LOGIKA, egzamin

02.02.2011

I.
1. Logika formalna: Logika- jedna z podstawowych dziedzin filozofii. Nauka o zwizkach logicznych midzy zdaniami, zwaszcza nauka o wynikaniu oraz poprawnym wnioskowaniu. Nauka o prawach rzdzcych myleniem. Bada prawa oglne. Logika jako nauka o jzyku. Analiza jzyka, rozumowanie, definiowanie, formuowanie w celu podania regu, ktre uczyni dziaalnod bardziej skuteczn. Zdefiniowana przez Arystotelesa. Uksztatowa j Sokrates. Palce macza te Pitagoras i Platon. Logika klasyczna dzieli si na logik formaln i logik matematyczn. LOGIKA FORMALNA: nauka o zwizkach zachodzcych midzy prawdziwoci lub faszywoci przesanek a wnioskiem. LOGIKA NIEKLASYCZNA: logika wielowartociowa,, inna ni zero-jedynkowa, schematy: Moliwe, e; koniecznie, e; trzeba; musi. LOGIKA DEONTYCZNA: obowizkowe, e (nakazane, e) ; zakazane, e. LOGIKA TEMPOLARNA: pojcie zmiany. 2. SEMIO TYKA logiczna; semantyka, syntaktyka, pragmatyka: dzia logiczny badajcy znaki. Jzyk jako system znakw. a) SYNTAKTYKA-nauka o skadni. Budowa wypowiedzi. Relacje midzy znakami a znakami. b) SEMANTYKA-nauka o znaczeniu znakw. Relacja midzy znakami a znaczeniem. c) PRAGMATYKA-nauka o relacji midzy znakiem a odbiorc. Modyfikowanie semantyki przez uytkownikw (metafory, aluzje). Relacje midzy znakami a uytkownikami. 3.METODOLOGIA: przetwarzanie wiedzy naukowej. Ustalenie regu komunikowania, wnioskowania. Uzasadnianie zdao. a)metodologia OPISOWA: opis rzeczywistego postpowania naukowcw b)metodologia NORMATYWNA: jak naukowcy powinni prowadzid swoje badania DIALEKTYKA-sztuka dochodzenia do prawdy przez dyskusje ERYSTYKA-sztuka wygrywania sporw bez wzgldu na racje RETORYKA-sztuka werbalnego oddziaywania na czowieka/przekonywanie publicznoci SOFISTYKA-sztuka pozorowania prawdy, nieprawdziwego podawania za prawdziwe ARGUMENTACJA-sztuka argumentowania, analizy.
1

Erystyka, czyli sztuka wygrywania sporw, Schopenhauer: Wywodzi si z filozofii antycznej, Arystoteles. Dialektyka erystyczna. Rozgraniczenie logiki i dialektyki. Rne metody obalania racji przeciwnika: uoglnienie.

II. Jzyk klasycznego rachunku zdao.

1. Kategorie syntaktyczne- klasa wyraeo wzajemnie zastpowalnych, przy czym zachowana jest gramatyka. Dwa wyraenia nale do tej samej kategorii syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy dowolne poprawnie zbudowane wyraenie, zawierajce jedno z nich, nie przestaje byd poprawnie zbudowanym wyraeniem po zastpieniu jednego przez drugie. Jan idzie } kategoria syntaktyczna. Samochd idzie, jest bez sensu. Piotr idzie Klasy abstrakcji-wyraenie rwne ze wzgldu na cech, ktra je czy, np. wiek. Podzia kategorii syntaktycznych (kade wyraenie naley do jednej z 4 grup) -zdania -nazwy -funktory -operatory Mateusz czyta ksik Nazwa funktor nazwa z d a n i e funktory zdaniotwrcze i nazwotwrcze. z-zdania n-nazwy nad kresk uamkow piszemy CO si tworzy przy pomocy danego funktora, pod kresk tyle razy pisze si odpowiedni liter ile argumentw wymaga dany funktor. Jeli powstaje nazwa (zielony post) piszemy n/n Jeli powstaje zdanie (Jan pi) piszemy z/n Kot oglda TV z/nn Nie jest tak, e Jan pi z/z Chocia Jan pi, to Piotr czuwa z/zz
2

2. Zmienne zdaniowe: p, q, r, s, p1,p2,p3, tj. VAR FORMUY KRZ- wyraenia poprawnie sformuowane ze zmiennych zdaniowych. Definicja indukcyjna: suy do definiowania obiektw majcych t sam wasnod. Wskazanie elementw. Podanie regu. Stwierdzenie, e dany zbir tworz tylko elementy, ktre wyrnilimy oraz przedmioty ktre powstay przez reguy. Jeeli p naley do KRZ to ~p te. 3. Beznawiasowa symbolika ukaszewicza : inaczej notacja logiczna. Aksjomat: zdanie prawdziwe, pewne. Funktor poprzedza argumenty zamiast znajdowad si midzy nimi. N = ~ negacja K=^ koniunkcja A=v alternatywa E= rwnowaga C= implikacja ~pr tj. CNpr ~(pr) tj. NCpr ~(~p^~r)(~pv~q) tj. CNKNpNrANpNq Jeeli nie ma nawiasw: Najpierw gwny funktor caego wyraenia. Potem literki, jeli s zanegowane to z negacj Jeeli nawias jest zanegowany: Najpierw negacja caego wyraenia, potem spjnik. Jeeli kilka nawiasw: Najpierw gwny spjnik, potem negacja, pozostae spjniki i mae negacje przy literkach. Literki najmniej wane.

4. Formuy KRZ jako schematy zdao jzyka potocznego. Amfibolia Amfibolia: wyraenie niejednoznaczne, ma nieokrelon skadni. Np. poar spowodowa wybuch. Uycie le :bd amfibolii Wyraenie ze: amfibolia Schemat zdania potocznego otrzymujemy gdy spjniki zastpujemy symbolami i zdania zastpujemy zmiennymi zdaniowymi (p,q)
3

Np. jeeli .to

III. Semantyka(nauka o znaczeniu)

1. Wartoci logiczne. Zdania w sensie logicznym. Wartoci logiczne to Prawda(1) lub Fasz(0). Zdania logiczne to wszelkie wypowiedzi prawdziwe lub faszywe.

(uzupenij)

2. Antynomia kamcy. Jzyk przedmiotowy i metajzyk. Antynomia kamcy: Jeeli kamca mwi, e kamie, to wynika z tego, e kamie i nie kamie zarazem. Jzyk przedmiotowy: jest przedmiotem naszych rozwaao, i dla niego budujemy definicj prawdy. Tu s zawarte konkrety. Metajzyk: w tym jzyku formuujemy definicj i badamy jej konsekwencje. Musi byd bogaty i zawierad w sobie jzyk przedmiotowy ale nie moe si z nim pokrywad bo byy by to uniwersalne i mona by byo zrekonstruowad w nich antynomi kamcy. Te jzyki pomagaj nam szukad definicji prawdy Jzyk sformalizowany - jzyk, dla ktrego zostay spisane zasb terminw (sownik) i skadnia logiczna. 3. Funkcja wartociowania i funkcje prawdziwociowe. Tabelki. Z1/Z2 = ~Z1 v ~Z2 dysjunkcja (bd, bd) negacja koniunkcji? Z1 Z2 = ~Z1 ^ ~Z2 binegacja (ani, ani)
4

FUNKCJA WARTOSCIOWA I PRAWDZIWOSCIOWE UZUPELNID

TABELKI PRAWDZIWOCIOWE:

p 0 0 1 1

q 0 1 0 1

^ 0 0 0 1

v 0 1 1 1

1 1 0 1

= 1 0 0 1

4. Wzajemne definiowanie spjnikw logicznych: gdy dwa zdania oznaczaj to samo a s zapisane na dwa sposoby, z czego jeden jest negacj. Np. Jeli dzi jest poniedziaek, to wczoraj by niedziela. pq Nie jest prawd, by zarazem dzi by poniedziaek, a wczoraj nie bya niedziela. ~(p~q) 5. Tautologie i kontr tautologie Tautologia: schemat, ktry w kadym przypadku daje ostatecznie zdanie prawdziwe. Kontrtautologia: schemat, ktry generuje zawsze zdanie faszywe. Metoda 0-1 zwyka i skrcona. Prawda logiczna: jeli schemat jakiego zdania jest tautologi, to zdanie jest prawd logiczn. (Zdanie jest prawdziwe ze wzgldu na znaczenie tylko uytych w nim spjnikw.) Jeli schemat jakiego zdania jest kontrtautologi, to jest ono SEMANTYCZNIE SPRZECZNE.

IV. Wynikanie
1. Definicje stosunkw logicznych: Wynikanie, sprzecznod, przeciwieostwo, podprzeciwieostwo. Jeeli wszystkie formuy ze zbioru X s prawdziwe przy interpretacji M, to formua A jest prawdziwa przy interpretacji M. XA Mona wic powysz definicj zapisad tak: X A wtw dla kadej interpretacji M: jeeli X Vr(M), to A Vr(M)

1) sprzecznod (ac. contradictio) Dwa zdania s ze sob sprzeczne wtedy i tylko wtedy, gdy nie mog byd jednoczenie prawdziwe, ani nie mog byd jednoczenie faszywe. Jeli jedno ze zdao jest prawdziwe, to drugie jest faszywe. Jeli jedno ze zdao jest faszywe, to drugie jest prawdziwe. Jedno z pary sprzecznych jest negacj drugiego. Przykad: p - Kade miasto jest ludzkim osiedlem. q - Pewne miasto nie jest ludzkim osiedlem. 2) przeciwieostwo (ac. contrarietas) Dwa zdania s przeciwne wtedy i tylko wtedy, gdy nie mog byd jednoczenie prawdziwe, ale mog byd jednoczenie faszywe. Jeli jedno ze zdao jest prawdziwe, to wynika z tego, e drugie jest faszywe. Faszywod jednego ze zdao przeciwnych nie przesdza o prawdziwod drugiego. Przykad: p - Kady motyl jest owadem. q - aden motyl nie jest owadem. p - Jan jest zawodowym kierowc. q - Jan jest niewidomy.

3) podprzeciwieostwo (ac. subcontrarietas) Dwa zdania s podprzeciwne wtedy i tylko wtedy, gdy mog byd jednoczenie prawdziwe, ale nie mog byd jednoczenie faszywe. Jeli jedno ze zdao jest faszywe, to wynika z tego, e drugie jest prawdziwe. Ale z prawdziwoci jednego ze zdao podprzeciwnych nie wynika faszywod drugiego. Przykad: p - Pewne ptaki s jaskkami. q - Pewne ptaki nie s jaskkami. p - Pewne kwiaty s kamieniami. q - Pewne kwiaty nie s kamieniami.

4) podporzdkowanie (ac. subalternatio) Zdanie q jest podporzdkowane zdaniu p wtedy i tylko wtedy, gdy: jeeli zdanie p jest prawdziwe, to prawdziwe jest take zdanie q, oraz jeeli zdanie q jest faszywe, to faszywe jest te zdanie p. Przykad: p - Kady wieloryb jest ssakiem. q - Niektre wieloryby s ssakami.

2. Semantycznie sprzeczne zbiory zdao Zdanie jest semantycznie sprzeczne (wewntrznie) wtedy i tylko wtedy gdy jest ono faszem logicznym (kontrtautologi), tj. nie moliwe by byo prawdziwe. Zbir zdao (skooczony) jest semantycznie sprzeczny wtw. gdy koniunkcja (^) zdao z tego wzoru jest semantycznie sprzeczna. Syntaktyczne pojcia sprzecznoci: a) Sprzecznod w sensie prostym- wtw. gdy istnieje zdanie, e zarwno zdanie jak i jego negacja nale do zbioru
7

b) Sprzecznod absolutna- wtw. gdy wszystkie zdania s jego elementami.

3. Zdania analityczne i kontradyktoryczne. Wynikanie analityczne. Zdaniem analitycznym jest zdanie prawdziwe na mocy wystpujcych w nim sw, niezalenie od budowy wiata, ktry opisuj. Wszyscy kawalerowie s nieonaci. Zdania kontradyktoryczne to zdanie faszywe na mocy wystpujcych w nim sw, niezalenie od wiata, ktry opisuj. Wszystkie sonie s niesoniami. Trzy stopnie prawdziwoci: a) Prawda logiczna b) Prawda analityczna (wszystkie prawdy analityczne s logiczne. Nie na odwrt) c) Prawda empiryczna (zdania s prawdziwe w zwykym sensie) Wynikanie logiczne pomidzy zdaniami Z1 i Z2 nastpuje, gdy implikacja o postaci Z1 Z2 jest prawd logiczn. Wynikanie analityczne: Zdanie Z2 wynika wwczas i tylko wwczas z zdania Z1, gdy z uwagi na sam tylko struktur Z1 i Z2 oraz znaczenie wystpujcych w nich wyraeo, nie moe byd tak, aby Z1 byo prawd, a Z2 byo faszem Przykad: Z1 - Marek jest bratem Pawa. Z2 - Marek i Pawe maj wsplnych krewnych.

V. Rozumowanie i wnioskowanie.
1. Wnioskowanie proces mylowy na podstawie ktrego dochodzimy do prawdziwoci zdania na podstawie przesanek (czyli innych zdao). 2. dowodzenie: proces mylowy polegajcy na rozwizywaniu zadania, ktre domaga si, by pewne zdanie cakowicie dane w samym zadaniu wywnioskowad ze zdao innych, ju uprzednio uznanych Rozumowanie wg Ajdukiewicza: Rozumowanie proces mylowy polegajcy na uznaniu za prawdziwe danego przekonania lub zdania na mocy innego przekonania lub zdania uznanego za prawdziwe ju uprzednio.

W pracy Klasyfikacja rozumowao[4] Kazimierz Ajdukiewicz skrytykowa klasyfikacj rozumowao ukasiewicza i Czeowskiego uznajc j za zbyt wsk i przedstawi wasn. Klasyfikacja Ajdukiewicza opiera si na dwch podziaach. Pierwszym jest podzia sposobw wyprowadzania konsekwencji (wnioskowao): Ajdukiewicz wyrnia tu wnioskowania dedukcyjne, wnioskowania uprawdopodobniajce i wnioskowania logicznie bezwartociowe. Drugi podzia jest bardzo zoony i opiera si na zagadnieniach opisywanych przez logik pytao Ajdukiewicza. Opierajc si na tych dwch podziaach w swojej klasyfikacji Ajdukiewicz prcz typw rozumowao wyrnionych przez ukasiewicza i Czeowskiego wyrni take wiele innych, np. wnioskowania statystyczne czy rozwizywanie rwnao. Ogln motywacj klasyfikacji rozumowao Ajdukiewicza jest chd objcia wszystkich typw rozumowao wystpujcych w praktyce naukowej.

4. Wnioskowanie dedukcyjne: wniosek wynika logicznie z przesanek. Wnioskowanie niezawodne. Przesanki i wniosek s prawdziwe. Wnioskowanie entymematyczne, take entymemat lub entymem (z gr. - w umyle) - takie wnioskowanie dedukcyjne, w ktrym zostaa przemilczana ktra z przesanek. We wnioskowaniu, w ktrym pominito jak konieczn przesank, wniosek nie wynika logicznie z koniunkcji przesanek przyjtych - mwi si wtedy jednak o wynikaniu entymematycznym. Sama pominita przesanka nazywa si przesank entymematyczn. 5. Reguy inferencji:

REGUY INFERENCYJNE 1. Regua podstawiania - jeli w miejsce dowolnej zmiennej zdaniowej w dowolnej tezie klasycznego rachunku zdao wstawimy dowolne poprawnie zbudowane wyraenie jzyka tego rachunku i dokonamy tego podstawienia na wszystkich pozycjach na ktrych ta zmienna wystpuje, w tej tezie to wyraenie, ktre otrzymamy jest rwnie tez klasycznego rachunku zdao. p (~pq) np. podstawienia: w miejsce p podstawmy qr i tak w miejsce p: (qr) *~(qr)q+ w miejsce q podstawmy ~p (~pr)*~(~pr) ~p+ 2. Regua odrywania - jeli tez klasycznego rachunku zdao jest wyraenie: jeli A to B, AB i tez jest formua A to tez jest formua B.

AB A B

Reguy podstawiania: Regua podstawiania: Jeli w miejsce kadej zmiennej jzyka w rachunku zdao, ktra wystpuje w tezie podstawimy kade zbudowane poprawnie wyraenie jzyka w rachunku zdao, a tego podstawienia dokonamy konsekwentnie dla wszelkich wystpieo zdaniowej zmiennej to w wynikach dostaniemy take tez jzyka w rachunku zdao. Zasada odrywania - Jeli formua w postaci: A B to teza jzyka w rachunku zdao i A stanowi tez jzyka w rachunku zdao to tez B jest take tez jzyka w rachunku zdao

6. Bdy: Bd formalny: Bd formalny (ac. non sequitur "nie wynika") bd logiczny we wnioskowaniu dedukcyjnym. Polega na tym, e z przesanek danego wnioskowania nie wynika logicznie jegowniosek. Zazwyczaj popeniany wtedy, gdy wnioskujcy uznaje swoje wnioskowanie za wnioskowanie oparte na prawie logicznym, a wic wnioskowanie dedukcyjne, a w rzeczywistoci tak nie jest. W istocie bd formalny jest wic bdnym uznaniem za wnioskowanie dedukcyjnie wnioskowania nie bdcego takim. Wnioskowanie, w ktrym popeniono bd formalny, moe (chocia nie musi) prowadzid do wniosku faszywego. Mimo e popenienie bdu formalnego nie w kadym przypadku przesdza o faszywoci wniosku, wnioskowanie obarczone bdem formalnym nie opiera si na adnym prawie logicznym, nawet prawdziwy wniosek takiego wnioskowania nie jest wic wnioskiem dedukcyjnym i pewnym. Gdy jednak kto zdaje sobie spraw, e rozumuje wedug rozumowania uprawdopodobniajcego, nie dedukcyjnego, nie popenia on bdu formalnego. Przykadem bdu formalnego moe byd nastpujce wnioskowanie: Kady kwadrat ma wszystkie boki rwne Dana figura ma wszystkie boki rwne

10

7; Bd materialny: Bd materialny bd we wnioskowaniu polegajcy na tym, e ktra z przesanek uznanych przez nas za prawdziw, w rzeczywistoci jest faszywa. Wniosek wnioskowania obarczonego bdem materialnym moe byd (chod nie musi) faszywy. Bdy materialne mona popenid w rnych typach wnioskowao, nie tylko w rozumowaniach dedukcyjnych. Szczeglnie naraone s na nie wnioskowania entymematyczne, np. wnioskowanie: Wieloryb oddycha pucami

Niektre ryby oddychaj pucami

Ekwiwokacja: Ekwiwokacja, w literaturoznawstwie i jzykoznawstwie - wieloznacznod wyraenia wynikajca bd to z jego podobieostwa brzmieniowego do innych wyraeo (paronomazja, homonim), bd z moliwoci wielorakiego jego rozczonkowania (np. "pani Adamirowicz" - "pani Ada Mirowicz"), bd te z dopuszczalnoci rnego skadniowego identyfikowania jego czonw (tzw. amfibologia - np. "byt okrela wiadomod", gdzie kady z rzeczownikw moe byd traktowany jako podmiot). Ekwiwokacja nastpuje gdy:

pewne wyraenie potencjalnie wieloznaczne wystpuje w danej wypowiedzi przynajmniej dwukrotnie, przynajmniej w dwch miejscach tej wypowiedzi jest ono uyte w rnych znaczeniach,

wypowied ta zakada, e w wieloznaczny jej element posiada w kadym miejscu, w ktrym jest w niej uyty, to samo znaczenie. Wskazwki

Gwnym powodem popeniania ekwiwokacji jest sytuacja, w ktrej jedno z pokrewnych znaczeo danego wyrazu (zwrotu) uywane jest znacznie czciej ni drugie jego znaczenie, co powoduje, i to pierwsze uywane jest na mocy nawyku, nawet wtedy, gdy powinno byd uyte znaczenie drugie.

11

Celem uniknicia ekwiwokacji naley pamitad o nastpujcej regule: zanim uyjesz danego terminu w swojej wypowiedzi, zastanw si, czy w jej kontekcie moe on posiadad to znaczenie, w ktrym chcesz go uyd. Przykady

Arytmetyka zajmuje si m.in. dodawaniem liczb. Dodawanie liczb jest czynnoci psychiczn, wic arytmetyka zajmuje si czynnociami psychicznymi. W tym przypadku wieloznaczne jest wyraenie dodawanie liczb. W zdaniu pierwszym uyte zostao w znaczeniu operacji matematycznej, konsekwencj ktrej jest uzyskanie sumy liczb, za w zdaniu drugim jako pewna czynnod psychiczna.

Logika w szerokim znaczeniu oznacza dyscyplin podajc prawa (zasady) i reguy poprawnego mylenia oraz poprawnego wypowiadania myli. Poprawne mylenie oraz poprawne wypowiadanie myli s czynnociami psychicznymi, wic logika zajmuje si czynnociami psychicznymi. Podobnie jak wyej.

VI. Zaoenia
1. Pierwotne reguly inferencji Pierwotne: Reg. Odrywania i podstawiania. Odrywania: z dwch formu, z ktrych pierwsza ma postac implikacji AB a druga jest poprzednikiem implikacji, tj. formu A, wolno wyprowadzic formu B, tj. nastpnik.

AB A B

Podstawiania: jeeli jak zmienn zdaniow zamienisz na inn i otrzymane wyraenie jest prawdziwe i dokonasz tego samego ze wszystkimi takimi samymi zmiennymi to cae zdanie te bdzie prawdziwe.

12

(p => q) => (p => p) jesli teraz postawimy za q q => p to wtedy znowu poprzednikiem implikacji bedzie zdanie ktre musi byd prawdziwe na bazie pierwszego. Czyli metod odrywania moemy ten poprzednik wyrzucid i zostanie nam p => p

WTRNE reguy inferencji

2. Dowody zaoeniowe wprost Dowodem zaoeniowym wprost formuy postaci A1 (A2 (A3 . . . (An A) . . .) jest kady cig formu taki, e: formuy A1, A2, A3, . . . , An s pocztkowymi elementami tego cigu (zaoeniami dowodu); pozostaymi elementami tego cigu s: wnioski z regu, ktrych przesanki znajduj si wczeniej w tym cigu, lub tezy udowodnione wczeniej. Dowd jest zakooczony, gdy elementem tego cigu jest formua A. Dowd zaoeniowy wprost tezy, ktra nie jest implikacj zaczyna si od tez wczeniej udowodnionych (jako zaoeo).

13

B) Dowody zaoeniowe nie wprost Dowodem zaoeniowym nie wprost formuy postaci A1 (A2 (A3 . . . (An A) . . .) jest kady cig formu taki, e: formuy A1, A2, A3, . . . , An s pocztkowymi elementami tego cigu (zaoeniami dowodu); elementem tego cigu jest A (zaoenie dowodu nie wprost, w skrcie: z.d.n.); pozostaymi elementami tego cigu s: wnioski z regu, ktrych przesanki znajduj si wczeniej w tym cigu, lub tezy udowodnione wczeniej. Dowd jest zakooczony

C)regua dedukcji Regua jest niezawodna gdy tautologi jest implikacja ktrej poprzednik to poczone spjnikami koniunkcji przesanki a nastpnik to wniosek. Str. 67 log dla op. d) Regua redukcji do absurdu:

14

3.Sprzeczny zbir zdan jest to taki zbior zdan - przeslanek, ktorego koniunkcja jest falszem logicznym ( sprzecznosc takiego zbioru zdan ujawnia sie, postepujac analogicznie do "od dawien dawna" znanego nam juz dowodu niewprost ).

5. Dowd i system aksjomatyczny prawda i dowod tarski. 6. Twierdzenie o dedukcji i o penoci Dedukcji: Gosi ono,e dla udowodnienia implikacji wystarczy z jej poprzednika wyprowadzid nastpnik, stosujc logiczne reguy wnioskowania. Niech X bdzie zbiorem jakich formu teorii T, za A formu zamknit (tj. bez zmiennych wolnych) teje teorii; jeli z X i A, przy zastosowaniu regu waciwych teorii T, da si wydedukowad formua B, to z X da si wydedukowad implikacja A B, czyli jeli X, A B, to X AB Jeli X jest zbiorem pustym mamy: jeli A B, to AB O penoci: Zdanie A wynika logicznie z przesanek nalecych do zbioru wtedy i tylko wtedy, gdy w kadym przypadku, w ktrym prawdziwe s przesanki z , prawdziwe jest take A. twierdzenie o penoci gosi, i pomidzy syntaks danego rachunku logicznego a jego semantyk zachodzi odpowiedniod. Mwic nieprecyzyjnie, ale bardziej obrazowo, twierdzenie o penoci wykazuje, i jzyk, ktrym dysponujemy, "pasuje" do wiata. Co wicej, samo pojcie wynikania logicznego zwizane jest w istotny sposb z pojciem prawdziwoci

15

VII. Nazwy i rodzaje

1. Definicja nazwy: Nazwa to wyraz lub wyraenie rozumiane jednoznacznie, ktre nadaje si na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu. Desygnat nazwy: przedmiot, dla ktrego dana nazwa jest znakiem.. Supozycje: role znaczeniowe. Antynomia Grellinga Antynomia Grellinga Zakadajc, e jzyk moe opisywad sam siebie, podzielimy jego sowa na dwie klasy. Wyraz jest autosemantyczny, gdy moe byd prawdziwie orzekany o sobie samym, a heterosemantyczny w przeciwnym przypadku. Przykady: Autosemantyczne s sowa: rzeczownik, nazwa, szeciosylabowy, polski, osiemnastoliterowy, krtki. Heterosemantyczne s sowa: przymiotnik, czasownik, dwusylabowy, francuski, picioliterowy, dugi. Do ktrej klasy naley sowo: heterosemantyczny? Jeli heterosemantyczny jest heterosemantyczny to wanie go orzekamy o nim samym, zatem jest autosemantyczny. Jeli za heterosemantyczny jest autosemantyczny to mona go prawdziwie orzec o nim samym, czyli heterosemantyczny jest heterosemantyczny.
16

Inaczej mwic, heterosemantyczny nie stosuje si do samego siebie - czyli jest heterosemantyczny - wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest heterosemantyczny (czyli aby mg si do siebie samego stosowad, to nie moe si do siebie samego stosowad)

2. Tred i konotacja nazwy Wprowadzone przez J. S. Milla bardziej techniczne okrelenie zwrotu "znaczenie nazwy". konotacja - w logice: znaczenie nazwy, rozumiane jako zbir cech wyrniajcych, wsplnych wszystkim przedmiotom oznaczanym przez t nazw. Znajomoc konotacji nazwy pozwala wskazad przedmiot, ktremu owa nazwa przysuguje;

Nazwy zoone i proste [edytuj] Ze wzgldu na budow wyrnia si nazwy proste - jednowyrazowe - oraz nazwy zoone dwu- i wicej- wyrazowe. Nazw prost jest wic "kos", "Mikoaj" lub "Mikoaj Kopernik", nazw zoon "kos yta", "student warszawski, ktry zabija gobie", "ogon Mikoaja". Nazwy typu "Mikoaj Kopernik" traktowad naley jako proste, tworzce je czony nie stanowi bowiem czonw samodzielnych syntaktycznie. Nazwy konkretne i abstrakcyjne [edytuj] Ze wzgldu na kategori ontyczn desygnatw wyrnia si nazwy konkretne, ktre odnosz si do rzeczy (w tym osb; np. kubek kawy, Wisa, Jean Racine) lub wyobraeo rzeczy (np. Baba Jaga, jednoroec) oraz nazwy abstrakcyjne, ktrych desygnatami nie s rzeczy, lecz przedmioty nalece do innych kategorii ontycznych, takich jak cechy i wasnoci (zielonod), stany rzeczy (spokj), relacje (wyszod) czy zdarzenia (skok ze spadochronem). Niekiedy wyrazenia rwnoksztatne, takie jak np. "wizienie", przy znaeczniu a mog stanowid nazw abstrakcyjn, przy znaczeniu b konkretn. Z nazwami abstrakcyjnymi wie si pewien bd mylowy, zwany hipostazowaniem: bd ten polega na dopatrywaniu si w nazwach abstrakcyjnych nazw pewnych rzeczy, uznawaniu, e nazwom typu "sprawiedliwod" towarzyszy pewna rzecz, ktra "jest sprawiedliwoci". Hipostazowanie jest jednym z gwnych rde powstawania wypowiedzi
17

nonsensownych, typu "sprawiedliwod prowadzi do szczcia" czy "miod jest mdrosci". Czd logikw, np. Tadeusz Kotarbioski, uznaje nazwy abstrakcyjne za onomatoidy, zawajc pojcie "nazwy" wycznie do nazw konkretnych. Nazwy jednostkowe, oglne i puste [edytuj] Desygnat danej nazwy to przedmiot, o ktrym nazw t mona zgodnie z prawd orzec. Ze wzgldu na ilod desygnatw wyrnia si nazwy jednostkowe o jednym desygnacie (np. najmniejsza dodatnia liczba parzysta - jest to jednoczenie deskrypcja), nazwy oglne o wicej ni jednym desygnacie (np. czowiek) i nazwy puste, nie posiadajce desygnatw (np. czowiek o ujemnym wzrocie). Ponadto wyrnia si nazwy o intencji jednostkowej i nazwy o intencji oglnej - rozrnienie to odnosi si gwnie do nazw pustych. Nazwy indywidualne i generalne Ze wzgldu na sposb wyodrbniania desygnatw wyrnia si nazwy indywidualne przysugujce desygnatowi na zasadzie przyjtej konwencji znaczeniowej, niezalenie od waciwoci posiadanych przez desygnat (np. Zeus) oraz nazwy generalne, przypisywane desygnatowi ze wzgldu na cech charakterystyczn dla tego przedmiotu (np. wierszokleta). Nazwa indywidualna przysuguje wic swojemu desygnatowi stale, nazwy generalne jedynie ze wzgldu na aktualne przysugiwanie mu pewnych wasnoci (nazwa generalna "ysy" jest nazw Sokratesa tylko o ile Sokrates jest ysy, a przestaje byd jego nazw, gdy odzyska wosy). Ze wzgldu na funkcj penion w zdaniu nazwy generalne penid mog funkcj podmiotu i orzecznika, nazwy indywidualne jedynie funkcj podmiotu (np. niepoprawne syntaktycznie jest zdanie "Najwiksze miasto Polski jest Warszaw"). Niekiedy pewne nazwy generalne i indywidualne maj te same desygnaty: np. n azwa generalna "stolica Polski" i nazwa indywidualna "Warszawa". Nazw generalnych i indywidualnych nie mona utosamiad z jzykoznawczymi kategoriami nazwy wasnej i nazwy pospolitej: nazwy wasne typu Zofia przy pewnych znaczeniach sowa "Zofia" mog stanowid nazwy indywidualne (i dzieje si tak w przypadku tego sowa najczciej), przy innych generalne (np. w zdaniu "Kada Zofia zostanie Indianinem" - nazwa "Zofia" uyta jest tu w znaczeniu "kobieta, ktrej nadano imi Zofia", jako nazwa zalena od pewnej waciwoci desygnatu jest to wic nazwa generalna). Wszystkie nazwy indywidualne s nazwami jednostkowymi (nie ma nazw indywidualnych oglnych), nie wszystkie nazwy jednostkowe s jednak nazwami indywidualnymi. Nazwy generalne mog byd nazwami oglnymi, nazwami pustymi lub nazwami jednostkowymi.

Nazwy nieostre:
18

NAZWY NIEOSTRE-jeeli o pewnych napotkanych przedmiotach, mimo dobrego zapoznania si z ich cechami, nie umiemy orzec, czy s, czy nie s desygnatami danej nazwy, to nazw t okrelamy jako nazw nieostr; w jzyku potocznym niemal wszystkie nazwy s nazwami w pewnym stopniu nieostrymi, bo np., Gdy prokurator umiera, to, od jakiej chwili przestaje byd desygnatem nazwy prokurator? Czy od chwili mierci klinicznej, czy biologicznej, czy od momentu zapisanego w akcie zgonu przez urzdnika stanu cywilnego

STOSUNKI MIEDZY ZAKRESAMI NAZW

Jeli wemiemy jakiekolwiek dwie nazwy, nazw S i nazw P (przy czym ograniczymy si do nazw, ktre maj jeden lub wicej desygnatw, pominiemy nazwy puste), i bdziemy chcieli opisad, jaki- zachodzi stosunek midzy ich zakresami, to trafimy na jedn z nastpujcych piciu moliwoci: -STOSUNEK ZAMIENNOCI ZAKRESW: Istniej przedmioty, ktre s jednoczenie desygnatami nazwy S i nazwy P, lecz nie ma takich desygnatw nazwy S, ktre nie byyby desygnatami nazwy P, i nie ma takich desygnatw nazwy P, ktre nie s S, np.: S = jedno z czterech najludniejszych miast nad Wis, P = miasto nad Wis posiadajce uniwersytet (Krakw, Warszawa, Toruo, Gdaosk). -STOSUNEK PODRZDNOCI ZAKRESU NAZWY S WZGLDEM ZAKRESU NAZWY P: Istniej przedmioty, ktre s desygnatami i - nazwy S, i nazwy P, nie ma takich przedmiotw, ktre byyby S nie bdc zarazem P, ale s takie, ktre s desygnatami P, chod nie s S. Np.: S = wrbel, P =.ptak. -STOSUNEK NADRZDNOCI ZAKRESU NAZWY S WZGLDEM ZAKRESU NAZWY P: Istniej przedmioty, ktre s desygnatami i nazwy S, i nazwy P, oprcz tego s przedmioty bdce desygnatami, nazwy S ktre nie s desygnatami nazwy P; lecz nie ma takich, ktre, byyby desygnatami P nie bdc desygnatami S. np.: S = lekarz, P= chirurg, -STOSUNEK KRZYOWANIA SI ZAKRESW: Istniej S, ktre s zarazem P, istniej S, ktre nie s P, oraz istniej P, ktre nie s S, np. S= student, P= inwalida; -STOSUNEK WYKLUCZANIA SI ZAKRESW: Istniej S, ktre nie s P, istniej P, ktre nie s S, natomiast nie istniej takie przedmioty, ktre byyby desygnatami nazwy S i zarazem nazwy P np.: S= nos, P= pid. Stosunek wykluczania si zakresw dwch nazw moe on zachodzid w dwch odmianach: ~Stosunek sprzecznoci zakresw dwch nazw-o takim stosunku jest mowa wwczas, gdy mamy jak nazw i nazw w stosunku do tej pierwszej negatywn, np. sdzia i nie-sdzia, kamieo i nie-kamieo; itp.; tak par nazw nazywamy nazwami sprzecznymi; w przypadku sprzecznoci zakresy obu nazw cznie tworz klas uniwersaln: kady przedmiot naley do pierwszej albo do zakresu drugiej nazwy. ~Stosunek przeciwieostwa zakresw dwch nazw- zachodzi on, gdy nazwy te me maj
19

wsplnych desygnatw, a zakresy obu tych nazw cznie nie tworz klasy uniwersalnej. Przykadem pary nazw przeciwnych mog byd nazwy sowik i osio. Jeli co jest desygnatem jednej z tych, to wiadomo, e nie moe byd desygnatem drugiej - ale prcz, tego istniej takie przedmioty, ktre nie s ani desygnatami pierwszej, ani drugiej nazwy, jak np. ludzie, roliny, domy itd. W kadym z tych piciu przypadkw istnied mog ponadto przedmioty, ktre nie s desygnatami nazwy S, ani nazwy P.

20

VIII. Podzia logiczny

1. Podzia logiczny - Aby zorganizowac sobie prace, naley podzielic sprawy wg. Ich rodzaju. Ktoza zamierza przystpid do posegregowania pewnych przedmiotow musi dokonac czynnoci przygotowawczej, ktra nazywamy podzialem logicznym. Przeprowadzic podzial logiczny nazwy N na zakres nazw a,b,c,d . to znaczy stwierdzic, i kady desygnat nazwy N jest desygnatem tylko jednej z nazw a,b,c,d Trzeba wiec przeprowadzajc podzial logiczny wskazac dwie lub wiecej nazw, ktrych zakresy s podrzdne wzgldem zakresu dzielonego. Krgowiec ryba, plaz, gad, ssak itp. Warunki poprawnoci: podzial logiczny powinien byd wyczerpujcy i rozczny. Jest on wyczerpujcy, jeli kady z desygnatow nazwy, ktorej zakres dzielimy, moe byd zaliczony do jakiegos wyrnionego czlonu podzialu. Jest on rozczny, jeli aden z desygnatow nazwy nie moe byd zaliczony do dwoch czonw podzialu na raz. Jeli podzial nie spelnia warunkow nie jest poprawny. Przykady: nie jest wyczerpujcy jeli ludzi dzielimy na proletariuszy i kapitalistow, bo nie obejmuje ludzi ktrzy naleza do nieploretariuszy. Nie jest rozlaczny jeli

Podzial dychotomiczny (dwudzielny): dokonany wg cech sprzecznych. Jest to podzial , ktry w odrebie zakresu dzielonego wyroznia klase przedmiotow posiadajcych pewna ceche i nie posiadajcych. Np. umiejacy czytac i nie umiejcy czytac. Ma to jednak swoje wady. Jeli dzielimy zakres nazwy buty na buty nr 45 i buty nr nie 45 to mielibysmy uporzdkowane tylko pki z butami 45. Inne puki byby by nieuporzdkowane. Zamiast tego dziekic mona wyroznic podzial biorac za podstawe ogolna ceche. Np. barwa. Ta ogolna cecha to determinanta. 2. Definicja realna, jest to zdanie, posiadajce tak charakterystyk pewnego przedmiotu, (przedmiotw) jakiego rodzaju, ktr tym i tylko tym przedmiotom mona przypisad; charakterystyka ma byd tak dobrana, aby mona byo na jej podstawie wnioskowad o moliwie wszystkich wanych cechach tych przedmiotw; ma ona byd najzwilejszym ujciem wiedzy o przedmiotach danego rodzaju; jest to wypowiedz w jzyku pierwszego stopnia, formuuje twierdzenia o cechach wsplnych dla jakich uprzednio wydzielonych przedmiotw; opiera si na zaoeniu, i uprzednio widzielimy przedmioty, ktre zaliczymy do przedmiotw danego rodzaju. 21

Definicja nominalna, jest to wyraenie podajce informacj o znaczeniu jakiego sowa (sw); podaje ona informacje o znaczeniu definiowanego sowa; jest wypowiedzi w jzyku drugiego stopnia; okrela ona bezporednio jak w danym jzyku rwnoznacznie mona zastpowad wyraz, (wyrazy) sowami znanymi ju co do znaczenia osobie, na uytek ktrej podajemy definicj. Np. sowo ,,adekwatny oznacza tyle samo co odpowiedni, jeli definicja jest dobra to sens nie ulegnie nie ulegnie zmianie.

Stylizacje:

stylizacja sownikowa znaczy tyle co, -metajzyk; stylizacja semantyczna oznacza, nazywa si, ->definiowany metajzyk, definiujcy j. przedmiotowy; c) stylizacja przedmiotowa jest to, -jzyk przedmiotowy; a) b)

Stylizacja przedmiotowa: Student to suchacz wyszej uczelni. Stylizacja semantyczna "Student" oznacza suchacza .... Stylizacja sownikowa 'Student" znaczy '"suchacz..."

3. Zadanie definicji. Def. sprawozdawcza (analityczna) waciwa i prawdziwa odpowied na pytanie co znaczy dany wyraz w tym jzyku;
Def. projektujca (syntetyczna) do pewnego wyraenia ju istniejcego albo nowo powstaego podaje propozycje nowego znaczenia; a) def. konstrukcyjna (czysto projektujca) do nowego wyraenia okrela znaczenie lub do uywanego wyraenia okrela nowe nie patrzc na stare znaczenie; b) def. regulujca liczy si z dotychczasowym znaczeniem, znaczenie nieostre zamienia w ostre;

4. Definicje rwnociowe: Sklada si z 3 czesci: -zwrot jzykowy zawierajacy wyraz definiowany (definiendum) -zwrot, ktry czy definiendum z wyjanieniem np. jest to -wyrazy uyte do wyjaniania np. skamieniaa ywica
Bursztyn jest to skamieniaa ywica

np. Bursztyn

22

a) Klasyczna wskazuje tred nazwy, np. nazwa prostokt wskazuje na co co ma proste kty b) Nieklasyczna wskazanie zakresw nazw, ktre w sumie daj zakres nazwy definiowanej, np. Zboe = pszenica, yto, jczmieo.

Definicja wyrana jest to okrelenie podajca translacja wyraenia definiowanego. Przykad: Okrg to zestaw wszystkich punktw na danej paszczynie oddalonych o dan odlego od momentu danego punktu.

Definicja kontekstowa jest to okrelenie podajca kontekst, w rodku ktrym wiadomy wyraz jest uwikany. Przykad: x jest dziadkiem y, wtw, kiedy x jest ojcem ojca czy matki y.

Definicje nierwnociowe: Aksjomatyczne- umieszczamy wyraz definiowany w zdaniu , w ktrym inne wyrazy maja takie samo znaczenie i osoba si domysla co ten wyraz moe znaczyc. Czstkowe- Jeli postulaty definicyjne nie okrelaj w sposb wyczerpujcy sposobu posugiwania si definiowanym terminem. Indukcyjne- definiowanie zbiorow obiektow posiadajcych pewn wasno (np. zbior liczb naturalnych).Najpierw wskazuje si na najprostszy obiekt a potem na jego podstawie wyjasnia si reszte.

5. Poprawnosc definicji

a) Bdy formalne: Bdne koo bezporednie wyraz definiowany nie moe wystpowa w definicji. Powstaje to samo przez to samo. Maso malane Bdne koo porednie- jeli wyraz A definiujemy za pomoc wyrazu B, i pomagamy sobie wyrazem C lecz na koncu okazuje si, e C wymaga zdefiniowania na podstawie wyrazu A.

b) Bdy nieformalne

23

Definicja za wska- definicja ktra nie obejmuje wszystkich definiowanych przedmiotw Za szeroka- zakres definicji obejmuje przedmioty nie nalece do niej. Zbyt mao cech, zbyt uboga tre. Przesunicie kategorialne- Gdy w definicji podajemy inne okrelenie ni to, ktre nalezao by wskazac.

IX. Prawa logiki nazw

1. 1.Zdanie atomiczne orzekajace, ze jakies indywiduum x , okreslona jednostka oznaczona nazwa indywidualna, przynalezy do okreslonej klasy A x ? A, - Jan jest grnikiem 2. Zdanie subsumpcyjne orzekajace, ze jakas klasa A w calosci czy w czesci zawiera sie (nie zawiera) w jakiejs klasie B pies jest kregowcem
3. Zdania identycznociowe mona reprezentowad jako zmodyfikowane rwnowanociowe pewnym okrelonym mechanizmem intensjonalnym. A=B. zdania

2. ZDANIA KATEGORYCZNE Nale do nich takie zdania, jak: Ziemia jest planet, Soce wieci, Soce przyciga Ziemi, Niektre ptaki nie lataj, Kady metal jest pierwiastkiem chemicznym, aden kozioroec nie fruwa. Wspln cech tych zda (to jest zda kategorycznych) jest to, e dadz si one rozoy na czci, z ktrych jedna jest funktorem zdaniotwrczym od nazw, a pozostae czci s nazwami. W klasycznej logice formalnej wyrniao si pewne postacie zda kategorycznych, ktre nazywa si klasycznymi zdaniami kategorycznymi. S to zdania, ktre daj si zapisa w nastpujcych postaciach: 1.kazde s jest p 2.zadne s nie jest p 3.niektore s s p 4.niektore s nie s p
1. S a P zdania oglno-twierdzce (czyt.: kade S jest P), 2. S i P zdania szczegowo-twierdzce (czyt.: niektre S jest P), 3. S e P zdania oglno-przeczce (czyt.: adne S nie jest P), 4. S o P zdania szczegowo-przeczce (czyt.: niektre S nie s P). W klasycznych zdaniach kategorycznych wystpuje zawsze podmiot S i orzecznik P. Nazwy odgrywajce w zdaniach kategorycznych rol podmiotu i orzecznika nazywamy terminami tych zda. Oprcz terminw w zdaniach kategorycznych wystpuje cznik jest lub s. czy on podmiot z orzecznikiem i std jego nazwa. Poza tym mamy tu jeszcze sowa kwantyfikujce: kady, niektre, adne. Sowa kwantyfikujce decyduj o tzw. jakoci zdania i iloci. Jako dotyczy tego, czy zdanie jest twierdzce czy przeczce. Dwa zdania maj t sam jako, gdy oba s twierdzce lub przeczce. Ilo z kolei wskazuje, czy zdanie jest oglne czy szczegowe. Dwa zdania maj t sam ilo, gdy np. oba s

2. 3.

24

oglne lub oba s szczegowe, niezalenie od tego, czy s przy tym przeczce czy te twierdzce (czyli niezalenie od ich jakoci). Dodamy jeszcze, e swka kwantyfikujce moemy czyta do dowolnie, zachowujc oczywicie jako i ilo zda. Zamiast niektre S s P, moemy mwi pewne S s P, s takie S, ktre s P itp. Przypomnijmy jeszcze, e nazwy podstawiane za podmiot S i orzecznik P nie mog by puste. Innymi sowy mwic, symbole S i P reprezentuj nazwy niepuste.

4.

1.2. Kwadrat logiczny. Prawa kwadratu logicznego zwizki logiczne midzy klasycznymi zdaniami kategorycznymi. Zwizki zachodzce midzy klasycznymi zdaniami kategorycznymi w tradycyjnej logice formalnej przyjto obrazowa graficznie za pomoc tzw. kwadratu logicznego, ktrego wierzchoki stanowi zdania kategoryczne, a boki i przektne przedstawiaj stosunki midzy tymi zdaniami. Sep

SaP

SiP

SoP

Stosunek sprzecznoci : Przektne kwadratu przedstawiaj stosunek sprzecznoci midzy zdaniami oglno-twierdzcymi S a P i zdaniami szczegowo-przeczcymi S o P, oraz midzy zdaniami oglno-przeczcymi S e P i zdaniami szczegowo-twierdzcymi S i P. Wskazane zdania odpowiednio si wykluczaj wzajemnie (tzn. nie mog by jednoczenie prawdziwe), ale zarazem si dopeniaj (tzn. nie mog by jednoczenie faszywe). Stosunek sprzecznoci midzy odpowiednimi zdaniami kategorycznymi o tym samym podmiocie S i orzeczniku P, ale o rnej jakoci i iloci, moemy przedstawi zapisa symbolicznie nastpujco: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) S a P ~ (S o P) jeli prawd jest, e kade S jest P, to nieprawda, e niektre S nie s P, S e P ~ (S i P) jeli prawd jest, e adne S nie jest P, to nieprawda, e niektre S s P, S o P ~ (S a P) jeli prawd jest, e niektre S nie s P, to nieprawda, e kade S jest P, S i P ~ (S e P) jeli prawd jest, e niektre S s P, to nieprawda, e adne S nie jest P. ~(S o P) S a P jeli nieprawda, e niektre S nie s P, to jest prawd, e kade S jest P, ~(S i P) S e P jeli nieprawda, e niektre S s P, to jest prawd, e aden S nie jest P, ~(S a P) S o P jeli nieprawda, e kade S jest P, to jest prawd, e niektre S nie s P ~(S e P) S i P jeli nieprawda, e adne S nie jest P, to jest prawd, e niektre S s P.

Strzaka w powyszym zapisie oznacza wynikanie. Czytamy j zazwyczaj jako wynika lub jako jeli..., to. Symbol ~ przed nawiasem, czyli przed caym zdaniem, znaczy nieprawda, e. Przy pojedynczym symbolu nazwy (S lub P) oznacza zwyke zaprzeczenie czytane jako nie. W ten sposb otrzymalimy pierwsze schematy niezawodnego wnioskowania bezporedniego, ktre opieraj si na twierdzeniu o wzajemnym wykluczaniu i dopenianiu si zda oglno twierdzcym S a P ze szczegowo-przeczcymi S o P oraz zda oglno-przeczcych S e P ze zdaniami szczegowo-twierdzcymi S i P. Wskazane zdania, o tym sam ym podmiocie i orzeczniku, nie mog by parami jednoczenie prawdziwe i nie mog by jednoczenie faszywe. Nie trudno zauway, e podane schematy (i twierdzenia) opieraj si na swego rodzaju

25

oczywistoci, w sumie do atwo wyczuwalnej (co mona powiedzie o caoci, mona i o czci, a jeli czego nie mona powiedzie o czci, to tym bardziej nie mona i o caoci). Stosunek podporzdkowania: Boki kwadratu przedstawiaj pozostae relacje zachodzce midzy zdaniami kategorycznymi. Midzy zdaniami typu S i P i zdaniami S a P, oraz zdaniami typu S o P i S e P zachodzi stosunek podporzdkowania. Zdania szczegowe s odpowiednio podporzdkowane zdaniom oglnym o tej samej jakoci. I tak zdania szczegowo-twierdzce S i P s podporzdkowane zdaniom oglno-twierdzcym S a P; a zdania szczegowo-przeczce S o P s podporzdkowane zdaniom oglno-przeczcym S e P. Odwrceniem relacji podporzdkowania s relacje nadrzdnoci. Moemy powysze stosunki wyrazi jeszcze inaczej. Moemy mianowicie powiedzie: jeli prawd jest, e kade S jest P, to wynika std, e prawd jest rwnie i to, e niektre S s P. I podobnie moemy powiedzie: jeli prawd jest, e adne S nie jest P, to prawd jest rwnie, e niektre S nie s P. Innymi sowy mwic, jeli prawdziwe s zdania oglne, to prawdziwe s rwnie zdania szczegowe o tej samej jakoci, pod warunkiem, e maj one ten sam podmiot i orzecznik. Krcej moemy to samo wyrazi nastpujco: z prawdziwoci zda oglnych moemy wnosi o prawdziwoci odpowiadajcych im zda szczegowych o tej samej jakoci (i tym samym podmiocie i orzeczniku). Relacje podporzdkowania zapiszemy nastpujco: 9) S a P S i P, 10) S e P S o P. Otrzymalimy tym samym dwa nastpne niezawodne schematy wnioskowania bezporedniego, oparte tym razem na twierdzeniu o wynikaniu zda szczegowych ze zda oglnych o tej samej jakoci (i naturalnie tym samym podmiocie i orzeczniku). Na bokach kwadratu logicznego moemy zauway jeszcze inne stosunki midzy klasycznymi zdaniami kategorycznymi, a mianowicie odpowiednio midzy zdaniami oglnymi oraz midzy zdaniami szczegowymi. Chodzi tym razem o relacje midzy zdaniami, ktre rni si parami jakoci, ale maj t sam ilo. Inaczej mwic, badamy wzajemne zwizki midzy zdaniami oglno-twierdzcymi typu S a P i zdaniami oglno-przeczcymi typu S e P, oraz zwizki midzy zdaniami szczegowo-twierdzcymi typu S i P i zdaniami szczegowo-przeczcymi typu S o P. Tu rwnie kierujemy si w duej mierze swego rodzaju oczywistoci odczuwaln niemal intuicyjnie (wkrtce jednak poznamy metod, ktra pozwoli nam poniekd naukowo stwierdza prawdziwo pewnych tez ujmujcych relacje midzy okrelonymi zdaniami). Stosunek przeciwiestwa: Midzy zdaniami typu S a P oraz S e P zachodzi stosunek przeciwiestwa. Zdania typu S a P i zdania typu S e P, o tym samym podmiocie i orzeczniku, nie mog by jednoczenie prawdziwe. Jeli prawdziwe jest zdanie, ktre mwi, e kade S jest P (S a P), nie moe by prawdziwe zdanie mwice, e adne S nie jest P (S e P). I podobnie: jeli prawdziwe jest zdanie, ktre gosi, e adne S nie jest P (S e P), to nie moe by zarazem prawdziwe zdanie oznajmujce, e kade S jest P (S a P). Powysze twierdzenia zapiszemy nastpujco: 11) S a P ~ (S e P), 12) S e P ~ (S a P). Znowu otrzymalimy niezawodne schematy wnioskowania bezporedniego. Naley w tym miejscu zauway, e zapisane relacje nie zachodz w drug stron. Z faszywoci zdania oglno-twierdzcego nie moemy wnosi o prawdziwoci zdania oglno-przeczcego. Na tej samej zasadzie, z faszywoci zdania oglno-przeczcego nie moemy wyciga wniosku o prawdziwoci zdania oglno-twierdzcego. Zdania oglno-twierdzce (S a P) i oglno-przeczce (S e P) nie mog by wprawdzie jednoczenie prawdziwe (tzn. wykluczaj si), ale mog by jednoczenie faszywe, (tzn. nie dopeniaj si). Nieprawdziwe na przykad jest zdanie obwieszczajce, e kady Polak jest blondynem. Z tego jednak wcale nie wynika, e prawdziwe jest zdanie, zgodnie z ktrym aden Polak nie jest blondynem. Oba zdania mog by jednoczenie faszywe.

26

Stosunek podprzeciwiestwo: Wiemy ju, e zdania oglne (o rnej jakoci, ale o tym samym podmiocie i orzeczniku) nie mog by jednoczenie prawdziwe, ale mog by jednoczenie faszywe. Teraz z kolei zobaczmy, jakie relacje zachodz midzy zdaniami szczegowymi o tej samej jakoci, czyli midzy zdaniami typu S i P a zdaniami S o P. atwo zauwaymy, e wie je stosunek odwrotny do poprzednio omwionego. Zauwaamy mianowicie, e zdania szczegowo-twierdzc (S i P) oraz zdania szczegowo-przeczce (S o P), majce ten sam podmiot i orzecznik, mog by zarazem prawdziwe (tzn. nie wykluczaj si), ale nie mog by jednoczenie faszywe (tzn. dopeniaj si). Powiada si, e te zdania nie wykluczaj si wzajemnie, ale si dopeniaj. Faszywo jednego z tych zda pociga za sob prawdziwo drugiego. Taki stosunek nazywa si podprzeciwiestwem i zapisuje nastpujco: 13) ~ (S i P) S o P 14) ~ (S o P) S i P Wracajc do poprzedniego przykadu, moemy jednoczenie uzna za prawdziwe zdanie, i niektrzy Polacy s blondynami, i zdanie, e niektrzy Polacy nie s blondynami. Oba zdania mog by jednoczenie prawdziwe. Jeli natomiast uznamy za faszywe na przykad zdanie, i niektrzy Polacy s (lub nie s) kosmitami, to musimy tym samym uzna za prawdziwe zdanie, e niektrzy Polacy nie s (lub s) kosmitami.

KONWERSJA: (inaczej: odwrcenie, ac. conversio) zda polega na zamianie niejako rl podmiotu i orzeczenia. Przestawiamy mianowicie w zdaniu podmiot z orzecznikiem, pozostawiajc bez zmian jego jako (tzn. zdanie twierdzce pozostaje nadal twierdzcym, a przeczce przeczcym). Konwersj, czyli odwrceniem, zdania S a P jest zdanie P a S, ale rwnie zdanie P i S. Pierwszy rodzaj konwersji, tzn. konwersj bez zmiany iloci, nazywamy konwersj prost. Drugi typ konwersji, to jest konwersj ze zmian iloci, nazywamy konwersj ograniczon. Dla zdania typu S a P, czyli dla zdania oglno-twierdzcego, konwersj prost jest zdanie typu P a S, czyli rwnie zdanie oglno-twierdzce. Natomiast konwersj ograniczon tego samego zdania S a P jest zdanie typu P i S, czyli zdanie szczegowo-twierdzce. OBWERSJA- polega na zastpieniu orzecznika P terminem, ktry jest jego (czyli tego orzecznika) zaprzeczeniem, z jednoczesn zmian jakoci zdania z twierdzcej na przeczc lub odwrotnie. Krtko mwic, z obwersj danego zdania mamy do czynienia, gdy zastpujemy w nim orzecznik P na nie-P i zarazem zmieniamy jako tego zdania z twierdzcej na przeczc lub odwrotnie. W wyniku obwersji jakiego zdania otrzymuje zdanie jemu rwnowane. Za rwnowane uznamy zdania: kade S jest P oraz adne S nie jest nie-P; podobnie zdania: adne S nie jest nie-P oraz kade S jest nie-P; a dalej: niektre S s P oraz niektre S nie s nie-P; niektre S nie s P oraz niektre S s nie-P.

KONTRAPOZYCJA- zdanie orzekajce wynikanie zaprzeczenia zaoenia z zaprzeczenia tezy.

Twierdzeniem przeciwstawnym do twierdzenia jeeli A, to B jest zdanie jeeli nieprawda, e B, to nieprawda, e A. Przykadowo kontrapozycjami twierdze: Jeeli pada deszcz, to ludzie wycigaj parasole. Jeeli trawa jest zielona, to 2 + 2 = 5. s odpowiednio:

27

Jeeli ludzie nie wycigaj parasolw, to znaczy, e nie pada. Jeeli 2 + 2 5, to trawa nie jest zielona.

5.

Wnioskowanie sylogistyczne. 5 regu:

1. Termin redni musi by przynajmniej w jednej przesance rozoony. 2. Przynajmniej jedna przesanka musi by zdaniem twierdzcym. 3. Jeli jedna z przesanek jest zdaniem przeczcym, to i wniosek musi by zdaniem przeczcym. 4. Jeli obie przesanki s zdaniami twierdzcymi, to i wniosek musi by twierdzcy.
5. Jeli jaki termin ma byd rozoony we wniosku, to musi byd i rozoony w przesance.

S- termin may M-termin redni P- termin duy (polecam Logika dla opornych , jest w necie w .pdf dzia Sylogistyka. Wyoone jak krowie na rowie)

X. Kwantyfikatory
(tylko logika dla opornych, nic wiecej nie znalazam)

XI
1. Implikatura to termin Paula Grice'a oznaczajcy sens niedosowny i niekonwencjonalny
pewnych wypowiedzi. Implikatury rni si zarwno od takich znacze wypowiedzi, ktre s generowane i rozumiane w ramach kodu jzykowego, jak i takich, ktre s jedynie presuponowane. Sygnaem pojawienia si im plikatury jest m.in. ostentacyjne naruszenie przez jednego z uczestnikw komunikacji reguy konwersacyjnej. Wypowied

28

wyamujca si z regu konwersacji, jeli jest taka intencjonalnie (a nie jest wynikiem pomyki bd nieporozumienia), niesie ze sob szczeglne, aluzyjne znaczenie (wanie implikatur), ktre odbiorca powinien potrafi rozszyfrowa. Na przykad w wymianie zda: Chciabym wyjecha na Teneryf. A ja chciabym dosta Nagrod Nobla. drugie zdanie zawiera implikowane znaczenie 'twj wyjazd na Teneryf jest marzeniem, ktrego nie da si zrealizowa'. Grice wyrni dwa typy implikatur: 1. implikatury oglne do ich zrozumienia nie jest potrzebna znajomo kontekstu (wystarczy wiadomo, e mamy do czynienia z implikatur) 2. implikatury szczegowe do ich zrozumienia konieczna jest znajomo kontekstu, w jakim zostay wypowiedziane (np. zdanie W zeszym tygodniu odpoczywaem. w dialogu: Czy przeczytae ju "Wojn i pokj"? W zeszym tygodniu odpoczywaem.)

2. Wiedza to prawdziwe i uzasadnione przekonanie. Klasyczn definicj wiedzy poda Platon w dialogu Teajtet, gdzie Sokrates w rozmowie z Teajtetem dochodzi do wniosku, e wiedza to prawdziwe, uzasadnione przekonanie. Wyrnia si wic w wiedzy nastpujce trzy elementy wiedzy: przekonania, sd w sensie logicznym (ang. belief) uzasadnienie, przekonanie jest uzasadnione (ang. justified) prawdziwo, przekonanie jest prawdziwe (ang. true)

3. Przy prbie deniowania pojcia kamstwo naley bra pod uwag wiele czynnikw, np.: zgodno wypowiedzi ze stanem faktycznym; a wic semantyczne pojcia prawdy i faszu; zgodno wypowiedzi z przekonaniami nadawcy; a wic pragmatyczne pojcie szczeroci; intencje nadawcy (zamiar wprowadzenia odbiorcy w bd). Uwaga. Poza naszymi zainteresowaniami pozostaj wszelkie etyczne aspekty kamstwa. Kamstwo nie polega po prostu na mwieniu faszu.

29

Kamstwo nie jest te po prostu nieszczeroci moemy myli si w swoich przekonaniach. Kamstwo mona uwaa za pewn relacj: midzy tym, co si mwi, a stanem rzeczy, ktry si faszywie przedstawia. Wprowadmy nastpujce funktory zdaniowe: U niech Up bdzie interpretowane jako nadawca wypowiedzia p; B niech Bp bdzie interpretowane jako nadawca wierzy, e p; B niech p B q bdzie interpretowane jako wypowiedzenie p wprowadza do systemu przekona odbiorcy (sd, e) q.

Powiemy, e zdanie p jest kamstwem w sprawie (wyraonej zdaniem) q, jeli: Up B(p B q) Bq.

30