RAPORT

Dziaania, strategiczne cele i nowe trendy Al-Kaidy

Aleksandra Dzisiw-Szuszczykiewicz, Magdalena Trzpil

Od pocztku istnienia Al-Kaida dy do stworzenia wielkiego pastwa muzumaskiego kalifatu. Ostatnio obserwowane tendencje, w tym rozszerzanie swoich wpyww na caym wiecie, wiadcz o konsekwentnym realizowaniu strategii organizacji. Zaprzeczaj tym samym twierdzeniom oznacznym osabieniu i rozpadzie Al-Kaidy.

Usama ibn Ladin skutecznie wykorzystuje sprzyjajce warunki geopolityczne i zdobycze techniki do prowadzenia globalnego dihadu. Niestabilne pastwa muzumaskie staj si enklaw terrorystw, a Internet zyskuje szerokie zastosowanie propagandowe i rekrutacyjne. Z tych wzgldw organizacja bya ijest zdolna do transformacji i dostosowywania si do zmieniajcych warunkw, co umoliwio jej przetrwanie wdobie globalnej wojny z terroryzmem. Uwarunkowao to take przeksztacenie si Al-Kaidy z niewielkiej organizacji wglobalny ruch dihadystw, bdcy doskonale rozpoznawaln mark na caym wiecie. Gwnym celem atakw Al-Kaidy pozostaj Stany Zjednoczone oraz ich sojusznicy, zarwno z pastw europejskich, jak i muzumaskich. Waszyngton i jego partnerzy ze Starego Kontynentu zdaj si prowadzi wzgldnie efektywn polityk antyterrorystyczn.

84
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

Jednak w krajach Szerszego Bliskiego Wschodu czy Afryki Pnocnej stopniowo pogarsza si sytuacja bezpieczestwa i pogbia wewntrzny chaos, co stanowi dodatkowy czynnik sprzyjajcy wzmocnieniu Al-Kaidy. Rys historyczny Al-Kaida narodzia si 20 lat temu w Afganistanie jako ruch dihadystw, gotowych do walki i mierci w ochronie muzumaskiej ummy (wsplnoty) przed atakiem z zewntrz. Nadal jednak kwestie defensywnego dihadu, purytaska interpretacja religijnej doktryny, a take wykorzystanie rnych taktyk, technik i procedur do osignicia swoich celw, s przedmiotem debaty wewntrz Al-Kaidy. Strategia organizacji ewolu-

owaa i dostosowywaa si do okolicznoci, ktre zaistniay wraz z atakiem na Afganistan, amerykask inwazj na Irak w 2003 r., a take wieloma procesami spoeczno-polityczno-gospodarczymi zachodzcymi w tym czasie w omawianych regionach. Std, wbrew licznym opiniom, ktre mwi oschyku Al-Kaidy, ruch ten nie zanika2, a wrcz ulega wzmocnieniu, przede wszystkim dziki walce z pastwami koalicji zachodniej.

Obecnie mianem Al-Kaidy okrela si midzynarodowy ruch dihadu, skadajcy si z powizanych ze sob lokalnych i regionalnych ugrupowa, ktre prezentuj zblione pogldy i wykorzystuj podobny modus operandi3. Tym samym Al-Kaida stanowi doskonale rozpoznawaln mark o zasigu

1) Szerszy Bliski Wschd wedug autorw Planu Wspierania Reform, Partnerstwa na rzecz Postpu i Wsplnej Przyszoci z krajami Szerokiego Bliskiego Wschodu i Afryki Pnocnej (Plan for Support Reform, Partnership for Progress and the Common Future with the Broader Middle East and North Africa), termin Szerszy Bliski Wschd obejmuje kraje wiata arabskiego, Pakistan, Afganistan, Iran, Turcj i Izrael. 2)Theodore Karasik, Al-Qaeda Strikes Back, http://www.all4syria.org/Details.aspx?ArticleId=19635, wrzesie 2008. 3) Wicej zob.: Brynjar Lia, Al-Qaidas Appeal: Understanding its Unique Selling Points, Perspectives on Terrorism, Vol. II, Issue 8, s. 39, http://www.terrorismanalysts. com/pt/index.php?option=com_rokzine&view=article&id=53

85

globalnym. Grupy rebelianckie, dziaajce w ramach ruchu, zyskuj presti, ktrym cieszy si Al-Kaida wrd radykalnych muzumanw. Naley te zaznaczy, e strategia ta przyniosa wiele korzyci ugrupowaniu, wzmacniajc midzy innymi wiarygodno jego de do stworzenia pastwa muzumaskiego. Ponadto wzrastaj moliwoci rekrutacji i finansowania dziaalnoci, a take poziom bezpieczestwa czonkw ruchu ze wzgldu na midzynarodow sie powiza i wymian informacji. Globalny charakter naley zatem okreli jako najwiksz zalet ugrupowania, majc kluczowe znaczenie dla przetrwania Al-Kaidy.

wikszo otrzymuje stae wynagrodzenie. Podlegaj oni przywdztwu szury (rady), odbywajcej regularne spotkania i przedstawiajcej raporty Usamie ibn Ladinowi5. Tym samym, wspczesna Al-Kaida ponownie przybraa zinstytucjonalizowan i zhierarchizowan form. Strategia Al-Kaidy Gwnym celem strategicznym Al-Kaidy jest stworzenie kalifatu na obszarze rozcigajcym si od Azji rodkowej i Poudniowej przez Bliski Wschd po Afryk Pnocno-Wschodni (mapa 1). Warunkiem koniecznym dla powstania wielkiego pastwa muzumaskiego jest osabienie, czy wrcz zniszczenie, Stanw Zjednoczonych. Doprowadzi to do ograniczenia amerykaskich wpyww i obecnoci w wiecie islamu. Wedug ibn Ladina, wyeliminowanie gwnego wroga winno dokona si midzy innymi poprzez zachcanie radykalnych muzumanw do dziaa majcych na celu rozbicie si amerykaskich do stopnia uniemoliwiajcego dalsz walk zterroryzmem, a take poprzez doprowadzenie do bankructwa potgi USA6. Realizacji tych celw maj suy zamachy na infrastruktur petrochemiczn oraz ataki cyberterrorystyczne osabiajce gospodark Stanw Zjednoczonych. 20-letni plan Al-Kaidy W 2005 r. jordaski publicysta Fouad Hussain okreli siedem etapw dziaalnoci Al-Kaidy na przestrzeni 20 lat. Hussain opar swj tekst na

Prawdopodobne jest, e centrala ugrupowania odtworzya swoje struktury dowodzenia i funkcjonuje w sposb zbliony do ksztatu sprzed 11wrze nia 2001 r.4 W gwnej bazie Al-Kaidy dziaa okoo 200 osb, zktrych

86
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

kilkunastu wywiadach z liderami organizacji, w tym na rozmowach zAbu Musabem az-Zarkawim. Publicysta wyrni nastpujce fazy strategii Al-Kaidy: chy na Nowy Jork i Waszyngton 11 wrzenia 2001 r., a zakoczy upadek Bagdadu w 2003 r. Celem ataku na Stany Zjednoczone byo sprowokowanie Waszyngtonu do wypowiedzenia wojny islamowi i jego wyznawcom oraz powodowane tym globalne przebudzenie muzumanw. Wedug Hussaina, pierwszy etap zosta uznany przez Al-Kaid za pomylnie zakoczony. Wrzeczywistoci faza pierwsza 20-letniego planu Al-Kaidy zostaa tylko czciowo zrealizowana. Co prawda Stany Zjednoczone rozpoczy wojn wpastwach muzumaskich (Afganistanie i Iraku), ale nie jest ona skierowana przeciwko islamowi jako religii.
Druga faza otwierania oczu (opening eyes) miaa trwa od 2003 r. do 2006 r. Al-Kaida przeksztacaa si wwczas z organizacji w globalny ruch oraz rozszerzaa swoj dziaalno, wzmagajc rekrutacj ochotnikw. Tworzya take bazy w rnych pastwach arabskich. Podczas tej fazy Irak mia si sta centrum wszystkich operacji midzynarodowych ugrupowania. Pierwsz faz, nazywan przebudzeniem (awakening), rozpoczy zama-

Zaoenia drugiej fazy take nie zostay w peni osignite. Chocia Al-Kaid mona okreli mianem ruchu, nie uzyskaa ona jak planowaa poparcia wszystkich pastw muzumaskich. Co wicej, liczba rekrutw nie bya i nie jest wystarczajca do prowadzenia szeroko zakrojonych dziaa, porwnywalnych do tych z okresu wojny ze Zwizkiem Radzieckim. Mona

4) Zdaniem czci analitykw, centrum organizacji skupione wok Usamy ibn Ladina i Ajmana az-Zawahiriego mogo ulec osabieniu, ale grupy zwizane z Al-Kaid zyskay na znaczeniu. Wicej zob.: Guido Steinberg, Towards a Political Turn in the Fight against Jihadist Terrorism, Politique Etrangere, special issue 2008, s. 175. 5) Wicej zob.: Al-Qaeda and the 9/11 anniversary, Janes Terrorism and Security Monitor, padziernik 2007. 6) Wicej zob.: Michael Scheuer, Al-Qaedas Golden Opportunity to Deal a Devastating Blow to the United States, Terrorism Focus, Vol. 5, Issue 34 (24.09.2008).

87

(chocia nie jest to powodowane zwycistwem rebelii) czciowo spenia strategi Al-Kaidy odnonie odpywu wojsk zagranicznych z terytorium irackiego.

jednak zaoy, e stopniowe wycofywanie si si midzynarodowych z Iraku

Wykorzystujc dziaania propagandowe, organizacja dy jednoczenie do przedstawienia sytuacji w Iraku jako sukcesu Al-Kaidy. Poraka w Iraku oznaczaaby bowiem znaczc utrat wiarygodnoci ugrupowania Usamy ibn Ladina jako przywdcy oglnowiatowego dihadu. Z drugiej strony, dziaania si koalicyjnych w Iraku, ktre zmusiy dihadystw do odwrotu uniemoliwiy realizacj czci zaoe drugiej fazy omawianego planu Al-Kaidy, ktrej gwnym celem miao by utworzenie w Iraku centrum wszelkich operacji. Wydaje si jednak, e w duej mierze

rol Iraku przej borykajcy si z wieloma problemami (m.in. gospodarczymi) i popadajcy w coraz wikszy chaos, ale majcy doskonae, z punktu widzenia ugrupowania, pooenie geostrategiczne Jemen.

Trzecia faza objawienia i powstania (arising and standing up) powinna trwa od 2007 r. do 2010 r. Maj wwczas zosta stworzone oddziay bojowe, z ktrych cz winna zosta przeniesiona do Iraku. Etap ten zakada take prb dokonania zamachw w Turcji, a przede wszystkim wIzraelu, co miaoby zapewni midzynarodow rozpoznawalno Al-Kaidy. Moliwe jest rwnie rozszerzenie dziaalnoci ruchu na pastwa ocienne Iraku. Powoujc si na rda w strukturach Al-Kaidy, Fouad Hussain wymienia Syri jako kraj bdcy w tym okresie w centrum zainteresowania organizacji.

W ostatnim czasie Al-Kaida nie koncentrowaa jednak swojej uwagi na Syrii. Reim w Damaszku nie jest uznawany przez przywdcw i czonkw siatki ze wzgldu na przynaleno do szyickiego (wedug niektrych rde) odamu alawitw oraz bliskie zwizki z libaskim Hezbollahem iTeheranem. Warto jednak pamita, e wadze syryjskie pobaliwie traktoway przepyw przez swoje terytorium wrogo nastawionych do terrorystw zmierzajcych z pastw Zatoki Perskiej na wit wojn wIraku. Ostatnie napicia na linii DamaszekRijad7 mog przyczyni si do zwikszenia przez saudyjskie wadze nakadw finansowych na salafickich dihadystw w Libanie, ktrych gwnym celem atakw bdzie Syria i Hezbollah. Majc w pamici saudyjsk pomoc finansow dla dihadystw w Afganistanie, ktra wymkna si pniej wadzom krlestwa spod kon-

88
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

troli i przyczynia do powstania Al-Kaidy, nie wolno dopuci do zaistnienia podobnego zagroenia w Libanie. Warto rwnie zwrci uwag na rosnce w Syrii wpywy radykalnego muzumaskiego ugrupowania Braci Muzumanw (rozbitego w 1982 r. przez Hafiza Asada i wsppracujcego z Al-Kaid8) oraz wracajcych z Iraku syryjskich dihadystw. wrogich Al-Kaidzie rzdw pastw arabskich. Doprowadzi to m.in. do znaczcego wzmocnienia wewntrznego organizacji. Na tym etapie prowadzone maj by take dziaania przeciwko dostawcom surowcw energetycznych (gwnie ropy naftowej). Gospodarka Stanw Zjednoczonych zostanie take dotknita atakami cyberterrorystycznymi. hadu na pastwa ssiadujce z Irakiem, obalenie prozachodnich wieckich rzdw oraz dokonanie ataku na Izrael, s nadal realizowane. Al-Kaida z powodzeniem przeprowadza ataki w Pakistanie i Afganistanie, jednak organizacji w Strefie Gazy i przygotowania planu zniszczenia Izraela dotychczas najprawdopodobniej nie przyniosy rezultatu. Nie istniej take doniesienia o przeprowadzeniu przez Al-Kaid ataku cyberterrorystycznego, wymierzonego w gospodark Stanw Zjednoczonych. Chocia czste jest zatajanie informacji o podobnych zdarzeniach w celu niewywoywania paniki czy zaama na giedach, w tym wypadku wydaje si, e ukrycie incydentu z udziaem cyberterroryzmu na du skal byoby niezwykletrudne.
Skuteczn rebeli prowadzi natomiast Al-Kaida w Muzumaskim Maghrebie (AKMM), skierowan przede wszystkim przeciwko wadzom w Arabii Saudyjskiej czy Egipcie rola ugrupowania ulega znacznemu osabieniu. Ponadto usilne prby Al-Kaidy na rzecz utworzenia komrki Fazy trzecia i czwarta, zakadajce przede wszystkim rozszerzenie diW czwartej fazie (lata 20102013) zrealizowane maj by cele obalania

Algierii. Region Maghrebu stanowi bowiem dogodne miejsce dziaa dla

7) Wicej na temat aktualnych relacji saudyjsko-syryjskich zob.: Sami Moubayed, Syria plays hardball with the Saudis, http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/ JJ08Ak01.html, 08.10.2008. 8)Michael Scheuer, A Mujahideen Bleed-Through From Iraq? A Look at Syria, Terrorism Focus, Vol. 5, Issue 36 (22.10.2008).

89

90

Mapa 1. Koncepcja kalifatu Al-Kaidy 9

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I-II 2009 /9-10

rdo: http://intelwire.egoplex.com/caliphate-10-20-2005.pdf

terrorystw, midzy innymi ze wzgldu na brak waciwej ochrony granic, sprzyjajce warunki geograficzne (grzysty teren), a take atwo zdobycia zaopatrzenia (gwnie broni) przez niekontrolowane szlaki morskie. Czynniki te uatwiaj Al-Kaidzie prowadzenie skutecznych dziaa i w przyszoci mog przyczyni si realizacji planw AKMM, majcych na celu ataki w pastwach europejskich. Dlatego te spoeczno midzynarodowa powinna zwikszy zaangaowanie w polityk przeciwdziaania terroryzmowi w regionie Maghrebu. W Jemenie i Arabii Saudyjskiej z kolei czste s prby atakw oraz same ataki ugrupowania na infrastruktur petrochemiczn. Std realizacj trzeciej i czwartej fazy strategii Al-Kaidy naley uzna za nadal prawdopodobn.
Pita faza, ktra ma mie miejsce midzy 2013 a 2016 r., ma doprowadzi do powstania pastwa muzumaskiego pod przywdztwem kalifa. Do momentu zakoczenia tego etapu kalifat bdzie na tyle silny, by mc wprowadzi nowy porzdek midzynarodowy. Wedug Fouada Hussaina, wiat zachodni i Izrael zostan znacznie osabione i nie bd stanowiy zagroenia dla realizacji strategii Al-Kaidy. Szst faz (zapocztkowan w 2016 r.) charakteryzowa bdzie totalna konfrontacja. W kalifacie utworzona zostanie armia muzumaska, ktra rozp-

ta czsto wspominan przez Usam ibn Ladina wojn zniewiernymi.

Sidma faza okrelana jest mianem ostatecznego zwycistwa. Wrogie narody zostan pokonane przez armi muzumask, liczc 1,5 mld onierzy, co zapewni powodzenie kalifatu. Ostatni etap ma si zakoczy w2020 r.10

9) Wedug J.M. Bergera, autora American-Made: Al-Qaedas New Caliphate, po wycofaniu amerykaskich wojsk z Iraku muzumascy ekstremici bd przygotowani do przejcia wadzy politycznej na Bliskim Wschodzie. Powstay w wyniku tego transnarodowy, fundamentalistyczny kalifat bdzie stanowi zakoczon sukcesem realizacj gwnego, strategicznego celu Al-Kaidy. Kalifat ten bdzie obejmowa pastwa zaznaczone na mapie czarnym kolorem. Wicej zob.: J.M. Berger, AmericanMade: Al-Qaedas New Caliphate, http://intelwire.egoplex.com/caliphate-10-20-2005. pdf, 20.10.2005. 10) Wicej zob.: Yassin Musharbash, What Al-Qaeda Really Wants, http://www.spiegel.de/international/0,1518,369448,00.html, 12.08.2005.

91

tu poczwszy od przeprowadzenia ograniczonego ataku z uyciem broni jdrowej, a skoczywszy na wybuchu wojny atomowej diametralnie zmieniyby pozycj Al-Kaidy we wspczesnym wiecie. Znaczenie ropy w strategii Al-Kaidy

Osignicie celu ostatnich trzech faz, mianowicie utworzenie kalifatu, wydaje si obecnie mao prawdopodobne. Realnym zagroeniem, ktre mogoby przybliy Al-Kaid do gwnego zaoenia, jest zdobycie przez terrorystw broni masowego raenia. Moliwe scenariusze, niezalenie od skali konflik-

W czwartej fazie planu Al-Kaidy (lata 20102013) pojawia si koncepcja przeprowadzania atakw na cele zwizane z infrastruktur petrochemiczn. Wydarzenia ostatnich lat pokazuj jednak, e koncepcja ta zostaa wprowadzona w ycie ju wczeniej, cho do tej pory, w znacznej czci, plany zaatakowania tej infrastruktury w poszczeglnych pastwach nie powiody si. Mimo to mona spodziewa si podejmowania przez

tego surowca i ich oddziaywanie na gospodark Stanw Zjednoczonych. Otwarty antyamerykanizm i dziaania szkodzce interesom gospodarczym i politycznym USA s elementami zjednujcymi Al-Kaidzie sympati muzumanw.

Al-Kaid kolejnych prb realizacji tego elementu czwartej fazy planu. Ropa naftowa zacza bowiem odgrywa istotn rol w strategii organizacji Usamy ibn Ladina, a infrastruktura przemysu petrochemicznego staa si jednym ze strategicznych celw Al-Kaidy i elementem ekonomicznego dihadu, skierowanego przeciwko potdze Waszyngtonu. Wpyw na to maj wysokie ceny

organizacji dziaania ukierunkowane na zniszczenie instalacji petrochemicznych do tej pory byy rzadkie, a take czsto koczyy si niepowodzeniem11. Std strategia Al-Kaidy przynosi ograniczone rezultaty, nawet
wsytuacji dotknicia atakiem pastwa bdcego jednym z liderw eksportu ropy naftowej, jak miao to miejsce w przypadku Arabii Saudyjskiej. Wydaje

Wydaje si, i Al-Kaida w sposb ograniczony stosuje si do polityki atakw na przemys naftowy. Pomimo wezwa ibn Ladina i innych strategw

si rwnie, i w odniesieniu do ugrupowania Usamy ibn Ladina, preferujcego zamachy na du skal o spektakularnym efekcie, niszczenie atwej do odbudowania infrastruktury petrochemicznej nie wypenia wszystkich zaoe strategii Al-Kaidy.

92
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

Rola Internetu w dziaaniach Al-Kaidy Inwazja Stanw Zjednoczonych na Irak w 2003 r. umoliwia Al-Kaidzie zwikszenie liczby rekrutw, ktrzy ze sztandarami i hasami obrony pastwa muzumaskiego przed atakiem niewiernych masowo przekraczali niedokadnie strzeone irackie granice, by wzi udzia w dihadzie. Rekrutacj terrorystw w znaczcym stopniu uatwia Al-Kaidzie Internet, a jego wykorzystywanie na szerok skal jest nowym zjawiskiem w dziaalnoci Al-Kaidy. Medium to suy nie tylko jako rdo komunikowania si irozszerzania propagandy, ale rwnie przybiera form wirtualnych centrw rekrutacji i szkole. Internet stanowi obecnie podstaw rozpowszechniania informacji na temat dihadu, prowadzc tym samym kampani, nawoujc muzumanw do aktywnoci w witej wojnie. Obecnie funkcjonuje okoo 4 tys. stron internetowych, wspierajcych aktywno Al-Kaidy12. Std powszechne s stwierdzenia o samorekrutacji i samoradykalizacji modych ludzi13, zamieszkujcych gwnie pastwa Zachodu. Zjawisko to wpisuje si w ostatnio obserwowane tendencje pozyskiwania osb oeuropejskim wygldzie, ktre swobodnie i bez budzenia podejrze mog przebywa w regionach wiata, bdcych przedmiotem zainteresowania Al-Kaidy.

11)Do jednych z najbardziej udanych zamachw na przemys petrochemiczny zalicza si atak samobjczy na tankowiec MV Limburg w pobliu portu w Jemenie. Wwyniku incydentu, mier ponioso dwch czonkw zaogi, a do morza przedostao si okoo 50 tys. baryek ropy. Z kolei w Iraku, od rozpoczcia inwazji si koalicji w2003r., zamachy byy bardzo czste i dotykay przede wszystkim infrastruktur oraz personel przemysu naftowego w rejonie Kirkutu na pnocy kraju. Do 2007 r. zanotowano setki atakw, jednak w cigu ostatnich 10 miesicy praktycznie ustay one, co pozwolio na zwikszenie eksportu surowca o blisko 25 proc. Za spektakularny, cho ostatecznie nieudany atak naley uzna prb zniszczenia najwikszej rafinerii na wiecie w Abqaiq w Arabii Saudyjskiej w lutym 2006 r. Incydent wzbudzi fal niepokojw w regionie, jednak wzrost ceny baryki ropy by znikomy i wynis 2 USD. Wicej zob.: Chris Zambelis, Attacks in Yemen Reflect al-Qaedas Global Oil Strategy, Terrorism Monitor, Vol. 6, Issue 17, http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2374393, 04.09.2008. 12) Wicej zob.: The rise of Al-Ekhlaas, Janes Terrorism and Security Monitor, maj 2008, s. 15. 13) Wicej zob.: Jihadist threat to West undimmed, Janes Terrorism and Security Monitor, stycze 2008, s. 3.

93

Innym, realnym zagroeniem, zwizanym z wykorzystywaniem Internetu przez organizacj, pozostaje nadal atak cyberterrorystyczny. Od pocztku funkcjonowania organizacji Usama ibn Ladin dy do wykorzystywania zdobyczy techniki w walce ze Stanami Zjednoczonymi. Strategia wojenna Al-Kaidy po zamachach 11 wrzenia 2001 r. zakada tym samym atak z wykorzystaniem cyberprzestrzeni, skierowany przeciwko amerykaskiej gospodarce14. Stanowi to jednoczenie element czwartej fazy strategii ugrupowania, zakadajcej uderzenie w sfer gospodarcz jako podstaw militarnej potgi Stanw Zjednoczonych. Ekspansja geograficzna Al-Kaidy
Od 11 wrzenia 2001 r. obserwowana jest wyrana ekspansja geograficzna globalnego dihadu. Wartymi odnotowania wydaj si: rebelia w pou-

dniowej Tajlandii, ktra zintensyfikowaa si do poziomu niespotykanego we wspczesnej historii kraju; wzrost liczby atakw indyjskich muzumanw na cele hinduskie w Indiach; reorganizacja i zmiana kierunku rebelii dihadystw w na Kaukazie Pnocnym na rzecz zjednoczenia iwalki z Rosjanami we wszystkich pastwach regionu; aktywizacja radykalnych muzumanw w Somalii ze wzgldu na pogarszajc si sytuacj wewntrzn, co moe doprowadzi do zacienienia ich wsppracy z Al-Kaid15.

Ze wzgldu na aktywn polityk antyterrorystyczn w Europie, zdolnoci operacyjne organizacji Usamy ibn Ladina zostay w znacznym stopniu ograniczone, czego dowodem jest brak atakw Al-Kaidy na cele w pastwach europejskich od 2005 r. (zamachy w Londynie). Naley jednak pamita, e organizacje dihadystw maj wielu zwolennikw na Starym Kontynencie i rekrutuj kolejnych ochotnikw, gwnie przez Internet. Walka z systemem i kultur Zachodu pozostaje bowiem jednym z priorytetw Al-Kaidy i prowadzona jest wanie ze wzgldu na ograniczenia wEuropie z pastw, w ktrych ugrupowanie ibn Ladina posiada wiksz

14) Wicej zob.: Dan Verton, Black ice. Niewidzialna groba cyberterroryzmu, Helion, Gliwice 2004, s. 130133. 15) Wicej zob.: Michael Scheuer, Al-Qaedas Golden Opportunity

94
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

Tabela 1. Al-Kaida w wybranych pastwach Szerszego Bliskiego Wschodu i Afryki Pnocnej

Cel Pocztek aktywnoci Stopie aktywnoci

Pastwo

Sytuacja Organizacje spoecznopowizane lub gospodarczo- udzielajce wsparpolityczna cia Al-Kaidzie pastwa
Saudyjski odam Al-Kaidy (Al-Kaida na Pwyspie Arabskim) poinformowa o swojej klsce w krlestwie iwjemesk Al-Kaid, tworzc Al-Kaid na Poudniowym Pwyspie Arabskim. Al-Kaida w Iraku; dihadyci w Iraku byli take zjednoczeni w Mujahedeen Shura Council, a nastpnie wIrackim Pastwie Muzumaskim (Islamic State of Iraq). Destabilizacja, obalenie Amerykaska inwazja szyickich wadz w Bagda- na Irak w 2003 r. dzie, ataki na szyitw, szyickie miejsca kultu, sunnitw wsppracujcych z Amerykanami oraz siy koalicyjne. Destabilizacja, obalenie Aktywizacja upionych krlewskiej rodziny Sau- komrek nastpia dw, ataki na infrastruk- w2003 r. tur petrochemiczn (znajdujc si na obszarach zamieszkiwanych przez szyitw) wcelu osabienia USA.

Arabia Saudyjska

Stabilna

Dziki prowadzonej od 5 lat wielowymiarowej kampanii skierowanej przeciwko Al-Kaidzie aktywno organizacji znaczco spada. Organizacja nie zostaa jednak ostatecznie pokonana. Brak poparcia dla ideologii i dziaa Al-Kaidy w Iraku oraz amerykaska strategia doprowadziy do osabienia organizacji oraz odwrotu do Afganistanu iPakistanu. Dihadyci pozostaj jednak zdolni do przeprowadzania zabjczych i spektakularnych atakw.

Irak

Niestabilna, cho ulegajca poprawie

95

96
Destabilizacja, osabienie wpyww szyickiego Hezbollahu, ataki na ugrupowania chrzecijaskie oraz siy UNIFIL; ewentualna baza do przeprowadzania atakw na Izrael, baza logistyczno-szkoleniowa. Destabilizacja, ataki na Al-Kaida odrodzia si w Jemenie w 2006 r. infrastruktur petrochemiczn, wsppraca i pomoc rebeliantom zSomalii. Obecnie Jemen stanowi dla Al-Kaidy kluczow baz, czc teatry operacji w Afganistanie, Iraku, Wschodniej Afryce i na Dalekim Wschodzie. Poprzez zdobycie wybrzey Jemenu, Al-Kaida dy do przejcia kontroli nad Zatok Adesk ipoudniowym wejciem do M.Czerwonego. Pod koniec 2005 r. ruch salaficki by ju dobrze zorganizowany, a w 2007r. miay miejsce trzymiesiczne walki armii libaskiej z Fatah al-Islam. Pomimo poraki Fatah al.-Islam w 2007 r., grupy powizane z Al-Kaid nie zawiesiy swojej dziaalnoci. Od drugiej poowy 2008 r. mona zaobserwowa wzmoon aktywno Al-Kaidy wobozach dla palestyskich uchodcw. Wzmoona aktywno Al-Kaidy, przy mao efektywnych dziaaniach wadz. Od 2008 r. Al-Kaida zacza uywa dwch rnych nazw Al-Kaida na Poudniowym Pwyspie Arabskim oraz onierze Jemenu.

Liban

Niestabilna Ruch salaficki16; orgasytuacja bezpie- nizacja Fatah al-Islam. czestwa, cho po podpisaniu porozumieniu w Doha wmaju 2008 r. osabieniu uleg konflikt polityczno-religijny

BEZPIECZESTWO NARODOWE

Jemen

Niestabilna (pastwo na skraju upadku)

I-II 2009 /9-10

Afganistan Niestabilna
Al-Kaida oraz wspierajcy j ruch talibw i ugrupowania byych mudahedinw (Hezb-e Islami Gulbuddina Hekmatjara). Destabilizacja, obalenie wieckich, proamerykaskich rzdw; przejcie Kabulu i utworzenie pastwa, opartego na zasadach i prawach waciwych radykalnemu islamowi; ataki na siy ISAF i USA. jw. Destabilizacja, obalenie wieckich, proamerykaskich rzdw. Tereny plemienne przy granicy z Afganistanem (region ten okrela si czsto Al-Kaidastanem) su jako baza rekrutacyjna, centra szkoleniowe ilogistyczne. Pakistan jest rodkiem do odniesienia sukcesu w Afganistanie. Powrt Al-Kaidy na pogranicze afgasko-pakistaskie nastpi w2007r. Do aktywizacji dziaa doszo w 2008 r.

Bardzo wysoka aktywno, spowodowana przede wszystkim niekontrolowanym napywem dihadystw zterenw plemiennych na granicy z Pakistanem.

Pakistan
Al-Kaida oraz wspierajcy j ruch talibw (wtym Tehrik-e-Taliban B. Mehsuda).

Niestabilna

Wysoka aktywno; brak skutecznej strategii wadz w Islamabadzie wobec narastajcego zagroenia ze strony Al-Kaidy i innych grup rebelianckich.

16) Salafici to sunniccy muzumanie, ktrzy uwaaj, e naladowanie zachowania najbliszych towarzyszy proroka Mahometa powinno stanowi podstaw adu spoecznego. Wedug salafitw, towarzysze ci otrzymali wiedz na temat islamu bezporednio od Mahometa itych, ktrzy go znali i dlatego te rozkazali stosowanie czystej interpretacji religii. Salaficcy dihadyci (nazywani te neosalafitami) stanowi mniejszo w ramach ruchu salafickiego. Uwaaj oni, e pokojowe strategie odrodzenia islamu nie s wykonalne i jedynie przemoc oraz ofensywny dihad doprowadzi do utworzenia pastwa muzumaskiego.

97

98
Al-Kaida w Muzumaskim Maghrebie (AKMM, dowdztwo organizacji znajduje si w Algierii, ale te AKMM zrzesza dihadystw z innych pastw regionu, w tym z Maroka, Mauretanii i Libii). Destabilizacja, pozbawienie wadzy wieckich przywdcw i utworzenie muzumaskiego kalifatu. AKMM w dalszej perspektywie planuje objcie terroryzmem pastw europejskich oduej populacji obywateli pochodzcych z Afryki Pnocnej (np. Francji iHiszpanii). Destabilizacja, obalenie wadz w Trypolisie. Salaficka Grupa Modlitwy i Walki zostaa wczona do Al-Kaidy w 2007 r. iprzyja nazw AKMM. Od tego momentu nastpia aktywizacja dziaa algierskiego odamu organizacji. Od powstania AKMM wyrany wzrost aktywnoci terrorystycznej wkrajach Maghrebu. Libijska Muzumaska Grupa Bojowa (LMGB). W 2007 r. LMGB zostaa Dua rola Libijczykw wczona do Al-Kawkampaniach prowadzoidy. Odtego momentu nych przez Al-Kaid. nastpia aktywizacja dziaa libijskiego odamu organizacji EMD czony jest z Al-Kaid od 2001 r. Czonkowie organizacji odegrali kluczow rol watakach z 11 wrzenia 2001 r. Obecnie nastpi wyrany spadek aktywnoci EMD, gwnie wefekcie skutecznych dziaa antyterrorystycznych Egipski Muzumaski Dihad (EMD). Destabilizacja, obalenie wadz w Kairze.

Algieria

Niestabilna sytuacja bezpieczestwa, stabilizacja polityczno-gospodarcza

BEZPIECZESTWO NARODOWE

Libia

Stabilna

Egipt

Wzgldnie stabilna

I-II 2009 /9-10

egipskich wadz. Przywdcy Al-Kaidy otwarcie przyznali si do poraki ugrupowania w Egipcie, jednak niepokojcym zjawiskiem jest utrzymujce si silne poparcie spoeczestwa egipskiego dla dziaa Al-Kaidy, ktre jest wysze ni wPakistanie. Wadze w Teheranie Destabilizacja, obalenie toleruj obecno sun- szyickich wadz w Tehenickich grup zbrojnych ranie. powizanych z Al-Kaid (np. kurdyjska Ansar al-Islam) oraz kurierw organizacji na swoim terytorium. Trudno mwi o pocztkach aktywnoci Al-Kaidy w Iranie, bo jako taka organizacja tam nie funkcjonuje. Mona jednak zauway, e intensyfikacja dziaalnoci organizacji zwizana jest z amerykask inwazj na Irak. Brak wyranej aktywnoci Al-Kaidy w Iranie, cho w prowincjach graniczcych z Irakiem iAfganistanem widoczne s dziaania grup zwizanych z Al-Kaid. Ostatnio obserwowanym zjawiskiem jest zintensyfikowanie atakw propagandowych przeciwko wadzom w Teheranie.

Iran

Stabilna

99

swobod dziaania. Wymienione w tabeli 1 kraje maj dla Al-Kaidy znaczenie

strategiczne (stanowi zaplecze logistyczne, baz szkoleniow, centrum dowodzenia operacjami, s istotne z historycznego punktu widzenia lub traktowane jako cel atakw).

Wnioski na przyszo
Gwnym celem atakw Al-Kaidy pozostaj Stany Zjednoczone i ich sojusznicy, zarwno z krajw europejskich, jak i z pastw muzumaskich.

nie wpywa na amerykask gospodark, a tym samym na si militarn Waszyngtonu, ale take dotyka kraje eksportujce surowce energetyczne, midzy innymi do USA. Walka z terroryzmem w Afganistanie i Iraku przyczyniy si do pogorszenia sytuacji gospodarczej Stanw Zjednoczonych. Cho Al-Kaida uwaa to za swj sukces propagandowy, Usama ibn Ladin zdaje sobie spraw z tego, e te dwie misje nie doprowadz do upadku potgi USA. Z tego wzgldu obecny kryzys gospodarczy moe stworzy warunki do przeprowadzenia ataku, ktry dotknie Waszyngton w duo wikszym stopniu, ni miaoby to miejsce jeszcze kilka miesicy temu.

Zjednoczonych s ataki na infrastruktur petrochemiczn w pastwach Bliskiego Wschodu. Ten element strategii Al-Kaidy nie tylko negatyw-

Wzwizku ze stopniowym wycofywaniem si si koalicyjnych z Iraku ipogbiajcym si chaosem w Afganistanie oraz Pakistanie wanie te dwa pastwa stay si obecnie gwnym frontem bezporedniej walki zniewiernymi. Z kolei porednim sposobem osabienia mocarstwowej pozycji Stanw

moliwoci zdobycia BMR (zagroenie proliferacji pynie przede wszystkim zpastw byego ZSRR, ktrych arsena nuklearny, chemiczny i biologiczny nie jest w wystarczajcy sposb chroniony, oraz niestabilnego Pakistanu). Wtpliwoci nie budzi jednak fakt, e jest to jeden z jej gwnych celw.

Najwikszym zagroeniem pozostaje atak terrorystyczny z uyciem broni masowego raenia (BMR). Kwesti sporn jest, czy Al-Kaida posiada

Wida wyranie, e oprcz Stanw Zjednoczonych celem atakw organizacji ibn Ladina stali si szyici, przeciwko ktrym Al-Kaida prowadzi aktywn kampani. Ma ona zarwno wymiar propagandowy (wystpienia

100
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

przywdcw siatki, w ktrych wzywaj oni do przeprowadzania atakw na szyitw, krytykuj dziaania Iranu czy kwestionuj zwycistwo szyickiego Hezbollahu w wojnie z Izraelem w 2006 r.), jak i zbrojny (w Iraku czonkowie i zwolennicy Al-Kaidy dokonywali zamachw na szyickich cywilw i szyickie wadze). Antyszyicka kampania moe przyczyni si do zaistnienia powanych zmian w ukadzie geopolitycznym. Zdaniem Iraczykw bowiem, groby przywdcw Al-Kaidy, kierowane pod adresem Teheranu, mog zbliy Iran i wiat zachodni, ktre s obecnie wrogami tej organizacji terrorystycznej17. Warto te pamita, i taka wsppraca miaa miejsce wpocztkowym okresie wojny wAfganistanie w2001 r., awrogiem, ktry jednoczy wwczas Iran iwiat zachodni, byli talibowie.
W regionie Szerszego Bliskiego Wschodu gwnym celem rebelii Al-Kaidy ponownie staje si Afganistan. Sukces organizacji i utworzenie, zgodnie

zplanami, kalifatu na terytorium afgaskim maj wiksz szans powodzenia, ni miao to miejsce w odniesieniu do Iraku18.

Wydaje si, i Pakistan nie jest dla Al-Kaidy celem samym w sobie, a jedynie rodkiem do realizacji strategii organizacji w Afganistanie. Warto jed-

nak pamita, e obalenie prozachodnich wadz w Islamabadzie, bdcych jednoczenie bliskim sojusznikiem Waszyngtonu w wojnie z terroryzmem, i ustanowienie radykalnego reimu w Pakistanie oznacza bdzie ideologiczny sukces Al-Kaidy. Doprowadzi take do klski koncepcji globalnego przeciwdziaania terroryzmowi.

17) Ali Mousawi Chalechali, Iran mehwar-e pajam-e alghaede dar ostane-je 11 septambr. Maadelat-e alghaede be semat-e Iran taaghir jafte? [Iran w centrum przesania Al-Kaidy w rocznic 11 wrzenia. Czy zmienio si stanowisko Al-Kaidy wobec Iranu?], http://www.irdiplomacy.ir, wrzesie 2008. 18)Jedn z przyczyn silnej pozycji Al-Kaidy jest w tym miejscu udzielanie silnego poparcia czonkom organizacji przez talibw. We wrzeniu prowadzone byy rozmowy na temat porozumienia midzy afgaskimi talibami a rzdem w Kabulu. Poredniczyy w nich Arabia Saudyjska i Wielka Brytania. Przedstawiciele talibw odrzucili ofert. Pomimo wczeniejszych prb, ktre take koczyy si fiaskiem, w przypadku ostatniej prby porozumienia po raz pierwszy reakcja rebeliantw talibskich bya zdecydowanie negatywna. Bojownicy dali tym samym do zrozumienia, i podjli decyzj o walce u boku Al-Kaidy i obecnie nie rozwaaj moliwoci zawarcia pokoju czy zawieszenia broni z siami afgaskimi.

101

Porednim celem Al-Kaidy jest destabilizacja pastw (przede wszystkim takich jak Afganistan, Pakistan, Jemen, Algieria), w ktrych rozbudowywane s komrki organizacji. Realizacja tego zaoenia zapewni swobodny rozwj baz szkoleniowych, centrw operacyjnych oraz zaplecza logistycznego. W perspektywie dugoterminowej wzmocni to organizacj iumoliwi jej dalsz ekspansj. Poprzez prby destabilizacji sytuacji w Afganistanie, Pakistanie, Jemenie i Mauretanii Al-Kaida dy do udowodnienia Waszyngtonowi, e jego uwaga w niedostatecznym stopniu skupiona bya dotd na tych pastwach. Wykorzystujc wspomniane kraje, Al-Kaida moe przeprowadza bardziej zaawansowane ataki przeciwko amerykaskim sojusznikom w Azji Wschodniej, pastwach Zatoki Perskiej czy Afryki Pnocnej. Nie mona take wykluczy atakw w Europie czy Ameryce Pnocnej. Kolejna niespodzianka moe okaza si nie konfrontacj z Iranem, ale konfrontacj Al-Kaidy z Zachodem i jego sojusznikami19. Obserwacja ostatnich dziaa Al-Kaidy pokazuje, e rodki podjte w walce z terroryzmem s nieadekwatne do charakteru i skali zjawiska. Tym samym wiadczy to, e na obecnym etapie globalnej wojny z terroryzmem pastwa w niej uczestniczce ponosz porak. Do przyczyn takiego stanu rzeczy naley zaliczy midzy innymi rozpoczcie misji wIraku kosztem zaangaowania w Afganistanie. Innym bdem strategii antyterrorystycznej wydaje si stosowana w pocztkowym okresie wojny koncentracja wysikw na aspekcie militarnym, a nie politycznospoeczno-gospodarczym20.
W cigu ostatnich kilku lat obserwowana jest coraz silniejsza globalizacja ugrupowania Usamy ibn Ladina i wchanianie innych ugrupowa ekstremistycznych do struktur Al-Kaidy21. Z drugiej strony, partykularne intere-

sy poszczeglnych organizacji terrorystycznych mog sta w sprzecznoci zideologi Al-Kaidy i w zwizku z tym prowadzi do rozamw.

Inwazje na Afganistan i Irak przyczyniy si do fali migracji dihadystw na obszarze, rozcigajcym si od Azji Poudniowej, poprzez Bliski Wschd, po Afryk Pnocn. Dziaania si midzynarodowych doprowadzi y ponadto do aktywizacji upionych dotd komrek Al-Kaidy. Radykalizacji ulega take cz spoeczestwa muzumaskiego, nieutosamiajca

102
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10

si dotychczas z ideologi ugrupowania ibn Ladina, a odpowiadajca obecnie na jego wezwania do walki z niewiernymi w obronie ummy muzumaskiej.

Reconstrucion Teams PRTs) w Ghazni. Dziaania na rzecz pomocy lokalnej ludnoci nie tylko poprawiaj wizerunek RP, ale take zwikszaj bezpieczestwo polskich kontyngentw.

koalicji antyterrorystycznej oraz misjach stabilizacyjnych, stosunek radykalnych grup rebelianckich do obywateli RP jest obecnie bardziej negatywny, ni miao to miejsce przed amerykask inwazj na Afganistan oraz Irak. Form obalania wizerunku jedynie zbrojnego okupanta s midzy innymi szkolenia si bezpieczestwa w Iraku oraz Afganistanie czy zaangaowanie polskich onierzy w amerykaski Prowincjonalny Zesp Odbudowy (Provincial

Lata wsppracy gospodarczej i naukowej oraz brak przeszoci kolonialnej przyczyniy si do pozytywnego postrzegania zaangaowania RP na pocztku wojny z terroryzmem. Ze wzgldu na udzia Polski w globalnej

terenu wpyww dihadystw, na przykad na prowincj Ghazni, ktra kilkanacie miesicy temu bya uwaana za wzgldnie stabiln, jest niepokojcym zjawiskiem. Podobne trendy obserwowane s w caym regionie Szerszego Bliskiego Wschodu. Prowadzenie operacji wojskowych na terytorium Afganistanu w ramach wojny z terrorem nie bdzie skuteczne bez zwrcenia uwagi na inne potencjalne fronty, miejsca i bazy, z ktrych Al-Kaida bdzie kierowaa dziaaniami swoich zwolennikw.

Ze wzgldu na wzrost zaangaowania Polski w Afganistanie (przejcie odpowiedzialnoci za bezpieczestwo w Ghazni) aktywno grup rebelianckich, w tym Al-Kaidy, stwarza zagroenie dla bezpieczestwa PKW. Rozszerzanie

19)Theodore Karasik, Al-Qaeda Strikes Back. 20) Wicej zob.: Guido Steinberg, Towards a Political Turn, s. 177. 21) W przeciwiestwie do wikszoci grup terrorystycznych, Al-Kaida od momentu powstania bya otwarta na osoby zrnicowane pod wzgldem narodowociowym i etnicznym. Jedynym kryterium pozostaje nadal akceptacja radykalnej ideologii organizacji przez ochotnikw.

103

mentw struktur pastwowych i musi by prowadzona wielowymiarowo. zKoranem i naukami proroka, moe sta si kluczem do osabienia pozycji organizacji jako globalnego lidera dihadu.

Przykady Arabii Saudyjskiej i Egiptu pokazuj, e efektywna walka z Al-Kaid jest moliwa. Wymaga ona jednak zaangaowania wielu ele-

Istotn form dziaa przeciwko Al-Kaidzie wydaje si walka ideologiczna. Uwiadomienie muzumanom, i doktryna Al-Kaidy jest sprzeczna

104
BEZPIECZESTWO NARODOWE I-II 2009 /9-10