji. Testery firm: Bosch (prawdopodobnie), Midtronics i WTM, wykorzystuj metod pomiaru konduktancji dynamicznej (fot.9). Polega ona na wysaniu przez akumulator sygnau napiciowego o zmiennej wartoci, a nastpnie okreleniu wartoci konduktancji, na podstawie zmian natenia prdu przepywajcego przez akumulator, spowodowanego tym sygnaem napiciowym.

Pomiar napicia obwodu otwartego akumulatora

Obwd otwarty akumulatora, to obwd, w ktrym z akumulatora nie pynie aden prd. Wymaga si wic wyczenia przed pomiarem wszystkich odbiornikw i wyjcia kluczyka za stacyjki. Na podstawie wartoci napicia obwodu otwartego akumulatora, okrelamy stopie naadowania akumulatora - tabela 4 (prosz zapozna si z uwag pod tabel).
Tabela 4

Napicie obwodu otwartego akumulatora w warunkach stabilnych, w temp. 25oC, a stopie naadowania akumulatora (rdo: Bosch) Napicie obwodu otwarte- Stopie naadowania akugo akumulatora w warun- mulatora [%] kach stabilnych [V] 12.75 12.60 12.40 12.20 12.00 100 85 65 55 40

*) W zalenoci od konstrukcji akumulatora, prawidowo oceny stopnie naadowania wedug danych z tabeli wynosi do 10%. Jeli temperatura akumulatora jest mniejsza ni 20oC lub wiksza ni 30oC, ley przeliczy zmierzon warto napicia obwodu otwartego akumulatora, na jego warto w temp. 25oC zgodnie z wzorem:

Gdzie: t - temperatura akumulatora [OC]; UOt - napicie obwodu otwartego akumulatora, w temperaturze t [V]; UO25 - napicie obwodu otwartego akumulatora, w temperaturze 25OC [V]; Stopie naadowania akumulatora informuje nas tylko o

Firma Argus Analyzers wykorzystuj metod LPR - Large Pulse Resistence (fot.10). Polega ona na obcieniu akumulatora impulsem prdem o wartoci 100A, trwajcym ok. 1ms. Na podstawie przebiegu zmian napicia akumulatora, okrelana jest warto rezystancji wewntrznej akumulatora. Przed pomiarem, kady tego typu tester prosi o podanie dla sprawdzanego akumulatora wartoci prdu rozruchowego oraz normy, wedug ktrej zostaa ona zmierzona (z etykiety akumulatora). Jest to warto odniesienia prdu rozruchowe-

14

Dodatek techniczny

DIAGNOSTYKA I OBSUGA AKUMULATORA

go (100%), przyjmowana dla badanego akumulatora. Kady z testerw, na podstawie zmierzonej chwilowej wartoci konduktancji (rezystancji), szacuje o ile obniya si zdolno do magazynowania energii przez akumulator, a w konsekwencji, o ile nisza jest warto prdu rozruchowego akumulatora.

Korekcja temperaturowa
Temperatura pomiaru, ma istotny wpyw na jego prawidowo. Aby pomiar napicia obwodu otwartego akumulatora by prawidowy, a szacowanie wartoci prdu rozruchu dokadniejsze, tester musi uwzgldni aktualn temperatur akumulatora. Dlatego tester poprosi nas o podanie temperatury akumulatora. Firma Midtronics zaleca wykona pomiar temperatury obudowy. Oferuje specjalny termometr (fot.12) Oczywicie mona uy innego, wykorzystujce promieniowanie podczerwone. Firma Argus Analyzers, przyjmuje za temperatur akumulatora, temperatur jego dodatniego zcza. W prawej kocwce pomiarowej, przyczanej do dodatniego zcza akumulatora, znajduje si bowiem czujnik temperatury Aby zmniejszy bd pomiarowy, sugeruj wykonywa pomiary akumulatora w temperaturze, w ktrej przebywa on ostatnio przez kilka godzin lub wykonywa pomiar moliwie szybko np. po wjechaniu w zimie do ogrzewanego serwisu.

Poniewa tester zna dla danego akumulatora warto odniesienia prdu rozruchowego, wic moe oszacowa, aktualn warto prdu rozruchowego dla sprawdzanego akumulatora. T warto podaje on jako warto zmierzon. W rzeczywistoci zostaa ona oszacowana z pewnym bdem (jakim?). Akumulator moe mie uszkodzenia wewntrzne, ktrych tester moe nie rozpozna, a ktre faszuj wynik pomiaru. Na podstawie oszacowanej wartoci prdu rozruchowego, tester okrela sprawno (wydajno) akumulatora. Sposb obliczania jej przez testery firmy Argus Analyzers, pokazuje schemat na fot.11. Firma przyja, zgodnie z zaleceniami producentw, e warto prdu rozruchowego

Ocena stanu technicznego akumulatora przez testery elektroniczne

S elektroniczne testery akumulatorw, ktre okrelaj tylko stan naadowania akumulatora, na podstawie jego napicia. Wiarygodniejszej oceny akumulatora rozruchowego, dokonuj testery, ktre szacuj te wzgldn warto prdu rozruchowego. Komunikaty wywietlane przez tester, na podstawie oceny: zmierzonej wartoci napicia; oszacowanej wartoci prdu rozruchowego (pierwotnie pomiaru konduktancji lub rezystancji); prezentuje fot.13.

akumulatora, nisza od 75% wartoci odniesienia prdu rozruchowego (100%) czyni go bezuytecznym, dlatego sprawno dla takiego akumulatora przyjto jako 0%.

Dodatek techniczny

15

DIAGNOSTYKA I OBSUGA AKUMULATORA

Pomiar napicia akumulatora podczas rozruchu silnika

Odbywa si podczas obcienia akumulatora prdem pobieranym przez pracujcy rozrusznik. Mierzony przebieg napicia ma charakterystyczne punkty i odcinki (fot.14): 1. napicie nieobcionego akumulatora; 2. spadek napicia akumulatora po wczenia zaponu; 3. napicie akumulatora w momencie wczenia rozrusznika; 4. napicie akumulatora podczas pracy rozrusznika; 5. napicie adowania akumulatora, przy pracujcym silniku.

ttnie, musza by symetryczne i takie same. Wszelkie uszkodzenia bd widoczne jako odstpstwa od tego wzorca, powtarzajce si co 6 (przewanie) lub co 8 fal.

Konserwacja akumulatora w pojedzie

Obudowa akumulatora nie moe by tusta, a w szczeglnoci ze ladami wyciekw elektrolitu. Moe to spowodowa powstanie tzw. prdw bdzcych, a w konsekwencji przyspieszone wyadowanie akumulatora. Akumulator musi by pewnie zamocowany. Drgania niszcz akumulator i mog spowodowa nage uszkodzenie. Powietrznie zcz akumulatora oraz styku zczy przewodw poczeniowych, nie mog by utlenione. Zcz akumulatora naley podczas czenia ze zczami przewodw pokry jednym z nastpujcych rodkw: wazelina techniczna bezkwasowa, smar Plastilube firmy Loctite lub specjalny smar do zcz akumulatora o nazwie Baterie Pol Fett (fot.16) firmy Liqui Moly. Wedug producenta, w porwnaniu do wazeliny technicznej zapewnie lepsz ochron korozyjn i zapewnia lepsz przewodno.

Jest to metoda pomiarowa znana od lat. Fot.14 to zrzut ekranu testera mega macs 55 firmy Gutmann Messtechnik. Jego oscyloskop rejestruje przebieg zmian napicia akumulatora podczas rozruchu, a nastpnie wartoci napicia charakterystyczne dla tego przebiegu s automatycznie oceniane. Firma Argus Analyzers t metod nazywa CrankCheckTM. Ocenia ona stan akumulatora na podstawie wartoci napicia w pkt.3 (fot.14). Inne firmy nie podaj dokadnie, ktr warto oceniaj, ale moe to by tylko warto w pkt.3 i rednia na odcinku 4.

Pomiar napicia alternatora i jego ttnienia

Prawidowa warto napicia alternatora oraz jego ttnienia warunkuj prawidowe adowanie akumulatora i prac instalacji elektrycznej. Prawidowy przebieg zmian napicia alternatora pokazuje fot.15. Jego warto (rednia) powinna by mierzona po nagrzaniu silnika do temperatury pracy, przy podwyszonej prdkoci obrotowej silnika. Zalenie od marki samochodu, wartoci napicia mog by troch inne. Jeli brak jest innych danych, mona przyj warto wymagan w zakresie od 14 do 14,3V. Wykres napicia alternatora, ze sprawnym ukadem prostowniczym, moe by lekko pofalowany. Fale poszczeglnych Serdecznie dzikuj za udostpnione materiay, zdjcia i konsultacje nastpujcym osobom: Pani Joannie Figel, z firmy FIGEL Auto Narzdzia Aleksander Figel; Panu Michaowi Michalczykowi, z firmy Inter Cars, Dzia Wyposaenia Warsztatw; Panu Rafaowi Kobzie, z firmy Liqui Moly; Panu Sawomirowi Koskowi, z firmy Robert Bosch. Stefan Myszkowski - autor

16

Dodatek techniczny