Ksiega Eklezjastyka

wedug w. Jana
przekad ks. J. Wujka, wraz z tekstem aciskim Vulgatam Clementinam

Prologus. Multorum nobis et magnorum per legem, et prophetas, aliosque qui secuti sunt illos, sapientia demonstrata est, in quibus oportet laudare Isral doctrin et sapienti causa, quia non solum ipsos loquentes necesse est esse peritos, sed etiam extraneos posse et dicentes et scribentes doctissimos fieri. Avus meus Jesus, postquam se amplius dedit ad diligentiam lectionis legis, et prophetarum, et aliorum librorum qui nobis a parentibus nostris traditi sunt, voluit et ipse scribere aliquid horum qu ad doctrinam et sapientiam pertinent, ut desiderantes discere, et illorum periti facti, magis magisque attendant animo, et confirmentur ad legitimam vitam. Hortor itaque venire vos cum benevolentia, et attentiori studio lectionem facere, et veniam habere in illis, in quibus videmur, sequentes imaginem sapienti, deficere in verborum compositione. Nam deficiunt verba hebraica, quando fuerint translata ad alteram linguam : non autem solum hc, sed et ipsa lex, et prophet, ceteraque aliorum librorum non parvam habent differentiam quando inter se dicuntur. Nam in octavo et trigesimo anno temporibus Ptolemi Evergetis regis, postquam perveni in gyptum, et cum multum temporis ibi fuissem, inveni ibi libros relictos, non parv neque contemnend doctrin. Itaque bonum et necessarium putavi et ipse aliquam addere diligentiam et laborem interpretandi librum istum : et multa vigilia attuli doctrinam in spatio temporis, ad illa qu ad finem ducunt, librum istum dare, et illis qui volunt animum intendere, et discere quemadmodum oporteat instituere mores, qui secundum legem Domini proposuerint vitam agere.

CZC I (I,1-42,14) ZBIORY PRZYSW Dzia I. (1,1-4,11) BOSKIE POCHODZENIE NIEZBADANEJ MDROCI I JEJ ROZLANIE (1,1-10)

1
1 Wszelka mdro od Pana Boga jest i z nim zawsze bya i jest przed wiekami. 2. Piasek morski i krople deszczu i dni wiekw kto przeliczy? Wysoko niebios i szeroko ziem i gboko przepaci kto zmierzy? 3 Mdro Bo uprzedzajc wszystko kto wybada? 4 Pierwsza ze wszystkiego stworzona jest mdro i rozum roztropnoci jest od wieku. 5 Zdrojem mdroci sowo Boe na wysokoci, a drogami jej przykazania wieczne. 6. Korze mdroci komu objawiony jest? a mdre plany jej kto zrozumia? 7 Nauka mdroci komu zostaa odkryta i ukazana? a rnorodno drg jej kto pozna? 8 Jeden jest najwyszy Stworzyciel wszechmogcy i krl mony a bardzo straszny, siedzcy na stolicy swojej i panujcy. 9 Bg. On j stworzy w Duchu witym i widzia, i rozliczy, i rozmierzy. 10 I rozla j na wszystkie dziea swoje i na wszystko ciao podug daru swego, i uyczy jej miujcym go.

1
1 Omnis sapientia a Domino Deo est : et cum illo fuit semper, et est ante vum. 2 Arenam maris, et pluvi guttas, et dies sculi, quis dinumeravit ? altitudinem cli, et latitudinem terr, et profundum abyssi, quis dimensus est ? 3 sapientiam Dei prcedentem omnia, quis investigavit ? 4 Prior omnium creata est sapientia, et intellectus prudenti ab vo. 5 Fons sapienti verbum Dei in excelsis, et ingressus illius mandata terna. 6 Radix sapienti cui revelata est ? et astutias illius quis agnovit ? 7 disciplina sapienti cui revelata est et manifestata ? et multiplicationem ingressus illius quis intellexit ? 8 Unus est altissimus, Creator omnipotens, et rex potens et metuendus nimis, sedens super thronum illius, et dominans Deus. 9 Ipse creavit illam in Spiritu Sancto, et vidit, et dinumeravit, et mensus est : 10 et effudit illam super omnia opera sua, et super omnem carnem, secundum datum suum, et prbuit illam diligentibus se.

2. MDRO A BOJA BOA (1,11-40). 11 Boja Paska jest chwa i wysawianiem, i radoci, i koron wesela 12 Boja Paska ucieszy serce i da rado i wesele, i dugi ywot. 13 Temu ktry si Pana boi, bdzie si dobrze dziao na ostatku, a w dzie mierci swej bdzie bogosawiony. 14 Mio Boga jest mdroci chwalebn 15 a ci, ktrym si
2

11 Timor Domini gloria, et gloriatio, et ltitia, et corona exsultationis. 12 Timor Domini delectabit cor, et dabit ltitiam, et gaudium, et longitudinem dierum. 13 Timenti Dominum bene erit in extremis, et in die defunctionis su benedicetur. 14 Dilectio Dei honorabilis sapientia : 15 quibus autem apparuerit in visu diligunt eam in

ukazuje w widzeniu, miuj j, kiedy j ujrz i poznaj wielkie jej dziea. 16 Pocztkiem mdroci boja Paska, i z wiernymi w ywocie jest razem stworzona, i z wybranymi niewiastami chodzi, i ze sprawiedliwymi i z wiernymi bywa poznana. 17 Boja Paska jest pobonoci umiejtnoci 18 Pobono strzec bdzie i usprawiedliwi serce, rozkosz i wesele da. 19 Temu, kto si Boga boi, dobrze bdzie si dziao, a w dni dokoczenia swego bogosawiony bdzie. 20 Peni mdroci jest ba si Boga, a z owocw jej nasycenie. 21 Wszystek dom swj owocami napeni, a komory swe skarbami swymi. 22 Boja Paska jest koron mdroci, daje w peni pokj i owoc zbawienni; i widzia, i policzy j, 23 a obie s darami Boymi. 24 Nauk i wyrozumienie roztropnoci mdro rozdziela bdzie, i chwa posiadajcych j wywysza. 25 Korzeniem mdroci jest ba si Pana, a gazki jej dugowieczne. 26 W skarbcach mdroci jest rozum i pobono umiejtnoci, 27 ale grzesznym obrzyda jest mdro 28 Paska wypdza grzech; bo kto bez bo jani jest, nie bdzie mg by usprawiedliwiony, gdy zapalczywo miaoci jego jest upadkiem jego 29 A do czasu znosi bdzie cierpliwy, a potem oddanie radoci. 30 Dobry rozum a do czasu ukryje sowa swoje, a usta wielu ludzi bd wysawia mdro jego. 31 W skarbcach mdroci okazanie nauki, 32 ale grzesznemu obrzydoci jest chwalenie Boga. 33 Synu, podajc mdroci zachowaj sprawiedliwo, a Bg da j tobie. 34 Mdroci bowiem i umiejtnoci jest boja Boa, 35 a co mu si podoba, to wiara i cicho; i napeni skarby jego. 36 Nie bd niedowierzajcym bojani Paskiej i nie przystpuj do Niego z sercem dwoistym. 37 Nie bd obudnikiem przed obliczem ludzkim, a wargi twe niech ci nie bd powodem upadku. 38 Pilnuj ich, aby nie upad i nie przywid zelywoci na dusz twoj, 39 i aby nie odkry Bg tajemnic twoich, 40 i nie obali ci wpord zgromadzenia, poniewa obudnie przystpie do Pana, a serce twe jest pene zdrady i faszu.
3

visione, et in agnitione magnalium suorum. 16 Initium sapienti timor Domini : et cum fidelibus in vulva concreatus est : cum electis feminis graditur, et cum justis et fidelibus agnoscitur. 17 Timor Domini scienti religiositas : 18 religiositas custodiet et justificabit cor ; jucunditatem atque gaudium dabit. 19 Timenti Dominum bene erit, et in diebus consummationis illius benedicetur. 20 Plenitudo sapienti est timere Deum, et plenitudo a fructibus illius. 21 Omnem domum illius implebit a generationibus, et receptacula a thesauris illius. 22 Corona sapienti timor Domini, replens pacem et salutis fructum : 23 et vidit, et dinumeravit eam : utraque autem sunt dona Dei. 24 Scientiam et intellectum prudenti sapientia compartietur, et gloriam tenentium se exaltat. 25 Radix sapienti est timere Dominum, et rami illius longvi. 26 In thesauris sapienti intellectus et scienti religiositas : execratio autem peccatoribus sapientia. 27 Timor Domini expellit peccatum : 28 nam qui sine timore est non poterit justificari : iracundia enim animositatis illius subversio illius est. 29 Usque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio jucunditatis. 30 Bonus sensus usque in tempus abscondet verba illius, et labia multorum enarrabunt sensum illius. 31 In thesauris sapienti significatio disciplin : 32 execratio autem peccatori cultura Dei. 33 Fili, concupiscens sapientiam, conserva justitiam, et Deus prbebit illam tibi. 34 Sapientia enim et disciplina timor Domini : et quod beneplacitum est illi, 35 fides et mansuetudo, et adimplebit thesauros illius. 36 Ne sis incredibilis timori Domini, et ne accesseris ad illum duplici corde. 37 Ne fueris hypocrita in conspectu hominum, et non scandalizeris in labiis tuis. 38 Attende in illis, ne forte cadas, et adducas anim tu inhonorationem : 39 et revelet Deus absconsa tua, et in medio synagog elidat te : 40 quoniam accessisti maligne ad Dominum, et cor tuum plenum est dolo et fallacia.

3. CIERPLIWO W DOWIADCZENIACH (2,1-6).

2
1 Synu, przystpujc do suby Boej, stj w sprawiedliwoci i w bojani, i przygotuj dusz sw na pokus. 2 Uni serce twe i bd cierpliwy; nako ucha twego i przyjmij sowa rozumne, a nie spiesz si czasu dowiadczenia 3 Zno zwok Bo; zcz si z Bogiem i trwaj, aby wzroso na kocu ycie twoje. 4 Wszystko, co na ci przyjdzie, przyjmuj i w boleci trwaj, a w znieniu twoim miej cierpliwo 5 bo zoto i srebro w ogniu bywa prbowane, a ludzie przyjemni w piecu utrapienia. 6 Wierz Bogu, a on ci podwignie; i prostuj drog twoj, a miej nadziej w nim. Zachowaj boja jego i zestarzej si w niej. UFNO W BOGU (2,7-23). 7 Ktrzy si Pana boicie, czekajcie miosierdzia jego, a nie odstpujcie od niego, abycie nie upadli. 8 Ktrzy si Pana boicie, wierzcie mu, a nie zginie zapata wasza. 9 Ktrzy si Pana boicie, miejcie nadziej w nim, a przyjdzie wam miosierdzie ku radoci. 10 Ktrzy si Pana boicie, miujcie go, a bd owiecone serca wasze. 11 Przy patrzcie si, synowie, narodom ludzkim, a wiedzcie, i nikt nie by zawstydzony, ktry w Panu nadziej mia. 12 Bo kto trwa w przykazaniach .Jego, a by opuszczony? albo kto wzywa Go, a wzgardzi nim? 13 Gdy dobrotliwy i miosierny jest Bg, i odpuci grzechy w dzie utrapienia, i obroc jest wszystkich, ktrzy go w prawdzie szukaj. 14 Biada czowiekowi dwoistego serca i ustom zoliwym, i rkom le czynicym, i grzesznikowi, ktry po ziemi chodzi dwiema drogami. 15 Biada tym, ktrzy s trwoliwego serca, ktrzy nie wierz Bogu, i dlatego te nie bd mieli obrony od niego. 16 Biada tym, ktrzy utracili cierpliwo i ktrzy opucili drogi proste, a zboczyli na drogi krzywe. 17 I c ci uczyni, kiedy pocznie wglda Pan? 18 Ktrzy si boj
4

2
1 Fili, accedens ad servitutem Dei sta in justitia et timore, et prpara animam tuam ad tentationem. 2 Deprime cor tuum, et sustine : inclina aurem tuam, et suscipe verba intellectus : et ne festines in tempore obductionis. 3 Sustine sustentationes Dei : conjungere Deo, et sustine, ut crescat in novissimo vita tua. 4 Omne quod tibi applicitum fuerit accipe : et in dolore sustine, et in humilitate tua patientiam habe : 5 quoniam in igne probatur aurum et argentum, homines vero receptibiles in camino humiliationis. 6 Crede Deo, et recuperabit te : et dirige viam tuam, et spera in illum : serva timorem illius, et in illo veterasce.

7 Metuentes Dominum, sustinete misericordiam ejus : et non deflectatis ab illo, ne cadatis. 8 Qui timetis Dominum, credite illi, et non evacuabitur merces vestra. 9 Qui timetis Dominum, sperate in illum, et in oblectationem veniet vobis misericordia. 10 Qui timetis Dominum, diligite illum, et illuminabuntur corda vestra. 11 Respicite, filii, nationes hominum : et scitote quia nullus speravit in Domino et confusus est. 12 Quis enim permansit in mandatis ejus, et derelictus est ? aut quis invocavit eum, et despexit illum ? 13 Quoniam pius et misericors est Deus, et remittet in die tribulationis peccata, et protector est omnibus exquirentibus se in veritate. 14 V duplici corde, et labiis scelestis, et manibus malefacientibus, et peccatori terram ingredienti duabus viis ! 15 V dissolutis corde, qui non credunt Deo, et ideo non protegentur ab eo ! 16 V his qui perdiderunt sustinentiam, et qui dereliquerunt vias rectas, et diverterunt in vias pravas ! 17 Et quid facient cum inspicere cperit Dominus ? 18 Qui timent Dominum non erunt incredibiles verbo illius : et qui diligunt

Pana, nie bd niewierni sowu jego, a ktrzy go miuj, bd strzec drogi jego. 19 Ktrzy si Pana boj, bd szuka tego, co mu si podoba, a ktrzy go miuj, bd napenieni prawem jego. 20 Ktrzy si boj Pana, przygotuj serca swe, i przed oczyma jego po wic dusz swoj. 21 Ktrzy si Pana boj, strzeg przykaza jego i cierpliwo mie bd a do wejrzenia jego, mwic 22 "Jeli pokutowa nie bdziemy, wpadniemy w rce Paskie, a nie w rce ludzkie. 23 Bo jaka wielko jego, takie jest i miosierdzie jego w nim." 5. OBOWIZKI DZIECI WOBEC RODZICW (3,1-18).

illum conservabunt viam illius. 19 Qui timent Dominum inquirent qu beneplacita sunt ei, et qui diligunt eum replebuntur lege ipsius. 20 Qui timent Dominum prparabunt corda sua, et in conspectu illius sanctificabunt animas suas. 21 Qui timent Dominum custodiunt mandata illius, et patientiam habebunt usque ad inspectionem illius, 22 dicentes : Si pnitentiam non egerimus, incidemus in manus Domini, et non in manus hominum. 23 Secundum enim magnitudinem ipsius, sic et misericordia illius cum ipso est.

3
1 Synowie mdroci s zgromadzeniem sprawiedliwych, a plemi ich to posuszestwo i mio. 2 Wyroku ojca suchajcie, synowie, i tak czycie, abycie zbawieni byli! 3 Bg bowiem ojcu da cze u synw, a prawa matki dochodzc utwierdzi je nad synami. 4 Kto miuje Boga, uprosi odpuszczenie grzechw i powcignie si od nich, a na modlitwie codziennej wysuchany bdzie. 5 A jak ten, co skarby zbiera, tak i ten, co szanuje matk swoj. 6 Kto czci ojca swego, do czeka si pociechy z dziatek, a w dzie modlitwy swej wysuchany bdzie. 7 Kto czci ojca swego, bdzie dugo y, a kto jest posuszny ojcu, bdzie pociech matki swojej. 8 Kto si boi Pana, ten czci rodzicw i jak panom suy bdzie tym, ktrzy go zrodzili. 9 Uczynkiem i mow i wszelk cierpliwoci czcij ojca twego, 10 aby na ci przyszo bogosawiestwo od niego i aby bogosawiestwo jego a do koca trwao. 11 Bogosawiestwo ojca utwierdza domy dziatek, a przeklestwo matki wywraca je od podstaw. 12 Nie chlub si z zelywoci ojca twego, bo nie jest tobie ku sawie zelywo jego; 13 sawa bowiem czowieka z wietnoci ojca jego, a sromot syna jest ojciec bez czci. 14 Synu, wspomagaj w staroci ojca twego i nie zasmucaj go zaycia jego 15; a jeli na rozumie osabnie, zno
5

3
1 Filii sapienti ecclesia justorum, et natio illorum obedientia et dilectio. 2 Judicium patris audite, filii, et sic facite, ut salvi sitis. 3 Deus enim honoravit patrem in filiis : et judicium matris exquirens, firmavit in filios. 4 Qui diligit Deum exorabit pro peccatis, et continebit se ab illis, et in oratione dierum exaudietur. 5 Et sicut qui thesaurizat, ita et qui honorificat matrem suam. 6 Qui honorat patrem suum jucundabitur in filiis, et in die orationis su exaudietur. 7 Qui honorat patrem suum vita vivet longiore, et qui obedit patri refrigerabit matrem. 8 Qui timet Dominum honorat parentes, et quasi dominis serviet his qui se genuerunt. 9 In opere, et sermone, et omni patientia, honora patrem tuum, 10 ut superveniat tibi benedictio ab eo, et benedictio illius in novissimo maneat. 11 Benedictio patris firmat domos filiorum : maledictio autem matris eradicat fundamenta. 12 Ne glorieris in contumelia patris tui : non enim est tibi gloria ejus confusio. 13 Gloria enim hominis ex honore patris sui, et dedecus filii pater sine honore. 14 Fili, suscipe senectam patris tui, et non contristes eum in vita illius : 15 et si defecerit sensu, veniam da, et ne spernas eum in virtute tua : eleemosyna enim patris non erit in oblivione. 16 Nam pro peccato matris restituetur tibi bonum : 17 et in justitia dificabitur tibi, et in die tribulationis

go, a nie pogardzaj nim w sile twojej, bo miosierdzie ojcu okazane nie pjdzie w zapomnienie. 16 Albowiem za grzech matki bdzie ci oddane dobro 17 i bdzie ci zbudowane w sprawiedliwoci, a czasu utrapienia wspomn na ci i jak ld w pogod rozpyn si grzechy twoje. 18 O, jak z saw ma, ktry opuszcza ojca. I przeklty jest od Boga, ktry drani matk. 6. POTRZEBA POKORY (3,19-32). 19 Synu, dziea twe speniaj w cichoci, a bdziesz miowany ponad pochwa ludzk. 20 Im wikszy jeste, tym pokorniej si we wszystkim zachowuj, a znajdziesz ask przed Bogiem 21; bo wielka jest moc Boga samego, a od pokornych cze odbiera. 22 Nie szukaj tego, co jest za wysokie dla ciebie, i nie badaj tego, co ponad twe siy; ale co ci Bg rozkaza, to rozmylaj zawsze, a w wielu dzieach jego nie bd ciekawy; 23 bo nie potrzeba tobie, aby skryte rzeczy oglda oczyma twymi. 24 Rzeczami niepotrzebnymi nie zajmuj si wiele i w wielu dzieach jego nie bd ciekawy. 25 Pokazano ci bowiem wiele rzeczy, ktre przewyszaj rozum ludzki. 26 Wielu te ludzi omylio mniemanie ich, i myli ich w prnoci zatrzymao. 27 Serce twarde na kocu le si bdzie miao, a kto miuje niebezpieczestwo, w nim zginie. 28 Serce, ktre chodzi dwiema drogami, nie bdzie miao szczcia, a czowiek zego serca potknie si na nich. 29 Serce zoliwe bdzie obcione boleciami, a grzesznik przyda grzech do grzechu. 30 Dla zboru pysznych nie ma zdrowia, szczep bowiem grzechu rozkorzeni si w nich, a oni go nie spostrzeg. 31 Serce mdrego bywa poznane po mdroci, a ucho dobre sucha bdzie mdroci ze wszystk pilnoci. 32 Mdre serce i rozumne wstrzyma si od grzechw, a w uczynkach sprawiedliwoci bdzie miao szczcie.

commemorabitur tui, et sicut in sereno glacies, solventur peccata tua. 18 Quam mal fam est qui derelinquit patrem, et est maledictus a Deo qui exasperat matrem !

19 Fili, in mansuetudine opera tua perfice, et super hominum gloriam diligeris. 20 Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam : 21 quoniam magna potentia Dei solius, et ab humilibus honoratur. 22 Altiora te ne qusieris, et fortiora te ne scrutatus fueris : sed qu prcepit tibi Deus, illa cogita semper, et in pluribus operibus ejus ne fueris curiosus. 23 Non est enim tibi necessarium ea, qu abscondita sunt, videre oculis tuis. 24 In supervacuis rebus noli scrutari multipliciter, et in pluribus operibus ejus non eris curiosus. 25 Plurima enim super sensum hominum ostensa sunt tibi : 26 multos quoque supplantavit suspicio illorum, et in vanitate detinuit sensus illorum. 27 Cor durum habebit male in novissimo, et qui amat periculum in illo peribit. 28 Cor ingrediens duas vias non habebit successus, et pravus corde in illis scandalizabitur. 29 Cor nequam gravabitur in doloribus, et peccator adjiciet ad peccandum. 30 Synagog superborum non erit sanitas, frutex enim peccati radicabitur in illis, et non intelligetur. 31 Cor sapientis intelligitur in sapientia, et auris bona audiet cum omni concupiscentia sapientiam. 32 Sapiens cor et intelligibile abstinebit se a peccatis, et in operibus justiti successus habebit.

7. MIOSIERDZIE I YCZLIWO (3,33-4,11). 33 Ogie gorejcy gasi woda, a jamuna grzechom si sprzeciwia 34; a Bg patrzy na tego, ktry miosierdzie czyni, pamita o nim na przyszo, a czasu upadku swego znajdzie podpor. 33 Ignem ardentem exstinguit aqua, et eleemosyna resistit peccatis : 34 et Deus prospector est ejus qui reddit gratiam : meminit ejus in posterum, et in tempore casus sui inveniet firmamentum.

4
1 Synu, nie pozbawiaj ubogiego jamuny, a oczu twoich nie odwracaj od ubogiego. 2 Nie gard dusz aknc i nie dranij ubogiego w niedostatku jego. 3 Nie trap serca czowieka biednego i nie zwlekaj z datkiem ucinionemu. 4 Nie odrzucaj proby utrapionego i nie odwracaj oblicza twego od potrzebujcego. 5 Nie odwracaj oczu twoich od ubogiego dla gniewu, i nie dopuszczaj, by proszcy z tyu ci przeklinali; 6 bo modlitwa tego, ktry ci w gorzkoci duszy przeklina, bdzie wysuchana, a wysucha go ten, ktry go stworzy. 7 Zgromadzeniu ubogich oka si askawym, przed starszym uni dusz twoj, a przed przeoonym sko gow twoj. 8 Nako ubogiemu bez smutku ucha twego i oddaj dug twj, a odpowiedz mu spokojnie w cichoci. 9 Wybaw tego, ktry krzywd cierpi z rki pysznego, a nie zno przykro w duszy twojej. 10 Na sdzie bd miosierny sierotom jak ojciec, a matce ich bd zamiast ma 11 i bdziesz ty jakby posusznym synem Najwyszego, i zmiuje si nad tob wicej nili matka. Dzia II. (4,12 - 6,17) 1. BOGOSAWIESTWO MDROCI; SPOSB, W JAKI SI LUDZIOM UDZIELA (4,12-22). 12 Mdro tchnie ycie w swych synw i wspomaga tych, ktrzy jej szukaj, i idzie przed nimi na drodze sprawiedliwoci; 13 kto j miuje, miuje ycie, a ktrzy czuwaj,
7

4
1 Fili, eleemosynam pauperis ne defraudes, et oculos tuos ne transvertas a paupere. 2 Animam esurientem ne despexeris, et non exasperes pauperem in inopia sua. 3 Cor inopis ne afflixeris, et non protrahas datum angustianti. 4 Rogationem contribulati ne abjicias, et non avertas faciem tuam ab egeno. 5 Ab inope ne avertas oculos tuos propter iram : et non relinquas qurentibus tibi retro maledicere. 6 Maledicentis enim tibi in amaritudine anim, exaudietur deprecatio illius : exaudiet autem eum qui fecit illum. 7 Congregationi pauperum affabilem te facito : et presbytero humilia animam tuam, et magnato humilia caput tuum. 8 Declina pauperi sine tristitia aurem tuam, et redde debitum tuum, et responde illi pacifica in mansuetudine. 9 Libera eum qui injuriam patitur de manu superbi, et non acide feras in anima tua. 10 In judicando esto pupillis misericors ut pater, et pro viro matri illorum : 11 et eris tu velut filius Altissimi obediens, et miserebitur tui magis quam mater.

12 Sapientia filiis suis vitam inspirat : et suscipit inquirentes se, et pribit in via justiti. 13 Et qui illam diligit, diligit vitam, et qui vigilaverint ad illam complectentur

by j znale, osign sodko jej. 14 Ktrzy j posid, odziedzicz ywot, a gdzie wnijdzie, Bg bdzie bogosawi. 15 Ktrzy jej su, bd posuszni witemu, a tych, ktrzy j miuj, Bg miuje. 16 Kto jej sucha, bdzie sdzi narody, a kto na ni patrzy, bezpiecznie mieszka bdzie. 17 Jeli jej uwierzy, odziedziczy j i potomkowie jego bd utwierdzeni; 18 bo w dowiadczeniu z nim chodzi i jego najpierw wybiera. 19 Strach i boja i dowiadczenie przywiedzie na, i utrapi go utrapieniem nauki swej, a go dowiadczy w mylach jego i zawierzy duszy jego. 20 I umocni go, i drog prost poprowadzi do niego, i uweseli go, 21 i odkryje mu tajemnice swoje, i zgromadzi w nim skarby umiejtnoci i rozumienia i sprawiedliwoci. 22 Ale jeli zejdzie na bezdroa, opuci go i poda go w rce nieprzyjaciela jego. PRZESTROGA PRZED FASZYWYM WSTYDEM (4,23-35). 23 Synu, pilnuj czasu i strze si zego. 24 Nie wstyd si mwi prawdy ze wzgldu na dusz twoj. 25 Bo jest wstyd przywodzcy grzech, i jest wstyd przywodzcy saw i ask. 26 Nie miej wzgldu na osob przeciw osobie twojej, ani na kamstwo przeciw duszy twojej. 27 Nie wstyd si bliniego twego w upadku jego, i nie powcigaj sowa czasu zbawiennego 28 Nie ukrywaj mdroci twej w ozdobie jej. 29 Bo mdro poznana bywa z jzyka a rozum i umiejtno i nauka z mowy roztropnego, a stateczno z uczynkw sprawiedliwych. 30 Nie sprzeciwiaj si adn miar sowu prawdziwemu i wstyd si kamstwa z niewiadomoci twojej. 31 Nie wstyd si wyznawa grzechw twoich i nie poddawaj si adnemu czowiekowi dla grzechu. 32 Nie sprzeciwiaj si obliczu monego i nie walcz przeciw prdowi rzeki. 33 Za sprawiedliwo walcz dla duszy twojej i bij si o prawd a do mierci, a Bg za ciebie zwalczy nieprzyjaci twoich. 34 Nie bd prdkim w jzyku twoim, a niepoytecznym i niedbaym w uczynkach twoich.

placorem ejus. 14 Qui tenuerint illam, vitam hreditabunt : et quo introibit benedicet Deus. 15 Qui serviunt ei obsequentes erunt sancto : et eos qui diligunt illam, diligit Deus. 16 Qui audit illam judicabit gentes : et qui intuetur illam permanebit confidens. 17 Si crediderit ei, hreditabit illam, et erunt in confirmatione creatur illius : 18 quoniam in tentatione ambulat cum eo, et in primis eligit eum. 19 Timorem, et metum, et probationem inducet super illum : et cruciabit illum in tribulatione doctrin su, donec tentet eum in cogitationibus suis, et credat anim illius. 20 Et firmabit illum, et iter adducet directum ad illum, et ltificabit illum : 21 et denudabit absconsa sua illi, et thesaurizabit super illum scientiam et intellectum justiti. 22 Si autem oberraverit, derelinquet eum, et tradet eum in manus inimici sui.

23 Fili, conserva tempus, et devita a malo. 24 Pro anima tua ne confundaris dicere verum : 25 est enim confusio adducens peccatum, et est confusio adducens gloriam et gratiam. 26 Ne accipias faciem adversus faciem tuam, nec adversus animam tuam mendacium. 27 Ne reverearis proximum tuum in casu suo, 28 nec retineas verbum in tempore salutis. Non abscondas sapientiam tuam in decore suo : 29 in lingua enim sapientia dignoscitur : et sensus, et scientia, et doctrina in verbo sensati, et firmamentum in operibus justiti. 30 Non contradicas verbo veritatis ullo modo, et de mendacio ineruditionis tu confundere. 31 Non confundaris confiteri peccata tua, et ne subjicias te omni homini pro peccato. 32 Noli resistere contra faciem potentis, nec coneris contra ictum fluvii. 33 Pro justitia agonizare pro anima tua, et usque ad mortem certa pro justitia : et Deus expugnabit pro te inimicos tuos. 34 Noli citatus esse in lingua tua, et inutilis, et remissus in operibus tuis.

35 Nie bd jak lew w domu twoim na zgub 35 Noli esse sicut leo in domo tua, evertens domownikw twoich i ucisk poddanych domesticos tuos, et opprimens subjectos tibi. twoich. 3. PRZESTROGA PRZED PEWNOCI SIEBIE, RODZC SI Z BOGACTW (4,36 - 5,10). 36 Niech nie bdzie rka twoja wycignita 36 Non sit porrecta manus tua ku braniu, a skurczona ku dawaniu. accipiendum, et ad dandum collecta. ad

5
1 Nie patrz na majtnoci niesprawiedliwe i nie mw: "Mam dosy ywnoci"; nic ci bowiem nie pomoe czasu pomsty i utrapienia. 2 Nie id w mocy twej za dz serca twego i nie mw: 3 "Jake potny jestem! Albo kto mnie zniewoli za uczynki moje?" Albowiem Bg mszczc mci si bdzie. 4 Nie mw: "Zgrzeszyem, a c mi si zego stao?, "Albowiem Najwyszy odpaca powoli. 5 Za odpuszczony grzech nie bd bez bojani i nie przykadaj grzechu do grzechu. 6 I nie mw: "Miosierdzie Paskie wielkie jest, zmiuje si nad mnstwem grzechw moich." 7 Miosierdzie bowiem i gniew prdko przybliaj si od Niego, a na grzesznikw patrzy gniew jego. 8 Nie odwlekaj nawrcenia si do Pana i nie odkadaj z dnia na dzie 9 nagle bowiem przyjdzie gniew jego, a czasu pomsty zagubi ci. 10 Nie troskaj si o bogactwa niesprawiedliwe, bo ci nie pomog w dzie utrapienia i pomsty. 4. STAO W ZASADACH I ROZTROPNO W MOWIE (5,II-18). 11 Nie zwracaj si za kadym wiatrem i nie kad drog chod, bo tak poznany bywa kady grzesznik po dwoistym jzyku. 12 Bd stateczny w drodze Paskiej i w prawdzie umysu twego i w umiejtnoci, a niech idzie za tob sowo pokoju i sprawiedliwoci. 13 Bd cierpliwy ku suchaniu sowa, aby zrozumia, a z mdroci dawaj odpowied prawdziw. 14 Jeli masz rozum, odpowiadaj bliniemu; a
9

5
1 Noli attendere ad possessiones iniquas, et ne dixeris : Est mihi sufficiens vita : nihil enim proderit in tempore vindict et obductionis. 2 Ne sequaris in fortitudine tua concupiscentiam cordis tui, 3 et ne dixeris : Quomodo potui ? aut, Quis me subjiciet propter facta mea ? Deus enim vindicans vindicabit. 4 Ne dixeris : Peccavi : et quid mihi accidit triste ? Altissimus enim est patiens redditor. 5 De propitiatio peccato noli esse sine metu, neque adjicias peccatum super peccatum. 6 Et ne dicas : Miseratio Domini magna est, multitudinis peccatorum meorum miserebitur : 7 misericordia enim et ira ab illo cito proximant, et in peccatores respicit ira illius. 8 Non tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem : 9 subito enim veniet ira illius, et in tempore vindict disperdet te. 10 Noli anxius esse in divitiis injustis : non enim proderunt tibi in die obductionis et vindict.

11 Non ventiles te in omnem ventum, et non eas in omnem viam : sic enim omnis peccator probatur in duplici lingua. 12 Esto firmus in via Domini, et in veritate sensus tui et scientia : et prosequatur te verbum pacis et justiti. 13 Esto mansuetus ad audiendum verbum, ut intelligas, et cum sapientia proferas responsum verum. 14 Si est tibi intellectus, responde proximo : sin autem, sit manus tua super os tuum, ne

jeli nie, niech bdzie rka twoja na ustach twoich, by ci nie pochwycono na niebacznym sowie i aby nie by zawstydzony. 15 Cze i chwaa w mowie roztropnego, lecz jzyk nieroztropnego jest jego upadkiem. 16 Niechaj ci nie zowi obmwc i jzykiem twym nie daj si pojma i zawstydzi. 17 Bo dla zodzieja jest zawstydzenie i al, a dla czowieka dwoistego jzyka najgorsze potpienie, a dla obmwcy nienawi i nieprzyja i haba 18 Sprawiedliwo oddawaj jednako maemu i wielkiemu. NIEBEZPIECZESTWA PYCHY (6,1-4).

capiaris in verbo indisciplinato, et confundaris. 15 Honor et gloria in sermone sensati : lingua vero imprudentis subversio est ipsius. 16 Non appelleris susurro, et lingua tua ne capiaris et confundaris : 17 super furem enim est confusio et pnitentia, et denotatio pessima super bilinguem : susurratori autem odium, et inimicitia, et contumelia. 18 Justifica pusillum et magnum similiter.

6
1 Nie stawaj si bliniemu z przyjaciela nieprzyjacielem; z saw bowiem i sromot odziedziczy zy czowiek i wszelki grzesznik zazdrosny i dwoistego jzyka. 2 Nie wyno si w myli duszy twojej jak byk, aby snad nie bya zamana moc twoja przez gupstwo 3 i nie poara lici twoich i nie zniszczya owocw twoich, i by nie zosta jak drzewo suche na puszczy. 4 Dusza bowiem za zatraci tego, ktry j ma, i da go na uciech nieprzyjacioom, i doprowadzi do losu bezbonych. 6 PRZYJACIEL PRAWDZIWY I FASZYWY (6,5-17). 5 agodne sowo mnoy przyjaci i uaskawia nieprzyjaci, a wdziczny jzyk dobrego czowieka sprawia wiele dobrego. 6 Miej wielu yczliwych, a do porady miej jednego z tysica. 7 Jeli nabywasz przyjaciela, przez dowiadczenie go nabywaj, a nie zawierzaj mu atwo. 8 Bo bywa przyjaciel wedug czasu swego a nie wytrwa w dzie utrapienia. 9 I jest przyjaciel, ktry si obraca do nieprzyjani, i jest przyjaciel, ktry nienawi i swar i hab objawi. 10 Jest te przyjaciel, towarzysz stou, i nie wytrwa czasu potrzeby. 11 Przyjaciel, jeli wytrwa statecznie, bdzie tobie jak rwienik i z domownikami twymi poufale obcowa bdzie; 12 jeli si uniy

6
1 Noli fieri pro amico inimicus proximo : improperium enim et contumeliam malus hreditabit : et omnis peccator invidus et bilinguis. 2 Non te extollas in cogitatione anim tu velut taurus, ne forte elidatur virtus tua per stultitiam : 3 et folia tua comedat, et fructus tuos perdat, et relinquaris velut lignum aridum in eremo. 4 Anima enim nequam disperdet qui se habet, et in gaudium inimicis dat illum, et deducet in sortem impiorum.

5 Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos, et lingua eucharis in bono homine abundat. 6 Multi pacifici sint tibi : et consiliarius sit tibi unus de mille. 7 Si possides amicum, in tentatione posside eum, et ne facile credas ei. 8 Est enim amicus secundum tempus suum, et non permanebit in die tribulationis. 9 Et est amicus qui convertitur ad inimicitiam, et est amicus qui odium et rixam et convitia denudabit. 10 Est autem amicus socius mens, et non permanebit in die necessitatis. 11 Amicus si permanserit fixus, erit tibi quasi coqualis, et in domesticis tuis fiducialiter aget. 12 Si humiliaverit se contra te, et a facie tua absconderit se, unanimem habebis amicitiam
10

przed tob i skryje si przed tob, bdziesz mia obopln przyja dobr. 13 Odcz si od nieprzyjaci twoich, a bd ostrony z przyjacimi twymi. 14 Wierny przyjaciel jest mocn obron, a kto go znalaz, skarb znalaz. 15 Z wiernym przyjacielem niczego porwna nie mona i nie ma godnej wagi zota i srebra wobec dobroci wiary jego. 16 Przyjaciel wierny jest lekarstwem dla ycia i niemiertelnoci, a ktrzy si boj Pana, znajd go. 17 Kto si Boga boi, bdzie mia rwnie przyja dobr, bo jakim on jest, takim bdzie i przyjaciel jego. Dzia III. (6,18 - 14,21) 1 STANOWCZO W SZUKANIU MDROCI; JEJ KORZY (6,18-37). 18 Synu, od modoci twojej przyjmuj nauk, a znajdziesz mdro a do sdziwoci. 19 Jak ten, ktry orze i sieje, przychod do niej i czekaj dobrych jej owocw, 20 niewiele bowiem si spracujesz, robic okoo niej, a rycho bdziesz uywa jej podw. 21 Jake niezmiernie przykra jest mdro nierozumnym ludziom, i nie wytrwa w niej gupi! 22 Jak ciar kamienia bdzie na nich dowiadczeniem, i bez odwoki odrzuc j. 23 Mdro bowiem nauki jest wedle mienia swego i nie jest wielu znajoma, lecz w tych, ktrym jest znana, trwa a do widzenia Boego. 24 Suchaj, synu, i przyjmij rad rozumu, a nie odrzucaj rady mojej. 25 Podaj nog w pta jej i szyj twoj w jej acuch; 26 pod rami twoje i no j, a niech ci si nie przykrz jej wizy. 27 Z caej duszy twojej garnij si do niej i ze wszystkiej mocy twej strze drg jej. 28 Szukaj jej a objawi si tobie, a dostawszy, nie opuszczaj jej; 29 bo na kocu znajdziesz w niej odpocznienie i obrci ci si w wesele 30 I bd tobie pta jej obron mocn i siln podstaw, a acuchy jej szat chway; 31 bo ubir ywota jest w niej, 32 a wizy jej ptami zbawienia. Jak szat chway obleczesz j i jak koron chway woysz na siebie. 33 Synu, jeli bdziesz mi sucha nauczysz si,

bonam. 13 Ab inimicis tuis separare, et ab amicis tuis attende. 14 Amicus fidelis protectio fortis : qui autem invenit illum, invenit thesaurum. 15 Amico fideli nulla est comparatio, et non est digna ponderatio auri et argenti contra bonitatem fidei illius. 16 Amicus fidelis medicamentum vit et immortalitatis : et qui metuunt Dominum, invenient illum. 17 Qui timet Deum que habebit amicitiam bonam, quoniam secundum illum erit amicus illius.

18 Fili, a juventute tua excipe doctrinam, et usque ad canos invenies sapientiam. 19 Quasi is qui arat et seminat accede ad eam, et sustine bonos fructus illius. 20 In opere enim ipsius exiguum laborabis, et cito edes de generationibus illius. 21 Quam aspera est nimium sapientia indoctis hominibus ! et non permanebit in illa excors. 22 Quasi lapidis virtus probatio erit in illis : et non demorabuntur projicere illam. 23 Sapientia enim doctrin secundum nomen est ejus, et non est multis manifestata : quibus autem cognita est, permanet usque ad conspectum Dei. 24 Audi, fili, et accipe consilium intellectus, et ne abjicias consilium meum. 25 Injice pedem tuum in compedes illius, et in torques illius collum tuum. 26 Subjice humerum tuum, et porta illam, et ne acedieris vinculis ejus. 27 In omni animo tuo accede ad illam, et in omni virtute tua conserva vias ejus. 28 Investiga illam, et manifestabitur tibi : et continens factus, ne derelinquas eam : 29 in novissimis enim invenies requiem in ea, et convertetur tibi in oblectationem. 30 Et erunt tibi compedes ejus in protectionem fortitudinis et bases virtutis, et torques illius in stolam glori : 31 decor enim vit est in illa, et vincula illius alligatura salutaris. 32 Stolam glori indues
11

a jeli przyoysz umys twj, mdrym zostaniesz. 34 Jeli nakonisz ucha twego, pojmiesz nauk, a jeli ci mio bdzie sucha, mdrym zostaniesz. 35 Stawaj w gromadzie starcw roztropnych i przyczaj si z serca do mdroci ich, aby wszystko, co o Bogu mwi, mg sysze, i aby godne chway przypowieci nie byy ci tajne. 36 A jeli ujrzysz mdrego, to spiesz do niego od rana, a noga twoja niech wyciera progi drzwi jego. 37 Myl twoj miej w przykazaniach Boych i zajmuj si pilnie przepisami Jego, a On tobie da serce, i podanie mdroci bdzie dane tobie. 2. UNIKA GRZECHU (7,1-19).

eam, et coronam gratulationis superpones tibi. 33 Fili, si attenderis mihi, disces : et si accommodaveris animum tuum, sapiens eris. 34 Si inclinaveris aurem tuam, excipies doctrinam : et si dilexeris audire, sapiens eris. 35 In multitudine presbyterorum prudentium sta, et sapienti illorum ex corde conjungere, ut omnem narrationem Dei possis audire, et proverbia laudis non effugiant a te. 36 Et si videris sensatum, evigila ad eum, et gradus ostiorum illius exterat pes tuus. 37 Cogitatum tuum habe in prceptis Dei, et in mandatis illius maxime assiduus esto : et ipse dabit tibi cor, et concupiscentia sapienti dabitur tibi.

7
1 Nie czy zego, a nie dosignie ci. 2 Odstp od tego, co nieprawe, a odstpi zo od ciebie. 3 Synu, nie siej za na zagonach niesprawiedliwoci, a nie bdziesz go siedmiorako. 4 Nie pro Pana o zwierzchno, ani krla o miejsce zaszczytne 5 Nie czy si sprawiedliwym przed Bogiem, gdy on jest znawc serca, a przed krlem nie chciej uchodzi za mdrego. 6 Nie staraj si, aby by sdzi, jeli nie zdoasz moc przeama nieprawoci; by si snad nie ulk osoby monego i nie narazi na niebezpieczestwo sprawiedliwoci twojej. 7 Nie grzesz przeciwko mnstwu miasta, ani si nie wdawaj z posplstwem, 8 i nie wi grzechu z grzechem, bo i za jeden nie ujdziesz kary. 9 Nie bd maoduszny w sercu swoim; 10 modli si i jamuny czyni nie zaniedbuj. 11 Nie mw: "Na mnogo darw moich wejrzy Bg, a gdy bd ofiarowa Bogu Najwyszemu, przyjmie dary moje. 12 "Nie namiewaj si z czowieka w gorzkoci duszy, bo jest, ktry unia i podwysza, Bg wszystko widzcy. 13 Nie uprawiaj kamstwa przeciw bratu twemu, i wzgldem przyjaciela nie czy podobnie. 14 Nie chciej popenia adnego kamstwa, bo zwyczaj taki nie jest dobry. 15 Nie bd wielomwnym w gromadzie starcw i nie powtarzaj sw na modlitwie twojej. 16 Nie miej w nienawici robt

7
1 Noli facere mala, et non te apprehendent : 2 discede ab iniquo, et deficient mala abs te. 3 Fili, non semines mala in sulcis injustiti, et non metes ea in septuplum. 4 Noli qurere a Domino ducatum, neque a rege cathedram honoris. 5 Non te justifices ante Deum, quoniam agnitor cordis ipse est : et penes regem noli velle videri sapiens. 6 Noli qurere fieri judex, nisi valeas virtute irrumpere iniquitates : ne forte extimescas faciem potentis, et ponas scandalum in quitate tua. 7 Non pecces in multitudinem civitatis, nec te immittas in populum : 8 neque alliges duplicia peccata, nec enim in uno eris immunis. 9 Noli esse pusillanimis in animo tuo : 10 exorare et facere eleemosynam ne despicias. 11 Ne dicas : In multitudine munerum meorum respiciet Deus, et offerente me Deo altissimo, munera mea suscipiet. 12 Non irrideas hominem in amaritudine anim : est enim qui humiliat et exaltat circumspector Deus. 13 Noli amare mendacium adversus fratrem tuum, neque in amicum similiter facias. 14 Noli velle mentiri omne mendacium : assiduitas enim illius non est bona. 15 Noli verbosus esse in multitudine presbyterorum, et non iteres verbum in oratione tua. 16 Non oderis laboriosa opera, et rusticationem creatam ab Altissimo. 17 Non te reputes in multitudine indisciplinatorum. 18 Memento ir, quoniam
12

uciliwych ani uprawy roli ustanowionej od non tardabit. 19 Humilia valde spiritum Najwyszego. 17 Nie zaliczaj si do tuum, quoniam vindicta carnis impii ignis et gromady niekarnych. 18 Pamitaj na gniew, vermis. e zwleka nie bdzie. 19 Uniaj bardzo ducha twego, bo kar dla ciaa czowieka bezbonego jest ogie i robak. 3. OBOWIAZKI OJCA RODZINY (7,20-30). 20 Nie wykraczaj przeciw przyjacielowi, zwlekajcemu z pienidzmi, ani nie gard dla zota ukochanym bratem. 21 Nie odczaj si od ony mdrej i dobrej, ktr dostae w bojani Paskiej, bo wdzik jej wstydliwoci jest nad zoto. 22 Nie obraaj czeladnika wiernie pracujcego, ani najemnika, powicajcego dusz swoj. 23 Suga mdry niech ci bdzie miy jak dusza twoja; nie odmawiaj mu wolnoci i nie zostawiaj go w ubstwie. 24 Masz dobytek? Dogldaje go, a jeli jest poyteczny, niech zostanie u ciebie. 25 Masz synw? Pouczaj ich i naginaj ich od dziecistwa. 26 Masz crki? Strzee ciaa ich, a nie okazuj im wesoej twarzy. 27 Wydaj crk, a wielk rzecz sprawisz, a daj j za czowieka roztropnego. 28 Jeli masz on wedug duszy twojej nie porzucaj jej; a nie zwierzaj si tej, ktrej nienawidzisz. 29 Ze wszystkiego serca twego czcij ojca twego, a nie zapominaj jkw matki twojej; 30 pomnij, e bez nich nie byby si urodzi, i oddawaj im, jak i oni tobie. 4. OBOWIZKI RELIGII I MIOSIERDZIA (7,31-40). 31 Ze wszystkiej duszy twojej bj si Pana, a kapanw jego miej za witych. 32 Ze wszystkiej siy twojej miuj Tego, ktry ci uczyni, a sug jego nie opuszczaj 33 Czcij Boga ze wszystkiej duszy twojej i czcij kapanw, a oczyszczaj si darem opatek. 34 Dawaj im cz, jak ci rozkazano, z pierwocin i z oczyszczenia, a za niedbalstwa twoje oczy si maymi. 35 Dar opatek twoich i ofiar powicenia ofiarujesz Panu, i pierwociny rzeczy witych 36; i ubogiemu 31 In tota anima tua time Dominum, et sacerdotes illius sanctifica. 32 In omni virtute tua dilige eum qui te fecit, et ministros ejus ne derelinquas. 33 Honora Deum ex tota anima tua, et honorifica sacerdotes, et propurga te cum brachiis. 34 Da illis partem, sicut mandatum est tibi, primitiarum et purgationis, et de negligentia tua purga te cum paucis. 35 Datum brachiorum tuorum, et sacrificium sanctificationis offeres Domino, et initia sanctorum. 36 Et pauperi
13

20 Noli prvaricari in amicum pecuniam differentem, neque fratrem carissimum auro spreveris. 21 Noli discedere a muliere sensata et bona, quam sortitus es in timore Domini : gratia enim verecundi illius super aurum. 22 Non ldas servum in veritate operantem, neque mercenarium dantem animam suam. 23 Servus sensatus sit tibi dilectus quasi anima tua : non defraudes illum libertate, neque inopem derelinquas illum. 24 Pecora tibi sunt, attende illis : et si sunt utilia, perseverent apud te. 25 Filii tibi sunt ? erudi illos, et curva illos a pueritia illorum. 26 Fili tibi sunt ? serva corpus illarum, et non ostendas hilarem faciem tuam ad illas. 27 Trade filiam, et grande opus feceris : et homini sensato da illam. 28 Mulier si est tibi secundum animam tuam, non projicias illam : et odibili non credas te. In toto corde tuo 29 honora patrem tuum, et gemitus matris tu ne obliviscaris : 30 memento quoniam nisi per illos natus non fuisses : et retribue illis, quomodo et illi tibi.

podaj rk twoj, aby doskonae byo przebaganie i bogosawiestwo twoje. 37 Rozdzielaj dary wszystkim yjcym, a i umaremu nie odmawiaj aski. 38 Nie uchylaj si od pocieszenia paczcych i chod ze smutnymi. 39 Nie przykrz sobie nawiedza chorego, bo std w mioci bdziesz utwierdzony. 40 We wszystkich sprawach twoich pamitaj na ostatnie rzeczy twoje, a na wieki nie zgrzeszysz. 5. ZASADY OBCOWANIA Z LUDMI W OGLE (8,1-22).

porrige manum tuam, ut perficiatur propitiatio et benedictio tua. 37 Gratia dati in conspectu omnis viventis, et mortuo non prohibeas gratiam. 38 Non desis plorantibus in consolatione, et cum lugentibus ambula. 39 Non te pigeat visitare infirmum : ex his enim in dilectione firmaberis. 40 In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in ternum non peccabis.

8
1 Nie wad si z czowiekiem monym, by snad nie wpad w rce jego. 2 Nie spieraj si z czowiekiem bogatym, by snad przeciw tobie sprawnie wytoczy 3; bo wielu zgubio zoto i srebro, i a do serc krlewskich dotaro i wywrcio je. 4 Nie swarz si z czowiekiem jzycznym i nie dokadaj drew na ogie jego. 5 Nie obcuj z czowiekiem nieumiejtnym, aby nie mwi le o rodzie twoim. 6 Nie gard czowiekiem, ktry si odwraca od grzechu i nie urgaj mu; pomnij, emy wszyscy godni karania. 7 Nie gard czowiekiem w staroci jego, bo i z nas niektrzy si zestarzej. 8 Nie raduj si ze mierci nieprzyjaciela twego wiedzc, e wszyscy umieramy, a nie chcemy, aby si z nas radowano. 9 Nie lekcewa opowiadania starcw mdrych, 10 a przypowieciami ich zajmuj si, bo si od nich nauczysz mdroci i rozumnej nauki, i jak suy panom bez przygany. 11 Nie puszczaj mimo siebie opowiadania starszych, bo oni si nauczyli od ojcw swoich; 12 albowiem od nich nauczysz si rozumu i jak dawa odpowied czasu potrzeby. 13 Nie rozpalaj wgla grzesznikw karcc ich, i nie zapalaj si pomieniem ognia ich grzechw. 14 Nie sprzeciwiaj si czowiekowi zorzeczcemu, aby nie zasiad na czatach przeciw ustom twoim. 15 Nie poyczaj czowiekowi moniejszemu od ciebie, a jeli poyczy, miej to za rzecz stracon. 16 Nie rcz ponad mono twoj, a jeli porczye, obmylaj, jak masz zapaci. 17 Nie prawuj

8
1 Non litiges cum homine potente, ne forte incidas in manus illius. 2 Non contendas cum viro locuplete, ne forte contra te constituat litem tibi : 3 multos enim perdidit aurum et argentum, et usque ad cor regum extendit et convertit. 4 Non litiges cum homine linguato, et non strues in ignem illius ligna. 5 Non communices homini indocto, ne male de progenie tua loquatur. 6 Ne despicias hominem avertentem se a peccato, neque improperes ei : memento quoniam omnes in correptione sumus. 7 Ne spernas hominem in sua senectute, etenim ex nobis senescunt. 8 Noli de mortuo inimico tuo gaudere : sciens quoniam omnes morimur, et in gaudium nolumus venire. 9 Ne despicias narrationem presbyterorum sapientium, et in proverbiis eorum conversare : 10 ab ipsis enim disces sapientiam et doctrinam intellectus, et servire magnatis sine querela. 11 Non te prtereat narratio seniorum, ipsi enim didicerunt a patribus suis : 12 quoniam ab ipsis disces intellectum, et in tempore necessitatis dare responsum. 13 Non incendas carbones peccatorum arguens eos, et ne incendaris flamma ignis peccatorum illorum. 14 Ne contra faciem stes contumeliosi, ne sedeat quasi insidiator ori tuo. 15 Noli fnerari homini fortiori te : quod si fneraveris, quasi perditum habe. 16 Non spondeas super virtutem tuam : quod si spoponderis, quasi restituens cogita. 17 Non judices contra judicem, quoniam secundum quod justum est judicat. 18 Cum audace non
14

si ze sdzi, poniewa wedug sprawiedliwoci sdzi. 18 Nie puszczaj si w drog z czowiekiem zuchwaym, by snad nie zwali nieszczcia swego na ciebie; bo on idzie wedug woli swojej, i razem z jego szalestwem zginiesz. 19 Nie bdziesz si wadzi z gniewliwym, a z zuchwaym nie chod na puszcz; bo jak nic w oczach jego jest krew, a gdzie nie ma ratunku, zabije ci. 20 Z gupimi nie miej narady, albowiem nie moe im si podoba, jeno to, co im mie. 21 Przed obcym nie miej narady, bo nie wiesz, co pocznie. 22 Nie kademu czowiekowi otwieraj serce twoje, aby ci si nie odpaci zem i nie wygadywa na ciebie. 6. ROZTROPNO I OSTRONO W PRZESTAWANIU Z NIEWIASTAMI (9,1-13).

eas in via, ne forte gravet mala sua in te : ipse enim secundum voluntatem suam vadit, et simul cum stultitia illius peries. 19 Cum iracundo non facias rixam, et cum audace non eas in desertum : quoniam quasi nihil est ante illum sanguis, et ubi non est adjutorium, elidet te. 20 Cum fatuis consilium non habeas : non enim poterunt diligere nisi qu eis placent. 21 Coram extraneo ne facias consilium : nescis enim quid pariet. 22 Non omni homini cor tuum manifestes, ne forte inferat tibi gratiam falsam, et convicietur tibi.

9
1 Nie miej w podejrzeniu niewiasty ona twego, aby nie pokazaa tobie zoci zgubnej nauki. 2 Nie dawaj niewiecie mocy nad dusz tw, aby nie dosza do wadzy twojej i aby nie by zawstydzony. 3 Nie patrz na niewiast zalotn, aby snad nie wpad w jej sida. 4 Z tanecznic nie przestawaj ani jej nie suchaj, aby snad nie zgin przez jej potg. 5 Nie patrz na pann, aby jej pikno nie bya ci na upadek. 6 Nie daj w aden sposb duszy swojej wszetecznicom, aby nie zgubi siebie i dziedzictwa swego. 7 Nie rozgldaj si po ulicach miasta ani nie przebiegaj po rynkach jego. 8 Odwr oblicze twoje od niewiasty piknie ubranej i nie przypatruj si cudzej piknoci. 9 Wielu ludzi zgino dla piknoci niewieciej, i std zapala si podliwo jak ogie. 10 Kada niewiasta, ktra jest nierzdna, jak gnj na drodze podeptana bdzie. 11 Wielu, ktrzy podziwiali pikno cudzej niewiasty, zostao odrzuconych, bo rozmowa z ni jak ogie si rozpala. 12 Z cudz niewiast zgoa nie siadaj i nie sied z ni podparszy si okciem,

9
1 Non zeles mulierem sinus tui, ne ostendat super te malitiam doctrin nequam. 2 Non des mulieri potestatem anim tu, ne ingrediatur in virtutem tuam, et confundaris. 3 Ne respicias mulierem multivolam, ne forte incidas in laqueos illius. 4 Cum saltatrice ne assiduus sis, nec audias illam, ne forte pereas in efficacia illius. 5 Virginem ne conspicias, ne forte scandalizeris in decore illius. 6 Ne des fornicariis animam tuam in ullo, ne perdas te et hreditatem tuam. 7 Noli circumspicere in vicis civitatis, nec oberraveris in plateis illius. 8 Averte faciem tuam a muliere compta, et ne circumspicias speciem alienam. 9 Propter speciem mulieris multi perierunt : et ex hoc concupiscentia quasi ignis exardescit. 10 Omnis mulier qu est fornicaria, quasi stercus in via conculcabitur. 11 Speciem mulieris alien multi admirati, reprobi facti sunt : colloquium enim illius quasi ignis exardescit. 12 Cum aliena muliere ne sedeas omnino, nec accumbas cum ea super cubitum :

15

13 ani z ni sporu nie wied przy winie, by 13 et non alterceris cum illa in vino, ne forte si snad nie skonio ku niej serce twoje i declinet cor tuum in illam, et sanguine tuo by nie wpad w zatracenie przez krew twoj. labaris in perditionem. 7. JESZCZE O STOSUNKACH Z BLINIMI (9,14-25). 14 Nie opuszczaj starego przyjaciela, bo nowy nie bdzie do podobny. 15 Nowe wino, przyjaciel nowy; podstarzeje, a z rozkosz pi je bdziesz. 16 Nie zazdro chway i bogactw grzesznikowi, bo nie wiesz, jaki bdzie upadek jego. 17 Nie miej upodobania w gwacie niesprawiedliwych wiedzc, e a do otchani nie bdzie si podoba bezbony. 18 Daleko bd od czowieka, ktry ma moc zabi, a nie bdziesz si obawia bojani mierci; 19 a jeli si zbliysz do niego, nie dopuszczaj si niczego, by snad nie odebra ci ycia. 20 Wiedz o cznoci ze mierci, bo wpord side bdziesz chodzi i po zbrojach ludzi bolejcych bdziesz si przechadza. 21 Wedle monoci twej miej si na bacznoci przed blinim twoim, a z mdrymi i roztropnymi naradzaj si. 22 Ludzi sprawiedliwych miewaj u stou swego i w bojani Paskiej niech bdzie chluba twoja, 23 a w rozumie niech ci bdzie myl o Bogu i wszystka rozmowa twoja o przykazaniach Najwyszego. 24 Dla rki rzemielnikw dzieo chwali bd, a przeoonego nad ludem za mdro mowy jego, a sowo starcw za roztropno. 25 Straszny jest w miecie swym czowiek jzyczny, a niebaczny w mowie obrzydy bdzie. 8. O MDRYM I O GUPIM WADCY (10,1-5). 14 Ne derelinquas amicum antiquum : novus enim non erit similis illi. 15 Vinum novum amicus novus : veterascet, et cum suavitate bibes illud. 16 Non zeles gloriam et opes peccatoris : non enim scis qu futura sit illius subversio. 17 Non placeat tibi injuria injustorum, sciens quoniam usque ad inferos non placebit impius. 18 Longe abesto ab homine potestatem habente occidendi, et non suspicaberis timorem mortis. 19 Et si accesseris ad illum, noli aliquid committere, ne forte auferat vitam tuam. 20 Communionem mortis scito, quoniam in medio laqueorum ingredieris, et super dolentium arma ambulabis. 21 Secundum virtutem tuam cave te a proximo tuo, et cum sapientibus et prudentibus tracta. 22 Viri justi sint tibi conviv, et in timore Dei sit tibi gloriatio : 23 et in sensu sit tibi cogitatus Dei, et omnis enarratio tua in prceptis Altissimi. 24 In manu artificum opera laudabuntur, et princeps populi in sapientia sermonis sui, in sensu vero seniorum verbum. 25 Terribilis est in civitate sua homo linguosus : et temerarius in verbo suo odibilis erit.

10
1 Sdzia mdry bdzie sdzi lud swj, a przeoestwo roztropnego stae bdzie. 2 Jaki jest sdzia ludu, tacy te jego sudzy, a jaki przeoony miasta, tacy i mieszkajcy w nim. 3 Krl nieumiejtny wytraci lud swj, a miasta zaludni si roztropnoci monych. 4 W rce Boej wadza nad ziemi i

10
1 Judex sapiens judicabit populum suum, et principatus sensati stabilis erit. 2 Secundum judicem populi, sic et ministri ejus : et qualis rector est civitatis, tales et inhabitantes in ea. 3 Rex insipiens perdet populum suum : et civitates inhabitabuntur per sensum potentium. 4 In manu Dei potestas terr : et
16

poytecznego wadc wzbudzi nad ni czasu utilem rectorem suscitabit in tempus super swego. 5 W rce Boej szczcie czowieka, illam. 5 In manu Dei prosperitas hominis, et i na osob uczonego woy godno jego. super faciem scrib imponet honorem suum. 9. PRZESTROGA PRZED PYCH, NIESPRAWIEDLIWOCI I CHCIWOCI (10,6-22). 6 Nie pamitaj adnej krzywdy bliniemu i nie czy nic w sprawach krzywdy 7 Obmierza jest pycha przed Bogiem i przed ludmi, i obrzydliwa wszelka niesprawiedliwo narodw. 8 Krlowanie przechodzi od narodu do narodu dla niesprawiedliwoci i krzywd, i potwarzy, i rozmaitych zdrad. 9 A nad akomego nie ma nic gorszego. Czemu si pyszni ziemia i popi? 10 Nie ma nic niegodziwszego jak miowa pienidze; bo taki nawet dusz sw ma przedajn, gdy w yciu swoim wyrzuci wntrznoci swoje. 11 Krtkie jest ycie wszystkich mocarzw. Duga niemoc nuy lekarza. 12 Krtk niemoc przecina lekarz; tak i krl dzi jest, a jutro umrze. 13 Bo kiedy czowiek umrze, odziedziczy we i dzikie zwierzta i robaki. 14 Pocztkiem pychy czowieka jest odstpstwo od Boga 15; bo od tego, ktry go uczyni, odstpio serce jego. Albowiem pycha jest pocztkiem grzechu kadego; kto si jej trzyma bdzie, peen bdzie przeklestwa, a na koniec go obali. 16 Dlatego Pan pohabi zbory zych ludzi i zniszczy je do koca. 17 Stolice ksit pysznych wywrci Bg, a na ich miejsce pokornych posadzi. 18 Korzenie pysznych narodw wysuszy Bg, a wszczepi pokornych z tyche narodw. 19 Ziemie narodw wywrci Pan i wytraci je a do gruntu 20; wysuszy niektre z nich i wytraci ich, i wygadzi pami ich z ziemi. 21 Pami pysznych zatraci Bg, a zostawi pami pokornych umysem. 22 Nie jest stworzona dla ludzi pycha, ani gniew dla rodu niewieciego. 10 PRAWDZIWA CHWAA (10,23-11,6). 23 To pokolenie ludzi uczczone bdzie, ktre 23 Semen hominum honorabitur hoc, quod si Boga boi, a to pokolenie bez czci bdzie, timet Deum : semen autem hoc ktre przestpuje Paskie przykazania. 24 exhonorabitur, quod prterit mandata
17

6 Omnis injuri proximi ne memineris, et nihil agas in operibus injuri. 7 Odibilis coram Deo est et hominibus superbia, et execrabilis omnis iniquitas gentium. 8 Regnum a gente in gentem transfertur propter injustitias, et injurias, et contumelias, et diversos dolos. 9 Avaro autem nihil est scelestius. Quid superbit terra et cinis ? 10 Nihil est iniquius quam amare pecuniam : hic enim et animam suam venalem habet, quoniam in vita sua projecit intima sua. 11 Omnis potentatus brevis vita ; languor prolixior gravat medicum. 12 Brevem languorem prcidit medicus : sic et rex hodie est, et cras morietur. 13 Cum enim morietur homo, hreditabit serpentes, et bestias, et vermes. 14 Initium superbi hominis apostatare a Deo : 15 quoniam ab eo qui fecit illum recessit cor ejus, quoniam initium omnis peccati est superbia. Qui tenuerit illam adimplebitur maledictis, et subvertet eum in finem. 16 Propterea exhonoravit Dominus conventus malorum, et destruxit eos usque in finem. 17 Sedes ducum superborum destruxit Deus, et sedere fecit mites pro eis. 18 Radices gentium superbarum arefecit Deus, et plantavit humiles ex ipsis gentibus. 19 Terras gentium evertit Dominus, et perdidit eas usque ad fundamentum. 20 Arefecit ex ipsis, et disperdidit eos, et cessare fecit memoriam eorum a terra. 21 Memoria superborum perdidit Deus, et reliquit memoriam humilium sensu. 22 Non est creata hominibus superbia, neque iracundia nationi mulierum.

Midzy brami rzdca ich jest we czci, a ktrzy si boj Pana, bd takimi w oczach Jego. 25 Chlub bogatych, powaanych i ubogich jest boja Boa. 26 Nie gard czowiekiem sprawiedliwym ubogim, ani nie powaaj czowieka grzesznego bogatego. 27 Wielki i sdzia i mony jest we czci, lecz nie ma wikszego nad tego, ktry si Boga boi. 28 Niewolnikowi mdremu wolni suy bd, a m roztropny i wyrobiony nie bdzie szemra, gdy go gani, a nieuk nie bdzie uczczony. 29 Nie wyno si w spenianiu roboty twojej, ani si nie ocigaj czasu niedostatku. 30 Lepszy jest ten, co robi, a ma dosy wszystkiego, ni ten, co si pyszni, a nie ma chleba. 31 Synu, w cichoci zachowaj dusz twoj, a miej j we czci wedug godnoci jej. 32 Grzeszcego przeciw duszy swojej kto usprawiedliwi? a kto uczci nieczczcego duszy swojej? 33 Ubogi dla swej nauki i bojani sawiony jest, a jest taki czowiek, ktrego czcz dla majtnoci jego. 34 Kto za jest sawiony w ubstwie, o ile wicej w bogactwie; lecz kto jest sawiony dla majtnoci, niech si ubstwa boi.

Domini. 24 In medio fratrum rector illorum in honore : et qui timent Dominum erunt in oculis illius. 25 Gloria divitum, honoratorum, et pauperum, timor Dei est. 26 Noli despicere hominem justum pauperem, et noli magnificare virum peccatorem divitem. 27 Magnus, et judex, et potens est in honore : et non est major illo qui timet Deum. 28 Servo sensato liberi servient : et vir prudens et disciplinatus non murmurabit correptus, et inscius non honorabitur. 29 Noli extollere te in faciendo opere tuo, et noli cunctari in tempore angusti. 30 Melior est qui operatur et abundat in omnibus, quam qui gloriatur et eget pane. 31 Fili, in mansuetudine serva animam tuam, et da illi honorem secundum meritum suum. 32 Peccantem in animam suam quis justificabit ? et quis honorificabit exhonorantem animam suam ? 33 Pauper gloriatur per disciplinam et timorem suum : et est homo qui honorificatur propter substantiam suam. 34 Qui autem gloriatur in paupertate, quanto magis in substantia ! et qui gloriatur in substantia, paupertatem vereatur.

11
1 Mdro unionego wywyszy gow jego i w porodku wielkich panw posadzi go. 2 Nie chwal czowieka dla piknoci jego, ani nie gard czowiekiem dla wygldu jego. 3 Malutka jest pszczoa midzy latajcymi, a pierwszestwo sodyczy ma owoc jej. 4 Nie chlub si nigdy odzieniem, ani si nie wyno w dzie chway twojej, bo dziwne s sprawy jednego tylko Najwyszego, i chwalebne i skryte i niewidome s uczynki jego. 5 Wielu okrutnikw zasiado na tronie, a ten, o ktrym nie mylano, otrzyma koron. 6 Wielu monych gwatownie zostao ucinionych i powaani oddani zostali w rce innych.

11
1 Sapientia humiliati exaltabit caput illius, et in medio magnatorum consedere illum faciet. 2 Non laudes virum in specie sua, neque spernas hominem in visu suo. 3 Brevis in volatilibus est apis, et initium dulcoris habet fructus illius. 4 In vestitu ne glorieris umquam, nec in die honoris tui extollaris : quoniam mirabilia opera Altissimi solius, et gloriosa, et absconsa, et invisa opera illius. 5 Multi tyranni sederunt in throno : et insuspicabilis portavit diadema. 6 Multi potentes oppressi sunt valide, et gloriosi traditi sunt in manus alterorum.

18

11. ROZTROPNOC: W UDZIELANIU NAGAN I ODPOWIEDZI (11,7-9). 7 Nie ga nikogo pierwej, nim si wywiesz, a wywiedziawszy si, kar sprawiedliwie. 8 Pierwej nim wysuchasz, nie odpowiadaj sowa, a w rodku mw nie wtrcaj si. 9 Nie wad si o to, co ciebie nie dotyczy, i nie zasiadaj do sdu z grzesznikami. 12 PODZIA DBR NA ZIEMI ZALEY OD BOGA (11,10-30). 10 Synu, nie zajmuj si wielu sprawami, a jeli bdziesz bogatym, nie bdziesz wolny od wystpku: bo jeli ugania si bdziesz, nie osigniesz, achoby ucieka, nie unikniesz. 11 Niejeden czowiek bezbony pracuje i spieszy si i boleje, a tym mniej wzbogaca si. 12 Jest czowiek bezsilny, ratunku potrzebujcy, w si ubogi a obfitujcy w ubstwo, 13 a oko Boskie wejrzao na ku dobremu i podnis go z jego unienia, i zdumiewao si nad nim wielu, i dali cze Bogu. 14 Dobre i ze, ycie i mier, ubstwo i bogactwo od Pana pochodz. 15 Mdro i nauka i umiejtno zakonu u Boga; mio i drogi dobrych u niego s. 16 Grzesznikom bd i ciemnoci s wrodzone, a ktrzy si raduj w zych rzeczach, starzej si w zoci. 17 Dar Boy trwa dla sprawiedliwych, a czemu on da wzrost, bdzie miao powodzenie na wieki. 18 Jest taki, ktry si bogaci skpo yjc, i to jest dzia zapaty jego, i mwi: 19 "Znalazem sobie odpoczynek i teraz bd sam uywa dbr moich," 20 a nie wie, e czas przeminie i mier si przyblia, a on wszystko innym zostawi i umrze. 21 Trwaj w przymierzu twoim i rozmawiaj o nim, i starzej si w spenianiu przykaza tobie danych. 22 Nie zatrzymuj si przy uczynkach grzesznikw, a ufaj Bogu i pozosta na miejscu swoim; 23 bo atwo jest w oczach Boskich nagle wzbogaci ubogiego. 24 Bogosawiestwo Boe prdkie jest, by nagrodzi pobonego i w krtkim czasie postpek jego owoc przynosi. 25 Nie mw: "C pomnie i c odtd bdzie 10 Fili, ne in multis sint actus tui : et si dives fueris, non eris immunis a delicto. Si enim secutus fueris, non apprehendes : et non effugies, si prcucurreris. 11 Est homo laborans et festinans, et dolens : impius, et tanto magis non abundabit. 12 Est homo marcidus egens recuperatione, plus deficiens virtute, et abundans paupertate : 13 et oculus Dei respexit illum in bono, et erexit eum ab humilitate ipsius, et exaltavit caput ejus : et mirati sunt in illo multi, et honoraverunt Deum. 14 Bona et mala, vita et mors, paupertas et honestas, a Deo sunt : 15 sapientia, et disciplina, et scientia legis, apud Deum : dilectio, et vi bonorum, apud ipsum. 16 Error et tenebr peccatoribus concreata sunt : qui autem exsultant in malis consenescunt in malo. 17 Datio Dei permanet justis, et profectus illius successus habebit in ternum. 18 Est qui locupletatur parce agendo, et hc est pars mercedis illius. 19 In eo quod dicit : Inveni requiem mihi, et nunc manducabo de bonis meis solus : 20 et nescit quod tempus prteriet, et mors appropinquet, et relinquat omnia aliis, et morietur. 21 Sta in testamento tuo, et in illo colloquere, et in opere mandatorum tuorum veterasce. 22 Ne manseris in operibus peccatorum : confide autem in Deo, et mane in loco tuo. 23 Facile est enim in oculis Dei subito honestare pauperem. 24 Benedictio Dei in mercedem justi festinat, et in hora veloci processus illius fructificat. 25 Ne dicas : Quid est mihi opus ? et qu erunt mihi ex hoc bona ? 26 Ne dicas : Sufficiens mihi sum : et quid ex hoc pessimabor ? 27 In die bonorum ne
19

7 Priusquam interroges, ne vituperes quemquam : et cum interrogaveris, corripe juste. 8 Priusquam audias, ne respondeas verbum : et in medio sermonum ne adjicias loqui. 9 De ea re qu te non molestat, ne certeris : et in judicio peccantium ne consistas.

dobrego?" 26 Nie mw: "Mam dostatek, a c mi si odtd zego zdarzy?" 27 W dzie szczcia nie zapominaj o nieszczciu, a w dzie nieszczcia nie zapominaj o szczciu. 28 Bo atwo jest u Boga w dzie mierci zapaci kademu wedug drg jego. 29 Godzinne nieszczcie przynosi zapomnienie wielkiej rozkoszy, a przy kocu czowieka jest ujawnienie uczynkw jego. 30 Nie chwal przed mierci adnego czowieka, bo z synw swych poznany bywa m. 13. OSTRONIE Z DAWANIEM GOCINY (11,31-36)! 31 Nie kadego czowieka wprowadzaj do domu swego, bo wiele jest podstpw zdradliwego. 32 Jak bowiem wypuszczaj smrd wntrznoci mierdzcych ludzi i jak kuropatw wprowadzaj do klatki, i jak sarn w sido, tak i serce pysznych ludzi, i jak czatujcy, ktry patrzy na upadek bliniego swego. 33 Dobre bowiem rzeczy we ze obracajc stawia zasadzki, i na rzeczy najwyborniejsze rzuca plam. 34 Od jednej iskierki rozarza si ogie i od jednego zdradliwego mnoy si krew; a czowiek grzeszny godzi na krew. 35 Strze si niegodziwca, bo knuje nieszczcie, by snad na ciebie nie przywid pomiewiska na wielu. 36 Przypu do siebie obcego, a w zamieszaniu ci wywrci i obcym uczyni ci twym wasnym. 14. REGUY DOBROCZYNNOCI (12,1-7).

immemor sis malorum, et in die malorum ne immemor sis bonorum : 28 quoniam facile est coram Deo in die obitus retribuere unicuique secundum vias suas. 29 Malitia hor oblivionem facit luxuri magn, et in fine hominis denudatio operum illius. 30 Ante mortem ne laudes hominem quemquam : quoniam in filiis suis agnoscitur vir.

31 Non omnem hominem inducas in domum tuam : mult enim sunt insidi dolosi. 32 Sicut enim eructant prcordia ftentium, et sicut perdix inducitur in caveam, et ut caprea in laqueum : sic et cor superborum, et sicut prospector videns casum proximi sui. 33 Bona enim in mala convertens insidiatur, et in electis imponet maculam. 34 A scintilla una augetur ignis, et ab uno doloso augetur sanguis : homo vero peccator sanguini insidiatur. 35 Attende tibi a pestifero, fabricat enim mala, ne inducat super te subsannationem in perpetuum. 36 Admitte ad te alienigenam : et subvertet te in turbine, et abalienabit te a tuis propriis.

12
1 Jeli czynisz dobrze, wiedz, komu czynisz, a bdzie wielka wdziczno za dobrodziejstwa twoje. 2 Czy dobrze sprawiedliwemu, a znajdziesz zapat wielk, jeli nie od niego, 3 to na pewno od Pana. Bo nie dzieje si dobrze temu, ktry trwa w zym i ktry jamuny nie daje; poniewa i Najwyszy ma w nienawici grzesznikw, a lituje si nad pokutujcymi. 4 Dawaj miosiernemu, a nie wspomagaj grzesznika; i

12
1 Si benefeceris, scito cui feceris, et erit gratia in bonis tuis multa. 2 Benefac justo, et invenies retributionem magnam : et si non ab ipso, certe a Domino. 3 Non est enim ei bene qui assiduus est in malis, et eleemosynas non danti : quoniam et Altissimus odio habet peccatores, et misertus est pnitentibus. 4 Da misericordi, et ne suscipias peccatorem : et impiis et peccatoribus reddet vindictam, custodiens
20

bezbonym i grzesznikom odda pomst, zachowujc ich na dzie pomsty. 5 Dawaj dobremu, a nie wspomagaj grzesznika. 6 Czy dobrze pokornemu, a nie dawaj bezbonemu; zaka mu dawa chleba, aby przeze nie sta si moc mniejszy od ciebie; 7 bo dwa razy tyle za otrzymasz za wszystko dobre, ktre mu uczyni; gdy i Najwyszy nienawidzi grzesznikw, i bezbonym odda pomst. 15. NIE DOWIERZA WROGOM (12,8-19). 8 Nie pozna si przyjaciela czasu szczliwego, ani si nie ukryje nieprzyjaciel czasu przeciwnego. 9 W szczciu ma nieprzyjaciele jego w smutku, a w nieszczciu jego przyjaciela si poznaje. 10 Nie wierz na wieki nieprzyjacielowi twemu, bo jak spi rdzewieje zo jego 11 i choby upokorzony i skurczony chodzi, miej si na pieczy i strze si go. 12 Nie stawiaj go przy sobie i niech nie siedzi po prawicy twojej, by snad obrciwszy si do miejsca twego, nie stara si zaj stoka twego, i by na koniec nie zrozumia sw moich i nie mia wyrzutw z powodu mw moich. 13 Kt si zlituje nad zaklinaczem, ktrego w uksi, i nad wszystkimi ktrzy si do dzikich zwierzt zbliaj? Podobnie nad tym, ktry si czy z czowiekiem zym i uwika si w grzechy jego. 14 Jedn godzin bdzie trwa przy tobie, a jeli si zaczniesz pochyla, nie wytrzyma. 15 agodnie mwi wargami swymi nieprzylaciel, ale w sercu swym obmyla, jakby ci w d wtrci. 16 Oczyma swymi pacze nieprzyjaciel, ale jeli znajdzie sposobno, nie nasyci si krwi; 17 a jeli ci spotka co zego, znajdziesz go tam pierwszego. 18 Oczyma swymi pacze nieprzyjaciel, a rzekomo ratujc ci bdzie podkopywa stopy twoje. 19 Gow sw bdzie potrzsa i gaska rk, a wiele szepcc, odmieni oblicze swoje.

eos in diem vindict. 5 Da bono, et non receperis peccatorem. 6 Benefac humili, et non dederis impio : prohibe panes illi dari, ne in ipsis potentior te sit : 7 nam duplicia mala invenies in omnibus bonis qucumque feceris illi, quoniam et Altissimus odio habet peccatores, et impiis reddet vindictam.

8 Non agnoscetur in bonis amicus, et non abscondetur in malis inimicus. 9 In bonis viri, inimici illius in tristitia : et in malitia illius, amicus agnitus est. 10 Non credas inimico tuo in ternum : sicut enim ramentum ruginat nequitia illius : 11 et si humiliatus vadat curvus, adjice animum tuum, et custodi te ab illo. 12 Non statuas illum penes te, nec sedeat ad dexteram tuam, ne forte conversus in locum tuum, inquirat cathedram tuam, et in novissimo agnosces verba mea, et in sermonibus meis stimuleris. 13 Quis miserebitur incantatori a serpente percusso, et omnibus qui appropiant bestiis ? et sic qui comitatur cum viro iniquo, et obvolutus est in peccatis ejus. 14 Una hora tecum permanebit : si autem declinaveris, non supportabit. 15 In labiis suis indulcat inimicus, et in corde suo insidiatur ut subvertat te in foveam. 16 In oculis suis lacrimatur inimicus, et si invenerit tempus, non satiabitur sanguine. 17 Et si incurrerint tibi mala, invenies eum illic priorem. 18 In oculis suis lacrimatur inimicus, et quasi adjuvans suffodiet plantas tuas. 19 Caput suum movebit, et plaudet manu, et multa susurrans commutabit vultum suum.

21

16. OSTRONO W OBCOWANIU Z BOGATYMI (13,1-29).

13
1 Kto si smoy dotknie, pomae si ni, a kto ma towarzystwo z pysznym, oblecze si w pych. 2 - Brzemi na siebie bierze, kto ze znakomitszym od siebie obcuje; i bogatszemu od siebie nie bd towarzyszem. 3 Co wsplnego ma kocio z garnkiem? bo kiedy o siebie si uderz, stucze si. 4 Bogaty niesprawiedliwie uczyni i bdzie zgrzyta zbami, a ubogi skrzywdzony milcze bdzie. 5 - Jeli bdziesz dawa, przyjmie ci, ale jeli nie bdziesz mia, opuci ci. 6 Jeli masz, bdzie ucztowa z tob i wyniszczy ci, a nie bdzie ci aowa. 7 Jeli mu ciebie bdzie potrzeba, podejdzie ci, a umiechajc si bdzie ci nadziej czyni, powiadajc ci dobre rzeczy, i rzeknie: "Czego ci potrzeba?" 8 I zawstydzi ci potrawami swymi, a ci wyniszczy dwa lub trzy razy, a na ostatek wymieje si z ciebie, a potem gdy ci ujrzy, zostawi ci i bdzie potrzsa gow przeciw tobie. 9 Ukorz si Bogu i czekaj rk jego. 10 Strze si, aby nie da si uwie 11 I w gupstwo i nie by poniony. 12 Nie uniaj si w mdroci twojej, aby uniywszy si nie by uwiedziony w gupstwo. 13 - Wezwany od moniejszego, odejd, bo ci tym usilniej wzywa bdzie. 14 Nie naprzykrzaj si, aby nie by odrzucony, a nie bd daleko od niego, aby nie poszed w zapomnienie. Nie zmierzaj do tego, by jak do rwnego z nim mwi, ani nie wierz mnogim sowom jego; bo dug rozmow bdzie ci dowiadcza, a umiechajc si bdzie ci pyta o tajemnice twoje. 15 Niemiosierny umys jego bdzie zachowywa sowa twoje i nie pominie, aby nie mia ci utrapi i wtrci do wizienia 16 Strze si, a pilnuj tego, co usyszysz, bo chodzisz z upadkiem twoim. 17 A suchajc tego, jakby we nie patrz i czuwaj. 18 Przez wszystek ywot twj miuj Boga i wzywaj go ku zbawieniu twemu. 19 Kade zwierz miuje sobie podobne, tak i kady bliniego swego. 20 Wszelkie ciao przyczy si do podobnego sobie, i wszelki czowiek

13
1 Qui tetigerit picem inquinabitur ab ea : et qui communicaverit superbo induet superbiam. 2 Pondus super se tollat qui honestiori se communicat, et ditiori te ne socius fueris. 3 Quid communicabit cacabus ad ollam ? quando enim se colliserint, confringetur. 4 Dives injuste egit, et fremet : pauper autem lsus tacebit. 5 Si largitus fueris, assumet te : et si non habueris, derelinquet te. 6 Si habes, convivet tecum, et evacuabit te : et ipse non dolebit super te. 7 Si necessarius illi fueris, supplantabit te, et subridens spem dabit, narrans tibi bona, et dicet : Quid opus est tibi ? 8 Et confundet te in cibis suis, donec te exinaniat bis et ter : et in novissimo deridebit te, et postea videns derelinquet te, et caput suum movebit ad te. 9 Humiliare Deo, et exspecta manus ejus. 10 Attende ne seductus in stultitiam humilieris. 11 Noli esse humilis in sapientia tua, ne humiliatus in stultitiam seducaris. 12 Advocatus a potentiore, discede : ex hoc enim magis te advocabit. 13 Ne improbus sis, ne impingaris : et ne longe sis ab eo, ne eas in oblivionem. 14 Ne retineas ex quo loqui cum illo, nec credas multis verbis illius : ex multa enim loquela tentabit te, et subridens interrogabit te de absconditis tuis. 15 Immitis animus illius conservabit verba tua : et non parcet de malitia, et de vinculis. 16 Cave tibi, et attende diligenter auditui tuo, quoniam cum subversione tua ambulas : 17 audiens vero illa, quasi in somnis vide, et vigilabis. 18 Omni vita tua dilige Deum, et invoca illum in salute tua. 19 Omne animal diligit simile sibi, sic et omnis homo proximum sibi. 20 Omnis caro ad similem sibi conjungetur, et omnis homo simili sui sociabitur. 21 Si communicabit lupus agno aliquando, sic peccator justo. 22 Qu communicatio sancto homini ad canem ? aut qu pars diviti ad pauperem ? 23 Venatio leonis onager in eremo : sic et pascua divitum sunt pauperes. 24 Et sicut abominatio est superbo humilitas, sic et
22

przyczy si do podobnego sobie. 21 Jeli kiedy wilk z owc obcowa bdzie, tak grzesznik ze sprawiedliwym. 22 Co za wsplno witemu czowiekowi z psem, albo co za dzia bogatemu z ubogim? 23 Osio leny jest upem Lwa na pustyni, tak pastw bogaczw s ubodzy. 24 A jako pysznemu obrzyda jest pokora, taki ubogi obrzydoci bogatemu. 25 Jeli bogacz si zachwieje, ratuj go przyjaciele jego, lecz gdy ubogi upadnie, i od znajomych bywa wypdzony. 26 Bogacz, gdy bdzie oszukany, ma wielu pomocnikw; hardo mwi, a usprawiedliwili go. 27 Ubogiego oszukano, nadto jeszcze go aj; mwi roztropnie, a nie liczono si z tym. 28 Przemwi bogacz, a wszyscy umilkli i wywysz a pod oboki sowa jego. 29 Ubogi odezwa si, i mwi: "Kt to jest?", a jeli si potknie, wywrc go. 17. O DOBRYM I ZYM UYTKU BOGACTW (13,30-14,21). 30 Dobra jest majtno dla tego, co nie ma grzechu na sumieniu, a ze ubstwo w ustach bezbonika. 31 Serce czowieka odmienia twarz jego bd ku dobremu, bd ku zemu. 32 lad serca dobrego i oblicze dobre z trudem znajdziesz i z prac.

execratio divitis pauper. 25 Dives commotus confirmatur ab amicis suis : humilis autem cum ceciderit, expelletur et a notis. 26 Diviti decepto multi recuperatores : locutus est superbia, et justificaverunt illum. 27 Humilis deceptus est, insuper et arguitur : locutus est sensate, et non est datus ei locus. 28 Dives locutus est, et omnes tacuerunt, et verbum illius usque ad nubes perducent. 29 Pauper locutus est, et dicunt : Quis est hic ? et si offenderit, subvertent illum.

30 Bona est substantia cui non est peccatum in conscientia : et nequissima paupertas in ore impii. 31 Cor hominis immutat faciem illius, sive in bona, sive in mala. 32 Vestigium cordis boni et faciem bonam difficile invenies, et cum labore.

14
1 Bogosawiony m, ktry si nie potkn w sowie ust swoich i nie jest trapiony zgryzot z powodu grzechu! 2 Szczliwy czowiek, ktry nie mia smutku w umyle swoim i nie utraci nadziei swojej! 3 Czowiek chciwy i skpy prno ma bogactwa, a czowiekowi zazdrosnemu na co zoto? 4 Kto zbiera niesusznie kosztem duszy swojej, dla innych zbiera, a w dobrach jego inny zbytku uywa bdzie. 5 Kto dla siebie jest zy, dla kogo innego dobry bdzie? i dbr swoich z pociech nie uyje. 6 Kto sam sobie zazdroci, nic nade nie ma gorszego, i to jest zapata zoci jego; 7 i jeli co dobrze uczyni, niewiadomie i niechtnie czyni, a na ostatek pokazuje zo swoj. 8 Zoliwe jest oko zazdrosnego;

14
1 Beatus vir qui non est lapsus verbo ex ore suo, et non est stimulatus in tristitia delicti. 2 Felix qui non habuit animi sui tristitiam, et non excidit a spe sua. 3 Viro cupido et tenaci sine ratione est substantia : et homini livido ad quid aurum ? 4 Qui acervat ex animo suo injuste, aliis congregat, et in bonis illius alius luxuriabitur. 5 Qui sibi nequam est, cui alii bonus erit ? et non jucundabitur in bonis suis. 6 Qui sibi invidet, nihil est illo nequius : et hc redditio est maliti illius. 7 Et si bene fecerit, ignoranter et non volens facit : et in novissimo manifestat malitiam suam. 8 Nequam est oculus lividi : et avertens faciem suam, et despiciens animam suam. 9 Insatiabilis oculus cupidi in parte iniquitatis : non satiabitur donec consumat arefaciens
23

odwraca on twarz i gardzi dusz swoj. 9 Nie jest nasycone oko chciwego czci nie prawoci; nie nasyci si, a wyniszczy i wysuszy dusz swoj. 10 Oko ze do zego i nie naje si chleba, ale godne i smutne bdzie u stou swego. 11 Synu, jeli masz, czy sam sobie dobrze, i skadaj Bogu godne ofiary. 12 Pamitaj, e mier nie zwleka i e ci jest ukazane przymierze otchani, prawem bowiem tego wiata jest: musi si umrze. 13 Przed mierci czy dobrze przyjacielowi twemu, i wedug monoci twojej wycigaj rk i dawaj ubogiemu. 14 Nie tra dnia dobrego i czstka dobrego daru niechaj ci nie mija. 15 Czy innym nie zostawisz boleci i pracy twojej na rozdzia losem? 16 Dawaj i bierz, a usprawiedliwiaj dusz swoj. 17 Przed mierci tw penij sprawiedliwo, bo w otchani nie znajdziesz pokarmu. 18 Wszelkie ciao zwiotczeje jak siano i jak licie rosnce na drzewie zielonym. 19 Jedne rosn, a drugie opadaj; tak i rodzaj ciaa i krwi: jeden odchodzi, a drugi nastaje. 20 Kade dzieo skazitelne na koniec ustanie, a ktry je czyni, pjdzie z nim. 21 Wszelkie dzieo znakomite bdzie usprawiedliwione, a kto je czyni, bdzie uczczony przez nie. Dzia IV.(14,22 - 16,23) 1 OWOCE MDROCI (14,22-15,10). 22 Bogosawiony m, ktry trwa bdzie w mdroci i ktry nad sprawiedliwoci sw rozmyla bdzie, a w umyle rozwaa bdzie opatrzno Bo; 23 ktry rozmyla drog jej w sercu swoim i tajemnice jej przenika, idzie za ni jak wypatrujcy i na drogach jej zatrzymuje si; 24 ktry wglda przez okna jej i u drzwi jej sucha; ktry osiada koo domu jej, 25 i wbiwszy palik w jej ciany, postawi domek swj przy boku jej, i w domku jego bd mieszkay dobra na wieki. 26 Postawi synw swych pod pokryciem jej i bdzie mieszka pod jej gazkami; 27 bdzie obroniony od upalenia pod jej przykryciem, a w chwale jej bdzie odpoczywa.

animam suam. 10 Oculus malus ad mala, et non saturabitur pane, sed indigens et in tristitia erit super mensam suam. 11 Fili, si habes, benefac tecum, et Deo dignas oblationes offer. 12 Memor esto quoniam mors non tardat, et testamentum inferorum, quia demonstratum est tibi : testamentum enim hujus mundi morte morietur. 13 Ante mortem benefac amico tuo, et secundum vires tuas exporrigens da pauperi. 14 Non defrauderis a die bono, et particula boni doni non te prtereat. 15 Nonne aliis relinques dolores et labores tuos in divisione sortis ? 16 Da et accipe, et justifica animam tuam. 17 Ante obitum tuum operare justitiam, quoniam non est apud inferos invenire cibum. 18 Omnis caro sicut fnum veterascet, et sicut folium fructificans in arbore viridi. 19 Alia generantur, et alia dejiciuntur : sic generatio carnis et sanguinis, alia finitur, et alia nascitur. 20 Omne opus corruptibile in fine deficiet, et qui illud operatur ibit cum illo. 21 Et omne opus electum justificabitur, et qui operatur illud honorabitur in illo.

22 Beatus vir qui in sapientia morabitur, et qui in justitia sua meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei : 23 qui excogitat vias illius in corde suo, et in absconditis suis intelligens, vadens post illam quasi investigator, et in viis illius consistens : 24 qui respicit per fenestras illius, et in januis illius audiens : 25 qui requiescit juxta domum illius, et in parietibus illius figens palum, statuet casulam suam ad manus illius, et requiescent in casula illius bona per vum. 26 Statuet filios suos sub tegmine illius, et sub ramis ejus morabitur. 27 Protegetur sub tegmine illius a fervore, et in gloria ejus requiescet.

24

15
1 Kto si Boga boi, bdzie czyni dobrze, a kto si trzyma sprawiedliwoci, 2 osignie j, i wyjdzie na przeciw niego jak czcigodna matka, i jako ona pann pojta przyjmie go. 3 Nakarmi go chlebem ywota i zrozumienia, a wod mdroci zbawiennej napoi go, i umocni si w nim, i nie 4 pochyli si; i utrzyma go, i nie zawstydzi si, i wywyszy go u blinich jego; 5 i wpord zgromadzenia otworzy usta jego, i napeni go duchem mdroci i zrozumienia, i szat chway przyodzieje go. 6 Skarb wesela i radoci zgromadzi nad nim, i imienia wiecznego dziedzicem go uczyni. 7 Ludzie gupi nie dostan jej, a rozumni ludzie wyjd na jej spotkanie; gupi ludzie nie bd jej ogldali, 8 bo jest daleko od pychy i zdrady; ludzie kamliwi o niej nie wspomn, a ludzie prawdomwni znajd si u niej i szerz ci mie bd a do ogldania Boga. 9 - Nie jest pikna chwaa w ustach grzesznika, 10 albowiem od Boga wysza mdro; bo przy mdroci Boej sta bdzie chwaa i rozmnoy si w ustach wiernego i Panujcy da mu j. 2. NIE BG, LECZ WOLNA WOLA JEST SPRAWCZYNI GRZECHU (15,11-22). 11 Nie mw: "Przez Boga nie jest przy mnie," bo czego On nienawidzi, nie czy. 12 Nie mw: "On mnie w bd wprowadzi," bo Mu nie potrzeba bezbonych ludzi. 13 Wszelkiej obrzydliwoci bdu Pan nienawidzi, i nie bdzie si podobaa bojcym si go. 14 - Bg od pocztku stworzy czowieka i zostawi go w mocy rady jego. 15 Przyda prawa i przykazania swoje; 16 jeli bdziesz chcia prawa zachowa i na wieki wiar mi trzyma, zachowaj ci 17 Pooy przed tob ogie i wod, do czego chcesz, wycignij rk twoj. 18 Przed czowiekiem ywot i mier, dobro i zo; co mu si podoba, bdzie mu dane. 19 - Bo wielka mdro Boa i potny jest w mocy, i widzi wszystkich bez przestanku. 20 Oczy Paskie s ku tym, ktrzy si go boj, i on zna wszelkie dzieo

15
1 Qui timet Deum faciet bona, et qui continens est justiti apprehendet illam : 2 et obviabit illi quasi mater honorificata, et quasi mulier a virginitate suscipiet illum. 3 Cibabit illum pane vit et intellectus, et aqua sapienti salutaris potabit illum : et firmabitur in illo, et non flectetur : 4 et continebit illum, et non confundetur : et exaltabit illum apud proximos suos, 5 et in medio ecclesi aperiet os ejus, et adimplebit illum spiritu sapienti et intellectus, et stola glori vestiet illum. 6 Jucunditatem et exsultationem thesaurizabit super illum, et nomine terno hreditabit illum. 7 Homines stulti non apprehendent illam, et homines sensati obviabunt illi. Homines stulti non videbunt eam : longe enim abest a superbia et dolo. 8 Viri mendaces non erunt illius memores : et viri veraces invenientur in illa, et successum habebunt usque ad inspectionem Dei. 9 Non est speciosa laus in ore peccatoris, 10 quoniam a Deo profecta est sapientia. Sapienti enim Dei astabit laus, et in ore fideli abundabit, et Dominator dabit eam illi.

11 Non dixeris : Per Deum abest : qu enim odit ne feceris. 12 Non dicas : Ille me implanavit : non enim necessarii sunt ei homines impii. 13 Omne execramentum erroris odit Dominus, et non erit amabile timentibus eum. 14 Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui : 15 adjecit mandata et prcepta sua. 16 Si volueris mandata servare, conservabunt te, et in perpetuum fidem placitam facere. 17 Apposuit tibi aquam et ignem, ad quod volueris porrige manum tuam. 18 Ante hominem vita et mors, bonum et malum : quod placuerit ei dabitur illi : 19 quoniam multa sapientia Dei, et fortis in potentia, videns omnes sine intermissione. 20 Oculi Domini ad timentes eum, et ipse agnoscit omnem operam hominis. 21 Nemini mandavit impie agere, et nemini dedit
25

czowieka. 21 - Nikomu nie rozkaza le spatium peccandi : 22 non enim concupiscit czyni i nie da nikomu pozwolenia grzeszy; multitudinem filiorum infidelium et 22 albowiem nie pragnie mnstwa synw inutilium. niewiernych i niepoytecznych. 3. KARZCEJ SP'RAWIEDLIWOCI BOEJ NIKT NIE UJDZIE (16,1-23).

16
1 Nie raduj si z bezbonych synw, jeli si mno, i nie miej w nich upodobania, jeli nie ma w nich bojani Boej. 2 Nie ufaj ich zdrowiu i nie patrz na roboty ich. 3 Lepszy bowiem jest jeden bojcy si Boga, nili tysic synw bezbonych. 4 I lepiej jest umrze bez potomstwa, nili zostawi synw bezbonych. 5 Przez jednego roztropnego miasto bdzie zaludnione, plemi bezbonych opustoszeje. 6 - Wiele takich rzeczy widziao oko moje, a o wikszych od tych syszao ucho moje. 7 W zgromadzeniu grzesznikw zapali si ogie, a w narodzie niewiernym zapali si gniew. 8 Nie uprosili odpuszczenia grzechw swoich starodawni olbrzymi, ktrzy zostali wygadzeni, bo ufali sile swojej; 9 i nie przepuci Bg miejscu gociny Lota, i obrzydzi ich sobie dla pychy sowa ich. 10 Nie zmiowa si nad nimi, lecz wytraci lud wszystek, wynoszcy si w grzechach swoich. 11 Podobnie szekro sto tysicy pieszych, ktrzy si byli zgromadzili w uporze serca swego; a gdyby jeden by twardego karku, dziwne by byo, gdyby uszed. 12 - Miosierdzie bowiem i gniew jest u Niego. Wiele moe ubaganie - i wylewa gniew. 13 Miosierdziu Jego dorwnywa karanie Jego; sdzi czowieka wedug uczynkw jego. 14 Nie ujdzie grzesznik z grabie i nie przewlecze si oczekiwanie czynicego miosierdzie; 15 wszelkie dzieo miosierdzia uczyni miejsce kademu wedug zasugi uczynkw jego i wedug roztropnoci pielgrzymowania jego. 16 - Nie mw: "Skryj si przed Bogiem, a z wysokoci kto na mnie wspomni? 17 Midzy ludem wielkim nie poznaj mnie, bo czyme jest dusza moja midzy tak niezliczonym stworzeniem?" 18 Oto niebo i niebiosa niebios, gboko i wszystka

16
1 Ne jucunderis in filiis impiis, si multiplicentur : nec oblecteris super ipsos, si non est timor Dei in illis. 2 Non credas vit illorum, et ne respexeris in labores eorum. 3 Melior est enim unus timens Deum, quam mille filii impii : 4 et utile est mori sine filiis, quam relinquere filios impios. 5 Ab uno sensato inhabitabitur patria : tribus impiorum deseretur. 6 Multa talia vidit oculis meus, et fortiora horum audivit auris mea. 7 In synagoga peccantium exardebit ignis, et in gente incredibili exardescet ira. 8 Non exoraverunt pro peccatis suis antiqui gigantes, qui destructi sunt confidentes su virtuti. 9 Et non pepercit peregrinationi Lot, et execratus est eos pr superbia verbi illorum. 10 Non misertus est illis, gentem totam perdens, et extollentem se in peccatis suis. 11 Et sicut sexcenta millia peditum, qui congregati sunt in duritia cordis sui : et si unus fuisset cervicatus, mirum si fuisset immunis. 12 Misericordia enim et ira est cum illo : potens exoratio, et effundens iram. 13 Secundum misericordiam suam, sic correptio illius homines secundum opera sua judicat. 14 Non effugiet in rapina peccator, et non retardabit sufferentia misericordiam facientis. 15 Omnis misericordia faciet locum unicuique, secundum meritum operum suorum, et secundum intellectum peregrinationis ipsius. 16 Non dicas : A Deo abscondar : et ex summo, quis mei memorabitur ? 17 in populo magno non agnoscar : qu est enim anima mea in tam immensa creatura ? 18 Ecce clum et cli clorum, abyssus, et universa terra, et qu in eis sunt, in conspectu illius commovebuntur. 19 Montes simul, et colles, et fundamenta terr, cum conspexerit illa Deus, tremore concutientur. 20 Et in omnibus
26

ziemia, i wszystko, co w nich jest, porusz si przed oblicznoci Jego; 19 gry razem i pagrki, i fundamenty ziemi: gdy na nie Bg spojrzy, zatrzs si od strachu. 20 A w tym wszystkim serce gupie jest, a On rozumie wszelkie serce. 21 A drogi Jego kto rozumem pojmie, i wicher, ktrego ani oko ludzkie nie dojrzy? 22 Bo najwicej dzie Jego jest w skrytoci. A uczynki sprawiedliwoci Jego kto wypowie albo kto je zniesie? Przymierze bowiem daleko jest od niektrych, a badanie wszystkich bdzie przy kocu. 23 Kto jest nierozsdny, myli o bahych rzeczach, a m nierozumny i bdzcy myli o gupstwach. Dzia V. (16,24 - 23,38) 1. STWORZENIE WIATA (16,24-31). 24 Suchaj mi, synu, a ucz si karnoci rozumu i na sowa moje uwaaj w sercu twoim, 25 a powiem nauk dokadn i bd si stara mdro wypowiedzie; i sowa moje uwaaj w sercu twoim, a powiem w szczeroci ducha moce, ktre woy Bg w dziea swoje od pocztku, i oznajmi w prawdzie umiejtno jego. 26 - Z rozsdkiem Boym dziea Jego od pocztku, i od stworzenia ich rozdzieli ich czci i przeoestwa ich wedug rodzajw ich. 27 Uporzdkowa na wieki czynnoci ich; nie akny ani nie znuyy si, ani nie ustay od czynnoci swoich. 28 .aden bliskiego swego nie ucinie a na wieki. 29 Nie bd nieposuszny sowu Jego. 30 - Potem Bg spojrza na ziemi i napeni j dobrami swymi. 31 Dusza wszystkiego, co yje, oznajmia przed obliczem jej, i do niej znw powracaj.

his insensatum est cor, et omne cor intelligitur ab illo. 21 Et vias illius quis intelligit, et procellam quam nec oculus videbit hominis ? 22 Nam plurima illius opera sunt in absconsis : sed opera justiti ejus quis enuntiabit, aut quis sustinebit ? longe enim est testamentum a quibusdam, et interrogatio omnium in consummatione est. 23 Qui minoratur corde cogitat inania, et vir imprudens et errans cogitat stulta.

24 Audi me, fili, et disce disciplinam sensus, et in verbis meis attende in corde tuo : 25 et dicam in quitate disciplinam, et scrutabor enarrare sapientiam : et in verbis meis attende in corde tuo, et dico in quitate spiritus virtutes quas posuit Deus in opera sua ab initio, et in veritate enuntio scientiam ejus. 26 In judicio Dei opera ejus ab initio, et ab institutione ipsorum distinxit partes illorum, et initia eorum in gentibus suis. 27 Ornavit in ternum opera illorum : nec esurierunt, nec laboraverunt, et non destiterunt ab operibus suis. 28 Unusquisque proximum sibi non angustiabit in ternum : 29 non sis incredibilis verbo illius. 30 Post hc Deus in terram respexit, et implevit illam bonis suis : 31 anima omnis vitalis denuntiavit ante faciem ipsius, et in ipsam iterum reversio illorum.

27

2. BG A CZOWIEK (17,1 - 18,14).

17
1 Bg stworzy z ziemi czowieka, wedug obrazu swego uczyni go, 2 i znowu obrci go w ni, i na ksztat swj przyodzia go moc. 3 Liczb dni i czas da mu, i da mu moc nad tymi rzeczami, ktre s na ziemi. 4 Pooy strach przed nim nad wszystkim ciaem, i zapanowa nad zwierztami i nad ptactwem. 5 - Stworzy z niego pomoc jemu podobn, i da im rad i jzyk, i oczy, i uszy, i serce ku myleniu i nauk rozumu napeni ich. 6 Stworzy w nich umiejtno ducha, rozumem napeni serca ich, i zo i dobro ukaza im. 7 Przyoy oko swe do serca ich, aby im ukaza wielko dzie swoich, 8 aby chwalili imi wite i wielbili cuda jego, i opowiadali wielko dzie jego. 9 - Przyda im umiejtno, i zakon ywota da im w dziedzictwo. 10 Uczyni z nimi przymierze wieczne i ukaza im sprawiedliwo i sdy swoje. 11 I wielko chway jego widziao oko ich, a uszy ich syszay majestat gosu jego; i rzek im: "Strzecie si wszelkiej nieprawoci" 12 I kademu z osobna da przykazanie o blinim jego. 13 - Drogi ich zawsze s przed nim, nie s zakryte przed oczyma jego. 14 Nad kadym narodem postawi przeoonego, 15 a Izrael sta si jawn czci Bo. 16 I wszystkie dziea ich s jak soce przed obliczem Boym, a oczy Jego bez przestanku patrz na ich drogi. 17 Nie zostao zakryte przymierze przez zoci ich, a wszystkie nieprawoci ich s przed obliczem Boym. 18 Jamuna ma jak piecz u niego, a uczynno czowieka zachowa jak renic. 19-A potem powstanie i odda im zapat, kademu na gow jego, i zele ich do wewntrznych czci ziemi. 20 Ale pokutujcym da drog sprawiedliwoci i utwierdzi ustajcych w cierpieniu i przeznaczy im dzia prawdy. 21-Nawr si do Pana i opu grzechy twoje; 22 mdl si przed obliczem Paskim, a umniejszaj obraenia! 23 Nawr si do Pana, a odwr si od niesprawiedliwoci twojej i bardzo znienawid obrzydoci; 24 a poznaj sprawiedliwoci i sdy Boe, i stj w dziale

17
1 Deus creavit de terra hominem, et secundum imaginem suam fecit illum : 2 et iterum convertit illum in ipsam, et secundum se vestivit illum virtute. 3 Numerum dierum et tempus dedit illi, et dedit illi potestatem eorum qu sunt super terram. 4 Posuit timorem illius super omnem carnem, et dominatus est bestiarum et volatilium. 5 Creavit ex ipso adjutorium simile sibi : consilium, et linguam, et oculos, et aures, et cor dedit illis excogitandi, et disciplina intellectus replevit illos. 6 Creavit illis scientiam spiritus, sensu implevit cor illorum, et mala et bona ostendit illis. 7 Posuit oculum suum super corda illorum, ostendere illis magnalia operum suorum : 8 ut nomen sanctificationis collaudent, et gloriari in mirabilibus illius ; ut magnalia enarrent operum ejus. 9 Addidit illis disciplinam, et legem vit hreditavit illos. 10 Testamentum ternum constituit cum illis, et justitiam et judicia sua ostendit illis. 11 Et magnalia honoris ejus vidit oculus illorum, et honorem vocis audierunt aures illorum. Et dixit illis : Attendite ab omni iniquo. 12 Et mandavit illis unicuique de proximo suo. 13 Vi illorum coram ipso sunt semper : non sunt abscons ab oculis ipsius. 14 In unamquamque gentem prposuit rectorem : 15 et pars Dei Isral facta est manifesta. 16 Et omnia opera illorum velut sol in conspectu Dei : et oculi ejus sine intermissione inspicientes in viis eorum. 17 Non sunt absconsa testamenta per iniquitatem illorum, et omnes iniquitates eorum in conspectu Dei. 18 Eleemosyna viri quasi signaculum cum ipso, et gratiam hominis quasi pupillam conservabit. 19 Et postea resurget, et retribuet illis retributionem, unicuique in caput ipsorum, et convertet in interiores partes terr. 20 Pnitentibus autem dedit viam justiti, et confirmavit deficientes sustinere, et destinavit illis sortem veritatis. 21 Convertere ad Dominum, et relinque peccata tua : 22 precare ante faciem Domini, et
28

tobie wyznaczonym i w modlitwie do Boga Najwyszego. 25 Wejd w dzia wieku witego z yjcymi i dajcymi chwa Bogu. 26 Nie trwaj w bdzie bezbonych, przed mierci wysawiaj Boga; od umarego, ktry podobny jest nicoci, ginie pochwaa. 27 Bdziesz wysawia yjcy, ywy i zdrowy, bdziesz wysawia i chwali Boga, i bdziesz si chlubi miosierdziem jego. 28 Jake wielkie jest miosierdzie Paskie, a lito jego nad tymi, ktrzy si do niego nawracaj! 29 Wszystko bowiem nie moe by w ludziach, gdy nie jest niemiertelny syn czowieczy, a w prnoci za upodobanie mieli. 30 Co janiejszego nad soce? A ono ustaje. Albo co gorszego nad to, co wymylio ciao i krew? I to bdzie karane. Moc wysokoci nieba ono przeglda, a wszyscy ludzie - to ziemia i popi.

minue offendicula. 23 Revertere ad Dominum, et avertere ab injustitia tua, et nimis odito execrationem : 24 et cognosce justitias et judicia Dei, et sta in sorte propositionis, et orationis altissimi Dei. 25 In partes vade sculi sancti, cum vivis et dantibus confessionem Deo. 26 Non demoreris in errore impiorum : ante mortem confitere : a mortuo, quasi nihil, perit confessio. 27 Confiteberis vivens, vivus et sanus confiteberis : et laudabis Deum, et gloriaberis in miserationibus illius. 28 Quam magna misericordia Domini, et propitiatio illius convertentibus ad se ! 29 Nec enim omnia possunt esse in hominibus, quoniam non est immortalis filius hominis, et in vanitate maliti placuerunt. 30 Quid lucidius sole ? et hic deficiet ; aut quid nequius quam quod excogitavit caro et sanguis ? et hoc arguetur. 31 Virtutem altitudinis cli ipse conspicit : et omnes homines terra et cinis.

18
1 Ktry yje na wieki stworzy wszystko razem. Bg sam tylko sprawiedliwym si okae i trwa na wieki Krl niezwyciony. 2 Kt zdoa wypowiedzie dziea jego? 3 I kto moe zbada wielkie czyny jego? 4 A moc wielkoci jego kto wysowi? albo kto si odway wypowiedzie miosierdzie jego? 5 Nie podobna uj ani przyda, ani wybada ogromnych dzie Boych. 6 Gdy czowiek skoczy, dopiero zacznie, a gdy przestanie, zdumiony bdzie. 7 - Czyme jest czowiek albo co za poytek z niego? i co jest dobrego albo co zego od niego? 8 Liczba dni czowieka, jeli wielka, sto lat; jak kropla wody morskiej poczytane s i jak ziarnko piasku, tak niedugie lata wobec dnia wiecznoci. 9 - Dla tego cierpliwy jest Bg wzgldem nich i wylewa na nich miosierdzie swoje. 10 Widzia dum serca ich, e za jest, i pozna przewrotno ich, e zoliwa. 11 Dlatego penego zlitowania udzieli im i ukaza im drog prawoci. 12 Miosierdzie czowieka jest wzgldem bliniego jego, ale miosierdzie Boe wzgldem wszelkiego ciaa. 13 Ktry ma

18
1 Qui vivet in ternum creavit omnia simul. Deus solus justificabitur, et manet invictus rex in ternum. 2 Quis sufficit enarrare opera illius ? 3 quis enim investigabit magnalia ejus ? 4 virtutem autem magnitudinis ejus quis enuntiabit ? aut quis adjiciet enarrare misericordiam ejus ? 5 Non est minuere neque adjicere, nec est invenire magnalia Dei. 6 Cum consummaverit homo, tunc incipiet : et cum quieverit, aporiabitur. 7 Quid est homo ? et qu est gratia illius ? et quid bonum aut quid nequam illius ? 8 Numerus dierum hominum, ut multum centum anni, quasi gutta aqu maris deputati sunt : et sicut calculus aren, sic exigui anni in die vi. 9 Propter hoc patiens est Deus in illis, et effundit super eos misericordiam suam. 10 Vidit prsumptionem cordis eorum, quoniam mala est : et cognovit subversionem illorum, quoniam nequam est. 11 Ideo adimplevit propitiationem suam in illis, et ostendit eis viam quitatis. 12 Miseratio hominis circa proximum suum : misericordia autem Dei super omnem carnem. 13 Qui misericordiam
29

miosierdzie, naucza i wiczy jak pasterz habet, docet et erudit quasi pastor gregem trzod swoj. 14 Miociw jest temu, ktry suum. 14 Miseretur excipientis doctrinam przyjmuje nauk miosierdzia, i ktry spieszy miserationis, et qui festinat in judiciis ejus. si do sdw jego. 3. RNE RADY (18,15-29). 15 Synu, z dobrami nie udzielaj alw i we wszelkim datku nie zasmucaj zym sowem. 16 Czy rosa nie ochodzi gorca? Tak i sowo lepsze jest ni datek. 17 Czy oto sowo nie jest ponad dobry datek? lecz oba s u czowieka sprawiedliwego. 18 Gupi ostre wyrzuty czyni bdzie, a datek niewychowanego wysusza oczy. 19 - Przed sdem gotuj sobie sprawiedliwo, a pierwej, nim co powiesz, naucz si. 20 Przed chorob uywaj lekarstwa, i przed sdem pytaj sam siebie, a przed obliczem Boym znajdziesz zmiowanie. 21 Przed chorob ukorz si, a czasu niemocy poka nawrcenie twoje. 22 Nie zatrudniaj si tak, by si zawsze modli nie mia, i nie wstyd si a do mierci usprawiedliwia si, bo zapata Boa trwa na wieki. 23 Przed modlitw przygotuj dusz twoj, a nie bd jak czowiek, ktry Boga kusi. 24 Pamitaj na gniew w dzie koca i na czas odpaty w odwrceniu twarzy. 25 Pomnij na ubstwo w czasie obfitoci, a na braki ubstwa w dzie bogactw. 26 Odmieni si czas od poranku a do wieczora, a to wszystko prdkie przed oczyma Boymi. 27 - Czowiek mdry we wszystkim bdzie si mia na ostronoci, a w dni grzechw bdzie si strzeg gnunoci. 28 Wszelki rozumny poznaje mdro, i tego, ktry j znajdzie, wysawia bdzie. 29 Roztropni w sowach i sami mdrze si sprawowali i zrozumieli prawd i sprawiedliwo, i rozlewali przypowieci i sdy. 4. OPANOWANIE RNYCH NAMITNOCI (18,30-19,3) 30 Nie chod za podliwociami twymi i odwracaj si od twej woli. 31 Jeli pozwolisz duszy twojej na dze jej, wystawi ci na rado nieprzyjacioom twoim. 32 Nie podobaj sobie w zgromadzeniach, nawet maych, bo ustawiczne s wystpki ich. 30 Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere. 31 Si prstes anim tu concupiscentias ejus, faciat te in gaudium inimicis tuis. 32 Ne oblecteris in turbis nec in modicis : assidua enim est commissio illorum.
30

15 Fili, in bonis non des querelam, et in omni dato non des tristitiam verbi mali. 16 Nonne ardorem refrigerabit ros ? sic et verbum melius quam datum. 17 Nonne ecce verbum super datum bonum ? sed utraque cum homine justificato. 18 Stultus acriter improperabit : et datus indisciplinati tabescere facit oculos. 19 Ante judicium para justitiam tibi, et antequam loquaris, disce. 20 Ante languorem adhibe medicinam : et ante judicium interroga teipsum, et in conspectu Dei invenies propitiationem. 21 Ante languorem humilia te, et in tempore infirmitatis ostende conversationem tuam. 22 Non impediaris orare semper, et ne verearis usque ad mortem justificari, quoniam merces Dei manet in ternum. 23 Ante orationem prpara animam tuam, et noli esse quasi homo qui tentat Deum. 24 Memento ir in die consummationis, et tempus retributionis in conversatione faciei. 25 Memento paupertatis in tempore abundanti, et necessitatum paupertatis in die divitiarum. 26 A mane usque ad vesperam immutabitur tempus, et hc omnia citata in oculis Dei. 27 Homo sapiens in omnibus metuet, et in diebus delictorum attendet ab inertia. 28 Omnis astutus agnoscit sapientiam, et invenienti eam dabit confessionem. 29 Sensati in verbis et ipsi sapienter egerunt, et intellexerunt veritatem et justitiam, et impleverunt proverbia et judicia.

33 Nie stawaj si ubogim chcc innym 33 Ne fueris mediocris in contentione ex dorwna z poyczanego, gdy sam nic nie fnore, et est tibi nihil in sacculo : eris masz w mieszku, bo staniesz si wrogiem enim invidus vit tu. wasnego ycia.

19
1 Robotnik pijak nie wzbogaci si, a kto gardzi maymi rzeczami, pomau upadnie. 2 Wino i niewiasty uwodz mdrych i winnymi czyni roztropnych, 3 a kto si czy z nierzdnicami, bdzie niegodziwy; zgnilizna i robaki odziedzicz go i bdzie postawiony jako wielki przykad, i bdzie usunita z liczby dusza jego. 5 OPANOWANIE JZYKA (19,4-12). 4 Kto rycho wierzy, jest lekkiego serca i umniejszony bdzie, a nadto bdzie miany za takiego, ktry grzeszy przeciw duszy swojej. 5 - Kto si weseli z nieprawoci, skarcony bdzie, kto nienawidzi napomnienia, skrci si ycie jego, a kto nienawidzi wielomstwa, gasi zo. 6 Kto grzeszy przeciw duszy swojej, bdzie aowaa, a kto si kocha w zoci, bdzie napitnowany. 7 Nie powtarzaj sowa zego i przykrego, a nic ci nie ubdzie. 8 Przyjacielowi i nieprzyjacielowi nie oznajmiaj myli twoich, a jeli masz grzech, nie odkrywaj; 9 bo bdzie ci sucha i bdzie si strzeg ciebie, i jakoby bronic grzechu, bdzie ci nienawidzi, i tak bdzie przy tobie zawsze. 10 Syszae sowo przeciw bliniemu twemu? Niech zaraz umrze w tobie; bd pewny, e nie pkniesz od niego. 11 Z powodu sowa czuje gupi boleci rodzenia, podobne do jkw przy rodzeniu dziecka. 12 Strzaa, ktra utkwia w biodrze ciaa: tak sowo w sercu gupiego. 6. PRZED POTPIENIEM DRUGIEGO NALEY RZECZ ZRADA (19,13-18). 13 Napominaj przyjaciela, by snad nie pozosta bez zrozumienia i nie rzek:"Nie uczyniem," albo jeli uczyni, aby drugi raz nie czyni. 14 Napominaj bliniego, moe nie powiedzia, a jeli powiedzia, by snad

19
1 Operarius ebriosus non locupletabitur : et qui spernit modica paulatim decidet. 2 Vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes, et arguent sensatos. 3 Et qui se jungit fornicariis erit nequam : putredo et vermes hreditabunt illum : et extolletur in exemplum majus, et tolletur de numero anima ejus.

4 Qui credit cito levis corde est, et minorabitur : et qui delinquit in animam suam, insuper habebitur. 5 Qui gaudet iniquitate, denotabitur : et qui odit correptionem, minuetur vita : et qui odit loquacitatem, extinguit malitiam. 6 Qui peccat in animam suam, pnitebit : et qui jucundatur in malitia, denotabitur. 7 Ne iteres verbum nequam et durum, et non minoraberis. 8 Amico et inimico noli narrare sensum tuum : et si est tibi delictum, noli denudare : 9 audiet enim te, et custodiet te, et quasi defendens peccatum, odiet te, et sic aderit tibi semper. 10 Audisti verbum adversus proximum tuum ? commoriatur in te, fidens quoniam non te dirumpet. 11 A facie verbi parturit fatuus, tamquam gemitus partus infantis. 12 Sagitta infixa femori carnis, sic verbum in corde stulti.

13 Corripe amicum, ne forte non intellexerit, et dicat : Non feci : aut, si fecerit, ne iterum addat facere. 14 Corripe proximum, ne forte non dixerit : et si dixerit, ne forte iteret. 15 Corripe amicum, spe enim fit commissio :
31

nie powtrzy. 15 Napominaj przyjaciela, bo czsto zdarza si, e upadnie. 16 A nie wierz kademu sowu. Niejeden potyka si w jzyku, ale nie z umysu: 17 Kt jest bowiem, ktry by nie zgrzeszy jzykiem swoim? 18 Napominaj bliniego twego pierwej, nim pogrozisz, i daj miejsce bojani Najwyszego. 7. O PRAWDZIWEJ I FASZYWEJ MDROCI (19,18-27). Bo wszystka mdro to boja Boa i w niej ley boja Boga i we wszelkiej mdroci wykonanie zakonu. 19 A nauka zoci nie jest mdroci i myl grzesznych nie jest roztropnoci. 20 Jest zo, a w niej przeklestwo, i jest gupi, ktremu zbywa na mdroci. 21 Lepszy jest czowiek bogobojny, ktremu zbywa na mdroci i niedostaje rozumu, nili ten, ktry ma dosy rozumu, a przestpuje zakon Najwyszego. 22 Jest roztropno nie zawodzca, ale niesprawiedliwa; 23 i jest taki, co wypuszcza sowo pewne, powiadajc prawd. Jest taki, ktry si zoliwie korzy, a wntrznoci jego s pene zdrady; 24 i jest taki, ktry si nazbyt znia od wielkiej pokory. I jest taki, ktry skania oblicze swe i czyni jakby nie widzia, czego nie wiedziano; 25 a jeli sabo si grzeszy mu nie dopuci, skoro znajdzie sposobno do uczynienia le, tak uczyni. 26 Z wejrzenia mona pozna ma, a z wyrazu twarzy mona pozna roztropnego. 27 Ubir ciaa i szczerzenie zbw w umiechu, i chd czowieka wydaj go. 8. O ROZTROPNOCI W MOWIE (19,28 - 20,8).

16 et non omni verbo credas. Est qui labitur lingua, sed non ex animo : 17 quis est enim qui non deliquerit in lingua sua ? 18 Corripe proximum antequam commineris, et da locum timori Altissimi :

Quia omnis sapientia timor Dei, et in illa timere Deum, et in omni sapientia dispositio legis. 19 Et non est sapientia nequiti disciplina, et non est cogitatus peccatorum prudentia. 20 Est nequitia, et in ipsa execratio, et est insipiens qui minuitur sapientia. 21 Melior est homo qui minuitur sapientia, et deficiens sensu, in timore, quam qui abundat sensu, et transgreditur legem Altissimi. 22 Est solertia certa, et ipsa iniqua : 23 et est qui emittit verbum certum enarrans veritatem. Est qui nequiter humiliat se, et interiora ejus plena sunt dolo : 24 et est qui se nimium submittit a multa humilitate : et est qui inclinat faciem suam, et fingit se non videre quod ignoratum est : 25 et si ab imbecillitate virium vetetur peccare, si invenerit tempus malefaciendi, malefaciet. 26 Ex visu cognoscitur vir, et ab occursu faciei cognoscitur sensatus. 27 Amictus corporis, et risus dentium, et ingressus hominis, enuntiant de illo.

28 Jest skarcenie faszywe w gniewie 28 Est correptio mendax in ira contumeliosi, zniewaajcego, i jest sd, ktry si nie zda et est judicium quod non probatur esse by dobrym, i jest milczcy, a ten jest bonum : et est tacens, et ipse est prudens. roztropny

32

20
1 O ile lepiej jest skarci, anieli si gniewa, a wyznajcemu nie przerywa mowy. 2 Natarczywo trzebieca pozbawi dziewictwa pann; tak 3 i ten ktry przez gwat wydaje sd niesprawiedliwy. 4 O, jak dobra jest rzecz, gdy skarcony pokazuje al! bo tak ujdziesz grzechu dobrowolnego. 5 Jest milczcy, ktrego si uwaa za mdrego; i jest znienawidzony, ktry prdki jest ku mwieniu. 6 Jest milczcy, a nie ma rozumu do mwienia, a jest milczcy, ktry zna czas stosowny. 7 Czowiek mdry bdzie milcza a do czasu susznego, ale lekkomylny i gupi nie bd patrze czasu. 8 Kto wielu sw uywa, obrazi dusz swoj, a kto sobie moc przywaszcza niesuszne, bdzie w nienawici. 9. POZORNE POWODZENIE (20,9-13). 9 Jest powodzenie w zem dla czowieka niekarnego, i jest wymys ku szkodzie. 10 Jest datek, ktry nie jest poyteczny, i jest datek, za ktry podwjna jest nagroda. 11 Jest umniejszenie ku chwale, i niejeden podniesie gow z unienia. 12 Niejeden wiele kupuje tanio, lecz siedmiorako to zwraca. 13 Mdry przez sowa czyni samego siebie przyjemnym, a wdziki gupich rozlej si. 10. O DARACH GUPIEGO (20,14-19). 14 Dar od gupiego nie bdzie ci poyteczny, bo oczy jego siedmiorakie s, da mao, 15 a wiele ci wymwi i otwarcie ust jego to wybuch pomienia. 16 Dzi poyczy kto, a jutro si upomina, obrzydy jest taki czowiek. 17 Gupi nie bdzie mia przyjaciela i nie bdzie wdzicznoci za dobrodziejstwa jego; bo ktrzy jedz chleb jego, 18 faszywy jzyk maj. Ile razy i jak wielu mia si z niego bdzie! 19 Bo ani tym, co powinien by mie, dobrze nie szafuje, a podobnie tym, czego mie by nie powinien.

20
1 Quam bonum est arguere, quam irasci, et confitentem in oratione non prohibere ! 2 Concupiscentia spadonis devirginabit juvenculam : 3 sic qui facit per vim judicium iniquum. 4 Quam bonum est correptum manifestare pnitentiam ! sic enim effugies voluntarium peccatum. 5 Est tacens qui invenitur sapiens : et est odibilis qui procax est ad loquendum. 6 Est tacens non habens sensum loquel : et est tacens sciens tempus aptum. 7 Homo sapiens tacebit usque ad tempus : lascivus autem et imprudens non servabunt tempus. 8 Qui multis utitur verbis ldet animam suam : et qui potestatem sibi sumit injuste, odietur.

9 Est processio in malis viro indisciplinato, et est inventio in detrimentum. 10 Est datum quod non est utile, et est datum cujus retributio duplex. 11 Est propter gloriam minoratio, et est qui ab humilitate levabit caput. 12 Est qui multa redimat modico pretio, et restituens ea in septuplum. 13 Sapiens in verbis seipsum amabilem facit : grati autem fatuorum effundentur.

14 Datus insipientis non erit utilis tibi : oculi enim illius septemplices sunt. 15 Exigua dabit, et multa improperabit : et apertio oris illius inflammatio est. 16 Hodie fneratur quis, et cras expetit : odibilis est homo hujusmodi. 17 Fatuo non erit amicus, et non erit gratia bonis illius : 18 qui enim edunt panem illius, fals lingu sunt. Quoties et quanti irridebunt eum ! 19 neque enim quod habendum erat directo sensu distribuit ; similiter et quod non erat habendum.

33

11. NIEBEZPIECZESTWA JZYKA (20,20-22). 20 Upadek faszywego jzyka, jak gdy kto na posadzk upadnie; tak prdko zych upadek przyjdzie. 21 Czowiek niemiy jak bajka prna, ustawicznie bdzie w ustach nieukw. 22 Z ust gupiego nie jest przyjemna przypowie, bo jej nie powiada czasu swego. 12. RNE ZASADY (20,23-33). 23 Niejeden nie moe grzeszy dla niedostatku, a w swym odpoczynku bdzie pobudzany. 24 - Niejeden dla wstydu utraci dusz swoj i dla nieroztropnej osoby straci j, a majc wzgld na cudz osob straci sam siebie. 25 Nie jeden dla wstydu obiecuje przyjacielowi i zrobi go sobie bez potrzeby nieprzyjacielem. 26 - Skaz bardzo z w czowieku jest kamstwo, a w ustach niekarnych bdzie zawsze. 27 Lepszy jest zodziej ni m ustawicznie kamicy, a obaj odziedzicz zatracenie. 28 Obyczaje ludzi kamliwych s bezecne, a sromota ich jest z nimi bez ustanku. 29 - Mdry sowami swymi okae sam siebie, a czowiek roztropny spodoba si panom. 30 Kto uprawia ziemi swoj, wyniesie wysoko brg zboa, a kto czyni sprawiedliwo, ten wywyszony bdzie, a kto si podoba panom, ujdzie nieprawoci. 31 - Dary i upominki zalepiaj oczy sdziom, i jakby byli nie mi, powcigaj w ich ustach wymiary kary. 32 - Mdro zatajona i skarb niewidziany, co za poytek z obojga? 33 Lepszy jest ten, ktry tai gupot swoj ni czowiek, ktry kryje mdro swoj. 13. UNIKANIE GRZECHU (21,1-11). 23 Est qui vetatur peccare pr inopia, et in requie sua stimulabitur. 24 Est qui perdet animam suam pr confusione, et ab imprudenti persona perdet eam : person autem acceptione perdet se. 25 Est qui pr confusione promittit amico, et lucratus est eum inimicum gratis. 26 Opprobrium nequam in homine mendacium : et in ore indisciplinatorum assidue erit. 27 Potior fur quam assiduitas viri mendacis : perditionem autem ambo hreditabunt. 28 Mores hominum mendacium sine honore, et confusio illorum cum ipsis sine intermissione. 29 Sapiens in verbis producet seipsum, et homo prudens placebit magnatis. 30 Qui operatur terram suam inaltabit acervum frugum, et qui operatur justitiam, ipse exaltabitur : qui vero placet magnatis effugiet iniquitatem. 31 Xenia et dona exccant oculos judicum, et quasi mutus, in ore avertit correptiones eorum. 32 Sapientia absconsa, et thesaurus invisus, qu utilitas in utrisque ? 33 Melior est qui celat insipientiam suam, quam homo qui abscondit sapientiam suam. 20 Lapsus fals lingu quasi qui in pavimento cadens : sic casus malorum festinanter veniet. 21 Homo acharis quasi fabula vana, in ore indisciplinatorum assidua erit. 22 Ex ore fatui reprobabitur parabola : non enim dicit illam in tempore suo.

21
1 Synu, jeli zgrzeszye, nie przydawaj drugi raz, ale i za dawne pro, aby ci byy odpuszczone. 2 Uciekaj przed grzechami jak przed wem, bo jeli si do nich zbliysz, uksz ci. 3 Zby lwie, zby ich, zabijajce

21
1 Fili, peccasti, non adjicias iterum : sed et de pristinis deprecare, ut tibi dimittantur. 2 Quasi a facie colubri fuge peccata : et si accesseris ad illa, suscipient te. 3 Dentes leonis dentes ejus, interficientes animas
34

dusze ludzkie. 4 Wszelki grzech jest jak miecz obosieczny, rany od niego s nieuleczalne. 5 - ajanie i krzywdy wniwecz obrc majtno, a dom, ktry bardzo bogaty jest, bdzie zniszczony pych; tak majtno pysznego wykorzeniona bdzie. 6 Modlitwa z ust ubogiego przyjdzie a do uszu Jego, a sd prdko na przyjdzie. 7-Kto nienawidzi napomnienia, znak to jest grzesznika, a kto si Boga boi, nawrci si w sercu swoim. 8 - Mony w miaym jzyku daleko synie, a mdry wie, e moe by oszukany przez niego. 9 Kto buduje dom swj cudzym nakadem, jest jak ten, co zbiera kamienie swoje w zimie. 10 Zgromadzenie grzesznikw - stos zgrzebi, a kocem ich pomie ognisty. 11 Droga grzesznikw kamieniem wybrukowana, a na kocu ich otcha, ciemnoci i mki. 14. MDRY I GUPI (21,12-29). 12 Kto strzee sprawiedliwoci, owadnie myl jej. 13 Doskonaoci bojani Boej jest mdro i rozum. 14 Nie bdzie nauczony, kto nie jest mdry w dobrem. 15 Jest za mdro, ktra obfituje w zo; a nie ma rozumu, gdzie jest gorzko. 16 Nauka mdrego wzbierze jak powd, a rada jego trwa jak rdo ycia. 17 Serce gupiego jak naczynie rozbite i adnej mdroci niezatrzyma. 18 Jakiekolwiek sowo mdre usyszy rozumny, pochwali je i jeszcze przyda do niego; usysza rozkosznik i nie podoba mu si, i zarzuci je w ty za siebie. 19 - Rozmowa z gupim jest jak tumok w drodze, a w ustach roztropnego znajdzie si przyjemno. 20 Ust roztropnego szukaj w zgromadzeniu, a sowa jego rozwaa bd w sercach swoich. 21 Jak dom zburzony, tak mdro dla gupiego, a wiedz nieumiejtnego s niezrozumiae sowa. 22 Nauka dla gupiego jak pta na nogach i jak okowy rk na prawej rce. 23 Szalony miejc si gos swj podnosi, a czowiek mdry za ledwie milczkiem umiecha si bdzie. 24 Zot ozdob nauka dla mdrego i jak ramiennik na prawym ramieniu. 25 Noga gupiego skora w dom bliniego, ale czowiek dowiadczony wstydzi si osoby

hominum. 4 Quasi rhompha bis acuta omnis iniquitas : plag illius non est sanitas. 5 Objurgatio et injuri annullabunt substantiam, et domus qu nimis locuples est annullabitur superbia : sic substantia superbi eradicabitur. 6 Deprecatio pauperis ex ore usque ad aures ejus perveniet, et judicium festinato adveniet illi. 7 Qui odit correptionem vestigium est peccatoris, et qui timet Deum convertetur ad cor suum. 8 Notus a longe potens lingua audaci, et sensatus scit labi se ab ipso. 9 Qui dificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligat lapides suos in hieme. 10 Stupa collecta synagoga peccantium, et consummatio illorum flamma ignis. 11 Via peccatorum complanata lapidibus : et in fine illorum inferi, et tenebr, et pn.

12 Qui custodit justitiam, continebit sensum ejus. 13 Consummatio timoris Dei, sapientia et sensus. 14 Non erudietur qui non est sapiens in bono. 15 Est autem sapientia qu abundat in malo, et non est sensus ubi est amaritudo. 16 Scientia sapientis tamquam inundatio abundabit, et consilium illius sicut fons vit permanet. 17 Cor fatui quasi vas confractum, et omnem sapientiam non tenebit. 18 Verbum sapiens quodcumque audierit scius, laudabit, et ad se adjiciet : audivit luxuriosus, et displicebit illi, et projiciet illud post dorsum suum. 19 Narratio fatui quasi sarcina in via : nam in labiis sensati invenietur gratia. 20 Os prudentis quritur in ecclesia, et verba illius cogitabunt in cordibus suis. 21 Tamquam domus exterminata, sic fatuo sapientia : et scientia insensati inenarrabilia verba. 22 Compedes in pedibus, stulto doctrina : et quasi vincula manuum super manum dextram. 23 Fatuus in risu exaltat vocem suam : vir autem sapiens vix tacite ridebit. 24 Ornamentum aureum prudenti doctrina, et quasi brachiale in brachio dextro. 25 Pes fatui facilis in domum proximi : et homo peritus confundetur a persona potentis. 26 Stultus a fenestra respiciet in domum : vir
35

monego. 26 Gupi przez okno patrze bdzie do domu, ale m dobrze wychowany sta bdzie na dworze. 27 Gupot czowieka jest sucha pod drzwiami, a dla mdrego byo by to cik sromot. 28 Usta nieroztropnych mwi bd gupie rzeczy, a sowa mdrych na wadze bd waone. 29 W ustach gupich serca ich, a w sercu mdrych usta ich.

autem eruditus foris stabit. 27 Stultitia hominis auscultare per ostium : et prudens gravabitur contumelia. 28 Labia imprudentium stulta narrabunt ; verba autem prudentium statera ponderabuntur. 29 In ore fatuorum cor illorum, et in corde sapientium os illorum.

15. BEZBONY PRZEKLINAJCY I OBMWCA (21,30-31). 30 Gdy bezbony przeklina szatana, sam przeklina dusz swoj. 31 Obmwca splugawi dusz swoj i u wszystkich bdzie w nienawici, a kto z nim przebywa, obmierzy bdzie; milczcy i roztropny we czci bdzie. 16. LENIWY; DZIECI NIEKARNE; TRAKTOWANIE GUPIEGO (22,1-18). 30 Dum maledicit impius diabolum, maledicit ipse animam suam. 31 Susurro coinquinabit animam suam, et in omnibus odietur, et qui cum eo manserit odiosus erit : tacitus et sensatus honorabitur.

22
1 Kamieniem uboconym leniwiec jest ukamienowany, a wszyscy bd mwi jemu na wzgard. 2 Gnojem woowym leniwiec jest ukamienowany, a kady, kto si go dotknie, otrznie rce. 3 - Sromota dla ojca jest z syna le wychowanego, a crka umniejszeniem bdzie. 4 Crka mdra jest dziedzictwem mowi swemu, a ktra lekko si sprawuje, bywa ku zelywoci ojcu. 5 Ojca i ma zawstydza bezwstydna i bezbonym nie ustpuje, a od obu wzgardzona bdzie. 6 - Muzyk w aobie niewczesne opowiadanie; karanie i nauka s w kadym czasie mdroci. 7 - Kto uczy gupiego, jest jak ten, co skorupy zlepia. 8 Kto powiada sowo nie suchajcemu, jest, jak ten, co budzi picego z twardego snu. 9 Ze picym rozmawia, kto wykada mdro gupiemu; a na kocu rozprawy mwi: 10 "Kt to jest?" Pacz nad umarym, bo ustaa wiato jego, i nad gupim pacz, bo rozum ustaje. 11 Mao pacz nad umarym, albowiem odpocz; bo niecnotliwy ywot

22
1 In lapide luteo lapidatus est piger : et omnes loquentur super aspernationem illius. 2 De stercore boum lapidatus est piger : et omnis qui tetigerit eum excutiet manus. 3 Confusio patris est de filio indisciplinato : filia autem in deminoratione fiet. 4 Filia prudens hreditas viro suo : nam qu confundit, in contumeliam fit genitoris. 5 Patrem et virum confundit audax, et ab impiis non minorabitur : ab utrisque autem inhonorabitur. 6 Musica in luctu importuna narratio : flagella et doctrina in omni tempore sapientia. 7 Qui docet fatuum, quasi qui conglutinat testam. 8 Qui narrat verbum non audienti, quasi qui excitat dormientem de gravi somno. 9 Cum dormiente loquitur qui enarrat stulto sapientiam : et in fine narrationis dicit : Quis est hic ? 10 Supra mortuum plora, defecit enim lux ejus : et supra fatuum plora, defecit enim sensus. 11 Modicum plora super mortuum, quoniam requievit : 12 nequissimi enim nequissima vita super mortem fatui. 13
36

niecnotliwego gorszy jest od mierci gupiego. 13 aoba po umarym przez siedem dni, ale nad gupim i bezbonym po wszystkie dni ywota ich. 14 - Z gupim niewiele mw, a z niemdrym nie chod. 15 Strze si go, aby przykroci nie mia, a nie bdziesz splugawiony grzechem jego. 16 Odstp od niego, a znajdziesz pokj i nie bdziesz trapiony gupot jego. 17 Od oowiu co ciszego? A jakie inne imi mu przystoi, jak "gupi?" 18 Piasek i sl i bry elaza atwiej jest nie, ni czowieka nieroztropnego i gupiego i bezbonego. 17. CZOWIEK ZDECYDOWANY, A CZOWIEK GUPI I CHWIEJNY (22,19-23). 19 Wizanie drewniane, spojone na fundamencie budynku, nie rozerwie si; tak i serce umocnione rozumnym za stanowieniem. 20 Myl mdrego w adnym czasie bojani nie bdzie skaona. 21 Jak koy na wysokim miejscu i kamienie uoone bez zaprawy nie ostoj si przed wiatrem, 22 tak i serce gupiego, lkliwe w myli, nie ostoi si przeciw napadowi strachu. 23 Jak serce gupiego, lkliwe w myli, w adnym czasie nie bdzie si bao, tak i ten, ktry w przykazaniu Boym trwa ustawicznie. 18. O PRZYJANI (22,24-32). 24 Kto kole oko, wywodzi zy, a kto rani serce, wywouje uczucie. 25 Kto ciska kamieniem na ptaki, spdzi je; tak i ktry zniewaa przyjaciela, rozrywa przyja. 26 Choby doby miecza na przyjaciela, nie rozpaczaj, bo jest nawrt. 27 Na przyjaciela jeli otworzysz usta przykre, nie bj si, bo jest pojednanie; wyjwszy obelg, i wyrzucanie na oczy, i pych, i wyjawienie tajemnicy, i rang zdradliw: dla tych wszystkich rzeczy ucieknie przyjaciel. 28 Dochowaj wiernoci przyjacielowi w ubstwie jego, aby si i w szczciu jego weseli; 29 czasu ucisku jego pozosta mu wiernym, aby w dziedzictwie jego by wspdziedzicem. 30 Przed ogniem z

Luctus mortui septem dies : fatui autem et impii omnes dies vit illorum. 14 Cum stulto ne multum loquaris, et cum insensato ne abieris. 15 Serva te ab illo, ut non molestiam habeas, et non coinquinaberis peccato illius. 16 Deflecte ab illo, et invenies requiem, et non acediaberis in stultitia illius. 17 Super plumbum quid gravabitur ? et quod illi aliud nomen quam fatuus ? 18 Arenam, et salem, et massam ferri facilius est ferre quam hominem imprudentem, et fatuum, et impium.

19 Loramentum ligneum colligatum in fundamento dificii non dissolvetur, sic et cor confirmatum in cogitatione consilii. 20 Cogitatus sensati in omni tempore metu non depravabitur. 21 Sicut pali in excelsis, et cmenta sine impensa posita, contra faciem venti non permanebunt : 22 sic et cor timidum in cogitatione stulti contra impetum timoris non resistet. 23 Sicut cor trepidum in cogitatione fatui omni tempore non metuet, sic et qui in prceptis Dei permanet semper.

24 Pungens oculum deducit lacrimas, et qui pungit cor profert sensum. 25 Mittens lapidem in volatilia, dejiciet illa : sic et qui conviciatur amico, dissolvit amicitiam. 26 Ad amicum etsi produxeris gladium, non desperes : est enim regressus. Ad amicum 27 si aperueris os triste, non timeas : est enim concordatio : excepto convitio, et improperio, et superbia, et mysterii revelatione, et plaga dolosa : in his omnibus effugiet amicus. 28 Fidem posside cum amico in paupertate illius, ut et in bonis illius lteris. 29 In tempore tribulationis illius permane illi fidelis, ut et in hreditate illius cohres sis. 30 Ante ignem camini vapor et fumus ignis inaltatur : sic et ante
37

komina para i dym ognisty w gr idzie; tak i przed krwi s zorzeczenia i potwarze i groby. 31 Pozdrawia przyjaciela nie bd si wstydzi, nie skryj si przed nim, a jeli mi si co zego przeze przydarzy, cierpi. 32 Kady, kto usyszy, bdzie si go strzeg. 19. MODLITWA O USTRZEENIE OD GRZECHW (22,33 - 23,6).

sanguinem maledicta, et contumeli, et min. 31 Amicum salutare non confundar, a facie illius non me abscondam : et si mala mihi evenerint per illum, sustinebo. 32 Omnis qui audiet cavebit se ab eo.

33 Kt da stra ustom moim, a piecz 33 Quis dabit ori meo custodiam, et super pewn na wargi moje; abym nie upad przez labia mea signaculum certum, ut non cadam nie, a jzyk mj eby mnie nie zgubi? ab ipsis, et lingua mea perdat me ?

23
1 Panie, Ojcze i wadco ycia mego, nie zostawiaj mnie radzi ich i nie dopuszczaj mi przez nie upa! 2 - Kt pooy na mylach moich bicze, a w sercu moim nauk mdroci, aby w niewiadomociach moich nie oszczdzay mnie i nie pokazay si grzechy ich, 3 i aby si nie rozrosy niewiadomoci moje, i nie rozmnoyy si wystpki moje, a grzechy moje nie obfitoway, i abym nie upad przed oczyma przeciwnikw moich, a nie radowa si z powodu mnie nieprzyjaciel mj? 4 Panie, Ojcze i Boe ycia mego, nie zostawiaj mnie woli ich! 5 Wyniosoci oczu moich nie dawaj mi i wszelk dz odwr ode mnie! 6 Oddal ode mnie podliwo brzucha i podliwoci nierzdu niech mnie nie ogarniaj, a duszy niewstydliwej i wyuzdanej nie oddawaj mnie! 20. GRZECHY JZYKA (23,7-20). 7 Suchajcie, synowie, nauki o ustach, a kto jej strzec bdzie, nie zginie przez wargi ani nie upadnie przez uczynki ze 8 Przez prno sw pojmany bywa grzesznik, a pyszny i zorzeczcy potknie si przez nie. 9 - Do przysigania niech nie przywykaj usta twoje, bo wiele upadkw jest w nim. 10 A imi Boga niech nie bdzie ustawicznie na ustach twoich i imion witych nie naduywaj, albowiem przez to nie bdziesz wolny od winy. 11 Bo jak niewolnik czsto mczony nie jest bez sicw, tak wszelki

23
1 Domine, pater et dominator vit me, ne derelinquas me in consilio eorum, nec sinas me cadere in illis. 2 Quis superponet in cogitatu meo flagella, et in corde meo doctrinam sapienti, ut ignorationibus eorum non parcant mihi, et non appareant delicta eorum, 3 et ne adincrescant ignoranti me, et multiplicentur delicta mea, et peccata mea abundent, et incidam in conspectu adversariorum meorum, et gaudeat super me inimicus meus ? 4 Domine, pater et Deus vit me, ne derelinquas me in cogitatu illorum. 5 Extollentiam oculorum meorum ne dederis mihi, et omne desiderium averte a me. 6 Aufer a me ventris concupiscentias, et concubitus concupiscenti ne apprehendant me, et anim irreverenti et infrunit ne tradas me.

7 Doctrinam oris audite, filii : et qui custodierit illam non periet labiis, nec scandalizabitur in operibus nequissimis. 8 In vanitate sua apprehenditur peccator : et superbus et maledicus scandalizabitur in illis. 9 Jurationi non assuescat os tuum : multi enim casus in illa. 10 Nominatio vero Dei non sit assidua in ore tuo, et nominibus sanctorum non admiscearis, quoniam non erit immunis ab eis. 11 Sicut enim servus interrogatus assidue a livore non minuitur, sic omnis jurans et nominans in toto a
38

przysigajcy i wspominajcy nie bdzie wcale od grzechw oczyszczony. 12 M czsto przysigajcy bdzie peen nieprawoci i nie wyjdzie z domu jego karanie. 13 Jeli nie speni, wina jego na nim zostanie, a jeli nie zwraca uwagi, podwjnie grzeszy; 14 a jeli na prno przysig, nie bdzie usprawiedliwiony, bo dom jego napeni si pomst. 15 - Jest i inna mowa, ktra stoi naprzeciw mierci; bodaj si nie znalaza w posiadoci Jakubowej! 16 Bo od miosiernych wszystko to bdzie oddalone i w grzechach wala si nie bd. 17 Do nieobyczajnej mowy niech nie przywykaj usta twoje, albowiem w niej jest sowo grzechu. 18 Pamitaj na ojca i na matk twoj, bo wrd monych si znajdujesz, 19 by snad o tobie Bg przed oczyma ich nie zapomnia, aby wskutek przyzwyczajenia twego zgupiawszy haby nie dozna, i wolaby si nie narodzi i przeklinaby dzie narodzenia twego. 20 Czowiek, ktry przywyk do sw obelywych, przez wszystkie dni swoje nie poprawi si. 21.NIECZYSTO (23,21-38). 21 Dwa rodzaje obfituj w grzechy, a trzeci przywodzi gniew i zatracenie. 22 Dusza gorca jak ogie paajcy, nie bdzie ugaszona, a co poknie; 23 a czowiek, dopuszczajcy si nierzdu na swym wasnym ciele, nie ustanie, a ogie podpali. 24 Czowiekowi nieczystemu kady chleb jest sodki, nie utrudzi si wystpkami a do koca. 25 Kady czowiek, ktry przestpuje oe swoje, gardzi dusz swoj i mwi: 26 "Kt mi widzi? Ciemnoci ogarny mi a ciany mi okryy, i nikt mnie nie widzi; kog si obawiam? Grzechw moich nie bdzie pamita Najwyszy." 27 A nie rozumie, i wszystko widzi oko Jego, albowiem wypdza od niego boja Bo taka boja czowieka 28 i oczy ludzi bojce si go i nie baczy, i oczy Paskie daleko s janiejsze od soca, wypatrujce wszystkie drogi czowiecze i gboko przepaci, i ludzkie serca przegldajce a do najskrytszych czci. 29 Albowiem Panu Bogu, pierwej nieli byy stworzone,

peccato non purgabitur. 12 Vir multum jurans implebitur iniquitate, et non discedet a domo illius plaga. 13 Et si frustraverit, delictum illius super ipsum erit : et si dissimulaverit, delinquit dupliciter : 14 et si in vacuum juraverit, non justificabitur : replebitur enim retributione domus illius. 15 Est et alia loquela contraria morti : non inveniatur in hreditate Jacob. 16 Etenim a misericordibus omnia hc auferentur, et in delictis non volutabuntur. 17 Indisciplinat loquel non assuescat os tuum : est enim in illa verbum peccati. 18 Memento patris et matris tu : in medio enim magnatorum consistis : 19 ne forte obliviscatur te Deus in conspectu illorum, et assiduitate tua infatuatus, improperium patiaris, et maluisses non nasci, et diem nativitatis tu maledicas. 20 Homo assuetus in verbis improperii in omnibus diebus suis non erudietur.

21 Duo genera abundant in peccatis, et tertium adducit iram et perditionem. 22 Anima calida quasi ignis ardens, non extinguetur donec aliquid glutiat : 23 et homo nequam in ore carnis su non desinet donec incendat ignem. 24 Homini fornicario omnis panis dulcis : non fatigabitur transgrediens usque ad finem. 25 Omnis homo qui transgreditur lectum suum, contemnens in animam suam, et dicens : Quis me videt ? 26 Tenebr circumdant me, et parietes cooperiunt me, et nemo circumspicit me : quem vereor ? delictorum meorum non memorabitur Altissimus. 27 Et non intelligit quoniam omnia videt oculus illius, quoniam expellit a se timorem Dei hujusmodi hominis timor, et oculi hominum timentes illum : 28 et non cognovit quoniam oculi Domini multo plus lucidiores sunt super solem, circumspicientes omnes vias hominum, et profundum abyssi, et hominum corda, intuentes in absconditas partes. 29 Domino enim Deo antequam crearentur
39

wszystkie rzeczy znajome byy take i po dokoczeniu na wszystkie patrzy. 30 Ten na ulicach miejskich ukarany bdzie, i jak rebiec koski goniony bdzie, a gdzie nie oczekiwa, bdzie pojmany. 31 I bdzie sromot wszystkim, dlatego i nie rozumia bojani Paskiej. 32 - Tak i kada niewiasta, ktra opuszcza ma swego i daje dziedzica z nieprawego oa; 33 naprzd bowiem bya niewierna prawu Najwyszego, nastpnie zgrzeszya przeciw mowi swemu, po trzecie przez cudzostwo nierzd popenia, a z innego ma dzieci podrzucia. 34 Ta bdzie wywiedziona do zgromadzenia i o dzieciach jej dochodzenie si uczyni. 35 Nie rozkorzeni si dziatki jej, a gazki jej nie dadz owocu; 36 zostawi pami sw na przeklestwo, a sromota jej nie bdzie zgadzona. 37 I poznaj, ktrzy pozostali, i nie ma nic lepszego jak boja Boa, i nic wdziczniejszego jak pilnowa przykaza Paskich. 38 Wielk jest chwa i za Panem, bo przeduenie ycia bdzie wzite od Niego. Dzia VI. (24,I - 33,19) 1. POCHWAA MADROCI (24,1-47).

omnia sunt agnita : sic et post perfectum respicit omnia. 30 Hic in plateis civitatis vindicabitur, et quasi pullus equinus fugabitur, et ubi non speravit apprehendetur. 31 Et erit dedecus omnibus, eo quod non intellexerit timorem Domini. 32 Sic et mulier omnis relinquens virum suum, et statuens hreditatem ex alieno matrimonio : 33 primo enim in lege Altissimi incredibilis fuit : secundo in virum suum deliquit : tertio in adulterio fornicata est, et ex alio viro filios statuit sibi. 34 Hc in ecclesiam adducetur, et in filios ejus respicietur : 35 non tradent filii ejus radices, et rami ejus non dabunt fructum : 36 derelinquet in maledictum memoriam ejus, et dedecus illius non delebitur. 37 Et agnoscent qui derelicti sunt, quoniam nihil melius est quam timor Dei, et nihil dulcius quam respicere in mandatis Domini. 38 Gloria magna est sequi Dominum : longitudo enim dierum assumetur ab eo.

24
1 Mdro bdzie chwalia dusz swoj i w Bogu bdzie uczczona, i wpord ludu swego bdzie si chlubia, 2 a w zgromadzeniach Najwyszego otworzy usta swe i przed oczyma wojska jego bdzie si chlubia, 3 i wpord ludu swego bdzie wywyszona, a w zgromadzeniu witym bdzie w podziwieniu, 4 i wrd mnstwa wybranych bdzie miaa chwa, a midzy bogosawionymi bdzie bogosawiona, mwic: 5 "Jam wysza z ust Najwyszego, pierworodna midzy wszystkim stworzeniem. 6 Ja sprawiam na niebie, aby wschodzia wiato nieustajca, i jak mga okryam wszystk ziemi. 7 Ja mieszkaam na wysokoci, a stolica moja na supie oboku. 8 - Sama obeszam okrg niebios i

24
1 Sapientia laudabit animam suam, et in Deo honorabitur, et in medio populi sui gloriabitur, 2 et in ecclesiis Altissimi aperiet os suum, et in conspectu virtutis illius gloriabitur, 3 et in medio populi sui exaltabitur, et in plenitudine sancta admirabitur, 4 et in multitudine electorum habebit laudem, et inter benedictos benedicetur, dicens : 5 Ego ex ore Altissimi prodivi, primogenita ante omnem creaturam. 6 Ego feci in clis ut oriretur lumen indeficiens, et sicut nebula texi omnem terram. 7 Ego in altissimis habitavi, et thronus meus in columna nubis. 8 Gyrum cli circuivi sola, et profundum abyssi penetravi : in fluctibus maris ambulavi. 9 Et in omni terra steti : et in omni populo, 10 et
40

przeniknam gboko przepaci, 9 chodziam po falach morskich, i staam na caej ziemi i midzy wszelkim ludem, 10 i w kadym narodzie miaam pierwszestwo, 11 a wszystkich wysokich i niskich serca moc podeptaam; a w tym wszystkim szukaam odpoczynku i w dziedzictwie Paskim mieszka bd. 12 Wtedy przykaza i rzek mi Stworzyciel wszechrzeczy, a ktry mi stworzy odpocz w przybytku moim, i rzek mi: 13 "Mieszkaj w Jakubie i w Izraelu wemij dziedzictwo, a midzy wybranymi moimi rozpu korzenie. 14 " Od pocztku i przed wiekami jestem stworzona, i a do przyszego wieku nie ustan, i w mieszkaniu witym suyam przed Nim. 15 I tak na Syjonie jestem utwierdzona, i w miecie witym podobnie odpoczywaam, a w Jeruzalem wadza moja. 16 I rozkorzeniam si w sawnym narodzie, i w dziale Boga mego dziedzictwo jego, i w zgromadzeniu witych pobyt mj. 17 - Wyniesiona jestem w gr jak drzewo cedrowe na Libanie i jak cyprys na grze Syjon; 18 wywyszyam si jak palma w Kades i jak krzew ry w Jerychu; 19 jak pikna oliwa na polu i jak jawor jestem wywyszona nad wod na ulicach. 20 Jak cynamon i balsam woniejcy zapach wydaam, jak mirra wyborna wydaam wo mi; 21 a jak storaks, galban, oniks i stakte, i jak kadzido pynce bez nacicia, napeni am wonnoci mieszkanie moje, i jak balsam nie mieszany wonno moja. 22 Ja jak terebint rozcignam gazie moje, a gazie moje - gazie czci i wdziku. 23 Ja jak winny szczep wydaam wo wdziczn, a kwiaty moje owocami czci i bogactwa. 24 Jam matka piknej mioci i bogobojnoci, i poznania, i nadziei witej. 25 We mnie wszelka aska drogi i prawdy, we mnie wszystka nadzieja ywota i cnoty. 26 - Przyjdcie do mnie wszyscy, ktrzy mnie pragniecie, i nasycie si owocami moimi! 27 Albowiem duch mj sodszy jest nad mid, a dziedzictwo moje nad mid i plastr miodu. 28 Pami moja na pokolenia wieczne. 29 Ktrzy mi jedz, jeszcze akn bd, a ktrzy mi pij, jeszcze pragn bd. 30 Kto mnie sucha, nie bdzie zawstydzony, a ktrzy przeze mnie

in omni gente primatum habui : 11 et omnium excellentium et humilium corda virtute calcavi. Et in his omnibus requiem qusivi, et in hreditate Domini morabor. 12 Tunc prcepit, et dixit mihi Creator omnium : et qui creavit me, requievit in tabernaculo meo. 13 Et dixit mihi : In Jacob inhabita, et in Isral hreditare, et in electis meis mitte radices. 14 Ab initio et ante scula creata sum, et usque ad futurum sculum non desinam : et in habitatione sancta coram ipso ministravi. 15 Et sic in Sion firmata sum, et in civitate sanctificata similiter requievi, et in Jerusalem potestas mea. 16 Et radicavi in populo honorificato, et in parte Dei mei hreditas illius, et in plenitudine sanctorum detentio mea. 17 Quasi cedrus exaltata sum in Libano, et quasi cypressus in monte Sion : 18 quasi palma exaltata sum in Cades, et quasi plantatio ros in Jericho : 19 quasi oliva speciosa in campis, et quasi platanus exaltata sum juxta aquam in plateis. 20 Sicut cinnamomum et balsamum aromatizans odorem dedi ; quasi myrrha electa dedi suavitatem odoris : 21 et quasi storax, et galbanus, et ungula, et gutta, et quasi Libanus non incisus vaporavi habitationem meam, et quasi balsamum non mistum odor meus. 22 Ego quasi terebinthus extendi ramos meos, et rami mei honoris et grati. 23 Ego quasi vitis fructificavi suavitatem odoris : et flores mei fructus honoris et honestatis. 24 Ego mater pulchr dilectionis, et timoris, et agnitionis, et sanct spei. 25 In me gratia omnis vi et veritatis : in me omnis spes vit et virtutis. 26 Transite ad me, omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini : 27 spiritus enim meus super mel dulcis, et hreditas mea super mel et favum. 28 Memoria mea in generatione sculorum. 29 Qui edunt me, adhuc esurient, et qui bibunt me, adhuc sitient. 30 Qui audit me non confundetur, et qui operantur in me non peccabunt : 31 qui elucidant me, vitam ternam habebunt. 32 Hc omnia liber vit, et testamentum Altissimi, et agnitio veritatis. 33 Legem mandavit Moyses in prceptis justitiarum, et hreditatem domui Jacob, et Isral
41

dziaaj, nie zgrzesz. 31 Ktrzy mi objaniaj, bd mie ywot wieczny." 32 To wszystko jest ksig ywota i przymierzem Najwyszego i poznaniem prawdy. 33 Jak prawo da Mojesz w przykazaniach sprawiedliwoci, za dziedzictwo domowi Jakubowemu i obietnice Izraelowi. 34 Przyobieca Dawidowi, sudze swemu, wzbudzi z niego krla bardzo mocnego i na stolicy majestatu siedzcego na wieki. 35 On wylewa obficie mdro jak Fison, i jak Tygrys czasu nowych zb; 36 jak Eufrat napenia rozumem i wzbiera jak Jordan we niwa. 37 On wydaje nauk jak wiato i pomaga jak Gehon w czasie zbierania wina. 38 On j sam pierwszy pozna doskonale, ale sabszy nie przeniknie jej; 39 bo nad morze obfitowao zrozumienie jej, a rada jej nad przepa wielk. 40"Ja, mdro, wylaam rzeki. 41 Ja jak niezmierny przekop wody z rzeki, jak kana z rzeki jestem i jak wodocig wyszam z raju. Rzekam: 42 "Polej mj ogrd rolinny i napoj owoce ki mojej. 43" A oto sta mi si przekop peny, a rzeka moja podobna do morza; 44 bo nauk jak witanie owiecam wszystkich i opowiem j a w dalekie strony. 45 Przenikn wszystkie nisze czci ziemi i ogldn wszystkich picych, i owiec wszystkich ufajcych w Panu. 46 Jeszcze wylej nauk jako proroctwo i zostawi j szukajcym mdroci, i nie ustan w pokoleniach ich a do wieku witego." 47 Zobaczcie, e nie dla samego siebie pracowaem, lecz dla wszystkich szukajcych prawdy. 2. TRZY RZECZY MIE, TRZY RZECZY OBRZYDE (25,1-4).

promissiones. 34 Posuit David, puero suo, excitare regem ex ipso fortissimum, et in throno honoris sedentem in sempiternum. 35 Qui implet quasi Phison sapientiam, et sicut Tigris in diebus novorum : 36 qui adimplet quasi Euphrates sensum, qui multiplicat quasi Jordanis in tempore messis : 37 qui mittit disciplinam sicut lucem, et assistens quasi Gehon in die vindemi. 38 Qui perficit primus scire ipsam, et infirmior non investigabit eam. 39 A mari enim abundavit cogitatio ejus, et consilium illius ab abysso magna. 40 Ego sapientiam effudi flumina : 41 ego quasi trames aqu immens de fluvio : ego quasi fluvii dioryx, et sicut aquductus exivi de paradiso. 42 Dixi : Rigabo hortum meum plantationum, et inebriabo prati mei fructum. 43 Et ecce factus est mihi trames abundans, et fluvius meus appropinquavit ad mare : 44 quoniam doctrinam quasi antelucanum illumino omnibus, et enarrabo illam usque ad longinquum. 45 Penetrabo omnes inferiores partes terr, et inspiciam omnes dormientes, et illuminabo omnes sperantes in Domino. 46 Adhuc doctrinam quasi prophetiam effundam, et relinquam illam qurentibus sapientiam, et non desinam in progenies illorum usque in vum sanctum. 47 Videte quoniam non soli mihi laboravi, sed omnibus exquirentibus veritatem.

25
1 W trzech rzeczach upodobao si duchowi memu, ktre si podobaj przed Bogiem i przed ludmi zgoda braci i mio blinich, 2 i m i niewiasta dobrze si z sob zgadzajcy. 3 Trzech rodzajw nienawidzi dusza moja i ciy mi bardzo ycie ich: 4 ubogiego pysznego, bogacza kamliwego i starca gupiego i bezrozumnego.

25
1 In tribus placitum est spiritui meo, qu sunt probata coram Deo et hominibus : 2 concordia fratrum, et amor proximorum, et vir et mulier bene sibi consentientes. 3 Tres species odivit anima mea, et aggravor valde anim illorum : 4 pauperem superbum, divitem mendacem, senem fatuum et insensatum.
42

3. MDRO, KORONA STARCW (25,5-8). 5 Czego w modoci swej nie zgromadzie, jak znajdziesz w swojej staroci? 6 Jake pikny u sdziwoci rozsdek, a u starcw umiejtno rady! 7 Jake pikna u postarzaych mdro, a u sawnych rozum i rada! 8 Koron starych wielkie dowiadczenie, a saw ich boja Boa. 4. BOJA BOA, NAJZACNIEJSZY Z USZCZLIWIAJCYCH DARW (25,9-11). 9 Dziewi rzeczy niespodziewanych sercu wysawiaem, a dziesit opowiem ludziom jzykiem: 10 Czowiek, ktry ma pociech z dziatek, i ktry za ycia widzi upadek nieprzyjaci swoich. 11 Szczliwy, kto mieszka z roztropn on, i kto si nie potkn jzykiem swoim, i kto nie suy niegodnym siebie. 12 Szczliwy, kto znalaz przyjaciela wiernego, i kto opowiada sprawiedliwo uszom suchajcym. 13 O, jak wielki jest, kto znalaz mdro i umiejtno! Ale nie ma wikszego nad bojcego si 14 Pana. Boja Boa wyniosa si po nad wszystko. 15 Bogosawiony czowiek, ktremu dane jest, aby mia boja Bo! Kto j otrzyma, komu przyrwnany bdzie? 16 Boja Boa jest pocztkiem mioci Boej, ale wiary pocztek ma by przyczony do niej. 5. ONA ZA I ONA DOBRA (25,17 - 26,24). 17 Najwiksz ran jest smutek serca, a najwiksz zoci zo niewiecia. 18 wszelka rana znona, tylko nie rana serca; 19 i wszelka zo, tylko nie zo niewiecia; 20 i wszelkie utrapienie, tylko nie utrapienie nienawidzcych; 21 kada pomsta, tylko nie pomsta od nieprzyjaci. 22 Nie ma gowy gorszej nad gow wow 23 i nie ma gniewu nad gniew niewieci. 17 Omnis plaga tristitia cordis est, et omnis malitia nequitia mulieris. 18 Et omnem plagam, et non plagam videbit cordis : 19 et omnem nequitiam, et non nequitiam mulieris : 20 et omnem obductum, et non obductum odientium : 21 et omnem vindictam, et non vindictam inimicorum. 22 Non est caput nequius super caput colubri, 23 et non est ira super iram mulieris. Commorari leoni et
43

5 Qu in juventute tua non congregasti, quomodo in senectute tua invenies ? 6 Quam speciosum canitiei judicium, et presbyteris cognoscere consilium ! 7 Quam speciosa veteranis sapientia, et gloriosus intellectus et consilium ! 8 Corona senum multa peritia, et gloria illorum timor Dei.

9 Novem insuspicabilia cordis magnificavi : et decimum dicam in lingua hominibus : 10 homo qui jucundatur in filiis, vivens et videns subversionem inimicorum suorum. 11 Beatus qui habitat cum muliere sensata, et qui lingua sua non est lapsus, et qui non servivit indignis se. 12 Beatus qui invenit amicum verum, et qui enarrat justitiam auri audienti. 13 Quam magnus qui invenit sapientiam et scientiam ! sed non est super timentem Dominum. 14 Timor Dei super omnia se superposuit. 15 Beatus homo cui donatum est habere timorem Dei : qui tenet illum, cui assimilabitur ? 16 Timor Dei initium dilectionis ejus : fidei autem initium agglutinandum est ei.

Lepiej mieszka z lwem i ze smokiem, ni mieszka ze z niewiast. 24 Zo niewiasty odmienia oblicze jej, i zaciemnia twarz jak niedwied, i ukazuje j jak wr. 25 Midzy bliskimi swymi zapaka m jej, a usyszawszy westchn cicho. 26 Maa jest kada zo wobec zoci niewieciej; dzia grzesznikw niech na ni przypadnie! 27 Jak wstpowanie po piasku nogom starego, tak niewiasta gadatliwa czowiekowi spokojnemu. 28 - Nie patrz na pikno niewieci i nie podaj niewiasty dla piknoci. 29 Niewieci gniew i nieuczciwo i zawstydzenie s wielkie. 30 Niewiasta, jeli ma panowanie, jest przeciwna mowi swemu. 31 Serce ponione i twarz smutn i ran serca sprawia za niewiasta. 32 Sabe rce i omdlae kolana - ona, ktra nie uszczliwia ma swego. 33 Od niewiasty sta si pocztek grzechu, i przez ni wszyscy umieramy. 34 - Nie dawaj wodzie twej ujcia nawet maego, a niewiecie zej wolnoci wychodzenia. 35 Jeli nie bdzie chodzia pod rk twoj, zawstydzi ci przed oczyma nie przyjaci. 36 Odetnij j od ciaa twego, aby ci zawsze nie naduywaa.

draconi placebit, quam habitare cum muliere nequam. 24 Nequitia mulieris immutat faciem ejus : et obccat vultum suum tamquam ursus, et quasi saccum ostendit. In medio proximorum ejus 25 ingemuit vir ejus, et audiens suspiravit modicum. 26 Brevis omnis malitia super malitiam mulieris : sors peccatorum cadat super illam. 27 Sicut ascensus arenosus in pedibus veterani, sic mulier linguata homini quieto. 28 Ne respicias in mulieris speciem, et non concupiscas mulierem in specie. 29 Mulieris ira, et irreverentia, et confusio magna. 30 Mulier si primatum habeat, contraria est viro suo. 31 Cor humile, et facies tristis, et plaga cordis, mulier nequam. 32 Manus debiles et genua dissoluta, mulier qu non beatificat virum suum. 33 A muliere initium factum est peccati, et per illam omnes morimur. 34 Non des aqu tu exitum, nec modicum : nec mulieri nequam veniam prodeundi. 35 Si non ambulaverit ad manum tuam, confundet te in conspectu inimicorum. 36 A carnibus tuis abscinde illam, ne semper te abutatur.

26
1 Bogosawiony m niewiasty dobrej, bo liczba lat jego podwjna. 2 Niewiasta mocna rozwesela ma swego i lat ycia jego da mu w pokoju dopeni. 3 Dobrym dziaem ona dobra; w dziale bojcych si Boga bdzie dana mowi za uczynki dobre; 4 a bogatego i ubogiego serce zadowolone, w kadym czasie twarz ich wesoa. 5 - Trzech rzeczy lkao si serce moje, a czwartej baa si twarz moja: 6 niesawy miejskiej i wzruszenia 7 posplstwa, potwarzy kamliwej; 7 to wszystko cisze anieli mier. 8 Boleci serca i smutkiem zazdrosna niewiasta. 9 W niewiecie nie wierzcej mowi swemu, jest bicz jzyka, wszystkim rozpowiadajcy. 10 Jak jarzmo wow, ktre si chwieje, tak i za niewiasta; kto j trzyma, jakby trzyma niedwiadka. 11 - Niewiasta pijaczka: - gniew wielki, a zelywo i haba jej nie bdzie zakryta. 12

26
1 Mulieris bon beatus vir : numerus enim annorum illius duplex. 2 Mulier fortis oblectat virum suum, et annos vit illius in pace implebit. 3 Pars bona mulier bona, in parte timentium Deum dabitur viro pro factis bonis : 4 divitis autem et pauperis cor bonum, in omni tempore vultus illorum hilaris. 5 A tribus timuit cor meum, et in quarto facies mea metuit : 6 delaturam civitatis, et collectionem populi : 7 calumniam mendacem super mortem omnia gravia : 8 dolor cordis et luctus, mulier zelotypa. 9 In muliere zelotypa flagellum lingu, omnibus communicans. 10 Sicut boum jugum quod movetur, ita et mulier nequam : qui tenet illam quasi qui apprehendit scorpionem. 11 Mulier ebriosa ira magna, et contumelia : et turpitudo illius non tegetur. 12 Fornicatio mulieris in extollentia oculorum, et in palpebris illius
44

- Nieczysto niewiasty w podniesieniu oczu i w powiekach jej bdzie po znana. 13 Nad crk nie odwracajc si postaw stra, by upatrzywszy czas nie uya swej woli. 14 Strze si wszelkiej niewstydliwoci oczu jej, a nie dziw si, jeli ci zaniedba. 15 Jak podrny pragncy u zdroju otworzy usta i z kadej wody bliskiej bdzie pi, usidzie ona koo kadego kou i przeciw kadej strzale otworzy sajdak, a ustanie. 16 - Wdzik ony pilnej ucieszy jej ma i utuczy koci jego. 17 Jej dobre prowadzenie si jest darem Boym. 18 ona roztropna i milczca - nie ma wymiany za dusz wywiczon. 19 Wdzik nad wdziki ona wita i wstydliwa; 20 a nie masz wagi, ktra by godna bya duszy wstrzemiliwej. 21 Jak soce wschodzce wiatu na wysokoci Boej, tak pikno dobrej ony ku ozdobie domu jej. 22 Jak lampa wiecca na wieczniku witym, tak pikno twarzy w latach statecznych. 23 Jak supy zote na podstawach srebrnych, tak nogi mocne na stopach statecznej niewiasty. 24 Jak fundamenty wieczne na skale mocnej, tak przykazania Boe w sercu niewiasty witej. 6. NIEBEZPIECZESTWA KUPIECTWA (26,25-27). 25 Dla dwu rzeczy zmartwio si serce moje, a w trzeciej gniew mi przyszed: m waleczny, 26 ustajcy od ubstwa, i m mdry wzgardzony; 27 a tego, kto od sprawiedliwoci przechodzi do grzechu, Bg na miecz nagotowa. 28 - Dwie mi si rzeczy trudne i niebezpieczne wydaj: kupiec trudno ustrzee si wystpku, a karczmarz nie bdzie usprawiedliwiony od grzechw ust.

agnoscetur. 13 In filia non avertente se, firma custodiam, ne inventa occasione utatur se. 14 Ab omni irreverentia oculorum ejus cave, et ne mireris si te neglexerit. 15 Sicut viator sitiens ad fontem os aperiet, et ab omni aqua proxima bibet, et contra omnem palum sedebit, et contra omnem sagittam aperiet pharetram donec deficiat. 16 Gratia mulieris sedul delectabit virum suum, et ossa illius impinguabit. 17 Disciplina illius datum Dei est. 18 Mulier sensata et tacita, non est immutatio erudit anim. 19 Gratia super gratiam mulier sancta et pudorata. 20 Omnis autem ponderatio non est digna continentis anim. 21 Sicut sol oriens mundo in altissimis Dei, sic mulieris bon species in ornamentum domus ejus. 22 Lucerna splendens super candelabrum sanctum, et species faciei super tatem stabilem. 23 Column aure super bases argenteas, et pedes firmi super plantas stabilis mulieris. 24 Fundamenta terna supra petram solidam, et mandata Dei in corde mulieris sanct.

25 In duobus contristatum est cor meum, et in tertio iracundia mihi advenit : 26 vir bellator deficiens per inopiam ; et vir sensatus contemptus ; 27 et qui transgreditur a justitia ad peccatum : Deus paravit eum ad rhompham. 28 Du species difficiles et periculos mihi apparuerunt : difficile exuitur negotians a negligentia, et non justificabitur caupo a peccatis labiorum.

27
1 Dla ubstwa wielu zgrzeszyo, a kto si chce wzbogaci, odwraca oko swe. 2 Jak w rodek spojenia kamieni k si wbija, tak midzy sprzedawanie a kupowanie wcinie si grzech. 3 Bdzie starty grzech razem z grzesznikiem.

27
1 Propter inopiam multi deliquerunt : et qui qurit locupletari avertit oculum suum. 2 Sicut in medio compaginis lapidum palus figitur, sic et inter medium venditionis et emptionis angustiabitur peccatum : 3 conteretur cum delinquente delictum.
45

4 Jeli si nie bdziesz ustawicznie trzyma 4 Si non in timore Domini tenueris te w bojani Paskiej, prdko bdzie dom twj instanter, cito subvertetur domus tua. wywrcony. 7. MOWA POKAZUJE, CZYM JEST CZOWIEK WEWNTRZ (27,5-8). 5 Jak po przesiewaniu rzeszotem zostanie proch, tak utrapienie czowieka w myli jego. 6 Naczy garncarskich piec dowiadcza, a ludzi sprawiedliwych pokusa utrapienia. 7 Jak praca okoo drzewa pokazuje owoc jego, tak sowo w myli serca czowieczego. 8 Przed mow nie chwal ma, bo to jest prba ludzi. 8. SPRAWIEDLIWO ZNAJDUJE TEN, KTO JEJ SZUKA (27,9-11). 9 Jeli pjdziesz za sprawiedliwoci, osigniesz j i obleczesz jak dug szat zaszczytn, i bdziesz mieszka z ni, i bdzie ci bronia na wieki, a w dzie sdu znajdziesz umocnienie. 10 Ptaki zlatuj si do sobie podobnych, a prawda wrci si do tych, ktrzy j czyni. Lew dybie na zwierz zawsze; tak grzechy na czynicych nieprawoci. 9. ROZMOWA LUDZI GUPICH (27,12-16). 12 Czowiek wity w mdroci trwa jak soce, bo gupi odmienia si jak ksiyc. 13 Wpord niemdrych zachowaj sowo na czas, ale midzy mylcymi ustawicznie przebywaj. 14 Rozmowa grzesznikw przykra, a miech ich w rozkoszach grzechu. 15 Od mowy czsto przysigajcego wosy staj na gowie, a od nieuczciwoci jego zatykaj si uszy. 16 Krwi rozlanie w swarze pysznych, a przeklinanie ich cikie ku suchaniu. 12 Homo sanctus in sapientia manet sicut sol : nam stultus sicut luna mutatur. 13 In medio insensatorum serva verbum tempori : in medio autem cogitantium assiduus esto. 14 Narratio peccantium odiosa, et risus illorum in deliciis peccati. 15 Loquela multum jurans horripilationem capiti statuet, et irreverentia ipsius obturatio aurium. 16 Effusio sanguinis in rixa superborum, et maledictio illorum auditus gravis. 9 Si sequaris justitiam, apprehendes illam, et indues quasi poderem honoris : et inhabitabis cum ea, et proteget te in sempiternum, et in die agnitionis invenies firmamentum. 10 Volatilia ad sibi similia conveniunt : et veritas ad eos qui operantur illam revertetur. 11 Leo venationi insidiatur semper : sic peccata operantibus iniquitates. 5 Sicut in percussura cribri remanebit pulvis, sic aporia hominis in cogitatu illius. 6 Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis. 7 Sicut rusticatio de ligno ostendit fructum illius, sic verbum ex cogitatu cordis hominis. 8 Ante sermonem non laudes virum : hc enim tentatio est hominum.

46

10. PEWNE GRZECHY I NIEBEZPIECZESTWA, ZDARZAJCE SI W STOSUNKACH MIDZY LUDMI (27,17-28,14). 17 Kto odkrywa tajemnice przyjaciela, traci zaufanie i nie znajdzie przyjaciela po myli swojej. 18 Miuj bliniego i zcz si z nim wiernoci; 19 lecz jeli odkryjesz tajemnice jego, nie bdziesz bieg za nim. 20 Jak bowiem czowiek, ktry traci przyjaciela swego, tak i ten, kto traci przyja bliniego swego. 21 A jak kto ptaka z rki swej wypuci, tak wypucie przyjaciela swego i nie uchwycisz go. 22 Nie cigaj go, bo daleko jest; uciek bowiem jak sarna z sida, bo zraniona jest dusza jego; 23 ju go wicej nie bdziesz mg zwiza. Nawet po zorzeczeniu jest pojednanie, 24 ale objawia tajemnice przyjaciela jest rozpacz dla duszy nieszczliwej. 25 - Kto okiem mruga, knuje zoci, a nikt go nie odrzuci. 26 Przed oczyma twymi osodzi usta swoje i bdzie podziwia mowy twoje, ale na kocu wywrci usta swoje i sprawi, e sowa twe oka si obraliwymi. 27 Wiele rzeczy mam w nienawici, ale nie tak jak tego; Pan take bdzie go nienawidzi. 28 - Kto kamie rzuca w gr, na jego gow spadnie, a uderzenie podstpne zdrajcy rozdzieli rany. 29 Kto d kopie, wpadnie we, a kto zakada kamie bliniemu, o niego si potknie, a kto na drugiego sido zastawia, zginie w nim. 30 Kto ukada plan zoliwy, zwali si na, a nie obaczy, skd mu przychodzi. 31 Naigrawanie i urganie pysznym, a pomsta jak lew czyha bdzie na niego. 32 W sidle pogin, ktrzy si ciesz z upadku sprawiedliwych, a bole zniszczy ich pierwej, nili pomr. 33 - Gniew i zapalczywo, oboje s obrzyde, a czowiek grzeszny bdzie je mia w sobie. 17 Qui denudat arcana amici fidem perdit, et non inveniet amicum ad animum suum. 18 Dilige proximum, et conjungere fide cum illo. 19 Quod si denudaveris absconsa illius, non persequeris post eum. 20 Sicut enim homo qui perdit amicum suum, sic et qui perdit amicitiam proximi sui. 21 Et sicut qui dimittit avem de manu sua, sic dereliquisti proximum tuum, et non eum capies. 22 Non illum sequaris, quoniam longe abest : effugit enim quasi caprea de laqueo, quoniam vulnerata est anima ejus : 23 ultra eum non poteris colligare. Et maledicti est concordatio : 24 denudare autem amici mysteria, desperatio est anim infelicis. 25 Annuens oculo fabricat iniqua, et nemo eum abjiciet. 26 In conspectu oculorum tuorum condulcabit os suum, et super sermones tuos admirabitur : novissime autem pervertet os suum, et in verbis tuis dabit scandalum. 27 Multa odivi, et non coquavi ei, et Dominus odiet illum. 28 Qui in altum mittit lapidem, super caput ejus cadet : et plaga dolosa dolosi dividet vulnera. 29 Et qui foveam fodit incidet in eam : et qui statuit lapidem proximo offendet in eo : et qui laqueum alii ponit, peribit in illo. 30 Facienti nequissimum consilium, super ipsum devolvetur, et non agnoscet unde adveniat illi. 31 Illusio et improperium superborum, et vindicta sicut leo insidiabitur illi. 32 Laqueo peribunt qui oblectantur casu justorum, dolor autem consumet illos antequam moriantur. 33 Ira et furor utraque execrabilia sunt, et vir peccator continens erit illorum.

28
1 Kto si chce mci, znajdzie pomst od Pana, a grzechy jego pewno zachowa. 2 Odpu bliniemu twemu, ktry ci szkodzi, a wtedy tobie, gdy bdziesz prosi, grzechy

28
1 Qui vindicari vult, a Domino inveniet vindictam, et peccata illius servans servabit. 2 Relinque proximo tuo nocenti te, et tunc deprecanti tibi peccata solventur. 3 Homo
47

odpuszczone bd. 3 Czowiek chowa gniew na czowieka, a u Boga szuka uzdrowienia? 4 Nad czowiekiem podobnym sobie nie ma miosierdzia, a za grzechy swoje prosi? 5 Sam, cho jest ciaem, zachowuje gniew, a Boga prosi o zmiowanie? 6 Kt si bdzie modli za grzechy jego? Pamitaj na ostateczne rzeczy, a zaprzesta nieprzyjani, albowiem skaenie 7 i mier gro w przykazaniach Jego. 8 Pomnij na boja Pask, a nie gniewaj si na bliniego. 9 Pomnij na przymierze Najwyszego, a nie zwaaj na niebaczno bliniego. 10 Pohamuj si od zwady, a umniejszysz grzechw; 11 bo czowiek gniewliwy zapala zwad, a m grzeszny rozcza przyjaci i midzy tych, ktrzy w pokoju yj, wrzuci nieprzyja. 12 Albowiem wedug drew lenych, tak si ogie rozpala, a wedug mocy czowieczej, tak zapalczywo jego bdzie, a wedug bogactw swych podniesie gniew swj. 13 Swar prdki zapala ogie, a zwada skwapliwa wylewa krew, a jzyk powiadczajcy przywodzi mier. 14 Jeli na iskr dmucha bdziesz, rozpali si jak ogie, a jeli na ni spluniesz, za ganie: jedno i drugie z ust pochodzi. 11. ZY JZYK (28,15-30). 15 Obmwca i dwujzyczny jest przeklty, bo zamiesza wielu w pokoju yjcych. 16 Jzyk trzeci poruszy wielu i rozegna ich od narodu do narodu; 17 miasta murowane bogaczw zniszczy i domy mocarzw wywrci; 18 siy narodw zama, a lud mocny rozerwa. 19 Jzyk trzeci mne niewiasty wygna i pozbawi je prac ich. 20 Kto si na oglda, nie bdzie mia pokoju, ani nie bdzie mia przyjaciela, na ktrym by polega. 21 - Raz od bicza czyni sino, ale raz jzyka pokruszy koci. 22 Wielu polego od ostrza miecza, ale nie tylu, ilu zgino od jzyka swego. 23 - Szczliwy, kto jest uchroniony od jzyka zego, i kto nie przeszed przez popdliwo jego, i nie cign jarzmo jego, i nie by zwizany wizami jego; 24 jarzmo bowiem jego jest jarzmem elaznym, a wizy jego wizami miedzianymi. 25 mier od niego jest

homini reservat iram, et a Deo qurit medelam : 4 in hominem similem sibi non habet misericordiam, et de peccatis suis deprecatur. 5 Ipse cum caro sit reservat iram, et propitiationem petit a Deo : quis exorabit pro delictis illius ? 6 Memento novissimorum, et desine inimicari : 7 tabitudo enim et mors imminent in mandatis ejus. 8 Memorare timorem Dei, et non irascaris proximo. 9 Memorare testamentum Altissimi, et despice ignorantiam proximi. 10 Abstine te a lite, et minues peccata. 11 Homo enim iracundus incendit litem, et vir peccator turbabit amicos, et in medio pacem habentium immittet inimicitiam. 12 Secundum enim ligna silv sic ignis exardescit : et secundum virtutem hominis sic iracundia illius erit, et secundum substantiam suam exaltabit iram suam. 13 Certamen festinatum incendit ignem, et lis festinans effundit sanguinem : et lingua testificans adducit mortem. 14 Si sufflaveris in scintillam, quasi ignis exardebit : et si exspueris super illam, extinguetur : utraque ex ore proficiscuntur.

15 Susurro et bilinguis maledictus, multos enim turbabit pacem habentes. 16 Lingua tertia multos commovit, et dispersit illos de gente in gentem. 17 Civitates muratas divitum destruxit, et domus magnatorum effodit. 18 Virtutes populorum concidit, et gentes fortes dissolvit. 19 Lingua tertia mulieres viratas ejecit, et privavit illas laboribus suis. 20 Qui respicit illam non habebit requiem, nec habebit amicum in quo requiescat. 21 Flagelli plaga livorem facit : plaga autem lingu comminuet ossa. 22 Multi ceciderunt in ore gladii : sed non sic quasi qui interierunt per linguam suam. 23 Beatus qui tectus est a lingua nequam, qui in iracundiam illius non transivit, et qui non attraxit jugum illius, et in vinculis ejus non est ligatus : 24 jugum enim illius jugum ferreum est, et vinculum illius vinculum reum est ; 25 mors illius mors nequissima :
48

mierci najgorsz, i poyteczniejsza otcha nili on. 26 - Trwao jego nie bdzie duga, lecz odziery drogi niesprawiedliwych, a pomieniem swoim nie spali sprawiedliwych. 27 Ktrzy Boga opuszczaj, wpadn na, i rozpali si na nich, i nie bdzie ugaszony; a bdzie puszczony na nich jak lew, i jak ry rozszarpie ich. 28 Ogrod cierniem uszy twoje, nie suchaj jzyka zoliwego, a ustom twoim uczy drzwi, i zamki. 29 Zoto twoje i srebro twoje stop, a sowom twoim spraw wag, i ustom twoim wdzido dostosowane; 30 i strze si, aby snad nie potkn si jzykiem, i eby nie upad przed oczyma nieprzyjaci, zasadzajcych si na ciebie, i aby upadek twj nie by nieuleczalny na mier! 12. POYCZANIE (29,1-18).

et utilis potius infernus quam illa. 26 Perseverantia illius non permanebit, sed obtinebit vias injustorum, et in flamma sua non comburet justos. 27 Qui relinquunt Deum incident in illam, et exardebit in illis, et non extinguetur, et immittetur in illos quasi leo, et quasi pardus ldet illos. 28 Sepi aures tuas spinis : linguam nequam noli audire : et ori tuo facito ostia et seras. 29 Aurum tuum et argentum tuum confla, et verbis tuis facito stateram, et frenos ori tuo rectos : 30 et attende ne forte labaris in lingua, et cadas in conspectu inimicorum insidiantium tibi, et sit casus tuus insanabilis in mortem.

29
1 Kto czyni miosierdzie, poycza bliniemu swemu, a kto ma mon rk, chowa przykazania. 2 Poyczaj bliniemu twemu czasu potrzeby jego, a znw oddawaj te bliniemu czasu swego. 3 Dotrzymuj sowa i obchod si z nim wiernie, a na kady czas znajdziesz, co ci potrzeba. 4 - Wielu rzecz poyczon poczytao za rzecz znalezion, i czynio przykro tym, ktrzy ich ratowali. 5 Pki nie wezm, cauj rce dajcego i obiecuj pokornym gosem; 6 ale czasu oddania bdzie prosi o zwok i bdzie mwi sowa uprzykrzenia i szemrania, i bdzie si skary na czas; 7 a jeli bdzie mg odda, bdzie si ociga, ledwie poow caoci odda i bdzie to uwaa za rzecz znalezion; 8 a jeli nie, pozbawi go pienidzy jego i bdzie go mia za nieprzyjaciela bez przy czyny, 9 i ajaniem i zorzeczeniem odpaci mu, a za cze i dobrodziejstwo odpaci mu potwarz. 10 Wielu nie poyczao, nie ze zoci, ale si bali, aby nie byli oszukani bez winy. 11 Wszelako dla czowieka pokornego bd wielkoduszny, i dla jamuny nie pocigaj go. 12 Dla przykazania wspom ubogiego, a dla niedostatku jego nie odsyaj go prnym. 13 Utra pienidze dla brata i

29
1 Qui facit misericordiam fneratur proximo suo : et qui prvalet manu mandata servat. 2 Fnerare proximo tuo in tempore necessitatis illius : et iterum redde proximo in tempore suo. 3 Confirma verbum, et fideliter age cum illo : et in omni tempore invenies quod tibi necessarium est. 4 Multi quasi inventionem stimaverunt fnus, et prstiterunt molestiam his qui se adjuverunt. 5 Donec accipiant, osculantur manus dantis, et in promissionibus humiliant vocem suam : 6 et in tempore redditionis postulabit tempus, et loquetur verba tdii et murmurationum, et tempus causabitur. 7 Si autem potuerit reddere, adversabitur : solidi vix reddet dimidium, et computabit illud quasi inventionem : 8 sin autem, fraudabit illum pecunia sua, et possidebit illum inimicum gratis : 9 et convitia et maledicta reddet illi, et pro honore et beneficio reddet illi contumeliam. 10 Multi non causa nequiti non fnerati sunt, sed fraudari gratis timuerunt. 11 Verumtamen super humilem animo fortior esto, et pro eleemosyna non trahas illum. 12 Propter mandatum assume pauperem, et propter inopiam ejus ne dimittas eum vacuum. 13 Perde pecuniam propter fratrem et amicum tuum, et non
49

przyjaciela twego, a nie kryj ich pod kamieniem na stracenie. 14 - Po skarb twj w przykazaniach Najwyszego, a bdzie ci poyteczniejszy ni zoto. 15 Zamknij jamun w sercu ubogiego, 16 a ta ci wyprosi od wszelkiego za; 17 bardziej nili tarcza mocarza 18 i nili wcznia przeciwko nieprzyjacielowi twemu walczy bdzie. 13. PORKA (29,19-27). 19 Czowiek dobry rczy za bliniego swego, a kto wstyd straci, opuci go. 20 - Nie zapominaj aski porczyciela, albowiem da za ci dusz swoj. 21 Przed porczycielem ucieka grzeszny i nieczysty. 22 Dobra porczyciela przypisuje sobie grzesznik, a czowiek niewdzicznego serca opuci wybawc swego. 23 M rczy za bliniego swego, a gdy straci wstyd, bdzie opuszczony od niego. 24 - Porka za zgubia wielu takich, ktrym si dobrze powodzio, i poruszya ich jak nawanoci morskie. 25 Ludzi monych, obrciwszy w koo, z domu wypdzia, i tuali si midzy obcymi narodami. 26 - Grzesznik, przestpujcy przykazanie Paskie, wpadnie w z pork, a kto usiuje wiele sprawowa, wpadnie w sd. 27 Dopomagaj blinim wedug monoci twojej, a strze si, aby nie upad. 14. YCIE W DOMU I U OBCYCH (29,28-35). 28 Przedniejsze potrzeby ycia ludzkiego: woda, chleb, odzienie i domku okryciu nagoci. 29 Lepsze jest ycie ubogiego pod dachem z desek, ni kosztowne potrawy w gocinie bez domu. 30 Bd zadowolony maym, jakby wiele byo, a nie usyszysz urgania, e tuaczem. 31 - Ndzny jest ywot przenoszcego si z domu do domu, i gdzie bdzie ktem mieszka, nie pocznie sobie bezpiecznie ani ust nie otworzy. 32 Bdzie przyjmowa i karmi, i poi niewdzicznych, a nadto sw przykrych sucha bdzie: 33 "Chod tu, przychodniu, i

abscondas illam sub lapide in perditionem. 14 Pone thesaurum tuum in prceptis Altissimi, et proderit tibi magis quam aurum. 15 Conclude eleemosynam in corde pauperis, et hc pro te exorabit ab omni malo. 16 Super scutum potentis 17 et super lanceam 18 adversus inimicum tuum pugnabit.

19 Vir bonus fidem facit pro proximo suo : et qui perdiderit confusionem derelinquet sibi. 20 Gratiam fidejussoris ne obliviscaris : dedit enim pro te animam suam. 21 Repromissorem fugit peccator et immundus. 22 Bona repromissoris sibi ascribit peccator : et ingratus sensu derelinquet liberantem se. 23 Vir repromittit de proximo suo : et cum perdiderit reverentiam, derelinquetur ab eo. 24 Repromissio nequissima multos perdidit dirigentes, et commovit illos quasi fluctus maris. 25 Viros potentes gyrans migrare fecit, et vagati sunt in gentibus alienis. 26 Peccator transgrediens mandatum Domini incidet in promissionem nequam : et qui conatur multa agere incidet in judicium. 27 Recupera proximum secundum virtutem tuam, et attende tibi ne incidas.

28 Initium vit hominis, aqua et panis, et vestimentum, et domus protegens turpitudinem. 29 Melior est victus pauperis sub tegmine asserum quam epul splendid in peregre sine domicilio. 30 Minimum pro magno placeat tibi, et improperium peregrinationis non audies. 31 Vita nequam hospitandi de domo in domum : et ubi hospitabitur non fiducialiter aget, nec aperiet os. 32 Hospitabitur, et pascet, et potabit ingratos, et ad hc amara audiet : 33 transi, hospes, et orna mensam, et qu in manu habes ciba ceteros. 34 Exi a facie honoris
50

przykryj st, a tym, co masz w pogotowiu, nakarmij innych! 34 Ustp dla czci przyjaci moich: potrzebuj domu mego, bo mam brata gociem!" 35 Cikie to rzeczy dla czowieka, majcego rozum: ajanie dla mieszkania i urganie poyczajcego. 15. WYCHOWANIE SYNW (30,1-13).

amicorum meorum : necessitudine domus me hospitio mihi factus est frater. 35 Gravia hc homini habenti sensum : correptio domus, et improperium fneratoris.

30
1 Kto miuje syna swego, ustawicznie go biczem wiczy, aby si cieszy przy swym kocu i nie maca drzwi ssiedzkich. 2 Kto wiczy syna swego, bdzie chwalony dla niego, a midzy domownikami bdzie si z niego chlubi. 3 Kto uczy syna swego, wzbudza zazdro w nieprzyjacielu, a midzy przyjacimi bdzie si z niego chepi. 4 Umar ojciec jego, a jakby nie umar, bo zostawi po sobie podobnego sobie. 5 Widzia za ycia swego, i mia pociech z niego, a umierajc, nie zasmuci si, ani si nie zawstydzi przed nieprzyjacimi. 6 Albowiem zostawi obroc domu przeciw nieprzyjacioom, a przyjacioom oddajcego dobrodziejstwa. 7 Dla dusz synw bdzie obwizywa rany swoje, a na kady gos zatrwo si wntrznoci jego. 8 Ko nieujedony staje si twardoustym, a syn rozpuszczony stanie si samowolnym. 9 Pie syna, a przestraszy ci; igraj z nim, a zasmuci ci. 10 - Nie miej si z nim, aby nie aowa, a na kocu aby nie cierpy zby twoje. 11 Nie dawaj mu samowoli za modu i nie lekcewa sobie myli jego. 12 Nachylaj szyj jego za modu i obijaj boki jego, pki jest dzieciciem, by snad nie zhardzia i nie sta ci si nieposusznym, i bdzie ci boleci duszy. 13 wicz syna swego i pracuj okoo niego, aby nie dozna haby z powodu niego. 16. ZDROWIE CIAA I RADO SERCA (30,14-27).

30
1 Qui diligit filium suum assiduat illi flagella, ut ltetur in novissimo suo, et non palpet proximorum ostia. 2 Qui docet filium suum laudabitur in illo, et in medio domesticorum in illo gloriabitur. 3 Qui docet filium suum in zelum mittit inimicum, et in medio amicorum gloriabitur in illo. 4 Mortuus est pater ejus, et quasi non est mortuus : similem enim reliquit sibi post se. 5 In vita sua vidit, et ltatus est in illo : in obitu suo non est contristatus, nec confusus est coram inimicis : 6 reliquit enim defensorem domus contra inimicos, et amicis reddentem gratiam. 7 Pro animabus filiorum colligabit vulnera sua, et super omnem vocem turbabuntur viscera ejus. 8 Equus indomitus evadit durus, et filius remissus evadet prceps. 9 Lacta filium, et paventem te faciet : lude cum eo, et contristabit te. 10 Non corrideas illi, ne doleas, et in novissimo obstupescent dentes tui. 11 Non des illi potestatem in juventute, et ne despicias cogitatus illius. 12 Curva cervicem ejus in juventute, et tunde latera ejus dum infans est, ne forte induret, et non credat tibi, et erit tibi dolor anim. 13 Doce filium tuum, et operare in illo, ne in turpitudinem illius offendas.

14 Lepszy jest ubogi zdrowy i peen si, ni 14 Melior est pauper sanus, et fortis viribus, bogacz saby i utrapiony chorob. 15 quam dives imbecillis et flagellatus malitia. Zdrowie duszy w witoci sprawiedliwoci 15 Salus anim in sanctitate justiti melior
51

lepsze jest nad wszelkie zoto i srebro, a ciao mocne nad niezmierne bogactwa. 16 Nie ma bogactwa nad bogactwo zdrowia cielesnego, i nie ma uciechy nad wesoo serca. 17 Lepsza jest mier nili gorzki ywot, i odpoczynek wieczny nili niemoc duga. 18 Dobre kski przy ustach zamknitych, jak ofiary potraw, postawione dokoa grobu. 19 Co pomoe ofiara bawanowi? bo ani je nie bdzie, ani wcha. 20 Tak ten, ktrego Bg przeladuje, zbierajcy nagrod nieprawoci; 21 patrzy i wzdycha jak trzebieniec obejmujcy pann i wzdychajcy. 22 Nie poddawaj smutkowi serca swego i nie trap sam siebie w mylach twoich. 23 Wesele serca, to jest ycie czowieka i skarb witoci nieprzebrany, a weselem ma jest dugi wiek. 24 Zmiuj si nad dusz swoj podobajc si Bogu, i wstrzymaj si, skupiaj serce swe w witoci jego i odpdzaj zmartwienie daleko od siebie. 25 Wielu bowiem ludzi smutek pobi, i nie ma w nim poytku. 26 Zazdro i gniew skracaj dni, a zbytnia troska staro przed czasem przywiedzie. 27 Serce jasne, wesoe te jest przy ucztach, uczty bowiem jego przyrzdzane s starannie. 17. BOGACTWA (31,1-11).

est omni auro et argento : et corpus validum quam census immensus. 16 Non est census super censum salutis corporis, et non est oblectamentum super cordis gaudium. 17 Melior est mors quam vita amara, et requies terna quam languor perseverans. 18 Bona abscondita in ore clauso, quasi appositiones epularum circumposit sepulchro. 19 Quid proderit libatio idolo ? nec enim manducabit, nec odorabit. 20 Sic qui effugatur a Domino, portans mercedes iniquitatis : 21 videns oculis et ingemiscens, sicut spado complectens virginem, et suspirans. 22 Tristitiam non des anim tu, et non affligas temetipsum in consilio tuo. 23 Jucunditas cordis, hc est vita hominis, et thesaurus sine defectione sanctitatis : et exsultatio viri est longvitas. 24 Miserere anim tu placens Deo, et contine : congrega cor tuum in sanctitate ejus, et tristitiam longe repelle a te. 25 Multos enim occidit tristitia, et non est utilitas in illa. 26 Zelus et iracundia minuunt dies, et ante tempus senectam adducet cogitatus. 27 Splendidum cor et bonum in epulis est : epul enim illius diligenter fiunt.

31
1 Czujno okoo bogactw wysuszy ciao, a zbytnie mylenie o nich odejmie sen. 2 Mylenie o przyszoci odwraca umys, a cika choroba trzew czyni dusz. 3 Pracowa bogacz zbierajc majtnoci, i w odpoczynku swym bdzie napeniony dobrami swymi. 4 Pracowa ubogi w niedostatku ywnoci, a na koniec ebrakiem si staje. 5 - Kto miuje zoto, nie bdzie bez winy, a kto szuka zguby, bdzie ni napeniony. 6 Wielu ludzi upado dla zota, i w piknoci jego znalazo si ich zatracenie. 7 Drzewem upadku jest zoto ofiarujcych. Biada tym, ktrzy za nim goni! a kady gupi przez nie zginie. 8 - Szczliwy bogacz, ktry si znalaz bez zmazy i ktry za zotem nie biega, ani nie ufa w pienidzach i skarbach! 9 Kt to jest taki? a

31
1 Vigilia honestatis tabefaciet carnes, et cogitatus illius auferet somnum. 2 Cogitatus prscienti avertit sensum, et infirmitas gravis sobriam facit animam. 3 Laboravit dives in congregatione substanti, et in requie sua replebitur bonis suis. 4 Laboravit pauper in diminutione victus, et in fine inops fit. 5 Qui aurum diligit non justificabitur, et qui insequitur consumptionem replebitur ex ea. 6 Multi dati sunt in auri casus, et facta est in specie ipsius perditio illorum. 7 Lignum offensionis est aurum sacrificantium : v illis qui sectantur illud ! et omnis imprudens deperiet in illo. 8 Beatus dives qui inventus est sine macula, et qui post aurum non abiit, nec speravit in pecunia et thesauris. 9 Quis est hic ? et laudabimus eum : fecit enim mirabilia in vita sua. 10 Qui
52

bdziemy go chwali, albowiem cudownych rzeczy dokona w yciu swoim. 10 Kto jest w tym dowiadczony, a doskonay jest, bdzie mia chwa wieczn: ktry mg zgrzeszy, a nie zgrzeszy, le czyni, a nie uczyni. 11 Przeto utwierdzone s dobra jego w Panu, a jamuny jego bdzie wysawiao cae zgromadzenie witych. 18.ZACHOWANIE SI PRZY BIESIADACH (31,12 - 32,17). 12 Usiade przy wielkim stole? nie otwieraj nad nim pierwszy ust twoich. 13 Nie mw: "Jak wiele na nim si znajduje!" 14 Pamitaj, e ze jest oko chciwe. 15 Co gorszego stworzone jest nad oko? Przeto na kade wejrzenie swe paka bdzie, gdy patrzy. 16 Nie wycigaj rki twej pierwszy aby, si nie musia wstydzi, zmazany zazdroci. 17 Nie obciaj si na uczcie. 18 Rzeczy bliniego swego zrozumiej z samego siebie. 19 Poywaj jak czowiek skromny tych rzeczy, ktre przed tob kad, aby wiele jedzc nie by miany w nienawici. 20 Pierwszy przesta dla dobrych obyczajw, i nie bd nieumiarkowany, aby snad nie da zgorszenia. 21 A jeli midzy wieloma usiad, nie wycigaj pierwej ni oni rki twojej, ani pierwej nie chciej pi. 22 Jak wystarczajce jest czowiekowi wychowanemu troch wina! a pic nie bdziesz obciony od niego, ani nie poczujesz boleci. 23 Bezsenno, wymioty i boleci odka mowi nieumiarkowanemu; 24 a u wstrzemiliwego czowieka sen zdrowy, bdzie spa a do rana, a dusza jego w nim si radowa bdzie. 25 A jeli bdziesz przymuszony wiele je, wsta z porodka, zwr, a uly ci si, i nie przyprawisz o niemoc ciaa swego. 26 Suchaj mi, synu, i nie gard mn, a na ostatku znajdziesz sowa moje. 27 Bd rczy w kadej sprawie twojej, a nie przyjdzie na ciebie adna choroba. 28 - Hojnie dajcego chleba bogosawi bd wargi wielu, a wiadectwo o jego prawdzie wierne. 29 Przeciw skpemu w chlebie bdzie szemrao miasto, a

probatus est in illo, et perfectus est, erit illi gloria terna : qui potuit transgredi, et non est transgressus ; facere mala, et non fecit. 11 Ideo stabilita sunt bona illius in Domino, et eleemosynas illius enarrabit omnis ecclesia sanctorum.

12 Supra mensam magnam sedisti ? non aperias super illam faucem tuam prior. 13 Non dicas sic : Multa sunt, qu super illam sunt. 14 Memento quoniam malus est oculus nequam. 15 Nequius oculo quid creatum est ? ideo ab omni facie sua lacrimabitur, cum viderit. 16 Ne extendas manum tuam prior, et invidia contaminatus erubescas. 17 Ne comprimaris in convivio. 18 Intellige qu sunt proximi tui ex teipso. 19 Utere quasi homo frugi his qu tibi apponuntur : ne, cum manducas multum, odio habearis. 20 Cessa prior causa disciplin : et noli nimius esse, ne forte offendas. 21 Et si in medio multorum sedisti, prior illis ne extendas manum tuam, nec prior poscas bibere. 22 Quam sufficiens est homini eruditio vinum exiguum ! et in dormiendo non laborabis ab illo, et non senties dolorem. 23 Vigilia, cholera et tortura viro infrunito, 24 somnus sanitatis in homine parco : dormiet usque mane, et anima illius cum ipso delectabitur. 25 Et si coactus fueris in edendo multum, surge e medio, evome, et refrigerabit te, et non adduces corpori tuo infirmitatem. 26 Audi me, fili, et ne spernas me, et in novissimo invenies verba mea. 27 In omnibus operibus tuis esto velox, et omnis infirmitas non occurret tibi. 28 Splendidum in panibus benedicent labia multorum, et testimonium veritatis illius fidele. 29 Nequissimo in pane murmurabit civitas, et testimonium nequiti illius verum est. 30 Diligentes in vino noli provocare : multos enim exterminavit vinum. 31 Ignis probat ferrum durum : sic vinum corda superborum arguet in ebrietate potatum. 32 qua vita hominibus vinum in sobrietate : si bibas
53

wiadectwo o zoci jest prawdziwe. 30 Tych, ktrzy radzi pij wino, nie pobudzaj, bo wino wielu zgubio. 31 Ogie dowiadcza elaza twardego; tak wino, pite a do upicia, ujawni serca pysznych. 32 ycie zrwnowaone ludziom - wino w miar pite; jeli je miernie pijesz, bdziesz trzewy. 33 C to za ycie dla tego, ktremu brak wina? 34 Co odejmuje ycie? mier. 35 Wino dla uweselenia stworzone jest od pocztku, a nie dla pijastwa. 36 Radoci duszy i serca wino miernie pite. 37 Zdrowiem jest duszy i ciaa mierne picie. 38 Wino, zbytnio pite, sprawia rozjtrzenie i gniew i wiele upadkw. 39 Gorzkoci duszy - wino zbytnio pite. 40 miao pijastwa jest powodem upadku gupiego, umniejsza siy i zadaje rany. 41 Nie napominaj bliniego przy biesiadzie wina i nie gard nim przy dobrej myli jego; 42 nie mw mu sw obraajcych i nie nalegaj na niego upominajc si.

illud moderate, eris sobrius. 33 Qu vita est ei qui minuitur vino ? 34 Quid defraudat vitam ? mors. 35 Vinum in jucunditatem creatum est, et non in ebrietatem ab initio. 36 Exsultatio anim et cordis vinum moderate potatum. 37 Sanitas est anim et corpori sobrius potus. 38 Vinum multum potatum irritationem, et iram, et ruinas multas facit. 39 Amaritudo anim vinum multum potatum. 40 Ebrietatis animositas, imprudentis offensio, minorans virtutem, et faciens vulnera. 41 In convivio vini non arguas proximum, et non despicias eum in jucunditate illius. 42 Verba improperii non dicas illi, et non premas illum repetendo.

32
1 Przeoonym ci uczyniono? Nie wyno si; bd midzy nimi jak jeden z nich. 2 Staraj si o nich, a potem sid; gdy wszystkie twe obowizki zaatwisz, sid do stou, 3 aby si weseli dla nich i otrzyma wieniec jako ozdob czci, i dosta uznanie od towarzystwa. 4 - Mw jako starszy, 5 bo ci przystoi pierwsze sowo z wielk rozwag, a nie przeszkadzaj muzyce. 6 Gdzie nie ma suchania, nie rozwlekaj mowy, i nie wyno si w mdroci twojej, gdy czas nie po temu. 7 Szlachetny rubin w ozdobie zotej: tak harmonia muzykw przy biesiadzie wina. 8 Jak w oprawie zotej jest sygnet szmaragdowy, tak melodia piewakw przy miym a miernym winie. 9 Suchaj milczc, a dla skromnoci przybdzie ci dobrej aski. 10 - Modziecze, zaledwie mw w sprawie twojej. 11 Jeli ci dwa razy zapytaj, niech bdzie krtka odpowied twoja. 12 W wielu rzeczach bd, jakby nie wiedzia, i suchaj milczc, jak rwnie pytajc. 13 Midzy panami nie bd miay, a gdzie s starzy, niewiele mw. 14 Przed gradem ukae si byskanie, a przed wstydliwoci pjdzie

32
1 Rectorem te posuerunt ? noli extolli : esto in illis quasi unus ex ipsis. 2 Curam illorum habe, et sic conside, et omni cura tua explicita recumbe : 3 ut lteris propter illos, et ornamentum grati accipias coronam, et dignationem consequaris corrogationis. 4 Loquere major natu : decet enim te 5 primum verbum diligenti scientia, et non impedias musicam. 6 Ubi auditus non est, non effundas sermonem, et importune noli extolli in sapientia tua. 7 Gemmula carbunculi in ornamento auri, et comparatio musicorum in convivio vini. 8 Sicut in fabricatione auri signum est smaragdi, sic numerus musicorum in jucundo et moderato vino. 9 Audi tacens, et pro reverentia accedet tibi bona gratia. 10 Adolescens, loquere in tua causa vix. 11 Si bis interrogatus fueris, habeat caput responsum tuum. 12 In multis esto quasi inscius, et audi tacens simul et qurens. 13 In medio magnatorum non prsumas : et ubi sunt senes non multum loquaris. 14 Ante grandinem pribit coruscatio : et ante verecundiam pribit gratia, et pro reverentia
54

wdzik, dla skromnoci przybdzie ci dobrej aski. 15 - A w godzin wstania nie ocigaj si, ale pierwszy spiesz do domu swego i tam si zabawiaj, i tam graj, 16 i czy co ci si podoba, ale nie w grzechach i w pysznych sowach; 17 a w tym wszystkim bogosaw Pana, ktry ci stworzy i ktry ci napawa wszystkimi dobrami swymi. 19. O SZUKANIU PRAWA I ODDANIU SI MU (32,18 - 33,3). 18 Kto si boi Pana, otrzyma nauk jego, a ktrzy go szukaj rano, znajd bogosawiestwo. 19 Kto szuka prawa, bdzie nim napeniony, a kto zdradliwie postpuje, potknie si na nim. 20 Ktrzy si boj Pana, znajd sd sprawiedliwy, i sprawiedliwo jak wiato zapal. 21 Czowiek grzeszny bdzie unika przygany, a wedle woli swej znajdzie porwnania. 22 M rozwany nie wzgardzi zrozumieniem; obcy i pyszny nie ulknie si strachu, a potem, 23 gdy uczyni sami przez si bez porady, swym wasnym postpowaniem ukarany bdzie. 24 Synu, nic nie czy bez porady, a po uczynku nie bdziesz aowa. 25 - Drog upadku nie chod, a nie potkniesz si o kamienie; nie puszczaj si na uciliw drog, by nie da duszy twej powodu do upadku; 26 nawet przed twymi synami miej si na pieczy i przed domownikami twymi strze si. 27 W kadej sprawie twojej wierz wiernie duszy twojej, bo to jest zachowanie przykaza. 28 - Kto wierzy Bogu, strzee przykaza, a kto w nim ufa, nie bdzie umniejszony.

accedet tibi bona gratia. 15 Et hora surgendi non te trices : prcurre autem prior in domum tuam, et illic avocare, et illic lude, 16 et age conceptiones tuas, et non in delictis et verbo superbo : 17 et super his omnibus benedicito Dominum, qui fecit, et inebriantem te ab omnibus bonis suis.

18 Qui timet Dominum excipiet doctrinam ejus : et qui vigilaverint ad illum invenient benedictionem. 19 Qui qurit legem replebitur ab ea, et qui insidiose agit scandalizabitur in ea. 20 Qui timent Dominum invenient judicium justum, et justitias quasi lumen accendent. 21 Peccator homo vitabit correptionem, et secundum voluntatem suam inveniet comparationem. 22 Vir consilii non disperdet intelligentiam : alienus et superbus non pertimescet timorem : 23 etiam postquam fecit cum eo sine consilio, et suis insectationibus arguetur. 24 Fili, sine consilio nihil facias, et post factum non pnitebis. 25 In via ruin non eas, et non offendes in lapides : nec credas te vi laborios, ne ponas anim tu scandalum. 26 Et a filiis tuis cave, et a domesticis tuis attende. 27 In omni opere tuo crede ex fide anim tu, hoc est enim conservatio mandatorum. 28 Qui credit Deo attendit mandatis : et qui confidit in illo non minorabitur.

33
1 Bojcego si Pana nie spotka zo, ale Bg go w pokusie zachowa i wybawi od zego. 2 Mdry nie ma w nienawici przykaza i sprawiedliwoci, i nie rozbije si jak okrt w nawanoci. 3 Czowiek roztropny wierzy zakonowi Boemu, a zakon mu jest wierny.

33
1 Timenti Dominum non occurrent mala : sed in tentatione Deus illum conservabit, et liberabit a malis. Sapiens non odit mandata et justitias, 2 et non illidetur quasi in procella navis. 3 Homo sensatus credit legi Dei, et lex illi fidelis.

55

20. MADRY I GUPI DORADCA. SZYDERCA (33,4-6). 4 Kto pytania objania, przygotuje sowo, a tak uproszony, bdzie suchany; i zachowa nauk, i dopiero odpowie. 5 Wntrznoci gupiego jak koo u wozu, a mylenie jego jak o, ktra si obraca. 6 - Jak ogier, tak i przyjaciel namiewca: pod kadym, ktry na nim siedzi, ry. 21. PROBLEM NIERWNOCI WRD LUDZI (33,7-15). 7 Czemu dzie przewysza dzie, i wiato take wiato, i jeden rok drugi - od soca? 8 Rozdzielone s umiejtnoci Pask, gdy uczynione zostao soce, ktre strzee rozkazania. 9 I odrni czasy i wita ich, a w nie wicono dni wite do godziny. 10 Z tych niektre wywyszy Bg i wsawi, a inne pooy w liczbie dni. - A wszyscy ludzie s z ziemi i prochu, skd Adam zosta stworzony. 11 Z wielk umiejtnoci Pan ich rozdzieli i drogi ich rozrni. 12 Jednym z nich pobogosawi i wywyszy, ale drugich powici i przywaszczy sobie; innych przekl i uniy, i odwrci ich od miejsca ich odczenia. 13 - Jak glina garncarza w rku jego, aby z niej tworzy i lepi, 14 wszystkie drogi jego s wedug woli jego: tak czowiek w rku Tego, ktry go uczyni, i odda mu wedug zdania swego. 15 - Przeciwko zemu jest dobre, a przeciwko mierci ycie; tak i przeciwko mowi sprawiedliwemu grzesznik. I tak patrz na wszystkie dziea Najwyszego: s po dwa jedno przeciw drugiemu. 22. AUTOR ZALECA SW PRAC I WZYWA DO SUCHANIA (33,16-19). 16 I ja jako ostatni ocuciem si, i jako ten, co zbiera winne jagody po tych, co wino zbierali. 17 W bogosawiestwie Boym ja rwnie nadziej miaem, i jak ten, ktry zbiera wino, napeniem pras. 18 Zobaczcie, em nie dla siebie samego pracowa, ale dla wszystkich, szukajcych umiejtnoci. 16 Et ego novissimus evigilavi, et quasi qui colligit acinos post vindemiatores. 17 In benedictione Dei et ipse speravi, et quasi qui vindemiat replevi torcular. 18 Respicite quoniam non mihi soli laboravi, sed omnibus exquirentibus disciplinam. 7 Quare dies diem superat, et iterum lux lucem, et annus annum a sole ? 8 A Domini scientia separati sunt, facto sole, et prceptum custodiente. 9 Et immutavit tempora, et dies festos ipsorum, et in illis dies festos celebraverunt ad horam. 10 Ex ipsis exaltavit et magnificavit Deus, et ex ipsis posuit in numerum dierum : et omnes homines de solo et ex terra unde creatus est Adam. 11 In multitudine disciplin Dominus separavit eos, et immutavit vias eorum. 12 Ex ipsis benedixit et exaltavit, et ex ipsis sanctificavit, et ad se applicavit, et ex ipsis maledixit, et humiliavit, et convertit illos a separatione ipsorum. 13 Quasi lutum figuli in manu ipsius, plasmare illud et disponere. 14 Omnes vi ejus secundum dispositionem ejus : sic homo in manu illius qui se fecit, et reddet illi secundum judicium suum. 15 Contra malum bonum est, et contra mortem vita : sic et contra virum justum peccator, et sic intuere in omnia opera Altissimi, duo et duo, et unum contra unum. 4 Qui interrogationem manifestat parabit verbum, et sic deprecatus exaudietur : et conservabit disciplinam, et tunc respondebit. 5 Prcordia fatui quasi rota carri, et quasi axis versatilis cogitatus illius. 6 Equus emissarius, sic et amicus subsannator : sub omni supra sedente hinnit.

56

19 Suchajcie mi, wielmoni i wszystkie 19 Audite me, magnates et omnes populi : ludy, a przeoeni zgromadzenia, bierzcie w et rectores ecclesi, auribus percipite. uszy. Dzia VII. (33,20 - 38,24) 1. WSKAZWKI DLA OJCA RODZINY (33,20 - 33). 20 Synowi i niewiecie, bratu i przyjacielowi nie daj mocy nad sob za ycia, a posiadoci twojej nie puszczaj drugiemu, by ci snad al nie byo 21 i eby nie musia o ni prosi. Pki jeszcze zdrw jeste i oddychasz, niechaj ci nie wypiera adne ciao; 22 bo lepiej jest, aby ciebie synowie twoi prosili, ni eby ty mia patrze w rce synw twoich. 23 We wszystkich sprawach twoich miej sam zwierzchno. 24 Nie czy zmazy sawie twojej. W dzie skoczenia dni ycia twego i czasu zejcia twego rozdziel dziedzictwo twoje. 25 - Obrok i kij i brzemi osowi, chleb i karanie i robota niewolnikowi. 26 Pracuje w karnoci, a szuka odpoczynku; pu mu wolno rce, a szuka wolnoci. 27 Jarzmo i lejce twardym karkiem kieruj, a niewolnika nachylaj roboty ustawiczne. 28 Dla sugi zoliwego mki i pta; polij go na robot, 29 aby nie prnowa, bo wielkiej zoci nauczyo prnowanie. 30 Postaw go przy robocie, bo mu tak przystoi, a jeliby nie sucha, nachyl go ptami; ale nie przekraczaj miary wzgldem nikogo i bez zastanowienia si nie czy nic wanego. 31 - Jeli masz sug wiernego, niech ci bdzie jak dusza twoja; jak brata tak go szanuj, bo go we krwi duszy dosta. 32 Jeli go skrzywdzisz niewinnie, ucieknie; 33 a jeli powstawszy odejdzie, kogo by mia pyta i na jakiej drodze szuka, nie wiesz. 20 Filio et mulieri, fratri et amico, non des potestatem super te in vita tua : et non dederis alii possessionem tuam, ne forte pniteat te, et depreceris pro illis. 21 Dum adhuc superes et aspiras, non immutabit te omnis caro. 22 Melius est enim ut filii tui te rogent, quam te respicere in manus filiorum tuorum. 23 In omnibus operibus tuis prcellens esto. 24 Ne dederis maculam in gloria tua. In die consummationis dierum vit tu, et in tempore exitus tui, distribue hreditatem tuam. 25 Cibaria, et virga, et onus asino : panis, et disciplina, et opus servo. 26 Operatur in disciplina, et qurit requiescere : laxa manus illi, et qurit libertatem. 27 Jugum et lorum curvant collum durum, et servum inclinant operationes assidu. 28 Servo malevolo tortura et compedes : mitte illum in operationem, ne vacet : 29 multam enim malitiam docuit otiositas. 30 In opera constitue eum : sic enim condecet illum. Quod si non obaudierit, curva illum compedibus, et non amplifices super omnem carnem : verum sine judicio nihil facias grave. 31 Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua : quasi fratrem sic eum tracta, quoniam in sanguine anim comparasti illum. 32 Si lseris eum injuste, in fugam convertetur : 33 et si extollens discesserit, quem quras et in qua via quras illum nescis.

57

2. O MARNOCI SNW (34,1-8).

34
1 Prna nadzieja i kamstwo s dla ma gupiego, a sny wynosz nieroztropnych. 2 Jak ten, co chwyta cie i wiatr goni, tak i ten, ktry daje wiar snom kamliwym. 3 To wedle tego: widzenie senne; przed obliczem czowieka podobiestwo czowieka. 4 Od nieczystego co bdzie oczyszczone? a od kamcy co prawdziwego bdzie powiedziane? 5 Wieszczby obdne i wrby kamliwe, i sny le czynicych s marnoci. 6 A jak u rodzcej, serce twoje na przywidzenia cierpi; jeeli nie od Najwyszego zesane jest nawiedzenie, me przykadaj do nich serca twego. 7 Wielu bowiem sny w bd wprowadziy, i upadli majc w nich nadziej. 8 Bez kamstwa bdzie wykonane sowo zakonu, a mdro w ustach wiernego bdzie wyrwnana. 3. O POYTKU PODROWANIA (34,9-13). 9 Kto nie jest kuszony, c wie? M, Wielu rzeczy wiadomy, wiele myle bdzie, a kto si wiele nauczy, bdzie wypowiada mdro. 10 Kto nie jest dowiadczony, mao wie, a kto w wielu rzeczach bywa, rozmnaa zo. 11 Kto nie jest dowiadczony, c umie? Kto wdrowa, bdzie obfitowa w zoci. 12 Wiele rzeczy zobaczyem wdrujc i rozmaite mw zwyczaje. 13 Kilkakro byem w niebezpieczestwie a do mierci dla tych rzeczy; wybawiony zostaem z aski Boej. 4. BG BRONI TYCH, KTRZY SI GO BOJ (34,14-20). 14 Duch bojcych si Boga bdzie szukany i za wejrzeniem Jego bdzie bogosawiony. 15 Bo nadzieja ich w ich zbawicielu, a oczy Boga nad tymi, ktrzy go miuj. 16 Kto si Pana boi, ni czego si nie lka ani si ba nie bdzie, bo On jest nadziej jego. 17 Kto si Pana boi, bogosawiona jest dusza jego. 18

34
1 Vana spes et mendacium viro insensato : et somnia extollunt imprudentes. 2 Quasi qui apprehendit umbram et persequitur ventum, sic et qui attendit ad visa mendacia. 3 Hoc secundum hoc visio somniorum, ante faciem hominis similitudo hominis. 4 Ab immundo, quid mundabitur ? et a mendace, quid verum dicetur ? 5 Divinatio erroris, et auguria mendacia, et somnia malefacientium, vanitas est : 6 et sicut parturientis, cor tuum phantasias patitur. Nisi ab Altissimo fuerit emissa visitatio, ne dederis in illis cor tuum : 7 multos enim errare fecerunt somnia, et exciderunt sperantes in illis. 8 Sine mendacio consummabitur verbum legis, et sapientia in ore fidelis complanabitur.

9 Qui non est tentatus quid scit ? vir in multis expertus cogitabit multa : et qui multa didicit enarrabit intellectum. 10 Qui non est expertus pauca recognoscit : qui autem in multis factus est, multiplicat malitiam. 11 Qui tentatus non est qualia scit ? qui implanatus est abundabit nequitia. 12 Multa vidi errando, et plurimas verborum consuetudines. 13 Aliquoties usque ad mortem periclitatus sum horum causa, et liberatus sum gratia Dei.

14 Spiritus timentium Deum quritur, et in respectu illius benedicetur. 15 Spes enim illorum in salvantem illos, et oculi Dei in diligentes se. 16 Qui timet Dominum nihil trepidabit : et non pavebit, quoniam ipse est spes ejus. 17 Timentis Dominum, beata est anima ejus. 18 Ad quem respicit, et quis est
58

Na kog patrzy i kto jest umocnieniem jego? 19 Oczy Paskie nad tymi, ktrzy si Go boj; On jest obroc mocnym, umocnieniem silnym, zason od upalenia i podcieniem w poudnie, 20 ochron przed potkniciem si i ratunkiem przed upadkiem, podnoszcym dusz i owiecajcym oczy, dajcym zdrowie i ycie i bogosawiestwo. 5. O PRAWDZIWEJ CZCI BOGA (34,21 35,21). 21 Ofiara ofiarujcego z rzeczy le nabytych jest splugawiona, i nie s przyjemne pomiewiska niesprawiedliwych. 22 Pan przy tych tylko, ktrzy go czekaj na drodze prawdy i sprawiedliwoci. 23 Dary bezbonych nie podobaj si Najwyszemu i nie patrzy na ofiary ludzi niesprawiedliwych, ani nie bdzie ubagany mnstwem ofiar ich za grzechy. 24 - Kto skada ofiar z majtnoci ubogich, jest jak ten, co zabija syna na ofiar przed oczyma ojca jego. 25 Chleb niedostatnich jest yciem ubogich; kto go odejmuje, jest czowiekiem krwawym. 26 Kto zabiera chleb z potu, jest jak ten, co zabija bliniego swego. 27 Kto wylewa krew i kto oszukuje najemnika, brami s. 28 Jeden buduje, a drugi burzy; c w zysku maj, jeno prac? 29 Jeden si modli, a drugi przeklina; ktrego gosu Bg wysucha? 30 - Kto si omywa po dotkniciu umarego i znowu go si dotyka, c pomaga omywanie jego? 31 Tak czowiek, ktry poci za grzechy swoje i znowu si ich dopuszcza, co sobie pomaga, uniajc si? modlitw jego kto wysucha?

fortitudo ejus ? 19 Oculi Domini super timentes eum : protector potenti, firmamentum virtutis, tegimen ardoris, et umbraculum meridiani : 20 deprecatio offensionis, et adjutorium casus : exaltans animam, et illuminans oculos, dans sanitatem, et vitam, et benedictionem.

21 Immolantis ex iniquo oblatio est maculata, et non sunt beneplacit subsannationes injustorum. 22 Dominus solus sustinentibus se in via veritatis et justiti. 23 Dona iniquorum non probat Altissimus, nec respicit in oblationes iniquorum, nec in multitudine sacrificiorum eorum propitiabitur peccatis. 24 Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui victimat filium in conspectu patris sui. 25 Panis egentium vita pauperum est : qui defraudat illum homo sanguinis est. 26 Qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximum suum. 27 Qui effundit sanguinem, et qui fraudem facit mercenario, fratres sunt. 28 Unus dificans, et unus destruens : quid prodest illis, nisi labor ? 29 Unus orans, et unus maledicens : cujus vocem exaudiet Deus ? 30 Qui baptizatur a mortuo, et iterum tangit eum, quid proficit lavatio illius ? 31 Sic homo qui jejunat in peccatis suis, et iterum eadem faciens : quid proficit humiliando se ? orationem illius quis exaudiet ?

35
1 Kto zachowuje zakon, skada mnogie ofiary. 2 Ofiar zbawienn jest strzec przykazania i odstpowa od wszelakiej nieprawoci. 3 Zoeniem przebagalnej ofiary za nieprawoci i prob za grzechy jest: odstpi od niesprawiedliwoci. 4 Dziki skada, kto ofiaruje pszeniczn mk, a kto czyni miosierdzie, skada ofiar. 5 Podoba si Panu odstpienie od zego, a

35
1 Qui conservat legem multiplicat oblationem. 2 Sacrificium salutare est attendere mandatis, et discedere ab omni iniquitate. 3 Et propitiationem litare sacrificii super injustitias : et deprecatio pro peccatis, recedere ab injustitia. 4 Retribuet gratiam qui offert similaginem : et qui facit misericordiam offert sacrificium. 5 Beneplacitum est Domino recedere ab
59

modlitw za grzechy jest odstpi od niesprawiedliwoci. 6 - Nie ukaesz si przed oczyma Paskimi prny, 7 bo to wszystko dzieje si dla przykazania Boego. 8 - Ofiara sprawiedliwego tustym czyni otarz i wonnoci wdzicznoci jest przed oczyma Najwyszego. 8 Ofiara sprawiedliwego jest przyjemna, i pamitki jej PAN nie zapomni. 10 - Dobrym umysem oddawaj chwa Bogu, a nie umniejszaj pierwocin rk twoich. 11 Przy kadym datku weso czy twarz twoj i z radoci powicaj dziesiciny twoje. 12 Daj Najwyszemu wedug datku jego, i dobrym okiem z to, co znajd rce twoje; 13 PAN bowiem jest tym, co odpaca, i siedmiokrotnie tyle odda tobie. 14 - Nie ofiaruj darw skaonych, bo ich nie przyjmie. 15 I nie patrz na ofiar niesprawiedliw, bo Pan jest sdzi i nie ma u niego zacnoci osoby. 16 Nie bdzie mia Pan wzgldu na osob przeciw ubogiemu, i wysucha prob skrzywdzonego. 17 Nie wzgardzi modlitwami sieroty i wdowy, jeli wyleje mow wzdychania. 18 Czy zy wdowy nie spywaj na twarz, a krzyk jej przeciw temu, ktry je wyciska? 19 Albowiem z twarzy wstpuj a do nieba, a Pan wysuchujcy nie bdzie w nich mia upodobania. 20 Kto Boga chwali wedug upodobania, bdzie przyjty, a modlitwa jego przybliy si a do obokw. 21 Modlitwa korzcego si przeniknie oboki i nie bdzie pocieszona, a si przybliy, i nie odejdzie, a Najwyszy wejrzy. 6. NADZIEJA KARY BOEJ NA PRZELADOWCW IZRAELA (35,22-26,). 22 A Pan nie odwlecze, ale bdzie sdzi sprawiedliwych i uczyni sd, a Najmocniejszy nie bdzie mia nad nimi cierpliwoci, lecz pokruszy grzbiet ich; 23 i uczyni pomst nad narodami, a wygadzi mnstwo pysznych i pokruszy bera niesprawiedliwych; 24 a odda ludziom wedug uczynkw ich i wedug dzie czowieka, i wedug dumy jego; 25 a

iniquitate : et deprecatio pro peccatis recedere ab injustitia. 6 Non apparebis ante conspectum Domini vacuus : 7 hc enim omnia propter mandatum Dei fiunt. 8 Oblatio justi impinguat altare, et odor suavitatis est in conspectu Altissimi. 9 Sacrificium justi acceptum est, et memoriam ejus non obliviscetur Dominus. 10 Bono animo gloriam redde Deo, et non minuas primitias manuum tuarum. 11 In omni dato hilarem fac vultum tuum, et in exsultatione sanctifica decimas tuas. 12 Da Altissimo secundum datum ejus, et in bono oculo adinventionem facito manuum tuarum, 13 quoniam Dominus retribuens est, et septies tantum reddet tibi. 14 Noli offerre munera prava, non enim suscipiet illa. 15 Et noli inspicere sacrificum injustum, quoniam Dominus judex est, et non est apud illum gloria person. 16 Non accipiet Dominus personam in pauperem, et deprecationem lsi exaudiet. 17 Non despiciet preces pupilli, nec viduam, si effundat loquelam gemitus. 18 Nonne lacrim vidu ad maxillam descendunt, et exclamatio ejus super deducentem eas ? 19 A maxilla enim ascendunt usque ad clum, et Dominus exauditor non delectabitur in illis. 20 Qui adorat Deum in oblectatione suscipietur, et deprecatio illius usque ad nubes propinquabit. 21 Oratio humiliantis se nubes penetrabit, et donec propinquet non consolabitur, et non discedet donec Altissimus aspiciat.

22 Et Dominus non elongabit : et judicabit justos, et faciet judicium : et Fortissimus non habebit in illis patientiam, ut contribulet dorsum ipsorum : 23 et gentibus reddet vindictam, donec tollat plenitudinem superborum, et sceptra iniquorum contribulet : 24 donec reddat hominibus secundum actus suos, et secundum opera Ad, et secundum prsumptionem illius : 25
60

dokona sd ludu swego i pocieszy sprawiedliwych miosierdziem swoim. 26 Pikne miosierdzie Boe czasu utrapienia, jak obok deszczowy czasu posuchy.

donec judicet judicium plebis su, et oblectabit justos misericordia sua. 26 Speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluvi in tempore siccitatis.

7. MODI.ITWA O ODNOWIENIE IZRAELA (36,1-19).

36
1 Zmiuj si nad nami, Boe wszystkiego stworzenia, a wejrzyj na nas i uka nam wiato zmiowania twego; 2 i zelij strach twj na narody, ktre ci nie szukay, aby poznay, e nie ma Boga, jeno ty, i eby opowiaday wielkie dziea twoje. 3 Podnie rk tw na obce narody, aby oglday moc twoj. 4 Bo jak przed oczyma ich pokazae sw wito na nas, tak przed oczyma naszymi bdziesz uwielbiony w nich, 5 aby ci poznali, jak i mymy poznali, i nie ma Boga oprcz ciebie, Panie. 6 Wznw znaki i powtrz cuda! 7 Uwielbia rk i prawe rami! 8 Wzbud zapalczywo i wylej gniew! 9 Zgad przeciwnika i utrap nieprzyjaciela! 10 Przyspiesz czas i pomnij na koniec, aby wysawiano dziwne dziea twoje. 11 Gniewem pomienia niech bdzie poarty, ktry uchodzi, a ktrzy ludowi twemu szkodz, niech znajd zagad. 12 Zetrzyj gow ksit nieprzyjacielskich, mwicych: "Nie ma nikogo oprcz nas." 13 - Zgromad wszystkie pokolenia Jakubowe, aby poznay, e nie ma Boga oprcz ciebie, a odziedziczysz ich jak od pocztku. 14 Zmiuj si nad ludem twoim, nad ktrym wzywane jest imi twoje, i nad Izraelem, ktrego przyrwnae do pierworodnego twego. 15 Zmiuj si nad miastem witoci twojej, Jeruzalem, nad miastem odpoczynku twego. 16 Napenij Syjon niewymownymi sowami twymi, a lud twj chwa twoj. 17 Daj wiadectwo tym, ktrzy od pocztku s stworzeniem twoim, i wzbud przepowiadanie, ktre gosili w imi twe pierwsi prorocy. 18 Daj zapat tym, ktrzy ci oczekuj, aby prorocy twoi znaleli si prawdomwnymi, i wysuchaj proby sug twoich,

36
1 Miserere nostri, Deus omnium, et respice nos, et ostende nobis lucem miserationum tuarum : 2 et immitte timorem tuum super gentes qu non exquisierunt te, ut cognoscant quia non est deus nisi tu, et enarrent magnalia tua. 3 Alleva manum tuam super gentes alienas, ut videant potentiam tuam. 4 Sicut enim in conspectu eorum sanctificatus es in nobis, sic in conspectu nostro magnificaberis in eis : 5 ut cognoscant te, sicut et nos cognovimus quoniam non est deus prter te, Domine. 6 Innova signa, et immuta mirabilia. 7 Glorifica manum et brachium dextrum. 8 Excita furorem, et effunde iram. 9 Tolle adversarium, et afflige inimicum. 10 Festina tempus, et memento finis, ut enarrent mirabilia tua. 11 In ira flamm devoretur qui salvatur : et qui pessimant plebem tuam inveniant perditionem. 12 Contere caput principum inimicorum, dicentium : Non est alius prter nos. 13 Congrega omnes tribus Jacob, ut cognoscant quia non est deus nisi tu, et enarrent magnalia tua, et hreditabis eos sicut ab initio. 14 Miserere plebi tu, super quam invocatum est nomen tuum, et Isral quem coquasti primogenito tuo. 15 Miserere civitati sanctificationis tu, Jerusalem, civitati requiei tu. 16 Reple Sion inenarrabilibus verbis tuis, et gloria tua populum tuum. 17 Da testimonium his qui ab initio creatur tu sunt, et suscita prdicationes quas locuti sunt in nomine tuo prophet priores. 18 Da mercedem sustinentibus te, ut prophet tui fideles inveniantur : et exaudi orationes servorum tuorum,

61

19 wedug bogosawiestwa Aarona nad ludem twoim, i prostuj nas na drog sprawiedliwoci; i niech wiedz wszyscy, ktrzy mieszkaj na ziemi, e ty jest Bg patrzcy na wieki. 8. O WYBORZE ONY (36,20-28). 20 Wszelk potraw bdzie jad brzuch, ale jeden pokarm lepszy od drugiego. 21 Podniebienie rozpoznaje potraw z dziczyzny, a serce mdre sowa kamliwe. 22 Zoliwe serce zada smutek, ale czowiek dowiadczony oprze si mu. 23 Kadego mczyzn przyjmie niewiasta, ale jest jedna crka lepsza od drugiej. 24 - Pikno niewiasty rozwesela twarz ma jej i wzbudza pragnienie ponad wszelkie podanie. 25 Jeli w jej jzyku jest leczenie i agodno i miosierdzie, to m jej nie jest jak synowie ludzcy. 26 Kto ma on dobr ma pocztek posiadoci; pomoc wedle niego jest i filar jako odpocznienie. 27 Gdzie nie ma potu, rozszarpi posiado, a gdzie niewiasty nie ma, wzdycha potrzebujcy. 28 Kt wierzy temu, ktry gniazda nie ma i ktry szuka przytuku tam, gdzie go noc zastanie, jak przepasany zbjca, ktry biega od miasta do miasta? 9. PRZYJACIEL PRAWDZIWY I FASZYWY (37,1-6).

19 secundum benedictionem Aaron de populo tuo : et dirige nos in viam justiti, et sciant omnes qui habitant terram quia tu es Deus conspector sculorum.

20 Omnem escam manducabit venter : et est cibus cibo melior. 21 Fauces contingunt cibum fer, et cor sensatum verba mendacia. 22 Cor pravum dabit tristitiam, et homo peritus resistet illi. 23 Omnem masculum excipiet mulier : et est filia melior filia. 24 Species mulieris exhilarat faciem viri sui, et super omnem concupiscentiam hominis superducit desiderium. 25 Si est lingua curationis, est et mitigationis et misericordi : non est vir illius secundum filios hominum. 26 Qui possidet mulierem bonam inchoat possessionem : adjutorium secundum illum est, et columna ut requies. 27 Ubi non est sepes, diripietur possessio : et ubi non est mulier, ingemiscit egens. 28 Quis credit ei qui non habet nidum, et deflectens ubicumque obscuraverit, quasi succinctus latro exiliens de civitate in civitatem ?

37
1 Kady przyjaciel rzecze: "I jam zawar przyja"; ale taki przyjaciel z imienia tylko jest przyjacielem. Czy smutek nie trwa a do mierci? 2 a towarzysz i przyjaciel obrc si do nieprzyjani. 3 O dumo niecnotliwa, skde si wzia, aby zoci i zdrad sw okrya ziemi? 4 Towarzysz weseli si z przyjacielem w uciechach, a czasu utrapienia bdzie przeciwnikiem. 5 Towarzysz wspczuje z przyjacielem dla brzucha i wemie tarcz przeciw nieprzyjacielowi. 6 Nie zapominaj w myli swej o przyjacielu twoim, i nie bd na niepomny w bogactwach twoich.

37
1 Omnis amicus dicet : Et ego amicitiam copulavi : sed est amicus solo nomine amicus. Nonne tristitia inest usque ad mortem ? 2 sodalis autem et amicus ad inimicitiam convertentur. 3 O prsumptio nequissima, unde create es cooperire aridam malitia et dolositate illius ? 4 Sodalis amico conjucundatur in oblectationibus, et in tempore tribulationis adversarius erit. 5 Sodalis amico condolet causa ventris, et contra hostem accipiet scutum. 6 Non obliviscaris amici tui in animo tuo, et non immemor sis illius in opibus tuis.

62

10. DORADCA DOBRY I ZY (37,7-21). 7 Nie rad si tego, ktry si na ciebie zasadza, i taj zamiar przed tymi, ktrzy ci zazdroszcz. 8 - Wszelki doradca daje rad, ale jest doradc dla samego siebie. 9 Od doradcy strze duszy twojej; pierwej wiedz, co ma za potrzeb, bo i sam o sobie myle bdzie; 10 aby snad nie wetkn kou w ziemi i nie rzek tobie: 11 "Dobra jest droga twoja," i nie stan naprzeciwko, patrzc, jak ci si powodzi bdzie. 12 - Z czowiekiem nienabonym mw o witoci, a z niesprawiedliwym o sprawiedliwoci, a z niewiast o tej, ktra jej zazdroci, z bojaliwym o wojnie, z kupcem o przewiezieniu, z kupujcym o sprzeday, z mem zazdrosnym o wdzicznoci, 13 z bezbonym o pobonoci, z nieuczciwym o uczciwoci, z robotnikiem rolnym o wszel kiej robocie, 14 z najemnikiem rocznym o dokoczeniu roku, z niewolnikiem leniwym o wielkiej robocie. Nie suchaj tych w adnej radzie. 15 - Ale obcuj ustawicznie z mem witym, o ktrym poznasz, i przestrzega bojani Boej, 16 ktrego dusza jest wedug duszy twojej, i ktry si uali nad tob, gdy si potkniesz w ciemnoci. 17 - Serce dobrej rady przygotuj sobie, bo nad nie nie ma nic droszego. 18 Dusza ma witego prawdziwiej niekiedy powie nili siedmiu strw, siedzcych na wysokim miejscu na stray. 19 - A w tym wszystkim pro Najwyszego, aby kierowa w prawdzie drog twoj. 20 - Przed wszelkim uczynkiem sowo prawdziwe niech przed tob idzie, a przed kad spraw rada stateczna. 21 Sowo ze odmienia serce, z ktrego cztery rzeczy pochodz : dobro i zo, ycie i mier ; a panem nad nimi ustawicznym jest jzyk. 11. RNE RODZAJE MDROCI (37, 22-29). Jest czowiek roztropny, ktry wielu innych uczy, a duszy swojej jest niepoyteczny. 22 M dowiadczony wielu nauczy i duszy swej jest miy. 23 Kto wykrtnie mwi, Est vir astutus multorum eruditor, et anim su inutilis est. 22 Vir peritus multos erudivit, et anim su suavis est. 23 Qui sophistice loquitur odibilis est : in omni re
63

7 Noli consiliari cum eo qui tibi insidiatur, et a zelantibus te absconde consilium. 8 Omnis consiliarius prodit consilium, sed est consiliarius in semetipso. 9 A consiliario serva animam tuam : prius scito qu sit illius necessitas : et ipse enim animo suo cogitabit : 10 ne forte mittat sudem in terram, et dicat tibi : 11 Bona est via tua : et stet e contrario videre quid tibi eveniat. 12 Cum viro irreligioso tracta de sanctitate, et cum injusto de justitia, et cum muliere de ea qu mulatur, cum timido de bello, cum negotiatore de trajectione, cum emptore de venditione, cum viro livido de gratiis agendis, 13 cum impio de pietate, cum inhonesto de honestate, cum operario agrario de omni opere, 14 cum operario annuali de consummatione anni, cum servo pigro de multa operatione. Non attendas his in omni consilio : 15 sed cum viro sancto assiduus esto, quemcumque cognoveris observantem timorem Dei : 16 cujus anima est secundum animam tuam, et qui, cum titubaveris in tenebris, condolebit tibi. 17 Cor boni consilii statue tecum : non est enim tibi aliud pluris illo. 18 Anima viri sancti enuntiat aliquando vera, quam septem circumspectores sedentes in excelso ad speculandum. 19 Et in his omnibus deprecare Altissimum, ut dirigat in veritate viam tuam. 20 Ante omnia opera verbum verax prcedat te, et ante omnem actum consilium stabile. 21 Verbum nequam immutabit cor : ex quo partes quatuor oriuntur : bonum et malum, vita et mors : et dominatrix illorum est assidua lingua.

obrzydy jest; na wszystkim mu zbywa bdzie; 24 nie jest mu dana aska od Pana, gdy adnej mdroci w sobie nie ma. 25 Jest mdrzec dla swej duszy mdry, a owoc roztropnoci jego chwalebny. 26 M mdry naucza lud swj, a owoce roztropnoci jego s wierne. 27 M mdry bdzie napeniony bogosawiestwami, a ktrzy go ujrz, chwali go bd. 28 ycie ma pod liczb dni, ale dni Izraela s niezliczone. 29 Mdry midzy ludem odziedziczy cze, a imi jego na wieki y bdzie. 12. UMIARKOWANIE (37,30-34). 30 Synu, w yciu swym dowiadczaj duszy twojej, a jeli bdzie za, niedawaj jej swobody; 31 bo nie wszystkie rzeczy s dla kadego odpowiednie, i nie kadej duszy wszystko si podoba. 32 Nie bd akomy na adnej uczcie i nie rzucaj si na wszelk potraw; 33 bo z wielu pokarmw bdzie choroba, a akomstwo przywiedzie ci a do wymiotw. 34 Dla obarstwa wielu pomaro, ale kto umiarkowany jest, przeduy swe ycie. 13. O LEKARZU (38,1-15).

defraudabitur. 24 Non est illi data a Domino gratia, omni enim sapientia defraudatus est. 25 Est sapiens anim su sapiens, et fructus sensus illius laudabilis. 26 Vir sapiens plebem suam erudit, et fructus sensus illius fideles sunt. 27 Vir sapiens implebitur benedictionibus, et videntes illum laudabunt. 28 Vita viri in numero dierum : dies autem Isral innumerabiles sunt. 29 Sapiens in populo hreditabit honorem, et nomen illius erit vivens in ternum.

30 Fili, in vita tua tenta animam tuam, et si fuerit nequam non des illi potestatem : 31 non enim omnia omnibus expediunt, et non omni anim omne genus placet. 32 Noli avidus esse in omni epulatione, et non te effundas super omnem escam : 33 in multis enim escis erit infirmitas, et aviditas appropinquabit usque ad choleram. 34 Propter crapulam multi obierunt : qui autem abstinens est adjiciet vitam.

38
1 Czcij lekarza dla potrzeby, albowiem go Najwyszy stworzy. 2 Bo od Boga jest wszelkie uleczenie, a od krla wemie podarki. 3 Nauka lekarza podwyszy gow jego, i przed obliczem wielkich panw chwalony bdzie. 4 - Najwyszy stworzy lekarstwa z ziemi, a czowiek mdry nie bdzie si nimi brzydzi. 5 Czy przez drzewo nie zostaa osodzona gorzka woda? 6 Moc ich na to, aby bya od ludzi poznana. I da ludziom umiejtno Najwyszy, aby by uczczony w dziwach swoich. 7 Tymi leczc umierzy bole, a aptekarz uczyni przyjemne lekarstwa i maci zdrowe sporzdzi, i nie bdzie koca pracom jego. 8 Bo pokj Boy na powierzchni ziemi.- 9 Synu, w chorobie twojej nie opuszczaj samego siebie, ale pro Pana, a on ci uzdrowi. 10 Odwr si od grzechu, 11 a

38
1 Honora medicum propter necessitatem : etenim illum creavit Altissimus. 2 A Deo est enim omnis medela, et a rege accipiet donationem. 3 Disciplina medici exaltabit caput illius, et in conspectu magnatorum collaudabitur. 4 Altissimus creavit de terra medicamenta, et vir prudens non abhorrebit illa. 5 Nonne a ligno indulcata est aqua amara ? 6 Ad agnitionem hominum virtus illorum : et dedit hominibus scientiam Altissimus, honorari in mirabilibus suis. 7 In his curans mitigabit dolorem : et unguentarius faciet pigmenta suavitatis, et unctiones conficiet sanitatis : et non consummabuntur opera ejus. 8 Pax enim Dei super faciem terr. 9 Fili, in tua infirmitate ne despicias teipsum : sed ora Dominum, et ipse curabit te. 10 Averte a delicto, et dirige manus, et ab omni delicto munda cor tuum.
64

prostuj rce i od wszelkiego wystpku oczy serce twoje. Daj wonno i pamitki z przedniej mki, i z tust ofiar ; i daj miejsce lekarzowi, 12 albowiem go Pan stworzy, a niech nie odchodzi od ciebie, bo ci prace jego s potrzebne. 13 - Albowiem jest czas, kiedy w rce ich wpadniesz, 14 a oni Pana prosi bd, aby im poszezci w przyniesieniu ulgi i uzdrowieniu dla urzdu ich. 15 - Kto zgrzeszy przed oczyma tego, ktry go stworzy, wpadnie w rce lekarza. 14. O AOBIE (38,16-24). 16 Synu, nad umarym wylewaj zy i pocznij paka, jakoby co okrutnego cierpia, i jak przystoi, przykryj ciao jego, a nie zaniedbuj pogrzebu jego. 17 A przez wzgld na obmow pacz gorzko nad nim przez jeden dzie, 18 i pociesz si w smutku ; a obchod aob wedug godnoci jego, przez jeden dzie albo dwa, przez wzgld na obmow. 19 Bo od smutku prdko przypada mier i pokrywa si, a smutek serdeczny nachyla szyj.20 W odprowadzeniu pozostaje smutek, a ycie ubogiego wedle serca jego. 21 Nie poddawaj serca twego smutkowi, ale go odpdzaj od siebie, i pamitaj na rzeczy ostateczne; 22 nie zapominaj, bo nie ma powrotu, i jemu nic nie pomoesz, a sobie zaszkodzisz. 23 "Pamitaj na osdzenie moje, bo takie bdzie i twoje: mnie wezoraj, a dzi tobie." 24 Gdy zmary odpocz, daj odpocz pamici jego i pocieszaj go przy wyjciu ducha jego. Dzia VIII. (38,25 - 42,l4) l. RZEMIELNIK A UCZONY (38,25 - 39,15). 25 Mdro uczonego w czasie wolnym, a kto mniej ma zajcia, nabdzie mdroci. Jak mdroci napeniony bdzie ten, ktry pug dziery 26 i ktry si chepi postronkiem, ocieniem woy pogania i obraca si wrd robt ich, a rozmowa jego o

11 Da suavitatem et memoriam similaginis, et impingua oblationem, et da locum medico : 12 etenim illum Dominus creavit, et non discedat a te, quia opera ejus sunt necessaria. 13 Est enim tempus quando in manus illorum incurras : 14 ipsi vero Dominum deprecabuntur, ut dirigat requiem eorum, et sanitatem, propter conversationem illorum. 15 Qui delinquit in conspectu ejus qui fecit eum, incidet in manus medici.

16 Fili, in mortuum produc lacrimas, et quasi dira passus incipe plorare : et secundum judicium contege corpus illius, et non despicias sepulturam illius. 17 Propter delaturam autem amare fer luctum illius uno die, et consolare propter tristitiam : 18 et fac luctum secundum meritum ejus uno die, vel duobus, propter detractionem : 19 a tristitia enim festinat mors, et cooperit virtutem, et tristitia cordis flectit cervicem. 20 In abductione permanet tristitia, et substantia inopis secundum cor ejus. 21 Ne dederis in tristitia cor tuum, sed repelle eam a te, et memento novissimorum. 22 Noli oblivisci, neque enim est conversio : et huic nihil proderis, et teipsum pessimabis. 23 Memor esto judicii mei : sic enim erit et tuum : mihi heri, et tibi hodie. 24 In requie mortui requiescere fac memoriam ejus, et consolare illum in exitu spiritus sui.

25 Sapientia scrib in tempore vacuitatis, et qui minoratur actu sapientiam percipiet, qua sapientia replebitur. 26 Qui tenet aratrum, et qui gloriatur in jaculo, stimulo boves agitat, et conversatur in operibus eorum, et enarratio ejus in filiis taurorum. 27 Cor suum
65

cieltach ? 27 Serce swoje zwrci na wywracanie brzd, a staranie jego okoo karmienia krw. 28 - Tak kady rzemielnik i ciela, ktry noc jak dzie przepdza,i ktry sygnety ryte rzebi, a pilno jego czyni rozmaite obrazy; serce swoje przyoy do wykonania podobiestwa obrazu i czuwaniem nocnym sw robot skoczy. 29 - Podobnie kowal, siedzcy przy kowadle i przypatrujcy si robocie elaznej; para ognista upali ciao jego, biedzi si gorcem od komina ; 30 gos mota odnawia ucho jego, a na wizerunku naczynia oko jego ; 31 serce swe zwrci na ukoczenie robt, a czuwaniem swym ozdobi a do doskonaoci. 32 - Tak garncarz siedzcy nad robot swoj i obracajcy koo nogami swymi ; on zawsze jest w trosce dla swej roboty, a pod liczb jest wszystka praca jego. 33 Urobi glin rkami swymi, a przed nogami swymi ugniecie twardo jej. 34 Serce swe przyoy, aby wykona polewanie, a w czuwaniu swym oczyci piec. 35 - Ci wszyscy nadziej mieli w rku swych, a kady w swym rzemiole jest mdry. 36 Bez tych wszystkich nie buduje si miasta ; 37 i nie bd mieszka ani si przechadza, i do zgromadzenia nie przejd. 38 Na stolicy sdziego nie usid, ani prawa sdowego nie zrozumiej, ani nie ujawni nauki i rozsdku, ani przy przypowieciach ich si nie znajdzie; 39 ale rzeczy wieckie podtrzymuj, a modlitwa ich okoo roboty rzemiosa; przykadaj dusz swoj i pytaj o zakonie Najwyszego.

dabit ad versandos sulcos, et vigilia ejus in sagina vaccarum. 28 Sic omnis faber et architectus, qui noctem tamquam diem transigit : qui sculpit signacula sculptilia, et assiduitas ejus variat picturam : cor suum dabit in similitudinem pictur, et vigilia sua perficiet opus. 29 Sic faber ferrarius sedens juxta incudem, et considerans opus ferri : vapor ignis uret carnes ejus, et in calore fornacis concertatur. 30 Vox mallei innovat aurem ejus, et contra similitudinem vasis oculus ejus. 31 Cor suum dabit in consummationem operum, et vigilia sua ornabit in perfectionem. 32 Sic figulus sedens ad opus suum, convertens pedibus suis rotam, qui in sollicitudine positus est semper propter opus suum, et in numero est omnis operatio ejus. 33 In brachio suo formabit lutum, et ante pedes suos curvabit virtutem suam. 34 Cor suum dabit ut consummet linitionem, et vigilia sua mundabit fornacem. 35 Omnes hi in manibus suis speraverunt, et unusquisque in arte sua sapiens est. 36 Sine his omnibus non dificatur civitas, 37 et non inhabitabunt, nec inambulabunt, et in ecclesiam non transilient. 38 Super sellam judicis non sedebunt, et testamentum judicii non intelligent, neque palam facient disciplinam et judicium, et in parabolis non invenientur : 39 sed creaturam vi confirmabunt : et deprecatio illorum in operatione artis, accomodantes animam suam, et conquirentes in lege Altissimi.

39
1 Mdro wszystkich starodawnych bada bdzie mdry i bdzie si zajmowa prorokami. 2 Opowiadanie mw sawnych bdzie zachowywa i subtelnoci przypowieci razem docignie. 3 Tajemnice przypowieci bada bdzie i skryt ymi podobiestwami zajmowa si bdzie. 4 Wpord wielkich panw bdzie suy i przed oczyma wadcy ukae si. 5 Do ziemi narodw cudzoziemskich przejdzie, bo dobrego i zego midzy ludmi dowiadcza bdzie. 6 Przyoy serce swe, aby wstawa

39
1 Sapientiam omnium antiquorum exquiret sapiens, et in prophetis vacabit. 2 Narrationem virorum nominatorum conservabit, et in versutias parabolarum simul introibit. 3 Occulta proverbiorum exquiret, et in absconditis parabolarum conversabitur. 4 In medio magnatorum ministrabit, et in conspectu prsidis apparebit. 5 In terram alienigenarum gentium pertransiet : bona enim et mala in hominibus tentabit. 6 Cor suum tradet ad vigilandum diluculo ad Dominum, qui fecit illum, et in
66

rano do Pana, ktry go stworzy i przed oczyma Najwvszego modli si bdzie. 7 Usta swe otworzy na modlitwie i za grzechy swe modli si bdzie. 8 - Bo jeli Pan wielki bdzie chcia, napeni go duchem rozumu ; 9 a on jako deszcz wyda z siebie sowa mdroci swej i bdzie Pana wysawia w modlitwie; 10 on pokieruje rad i umiejmo swoj, i bdzie rozmyla o tajemnicach jego. 11 On jawnie ukae umiejtno nauki swojej i bdzie si chlubi zakonem przymierza Najwyszego. 12 Wielu bdzie chwali mdro jego, i a na wieki nie bdzie wymazana. 13 Nie ustanie pami o nim, a o imi jego pyta si bd od rodu do rodu. 14 Mdro jego narody wysawia bd, a zgromadzenie chwa jego opowiada bdzie. 15 Jeli wytrwa, zostawi saw wiksz ni tysice, a jeli odpocznie, bdzie mu to poyteczne. 2. WSZYSTKIE DZIEA BOE S DOBRE (39,16-41). 16 Jeszcze si zastanowi, a opowiem, albowiem jak szalestwem jestem napeniony. 17 Gono mwi : Suchaj cie mnie, boskie owoce, a jak ra posadzona nad strumieniem wd, owoc czycie. 18 Wydawajcie z siebie mi wo jak kadzido. 19 Wypuszczajcie kwiaty jak lilia i dajcie wo, i wypuszczajcie latorole pene wdziku, a piewajcie pie chway i bogosawcie Pana w dzieach jego. 20 Oddajcie imieniu jego chwa i wysawiajcie go gosem ust waszych, i pieniami ustnymi i na harfach, a tak mwi bdziecie wysawiajc : 21 Wszystkie dziea Paskie s bardzo dobre. 22 Na sowo jego stana woda jak wa, a na mow ust jego jak zbiorniki wd; 23 albowiem na jego rozkaz spenia si jego yczenie, i nic nie moe umniejszy wybawienia jego. 24 - Sprawy wszelkiego ciaa przed nim i nie ma nic zakrytego przed oczyma jego. 25 Od wieku a do wieku przepatruje i nie ma nic dziwnego przed obliczem jego. 26 - Nie godzi si mwi: "C to jest ?" albo : "Na co to jest ?" wszystkiego bowiem czasu swego szuka bd. 27 Bogosawiestwo

conspectu Altissimi deprecabitur. 7 Aperiet os suum in oratione, et pro delictis suis deprecabitur. 8 Si enim Dominus magnus voluerit, spiritu intelligenti replebit illum : 9 et ipse tamquam imbres mittet eloquia sapienti su, et in oratione confitebitur Domino : 10 et ipse diriget consilium ejus, et disciplinam, et in absconditis suis consiliabitur. 11 Ipse palam faciet disciplinam doctrin su, et in lege testamenti Domini gloriabitur. 12 Collaudabunt multi sapientiam ejus, et usque in sculum non delebitur. 13 Non recedet memoria ejus, et nomen ejus requiretur a generatione in generationem. 14 Sapientiam ejus enarrabunt gentes, et laudem ejus enuntiabit ecclesia. 15 Si permanserit, nomen derelinquet plus quam mille : et si requieverit, proderit illi.

16 Adhuc consiliabor ut enarrem : ut furore enim repletus sum. 17 In voce dicit : Obaudite me, divini fructus, et quasi rosa plantata super rivos aquarum fructificate. 18 Quasi Libanus odorem suavitatis habete. 19 Florete flores quasi lilium : et date odorem, et frondete in gratiam : et collaudate canticum, et benedicite Dominum in operibus suis. 20 Date nomini ejus magnificentiam, et confitemini illi in voce labiorum vestrorum, et in canticis labiorum, et citharis : et sic dicetis in confessione : 21 Opera Domini universa bona valde. 22 In verbo ejus stetit aqua sicut congeries : et in sermone oris illius sicut exceptoria aquarum : 23 quoniam in prcepto ipsius placor fit, et non est minoratio in salute ipsius. 24 Opera omnis carnis coram illo, et non est quidquam absconditum ab oculis ejus. 25 A sculo usque in sculum respicit, et nihil est mirabile in conspectu ejus. 26 Non est dicere : Quid est hoc, aut quid est istud ? omnia enim in tempore suo qurentur. 27 Benedictio illius quasi fluvius inundavit. 28 Quomodo cataclysmus aridam inebriavit, sic ira ipsius gentes qu non exquisierunt eum
67

jego jak rzeka wylao. 28 Jak powd napoia ziemi, tak gniew jego odziedziczy narody, ktre go nie szukay. 29 Jak obrci wody w sucho, i wyscha ziemia, a jej drogi stay si proste i rwne dla ich wgdrwek, tak dla grzesznikw s obraeniem w gniewie jego.- 30 Dobre rzeczy dla dobrych s stworzone od pocztku, podobnie dla grzesznikw dobre i ze. 31 Pierwsze rzeczy potrzebne do ycia ludzkiego s : woda, ogie i elazo, sl, mleko i chleb pszeniczny, mid, grono wina, oliwa i szaty. 32 Te wszystkie rzeczy witym na dobre, podobnie bezbonym i grzesznym na ze si obrc. 33 - S wichry, ktre ku pomcie stworzone s, i w zapalczywoci swojej wzmocniy mczarnie swoje; 34 czasu dokonania moc wylej i zapalczywo tego, ktry je stworzy, umierz. 35 Ogie, grad, gd i mier : wszystko to jest na pomst stworzone ; 36 zby zwierzt, niedwiadki, we i miecz karzcy bezbonych a do zagady. 37 Weseli si bd z rozkazw jego, i na ziemi na potrzeb gotowe bd, a w czasie swym nie przestpi sowa. 38 - Dlatego od pocztku utwierdziem si i rozwayem, i namyliem si i zostawiem na pimie : 39 Wszystkie dziea Paskie s dobre, i wszystkiego, co potrzebne, dostarczy czasu swego. 40 Nie godzi si mwi : "To jest gorsze ni owo," bo wszystko czasu swego bdzie pochwalone. 41 A teraz penym sercem i usty chwalcie i bogosawcie imi Paskie. 3. O CIERPIENIACH YCIA LUDZKIEGO (40,1-11).

hreditabit. 29 Quomodo convertit aquas in siccitatem, et siccata est terra, et vi illius viis illorum direct sunt, sic peccatoribus offensiones in ira ejus. 30 Bona bonis creata sunt ab initio : sic nequissimis bona et mala. 31 Initium necessari rei vit hominum, aqua, ignis, et ferrum, sal, lac, et panis similagineus, et mel, et botrus uv, et oleum, et vestimentum. 32 Hc omnia sanctis in bona, sic et impiis et peccatoribus in mala convertentur. 33 Sunt spiritus qui ad vindictam creati sunt, et in furore suo confirmaverunt tormenta sua. 34 In tempore consummationis effundent virtutem, et furorem ejus qui fecit illos placabunt. 35 Ignis, grando, fames, et mors, omnia hc ad vindictam creata sunt : 36 bestiarum dentes, et scorpii, et serpentes, et rhompha vindicans in exterminium impios. 37 In mandatis ejus epulabuntur : et super terram in necessitatem prparabuntur, et in temporibus suis non prterient verbum. 38 Propterea ab initio confirmatus sum, et consiliatus sum, et cogitavi, et scripta dimisi. 39 Omnia opera Domini bona, et omne opus hora sua subministrabit. 40 Non est dicere : Hoc illo nequius est : omnia enim in tempore suo comprobabuntur. 41 Et nunc in omni corde et ore collaudate, et benedicite nomen Domini.

40
1 Wielka troska jest stworzona dla wszystkich ludzi i cikie jarzmo jest na synach Adamowych, od dnia wyjcia ich z ywota matki ich, a do dnia pogrzebania w matk wszystkich. 2 Myli ich i bojani serca, ledzenie oczekiwania i dzie koca ; 3 od siedzcego na stolicy chway a do ponionego na ziemi i w popiele, 4 od tego, ktry uywa purpury i nosi koron, a do

40
1 Occupatio magna creata est omnibus hominibus, et jugum grave super filios Adam, a die exitus de ventre matris eorum usque in diem sepultur in matrem omnium. 2 Cogitationes eorum, et timores cordis, adinventio exspectationis, et dies finitionis, 3 a residente super sedem gloriosam, usque ad humiliatum in terra et cinere : 4 ab eo qui utitur hyacintho et portat coronam, usque ad
68

tego, ktry si okrywa surowym ptnem : zapalczywo, zawi, rozruch, wtpliwo i boja mierci, gniew trway i swar, 5 a w czasie odpoczynku na ou nocny sen odmienia poznanie jego. 6 Mao co, prawie nic nie odpoczywa, a potem jest we nie jakoby w dzie stray. 7 Zatrwoony jest w widzeniu serca swego jak ten, ktry uszed w dzie bitwy. Czasu wybawienia swego powsta i dziwi si, e strachu adnego nie ma. 8 - Tak jest ze wszelkim ciaem od czowieka a do bydlcia, a nad grzesznikami siedemkro. 9 Nadto mier, krew, zwada i miecz, gwaty, gd, zniszczenie i plagi: 10 wszystko to na niesprawiedliwych stworzono, i dla nich sta si potop. 11 Wszystko, co jest z ziemi, do ziemi si wrci, a wszystkie wody powrc do morza. 4. NIESPRAWIEDLIWO I MIOSIERDZIE (40, I 2-17). 12 Wszelki podarek i niesprawiedliwo bd wygadzone, a wiara na wieki trwa bdzie. 13 Majtnoci niesprawiedliwych jak rzeka wyschn i jak wielki grom w czasie deszczu zagrzmi. 14 Gdy rce swe otwiera, weseli si bdzie ; podobnie przestpcy do szcztu uschn. 15 Wnukowie bezbonych nie rozmno gazi, i korzenie nieczyste na wierzchu skay trzeszcz. 16 Ziele nad kad wod i nad brzegiem rzeki przed wszelk traw wyrwana bdzie. 17 askawo jak raj w bogosawiestwach, a miosierdzie trwa na wieki. 5. ZE WSZYSTKICH RZECZY PRZEDNICH BOJA BOA JEST NAJLEPSZA (40,18-28). 18 ycie robotnika, przestajcego na swoim bdzie pene sodyczy, i w nim skarb znajdziesz. 19 Synowie i budowanie miasta zapewni saw, lecz nad to niewiasta nieskalana wyej bdzie ceniona. 20 Wino i muzyka rozweselaj serce, a nad oboje mio mdroci. 21 Piszczaki i harfa wdziczn czyni melodi, a nad jedno i drugie jzyk agodny. 22 Wdziku i

eum qui operitur lino crudo : furor, zelus, tumultus, fluctuatio, et timor mortis, iracundia perseverans, et contentio : 5 et in tempore refectionis in cubili, somnus noctis immutat scientiam ejus. 6 Modicum tamquam nihil in requie, et ab eo in somnis, quasi in die respectus. 7 Conturbatus est in visu cordis sui, tamquam qui evaserit in die belli : in tempore salutis su exsurrexit, et admirans ad nullum timorem : 8 cum omni carne, ab homine usque ad pecus, et super peccatores septuplum. 9 Ad hc mors, sanguis, contentio, et rhompha, oppressiones, fames, et contritio, et flagella : 10 super iniquos creata sunt hc omnia : et propter illos factus est cataclysmus. 11 Omnia qu de terra sunt in terram convertentur, et omnes aqu in mare revertentur.

12 Omne munus et iniquitas delebitur, et fides in sculum stabit. 13 Substanti injustorum sicut fluvius siccabuntur, et sicut tonitruum magnum in pluvia personabunt. 14 In aperiendo manus suas ltabitur : sic prvaricatores in consummatione tabescent. 15 Nepotes impiorum non multiplicabunt ramos : et radices immund super cacumen petr sonant. 16 Super omnem aquam viriditas, et ad oram fluminis ante omne fnum evelletur. 17 Gratia sicut paradisus in benedictionibus, et misericordia in sculum permanet.

18 Vita sibi sufficientis operarii condulcabitur, et in ea invenies thesaurum. 19 Filii et dificatio civitatis confirmabit nomen : et super hc mulier immaculata computabitur. 20 Vinum et musica ltificant cor : et super utraque dilectio sapienti. 21 Tibi et psalterium suavem faciunt melodiam : et super utraque lingua suavis. 22 Gratiam et speciem desiderabit oculus
69

piknoci bdzie dao oko twoje, a ponad to zielonych zasieww. 23 Przyjaciel i towarzysz w czasie swym si schodz, a nad obydwu niewiasta z mem. 24 Bracia na poratowanie czasu utrapienia, ale wicej od nich miosierdzie wybawi. 25 Zoto i srebro jest utwierdzeniem ng, a nad oboje podoba si rada. 26 Bogactwa i siy wywyszaj serce, a nad nie boja Paska. 27 W bojani Paskiej nie ma niedostatku i nie potrzeba w niej szuka wspomoenia. 28 Boja Paska jak raj bogosawiestwa i nad wszystk chwa ozdobiono j. 6. O EBRANIU (40,29-32). 29 Synu, czasu ywota twego nie ebraj, bo lepiej jest umrze nili ebra. 30 ycie czowieka, ktry na cudzy st patrzy, nie jest w obmylaniu ywnoci, bo karmi dusz swoj pokarmami cudzymi ; 31 ale m uczony i roztropny strzec si bdzie. 32 W ustach nierozumnego sodka bdzie ebranina, ale w brzuchu jego ogie gorze bdzie. 7. PAMI O MIERCI GORZKA, MIER PODANA, LOS WSZYSTKICH (41, 1 -7).

tuus : et super hc virides sationes. 23 Amicus et sodalis in tempore convenientes, et super utrosque mulier cum viro. 24 Fratres in adjutorium in tempore tribulationis : et super eos misericordia liberabit. 25 Aurum et argentum est constitutio pedum : et super utrumque consilium beneplacitum. 26 Facultates et virtutes exaltant cor, et super hc timor Domini. 27 Non est in timore Domini minoratio : et non est in eo inquirere adjutorium. 28 Timor Domini sicut paradisus benedictionis, et super omnem gloriam operuerunt illum.

29 Fili, in tempore vit tu ne indigeas : melius est enim mori quam indigere. 30 Vir respiciens in mensam alienam, non est vita ejus in cogitatione victus : alit enim animam suam cibis alienis : 31 vir autem disciplinatus et eruditus custodiet se. 32 In ore imprudentis condulcabitur inopia, et in ventre ejus ignis ardebit.

41
1 O mierci! jake jest gorzka pami o tobie dla czowieka, majcego pokj w dobrach swoich, 2 dla czowieka spokojnego, ktrego drogi. s we wszystkim szczliwe i ktry jeszcze moe je ! 3 O mierci ! dobry jest sd twj dla czowieka ubogiego i ktremu na siach zbywa, w latach podeszemu, 4 i ktry o wszystko si troska, nie majcemu nadziei i ktry cierpliwo traci. 5 Nie lkaj si sdu mierci! Pamitaj, co przed tob byo i co po tobie bdzie; ten sd jest od Pana na wszelkie ciao. 6 A c ci si moe zdarzy nad to, co si podoba Najwyszemu ? choby dziesi albo sto, albo tysic lat : 7 w otchani bowiem nie ma skargi na ycie.

41
1 O mors, quam amara est memoria tua homini pacem habenti in substantiis suis : 2 viro quieto, et cujus vi direct sunt in omnibus, et adhuc valenti accipere cibum ! 3 O mors, bonum est judicium tuum homini indigenti, et qui minoratur viribus, 4 defecto tate, et cui de omnibus cura est, et incredibili, qui perdit patientiam ! 5 Noli metuere judicium mortis : memento qu ante te fuerunt, et qu superventura sunt tibi : hoc judicium a Domino omni carni. 6 Et quid superveniet tibi in beneplacito Altissimi ? sive decem, sive centum, sive mille anni : 7 non est enim in inferno accusatio vit.

70

8. KARA BEZBONYCH W ICH POTOMKACH. WARTO DOBREJ SAWY (41,8-16). 8 Synami obrzydliwoci staj si synowie grzesznikw i ktrzy mieszkaj blisko domw bezbonikw. 9 Dziedzictwo synw ludzi grzesznych zginie, a w potomstwie ich ustawiczne pohabienie. 10 Na niepobonego ojca skar si synowie, bo dla niego s w pohabieniu. 11 Biada wam, ludzie bezboni, ktrzycie opucili zakon Pana Najwyszego! 12 Bo jeli si narodzicie, w przeklestwie si narodzicie, a jeli umrzecie, w przeklestwie bdzie dzia wasz. 13 Wszystko, co jest z ziemi, w ziemi si obrci ; tak bezboni z przeklestwa na zgub. 14 al ludzi nad ciaem ich, ale imi bezbonych bdzie zgadzone. 15 Staraj si o dobr saw, bo ta duej trwa bdzie tobie, ni tysice skarbw drogich i wielkich. 16 Dobrego ywota poczet dni, a dobra sawa trwa bdzie na wieki. 9. DOBRY I FASZYWY WSTYD (41,17 - 42,8). 17 Zachowajcie, synowie, karno w pokoju. Mdro bowiem zakryta i skarb niewidziany, c za poytek z obojga ? 18 Lepszy jest czowiek, ktry tai gupot swoj, ni czowiek, ktry kryje mdro swoj. 19 A przeto wstydcie si tych rzeczy, ktre wymieni usta moje. 20 Bo nie jest rzecz dobr we wszystkim si wstydzi, i nie wszystkim si wszystko podoba, co si wiernie dzieje. 21 Wstydcie si nieczystoci przed ojcem i matk, a kamstwa przed przeoonym i monym; 22 wystpku przed ksiciem i sdzi, bezprawia przed zgromadzeniem i posplstwem; niesprawiedliwoci 23 przed towarzyszem i przyjacielem; dla miejsca, na ktrym mieszkasz, 24 kradziey, dla prawdy Boej i przymierza ; wspierania si okciem na chlebie i pohabienia przy wydawaniu i odbieraniu ; 25 milczenia przed pozdrawiajcymi, patrzenia na niewiast 17 Disciplinam in pace conservate, filii : sapientia enim abscondita, et thesaurus invisus, qu utilitas in utrisque ? 18 Melior est homo qui abscondit stultitiam suam, quam homo qui abscondit sapientiam suam. 19 Verumtamen reveremini in his qu procedunt de ore meo : 20 non est enim bonum omnem reverentiam observare, et non omnia omnibus bene placent in fide. 21 Erubescite a patre et a matre de fornicatione : et a prsidente et a potente de mendacio : 22 a principe et a judice de delicto : a synagoga et plebe de iniquitate : 23 a socio et amico de injustitia, et de loco in quo habitas : 24 de furto, de veritate Dei, et testamento : de discubitu in panibus, et ab obfuscatione dati et accepti : 25 a salutantibus de silentio, a respectu mulieris fornicari, et ab aversione vultus cognati. 26 Ne avertas faciem a proximo tuo, et ab auferendo partem et non restituendo. 27 Ne respicias mulierem alieni
71

8 Filii abominationum fiunt filii peccatorum, et qui conversantur secus domos impiorum. 9 Filiorum peccatorum periet hreditas, et cum semine illorum assiduitas opprobrii. 10 De patre impio queruntur filii, quoniam propter illum sunt in opprobrio. 11 V vobis, viri impii, qui dereliquistis legem Domini Altissimi ! 12 Et si nati fueritis, in maledictione nascemini : et si mortui fueritis, in maledictione erit pars vestra. 13 Omnia qu de terra sunt in terram convertentur : sic impii a maledicto in perditionem. 14 Luctus hominum in corpore ipsorum : nomen autem impiorum delebitur. 15 Curam habe de bono nomine : hoc enim magis permanebit tibi quam mille thesauri pretiosi et magni. 16 Bon vit numerus dierum : bonum autem nomen permanebit in vum.

nierzdn i odwrcenia twarzy od krewnego. 26 Nie odwracaj twarzy od bliniego twego, i wstyd si odbierania czci, a nie wracania. 27 Nie patrz na on innego ma i nie bd poufay ze suebnic jego, ani nie stj u oa jej. 28 Przed przyjacimi wstyd si sw urgajcych, a gdy dasz, nie wymawiaj.

viri, et ne scruteris ancillam ejus, neque steteris ad lectum ejus. 28 Ab amicis de sermonibus improperii : et cum dederis, ne improperes.

42
1 Nie powtarzaj sw, ktre syszae w objawieniu sw tajemnych, a prawdziwie bdziesz bez zawstydzenia i znajdziesz ask przed oczyma wszystkich ludzi. - Tego wszystkiego nie wstyd si ani nie miej wzgldu na osob, aby mia zgrzeszy : 2 prawa Najwyszego i przymierza i sdu, eby mia usprawiedliwi bezbonego. 3 Nie wstyd si sowa towarzyszw i podrnych, dzielenia dziedzictwa midzy przyjaci; 4 sprawiedliwoci w wadze i ciarkach, nabycia czy to wielkiej iloci czy maej; 5 zepsucia sprzedawania i kupcw, czstego karania synw, i niewolnikowi zemu bok skrwawi. 6 Na z niewiast dobra jest piecz. 7 Gdzie jest wiele rk, zamykaj, i cokolwiek wydasz, policz i zwa, a co wydasz i wemiesz, wszystko zapisz. 8 Nie wstyd si napomnienia czowieka niemdre go i gupiego, i starcw, ktrych modzi sdz; a bdziesz we wszystkim wywiczony i przyjemny przed oczy ma wszystkich yjcych. 10. TROSKI, JAKIE CRKA SPRAWIA OJCU (42,9-14). 9 Crka jest przedmiotem cichej troski ojca, a staranie o ni spa mu nie daje, by snad lat modoci swej nie przesza, a z mem mieszkajc obrzyd si nie staa; 10 by kedy w paniestwie swym zmazana nie bya i w domu ojcowskim brzemienn nie zostaa; by snad z mem mieszkajc nie przewinia albo te niepodn nie zostaa. 11 Nad crk bezwstydn ustanw piln stra, by kiedy nie wystawia ci na pomiewisko nieprzyjacioom dla obmw w miecie i szyderstwa posplstwa, i aby ci nie zawstydzia 12 w gromadzie ludu. Nie

42
1 Non duplices sermonem auditus de revelatione sermonis absconditi : et eris vere sine confusione, et invenies gratiam in conspectu omnium hominum. Ne pro his omnibus confundaris, et ne accipias personam ut delinquas : 2 de lege Altissimi, et testamento, et de judicio justificare impium, 3 de verbo sociorum et viatorum, et de datione hreditatis amicorum, 4 de qualitate stater et ponderum, de acquisitione multorum et paucorum, 5 de corruptione emptionis et negotiatorum, et de multa disciplina filiorum, et servo pessimo latus sanguinare. 6 Super mulierem nequam bonum est signum. 7 Ubi manus mult sunt, claude : et quodcumque trades, numera et appende : datum vero et acceptum omne describe. 8 De disciplina insensati et fatui, et de senioribus qui judicantur ab adolescentibus : et eris eruditus in omnibus, et probabilis in conspectu omnium vivorum.

9 Filia patris abscondita est vigilia, et sollicitudo ejus aufert somnum : ne forte in adolescentia sua adulta efficiatur, et cum viro commorata odibilis fiat : 10 nequando polluatur in virginitate sua, et in paternis suis gravida inveniatur : ne forte cum viro commorata transgrediatur, aut certe sterilis efficiatur. 11 Super filiam luxuriosam confirma custodiam, nequando faciat te in opprobrium venire inimicis, a detractione in civitate, et objectione plebis, et confundat te in multitudine populi. 12 Omni homini noli intendere in specie, et in medio mulierum
72

spogldaj na pikno adnego czowieka i nie zasiadaj midzy niewiastami; bo z szat ml wychodzi, a z niewiasty grzech ma. 14 Lepsza bowiem jest zo ma, ni niewiasta dobrze czynica i niewiasta zawstydzajca ku habie. CZC II (42,1 -50,26) OBJAWIENIE SI WIELKOCI I MDROCI BOGA W NATURZE I W HISTORII Dzia IX. (42,15-43,37) Wielko i mdro Boga w naturze. 15 Bdg tedy przypomina dziea Paskie, a co widziaem, opowiem. Przez sowa Paskie s dziea Jego. 16 Soce owiecajce na wszystko patrzy, a chway Paskiej pene jest dzieo Jego. 17 Czy Pan nie kaza witym swoim opowiada o wszystkich cudach jego, ktre wszechmocny Pan ugruntowa, aby byy umocnione w chwale jego? - 18 Gbiny i serce ludzi zbada, i chytre, myli ich zrozumia. 19 Albowiem Pan zna wszelk umiejtno i wejrza na znak wieku, oznajmiajc rzeczy, ktre przeszy i ktre przyj maj, lady rzeczy tajemnych odkrywajc. 20 Nie jest mu tajna adna myl i adna mowa nie jest przed nim skryta. - 21 Wielkie dziea mdroci swej przyozdobi ten, ktry jest przed wiekami i a na wieki; ani mu si nic nie przyczynio, ani mu nie ubywa, 22 i nie potrzebuje rady niczyjej. 23 Jak podania godne s wszystkie dziea jego! a jak iskierka jest to, co widzie mona. 24 Wszystkie te rzeczy yj i trwaj na wieki, i wszystko jest mu posuszne w kadej potrzebie. 25 Wszystko podwjne, jedno przeciw jednemu, a nie uczyni nic niezupenego. 26 Kadej rzeczy dobro utwierdzi. A kt si nasyci, przypatrujc si chwale jego?

noli commorari : 13 de vestimentis enim procedit tinea, et a muliere iniquitas viri. 14 Melior est enim iniquitas viri quam mulier benefaciens, et mulier confundens in opprobrium.

15 Memor ero igitur operum Domini, et qu vidi annuntiabo. In sermonibus Domini opera ejus. 16 Sol illuminans per omnia respexit, et gloria Domini plenum est opus ejus. 17 Nonne Dominus fecit sanctos enarrare omnia mirabilia sua, qu confirmavit Dominus omnipotens stabiliri in gloria sua ? 18 Abyssum et cor hominum investigavit, et in astutia eorum excogitavit. 19 Cognovit enim Dominus omnem scientiam, et inspexit in signum vi, annuntians qu prterierunt et qu superventura sunt, revelans vestigia occultorum. 20 Non prterit illum omnis cogitatus, et non abscondit se ab eo ullus sermo. 21 Magnalia sapienti su decoravit, qui est ante sculum et usque in sculum : neque adjectum est, 22 neque minuitur, et non eget alicujus consilio. 23 Quam desiderabilia omnia opera ejus ! et tamquam scintilla qu est considerare ! 24 Omnia hc vivunt, et manent in sculum, et in omni necessitate omnia obaudiunt ei. 25 Omnia duplicia, unum contra unum, et non fecit quidquam deesse. 26 Uniuscujusque confirmavit bona : et quis satiabitur videns gloriam ejus ?

73

43
1 sklepienie na wysokoci jest jego piknoci, a liczno nieba widzeniem chway. 2 Soce ukazujce si przy wschodzie, przedziwny twr opowiada dzieo Najwyszego. 3 W poudnie pali ziemi, a przed arem jego kto si ostoi? Pieca pilnuje si dla robt w gorcu, 4 w trjnasb soce rozpala gry, wypuszczajc promienie ogniste, a byszczc promieniami swymi, olepia oczy. 5 Wielki jest Pan, ktry je stworzy, i na sowa jego spieszy po swej drodze. - 6 I ksiyc jest we wszystkim w czasie swoim na ukazywanie czasw i znak wieku. 7 Od ksiyca znak dnia witego, wiato, ktrego ubywa od peni. 8 Miesic wedle imienia jego jest, i ronie dziwnie do peni. 9 Naczynie wojska na wysokoci, na sklepieniu niebieskim wieci si chwalebnie. 10 Piknoci nieba jasno gwiazd, Pan owiecajcy wiat na wysokoci. 11 Na sowa witego stoj wedle rozsdku i nie ustan na stray swojej. - 12 Patrz na tcz, a bogosaw tego, ktry j stworzy; bardzo jest pikna w jasnoci swojej. 13 Otoczya niebo krgiem jasnoci swojej, rce Najwyszego rozcigny j. 14 Rozkazem swym nieg przyspieszy i spiesznie wypuszcza byskawice sdu swego. 15 Dlatego skarbce s otworzone, i wyleciay oboki jak ptaki. 16 W wielkoci swej zaoy oboki, i poamay si kamienie gradowe. 17 Na jego wejrzenie za trzs si gry i wiatr poudniowy wia bdzie na wol jego. 18 Gos gromu jego uderzy w ziemi, nawano pnocna i zgromadzenie wiatru.19 A jak ptactwo zlatujce si, by usi, tak spuszcza nieg, i jak szaracza spadajca zstpienie jego. 20 Pikno biaoci jego oko podziwia bdzie, a serce zdumiewa si nad deszczem jego. 21 Mrz wysypie na ziemi jako sl, i gdy zmarznie, bdzie jak wierzchoki ostu. 22 Zimny wiatr z pnocy powia, i ci si ld z wody; nad wszystkim zbiorowiskiem wd odpocznie i jak w pancerz oblecze si w wody; i pore gry, 23 i zwarzy puszcze, i ziele jak ogniem wysuszy. 24 Lekarstwo na wszystko w przyspieszeniu oboku, i rosa nadchodzca

43
1 Altitudinis firmamentum pulchritudo ejus est, species cli in visione glori. 2 Sol in aspectu annuntians in exitu, vas admirabile, opus Excelsi. 3 In meridiano exurit terram, et in conspectu ardoris ejus quis poterit sustinere ? fornacem custodiens in operibus ardoris : 4 tripliciter sol exurens montes, radios igneos exsufflans, et refulgens radiis suis obccat oculos. 5 Magnus Dominus qui fecit illum, et in sermonibus ejus festinavit iter. 6 Et luna in omnibus in tempore suo, ostensio temporis, et signum vi. 7 A luna signum diei festi : luminare quod minuitur in consummatione. 8 Mensis secundum nomen ejus est, crescens mirabiliter in consummatione. 9 Vas castrorum in excelsis, in firmamento cli resplendens gloriose. 10 Species cli gloria stellarum : mundum illuminans in excelsis Dominus. 11 In verbis Sancti stabunt ad judicium, et non deficient in vigiliis suis. 12 Vide arcum, et benedic eum qui fecit illum : valde speciosus est in splendore suo. 13 Gyravit clum in circuitu glori su : manus Excelsi aperuerunt illum. 14 Imperio suo acceleravit nivem, et accelerat coruscationes emittere judicii sui. 15 Propterea aperti sunt thesauri, et evolaverunt nebul sicut aves. 16 In magnitudine sua posuit nubes, et confracti sunt lapides grandinis. 17 In conspectu ejus commovebuntur montes, et in voluntate ejus aspirabit notus. 18 Vox tonitrui ejus verberavit terram, tempestas aquilonis, et congregatio spiritus : 19 et sicut avis deponens ad sedendum, aspergit nivem, et sicut locusta demergens descensus ejus. 20 Pulchritudinem candoris ejus admirabitur oculus, et super imbrem ejus expavescet cor. 21 Gelu sicut salem effundet super terram : et dum gelaverit, fiet tamquam cacumina tribuli. 22 Frigidus ventus aquilo flavit, et gelavit crystallus ab aqua : super omnem congregationem aquarum requiescet, et sicut lorica induet se aquis : 23 et devorabit montes, et exuret desertum, et extinguet viride, sicut igne. 24 Medicina omnium in festinatione nebul : et ros obvians ab ardore venienti humilem efficiet eum. 25 In
74

od ciepa nadchodzcego uniy go. - 25 Na sowo jego ucich wiatr, a myl sw uciszy gbin i ugruntowa Pan na niej wyspy. 26 Ktrzy jed po morzu, niech opowiadaj o niebezpieczestwach jego, a syszc uszami naszymi bdziemy si zdumiewa. 26 Tam znamienite dziea i dziwne, rozmaite rodzaje zwierzt i wszelkiego byda, i stworzenie wielorybw. 28 Przeze utwierdzony jest koniec biegu, i sowem jego wszystkie rzeczy s uoone. - 29 Wiele bdziemy mwi, a ustaniemy w sowach; a wniosek mw: On jest we wszystkim. 30 Wysawiajc go do czego zdolni bdziemy? Bo on wszechmogcy nad wszystkimi dzieami swymi. 31 Straszliwy Pan i bardzo wielki, i dziwna moc jego. 32 Wysawiajcie Pana, jak najwicej moecie, bo jeszcze przewyszy, i dziwna wielmono jego. 33 Bogosawic Pana wywyszajcie go, ile bdziecie mogli, bo wikszy jest nad wszelk chwa. 34 Wywyszajc go napeniajcie si moc, nie ustawajcie, bo nie ogarniecie. 35 Kt go ujrzy i wypowie? a kto go wychwali, jak jest od pocztku? 36 Wiele dzie skrytych jest wikszych nili te, bomy mao widzieli dzie jego. 37 A Pan stworzy wszystko i pobonie yjcym da mdro. Dzia X. (44,1 - 50,26) Pochwaa ojcw. 1. WSTP (44,1-15).

sermone ejus siluit ventus, et cogitatione sua placavit abyssum : et plantavit in illa Dominus insulas. 26 Qui navigant mare enarrent pericula ejus, et audientes auribus nostris admirabimur. 27 Illic prclara opera et mirabilia, varia bestiarum genera, et omnium pecorum, et creatura belluarum. 28 Propter ipsum confirmatus est itineris finis, et in sermone ejus composita sunt omnia. 29 Multa dicemus, et deficiemus in verbis : consummatio autem sermonum ipse est in omnibus. 30 Gloriantes ad quid valebimus ? ipse enim omnipotens super omnia opera sua. 31 Terribilis Dominus, et magnus vehementer, et mirabilis potentia ipsius. 32 Glorificantes Dominum quantumcumque potueritis, supervalebit enim adhuc : et admirabilis magnificentia ejus. 33 Benedicentes Dominum, exaltate illum quantum potestis : major enim est omni laude. 34 Exaltantes eum, replemini virtute, ne laboretis, non enim comprehendetis. 35 Quis videbit eum et enarrabit ? et quis magnificabit eum sicut est ab initio ? 36 Multa abscondita sunt majora his : pauca enim vidimus operum ejus. 37 Omnia autem Dominus fecit, et pie agentibus dedit sapientiam.

44
1 Wysawiajmy mw chwalebnych i ojcw naszych w pokoleniu ich. 2 Wielk chwa uczyni Pan w wielmonoci swej od wieku. 3 Panujcy w krainach swych, ludzie wielkiej mocy i mdroci sw obdarzeni;pokazujcy w pismach prorockich godno prorokw; 4 i rozkazujcy ludowi czasu swego i moc roztropnoci ludom najwitsze sowa. 5 Umiejtnoci sw wynajdywali melodie muzyczne i wiersze pisma wykadali. 6 Ludzie bogaci w moc,

44
1 Laudemus viros gloriosos, et parentes nostros in generatione sua. 2 Multam gloriam fecit Dominus : magnificentia sua a sculo. 3 Dominantes in potestatibus suis, homines magni virtute et prudentia sua prditi, nuntiantes in prophetis dignitatem prophetarum : 4 et imperantes in prsenti populo, et virtute prudenti populis sanctissima verba : 5 in peritia sua requirentes modos musicos, et narrantes carmina Scripturarum : 6 homines divites in
75

starajcy si o pikno, w domu spokojnie mieszkajcy. 7 Ci wszyscy w pokoleniach narodu swego saw otrzymali i za dni swoich byli wychwalani. 8 - Ktrzy si z nich narodzili, zostawili imi, aby opowiadano chwa ich ; 9 a s inni, po ktrych nie ma pamici ; zginli jakby ich nie byo, i narodzili si, jak gdyby si nie rodzili, i synowie ich z nimi. 10 Ale tamci s mami miosierdzia, ktrych.pobonoci nie ustay. 11 Z potomstwem ich trwaj dobra, 12 dziedzictwem witym wnukowie ich i w przymierzu trwao potomstwo ich ; 13 i synowie ich z powodu nich trwaj a na wieki, potomstwo ich i sawa ich nie zginie. 14 Ciaa ich s w pokoju pogrzebane, a sawa ich yje z pokolenia na pokolenie. Mdro ich niech opowiadaj narody, a chwa ich niech gosi zgromadzenie. 2. HENOCH 1 NOE (44,16-19). 16 Henoch podoba si Bogu i przeniesiony zosta do raju, aby da pokut narodom. 17 Noe by znaleziony doskonaym, sprawiedliwym, a czasu rozgniewania sta si pojednaniem. 18 A przeto zostawiony zosta ostatek na ziemi, kiedy przyszed potop. 19 Przymierze wieczne stao si z nim, aby nie musiao by zgadzone potopem wszelkie ciao. 3. ABRAHAM, IZAAK I JAKUB (44,20-27). 20 Abraham - wielki ojciec mnstwa narodw, i nie jest mu znaleziony podobny w sawie ; on zachowa prawo Najwyszego i by z nim w przymierzu. 21 Na ciele jego przymierze potwierdzi, i znaleziony by wiernym w pokuszeniu. 22 Przeto pod przysig da mu chwa w narodzie jego, e si rozmnoy jak kupa ziemi, 23 i e jak gwiazdy wywyszy potomstwo jego i da im dziedzictwo od morza do morza i od rzeki a do kracw ziemi. 24 Podobnie i z Izaakiem uczyni dla Abrahama, ojca jego. 25 Bogosawiestwo wszystkich narodw da mu Pan i przymierze potwierdzi na gowie

virtute, pulchritudinis studium habentes, pacificantes in domibus suis. 7 Omnes isti in generationibus gentis su gloriam adepti sunt, et in diebus suis habentur in laudibus. 8 Qui de illis nati sunt reliquerunt nomen narrandi laudes eorum. 9 Et sunt quorum non est memoria : perierunt quasi qui non fuerint : et nati sunt quasi non nati, et filii ipsorum cum ipsis. 10 Sed illi viri misericordi sunt, quorum pietates non defuerunt. 11 Cum semine eorum permanent bona : 12 hreditas sancta nepotes eorum, et in testamentis stetit semen eorum : 13 et filii eorum propter illos usque in ternum manent : semen eorum et gloria eorum non derelinquetur. 14 Corpora ipsorum in pace sepulta sunt, et nomen eorum vivit in generationem et generationem. 15 Sapientiam ipsorum narrent populi, et laudem eorum nuntiet ecclesia.

16 Enoch placuit Deo, et translatus est in paradisum, ut det gentibus pnitentiam. 17 No inventus est perfectus, justus, et in tempore iracundi factus est reconciliatio. 18 Ideo dimissum est reliquum terr, cum factum est diluvium. 19 Testamenta sculi posita sunt apud illum, ne deleri possit diluvio omnis caro.

20 Abraham magnus pater multitudinis gentium, et non est inventus similis illi in gloria : qui conservavit legem Excelsi, et fuit in testamento cum illo. 21 In carne ejus stare fecit testamentum, et in tentatione inventus est fidelis. 22 Ideo jurejurando dedit illi gloriam in gente sua, crescere illum quasi terr cumulum, 23 et ut stellas exaltare semen ejus, et hreditare illos a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos terr. 24 Et in Isaac eodem modo fecit, propter Abraham patrem ejus. 25 Benedictionem omnium gentium dedit illi Dominus, et testamentum confirmavit super
76

Jakuba. 26 Uzna go w bogosawiestwach swoich i da mu dziedzictwo, i rozdzieli jego cz na dwanacie pokole. 27 I zachowa mu mw miosierdzia, ktrzy znaleli ask w oczach wszelkiego ciaa. 4 MOJESZ (45,1-6).

caput Jacob. 26 Agnovit eum in benedictionibus suis, et dedit illi hreditatem, et divisit illi partem in tribubus duodecim. 27 Et conservavit illi homines misericordi, invenientes gratiam in oculis omnis carnis.

45
1 Miy Bogu i ludziom Mojesz, ktrego pami jest w bogosawiestwie. 2 Podobnym go uczyni witym w chwale i uczyni go wielkim przez strach nieprzyjaci, i na jego sowa dziwy umierzy. 3 Uczyni go sawnym przed oczyma krlw i da mu rozkazy przed ludem swoim, i ukaza mu chwa swoj. 4 Uczyni go witym w wierze i w cichoci jego, i wybra go ze wszelkiego ciaa. 5 Albowiem sucha go i gosu jego, i wwid go w obok. 6 I da mu twarz w twarz przykazania i zakon ycia i umiejtnoci, aby nauczy Jakuba przymierza Jego, a Izraela prawa Jego. 5. AARON (45,7-27). 7 Wywyszy Aarona, brata jego i jemu podobnego, z pokolenia Lewi. 8 Uczyni z nim przymierze wieczne i poruczy mu urzd kapaski midzy ludem, i ubogosawi go w chwale ; 9 i opasa go pasem chway, i przyoblk go szat chway, i ukoronowa go naczyniami mocy. 10 Szat dug i przewizk i naramiennik na woy, i otoczy go wkoo gstymi dzwonkami zotymi, 11 aby daway dwik podczas chodu jego, aby brzkanie ich syszane byo w wityni na pamitk synom narodu jego; 12 wit szat, ze zota i bkitu i szkaratu utkan, robot ma mdrego, 13 sdem i prawd obdarzonego ; z krconego karmazynu, robot biegego rzemielnika, z kamieniami drogimi rytymi, w oprawie zotej i robot snycersk rytymi, na pamitk wedug liczb pokole izraelskich. 14 Korona zota na zawoju jego, opatrzona znakiem witoci, zaszczytna odznaka,

45
1 Dilectus Deo et hominibus Moyses, cujus memoria in benedictione est. 2 Similem illum fecit in gloria sanctorum, et magnificavit eum in timore inimicorum, et in verbis suis monstra placavit. 3 Glorificavit illum in conspectu regum, et jussit illi coram populo suo, et ostendit illi gloriam suam. 4 In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum, et elegit eum ex omni carne. 5 Audivit enim eum, et vocem ipsius, et induxit illum in nubem. 6 Et dedit illi coram prcepta, et legem vit et disciplin, docere Jacob testamentum suum, et judicia sua Isral.

7 Excelsum fecit Aaron fratrem ejus, et similem sibi, de tribu Levi. 8 Statuit ei testamentum ternum, et dedit illi sacerdotium gentis, et beatificavit illum in gloria : 9 et circumcinxit eum zona glori, et induit eum stolam glori, et coronavit eum in vasis virtutis. 10 Circumpedes, et femoralia, et humerale posuit ei : et cinxit illum tintinnabulis aureis plurimis in gyro : 11 dare sonitum in incessu suo, auditum facere sonitum in templo in memoriam filiis gentis su. 12 Stolam sanctam auro, et hyacintho, et purpura, opus textile viri sapientis, judicio et veritate prditi : 13 torto cocco opus artificis gemmis pretiosis figuratis in ligatura auri, et opere lapidarii sculptis, in memoriam secundum numerum tribuum Isral. 14 Corona aurea super mitram ejus expressa signo sanctitatis, et gloria honoris : opus virtutis, et desideria oculorum ornata. 15 Sic pulchra ante ipsum
77

dzieo wspaniae i ozdoba oczy pocigajca. 15 Tak piknych przed nim nie byo tych rzeczy od samego pocztku. 16 Nikt obcy nie obczy si w to, ale tylko sami synowie jego i wnukowie jego przez wszystek czas. 17 Ofiary jego byy palone ogniem w kady dzie. 18 Napeni Mojesz rce jego i namaci go olejkiem witym. 19 Stao mu si to przymierzem wiecznym i potomstwu jego jak dni wieczne, aby sprawowali urzd kapaski i mieli urzd chwalenia i bogosawili ludowi w imi Jego. 20 Tego obra ze wszystkich yjcych, aby skada ofiary Bogu, kadzenie i dobr wonno na pamitk w celu przebagania za lud swj. 21 I da mu moc wedug przykaza swoich na stanowienie sdw, aby naucza wiadectw Jakuba i dawa wiato w zakonie Jego Izraelowi. 22 - Przeciwko niemu powstali obcy i przez zazdro otoczyli go ludzie na pustyni, ktrzy stali przy Datanie i Abironie, i zgraja Korego z gniewem. 23 Ujrza Pan Bg i nie podobao mu si, i w popdliwoci gniewu zostali wytraceni. 24 Uczyni im dziwy i wytraci ich pomieniem ognistym. 25 - A Aaronowi doda chway i da mu dziedzictwo, pierwociny zboa z ziemi oddzieli mu. 26 Przygotowa im naprzd chleb na nasycenie, bo i ofiar Paskich poywa bd, ktre da jemu i potomstwu jego. 27 Ale w ziemi ludu nie bdzie dziedziczy i dziau nie ma w narodzie, albowiem On jest dziaem jego i dziedzictwem. 6. FINEES (45,28-31). 28 Finees, syn Eleazara, jest trzeci w chwale, naladujcy go w bojani Paskiej, 29 aby si opar wrd haby ludu : dla dobroci i ochoty duszy swojej spodoba si Bogu za Izraela. 30 Przeto zawar z nim przymierze pokoju, aby by przeoonym nad witymi i nad ludem Jego, aby przy nim i potomstwie jego zostaa godno kapaska na wieki.

non fuerunt talia usque ad originem. 16 Non est indutus illa alienigena aliquis, sed tantum filii ipsius soli, et nepotes ejus per omne tempus. 17 Sacrificia ipsius consumpta sunt igne quotidie. 18 Complevit Moyses manus ejus, et unxit illum oleo sancto. 19 Factum est illi in testamentum ternum, et semini ejus, sicut dies cli, fungi sacerdotio, et habere laudem, et glorificare populum suum in nomine ejus. 20 Ipsum elegit ab omni vivente, offerre sacrificium Deo, incensum, et bonum odorem, in memoriam placare pro populo suo : 21 et dedit illi in prceptis suis potestatem, in testamentis judiciorum : docere Jacob testimonia, et in lege sua lucem dare Isral. 22 Quia contra illum steterunt alieni, et propter invidiam circumdederunt illum homines in deserto, qui erant cum Dathan et Abiron, et congregatio Core in iracundia. 23 Vidit Dominus Deus, et non placuit illi, et consumpti sunt in impetu iracundi. 24 Fecit illis monstra, et consumpsit illos in flamma ignis. 25 Et addidit Aaron gloriam, et dedit illi hreditatem, et primitias frugum terr divisit illi. 26 Panem ipsis in primis paravit in satietatem : nam et sacrificia Domini edent, qu dedit illi et semini ejus. 27 Ceterum in terra gentes non hreditabit, et pars non est illi in gente : ipse est enim pars ejus, et hreditas.

28 Phinees, filius Eleazari, tertius in gloria est, imitando eum in timore Domini, 29 et stare in reverentia gentis : in bonitate et alacritate anim su placuit Deo pro Isral. 30 Ideo statuit illi testamentum pacis, principem sanctorum et gentis su, ut sit illi et semini ejus sacerdotii dignitas in ternum.

78

31 I przymierze z Dawidem krlem, synem Jessego z pokolenia Judy, jako dziedzictwo dla niego i potomstwa jego, aby dawa mdro w serca nasze,aeby lud Jego by sprawiedliwie sdzony, aby dobra ich nie byy wygadzone, a chwa ich wrd ludu ich wieczn uczyni. 7. JOZUE I KALEB (46,1- 12).

31 Et testamentum David regi filio Jesse de tribu Juda, hreditas ipsi et semini ejus : ut daret sapientiam in cor nostrum, judicare gentem suam in justitia, ne abolerentur bona ipsorum : et gloriam ipsorum in gentem eorum ternam fecit.

46
1 Mny na wojnie Jezus Nawe, ktry nastpi po Mojeszu na proroctwo i by wielki wedug imienia swego, 2 najwikszy ku wybawieniu wybranych Boych w zwalczaniu nieprzyjaci powstajcych, aby osign dziedzictwo Izraela. 3 Jakiej chway dostpi, podnoszc rce swoje i rzucajc przeciw miastom miecze? 4 Kt przed nim tak si sprzeciwi? Bo nieprzyjaci sam Pan poda. 5 Czy na rozgniewanie jego nie zostao zatrzymane soce, a dzie jeden nie sta si jak dwa? 6 Wzywa Najwyszego, gdy go zewszd nieprzyjaciele uciskali, a wielki i wity Bg wysucha go przez kamienie gradowe mocy bardzo gwatownej. 7 Uderzy na lud nieprzyjacielski i na zstpowaniu pobi przeciwnikw, 8 aby poznay narody moc Jego, i nieatwo jest walczy przeciwko Bogu. - I szed z tyu za Mocarzem, 9 a za dni Mojeszowych miosierdzie uczyni on i Kaleb, syn Jefona, stojc przeciw nieprzyjacielowi i nie dopuszczajc grzeszy ludowi i przeamujc szemranie zoliwe. 10 I ci dwaj z szekro stu tysicy pieszych wybawieni zostali z niebezpieczestwa, aby byli wprowadzeni do dziedzictwa, do ziemi, ktra opywa mlekiem i miodem. 11 - I da Pan temu Kalebowi moc, i a do staroci trwaa w nim sia, aby wstpi na wyynne okolice ziemi ; a potomstwo jego otrzymao dziedzictwo, 12 aby widzieli wszyscy synowie izraelscy, i dobrze jest by posusznym Bogu witemu.

46
1 Fortis in bello Jesus Nave, successor Moysi in prophetis, qui fuit magnus secundum nomen suum, 2 maximus in salutem electorum Dei, expugnare insurgentes hostes, ut consequeretur hreditatem Isral. 3 Quam gloriam adeptus est in tollendo manus suas, et jactando contra civitates rhomphas ! 4 Quis ante illum sic restitit ? nam hostes ipse Dominus perduxit. 5 An non in iracundia ejus impeditus est sol, et una dies facta est quasi duo ? 6 Invocavit Altissimum potentem, in oppugnando inimicos undique : et audivit illum magnus et sanctus Deus, in saxis grandinis virtutis valde fortis. 7 Impetum fecit contra gentem hostilem, et in descensu perdidit contrarios : 8 ut cognoscant gentes potentiam ejus, quia contra Deum pugnare non est facile. Et secutus est a tergo potentis : 9 et in diebus Moysi misericordiam fecit, ipse, et Caleb filius Jephone, stare contra hostem, et prohibere gentem a peccatis, et perfringere murmur maliti. 10 Et ipsi duo constituti a periculo liberati sunt a numero sexcentorum millium peditum, inducere illos in hreditatem, in terram qu manat lac et mel. 11 Et dedit Dominus ipsi Caleb fortitudinem, et usque in senectutem permansit illi virtus, ut ascenderet in excelsum terr locum, et semen ipsius obtinuit hreditatem, 12 ut viderent omnes filii Isral quia bonum est obsequi sancto Deo.

79

8. SDZIOWIE (46,13-15). 13 I sdziowie, kady wedug swego imienia; serce ich nie byo skaone i nie odwrcili si od Pana, 14 aby pami ich bya w bogosawiestwie i koci ich zakwity z miejsca swego, 15 a imi ich aby trwao na wieki i pozostaa na synach ich chwaa witych mw. 9. SAMUEL (46,16-23). 16 Umiowany od Pana, Boga swego, Samuel, prorok Paski, odnowi pastwo, a nad ludem jego ksit namaszcza. 17 Wedug prawa Paskiego sdzi zgromadzenie, i wejrza Bg na Jakuba, i przez wierno swoj by rozpoznany jako prorok. 18 I okaza sl wiernym w sowach swoich, gdy widzia Boga wiatoci; 19 i wzywa Pana wszechmocnego, gdy go zewszd uciskali nieprzyjaciele jego, przez ofiar baranka niepokalanego. 20 I zagrzmia z nieba Pan, i da gos swj sysze z wielkim gromem, 21 i porazi ksit Tyryjczykw i wszystkich wodzw Filistynw. 22 A przed czasem koca ycia swego i wieku owiadcza przed Bogiem i pomazacem, i pienidzy, a nawet obuwia od nikogo nie wzi, i nie obwinia go czowiek. 23 A potem zasn, i oznajmi krlowi, i ukaza mu koniec ycia jego, i podnis gos swj z ziemi prorokujc, eby nieprawo ludu bya wygadzona. 10. NATAN I DAWID (47,1-13). 16 Dilectus a Domino Deo suo Samuel, propheta Domini, renovavit imperium, et unxit principes in gente sua. 17 In lege Domini congregationem judicavit, et vidit Deus Jacob : et in fide sua probatus est propheta, 18 et cognitus est in verbis suis fidelis, quia vidit Deum lucis. 19 Et invocavit Dominum omnipotentem, in oppugnando hostes circumstantes undique, in oblatione agni inviolati. 20 Et intonuit de clo Dominus, et in sonitu magno auditam fecit vocem suam : 21 et contrivit principes Tyriorum, et omnes duces Philisthiim : 22 et ante tempus finis vit su et sculi, testimonium prbuit in conspectu Domini et christi : pecunias et usque ad calceamenta ab omni carne non accepit, et non accusavit illum homo. 23 Et post hoc dormivit : et notum fecit regi, et ostendit illi finem vit su : et exaltavit vocem suam de terra in prophetia, delere impietatem gentis. 13 Et judices singuli suo nomine, quorum non est corruptum cor, qui non aversi sunt a Domino, 14 ut sit memoria illorum in benedictione, et ossa eorum pullulent de loco suo : 15 et nomen eorum permaneat in ternum, permanens ad filios illorum, sanctorum virorum gloria.

47
1 Potem powsta Natan prorok za dni Dawida. 2 A jak tusto odczona od misa, tak Dawid od synw izraelskich. 3 Ze lwami igra jak z barankami, a z niedwiedziami podobnie czyni jak z jagnitami owiec, w modoci swej. 4 Czy nie zabi olbrzyma i nie odj pohabienia od ludu? 5 Gdy rk sw podnis, kamieniem z procy strci pych Goliatow ; bo wzywa Pana wszechmocnego, 6 i da prawicy jego, aby zgadzi czowieka mocnego na wojnie i

47
1 Post hc surrexit Nathan, propheta in diebus David. 2 Et quasi adeps separatus a carne, sic David a filiis Isral. 3 Cum leonibus lusit quasi cum agnis, et in ursis similiter fecit sicut in agnis ovium, in juventute sua. 4 Numquid non occidit gigantem, et abstulit opprobrium de gente ? 5 In tollendo manum, saxo fund dejecit exsultationem Goli : 6 nam invocavit Dominum omnipotentem, et dedit in dextera ejus tollere hominem fortem in bello, et
80

podwyszy rg ludu swego. 7 Tak za dziesi tysicy wysawiano go, i wychwalano go za bogosawiestwa Paskie, ofiarujc mu koron chway ; 8 bo skruszy nieprzyjaci zewszd i wykorzeni wrogich Filistynw a po dzisiejszy dzie, star rg ich a na wieki. 9 - W kaej sprawie oddawa cze witemu i Najwyszemu sowami chway. 10 Ze wszystkiego serca swego chwali Pana i miowa Boga, ktry go stworzy,i da mu moc przeciw nieprzyjacioom. 11 I ustanowi piewakw przed otarzem i na gosy ich mi uczyni muzyk. 12 I doda okazaoci witom, i ozdobi czasy a do koca ycia swego, aby chwalili wite imi Paskie i wysawiali rano wito Boga. 13 - Pan oczyci grzechy jego i wywyszy na wieki rg jego, i da mu przymierze krlestwa i stolic chway w Izraelu. 11. SALOMON (47,14-26). 14 Po nim nasta syn mdry, i dla niego obali wszystk moc nieprzyjacielsk. 15 Salomon panowa we dni pokoju, a Bg mu podda wszystkich nieprzyjaci, aby zbudowa dom w imi Jego i by Mu przygotowa wityni na wieki. -Jake si sta uczonym w modoci twojej 16 i napeniony bye mdroci jak rzeka i ziemi krya dusza twoja! 17 I napenie podobiestwami zagadki ; do wysp daleko rozsawio si imi woje i umiowany bye w pokoju twoim. 18 Dla pieni i przypowieci, i podobiestw, i wykadw zdumieway si ziemie, 19 i dla imienia Pana Boga, ktry nazwany jest Bogiem Izraela. 20 - Nazbierae zota jak mosidzu i nagromadzie srebra jak oowiu. 21 I skonie biodra twoje do niewiast, i miae tw wol w ciele twoim ; 22 uczynie zmaz sawie twojej i splugawie potomstwo twoje, przywodzc gniew na dzieci twoje i wzbudzajc gupstwo twoje, 23 aby uczyni krlestwo rozdwojonym i eby z Efraima rozkazywao panowanie cikie. 24 - Ale Bg nie zaniecha miosierdzia swego i nie zepsuje ani zgadzi dzie swoich, ani nie wytraci z korzenia

exaltare cornu gentis su. 7 Sic in decem millibus glorificavit eum : et laudavit eum in benedictionibus Domini, in offerendo illi coronam glori : 8 contrivit enim inimicos undique, et extirpavit Philisthiim contrarios usque in hodiernum diem : contrivit cornu ipsorum usque in ternum. 9 In omni opere dedit confessionem Sancto, et Excelso in verbo glori. 10 De omni corde suo laudavit Dominum : et dilexit Deum, qui fecit illum, et dedit illi contra inimicos potentiam : 11 et stare fecit cantores contra altare, et in sono eorum dulces fecit modos. 12 Et dedit in celebrationibus decus, et ornavit tempora usque ad consummationem vit, ut laudarent nomen sanctum Domini, et amplificarent mane Dei sanctitatem. 13 Dominus purgavit peccata ipsius, et exaltavit in ternum cornu ejus : et dedit illi testamentum regni, et sedem glori in Isral.

14 Post ipsum surrexit filius sensatus, et propter illum dejecit omnem potentiam inimicorum. 15 Salomon imperavit in diebus pacis, cui subjecit Deus omnes hostes, ut conderet domum in nomine suo, et pararet sanctitatem in sempiternum. Quemadmodum eruditus es in juventute tua, 16 et impletus es, quasi flumen, sapientia, et terram retexit anima tua. 17 Et replesti in comparationibus nigmata : ad insulas longe divulgatum est nomen tuum, et dilectus es in pace tua. 18 In cantilenis, et proverbiis, et comparationibus, et interpretationibus, mirat sunt terr : 19 et in nomine Domini Dei, cui est cognomen Deus Isral. 20 Collegisti quasi auricalcum aurum, et ut plumbum complesti argentum : 21 et inclinasti femora tua mulieribus : potestatem habuisti in corpore tuo. 22 Dedisti maculam in gloria tua, et profanasti semen tuum, inducere iracundiam ad liberos tuos, et incitari stultitiam tuam : 23 ut faceres imperium bipartitum, et ex Ephraim imperare imperium durum. 24 Deus autem non derelinquet misericordiam suam : et non corrumpet, nec delebit opera sua, neque perdet a stirpe nepotes electi sui, et semen ejus qui diligit Dominum non corrumpet. 25
81

wnukw wybranego swego i nie zniszczy Dedit autem reliquum Jacob, et David de potom-stwa tego, 25 ktry miuje Pana, lecz ipsa stirpe. 26 Et finem habuit Salomon cum da Jakubowi ostatki i Dawidowi z tego patribus suis. pokolenia. 26 I mia koniec Salomon z ojcami swymi. 12. PODZIA KRLESTWA : ROBOAM I JEROBOAM (47,27-31). 27 I zostawi po sobie z rodu swego gupstwo ludu i maego rozumu, 28 Roboama, ktry wyrokiem swoim lud odwrci, 29 i Jeroboama, syna Nabata, ktry o grzech przyprawi Izraela i utorowa Efraimowi drog do grzechu, i bardzo wiele grzechw ich wylao, 30 bardzo ich oddaliy od ziemi. 31 I wynajdywa wszystkie zoci, a na nich przysza pomsta i wyzwolia ich od wszystkich grzechw. 13. ELIASZ I ELIZEUSZ (48,1-15). 27 Et dereliquit post se de semine suo, gentis stultitiam, 28 et imminutum a prudentia, Roboam, qui avertit gentem consilio suo : 29 et Jeroboam filium Nabat, qui peccare fecit Isral, et dedit viam peccandi Ephraim : et plurima redundaverunt peccata ipsorum. 30 Valde averterunt illos a terra sua. 31 Et qusivit omnes nequitias, usque dum perveniret ad illos defensio, et ab omnibus peccatis liberavit eos.

48
1 Powsta Eliasz prorok jak ogie, a sowo jego jak pochodnia gorzao. 2 Ten przywid na nich gd, i dranicych go zazdroci sw mao zostao, bo nie mogli znosi przykazania Paskiego. 3 Sowem Paskim zatrzyma niebo i trzykro z nieba zrzuci ogie. 4 Tak wielkiej chway dostpi Eliasz przez cuda swoje. A kt si moe tak pochwali na rwni z tob? 5 Ty wzbudzie umarego z otchani, z dziau mierci sowem Paskim. 6 Ty strcie krlw na zgub i atwo moc ich przeamae, i znakomitych z oa ich. 7 Ty syszysz na Synaju sd, i na Horebie sdy pomsty. 8 Ty pomazujesz krlw na karanie i czynisz prorokw, nastpujcych po tobie. 9 Ty zostae zabrany w wichrze ognia, na wozie koni ognistych. 10 Ty jeste opisany w sdach czasw, e masz przebaga gniew Paski, pojedna serce ojca ze synem i naprawi pokolenia Jakuba. 11 Bogosawieni s ci, ktrzy ci widzieli i przyjani twoj byli zaszczyceni; 12 bo my za ycia tylko yjemy, ale po mierci nie bdzie takie imi nasze. 13 - Eliasz wprawdzie wichrem by zakryty, ale duchem

48
1 Et surrexit Elias propheta quasi ignis, et verbum ipsius quasi facula ardebat. 2 Qui induxit in illos famem : et irritantes illum invidia sua pauci facti sunt : non enim poterant sustinere prcepta Domini. 3 Verbo Domini continuit clum, et dejecit de clo ignem ter. 4 Sic amplificatus est Elias in mirabilibus suis. Et quis potest similiter sic gloriari tibi ? 5 qui sustulisti mortuum ab inferis de sorte mortis, in verbo Domini Dei : 6 qui dejecisti reges ad pernicem, et confregisti facile potentiam ipsorum, et gloriosos de lecto suo : 7 qui audis in Sina judicium, et in Horeb judicia defensionis : 8 qui ungis reges ad pnitentiam, et prophetas facis successores post te : 9 qui receptus es in turbine ignis, in curru equorum igneorum : 10 qui scriptus es in judiciis temporum, lenire iracundiam Domini, conciliare cor patris ad filium, et restituere tribus Jacob. 11 Beati sunt qui te viderunt, et in amicitia tua decorati sunt. 12 Nam nos vita vivimus tantum : post mortem autem non erit tale nomen nostrum. 13 Elias quidem in turbine tectus est, et in Eliseo completus est spiritus ejus : in diebus suis non pertimuit
82

jego Elizeusz zosta napeniony. Za dni swoich nie ba si ksicia, i nikt go moc nie zwyciy ; 14 ani go nie zwyciyo sowo adne, a ciao jego umare prorokowao. 15 Za ycia swego dziaa. 14. EZECHIASZ I IZAJASZ (48,16-28). 16 W tym wszystkim lud nie pokutowa ani nie.odstpili od grzechw swoich,a zostali wyrzuceni z ziemi swojej i rozproszeni po wszystkiej ziemi; 17 i zostaa maa garstka ludu i ksi w domu Dawidowym. 18 Niektrzy z nich czynili, co si Bogu podobao, ale inni wielu grzechw si dopucili. 19 - Ezechiasz obronne uczyni miasto swe i przywid wod wpord niego, i wyku elazem ska,i zbudowa studni dla wody. 20 Za jego dni przycign Sennacheryb i posa Rabsaka, i pod- nis rk sw przeciwko nim, i przeciwko Syjonowi wycign rk swoj, i pysznym si sta dla mocy swojej. 21 Wtedy zadray serca i rce ich, i boleci byli zdjci jak rodzce niewiasty. 22 I wzywali Pana miosiernego, i wycignwszy rce swe podnosili je ku niebu, a wity Pan Bg prdko gosu ich wysucha. 23 Nie pamita na grzechy ich i nie wyda ich nieprzyjacioom, ale ich oczyci przez rce zajasza, witego proroka. 24 Porazi wojska asyryjskie, i star ich anio Paski; 25 bo Ezechiasz czyni, co si Bogu podobao, i statecznie chodzi drog Dawida, ojca swego, ktr mu poleci Izajasz prorok wielki i wierny przed oczyma Boymi. 26 Za jego dni soce nazad si wrcio, i przyczyni ycia krlowi. 27 Wielkim duchem widzia ostatnie rzeczy i paczcych w Syjonie pocieszy. 28 A na wieki pokaza przysze rzeczy i skryte, pierwej nim si stay. 15. JOZJASZ (49,1-4).

principem, et potentia nemo vicit illum : 14 nec superavit illum verbum aliquod, et mortuum prophetavit corpus ejus. 15 In vita sua fecit monstra, et in morte mirabilia operatus est.

16 In omnibus istis non pnituit populus, et non recesserunt a peccatis suis, usque dum ejecti sunt de terra sua, et dispersi sunt in omnem terram : 17 et relicta est gens perpauca, et princeps in domo David. 18 Quidam ipsorum fecerunt quod placeret Deo : alii autem multa commiserunt peccata. 19 Ezechias munivit civitatem suam, et induxit in medium ipsius aquam : et fodit ferro rupem, et dificavit ad aquam puteum. 20 In diebus ipsius ascendit Sennacherib, et misit Rabsacen, et sustulit manum suam contra illos : et extulit manum suam in Sion, et superbus factus est potentia sua. 21 Tunc mota sunt corda et manus ipsorum : et doluerunt quasi parturientes mulieres. 22 Et invocaverunt Dominum misericordem, et expandentes manus suas extulerunt ad clum : et Sanctus, Dominus Deus, audivit cito vocem ipsorum. 23 Non est commemoratus peccatorum illorum, neque dedit illos inimicis suis : sed purgavit eos in manu Isai sancti prophet. 24 Dejecit castra Assyriorum, et contrivit illos angelus Domini : 25 nam fecit Ezechias quod placuit Deo, et fortiter ivit in via David patris sui, quam mandavit illi Isaias, propheta magnus, et fidelis in conspectu Dei. 26 In diebus ipsius retro rediit sol, et addidit regi vitam. 27 Spiritu magno vidit ultima, et consolatus est lugentes in Sion usque in sempiternum. 28 Ostendit futura, et abscondita antequam evenirent.

49

49

1 Jozjaszowa pamitka jak przyprawa 1 Memoria Josi in compositionem odoris wonnoci, uczyniona przez aptekarza. 2 W facta opus pigmentarii. 2 In omni ore quasi kadych ustach jak mid sodka bdzie mel indulcabitur ejus memoria, et ut musica
83

pami jego, i jak muzyka na biesiadzie wina. 3 Ten jest od Boga przeznaczony na pokut ludu, i znis obrzydo bezbonoci. 4 I zwrci ku Panu serce swoje, a za dni grzesznikw wzmocni pobono. 16. OSTATNI KRLOWIE; JEREMIASZ,EZECHIEL, DWUNASTU PROROKW (49,5-12). 5 Oprcz Dawida i Ezechiasza i Jozjasza wszyscy si grzechu dopucili ;bo opucili zakon 6 Najwyszego krlowie judzcy i bojani Bo wzgardzili. 7 Bo krlestwo swe dali innym, a chwa sw narodowi postronnemu. 8 Spalili wybrane miasto witoci, ulice jego opustoszaymi uczynili wedug proroctwa Jeremiasza. 9 Albowiem le siobeszli z tym, ktry z ywota matki by powicony na proroka, aby wywraca, i wyrywa, i traci, i znw budowa i odnawia. 10 - Ezechiel oglda widzenie chway, ktr mu ukaza na wozie cherubinw. 11 Bo pamita o nieprzyjacioach przez deszcz, i e dobrze czyni miano tym, ktrzy pokazali drogi proste. 12 - I dwunastu prorokw koci niech zakwitn z miejsc swoich, bo utwierdzili Jakuba i odkupili go w mocnej wierze. 17. ZOROBABEL, JEZUS, NEHEMIASZ (49,13-15). 13 Jake mamy wysawia Zorobabela ? bo i on jak sygnet na prawej rce; 14 tak i Jezusa, syna Josedeka, ktrzy za dni swoich dom budowali i wznieli koci wity Panu, przygotowany na chwa wieczn. 15 I Nehemiasz w pamici dugiego czasu, ktry nam mury obalone podnis i postawi bramy z zaworami, ktry domy nasze odbudowa.

in convivio vini. 3 Ipse est directus divinitus in pnitentiam gentis, et tulit abominationes impietatis. 4 Et gubernavit ad Dominum cor ipsius, et in diebus peccatorum corroboravit pietatem.

5 Prter David et Ezechiam et Josiam, omnes peccatum commiserunt : 6 nam reliquerunt legem Altissimi reges Juda, et contempserunt timorem Dei. 7 Dederunt enim regnum suum aliis, et gloriam suam alienigen genti. 8 Incenderunt electam sanctitatis civitatem, et desertas fecerunt vias ipsius in manu Jeremi. 9 Nam male tractaverunt illum qui a ventre matris consecratus est propheta, evertere, et eruere, et perdere, et iterum dificare, et renovare : 10 Ezechiel, qui vidit conspectum glori quam ostendit illi in curru cherubim. 11 Nam commemoratus est inimicorum in imbre, benefacere illis qui ostenderunt rectas vias. 12 Et duodecim prophetarum ossa pullulent de loco suo : nam corroboraverunt Jacob, et redemerunt se in fide virtutis.

13 Quomodo amplificemus Zorobabel ? nam et ipse quasi signum in dextera manu : 14 sic et Jesum filium Josedec, qui in diebus suis dificaverunt domum, et exaltaverunt templum sanctum Domino, paratum in gloriam sempiternam. 15 Et Nehemias in memoriam multi temporis, qui erexit nobis muros eversos, et stare fecit portas et seras, qui erexit domos nostras.

84

18. HENOCH, JZEF, SET, SEM, ADAM (49,16-19). 16 Nikt si na ziemi nie narodzi jak Henoch, bo i on zosta zabrany z ziemi: 17 ani jak Jzef nie narodzi si aden m, ksi braci, utwierdzenie ludu, rzdca braci, umocnienie narodu ; 18 i koci jego nawiedzone byy, i po mierci prorokoway. 19 Set i Sem chway u ludzi dostpili, a nad wszelk dusz w stworzeniu Adam. 19. SZYMON, SYN ONIASZA (50,1-23). 16 Nemo natus est in terra qualis Henoch, nam et ipse receptus est a terra : 17 neque ut Joseph, qui natus est homo princeps fratrum, firmamentum gentis, rector fratrum, stabilimentum populi : 18 et ossa ipsius visitata sunt, et post mortem prophetaverunt. 19 Seth et Sem apud homines gloriam adepti sunt, et super omnem animam in origine Adam.

50
1 Szymon, syn Oniasza, kapan wieki, ktry za ycia swego dom podpar i za dni swoich wityni umocni. 2 wityni te wysoko przez niego zostaa ugruntowana, podwjne budowanie i wysokie ciany wityni. 3 Za jego dni wypyny studnie wd i jak morze napeniy si zbytnio. 4 On mia piecz o lud swj i wybawi go od zatracenia. 5 On zdoa rozprzestrzeni miasto i dostpi chway przez obcowanie wrd ludu i rozszerzy wejcie do domu i do przedsionka. 6 Jak gwiazda poranna midzy mgami i jak peny ksiyc w dni swoje wieci, i jak soce janiejce, 7 tak on wieci w kociee Boym. 8 Jak tcza janiejca midzy jasnymi obokami, jak kwiat ry w dni wiosny i jak lilie, ktre s nad ciekc wod, i jak kadzido pachnce w dni etnie, 9 jak ogie byskajcy si i kadzido gorejce w ogniu, 10 jak naczynie z litego zota, wszelkim drogim kamieniem ozdobione, 11 jak oliwa rodzca i cyprys wznoszcy si wysoko - gdy bra na siebie wietn szat, i ubiera si w peni powagi. 12 - Gdy wstpowa do otarza witego, ozdoby dodawa witemu ubiorowi. 13 A gdy bra czci z rk kapanw sam stojc przy otarzu, a koo niego zgromadzenie braci, by jak szczepienie cedru na grze Libanie; 14 tak dokoa niego stali jak gazie palmowe, wszyscy synowie Aaronowi w chwale swojej. 15 A ofiara Paska w rku ich przed wszystkim zgromadzeniem izraelskim. - A

50
1 Simon, Oni filius, sacerdos magnus, qui in vita sua suffulsit domum, et in diebus suis corroboravit templum. 2 Templi etiam altitudo ab ipso fundata est, duplex dificatio, et excelsi parietes templi. 3 In diebus ipsius emanaverunt putei aquarum, et quasi mare adimpleti sunt supra modum. 4 Qui curavit gentem suam, et liberavit eam a perditione : 5 qui prvaluit amplificare civitatem, qui adeptus est gloriam in conversatione gentis, et ingressum domus et atrii amplificavit. 6 Quasi stella matutina in medio nebul, et quasi luna plena, in diebus suis lucet : 7 et quasi sol refulgens, sic ille effulsit in templo Dei. 8 Quasi arcus refulgens inter nebulas glori, et quasi flos rosarum in diebus vernis, et quasi lilia qu sunt in transitu aqu, et quasi thus redolens in diebus statis : 9 quasi ignis effulgens, et thus ardens in igne : 10 quasi vas auri solidum, ornatum omni lapide pretioso : 11 quasi oliva pullulans, et cypressus in altitudinem se extollens, in accipiendo ipsum stolam glori, et vestiri eum in consummationem virtutis. 12 In ascensu altaris sancti gloriam dedit sanctitatis amictum. 13 In accipiendo autem partes de manu sacerdotum, et ipse stans juxta aram : et circa illum corona fratrum : quasi plantatio cedri in monte Libano, 14 sic circa illum steterunt quasi rami palm : et omnes filii Aaron in gloria sua. 15 Oblatio autem Domini in manibus ipsorum coram omni
85

dopeniajc posugi przy otarzu, aby pomnoy ofiar Krla Najwyszego, 16 wycign rk sw ku pynnym ofiarom i ofiarowa z krwi jagody. 17 Wyla na podstaw otarza wonno bosk najwyszemu Ksiciu. 18 Wtedy synowie Aaronowi zakrzyknli, na trbach kutych zatrbili i podnieli gos wielki na pamitk przed Bogiem. 19 Wtedy wszystek ud razem pospieszy si i upad na oblicze swe na ziemi, aby chwali Pana, Boga swego, i zanieli modlitwy do wszechmocnego Boga najwyszego. 20 I piewacy wysawiali gosami swymi, i w wielkim domu wzmg si dwik, sodyczy peen. 21 I prosi lud Pana najwyszego w modlitwie, a si dokonaa chwaa Paska i dokoczyli suby swojej.- 22 Wtedy zstpujc podnis rce swe na wszystko zgromadzenie synw Izraelowych, aby da Bogu chwa ustami swymi i chubi si imieniem jego; 23 i powtrzy modlitw swoj, chcc pokaza moc Bo. 20. ZAKOCZENIE: DZIKCZYNIENIE I YCZENIA (50,24-26). 24 A teraz mdlcie si do Boga wszech rzeczy, ktry uczyni wiekie rzeczy po wszystkiej ziemi, ktry rozmnoy dni nasze od ywota matki naszej i obszed si z nami wedug miosierdzia swego! 25 Nieche nam da wesele serca i aby by pokj za dni naszych w Izraelu po wieczne dni ; 26 aby wierzy Izrael, e z nami jest miosierdzie Boe, aby nas wybawi za dni naszych ! Podwjne domwienie. 1. TRZY NARODY ZNIENAWIDZONE (50,27-28). 27 Dwa narody ma w nienawici dusza moja a trzeci, ktrego nienawidz, nie jest narodem: 28 ktrzy siedz na grze Seir, i Filistyni, i lud gupi, ktry mieszka w Sychem.

synagoga Isral : et consummatione fungens in ara, amplificare oblationem excelsi Regis, 16 porrexit manum suam in libatione, et libavit de sanguine uv. 17 Effudit in fundamento altaris odorem divinum excelso Principi. 18 Tunc exclamaverunt filii Aaron, in tubis productilibus sonuerunt : et auditam fecerunt vocem magnam in memoriam coram Deo. 19 Tunc omnis populus simul properaverunt, et ceciderunt in faciem super terram, adorare Dominum Deum suum, et dare preces omnipotenti Deo excelso. 20 Et amplificaverunt psallentes in vocibus suis, et in magna domo auctus est sonus suavitatis plenus. 21 Et rogavit populus Dominum excelsum in prece, usque dum perfectus est honor Domini, et munus suum perfecerunt. 22 Tunc descendens, manus suas extulit in omne congregationem filiorum Isral, dare gloriam Deo a labiis suis, et in nomine ipsius gloriari : 23 et iteravit orationem suam, volens ostendere virtutem Dei.

24 Et nunc orate Deum omnium, qui magna fecit in omni terra, qui auxit dies nostros a ventre matris nostr, et fecit nobiscum secundum suam misericordiam : 25 det nobis jucunditatem cordis, et fieri pacem in diebus nostris in Isral per dies sempiternos : 26 credere Isral nobiscum esse Dei misericordiam, ut liberet nos in diebus suis.

27 Duas gentes odit anima mea : tertia autem non est gens quam oderim : 28 qui sedent in monte Seir, et Philisthiim, et stultus populus qui habitat in Sichimis.

86

2. PODPIS AUTORA I CEL JEGO DZIEA (50,29-31). 29 W tej ksidze nauk mdroci i umiejtnoci spisa jezus, syn Syracha, jerozolimczyk, ktry odnowi mdro z serca swego. 30 Bogosawiony, kto si tymi dobrami zajmuje ! Kto je kadzie w serce swe, bdzie zawsze mdrym. 31 Bo jeli to bdzie czyni, do wszystkiego zdatny bdzie, bo wiato Boa jest ciek jego. Dwa dodatki. (51,1-38) 1. MODLITWA JEZUSA, SYNA SYRACHA (51,1- 17). 29 Doctrinam sapienti et disciplin scripsit in codice isto Jesus, filius Sirach, Jerosolymita, qui renovavit sapientiam de corde suo. 30 Beatus qui in istis versatur bonis : qui ponit illa in corde suo, sapiens erit semper. 31 Si enim hc fecerit, ad omnia valebit, quia lux Dei vestigium ejus est.

51
1 Modlitwa Jezusa, syna Syracha. Wysawia ci bd, Panie, Krlu, i bd ci chwali, Boga, zbawiciela mego. 2 Bd wysawia imi twoje, bo stae mi si pomocnikiem i obroc, 3 i zachowae ciao moje od zguby, od sida jzyka zoliwego i od ust tych, co knuj kamstwo, i stae mi si pomocnikiem przed oczyma przeciwnikw. 4 I wybawie mi, wedug wielkoci miosierdzia imienia twego, od ryczcych, gotowych do eru, 5 z rk tych, co szukali duszy mojej, i od bram utrapienia, ktre mi ogarny; 6 od ucisku pomienia, ktry mi ogarn, a wpord ognia nie spaliem si; 7 z gbokoci brzucha otchani i od jzyka splugawionego, i od sowa kamliwego, od krla bezbonego i od jzyka niesprawiedliwego. 8 - Bdzie chwalia a do mierci dusza moja Pana, 9 a ycie moje zbliao si na d do otchani. 10 Otoczyli mi zewszd, a nie byo nikogo, co by ratowa ; ogldaem si na ratunek ludzi, a nie byo go. 11 Wspomniaem na miosierdzie twoje i na dziaalno twj od wieku, 12 bo wyrywasz czekajcych na ciebie, Panie, i wybawiasz ich z rk narodw.13 Wywyszye na ziemi mieszkanie moje, i o spynicie od mierci

51
1 Oratio Jesu filii Sirach. Confitebor tibi, Domine rex, et collaudabo te Deum salvatorem meum. 2 Confitebor nomini tuo, quoniam adjutor et protector factus es mihi, 3 et liberasti corpus meum a perditione : a laqueo lingu iniqu, et a labiis operantium mendacium : et in conspectu astantium factus es mihi adjutor. 4 Et liberasti me, secundum multitudinem misericordi nominis tui, a rugientibus prparatis ad escam : 5 de manibus qurentium animam meam, et de portis tribulationum qu circumdederunt me ; 6 a pressura flamm qu circumdedit me, et in medio ignis non sum stuatus ; 7 de altitudine ventris inferi, et a lingua coinquinata, et a verbo mendacii, a rege iniquo, et a lingua injusta. 8 Laudabit usque ad mortem anima mea Dominum, 9 et vita mea appropinquans erat in inferno deorsum. 10 Circumdederunt me undique, et non erat qui adjuvaret : respiciens eram ad adjutorium hominum, et non erat. 11 Memoratus sum misericordi tu Domine, et operationis tu, qu a sculo sunt : 12 quoniam eruis sustinentes te, Domine, et liberas eos de manibus gentium. 13 Exaltasti super terram habitationem meam, et pro morte defluente deprecatus sum. 14 Invocavi
87

prosiem. 14 Wzywaem Pana, ojca Pana mego, aby mnie nie opuszcza w dzie utrapienia mego i w czasie pysznych bez pomocy. 15 Bd chwali ustawicznie imi twoje i bd je wysawia w dzikczynieniu, i wysuchana zostaa modlitwa moja. 16 I zachowae mi od zguby, i czasu zego wyrwae mi. 17 Dlatego bd dzikowa i bd chwali i bogosawi imi Paskie. 2. GORLIWO W NABYWANIU MDROCI (51,18-38). 18 Gdy jeszcze byem modzieniaszkiem, zanim poczem bdzi, przez modlitw sw szukaem jawnie mdroci. 19 Przed wityni prosiem o ni, i a do koca szuka jej bd. I zakwitna jak wczenie dojrzewajca jagoda winna, 20 rozweseio si w niej serce moje. Noga moja chodzia prost drog, szukaem jej od modoci mojej. 21 Nakoniem troch ucha mego i przyjem j. 22 - Znalazem w sobie wielk mdro i uczyniern w niej wielki postp. 23 Bd dawa chwa dajcemu mi mdro; 24 bo sobie postanowiem, aby j stosowa; pragnem zapalczywie dobrego i nie bd zawstydzony. 25 Walczya dusza moja o ni, i byem utwierdzony stosujc j. 26 Podniosem rce swe ku grze i opakaem nieznajomo jej. 27 Zwrciem dusz moj ku niej i znalazem j w uznaniu. 28 Posiadem przy niej serce od pocztku, dlatego nie bd opuszczony. 29 Wntrznoci moje poruszyy si szukajc jej, dlatego dostan dobr posiado. 30 Pan da mi jzyk jako zapat moj, i nim bd go chwali. 31 - Przyblicie si do mnie, ludzie nieumiejtni, i zgromadcie si do domu nauki. 32 Czemu si jeszcze ocigacie? i co na to mwicie? Dusze wasze bardzo s spragnione. 33 Otworzyem usta moje i powiedziaem: "Nabywajcie sobie bez srebra, 34 a szyje wasze poddajcie pod jarzmo, a dusza wasza niech karno przyjmuje, bo prdko j znale moecie. 35 Zobaczcie oczyma waszymi, e mao pracowaem, a znalazem sobie wielki odpoczynek. 36 Nabywajcie nauki za wielk sum srebra, a osigniecie z ni wiele zota.

Dominum patrem Domini mei, ut non derelinquat me in die tribulationis me, et in tempore superborum, sine adjutorio. 15 Laudabo nomen tuum assidue, et collaudabo illud in confessione : et exaudita est oratio mea, 16 et liberasti me de perditione, et eripuisti me de tempore iniquo. 17 Propterea confitebor, et laudem dicam tibi, et benedicam nomini Domini.

18 Cum adhuc junior essem, priusquam oberrarem, qusivi sapientiam palam in oratione mea. 19 Ante templum postulabam pro illis, et usque in novissimis inquiram eam : et effloruit tamquam prcox uva. 20 Ltatum est cor meum in ea : ambulavit pes meus iter rectum : a juventute mea investigabam eam. 21 Inclinavi modico aurem meam, et excepi illam. 22 Multam inveni in meipso sapientiam, et multum profeci in ea. 23 Danti mihi sapientiam dabo gloriam : 24 consiliatus sum enim ut facerem illam. Zelatus sum bonum, et non confundar. 25 Colluctata est anima mea in illa, et in faciendo eam confirmatus sum. 26 Manus meas extendi in altum, et insipientiam ejus luxi ; 27 animam meam direxi ad illam, et in agnitione inveni eam. 28 Possedi cum ipsa cor ab initio : propter hoc, non derelinquar. 29 Venter meus conturbatus est qurendo illam : propterea bonam possidebo possessionem. 30 Dedit mihi Dominus linguam mercedem meam, et in ipsa laudabo eum. 31 Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum disciplin. 32 Quid adhuc retardatis ? et quid dicitis in his ? anim vestr sitiunt vehementer. 33 Aperui os meum, et locutus sum : Comparate vobis sine argento, 34 et collum vestrum subjicite jugo : et suscipiat anima vestra disciplinam : in proximo est enim invenire eam. 35 Videte oculis vestris, quia modicum laboravi, et inveni mihi multam requiem. 36 Assumite disciplinam in multo numero argenti, et copiosum aurum possidete in ea. 37 Ltetur anima vestra in misericordia ejus, et non confundemini in laude ipsius.
88

37 Niech si dusza wasza rozraduje w 38 Operamini opus vestrum ante tempus, et miosierdziu Jego, nie zawstydzicie si w dabit vobis mercedem vestram in tempore chwale Jego. 38 Speniajcie dzieo wasze suo. przed czasem, a da wam zapat wasz w czasie swoim."

89

90