TRANSCOMP XIV INTERNATIONAL CONFERENCE COMPUTER SYSTEMS AIDED SCIENCE, INDUSTRY AND TRANSPORT

wa korbowy, silnik okrtowy, kucie waw korbowych

Zbigniew SIEMITKOWSKI1

WYBRANE ZAGADNIENIA PRODUKCJI ODKUWEK MONOLITYCZNYCH WAW KORBOWYCH DO SILNIKW OKRTOWYCH I AGREGATW PRDOTWRCZYCH W pracy przedstawiono zagadnienia technologiczne dotyczce produkcji wielkogabarytowych odkuwek waw korbowych monolitycznych do rednioobrotowych silnikw okrtowych i agregatw prdotwrczych. Omwiono wasnoci stali stosowanych na way, niektre zagadnienia wykonania odkuwek i ich obrbki cieplnej. SELECTED MATTERS OF MANUFACTURING OF CRANKSHATF MONOLITHIC FORGING FOR MARINE ENGINES AND POWER GENERATORS Paper presents technological matters of manufacturing of large-size crankshaft monolithic forging for medium revolution marine engines and power generators. Properties of steel used for shafts and some matters of forgings manufacturing and their heat treatment were described.

1. WSTP Do czterosuwowych spalinowych silnikw okrtowych i agregatw prdotwrczych zazwyczaj stosuje si monolityczne way korbowe. Wymagania stawiane tym wielkogabarytowym waom narzucaj konieczno stosowania specjalnych technologii produkcji obejmujcych: wytapianie i odlewanie stali, kucie wstpne i jakociow obrbk ciepln oraz obrbk mechaniczn. Ze wzgldu na skomplikowany ksztat oraz bardzo wysokie wymagania w zakresie dokadnoci wymiarowej, naley uzna, e najtrudniejszym etapem procesu jest finalna obrbka mechaniczna. Przebieg tego etapu produkcji jest jednak w duej mierze uzaleniony od parametrw uzyskanych w etapach poprzedzajcych obrbk mechaniczn. Do takich parametrw nale wymiary odkuwki po kuciu, zmiany wymiarowe w czasie wstpnej i jakociowej obrbki cieplnej oraz operacji prostowania wau, a take naprenia szcztkowe wystpujce w wale dostarczonym do obrbki mechanicznej. W Polsce jedynym producentem wielkogabarytowych waw jest Celsa Huta Ostrowiec w Ostrowcu witokrzyskim, z ktr od wielu lat wsppracuje Instytut Budowy Maszyn
1

Dr in. Zbigniew Siemitkowski Instytut Budowy Maszyn Wydziau Mechanicznego Politechniki Radomskiej, tel.: 48-361-76-15, siemiat@pr.radom.pl

3018

Zbigniew SIEMITKOWSKI

Politechniki Radomskiej. Obecnie realizowany jest projekt celowy dot. opracowania i wdroenia technologii finalnej obrbki mechanicznej monolitycznych waw korbowych kutych w przyrzdach TR (Tadeusza Ruta). W tab. 1 przedstawiono podstawowe charakterystyczne wymiary i masy przykadowych dwch typw waw korbowych: 12W38 i 18W46 konstrukcji MAN. Tab. 1. Charakterystyczne wymiary waw korbowych Masa Odlego surowej rednica rednica Typ rednica 0.5 x Dugo midzy odkuwki / czopw czopw wau obrysu skok ramionami wau masa gwnych korbowych wykorbie gotowego wau mm mm mm mm mm mm [kg] 9950/ 12W38 846 237.5 5155 380 360 302 5770 38000/ 18W46 1040 290 11475 450 450 488 21470

2. CHARAKTERYSTYKA STALI STOSOWANEJ NA MONOLITYCZNE WAY KORBOWE Stale stosowane na odkuwki waw korbowych monolitycznych nale do grupy stali konstrukcyjnych do ulepszania cieplnego. Do najczciej stosowanych gatunkw nale stale 42CrMo4mod, 42CrNiMo4 oraz 34CrNiMo6. W tabeli 2 przedstawiono zakresy zawartoci pierwiastkw ww. gatunkw stali. Tab. 2. Skad chemiczny stali stosowanych na way korbowe jednolite
Symbol stali C Si Mn P max 0.020 max 0.020 max 0.020 S Pierwiastek, % masowy Cr Mo Ni V 0.90 0.15 1.20 0.30 0.90 0.15 1.20 0.30 1.30 0.15 1.70 0.30 0.30 0.10 0.60 0.20 0.80 0.09 1.00 0.15 1.30 0.07 1.70 0.20 Al 0.005 0.04 0.005 0.04 0.005 0.04 Cu max 0.25 max 0.25 max 0.25 H2 max 2ppm max 2ppm max 2ppm Sn max 0.02 max 0.02 max 0.02

42CrMo4mo 0.38 d 0.45 42CrNiMo4 0.38 0.45 0.30 0.38

0.05 0.60 0.40 0.90 max 0.50 0.40 0.90 0.05 0.50 0.40 0.80

max 0.015 max 0.015 max 0.015

34CrNiMo6

Wymagane wasnoci mechaniczne oraz miejsca pobierania prbek do bada s wynikiem ustale pomidzy producentem a klientem. W tabeli 3 podano przykadowe wymagania dot. wasnoci mechanicznych odkuwek waw korbowych monolitycznych w stanie ulepszonym cieplnie. Prby do bada pobiera si zwykle z gbokoci rwnej promienia odcinka prbnego bdcego przedueniem wau zgodnie z kierunkiem przebiegu wkien odkuwki.

WYBRANE ZAGADNIENIA PRODUKCJI ODKUWEK MONOLITYCZNYCH...

3019

Tab. 3. Wymagane wasnoci mechaniczne odkuwek waw monolitycznych R min. Rm A5 Z KV-20 Twardo Typ wau Gatunek stali e N/mm2 N/mm2 % % J HB 6,7 M43 42CrMo4mod min 700 min min min min 530 850 16 50 32 205 9M43 42CrNiMo4 min 850 min min min min 640 1000 13 45 32 260 12,16,18V46 34CrNiMo6 min 900 min min min 260 690 1100 13 40 32 320 3. PROCES KUCIA MONOLITYCZNYCH WAW KORBOWYCH Kucie waw odbywa si w przyrzdach TR po wczeniejszym nagrzaniu przedkuwki w piecu. Warunki brzegowe kucia korby s nastpujce: temperatura nagrzewu wsadu (przedkuwki) - 1200 oC, temperatura narzdzi - 300 oC, wspczynnik tarcia midzy odksztacanym materiaem i narzdziami - 0,3. Czas kucia korby wynosi - 4s. Czas chodzenia nagrzanej przedkuwki w powietrzu - 60 s, w narzdziach przed kuciem 30 s. Na rys. 1 przedstawiono przykadowe wymiary wykorbienia i widok narzdzi, ktre je ksztatuj. a) b)

Rys. 1. Wa korbowy jednolity: a) narzdzia ksztatujce wykorbienie, b) wymiary wykorbienia Proces kucia monolitycznych waw korbowych odbywa si w dwch etapach. Pierwszy etap obejmuje: - nagrzewanie wsadu, - zakuwanie uchwytu i zaokrglanie wlewka, - spczanie i przekuwanie w celu zapewnienia odpowiedniego stopnia przerobu,

3020

Zbigniew SIEMITKOWSKI

- kucie na gotowo przedkuwki. Przedkuwk (rys 2a) po wykonaniu przekazuje si do wstpnej obrbki cieplnej, a nastpnie obrabia mechanicznie (rys. 2b,c,d). W pewnych przypadkach stosuje si technologi kucia przedkuwki na gotowo z pominiciem obrbki mechanicznej. a)

b)

c)

d)

Rys. 2. Przedkuwka wau korbowego monolitycznego: a) w stanie po kuciu, b,c) w stanie po obrbce mechanicznej, d) charakterystyczne wymiary przedkuwki do ksztatowania jednego wykorbienia

W drugim etapie nastpuje proces kucia wau z uprzednio przygotowanej przedkuwki w przyrzdzie TR, ktrego schemat przedstawiono na rys. 3. Schemat przedstawia zasad wykorzystania pionowego ruchu poprzeczki prasy do ksztatowania wykorbienia wau korbowego z pomoc wyginaka, kowada i zbliajcych si do siebie (zamykajcych si) bocznych narzdzi ksztatujcych. Powyej szkicu urzdzenia, po lewej i prawej stronie, znajduj si wykresy rozkadu si obrazujce stosunek poziomej siy spczajcej Fp do pionowego nacisku prasy Fn odpowiednio na pocztku i na kocu procesu kucia.

WYBRANE ZAGADNIENIA PRODUKCJI ODKUWEK MONOLITYCZNYCH...

3021

Rys. 2. Schemat urzdzenia do kucia waw metod TR Urzdzenie zostao przedstawiono w dwch pozycjach: w pozycji pocztkowej (w peni otwarte - po lewej stronie rysunku) oraz w pozycji kocowej (w peni zamknite - po prawej stronie). Dziki zastosowaniu ukadu dwigni kolanowych (1) stao si moliwym uzyskanie tak podanego rozkadu nacisku prasy w urzdzeniu na dwie skadowe. Si pionow Fn wykorzystuje si do zacinicia prta wyjciowego 5 o przekroju koowym midzy grn (3) i doln (6) obudow narzdzi. Skadowa pozioma Fp pokonuje opr spczania prta. Poczenie wpustowe grnej z doln obudow narzdzi zapewnia ich rwnoczesny przesuw poziomy w czasie ruchu roboczego. Konstrukcja zapewnia wzrost siy Fp w miar zmniejszania si kta pochylenia dwigni kolanowej. Taki rozkad si jest korzystny ze wzgldu na wzrost oporu spczania w miar zwikszania si powierzchni przekroju poprzecznego spczanego prta. W pocztkowej fazie kucia sia wywierana przez dwignie kolanowe jest gwnie pionowa z ma skadow poziom. Powoduje ona gwnie wyginanie ksztatowanego prta z rwnoczesnym podawaniem materiau zacinitego we wkadkach narzdziowych zamocowanych w obudowach narzdzi. Ksztatowanie wykorbienia odbywa si przez dwustronne spczanie z rwnoczesnym wyginaniem rodkowej czci spczanego odcinka prta. Przy dalszym ruchu suwaka prasy w d kt pochylenia dwigni kolanowych maleje, co powoduje wzrost skadowej poziomej jak pokazano na grnym prawym wykresie rozkadu si. Ramiona wykorbienia s teraz intensywnie ksztatowane skadow poziom Fp rosnc, w miar zmniejszania si kta , szybciej ni opr plastyczny ksztatowania, a do ostatecznego uksztatowania wykorbienia. Po uksztatowaniu wykorbienia poprzeczka prasy podnosi si, otwierajc narzdzia. Na rysunku 4 przedstawiono rozmieszczenie narzdzi w czasie ksztatowania korby wau w przyrzdzie TR.

3022 a)

Zbigniew SIEMITKOWSKI

b)

Rys. 4. Rozmieszczenie narzdzi w czasie ksztatowania korby wau: a) przed, b) po ksztatowaniu Na rysunku 5 przedstawiono sekwencj procesu kucia poszczeglnych wykorbie (W1W6) w wale korbowym jednolitym oraz wa po odkuciu.

WYBRANE ZAGADNIENIA PRODUKCJI ODKUWEK MONOLITYCZNYCH... a)

3023

b)

Rys. 5. Wykonanie odkuwek waw korbowych jednolitych: a) sekwencje kucia korb, b) wa po odkuciu Po kuciu przeprowadza si dwuetapow obrbk ciepln odkuwek. W pierwszym etapie, bezporednio po ksztatowaniu wau stosuje si zabieg wyarzania normalizujcego celem ujednorodnienia struktury i rozdrobnienia ziarna byego austenitu. Obrbk t wykonuje si w pozycji poziomej lub pionowej, zalenie od dugoci wau. Z zastosowaniem obrbki

3024

Zbigniew SIEMITKOWSKI

cieplnej w pozycji pionowej wie si wiele korzyci, m.in. minimalizuje si problem krzywienia wau, a take zapewnia wiksz jednorodno pola temperatury w piecu. Przykadowy przebieg procesu ulepszania cieplnego odkuwki wau przedstawiono na rys. 6.

TA Temperatura T 2 Tw

Woda lub olej

TO T 1 T1

Z piecem

0,5 t

1,5 t Czas

Rys. 6. Przebieg ulepszania cieplnego wau korbowego W przypadku, gdy wa podlega zabiegowi prostowania, stosuje si wyarzanie odprajce. 3. WNIOSKI Zasygnalizowane w niniejszej pracy zagadnienia stanowi trudne problemy produkcyjne podczas wykonywania monolitycznych waw korbowych do czterosuwowych silnikw okrtowych i agregatw prdotwrczych. Due masy obrabianych czci, ich gabaryty, a take bardzo wysokie wymagania dotyczce czystoci stali, kucia, obrbki cieplnej i mechanicznej sprawiaj wiele problemw technologicznych, ktre nie wystpuj w produkcji typowych czci maszyn. Niejednokrotnie po to, eby bya moliwa wydajna i ekonomicznie opacalna obrbka, konieczne jest skonstruowanie specjalnych maszyn sterowanych numerycznie, dziki ktrym obnia si znacznie pracochonno wytwarzania i znacznie ogranicza liczb brakw spowodowanych bdami pracownikw. Przedstawione problemy technologiczne sprawiaj, e niewiele hut na wiecie jest w stanie produkowa najwyszej jakoci way korbowe jednolite. Wrd tych najlepszych firm jest rwnie CELSA Huta Ostrowiec w Ostrowcu witokrzyskim.

WYBRANE ZAGADNIENIA PRODUKCJI ODKUWEK MONOLITYCZNYCH... 4. BIBLIOGRAFIA

3025

[1] Rut T, Walczyk W.: Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych silnikw rednio wolnoobrotowych. 17th INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE DESIGN AND TECHNOLOGY OF DRAWPIECES AND DIE STAMPINGS. Pozna-Wsowo, 22-24 September 2008. [2] Rut T, Walczyk W.: Ulepszona metoda TR kucia pojedynczych wykorbie waw pskadanych do wolnoobrotowych silnikw Diesla. Obrbka Plastyczna Metali t.

XIX nr 3 (2008).
[3] Ishiyama O., Fujita H., Matsumoto O., Takahashi I.: Application of Polymer Quenching for Large Forgings. 2-3-1, Shinhama, Arai-Cho, Takasago-Shi, HYOGO 676-8670, JAPAN. [4] Materiay z CELSA Huta Ostrowiec w Ostrowcu witokrzyskim.