You are on page 1of 54

Prawo Karne Materialne Lech Gardocki 14. wydanie Rozdzia I. Zagadnienia wst ne ! 1.

Prawo karne na tle innych gazi rawa i dyscy lin na"kowych I. Po#cie rawa karnego. Prawo karne $%aterialne& jest to dziedzina prawa okrelajca czyny bdce przestpstwami, kary groce za popenienie przestpstw, rodki karne i rodki zabezpieczajce stosowane w zwizku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialnoci karnej. Prawo karne w szerszym znaczeniu tego okrelenia obejmuje r wnie prawo karne procesowe !inaczej postpowanie karne albo procedura karna" oraz prawo karne wykonawcze. Prawo karne rocesowe jest to dziedzina prawa okrelajca reguy postpowania organ w pa#stwowyc$ w procesie karnym, tj. dziaalno% zmierzajc do ustalenia, czy i przez kogo popenione zostao przestpstwo, i do osdzenia sprawcy przestpstwa. Prawo karne procesowe okrela te uprawnienia i obowizki os b uczestniczcyc$ w procesie karnym. Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania kar orzeczonyc$ za przestpstwo oraz uprawnienia os b skazanyc$. & ramac$ prawa karnego wykonawczego wyr nia si jego cz% o najwikszym znaczeniu praktycznym, zwan prawem penitencjarnym, kt ra zawiera przepisy odnoszce si do wykonywania kary pozbawienia wolnoci. Prawo karne %aterialne zawarte jest w Polsce g wnie w 'odeksie 'arnym, prawo karne procesowe w 'odeksie Postpowania 'arnego, za prawo karne wykonawcze w 'odeksie 'arnym &ykonawczym. Prawo karne %idzynarodowe obejmuje wszelkie midzynarodowe aspekty odpowiedzialnoci karnej. & tym szerokim rozumieniu prawo karne midzynarodowe obejmuje( )ormy prawa karnego wewntrznego poszczeg lnyc$ pa#stw, dotyczce zakresu zastosowania ustawy karnej, )ormy prawa wewntrznego i normy zawarte w dwustronnyc$ i wielostronnyc$ umowac$ midzynarodowyc$, odnoszce si do ekstradycji i innyc$ *orm wsp pracy midzynarodowej w sprawac$ karnyc$. )ormy prawa midzynarodowego zawarte w wielostronnyc$ umowac$ midzynarodowyc$, odnoszce si do pewnyc$ czyn w, )ormy prawa midzynarodowego ustanawiajce odpowiedzialno% za zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko pokojowi i zbrodnie przeciwko ludzkoci. )ormy prawa midzynarodowego zawarte w wielostronnyc$ umowac$ midzynarodowyc$ odnoszce si do praw czowieka. + c$wil uzyskania przez Polsk czonkowstwa w ,nii -uropejskiej prawo unijne wywiera wpyw na polskie prawo karne. .dbywa si to zar wno przez zobowizanie polskiego ustawodawcy do tworzenia okrelonyc$ przepis w, jak i przez bezporednie stosowanie prawa unijnego.

by Micha Birula

Strona /

II. 'a"ka rawa karnego i na"ki okrewne 'a"ka rawa karnego zajmuje si wykadni obowizujcyc$ przepis w, tworzeniem usystematyzowanego zbioru poj%, instytucji i zasad tego prawa. & ramac$ tej dyscypliny mieci si r wnie wyjanianie spoecznej *unkcji przepis w, instytucji i zasad prawa karnego oraz ic$ krytyczna ocena i *ormuowanie propozycji zmian prawa karnego. (o na"k okrewnych rawa karnego zalicza%y( 'ryminologi, &iktymologi, 'ryminalistyk, )auk o polityce kryminalnej i nauki penitencjarne. Kry%inologia nauka o przestpczoci i przestpcy. ,prawiana jest w *ormie bada# empirycznyc$ i *ormuowania na ic$ podstawie twierdze# og lnyc$ o badanyc$ zjawiskac$. Problemem kt remu kryminologia powica najwicej miejsca, jest zagadnienie przyczyn przestpczoci. Prowadzone s te kryminologiczne badania nad sprawcami przestpstw, dotyczce ic$ cec$ *izycznyc$, motyw w dziaania, cec$ osobowoci i tryby ycia. 0o zada# kryminologii zalicza si te badania rodk w i metod zwalczania i zapobiegania przestpczoci i ic$ skutecznoci. )ikty%ologia jest nauk o o*ierze przestpstwa. 1tanowi ona dopenienie kryminologii. &iktymologia zajmuje si zjawiskiem pokrzywdzenia przestpstwem i osob pokrzywdzon. & szczeg lnoci zajmuje si badaniem roli o*iary w genezie przestpstwa, zwaszcza ustaleniem czynnik w tworzcyc$ podatno% na stanie si o*iar przestpstwa oraz metod zapobiegania wyktymizacji. Kry%inalistyka jest nauk o metodac$ i rodkac$ wykrywania przestpstw, wykrywania i cigania ic$ sprawc w oraz uzyskiwania i utrwalania rodk w dowodowyc$ dla cel w procesu karnego. & ramac$ kryminalistyki wyr nia si( 2aktyk kryminalistyczn taktyka przesuc$ania lub taktyka pocigu za sprawc. 2aktyk kryminalistyczn wykorzystuje osignicia innyc$ dziedzin naukowyc$ dla tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia przestpnego i identy*ikacji sprawcy !np. daktyloskopia, uywanie wariogra*u". 'a"ka o olityce kry%inalne# dziaalno% organ w pa#stwowyc$ w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i w sprawac$ karnyc$. .bejmuje ona polityk ustawodawcz pa#stwa w zakresie tworzenia prawa karnego, polityk cigania przestpstw, polityk wpywania na stosowanie przez sdy kar za poszczeg lne rodzaje przestpstw !tzw. polityka karna" i polityk w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolnoci. 'a"ka enitenc#arna zajmuje si r nymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolnoci. & ic$ zakres wc$odzi zar wno problematyka prawna penitencjarnego, jak i zagadnienie metod postpowania ze skazanymi w celu ic$ resocjalizacji lub przynajmniej w celu zapobieenia ic$ degradacji spoecznej w trakcie wykonywania kary. ! *. +"nkc#e rawa karnego +"nkc#a s rawiedliwo,ciowa jest to zaspokajanie poczucia sprawiedliwoci osoby pokrzywdzonej przestpstwem, a take rodziny o*iary i jej grupy spoecznej przez ukaranie sprawcy !leu to u genezy prawa karnego". &g 3akarewicza pojawia si w spoecze#stwac$ pierwotnyc$ jako instynktowna reakcja na przestpstwo jako odpata. .dgrywa ona znaczn rol w przestpstwac$ tradycyjnyc$, by Micha Birula Strona 4

pospolityc$ przestpstwac$, gdzie pokrzywdzonym jest konkretna jednostka !np. zab jstwo, zgwacenie, kradzie". +"nkc#a ochronna prawo karne ma suy% oc$ronie pewnyc$ d br, kt ryc$ istnienie i respektowanie skada si na pewien porzdek spoeczny. .dgrywa ona znaczn rol w przestpstwac$ tzw. bez o*iar, godzcyc$ w interes og lny, takic$ jak( *aszowanie dokument w, nielegalne posiadanie broni czy szpiegostwo. +"nkc#a gwarancy#na prawo karne powinno wyra5nie okrela%, co jest przestpstwem, zagwarantowa% jednoczenie obywatelowi, e nie bdzie on pocignity do odpowiedzialnoci karnej za cyny, kt ryc$ prawo za przestpstwo nie uwaa. 6unkcja ta, w kt rej realizacji wan rol odgrywa zasada 7)ullum crimen sine lege8 ma w odr nieniu od *unkcji sprawiedliwociowej i oc$ronnej c$arakter wt rny tzn. nie odnosi si do racji bytu prawa karnego, a suy jedynie oc$ronie jednostki przed arbitralnym postpowaniem organ w pa#stwowyc$. ! -. Zasady rawa karnego I. Zasada od owiedzialno,ci karne# za czyn &sp czenie prawo karne kieruje si zasad, e odpowiedzialno% karna jest konsekwencj popenienia przez czowieka czynu !dziaania lub zaniec$ania". +asada ta wyznacza prawu karnemu bardzo istotny pr b jego tworzenia i stosowania. 'aranie za myli lub pogldy oznaczaoby nadmierne ingerowanie w wewntrzn s*er ycia czowieka, sprzeczne z jednym z podstawowyc$ praw czowieka prawem do posiadania wasnyc$ pogld w. .dpowiedzialno% karna moe nastpi% jednak, gdy czyj pogld uzewntrzni si w czynie !np. art. 49:'' przewiduje przestpstwo publicznego propagowania *aszyzmu" i oczywicie wtedy gdy zamiar popenienia przestpstwa jest realizowany, np. gdy osoba majca zamiar zabicia przec$odzi od samego zamiaru do usiowania zab jstwa. )ie jest pociganiem do odpowiedzialnoci karnej umieszczanie niepoczytalnyc$ sprawc w w odpowiednim zakadzie psyc$iatrycznym !art. ;< ''", poniewa umieszczenie w 2m zakadzie nie jest kar, lecz rodkiem zabezpieczajcym. +asada odpowiedzialnoci karnej za czyn przesdza tylko, e odpowiedzialno% ta nie moe nastpi% bez uprzedniego czynu sprawcy, tj. czyn jest niezbdn przesank odpowiedzialnoci karnej. II. Zasada winy Prawo karne opiera si na zasadzie winy. .znacza to, e sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialno% karn tylko wtedy, gdy z popenienia czynu mona postawi% mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalnoci czynu !czyli winy" jest wsp czenie przede wszystkim wystpowanie okrelonej wizi psyc$icznej midzy sprawc a jego czynem. & odniesieniu do przestpstw umylnyc$ wi5 ta polega na tym, e sprawca ma zamiar popenienia czynu. 2en element okrelany jest jako strona podmiotowa przestpstwa. =zsto utosamia si win ze stron podmiotow, a zasad winy nazywa si zasad subiektywizmu. & obowizujcym polskim prawie karnym zasada winy wyraona jest w art. / > ? '' !7)ie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa% winy w czasie czynu8". =zyn kt ry wypenia znamiona okrelone w ustawie karnej nie jest przestpstwem, jeeli nie zosta przez sprawc zawiniony. by Micha Birula Strona ?

III. zasada od owiedzialno,ci indywid"alne# i oso.iste# +asada odpowiedzialnoci indywidualnej znajduje swoje odbicie w '' w przepisac$ czci szczeg lnej , *ormuujcyc$ przestpstwo jako wasny czyn sprawcy, a take w przepisac$ o wsp sprawstwie, podeganiu i pomocnictwie. .bowizuje tam zasada indywidualizacji odpowiedzialnoci karnej !art. 4/ ''" os b wsp dziaajcyc$ w popenieniu przestpstwa. +asada odpowiedzialnoci osobistej odpowiedzialno% karna powinna mie% c$arakter nie tylko indywidualny ale take osobisty, tzn. nie moe jej przej% na siebie inna osoba ni sprawca przestpstwa. @rt. 4?; '' traktuje jako przestpstwo poplecznictwa odbywanie kary za skazanego. .sobisty c$arakter odpowiedzialnoci karnej nie oznacza, e w praktyce skutki skazania nie dotkn innyc$ os b, zwaszcza rodziny skazanego. 1 to jednak uboczne, niezamierzone przez ustawodawc skutki odpowiedzialnoci karnej. I/. Zasada h"%anitaryz%" +godnie z t zasad prawo karne powinno by% $umanitarne, ludzkie w tym znaczeniu, e wymagania przez nie stawiane powinny by% na miar moliwoci ludzi, a stosowane kary i rodki nie powinny by% okrutne, nie powinny ponia% karanego ani wyrzdza% mu zbdnyc$ dolegliwoci. Postulat $umanitaryzmu prawa karnego zajmowa wiele miejsca w tw rczoci mylicieli okresu .wiecenia, przyczyniajc si do zniesienia tortur i kar okrutnyc$. &sp czenie zasada $umanitaryzmu wynika np. z art. ? -uropejskiej 'arty Praw =zowieka, kt ry zakazuje stosowanie kary c$osty. +asada $umanitaryzmu ma due znaczenie w prawie karnym wykonawczym, poniewa w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolnoci moliwoci dziaa#, kt re t zasad naruszaj , s najwiksze. /. Zasada n"ll"% cri%en sine lege 1. 0wagi og1lne )ullum crimen sine lege nie ma przestpstwa bez ustawy jest najwaniejsz zasad wsp czesnego prawa karnego, c$ronic jednostk przed arbitralnym posugiwaniem si represj karn przez organy pa#stwowe. .mawiana zasada jest niekwestionowanym skadnikiem idei pa#stwa prawa. & wielu pa#stwac$ umieszcza si j w konstytucji. ,znana te zostaa za zawierajc jedno z podstawowyc$ praw czowieka. ,mieszczona zostaa np. w -uropejskiej 0eklaracji Praw =zowieka z /;<A roku !art. //". & prawie polskim zasada ta s*ormuowana jest w art. <4 'BP zgodnie z kt rym( 7.dpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci si czynu zabronionego pod gro5b kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia8. *. '"ll"% cri%en sine lege scri ta + zasady tej wynika, e prawo karne nie tylko musi by% prawem pisanym, ale musi to by% prawo zapisane w specy*icznym akcie normatywnym, takim jak ustawa. 1tanowienie prawa karnego wycznie w *ormie ustaw nie oznacza, e akty normatywne niszej rangi nie maj adnego znaczenia dla odpowiedzialnoci karnej. & doktrynie prawa karnego nie budzi by Micha Birula Strona <

wtpliwoci pogld, e ustawowy przepis karny moe mie% c$arakter blankietowy, tzn. moe odsya% do rozporzdze# i zarzdze# dla sprecyzowania pewnyc$ znamion. Pogld o dopuszczalnoci blankietowej zosta zakwestionowany w orzecznictwie 2', wg kt rego zasada ustawowego c$arakteru przepis w karnyc$ ma c$arakter absolutny. 2' zagodzi jednak swoje stanowisko w tej kwestii, stwierdzajc, e nie narusza zasady nullum crimen sine lege doprecyzowanie znamion przestpstwa w aktac$ wykonawczyc$ wydanyc$ w zgodzie z art. ;4 ust / 'BP. )iekiedy przepisy niszej rangi mog by% pomocne dla interpretacji przepisu ustawowego w konkretnej sprawie. -. '"ll"% cri%en sine lege certa &ynikajcy z zasady nullum crimen sine lege postulat okrelonoci ustawowego przepisu adresowany jest do ustawodawcy, kt ry powinien tak s*ormuowa% przepis, by jego odbiorca m g go zrozumie% i przestrzega%. +asada okrelonoci i przejrzystoci zakazu karnego moe by% naruszona przez niejasne stylistycznie s*ormuowanie przepisu albo przez uycie s w zaczerpnityc$ bez koniecznej potrzeby spoza jzyka potocznego. )ajczciej jednak nieokrelono% przestpstwa wynika z uywania tzw. znamion ocennyc$, dopuszczajcyc$ r ne ic$ rozumienie, np. takic$ jak zeszpecenie !art. /9: ''". Cest oczywiste, e w pa#stwie praworzdnym nie powinny obowizywa% przepisy karne, kt ryc$ ustawodawca nie potra*i s*ormuowa% dokadnie ani nie ma na to szans w drodze orzecznictwa 1). ,stawodawca nie moe bowiem wymaga% od obywatela uwiadomienia sobie zakresu zakazu karnego i przestrzegania go, jeeli sam nie jest w stanie okreli% wyra5nie jego granic. 4. Zakaz analogii 1tosowanie przepis w w drodze analogii, dopuszczalne w innyc$ dziedzinac$ prawa, dla wypenienia luk w prawie, jest w prawie karnym zabronione w tym zakresie, w jakim miaoby prowadzi% do odpowiedzialnoci karnej osoby, kt rej czyn nie wypenia znamion adnego z przestpstw opisanyc$ w ustawie karnej. 1ytuacja ta nie jest bowiem luk w prawie karnym, lecz oznacza, e prawo karne sytuacj te milczco uregulowao, nie uznajc czynu za przestpny. & Polsce zakaz stosowania analogii w prawie karnym wynika z art. / > / ''. Ddyby analogia bya dopuszczalna oznaczao by to, e jednostka mimo przestrzegania obowizujcyc$ przepis w moe narazi% si na odpowiedzialno% karn, jeeli popeni czyn analogiczny, podobny do czynu zabronionego pod gro5b kary. .znaczaoby to znaczne osabienie bezpiecze#stwa prawnego, gdy reakcja organ w pa#stwowyc$ w zakresie cigania przestpstw staaby si znacznie mniej przewidywalna. 2. '"ll"% cri%en sine lege rae3ia $le4 retro non agit& ,stawy retroaktywne s nie do pogodzenia z zasadami pa#stwa praworzdnego, gdy zaskakuj obywateli, kt rzy mieli prawo sdzi%, e zac$owujc si w okrelony spos b, nie naraaj si na odpowiedzialno% karn. +asada leE retro non agit nie rozstrzyga sytuacji, w kt ryc$ sama ustawa garna nie ulega zmianie, ale zmienia si jej interpretacja w tym kierunku, e czyny uwaane dotd za nieprzestpne wg nowej interpretacji uwaane s za wypeniajce znamiona przestpstwa. + czysto *ormalnego rozumienia by Micha Birula Strona 9

zasady ustawa karna nie dziaa tutaj wstecz, gdy obowizywaa w c$wili popenienia czynu. 1ytuacja taka moe by% potraktowana jako niezawiniony przez sprawc bd co do prawa. +asada leE retro non agit zabrania r wnie stosowania wstecz ustaw zaostrzajcyc$ odpowiedzialno% karn. )ie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustaw agodzcym odpowiedzialno% karn lub znoszcym przestpno% czynu. 5. '"lla oena sine lege &ymogi *ormy ustawowej, okrelonoci, zakaz analogii i zakaz retroaktywnoci odnosz si r wnie do ustanawiania i stosowania kary za przestpstwo. & przeciwie#stwie do opisu ustawowego przestpstwa, gdzie maksymalna okrelono% jest zawsze zalet, cise okrelenie zagroenia kar jest atwe, ale niepodane. .znaczenie kary za dany typ przestpstwa w postaci tzw. sankcji bezwzgldnie oznaczonej uniemoliwia sdziemu wymierzenie kary sprawiedliwej, dostosowanej do wagi i okolicznoci konkretnego czynu. Przyjte jest wic wsp czenie okrelanie w ustawie rodzaju kary oraz jej dolnej i g rnej granicy jest to tzw. sankcja wzgldnie okrelona. )aruszeniem zasady )ulla poena sine lege byo by pozostawienie sdziemu cakowitej swobody w wyborze rodzaju i wysokoci kary sankcja nieoznaczona. ! 4. 6zkoy i kier"nki w na"ce rawa karnego 1. Kier"nek rac#onalistyczno 7 h"%anitarny wiek" 8,wiecenia 3yliciele owiecenia postulowali stworzenie jasnego i przejrzystego, zapisanego w ustawie prawa karnego, kt re stwarzaoby obywatelom oc$ron przed samowol organ w pa#stwowyc$. Prawa karnego dotyczy take og lny postulat r wnoci wobec prawa i zlikwidowania przywilej w stanowyc$. Postulowano te, by za przestpstwa uznawane byy tylko czyny szkodliwe spoecznie. 3yliciele tego okresu sprzeciwiali si okrucie#stwu stosowanyc$ w wczas kar i posugiwaniu si torturami w procesie karnym. Fdee $umanitaryzmu, racjonalnoci i jasnoci prawa karnego, goszone w okresie owiecenia byy nastpnie w r nym stopniu realizowane w kodeksac$ karnyc$. *. 6zkoa klasyczna 1zkoa ta przyja g wne postulaty okresu owiecenia, ale si do nic$ nie ograniczya i rozwina bardziej szczeg owo koncepcje i zasady odnoszce si do odpowiedzialnoci karnej. Przedstawiciele tej szkoy podkrelali, e punktem wyjcia dla odpowiedzialnoci karnej jest czyn zabroniony przez ustaw karn. =zyn czowieka jest wyrazem jego woli, co umoliwia przypisanie sprawcy winy za jego zac$owania i potpienie tego czynu, wyraajce si w wymierzeniu kary. Fstot kary jest sprawiedliwa odpata za czyn. Powinna by% wic ona proporcjonalna do wagi popenionego czynu i do winy sprawcy. 'ara moe jednak spenia% r wnie pewne *unkcje prewencyjne, np. *unkcja og lno prewencyjna.

by Micha Birula

Strona :

-. 6zkoa antro ologiczna 1zkoa ta odrzucia pojcie winy jako podstawy odpowiedzialnoci karnej, a w rezultacie odrzucia te same pojcie odpowiedzialnoci. &g szkoy antropologicznej postpowanie czowieka zdeterminowane jest jego cec$ami wrodzonymi nie mona mu z popenienia przestpstwa czyni% zarzutu ani wymierzy% kary. Beakcj na przestpczo% powinno by% stosowanie rodk w zabezpieczajcyc$ spoecze#stwo przed tym zjawiskiem. Podstaw stosowania takic$ rodk w mia by% nie sam *akt popenienia przestpstwa, lecz stan niebezpiecze#stwa, jako pewna cec$a jednostki. 1zkoa antropologiczna przyczynia si do rozwoju kryminologii, zwaszcza spowodowaa wzrost zainteresowania badaniami nad osob przestpcy. )ie miaa natomiast wikszego wpywu na prawo karne. 4. 6zkoa soc#ologiczna &g tej szkoy przestpczo% obok przyczyn zwizanyc$ z osobowoci jednostki ma swoje przyczyny tkwice w warunkac$ spoecznyc$. Przesank odpowiedzialnoci karnej mia by% nadal czyn zabroniony przez ustaw, ale przesta on by% g wnym elementem decydujcym o rozmiarac$ tej odpowiedzialnoci. 7)ie czyn, lecz sprawca zostaje ukarany8 ten skr t mylowy mia znaczy%, e przy reagowaniu na przestpstwo naley wiksz uwag zwraca% na jego sprawc i na moliwoci prewencyjnego oddziaywania na niego, mniejsz natomiast na wag popenionego przestpstwa. Podstawowym celem kary miaa by% niesprawiedliwa odpata, lecz oc$rona d br prawnyc$, osigana przez prewencyjne oddziaywanie na konkretnego sprawc !prewencja indywidualna". ! 2. Zagadnienia kry%inalizac#i 1. Kry%inalizac#a i na"ka o kry%inalizac#i Kry%inalizac#a jest to utrzymywanie przez ustawodawc pewnyc$ czyn w za przestpstwa lub utrzymywanie przestpnoci tyc$ czyn w. Cako pewne zjawisko moe by% uprawiana jako opisowa nauka o kryminalizacji i jako normatywna nauka o kryminalizacji. .pisowa nauka o kryminalizacji zajmuje si opisem i analiz tego zjawiska jako *ragmentu rzeczywistoci spoecznej, zwaszcza za ustalaniem, jakie s rzeczywiste powody kryminalizacji. )ormatywna nauka o kryminalizacji ma c$arakter postulatywny i polega na tworzeniu pewnyc$ zasad okrelajcyc$, kiedy kryminalizacja powinna nastpowa% !kiedy jest dopuszczalna".

by Micha Birula

Strona G

! 5. 0stawa karna i #e# stosowanie I. 9r1da olskiego rawa karnego 1. Kodeks Karny Prawo karne obowizujce w Polsce zawarte jest g wnie w '' z /;;G roku, stosowanym od / wrzenia /;;A roku. 0zieli si na trzy czci( cz% og ln, cze% szczeg ln i cz% wojskow. :z,; og1lna zawiera g wne przepisy okrelajce zasady odpowiedzialnoci karnej, reguy obowizywania ustaw karnyc$, katalog kar i zasady ic$ wymierzania. :z,; szczeg1lna zawiera przepisy o poszczeg lnyc$ typac$ przestpstw. Cest zbiorem de*inicji poszczeg lnyc$ przestpstw i jednoczenie wskazuje, jakie kary gro za ic$ popenienie !przepis czci szczeg lnej H dyspozycja I sankcja". :z,; wo#skowa zawiera przepisy karne odnoszce si do onierzy. 1 to zar wno przepisy og lne, jak i przepisy opisujce specy*iczne przestpstwa wojskowe. *. Prze isy innych dziedzin rawa Prawo karne nie *unkcjonuje w izolacji, jest czci caego systemu prawa i cay system wpywa na jego stosowanie. Ceeli stosujemy art. 4GA o kradziey to kwesti czy rzecz jest cudza oceniamy, stosujc przepisy prawa cywilnego. II. )ykadnia rze is1w rawa karnego Fnterpretujc przepisy karne, trzeba zwr ci% szczeg ln uwag na metody wykadni tyc$ przepis w, kt re wyznaczaj zakres kryminalizacji, a wic g wnie przepis w czci szczeg lnej ''. Cest to ten *ragment prawa karnego, kt ry wyznacza ramy niekt ryc$ zac$owa# obywateli. 1 oni adresatami tyc$ przepis w, w zwizku z czym szczeg lne znaczenie ma tutaj wykadnia jzykowa. &ykadnia jzykowa odwouje si do znaczenia s w uytyc$ w tekcie ustawy, jest rodzajem wykadni stosunkowo najbardziej dostpnym dla nie prawnik w. .dwoanie si do wykadni celowociowej i systemowej moe mie% miejsce tylko wtedy, gdy wykadnia jzykowa dopuszcza r ne warianty rozumienia przepisu. &tedy wybranie wariantu wszego rozumienia przepisu !wykadnia zawajca" lub szerszego rozumienia !wykadnia rozszerzajca" moe by% uzasadnione np. celem przepisu. III. 8.owi<zywanie "stawy karne# od wzglde% czas" 1. )e#,cie w =ycie ,stawa karna obowizuje od momenty jej wejcia w ycie, kt ry to moment okrela ona sama, np. poprzez uycie zwrotu 7z dniem ogoszenia lub przez podanie konkretnej daty.

by Micha Birula

Strona A

& prawie karnym szczeg lne znaczenie ma instytucja 7Jacatio legis8 jest to okres midzy opublikowaniem ustawy a jej wejciem w ycie. .kres ten jest konieczny dla zapoznania si obywateli z nowymi przepisami i dostosowanie swojego postpowania do wymaga#, jakie stawiaj. 'o#cowy moment obowizywania ustawy karnej jest na og okrelany w nowej ustawie regulujcej t sam problematyk, kt ra w zwizku tym uc$yla ustaw obowizujc uprzednio. *. :zas o enienia rzest stwa 0la stosowania zasad obowizywania ustawy karnej pod wzgldem czasu istotne znaczenie ma okrelenie czasu popenienia przestpstwa. .bowizujcy kodeks karny rozstrzyga t kwesti w art. : > /, stwierdzajc, e 7=zyn zabroniony uwaa si za popeniony w kt rym sprawca dziaa lub zaniec$a dziaania, do kt rego by obowizany8. +asada okrelona w art. : > / '' zna jednak wyjtek odnoszcy si do kwestii obliczania terminu przedawnienia przestpstwa. 3ianowicie w wietle art. /K/ > ? '' dla obliczenia terminu przedawnienia przestpstw skutkowyc$ miarodajny jest nie czas dziaania lub zaniec$ania, lecz czas nastpienia skutku. -. 8.owi<zywanie "stawy karne# od wzglde% czas" Beguy obowizywania ustawy pod wzgldem czasu maj znaczenie zwaszcza wtedy, gdy po popenieniu okrelonego czynu zmienia si jego ocena w wietle prawa karnego. &iadomo, e nowa ustawa kryminalizujca czyny dotd nieprzestpne nie moe mie% zastosowania do czyn w popenionyc$ przed jej wejciem w ycie. &ynika to z zasady leE retro non agit. +asada ta nie rozstrzyga jednak wszystkic$ sytuacji zwizanyc$ z pojawieniem si nowyc$ ustaw karnyc$. Ceeli po popenieniu przestpstwa, lecz przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie o to przestpstwo nastpuje zmiana ustawy karnej powstaje problem, czy zastosowa% w procesie ustaw, kt ra obowizywaa w c$wili popenienia czynu, czy ustaw obowizujc w czasie orzekania. @rt. < > / '' rozstrzyga t kwesti w ten spos b, e w zasadzie stosuje si now ustaw !czyli t, kt ra obowizuje w czasie orzekania", c$yba e ustawa obowizujca uprzednio jest wzgldniejsza dla sprawcy. Pojcie 7ustawy wzgldniejszej8 ujte jest a art. < > / '' indywidualizujco, ma to by% bowiem ustawa wzgldniejsza dla konkretnego sprawcy. )aley wic oceni% caoksztat uregulowa# por wnywanyc$ ustaw, przymierzajc je do konkretnego czynu konkretnego sprawcy i na tej podstawie stwierdzi%, kt ra z nic$ jest wzgldniejsza. +miana ustawy karnej w p 5niejszym okresie, ju po wydaniu orzeczenia w danej sprawie, r wnie stwarza problem wyboru ustawy. Powstaje pytanie, czy naley w zwizku z wydaniem nowej ustawy karnej dokonywa% przegldu wczeniej wydanyc$ wyrok w i ewentualnie je zmienia%. Lyo by to jednak bardzo trudne do praktycznego zrealizowania, dlatego polskie prawo karne przyjo zasad stabilnoci wyrok w, wg kt rej nowa ustawa w zasadzie nie wpywa na wyroki zapade przed jej wejciem w ycie. @rt. < > < '' przewiduje jednak wyjtek od tej zasady, dotyczcy bardzo radykalnej zmiany ustawy, polegajcej na tym, e czyn, za kt ry zapad wyrok skazujcy, przestaje by% zarobiony pod gro5b kary. & takim wypadku wyrok ten traci moc !nie kontynuuje si jego wykonania", oraz nastpuje zatarcie skazania z mocy prawa. by Micha Birula Strona ;

4. 0stawy e izodyczne ,stawa epizodyczna ustawa obowizujca tylko przez okrelony czas w zwizku z nadzwyczajnymi sytuacjami *aktycznymi !np. wojna, klska ywioowa". .bowizujce polskie prawo milczy na temat ustaw epizodycznyc$, tzn. e naley stosowa% og lne zasady z art. <'' , c$yba e same ustawy epizodyczne wprowadzaj odmienne reguy. I/. 8.owi<zywanie "stawy od wzglde% %ie#sca i os1. 1. Zasada terytorialno,ci Punktem wyjcia jest miejsce popenienia przestpstwa. 3a to istotne znaczenie dla ustalenia, jak ustaw karn naley zastosowa% !przestpstwo popenione na terytorium polski lub przestpstwo popenione za granic zastosowa% polska ustawa karn czy obc". ,stalenie miejsca popenienia przestpstwa rozstrzyga r wnie kwesti przed jakim sdem sprawa powinna by% rozpatrywana. Mie#sce o enienia rzest stwa okre,la KK w art. 5 ! *. &g tego przepisu, przestpstwo uwaa si za popenione w miejscu( a" Ddzie sprawca dziaa lub zaniec$a dziaania, do kt rego by obowizany, b" Ddzie skutek przestpny nastpi c$odzi o dokonane przestpstwo skutkowe, c" Ddzie wg zamiaru sprawcy skutek mia nastpi% usiowane przestpstwo skutkowe. 2eoria wszdobylstwa teoria przyjta przez prawo karne do miejsca popenienia przestpstwa. &g tej teorii przestpstwo moe by% popenione w r nyc$ miejscac$. & takic$ sytuacjac$ spraw rozpoznaje sd, przed kt rym wszczto postpowanie przygotowawcze. Ceeli c$odzi o jurysdykcj polsk i obc w razie przyjcia, e przestpstwo popenione zostao zar wno w Polsce, jak i za granic to rozstrzygaj te kwesti reguy prawa karnego midzynarodowego przede wszystkim umowy dwustronne midzy zainteresowanymi pa#stwami. Zasada terytorialno,ci znajduje ona zastosowanie, jeeli przestpstwo popenione zostao na terytorium Polski. +asada ta wynika z suwerennej wadzy pa#stwa na jego terytorium . +asad t ujmuje art. 9 ''. Polskiej jurysdykcji podlega sprawca popeniajcy przestpstwo na terytorium BP, niezalenie czy jest polakiem czy cudzoziemcem. '' dodaje tutaj moliwo% odmiennej regulacji tek kwestii w umowie midzynarodowej, kt rej polska jest stron nie ogranicza to suwerennoci, poniewa decyzje w tym przedmiocie pozostaj w gestii polskiego parlamentu i prezydenta raty*ikujcego umow. I%%"nitety dy lo%atyczne i kons"larne w granicac$ okrelonyc$ przepisami prawa i zwyczajami midzynarodowymi, wyczaj moliwo% pocignicia do odpowiedzialnoci karnej os b korzystajcyc$ z immunitetu, c$yba e zrzeknie si go pa#stwo wysyajce. & przypadku popenienia przestpstwa przez osob korzystajc z immunitetu, wydala si j z terytorium BP z daniem pocignicia jej do odpowiedzialnoci przez pa#stwo wysyajce. I%%"nitety kra#owe czyli immunitet poselski, sdziowski, pracownik w )F', adwokacji i prokuratorski. &yr nia si dwie grupy immunitet w krajowyc$( by Micha Birula Strona /K

Fmmunitet *ormalny !procesowy" uzalenia on pocignicie osoby objtej tym immunitetem od zgody waciwego organu, Fmmunitet materialny naley do okolicznoci uc$ylajcyc$ karalno%.

Po#cie terytori"% RP pojcie to ma podstawowe znaczenie. Pojcie terytorium obejmuje obszar oddzielony granicami pa#stwa, gb ziemi !bez ogranicze#", sup powietrzny na tym obszarem !do granicy lot w kosmicznyc$ ok. ;K km" oraz morskie wody terytorialne, kt re obejmuj pas /4 mil morskic$ od tzw. linii podstawowej !linii wybrzea lub zewntrznej granicy w d wewntrznyc$". +asada terytorialnoci rozciga si take na polskie statki wodne lub powietrzne bez wzgldu na to na jakim obszarze si znajduj statek taki nie jest czci terytorium pa#stwa, rozciga si na niego jedynie jurysdykcja polska. *. 8d owiedzialno,; za rzest stwa o enione za granic< Fnne reguy dotycz stosowania polskiej ustawy karnej do przestpstw popenionyc$ za granicami kraju. Zasada o.ywatelstwa l". zasada narodowo,ci od%iotowe# zgodnie z ni, obywatel polski powinien stosowa% si do prawa swojego kraju, r wnie za granic. +godnie z t zasad w razie popenienia przestpstwa przez obywatela polski za granic, stosuje si do niego polsk ustaw karn, tzn. po powrocie do kraju bdzie pocignity do odpowiedzialnoci przed sdem polskim !art. /K; ''". Ceeli obywatel polski zosta skazany za granic, to sd polski zaliczy mu na poczet kary, w caoci lub w czci, kar odbyt za granic uwzgldnia si tu r nice pomidzy tymi karami na korzy% sprawcy art. /// > 4. +aliczeniu na poczet kary podlega take okres rzeczywistego pozbawienia wolnoci za granic, jak r wnie wykonywana tam kara art. //< > 4. .bowizujcy 'odeks 'arny przewiduje, e warunkiem odpowiedzialnoci przed sdem polskim jest uznanie czynu za przestpstwo r wnie w miejscu jego popenienia art. ///. > /. &arunek podw jnej karalnoci nie jest wymagany w stosunku do polskic$ *unkcjonariuszy publicznyc$, kt rzy penic sub za granic popenili tam przestpstwo w zwizku z wykonywaniem swoic$ *unkcji, ani do os b, kt re popeniy przestpstwo w miejscu niepodlegajcym adnej wadzy pa#stwowej art. /// > ?. Zasada rzed%iotowa w ostaci zwyke# polsk ustaw karn stosuje si r wnie do cudzoziemc w, kt rzy popenili przestpstwo za granic, jeeli czyn jest uznany za przestpstwo r wnie w miejscu jego popenienia. 'odeks 'arny !art. //K > / i 4" ogranicza jednak zakres zainteresowania polskiej jurysdykcji wystpieniem ponadto jednego z dw c$ warunk w( a" =zyn cudzoziemca skierowany by przeciwko dobrom lub interesom BP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadajcej osobowoci prawnej, albo ma c$arakter przestpstwa terrorystycznego pocignicie cudzoziemca do odpowiedzialnoci wynika wprost z naruszenia polskiego interesu prawnego. b" =zyn ten zagroony jest kar przekraczajc 4 lata pozbawienia wolnoci, a wic ma c$arakter powany cudzoziemiec nie moe unikn% odpowiedzialnoci karnej, jeeli znajduje si na terytorium BP i nie postanowiono go wyda%. Pocignicie cudzoziemca do odpowiedzialnoci jest moliwe tylko wtedy, gdy w wietle polskiego prawa popeniony czyn jest zagroony kar pozbawienia wolnoci przekraczajca 4 lata.

by Micha Birula

Strona //

Zasada rzed%iotowa w ostaci o.ostrzone# $ochronne#& c$odzi w niej o czyny przestpne skierowane przeciwko szczeg lnie istotnym polskim interesom, a zastosowanie polskiej ustawy karnej nie jest uzalenione od uznania czynu za przestpstwo r wnie w miejscu jego popenienia. .bowizujcy '' w art. //4 rozciga dziaanie tej zasady r wnie do obywateli polskic$ jest to konieczne wobec og lnej zasady uzalenienia odpowiedzialnoci obywatela od uznania popenionego przez niego czynu za przestpstwo r wnie w miejscu popenia za granic. (ziaanie zasady o.ostrzone# $ochronne#& odnosi si do> a" Przestpstwa skierowanego przeciwko bezpiecze#stwu wewntrznemu lub zewntrznemu BP, b" Przestpstwa skierowanego przeciwko polskim urzdom lub *unkcjonariuszom publicznym, c" Przestpstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym, d" Przestpstwa *aszywyc$ zezna# zoonyc$ wobec urzdu polskiego, e" Przestpstwa, z kt rego zostaa osignita, c$ociaby porednio, korzy% majtkowa na terytorium BP. 0o 'P' wprowadzono rozdzia zatytuowany 7Przejcie i przekazanie cigania karnego8. ,regulowano w nim wsp prac midzy organami cigania, polegajc w szczeg lnoci na wystpieniu wadz polskic$ o przekazanie cigania obywatela polskiego, kt ry popeni przestpstwo za granic, a take przejcie cigania cudzoziemca, kt ry popeni przestpstwo w Polsce przez wadze pa#stwa, kt rego jest obywatelem. ,regulowano r wnie porozumiewanie si w tyc$ sprawac$, gdy postpowanie wszczto za granic, jak i w Polsce. Zasada sa%odzielno,ci #"rysdykc#i olskie# potwierdzona w kodeksie karnym. +asad t wyraa art. //< > / w sowac$ 7.rzeczenie zapade za granic nie stanowi przeszkody do wszczcia lub prowadzenia postpowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sdem polskim8. +apade za granic orzeczenia nie stanowi przeszkody do orzekania przez sd polski, jeeli tylko istnieje podstawa prawna polskiej jurysdykcji. 1d polski jednak zaliczy wykonan za granic kar, a take okres rzeczywistego pozbawienia wolnoci sprawcy, kt ry zostaje pocignity w Polsce do odpowiedzialnoci karnej art. //< > 4 ''. & przypadku przejcia do wykonania w Polsce wyroku zapadego za granic !art. //< > ?" sd polski dokonuje adaptacji tego wyroku wg prawa polskiego, co wie si z kwali*ikacj prawn czynu, okreleniem kary i rodka karnego oraz warunk w ic$ wykonania przy czym zaliczeniu podlega dotd wykonana kara oraz okres *aktycznego pozbawienia wolnoci za granic !art. //< > <". -. Zasada re res#i wszech,wiatowe# &yrazem midzynarodowej solidarnoci jest ciganie przestpstw objtyc$ midzynarodowymi konwencjami. Mciganie jest niezalene od miejsca popenienia przestpstwa i obywatelstwa sprawcy, jednake warunkiem jego realizacji jest raty*ikowanie przez pa#stwo odpowiednic$ norm konwencyjnyc$ i ic$ adaptacja w prawie wewntrznym jako obowizujcyc$. Mciganie wg om wionej zasady nosi nazw uniwersalnego lub represji wszec$wiatowej. 'a#wa=nie#sze konwenc#e? kt1re zostay raty@ikowane rzez Polsk rzewid"#< karalno,;> +brodni ludob jstwa, +ab jstw oraz okrutnego traktowania je#c w wojennyc$ i ludnoci cywilnej, )iewolnictwa i $andlu niewolnikami, Nandlu kobietami, dzie%mi i eksploatacji prostytucji, Nandlu wydawnictwami pornogra*icznymi, by Micha Birula Strona /4

6aszowania pienidzy, Nandlu narkotykami i szerzenia narkomanii, +anieczyszczania morza olejem, 2erroryzmu lotniczego, 2erroryzmu midzynarodowego, 0yskryminacji rasowej.

.bowizujcy kodeks karny przewiduje penalizacj przestpstw konwencjonalnyc$. Rozdzia II. 'a"ka o rzest stwie ! A. 8g1lne o#cie rzest stwa I. (e@inic#a rzest stwa .bowizujcy w Polsce 'odeks 'arny nie zawiera de*inicji przestpstwa. Brt. 1 ! 1 KK okre,la #ednak kto odlega od owiedzialno,ci karne# . Porednio wskazuje wic pewne elementy tej de*inicji. @naliza tego przepisu w poczeniu z art. / > 4 i ?, oraz z innymi przepisami czci og lnej odnoszcymi si do odpowiedzialnoci karnej, pozwala stwierdzi% ze na tle polskiego prawa karnego de*inicja przestpstwa brzmi nastpujco( Przestpstwem jest czyn czowieka zabroniony przez ustaw pod gro5b kary jako zbrodnia lub wystpek, bezprawny, zawiniony i spoecznie szkodliwy w stopniu wyszym ni znikomy. II. Przest stwo #ako czyn czowieka 3 wic, e podmiotem przestpstwa moe by% tylko czowiek, podkrela si, e c$odzi o osob *izyczn a nie o osob prawn. &sp czenie w prawie karnym szeregu pa#stw tworzy si wyjtki od tej zasady. & Polsce taki wyjtek wprowadzono ustaw z 4A./K.4KK4 roku o odpowiedzialnoci podmiot w zbiorowyc$ za czyny zabronione pod gro5b kary. +ac$owanie czowieka by mogo by% uznane za czyn w rozumieniu prawa karnego, musi by% zewntrznym zac$owaniem si zalenym od woli czowieka, musi by% sterowane jego wol. 3 wic o zewntrznym zac$owaniu si czowieka, podkrelamy w ten spos b, e nie c$odzi tu o nieuzewntrznione zjawiska psyc$iczne !np. myli". Cednak nie kade zewntrzne zac$owanie czowieka bdzie nazwane czynem. & szczeg lnoci nie jest czynem zac$owanie si czowieka pod wpywem przymusu bezwzgldnego !Jis absoluta", kt remu nie m g si on oprze% i wobec tego nie byo ono sterowane jego wol. .d przymusu bezwzgldnego naley odr nia% *izyczny lub psyc$iczny przymus wzgldny !Jis compulsiJa", polegajcy na wywieraniu nacisku na wol czowieka, ale niewykluczajcy kierowania przez t wol jego zac$owaniem si. Przykadem tego przymusu moe by% stosowanie gro5by lub tortur. +ac$owanie si pod wpywem przymusu absolutnego jest najistotniejszym praktycznie rodzajem sytuacji, w kt rej stwierdzamy brak czynu. + pojcia czynu wykluczamy jednak i inne rodzaje zac$owa# niesterowanyc$ wol czowieka, np. odruc$y bezwarunkowe. III. :zyn za.roniony. 0stawowe zna%iona rzest stwa.

by Micha Birula

Strona /?

Przestpstwo musi by% czynem zabronionym przez ustaw karn, tzn. musi odpowiada% opisowi ustawowemu okrelonego typu przestpstwa. .pis ten skada si z element w kt re nazywamy ustawowymi znamionami przestpstwa, a kt ryc$ wystpowanie w czynie sprawcy musi by% stwierdzone, by mona byo przypisa% mu popenienie okrelonego typu przestpstwa. ,stawowe znamiona przestpstwa mog dotyczy% r nyc$ element w jego struktury( podmiotu, strony przedmiotowej, strony podmiotowej lub przedmiotu. Fstotny z punktu widzenia gwarancyjnej *unkcji prawa karnego, jest podzia znamion na znamiona opisowe i ocenne. Zna%iona o isowe to te kt ryc$ stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ic$ zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyra5ny !np. 7uderza8 art. 4/G ''" Zna%iona ocenne wymagaj przy ustalaniu ic$ wystpowania w czynie posugiwania si r nego rodzaju ocenami. )ale tu takie znamiona jak 7istotne zeszpecenie8 !art. /9: ''". ,ywanie w opisie tego typu przestpstwa znamion ocennyc$ powoduje, e zakres zakazu ustanawianego przez dany przepis jest mniej wyra5na. + tego powodu uwaa si, e ustawodawca powinien wszdzie tam gdzie jest to moliwe, pre*erowa% znamiona opisowe. I/. Cez rawno,; czyn" 6akt, e jaki konkretny czyn wypenia znamiona okrelonego typu przestpstwa, nie przesdza jeszcze ostatecznie, e mamy do czynienia z przestpstwem !tak jest z reguy". )iekiedy jednak inne przepisy prawa karnego lub przepisy innej dziedziny prawa zezwalaj w pewnym zakresie na zac$owanie si wypeniajce znamiona przestpstwa. +estawienie konkretnego czynu wypeniajcego znamiona z caym systemem prawa moe prowadzi% do wniosku e czyn ten nie jest bezprawny. .sobny problem stanowi przestpstwa nieumylne. )ieumylno% wyklucza powoanie si na prawny c$arakter dziaania we wskazanym wyej rozumieniu. 'to nieumylnie spowodowa mier% czowieka !art. /99 ''" lub nieumylnie popeni paserstwo !art. 4;4 ''" nie moe powoywa% si na prawny c$arakter swojego dziaania, trudno bowiem sobie wyobrazi%, by jaki przepis prawa upowania do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Przestpstwa nieumylne s przestpstwami z nieostronoci, tzn. jako przestpstwo moe by% ocenione tylko takie wypenienie znamion przestpstwa !nieumylnego", kt re byo rezultatem nieostronego zac$owania si sprawcy. /. )ina )ina w prawie karnym materialnym jest personaln ! a wic zaadresowan do konkretnej osoby" zarzucalnoci popenionego czynu. Dranice tej zarzucalnoci okrela ustawa, ustanawiajc przesanki winy i wskazujc okolicznoci wyczajce win. +godnie z art. / > ? '' 7)ie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa% winy w czasie czynu8. 2ak wic przestpstwem jest tylko czyn zawiniony. &ina zac$odzi wtedy, gdy moemy sprawcy postawi% zarzut popenienia danego czynu zabronionego. & prawie karnym materialnym to szerokie pojcie winy ulego zaweniu wskutek wyodrbnienia przy analizowaniu kwestii przesanek odpowiedzialnoci karnej takic$ poj% jak( czyn, zwizek przyczynowy, wypenienie przez sprawc znamion przestpstwa i bezprawno%. by Micha Birula Strona /<

D wn przesank winy jest tzw. strona podmiotowa przestpstwa okrelona w art. ; '', tzn. zamiar popenienia przestpstwa ! przy przestpstwac$ umylnyc$" albo lekkomylno% lub niedbalstwo !przy przestpstwac$ nieumylnyc$". &skazane w art. ; '' postacie strony podmiotowej przestpstwa nazywa si czsto 7*ormami winy8. 'onieczne jest ustalenie, e c$odzi o osob zdoln do ponoszenia winy, tzn. osob kt ra osigna okrelony wiek. Fstnieje szereg przesanek negatywnyc$, czyli okolicznoci wyczajcyc$ win. 1 to( niepoczytalno% sprawcy !art. ?/ ''", bd !art. 4AO?K ''", dziaanie na rozkaz !art. ?/A ''", stan wyszej koniecznoci !art. 4< > 4 ''". Lrak kt rejkolwiek z przesanek pozytywnyc$ lub wystpowanie przesanki negatywnej powoduje, e osobie kt ra popenia dany czyn, nie mona zrobi% z powodu jego popenienia zarzutu. &ina w prawie karnym materialnym jest personaln ! a wic zaadresowan do konkretnej osoby" zarzucalnoci popenionego czynu. Dranice tej zarzucalnoci okrela ustawa, ustanawiajc przesanki winy i wskazujc okolicznoci wyczajce win. 'westi sporn w nauce prawa karnego s tzw. teorie winy, zajmujce si rozwaaniami na temat istoty winy. 2eorie te mona podzieli% og lnie na psyc$ologiczne i normatywne. Psyc$ologiczna teoria winy utosamia win ze stron podmiotow !umylnoci lub nieumylnoci" przestpstwa. &ina jest wic, wedug tej teorii okrelonym w ustawie stosunkiem psyc$icznym sprawcy do czynu zabronionego. )ormatywna teoria winy wypracowana w niemieckiej nauce prawa karnego, za istot winy uwaa osobist zarzucalno% popenionego czynu. /I. 6 oeczna szkodliwo,; Pojcie spoecznej szkodliwoci czynu w polskim prawie karnym peni r ne role. Cako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno by% wskaz wk dla ustawodawcy przy stanowieniu nowyc$ lub rezygnacji z istniejcyc$ typ w przestpstw. +akadamy wic, e typy zac$owa# opisane przesz ustawodawc jako przestpstwa s zac$owaniami spoecznie szkodliwymi, tzn. e konkretne czyny odpowiadajce tym opisom ustawowym powoduj naruszenie lub zagroenie okrelonego dobra prawnego !np. wasnoci czy wolnoci". ,znanie spoecznej szkodliwoci czynu za element de*inicji przestpstwa jest c$arakterystyczne dla tzw. materialnyc$ de*inicji przestpstwa. 3aterialne de*inicje przestpstwa przeciwstawia si w nauce prawa karnego de*inicjom *ormalnym, kt re de*iniujc przestpstwo, ograniczaj si do wskazania, e c$odzi o czyn zabroniony przez ustaw karn. .bowizujcy 'odeks 'arny posuguje si terminem 7spoeczna szkodliwo% czynu8, zastpujc nim uywany w 'odeksie z /;:; roku termin 7spoeczne niebezpiecze#stwo czynu8. +mian terminologii uzasadniono potrzeb oderwania si od interpretacji pojcia spoecznego niebezpiecze#stwa, naznaczonej elementami politycznymi, i od praktyki wykorzystywania go w celac$ politycznyc$.

by Micha Birula

Strona /9

/II. Klasy@ikac#a rzest stw 1. )aga rzest stwa Przestpstwa s klasy*ikowane wg r nyc$ kryteri w. Podstawowy podzia dokonywany jest wedug kryterium wagi przestpstwa. @rt. G '' dzieli przestpstwa na zbrodnie i wystpki. +brodnie czyny zagroone kar pozbawienia wolnoci na czas nie kr tszy od ? lat albo kar surowsz !art. G > 4 ''". =$odzi tu o doln granice zagroenia ustawowego, kt ra musi wynosi% co najmniej ? lata. +brodni jest wic morderstwo !art. /<A > 4 ''" czy *aszowanie pienidzy !art. ?/K > / ''". &ystpki art. G > ? '', s to czyny zagroone kar !ustawa ma tu na myli g rn granic zagroenia" przekraczajc jeden miesic pozbawienia wolnoci, jeden miesic ograniczenia wolnoci lub grzywny powyej ?K stawek dziennyc$. =zyny przy kt ryc$ g rne zagroenie kar nie przekracza tyc$ granic s wystpkami. *. +or%a winy Podzia przestpstw na umylne i nieumylne opiera si na kryterium *ormy winy. +brodni mona popeni% tylko umylnie, wystpek moe by% popeniony r wnie nieumylnie, jeeli ustawa tak stanowi !art. A ''". Ceeli wic w ustawie znajdziemy czyn odpowiadajcy de*inicji zbrodni, to znaczy, e mamy do czynienia z przestpstwem umylnym. =o do wystpk w, milczenie ustawy oznacza, e s one umylne !np. wystpek uszkodzenia cudzej rzeczy art. 4AA ''". )ieumylno% wystpku musi by% wyra5nie ustanowiona w ustawie przez uycie sowa 7nieumylnie8 !np. art. /99 ''" lub innego zwrotu okrelajcego win nieumyln !jak np. 7powinien i moe przypuszcza%8 w art. 4;4 ''". 2ypy przestpstw nieumylnyc$ s w 'odeksie 'arnym stosunkowo nieliczne. -. +or%a czyn" +e wzgldu na *orm czynu wyr niamy przestpstwa z dziaania i przestpstwa z zaniec$ania. Pewne typy przestpstw mog by% popenione tylko przez dziaanie, np. zgwacenie !art. /;G ''". 0ruga grupa obejmuje przestpstwa, kt re mog by% popenione tylko przez zaniec$anie, np. niezawiadomienie o przestpstwie !art. 4<K ''". 0o trzeciej grupy zaliczamy przestpstwa, kt re mog by% popenione przez dziaanie lub przez zaniec$anie. 1zereg typ w przestpstw nie okrela jednak wprost tej alternatywy, lecz wynika ona z interpretacji dotyczcyc$ ic$ przepis w. )a przykad okrelenie 7zabija czowieka8 !art. /<A ''" rozumie si w ten spos b, e moe by% to zab jstwo popenione tak przez dziaanie !np. strza do czowieka" jak i przez zaniec$anie !np. umiercenie noworodka przez niekarmienie go". by Micha Birula Strona /:

4. Zna%i sk"tk" Podzia przestpstw na *ormalne !bezskutkowe" i przestpstwa materialne !skutkowe" opiera si na kryterium wystpowania wr d znamion danego typu przestpstwa znamienia skutku. Ceeli okrelony skutek do znamion przestpstwa naley, mamy do czynienia z przestpstwem materialnym, jeeli natomiast przestpstwo polega po prostu na okrelonym zac$owaniu si , nazwiemy je przestpstwem *ormalnym. Przestpstwa materialne to np. uszkodzenie rzeczy !art. 4AA ''", uszczerbek na zdrowiu !art. /9: ''", pozbawienie czowieka wolnoci !art. /:K ''" lub obawa !art. /;K ''". Przestpstwa *ormalne to np. nieudzielenie pomocy !art. /:4 ''", nakanianie do uprawiania nierzdu !art. 4K< > / ''", *aszywe zeznania !art. 4?? ''". 2. Dy y rzest stw )iekt re typy przestpstw po dodaniu do nic$ pewnyc$ dodatkowyc$ znamion tworz nowy typ przestpstwa ! z reguy zawarty w oddzielnym paragra*ie artykuu 'odeksu 'arnego", zagroony surowsz lub agodniejsz kar. 2yp podstawowy typ przestpstwa bdcy punktem wyjcia, 2yp kwali*ikowany zagroenie kar jest surowsze ni w typie podstawowym, 2yp uprzywilejowany zagroenie kar jest agodniejsze ni w typie podstawowym. 5. Dry. ,cigania +e wzgldu na tryb cigania dzielimy przestpstwa na cigane z oskarenia publicznego !publiczno skargowe" i przestpstwa ciganie z oskarenia prywatnego !prywatno skargowe". )iekt re przestpstwa publiczno skargowe mog by% cigane wtedy, gdy pokrzywdzony zoy wniosek o ciganie !przestpstwa wnioskowe". Przestpstw tyc$ nie naley myli% z przestpstwami prywatno skargowymi, poniewa zoenie wniosku jest tylko warunkiem wszczcia postpowania, kt re dalej toczy si jak kade inne postpowanie w sprawie o przestpstwo cigane z oskarenia publicznego. Przestpstwem wnioskowym jest np. zgwacenie !art. /;G ''", kradzie na szkod osoby najbliszej !art. 4GA > < ''". Powody uznania przestpstwa za wnioskowe, a wic uzalenienia cigania od woli osoby pokrzywdzonej, mog by% dwojakiego rodzaju. .soba pokrzywdzona moe nie yczy% sobie cigania sprawcy, uznajc, e rozpatrywanie sprawy, konieczno% relacjonowania przebiegu zdarzenia, dotarcie in*ormacji o przestpstwie do szerszego krgu os b bdzie dla niej dodatkow krzywd. &nioskowy c$arakter przestpstw uzasadniony jest tym, e w konkretnym przypadku c$odzi% moe o czyn o niewielkiej wadze, i pokrzywdzonemu pozostawia si wstpn ocen, czy istnieje potrzeba jego cigania. by Micha Birula Strona /G

.sobn grup przestpstw wnioskowyc$ stanowi przestpstwa wojskowe cigane na wniosek dow dcy jednostki. & tym wypadku c$odzi r wnie o uniknicie prowadzenia postpowania karnego w sprawac$, w kt ryc$ wystarcza stosowanie rodk w dyscyplinarnyc$. ! E. 6tr"kt"ra rzest stwa I. 0wagi og1lne Przestpstwo jako pojcie og lne i jako okrelony typ przestpstwa moe by% analizowane z punktu widzenia jego struktury. 0o jego najwaniejszyc$ element w nale( podmiot przestpstwa, strona przedmiotowa, strona podmiotowa i przedmiot przestpstwa. II. )iek s rawcy &g polskiego prawa karnego podmiotem przestpstwa moe by% tylko osoba *izyczna, kt ra uko#czya w c$wili popenienia czynu /G lat !art. /K > / ''". =zyn w popenianyc$ przez osoby nieletnie, czyli osoby poniej lat /G, nie nazywa si przestpstwami. )ieletni nie podlegaj odpowiedzialnoci karnej, lecz stosuje si wobec nic$ rodki przewidziane w ustawie o postpowaniu w sprawie nieletnic$. .d zasady, e granic wieku odpowiedzialnoci karnej jest lat /G, przewidziano 4 wyjtki w 'odeksie 'arnym. & pewnyc$ wypadkac$ odpowiedzialno% karn moe ponie% nieletni, kt ry uko#czy lat /9. Cest to moliwe przy spenieniu warunk w odnoszcyc$ si do rodzaju popenionego czynu oraz do waciwoci sprawcy i okolicznoci sprawy. 'atalog przestpstw, kt ryc$ popenienie uzasadnia skorzystanie z tej moliwoci, zawiera art. /K > 4 ''. 1 to np. ( zamac$ na ycie Prezydenta BP !art. /?< ''", zab jstwo umylne !art. /<A ''", czy rozb j !art. 4AK ''". @rt. /K > 4 '' uwzgldnia *akt pocignicia osoby kt ra uko#czya /9 lat do odpowiedzialnoci karnej, powoujc si na stopie# rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste nieletniego. 0rugi wyjtek polega na potraktowaniu dorosego sprawcy w wieku od /G do /A lat jako nieletniego przewiduje to art. /K > < ''. .dnosi si to jedynie do sprawcy wystpku wobec kt rego mona zastosowa% zamiast kary rodki poprawcze lub wyc$owawcze, jeeli przemawiaj za tym okolicznoci sprawy, a take stopie# rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste sprawcy. *. 'ieletni Postpowanie z nieletnimi uregulowane jest w postpowaniu w sprawac$ nieletnic$ i nie ma c$arakteru karnego. Popenienie czynu o znamionac$ przestpstwa lub wykroczenia nie jest jedyn podstaw tego postpowania. ,stawa reguluje take postpowanie z nieletnimi, u kt ryc$ stwierdzono objawy demoralizacji. )ieletni ? znaczenia( /. .soby do lat /A, wobec kt ryc$ stosuje si rodki wyc$owawcze w zwizku z ic$ demoralizacj, 4. .soby midzy /? a /G rokiem ycia, wobec kt ryc$ toczy si postpowanie o czyny karalne wypeniajce znamiona przestpstw lub niekt ryc$ wykrocze#, ?. .soby wobec kt ryc$ wykonuje si rodki wyc$owawcze lub poprawcze, okrelane s przez ustaw jako nieletni do czasu uko#czenia 4/ lat. 0o rodk w wyc$owawczyc$ nale( by Micha Birula Strona /A

/. 4. ?. <. 9.

,pomnienie, +obowizanie do okrelonego postpowania !np. do podjcia nauki", )adz r odpowiedzialny rodzic w lub opiekuna, )adz r kuratora, ,mieszczenie w rodzinie zastpczej, modzieowym orodku wyc$owawczym, w modzieowym orodku socjoterapii albo orodku szkolno wyc$owawczym.

,mieszczenie w zakadzie poprawczym mona zastosowa% jedynie w razie popenienia przez nieletniego midzy /? a /G rokiem ycia czynu wypeniajcego znamiona przestpstwa, jeeli jednoczenie zac$odzi wysoki stopie# jego demoralizacji oraz przemawiaj za tym okolicznoci i c$arakter czynu oraz nieskuteczno% lub przewidywana nieskuteczno% innyc$ rodk w. -. Modociany 3odociany to taki sprawca, kt ry nie uko#czy 4/ lat w c$wili popenienia czynu ani 4< lat w c$wili orzekania w pierwszej instancji !art. //9 > /K ''". Cest to szczeg lna kategoria sprawcy dorosego, kt ry w zwizku ze swoim wiekiem traktowany jest przez '' w szeregu sytuacji odmiennie ni inni sprawcy. & szczeg lnoci odnosi si to do wymierzania kary modocianemu, kadc nacisk na cele wyc$owawcze kary !art. 9< > / ''". Fstnieje take moliwo% nadzwyczajnego zagodzenia kary wobec modocianego !art. :K > / ''". 4. Przest stwa indywid"alne i rzest stwa owszechne & zwizku z problematyk podmiotu przestpstwa istnieje podzia przestpstw na przestpstwa indywidualne oraz przestpstwa powszec$ne. Przest stwa owszechne to takie, kt ryc$ podmiotem moe by% kada osoba odpowiadajca og lnym cec$ podmiotu przestpstwa, tzn. osoba *izyczna, kt ra osigna okrelony wiek. Przest stwa indywid"alne to takie, w kt ryc$ opisie ustawowym znami podmiotu okrelone jest przez uycie pewnej dodatkowej cec$y !np. 7onierz". Powoduje to, e sprawcami tyc$ przestpstw mog by% tylko osoby majce tak cec$. Przestpstwa indywidualne dziel si na waciwe i niewaciwe. Przestpstwa indywidualne waciwe to takie przy kt ryc$ szczeg lna cec$a podmiotu decyduje o bycie przestpstwa. 0o tyc$ przestpstw moemy zaliczy% np. odmow wykonania rozkazu !art. ?<? ''" lub apownictwo bierne !art. 44A ''". Celi nawet kto zac$owuje si w spos b opisany w tyc$ przepisac$, ale nie ma wymaganej cec$y !np. zgodnie z art. ?<? '' nie jest onierzem" nie popenia przestpstwa. Przestpstwa indywidualne niewaciwe szczeg lna cec$a podmiotu nie decyduje o bycie przestpstwa lecz o stworzeniu jego typu kwali*ikowanego lub uprzywilejowanego. Lrak tej szczeg lnej cec$y nie powoduje wyczenia przestpnoci czynu, lecz tylko jego wysz lub nisz karalno%, np. przestpstwo 7dzieciob jstwa8 !art. /<; ''" moe popeni% jedynie matka. III. 6trona rzed%iotowa rzest stwa (o strony rzed%iotowe# rzest stwa zalicza%y> /. =zyn !zac$owanie si" podmiotu, 4. 1kutek czynu, ?. =zas i miejsce czynu, by Micha Birula Strona /;

<. 1ytuacj w jakiej czyn popeniono, 9. 1pos b popenienia i przedmiot wykonawczy czynu. )ajwaniejszym elementem jest zac$owanie si sprawcy, kt re jest niezbdnym elementem kadego przestpstwa. +ac$owanie si sprawcy okrelonego typu przestpstwa opisywane jest w ustawie przy pomocy tzw. +namienia czasownikowego !np. 7zabija8, 7ujawnia8 itp.". +nami skutku wystpuje tylko przy przestpstwac$ materialnyc$. Przy niekt ryc$ typac$ przestpstw okrela si miejsce czynu na terytorium BP !np. art. /?: ''". 1tosunkowo czsto do znamion przestpstw naley spos b jego popenienia, np. 7przemoc, gro5b bezprawn lub podstpem8 !art. /;G ''". Przedmiot wykonawczy jest to przedmiot materialny, kt rym dokonuje si danego przestpstwa. 1zereg przestpstw dokonywanyc$ jest jednak bez oddziaywania na konkretne przedmioty materialne albo te nie s one okrelone w ic$ znamionac$. Przedmiot wykonawczy nie naley wic do znamion takic$ przestpstw jak np. zniesawienie !art. 4/4 ''". I/. +or%y czyn" 1. Przest stwa trwae Przestpstwo moe by% ujte jako utrzymywanie pewnego stanu rzeczy, np. pozbawienie czowieka wolnoci !art. /A; ''" lub nielegalne posiadane broni palnej !art. 4:? > 4 ''". =zas popenienia takic$ przestpstw, nazywanyc$ przestpstwami trwaymi, rozciga si w wczas na okres od zapocztkowania takiego stanu do jego zako#czenia, np. w przypadku nielegalnego posiadania broni palnej bdzie to okres od wejcia w posiadanie broni do momentu pozbycia si jej, utraty lub uzyskania pozwolenia. 6akt, e mamy do czynienia z przestpstwem trwaym, moe mie% znaczenie dla stosowania przepis w o pomocnictwie do przestpstwa. 0op ki bowiem trwa okrelone przestpstwo, dop ty moliwe jest uatwienie jego popenienia przez inn osob. *. Przest stwa wielooso.owe )iekt re przestpstwa polegaj na dziaaniu wieloosobowym. Przepisy ujmuj w wczas czyn jako 7branie udziau8 w pewnym wsp lnym dziaaniu. Przykadem moe by% art. /9A '' ujmuje opisane tam przestpstwa jako 7branie udziau w b jce lub pobiciu8. ?. Przestpstwa wieloszynowe )iekiedy ustawa ujmuje zac$owanie si sprawcy jako wieloszynowe, tzn. polegajce na pewnego rodzaju dziaalnoci, na kt r skadaj si poszczeg lne czyny. Przykadem moe by% art. /?K '', kt ry ujmuje przestpstwo szpiegostwa jako m. in. 7branie udziay w obcym wywiadzie8. 2akie ujcie ustawowe powoduje, e caa dziaalno% sprawcy nie jest w procesie karnym dzielona na poszczeg lne *ragmenty, lecz jest z mocy ustawy traktowana jako jeden czyn. /. Przest stwa z zaniechania 1. 0wagi og1lne

by Micha Birula

Strona 4K

Przestpstwo z zaniec$ania polega na niepodjciu przez sprawc dziaania do kt rego by on zobowizany !*ormalne przestpstwa z zaniec$ania" lub na spowodowaniu okrelonego skutku przez niepodjcie takiego dziaania !materialne przestpstwa z zaniec$ania". Cest to szczeg lna grupa przestpstw indywidualnyc$, poniewa mog by% one popenione tylko przez pewien krg os b, a przynaleno% do tego krgu opiera si na kryterium szczeg lnej cec$y podmiotu !bycie zobowizanym do okrelonego dziaania". Pr dem obowizku dziaania przy przestpstwac$ *ormalnyc$ z zaniec$ania jest sama ustawa karna. 2en sam przepis karny, kt ry przewiduje kar za zaniec$anie okrelonego dziaania, jest jednoczenie 5r dem obowizku takiego dziaania !np. obowizek udzielenia pomocy czowiekowi znajdujcemu si w niebezpiecze#stwie wynika z przepisu art. /:4 '', kt ry przewiduje przestpstwo nieudzielenia pomocy". *. Przest stwa %aterialne z zaniechania @rt. 4 '' 7.dpowiedzialnoci karnej za przestpstwo skutkowe popenione przez zaniec$anie podlega ten tylko, na kim ciy prawny, szczeg lny obowizek zapobiegnicia skutkowi8. +godnie z art. 4 '' 5r dem obowizku moe by%( /. ,stawa, 4. ,mowa lub przyjcie okrelonej *unkcji. @d. / ,stawa moe bezporednio zobowizywa% obywateli do okrelonego dziaania, np. 'odeks rodzinny i opieku#czy zobowizuje rodzic w do opieki nad dzie%mi. Ceeli rodzice przez zaniedbanie tego obowizku wywouj pewne skutki, np. pozostawiajc dziecko bez opieki, doprowadzaj do tego, e wypadnie przez okno i poniesie mier%, mog odpowiada% za nieumylne spowodowanie mierci !art. /99 ''". @d. 4 Ddy obowizek dziaania wynika z umowy, mamy na myli wszelkie rodzaje um w, zar wno s*ormalizowane jak i nies*ormalizowane. &ane jest tutaj *aktyczne podjcie si wykonania pewnego obowizku. Podobne znaczenie ma podjcie si obowizk w przez przyjcie okrelonej *unkcji, nawet jeli nie byoby to dokonane w *ormie umowy lecz np. przez przyjcie nominacji na okrelone stanowisko. /I. 6k"tek czyn". Zwi<zek rzyczynowy. 0o strony przedmiotowej przestpstw materialnyc$ naley skutek. Ddy jakie przestpstwo wystpuje nie tylko w typie podstawowym, lecz r wnie w typie kwali*ikowanym przez nastpienie okrelonego skutku skutek ten nazywany jest w przepisac$ 'odeksu 'arnego nastpstwem czynu. 3idzy zac$owaniem si sprawcy, a skutkiem tego zac$owania si zac$odzi% musi zwizek przyczynowy. 'odeks 'arny nie uywa wprawdzie zwrotu 7zwizek przyczynowy8 ale przez uycie takic$ okrele#, jak 7powoduje8, 7wyrzdza8, 7uszkadza8 itp. wprowadza porednio warunek wystpowania zwizku przyczynowego. 1. Deoria ekwiwalenc#i 2eoria ekwiwalencji !r wnowartoci warunk w" opiera si na zaoeniu, e przyczyn kadego skutku jest pewna suma warunk w koniecznyc$ do jego nastpienia. &szystkie warunki s r wnej wartoci, tzn., kady z nic$ moe by% potraktowany jako ten, kt ry spowodowa skutek. 2o, czy warunek jest konieczny !warunek sine Qua non", sprawdza si przy pomocy $ipotetycznego usuwania tego by Micha Birula Strona 4/

warunku !tzn. przez stawianie pytania czy skutek nastpi by, gdyby ten warunek w rzeczywistoci nie wystpowa". Ceeli stwierdzimy, e skutek i tak by nastpi, to znaczy, e dany element rzeczywistoci nie by koniecznym warunkiem jego nastpienia. 2eoria ta ujmuje zwizek przyczynowy bardzo szeroko. *. Deoria adekwatnego zwi<zk" rzyczynowego &g tej teorii nie wystarcza, e czyje zac$owanie si jest koniecznym warunkiem nastpienia skutku. 0la uznania go za przyczyn wymaga si jeszcze, by okrelony w ustawie skutek by normalnym, typowym nastpstwem takiego zac$owania si !np. mier% kogo w samolocie nie jest typowym nastpstwem wysania kogo w tak podr ". -. Deoria relewanc#i &g tej teorii, zwizek przyczynowy mona wprawdzie ujmowa% szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, ale prawo karne przed odpowiednie s*ormuowanie przepis w dokonuje tutaj pewnej selekcji, a nie kade spowodowanie skutku, nie kady zwizek przyczynowy jest istotny !relewantny" dla odpowiedzialnoci karnej. /II. 6trona od%iotowa rzest stwa 1trona podmiotowa !strona subiektywna" przestpstwa obejmuje zjawiska psyc$iczne, kt re musz towarzyszy% stronie przedmiotowej, czyli zewntrznemu zac$owaniu si sprawcy, i kt re wyraaj stosunek psyc$iczny sprawcy do czynu. Pewne elementy natury psyc$icznej wymagane s ju w ramac$ strony przedmiotowej. 0o strony przedmiotowej zaliczamy bowiem czyn, czyli zac$owanie si czowieka kierowane jego wol. +naczy to, e element woli !a wic element psyc$iczny" jest niezbdnym skadnikiem czynu. Poszczeg lne typy przestpstw, opr cz tego og lnego warunku zawieraj dalsze wymagania co do element w o c$arakterze psyc$icznym. .g lnie mona powiedzie%, e wymagaj towarzyszcej zac$owaniu si sprawcy okrelonej postaci stosunku psyc$icznego do czynu, przy czym stosunek ten moe polega% na umylnoci lub nieumylnoci. /III. +or%y winy "%y,lne# &g art. ; >/ '', umylne popenienie czynu zabronionego zac$odzi wtedy, gdy sprawca mia zamiar jego popenienia. +amiar ten moe wystpi% w dw c$ odmianac$( jako zamiar bezporedni lub zamiar ewentualny. 1. Za%iar .ez o,redni +amiar bezporedni zac$odzi wtedy, gdy sprawca c$ce popeni% czyn zabroniony. Celi sprawca c$ce popeni% okrelony czyn zabroniony, zakadamy tym samym, e obejmuje on swoj wiadomoci wszystkie znamiona tego czynu. +amiar bezporedni zac$odzi wtedy, gdy sprawca, uwiadamiajc sobie, e wypenia znamiona czynu zabronionego albo e jego zac$owanie moe wypeni% te znamiona c$ce jego popenienia. +amiar bezporedni zac$odzi take wtedy, gdy sprawca nie jest pewien, czy jego zac$owanie si bdzie skutecznie, ale c$ce skutek spowodowa%. -lement woli zawarty w zamiarze bezporednim, okrelony czasownikiem 7c$ce8 rozumiany jest w prawie karnym szerzej ni w jzyku potocznym i by Micha Birula Strona 44

obejmuje r wnie takie sytuacje w kt ryc$ sprawca zdaje sobie spraw z nieuc$ronnoci pewnyc$ skutk w, nawet jeli mu na nic$ nie zaley. &yr niamy zamiar bezporedni nagy i zamiar bezporedni przemylany. B nica midzy nimi polega na warunkac$, w jakic$ doszo uksztatowania si zamiaru. Przy zamiarze nagym decyzja o popenieniu czynu zabronionego podejmowana jest w kr tkim czasie, bez szczeg owyc$ przemyle#. +amiar przemylany powstaje w wyniku trwajcego jaki czas ksztatowania si decyzji, czsto poczonego ze stworzeniem dokadnego planu popenienia przestpstwa. *. Za%iar ewent"alny +amiar ewentualny zac$odzi wtedy, gdy sprawca moliwoci popenienia czyn zabronionego przewiduje i na to si godzi !art. ; > / ''". .d zamiaru bezporedniego r ni si jeli c$odzi o element wiadomoci jak i element woli. Mwiadomo% przy zamiarze ewentualnym nie moe bowiem polega% na pewnoci, e wypenia si znamiona przestpstwa, jak to jest moliwe przy zamiarze bezporednim. )atomiast wola sprawcy nie polega na tym, e c$ce on popeni% czyn zabroniony, lecz na tym, e na popenienie takiego czynu si godzi. & przypadkac$ konkretnyc$ zamiar ewentualny wystpuje zawsze obok jakiego zamiaru bezporedniego, tzn. sprawca c$ce osign% okrelony rezultat albo c$ce zac$owywa% si w okrelony spos b, a jednoczenie uwiadamia sobie, e jego zac$owanie si moe wywoa% pewien skutek uboczny, tzn. wypeni% znamiona okrelonego czynu zabronionego, i godzi si na taki rezultat swego zac$owania si. IF. (odatkowe cechy "%y,lno,ci. Przest stwa kier"nkowe Przestpstwa znamienne celem, motywem lub pobudk okrela si w nauce prawa karnego jako przestpstwa kierunkowe. @kcentuje si przez uywanie ten nazwy, *akt, e sprawca dziaa z zamiarem dokadnie ukierunkowanym, co jest zwaszcza widoczne przy przestpstwac$ znamiennyc$ celem. ,waa si te, e przestpstwa kierunkowe mog by% popenione tylko w zamiarze bezporednim, bowiem dziaanie w okrelonym celu, z okrelonyc$ motyw w lub pobudek nie daje si pogodzi% z c$arakterystycznym dla zamiaru ewentualnego godzeniem si !nie jest to regua". Deneralnie mona powiedzie%, e zamiar ewentualny jest wyczony wtedy, gdy ze s*ormuowania znamion danego przestpstwa wynika, e sprawca musi c$cie% popenienia czynu zabronionego. +ac$odzi to np. wtedy, gdy s*ormuowanie znamion zakada pen wiedz !a nie tylko przewidywanie moliwoci" co do wypenienia przez sprawc znamion danego przestpstwa. @rt. 4GA '' !przestpstwo kradziey" w tym wypadku sprawca ma dziaa% 7w celu przywaszczenia8, a wic musi c$cie% wypenienia znamion kradziey. F. +or%y winy nie"%y,lne# 1. 0wagi og1lne Przesank odpowiedzialnoci za przestpstwo nieumylne jest naruszenie zasady ostronoci. Cest to element obiektywny przestpstwa nieumylnego, kt ry w art. ; > 4 '' wyraony jest w s*ormuowaniu( 7=zyn zabroniony jest popeniony nieumylnie, jeeli sprawca, nie majc zamiaru jego popenienia, popenia go jednak na skutek niezac$owania ostronoci wymaganej w danyc$ okolicznociac$R8. by Micha Birula Strona 4?

*. Lekko%y,lno,; Sekkomylno% polega na tym, e sprawca, wiadomie naruszajc zasady ostronoci, moliwo% popenienia czynu zabronionego przewiduje, lecz przypuszcza, e go uniknie. Sekkomylno% zawiera ten sam element co zamiar ewentualny przewidywanie moliwoci. B ni j od zamiaru ewentualnego przypuszczenie sprawcy, e jego dziaanie nie wypeni znamion czynu zabronionego. Przy lekkomylnoci czynimy wic sprawcy zarzut z tego, e uwiadamiajc sobie nieostrony c$arakter swego zac$owania si, nie skorygowa go ani nie zaniec$a, lecz liczy na uniknicie popenienia czynu zabronionego. -. 'ied.alstwo )iedbalstwo polega na tym, e sprawca moliwoci popenienia czynu zabronionego nie przewiduje, c$ocia moe j przewidzie%. & przeciwie#stwie do lekkomylnoci okrelanej jako wiadoma wina nieumylna mamy tu do czynienia z niewiadomoci moliwoci popenienia czynu zabronionego. Fnaczej ni przy om wionyc$ ju *ormac$ winy nie ma tu wic adnyc$ przey% psyc$icznyc$, z kt ryc$ robimy sprawcy zarzut. Przeciwnie w wypadku niedbalstwa zarzucamy sprawcy, e nie wykorzysta swyc$ moliwoci intelektualnyc$ i dlatego nie zmieni swego nieostronego zac$owania si, co w rezultacie doprowadzio do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Ddy sprawca sam ograniczy swoje moliwoci przewidywania popenienia czynu zabronionego !wg Luc$ay" nie naley uwzgldnia% ograniczenia zawinionego przez sprawc, kt ry spowodowa je, np. pijc alko$ol. FI. )ina %ieszana $ko%.inowana& @rt. ; > ? '' przewiduje jeszcze jedn *orm winy, mianowicie win mieszan. 3ieszany c$arakter winy polega na tym, e cz% znamion przestpstwa objta jest zamiarem sprawcy, a druga cz% tylko win nieumyln. +godnie z art. ; > ? '' dotyczy to tylko przestpstw umylnyc$ kwali*ikowanyc$ przez okrelone nastpstwo. Przykadem mog tutaj by% kwali*ikowane typy przestpstwa udziau w b jce lub pobiciu !art. /9A > 4 i ? ''". Przestpstwa popenione z winy mieszanej traktuje si w sumie jako przestpstwa umylne, tzn. we wszystkic$ tyc$ przypadkac$, gdy ustawa wie pewne skutki z umylnym c$arakterem przestpstwa, dotyczy to take tyc$ przestpstw. FII. Przed%iot rzest stwa 1. 0wagi og1lne Przestpstwo jako czyn spoecznie szkodliwy godzi w istotne dla spoecze#stwa dobra prawne, takie jak np. ycie czy zdrowie. 3 wimy, e dobra te s przedmiotem przestpstwa. Przestpstwo stanowi zamac$ na nie i dlatego, patrzc od strony przestpstwa nazywamy je przedmiotem zamac$u, a patrzc od strony prawa karnego, nazywamy je przedmiotem oc$rony. )iekt re przepisy czci szczeg lnej 'odeksu 'arnego, opisujc typ przestpstwa, wskazuj jednoczenie przedmiot oc$rony, np. art. /A; '' wymienia wr d znamion wolnoci jako dobro by Micha Birula Strona 4<

prawne c$ronione tym przepisem. )ajczciej jednak przedmiot przestpstwa nie naley do jego ustawowyc$ znamion. ,stali%, co jest dobrem c$ronionym przez dany przepis karny, moemy na podstawie tytuu rozdziau albo przed odtworzenie motyw w ustawodawcy. *. Podzia rzest stw ze wzgld" na rzed%iot ochrony 2ypy przestpstw moemy podzieli% na trzy grupy( /. Przestpstwa polegajce na naruszeniu dobra prawnego zalicza si tu typy przestpstw, do kt ryc$ znamion naley uszczerbek wyrzdzony okrelonemu dobru prawnemu, np. zab jstwo czy pozbawienie wolnoci. 4. Przestpstwa polegajce na naraeniu dobra prawnego na konkretne niebezpiecze#stwo do tej grupy zalicza si przestpstwa, przy kt ryc$ do znamion naley skutek w postaci stanu konkretnego niebezpiecze#stwa dla dobra prawnego, np. spowodowanie niebezpiecze#stwa poaru !art. /:< > / ''". ?. Przestpstwa abstrakcyjnego naraenia dobra prawnego przestpstwa te c$arakteryzuj si tym, e do ic$ znamion nie naley ani uszczerbek, ani konkretne niebezpiecze#stwo dla dobra prawnego. Polegaj one jednak na zac$owaniu, kt re uwaane jest za niebezpieczne dla okrelonego dobra prawnego, ale to niebezpiecze#stwo nie naley do znamion, wic nie wymaga dowodzenia w procesie karnym. ! G. +8RMH P8PIJ'II'IB PRZI6DKP6D)B +or%y stadialne !etapy realizacji przestpstwa" a" +amiar b" Przygotowanie c" ,siowanie d" 0okonanie +or%y z#awiskowe !*ormy wsp dziaania w przestpstwie" a" Podeganie b" Pomocnictwo c" 1prawstwo d" &sp sprawstwo +8RMH 6DB(IBL'I PRZI6DKP6D)B a& Za%iar. =zyli to co czowiek c$ce osign% swoim zac$owaniem ! dolus directus" lub przewidujc moliwo% zaistnienia okrelonego zdarzenia wskutek swojego zac$owania na nie si godzi ! dolus eventualis". 1am zamiar przestpny nie stanowi *ormy popenienia przestpstwa bowiem jest jedynie wewntrznym aktem woli. .& Przygotowanie. !art. /: ''" 2o dziaanie porednio prowadzce do dokonania, kt rego istot jest stworzenie odpowiednic$ warunk w do podjcia dziaa# prowadzcyc$ bezporednio do dokonania !usiowania albo dokonania". Rzeczowe moe polega% na a" uzyskaniu lub przysposobieniu rodk w do popenienia przestpstwa, b" zbieraniu in*ormacji, c" sporzdzeniu planu dziaania !czynnoci zewntrzne postrzegalne dla os b trzecic$"

by Micha Birula

Strona 49

Poroz"%ienie polega na wejciu w pewien stosunek z inn osob lub osobami, kt rego treci jest wsp lne popenienie przestpstwa. 1kada si na ni( a" wsp lne podjcie decyzji b" om wienie r l Karalno,; Przygotowania. /. & wietle !art. /G > / ''" w przypadku gdy kto dobrowolnie odstpi od przygotowania, a w szczeg lnoci zniszczy przygotowane rodki, lub zapobieg skorzystaniu z nic$ w przyszoci, nie podlega karze. 4. & wietle !art. /G > / zd. 4 ''"warunkiem bezkarnoci jest nadto podjcie istotnyc$ stara# zmierzajcyc$ do zapobieenia dokonaniu. c& 0siowanie. !art. /? ''" Odpowiada za usiowanie, kto w zamiarze popenienia czynu zabronionego swoim zachowaniem si zmierza bezporednio do dokonania, ktre jednak nie nastpuje O zamiar !etap zaistnienia zamiaru bezporedniego poredni w kwestii spornej" O zac$owanie przestpne !etap dziaania lub zaniec$ania" O bezporednio% !etap bliski dokonaniu" pocztkuje realizacj ostatecznyc$ znamion przestpstwa O brak dokonania oznacza brak realizacji ostatecznyc$ znamion przestpstwa !np. nie osignito skutku" Rodza#e 0siowania. O usiowanie c$ybione i zatamowane !np. sprawcy w realizacji skutku przeszkodziy osoby trzecie" O usiowanie uko#czone !gdy sprawca wykona wszystkie zakadane czynnoci" i nieuko#czone !gdy sprawca wykona tylko cz% zakadanyc$" O usiowanie kwali*ikowane !gdy sprawca c$cc osign% jeden skutek spowodowa inny" O usiowanie udolne !gdy istnieje realna szansa na dokonanie skutku" i nieudolne !gdy sprawca dziaa na pr no c$o% tego nie wie" Karalno,; 0siowania. /.& wietle !art. /< ''" 'ar za usiowanie sd wymierza w granicac$ zagroenia przewidzianego dla danego przestpstwa. & wietle !art. 9? > 4 ''" brak dokonania moe stanowi% okoliczno% agodzc. 4. & wietle !art. /9 > /" w przypadku gdy kto dobrowolnie odstpi od dokonania lub zapobiegnie skutkowi, nie podlega karze. & przypadku bezskutecznego starania si o zapobieenie skutkom usiowania '' przewiduje nadzwyczajne zagodzenie kary. T 0obrowolno% zac$odzi wtedy, gdy w ocenie sprawcy m g on czynu dokona% ale z tego zrezygnowa. d" 0okonanie. @by okrelone zac$owanie czowieka byo karalne musi by% dokonane a wic spenia% wszystkie przewidziane ustawowo znamiona !w przypadku przestpstw skutkowyc$ take powodowa% okrelony ustawowo skutek". Celi zac$owanie takic$ warunk w nie spenia mamy do czynienia jedynie z usiowaniem. 6.B3U +C@&F1'.&- PB+-12VP12&@ a& Pod=eganie. !art. /A > 4 ''" Polega na nakanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. 3oe to nastpi% w dowolnej *ormie !np. namawiania, nalegania, proby itp." Fstot podegania jest to, e jego rezultatem jest zaistnienie zamiaru co do dokonania czynu zabronionego, u osoby nakanianej. )ie jest podeganiem prowokacja. O podeganie moe by% nastpi% jedynie w zamiarze bezporednim i tylko przez dziaanie O podeganie zmierza do nakonienia osoby do czynu zabronionego !tak wic podegacz bdzie ponosi odpowiedzialno% nawet jeli sprawcy wykonawczemu nie zostanie przypisana wina" by Micha Birula Strona 4:

.& Po%ocnictwo. !art. /A > ? ''" Polega na uatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego poprzez dostarczanie narzdzi, rodku przewozu lub poprzez udzielanie rad lub in*ormacji. O pomocnictwo moe nastpi% z dziaania albo z zaniec$ania !przy czym tu wymagane jest istnienie szczeg lnego obowizku na pomocniku niedopuszczenia do czynu zabronionego". !np. celnik" O pomocnictwo moe nastpi% w zamiarze bezporednim albo ewentualnym O pomocnictwo moe nastpi% przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawc wykonawczego !w przypadku pomocy udzielonej po dokonaniu czynu zabronionego mamy do czynienia z poplecznictwem" Karalno,; od=egania i o%ocnictwa. !art. /; > / ''" 1d wymierza za podeganie lub pomocnictwo kar w granicac$ zagroenia przewidzianego za sprawstwo !przy czym przy pomocnictwie dopuszczalne jest nadzwyczajne zagodzenie kary". Celi zac$owanie sko#czyo si na usiowaniu to sprawca podegania lub pomocnictwa bdzie odpowiada% jak za usiowanie. T Prowokator czyli osoba kt ra nakania do czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko nakanianemu postpowania odpowiada jak podegacz c& 6 rawstwo. 2o najog lniej rzecz ujmujc dokonanie przestpstwa. 3ona wyr ni% jego nastpujce *ormy( O indywidualne wykonawcze to takie gdzie jedna osoba wypenia wasnym zac$owaniem wszystkie znamiona czynu zabronionego O wsp sprawstwo !patrz niej" to sprawstwo wsp lne i w porozumieniu z inn osob w celu wsp lnego popenienia czynu. O sprawstwo kierownicze to takie gdzie kto kieruje !w spos b peny" wykonaniem przez kogo czynu zabronionego O sprawstwo przez polecenie O to sprawstwo wykonawcze uwarunkowane poleceniem wydanym osobie podlegejWzalenej d& )s 1s rawstwo. Porozumienie musi nastpi% przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego. 6orma porozumienia jest dowolna, najwaniejsza jest bowiem akceptacja wsp lnego popenienia przestpstwa. 1prawcy ponosz odpowiedzialno% za cao% uzgodnionej akcji przestpnej !a nie tylko za jej czci", natomiast nie ponosz wsp odpowiedzialnoci za ekscesy uczestnik w. )ie jest wsp sprawstwem dziaanie bez porozumienia nawet jeli nastpuje ono w tym samym miejscu, czasie i okolicznociac$. Deorie ws 1s rawstwa. !rozstrzygaj o zr nicowaniu midzy wsp sprawstwem a pomocnictwem" O teoria obiektywna !wsp sprawc jest ten, kto realizuje co najmniej / istotne znami czynu zabronionego" O teoria subiektywna !istotne jest tu zamiar przestpny a" jeeli obejmuje jedynie udzielenie pomocy b" jeeli obejmuje udzia sprawczy" O teorii porednia !wsp sprawc jest ten, kto w spos b istotny !decydujcy" przyczyni si do wsp lnej realizacji przestpstwa"

by Micha Birula

Strona 4G

! 1*. )y<czenie winy I. 'ie oczytalno,; +godnie z art. ?/>/ '' ( )ie popenia przestpstwa, kto, z powodu c$oroby psyc$icznej, upoledzenia umysowego lub innego zak cenia czynnoci psyc$icznyc$, nie m g w czasie czynu rozpozna% jego znaczenia lub pokierowa% swoim postpowaniem. 2aki stan prawny sprawcy nosi nazw niepoczytalnoci. )iepoczytalno% jest okolicznoci wyczajc win, a jej ustalenie oparte musi by% kadorazowo na opiniac$ biegyc$ psyc$iatr w. Przyczyn niepoczytalnoci moe by% upoledzenie umysowe, c$oroba psyc$iczna, lub inne zak cenia czynnoci psyc$icznyc$, a skutki takiego stanu dotykaj s*ery intelektu bd5 s*ery woli, bd5 obu tyc$ s*er. Przesanki te musz wystpowa% w czasie popenienia czynu zabronionego. II. Poczytalno,; ograniczona 3idzy pen poczytalnoci sprawcy a jego niepoczytalnoci wystpuj stany porednie, w kt ryc$ wystpuj stany porednie , w kt ryc$ poczytalno% nie jest wyczona, lecz jest ograniczona. .graniczenie poczytalnoci nie wycza winy, a jedynie ja umniejsza. 3a ono wpyw na karalno%, z moliwoci nadzwyczajnego zagodzenia kary, gdy wystpuje w stopniu znacznym. .graniczenie poczytalnoci jest wic stopniowalne , std r ny jest jego wpyw na wymiar karyX zawsze jednakOjako okoliczno% zmniejszajca winO jest to czynnik agodzcy kar. III. ) rowadzenie si w stan od"rzenia @rt. ?/ par.? k.k. stanowi( 7przepis w par./ i par.4 nie stosuje si, gdy sprawca wprawi si w stan nietrze5woci lub odurzenia powodujcy wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci, kt re przewidywa lub m g przewidzie%8. 1prawca taki odpowiada jak osoba w peni poczytalna, jeeli spenione zostay nastpujce warunki( a. sprawca wprawi si w stan odurzenia dobrowolnie dobrowolne i wiadome picie alko$olu lub zaywanie narkotyk w. &arunek ten nie bdzie speniony jeeli kto zostanie np. przemoc zmuszony do wypicia alko$olu, lub gdy wstrzyknie si mu rodek odurzajcy. b. przewidywa lub m g przewidzie%, e stan odurzenia moe spowodowa% u niego wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci c$odzi tu o przewidywanie lub moliwo% przewidywania, e skutkiem wprawienia si w taki stan bdzie wyczenie poczytalnoci lub jej ograniczenie. I/. 6tan nietrzeLwo,ci 0e*inicja zawarta jest w ustawie z /;A4 roku o wyc$owaniu w trze5woci i przeciwdziaaniu alko$olizmowi. 1tan po uyciu alko$olu zac$odzi gdy zawarto% alko$olu w organizmie wynosi lub prowadzi do stenia we krwi od K.4 do K.9 promila alko$olu lub do obecnoci w wydyc$anym powietrzu od /./ mg do K.49 mg alko$olu w jednym dm. 1tan nietrze5woci O zac$odzi gdy zawarto% alko$olu we krwi wynosi lub prowadzi do stenia powyej K.9 promila alko$olu albo obecnoci w wydyc$anym powietrzu powyej K.49 mg alko$olu w / dm. by Micha Birula Strona 4A

/. C<d co do @akt" Ld co do okolicznoci nalecyc$ do znamion czynu zabronionego powoduje, e sprawcy nie mona przypisa% przestpstwa umylnego objtego tymi znamionami, co w konsekwencji wycza umylno%. Ceeli np. kto zabiera cudz rzecz w przekonaniu, i stanowi ona jego wasno%, to nie mona postawi% mu zarzutu kradziey, kt ra polega na celowym zaborze cudzej rzeczy w celu przywaszczenia lub jeeli kto na polowaniu w warunkac$ sabej widocznoci odda miertelny strza do czowieka bdc przekonanym, e strzela do zwierzyny nie mona mu postawi% zarzutu zab jstwa. & takim przypadku naley zbada% genez bdu, a wiec czy sprawca doc$owa odpowiednic$ regu ostronoci, a wic czy jego bd by zawiniony, czy te nie. Ceeli uznamy, e jego bd by zawiniony, poniewa by wynikiem lekkomylnoci lub niedbalstwa to w gr wc$odzi odpowiedzialno% za przestpstwo nieumylne. Ld co do *aktu moe przybra% r ne *ormy( Oerror In ersonaOsprawca zabi osob L, biorc j za osob @. 1koro jednak przedmiotem oc$rony!zamac$u" w przestpstwie zab jstwa jest czowiek, to w takim przypadku bd sprawcy nie bdzie istotny z punktu widzenia jego odpowiedzialnoci. Oa.eratio ikt"s 3el iact"s$z.oczenie dziaania&O sprawca c$cia zabi% Prezydenta lecz c$ybi i zabi osob z jego oc$rony. & takim przypadku naleayby jednak przyj% kumulatywn kwali*ikacj prawn( usiowanie zab jstwa Prezydenta w zwizku z zab jstwem innego czowieka. Oerror In @aciendo$.<d co do rze.ieg" zwi<zk" rzyczynowegoOjeeli np. sprawca w zamiarze zab jstwa odda miertelny strza do o*iary, lecz nie bdc pewny skutku wrzuci j martw do rzeki, aby j utopi%. 2aki bd sprawcy co do przyczynowoci skutku jest oczywicie bez znaczenia. /I. 'ie,wiado%o,; .ez rawno,ci czyn" $.<d co do rawa& Ld moe dotyczy% take bezprawnoci czynu, a wic jego oceny prawnej. )ie stanowi problemu gdy bd polega na urojeniu sobie bezprawnoci czynu, kt ry w istocie nie jest sprzeczny z prawem!przestpstwo urojone, delictum putatiJum". Fnna jest sytuacja, kiedy sprawca nie zdaje sobie sprawy, e przedsibrany przez niego czyn jest zabroniony przez prawo karne, a wic gdy ma miejsce niewiadomo% bezprawnoci czynu. & prawie karnym opartym na zasadzie winy sytuacje, gdy bd sprawcy by usprawiedliwiony albo nie mona go byo unikn%, musz wpywa% na wyczenie lub umniejszenie winy. 0o bytu przestpstwa umylnego niezbdna jest nie tylko wiadomo% okolicznoci objtyc$ zespoem przedmiotowyc$ znamion czynu zabronionego, lecz take wiadomo% przestpnoci tego czynu, kt ry sprawca c$ce popeni% lub z kt rego popenieniem si godzi. 'onsekwencj tej koncepcji w wypadku niewiadomoci bezprawnoci jest wyczenie umylnoci, a wic moliwo% odpowiadania jedynie za przestpstwo nieumylne, jeeli niewiadomo% bezprawnoci jest przez sprawc zawiniona tzn. bya wynikiem lekkomylnoci lub niedbalstwa. /II. C<d co do kontraty " l". okoliczno,ci wy<cza#<ce# win 'odeks 'arny w art. 4; odrbnie uregulowa kwesti tego bdu . &g tego przepisu, nie popenia przestpstwa, kto dopuszcza si czynu zabronionego w usprawiedliwionym bdnym przekonaniem, e zac$odzi tu jedna z tyc$ okolicznoci. by Micha Birula Strona 4;

Ddy bd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnyc$ zasadac$, moliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego zagodzenia kary. /III. Rozkaz rzeo=onego )ajistotniejszym elementem dyscypliny wojskowej jest obowizek wykonywania przez podwadnyc$ rozkaz w przeoonyc$. &ag tego obowizku podkrela si w prawie karnym przez tworzenie typ w przestpstw polegajcyc$ na odmowie wykonania rozkazu !art. ?<< ''" czsto zagroony tyc$ surowymi karami. Cednak nie mona wymaga% od onierzy absolutnego posusze#stwa !tzw. 'oncepcja lepyc$ bagnet w". )ie mona r wnie da% onierzom prawa i naoy% obowizku analizowania kadego rozkazu pod ktem jego legalnoci !tzw. 'oncepcja mylcyc$ bagnet w" i rozstrzygania za kadym razem, czy rozkaz wykona%. Polskie prawo karne przyjmuje w tym zakresie w art. ?/A '' koncepcj 7umiarkowanego posusze#stwa8. +godnie z tym przepisem, onierz dopuszczajcy si czynu zabronionego, bdcego wykonaniem rozkazu nie popenia przestpstwa, c$yba e wykonujc rozkaz, umylnie popenia przestpstwo. &ykonawca przestpnego rozkazu odpowiada wic, jeeli c$ce popeni% czyn zabroniony !zamiar bezporedni" albo przewiduje moliwo% wypeniania znamion czynu zabronionego i si na to godzi !zamiar ewentualny". @rt. //9 > /A '' zawiera de*inicj rozkazu, zgodnie z kt r jest to polecenie okrelonego dziaania lub zaniec$ania wydane subowo onierzowi przez przeoonego lub uprawnionego onierza starszego stopniem. 3usi by% to polecenie subowe nie tylko co do *ormy, ale r wnie merytorycznie musi ono dotyczy% spraw subowyc$. ! 1-. Zniko%a s oeczna szkodliwo,; czyn" &g art. / > 4 '' nie stanowi przestpstwa czyn, kt rego spoeczna szkodliwo% czynu jest znikoma. =$odzi tu oczywicie o czyn, kt ry wypenia znamiona przestpstwa, ale przez sw nietypowo% merytorycznie nie zasuguje na to, by potraktowa% go jako przestpstwo. +nikoma spoeczna szkodliwo% konkretnego czynu nie oznacza, e jest on czynem spoecznie pozytywnym. 3oe tak by%, zwaszcza gdy czyn nie jest spoecznie szkodliwy w adnym stopniu lub wrcz jest spoecznie poyteczny. Cednake najczciej c$odzi tu o czynu, kt re nie stanowi wprawdzie przestpstwa, ale mog by% jednak potraktowane jako podstawa innego rodzaju odpowiedzialnoci !np. dyscyplinarnej". Fstotnym problemem jest, wedug jakic$ kryteri w ocenia% stopie# spoecznej szkodliwoci. 'odeks 'arny zawiera co do tej kwestii specjalny przepis. Cest nim art. 112 ! * KK, wg kt rego sd przy ocenie spoecznej szkodliwoci czynu bierze pod uwag( /. 4. ?. <. 9. :. G. Bodzaj i c$arakter naruszonego dobra, Bozmiary wyrzdzonej lub grocej szkody, 1pos b i okolicznoci popenienia czynu, &ag naruszonyc$ przez sprawc obowizk w, Posta% zamiaru, 3otywacj sprawcy, Bodzaj naruszonyc$ regu ostronoci i stopie# ic$ naruszenia.

by Micha Birula

Strona ?K

Cest to katalog zamknity. Prawodawca przed wyliczeniem uy zwrotu 7w szczeg lnoci8. & katalogu tym znajduj si zar wno kryteria przedmiotowe jak i kryteria podmiotowe !posta% zamiaru, motywacja sprawcy". 2rzeba podkreli% ze stosowanie art. / > 4 '' przez organy prokuratury i sdy powinno si opiera% na ocenie konkretnego czynu. )ie moe ono natomiast polega% na kwestionowaniu generalnej oceny danej kategorii czyn w, dokonywanej przez ustawodawc. ! 14. Z.ieg rzest stw i rze is1w "stawy I. Z.ieg rzest stw. Kara <czna 1. Przesanki z.ieg" rzest stw . zbiegu przestpstw m wimy wtedy, gdy ten sam sprawca popenia dwa przestpstwa lub wicej. Polski kodeks karny traktuje jako zbieg przestpstw tylko tak sytuacj w kt rej sprawca popenia dwa lub wicej przestpstw w okrelonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z wyrok w, nawet nieprawomocnego, za kt rekolwiek z tyc$ przestpstw !art. A9 ''". *. )y%iar kary <czne# 6yste%y wy%ierzania kary <czne#> 1ystem kumulacji zwyke zsumowanie kar wymierzonyc$ za poszczeg lne przestpstwa. 1ystem absorpcji najsurowsza z kar poc$ania pozostae. 1ystem aspiracji zaostrzenie najsurowszej wymierzonyc$ kar. 1ystem mieszany 0o systemu mieszanego naley system wymiaru kary cznej przewidziany w polskim prawie karnym !art. A9 ;4 ''". Przewiduje w zasadzie czenie kar tego samego rodzaju !pozbawienie wolnoci z pozbawienie wolnoci, grzywn z grzywn, itd.". @rt. A: '' przewiduje dwie g rne i jedn doln granic kary cznej. 'ara czna nie moe by% nisza od najwyszej z wymierzonyc$ kar !minimum", nie moe by% wysza od sumy kar wymierzonyc$ !F maksimum", FF maksimum jest okrelone oddzielnie dla kadego rodzaju kary. Przy grzywnie jest to 9<K stawek dziennyc$, przy kae ograniczenia wolnoci /A miesicy, przy kae pozbawienia wolnoci /9 lat. 1zczeg lne zasady dotycz pewnyc$ sytuacji wymierzania cznej kary grzywny i kary ograniczenia wolnoci. & odniesieniu do grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolnoci lub ograniczenia wolnoci z warunkowym zawieszeniem ic$ wynikania !art. G/ > / ''" obowizuj inne granice maksymalne. Przy wymierzaniu cznej kary grzywny sd okrela na nowo wysoko% stawki dziennej, kt ra nie moe przekracza% najwyszej ustalonej poprzednio !art. A: > 4 ''". Podobnie, wymierzajc kar czn ograniczenia wolnoci, sd okrela na nowo wymiar pracy na cele spoeczne albo wysoko% potrce#, z tym e obowizki wymienione w art. ?: > 4 '' stosuje si c$ociaby zostay oznaczone tylko za jedno ze zbiegajcyc$ si przestpstw !art. A: >? ''". +asady wymiaru kary cznej stosuje si zar wno wtedy, gdy sprawy o wszystkie zbiegajce si przestpstwa rozstrzygane s w jednym procesie, jak te wtedy gdy za poszczeg lne przestpstwa orzeczono kary w r nyc$ postpowaniac$ i zac$odzi potrzeba orzeczenia tzw. &yroku cznego.

by Micha Birula

Strona ?/

& wydaniu wyroku cznego nie stoi na przeszkodzie, e kary za zbiegajce si przestpstwa zostay ju w caoci lub w czci wykonane !art. ;4 ''".

-. :i<g rzest stw Fnstytucja cigu przestpstw zostaa wprowadzona po praz pierwszy do '' w /;;G roku w art. ;/ ''. =ig przestpstw polega na tym, e( 1prawca popenia dwa przestpstwa lub wicej, & kr tkic$ odstpac$ czasu, & podobny spos b, +anim zapad pierwszy wyrok, c$ociaby nieprawomocny, za kt rekolwiek z tyc$ przestpstw. Podobny spos b popenienia polega nie tylko na tym, e c$odzi o t sam czynno% czasownikow, np. nie moe jeden czyn polega% na kradziey a drugi na przywaszczeniu, trzeci na kradziey z wamaniem, czyli konieczne jest tu zastosowanie tej samej kwali*ikacji prawnej. Cednak obok tosamoci kwali*ikacji prawnej istnie% musi podobie#stwo *aktycznego sposobu popenienia, np. spos b nie jest *aktycznie podobny, jeeli jedna kradzie jest kradzie kieszonkow, a druga kradzie towaru w sklepie samoobsugowym. Pojcia kr tkic$ odstp w czasu 'odeks 'arny nie precyzuje, pozostawiajc to organom stosujcym prawo w konkretnyc$ sprawac$. & doktrynie dotyczcej przestpstwa cigego postulowano by rozumie% przez to odstp nie duszy ni p roku. Ceeli zac$odzi cig przestpstw, sd orzeka jedn kar na podstawie przepisu, kt rego znamiona kade z tyc$ przestpstw wyczerpuje, w wysokoci do g rnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego po poow !art. ;/ > / ''". 4. Z.ieg kar & sytuacji, gdy pewne kary nie podlegaj czeniu, mamy do czynienia z tzw. +biegiem kar, kt re w wczas wykonywane s kolejno, co sprowadza si do ic$ zsumowania. 2. Pozorny $ o%i#alny& z.ieg rzest stw +bieg przestpstw naley odr ni% od tzw. pozornego zbiegu przestpstw, tj. od sytuacji w kt re maj pewne podobie#stwo do zbiegu przestpstw, ale przy bliszej analizie okazuje si, e tego zbiegu nie ma. Pojciem tym obejmuje si r wnie sytuacje, w kt ryc$ zbieg przestpstw w prawdzie zac$odzi, ale w drodze decyzji ustawodawcy lub pewnej utartej praktyki traktuje si je jako przypadki wystpowania jednego tylko czynu, pomijajc *akt wystpowania zbiegu. 0latego w literaturze prawa karnego, obok nazwy 7pozorny zbieg przestpstw8 uywa si te nazwy 7pomijalny zbieg przestpstw8. 5. Przest stwo ci<ge 'odeks karny z /;;G roku w art. /4 ustanawia i de*iniuje pojcie przestpstwa cigego. &g de*inicji z art. /4 '' z przestpstwem cigym mamy do czynienia, gdy sprawca dopuci si( /. & kr tkic$ odstpac$ czasu, 4. 0w c$ lub wicej zac$owa#, ?. & wykonywaniu z g ry powzitego zamiaru. by Micha Birula Strona ?4

Pojcie 7kr tkie odstpy czasu8 nie zostao w '' sprecyzowane. Cednak w orzecznictwie 1) przyjto, e mog by% to nawet odstpy kilkumiesiczne, a jeli c$odzi o prawo skarbowe przyjto, e jest to okres do : miesicy. & razie zamac$u na dobro osobiste warunkiem cigoci przestpstwa jest take tosamo% pokrzywdzonego. Przy spenieniu wyej wymienionyc$ przesanek takie dwa zac$owania lub wicej uwaa si za jeden czyn zabroniony. 1ens instytucji przestpstwa cigego tumaczy si dwoma rodzajami argument w. + jednej strony ujcie pewnego a#cuc$a dziaa# jako przestpstwa cigego ma lepiej oddawa% wag tego, czego si sprawca dopuci. + drugiej strony, instytucja przestpstwa cigego ma sens praktyczno procesowy, co uatwia prac organ w cigania i sd w. +rezygnowanie z niej oznaczaoby konieczno% wymierzania kary za poszczeg lne czyny skadajce si na przestpstwo cige, a nastpnie wymierzenie kary cznej, co przy wikszej liczbie czyn w jest w praktyce uciliwe. II. Z.ieg rze is1w "stawy 1. (e@inic#a +bieg przepis w ustawy zac$odzi wtedy, gdy jeden czyn wypenia znamiona dw c$ lub wicej przestpstw, np. zgwacenie osoby poniej /9 lat narusza art. /;G i 4KK ''. & przypadkac$ tego typu stosuje si w niekt ryc$ ustawodwastwac$ konstrukcj tzw. idealnego zbiegu przestpstw. Polega ona na przyjciu, e sprawca dopuci si tylu przestpstw, ile przepis w karnyc$ naruszy. & niekt ryc$ systemac$ prawnyc$ prowadzi to w rezultacie do potraktowania sytuacji jako zbiegu przestpstw i kary cznej. *. K"%"latywna kwali@ikac#a czyn" Polskie prawo karne nie przyjo koncepcji idealnego zbiegu przestpstw. & art. // > / '' dobitnie podkrela, e 7ten sam czyn moe stanowi% tylko jedno przestpstwo8. 1kazanie nastpuje za jedno z przestpstw, ale w kwali*ikacji prawnej czynu wymienia si wszystkie naruszone przepisy. +godnie z art. // > ? '' kar wymierza si na podstawie przepisu przewidujcego kar najsurowsz. )ie stoi to na przeszkodzie orzeczenia innyc$ rodk w przewidzianyc$ w ustawie na podstawie wszystkic$ zbiegajcyc$ si przestpstw. -. Pozorny z.ieg rze is1w Przypadki, kiedy pozorny zbieg przepis w nie zac$odzi mog mie% c$arakter bardzo skomplikowany. &ycignicie wniosku, e mamy do czynienia z pozornym zbiegiem przepis w ustawy wymaga posuenia si pewnymi reguami wyczenia zbiegu przepis w. Reg"y te s< nast "#<ce> /. &yczenie przepisu og lnego przez przepis szczeg lny jeeli jaki przepis karny ma w stosunku do innego przepisu karnego c$arakter przepisu szczeg lnego, tj. okrela typ przestpstwa odznaczajcy si pewnymi cec$ami specy*icznymi w por wnaniu z typem s*ormuowanym og lnie, to ma ono pierwsze#stwo przed przepisem og lnym, a wic w rezultacie do zbiegu przepis w nie doc$odzi. by Micha Birula Strona ??

)p. jeeli sprawca zabija czowieka pod wpywem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznociami, to wyczerpuje znamiona przestpstwa z art. /<A > < '' !zab jstwo w a*ekcie". @rt. /<A > < jest przepisem szczeg lnym wobec art. /<A > / ''. 4. &yczenie przepisu poc$onitego przez przepis poc$aniajcy c$odzi tu o sytuacj, gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestpstwa, a jednoczenie *ragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestpstwa. ?. &yczenie przepisu posikowego przez przepis g wny regua ta dotyczy do% rzadkic$ w prawie karnym sytuacji, gdy ustawodawca traktuje jaki przepis karny jako rezerwowy, posikowy. Przepis ten pozostaje w tym sensie w rezerwie, e stosuje si go tylko wtedy, gdy czyn nie moe by% zakwali*ikowany z innego przepisu. 2en drugi przepis nazywamy w wczas przepisem g wnym. Rozdzia III. 'a"ka o karze? ,rodkach karnych i ,rodkach za.ez iecza#<cych. ! 12. Zagadnienia wst ne I. Po#cie kary 'ara, kara za przestpstwo, kara kryminalnaO to przewidziana przez prawo karne konsekwencja popenienia przestpstwa, kt ra zawiera okrelon przez to prawo dolegliwo% i w kt rej wyraa si dezaprobata popenienia czynu i jego sprawcy. 'ara za przestpstwo wymierzana jest w imieniu pa#stwa przez specjalnie do tego powoane organyO sdy, w specjalnym regulowanym przez prawo karne procesowe postpowaniu, w kt rym zagwarantowane s prawa osoby oskaronej i zapewniona jest bezstronno% rozstrzygni%. 2reci kary kryminalnej jest pozbawienie lub umniejszenie d br osobistyc$, takic$ jak wolno%, cze% prawa obywatelskie, wasno%, a do niedawna ycie. &yczn podstaw stosowania kar kryminalnyc$ jest wina ustalona i przypisana sprawcy przestpstwa w okrelonym przez prawo trybie. & przypadku braku winy lub niemonoci jej przypisania !np. nieletnio%, niepoczytalno%" orzekanie kar jest wyczone !wtedy moliwe natomiast jest stosowanie innyc$ rodk wO wyc$owawczyc$, poprawczyc$ i zabezpieczajcyc$". &ymiar kar miarkowany jest stopniem zawinienia i spoecznej szkodliwoci czynu. 'ara kryminalna jest oparta na odpowiedzialnoci osobistejO nie mona odby% kary za skazanegoO jest to przestpstwo jako *orma poplecznictwa !art. 4?;". B wnie organizowanie lub przeprowadzenie publicznej zbi rki na uiszczenie grzywny oraz jej uiszczenie przez osob niebdc najblisz dla sprawcy stanowi karalne wykroczenie. ,zasadnienie istoty i cel w kary nazywa si racjonalizacj. &yr nia si( Oracjonalizacj sprawiedliwociowOkara jest odpat za popenione przestpstwo co uzasadnia jej sens i konieczno% stosowania. !ksidzO art.9? kara ma nie przekracza% stopnia winy, ale uwzgldnia stopie# szkodliwoci spoecznej" OcelowociowaO odwouje si do spoecznie uytecznyc$ cel w kary =ele kary okrelone stany, kt re za pomoc kary zamierza si osign%. )atomiast przez *unkcje kary rozumie si *aktyczne skutki wywoane przez kar. =ele kary( !uwagaY 'sidz na wykadzie poda by Micha Birula Strona ?<

*unkcje kary, jako te kt re u marka s celami a wczeniej zwr ci uwag na rozr nienie midzy *unkcj a celem.". /" sprawiedliwociowyO kara powinna by% wsp mierna do cikoci przestpstwa, bo tylko wtedy jest sprawiedliwa. )aley to rozumie% w kontekcie wsp miernoci kary do stopnia winy sprawcy i szkodliwoci jego czynu, a wic kategorii okrelonyc$ i regulowanyc$ przez prawo. 4" prewencja indywidualnaOwyraa si w wyc$owawczym i zapobiegawczym oddziaywaniu na sprawc, zmierzajcym do zapobieenia jego powrotowi do przestpstwa. =el ten mona osign% r nymi rodkami utrudnienie lub uniemoliwienie ponownego przestpstwa! kary dugoterminowe, pozbawienie praw", jak i wyc$owawcze. prewencja og lnaO zapobiegawcze oddziaywanie na spoecze#stwo. .becnie w jej ramac$ akcentuje si prewencj pozytywn, kt ra opiera si na ksztatowaniu zgodnyc$ z wymogami prawa postaw i ocen prawnyc$, w szczeg lnoci na utwierdzaniu spoecze#stwa w przekonaniu, e prawo karne jest egzekwowane, a sprawcy przestpstwa s sprawiedliwie karani. ?" 'ompensacyjna( )aprawienie szkody wyrzdzonej przestpstwem oraz danie satys*akcji pokrzywdzonemuO kodek karny przewiduje *ormy nawizki na rzecz pokrzywdzonego i obowizku naprawienia szkody orzekanego w ramac$ probacji. =ele kary realizowane s przez zabronienie okrelonyc$ czyn w pod gro5b kary, orzekanie kar przez sdy wobec sprawc w i wykonanie orzeczonyc$ kar. !tak samo u ksidza". ! 15. 6yste% Kar I. Katalog Kar & polskim prawie karnym katalog gar zawiera art. ?4 ''. 1 to( /. Drzywna, 4. .graniczenie wolnoci, ?. Pozbawienie wolnoci, <. 49 lat pozbawienia wolnoci, 9. 0oywotnie pozbawienie wolnoci. II. Kara grzywny &sp czenie grzywna jest kar dominujc. 0o jej zalet nale( wymierno%, atwo% w orzekaniu, tanio% wykonania. 'ara ta nie odrywa skazanego od jego naturalnego rodowiska i nie powoduje zagroenia demoralizacj. 'ara ta pozbawia sprawc bezprawnej korzyci, uwiadamiajc mu nieopacalno% przestpstwa i stwarzajc mu czynnik powstrzymujcy przed ponownym jego popenieniem. Ddy c$odzi o oddziaywanie og lno prewencyjne to wynika ono z utwierdzenia w spoecze#stwie przekonania, e przestpstwo si nie opaca a sprawcy s sprawiedliwie karani. Ponadto przy waciwym wykorzystaniu rodk w z grzywien mog one suy% kompensacji szk d ponoszonyc$ przez o*iary przestpstw. &adaO nie sam sprawca a inne osoby ponios koszt grzywny, nadmierne grzywny mog rujnowa% skazanyc$. !&ady i zalety wWw H wykad " Drzywna wystpuje jako( /. kara samoistna orzekana na og za przestpstwa o niewielkiej szkodliwoci spoecznej 4. kara kumulatywna orzekana obok kary pozbawienia wolnoci za przestpstwa popenienia w celu osignicia korzyci majtkowej art. ?? Z / i4 by Micha Birula Strona ?9

1ystem grzywien oparty jest na stawkac$ dziennyc$. 'ar grzywny mona orzec nie tylko za wystpki zagroone grzywn, lecz take za wystpki zagroone kar pozbawienia do lat 9, c$yba e sprawca by uprzednio skazany na kar pozbawienia wolnoci nie mniejsz ni :mOce, albo dopuci si wystpku o c$arakterze c$uliga#skim, art. 9A > ? i <. &obec sprawc w takic$ przestpstw bezwzgldna kara pozbawienia wolnoci stanowi w ujciu kodeksu ultima ratio, gdy w kadym wypadku, gdy sd dysponuje moliwoci wyboru rodzaju kary, moe ona by% orzeczona tylko wtedy gdy inna kara lub rodek karny nie speni cel w kary, art. 9A > /. )ie naley orzeka% grzywny, gdy warunki ekonomiczne uniemoliwiaj sprawcy jej uiszczenie i zac$odziaby konieczno% wykonywania zastpczej kary pozbawienia wolnoci, art. 9A > 4. )iemono% uiszczenia grzywny wynika% moe z p 5niejszyc$ okolicznoci ksztatujcyc$ sytuacj majtkow i osobist sprawcy po skazaniu na t kar, kodeks karny wykonawczy przewiduje moliwo% pracy na rac$unek grzywny, jej odroczenie i rozkadanie na raty a w niekt ryc$ wypadkac$ nawet umorzenie. @rt.:; > / jest moliwo% warunkowego zawieszenia wykonania grzywny orzeczonej jako kara samoistna, co moe by% uzasadnione zwaszcza wtedy, gdy sd orzeka obowizek naprawienia przez sprawc szkody wyrzdzonej pokrzywdzonemu. & wypadku zawieszenia grzywny ma miejsce rezygnacja z egzekucji grzywny w razie pozytywnego upywu okresu pr by !zatarcie skazania z mocy ustawy art. G:" &edug art. ?? > / '' najnisza liczba stawek grzywny wynosi /K, najwysza ?:K, z tym e przepis szczeg lny moe wyznaczy% inn liczb stawek dziennyc$, w szczeg lnoci nisz g rn granic !np. /AK stawek orzekanyc$ w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolnoci art. G/ > / ''". & wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz orzeczenia cznej kary grzywny za zbiegajce si przestpstwa, kar t wymierza% mona do wysokoci 9<K stawek dziennyc$, !art. ?A > 4 i art. A: > /". &ymiar kary grzywny w systemie stawek dziennyc$ nastpuje w dw c$ etapac$( /. orzeka si liczb stawek dziennyc$ stosownie do szkodliwoci popenionego czynu i winy sprawcy 4. ustala si wysoko% jednej stawki dziennej przy uwzgldnieniu doc$od w sprawcy, jego sytuacji rodzinnej i moliwoci zarobkowyc$, art. ?? > / i ? &ysoko% stawki dziennej ustalana jest indywidualnie w granicac$ od /K do 4KKK, art. ?? > ?. & kodeksie nie jest przewidziana obligatoryjnie grzywna obok kary pozbawienia wolnoci, mona j orzec, jeeli sprawca dopuci si czynu w celu osignicia korzyci majtkowej lub gdy korzy% tak osign !art. ?? > 4". III. Kara ograniczenia wolno,ci =elowo% kary ograniczenia wolnoci konieczne jest utrzymanie kary poredniej pomidzy pozbawieniem wolnoci a grzywn. 'ara ograniczenia wolnoci wymierzana jest od / miesica do /4 miesicy !art.?< > /" i polega przede wszystkim na nieodpatnie kontrolowanej pracy spoecznie uytecznej we wskazanym przez sd zakadzie, plac wce suby zdrowia, opieki spoecznej lub na rzecz organizacji nioscej pomoc c$arytatywnO w wymiarze od 4K do <K godzin miesicznie !art.?9 > /". & stosunku do osoby zatrudnionej mona orzec potrcenia od /K do 49[ wynagrodzenia na rzecz 1karbu Pa#stwa albo ma cel spoeczny wskazany przez sd, art. ?9 > 4. & czasie odbywania kary skazany nie moe zmieni% miejsca staego pobytu bez zgody sdu i ma obowizek udzielania wyjanie# dotyczcyc$ przebiegu odbywania kary, art. ?< > 4 . by Micha Birula Strona ?:

& celu zwikszenia wyc$owawczego oddziaywania, ale i kontroli nad sprawc przewidziano r wnie moliwo% dozoru kuratorskiego oraz naoenia na skazanego obowizk w probacyjnyc$ w postaci( @" przeproszenia pokrzywdzonego b" wykonanie obowizku oenia na utrzymanie innej osoby c" powstrzymania si od naduywania alko$olu lub innyc$ rodk w odurzajcyc$ d" naprawienie w caoci lub czci wyrzdzonej szkody ! art. ?:>4 w zw. z art. G4>/ pkt. 4 ? lub 9 oraz >4". Przed naoeniem wymienionyc$ obowizk w naley wysuc$a% skazanego, art. ?:>? w zw. z art.G<, przy czym obowizek naprawienia szkody moe by% naoony tylko wtedy, gdy nie zosta on orzeczony jako rodek karny na podst. @rt. <: >/. 3oliwo% warunkowego zawieszenia wykonania tej kary na okres pr by od roku do ? lat, art., :; i GK ''. 'odeks przewiduje moliwo% skr cenia ograniczenia wolnoci po odbyciu przez skazanego poowy kary, jeeli w tym czasie przestrzega porzdku prawnego, sumiennie wykonywa spoecznie uyteczn prac oraz spenia inne naoone na niego obowizki, & takim wypadku uwaa si orzeczon kar za wykonan !art. A?". I/. /. Kara oz.awienia wolno,ci? *2 lat oz.awienia wolno,ci. (o=ywotnie oz.awienie wolno,ci. Podstawowym celem wykonania kary pozbawienia wolnoci jest idea resocjalizacjiO oddziaywania, kt re korzystnie wpywa na jego osobowo%, powstrzymujc go przed powrotem do przestpstwa. Powszec$nie m wi si o kryzysie kary pozbawienia wolnoci. 'odeks karny z /;;G zmieni rol kary pozbawienia wolnoci. Mwiadczy o tym *akt, e w katalogu kar kara pozbawienia wolnoci wymieniona jest po karac$ grzywny i ograniczenia wolnoci !art.?4". 0oln granic kary pozbawienia wolnoci jest / miesic !art.?G", kiedy doln granic byy ?mOce, g rn granicOnajwicej /9 lat. B wnie zmieniony zosta ukad sankcji w czci szczeg lnej !art.?4", a take art.9A, kt ry stanowi, e we wszystkic$ wypadkac$, w kt ryc$ ustawa przewiduje moliwo% wyboru rodzaju kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara albo rodek karny nie moe spenia% cel w kary. B wnie art. 9A>?, kt ry pozwala za przestpstwo zagroone kar pozbawienia wolnoci nieprzekraczajc 9 lat orzec grzywn lub kar ograniczenia wolnoci zamiast kary pozbawienia wolnoci ! z wyczeniem sprawc w skazanyc$ uprzednio na bezwzgldn kar pozbawienia wolnoci za wystpek umylny oraz sprawc w wystpk w c$uliga#skic$". 3imo wiatowego kryzysu kary pozbawienia wolnoci tw rcy kodeksu nie przekrelaj moliwoci oddziaywania resocjalizacyjnoOzapobiegawczego na skazanyc$O wyra5nie akcentuje to art. :G >/. Mrodkami prowadzcymi do tego celu ma by% oddziaywanie na skazanyc$ przez prac, ksztacenie, zajcia kulturalnoOowiatowe !:G > 4 i?". 'adc kar na indywidualizacj oddziaywania na skazanyc$, kodeks karny wykonawczy przewiduje zr nicowanie zakad w karnyc$ dla modocianyc$, dla odbywajcyc$ kar po raz pierwszy, dla recydywist w. .pr cz terminowe kary pozbawienia wolnoci !od /mOce do /9 lat" '' przewiduje kar 49 lat pozbawienia wolnoci, art. ?4 pkt.<. ,stawodawca przewiduje w kadym wypadku zagroenia kar 49 lat alternatyw w postaci zwykej kary pozbawienia wolnoci w wymiarze do /9 lat, art. ?G. 0aje to sdowi moliwo% wyboru rodzaju orzekanej kary wg stopnia szkodliwoci, winy i innyc$ okolicznoci wpywajcyc$ na wymiar kary. 1kazany na kar 49 lat pozbawienia wolnoci moe by% warunkowo by Micha Birula Strona ?G

zwolniony po odbyciu /9 lat kary, art. GAZ?, przy czym okres pr by ustalany jest wedug og lnej reguy w wymiarze od 4 do 9 lat. Ponadto przewidziana jest kara doywotniego pozbawienia wolnoci, art.?4 pkt.9. & szczeg lnyc$ przypadkac$ moliwe jest warunkowe zwolnienie skazanego, jednak dopiero po odbyciu 49 lat pozbawienia wolnoci, art. GA>?. 'ara doywotniego pozbawienia wolnoci ! czciowo tez 49 lat pozbawienia wolnoci" peni *unkcj oc$ronn /I. Pro.le% kary ,%ierci 'ara mierci jest jedn z najstarszyc$ kar. Po FF wojnie wiatowej denie do wyeliminowania kary mierci. @rgumenty przeciwko karze mierci( /. niezgodno% tej kary z zasad $umanitaryzmu 4. negatywny wpyw na kultur spoeczn ?. nieodwracalno% <. nieuyteczno% @rgumenty za( /. zasada sprawiedliwociO za najcisze zab jstwo mier% jest wsp miern kar 4. odstraszajcy wpyw tej kary ?. powoywanie si na opini publiczn, kt ra jest za utrzymaniem tej kary ! 1A. Mrodki karne I. 0wagi og1lne 'atalog rodk w karnyc$ znajduje si w art. -G KK. 1 to( /. Pozbawienie praw publicznyc$, 4. +akaz zajmowania okrelonego stanowiska, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzeniem okrelonej dziaalnoci gospodarczej, ?. +akaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wyc$owywaniem, leczeniem, edukacj maoletnic$ lub opiek nad nimi, <. .bowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonyc$ rodowiskac$ lub miejscac$, zakaz kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu, 9. +akaz prowadzenia pojazd w, :. Przepadek, G. .bowizek naprawienia szkody, A. )awizka, ;. Mwiadczenie pienine, /K. Podanie wyroku do publicznej wiadomoci. Mrodki karne mona podzieli% na wymierne w czasie !np. pozbawienie praw i zakazy wymienione w art. ?; ''" i jednorazowe !np. obowizek naprawienia szkody". Mrodki karne wymierne w czasie orzeka si na okres od roku do /K lat, na okres od roku do /9 lat, a w okrelonyc$ przypadkac$ na zawsze !art. <? > / ''". .kres ten biegnie od momentu uprawomocnienia si wyroku, z tym e nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci, c$ociaby orzeczonej za inne przestpstwo !art. <? > 4 ''".

by Micha Birula

Strona ?A

II. Poz.awienie raw ".licznych Brt. 4N KK Pozbawienie praw publicznyc$ polega na pozbawieniu lub uszczupleniu okrelonyc$ prawo politycznyc$ i obywatelskic$. Cest to najsurowszy rodek karny o wyra5nie represyjnym c$arakterze, orzekanym za szczeg lnie cikie przestpstwa. Pozbawienie praw publicznyc$ obejmuje utrat( a. czynnego i biernego prawa wyborczego do 1ejmu, 1enatu i organ w samorzdu terytorialnego, zawodowego lub gosp., b. prawa do udziau w wymiarze sprawiedliwoci, c. prawa do penienia *unkcji w organac$ i instytucjac$ pa#stwowyc$ i samorzdu terytorialnego lub zawodowego, d. odznacze# i tytu w $onorowyc$ oraz zdolnoci do ic$ uzyskania w okresie trwania zakazu. & stosunku do onierzy rodek ten powoduje ponadto degradacj. Pozbawienie praw publicznyc$ obejmuje zar wno utrat posiadanyc$ praw, jak i niemono% ic$ nabycia w okresie trwania kary. ,pyw kary nie powoduje odzyskanie utraconyc$ praw i odznacze#, a jedynie przywraca zdolno% do ic$ uzyskania. Pozbawienie praw publicznyc$ sd moe orzec w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na okres nie kr tszy ni ? lata za przestpstwo popenione w wyniku motywacji zasugujcej na szczeg lne potpienie !art. <K > 4 ''". III. Zakaz za#%owania stanowisk? wykonywania okre,lonego zawod" l". rowadzenia okre,lone# dziaalno,ci gos odarcze# 1d moe orzec na podstawie art. </ > / i 4 '' wWw rodki, jeeli z przestpstwa wynika przynajmniej jedna z dw c$ nastpujcyc$ przesanek( a. naduycie stanowiska lub uprawnie# zawodowyc$ do popenienia przestpstwa, b. okazanie, e dalsze sprawowanie *unkcji zwizanej z zajmowanym stanowiskiem, wykonywanie zawodu lub prowadzenie okrelonej dziaalnoci zagraa istotnym dobrom c$ronionym prawem. 1tanowisko oznacza wykonywanie jakiej *unkcji. +aw d oznacza zajcie zarobkowe wymagajce okrelonyc$ wiadomoci i umiejtnoci, najczciej potwierdzonyc$ urzdowo, np. dyplom. .rzeczenie takiego zakazu peni przede wszystkim *unkcj prewencyjn i wie si z oc$ron interesu spoecznego, kt ry m gby by% zagroony poprzez naduycie czy brak kwali*ikacji. Cest to rodek dotkliwy, kt ry godzi w presti spoeczny i zawodowy oraz moe pozbawi% uprawnie# zawodowyc$ lub zwizanyc$ z prowadzeniem okrelonej dziaalnoci gosp. na dugi okres do /K lat !art. <? > / pkt / ''".

by Micha Birula

Strona ?;

III a. Zakaz rowadzenia dziaalno,ci zwi<zane# z wychowywanie%? leczenie%? ed"kac#< %aoletnich l". o iek< nad ni%i. Brt. 41 KK Przesank orzeczenia tego rodka jest skazanie sprawcy na kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej lub obyczajnoci popenione na szkod maoletniego. Cest to rodek orzekany *akultatywnie na okres od / roku do /9 lat, a w razie ponownego skazania na zawsze, przy czym orzekanie w tym wypadku jest obligatoryjne. +akres zakaz w wynikajcyc$ z tego rodka jest szeroki. 3oe on dotyczy% zakazu zajmowania wszelkic$ lub okrelonyc$ stanowisk albo wykonywania zawodu lub dziaalnoci zwizanyc$ z wyc$owaniem, edukacj, leczeniem maoletnic$ lub opiek nad nimi, np. lekarzOpediatra. I/. Zakaz rowadzenia o#azd1w Brt. 4* KK 2en rodek karny obejmuje przede wszystkim pojazdy mec$aniczne, tzn. pojazdy drogowe, kolejowe, wodne i powietrzne, kt re poruszaj si za pomoc umieszczonego w nic$ silnika lub s zasilane z trakcji elektrycznej. Cednak temu zakazowi mog podlega% r wnie takie pojazdy 7nie mec$aniczne8, jak rower czy zaprzg konny. Podstaw orzekania zakazu !art. <4 > / ''" prowadzenia pojazd w mec$anicznyc$ lub innyc$ jest skazanie za przestpstwo przeciwko bezpiecze#stwu w ruc$u ldowym, wodny lub powietrznym !tzw. przestpstwa komunikacyjne, rozdz. \\F ''". =$odzi tu np. o przestpstwo spowodowania katastro*y lub bezporedniego niebezpiecze#stwa katastro*y w ruc$u ldowym, wodnym lub powietrznym !art. /G?O/G< ''". Cednak popenienie jakiegokolwiek z wWw przestpstw nie jest wystarczajc przesank do orzeczenia zakazu. + zac$owania sprawcy musi wynika%, e lekceway on zasady ostronoci i bezpiecze#stwa innyc$ uczestnik w ruc$u, przez co stwarza zagroenie w komunikacji. +akaz prowadzenia pojazd w moe zosta% orzeczony wobec prowadzcego pojazd, c$o% nie wynika to jednoznacznie z art. <4 > / '', lecz ratio legis tego wymaga. &ynika z tego, e np. wobec dyspozytora !z art. /G; ''" nie mona orzec zakazu, ale ju wobec nietrze5wego instruktora prowadzcego praktyczny kurs prowadzenia pojazd w w poje5dzie umoliwiajcym temu instruktorowi bezporedni wpyw na ruc$ pojazdu albo kt ry bra udzia w jego prowadzeniu, wydajc kursantowi polecenia, mona orzec zakaz. + treci art. <4 > / '' wynika obowizek pozytywnego wskazania, jakic$ pojazd w zakaz ma dotyczy%. & art. <4 > 4 '' przewidziano obligatoryjne orzekanie zakazu prowadzenia pojazd w mec$anicznyc$ wobec sprawc w przestpstw przeciwko bezpiecze#stwu w komunikacji, kt rzy w czasie popenienia przestpstwa byli w stanie nietrze5woci, pod wpywem rodka odurzajcego lub zbiegli z miejsca zdarzenia !dot. art. /G?, /G< i /GG oraz /GAa ''". 1d orzeka zakaz prowadzenia wszelkic$ pojazd w albo tylko pojazd w okrelonego rodzaju. .bligatoryjny zakaz prowadzenia pojazd w mec$anicznyc$ obejmuje take osoby prowadzce w stanie nietrze5woci pojazdy nie mec$aniczne !np. rower". & wietle art. <4 > ? i < sd moe orzec zakaz prowadzenia wszelkic$ pojazd w mec$anicznyc$ na zawsze, jeli sprawca przestpstwa okrelonego w art. /G?, /G< lub /GG > 4, kt rego nastpstwem jest mier% lub ciki uszczerbek na zdrowiu, by w stanie nietrze5woci, pod wpywem rodka odurzajcego, albo zbieg z miejsca zdarzenia. )atomiast sd orzeka obligatoryjnie zakaz na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w wWw przypadkac$. +akaz prowadzenia pojazd w orzeka si na okres( by Micha Birula Strona <K

od / roku do /K lat art. <? > / pkt /, na zawsze art. <4 > ? lub <.

)a podstawie art. <? > ? '' sd nakada obowizek zwrotu dokumentu uprawniajcego do prowadzenia pojazd w, przy czym do czasu wykonania tego obowizku orzeczony zakaz nie biegnie. )aruszenie tego obowizku jest przestpstwem !art. 4<< ''". +akaz prowadzenia pojazd w przewiduje r wnie 'odeks &ykrocze#( spowodowanie zagroenia przez niezac$owanie naleytej ostronoci, prowadzenie pojazdu po spoyciu alko$olu lub innego podobnie dziaajcego rodka, niezastosowanie si do sygna w kontroli ruc$u drogowego w celu uniknicia kontroli, nieudzielanie pomocy przez uczestnika wypadku innej o*ierze wypadku. /. Prze adek rzed%iot1w l". korzy,ci %a#<tkowe# Brt. 44 KK 7 rze adek rzed%iot1w Brt. 42 KK 7 rze adek korzy,ci %a#<tkowe# +godnie z art. << '' przepadek przedmiot w obejmuje trzy grupy przedmiot w( a. przedmioty, kt re suyy lub byy przeznaczone do popenienia przestpstwa !narzdzia przestpstwa", b. przedmioty poc$odzce bezporednio z przestpstwa, c. przedmioty, kt ryc$ wytwarzanie, obr t lub przew z jest zabronione przez prawo. )arzdzia przestpstwa obejmuj zar wno przedmioty specjalnie wytworzone lub przysposobione do popenienia przestpstwa, jak i przedmioty suce do uytku w celac$ nieprzestpnyc$, kt rymi sprawca si posuy do popenienia przestpstwa. Pojazd moe by% uznany za narzdzie wtedy, gdy jest przystosowany lub wykorzystywany do przestpczego procederu, a nie gdy zosta uyty jedynie jako rodek transportu os b lub przedmiot w albo te jako miejsce, w kt rym przestpstwa dokonano. @rt. << > ? '' przepadku nie stosuje si, jeeli jego orzeczenie byoby niewsp mierne do wagi popenionego czynu. 3ona orzec w takim wypadku nawizka na rzecz 1P. @rt. << > G '' przepadek przedmiot w bdcyc$ narzdziami, a take przedmiot w objtyc$ zakazem posiadaniu lub obrotu !>:", kt re nie stanowi wasnoci sprawcy, orzeka si tylko w wypadkac$ przewidzianyc$ w ustawie. ,c$waa 1) z /;A; r. i art. << > G zd. 4 nie mona orzec przepadku przedmiotu objtego wsp wasnoci, jeeli sprawcami nie s wszyscy wsp waciciele. & razie wsp wasnoci orzeka si przepadek udziau nalecego do sprawcy albo obowizek uiszczenia kwoty pieninej stanowicej r wnowarto% udziau sprawcy. Przepadek przedmiot w poc$odzcyc$ bezporednio z przestpstwa !art. << > / ''" ma c$arakter obligatoryjny. 2akimi przedmiotami mog by% rzeczy ruc$ome, pienidze i inne rodki patnicze, a take papiery wartociowe. 3owa tu zar wno o 7owocac$8 !skradzione pienidze" jak i 7produktac$8 !s*aszowane banknoty" popenionego przestpstwa. .rzeczenie przepadku przedmiot w uzyskanyc$ w wyniku popenienia przestpstwa nie moe nastpi% kosztem prawo pokrzywdzonego albo innego podmiotu posiadajcego prawa do tyc$ przedmiot w. Przedmioty takie podlegaj przede wszystkim zwrotowi na rzecz pokrzywdzonego !art. << > 9 ''", c$yba e taki uprawniony podmiot nie wystpuje lub nie mona go ustali%, albo gdy dany by Micha Birula Strona </

przedmiot objty jest ustawowym zakazem wytwarzania, posiadania lub obrotu !art. << > : ''", nastpuje orzeczenie o przepadku tego przedmiotu na rzecz 1P. & wypadku, gdy sprawca utraci przedmioty poc$odzce z przestpstwa lub uyte do jego popenienia !np. w wyniku zniszczenia", sd moe orzec przepadek pieninej r wnowartoci takic$ przedmiot w !art. << > < ''". PRZIPB(IK K8RZHM:I L0C OIO RP)'8)BRD8M:I 7 BRD. 42 KK. Przepadek korzyci majtkowyc$ nastpuje obligatoryjnie we wszystkic$ przypadkac$, w kt ryc$ sprawca przestpstwa osign z jego popenienia bezprawn korzy% majtkow. )ie orzeka si przepadku korzyci, jeeli korzy% ta podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi !art. <9 > / ''". 'orzy% majtkowa nie tylko przedmioty okrelone w art. //9 > ; '' !rzeczy ruc$ome, pienidze itd.", lecz take wierzytelnoci i inne prawa majtkowe. Przepadkowi !korzyci" podlegaj przedmioty uzyskane w wyniku obrotu przedmiotami poc$odzcymi bezporednio z przestpstwa !ruc$omoci, nieruc$omoci nabyte za skradzione pienidze itd.", a take wierzytelnoci i inne prawa majtkowe. & art. <9 '' wprowadzono tzw. odwr cony ciar dowodu wobec sprawcy skazanego za popenienie przestpstwa, z kt rego osign korzy% majtkow. Przyjto domniemanie, e mienie, kt re sprawca obj we wadanie lub do kt rego uzyska jakikolwiek tytu prawny w czasie popenienia przestpstwa i po jego popenieniu, do c$wili wydania w sprawie c$ociaby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzy% uzyskan z popenienia przestpstwa, c$yba e sprawca lub inna zainteresowania osoba przedstawi przeciwdow d !art. <9 > 4 ''". Powysze domniemanie rozciga si na inn osob *izyczn, prawn lub jednostk organizacyjn, ale tylko w sytuacji, gdy materia dowodowy zebrany w sprawie uzasadnia wysokie prawdopodobie#stwo, e sprawca, aby uniemoliwi% orzeczenie lub egzekucj przepadku, przeni s na t osob lub jednostk mienie uzyskane w wyniku popenienia przestpstwa !art. <9 > ? ''". .soba taka moe przedstawi% dow d zgodnego z prawem nabycia mienia, a take moe wytoczy% pow dztwo przeciwko 1P o obalenie domniemania z art. <9 > ? '' !art. <9 > < ''". /I. Podanie wyrok" do ".liczne# wiado%o,ci Brt. 2N KK 1d moe orzec o podaniu wyroku do publicznej wiadomoci w okrelony przez siebie spos b !w prasie, telewizji", jeeli uzna to za celowe ze wzgldu na spoeczne oddziaywanie kary, jednake pod warunkiem, e publikacja orzeczenia nie narusza interesu pokrzywdzonego. /II. 'awi<zka i ,wiadczenie ieni=ne Brt. 45 ! * Q 4Ga KK )awizka rodek karny, polegajcy na obowizku zapacenia okrelonej kwoty pieninej na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel !spoeczny". )awizk na rzecz pokrzywdzonego orzeka si, gdy nie jest moliwe orzeczenie obowizku naprawienia szkody !art. <: > 4 ''", jako zado%uczynienie za ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa, rozstr j zdrowia oraz doznan krzywd !*izyczn i moraln". .rzeczenie nawizki w innyc$ przypadkac$ jest moliwe na podstawie szczeg lnego przepisu, np. zniesawienie i zniewaga !art. 4/4 > ? i art. 4/: > < ''".

by Micha Birula

Strona <4

)awizka na cele spoeczne !tj. na rzecz instytucji, stowarzyszenia, *undacji lub organizacji wpisanej do wykazu prowadzonego przez 31"( a. art. <G > / '' musi nastpi% skazanie za umylne przestpstwo przeciwko zdrowiu lub yciu, albo za inne przestpstwo umylne, kt rego skutkiem jest mier% czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstr j zdrowia, b. art. <G > 4 '' musi nastpi% skazanie za przestpstwo przeciwko rodowisku, c. art. <G > ? '' musi nastpi% skazanie sprawcy za przestpstwo okrelone w art. /G?, /G<, /GG lub ?99 '', kt ry prowadzc pojazd mec$aniczny by w stanie nietrze5woci lub pod wpywem rodka odurzajcego, albo zbieg z miejsca zdarzenia. +godnie z art. <A '' nawizk orzeka si do wysokoci /KK.KKK. z. Mwiadczenie pienine nie jest *orm naprawienia szkody i nie moe go zastpowa%, lecz peni *unkcje wyc$owawcze i prewencyjne. +godnie z art. <; '', odstpujc od wymierzenia kary, a take w wypadkac$ wskazanyc$ w ustawie, sd moe orzec wiadczenie pienine na okrelony cel spoeczny !tj. na rzecz instytucji, stowarzyszenia, *undacji lub organizacji wpisanej do wykazu prowadzonego przez 31". &ysoko% wiadczenia pieninego nie moe przekracza% 4K.KKK. z, a w wypadku zasdzenia wiadczenia od sprawcy skazanego za przestpstwo wymienione w art. /GAa !nietrze5wo% kierowcy" wysokoci :K.KKK. z. /III. 8.owi<zek na rawienia szkody Brt. 45 KK )a podstawie art. <: > / '' orzeczenie obowizku naprawienia szkody moe zosta% wydane, gdy zaistniej dwie przesanki, tj. wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby i skazanie sprawcy za przestpstwo, kt rego skutkiem jest( mier% czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstr j zdrowia, przestpstwo przeciwko bezp. w komunikacji, przestpstwo przeciwko rodowisku, mieniu lub obrotowi gosp., przestpstwo przeciwko prawom os b wykonujcyc$ prac zarobkow. Przy orzekaniu tego rodka karnego naley si kierowa% zasadami prawa cywilnego dot. ustalenia wielkoci szkody majtkowej lub doznanej krzywdy !szkoda niemajtkowa", biorc take pod uwag stopie# przyczynienia si pokrzywdzonego do jej powstania. ,wzgldnia% mona tylko te skadniki lub elementy szkody, kt re wyniky bezporednio z zac$owania si sprawcy lub ze skutk w tego zac$owania si. )ie maj zastosowania przepisy z prawa cywilnego dot. przedawnienia roszcze# i nie mona te na podstawie art. <: > / '' zasdzi% od skazanego pacenia renty na rzecz pokrzywdzonego. & wypadku skazania os b wsp dziaajcyc$ w popenieniu przestpstwa, sd powinien orzec wobec kadego ze wsp dziaajcyc$ obowizek naprawienia szkody stosownie do udziau w wyrzdzonej szkodzie. &ykonanie prawomocnie orzeczonego obowizku naprawienia szkody nastpuje w trybie okrelonym przepisami 'P=.

by Micha Birula

Strona <?

! 1E. Zaniechanie "karania s rawcy I. 8dst< ienie od wy%ierzenia kary .dstpienie od wymierzenia kary rezygnacja z wymierzenia kary i poprzestaniu na orzeczeniu rodka karnego, albo odstpieniu od wymierzenia jakiegokolwiek rodka karnego. )ie oznacza to braku odpowiedzialnoci karnej, gdy stosuje si j w wypadkac$ stwierdzenia winy i orzeczenia prawomocnego wyroku. Przepis ustawy musi przewidywa% tak moliwo%! najczciej z alternatyw nadzwyczajnego zagodzenia kary"( obligatoryjne przy obronie koniecznej, jeeli by wynikiem strac$u lub wzburzenia usprawiedliwionymi okolicznociami. alternatywna obok nadzwyczajnego zagodzenia kary wobec dokonujcego denuncjacji uczestnika zorganizowanej przestpczoci! gdy jego rola bya podrzdna, a in*ormacja przyczynia si do zapobieenia popenieniu innego przestpstwa". @rt. 9; '' daje moliwo% poprzestania na orzeczeniu rodka karnego za przestpstwo zagroone kar nie przekraczajca ? lat pozbawienia wolnoci, jeeli spoeczna szkodliwo% czynu nie jest znaczna a orzeczony rodek karny speni cele kary. II. )ar"nkowe "%orzenie ost owania karnego &arunkowe umorzenie postpowania polega na odstpieniu od skazania i kary wobec sprawcy uznanego za winnego popenienia przestpstwa, w celu i zastosowaniu przewidzianyc$ przez prawo karne rodk w o c$arakterze probacyjnym. Przesanki, kt re musz wystpi% cznie !art. :: > / i 4 ''"( a. zagroenie czynu kar nie przekracza ? lat pozbawienia wolnoci, b. wina sprawcy i stopie# spo. szkodliwoci popenionego przez niego czynu nie s znaczne, c. brak jest wtpliwoci co do popenienia przestpstwa i jego okolicznoci, d. sprawca nie by dotd karany za przestpstwo umylne, e. wystpuje pozytywna prognoza, wyraajca si w przekonaniu, e pomimo warunkowego umorzenia sprawca nie popeni ponownie przestpstwa i bdzie przestrzega prawa. @rt. :: > ? '' przewiduje nadto, e warunkowe umorzenie moe by% orzeczone w sprawac$ o przestpstwa zagroone kar nieprzekraczajc 9 lat pozbawienia wolnoci, jeeli pokrzywdzony pojedna si ze sprawc, sprawca naprawi szkod lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili spos b naprawienia szkody. &arunkowe umorzenie nastpuje na okres pr by, kt ry wynosi od / roku do 4 lat !art. :G > / ''". & art. :G > ? '' przewidziano katalog obowizk w, jakie mona naoy% na sprawc w ramac$ warunkowego umorzenia postpowania( a. in*ormowanie sdu lub kuratora o przebiegu pr by, b. przeproszenie pokrzywdzonego, c. wykonywanie cicego na sprawcy obowizku oenia na utrzymanie innej osoby, d. powstrzymanie si od naduywania alko$olu lub uywania innyc$ rodk w odurzajcyc$, e. powstrzymanie si od kontaktowania si z pokrzywdzonym lub innymi osobami w okrelony spos b. by Micha Birula Strona <<

Ponadto mona orzec wiadczenie pienine oraz zakaz prowadzenia pojazd w !art. :G > ? ''". @by naoy% obowizki musi mie% miejsce wysuc$anie oskaronego. Ceeli sprawca w okresie pr by uc$yla si od wykonywania naoonyc$ obowizk w albo c$ociaby przed uprawomocnieniem si orzeczenia raco narusza porzdek prawny, a w szczeg lnoci, gdy dopuszcza si nowego przestpstwa, naley podj% postpowanie karne !art. :A > /O? ''". Po upywie okresu pr by i dodatkowyc$ : miesicy postpowania nie mona ju podj% !art. :A > < ''". & takim wypadku warunkowe umorzenie przeksztaca si z mocy prawa w umorzenie de*initywne. Podjcie postpowania warunkowo umorzonego jest obligatoryjne, gdy sprawca w okresie pr by popeni przestpstwo umylne, za kt re zosta prawomocnie skazany !art. :A > / ''". )atomiast sd moe podj% postpowanie karne, gdy sprawca w okresie pr by( a. raco narusza porzdek prawny, a w szczeg lnoci gdy popeni inne przestpstwo, b. uc$yla si od dozoru, wykonania naoonyc$ obowizk w lub orzeczonyc$ rodk w karnyc$, c. nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody, d. po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postpowania, lecz przed jego uprawomocnieniem si, raco narusza porzdek prawny, w szczeg lnoci popeni w tym czasie przestpstwo. ! 1G. 6<dowy wy%iar kary I. Zasady s<dowego wy%iar" kary i ,rodk1w karnych Przez sdowy wymiar kary rozumiemy okrelenie rodzaju i wielkoci kary lub rodka karnego za przestpstwo przypisane indywidualnemu sprawcy. 1dowy wymiar kary stanowi zatem konkretyzacj kary !rodka karnego" przewidzianej w ustawie za okrelony typ przestpstwa, przy uwzgldnieniu zawartyc$ w ustawie zasad i dyrektyw, kt re wskazuj cele, jaki tak okrelona kara powinna spenia%. 1dowy wymiar kary nastpuje w granicac$ ustawowego wymiaru kary, przez kt ry rozumie si sankcj karn przewidzian w ustawie za przypisany typ przestpstwa, przy uwzgldnieniu instytucji mody*ikujcyc$ t sankcj !np. nadzwyczajne zagodzenie kary". +asady sdowego wymiaru kary( +asada swobody sdu w granicac$ ustawy O polega na niezawisoci sdzi wX jej podstaw jest zawarta w art. 9? > / k.k. wytyczna, i 7sd wymierza kar wedug swego uznania8, przy czym swoboda sdu nie oznacza dowolnoci, dziaanie sdu podlega bowiem w sensie merytorycznym ustawie karnej, kt ra wyznacza kierunek wymiaru kary oraz innyc$ rodk w karnyc$.. +asada $umanitaryzmu O nakazuje kierowanie si godnoci czowieka, a w szczeg lnoci deniem do minimalizowania dolegliwoci wynikajcyc$ z kar, rodk w karnyc$ i zabezpieczajcyc$, w granicac$ okrelonyc$ celami tyc$ kar i rodk w. +asada indywidualizacji O polega na dostosowaniu kar i rodk w karnyc$ do waciwoci i warunk w osobistyc$ kadego skazanego oraz moliwoci i perspektyw zapobiegawczego i wyc$owawczego oddziaywania na niego +asada zaliczania *aktycznego pozbawienia wolnoci na poczet kary O ma na celu, aby dolegliwo% zwizana z tymczasowym aresztowaniem lub inn *orm pozbawienia wolnoci zostaa wyr wnana. by Micha Birula Strona <9

+asada pre*erencji kar nie izolacyjnyc$ O znajduje wyraz zar wno w kolejnoci wymienienia kar w systemie kar, jak te w normie zawartej w art. 9A > /, kt ry stanowi, e jeeli ustawa przewiduje moliwo% wyboru kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub rodek karny nie moe speni% cel w kary. +asad t wyraa r wnie przewidziana w art. 9A > ?O< moliwo% orzeczenia zamiast pozbawienia wolnoci kary ograniczenia wolnoci lub grzywny za przestpstwo zagroone wycznie kar pozbawienia wolnoci nie wysz ni lat 9. II. (yrektywy s<dowego wy%iar" kary 0yrektywy wymiaru kary O zawarte w ustawie wskazania, kt rymi sd ma obowizek kierowa% si przy ic$ wymierzaniu. D wn *unkcja O zapewnienie realizacji cel w kary i rodk w karnyc$, przyjtyc$ w danym systemie prawnym. .dr niamy dyrektywy og lneOksztatuj wymiar kary wobec og u sprawc w przestpstw 0yrektywy szczeg lneO dotyczce okrelonyc$ kategorii sprawc w lub poszczeg lnyc$ kar i rodk w karnyc$. 0yrektywy og lne to( &sp mierno% kary do winy sprawcy i do spoecznej szkodliwoci popenionego czynu +apobiegawcze i wyc$owawcze oddziaywanie kary na sprawc 1poeczne oddziaywanie kary 0yrektywy wsp miernoci kary do winy sprawcy i do stopnia spoecznej szkodliwoci jego czynu maj zapewni% orzekanie spraw zasuonyc$, sprawiedliwyc$. !+aakcentowanie wsp miernoci kary do winy nastpio dopiero w k.k. w /;;G roku." .bowizujcy k.k. nadaje wymiarowi kary znaczenie w postaci kryterium winy. Cako wyznacznika sprawiedliwoci kary. )ie oznacza to jednak, e wymierzajc kar lub rodek karny sd pomija% bdzie ocen spoecznej szkodliwoci czynu, powinien jednak kierowa% si wycznie kryteriami tej szkodliwoci okrelonymi w art.9? par 4 i //9 par 4. 0yrektywy spoecznego oddziaywania kary wyraa prewencj og ln rozumian nie, jako nakaz odstraszajcego oddziaywania na potencjalnyc$ przestpc w, lecz ksztatowania waciwyc$ ocen i postaw prawnyc$, a w szczeg lnoci utwierdzania w spoecze#stwie, i sprawcy przestpstw ponosz odpowiedzialno% za swoje czyny. 0yrektywa tam ma cisy zwizek z dyrektyw wsp miernoci kary do winy i szkodliwoci popenionego czynu. 0yrektywa oddziaywania na sprawc O realizuje wskazania prewencji indywidualnej, wyraajc si zar wno w zapobiegawczym, jak i wyc$owawczym wpywie orzekanyc$ kar i rodk w karnyc$. 1zczeg lnoOprewencyjne oddziaywanie kar i rodk w karnyc$ wie si r wnie z ic$ zapobiegawcz *unkcj, polegajc na oc$ronie spoecze#stwa przed niebezpiecze#stwem ponownego popenienie przestpstwa lub przestpstw przez danego sprawc. 1zczeg lne dyrektywy wymiaru kary to takie dyrektywy, kt re mody*ikuj dyrektywy og lne( 0yrektywa dotyczca wymiaru kary wobec sprawc w modocianyc$, a take nieletnic$ odpowiadajcyc$ karnie, jest prymat wyc$owawczego oddziaywania kary. &ymieniona pre*erencja nie oznacza, jednak pominicia wskaza# pyncyc$ z og lnyc$ dyrektyw, zgasza za przestrzegania nakazu orzekania kary w granicac$ jej sprawiedliwoci.

by Micha Birula

Strona <:

0yrektywa wyjtkowoci kary doywotniego pozbawienia wolnoci, kt rej nie mona orzec wobec nieletniego odpowiadajcego karnie, a jedynie wobec sprawcy, kt ry w c$wili popenienia zbrodni zagroonej t kar uko#czy /A lat. 0yrektywa zakazujc orzekania grzywny, gdy doc$ody sprawcy, jego stosunki majtkowe lub moliwoci zarobkowe uzasadniaj przekonanie, e sprawca grzywny nie uici i nie bdzie jej mona jej cign% w drodze egzekucji !art.9A par 4" III. Zaostrzenie "stawowego wy%iar" kary 0z" eni; I/. 'adzwycza#ne zagodzenie kary Polega na wymierzeniu kary poniej dolnej granicy ustawowego zagroenia, albo kary agodniejszego rodzaju ni kara wskazana w ustawowym zagroeniu. Podstawy nadzwyczajnego zagodzenia kary( /. )adzwyczajne zagodzenie kary przewiduje przepis ustawy( a. =zynny al, b. )ieletni popeniajcy jedno z przestpstw okrelonyc$ w art./K '' c. ,siowanie nieudolne, d. Pomocnictwo, e. Ld co do kontratypu i co do prawa, *. Przekroczenie granic kontratyp w !1tanu wyszej koniecznoci i obrony koniecznej" g. Poczytalno% w znacznym stopniu ograniczona. 4. &obec modocianego, ze wzgldu na to, e sd orzekajc kar powinien go przede wszystkim wyc$owywa%. ?. 1zczeg lnie uzasadnione przypadki, kiedy nawet najnisza kara, wymierzona w granicac$ ustawowego zagroenia byaby niewsp miernie wysoka( !? przypadki" a. Poszkodowany pojedna si ze sprawc, albo sprawca i pokrzywdzony uzgodnili spos b naprawienia szkody, b. 1prawca czyni starania o naprawienie szkody !postawaY" c. 1prawca popeni przestpstwo nieumylnie i w wyniku tego sprawca albo osoba najblisza dla niego doznaa powanego uszczerbku !c$odzi nie tylko o uszczerbek na zdrowiu, ale moe to by% take uszczerbek na mieniu" <. gdy sprawca wsp dziaajcy z innymi osobami w popenieniu przestpstwa ujawni wobec organu powoanego do cigania przestpstw in*ormacje dotyczce os b uczestniczcyc$ w popenieniu przestpstwa oraz istotne okolicznoci jego popenienia 9. na wniosek prokuratora wobec sprawcy, kt ry niezalenie od wyjanie# zoonyc$ w swojej sprawie ujawni przed organem cigania istotne okolicznoci nieznane temu organowi, przy czym przestpstwo jest kar powyej 9 lat pozbawienia wolnoci. )adzwyczajne zagodzenie ma c$arakter *akultatywny. .bligatoryjny c$arakter ma tylko gdy( art. :K Z ?( ujawnienie wsp lnik w przez osob wsp dziaajc z innymi kary orzeczonej wobec nieletniego, kt ry w czasie orzekania uko#czy lat /A, a orzeczenie zakadu poprawczego byoby niecelowe. Beguy, jakie musi stosowa% sd( /. Ceeli sprawca popeni zbrodni, orzeczona kara nie moe by% nisza od /W? dolnej granicy ustawowego zagroeniaX 4. Ceeli przestpstwo jest zagroone kar / roku P& albo kar surowsz !dolna granica", sd agodzc moe orzec kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnociX by Micha Birula Strona <G

?. Ceeli przestpstwo jest zagroone kar nisz ni / rok pozbawienia wolnoci sd agodzc kar nie moe orzec pozbawienia wolnociX <. Ceeli przestpstwo jest zagroone alternatywnie kar grzywny, ograniczenia wolnoci, pozbawienia wolnoci to nadzwyczajne zagodzenie kary polega na odstpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu zamiast kary rodka karnego. /. )ar"nkowe zawieszenie wykonania kary Fnstytucja warunkowego zawieszenia kary jest *orm warunkowego skazania. Cest stosowana w stosunku do sprawc w, kt rzy nie wykazuj cec$ gbokiej demoralizacji i wyc$owawczy e*ekt moe da% poddanie ic$ pr bie w warunkac$ wolnoci kontrolowanej &arunkowe skazanie stanowi samodzielny rodek karnyY Podstawow przesank warunkowego zawieszenia kary jest pozytywna prognoza mimo niewykonania orzeczonej kary sprawca bdzie przestrzega porzdku prawnego, a w szczeg lnoci nie popeni ponownie przestpstwa. @rt :; > /( 1d stosuje wtedy, gdy jest ju orzeczona kara za popenione przestpstwo. 1d moe zawiesi% kar pozbawienia wolnoci, ograniczenia wolnoci albo kar grzywny 2US'. wtedy gdy kara grzywny jest kar samoistn. 'ara pozbawienia wolnoci nie moe przekracza% 4 lat. !grzywna jest wymierzana obok, gdy korzy% majtkowa". @rt :; > 4( +awieszajc wykonanie kary, sd bierze pod uwag przede wszystkim( a. postaw sprawcy, b. jego waciwoci, c. warunki osobiste, d. dotyc$czasowy spos b ycia e. i zac$owanie si po popenieniu przestpstwa. 1d stosuje ten rodek, gdy cele kary zostan osignite pomimo tego, e kara nie bdzie wykonana. Mrodek ten nie jest stosowany wobec multirecydywist w, c$yba e zac$odzi wyjtkowy przypadek uzasadniony przepisami prawa. 1d )ajwyszy za taki przypadek uzna przewlek, nieuleczaln c$orob sprawcy albo szczeg lnie trudn sytuacj osobist, np. gdy sprawca jest jedyn osob, kt ra utrzymuje maoletniego. Ceeli sd zawiesza( a. kar pozbawienia wolnoci, pr ba trwa od 4 do 9 lat !art. GK ''" b. Przy zawieszeniu kary ograniczenia wolnoci i grzywny od / roku do ? lat, c. &obec sprawc w modocianyc$ i multirecydywist w( od ? do 9 lat. Przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolnoci, sd moe orzec grzywn do /AK stawek dziennyc$, ale tylko wtedy gdy orzeczenie grzywny na podstawie innego przepisu nie jest moliwe. Ceeli sd orzeka zawieszenie wykonania kary ograniczenia wolnoci, sd moe orzec kar grzywny w wysokoci do ;K stawek dziennyc$. & okresie pr by moe by% oddany pod doz r kuratora, os b czy instytucji godnyc$ zau*ania. &arunkowe zawieszenie wykonania kary moe by% stosowane wobec recydywist w, take recydywist w szczeg lnyc$ z tym, e w razie multirecydywy przemawia% musz za tym szczeg lne okolicznoci ! art.:; > ?" Fstnieje bezwzgldny zakaz stosowania warunkowego zawieszenia wykonywania kar grzywny i ograniczenia wolnoci wobec sprawc w wystpk w o c$arakterze c$uliga#skim.

by Micha Birula

Strona <A

8KRI6 PRPCH> &arunkowe zawieszenie wykonania kary nastpuje na okres pr by( w przypadku kary pozbawienia wolnoci( od 4 do 9 lat w przypadku recydywist w wielokrotnyc$ i modocianyc$( od ? do 9 lat w przypadku ograniczenia wolnoci i grzywny( od roku do ? lat .kres pr by zaczyna biec od uprawomocnienia si orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary. +awieszajc wykonanie kary sd moe orzec grzywn grzywna stanowi% ma instrument zwikszenia dolegliwoci rodka karnego i ksztatowa% przekonanie o nieopacalnoci popenienia przestpstwa. .rzekanie grzywny w wypadku zawieszenia wykonania kary jest moliwe tylko, gdy nie mona jej wymierzy% na innej podstawie. +awieszajc warunkowo wykonanie kary mona na sprawc naoy% odpowiednie obowizki pr by. Fc$ katalog zawiera art. G4 > / '' jest to katalog otwarty, ale nie mog by% orzeczone obowizki o c$arakterze penalnym np. obowizek nieodpatnej dozorowanej pracy. Ponadto sd moe zobowiza% skazanego do naprawienia caoci, lub czci wyrzdzonej szkody, albo uiszczenia wiadczenia pieninego ! c$yba, e zosta on wymierzony na postawie odrbnyc$ przepis w. =zas i spos b wykonania naoonyc$ obowizk w sd orzeka po wysuc$aniu skazanego. & przypadku obowizku poddania si leczeniu odwykowemu, lub re$abilitacyjnemu potrzebna jest zgoda skazanego. @rt. G? ''( 0oz r jest obligatoryjny( a. wobec modocianyc$ sprawc w przestpstw umylnyc$, b. multirecydywist w c. i sprawc w, kt rzy popenili przestpstwo w zwizku z zaburzeniem pre*erencji seksualnej na szkod maoletniego. )a leczenie sprawca musi wyrazi% zgod. @rt. G9 ''( .bligatoryjnie zarzdza wykonanie kary zawieszonej, jeeli w okresie pr by sprawca popeni podobne przestpstwo umylne, za to przestpstwo zostanie skazany na kar pozbawienia wolnoci a wyrok uprawomocni si. 1kutki prawne uzalenione s od przebiegu okresu pr by i jej wynik w. Pozytywny wynik pr by powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Przyjmuje si, e pr ba jest udana, jeli w cigu : miesicy od upywu orzeczonego jej okresu nie nastpio zarzdzenie sdu o wykonaniu zawieszonej kary. & przypadku, gdy wobec skazanego orzeczone grzywn lub rodek karny, zatarcie nastpuje po ic$ wykonaniu. Zatracie skazania! oznacza prawne uznanie niekaralnoci sprawcy przestpstwa" #egatywny wynik prby oznacza naruszenie jej warunkw lub dopuszczenie si nowego przestpstwa" @rt. G9 > / '' jeli sprawca w okresie pr by popeni podobne do poprzedniego przestpstwo umylne, za kt r orzeczono prawomocnie kar pozbawienia wolnoci ! take w warunkac$ zawieszenia jej wykonania, nastpuje obligatoryjne zarzdzenie wykonania zawieszonej kary. 6akultatywne zarzdzenie wykonania zawieszonej kary moe nastpi%, gdy sprawca w okresie pr by( popeni inne przestpstwo ni okrelone poprzednio raco naruszy porzdek prawny nie uici orzeczonej grzywny uc$yla si od naoonyc$ obowizk w pr by lub orzeczonyc$ rodk w karnyc$ by Micha Birula Strona <;

uc$yla si od dozoru

+arzdzenie wykonania kary moe r wnie wystpi%, gdy sprawca po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem raco narusza porzdek prawny, a w szczeg lnoci, gdy w tym czasie popenia przestpstwo. )iewykonanie naoonyc$ obowizk w musi by% zawinioneY ! *N. Z%iana kary orzeczone# I. )ar"nkowe rzedter%inowe zwolnienie Cest to rodek *akultatywny, sd moe go wymierzy%, ale ustawa go do tego nie obliguje. Mrodek ten jest wyrazem indywidualizacji kary pozbawienia wolnoci. . warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka sd penitencjarny na wniosek skazanego, jego obro#cy, dyrektora zakadu karnego, albo kuratora sdowego. 3aterialne podstawy !przesanki" dla orzeczenia tego rodka probacyjnego( /. Postawa, waciwoci i warunki osobiste sprawcy, 4. .kolicznoci popenienia przestpstwa( a. =zy popeni przestpstwo samodzielnie !sprawca wykonawczy" czy wsp lnie z innymi !wsp sprawca" b. 1pos b popenienia, czas i miejsce, c. ,ycie niebezpiecznyc$ narzdzi, d. 3otywacja, e. =zy popeni sam czy wsp lnie z nieletnimX ?. 1pos b ycia przed popenieniem przestpstwa( a. &czeniejsza karalno%, b. 2ryb ycia !czy si uczy albo pracowa" <. +ac$owanie po popenieniu przestpstwa( a. =zynny al, b. Powrotno% do przestpstwa, c. Przeproszenie pokrzywdzonego, pojednanie si z pokrzywdzonym, d. 'ierowanie gr 5b wobec pokrzywdzonego, e. 3atactwo !utrudnianie postpowania" *. ,krywanie si, g. ,cieczka z miejsca zdarzeniaX 9. +ac$owanie w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci !ta przesanka jest Lrna pod uwag tylko przy tym rodku probacyjnym" a. =zy przestrzega regulaminu zakadu karnego, b. =zy wykonywa naoone przez sd obowizkiX Przy wystpieniu tyc$ przesanek sd musi doj% do przekonania, e pomimo zwolnienia z odbywania pozostaej czci kary sprawca bdzie przestrzega porzdku prawnego, tzn. nie popeni kolejnego przestpstwa. Przesanki *ormalne( 1prawca musi odby% co najmniej poow kary zanim zoy wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie, jednoczenie musi to by% co najmniej : miesicy odbywania karyX Ceeli sprawca zosta skazany na( 49 lat P& musi odby% co najmniej /9 lat kary, a jeli na doywotnie pozbawienie wolnoci musi odby% co najmniej 49 lat kary. &obec recydywist w( by Micha Birula Strona 9K

Becydywa specjalna podstawowa( odby co najmniej 4W? kary, jednak nie mniej ni / rok, 3ultirecydywa( odby co najmniej ] kary, jednak nie mniej ni / rok P&.

& wyroku skazujcym sd moe wyduy% te wskazane przez ustawodawc okresy, po jakic$ moe sprawca ubiega% si o warunkowe przedterminowe zwolnienie. )ie moe jednak sd skr ci% tyc$ okres w, ani wyczy% stosowania rodka probacyjnego. &arunkowe przedterminowe zwolnienie jest rodkiem probacyjnym, dlatego ustalony musi by% okres pr byX okres pr by polega na tym, e cz% kary odbywana jest poza zakadem karnym. .kres ten nie moe by% kr tszy ni 4 i duszy ni 9 lat. Fnaczej wobec multirecydywist w( okres pr by wynosi ? 9 lat, a przy karze doywotniego pozbawienia wolnoci( okres pr by wynosi /K lat. 1d odwouje przedterminowe warunkowe zwolnienie( .bligatoryjnie, jeeli( 1kazany popeni przestpstwo umylne w okresie pr by, za kt re zosta skazany na kar P& bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, a wyrok prawomocni si. 6akultatywnie, jeeli( 1prawca raco naruszy obowizujcy porzdek prawny !analogicznie jak przy innyc$ rodkac$ probacyjnyc$"( Popeni przestpstwo nieumylne, Popeni przestpstwo umylne, za kt re orzeczono kar grzywny lub .&. Po odwoaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia sprawca ma moliwo% ponownego wnioskowania o warunkowe przedterminowe zwolnienie, ale po co najmniej roku odbywania kary w zakadzie karnym, a przy doywotnim pozbawieniu wolnoci po odbyciu 9 lat moe ponownie ubiega% si o warunkowe przedterminowe zwolnienie. &g 1)( popenienie przestpstwa nie wyklucza moliwoci zastosowania rodka probacyjnego. 'ara uznawana jest za odbyt( po upywie okresu pr by i dodatkowyc$ : miesicy, kar uznaje si za wykonan ju w momencie uzyskania warunkowego przedterminowego zwolnienia, oznacza to wczeniejsze zatarcie skazania, zwykle ju po upywie kilkunastu miesicy !min. / rok i : mies." &arunkowe przedterminowe zwolnienie moe by% stosowane wobec sprawc w, wobec kt ryc$ orzeczono kar ograniczenia wolnoci, jeeli taki sprawca odby co najmniej poow tej kary i w tym czasie nie popeni adnego przestpstwa, ponadto wykonywa naoone przez sd obowizki, nie uc$yla si od dozoru. 1d moe uzna% kar za wykonan w caoci i zwolni% z pozostaej czci kary ograniczenia wolnoci. ,stawa zezwala na stosowanie warunkowego przedterminowego zwolnienia take wobec sprawc w, wobec kt ryc$ orzeczono rodki karne, jeeli wykonywane byy co najmniej przez / rok, a sprawca przestrzega porzdku prawnego !nie doszo do racego naruszenia porzdku prawnego" ^ sd moe uzna% w takim przypadku rodek karny za wykonany. )ie mona uzna% rodka karnego za wykonany wczeniej, w przypadku sprawcy, kt ry by skazany za przestpstwo przeciwko bezpiecze#stwu w komunikacji, jeli sprawca by nietrze5wy, pod wpywem rodk w odurzajcyc$ lub zbieg z miejsca zdarzenia i orzeczonym rodkiem jest zakaz prowadzenia pojazd w.

by Micha Birula

Strona 9/

! *1. Mrodki za.ez iecza#<ce I. Istota ,rodk1w za.ez iecza#<cych Mrodki zabezpieczajce w odr nieniu od kar nie maj na celu wymierzenia sprawiedliwoci za popenione czyny ani nie zawieraj elementu potpienia czynu i jego sprawcy. Fc$ jedyn *unkcj ma by% zabezpieczenie spoecze#stwa przed niebezpiecze#stwem ze strony os b naruszajcyc$ prawo karne. &sp czesne kodeksy karne maj c$arakter dwutorowy, tzn. operuj zar wno karami jak i rodkami zabezpieczajcymi. Mrodki zabezpieczajce odgrywaj w nic$ jednak role nieproporcjonalnie ma w por wnaniu z rol odgrywan przez kary. .becnie '' przewiduje dwa rodzaje rodk w zabezpieczajcyc$( Mrodki izolacyjno lecznicze !art. ;? O;A ''", Mrodki o c$arakterze administracyjnym !art. ;; /KK ''". II. 6tosowanie ,rodk1w za.ez iecza#<cych .g ln zasad stosowania rodk w zabezpieczajcyc$ zwizanyc$ z umieszczeniem w zakadzie zamknitym jest to, e mog by% orzeczone tylko wtedy, gdy jest to niezbdne, aby zapobiec ponownemu popenieniu przez sprawc czynu zabronionego, zwizanego z jego c$orob psyc$iczn, upoledzeniem umysowym lub uzalenieniem od alko$olu lub innego rodka odurzajcego !art. ;? ''". & stosunku do sprawcy kt ry popeni przestpstwo w stanie poczytalnoci w znacznym stopniu ograniczonej i zosta za nie skazany na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego jej wykonania, sd moe orzec umieszczenie sprawcy w zakadzie karnym, w kt rym stosuje si szczeg lne rodki lecznicze lub re$abilitacyjne !art. ;9 > / ''". 2akie umieszczenie nie jest w zasadzie stosowaniem rodka zabezpieczajcego, lecz jest szczeg lnym sposobem wykonania kary. Fzolacyjno leczniczy c$arakter ma rodek przewidziany w art. ;: '', tj. umieszczenie sprawcy w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego. 3oe on by% orzeczony wobec skazanyc$ na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo zwizane z uzalenieniem od alko$olu lub innego rodka odurzajcego. 1zczeg lny rodek zabezpieczajcy przewiduje art. ;9a ''. 3ianowicie skazujc sprawc na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo skierowane przeciwko wolnoci seksualnej, popenione w zwizku z zak ceniem jego czynnoci psyc$icznyc$ o podou seksualnym innym ni c$oroba psyc$iczna, sd moe orzec umieszczenie sprawcy po odbyciu tej kary w zakadzie zamknitym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne. III. Mrodki za.ez iecza#<ce o charakterze ad%inistracy#ny% Mrodki zabezpieczajce o c$arakterze administracyjnym 'odeks 'arny zawiera w art. ;;. &obec sprawcy, kt ry dopuci si czynu zabronionego w stanie niepoczytalnoci, sd moe orzec tytuem rodka zabezpieczajcego zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia dziaalnoci gospodarczej !art. ?; pkt 4 ''", zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wyc$owywaniem, leczeniem, edukacj maoletnic$ lub opiek nad nimi !art. ?; pkt 4a ''", obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonyc$ rodowiskac$ lub miejscac$, zakaz by Micha Birula Strona 94

kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sdu !art. ?; pkt 4b ''", lub zakaz prowadzenia pojazd w !art. ?; pkt ? ''" oraz przepadek !art. ?; pkt < ''"jeeli jest to konieczne ze wzgldu na oc$ron porzdku prawnego. ! **. Przedawnienie. Zatarcie skazania I. Przedawnienie 1. 0wagi og1lne Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, e po upywie okrelonego czasu nie mona zrealizowa% odpowiedzialnoci karnej za popenione przestpstwo, tzn. w zalenoci od rodzaju przedawnienia nie mona wszcz% postpowania, wyda% wyroku skazujcego lub wykona% orzeczonej kary. & polskim prawie karnym mona wyr ni% trzy rodzaje przedawnie# !'odeks 'arny ic$ nie wymienia"( /. Przedawnienie cigania, 4. Przedawnienie wyrokowania, ?. Przedawnienie wykonania kary. *. Przedawnienie ,cigania &g art. /K/ '', karalno% przestpstwa ustaje, jeeli od czasu jego popenienia upyno lat( /. ?K gdy czyn stanowi zbrodni zab jstwa, 4. 4K gdy czyn stanowi inn zbrodni, ?. /9 gdy czyn stanowi wystpek zagroony kar pozbawienia wolnoci przekraczajc 9 lat, <. /K gdy czyn stanowi wystpek zagroony kar pozbawienia wolnoci przekraczajc ? lata. ,pyw wskazanyc$ wyej termin w, oznacza e nie mona ju wszcz% postpowania karnego w sprawie o takie przestpstwo. Cest to przedawnienie cigania. & sprawac$ o przestpstwa cigane z oskarenia prywatnego opr cz og lnego trzyletniego okresu terminu przedawnienia cigania przepis art. /K/ > 4 '' przewiduje dalsze ograniczenia cigania, kt re nie moe nastpi% po upywie roku od czasu dowiedzenia si przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestpstwa. -. Przedawnienie wyrokowania Ceeli w czasie przewidzianym w art. /K/ '' wszczto postpowanie przeciwko osobie, to karalno% ustpuje z upywem /K lat od upywu tego okresu, jeli c$odzi oz brodni lub wystpki okrelone w art. /K/ > / pkt /O? '', a z upywem 9 jeli c$odzi o pozostae wystpki. 4. Przedawnienie kary Ceeli do wydania prawomocnego wyroku skazujcego w podanyc$ terminac$ dojdzie, to w gr wc$odzi trzeci rodzaj przedawnienia, tj. przedawnienie wykonania kary. 2erminy przedawnienia wykonania kary okrelone s w art. /K? '' i liczy si je od uprawomocnienia si wyroku skazujcego. )ie mona wykona% kary, jeeli od tego momentu upyno lat( /. ?K w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na czas powyej 9 lat albo surowsz, 4. /9 w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci do lat 9, by Micha Birula Strona 9?

?. /K w razie skazania na inna kar. 5. )y<czenie rzedawnienia Przepis w o przedawnieniu nie stosuje si do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkoci i przestpstw wojennyc$ !art. /K9 >/ ''". +asada ta opiera si na konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennyc$ i zbrodni przeciwko ludzkoci !/;:A rok". Przedawnienie nie ma zastosowania r wnie do umylnego przestpstwa( zab jstwa, cikiego uszkodzenia ciaa, cikiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolnoci czonego ze szczeg lnym udrczeniem, popenionego przez *unkcjonariusza publicznego w zwizku z penieniem obowizk w subowyc$ !art. /K9 > 4 ''". II. Zatarcie skazania +atarcie skazania polega na przyjciu pewnej *ikcji prawnej. 6ikcja ta polega na tym, e po spenieniu okrelonyc$ przesanek uwaa si osob skazan za niekaran, za wpis o skazaniu usuwa si z rejestru !art. /K: ''". +atarcie skazania oznacza wic, e w wietle prawa skazany uwaany jest za niekaranego i moe to sam twierdzi%, np. wypeniajc kwestionariusze personalne, skadajc zeznania, itd. )ie mona te wobec takiej osoby stosowa% ogranicze#, kt re prawo czy z *aktem skazania, np. nie mona potraktowa% zatartego ju skazania jako przeszkody w warunkowym umorzeniu postpowania. .g ln zasad przy zatarciu skazania jest, e w razie orzeczenia rodka karnego zatarcie skazania nie moe nastpi% przed jego wykonanie, darowaniem lub przedawnieniem jego wykonania. &g art. /KA '', odmienne zasady stosuje si wtedy, gdy sprawc skazano za dwa lub wicej niepozostajcyc$ w zbiegu przestpstw, jak r wnie jeeli skazany po rozpoczciu, lecz przed upywem okresu wymaganego do zatarcia skazania popeni przestpstwo. & takic$ sytuacjac$ okres wymagany do zatarcia skazania wydua si, poniewa dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkic$ skaza#. )ie podlega zatarciu skazanie na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego jej wykonania za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajowoci, jeli pokrzywdzony by maoletnim poniej /9 lat !art. /K:a ''".

by Micha Birula

Strona 9<

You might also like