Opracowanie Otwarty Rzd i ponowne wykorzystanie informacji publicznej inspirujce wzorce z Polski i ze wiata powstao w ramach projektu Praktyczne

e aspekty realizacji koncepcji Otwartego Rzdu oraz ponownego wykorzystania informacji publicznych jako katalizator rozwoju zaawansowanych kompetencji cyfrowych. Projekt zrealizowany zosta przez Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem jako zadanie publiczne Upowszechnianie korzystania z Internetu i rozwj kompetencji cyfrowych zlecone przez Ministra Administracji i Cyfryzacji. Wszystkie produkty projektu dostpne s na stronie: http://www.opengovernment.pl/ Autorzy: Dr hab. Andrzej Sobczak, profesor SGH Tomasz Kulisiewicz Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem ul. Narutowicza 105a lok. 3, 90-145 d tel.: +48 42 27 97 327 fax: +48 42 27 97 113 e-mail: biuro@cyfrowepanstwo.pl http://www.cyfrowepanstwo.pl/ d, grudzie 2013

Opracowanie na licencji:

Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach 3.0 Polska Warunki licencji pod adresem http://creativecommons.org/licenses/bysa/3.0/pl/legalcode

Spis treci

SPIS TRECI ________________________________________________________________________________ 3 WPROWADZENIE ___________________________________________________________________________ 4 1. OTWARTY RZD I OTWARTE DANE WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI _________________________ 5 2. INTELIGENTNE MIASTA GENEZA POJCIA I DEFINICJE __________________________________________ 7 3. INTELIGENTNE MIASTA A KONCEPCJA OTWARTEGO RZDU_____________________________________ 12 4. BUDETY PARTYCYPACYJNE I ICH ROLA WE WDRAANIU IDEI OTWARTEGO RZDU _________________ 17 5. PRZYKADY UDOSTPNIANIA ZASOBW KULTURY ____________________________________________ 28 6. OTWARTE DANE W NAUCE ________________________________________________________________ 39 7. TECHNIKA AUTODIAGNOZY STRONY INTERNETOWYCH W REALIZACJI IDEI OTWARTEGO RZDU ______ 53 8. POSTRZEGANIE IDEI OTWARTEGO RZDU ___________________________________________________ 67 9. PRZEGLD INSPIRUJCYCH WZORCW REALIZACJI IDEI OTWARTEGO RZDU NA WIECIE I W POLSCE _ 79 PODSUMOWANIE _________________________________________________________________________ 114 LITERATURA ______________________________________________________________________________ 115 AKTY PRAWNE ____________________________________________________________________________ 116 STRONY INTERNETOWE ____________________________________________________________________ 117 O ORODKU STUDIW NAD CYFROWYM PASTWEM ___________________________________________ 120 O AUTORACH OPRACOWANIA _______________________________________________________________ 122 ZACZNIK 1. INICJATYWA BUDOWY OTWARTYCH MIAST ________________________________________ 125 DEKLARACJA OTWARTEGO MIASTA ______________________________________________________________ 125 KODEKS OTWARTEGO MIASTA _________________________________________________________________ 128

Wprowadzenie
Niniejsze opracowanie powstao w ramach projektu Praktyczne aspekty realizacji koncepcji Otwartego Rzdu oraz ponownego wykorzystania informacji publicznych jako katalizator rozwoju zaawansowanych kompetencji cyfrowych. Projekt stanowi wsparcie zadania publicznego Upowszechnianie korzystania z Internetu i rozwj kompetencji cyfrowych prowadzonego przez Ministra Administracji i Cyfryzacji. Wykonawc projektu by Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem, ktry od 2012 r. wspiera organizacje publiczne w przygotowaniu i realizacji cyfrowej transformacji. Niniejsze opracowanie wpisuje si w t dziaalno, wraz z innymi rezultatami wspomnianego projektu: dwoma pozostaymi opracowaniami zatytuowanymi Aspekty prawne i ekonomiczne ponownego wykorzystania informacji publicznej dla informatykw ujcie praktyczne i Jak zacz. Analiza rozwiza technologicznych pomocnych przy budowie Otwartego Rzdu i ponownym wykorzystaniu informacji publicznej oraz seri siedmiu videocastw prezentujcych t tematyk. Opracowania i videocasty dostpne s na stronie http://www.opengovernment.pl/. Bdziemy wdziczni za Pastwa uwagi, ktre pomog nam monitorowa i analizowa zagadnienia poruszane w opracowaniu. Prosimy o nadsyanie uwag, propozycji zmian i uzupenie tematyki oraz jej ujcia na adres biuro@cyfrowepanstwo.pl.

Andrzej Sobczak Tomasz Kulisiewicz

1. Otwarty rzd i otwarte dane wprowadzenie do problematyki

W opracowaniu Aspekty prawne i ekonomiczne ponownego wykorzystania informacji publicznej dla informatykw ujcie praktyczne1 na tle obecnych przeobrae roli i struktur sektora publicznego przedstawione zostay definicje otwartego rzdu. Przytoczono definicj sformuowan w serwisie Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wedug ktrej otwarty rzd (ang. Open Government) to nowy sposb organizacji dziaa w pastwie, ktry wykorzystuje cyfrowe narzdzia technologiczne i komunikacyjne, aby zwikszy wspudzia obywateli w rzdzeniu, a take wykorzysta ich wiedz i zaangaowanie do skuteczniejszego rozwizywania problemw2. Kluczowym elementem tej koncepcji jest zapewnienie obywatelom dostpu do informacji i danych, ktre s w posiadaniu jednostek publicznych. Dziaania otwartego rzdu charakteryzuj si gotowoci do podejmowania wsppracy z partnerami spoecznymi i instytucjonalnymi, zarwno w relacjach zewntrznych, jak i wewntrznych. Inne ujcie otwartego rzdu sformuowane zosta w koncepcji poczonych administracji 3. Koncepcja ta szerzej przedstawiona we wspomnianym opracowaniu Aspekty prawne i ekonomiczne ponownego wykorzystania informacji publicznej dla informatykw ujcie praktyczne zakada, e: administracje bd stosowa pluralistyczne zasady zarzdzania; administracje bd coraz bardziej otwarte; administracje bd stosowa wsppracujce ze sob systemy; nastpi zacieranie si granic midzy sektorem publicznym, prywatnym i obywatelskim: usugi publiczne bd realizowane przez podmioty, ktre potrafi w stanie to robi najlepiej (bez wzgldu na to, czy s to organizacje rzdowe, biznesowe, czy sami obywatele);

1 2

Opracowanie dostpne na stronie http://www.opengovernment.pl/

http://centrumcyfrowe.pl/projekty/mapa-drogowa/co-to-jest-otwarty-rzad/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013). Por.: M. Botterman, J. Millard, E. Horlings, C. van Oranje, M. van Deelen, K. Pedersen, Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam, s. 8-10.
3

 administracje bd uatwia ponowne wykorzystanie danych, w tym take danych generowanych przez uytkownikw; administracje bd wzmacnia pozycj spoecznoci lokalnych i grup stosujc zasad pomocniczoci na poziomie lokalnym i spoecznociowym i wykorzystujc interakcje midzy twrcami polityk a obywatelami; administracje bd rozwija i korzysta z technik masowej wsppracy, stosowa narzdzia masowej wsppracy i crowdsourcingu do wykorzystywania pomysw obywateli.

2. Inteligentne miasta geneza pojcia i definicje

Jak wskazuje A. Gontarz miasta staj si coraz bardziej zoonymi, skomplikowanymi, wielowymiarowymi organizmami4. Na potrzeby niniejszego opracowania miasto bdzie rozpatrywane w ujciu systemowym. Zgodnie z tym ujciem miasto jest systemem otwartym5, pozostajcym zawsze we wzajemnie uwarunkowanej zalenoci z otoczeniem. Czerpie z niego zasoby (ludzi, informacje, pienidze), dostarczajc mu w zamian usugi o charakterze publicznym, niezbdne innym organizacjom lub poszczeglnym jednostkom. Zdaniem A. Gontarza dynamika rozwoju [miasta przyp. A.S.] powoduje, e poszczeglne skadniki tkanki miejskiej stale si zmieniaj, przeksztacaj, ulegaj cigym modyfikacjom i przeobraeniom6. Przemiany zachodzce w otoczeniu miasta mog by szans lub zagroeniem, mog uatwi jego rozwj lub zagrozi stabilnoci. Miasto musi wic nieustannie obserwowa te przemiany i adekwatnie na nie reagowa poprzez dopasowywanie systemu zarzdzania, swojej struktury oraz kultury organizacyjnej do wymaga rodowiska zewntrznego. Zmiany w otoczeniu miasta mog modyfikowa jego dziaanie powierzchownie lub gboko7. Mog by wic one powierzchowne (pytkie, dostrajajce), stosunkowo atwe do wprowadzenia i niekosztowne lub gbokie (zasadnicze, kompleksowe), kosztowne w realizacji, wymagajce mobilizacji znacznych si8. W chwili obecnej coraz czciej mwi si o koniecznoci przeprowadzenia gbokiej przebudowy (transformacji) miast i stworzenia ich inteligentnych wersji. Jednoczenie jak podkrela A. Gontarz nie ma jeszcze obecnie jednej, powszechnie obowizujcej, uniwersalnej koncepcji czy definicji inteligentnego miasta (ang. Smart City). Okrela si je bardziej przez opisy konkretnych zastosowa, projektw, wdroe i rozwiza realizowanych w konkretnych miejscach ni przez ustalony, jednolity model

4 5 6 7

A. Gontarz, By dobrze poinformowanym, Computerworld 2005, nr 4. Por.: A. Komiski, W. Piotrowski, Zarzdzanie. Teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa, 1995, s. 46. A. Gontarz, By dobrze poinformowanym, Computerworld 2005, nr 4.

D. Nadler, M. Tushman, Organizational Frame Bending: Principles for Managing Reorientation, Academy of Management Executive, vol. 3, no. 3, August 1989, s. 196197. J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie transformacja i sterowanie rozwojem przedsibiorstwa , Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999, s. 94.
8

oglny. [] Obraz ten jest jeszcze bardziej rozmywany przez dziaania marketingowe i PR owe firm oferujcych produkty z myl o zastosowaniu w tym obszarze9 Wikszo z przewijajcych si obecnie definicji koncentruje si na aspektach technologicznych koncepcji inteligentnego miasta. Wskaza tutaj mona prace orodka badawczego dziaajcego przy Massachusetts Institute of Technology (MIT), ktry zajmuje si t problematyk ju od kilku lat. Badacze MIT definiuj inteligentne miasto jako inteligencj wynikajc z poczenia coraz bardziej wydajnych cyfrowych sieci telekomunikacyjnych (porwnywanych przez badaczy do ukadu nerwowego), inteligencji wbudowanej w otaczajce nas urzdzenia (odpowiednik mzgu), czujnikw i znacznikw (narzdy zmysw) oraz oprogramowania (wiedza i kompetencje poznawczych)10. Co wicej: ich zdaniem mamy do czynienia z rosnc sieci nakadajcych si pocze midzy systemami mechanicznymi i elektrycznymi istniejcymi w budynkach, systemami wbudowanymi w sprzt gospodarstwa domowego, systemami transportu, sieciami energetycznymi, wodocigowymi i kanalizacyjnymi, wreszcie systemami zapewniajcymi bezpieczestwo mieszkacw miast. W opracowaniu Landscape and Roadmap of Future Internet and Smart Cities11, podkrelono rol wbudowanych systemw informatycznych (ang. embedded systems), sieci i telefonw komrkowych oraz czujnikw w tworzeniu cyfrowego wymiaru inteligentnego miasta. E. Bendyk, M. Bonikowska, P. Rabiej oraz W. Romaski zauwaaj, e dotychczasowe dowiadczenia wskazuj, i koncentracja si na technologii i twardej infrastrukturze stanowi jeden z podstawowych bdw popenianych podczas opracowywania strategii budowy inteligentnego miasta. Zdaniem tych autorw istota miejskiej inteligencji polega na wykorzystaniu inteligencji i wiedzy mieszkacw, ktrzy zaopatrzeni czsto w proste narzdzia s w stanie samodzielnie zaspokoi swoje potrzeby w sposb efektywniejszy, ni to zrobi lokalna administracja. Dziki temu mona unikn kosztownych inwestycji infrastrukturalnych, a zastpi je kapitaem spoecznym,

A. Gontarz, Smart city: technologia czy zarzdzanie?, Materiay z konferencji Miasto hologram wiadomoci, http://westival.szczecin.art.pl/aktualnosci/smart-city-technologia-czy-zarzadzanie (dostp on-line: 20 wrzenia 2013).
9 10 11

W. J. Mitchell, Intelligent cities, e-Journal on the Knowledge Society, Issue 5, 2007, s. 5.

R. Schaffers, A. Sllstrm, N. Komninos, M. Pallot, B. Trousse, B. Senach, H. Hielkema, Landscape and Roadmap of Future Internet and Smart Cities, Fireball Deliverable D2.1, 2011. 8

czyli energi wsppracy aktywnych obywateli12. Jeeli przedsiwzicia z obszaru smart city maj si zakoczy sukcesem, to nie wystarczy naszpikowa przestrzeni miejskiej inteligentnymi systemami zarzdzania ruchem, monitoringu bezpieczestwa, zainwestowa w nowoczesny tabor komunikacji miejskiej i publiczne punkty dostpu do bezprzewodowego internetu. Jest to wsplne przedsiwzicie mieszkacw, wadz, lokalnych przedsibiorcw13. Inne ujcie koncepcji smart city prezentuje opracowanie Smart Cities Study: International Study on the Situation of ICT, Innovation and Knowledge in Cities , w ktrym inteligentne miasto zostao okrelone jako takie, ktre wykorzystuje technologie informacyjno-komunikacyjne, w celu zwikszenia interaktywnoci i wydajnoci infrastruktury miejskiej i jej komponentw skadowych, a take do podniesienia wiadomoci mieszkacw14. Definicja ta zauwaa rol technologii IT w budowaniu smart cities. Autorzy tego opracowania podkrelaj jednak, e miasto moe by traktowane jako inteligentne wycznie wtedy, gdy inwestuje rwnolegle w technologie, kapita ludzki oraz infrastruktur komunikacyjn po to, by aktywnie promowa zrwnowaony rozwj gospodarczy i wysok jako ycia (np. umoliwia gospodarowanie zasobami naturalnymi poprzez partycypacj obywatelsk). Przede wszystkim jednak powysza definicja wskazuje, e realizacja idei smart city nie moe by utosamiana z wdroeniem nawet najbardziej zaawansowanego systemu informatycznego. Bardzo podobne ujcie przedstawia N. Komninos, okrelajc miasto inteligentne jako terytorium o wysokiej zdolnoci uczenia si i innowacji, kreatywne, z instytucjami badawczo-rozwojowymi, szkolnictwem wyszym, infrastruktur cyfrow i technologiami komunikacyjnymi, a take wysokim poziomem sprawnoci zarzdzania15. A. Caragliu definiuje inteligentne miasto jako takie, w ktrym inwestycje w kapita

E. Bendyk, M. Bonikowska, P. Rabiej, W. Romaski, Energia nowego miasta, Przyszo miast. Miasta przyszoci. Strategie i wyzwania innowacyjne, spoeczne i technologiczne , Raport ThinkTank, Warszawa 2013., s. 9.
12

E. Bendyk, M. Bonikowska, P. Rabiej, W. Romaski, Energia nowego miasta, Przyszo miast. Miasta przyszoci. Strategie i wyzwania innowacyjne, spoeczne i technologiczne , Raport ThinkTank, Warszawa 2013., s. 5.
13

Smart Cities Study: International Study on the Situation of ICT, Innovation and Knowledge in Cities, I. Azkuna (red.), The Committee of Digital and Knowledgebased Cities of UCLG, Bilbao, 2012.
14

N. Komninos, Intelligent Cities: Innovation, Knowledge Systems and Digital Spaces , Spon Press, Londyn 2002, s. 1.
15

ludzki i spoeczny oraz tradycyjn (transportow) i nowoczesn (bazujc na technologiach telekomunikacyjno-informatycznych) infrastruktur zasilaj zrwnowaony wzrost gospodarczy i buduj wysok jako ycia, z mdrym zarzdzaniem zasobami naturalnymi, poprzez tzw. zarzdzanie uczestniczce16. D. Stawasz, D. Sikora-Fernandez i M. Turaa zauwaaj, e wystpuje rne postrzeganie inteligentnego miasta w zalenoci od lokalizacji geograficznej. Zdaniem tych autorw w Unii Europejskiej przejawia si koncentracja na dziaaniach zwizanych z redukcj emisji dwutlenku wgla oraz majcych na celu efektywne wykorzystanie energii w kadej dziedzinie funkcjonowania miasta, przy jednoczesnej poprawie jakoci ycia mieszkacw. Autorzy ci podkrelaj, e jest to cile powizane z projektem Komisji Europejskiej Energia 2020 Strategie dla konkurencyjnej, zrwnowaonej i bezpiecznej energii. Dokument Energia 2020 zakada osignicie efektywnoci energetycznej w Europie przez transformacj systemu transportowego, budownictwa i sieci energetycznych w miastach oraz wzmocnienie sprawnoci systemw dostaw energii. W Australii odnoszc si do idei inteligentnych miast podkrela si raczej rol cyfrowych mediw, przemysu kreatywnego oraz inicjatyw kulturalnych. Natomiast w Stanach Zjednoczonych jako czynniki sukcesu miasta postrzegane s technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT)17. Na koniec warto zauway, e przez wiele lat w powszechnej wiadomoci miasta funkcjonoway jako obszary nkane patologiami, zagraajce zdrowiu mieszkacw i drczce tych ostatnich bardzo wysokimi kosztami utrzymania. Najnowsze badania18 pozwalaj stwierdzi jednoznacznie miasta skupiaj, przypieszaj i dywersyfikuj zarwno aktywno spoeczn, jak i ekonomiczn. Przytoczone przez L.M.A. Bettencourta oraz G.B. Westa statystyki wyranie wskazuj, e mieszkacy miast s kreatywniejsi i dostrzegaj wiele moliwoci gospodarczego rozwoju. Najwiksze metropolie okazuj si te nierzadko bardzo ekologiczne, gdy gste zaludnienie umoliwia skupienie infrastruktury, surowcw i rde energii w jednym miejscu. W

A. Caragliu, C. Del Bo, P. Nijkamp, Smart cities in Europe, w: Journal of Urban Technology, vol. 18, no. 2, s. 65-82, 2011.
16

D. Stawasz, D. Sikora-Fernandez, M. Turaa, Koncepcja smart city jako wyznacznik podejmowania decyzji zwizanych z funkcjonowaniem i rozwojem miasta, Studia Informatica 2012, nr 29, s. 97-109.
17

L.M.A. Bettencourt, G.B. West, Wicej za mniej, Scientific American. wiat nauki, padziernik 2011, nr 10, s. 38-39.
18

10

miastach mona zrobi wicej mniejszym kosztem, a w dodatku wydajno dziaa zwiksza si w miar rozwoju miast. Wystpuje tutaj efekt okrelany mianem zalenoci nadliniowej19. Polega to na tym, e spoeczno-ekonomiczne wskaniki miast rosn szybciej, ni wskazywaaby zaleno wprost proporcjonalna. Natomiast w przypadku infrastruktury wystpuje sytuacja odwrotna20. To zjawisko okrela si mianem zalenoci podliniowej: im wiksze miasto, tym wydajniej wykorzystuje surowce i energi, co prowadzi na przykad do mniejszej emisji gazw cieplarnianych. Przyrost populacji przyczynia si do intensywniejszych i czstszych interakcji spoecznych, a te z kolei koreluj z du produktywnoci i innowacyjnoci, stymulujc take wzrost wydajnoci. W miastach, w ktrych koszty utrzymania s wysokie, przebi si i upowszechni mog jedynie bardzo dobre pomysy. Lepsze warunki ycia i pracy przycigaj do miasta kolejne talenty, co podnosi koszty utrzymania, zmuszajc dotychczasowych mieszkacw do wikszej aktywnoci. Taki mechanizm zwrotny powoduje, e miasta s si napdow innowacyjnoci, przy okazji wymuszajc dywersyfikacj oraz intensyfikacj dynamiki spoecznej i ekonomicznej.

Jeli na przykad populacja danego miasta si podwaja (niezalenie od tego, czy z 40 tys. do 80 tys., czy z 4 mln do 8 mln) obserwuje si rednio 15-procentowy wzrost takich wskanikw, jak pace lub liczba zgaszanych patentw w przeliczeniu na jednego mieszkaca. Innymi sowy produktywno mieszkacw omiomilionowej aglomeracji jest rednio o 15% wiksza od produktywnoci dwch czteromilionowych miast. Por.: L.M.A. Bettencourt, G.B. West, Wicej za mniej, Scientific American. wiat nauki, padziernik 2011, nr 10, s. 38-39.
19

Gdy populacja miasta podwaja si, jego infrastruktura np. liczba stacji benzynowych, dugo wodocigw, drg, linii energetycznych rozwija si wolniej. W ten sposb miasto liczce 8 mln mieszkacw potrzebuje o 15% mniej infrastruktury ni dwa miasta czteromilionowe. Por.: L.M.A. Bettencourt, G.B. West, Wicej za mniej, Scientific American. wiat nauki, padziernik 2011, nr 10, s. 3839.
20

11

3. Inteligentne miasta a koncepcja otwartego rzdu

Carlo Ratti oraz Anthony Townsend zwracaj uwag, e W ostatniej dekadzie technika cyfrowa oplota metropolie, tworzc szkielet wielkiej, inteligentnej infrastruktury. Szerokopasmowe sieci wiatowodowe i radiowe obsuguj coraz tasze telefony komrkowe, smartfony i tablety. Powstaj oglnodostpne bazy danych, a korzystanie z nich uatwiaj publiczne terminale, ktre mog obsugiwa nawet analfabeci . Autorzy ci podkrelaj, e jeeli dodatkowo uwzgldniona bdzie stale rozbudowywana sie czujnikw i sterowania cyfrowego wszystko powizane za pomoc tanich i wydajnych komputerw, to okae si, e miasta przeksztacaj si w zewntrzne komputery21. Efektem cyfrowej transformacji miast w ich inteligentne odpowiedniki jest generowanie olbrzymich iloci danych. Na kwesti t zwraca uwag m. in. Darrell Smith z firmy Microsoft. W jednej ze swoich prezentacji dotyczcych smart city stwierdzi on: Give me a little data and Ill tell you a little. Give me a lot of data and Ill save the world (Dajcie mi niewiele danych, to niewiele wam powiem . Dajcie mi peno danych, to zbawi wiat) 22. Ten cytat pokazuje, jak wan rol w kontekcie inteligentnych miast bdzie odgrywa przetwarzanie duych wolumenw danych. Jako praktyczny przykad wykorzystania danych zwizanych z funkcjonowaniem miasta mona poda rozwizanie zastosowane w Sztokholmie. Kamery automatycznie odczytuj numery rejestracyjne pojazdw wjedajcych do miasta, a system poboru opat drogowych wystawia rachunki zrnicowane w zalenoci od przebytej trasy. Dziki temu czas przejazdu przez centrum skrci si dwukrotnie, a emisja spalin zmalaa o 15%. Podobny system pozwala ograniczy zuycie wody (stosuje je np. firma wodocigowa Sonoma County Water Agency w Kalifornii), a tym samym poprawi jako usug wiadczonych mieszkacom. Jeszcze inne rozwizanie zostao wprowadzone w Singapurze. Opracowano tam platform informatyczn o nazwie LIVE Singapore23. Jej celem jest prowadzenie bada, na podstawie danych zbieranych w czasie rzeczywistym przez olbrzymi liczb urzdze komunikacyjnych, mikrokontrolerw i czujnikw, tempa

C. Ratti, A. Townsend, Splot spoeczny, Scientific American. wiat nauki padziernik 2011, nr 10 (242), s. 32-35.
21

Por.: http://www.microsoft.com/en-us/news/stories/88acres/88-acres-how-microsoft-quietly-builtthe-city-of-the-future-chapter-1.aspx (dostp on-line: 20 padziernika 2013).

22 23

Por.: http://senseable.mit.edu/livesingapore/index.html (dostp on-line: 26 padziernika 2013). 12

ycia metropolii z minuty na minut. Wyniki pomagaj pozwalaj optymalizowa organizacj miasta i dowiadcza go w zupenie nowy sposb. W tym miejscu warto wskaza, e jest to platforma otwarta, umoliwiajca uytkownikom wsptworzenie aplikacji dedykowanych, rozwizujcych konkretne problemy zwizane z yciem w miecie. Zagadnienie efektywnego wykorzystania zgromadzonych przez miasta danych wystpuje rwnie w Polsce. Jednostki miejskie s producentami wielkiej iloci danych (niektrzy uywaj wrcz pojcia fabryki danych) majcych posta zarwno ustrukturalizowan (nie ma wwczas wikszych problemw z ich gromadzeniem i przetwarzaniem przynajmniej od strony technicznej), jak i nieustrukturalizowan (z t kategori danych miasta, zwaszcza w Polsce, sobie cakowicie nie radz). Mona wyrni kilka kategorii problemw z przetwarzaniem danych w miecie. Wystpuj one z rnym nateniem w poszczeglnych zespoach miejskich w Polsce. Pierwsza kategoria dotyczy poziomu wiadomoci wrd miejskich decydentw, dotyczcego znaczenia informacji zarzdczej (jej fundamentem s waciwe zasoby danych). Cigle wydaje si, e jest to problem techniczny, ktry rozwie informatyk miejski. Decydenci nie widz korzyci z dostpu do odpowiednio przetworzonych danych. W wielu wypadkach cigle jeszcze decyzje podejmowane s bardziej na zasadzie wyczucia, a nie wiarygodnych informacji. Druga kategoria problemw zwizana jest z wasnoci danych. Cigle poszczeglne rejestry i ewidencje przypisane s do poszczeglnych komrek i jednostek organizacyjnych, ktre wcale nie s zainteresowane dzieleniem si tymi zasobami danych (pomijam stosunkowo rzadkie przypadki, kiedy wymiana danych jest niedozwolona z mocy ustawy) w myl zasady: mam dane = mam wadz. Powoduje to konieczno duplikowania danych, brak moliwoci wprowadzenia mechanizmw reuycia pewnych zasobw itd. Problemy ze stanem posiadania danych przekadaj si na trudnoci w integracji poszczeglnych zasobw danych (a to z kolei utrudnia wprowadzenia podejcia procesowego w urzdach bo zaatwienie sprawy end-to-end wymaga przecie dostpu do danych zintegrowanych). Prby integracji rozbijaj si zarwno o aspekty technologiczne (cz rozwiza w miastach bya budowana bez interfejsw zewntrznych), jak i organizacyjne. Cigle bowiem pokutuje silosowa budowa rozwiza
13

informatycznych. By moe rozwizaniem tego problemu byoby powoanie roli CIO (City Information Officer) lub CDO (City Data Officer) odpowiednio umocowanych urzdnikw miejskich kompleksowo zarzdzajcych problematyk integracji danych i interoperacyjnoci systemw. Decydenci w miecie powinni mie dostp do zintegrowanych danych pochodzcych z otoczenia urzdu. Naley zapewni przepyw danych bez barier (jest to jedno z hase The Open Group konsorcjum promujcego ide architektury korporacyjnej24). Kolejnym problemem jest niska jako danych zgromadzonych w ewidencjach i rejestrach miejskich. Najczciej s one bardzo sabo uporzdkowane. Brakuje regu walidacyjnych, nie zawsze s stosowane sowniki lub dane referencyjne. Brak jest take polityk (ang. policy) dziaania na rzecz podnoszenia jakoci danych. Jest to zagadnienie powizane z wacicielstwem danych. Informatyk miejski nie ustali pewnych zasad (czsto biznesowych) dotyczcych czyszczenia danych to musz zrobi komrki i jednostki merytoryczne. Warto wskaza, e zdecydowana wikszo polskich miast nie jest te przygotowana na rewolucj zwizan z wprowadzeniem internetu rzeczy 25. Na poziomie samorzdowym realizacja tej idei oznacza wprowadzenie duej liczby czujnikw, ktre na bieco przykazywa bd do odpowiedniego centrum miejskiego dane o nateniu ruchu, pogodzie, wypadkach, awariach. Wikszo urzdw nie jest gotowa na przetworzenie tak pozyskanych informacji. Carlo Ratti oraz Anthony Townsend zwracaj wreszcie uwag na jeszcze jedn kwesti zwizan z realizacj inteligentnego miasta ich zdaniem przyjmujc odgrne koncepcje i zaoenia, projektanci z reguy nie s w stanie stworzy miasta, ktre zaspokaja potrzeby mieszkacw, odzwierciedla ich kultur lub sprzyja zrnicowaniu. Podkrelaj oni, e scentralizowane plany opieraj si na sztywnych zaoeniach odnonie do ludzkich oczekiwa, s wic nieodporne na zmiany i nieprzewidziane sytuacje. Co wicej projektanci koncentrujc si wycznie na wydajnoci, ignoruj

24 25

Por.: www.opengroup.org (dostp on-line: 26 padziernika 2013).

Warto wskaza, e w chwili obecnej kada osoba ma przynajmniej dwa przedmioty podczone do Internetu. Szacuje si, e do 2015 r. ich liczba wzronie do siedmiu na pojedynczego uytkownika, a na caym wiecie bdzie wwczas 25 miliardw bezprzewodowo poczonych urzdze. 14

podstawowe cele, takie jak osignicie spjnoci spoecznej, poprawa jakoci ycia, demokracja i rzdy prawa. Zdaniem tych autorw odpowiedzi na przedstawione bolczki jest koncepcja realizacji inteligentnych miast na bazie podejcia z dou do gry. Jest to moliwe dziki otworzeniu przez wadze miast zgromadzonych danych. Dziki temu moliwe staje si tworzenie nowych rozwiza dla mieszkacw, bazujcych na danych publicznych przy czym ich twrcami s zarwno firmy, jak i organizacje pozarzdowe. W wielu wypadkach s to bardzo innowacyjne aplikacje, pozwalajce osobom nieposiadajcym wiedzy technicznej, czy te niepenosprawnym a nawet analfabetom uczestniczy w szerszym stopniu w yciu spoecznym26. Warto tu wskaza kilka ciekawych przedsiwzi: Oakland Crimespotting w Kalifornii zbudowane rozwizanie pozwala mieszkacom analizowa i tworzy interaktywne mapy przestpczoci z wykorzystaniem informacji dostarczanych na bieco przez rne media spoecznociowe oraz udostpnionych przez wadze baz danych. Nowy Jork w miecie tym wdroono rozwizanie o nazwie CompStat, ktre pomaga policji w opracowaniu szczegowych map przestpczoci. Rozwizanie to jest nakierowane na wspdziaanie z obywatelami maj oni dostp do zgromadzonych danych i prowadzenie analiz z ich wykorzystaniem. Zdaniem twrcw CompStat moe to doprowadzi do powstania nowych mechanizmw zwikszajcych poziom bezpieczestwa. Pary aby zebra jak najwicej wicej danych dotyczcych zanieczyszczenia powietrza, internetowy thinktank Fing w ramach projektu Green Watch przekaza paryanom 200 urzdze mierzcych stenie ozonu i poziom haasu. Wyniki udostpniano za porednictwem platformy Citypulse. Pierwsze testy w jednej z dzielnic dostarczyy ponad 130 tys. danych z pomiarw. Projekt ten udowodni, e obywatele s gboko zaangaowani w zagadnienia monitorowania rodowiska i jego ochrony. Oczywicie podejcie oddolne ma take sabe strony. Po pierwsze: w modelu tym prace nad ksztatem rozwiza wykorzystywanych w ramach miasta nigdy si nie

C. Ratti, A. Townsend, Splot spoeczny, Scientific American. wiat nauki padziernik 2011, nr 10 (242), s. 32-35.
26

15

kocz, co wicej w wielu miejscach wystpuje bariera elastycznoci (wynikajca z chaotycznego sposobu kreowania i wdraania nowych pomysw). Dlatego tak istotne s mechanizmy sprawnego wyszukiwania, oceniania i czenia ze sob dobrych pomysw sposobw na upowszechnianie najlepszych metod wykorzystania obywatelskich sieci. To wanie na tym etapie konieczne jest wczenie si aparatu miejskiego majcego zdolno do integracji potencjau technicznego przedsiwzi realizowanych odgrnie z innowacyjnoci inicjatyw oddolnych. Inn kwesti jest jak finansowa dziaalno zwizan z ponownym uyciem informacji udostpnianej przez miasta. Mae firmy wnosz zaangaowanie i kreatywno, ale bez korporacji i politykw nie da si zapewni odpowiedniej skali przedsiwzicia ani utrzyma duych systemw, ktre s podstaw dziaania innowacji. Wreszcie obywatele musz mie jednak pewno, e wadze miejskie nie potraktuj aktywnoci spoecznej jako pretekstu do wymigania si od zobowiza. Warto wreszcie zauway, e powstawaniu inteligentnych miast m.in. na bazie otwartych danych towarzysz zmiany spoeczne. Mieszkacy wczeni do zarzdzania swoj przestrzeni zyskuj podmiotowo i autonomi. Powoduje to, e klasyczny model rzdzenia, bazujcy na podstawie mandatu uzyskanego w wyniku wyborw (co najwyej odnawianego co jaki czas) powoli ustpuje miejsca czstemu wspdziaaniu ze spoeczestwem. W duej perspektywie czasu doprowadzi to najprawdopodobniej do zastpienia demokracji przedstawicielskiej jakimi formami wspdecydowania tym bardziej, e rozwj nowych technologii umoliwia kademu obywatelowi potencjalny stay udzia w rzdzeniu27.

E. Bendyk, M. Bonikowska, P. Rabiej, W. Romaski, Energia nowego miasta, Przyszo miast. Miasta przyszoci. Strategie i wyzwania innowacyjne, spoeczne i technologiczne , Raport ThinkTank, Warszawa 2013., s. 10.
27

16

4. Budety partycypacyjne i ich rola we wdraaniu idei otwartego rzdu

Budety partycypacyjne, zwane te obywatelskimi, s bardzo istotnym elementem wspudziau obywateli w rzdzeniu, a take prb odpowiedzi na coraz silniejszy kryzys tradycyjnego modelu demokracji przedstawicielskiej. Jednym z przejaww kryzysu tradycyjnego modelu jest coraz nisza frekwencja mieszkacw w wyborach samorzdowych. Lekarstwem na to nie wydaje si przymus wyborczy. W niektrych krajach obowizkowy jest udzia w wyborach powszechnych (z krajw europejskich np. w Belgii, na Cyprze, w Grecji, Luksemburgu, Turcji i we Woszech, duo popularniejszy jest w krajach Ameryki ciskiej) ale w praktycznie nigdzie przymus gosowania zapisany w prawie nie jest egzekwowany (w Grecji nie ma sankcji formalnej, za we Woszech nawet nie uchwalono przepisw wykonawczych, obowizek jest tylko w konstytucji). Zreszt w wyborach samorzdowych udzia jest obowizkowy tylko w jednej jednostce terytorialnej na wiecie: w jednym z kantonw szwajcarskich. Cho w Polsce w wyborach samorzdowych w latach 2002, 2006 i 2010 rednia frekwencja wyborcza nieznacznie rosa wedug danych Pastwowej Komisji Wyborczej wynosia 44,24% w 2002 r,, 45,99% w 2006 i 47,32% w 2010 r. to jednak redniej na poziomie poniej 50% nie uznaje si zazwyczaj za przejaw wielkiej chci do aktywnego uczestnictwa w yciu spoecznoci lokalnych. Zreszt sam akt uczestnictwa w wyborach samorzdowych nie jest rwnoznaczny z aktywnym udziaem. Trafnie sformuowa t kwesti Rafa Grski w swojej wydanej w 2007 r. ksice bez pastwa demokracja uczestniczca w dziaaniu, tytuujc rozdzia, w ktrym omawia kwestie budetu partycypacyjnego Po odejciu od urny reklamacja nie jest uwzgldniana.28 Historycznie najdawniejszym zastosowaniem budetu partycypacyjnego byo wprowadzenie go w miecie Porto Alegre w Brazylii, ktre stanowi od tego czasu najduej funkcjonujcy (od 1989 r.) i najwikszy (ponad 1,5 mln mieszkacw dane za rok 2010) poligon dowiadczalny budetu uchwalanego przez mieszkacw w procedurach wyboru priorytetw i dwch rundach konsultacji. Obecnie w

R. Grski, Bez pastwa, Korporacja Ha!art, Warszawa 2007, s. 43, http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/bez_panstwa/bez_panstwa. pdf (dostp on-line: 1 grudnia 2013).
28

17

budetowych referendach w Porto Alegre uczestniczy corocznie ok. 50 tys. mieszkacw, decydujc o ok. 20% budetu miasta (rwnowarto ok. 200 mln USD). Przez ponad 20 lat funkcjonowania tej metody partycypacji w Porto Alegre bya ona wielokrotnie krytykowana z rnych stron za manipulacje ze strony wadz miasta, za niky udzia mieszkacw (cho udzia 50 tys. to jeden z najwyszych w historii takich rozwiza, stanowi to tylko troch ponad 3% populacji miasta), za usztywnienia procedury, za to, e nie przyczynia si ona do zwikszenia rodkw budetowych (a wedug niektrych wrcz przeciwnie). Jednak wszyscy podkrelaj, e wanie wprowadzeniu budetu partycypacyjnego to fatalnie niedoinwestowane (wodocigi, cieki, ulice, energetyka) miasto, wrcz zapomniane kiedy przez wadze centralne i stanowe, jest przykadem prawidowego priorytetowania inwestycji miejskich, zaspokajajcych najpilniejsze potrzeby mieszkacw. Wedug danych serwisu Participatory Budgeting Project (PBP), amerykaskiej organizacji non-profit, propagujcej rozwizania budetu partycypacyjnego i wspomagajcej miasta (gwnie w USA i w Kanadzie) w implementacji takich rozwiza29, na wiecie budet partycypacyjny stosuje ponad 1,5 tys. wadz miejskich oraz instytucji publicznych przy czym z racji skoncentrowania si na regionie obu Ameryk dane te wydaj si zanione (np. biaymi plamami na prezentowanej przez PBP mapie implementacji budetw partycypacyjnych w Europie jest caa Skandynawia, wszystkie kraje Beneluxu, Irlandia, Szwajcaria, niemal caa Europa rodkowa i Wschodnia z Austri wcznie z wyjtkiem 2 miast polskich, jednego ukraiskiego i trzech rumuskich wszystkie kraje bakaskie i Grecja). Budety partycypacyjne w Polsce obecne s ju w wiadomoci spoecznej oraz w praktyce funkcjonowania kilkunastu wikszych i mniejszych miejscowoci. Jak podkrela Adam Sawicki w artykule Budety obywatelskie w Polsce konieczne zmiany30 w sensie prawnym oparte s najczciej na regulacjach ustawy o samorzdzie gminnym, dotyczcych konsultacji z mieszkacami gminy. Powoduje to, e decyzje podjte przez mieszkacw nie maj charakteru wicego, co wynika z konstrukcji konsultacji spoecznych, ktre dla wadz gminy s jedynie gosem doradczym.

29 30

http://www.participatorybudgeting.org (dostp on-line: 5 grudnia 2013). http://isp.org.pl/aktualnosci,1,1301.html (dostp on-line: 5 grudnia 2013). 18

W przypadku niektrych budetw dochodzio nawet do tak negatywnych zjawisk, jak odrzucanie przez wadze miast projektw, ktre uzyskay wystarczajc do realizacji liczb gosw. Autor przytacza te krytyk podnoszon wobec obecnych rozwiza uchwalania budetw obywatelskich: przenosz one rodek cikoci na same tylko gosowania, a nie na dyskusj, w ktrej mieszkacy mogliby wymieni opinie z samorzdem i nawzajem ze sob. Wedug niektrych wad takich rozwiza jest te to, e obejmuj one tylko wybrane obszary miasta, a wic nie dotycz priorytetw rozwoju miasta, dotyczc tylko problemw czstkowych. Jednak uwaaj, e wanie to, i dotycz one problemw czstkowych, lokalnych i bliskich mieszkacom, pozwala im si wczy w wybr priorytetw dziaania wadzy lokalnej, a take zachcaj mieszkacw do udziau w procedurze w kolejnych latach bo atwiej mog si przekona o skutecznoci swych dziaa obywatelskich. W dostpnym na stronach MAiC skrcie artykuu Budet partycypacyjny w Europie szanse i wyzwania31 zaprezentowano szerok definicj budetu partycypacyjnego. Wedug niej jest to instrument uczestnictwa obywateli w procesie decydowania o pienidzach publicznych, przy czym prawo do podejmowania decyzji przysuguje wszystkim mieszkacom, a nie tylko grupie wybranej w wyborach samorzdowych. eby rozwizanie mona byo uzna za implementacj budetu partycypacyjnego, musz by spenione nastpujce kryteria: dyskusja powinna toczy si wok kwestii finansowych/budetowych oraz dotyczy podziau zasobw ograniczonych; proces powinien dotyczy miasta albo dzielnic obszaru, ktry ma wyodrbnion administracj oraz wybieralne organy decyzyjne; procedura musi by powtarzana (zasada powtarzalnoci); na spotkaniach czy forach musz si odbywa debaty publiczne (zasada dyskutowalnoci); realizacja przyjtych pomysw powinna by rozliczana.

Y. Sintomer, C. Herzberg, A. Rcke, Budet partycypacyjny w Europie szanse i wyzwania, tum. M. Chustecka, http://siecobywatelska.pl/files/budzet_partycypacyjny_w_europie_avt9.pdf, (dostp on-line: 3 grudnia 2013).
31

19

W opracowaniu Budet partycypacyjny instrumentem zarzdzania rodkami publicznymi H. apiska zestawia przedstawion te w serwisie MAiC typologi budetw partycypacyjnych bazujc na midzynarodowych implementacjach32. Wedug tej typologii rozrnia si nastpujce typy procedowania budetw partycypacyjnych:
typ/model cechy charakterystyczne skierowanie do mieszkacw, nastawienie na konkretne inwestycje i projekty uwagi mieszkacy maj realn wadz administracja realizuje wybrane przez nich projekty 2 uczestnictwo zorganizowanych grup interesw skierowanie do zorganizowanych grup mieszkacw (stowarzyszenia, NGO, zwizki zawodowe itp.) celem jest sformuowanie oglnych wytycznych dla polityk lokalnych, np. mieszkalnictwa, edukacji, ochrony rodowiska, transportu, procedura postpowania zbliona do konsultacji spoecznych

europejska wersja modelu Porto Alegre

fundusz spoecznoci lokalnej

do dyspozycji mieszkacw jest cz biecych programw gminnych

nastawienie na wsparcie grup wykluczonych spoecznie drugorzdna rola mieszkacw, ktrzy decyduj nie o budecie pochodzcym z paconych przez nich podatkw, ale rodkach darowanych przez prywatne przedsibiorstwo propozycje mieszkacw wysuchiwane na otwartych spotkaniach o charakterze oglnym lub tematycznym dyskusja na forum caego miasta dotyczy wycznie strategicznych celw polityki miejskiej, konieczne s bliskie relacje pomidzy politykami lokalnymi, urzdnikami samorzdowymi i mieszkacami

negocjacje publicznoprywatnych

szerokie zaangaowanie rodkw pozabudetowych i biznesu w realizacje zada publicznych

konsultowanie finansw publicznych

eksponowanie jawnoci i przejrzystoci finansw publicznych

partycypacja ssiedzka

wszelkie inwestycje poddawane s debacie na poziomie ssiedzkim

Tabela 1. Modele budetw partycypacyjnych

rdo: Opracowanie wasne na podstawie H. apiska, Budet partycypacyjny instrumentem zarzdzania rodkami publicznymi

Pierwsz inicjatyw o charakterze budetu partycypacyjnego w Polsce byo pockie przedsiwzicie z 2002 r., zrealizowane w modelu si nr 4. z powyszej tabeli negocjacji publiczno-prywatnych. W rozpocztym wtedy projekcie Forum dla

H. apiska, Budet partycypacyjny instrumentem zarzdzania rodkami publicznymi, http://en.wsbif.edu.pl/docs/2012_2013/artykul_online/2012/Budzet_partycypacyjny_instrumentem_zar zadzania_srodkami_publicznymi.pdf (dostp on-line: 2 grudnia 2013).
32

20

Pocka uczestniczy samorzd, koncern PKN Orlen oraz (jako doradca) Organizacja Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Rezultatem byo opracowanie Strategii Rozwoju Miasta Pocka do 2012 roku, nastpnie zaktualizowanej i przyjtej uchwa rady miasta. W kolejnych fazach przedsiwziciach (2003-2005) utworzono Fundusz Grantowy dla Pocka, bdcy mechanizmem wspfinansowania dziaa organizacji spoecznych realizujcych strategi zrwnowaonego rozwoju Pocka. Obok PKN Orlen w dziaaniach bray te udzia firmy Levi Strauss oraz Basell Orlen Polyolefins. Fundusz dofinansowywa projekty z obszarw uznanych wsplnie za wane dla miasta i jego mieszkacw: podwyszanie poziomu wyksztacenia, poprawa bezpieczestwa publicznego, troska o dziedzictwo kulturowe, wzrost wiadomoci ekologicznej, podwyszenie atrakcyjnoci miasta i poprawa warunkw ycia.

W kolejnych etapach pockie przedsiwzicia przybray zorganizowan form Budetu Obywatelskiego. W Budecie Obywatelskim 2013, w ktrym decydowano o kwocie 3 mln z, zgoszono 77 projektw, gosowaniu poddano 10. Mieszkacy oddali 7 tys. gosw, do realizacji wybrano pi projektw (wygra projekt Stop tirom w Pocku dotyczcy ograniczenia ruchu przez pojazdy ciarowe przejedajce przez miasto uzyska 2,8 tys. gosw). Budet Obywatelski Pocka 2014 dotyczy cznej kwoty 5 mln z. Zgoszone przez mieszkacw w sierpniu i wrzeniu 2013 r. projekty przechodziy byy weryfikacj formalno-prawn wykonywan przez merytoryczne komrki Urzdu Miasta Pocka. Wedug sprawozdania dostpnego na stronie www.mojemiasto.plock.eu w gosowaniu przeprowadzonym od 25 padziernika do 3 listopada 2013 r. na projekty zgoszone przez mieszkacw oddano ponad 44 tys. gosw (z czego wanych byo 30,4 tys. gwnymi przyczynami uniewanienia byo oddanie gosu przez osob niezameldowan w miecie ponad 2,9 tys. uniewanie, niewane z innych powodw 2,3 tys. bdny numer PESEL, bdy w zaznaczeniu projektw w formularzu do gosowania brak zaznaczenia lub wybr wicej ni 3 projektw oraz gosy wielokrotne ponad 6,4 tys.). Spord 70 moliwoci najwicej gosw oddano na projekt krytego boiska dla dzieci na stadionie Wisy Pock (ponad 10 tys.) oraz na Pockie Centrum Terapeutyczno-Rehabilitacyjne Specjalny Orodek Szkolno-Wychowawczy (7,3 tys.).

21

Powyej 2 tys. gosw zebray dwa projekty dotyczce rekreacji i kultury fizycznej (Nie Wszyscy Pik Kopi jak rozrusza pozostaych mieszkacw Pocka oraz Przebudowa boisk i urzdze sportowych w szkole podstawowej nr 12), edukacji (Interaktywna Pracownia Edukacyjna w szkole podstawowej nr 17) oraz bezpieczestwa publicznego (Bezpieczne Osiedle)33. Dwa pierwsze projekty z listy wybranych przez mieszkacw wyczerpay cznie limit Budetu Obywatelskiego 2014. Liczba oddanych wanych gosw w gosowaniu na budet 2014 r. (30 463) w zestawieniu z liczb mieszkacw Pocka (123 265 wedug danych GUS na 30 czerwca 2013 r. ) to wynik wiadczcy o istotnym zainteresowaniu udziaem w przedsiwziciu. Budety partycypacyjne (obywatelskie) na szersz skal ruszyy w kraju w latach 2011-2012. W 2011 r. uruchomiono takie dziaanie w Sopocie, w 2012 r. w lady Sopotu poszy Elblg, Gorzw Wielkopolski, Pozna i Zielona Gra34. Obecnie budety partycypacyjne dziaaj w bardzo rnych miejscowociach od niewielkich po najwiksze miasta i w rnych modelach budetu wsplnego dla miasta lub caej gminy oraz budetw dla poszczeglnych dzielnic. S te modele porednie: mieszkacy wybieraj i projekty oglnomiejskie, i dzielnicowe, dla dzielnic czy rejonw miasta, w ktrych mieszkaj. W liczcej 24 tys. mieszkacw dolnolskiej gminie Milicz budet obywatelski 2014 dysponowa kwot 1 mln z (czny budet gminy na 2914 r. to 80 mln z, w tym na inwestycje 11 mln). Mieszkacy mogli gosowa na 109 propozycji, w wikszoci dotyczcych gminnych inwestycji wiejskich. W gosowaniu uczestniczy mg kady mieszkaniec gminy, ktry ukoczy 16 lat. W sumie w sierpniowym gosowaniu oddano 17 893 gosw (na karcie lub w formularzu internetowym mona byo wybra do 5 zada), z czego on-line 6357 gosw, a na kartach papierowych 11 536 gosw. W akcji Budet Obywatelski 2014 wziy udzia 2762 osoby. Do realizacji wybrano 7 zada.35

http://www.mojemiasto.plock.eu/pobierz/wyniki_glosowania_bop.pdf (dostp on-line: 14 grudnia 2013).

33

W. Kbowski, Budet partycypacyjny. Krtka instrukcja obsugi, Warszawa 2013, http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uploads/2013/03/budzet_partycypacyjny.pdf (dostp on-line: 8 listopada 2013).
34

http://www.milicz.pl/gmina/materialy-dla-prasy/2968-wyniki-glosowania-nad-inwestycjami (dostp on-line: 3 grudnia 2013).

35

22

Z punktu widzenia budetu partycypacyjnego na rok 2014 Dbrow Grnicz podzielono na 27 dzielnic historyczno-zwyczajowych. cznie do rozdysponowania byo 5 mln z. Zastosowano nastpujcy algorytm podziau rodkw: dla kadej z dzielnic bya kwota gwarantowana (30 tys. z) + kwota wynikajca z liczby mieszkacw zameldowanych w danej dzielnicy wedug stanu na 31 grudnia 2012 r. co oznaczao od 100 do 300 tys. z na dzielnic. Gosowanie odbywao si pod koniec listopada 2013 r. Na 56 projektw oddano 22 831 gosw (ok. 22% uprawnionych), z czego online 7504, papierowo 15 327 gosw. Niewane byy 2263 gosy36. W przypadku gdy projekty z najwikszym poparciem przekraczay pul dla dzielnicy, zastosowano mechanizm dobierania z listy kolejnych projektw, ktre mieciy si w puli.37 W Poznaniu w gosowaniu na budet partycypacyjny dla caego miasta na 2013 r. wzio udzia ponad 20 tys. mieszkacw. Zgoszono 343 pomysy dotyczce 265 projektw. Po weryfikacji formalno-prawnej 57 z nich przekazano do wyboru przez zesp opiniujcy, ktry wybra do gosowania 20. Budet wynosi 10 mln z (0,4% budetu miasta), 5 projektw przekazanych do realizacji (hospicjum, orodek pobytu dziennego dla osb niepenosprawnych, cieki rowerowe i cig pieszo-rowerowy oraz plac zabaw dla dzieci) uzyskao od 4 tys. do 7,5 tys. gosw. Kwota czna (10 mln z) pozostaa bez zmian w budecie partycypacyjnym na 2014 r., podobnie jak liczba gosowanych projektw (20), natomiast istotnie zwikszya si liczba oddanych gosw oddanych we wrzeniowym gosowaniu do 88 597 (20% mieszkacw Poznania z czego jednak niemal 20 tys. gosw byo niewanych z podobnych przyczyn, jak raportowane w Pocku). Najwicej gosw uzyska projekt Przytulisko - centrum pomocy dla osb bezdomnych (niemal 26,7 tys.). Do realizacji w 2014 r. skierowane zostan trzy projekty (obok zwyciskiego take trakt pieszo-rowerowy oraz odbudowa stadionu dzielnicowego ten ostatni projekt w zmniejszonym zakresie z powodu wyczerpania limitu 10 mln z)38

36 37

http://twojadabrowa.pl/o_projekcie/3/6/ogloszenie_wynikow.html (dostp on-line: 11 grudnia 2013).

http://twojadabrowa.pl/aktualnosci/20131214/47/kryteria_wyboru_projektow_dabrowskiego_ budzetu_partycypacyjnego.html (dostp on-line: 14 grudnia 2013). http://www.mmpoznan.pl/461933/2013/10/11/poznanski-budzet-obywatelski--znamy-zwycieskieprojekty?category=news (dostp on-line 14 grudnia 2013).
38

23

Rekordow kwot 20 mln z zaplanowano w budecie partycypacyjnym w odzi. Budet bdzie realizowany w ukadzie zada oglnomiejskich oraz zada lokalnych w 5 rejonach (Bauty, Grna, Polesie, rdmiecie, Widzew). Na zadania oglnomiejskie przeznaczono 5 mln z, na lokalne po 3 miliony. cznie zgoszono 908 wnioskw, z czego pod gosowanie poddano 759 (168 wnioskw oglnomiejskich, Bauty i Grna po 132 wnioski, Polesie i Widzew po 120, rdmiecie 87). Gosowanie odbyo si w kocu wrzenia 2013 r. Obywatele mogli wybra do 5 projektw oglnomiejskich oraz do 5 zwizanych z dzielnic, w ktrej mieszkaj. W gosowaniu wzio udzia 129 008 osb, ktre przekazay 186 888 kart, z czego 146 903 online i 39 985 na kartach papierowych (niewanych byo 7902 gosw czyli 4,41 %). Wybrano 5 zada oglnomiejskich (zwyciski remont schroniska dla zwierzt zdoby ponad 12 tys. gosw) i od 7 do 12 zada rejonowych.39 Dopiero na rok 2015 planowane s budety partycypacyjne w dzielnicach Warszawy (gosowanie miaoby si odby w poowie 2014 r.). Wedug przedstawionych przez Hann Gronkiewicz-Waltz zaoe dzielnice przekazayby pod gosowanie od 0,5% do 1% swojego budetu co w skali miasta oznaczaoby od 21 do 42 mln z rocznie.40 W przypadku budetw partycypacyjnych i oglnie: wczaniu obywateli we wspzarzdzanie, w tym wybr lub poparcie wariantw rozwiza przedstawianych przez administracj publiczn kwesti bardzo istotn jest oczywicie dostpno surowych danych rdowych. Jednak tylko niewielki procent mieszkacw to specjalici np. od gospodarki komunalnej, budownictwa drogowego czy innych dziedzin, dysponujcy wiedz pozwalajc im ocenia proponowane warianty czy projekty na podstawie udostpnionych danych rdowych. Zdecydowana wikszo obywateli opiera si gwnie na intuicyjnej ocenie potrzeb spoecznych swoich wasnych, wasnej rodziny, krgu znajomych czy ssiadw. Mona jednak wesprze ich w ocenie prezentowanych wariantw, udostpniajc narzdzia wspomagajce. Oczywicie trudno jest zbudowa narzdzia uniwersalne pomagajce wybra 10 spord 759 wnioskw

http://budzet.dlalodzi.info/ oraz http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/1017095,budzet-obywatelskidla-lodzi-wyniki-glosowania,1,id,t,sa.html (dostp on-line: 7 grudnia 2013).

39

http://www.um.warszawa.pl/aktualnosci/warszawski-bud-et-obywatelski (dostp on-line: 5 grudnia 2013).

40

24

(by posuy si przykadem odzi). Jednak w bardzo czstych sytuacjach, gdy administracja publiczna przedstawia inwestycj, dla ktrej szuka poparcia mieszkacw, albo chocia chce unikn oporw i protestw, bardzo cenne mog by narzdzia, ktre umoliwiaj nawet niespecjalistom przeprowadzenie analizy korzyci i kosztw i to w wymiarze finansowym, przewanie z pogldow wizualizacj rezultatw poszczeglnych scenariuszy realizacyjnych. Narzdzia takie pomagaj te w dialogu midzy administracj a organizacjami pozarzdowymi i mieszkacami, pozwalajc przy okazji przeciwstawi nierzadkiej w takich sytuacjach demagogii si rzeczowych argumentw. Przykadem takich narzdzi s narzdzia wypracowane w projekcie iSWORD41, prowadzonym dla Kancelarii Prezesa Rady Ministrw w latach 2011-2013 przez warszawski Instytut Bada Strukturalnych, a wspfinansowanym ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego42. W ramach projektu wykonane zostay narzdzia upraszczajce ilociow ocen skutkw prowadzonej polityki oraz ocen skutkw inwestycji. Narzdzia te powstay dla czterech obszarw: inwestycji infrastrukturalnych (drogowych), polityki emerytalnej, polityki ochrony zdrowia oraz ochrony rodowiska i biornorodnoci, wykonane zostay jako rozbudowane arkusze kalkulacyjne. Warto na marginesie zauway, e narzdzia w projekcie iSWORD zostay przygotowane z wykorzystaniem arkusza MS Excel z pakietu MS Office 2007 lub 2010. Uyte makroinstrukcje nie dziaaj w arkuszach OpenOffice czy LibreOffice stosujcych otwarte formaty danych i otwarte oprogramowanie. Jest to niestety czsta praktyka niezgodna z zasadami stosowania otwartych formatw danych w administracji publicznej, a wic z podstawami idei Otwartego Rzdu. Najczciej wynika ona z nieprawidowego formuowania specyfikacji zamwie publicznych na systemy informatyczne administracji publicznej o czym wiadcz wyniki monitoringu prowadzonego od kilku lat przez Fundacj Wolnego i Otwartego Oprogramowania43 oraz interwencje FWiOO w przypadkach nieprawidowoci. Problemy z

41 42 43

http://isword.pl/o-projekcie.html (dostp on-line: 10 listopada 2013). Poddziaanie 5.1.1 Programu Kapita Ludzki Wzmocnienie potencjau administracji rzdowej.

Monitoring FWiOO prowadzony by m.in. w ramach projektw "Prawidowe i transparentne przetargi publiczne na narzdzia informatyczne"(2009-2010) oraz Monitorowanie ogosze przetargowych na oprogramowanie i sprzt komputerowy w jednostkach administracji rzdowej i samorzdowej oraz podejmowanie interwencji w przypadku wykrycia nieprawidowoci" (2012-2013) realizowanego przy wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego. Raporty FWiOO z monitoringu dostpne s pod adresem http://www.pppit.org.pl (dostp on-line: 2 grudnia 2013). 25

nieprawidowymi specyfikacjami zamwie na systemy informatyczne podnoszone byy take w stanowiskach Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji np. w stanowisku PIIT w sprawie zasad opisu przedmiotu zamwienia na dostawy sprztu komputerowego z 2007 r.44 Przykadowo omwione zostanie pokrtce narzdzie iSWORD Infrastruktura przydatne do oceny rezultatw budowy i modernizacji infrastruktury drogowej.45 Narzdzie-arkusz wylicza dugofalowe koszty i korzyci inwestycji w infrastruktur drogow. Arkusz suy do analizy inwestycji w drogi publiczne, dla ktrych nie wystpuj wpywy finansowe (jak np. na patnych autostradach). Arkusz porwnuje koszty z korzyciami dla dwch podstawowych wariantw: wariantu inwestycji drogowej i wariantu, w ktrym nie uruchamia si takiej inwestycji, pozostawiajc istniejcy przebieg i stan drogi. W arkuszu, bazujcym na metodyce oceny inwestycji drogowych opracowanej przez Instytut Badawczy Drg i Mostw46 zaszyte zostay algorytmy wyliczania nakadw inwestycyjnych oraz kosztw utrzymania biecego i remontw drg i mostw, kosztw eksploatacji pojazdw, czasu przejazdw uytkownikw drg (w tym kosztu pracy kierowcw), a take kosztw (skutkw) emisji spalin oraz wypadkw drogowych. Zakada si, e w wyniku inwestycji i poprawy stanu i geometrii drogi spada liczba wypadkw, skracaj si czasy przejazdu, zmniejsza emisja spalin przy czym efekty te mog zosta uzyskane take dziki rozdzieleniu ruchu drogowego na przejazd przez miejscowo oraz obejcie drogowe. Wprowadzanymi parametrami s geometria drg istniejcych i budowanych (szeroko, stan techniczny drogi, krto), potoki ruchu w podziale na poszczeglne kategorie pojazdw i charakterystyki ruchu drogowego (weekendowy, turystyczny, gospodarczy). Zmienia mona te parametry czasowe i finansowe, jak czas inwestycji i nakady w poszczeglnych latach. Koszty i nakady dyskontowane s do wartoci biecej, przy czym mona ustala stop dyskontow oraz zakadany horyzont czasowy

44 45

http://www.piit.org.pl/old_gallery/73/59/7359.pdf (dostp on-line: 12 listopada 20013).

Autor powyszego rozdziau w okresie maj-padziernik 2013 r. prowadzi szkolenia z korzystania z tego narzdzia (jako wykadowca-trener zaangaowany w wyniku konkursu na trenerw). Zesp kierowany przez Janin Szrajber, Instrukcja oceny efektywnoci ekonomicznej przedsiwzi drogowych i mostowych, IBDiM, Warszawa 2008, http://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/p/pracenaukowo-badawcze-zrealizow_3435//documents/2005-2009-44-czesc-1.pdf (dostp on-line: 19 listopada 2013).
46

26

inwestycji drogowych (zazwyczaj 25 lat). W rezultacie otrzymuje si wynik analizy ekonomicznej (analizy kosztw i korzyci), ktry suy do okrelenia, czy przedsiwzicie jest opacalne w bilansie korzyci spoecznych. Wyniki podawane s w arkuszu kalkulacyjnym i wizualizowane prostymi wykresami. Narzdzia takie mona opracowa dla wielu rnych dziedzin, w tym dla inwestycji infrastrukturalnych np., w sieci wodocigowe, kanalizacyjne, ciepownicze, energetyczne, telekomunikacyjne, kolejowe i inne inwestycje infrastrukturalne (wodne, energetyczne) pod warunkiem, e do dyspozycji s wskaniki do budowy modelu stanowicego podstaw do analizy kosztw i korzyci.

27

5. Przykady udostpniania zasobw kultury

Inspirujcych przykadw ponownego udostpniania informacji publicznych dostarcza sfera kultury. Caa ta sfera zostaa zdefiniowana jako obszar informacji publicznej podlegajcej udostpnieniu dopiero w wyniku nowelizacji dyrektywy o ponownym udostpnianiu informacji, uchwalonej w 2013 r.47 Nie oznacza to jednak, e do czasu formalnego zobowizania instytucji publicznych zreszt ograniczonego rnymi wzgldami48 zasoby kultury i wiatowego dziedzictwa nie byy traktowane jako informacja, z ktr ze wzgldw edukacyjnych, kulturowych i spoecznych naley zapoznawa cae spoeczestwo. W propagowaniu idei otwierania zasobw kultury i dziedzictwa narodowego twrcy i aktywici ruchu otwartych zasobw odwouj si do odlegej historii, podajc przykad Diamentowej Sutry, dziea nalecego do kanonu pism buddyjskich. Znajdujcy si w Bibliotece Brytyjskiej egzemplarz przekadu tej sutry na jzyk chiski (pochodzcy z 868 r. n. e. i uwaany za najstarsz zachowan do dzi ksik drukowan) opatrzony jest inskrypcj do swobodnego rozpowszechniania49. Idea powszechnego udostpniania zasobw publicznych instytucji kulturalnych okrelana jako OpenGLAM (od ang. Galleries/Libraries/Archives/Museums Galerie/Biblioteki/Archiwa/Muzea) ma w Europie histori sigajc XVI wieku. Cho muzea w dzisiejszym znaczeniu tego sowa50, jako miejsca gromadzce obiekty majce warto historyczn, edukacyjn lub artystyczn, byy pocztkowo miejscami przechowywania prywatnych kolekcji wadcw, kapanw czy zamonych kolekcjonerw, to ju w okresie Renesansu w Woszech powstay muzea i galerie udostpniajce swoje zasoby publicznie (np. Muzeum Kapitoliskie w Rzymie oraz

Dyrektywa 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniajca dyrektyw 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego .
47

Wicej na ten temat w opracowaniu: Aspekty prawne i ekonomiczne ponownego wykorzystania informacji publicznej dla informatykw ujcie praktyczne na stronie http://www.opengovernment.pl/ (dostp on-line: 5 grudnia 2013).
48 49 50

R. Pollock, The Value of the Public Domain, Institute for Public Policy Research, Londyn, 2006, s. 3.

W staroytnej Grecji termin museion oznacza miejsce (wityni) powicone muzom, jako opiekunkom sztuki, przeznaczony take do uprawiania nauki taki charakter miaa np. Biblioteka Aleksandryjska. 28

Muzeum Watykaskie51). Nowych impulsw do upowszechniania zasobw zgromadzonych przez wadcw dostarczya filozofia Owiecenia, a potem idee Rewolucji Francuskiej. Najsynniejsze i najstarsze muzea oraz galerie europejskie (m.in. petersburska Kunstkamera, Muzeum Brytyjskie, Galeria Uffizi, Ermita, Luwr), a z muzew w Polsce witynia Sybilli Izabeli Czartoryskiej w Puawach oraz kolekcja Stanisawa Kostki Potockiego w Paacu Wilanowskim, udostpniy swe zbiory w XVIII i XIX w., cho np. w pocztkach dziaalnoci publicznej otwartego w 1795 r. Muzeum Brytyjskiego chtni do obejrzenia zbiorw musieli o to wystpowa z wnioskiem na pimie. W wczesnych warunkach kulturowych zakrelao krg potencjalnych odbiorcw takiej informacji publicznej do ludzi na tyle wyksztaconych, e mieli takie potrzeby, dowiedzieli o takiej moliwoci i potrafili napisa wniosek (!). Trzeba bowiem zdawa sobie spraw, e na przeomie XVIII i XIX w. umiejtno czytania i pisania nawet w krajach o wysokim poziomie cywilizacyjnym wcale nie bya powszechna: np. w 1800 r. czyta umiao ok. 62% spord 8 mln mieszkacw wczesnej Anglii52. Wraz z klasycznym paternalistycznym XVIII-wiecznym modelem pastwa i jego administracji, wywodzcym si ze wzorw owieconego absolutyzmu zwaszcza w jego realizacji wczesnych Prusach i kontynuowanym przez wadze centralistyczne a do czasw dzisiejszych, uksztatowaa si odpowiadajca temu modelowi praktyka dziaania pastwowych instytucji kultury, w tym muzew i galerii. Bya ona charakterystyczna zwaszcza dla krajw o duej roli pastwa w tej dziedzinie albo pastwa propagujcego ide pielgnacji kultury narodowej (np. Francja) albo pastwa omnipotentnego, ktre realizuje misj powszechnego nauczania wszystkich obywateli, co byo charakterystyczne dla krajw tzw. demokracji socjalistycznej w naszym regionie Europy przed przemianami ustrojowymi 1989 r. Niezalenie od ustroju gwne instytucje kultury, dysponujce najwikszymi zasobami, stosoway tradycyjny model jednokierunkowej transmisji od instytucji kultury do cakowicie biernego odbiorcy przekazu kulturalnego i edukacyjnego. lady takiego podejcia w muzeach widoczne s do dzisiejszego dnia, m. in. w postaci pilnie przestrzeganego zakazu dotykania,

Pierwsze zbiory Muzeum Kapitoliskiego zostay w 1471 r. podarowane miastu Rzym w celu ich udostpnienia przez papiea Sykstusa IV, natomiast pocztkiem Muzeum Watykaskiego bya upubliczniona w 1506 r. kolekcja rzeb zgromadzonych przez papiea Juliusza II.
51

T. Schlossberg, Literacy Rates, http://www.mcsweeneys.net/articles/literacy-rates (dostp on-line: 13 listopada 2013).

52

29

fotografowania, a nawet zbliania si do wystawionych eksponatw. Tradycyjnie nastawione muzea nie stosuj, a nawet nie szukaj rozwiza technicznych umoliwiajcych bliszy kontakt ze zgromadzonymi obiektami (np. wystawianie obok zabezpieczonych oryginaw ich odpowiednio przygotowanych kopii, czasem uzupenionych o rozwizania, wyjanienia, komentarze czy inne dodatki skuteczniej przenoszce przekaz edukacyjny ni same obiekty i ich zwyczajowe opisy na tabliczkach czy w katalogach). Model takiego przekazu kulturowego obnia warto spoeczn i gospodarcz dbr kultury, gdy jest nieatrakcyjny dla modszego pokolenia, przyzwyczajonego ju do kontaktu ze zjawiskami i obiektami take ze sfery kultury przy uyciu rodkw komunikacji elektronicznej: Internetu, smartfonw, czy tabletw. Podejcie takie tworzy te szczeln barier dla osb niepenosprawnych, na przykad ociemniaych, cakowicie uniemoliwiajc im zapoznanie si z obiektami (rzebami, innymi obiektami trjwymiarowymi) poprzez zmys dotyku a trzeba tu przypomnie, e dostp do informacji publicznej oraz do dbr kultury jest podstawowym prawem czowieka, sformuowanym zarwno w konwencjach midzynarodowych, np. w Art. 27 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci z 1950 r.53, jak w konstytucjach narodowych. W Art. 6 Konstytucji RP jest jednoznaczne sformuowanie Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i rwnego dostpu do dbr kultury, bdcej rdem tosamoci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju , za Art. 73 gosi: Kademu zapewnia si wolno twrczoci artystycznej, bada naukowych oraz ogaszania ich wynikw, wolno nauczania, a take wolno korzystania z dbr kultury. Ponadto jednym z podstawowych praw konstytucyjnych jest zakaz dyskryminacji, sformuowany w Art. 32. 1. Wszyscy s wobec prawa rwni. Wszyscy maj prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne. 2. Nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 54 Z tych konstytucyjnych zasad mona wic wrcz wywodzi zakaz dyskryminacji osb niepenosprawnych, ktre to byway odcite od dbr kultury przez brak chci lub umiejtnoci otwierania zasobw kultury w sposb umoliwiajcy im dostp.

Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci sporzdzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona nastpnie Protokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupeniona Protokoem nr 2 (Dz. U. 1993 nr 61 poz. 284).
53 54

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483). 30

Ani przepisy krajowe, ani zobowizania midzynarodowe a w przypadku krajw czonkowskich Unii Europejskiej dyrektywy Parlamentu Europejskiego oraz rozporzdzenia Komisji Europejskiej nie nakazyway publicznego udostpniania zasobw kulturalnych. Dyrektywa 2003/98/WE z listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego zawieraa nawet wyrane stwierdzenie, i nie dotyczy ona dokumentw do ktrych prawa wasnoci intelektualnej nale do osb trzecich, dokumentw bdce w posiadaniu publicznych nadawcw radiowych i telewizyjnych, instytucji edukacyjnych i badawczych takich jak szkoy, uniwersytety, archiwa i biblioteki oraz jednostki badawcze oraz bdcych w posiadaniu instytucji takich jak muzea, biblioteki, archiwa, orkiestry, opery, balety i teatry . W polskiej ustawie z 2001 r. o dostpie do informacji publicznej (po jej nowelizacji w 2011 r.) znalazy si takie same wykluczenia: udostpnianie nie dotyczyo materiaw archiwalnych bdcych w dyspozycji archiww pastwowych, publicznych nadawcw radiofonii i telewizji, instytucji kultury (w tym samorzdowych) ani innych podmiotw prowadzcych dziaalno kulturaln, uczelni, Polskiej Akademii Nauk ani jednostek naukowych (informacji publicznych sucych ich dziaalnoci badawczej oraz dydaktycznej) oraz jednostek organizacyjnych systemu owiaty. Cho konwencje midzynarodowe i przepisy krajowe nawet tak wysokiej rangi jak konstytucje zawieraj deklaratywne zobowizania dotyczce dostpu do kultury jako prawa czowieka i obywatela, to jednak publiczne udostpnianie zasobw instytucji GLAM byo przez duszy czas kwesti strategii i praktyki dziaania samych instytucji kultury i ich organw zaoycielskich przewanie resortw kultury poszczeglnych krajw. Jednak mimo braku obowizku legislacyjnego rosa wiadomo wartoci spoecznej, edukacyjnej i gospodarczej zasobw kultury. Znalazo ono odzwierciedlenie nie tylko w dziaaniach rodowisk twrcw i popularyzatorw kultury we wszystkich krajach, przybierajcych formy wspomnianego ruchu OpenGLAM, ale take w dokumentach oficjalnych. Na przykad w zaleceniach Komisji Europejskiej z padziernika 2011 r., dotyczcych digitalizacji i udostpniania w Internecie dorobku kulturowego stwierdzono: naley () wspiera digitalizacj materiaw bdcych w posiadaniu bibliotek, archiww i muzew, aby Europa moga utrzyma swoj wiodc pozycj na wiecie w dziedzinie kultury i treci kreatywnych i aby moga wykorzystywa swoje bogactwo kulturowe w optymalny sposb. Wedug oszacowa Komisji Europejskiej brane kreatywne, korzystajce w sposb twrczy i innowacyjny z
31

zasobw kultury wytwarzaj ju ponad 3% PKB krajw UE, dajc te ok. 3% miejsc pracy. Szczeglnie silnych impulsw do rozwoju bran kreatywnych (ktre zyskay nawet okrelenie przemysu kreatywnego) dostarczyy technologie informacyjnye zarwno dziki digitalizacji istniejcych zasobw kultury, jak i tworzeniu utworw dzie natywnie cyfrowych (powstaych od razu w formie cyfrowej we terminologii angielskiej nazywanych born digital). Przykadem inicjatywy udostpnienia zasobw kultury, ktra wyprzedzia obowizujc dzi regulacj, jest Europeana. Ta wirtualna cyfrowa biblioteka gromadzca zasoby kulturalne Europy ma ju niemal 10-letnia histori. W kwietniu 2005 r. szeciu szefw rzdw krajw czonkowskich UE zwrcio si do Prezydencji Rady Europejskiej oraz do Komisji w sprawie utworzenia wirtualnej europejskiej biblioteki, sucej udostpnieniu wszystkim zainteresowanym europejskiego dorobku kulturalnego i naukowego. Komisja Europejska wczya ten pomys do strategii i2010 Europejskie spoeczestwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia55 i przedstawia go w komunikacie z wrzenia 2005 r. i2010: biblioteki cyfrowe56. W komunikacie tym KE przypomniaa, e w 2001 r. z tradycyjnych bibliotek w krajach UE25 korzystao ponad 138 mln zarejestrowanych uytkownikw, za cakowita liczba ksiek oraz rocznikw periodykw w europejskich bibliotekach wynosia wtedy ponad 2,5 mld. Rol zasobw kulturowych, take w postaci cyfrowej podkrelia te Konwencja UNESCO57 z 2005 r. dotyczca rnorodnoci kulturowej, ratyfikowana przez UE w 2006 r. Inicjatywa i2010: biblioteki cyfrowe kontynuowaa dziaania uwzgldnione w planie dziaa eEurope z 2000 r. oraz w przyjtych w roku 2001 Zasadach z Lund i w zwizanym z nimi Planie dziaa z Lund. Plany dalszych akcji w sferze udostpniania dorobku kulturalnego sformuowano w zaleceniu Komisji w sprawie digitalizacji z

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomicznospoecznego oraz Komitetu Regionw i2010 Europejskie spoeczestwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia COM(2005) 229 kocowy z 1 czerwca 2005 r.
55

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomicznospoecznego oraz Komitetu Regionw i2010: biblioteki cyfrowe COM(2005) 465 kocowy z 30 wrzenia 2005 r.
56

UNESCO - Organizacja Narodw Zjednoczonych do spraw Wychowania, Nauki i Kultury , agenda ONS powstaa w listopadzie 1945 r,
57

32

200658. W dokumencie tym zalecono pastwom czonkowskim dziaania w celu optymalizacji wykorzystania przy pomocy Internetu gospodarczego i kulturalnego potencjau europejskiego dziedzictwa kulturowego. Wrd tych dziaa optymalizacyjnych wymieniono wspieranie produkcji materiaw cyfrowych wykorzystujcych zasoby bibliotek, archiww i muzew. Dostp do tych materiaw przez Internet umoliwia nie tylko wykorzystanie ich przez obywateli w nauce, pracy i rekreacji oraz zbudowanie w Internecie wyranego profilu rnorodnego i wielojzycznego dziedzictwa kulturowego Europy. Podkrelono, e materiay cyfrowe (zarwno zdigitalizowane materiay tradycyjne, jak i treci powstae od pocztku w postaci cyfrowej) mog by wykorzystywane w rnych sektorach gospodarki, zwaszcza w turystyce i w edukacji, a take w dziaalnoci twrczej jako podstawowy materia dla tzw. przemysw kreatywnych. By to wic postulat dotyczcy ponownego udostpniania zasobw kultury jako informacji publicznej. W Europejskiej Agendzie Cyfrowej w 2010 r. zaplanowano liczne dziaania dotyczce udostpniania dbr kultury poczwszy od uproszczenie zarzdzania prawami autorskimi, tzw. licencjonowania transgranicznego i ujednolicenia zasad stosowania ochrony prawno-autorskiej we wszystkich krajach czonkowskich oraz stworzenie ram prawnych majcych uatwi cyfryzacj i rozpowszechnianie dzie kultury w Europie (w tym rozwizanie problemu utworw osieroconych) a po zapowied poszerzenie zakresu dyrektywy dotyczcej ponownego udostpniania informacji publicznych. Od 2008 r. krystalizoway si zamierzenia Komisji Europejskiej w sprawie wsplnego wirtualnego zasobu cyfrowego dziedzictwa kulturalnego krajw czonkowskich Europejskiej Biblioteki Cyfrowej nazwanej Europeana. Prototyp tej wirtualnej biblioteki, galerii, muzeum i sali wystawienniczej a cilej: zestawu takich wirtualnych obiektw poczonych ze sob hipertekstowymi odsyaczami (linkami) uruchomiony zosta w listopadzie 2008 r. Europeana to bardzo ambitne przedsiwzicie krajw czonkowskich UE, majce na celu publiczne udostpnienie caego dorobku kulturowego Europy. Deklarowanym celem jest udostpnienie za porednictwem

Zalecenie Komisji w sprawie digitalizacji i udostpnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobw cyfrowych z dnia 24 sierpnia 2006 r. (2006/585/WE).
58

33

Europeany w postaci cyfrowej wszystkich arcydzie nalecych do domeny publicznej (najwaniejszych dzie oraz obiektw kulturowych i historycznych, wskazanych i wybranych przez pastwa czonkowskie). Zaoono, e w tym celu do 2025 r. wykonana zostanie digitalizacja caego dziedzictwa kulturowego Europy, za jako cel poredni okrelono zgromadzenie w Europeanie do 2015 r. 30 mln obiektw zdigitalizowanych i natywnie cyfrowych. Cel ten wydaje si moliwy do osignicia, zwaywszy, e po pocztkowych problemach z finansowaniem59 oraz z prawami do utworw osieroconych w 2011 r. rozwj tej wirtualnej biblioteki nabra ywszego tempa. Wedug danych Europeany do koca padziernika 2013 r. w tej wirtualnej bibliotece i galerii zgromadzono cznie ponad 29,6 mln obiektw, w tym 17,2 mln zdigitalizowanych obrazw, rysunkw, map i fotografii, 11,7mln obiektw tekstowych (ksiek, czasopism, listw, pamitnikw i dziennikw oraz innych archiwaliw), ponad 484 tys. plikw dwikowych (od zapisw fonograficznych na woskowych walcach po rejestracje audycji radiowych), ponad 198 tys. zapisw wideo (filmw, rejestracji emisji telewizyjnych i innych materiaw wideo) i 14746 zapisw obiektw 3D (odwzorowa obiektw trjwymiarowych). Polska nie odstaje od czowki europejskiej: z 1,632 milionem udostpnionych obiektw jestemy na smym miejscu spord pastw europejskich (UE i EOG) pod wzgldem cznej liczby obiektw udostpnionych w Europeanie (na pierwszym miejscu s Niemcy: 4,448 mln obiektw). Pod wzgldem liczby odwiedzajcych portal w cigu 12 miesicy od poowy listopada 2012 do poowy padziernika 2013 r. Polska bya na szstym miejscu: 351,6 tys. spord 4,2 mln unikalnych odwiedzajcych (w liczbie odwiedzajcych uwzgldniane s take kraje pozaeuropejskie, np. z USA odwiedzio European w tym okresie 307,8 tys. osb). Europeana jest bardzo wana z punktu widzenia ponownego udostpniania informacji publicznej z nastpujcych powodw: 1. realizuje ona model, w ktrym wsppracujce z ni instytucje (w poowie 2013 r. ok. 2300 europejskich instytucji publicznych, gwnie muzew i galerii) oraz osoby fizyczne zarwno korzystaj z zasobw Europeany, jak i udostpniaj jej swoje zasoby. Warto zauway, e jest to udostpnianie

W pocztkowym okresie uruchamiania wersji produkcyjnej, na lata 2009-2011 na projekt Europeana przewidziano zaledwie 6,2 mln EUR w ramach programu eContentplus. Wedug strategii Europeana Strategic Plan 2011-2015 w latach 2011-2015 finansowanie miao wynosi ok. 5 mln EUR rocznie.
59

34

informacji w obie strony ponowne udostpnianie danych zebranych przez instytucje publiczne obywatelom i przedsibiorcom oraz udostpnianie danych zebranych przez obywateli instytucjom publicznym. Przykadem kolekcji budowanej w Europeanie przez obywateli jest zbir obiektw zwizanych z I wojn wiatow, przygotowywany na 100 rocznic wybuchu wojny. Do koca padziernika 2013 roku na portalu Europeany udostpnionym pod adresem www.europeana1914-1918.eu zebrano ju ponad 52 tys. zdigitalizowanych obiektw pochodzcych gwnie od osb fizycznych zeskanowanych fotografii, pocztwek, listw, dokumentw i innych pamitek osobistych. 2. Europeana stosuje niejako z definicji otwarte dane i oprogramowanie o otwartym kodzie rdowym. Tworzy te oraz bezpatnie udostpnia interfejsy programowe (np. Europeana Open Search API) oraz technologie opisw (metadanych) gromadzonych obiektw. Ogromna baza obiektw kulturalnych zgromadzona w Europeanie udostpniana jest do ponownego wykorzystywania na podstawie owiadczenia Creative Commons CC0 Public Domain Dedication, co oznacza, e kady moe korzysta z metadanych w dowolnym celu artystycznym, edukacyjnym, komercyjnym bez adnych zastrzee. Rezultatem takiej polityki jest moliwo korzystania z API do tworzenia innowacyjnych usug internetowych (ang. webservices), a take gier i innych aplikacji na tablety i smartfony. Stosowanie licencji typu CC0 oznacza, e metadane Europeany mog by wykorzystywane w pracach nad rozwojem tzw. Linked Open Data.60 Gwnym polskim partnerem Europeany i kilku innych prestiowych serwisw udostpniajcych zasoby kulturowe i realizujcych zasady otwartych danych i otwartego dostpu jest Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC) internetowy serwis,

Linked Open Data jest metod publikowania danych strukturalizowanych pozwalajc na wzajemne wizanie i uzupenianie metadanych, co umoliwia wyszukiwanie rnych reprezentacji tej samej treci i tworzenie odsyaczy midzy powizanymi zasobami.
60

35

ktrego celem jest gromadzenie, przetwarzanie i udostpnianie informacji o polskich zbiorach kultury i nauki dostpnych on-line61.

rdo: serwis informacyjny Federacji Bibliotek Cyfrowych (http:/ /fbc.pionier.net.pl/pro/)

Rysunek 1. Schemat dziaania FBC

Uytkownicy mog korzysta on-line bezporednio ze zbiorw instytucji wsppracujcych z FBC dostpnych w poszczeglnych bibliotekach cyfrowych (Rysunek 1). Do szukania konkretnego obiektu mog korzysta z oglnych wyszukiwarek, jednak trudno jest potwierdzi wiarygodno wynikw (m.in. z powodu pozycjonowania stosowanego komercyjnie szukane strony mog zosta przez nich wrcz niezauwaone wrd duej liczby stron przypadkowych). Dlatego FCB udostpniaj mechanizmy duo dokadniejszego przeszukiwania tylko wybranych rde danych, bazujc na aktualizowanej co noc bazie danych o obiektach udostpnianych w sieci przez polskie instytucje wsppracujce z FBC. Uytkownicy przeszukujc t baz otrzymuj odsyacze wanie do tych obiektw. FBC udostpnia nieodpatnie i bez adnych ogranicze licencyjnych interfejsy wykorzystujce powszechnie uywane standardy komunikacyjne (HTTP, XML). Funkcje udostpniane przez te interfejsy (mechanizm do wykrywania duplikatw, interfejs OpenSearch do przeszukiwania FBC, zestawienie Bazy Bibliotek Cyfrowych w pliku CSV) mog by powszechnie wykorzystywane do tworzenia zewntrznych aplikacji. Wybranym podmiotom FBC moe udostpnia take dane gromadzone z polskich

Operatorem FBC Poznaskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, a w jego ramach Zesp Bibliotek Cyfrowych PCSS.
61

36

instytucji nauki i kultur (poprzez interfejs OAI-PMH62). FBC pracuje te nad udostpnieniem danych w postaci Linked Open Data63. W sferze kultury uksztatowaa si ciekawa praktyka udostpniania informacji publicznej w modelu niekomercyjnym, w celu osignicia okrelonych korzyci spoecznych. W modelu takim instytucje kultury udostpniaj dane nieprzetworzone czy te podstawowe, za wolontariusze dokonuj ich przetworzenia i udostpniaj je w przetworzonej formie tym instytucjom po to, by mogy je upowszechnia. W rezultacie dochodzi nie tylko do ponownego, ale do wielokrotnego wzajemnego udostpniania informacji publicznych. Histori takich dziaa rozpocz Projekt Gutenberg przedsiwzicie zainicjowane przez amerykaskiego futuryst i popularyzatora technologii informacyjnych Michaela S. Harta, twrc pojcia e-booka, ktry w 1971 r. (a wic niemal wier wieku przed upowszechnieniem Internetu) rcznie przepisa i rozesa do uytkownikw sieci komputerowej amerykask Deklaracj Niepodlegoci. Uruchomiony przez niego i trwajcy ju ponad 40 lat projekt polega na transkrybowaniu przez wolontariuszy ksiek nalecych do domeny publicznej (prawa autorskie wygasy) lub te udostpnionych w tym celu przez autorw (posiadaczy praw autorskich). W listopadzie 2013 r. w katalogu Projektu Gutenberg byo ponad 44 tys. ksiek, w tym kilkadziesit transkrybowanych przez polskich uczestnikw projektu64. Transkrypcja wykonywana jest przewanie z uyciem oprogramowania OCR65, ale tekst po uyciu programw OCR podlega rcznej weryfikacji i edycji wykonywanej przez ochotnikw albo tych samych, ktrzy dokonali transkrypcji, albo tych, ktrzy zgosili si do redagowania i edycji transkrybowanych tekstw. W ostatnich latach amerykaska fundacja non-profit World Public Library, ktra sponsoruje Projekt Gutenberg, uruchomia przedsiwzicie rwnolege i powizane z oryginalnym: koncentruje si ju nie tylko na wyszukiwaniu i transkrypcji ksiek z domeny publicznej, ale take namawia autorw wspczesnych do bezpatnego publikowania swoich utworw na witrynie projektu. W czci serwisu nazwanej Project Gutenberg Self-Publishing Portal na

62 63 64 65

The Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting http://fbc.pionier.net.pl/pro/wspolpraca/api/ (dostp 5 grudnia 2013 r.) http://www.gutenbergnews.org/ (dostp 30 listopada 2013 r.)

OCR (ang. Optical Charakter Recognition) oprogramowanie do rozpoznawania pisma drukowanego lub rcznego i transkrypcji do postaci maszynowej 37

pocztku grudnia 2013 r. byo ponad 2,2 tys. utworw (ksiek i tomikw poezji) w formacie PDF. Przykadem wzajemnego udostpniania informacji publicznej z udziaem wolontariuszy s przedsiwzicia o bardzo duej randze i uytecznoci spoecznej a mianowicie transkrypcja publikacji tekstowych (ksiek) na audiobooki dla osb niewidzcych lub niedowidzcych oraz transkrypcja udostpniajca treci audiowizualnych osobom niesyszcym (przez opisywanie dwikw i transkrypcj wypowiedzi na teksty). Projekt taki prowadzi np. Narodowy Instytut Audiowizualny pod hasem Dodaj transkrypcj zapraszajc ochotnikw do wsppracy przy transkrypcjach utworw audiowizualnych.66

http://www.nina.gov.pl/kultura-2_0/sam-to-zr%C3%B3b/dodaj-transkrypcj%C4%99 (dostp 2 grudnia 2013 r.)

66

38

6. Otwarte dane w nauce

Na razie adne regulacje prawne ani midzynarodowe, ani krajowe nie nakazuj udostpniania produktw i danych naukowych jako informacji publicznej podlegajcej ponownemu udostpnianiu. Jednak pod wypywem technologii informacyjnych oraz nastawie spoecznych tradycyjny model upowszechniania wynikw bada naukowych zaczyna si obecnie zasadniczo zmienia. W uproszczeniu mona powiedzie, e podstawowymi rezultatami procesu badawczego s zebrane dane oraz publikacja opisujca wyniki bada. Od XVII wieku, ktry mona uzna za pocztek nowoytnej nauki, uksztatowa si tradycyjny model upowszechniania nauki i rezultatw bada naukowych. Pojawiy si wtedy pierwsze czasopisma naukowe, ktre byy niejako rozszerzeniem korespondencji prowadzonej przez badaczy, informujcych si nawzajem w listach o swoich koncepcjach, pracach i wynikach bada. Od tamtych czasw norm stao si publikowanie omwie i wynikw bada w czasopismach naukowych. Praktycznie rzecz biorc odkrycie, ktrego wyniki nie zostay opisane w tych czasopismach lub w innych wydanych publikacjach, byo nieistotne. Byo to zreszt oczywiste: odkrycie, ktre pozostaje ukryte w wiadomoci czy w zapiskach badacza, nie przedostaje si do wiadomoci publicznej i nie zwiksza kapitau wiedzy ludzkoci. Ten tradycyjny model komunikacji naukowej przetrwa niemal niezmieniony do koca XX w. Zosta on uzupeniony i obudowany formalnymi reguami recenzowania publikacji (peer-review) oraz sformalizowanymi systemami punktacji za publikacj prac. Dzi pozycja, reputacja, a nawet stanowisko (w rozumieniu etatu i umowy o prac) naukowca zale od liczby publikacji w czasopismach naukowych klasyfikowanych pod wzgldem prestiu, pozycji i jakoci oraz od liczby cytowa danej pracy w tych czasopismach. Dostp dla autorw do czasopism i publikacji naukowej jest niejako z definicji dostpem dla wybranych dla tych, ktrzy osignli wyniki badawcze zwikszajce kapita intelektualny i dobro ludzkoci. Jednak w ostatnich latach na tradycyjnym rynku wydawnictw naukowych pojawiy si tendencje niekorzystne, zdaniem krytykw wynikajc z powstawania swoistego oligopolu najwikszych wydawnictw naukowych, dyktujcych koszty publikacji i subskrypcji albo nieuzasadnione rzeczywistymi wydatkami, albo po prostu niemoliwe do uniesienia dla instytucji naukowych zarwno tych, ktre nabywaj publikacje, jak i tych, ktre uzyskuj prawo do publikacji.
39

Tradycje otwartej nauki sigaj epoki Owiecenia i zwizane s z ksztatowaniem si modelu nowoytnej edukacji powszechnej i demokratycznej. A do pojawienia si komunikacji elektronicznej radia i telewizji rodkami upowszechnienia wiedzy oraz wynikw bada naukowych byy drukowane periodyki i ksiki. Radio, zwaszcza publiczne, wczyo si do upowszechniania wiedzy niemal od pocztku istnienia. W latach 20. i 30. XX w. na caym wiecie zaczli dziaa wyspecjalizowani nadawcy zajmujcy si edukacj, gwnie na poziomie szk stopnia podstawowego i ponadpodstawowego. W kilku krajach radio zostao nawet wczone do oficjalnego systemu edukacji. Najbardziej znanym przykadem jest uruchomiona w Australii 1951 r. Szkoa przez Radio (School of the Air). Nauczanie przez radio (dwukierunkowe z wykorzystaniem stacji krtkofalarskich, a nie tylko przekazu jednokierunkowego) w rozproszonych osadach Australii byo prowadzone niemal przez 50 lat, a lat 20032009, kiedy wikszo australijskich szk prowadzcych takie nauczanie przesza na czno internetow. Do dzi rola radia w nauczaniu jest bardzo dua zwaszcza na obszarach o niskiej gstoci zaludnienia i niskich dochodach ludnoci (np. Afryka), a take w specyficznych dziedzinach edukacji, np. nauczanie jzykw. Nadawcy zwaszcza publiczni zajmuj si te popularyzacj wynikw bada naukowych. Od lat. 50. tematyka edukacyjna w tym take w formie wykadw i lekcji pojawia si te na caym wiecie w programach telewizyjnych. Warto tu przypomnie, e obok programw popularyzatorskich polscy nadawcy publiczni Telewizja Polska i Polskie Radio przez ponad 15 lat uczestniczyli w programach edukacji i to na poziomie podyplomowym. W latach 1974-1990 TVP i Polskie Rado emitoway przeznaczone dla nauczycieli wykady Nauczycielskiego Uniwersytetu Radiowo-Telewizyjnego (NURT). Wraz ze zmian paradygmatu zastosowa informatyki kiedy komputery przestay by ju tylko urzdzeniami do liczenia, ale zaczy by czone w sieci komunikacji pojawiy si pierwsze prby wykorzystywania komputerw do wsppracy naukowcw i wymiany wynikw bada. W latach 70. XX w. w Laboratoriach Bella naukowcy pracujcy w tym instytucie zaczli umieszcza komunikaty i wyniki bada na komputerach poczonych sieciami wewntrznymi. Dziki opracowanemu w 1971 r. protokoowi FTP inni naukowcy mogli treci te ciga na swoje komputery. W ostatnich latach wraz z szybkim rozwojem rodkw komunikacji elektronicznej, dostpnoci serwisw sieciowych oraz moliwoci i zapotrzebowania ich

40

uytkownikw zaczy si ksztatowa obecne praktyki i metody wymiany informacji naukowych oraz wsppracy przez sie. Przybray one form ruchu spoecznego, ktry nazywany jest Open Access (otwarty dostp). W lad za nim pojawi si ruch Otwartej Nauki. Inicjatywy te mocno si zaktywizoway szczeglnie w ostatniej dekadzie. Ich uczestnikami s zarwno sami badacze, jak i szeroko rozumiani odbiorcw wynikw ich prac. Inicjatywom tym sprzyja fakt, e koszty publikacji w wiatowej sieci oraz koszty dostpu do obiektw cyfrowych zamieszczonych w Internecie w cigu ostatniej dekady ulegy radykalnemu obnieniu i to nie tylko w porwnaniu z tradycyjn sfer drukowanych czasopism naukowych oraz publikacji ksikowych, ale take w porwnaniu z dawnymi kosztami dostpu do Internetu czy posiadania komputera. Nie istnieje jedna przyjta definicja zasad otwartego dostpu, cho uksztatoway si ju zasady praktyczne, a take mniej lub bardziej sformalizowane kryteria. Pierwsze powszechnie przyjte sformuowania otwartego dostpu zostay sformuowane m.in. w dokumentach Budapesztaskiej Inicjatywy Otwartego Odstpu z 2002 r., znanej jako BOAI 2002 (Budapest Open Access Initiative): Przez otwarty dostp rozumiemy dostpno treci za darmo i w publicznym internecie, co pozwala kademu czyta, ciga, kopiowa, rozprowadza, drukowa, przeszukiwa, zamieszcza odnoniki do penych wersji tekstw, indeksowa, przekazywa jako dane do oprogramowania oraz uywa w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu bez barier finansowych, prawnych czy technicznych, innych ni te zwizane z uzyskaniem dostpu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treci, oraz jedyn rol, jak w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno by zapewnienie autorom kontroli nad integralnoci ich utworw oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac. 67 W 2003 r. w deklaracji na temat otwartych publikacji (Bethesda Statement on Open Access Publishing) okrelone zostay warunki uznania publikacji za otwart: 1. Autorzy i waciciele praw autorskich daj wszystkim uytkownikom darmowe, nieodwoalne, szerokie, trwae prawo dostpu do dziea i licencj na kopiowanie,

Przekad polski za publikacj Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych praktyki wiatowe a specyfika polska, przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady, Warszawa, 2011 dostpn pod adresem: http://ceon.pl/images/ekspertyza/ekspertyza_oa_icm.pdf (dostp 2 grudnia 2013 r.)
67

41

uycie, rozpowszechnianie, przenoszenie i pokazywanie pracy publicznie oraz do tworzenia i rozpowszechniania prac pochodnych na wszelkich nonikach cyfrowych, dla wszelkiego rodzaju odpowiedzialnego uycia, z zachowaniem atrybucji autorskich. Uytkownicy maj prawo do robienia niewielkiej liczby kopii w wersji drukowanej dla wasnego uytku. 2. Kompletna wersja pracy i wszystkie dodatkowe materiay wraz z kopi pozwolenia na druk (o ktrej mowa wyej) s w odpowiednim standardowym formacie elektronicznym deponowane natychmiast po pierwszej publikacji, przynajmniej w jednym z repozytoriw dostpnych on-line, wspieranych przez instytucj akademick, towarzystwo naukowe, agencj rzdow lub inn wiarygodn organizacj, ktra stara si umoliwi wolny dostp do wiedzy, nieograniczon jej dystrybucj oraz dugoterminowe archiwizowanie..68 W zblionym brzmieniu kryteria te znalazy si w Deklaracji Berliska w sprawie otwartego dostpu do wiedzy w naukach cisych i humanistyce (Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities) z 2003 r. 69 Upowszechniy si kryteria i definicja opublikowana przez Open Knowledge Foundation, w listopadzie 2013 r. dostpna w wersji 1.170. Warto zauway, e OKF posuguje si pojciem szerszym od Otwartej Nauki, a mianowicie Otwartej Wiedzy (ang. Open Knowledge), obejmujcej: tre utworw muzycznych, filmowych, ksiek itp., dane naukowe, historyczne, geograficzne i inne, informacje urzdowe

cznie nazywanych utworami (ang. work). Wedug definicji OKF praca/utwr/dzieo jest otwarte, jeli sposb jego rozpowszechniania spenia nastpujce kryteria:

68 69

Tekst dostpny pod adresem http://www.ebib.info/2006/73/suber.php (dostp 5 grudnia 2013 r.)

Przekad polski dostpny pod adresem http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/deklaracja.php (dostp 5 grudnia 2013 r.)
70

http://opendefinition.org/okd/ (dostp 3 listopada 2013 r.) 42

1. dostpno utwr powinien by dostpny w caoci, w dogodnej i umoliwiajcej modyfikacj formie, po kosztach nie wyszych ni rozsdne koszty wytworzenia jego kopii lub do pobrania bezpatnie; 2. redystrybucja licencja (czyli prawne okrelenie zasad udostpniania utworu) nie powinna ogranicza adnej ze stron w sprzedawaniu utworu samego w sobie czy dzieleniu si nim, take jeli jest on czci zbioru utworw pochodzcych z wielu rnych rde. Sprzeda czy dystrybucja na tych zasadach nie podlega opatom licencyjnym czy innym; 3. ponowne uycie licencja musi zezwala na modyfikowanie i tworzenie utworw zalenych oraz na ich rozpowszechnianie na zasadach obowizujcych dla oryginalnego utworu; 4. brak ogranicze technologicznych utwr musi by udostpniony w takiej formie, aby nie wystpoway adne technologiczne przeszkody dostpnoci, redystrybucji czy opracowania. Brak ogranicze moe by osignity poprzez stosowanie danych w otwartych formatach, ktrych specyfikacja jest dostpna publicznie i bezpatnie i ktre nie zakadaj adnych ogranicze dotyczcych i wykorzystania; 5. rozpoznanie autorstwa licencja moe wymaga rozpoznania autorstwa twrcw bd wsptwrcw danego utworu jako warunku dla redystrybucji i ponownego uycia; 6. integralno licencja jako warunek dla rozpowszechniania zmienionego utworu moe wymaga, aby dzieo to wystpowao pod innym tytuem lub aby miao inny numer wersji ni dzieo oryginalne; 7. zakaz dyskryminacji w stosunku do osb lub grup ludzi korzystajcych z utworu; 8. zakaz dyskryminacji pl eksploatacji licencja nie moe ogranicza niczyjego korzystania z utworu na swoistym polu eksploatacji. Na przykad licencja nie moe ogranicza wykorzystywania utworu w biznesie lub w badaniach genetycznych; 9. dystrybucja licencji prawa doczone do utworu musz odnosi si do wszystkich, ktrzy bd korzysta z danego dziea, bez koniecznoci pozyskiwania dodatkowych licencji;
43

10. licencja nie musi by swoista dla zbioru prawa doczone do utworu musz dotyczy go bezporednio, a nie konkretnego zbioru, ktrego utwr jest czci. Jeeli utwr zostaje wydzielony ze zbioru i jest uywany i rozpowszechniany zgodnie z zasadami licencji, wszystkie strony, ktre otrzymay utwr, powinny mie te same prawa, co strony, ktre otrzymay utwr w oryginalnym zbiorze. 11. licencja nie moe ogranicza rozpowszechniania innych utworw a wic nie moe narzuca ogranicze na utwory, ktre s rozpowszechniane wraz z licencjonowanym utworem, np. licencja nie moe wymaga, by wszystkie utwory rozpowszechniane na tym samym noniku byy otwarte.71 Z wielu powodw nasuwaj si skojarzenia do podstawowych swobd korzystania z wolnego i otwartego oprogramowania, sformuowanych przez Richarda Stallmana jeszcze w latach 80. XX wieku: swobody uywania, badania, kopiowania, modyfikowania i dalszej dystrybucji. Skojarzenie te nie s przypadkowe niektrzy autorzy (np. Jamais Cascio w 2004 r.) otwart nauk nazwali nauk o otwartym kodzie rdowym72. W odniesieniu do metod udostpniania wiedzy w sieci warto te pamita, e epokowe osignicie Tima Berners-Lee, wsptwrcy i jeden z pionierw usugi WWW, powstao wanie na potrzeby wsppracy naukowcw. Usuga WWW bya metod czenia informacji pochodzcych wielu autorw w sie dokumentw hipertekstowych. Mona zreszt sign do czasw dawniejszych: ukad okresowy pierwiastkw opracowany zosta przez Dmitrija Mendelejewa na podstawie wynikw wczeniejszych bada, opublikowanych i powszechnie dostpnych. Pocztkowo Otwarta Nauka oznaczaa swobodny dostp do publikacji naukowych. Uksztatoway si dwie drogi takiego dostpu, nazwane drog zot i drog zielon: droga zota polega na opublikowaniu artykuu w recenzowanym otwartym czasopimie (w czasopismach typu Open Access ukazuje si obecnie ok. 10-15% wszystkich recenzowanych rocznie artykuw); droga zielona polega na umieszczeniu publikacji przez samego naukowca lub jego instytucj w otwartym repozytorium, w ktrym s one przechowywane i

Pene tumaczenie wersji 1.0 definicji w przekadzie Jarosawa Lipszyca dostpne jest pod adresem http://opendefinition.org/okd/polszczyzna/ (dostp 19 listopada 2013 r.)
71 72

http://www.worldchanging.com/archives/001090.html (dostp 19 listopada 2013 r.) 44

udostpniane. Repozytoria takie s zazwyczaj utrzymywane przez orodki akademickie i instytuty badawcze. Mona tam umieszcza zarwno publikacje naukowe niepublikowane i nierecenzowane (preprinty), jak i publikacje zrecenzowane i zaakceptowane do druku (postprinty). Od 2003 r. dziaa dostpny pod adresem http://www.doaj.org/ katalog czasopism Open Access (DOAJ - Directory of Open Access Journals). Gromadzi on dane bibliograficzne czasopism, ktre ani od czytelnikw, ani od ich instytucji nie pobieraj opat za udostpnione treci. Zgaszane czasopisma musz by recenzowane lub w inny sposb zapewnia kontrol poziomu zamieszczanych w nich publikacji (ocena ze strony wydawcy, komitetu redakcyjnego). Na pocztku grudnia 2013 r. katalog DOAJ zawiera dane ponad 10 tys. czasopism, z ktrych ponad 5,7 tys. umoliwiao przeszukiwanie na poziomie poszczeglnych artykuw. Skatalogowane czasopisma pochodziy ze 124 krajw, cznie zawieray ponad 1,57 mln artykuw. Na stworzonej i prowadzonej przez Centrum Otwartej Nauki ICM UW platformie YADDA Biblioteki Nauki na pocztku grudnia 013 r. w w modelu otwartym, na podstawie umw zawartych z wydawcami, dostpne byy pene teksty 272 polskich czasopism naukowych73. Dalszy rozwj ruchu Otwartego Dostpu poszed w kierunku zastosowania modelu otwartego dostpu nie tylko do publikacji wynikw bada, ale do caoci pracy naukowej a wic w kierunku Otwartej Nauki. Otwarta Nauka polega na stosowaniu zasad otwartoci na wszystkich etapach pracy i komunikacji naukowej: otwartym udostpnieniu danych badawczych, otwartych modelach wsppracy naukowej i wreszcie modelu nazwanym badaniami prowadzonymi przy otwartym notatniku (ang. Open Notebook Science). Za filary Otwartej Nauki mona uzna: stosowanie otwartych standardw przyjtych wsplnie jednolitych zasad opisywania treci i informacji, tak by informacje te nadaway si do automatycznego przetwarzania; stosowanie otwartych licencji, znoszcych bariery prawne ograniczajce dostp do treci naukowych przy czym dotyczy to nie tylko praw

73

http://ceon.pl/pl/zasoby/czasopisma (dostp 6 grudnia 2013 r.) 45

autorskich, ale take patentw czy np. regulacji specjalnych, jak ochrona prawno-autorska baz danych. Projekt Science Commons sformuowa cztery podstawowe zasady otwartej nauki: otwarty dostp do treci (zasada podobna do zaprezentowanej powyej zasady dostpnoci OKF); otwarty dostp do narzdzi w tym do wszelkich materiaw niezbdnych do powtrzenia danego badania (np. w biologii do kultur komrkowych, narzdzi genetycznych, odczynnikw); otwarty dostp do danych surowe dane z bada powinny by tak samo dostpne w domenie publicznej, jak opracowane na ich podstawie wyniki bada i opisujce je publikacje naukowe (z moliwoci swobodnego rozprowadzania, kopiowania, formatowania i czenia danych w celu wykorzystania ich w innych badaniach); otwarta cyberinfrastruktura publiczna infrastruktura do przechowywania danych i wynikw bada, zapewniajca opis zawartych w niej treci i danych oraz moliwoci swobodnego przeszukiwania, czenia ze sob danych z rnych rde itp.74 Naukami najwczeniej i najszerzej stosujcymi wspomniane wyej zasady s fizyka, astronomia, biologia molekularna i genetyka, geofizyka dyscypliny naukowe, w ktrych ju od lat uksztatowaa si tradycja udostpniania i wymiany danych. Np. w geofizyce pierwsze wiatowe centra udostpniajce powszechnie dane na podstawie ustalonych standardw metadanych stosowanych dla opisu zbieranych wynikw powstay ju w kocu lat 50. XX wieku, jako rezultaty Midzynarodowego Roku Geofizycznego (1957-1958). W astronomii najbardziej znane s centra danych NASA/IPAC Extragalactic Database (NED) oraz Centre de Donnes Astronomiques de Strasbourg (CDS). Publiczne udostpnianie informacji w formie preprintw w otwartym archiwum ArXiv.org stao si w astronomii wrcz norm naukow i spoeczn. Ju od lat 80. XX wieku publikacje z dziedziny astronomii, astrofizyki i dziedzin pokrewnych s katalogowane przez Smithsonian/NASA Astrophysics Data System (ADS). Baza danych

http://sciencecommons.org/resources/readingroom/principles-for-open-science wersja polska za http://otwartanauka.pl/przewodnik-po-otwartej-nauce/5-otwarta-nauka/#foot_2 (dostp 3 grudnia 2013 r.)

74

46

ADS zawiera ponad 7 mln obiektw publikacji z czasopism naukowych, prezentacji z konferencji, tekstw z serwerach reprintw, raportw technicznych udostpnionych przez firmy. W genetyce przykadem otwartej wsppracy jest synny Human Genome Project, projekt badawczy wspfinansowany w ze rodkw publicznych, w ktrego wyniku powstaa mapa ludzkiego genomu. Najstarsze dziaajce do dzi otwarte repozytoria danych i publikacji naukowych to m.in.: Arxiv.org (Los Alamos, Stany Zjednoczone) fizyka, astronomia, matematyka, informatyka (wspomniany powyej); CogPrints (University of Southampton, Wielka Brytania) psychologia, lingwistyka i nauki kognitywne; The Networked Computer Science Technical Reference Library (NCSTRL) informatyka; RePEc (The University of Manchester, Wielka Brytania) i EconWPA (Washington University, Stany Zjednoczone) ekonomia; Networked Digital Library of Theses and Dissertations (NDLTD Virginia Tech, Stany Zjednoczone) prace dyplomowe; CERN Document Server (Genewa, Szwajcaria) fizyka75.

Inicjatywy Otwartego Dostpu oraz Otwartej Nauki s wspierane i promowane przez wiele organizacji midzynarodowych, z UNESCO na czele. W dokumentach wiatowej Konferencji Nauki w Budapeszcie, wsporganizowanej w 1999 r. przez UNESCO oraz ICSU76 sformuowano podstawow zasad: Rwny dostp do nauki jest nie tylko wymogiem spoecznym i etycznym rozwoju ludzkoci, ale take istotnym czynnikiem penego wykorzystania potencjau spoecznoci naukowcw caego wiata i nadawania postpowi naukowemu kierunku wypeniania potrzeb ludzkoci 77. Zasady te UNESCO

75 76

http://otwartanauka.pl/przewodnik-po-otwartej-nauce/ruch-open-access/ (dostp 2 grudnia 2013 r.)

ICSU (ang. International Council for Science - Midzynarodowa Rada Nauki) pozarzdowa organizacja o zasigu oglnowiatowym, powoana w 1931 r. w celu wsppracy midzynarodowej w rozwoju nauki. W jej skad wchodzi ponad 120 krajowych organizacji naukowych reprezentujcych 140 krajw, 31 midzynarodowych unii naukowych oraz 22 midzynarodowe stowarzyszenia naukowe (stowarzyszenia maj statut obserwatorw bez prawa gosu). Polska reprezentowana jest w ICSU prze Polsk Akademi Nauk. http://www.unesco.org/science/wcs/eng/declaration_e.htm, p. 42., przekad wasny (dostp 2 grudnia 2013 r.)
77

47

promowao w swoich wytycznych i zaleceniach, m.in. w wydanej w 2012 r. podstawowej publikacji pt. Policy Guidelines For The Development And Promotion Of Open Access78. Realizujc t zasad UNESCO w maju 2013 r. ogosio polityk otwartego dostpu do wszystkich swoich publikacji, zatwierdzon oficjalnie podczas 191. sesji Rady Wykonawczej UNESCO w kwietniu 2013 r. Zgodnie z t polityk od 31 lipca 2013 r. wszystkie publikacje UNESCO udostpniane s na podstawie otwartej licencji Creative Commons Attribution 3.0 IGO systemie licencjonowania przeznaczonym dla organizacji midzyrzdowych, a opracowanym przez WIPO79 we wsppracy z OECD i innymi organizacjami, publikowanym w 2013 r. Opracowania stworzone przez personel UNESCO, a take takie, w ktrych personel UNESCO wystpuje w roli wspautorw publikowane s na licencji CC BY SA (Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach 3.0). Publikacje wydawane przez wydawcw zewntrznych, ale finansowane lub wspfinansowane przez UNESCO maj by publikowane na jednej z licencji CC IGO, ewentualnym okresem embarga nie przekraczajcym 12 miesicy. Zasoby UNESCO opublikowane przed 31 lipca 2013 r., w ktrych przypadku wacicielem praw autorskich jest UNESCO, publikowane s na jednej z trzech licencji: CC BY SA (Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach) , CC BY NC SA (Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Na tych samych warunkach) lub CC BY ND (Uznanie autorstwa Bez utworw zalenych). Zgodnie z now polityk UNESCO uruchomio wasne otwarte repozytorium (pod nazw Open Access Repository, pod adresem http://en.unesco.org/open-access/). Na pocztku grudnia 2013 r. w repozytorium byo ok. 300 wasnych publikacji UNESCO, zgodnie ze wspomnian polityk w nim bd udostpniane wszystkie publikacje tej organizacji. UNESCO jest pierwsz agend ONZ, ktra oficjalnie zadeklarowaa i wdraa polityk otwartego dostpu. W lipcu 2012 r. zalecenia w sprawie otwartego dostpu ogosia Komisja Europejska80. W dokumencie tym obok zapowiedzi omawianej zmiany dyrektywy

Alma Swan, Policy Guidelines For The Development And Promotion Of Open Access, UNESCO, 2012 publikacja dostpna pod adresem http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002158/215863e.pdf (dostp 14 listopada 2013 r.)
78

WIPO (World Intellectual Property Organization wiatowa Organizacja Wasnoci Intelektualnej) organizacja ONZ zajmujca ochron wasnoci intelektualnej
79

80 2012/417/UE: Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostpu do informacji naukowej oraz jej ochrony (Dziennik Urzdowy L 194 , 21/07/2012 P. 0039 0043) 48

2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego Komisja Europejska zalecia m.in. aby pastwa czonkowskie okreliy jasne strategie rozpowszechniania i otwartego dostpu do publikacji naukowych, ktre powstaj w wyniku bada finansowanych ze rodkw publicznych oraz do samych wynikw tych bada. Wyniki takich bada powinny by publicznie dostpne w miar monoci natychmiastowo, ale nie pniej ni po upywie 6 miesicy od daty ich publikacji (12 miesicy w przypadku nauk spoecznych i humanistycznych), a take moliwe do ponownego wykorzystania poprzez cyfrow e-infrastruktur. KE zastrzega przy tym, e w realizacji polityki otwartego dostpu trzeba w odpowiedni sposb uwzgldni kwestie prywatnoci, tajemnicy i uzasadnionych interesw handlowych, bezpieczestwa narodowego oraz praw wasnoci intelektualnej. Z punktu widzenia rodowiska naukowego bardzo wane s sformuowane w dokumencie zalecenia, by cieka kariery akademickiej uwzgldniaa wspieranie i nagradzanie badaczy uczestniczcych w procesie dzielenia si wynikami bada, zwaszcza za pomoc zapewniania otwartego dostpu do ich publikacji oraz przez opracowywanie, promowanie i wdraanie nowych, alternatywnych modeli oceny, miernikw oraz wskanikw dotyczcych osigni naukowych. KE zaleca dostosowanie w tym celu systemu rekrutacji i oceny osigni naukowych osb prowadzcych badania a take systemu ocen warunkujcych przyznawania dotacji na badania. Obszerny przegld tematyki otwartego dostpu oraz jej skutkw, a take zalece dotyczcych celu, moliwoci oraz sposobw szerokiego wdroenia modelu otwartego dostpu w Polsce zawiera ekspertyza opracowana w 2011 r. przez zesp ICM UW pod kierownictwem prof. M. Niezgdki81. W opracowaniu omwiono potencjalny wpyw wprowadzenia modelu otwartej komunikacji naukowej na rozwj nauki, na upowszechnianie treci naukowych w spoecznoci naukowcw oraz wrd osb niezwizanych z nauk. Poruszono te kwesti wykorzystanie otwartego dostpu jako narzdzia zarzdzania wiedz oraz znaczenie otwartego dostpu dla gospodarki.

81 Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych praktyki wiatowe a specyfika polska, przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady, Warszawa, 2011 opracowanie dostpne pod adresem: http://ceon.pl/images/ekspertyza/ekspertyza_oa_icm.pdf (dostp 2 grudnia 2013 r.)

49

Dokonany przez zesp ekspercki przegld wdroe otwartego dostpu w krajach OECD i w Chinach pozwoli na okrelenie najwikszych barier otwartego dostpu. Wedug analizy zespou s to: opr tradycyjnych wydawcw, ograniczenia powodowane przez prawo wasnoci intelektualnej lub jego lokaln interpretacj, brak wsparcia ze strony spoecznoci naukowej oraz brak dziaa koordynujcych ze strony rzdu. Na podstawie dowiadcze np. z Brazylii i Francji zesp postawi tez, e dwigni do szerszego wprowadzenia zasad otwartego dostpu moe by digitalizacja czasopism naukowych. Ciekawym przykadem udostpniania danych jest niekomercyjne udostpnianie i ponowne wykorzystywanie informacji publicznej stosowane w projektach Otwartej Nauki z udziaem wolontariuszy wspomagajcych badania naukowe. Wspln cech takich projektw jest ich organizacja: naukowcy udostpniaj surowe dane do masowego przetwarzania, ochotnicy prowadz analizy, udostpniaj moce obliczeniowe, robi transkrypcje starych rde naukowych, z czego korzystaj naukowcy. Pierwsze takie projekty polegay na obserwowaniu tras migracji ptakw w USA jeszcze w latach 80. XIX wieku (projekt trwa ponad 90 lat). Natomiast pierwszym projektem z wykorzystaniem mocy obliczeniowych komputerw ochotnikw by SETI@Home, koordynowany przez Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley projekt, w ktrym w kosmicznym szumie radiowym usiuje si znale lady pozaziemskiej inteligencji. Cho od pocztku projektu, od 1999 r. do dzi nie udao si odnale takich ladw, to cznie do dzi w projekcie pracowao ponad 2,5 mln komputerw ochotnikw i nadal dziaa ich ponad 200 tys. W lad za tamtym projektem rozwina si inicjatywa nazwana Zooniverse Real Science Online82. Jest to koalicja naukowcw z siedmiu instytucji z Wielkiej Brytanii (Uniwersytet Nottingham, Uniwersytet Oksfordzki, National Maritime Museum w Greenwich) i Stanw Zjednoczonych (Uniwersytet Minnesota, Uniwersytet Johns Hopkins, Planetarium Adlera) oraz amerykaska firma Vizzuality, specjalizujca si w analizie i wizualizacji danych naukowych. Z koalicj wsppracuj uczeni kilkunastu innych uczelni i instytucji naukowych z Wielkiej Brytanii, USA i Hiszpanii. Projekty koordynowane s przez niewielki zesp naukowcw w Oksfordzie i Chicago. W katalogu Zooniverse s obecnie projekty kosmiczne i

82

https://www.zooniverse.org 50

kosmologiczne, badania klimatyczne, historyczno-archeologiczne, zoologiczne oraz biologiczno-genetyczne. Galaktyczne Zoo (http://www.galaxyzoo.org/), uruchomione w 2007 r. polega na klasyfikowanie przez ochotnikw zdj galaktyk. Miliony analizowanych zdj pochodz z bada Sloan Digital Sky Survey (SDSS teleskopy naziemne), orbitalnego teleskopu Hubblea i jego innych przyrzdw oraz dziaajcego w podczerwieni brytyjskiego teleskopu UKIRT zlokalizowanego na Hawajach. Ogromn korzyci projektu jest dokonywanie wstpnej obrbki zdj i klasyfikacji widocznych na nich obiektw. Ich liczba jest tak dua, e bez pomocy ochotnikw obrbka trwaaby cae lata. Tymczasem ju w pierwszym roku aktywnoci projektu wczyo si do niego ponad 150 tys. ochotnikw, ktrzy dokonali ponad 50 mln klasyfikacji (70 tys. na godzin). Projekt Moon Zoo (http://www.moonzoo.org/) to klasyfikacja ponad 3,6 mln zdj powierzchni Ksiyca zebranych przez sond LRO, sztucznego satelit Ksiyca obecnego na orbicie od 2009 r. W projekcie Solar Stormwatch (http://www.solarstormwatch.com/) uczestnicy rejestruj i obserwuj sztormy soneczne pomagajc obrabia obrazy dostarczane przez dwa prbniki kosmiczne STEREO Ahead i STEREO Behind, towarzyszce Ziemi na orbicie wok Soca. W projekcie owcy Planet (http://www.planethunters.org) ochotnicy poszukuj planet poza naszym Ukadem Sonecznym analizujc zdjcia dostarczone przez teleskop kosmiczny Kepler agencji NASA (ju trzy spord tysica zarejestrowanych planet zostay odkryte przez wolontariuszy biorcych udzia w projekcie). Old Weather (http://www.oldweather.org/ polega na transkrypcji danych meteorologicznych z rcznie pisanych dziennikw pokadowych amerykaskich statkw handlowych oraz okrtw wojennych brytyjskiej Royal Navy i marynarki Stanw Zjednoczonych, pochodzcych z okresu ponad 100 lat. Dane te, przepisane przez wolontariuszy na posta cyfrow i wprowadzone do systemu wykorzystywane s przez klimatologw do budowy modelu klimatycznego Ziemi. W projekcie Hear Whales ochotnicy klasyfikuj rodzaje zarejestrowanych gwizdw wielorybw-orek, pomagajc zrozumie mow tych wielkich ssakw. Projekt Cell Slider (http://www.cellslider.net/) polega na analizowaniu obrazw komrek nowotworowych, za Ancient Lives (http://ancientlives.org/) na cyfrowej transkrypcji kolekcji greckich papirusw z Oksyrynchos. Na pocztku grudnia 2013 r. w kilkunastu prowadzonych obecnie projektach badawczych Zooniverse uczestniczyo ponad 895 tys. ochotnikw z caego wiata co uzasadnia szczytn nazw tej inicjatywy, sformuowan jako Obywatelskie
51

Projekty Naukowe. Wyniki prac ochotnikw z caego wiata s w peni wykorzystywane przez profesjonalnych naukowcw podkrelajcych znaczenie inicjatywy. Naley te odnotowa znaczcy udzia naukowcw i ochotnikw z Polski w projektach Zooniverse. Warto te zauway bezporednie powizania koncepcji otwartej nauki z ideami otwartych zasobw edukacyjnych, zasadniczo uatwiajcych prowadzenie edukacji ustawicznej, nie koczcej si na uzyskiwaniu wiadectw ukoczenia poszczeglnych formalnych etapw ksztacenia stacjonarnego. Nie trzeba chyba nikogo przekonywa, jak wielk rol edukacyjn maj projekty Zooniverse nie tylko dla biorcych w nich udzia niemal 900 tys. wolontariuszy. Dla dwch projektw Zooniverse, Galaktycznego Zoo oraz Sztormw Sonecznych, opracowane zostay due zestawy materiaw edukacyjnych, a w planach zespou Zooniverse jest przygotowywanie takich zestaww dla wszystkich prowadzonych projektw badawczych. Przegld sytuacji i stanu otwartych zasobw edukacyjnych w Polsce na koniec 2012 r. zawiera publikacja UNESCO Open Educational Resources in Poland: Challenges and Opportunities83

Kamil liwowski, Karolina Grodecka, Open Educational Resources in Poland: Challenges and Opportunities (Moskwa 2013, UNESCO Institute for Information Technologies in Education) http://iite.unesco.org/pics/publications/en/files/3214727.pdf dostp 3 grudnia 2013 r.)
83

52

7. Technika autodiagnozy strony internetowych w realizacji idei otwartego rzdu

Zgodnie ze znanym powiedzeniem jeli nie moesz czego zmierzy, nie moesz tym zarzdza rwnie w przypadku wdraania idei otwartego rzdu niezbdne jest wprowadzenie mechanizmw oceny postpw prac w tym obszarze. W chwili obecnej prowadzone s pierwsze prby opracowania narzdzi metodycznych pozwalajcych oceni skuteczno podejmowanych inicjatyw. Nie ma jednak w tym obszarze wyksztaconego standardu, ktry mona byoby uzna za referencyjny. Autorska technika autodiagnozy dostpnoci informacji na stronach internetowych jednostek publicznych w obszarze koncepcji otwartego rzdu nawizuje do modelu CMM (Capability Maturity Model Modelu Dojrzaoci Organizacyjnej) oraz do modelu CMMI (Capability Maturity Model Integration Zintegrowanego Modelu Dojrzaoci Organizacyjnej). Podejcia te zostay opracowane w Carnegie Mellon Software Engineering Institute na zamwienie amerykaskiego Departamentu Obrony84. Pierwotnie instrumenty te stworzono w celu usprawnienia zarzdzania procesami tworzenia oprogramowania. Poczwszy od roku 1991 adaptowano je do potrzeb rnych dyscyplin, takich jak: inynieria systemw (SE-CMM Systems Engineering Capability Maturity Model), zintegrowany rozwj produktw i procesw (IPD-CMM Integrated Product Development Capability Maturity Model 85), zarzdzanie zasobami ludzkimi (P-CMM People Capability Maturity Model86). Obecnie zastosowanie modeli dojrzaoci jest bardzo szerokie, obejmuje obszary od organizacji bada naukowych po zastosowania biznesowe i inynieryjne. Firma analityczna Gartner szacuje, e do tej pory zbudowano kilkaset modeli pochodnych o rnym zakresie i stopniu szczegowoci. Uznaje si je bowiem za przydatne narzdzia diagnostyczne i systematycznie wprowadza je do oceny i usprawniania organizacji w rnych

84 85

Por.: http://www.sei.cmu.edu/cmmi/

M. Dorsz, J. Nawrocki, ISO 9001:2000 z perspektywy CMMI a poznaska rzeczywisto , http://www.einformatyka.pl/article/show-bw/1048. K. Klincewicz, Rozwj kompetencji pracownikw w firmach offshoringowych, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Zarzdzanie Zasobami Ludzkimi 2005, nr 5, s. 40.
86

53

obszarach87. Mona zauway, e dziedzinowe modele dojrzaoci s rozwijane przede wszystkim przez praktykw oraz rodowiska akademickie, natomiast modele oglniejsze s wspierane przez due organizacje lub s efektem programw rzdowych88. Mimo tak duej popularnoci tego podejcia dopiero w 2009 r. sformuowano formaln modeli dojrzaoci. M. Kohlegger, R. Maier i S. Thalmann wskazali e: model dojrzaoci koncepcyjnie reprezentuje ilociowo lub jakociowo etapy rosncej zdolnoci elementw modelu do wykonania stawianych zada w celu ich oceny w odniesieniu do zdefiniowanych obszarw89. Definicja ta skupia si na ocenie (diagnozie). Jednak jak podkrelaj sami autorzy, modele naley traktowa rozszerzajco rwnie jako przewodnik dla menederw, wskazujcy w jakim kierunku naley podejmowa okrelone dziaania. Powysze modele opieraj si gwnie na koncepcji dojrzaoci w danym obszarze merytorycznym analizowanej jednostki. W wikszoci modeli ocena dojrzaoci odbywa si na podstawie odniesienia si do kwestii dotyczcych wiadomoci decydentw w danym obszarze, procesw wspierajcych, wprowadzenia okrelonych standardw itp. W modelach tych wyrnia si pi lub sze poziomw, poczwszy od poziomu pocztkowego, cechujcego si pen spontanicznoci w dziaaniu, brakiem procedur/procesw i standardw, a do poziomu pitego, gdzie organizacja w peni zoptymalizowana i ukierunkowana na okrelone wczeniej cele. Z tego powodu przyjo si, e poszczeglne poziomy okrelane s mianem: wstpnego/pocztkowego, zarzdzalnego, zdefiniowanego, mierzalnego i optymalizowanego. Kady kolejny poziom absorbuje poziomy nisze (np. aby znale si na poziomie 3 niezbdne jest najpierw uzyskanie poziomu 1 i 2 oraz spenienie dodatkowych warunkw).

D. Newman, D. Logan, Gartner Introduces the EIM Maturity Model, ID Number: G00160425, December 2008, http://www.eurim.org.uk/activities/ig/voi/Gartner_Introduces_The_EIM_MM.pdf ( dostp: 20 padziernika 2013) oraz L. Mieritz, D. Fitzgerald, B. Gomolski, M. Light, Toolkit Best Practices: Program and Portfolio. Management Maturity Model. Gartner RAS Core Research Note G00141742, July 2007, http://www.strategies-for-managing-change.com/supportfiles/gartnerprogramportfoliomaturitymodel.pdf (dostp: 20 padziernika 2013).
87

K. Kania, Doskonalenie zarzdzania procesami biznesowymi w organizacji z wykorzy staniem modeli dojrzaoci i technologii informacyjno-komunikacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 76.
88

M. Kohlegger, R. Maier, S. Thalmann, Understanding Maturity Models. Results of a Structured Content Analysis, Proceedings of I-KNOW 09 and I-SEMANTICS 09, Graz, Austria 2009.
89

54

Poziom 1 pocztkowy

Charakterystyka poziomu Niespjne i niestabilne rezultaty podejmowanych dziaa

Wyznaczniki zarzdzania Reakcje na awarie, zarzdzanie just-incase, kultura bohaterw Powtarzalno, stabilizacja, standaryzacja, specjalizacja Kooperacja, wsppraca, monitorowanie, dokumentowanie zarzdzanie jakoci Zarzdzanie procesami, KPI

2 czciowo usystematyzowany 3 zarzdzalny

Zarzdzanie na poziomie dziau, lokalne pod noszenie efektywnoci Dobrze zdefiniowane przedsiwzicia w skali organizacji, standaryzacja, najlepsze praktyki

4 mierzalny

Zarzdzanie poprzez wskaniki, oparcie dziaa i oceny na pomiarze ilociowym dziaa

5 optymalizowany

Zarzdzanie innowacyjne, zarzdzanie zmianami, zwinna organizacja

Kultura organizacyjna

Tabela 2. Charakterystyka poszczeglnych poziomw modelu dojrzaoci

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: K. Kania, Doskonalenie zarzdzania procesami biznesowymi w organizacji z wykorzystaniem modeli dojrzaoci i technologii informacyjno-komunikacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 79.

Modele dojrzaoci mog peni trzy funkcje: funkcj deskryptywn, ktra pomaga w ustaleniu, jaki jest w danym momencie rzeczywisty poziom dojrzaoci organizacji, funkcj preskryptywn, ktra opisuje podany stan docelowy i okrela luk, jaka wystpuje pomidzy stanem istniejcym a stanem podanym, funkcj definiujc zakres przejcia, ktra mwi ile i jakie dziaania naley wykona, aby od stanu istniejcego przej do podanego. Dlatego modele dojrzaoci mona postrzega z perspektywy oceny organizacji i poszukiwania w modelu tego, co jest konieczne do osignicia okrelonego poziomu dojrzaoci (ang. Appraisal View) oraz z perspektywy ulepszania organizacji i tego, co naley zrobi, aby bya ona lepsza (ang. Improvement View).

55

Stosujc modele dojrzaoci, mona przyj jeden z dwch sposobw ich reprezentacji: stopniowalny (ang. Staged) lub cigy (ang. Continous). W reprezentacji stopniowalnej tak jak to wskazano wczeniej organizacja moe zosta sklasyfikowana na jednym z piciu poziomw dojrzaoci, przy czym pierwszy poziom oznacza najniszy poziom dojrzaoci. Przy tym podejciu moliwe jest obliczenie wspczynnika , ktry w syntetyczny sposb przedstawia poziom dojrzaoci:

n Pk k 1 , n
gdzie: n liczba zidentyfikowanych obszarw, w ramach ktrych dokonywana jest ocena poziomu dojrzaoci wybranych aspektw; Pk poziom dojrzaoci dla k-tego obszaru. K. Kania zauwaa, e reprezentacja ciga pozwala na dopasowanie modelu, wraz z caym programem doskonalenia organizacji, tylko dla tych obszarw, ktre faktycznie wymagaj poprawy. W podejciu stopniowalnym kady poziom dojrzaoci ocenia si caociowo. W podejciu cigym kady z obszarw jest oceniany osobno. Dziki temu moliwe jest dostosowanie kolejnoci ulepsze do specyfiki organizacji oraz wysunicie na pierwszy plan obszarw, ktre s uznawane za kluczowe, lub z ktrymi zwizane s najwiksze ryzyka90. Warto podkreli, e modele dojrzaoci wskazuj z rnym stopniem dokadnoci co naley zrobi, aby osign okrelony poziom dojrzaoci, nie dostarczaj natomiast wytycznych na temat konkretnych technologii czy narzdzi pozwalajcych to osign. Nie jest to brak koncepcyjny, ale cecha tego podejcia pozwalajca na uniezalenienie si od konkretnych metod czy te technologii. Organizacje mog osiga zaoony poziom dojrzaoci stosujc rne, najlepsze w danym kontekcie metody i narzdzia. Jak wskazuje K. Kania modele dojrzaoci s narzdziem nie tylko dla duych firm. Dziaania usprawniajce s przecie prowadzone wszdzie. Nic nie stoi na przeszkodzie,

K. Kania, Doskonalenie zarzdzania procesami biznesowymi w organizacji z wykorzystaniem modeli dojrzaoci i technologii informacyjno-komunikacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 81.
90

56

aby nawet w niewielkiej organizacji wykorzysta choby tylko w ograniczonym zakresie zalecenia wybranego modelu. Wikszo dziaa polega na uporzdkowaniu otoczenia procesu oraz na wydobyciu i sformalizowaniu wiedzy potrzebnej do dziaania. Paradoksalnie mona nawet stwierdzi, e instytucjonalizacja procesw jest istotniejsza w maych organizacjach. W duej jednostce atwiej znale zastpc za nieobecnego pracownika albo odtworzy utracon wiedz, poniewa jest ona rozproszona wrd wielu pracownikw91. Z tego wzgldu jak najbardziej zasadne wydaje si oparcie autorskiej techniki autodiagnozy w zakresie dostpnoci informacji na stronach internetowych jednostek publicznych w obszarze koncepcji otwartego rzdu na bazie modeli dojrzaoci. Odbiorcami opracowanej techniki s pojedyncze urzdy, ktre zainteresowane s przeprowadzeniem we wasnym zakresie autodiagnozy realizacji idei otwartego rzdu92. W ramach powstaej techniki zdefiniowano blisko 30 pyta kontrolnych, podzielonych na trzy obszary tematyczne. Lista obszarw kontrolnych obejmuje zagadnienia, stanowice fundamenty idei otwartego rzdu: Otwarto danych. Partycypacja obywatelska. Efektywno dziaa podejmowanych przez urzd.

Na kade z pyta wystpuj dwa moliwe rodzaje odpowiedzi: Tak/Nie majce zastosowanie w sytuacji, gdzie moliwe jest wystpienie jedynie jednego z dwch stanw realizacji danego zagadnienia. Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie majce zastosowanie w sytuacji, gdzie moliwe jest kilku stopni realizacji danego

K. Kania, Doskonalenie zarzdzania procesami biznesowymi w organizacji z wykorzystaniem modeli dojrzaoci i technologii informacyjno-komunikacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 83.
91

Dalszym etapem rozwoju opracowanej techniki, moe by poszerzenie jej zakresu na poziom caego pastwa. Innym kierunkiem rozwoju tej techniki moe by odejcie od autodiagnozy (ktra stanowi szczeglnego rodzaju ocen) na rzecz optymalizacji realizacji idei otwartego rzdu. Rozszerzenia te znajduj si jednake poza zakresem prac przewidzianych w realizowanym projekcie.
92

57

zagadnienia stanw. Przy czym w rednim lub niewielkim stopniu obejmuje nieformaln realizacj zagadnienia ujtego w pytaniu. Informacje uzyskane podczas udzielania odpowiedzi na pytania kontrolne s podstaw do oceny poziomu dojrzaoci dla danego bloku kontrolnego. Efektem zastosowania opisywanej techniki jest zagregowany i znormalizowany wskanik przedstawiajcy czn dojrzao organizacji dla 3 obszarw kontrolnych (przyjmujcy warto z przedziau 0-5) oraz macierz jednokolumnowa zawierajca 3 elementy, dla poszczeglnych obszarw kontrolnych (poszczeglne elementy macierzy przyjmuj rwnie wartoci z przedziau 0-5). Dlatego analogicznie, jak w klasycznych modelach CMM/CMMI przy ocenie dostpnoci informacji na stronach internetowych jednostek publicznych w obszarze koncepcji otwartego rzdu naley mwi raczej o caym kontinuum dojrzaoci nie stosuje si wartociowania niska/wysoka. Z tego wzgldu okrela si dwie wielkoci ekstremalne: Poziom najniszy (czsto okrelany mianem zerowego) organizacja charakteryzujca si brakiem lub bardzo niskim poziomem dojrzaoci w obszarze otwartego rzdu; oznacza to, e pracuje ona bez jakichkolwiek odniesie do tej koncepcji; Poziom najwyszy (odpowiadajcy wartoci 5) organizacja charakteryzujca si bardzo wysokim poziomem realizacji idei otwartego rzdu; oznacza to, e uwzgldnienie przedsiwzi dotyczcych otwartego rzdu jest wbudowane w mechanizmy podejmowania decyzji dotyczcych celw strategicznych danej organizacji. Pomidzy tymi poziomami dojrzaoci mieszcz si te organizacje, ktre rozwiny pewne zachowania wymagane do realizacji przynajmniej czci zaoe otwartego rzdu (czyli wskanik cznej dojrzaoci jest z przedziau (0; 5). Przy takim zaoeniu zaproponowana technika autodiagnostyczna skada si z szeciu poziomw dojrzaoci organizacji do realizacji idei otwartego rzdu: Poziom 0: brak wiadomoci w zakresie otwartego rzdu. Organizacje znajdujce si na tym poziomie nie znaj/nie stosuj koncepcji otwartego rzdu. Co wicej: decydenci w tych organizacjach nie widz potrzeby realizacji tych koncepcji. De facto oznacza to, e na stronach internetowych organizacji publicznych w ogle

58

nie wystpuje odniesienie do koncepcji otwartego rzdu. Poziom 1: pocztkowy. W organizacji pojawia si ju wstpna/czstkowa wiadomo koncepcji zwizanych z otwartym rzdem. W mniejszym zakresie wystpuje ona po stronie kluczowych decydentw, jest ona raczej domen osb odpowiedzialnych za informatyk w danej jednostce. Powoduje to, e organizacja przyjmuje pierwsze standardy/rozwizania (czsto jest to realizowane ad-hoc, bez gbszej analizy) wspierajce koncepcj otwartego rzdu, ale majce umocowanie jedynie w obszarze technicznym, bez odniesie do aspektw zarzdczych. W dostpnoci informacji na stronach internetowych jednostki wystpuj pojedyncze odniesienia do idei otwartego rzdu. Poziom 2: czciowo usystematyzowany. Organizacja znajdujca si na tym poziomie zaczyna realizowa pewne systematyczne dziaania dotyczce wdraania koncepcji otwartego rzdu. W szczeglnoci dotyczy mog one obszaru udostpniania danych. Na stronach internetowych urzdu dostpne s zestawy danych speniajce warunki otwartoci, ale dotycz one poszczeglnych obszarw tematycznych. Poziom 3: zarzdzalny. Na tym poziomie dojrzaoci ustanowione s ju i ustabilizowane standardy i przedsiwzicia dotyczce realizacji idei otwartego rzdu w urzdzie, podobnie jak struktury organizacyjne koordynujce prace w tym obszarze. Dziaania te powoduj, e na tym poziomie wystpuje moliwo efektywnej wymiany informacji organizacji z jej otoczeniem. Poziom 4: mierzalny. Na tym poziomie dojrzaoci standardy i przedsiwzicia zwizane z otwartym rzdem s mierzone, a uzyskiwane wynik stanowi podstaw do realizacji dziaa doskonalcych. Zawarto zestaww danych publikowanych na stronach internetowych urzdu jest modyfikowana na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od ich uytkownikw. Poziom 5: zoptymalizowany. Na tym poziomie nastpuje strategiczne postrzeganie koncepcji otwartego rzdu na poziomie pojedynczego urzdu. Strona internetowa urzdu staje si platform realizujc w maksymalnie szerokim stopniu idee otwartego rzdu.

59

Obszary podlegajce ocenie Otwarto danych Partycypacja obywatelska Efektywno dziaa podejmowanych przez urzd Poziom zerowy
Na stronie internetowej urzdu brak jest jakichkolwiek danych speniajcych warunki otwartoci. Na stronie internetowej urzdu brak jest jakichkolwiek odniesie do partycypacji obywatelskiej. Na stronie internetowej urzdu brak jest jakichkolwiek odniesie do efektywnoci dziaa podejmowanych przez urzd.

Poziom pocztkowy

Dane na stronie internetowej urzdu udostpniane s fragmentarycznie, na bazie otwartej licencji, ale w postaci nie pozwalajcej na ich automatyczne przetwarzanie.

Na stronie internetowej urzdu publikowane s we fragmentaryczny sposb informacje dotyczce planowanych do realizacji dziaa, istotnych z punktu widzenia obywateli.

Na stronie internetowej urzdu publikowane s we fragmentaryczny sposb wskaniki i ich wartoci dotyczce efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk.

Poziom czciowo usystematyzowany

Dane na stronie internetowej urzdu udostpniane s fragmentarycznie, na bazie otwartej licencji, w postaci ustrukturalizowanej pozwalajcej na ich automatyczne przetwarzanie, ale z wykorzystaniem zamknitych formatw.

Na stronie internetowej urzdu publikowane s we fragmentaryczny sposb informacje dotyczce planowanych do realizacji dziaa, istotnych z punktu widzenia obywateli z prob o zgaszanie uwag do prezentowanych materiaw. Nie ma jednake wystandaryzowanej cieki zgaszania i dalszej obsugi tych uwag.

Na stronie internetowej urzdu publikowane s we fragmentaryczny sposb wskaniki i ich wartoci dotyczce efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk. Podawane s definicje tych wskanikw oraz dane rdowe pozwalajce na ich samodzielne obliczenie przez obywateli.

Poziom zarzdzany

Dane na stronie internetowej urzdu udostpniane s caociowo, na bazie

Na stronie internetowej urzdu publikowane s w sposb caociowy informacje dotyczce

Na stronie internetowej urzdu publikowane s w caociowy sposb wskaniki dotyczce

otwartej licencji, w postaci ustrukturalizowanej pozwalajcej na ich automatyczne przetwarzanie, z wykorzystaniem otwartych formatw. Wdroone zostay (na poziomie technicznym) mechanizmy ich aktualizacji.

planowanych dziaa istotnych z punktu widzenia obywateli, z prob o zgaszanie uwag do prezentowanych materiaw. Wdroone zostay w peni usystematyzowane mechanizmy informatyczne pozwalajce na obsug (przyjcie) tych uwag.

efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk. Podawane s definicje tych wskanikw oraz dane rdowe pozwalajce na ich samodzielne obliczenie przez obywateli. Wdroone zostay (na poziomie operacyjnym) mechanizmy aktualizacji wartoci wskanikw.

Poziom mierzalny

Dane na stronie internetowej urzdu udostpniane s caociowo, na bazie otwartej licencji, w postaci ustrukturalizowanej pozwalajcej na ich automatyczne przetwarzanie, z wykorzystaniem otwartych formatw. Dane opatrzone s hiperczami pozwalajcymi na nawigacj pomidzy nimi. Wdroone zostay (na poziomie technicznym i organizacyjnym) mechanizmy ich aktualizacji. Sposb i zakres udostpniania danych modyfikowana jest na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od obywateli i przedsibiorcw, bdcych odbiorcami w/w danych.

Na stronie internetowej urzdu publikowane s w sposb caociowy informacje dotyczce wszystkich planowanych dziaa majcych wpyw na obywateli, z prob o zgaszanie uwag do prezentowanych materiaw. Wdroone zostay mechanizmy organizacyjne i informatyczne pozwalajce na usystematyzowan obsug tych uwag. Uwagi pozyskane od obywateli na drodze elektronicznej (za pomoc strony internetowej) s podstaw do modyfikowana opublikowanych materiaw. Osoby zgaszajce uwagi otrzymaj informacje o podjtych przez urzd na ich podstawie czynnociach.

Na stronie internetowej urzdu publikowane s w caociowy sposb wskaniki i ich wartoci dotyczce efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk. Podawane s definicje tych wskanikw oraz dane rdowe pozwalajce na ich samodzielne obliczenie przez obywateli. Wdroone zostay (na poziomie operacyjnym) mechanizmy aktualizacji wartoci wskanikw. Gromadzone s na stronie internetowej wartoci historyczne dla poszczeglnych wskanikw. Opisane s dziaania podejmowane przez urzd, ktrych celem jest poprawa wartoci poszczeglnych wskanikw. Lista wskanikw modyfikowana jest na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od obywateli i przedsibiorcw, bdcych klientami urzdu.

Poziom

Dane na stronie internetowej urzdu udostpniane s caociowo, na bazie

Na stronie internetowej urzdu publikowane s w sposb caociowy informacje dotyczce

Na stronie internetowej urzdu publikowane s w caociowy sposb wskaniki i ich wartoci

61

zoptymalizowany

otwartej licencji, w postaci ustrukturalizowanej pozwalajcej na ich automatyczne przetwarzanie, z wykorzystaniem otwartych formatw. Dane opatrzone s hiperczami pozwalajcymi na nawigacj pomidzy nimi oraz odwoywanie si do zewntrznych zbiorw danych. Wdroone zostay (na poziomie technicznym i organizacyjnym) mechanizmy ich aktualizacji. Sposb i zakres udostpniania danych modyfikowana jest na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od obywateli i przedsibiorcw, bdcych odbiorcami danych.

wszystkich planowanych dziaa majcych wpyw na obywateli, z prob o zgaszanie uwag do prezentowanych materiaw. Wdroone zostay mechanizmy organizacyjne i informatyczne pozwalajce na obsug tych uwag. Uwagi pozyskane od obywateli na drodze elektronicznej (za pomoc strony internetowej) s podstaw do modyfikowana opublikowanych materiaw. Osoby zgaszajce w/w uwagi otrzymaj informacje o podjtych przez urzd na ich podstawie czynnociach. Na stronie internetowej istniej mechanizmy proponowania przez obywateli dziaa, ktre powinny by zrealizowane przez dany urzd. Obywatele zgaszajcy propozycje takich dziaa s informowani o podjtych krokach dotyczcych w/w inicjatyw.

dotyczce efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk. Podawane s definicje tych wskanikw oraz dane rdowe pozwalajce na ich samodzielne obliczenie przez obywateli. Wdroone zostay (na poziomie operacyjnym) mechanizmy aktualizacji wskanikw i ich wartoci. Gromadzone s na stronie internetowej wartoci historyczne dla poszczeglnych wskanikw. Opisane s dziaania podejmowane przez urzd, ktrych celem jest poprawa wartoci poszczeglnych wskanikw. Lista wskanikw modyfikowana jest na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od obywateli i przedsibiorcw, bdcych klientami urzdu. Wdroone zostay mechanizmy benchmarkingu (w odniesieniu do jednostek tego samego typu w kraju lub w Unii Europejskiej), a rezultaty tego procesu s publikowane na stronie internetowej urzdu.

Tabela 3. Technika oceny dojrzaoci w zakresie dostpnoci informacji na stronach internetowych jednostek publicznych w obszarze koncepcji otwartego rzdu
rdo: Opracowanie wasne.

62

lp
1

Pytanie kontrolne
Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane na bazie otwartej licencji.

Odpowied
Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane w formie ustrukturalizowanej.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane z wykorzystaniem otwartych formatw.

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane moliwe do przetwarzania maszynowego.

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane wyposaone w hipercza pozwalajce na nawigacj pomidzy nimi.

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane wyposaone w hipercza pozwalajce na odwoywanie si do zewntrznych zbiorw danych.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd posiada wdroone na swojej stronie internetowej mechanizmy informatyczne aktualizacji udostpnionych danych.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd posiada wdroone mechanizmy organizacyjne aktualizacji danych udostpnionych na swojej stronie internetowej.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd modyfikuje zakres udostpniania danych na swojej stronie internetowej na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od obywateli i przedsibiorcw, bdcych odbiorcami w/w danych.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Tabela 4. Pytania kontrolne dla obszaru Otwarto danych

rdo: Opracowanie wasne.

lp 1

Pytanie kontrolne
Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej informacje o planowanych dziaaniach istotnych z punktu widzenia obywateli.

Odpowied
Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd na swojej stronie internetowej zaprasza do zgaszania uwag odnonie planowanych dziaa istotnych z punktu widzenia obywateli.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd wdroy na swojej stronie internetowej narzdzie informatyczne pozwalajce na zgaszanie uwag odnonie planowanych dziaa istotnych z punktu widzenia obywateli.

Tak/Nie

Urzd wdroy mechanizmy organizacyjne do obsugi uwag zgaszanych za pomoc strony internetowej odnonie planowanych dziaa istotnych z punktu widzenia obywateli.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Uwagi zgaszane za pomoc strony internetowej odnonie planowanych dziaa, istotnych z punktu widzenia obywateli s podstaw do modyfikowana opublikowanych materiaw.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Osoby zgaszajce za pomoc strony internetowej uwagi odnonie planowanych dziaa istotnych z punktu widzenia obywateli, otrzymuj informacje zwrotne o podjtych na ich podstawie czynnociach.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd wdroy na swojej stronie internetowej narzdzie informatyczne do proponowania przez obywateli dziaa, ktre powinny by zrealizowane przez dany urzd.

Tak/Nie

Osoby zgaszajce za pomoc strony internetowej uwagi odnonie dziaa, ktre powinny by zrealizowane przez dany urzd, otrzymuj informacje zwrotne o podjtych na ich podstawie czynnociach.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Tabela 5. Pytania kontrolne dla obszaru Partycypacja obywatelska

rdo: Opracowanie wasne

64

lp
1

Pytanie kontrolne
Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej wskaniki efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk.

Odpowied
Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej wartoci wskanikw efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk.

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej definicje wskanikw efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej dane rdowe pozwalajce obliczy samodzielnie wartoci wskanikw efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd posiada wdroone mechanizmy organizacyjne aktualizacji wskanikw i ich wartoci udostpnianych na swojej stronie internetowej.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej wartoci historyczne wskanikw efektywnoci dziaa podejmowanych przez dan jednostk.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej opis dziaa podejmowanych przez urzd, ktrych celem jest poprawa wartoci poszczeglnych wskanikw.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Urzd modyfikuje udostpniane na swojej stronie internetowej wskaniki na podstawie informacji zwrotnych uzyskiwanych od obywateli i przedsibiorcw, bdcych jego klientami.

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

65

Urzd udostpnia na swojej stronie internetowej wyniki benchmarkingu dla poszczeglnych wskanikw (w odniesieniu do jednostek tego samego typu w kraju lub w Unii Europejskiej)

Tak/W znacznym stopniu/W rednim lub niewielkim stopniu/Nie

Tabela 6. Pytania kontrolne dla obszaru Efektywno dziaa podejmowanych przez urzd
rdo: Opracowanie wasne.

Aby wesprze wykorzystania opracowanej techniki autodiagnostycznej przygotowano narzdzie informatyczne, pozwalajce w sposb anonimowy dokona oceny realizacji idei otwartego rzdu w badanym urzdzie. Narzdzie to jest dostpne na stronie internetowej www.opengovernment.pl. Na podstawie rozmw autorw z wybranymi przedstawicielami administracji rzdowej i samorzdowej oraz organizacji pozarzdowych zajmujcych si m.in. zagadnieniami informatyzacji administracji publicznej mona wnosi, e w kwestiach zwizanych z otwartym rzdem, wikszo organizacji publicznych w Polsce jest na poziomie zerowym lub pierwszym (wypowiedzi te zebrano w rozdziale 8. niniejszego opracowania). Jednak bez powszechnego osignicia trzeciego poziomu dojrzaoci niemoliwa bdzie realna modernizacja infrastruktury informacyjnej pastwa. Daje to asumpt do realizacji prac badawczo-implementacyjnych w tym obszarze.

66

8. Postrzeganie idei otwartego rzdu

Wspomniane w poprzednim rozdziale rozmowy na temat idei otwartego rzdu autorzy przeprowadzili podczas realizacji projektu: Praktyczne aspekty realizacji koncepcji Otwartego Rzdu oraz ponownego wykorzystania informacji publicznych jako katalizator rozwoju zaawansowanych kompetencji cyfrowych. Miay charakter ustrukturalizowanych wywiadw eksperckich, ktrych motywem przewodnim bya koncepcja otwartego rzdu oraz ponowne wykorzystanie informacji publicznej.

Wojciech Pelc, Wydzia Organizacyjny, Oddzia Serwisw Informacyjnych Urzdu Miasta Poznania Pocztki otwierania urzdu w Poznaniu wywodz si od dopasowywania miejskiej platformy internetowej do zalece W3C oraz zdefiniowanej pod koniec lat 90tych ub. wieku suebnej roli publikowanych dziki niej zasobw. Znalazo to odzwierciedlenie w zapisach Strategii Rozwoju Miasta Poznania do roku 2030 przyjtej w 2010 r. W ramach prac nad tym dokumentem zdefiniowano zaoenia 21 programw strategicznych, w tym programu Cyfrowy Pozna. Jednym z jego celw jest transformacja Miejskiego Informatora Multimedialnego i Biuletynu Informacji Publicznej w system brokera informacji, umoliwiajcy pobieranie treci i implementowanie ich w zewntrznych serwisach informacyjno-usugowych, opartych o otwarte standardy. W ramach tego programu przewiduje si rwnie rozwj Systemu Informacji Przestrzennej tak, aby sta si rdem specjalistycznych informacji o miecie oraz danych referencyjnych uytecznych w procesach inwestycyjnych i analizach przestrzennych oraz optymalizacj przepywu informacji pomidzy bazami rdowymi, administracj pastwow i samorzdow oraz przedsibiorcami.

Otwarcie danych przez Urzd Miasta Poznania spowodowane byo kilkoma czynnikami. Po pierwsze: zasoby treci i danych tworzone i gromadzone za publiczne pienidze powinny by publicznie dostpne. Po drugie: administracja publiczna nie ma monopolu na najlepsze rozwizania systemw informacyjnych realizowanych dziki nowym technologiom. Wynika to z faktu, e to obywatel/uytkownik najlepiej orientuje si, jak wykorzysta dane pochodzce z domeny publicznej. Wreszcie nie da si
67

zrealizowa idei inteligentnego miasta bez aktywnej wsppracy dwch stron obywateli i urzdnikw. Niezwykle istotne jest, aby kada z nich korzystaa z tych samych, referencyjnych, zasobw informacyjnych.

Realizacja zapisw strategii przeoya si na budow platformy informacyjnousugowej opartej na cyfrowym planie miasta i miejskich zasobach informacyjnych. Istotnym jej elementem byo przygotowanie interfejsw integrujcych dane pochodzce z rozproszonych systemw miejskich, jednoczenie otwartych na przyjmowanie, integracj i prezentacj danych i treci generowanych przez podmioty zewntrzne wobec instytucji miejskich. Od roku 2011 Urzd Miasta Poznania udostpnia API (jego opis znajduje si na stornie www.poznan.pl/api/). Poprzez API udostpniane s dane pochodzce z zasobw: serwisu internetowego miasta poznan.pl (treci i usugi), miejskiego Biuletynu Informacji Publicznej bip.poznan.pl (treci), Systemu Informacji Przestrzennej

Wrd udostpnianych danych znajduj si m. in. informacje na temat: wadz miasta, zarzdze Prezydenta Miasta Poznania, biur, wydziaw oraz jednostek organizacyjnych, prowadzonych spraw, wykazw radnych, komisji, klubw, posiedze komisji i dyurw radnych, jednostek pomocniczych, zamwie publicznych, ofert pracy.

68

Udostpniane dane obejmuj przede wszystkim efekty prac redaktorw serwisw miejskich oraz decyzje administracyjne (wczeniej anonimizowane) opracowywane w back- office. Urzd Miasta Poznania od samego pocztku zwraca uwag, aby udostpniane dane byy neutralne technologicznie. API udostpnia dane w dwch formatach: XML oraz JSON. Kluczowe dla realizacji idei otwartych danych jest posiadanie waciwie umocowanego sponsora (w przypadku Poznania jest to sekretarz miasta). Prawdziwym wyzwaniem dla urzdw jest masowe udostpnianie danych i treci w otwartych formatach. Wymaga to bowiem odpowiednio uporzdkowanych procesw organizacyjnych po stronie urzdu oraz zapewnienia jak najwyszej jakoci danych miejskich. W celu upowszechnienia si koncepcji otwartego rzdu/otwartych danych niezbdne s dziaania uwiadamiajce korzyci pynce z tego typu przedsiwzicia. Dotyczy to zarwno urzdnikw (a w szczeglnoci jednostek miejskich, ktre powinny by dostawcami danych rozpowszechnianych nastpnie za pomoc miejskiego API), jak rwnie obywateli oraz firm, ktre mog proponowa rozwizania bazujce na otwartych danych. W tym celu Urzd Miasta Poznania organizuje hakatony. Pierwszy z nich by ju przeprowadzony w roku 2011 (wwczas zwycizcami konkursu zostali Bernard Latanowicz i Marcin Dbowiak, ktrzy zaproponowali projekt aplikacji na urzdzenia mobilne "POZ-RUN" dedykowanej osobom uprawiajcym sport i aktywny wypoczynek w miecie). Drugi z nich odby si w 2012 r. jego efektem by m.in. specjalny tutorial opisujcy zasady wykorzystywania miejskiego API. Natomiast w 2013 roku odby si specjalny konkurs przeprowadzony we wsppracy z firm Samsung. Jego laureatem zosta Szymon Ciemniewski, ktry stworzy aplikacj mobiln Pozna w piguce. Od momentu opublikowania miejskiego API zanotowano ju 17 wdroe wykorzystujcych udostpniane w ten sposb treci i dane. S to gwnie aplikacje mobilne.

69

Pawe Jwiak, radca prawny, wieszkowski & Jwiak Adwokat i Radca prawny Spka partnerska Ponowne wykorzystanie informacji publicznej oznacza wykorzystanie tej informacji przez osoby fizyczne lub prawne, do celw komercyjnych lub niekomercyjnych, innych ni pierwotne przeznaczenie tej informacji. Prawo to umoliwia tworzenie wartoci dodanej w oparciu o informacje publiczne poprzez nadanie im nowej funkcjonalnoci. Jako przykady ponownego wykorzystania informacji publicznej mona wskaza serwisy prawnicze: LEX, Lex Polonica, Legalis w zakresie, w jakim publikuj tre aktw prawnych oraz orzecze; Warto zauway, e Ministerstwo Sprawiedliwoci stopniowo uruchamia Portal Orzecze Sdw Powszechnych (orzeczenia.ms.gov.pl), ktry ma zapewni nieodpatny dostp do aktualnego orzecznictwa. Od 2012 r. orzeczenia w sprawach karnych, cywilnych oraz pracy i ubezpiecze spoecznych (z pewnymi wyjtkami), po ich uprzedniej anonimizacji, s dostpne on-line. Udostpniane orzeczenia mog by wykorzystywane przez obywateli w ramach ponownego wykorzystywania informacji publicznej. Przykadem takiego wykorzystania jest serwis orzeczenia-lodz.info. Innymi przykadami ponownego wykorzystania informacji publicznej s: - Serwis sejmometr.pl baza danych publicznych obejmujca m. in. teksty i projekty ustaw, raporty NIK, interpelacje i zapytania prowadzona przez Fundacj ePastwo; - Serwis mamprawowiedziec.pl zawierajcy informacje o osobach penicych wybieralne funkcje publiczne prowadzony przez Stowarzyszenie 61; - Serwis refundowaneleki.pl publikujcy aktualizowane listy lekw refundowanych; - Serwisy umoliwiajce planowanie podry przy pomocy rodkw komunikacji miejskiej: Transportoid, autobuser.pl; - Serwis targeo.pl mapa Polski z dokadnymi adresami i obrysami budynkw; - Serwis dobraulica.pl baza wiedzy o Warszawie, zawierajca m. in. map interwencji policyjnych;

70

Wrd barier organizacyjnych i prawnych ponownego wykorzystania informacji publicznej mona wskaza: - Brak informacji o faktycznie dostpnych danych. - Niestosowanie si podmiotw zobowizanych do obowizku udostpnienia informacji publicznej albo arbitralne ustalanie wysokoci opat, dopuszczalnych na podstawie art. 23c ustawy o dostpie do informacji publicznej. - Konieczno skadania wielu wnioskw w razie prowadzenia dziaalnoci wymagajcej aktualizacji informacji, np. aplikacji zawierajcej rozkady jazdy komunikacji miejskiej, - Brak klarownego rozrnienia pomidzy rozpowszechnianiem a ponownym wykorzystaniem, co prowadzi do niespjnej praktyki stosowania przepisw omawianej ustawy. Istot ponownego wykorzystania informacji publicznej jest jej wykorzystywanie w celu innym ni jej pierwotny publiczny cel wykorzystywania, dla ktrego informacji zostaa wytworzona, niezalenie od jego komercyjnego lub niekomercyjnego charakteru. rdem niecisoci moe by zastosowane przez ustawodawc okrelenie ponowne, co przesania zasadnicz przesank jak jest inny ni dotychczas a nie tylko ponowny sposb wykorzystania. Niejasnoci pojciowe prowadz do niezgodnej z prawem praktyki stosowania prawa, ograniczajcej prawo do dostpu oraz ponownego wykorzystywania informacji publicznej. - Bdny pogld, jakoby umieszczenie fragmentw informacji publicznej w pracy naukowej stanowio jej ponowne wykorzystanie. - Dokonywanie przez urzdy zastrzee podczas przekazywania informacji publicznej, zakazujcych jej publikacji bez zgody udzielonej po zoeniu odrbnego wniosku o ponowne wykorzystywanie informacji publicznej. - Niejasnoci dotyczce relacji przepisw ustawy i przepisw szczeglnych. Norma kolizyjna zawarta w art. 1 ust. 2 ustawy o dostpie do informacji publicznej stanowi Przepisy ustawy nie naruszaj przepisw innych ustaw okrelajcych odmienne zasady i tryb dostpu do informacji bdcych informacjami publicznymi. Norma kolizyjna zawarta w art. 23a ust. 5 ww. ustawy stanowi Przepisy niniejszego rozdziau nie naruszaj przepisw innych ustaw okrelajcych odmienne zasady wykorzystywania

71

informacji publicznej, pod warunkiem, e stwarzaj gwarancje zachowania zasad wynikajcych z niniejszej ustawy.

Przykad z praktyki: sprawa I OSK 175/13 spr sdowy portalu dobraulica.pl z Gwnym Urzdem Geodezji i Kartografii. Twrcy serwisu zoyli wniosek o moliwo ponownego wykorzystania informacji publicznej w postaci mapy topograficznej bazy danych miasta stoecznego Warszawy. Gwnym Urzd Geodezji i Kartografii odmwi jednak nieodpatnego udostpnienia tej informacji, twierdzc, i ustawa o dostpie do informacji publicznej nie ma zastosowania w tym stanie faktycznym, a dostp do takich informacji jest odpatny zgodnie z art. 40 ust 3c ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. nr 193, poz. 1287). W wyroku z dnia z dnia 5 kwietnia 2013 r. NSA stwierdzi co prawda, e mapy stanowi informacj publiczn, podzieli jednak pogld GUGiK dotyczcy zastosowania norm kolizyjnych. Zdaniem NSA ustawa szczeglna dotyczca wykorzystania map ma w tym wypadku pierwszestwo, zgodnie z ogln norm kolizyjn zawart w art. 1 ust. 2 ustawy o dostpie do informacji publicznej. Mona zatem mie wtpliwoci, w jakim stanie faktycznym norma kolizyjna zawarta w art. 23a ust. 5 ww. ustawy mogaby znale zastosowanie.

Do dziaa prowadzcych do zwikszenia zakresu ponownego wykorzystania informacji publicznej zaliczy naley:

Na poziomie poszczeglnych urzdw - Rzetelne prowadzenie Biuletynw Informacji Publicznej, w celu zapewnienia spjnej, penej i aktualnej informacji publicznej. - Szkolenia pracownikw urzdw w zakresie ich obowizkw wynikajcych z ustawy o dostpie do informacji publicznej.

Na poziomie pastwa - Nowelizacja ustawy o dostpie do informacji publicznej, majca na celu m. in. eliminacj niecisoci pojciowych oraz sprecyzowanie relacji dwch norm kolizyjnych.

72

- Powoanie niezalenego organu regulacyjnego, odpowiedzialnego za kontrol realizacji prawa do ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego. - Utworzenie Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej.

W listopadzie 2013 r. Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego skierowa do Trybunau Konstytucyjnego obszerny wniosek w sprawie niezgodnoci z Konstytucj wielu przepisw ustawy o dostpie do informacji publicznej. Wniosek ten nie odnosi si bezporednio do przepisw rozdziau 2a ww. ustawy, lecz podwaa jej najwaniejsze zaoenia, m. in. szeroki dostp akt spraw administracyjnych i sdowych. Zdaniem Pierwszego Prezesa SN przepisy omawianej ustawy nie chroni rwnie dostatecznie prywatnoci osb penicych funkcj publiczn, pozostajc w sprzecznoci z Konstytucj oraz ustaw o ochronie danych osobowych. W zwizku z koniecznoci implementacji dyrektywy 2013/37/EU, polski ustawodawca i tak bdzie musia dokona kolejnych zmian w ustawie o dostpie do informacji publicznej. Warto zatem zastanowi si nad wprowadzeniem bardziej dopracowanych rozwiza prawnych, ktre zapewniyby wiksz przejrzysto oraz spjno systemow przedmiotowej regulacji.

73

Micha Jaworski wiceprezes Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, dyrektor ds. strategii technologicznej w polskiej filii Microsoftu Obserwujemy dzi wiele barier ponownego wykorzystania informacji publicznej: poczwszy od faktu, e wiele instytucji zobowizanych do udostpniania informacji publicznej nie czyni tego lub udostpnia wyrywkowo, przez sab jako informacji publicznej, brak lub sab interoperacyjno w prezentacji danych, a skoczywszy na braku konkretnych zobowiza dotyczcych SLA (ang. Service Level Agreements) na udzielane informacje, co jest podstawowym wymogiem w przypadku profesjonalnego, biznesowego czy wrcz komercyjnego ponownego wykorzystania informacji publicznej. Aby to zmieni naley podj okrelone dziaania, ktre mona przydzieli poszczeglnym poziomom. Moim zdaniem na poziomie pastwa zamiast tworzenia zapisanego w ustawie Centralnego Repozytorium, ktrego jako i sensowno jest wtpliwa, naley wprowadzi monitoring i skuteczne egzekwowanie obowizku publikowania informacji publicznej zgodnie z zasadami interoperacyjnoci. Dodatkowo w charakterze dobrych praktyk naley upowszechnia opis udanych wdroe (np. wdroenie interoperacyjnoci, wzorcowe SLA) oraz sposobw oznaczania informacji publicznej metadanymi pozwalajcymi na wyszukiwanie informacji za pomoc powszechnie stosowanych narzdzi. Cenna bdzie te promocja zastosowania chmury publicznej do prezentacji informacji publicznej. Do dziaa na poziomie instytucji naley zaliczy przede wszystkim proceduralne wdroenie zasad udostpniania informacji publicznej (by moe jako element systemw EZD elektronicznego zarzdzania dokumentami). Przyznam, e na razie nie potrafibym wskaza dobrych wzorcw komercyjnego ponownego wykorzystania informacji publicznej w Polsce, natomiast do obszarw obywatelskich na pewno takie przedsiwzicia, jak Sejmometr i kilka innych podobnych. Du rol mog spenia w tej dziedzinie organizacje pozarzdowe mona wrcz powiedzie, e dowoln. Na razie NGO koncentruj si na udowadnianiu administracji, e nie przestrzega prawa. A przecie mog tworzy czy prowadzi serwisy uyteczne dla obywateli i przedsibiorcw albo prezentowa i upowszechnia zasady dziaania z informacj publiczn.

74

Tomasz Zieliski - programista z dziesicioletnim dowiadczeniem. Bra udzia w tworzeniu oprogramowania dla NBP, pracowa przy wyszukiwarce BING, uczestniczy w rozwoju gier z serii Angry Birds. Jest wsptwrc Transportoida mobilnego rozkadu jazdy komunikacji miejskiej dla urzdze z systemami Android i Windows Phone.

Moim zdaniem najistotniejsz barier ponownego wykorzystania informacji publicznej jest bariera mentalna. Wielokrotnie spotykaem si z sytuacj, w ktrej pracownik instytucji, do ktrej zwracaem si z wnioskiem o udostpnienie do ponownego wykorzystania danych rozkadowych, podchodzi do problemu w taki sposb: "tylko my mamy tak informacj wic jest bardzo cenna, w takiej sytuacji musimy na niej duo zarobi a jeszcze lepiej, jeli utrzymamy przewag zachowujc ca wiedz dla siebie". Czsto jednak w rozmowie lub korespondencji udaje si przekaza myl, e jest zupenie inaczej, e w interesie zarwno spoecznoci, jak i przewonika jest jak najszersza dystrybucja jak najdokadniejszych rozkadw jazdy. Istotn barier technologiczn bywa wasnociowe oprogramowanie zakupione (a czciej licencjonowane) przez urzdy i przedsibiorstwa. Czsto brakuje w nim funkcji eksportu danych do wykorzystania w systemach zewntrznych, a stosowany format zapisu poddany jest szyfrowaniu w takiej sytuacji nawet dobra wola waciciela danych nie wystarczy, by zgromadzone informacje mogy zosta wykorzystane ponownie. Bywa wreszcie, e obowizek cyklicznego udostpniania informacji publicznej do ponownego wykorzystania jest przez urzdy i instytucje publiczne traktowany jako zbdny koszt i nieprzewidzian prac dla pracownikw, ktrzy i bez tego maj co robi.

eby to zmieni, trzeba uporzdkowa kilka kwestii. Na razie gwnym problemem jest brak realnych sankcji za amanie przepisw o dostpie oraz ponownym wykorzystaniu informacji publicznej. Podmioty zobowizane mog bez adnego uzasadnienia przedua termin odpowiedzi (uznaniowe "szczeglne skomplikowanie" sprawy), udziela odpowiedzi niepenej lub nie na temat i tak dalej. Ustalenie istnienia obowizku udostpnienia informacji publicznej przed sdem trwa dugie miesice i w rzeczywistoci niewiele zmienia sytuacj skarcego. Sdz, e podane byyby dwie zmiany: moliwo przyznania skarcemu przez sd odszkodowania za race
75

naruszenie obowizkw dotyczcych udostpniania informacji publicznej ju na etapie skargi o bezczynno oraz moliwo zobowizania podmiotu przez sd do udostpnienia wnioskowanej informacji na etapie skargi o bezczynno lub zaskarenia odmowy udostpnienia. Nie jestem prawnikiem, nie wiem wic, jak taka konstrukcja mogaby wyglda w praktyce. W swojej dziaalnoci zawodowej napotkaem dodatkowy problem, o ktrym napisaem w licie otwartym do Ministra Administracji i Cyfryzacji: "W przestrzeni informacji publicznej wyrni mona kategori danych o krtkim terminie >>przydatnoci do uycia<<, przykadem jest rozkad jazdy komunikacji publicznej uyteczny jedynie w okresie obowizywania. Poniewa jednak okres ten moe by znacznie krtszy, ni okrelony ustawowo termin rozpatrywania wniosku o ponowne wykorzystanie informacji publicznej, jednoczenie za podmiot zobowizany z reguy dysponuje narzdziami pozwalajcymi na automatyczn obrbk i publikacj tego typu informacji, postuluj zawarcie w ustawie nastpujcych regulacji: - W sytuacji, gdy wnioskowane informacje publiczne trac aktualno w czasie krtszym, ni maksymalny termin rozpatrzenia wniosku, wniosek moe zawiera danie publikowania aktualnych danych w trybie cigym na stronach Biuletynu Informacji Publicznej (komentarz: jeli podmiot gromadzi wnioskowane dane, nie moe da opaty za ich publikacj w BIP; obowizek publikacji w trybie cigym moe wygasa w cigu roku po ostatnim wniosku zawierajcym danie publikowania danej informacji w tym trybie). - Informacje przekazywane w ramach realizacji wniosku o dostp do informacji publicznej musz odzwierciedla stan wiedzy podmiotu zobowizanego na dzie w ktrym wniosek zosta zrealizowany." Na poziomie pastwa oczekiwabym dodatkowo dwch dziaa: - zakazu korzystania w obszarze publicznym z rozwiza "vendor lock-in" czyli zamykajcych dane w postaci nieudokumentowanej lub niedostpnej poza nabytym rozwizaniem; - publikowania i utrzymywania wzorcowych formatw udostpniania i wymiany informacji z domeny publicznej poczwszy od tych obszarw, gdzie automatyzacja przynosi najwiksze spoeczne korzyci. Mechanizmy i przepisy prawa powinny by

76

konstruowane w taki sposb, aby adna technologia nie bya faworyzowana. Pastwo powinno wrcz wymusza uycie metod wymiany informacji uznanych powszechnie za uniwersalne np. publikujc schematy XSD (czyli maszynowe definicje poprawnoci plikw XML z danymi) i wymusza dobre praktyki automatycznego serwowania danych tam, gdzie maj one krtki czas przydatnoci do uycia.

77

Jan Kaczmarek, czonek zarzdu warszawskiej fundacji MOST (Mobile Open Society through wireless Technology) wiadomo spoeczna samego faktu istnienia informacji publicznej nie wspominajc o moliwoci ich wtrnego wykorzystania wydaje si niska. W spoeczestwie w ktrym mamy do czynienia z nisk partycypacj obywateli w yciu publicznym nie naley si spodziewa przeomowych zastosowa informacji publicznych w gospodarce czy kulturze. W uproszczeniu: rzd nie jest zainteresowany udostpnianiem informacji, a obywateli niewiele to obchodzi. Barierami s brak dostatecznej presji spoecznej i przedsibiorcw wiadomych wartoci jak moe stanowi informacja publiczna, brak lub nieupowszechnienie otwartych standardw opisu danych i formatw/protokow uatwiajcych ich przetwarzanie oraz brak dostatecznych kompetencji cyfrowych urzdnikw. Std wynikaj dziaania, jakie naley podj: - podniesienie kompetencji cyfrowych urzdnikw - wdroenie kodeksw dobrych praktyk promujcych "higien" informacyjn. Udostpnianie informacji w sposb przystpny dla obywatela i ustrukturalizowany w taki sposb, by moliwe byo przetwarzanie maszynowe, powinno sta si nawykiem urzdniczym. Cho przy obecnym poziomie wiadomoci spoeczestwa i biznesu byby to wysiek pozornie daremny, naleaby to jednak traktowa jako inwestycj w "kultur informacyjno-publiczn". Dlatego te potrzebne s szerokie kampanie informacyjne i programy edukacyjne oraz upowszechnienie otwartych standardw i dobrych praktyk w zakresie udostpniania danych. Na pewno dobrym wzorcem jest wykorzystanie aktw prawnych udostpnianych przez serwis sejmu, katalogi biblioteczne, serwis KARO/Nukat czy aplikacje analityczne BI wykorzystujce otwarte rejestry (KRS, ksigi wieczyste).

78

9. Przegld inspirujcych wzorcw realizacji idei otwartego rzdu na wiecie i w Polsce

Na wiecie mona znale wiele wzorcw praktycznego wykorzysta koncepcji otwartego rzdu. W Polsce realizacja tych idei jest na wiele mniejszym poziomie dojrzaoci. Przygotowane zestawienie nie ma charakteru prby wyczerpujcej. Starano si w nim zebra najciekawsze zdaniem autorw rozwizania. Kade z nich zostao przedstawione w uporzdkowany sposb, wedug nastpujcego schematu: Nazwa inicjatywy/przedsiwzicia. Podmiot odpowiedzialny za realizacj danej inicjatywy/przedsiwzicia. Adres strony internetowej, na ktrej dostpna jest dziaajca wersja inicjatywy/przedsiwzicia. Zrzut z ekranu przedstawiajcy stron internetow danej inicjatywy/przedsiwzicia. Opis inicjatywy/przedsiwzicia.

Nazwa inicjatywy:

Husets Web ApS

79

Prowadzcy: Adres strony: Opis:

House Web www.husetsweb.dk Gwnym hasem dla duskiej firmy House Web jest optymalizacja energetyczna domw wolnostojcych, dlatego te stworzya ona inicjatyw Husets Web ApS. Inicjatywa Husets Web ApS dostarcza wacicielom budynkw przyjazne w obsudze narzdzie, ktre umoliwia opracowanie bilansu zuycia energii. Narzdzie to pozwala oszacowa, jakie jeszcze mona osign oszczdnoci zuycia energii. Na stronie www. husetsweb.dk zarejestrowano ju ok. 1,5 mln domw wolnostojcych, dla ktrych s indywidualne plany energetyczne. House Web, bdc firm wytwarzajc oprogramowanie, czy dane statystyczne z kompetencjami technicznymi, tworzc w ten sposb narzdzie dla posiadaczy domw wolnostojcych. Firma czerpie zyski z opat od firm przeprowadzajcych modernizacje cieplne budynkw. Korzystajc z informacji duskiego rejestru budynkw i mieszka oraz rejestru Totalkredit (hipoteki) i Rockwool (dostawca materiaw izolacyjnych) firma House Web opracowaa rozwizanie, ktre zostao wyrnione na krajowym konkursie za najlepsze biznesowe ponowne wykorzystanie informacji sektora publicznego. Opracowano na podstawie prezentacji przygotowanej przez stowarzyszenie Miasta w Internecie pt. Wykorzystanie informacji sektora publicznego z roku 2010.

80

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Trimble Trimble Navigation Limited www.trimble.com Zaoona w 1978 roku i majca gwn siedzib w Sunnyvale (Kalifornia, USA) firma Trimble jest dostawc rozwiza opierajcych si na informacji geograficznej. Firma ta jest uwaana za jednego z liderw we wdraaniu technologii GPS. Oferuje rwnie szereg technologii pozycjonowania

81

takich jak: lasery, technologia optyczna i inercyjna oraz komunikacja bezprzewodowa. Zakres rozwiza koncentruje si na aplikacjach wymagajcych informacji o pozycji lub lokalizacji, w tym m.in. w geodezji, grnictwie, przemyle obronnym, budownictwie, rolnictwie, zarzdzaniu flot i aktywami, transporcie, telekomunikacji, bezpieczestwie publicznym i kartografii. Ju od ponad 30 lat firma tworzy unikalne produkty pozycjonujce, ktre pomagaj klientom rozwija ich dziaalno. Jej portfolio obejmuje ponad 1800 patentw. Od 1999 roku przychody Trimble wzrosy z 270 mln USD do ponad 2 mld USD w 2012 roku. Trimble zatrudnia pracownikw w ponad 30 krajach, a jej produkty stosowane s w ponad 141 pastwach na caym wiecie. Z usug firmy korzystaj korporacje przemysowe, instytucje rzdowe, firmy inynieryjne oraz konsultingowe. Opracowano na podstawie prezentacji przygotowanej przez stowarzyszenie Miasta w Internecie pt. Wykorzystanie informacji sektora publicznego z roku 2010, stron internetowych www.trimble.com oraz www.trimbletltransportlogistics.com.

82

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Astrium GEO-Information Services Astrium an Eads Company www.astrium-geo.com Europejska spka Astrium, zajmujca si rozwizaniami z zakresu najnowszych technologii satelitarnych, uruchomia usug GEO-Information Services oferujc numeryczne modele terenu dla niemal caej powierzchni Ziemi. Firma bdc dostawc geoinformacyjnych produktw i rozwiza, skupia

83

wiedz i zasoby istniejcej filii Infoterra i firmy Spot Image, zapewniajc kompleksow gam danych geoprzestrzennych, informacji geoprzestrzennych i konkretnych rozwiza. Portfolio firmy obejmuje cay acuch wartoci w obszarze informacji geograficznych - od stworzenia obrazu pozyskanego za pomoc satelit lub systemw lotniczych - do dostarczania informacji bezporednio uytecznej dla uytkownika kocowego. Zobrazowania te wykonywane s w najrniejszych technologiach - w postaci klasycznych zobrazowa w spektrum optycznym, zarwno widzialnym, jak i podczerwieni oraz danych o bardzo wysokiej rozdzielczoci, danych radarowych oraz lotniczych. Astrium oferuje wyczny dostp do produktw oraz danych pozyskanych z pomiarw radarowych wykonanych przez satelit TerraSAR-X i TanDEM-X oraz pomiarw uzyskanych przez satelity optyczne: Pleiades 1A, 1B, SPOT 6 i SPOT 5. Rozwizania firmy stosowane s w rnych sektorach i branach, takich jak przemys naftowy i gazowy, ochrona rodowiska, rolnictwo, przemys obronny, zarzdzanie gruntami, geodezja grnicza, geologia, hydrologia oraz meteorologia. Jako lider w usugach geoinformacyjnych Astrium posiada 20 biur na caym wiecie oraz dysponuje rozbudowan sieci ponad 1000 dystrybutorw i partnerw. Opracowano na podstawie stron internetowych www.astrium-geo.com/, www.astripolska.pl/0,1,25.html, www.gisplay.pl/gis/nowosci-gis/2054-nmt-dla-caegoglobu.html.

84

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony:

Agra-Net Agra Informa Ltd. www.agra-net.com/portal2/

85

Opis:

Portal Agra-Net dostarcza kompleksowych informacji w obszarach europejskiej i midzynarodowej polityki rolnej, agrobiznesu oraz przemysu spoywczego. rda danych stanowi midzynarodowe, europejskie i krajowe regulacje oraz polityki dotyczce rolnictwa i przemysu spoywczego, ktre uzupeniane s o informacje pochodzce z rynku i raporty na temat przemysu w tych obszarach. Firma Agra Informa Ltd. oferuje szerok gam usug w postaci opracowywania newsletterw, katalogw, rocznikw, biuletynw elektronicznych, organizowania konferencji i seminariw. Publikacje zawieraj nowe przepisy w innych sektorach majcych wpyw na przemys spoywczy, takich jak opakowania i prawo odpadowe, prawo pracy, ochrona konsumenta, prawo konkurencji ochrona rodowiska. Portal daje moliwo przegldania archiwum zawierajcego ponad 300 tys. artykuw. Zawiera rwnie publikacje na temat amerykaskich wymogw prawnych i regulacyjnych. Oprcz serwisw informacyjnych, firma oferuje doradztwo specjalistyczne oraz badania rynku. Opracowano na podstawie prezentacji przygotowanej przez stowarzyszenie Miasta w Internecie pt. Wykorzystanie informacji sektora publicznego z roku 2010 oraz strony internetowej epsiplatform.eu/content/agra-net-0

86

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Weather Online WeatherOnline Ltd. www.weatheronline.co.uk Celem inicjatywy Weather Online jest midzy innymi oferowanie usug meteorologicznych dostosowanych do potrzeb klientw z sektora rolnego poprzez udostpnienie czonych danych dotyczcych pogody oraz wspomnianego sektora. Portal ma zasig midzynarodowy oferujc swe usugi w pitnastu krajach: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Portugalii, Grecji, Hiszpanii, Francji, Holandii, Woszech, Polsce, Czechach, Turcji, Rosji, Indiach, Nowej Zelandii i Stanach Zjednoczonych. rdo danych stanowi informacje

87

uzyskane z narodowych instytutw meteorologicznych oraz dane dotyczce rolnictwa. Wyszukiwanie naley zacz od wprowadzenia nazwy miasta lub regionu. Prognoza podawana jest na maksymalnie 14 dni dla wybranej lokalizacji i rni si ona od standardowej pogody tym, e jest pokazywana na poziomie upraw. Dlatego szczegowe informacje uzyskaj std rolnicy, plantatorzy rolin oraz producenci warzyw. Poza odczytaniem prognozy pogody dla wybranej lokalizacji mona sprawdzi warunki optymalne dla uprawy konkretnej roliny warzywnej oraz rolniczej. Serwis udostpnia szczegowe informacje o wszystkich najwaniejszych chorobach rolin i ryzyku wystpienia szkodnika w piciostopniowej skali w cigu trzech dni oraz podaje informacje o preparatach, jakie naley w danym momencie zastosowa. W ramach inicjatywy, z myl o hodowcach utworzono AgroMET profesjonalny system pogodowy. Dziaajca na miejscu stacja pogody zbiera niezbdne informacje dotyczce rodowiska, niezbdne dla podejmowania wiadomych decyzji o najlepszych praktykach w sadzeniu, opryskach i podlewaniu. Opracowano na podstawie prezentacji przygotowanej przez stowarzyszenie Miasta w Internecie pt. Wykorzystanie informacji sektora publicznego z roku 2010 oraz stron internetowych www.weatheronline.co.uk i www.powiatkluczborski.pl.

88

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Dobra ulica DobraUlica.pl dobraulica.pl Inicjatywa Dobra ulica jest niezalenym przedsiwziciem, ktrego celem jest, poprzez udzielanie informacji oficjalnych i nieoficjalnych, pomoc w wyborze odpowiedniej lokalizacji osobom pragncym kupi lub wynaj mieszkanie w Warszawie. Informacje dostpne na stronie pochodz nie tylko ze rde oglnodostpnych, ale

89

te ze rde instytucji publicznych. Potencjalny mieszkaniec moe zatem dowiedzie si czy w interesujcej go okolicy znajduj si np. posterunek policji, szkoa, apteka, bazar, przychodnia, kamery monitoringu, niebezpieczne miejsca, agresywne psy bd w jakich dzielnicach najbardziej pada, ktre skrzyowania s najbardziej niebezpieczne. Dobraulica.pl udostpnia rwnie na swej stronie raport z badania przeprowadzonego w 2011 roku na temat jakoci ycia mieszkacw w poszczeglnych dzielnicach. Inicjatorzy przygotowali te specjaln ofert dla inwestorw w postaci raportw odnoszcych si do najbliszego otoczenia istniejcych i planowanych inwestycji deweloperskich. Oferta zawiera dwa rodzaje raportw do wyboru: Raport Basic dotyczy najbliszego otoczenia danej inwestycji, w oparciu o oficjalne, urzdowe materiay umoliwia uzupenienie prospektu informacyjnego dewelopera; Raport Premium szczegowo opisuje najblisz okolic, bazujc na oficjalnych i nieoficjalnych rdach. Oba raporty zawieraj szczegowe dane dotyczce m.in. inwestycji planowanych i przewidzianych, linii szynowych i korytarzy powietrznych, placwek edukacyjnych i wynikw nauczania, obiektw sportowych, parkw, placw zabaw, rewirw dzielnicowych, redniego poziomu haasu, lecznic publicznych i prywatnych, jakoci i skadu wody pitnej, postoju takswek itp.

90

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Jak dojad CITY-NAV sp. z o.o. jakdojade.pl Serwis jakdojade.pl to najpopularniejsza i najnowoczeniejsza wyszukiwarka pocze komunikacji miejskiej generujca, wedug statystyk Google Analitics z
91

padziernika 2012 roku, ponad 5 mln odwiedzin, ponad 12,5 mln wywietle oraz ponad 1,5 mln unikalnych uytkownikw (UU) miesicznie. Dziki zawarciu wsppracy z przewonikami i organizatorami transportu strona udostpnia aktualne rozkady jazdy, a take przedstawia dokadne schematy linii i mapy przystankw zwracajc uwag na prowadzone roboty drogowe, a take rozkady linii specjalnych. Uwzgldnia ona take trasy piesze, ktre pozwalaj omija przeszkody. Z portalu mog korzysta mieszkacy 16 miast i aglomeracji. Usuga umoliwia szybkie znalezienie poczenia komunikacyjnego midzy wybranymi lokalizacjami w Biaymstoku, Bydgoszczy, Grnolskim Okrgu Przemysowym, Grudzidzu, Krakowie, odzi, Lublinie, Trjmiecie, Olsztynie, Poznaniu, Radomiu, Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Warszawie i Wrocawiu oraz oblicza czas przejazdu i koszty biletw. Dziki wersji mobilnej dostpna jest ona na telefony komrkowe, a przy pomocy aplikacji mobilnych mog z niej korzysta posiadacze systemw Android, iOS, Windows Phone oraz Symbian. Co wicej, aplikacja Jakdojade na system Android zostaa nagrodzona w branowym konkursie Generation Mobile 2012. Inicjatorzy usugi, firma City-nav Sp. z o.o., z siedzib w Poznaniu, zapowiadaj dalszy rozwj dziaalnoci, planujc wdroenie aplikacji poza granicami kraju.

92

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Mam Prawo Wiedzie Stowarzyszenie 61 mamprawowiedziec.pl Twrc inicjatywy Mam Prawo Wiedzie jest Stowarzyszenie 61, bdce niezalen, pozapartyjn organizacj pozarzdow. Ide, ktra przywiecaa

93

twrcom serwisu byo zbudowanie oglnodostpnego systemu informacji o osobach penicych wybieralne funkcje publiczne. Korzystajc z portalu obywatel ma peny wgld w informacje na temat sposobu realizowania mandatu, pogldw oraz dowiadczenia osb penicych funkcje publiczne. W ten sposb moe on ledzi ich karier polityczn i zawodow, aktywno spoeczn, pogldy w sprawach istotnych dla kraju i Europy jak rwnie przejrze ich owiadczenia majtkowe. W celu zapewnienia rzetelnoci informacji rda danych pochodz bezporednio od reprezentantw i ich ugrupowa politycznych, z bazy danych Pastwowej Komisji Wyborczej, oficjalnej strony Sejmu i Senatu, bazy Krajowego Rejestru Sdowego, sownikw biograficznych, a take innych archiww i publikacji. Aktualnie portal udostpnia biogramy 460 posw, 100 senatorw i 51 posw do Parlamentu Europejskiego. Dziki wsppracy z Biurem Informatyki Sejmu RP umoliwia on rwnie ledzenie gosowa posw z wybranych obszarw polityki oraz tworzenie wasnych zestawie wynikw gosowania. Strona zawiera baz ponad 1000 kluczowych gosowa Sejmu VI kadencji, rejestr gosowa posw i projekty ustaw. W trakcie kampanii wyborczych czonkowie inicjatywy podejmuj projekty majce na celu zmobilizowanie kandydatw do deklarowania swoich racji i pogldw oraz zachcenie wyborcw do wiadomego wybierania swoich reprezentantw. W celu pomocy obywatelom w dokonywaniu wyboru przedstawicieli przygotowano 4 poradniki wyjaniajce m.in. prawa wyborcze obywateli, rankingi, a take merytoryczne informacje

94

prasowe analizujce pogldy politykw.

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy:

Moja Polis Stowarzyszenie Klon/Jawor

95

Adres strony: Opis:

mojapolis.pl Stowarzyszenie Klon/Jawor jest twrc serwisu Moja Polis, ktrego celem jest pomoc w uzyskaniu dostpu do danych dotyczcych spoeczno-ekonomicznej sytuacji gmin, powiatw i wojewdztw. Dane przedstawione zostay w atrakcyjnej dla uytkownikw formie map, wykresw, rankingw i tabel. Portal skierowany jest do rnych rodowisk: samorzdowcw, dziaaczy organizacji pozarzdowych, aktywnych obywateli, badaczy, akademikw, studentw oraz mediw, a zgromadzone na nim dane mog by uyteczne dla celw zawodowych, ale te czysto poznawczych. Dziki na bieco aktualizowanej bazie danych strona zawiera ponad 600 pogrupowanych w 8 dziaach tematycznych wskanikw opisujcych kondycj wojewdztw, podregionw, powiatw i gmin. Dziki moliwoci samodzielnego budowania zestawie, tworzenia wasnych map, tabel i wykresw mona dokonywa porwna midzy dowolnie wybranymi regionami, a take ledzi w czasie zmiany wskanikw. Szczeglnie interesujce dane udostpniane s w postaci opracowa zamieszczonych na stronie. Serwis publikuje te profilewizytwki wszystkich 2479 gmin, 379 powiatw i 16 wojewdztw, ktre zawieraj podstawowe informacje o danym miejscu i ciekawostki z nim zwizane. Caa inicjatywa prowadzona jest obecnie w ramach dwch projektw: Prowadzenie i rozbudowa portalu mojapolis.pl, gromadzcego dane na temat dziaa administracji i samorzdu lokalnego, oraz opracowanie diagnozy i rekomendacji dotyczcych otwartoci instytucji publicznych pod wzgldem dostpu do danych, a take Dane, debata, demokracja (3D).

96

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy:

Naprawmy To! Fundacja im. Stefana Batorego, Pracownia Bada i Innowacji Spoecznych Stocznia

Adres strony: Opis:

naprawmyto.pl Serwis naprawmyto.pl powsta dziki wsppracy kilkunastu organizacji pozarzdowych z Polski. Projekt w caoci sfinansowa jego inicjator - Fundacja im. Stefana Batorego, a koordynatorem prac bya Fundacja Pracownia Bada i Innowacji Spoecznych Stocznia. Twrcom serwisu przywiecaa idea, e wszystkim obywatelom powinno zalee na jakoci przestrzeni, w ktrej yjemy i dziaamy.

97

Std umoliwia on obywatelom zgaszanie spraw i problemw w przestrzeni publicznej w takich obszarach jak np. infrastruktura (m.in. dziury w drogach, niedziaajce wiata), czysto publiczna (nieuprztnite mieci, poamane awki) czy bezpieczestwo (brak pasw na niebezpiecznych przejciach, dowietlanie niebezpiecznych miejsc). Problemy naley zgasza przez stron internetow przyporzdkowan danej gminie (www.nazwagminy.naprawmyto.pl), a take za pomoc aplikacji mobilnej na smartfony dziaajce w systemach iOS (wersja 4.0 i nowsze) i Android (wersja 2.1 i nowsze). W tym celu trzeba wskaza na mapie miejsce gdzie wystpi problem, krtko go opisa i ewentualnie zaczy zdjcie ilustrujce sytuacj. System rejestruje kade zgoszenie, a informacja o nim przekazywana jest bezporednio do odpowiedniej instytucji publicznej. Dziki takim dziaaniom serwis umoliwia komunikacj midzy obywatelami a wadzami w sprawach dotyczcych stanu przestrzeni publicznej w gminie, przyczyniajc si tym samym do sprawniejszego monitorowania i reagowania na problemy majce wpyw na jako ycia mieszkacw. Od padziernika 2011 roku do koca 2012 roku, serwis dziaa pilotaowo w ponad 20 lokalizacjach. Po zakoczeniu okresu pilotaowego serwis przeszed w tryb samofinansowania tzn. koszty zwizane z jego dziaaniem pokrywaj gminy zainteresowane wspprac z serwisem. Obecnie naprawmyto.pl dziaa w nastpujcych miastach i gminach: Czerwonak, Dbrowa Grnicza, gmina Puck, Kosakowo, Krokowa, Lublin, Marki, miasto Puck, Nysa, Przemyl, Szczecin, Toru, Wadysawowo, Zamo.

98

Nazwa inicjatywy:

Otwarte Zabytki

99

Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Centrum Cyfrowe Projekt: Polska otwartezabytki.pl Otwarte Zabytki to projekt prowadzony przez Centrum Cyfrowe Projekt: Polska. Finansowany jest on ze rodkw Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach konkursu Patriotyzm Jutra, ze rodkw finansowych otrzymanych od Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu na realizacj zadania Wsppraca z Poloni i Polakami za granic oraz ze rodkw CEE Trust. Celem projektu jest uatwienie obywatelom dostpu do wiedzy o polskich zabytkach oraz zaangaowanie do dziaa na rzecz ich ochrony. Otwarte zabytki to takie, ktre znajduj si w serwisie i zostay opisane przez internautw w ramach Cyfrowego Czynu Spoecznego. Wszystkie treci umieszczone na portalu udostpniono na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach dziki czemu zdjcia oraz informacje na ich temat mona legalnie wykorzystywa oraz kopiowa. Projekt, ktrego ide jest stworzenie obywatelskiej bazy wiedzy o zabytkach realizowany jest w ramach kilku faz. W ramach fazy pierwszej - Cyfrowy Czyn Spoeczny, zorganizowano akcj tworzenia obywatelskiego katalogu zabytkw bazujc na danych pochodzcych z Rejestru Zabytkw. Dziki specjalnemu narzdziu mona byo zamieszcza podstawowe dane o zabytkach: nazw adres, dat powstania oraz wsprzdne

100

GPS. W obecnej, drugiej fazie projektu narzdzie rozbudowano o kolejne funkcjonalnoci (opis, tagi, fotografie, wydarzenia historyczne). Umoliwia ono rwnie swobodne korzystanie z aplikacji sucych m.in. do monitorowania i alarmowania o stanie zabytkw, do tworzenia interaktywnej mapy zabytkw oraz dodawania nowych obiektw do wsplnego katalogu. Najwiksze znaczenie dla projektu maj prace spoecznociowe - wykonujcy je ludzie kierujc si wasnymi zainteresowaniami umieszczaj wybrane informacje na portalu tym samym dzielc si wynikami swojej pracy. W chwili obecnej inicjatorzy projektu zamierzaj prowadzi dziaania edukacyjne na rzecz wykorzystywania Otwartych Zabytkw w procesie nauczania w szkoach.

101

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Sejmometr Fundacja ePastwo sejmometr.pl Twrc serwisu Sejmometr jest Fundacja ePastwo, dziaajca na rzecz rozwoju demokracji w kraju. Sejmometr to najwiksza, otwarta baza danych publicznych w Polsce, jak rwnie narzdzia, dziki ktrym obywatel moe wpywa na wadze publiczne. W jednym miejscu mona przeglda dane sporzdzane
102

przez kilkadziesit instytucji publicznych w Polsce dotyczce m.in. infrastruktury (kody pocztowe, stacje kolejowe w Polsce, linie kolejowe w Polsce), prawa i legislacji (projekty ustaw, prawo w publikatorach, teksty jednolite ustaw), orzecze sdw (administracyjnych, Sdu Najwyszego, Sdw Powszechnych), Sejmu (np. projekty uchwa, posowie, owiadczenia majtkowe posw, interpelacje, komunikaty Kancelarii Sejmu), Senatu (owiadczenia majtkowe senatorw, druki senackie, rejestr korzyci senatorw), Rady Ministrw (etapy prac legislacyjnych rzdu), Samorzdu (np. gminy, radni gmin, prawo lokalne). Portal udostpnia rwnie raporty Najwyszej Izby Kontroli, informacje Banku Danych Lokalnych oraz informacje o zamwieniach publicznych. Uytkownik serwisu ma moliwo otrzymywania powiadomie, gdy instytucje publiczne zajmuj si sprawami bdcymi przedmiotem jego zainteresowania. Aby przybliy obywatelowi wadz udostpniono aplikacj, dziki ktrej podajc kod pocztowy ma on moliwo sprawdzenia reprezentujcych go urzdnikw zarwno we wadzach centralnych, jak i lokalnych. Na stronie serwisu dostpne s analizy dotyczce danych publicznych opracowywane przez Centrum Analiz Fundacji ePastwo. Uruchomiono take aplikacj suc do wysyania wnioskw o udostpnienie informacji publicznej. Reasumujc: Sejmometr to portal, ktry realizuje w praktyce prawo ponownego wykorzystania informacji publicznej.

103

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Transportoid FTL Software Tomasz Zieliski, Piotr Owcarz transportoid.com Transportoid to program udostpniajcy rozkad jazdy komunikacji miejskiej na telefony z systemem Android oraz Windows Phone 7.

104

Pomysodawc i autorem aplikacji jest Tomasz Zieliski, a drugim czonkiem zespou odpowiadajcym za tworzenie rozkadw jazdy jest Piotr Owcarz. Aplikacja obsuguje ponad 50 polskich miast. Uytkownicy mog w szybki sposb wyszuka pocze oraz dotrze do rozkadw wybranego przystanku czy linii komunikacyjnej. Transportoid wyposaony jest w wiele wyjtkowych funkcji np. widety na pulpit, kafle ze skrtami, obsuga map i GPS, rzadko spotykanych w innych programach. Aktualizacje rozkadw jazdy pobierane s z Internetu, ale program nie wymaga poczenia z sieci w codziennym uytkowaniu. Wybierajc opcj z abonamentem, kosztujcym 10 z rocznie, uytkownik uzyskuje dostp do dodatkowych funkcji takich jak wspomniane wyej obsuga map i GPS. Moe on pogrupowa przystanki pod wspln nazw oraz wyszukiwa pocze midzy wybranymi grupami dokonujc podgldu trasy na mapie i wyznaczajc najblisze przystanki przy pomocy GPS. Transportoid wspiera akcje dobroczynne przeznaczajc na nie 20% przychodw z abonamentu. Jedn z takich akcji, ktrej pomysodawca serwisu udziela wsparcia jest kampania wodna Polskiej Akcji Humanitarnej, majca na celu popraw dostpu do wody pitnej w Sudanie, Afganistanie i w innych regionach wiata, gdzie potrzebna jest pomoc.

105

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Zapytaj pastwo Centrum Cyfrowe Projekt: Polska zapytajpanstwo.pl ZapytajPastwo to serwis powstay w wyniku prac zespou Centrum Cyfrowego Projekt: Polska w ramach projektu Otwarte Pastwo, finansowanego z grantu Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe. Celem inicjatywy jest wyjcie naprzeciw obywatelom w ich deniu do uzyskiwania informacji publicznej od instytucji zobowizanych do jej udzielenia oraz pomoc w znajdowaniu informacji ju udzielonej. Za pomoc

106

systemu istnieje moliwo zadania dowolnego pytania dotyczcego sprawy publicznej, m.in. o umow zawart przez instytucj publiczn, jej budet, o dokumenty stanowice podstaw podjcia okrelonej decyzji. W skad serwisu wchodzi na bieco aktualizowana baza danych adresowych instytucji publicznych (okoo 3000 adresw), system do wysyania wnioskw oraz baza danych zawierajca informacje publiczne. Jednym z dziaa ZapytajPastwo jest przypominanie o upywaniu kolejnych terminw dotyczcych wniosku o informacj publiczn, i na yczenie wnioskodawcy - wysanie do waciwej instytucji listw z przypomnieniem. Co istotne, serwis dysponuje wbudowan baz danych otrzymanych odpowiedzi oraz archiwum korespondencji, dziki czemu informacja publiczna staje si rzeczywicie publiczna, co zobowizuje przedstawicieli instytucji publicznych do powanego traktowania zapyta.

107

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Korkowo Neptis S.A., Creandi Sp. z o.o. korkowo.pl Wacicielem serwisu korkowo.pl jest firma Neptis S.A., natomiast jego operatorem jest firma Creandi Sp. z o.o. Z serwisu mona korzysta od pocztku 2011 r. W cigu 3 miesicy od jego uruchomienia ze strony
108

skorzystao ju ponad 60 tys. osb, a liczba odson signa 250 tys. Portal oferuje dostp do danych, ktre dotycz natenia ruchu pojazdw na drodze w Polsce, zgosze uytkownikw systemu Yanosik (kontrole policji, wypadki, miejsca czstych kontroli, fotoradary), czasu przejazdu midzy miejscowociami, a take podaje informacje o rednich prdkociach w wybranych miastach. Zamieszczona na stronie mapa korkw prezentuje, w postaci graficznych symboli punkty (POI Point of Interrest), ktre przedstawiaj charakterystyczne miejsca, jak np. zgoszenia uytkownikw systemu Yanosik, stacje paliw, hotele i inne. Uytkownik portalu ma rwnie moliwo wyznaczania tras pomidzy wskazanymi przez siebie lokalizacjami. I tak, korzystajc z serwisu moemy dowiedzie si np. gdzie jest najwicej patroli drogowych, ktre miasta w Polsce s najbardziej zakorkowane, jak zachowa si w sytuacji stuczki, kiedy policja moe zatrzyma dowd rejestracyjny itp. Wszystkie dane, dostarczane przez kierowcw, s uaktualniane i weryfikowane na bieco.

109

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

V-Traffic Mediamobile v-traffic.pl Operatorem portalu V-Traffic jest Mediamobile - firma naleca do francuskiej grupy TDF bdcej europejskim liderem w dziedzinie telekomunikacji, systemw satelitarnych oraz transmisji radiowych. Mediamobile gromadzi, selekcjonuje, przetwarza i wysya informacje dotyczce ruchu drogowego w wikszoci krajw w Europie - we Francji, Danii, Szwecji, Finlandii, Norwegii i w Polsce oraz wsppracuje z firmami partnerskimi w wielu innych krajach Europy. Serwis v-traffic.pl przy pomocy mapy pokazuje ruch w wybranym przez uytkownika miecie w Polsce. Mapa, wyposaona w symbole, informuje uytkownikw o aktualnych zdarzeniach drogowych takich, jak: wypadki, zamknicia drg, prace drogowe, zwenia drg itp. Informacje aktualizowane s na bieco, co pozwala na podjcie decyzji, ktr tras wybra aby sprawnie dotrze

110

do wybranego celu. Co interesujce, oferowany przez firm system VTraffic mona zainstalowa w samochodowym systemie nawigacji dziki czemu urzdzenie nawigacyjne wyposaone w system zaproponuje najszybsz tras, opierajc si na precyzyjnym systemie informacji o ruchu drogowym. Dane V-Traffic wykorzystywane s w samochodach takich marek, jak: Aston Martin, Audi, BMW, Chrysler, Citron, Honda, Jaguar, Land Rover, Lexus, Mercedes, Mini, Mitsubishi, Nissan, Opel, Peugeot, Porsche, Renault, Saab, Subaru, Suzuki, Toyota, Volvo. W przypadku Polski, system ten dziaa w samochodach Toyota, wkrtce take bdzie dostpny w Volvo. System V-Traffic mona zastosowa te w nawigacji przenonej, dziki czemu urzdzenie nawigacyjne pokieruje podr bazujc na aktualnych informacjach na temat ruchu drogowego, co pozwoli unikn wielu zagroe na drodze. Dostpny jest on w nawigacjach Garmin, Mio i Becker.

111

Nazwa inicjatywy: Prowadzcy: Adres strony: Opis:

Info Drogowe Info Drogowe infodrogowe.pl Celem inicjatywy Info Drogowe jest dostarczanie aktualnych informacji drogowych uytkownikom, bazujc na danych przekazywanych w czasie rzeczywistym. System informuje o stanie ruchu, na ywo, przy pomocy m.in. mapy, na ktrej znajduj si odpowiednie ikonki. Dziki temu uytkownik na bieco otrzymuje informacje o fotoradarach (w tym take przenonych), kontrolach drogowych, korkach, wypadkach, prowadzonych remontach oraz niebezpieczestwach na drodze, co pozwala w peni zaplanowa swoj podr. W tym celu naley wprowadzi adres pocztkowy trasy oraz jej opcjonalny adres kocowy. Dane dotyczce sytuacji drogowej pochodz od kierowcw bdcych w ruchu.

112

W skad systemu wchodz dwa gwne elementy: portal InfoDrogowe.pl z bezpatn mapk pokazujc aktualne sytuacje drogowe oraz aplikacja InfoDrogowe mini, przeznaczona na telefony komrkowe, zintegrowana z systemem GPS co powoduje, e po uruchomieniu aplikacji w sytuacji zbliania si do punktu wystpienia utrudnienia w ruchu automatycznie powiadomi ona o tym w sposb zauwaalny. Aplikacja ta dostpna jest take w przypadku braku odbiornika GPS. Wwczas bdzie pracowaa ona w trybie przegldania mapy - nie bdzie lokalizowaa uytkownika z niej korzystajcego, ale wywietli dokadnie wybran przez niego okolic.

113

Podsumowanie
W chwili obecnej koncepcja otwartego rzdu zdobywa coraz wiksz popularno na caym wiecie zarwno po stronie jednostek publicznych, jak i wrd obywateli. Komplementarne w stosunku do tego podejcia jest zagadnienie ponownego wykorzystania (re-use) informacji publicznej. Wikszo dziaa podejmowanych w tym obszarze przez rzdy skupia si na kwestiach prawnych i politycznych. Jednake zagadnienia zwizane z otwartym rzdem oraz ponownym wykorzystaniem informacji publicznej rozpatrywa mona take jako obszar istotny gospodarczo jako kreowanie nowego rynku zaawansowanych e-usug, powstaego na styku administracji publicznej, przedsibiorcw i obywateli. Potencja tych obszarw rynkowych zosta ju zauwaony na poziomie Unii Europejskiej. W Komunikacie Komisji Europejskiej Otwarte dane sia napdowa innowacji, wzrostu gospodarczego oraz przejrzystego zarzdzania z 12 grudnia 2011 r. warto bezporednich i porednich korzyci ekonomicznych wynikajcych z wykorzystywania informacji udostpnianych przez sektor publiczny w gospodarce krajw UE-27 szacowano na poziomie 140 mld EUR rocznie. W czerwcu 2013 r. dyrektywa regulujca kwestie ponownego udostpniania informacji publicznej zostaa zmieniona - pojcie udostpnianej informacji publicznej rozszerzono o zasoby publicznych bibliotek, muzew i archiww. Zasoby te, stanowice powszechne dziedzictwo kulturowe, mog stanowi cenny materia do tworzenia na ich podstawie innowacyjnych produktw i usug cyfrowych, m.in. w sferze edukacji i turystyki. Tworzy si nowy rynek i nowe moliwoci dziaania dla absolwentw uczelni oraz nowych firm. Warto rwnie podkreli, e zagadnienia ponownego wykorzystania informacji publicznej wzbudziy ju zainteresowanie amerykaskich funduszy venture capital co wyraa si inwestycjami przeprowadzonymi m.in. przez takie podmioty jak OpenView Venture Partners, Frazier Technology Ventures, Formation 8, Founders Fund, Valiant Capital, Thrive Capital. Zachcamy do zainteresowania si powysz problematyk, tym bardziej, e pojawiaj si ju pierwsze polskie firmy (start-upy) dziaajce w tym obszarze. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej OpenGovernment.pl, a take do bezporedniego kontaktu z Orodkiem Studiw nad Cyfrowym Pastwem.

114

Literatura
Bendyk E., Bonikowska M., Rabiej P., Romaski W., Energia nowego miasta, Przyszo miast. Miasta przyszoci. Strategie i wyzwania innowacyjne, spoeczne i technologiczne , Raport ThinkTank, Warszawa 2013. Bettencourt L.M.A., West G.B., Wicej za mniej, Scientific American. wiat nauki, padziernik 2011, nr 10, s. 38-39. Botterman M., Millard J., Horlings E., Oranje C. van, Deelen M. van, Pedersen K., Warto dla obywateli. Wizja zarzdzania publicznego w 2020 roku, Raport sporzdzony dla Komisji Europejskiej, grudzie 2008, Rotterdam. Caragliu A., Del Bo C., Nijkamp P., Smart cities in Europe, Journal of Urban Technology, vol. 18, no. 2, 2011, s. 65-82. Dorsz M., Nawrocki J., ISO 9001:2000 z perspektywy CMMI a poznaska rzeczywisto, http://www.einformatyka.pl/article/show-bw/1048 (dostp on-line: 04.11.2013). Gontarz A., By dobrze poinformowanym, Computerworld 2005, nr 4. Gontarz A., Smart city: technologia czy zarzdzanie?, Materiay z konferencji Miasto hologram wiadomoci, dostp on-line: http://westival.szczecin.art.pl/aktualnosci/smart-city-technologia-czyzarzadzanie (dostp on-line: 20.09.2013). Grski R., Bez pastwa, Korporacja Ha!art, Warszawa 2007, s. 43 http://otworzksiazke.pl/images/ ksiazki/bez_panstwa/bez_panstwa.pdf (dostp on line: 01.12.2013). Kania K., Doskonalenie zarzdzania procesami biznesowymi w organizacji z wykorzystaniem modeli dojrzaoci i technologii informacyjno-komunikacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013. Klincewicz K., Rozwj kompetencji pracownikw w firmach offshoringowych, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Zarzdzanie Zasobami Ludzkimi 2005, nr 5, s. 40. Kbowski W., Budet partycypacyjny. Krtka instrukcja obsugi Warszawa, 2013 publikacja dostpna pod adresem http://www.instytutobywatelski.pl/wpcontent/uploads/2013/03/budzet_partycypacyjny.pdf (dostp on-line: 8.11.2013). Kohlegger M., Maier R., Thalmann S., Understanding Maturity Models. Results of a Structured Content Analysis, Proceedings of I-KNOW 09 and I-SEMANTICS 09, Graz, Austria 2009. Komninos N., Intelligent Cities: Innovation, Knowledge Systems and Digital Spaces , Spon Press, Londyn 2002. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomicznospoecznego oraz Komitetu Regionw i2010 Europejskie spoeczestwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia COM(2005) 229 kocowy z 1 czerwca 2005 r. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomicznospoecznego oraz Komitetu Regionw i2010: biblioteki cyfrowe COM(2005) 465 kocowy z 30 wrzenia 2005 r. Komiski A., Piotrowski W., Zarzdzanie. Teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa 1995. apiska H., Budet partycypacyjny instrumentem zarzdzania rodkami publicznymi http://en.wsbif.edu.pl/docs/2012_2013/artykul_online/2012/Budzet_partycypacyjny_instrumentem_zar zadzania_srodkami_publicznymi.pdf (dostp on-line: 02.12.2013). Mieritz L., Fitzgerald D., Gomolski B., Light M., Toolkit Best Practices: Program and Portfolio. Management Maturity Model, Gartner RAS Core Research Note G00141742, July 2007, http://www.strategies-formanaging-change.com/support-files/gartnerprogramportfoliomaturitymodel.pdf (dostp on-line: 20 padziernik 2013). Mitchell W. J., Intelligent cities, e-Journal on the Knowledge Society, Issue 5, 2007.

115

Nadler D., Tushman M., Organizational Frame Bending: Principles for Managing Reorientation , Academy of Management Executive, vol. 3, no. 3, August 1989, s. 196197. Newman D., Logan D., Gartner Introduces the EIM Maturity Model, ID Number: G00160425, December 2008, http://www.eurim.org.uk/activities/ig/voi/Gartner_Introd uces_The_EIM_MM.pdf (dostp on -line 20 padziernik 2013). Penc J., Innowacje i zmiany w firmie transformacja i sterowanie rozwojem przedsibiorstwa, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999. Pollock R., The Value of the Public Domain, Institute for Public Policy Research, Londyn, 2006, s. 3. Ratti C., Townsend A., Splot spoeczny, Scientific American. wiat nauki padziernik 2011, nr 10 (242), s. 32-35. Schaffers R., Sllstrm A., Komninos N., Pallot M., Trousse B., Senach B., Hielkema H., Landscape and Roadmap of Future Internet and Smart Cities, Fireball Deliverable D2.1, 2011. Schlossberg T., Literacy Rates, http://www.mcsweeneys.net/articles/literacy-rates (dostp on-line: 13.11.2013). Sintomer Y., Herzberg C., Rcke A., Budet partycypacyjny w Europie szanse i wyzwania. Dostpny na stronie http://siecobywatelska.pl/files/budzet_partycypacyjny_w_europie_avt9.pdf, (w tumaczeniu i streszczeniu M. Chusteckiej) (dostp on line: 03.12.2013). Smart Cities Study: International Study on the Situation of ICT, Innovation and Knowledge in Cities , (red.) I. Azkuna, The Committee of Digital and Knowledgebased Cities of UCLG, Bilbao, 2012. Stawasz D., Sikora-Fernandez D., Turaa M., Koncepcja smart city jako wyznacznik podejmowania decyzji zwizanych z funkcjonowaniem i rozwojem miasta, Studia Informatica 2012, nr 29, s. 97-109. Stowarzyszenie Miasta w Internecie, Wykorzystanie informacji sektora publicznego, Tarnw 2010. Swan A., Policy Guidelines For The Development And Promotion Of Open Access, UNESCO, 2012 publikacja dostpna pod adresem http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002158/215863e.pdf (dostp on-line: 14.11.2013). Szrajber J., Instrukcja oceny efektywnoci ekonomicznej przedsiwzi drogowych i mostowych , IBDiM. Warszawa, 2008 opracowanie dostpne pod adresem http://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/p/ prace-naukowo-badawcze-zrealizow_3435//documents/2005-2009-44-czesc-1.pdf (dostp on-line: 19.11.2013). liwowski K., Grodecka K., Open Educational Resources in Poland: Challenges and Opportunities (Moskwa 2013, UNESCO Institute for Information Technologies in Education) http://iite.unesco.org/pics/publications/en/files/3214727.pdf dostp on-line: 03.12.2013). Transformational Government Implementation Plan, HM Government, Cabinet Office, United Kingdom 2005. Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych praktyki wiatowe a specyfika polska, przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady , Warszawa, 2011 opracowanie dostpne pod adresem: http://ceon.pl/images/ekspertyza/ekspertyza_oa_icm.pdf (dostp on-line: 02.12.2013). Zalecenie Komisji w sprawie digitalizacji i udostpnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobw cyfrowych z dnia 24 sierpnia 2006 r. (2006/585/WE).

Akty prawne
2012/417/UE: Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostpu do informacji naukowej oraz jej ochrony (Dziennik Urzdowy L 194 , 21/07/2012 P. 0039 0043). Dyrektywa 2013/37/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniajca dyrektyw 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego.

116

Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci sporzdzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona nastpnie Protokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupeniona Protokoem nr 2 (Dz. U. 1993 nr 61 poz. 284). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483).

Strony internetowe
http://budzet.dlalodzi.info/ (dostp on-line: 10.11.2013). http://centrumcyfrowe.pl/projekty/mapa-drogowa/co-to-jest-otwarty-rzad/ (dostp on-line: 10.11.2013). http://ceon.pl/pl/zasoby/czasopisma (dostp on-line: 06.12.2013). http://epsiplatform.eu/content/agra-net-0 (dostp on-line: 10.11.2013). http://fbc.pionier.net.pl/pro/ (dostp on-line: 30.11.2013). http://fbc.pionier.net.pl/pro/wspolpraca/api/ (dostp on-line: 05.12.2013). http://isp.org.pl/aktualnosci,1,1301.html (dostp on-line: 10.11.2013). http://isword.pl/o-projekcie.html (dostp on-line: 10.11.2013). http://opendefinition.org/okd/ (dostp on-line: 03.11.2013). http://opendefinition.org/okd/polszczyzna/ (dostp on-line: 19.11.2013). http://otwartanauka.pl/przewodnik-po-otwartej-nauce/ (dostp on-line: 03.12.2013). http://sciencecommons.org/resources/readingroom/principles-for-open-science (dostp on-line: 03.12.2013). http://senseable.mit.edu/livesingapore/index.html (dostp on-line: 26.10.2013 r.). http://twojadabrowa.pl/aktualnosci/20131214/47/kryteria_wyboru_projektow_dabrowskiego_budzetu_ partycypacyjnego.html (dostp on-line: 14.12.2013). http://twojadabrowa.pl/o_projekcie/3/6/ogloszenie_wynikow.html (dostp on-line: 11.12.2013). http://www.agra-net.com/portal2/ (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.astripolska.pl/0,1,25.html (dostp on-line: 10.11.2013). http://www.astrium-geo.com (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.dobraulica.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/1017095,budzet-obywatelski-dla-lodzi-wynikiglosowania,1,id,t,sa.html (dostp on-line: 07.12.2013). http://www.ebib.info/2006/73/suber.php (dostp on-line: 30.11.2013). http://www.gisplay.pl/gis/nowosci-gis/2054-nmt-dla-caego-globu.html (dostp on-line: 10.11.2013). 117

http://www.gutenbergnews.org/ (dostp on-line: 30.11.2013). http://www.husetsweb.dk (dostp on-line: 26.10.2013). http://www.infodrogowe.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.jakdojade.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.korkowo.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.mamprawowiedziec.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.microsoft.com/en-us/news/stories/88acres/88-acres-how-microsoft-quietly-built-the-cityof the-future-chapter-1.aspx (dostp on-line: 20.10.2013). http://www.milicz.pl/gmina/materialy-dla-prasy/2968-wyniki-glosowania-nad-inwestycjami (dostp on-line: 03.12.2013). http://www.mmpoznan.pl/461933/2013/10/11/poznanski-budzet-obywatelski--znamy-zwycieskieprojekty?category=news (dostp on-line: 14.12.2013). http://www.mojapolis.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.mojemiasto.plock.eu/pobierz/wyniki_glosowania_bop.pdf (dostp on-line: 14.12.2013). http://www.naprawmyto.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.nina.gov.pl/kultura-2_0/sam-to-zr%C3%B3b/dodaj-transkrypcj%C4%99 (dostp on-line: 02.12.2013). http://www.opengroup.org (dostp on-line: 26.10.2013). http://www.otwartezabytki.pl (dostp on-line: 10.11.2013). http://www.participatorybudgeting.org (dostp on-line: 10.11.2013). http://www.piit.org.pl/old_gallery/73/59/7359.pdf (dostp on-line: 12.11.20013). http://www.powiatkluczborski.pl (dostp on-line: 10.11.2013). http://www.sei.cmu.edu/cmmi/ (dostp on-line: 26.10.2013). http://www.sejmometr.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.transportoid.com (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.trimble.com (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.trimbletl-transportlogistics.com (dostp on-line: 10.11.2013). http://www.um.warszawa.pl/aktualnosci/warszawski-bud-et-obywatelski (dostp 5 grudnia 2013). http://www.unesco.org/science/wcs/eng/declaration_e.htm (dostp on-line: 02.12.2013). http://www.v-traffic.pl (dostp on-line: 25.11.2013). http://www.weatheronline.co.uk (dostp on-line: 25.11.2013). 118

http://www.worldchanging.com/archives/001090.html (dostp on-line: 19.11.2013). http://www.zapytajpanstwo.pl (dostp on-line: 25.11.2013). https://www.zooniverse.org (dostp on-line: 30.11.2013).

119

O Orodku Studiw nad Cyfrowym Pastwem

Orodek Studiw nad Cyfrowym Pastwem jest pozarzdow organizacj non- profit dziaajc w formie fundacji, utworzon na podstawie Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach. Orodek jest wpisany do KRS pod numerem 0000419526, a jego siedzib jest miasto d. Jako gwne cele dziaania Orodka przyjto: inicjowanie i uczestnictwo w przedsiwziciach dotyczcych budowy cyfrowego pastwa w tym w szczeglnoci wsparcia organizacji publicznych w przeprowadzaniu cyfrowej transformacji, upowszechnianie wrd ogu spoeczestwa wiedzy na temat korzyci zwizanych z budow cyfrowego pastwa, podejmowanie dziaa na rzecz zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu osb nim zagroonych, ze wzgldw na ich sytuacj yciow lub materialn, prowadzenie dziaalnoci badawczo-rozwojowej, naukowo-technicznej, owiatowej w sferze zastosowania technologii informacyjnokomunikacyjnych oraz zarzdzania, ze szczeglnym uwzgldnieniem problematyki budowy cyfrowego pastwa i cyfrowej transformacji, podejmowanie dziaa na rzecz ochrony i promocji zdrowia dziki stosowaniu nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych (w szczeglnoci rozwiza z dziedziny e-zdrowia), podejmowanie dziaa na rzecz rozwoju gospodarczego (w szczeglnoci zmniejszania obcie administracyjnych obywateli i przedsibiorcw dziki wykorzystaniu nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych oraz ponownemu uyciu informacji publicznej). Orodek prowadzi nastpujce projekty:

120

Metodyczne aspekty budowy inteligentnych miast (Smart Cities). Celem projektu jest wypracowanie i nieodpatne udostpnienie modelu referencyjnego inteligentnego miasta (Smart City). Model ten bazowa bdzie na koncepcjach architektury korporacyjnej (Enterprise Architecture) dostosowanej do specyfiki polskich miast. Obejmowa bdzie on zarwno aspekty organizacyjne inteligentnego miasta, jak rwnie technologiczne. Dodatkowo w ramach projektu powsta i jest rozwijany serwis InteligentneMiasta.pl Smart Cities w Polsce.

Budowa platformy monitorowania realizacji cyfrowej transformacji polskich jednostek sektora publicznego. W ramach projektu Budowa platformy monitorowania realizacji cyfrowej transformacji polskich jednostek sektora publicznego powsta i jest rozwijany serwis eGov.pl Obserwatorium Cyfrowego Pastwa. Jego celem jest monitorowanie i analizowanie postpw we wdraaniu koncepcji Cyfrowego Pastwa w Polsce (z uwzgldnieniem kontekstu europejskiego i wiatowego). Informacje prezentowane na serwisie pochodz z publicznie dostpnych rde jednostek administracji publicznej, firm analitycznych, uczelni, a take prac badawczych prowadzonych bezporednio w Orodku.

Opracowywanie metod i narzdzi zwikszajcych efektywno funkcjonowania dziaw IT w jednostkach sektora publicznego. W ramach projektu opracowywane s instrumenty zarzdcze, ktre s nakierowane na podniesienie potencjau dziaw IT tak, aby przygotowa je do wyzwa zwizanych z cyfrow transformacj. W szczeglnoci opracowany zosta i rozwijany jest Model doskonalenia funkcjonowania dziau IT w jednostkach sektora publicznego, za pomoc ktrego mona dokona ewaluacji dziau IT pod ktem jego efektywnoci i pomc zaplanowa dziaania optymalizujce, bazujce na uznanych standardach zarzdzania IT (takich jak: TOGAF, MSP, Prince 2, techniki zwinne).

121

O autorach opracowania
Prof. SGH, dr hab. Andrzej Sobczak
Dyrektor Orodka Studiw nad Cyfrowym Pastwem. Kierownik Zakadu Zarzdzania Informatyk w Instytucie Informatyki i Gospodarki Cyfrowej Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie. Absolwent Wydziau Elektrotechniki i Elektroniki Politechniki dzkiej oraz Wydziau EkonomicznoSocjologicznego Uniwersytetu dzkiego. Odby stae na University of Waterloo (Kanada), University of Stratclyde (Szkocja), University of Manchester (Wielka Brytania), University of York (Wielka Brytania), Trinity College (Irlandia), Center of Health Informatics (Irlandia). Ukoczy szkolenia z zakresu analizy i projektowania systemw informatycznych z zastosowaniem jzyka UML (certyfikat IBM Rational) oraz architektury korporacyjnej (certyfikat TOGAF 8/9 oraz ArchiMate 2.0). Uczestniczy w szkoleniach z zakresu m.in: metodyki MSP (certyfikat MSP Foundation), RUP, Prince2, ITIL (certyfikat ITIL Foundation), zarzdzania portfelem projektw, Balance Scorecard, budowy strategii organizacji. Bra udzia w projektach i prowadzi szkolenia m.in. dla Ministerstwa Finansw, Banku Gospodarstwa Kredytowego, Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, Narodowego Banku Polskiego, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Pastwowej Inspekcji Pracy, Pastwowej Inspekcji Sanitarnej, Miejskich Zakadw Autobusowych w Warszawie. Autor blisko 100 publikacji, artykuw, prezentacji z zakresu architektury korporacyjnej, inynierii oprogramowania, informatyzacji administracji publicznej. Pena lista publikacji dostpna jest na stronie AndrzejSobczak.net. Od kilku lat swoje zainteresowania naukowe koncentruje wok problematyki architektury korporacyjnej (Enterprise Architecture) w szczeglnoci zastosowania jej w organizacjach publicznych. Uwaa, e koncepcja ta moe by efektywnym narzdziem, wspomagajcym cyfrow transformacj polskich organizacji publicznych. Obecnie
122

pracuje nad wykorzystaniem podejcia architektonicznego przy budowie inteligentnych miast (Smart Cities). Redaktor serwisw ArchitekturaKorporacyjna.pl, InteligentneMiasta.pl i innych. Wspautor pierwszej ksiki w jzyku polskim powiconej architekturze korporacyjnej pt. Wstp do architektury korporacyjnej. Publikacja ta zostaa przygotowana w ramach Oglnopolskiego Midzyuczelnianego Seminarium Problemy badawcze i projektowe informatyzacji pastwa. Autor monografii Formuowanie i zastosowanie pryncypiw architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych. W lutym 2013 opublikowa monografi Architektura korporacyjna. Aspekty teoretyczne i wybrane zagadnienia praktyczne, stanowic podsumowanie 3 lat jego bada w tym obszarze. W kwietniu 2013 r. udostpni pierwszy w Polsce e-book w caoci powicony architekturze korporacyjnej pt. Oblicza architektury korporacyjnej. Zaangaowany w prace midzynarodowego konsorcjum The Open Group nad lokalizacj i promocj ram architektury korporacyjnej. Czonek Polskiego Towarzystwa Informatycznego (PTI), Naukowego Towarzystwa Informatyki Ekonomicznej (NTIE), Association for Computing Machinery (ACM), Association for Information Systems (AIS), Association of Enterprise Architects (AEA). Prywatnie szczliwy m Ani i dumny tata Krzysia.

Tomasz Kulisiewicz
Zastpca dyrektora Orodka Studiw nad Cyfrowym Pastwem. Absolwent informatyki Politechniki Budapeszteskiej (1974). W latach 1975-1981 informatyk w centrum obliczeniowym drogownictwa w Warszawie. W latach 1981-1992 pracowa w przemyle motoryzacyjnym i w energetyce, a w latach 1992-2008 by kolejno m.in. zastpc redaktora naczelnego PCKuriera, redaktorem naczelnym Teleinfo oraz czasopism specjalistycznych i naukowych Prawo i ekonomia w telekomunikacji i elektroniczna Administracja.

123

Od roku 2001 r. konsultant i analityk rynku komunikacji elektronicznej, wsppracownik kilku firm oraz uczelnianych zespow doradczo-badawczych. Kierowa panelami badawczymi IT, komunikacji elektronicznej i nowych mediw w Narodowym Programie Foresight Polska 2020 oraz Foresight Kadr Nowoczesnej Gospodarki, a take panelem Strategiczne kierunki ksztacenia w programie Foresight Akademickie Mazowsze 2030. Czonek Rady Sdu Polubownego ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji oraz Zarzdu Oddziau Mazowieckiego Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Wspzaoyciel inicjatywy Internet Obywatelski (2001), Stowarzyszenia Komputer w Firmie (2003) oraz Forum Nowoczesnej Administracji Publicznej (2008). Zajmuje si problematyk oddziaywa spoecznych i gospodarczych technologii informacyjnych, w tym zagadnieniami e-administracji i jej roli w zmniejszaniu obcie administracyjnych obywateli, przedsibiorcw i samej administracji publicznej.

124

Zacznik 1. Inicjatywa Budowy Otwartych Miast

Inicjatywa Budowy Otwartych Miast jest wsplnym projektem CityCamp, OpenColorado, Code for America, the Sunlight Foundation, OpenPlans i innych organizacji. Pomys narodzi si w grudniu 2010 roku, kiedy to grupa pasjonatw i oddanych zwolennikw sprawy Otwartego Miasta spotkaa si w Denver w stanie Colorado na jednodniowej konferencji CityCamp Colorado.

Deklaracja Otwartego Miasta

Wraz z rozwojem nowych technologii i coraz bardziej poczonych ze sob i zaangaowanych spoecznoci ronie nacisk na przywdcw rzdw [prezydentw/burmistrzw miast], by stosowali praktyki otwartego rzdzenia, promujce przejrzysto oraz uczestnictwo obywateli w rzdzeniu i wspdziaanie. W celu zmiany sposobu dziaania administracji, zapewnienia wiadczenia w bardziej efektywny sposb usug publicznych i umocnienia realizacji zasad demokracji [miasto] przyjmuje nastpujce zasady Otwartego Rzdu: [Miasto] zobowizuje si do przejrzystoci. [Miasto] powinno przyj zasady, praktyki i procedury, ktre daj obywatelom dostp do zrozumiaych, dokadnych, nadajcych si do ponownego uycia i moliwych do sprawdzenia danych i informacji o dziaaniach urzdu i podejmowanych decyzjach (z ich niezwoczn aktualizacj w kadym moliwym przypadku). Jednostki miejskiej administracji powinny korzysta z nowych technologii do informowania w trybie online o podejmowanych dziaaniach i decyzjach. Jednostki te powinny rwnie korzysta z opinii obywateli do identyfikacji informacji o najwikszym znaczeniu dla obywateli. Miasto powinno dziaa z zaoeniem otwartoci i dostpnoci, a take przy zachowaniu regu prywatnoci, poufnoci, bezpieczestwa i zgodnoci z obowizujcym prawem. Te zasady, praktyki i procedury zwiksz odpowiedzialno, bd promowa wiadomy udzia spoeczestwa i stworz moliwoci rozwoju gospodarczego. [Miasto] zobowizuj si do znaczcego udziau spoeczestwa. [Miasto] wierzy, e obywatele odgrywaj wan rol w zarzdzaniu swoimi spoecznociami i
125

powinni mie moliwo uczestniczenia w podejmowaniu decyzji. [Miasto] popiera tworzenie wytycznych i praktyk, ktre umoliwi spoeczestwu przedstawianie opinii i idei dotyczcych decyzji politycznych, ekonomicznych, zarzdczych i innych przy uyciu rnych metod, w sposb najwygodniejszy dla obywateli. Te wytyczne i praktyki stworz wiadom i efektywn polityk oraz rozszerz moliwoci udziau spoeczestwa we wszystkich procesach podejmowania decyzji. [Miasto] zobowizuje si do wsppracy z obywatelami i ze wszystkimi jednostkami administracji. [Miasto] powinno tworzy moliwoci wsplnej pracy z obywatelami, z organizacjami spoecznymi, ze spoecznociami akademickimi, z organizacjami sektora prywatnego w celu zaspokajania potrzeb spoecznoci. Miasto powinno rwnie wzmacnia i rozwija wspprac midzy jednostkami miasta oraz z innymi urzdami administracji publicznej w celu skuteczniejszego wypeniania zobowiza miasta wzgldem obywateli. Miasto bdzie zachca obywateli do powicenia mu ich czasu i wiedzy. Miasto podejmie kroki majce na celu stworzenie sprawnie dziaajcych sposobw uczestnictwa i wsppracy mieszkacw w sprawach miejskich oraz zobowizuje si do wczenia ich opinii i odzewu do procesw podejmowania decyzji. [Miasto] zobowizuje si do dzielenia si najlepszymi praktykami, oprogramowaniem i innymi zasobami z innymi instytucjami administracji publicznej. [Miasto] jest wiadome, i w obliczu oszczdnoci budetowych, jednostki budetowe na kadym poziomie musz obnia koszty i szuka sposobw zwikszania efektywnoci. rdem ogromnych oszczdnoci moe by pozyskiwanie przez [miasto] zasobw technologii informacyjnych. [Miasto] wspiera wspprac z innymi podmiotami administracji publicznej dotyczc dzielenia si zasobami technologicznymi, dowiadczeniami, najlepszymi praktykami dotyczcymi m.in. reformowania procedur, polityk i praktyki zamwie publicznych. [Miasto] funkcjonuje nie tylko jako dostawca usug, ale rwnie jako rdo inspiracji dla innych rzdowych jednostek administracji, dla obywateli oraz dla innych organizacji w celu zwikszania wartoci usug dostarczanych przez miasto. [Miasto] zobowizuje si przyj Kodeks Otwartego Miasta. Powysze zobowizania wymagaj tworzenia przez [Miasto] ram prawnych i organizacyjnych, ktre bd konstytuowa zasady przejrzystoci, uczestnictwa i wsppracy w kulturze

126

organizacyjnej i w dziaaniach podejmowanych przez [Miasto]. Dlatego te [Miasto] przyjmuje Kodeks Otwartego Miasta lub w cigu [90 dni] od przyjcia niniejszej deklaracji powouje wspln grup planowania skadajc si z obywateli i przedstawicieli administracji miejskiej, zajmujc si kwestiami otwartego miasta w celu wdroenia zasad otwartego miasta.

127

Kodeks Otwartego Miasta

Wstp [Miasto] zobowizuje si do osignicia najwyszego moliwego poziomu otwartoci administracji. Urzdnicy miejscy oraz radni bd wsppracowa ze sob nawzajem oraz z obywatelami w celu zapewnienia otwartego i skutecznego zarzdzania, a take zdobycia zaufania publicznego oraz zbudowania systemu przejrzystoci, partycypacji, wsppracy i odpowiedzialnoci. Powysza deklaracja wymaga, aby jednostki organizacyjne administracji i inne instytucje miejskie podjy nastpujce kroki w celu osignicia celu, jakim jest jak najszersze otwieranie administracji: 1. Publikacja informacji urzdowych online W celu zwikszenia odpowiedzialnoci, promocji wiadomego udziau spoeczestwa i tworzenia moliwoci rozwoju gospodarczego, kada miejska jednostka organizacyjna powinna rozszerza dostp do informacji przez udostpniania jej online w otwartych formatach, ktre uatwiaj dostp i ponowne wykorzystanie informacji publicznej. A. Publikacja Online: Jednostki organizacyjne [Miasta ] maj publikowa online (oprcz wszelkich innych planowanych i nakazanych metod publikacji) informacje takie jak np. dane budetowe, dane na temat przestpczoci, ochrony zdrowia, informacje na temat polityki i procedur zawierania umw z firmami prywatnymi, dane i informacje, o ktre obywatele wystpuj najczciej na podstawie ustawy o dostpie do informacji publicznej. Jednostki organizacyjne maj przechowywa te dane w rejestrach elektronicznych. Informacje znajdujce si w tych rejestrach powinny by przechowywane zgodnie z ustaw o dostpie do informacji publicznej oraz innymi obowizujcymi przepisami i politykami. B. Aktualno i spjno informacji: Terminowa i spjna publikacja informacji jest zasadniczym elementem otwartego rzdu. Jednostki organizacyjne [Miasta ] powinny opracowa harmonogramy publicznego udostpniania informacji i wskazywa fakt aktualizacji informacji. C. Zaoenie otwartoci: Podstawowym zaoeniem ma by otwarto i publikowanie informacji w zakresie dozwolonym przez prawo i z uwzgldnieniem zasad
128

prywatnoci, bezpieczestwa lub innych ogranicze i regulacji. Jednostki organizacyjne [Miasta ] powinny w miar moliwoci publikowa wszelkie dane, ktre nie podlegaj ograniczeniu ze wzgldu na regulacje prywatnoci, bezpieczestwa lub inne ograniczenia i regulacje. D. Otwarto i dostpno informacji: Jednostki organizacyjne [Miasta ] powinny publikowa informacje online, w miar moliwoci w otwartych formatach, umoliwiajcych przeszukiwanie, pobieranie, indeksowanie, sortowanie, przeszukiwania i ponowne wykorzystywanie przez powszechnie uywane oprogramowanie oraz przeszukiwarki internetowe. E. Strona internetowa Otwartego Miasta: W cigu [45] dni [Miasto] powinno utworzy powszechnie dostpn stron internetow, ktra bdzie rdem informacji o dziaalnoci administracji miasta zwizanej z niniejszym Kodeksem. F. Katalog Otwartych Danych: W cigu [60] dni, kada jednostka organizacyjna [Miasta ] powinna utworzy katalog swoich informacji publicznych. Katalog ten bdzie dostpny za porednictwem strony internetowej Otwartego Miasta. Katalog bdzie zawiera: i. zaznaczenie, czy informacja jest publicznie dostpna; ii. dat, od kiedy informacja jest publicznie dostpna; iii. dat ostatniej aktualizacji informacji; iv. oznaczenie, czy informacja jest informacj pierwotn, czy te wtrn (jest efektem zespolenia lub przetworzenia); oraz v. oznaczenie, e wystpuje ograniczenie otwartoci informacji z uwagi na ograniczenia prawne lub wynikajce z ochrony prywatnoci. G. Zbiory danych o wysokiej wartoci: W cigu [75] dni kada jednostka organizacyjna [Miasta] zdefiniuje i opublikuje w trybie online, w otwartym formacie, co najmniej trzy zbiory danych o wysokiej wartoci lub inne rodzaje wczeniej niepublikowanych informacji. H. Odzew publiczny: Strona internetowa Otwartego Miasta bdzie zawiera mechanizm umoliwiajcy obywatelom: i. przedstawienie opinii i ocen jakoci publikowanych informacji; oraz
129

ii. wypowiedzenie si na temat priorytetw w publikowaniu informacji (jakie informacje powinny by publikowane w pierwszej kolejnoci). I. Odpowied na odzew publiczny: Kada jednostka organizacyjna [Miasta] ma obowizek odpowiadania w sposb systematyczny i terminowy na zapytanie publiczne (wniosek publiczny) otrzymane za porednictwem strony internetowej Otwartego Miasta. Odpowiedzi powinny zawiera opisy podejmowanych dziaa lub powody nie podejmowania dziaania zaproponowanego przez obywateli. J. Publikacja wykazu wnioskw obywatelskich: Kada jednostka organizacyjna [Miasta]publikuje otrzymane wnioski w otwartym formacie na stronie internetowej Otwartego Miasta z wyjtkiem wnioskw chronionych ze wzgldu na prywatno, bezpieczestwo lub inne ograniczenia prawne. Wnioskodawca pozostaje anonimowy chyba, e zayczy sobie podania jego nazwiska. Jeeli wniosek jest przedmiotem ograniczenia, jednostka powinna opublikowa zredagowan (np. zanonimizowan) wersj wniosku, ktra prezentuje istot tego wniosku. Kady wniosek powinien by wyszczeglniony w wykazie razem ze statusem wniosku i z informacj, czy zosta on zrealizowany. W miar moliwoci informacje, o ktre zwracano si we wniosku, powinny by udostpnione w otwartym formacie i opublikowane na stronie internetowej Otwartego Miasta. K. Licencje: [Miasto] nie moe zastrzega adnych praw autorskich, patentw, znakw towarowych lub innych ogranicze dotyczcych informacji na temat administracji. Jednake ograniczenia takie mog by stosowane dla informacji udostpnianych przez miasto, ktre zostay zestawione lub opracowane przez podmioty pozarzdowe lub osoby prywatne. 2. Tworzenie i Instytucjonalizacja Kultury Otwartego Miasta W celu wsparcia otwartej administracji i jej odpowiedzialnoci, [Miasto] bdzie tworzy i rozszerza moliwoci obywatelskiego udziau i wsppracy. A. Plany Budowy Otwartego Miasta: W cigu [120] dni [Miasto] opracuje i opublikuje Plan Budowy Otwartego Miasta, ktre bdzie opisywa, w jaki sposb kada jednostka organizacyjna [Miasta] ma rozwija przejrzysto, udzia i wspprac spoeczestwa w zarzdzaniu miastem.

130

i. Przejrzysto: Plan Budowy Otwartego Miasta bdzie opisywa kroki, ktre zostan podjte przez [Miasto] w celu zagwarantowania jak najwikszej otwartoci jego prac i publikacji informacji w trybie online. Plan bdzie zawiera wytyczne dotyczce sposobu, w jaki [Miasto] bdzie wypenia swoje obowizki dotyczce udostpniania informacji na mocy obowizujcych przepisw oraz planw rozszerzenia przez [Miasto] dostpu do informacji i moliwoci udziau spoeczestwa w pracach realizowanych przez [Miasto]. Informacje te powinny obejmowa przepisy, zasady, procedury prawne, informacje budetowe, dane geograficzne, statystyki przestpczoci, zdrowia publicznego oraz inne dane i informacje publiczne. ii. Uczestnictwo: Aby stworzy jak najskuteczniejsze polityki otwartoci, [Miasto] powinno rozszerza moliwoci udziau spoeczestwa w procesach podejmowania decyzji w ramach jednostek organizacyjnych [Miasta]. Plan Budowy Otwartego Miasta bdzie zawiera opisy: a) dostpu online do projektw przepisw, rozporzdze i innych regulacji; b) dostpu online do informacji i zasobw dla obywateli w celu ich odpowiedniego informowania (takich jak najczciej zadawane pytania, informacje kontaktowe do urzdnikw miasta i jednostek organizacyjnych oraz inne materiay); c) moliwoci publicznego komentowania i opiniowania poprzez stron internetow projektw przepisw, rozporzdze lub innych regulacji; d) metod identyfikacji kluczowych interesariuszy budowy otwartego miasta oraz zachcania do ich uczestnictwa; e) proponowanych zmian regulacji wewntrznych, zmierzajcych do zwikszenia uczestnictwa spoeczestwa; f) odsyaczy do odpowiednich stron internetowych, na ktrych obywatele mog angaowa si w udostpnione procedury partycypacyjne miasta; oraz

131

g) propozycji nowych mechanizmw odzewu publicznego, w tym innowacyjnych narzdzi i praktyk, tworzcych nowe, atwiejsze do wykorzystywania metody partycypacji obywatelskiej. Majc na wzgldzie zachcanie do publicznego uczestnictwa, przepisy, rozporzdzenia i inne regulacje powinny by oparte, w miar moliwoci i w zgodzie z przepisami prawa, na otwartej wymianie informacji pomidzy przedstawicielami administracji, ekspertami z odpowiednich dziedzin, interesariuszami z sektora prywatnego oraz spoeczestwa jako caoci. iii. Wsppraca: Plan Budowy Otwartego Miasta bdzie opisywa kroki, ktre [Miasto] ma podj w celu rozszerzenia wsppracy midzy jednostkami administracji i innymi instytucjami publicznymi, obywatelami, organizacjami spoecznymi oraz podmiotami prywatnymi w realizacji zobowiza miasta. Plan bdzie zawiera: a. propozycje zmian regulacji wewntrznych w celu rozszerzenia zakresu wsppracy; b. propozycje wykorzystywania platform technologicznych w celu poprawy wsppracy przedstawicieli jednostek miejskich i obywateli; c. opisy i odsyacze do odpowiednich stron, z ktrych obywatele mog dowiedzie si o wynikach dotychczasowej wsppracy; oraz d. opisy innowacyjnych sposobw motywacji, takich jak nagrody i konkursy, majce na celu zbieranie pomysw i rozszerzenie wsppracy z sektorem prywatnym, organizacjami spoecznymi i rodowiskami akademickimi. B. Ocena: Postp [Miasta] zwizany z realizacj Deklaracji Otwartego Miasta bdzie oceniany kolejno: w cigu szeciu miesicy od momentu wdroenia, jednego roku od momentu wdroenia i w kadym kolejnym roku. Miasto powinno udostpni te oceny na stronie internetowej Otwartego Miasta lub stworzy Tablic Informacyjn Otwartego Miasta, ktra dostarczy obywatelom informacj w formie graficznej i opisowej na temat tej oceny. Ocena wykae, czy [Miasto] nie wypenio, czciowo wypenio, czy te w caoci wypenio nastpujce kryteria: i. Plan Budowy Otwartego Miasta by podczas tworzenia konsultowany z ekspertami i innymi zainteresowanymi stronami;
132

ii. Obywatele byli zaangaowani w opracowywanie Planu Budowy Otwartego Miasta; iii. Plan Budowy Otwartego Miasta zawiera wszystkie elementy wymagane przez Deklaracj Otwartego Miasta; iv. Miasto ustalio procesy i harmonogram publikacji informacji i danych w trybie online; v. Miasto ustalio procesy i harmonogram udostpniania w trybie online danych rdowych; vi. Miasto skutecznie prezentowao obywatelom swoje dziaania dotyczce budowy Otwartego Miasta; vii. Miasto skutecznie prezentowao sektorowi prywatnemu swoje dziaania dotyczce budowy Otwartego Miasta; viii. Miasto stworzyo skuteczne mechanizmy reagowania publicznego; ix. Miasto dokonywao przegldw wnioskw publicznych, odpowiadao na nie i wczao je do swoich dziaa; x. Miasto opracowao procesy modyfikacji Planu Budowy Otwartego Miasta w celu dostosowania go do zmieniajcych si potrzeb publicznych i nowych technologii. C: Grupa robocza: W cigu [45] dni [Prezydent/Burmistrz] i [Audytor Miejski] powinni zorganizowa grup robocz, ktra skupi swoje dziaania na przejrzystoci, odpowiedzialnoci, udziale spoeczestwa i wsppracy w zarzdzaniu [Miastem]. Grupa ta, z udziaem przedstawicieli kierownictwa jednostek do spraw programowania i zarzdzania [Miasta], zajmowa si bdzie nastpujcymi kluczowymi kwestiami: i. Forum Przejrzystoci: Grupa robocza zapewni forum wymiany najlepszych praktyk w obszarze innowacyjnych pomysw w celu promowania przejrzystoci, w tym rozwiza systemowych i procesowych dla gromadzenia, agregacji, weryfikacji i rozpowszechniania informacji; ii. Forum Uczestnictwa i Wsppracy: Grupa robocza zapewni forum wymiany najlepszych praktyk w obszarze innowacyjnych pomysw w celu promowania uczestnictwa i wsppracy, eksperymentowania z nowymi technologiami,
133

wykorzystywania wiedzy i opinii pracownikw miejskich oraz mieszkacw, a take tworzenia paszczyzn efektywnej wsppracy midzy rodowiskiem naukowym, sektorem prywatnym a obywatelami; iii. Forum Publicznego Wkadu: Grupa robocza zapewni forum dla opracowania uchwa odnoszcych si do kwestii opisanych za porednictwem mechanizmw publicznych wnioskw zgaszanych na stronie internetowej Otwartego Miasta. D. Zachty: W cigu [90] dni [Skarbnik Miejski] okreli poprzez odrbne wytyczne lub jako cz planowanych kompleksowych wytycznych dotyczcych zarzdzania w jaki sposb [Miasto] moe motywowa, nagradza lub tworzy inne strategie motywacyjnych zmierzajce do opracowywania innowacyjnych i opacalnych rozwiza rozwijajcych otwarte zarzdzanie. 3. Tworzenie polityk sprzyjajcych rozwojowi Otwartego Miasta Pojawiajce si technologie umoliwiaj nowe formy komunikacji midzy administracj i obywatelami. Otwarte zarzdzanie bdzie wymaga wspdziaania rnych specjalnoci zawodowych w ramach administracji (polityka, legislacja, zamwienia publiczne, budet i finanse, technologie informacyjne) w celu okrelenia i opracowania rozwiza otwartego zarzdzania. Opracowane polityki i zasady powinny by regularnie przegldane i korygowane w celu wykorzystania potencjau technologicznego dla otwartego zarzdzania. A. Identyfikacja barier, formuowanie wytycznych, okrelenie zmian: W cigu [120] dni [dzia prawny] [Miasta] po konsultacji z [departamentem informatyki miasta], dokona przegldu obowizujcych zasad w celu identyfikacji barier, okrelenia moliwoci zastosowania nowych technologii oraz, w razie takiej potrzeby, wydania wytycznych i/lub zalecenia zmian. Dziaania te maj na celu promowanie wikszej otwartoci zarzdzania. B. Publikacja wytycznych i propozycji zmian polityk: Wszelkie wytyczne i/lub propozycje polityk zwizane z Deklaracj Otwartego Miasta bd dostpne za porednictwem strony internetowej Otwartego Miasta.

134