KOLEGIUM REDAKCYJNE: prof. dr hab. Tadeusz Walczak (redaktor naczelny, tel. 22 608-32-89, t.walczak@stat.gov.pl), dr Stanisaw Paradysz (zastpca red.

nacz.), prof. dr hab. Jzef Zegar (zastpca red. nacz., tel. 22 826-14-28), in. Alina widerska (sekretarz redakcji, tel. 22 608-32-25, a.swiderska@stat.gov.pl), mgr Jan Berger (tel. 22 608-32-63), dr Marek Cierpia-Wolan (tel. 17 853-26-35), mgr in. Anatol Kula (tel. 0-668 231 489), mgr Wiesaw agodziski (tel. 22 608-32-93), dr Grayna Marciniak (tel. 22 608-33-54), dr hab. Andrzej Modak (tel. 62 502-71-16), prof. dr hab. Bogdan Stefanowicz (tel. 0-691 031 698), dr in. Agnieszka Zgierska (tel. 22 608-30-15) REDAKCJA al. Niepodlegoci 208, 00-925 Warszawa, gmach GUS, pok. 353, tel. 22 608-32-25 http://www.stat.gov.pl/pts/16_PLK_HTML.htm Elbieta Grabowska (e.grabowska@stat.gov.pl) Wersja internetowa jest wersj pierwotn czasopisma. LISTA RECENZENTW: dr Marek Cierpia-Wolan, dr hab. Elbieta Goata, prof. dr hab. Jan Kordos, dr hab. Micha Majsterek, dr Grayna Marciniak, dr hab. Andrzej Modak, prof. dr hab. Tomasz Panek, dr Stanisaw Paradysz, dr hab. Krystyna Pruska, prof. dr hab. Bogdan Stefanowicz, prof. dr hab. Igor Timofiejuk, prof. dr hab. Jzef Zegar, dr in. Agnieszka Zgierska RADA PROGRAMOWA: dr Halina Dmochowska (przewodniczca, tel. 22 608-34-25), mgr Ewa Czumaj, prof. dr hab. Czesaw Domaski, dr Jacek Kowalewski, mgr Izabella Zagodziska, mgr Justyna Wjtowicz (sekretarz, tel. 22 608-34-37, j.wojtowicz@stat.gov.pl)

ZAKAD WYDAWNICTW STATYSTYCZNYCH al. Niepodlegoci 208, 00-925 Warszawa, tel. 22 608-31-45. Informacje w sprawach nabywania czasopism tel. 22 608-32-10, 608-38-10. Zbigniew Karpiski (redaktor techniczny), Ewa Krawczyska (skad i amanie), Wydzia Korekty pod kierunkiem Boeny Gorczycy, mgr Andrzej Kajkowski (wykresy).

Indeks 381306

Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: Zamwienia na prenumerat w wersji papierowej i na e-wydania mona skada bezporednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierowa na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktujc si z Centrum Obsugi Klienta RUCH pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 czynne w dni robocze w godzinach 7001700. Koszt poczenia wg taryfy operatora.
Zam. 528/2014 nakad 420 egz.

NR (632) STYCZE 2014

CZASOPISMO GWNEGO URZDU STATYSTYCZNEGO I POLSKIEGO TOWARZYSTWA STATYSTYCZNEGO

MIDZYNARODOWY ROK STATYSTYKI

Artur MIKULEC

Konferencja naukowa Statystyka wiedza rozwj

17 i 18 padziernika 2013 r. w odzi odbya si konferencja naukowa pt. Statystyka wiedza rozwj, bdca kulminacyjnym punktem obchodzonego w Polsce Midzynarodowego Roku Statystyki. Patronat honorowy nad konferencj objli: prezydent miasta odzi Hanna Zdanowska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego prof. Barbara Kudrycka, prezes PAN prof. Micha Kleiber oraz prezes NBP prof. Marek Belka. Organizatorzy1: GUS, Urzd Statystyczny w odzi, PTS oraz Instytut Statystyki i Demografii Uniwersytetu dzkiego. Komitet programowy Midzynarodowego Roku Statystyki: prof. dr hab. Jerzy Auksztol, dyrektor Urzdu Statystycznego w Gdasku; Renata Bielak, dyrektor Departamentu Analiz i Opracowa Zbiorczych GUS; Mirosaw Baej, dyrektor Departamentu Studiw Makroekonomicznych i Finansw GUS; Katarzyna Cichoska, zastpca dyrektora Gabinetu Prezesa GUS; dr Marek Cierpia-Wolan, dyrektor Urzdu Statystycznego w Rzeszowie; dr Piotr Ryszard Cmela, dyrektor Urzdu Statystycznego w odzi; prof. dr hab. Czesaw Domaski, prezes PTS, Uniwersytet dzki; prof. dr hab. Elbieta Goata, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu; prof. dr hab. Adam Jakubowski,
Osobami odpowiadajcymi ze strony GUS oraz Urzdu Statystycznego w odzi za organizacj konferencji byli odpowiednio Katarzyna Cichoska oraz Artur Mikulec.
1

Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu; prof. dr hab. Jan Kordos, Wysza Szkoa Menederska w Warszawie; prof. dr hab. Mieczysaw Jan Krl, Uniwersytet Rzeszowski; dr Kazimierz Kruszka, Urzd Statystyczny w Poznaniu; prof. dr Franciszek Kubiczek, ALMAMER Szkoa Wysza; dr Krzysztof Markowski, dyrektor Urzdu Statystycznego w Lublinie; prof. dr hab. Andrzej Modak, Urzd Statystyczny w Poznaniu; prof. dr hab. Wodzimierz Okrasa, doradca prezesa GUS; prof. dr hab. Tomasz Panek, SGH; prof. dr hab. Zofia Rusnak, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu; prof. dr hab. Andrzej Sokoowski, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie; prof. dr hab. Mirosaw Szreder, Uniwersytet Gdaski; prof. dr hab. Waldemar Tarczyski, Uniwersytet Szczeciski; prof. dr hab. Grayna Trzpiot, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach; prof. dr hab. Tadeusz Walczak, radca prezesa GUS; prof. dr hab. Jacek Wesoowski, Departament Metodologii, Standardw i Rejestrw GUS; dr Bohdan Wynikiewicz, doradca prezesa GUS; prof. dr hab. Agata Zagrowska, Uniwersytet Opolski; prof. dr hab. Krzysztof Zagrski, Akademia Leona Komiskiego oraz prof. dr hab. Roman Zmylony, Uniwersytet Zielonogrski. Patronat medialny: Telewizja Polska S.A. Oddzia w odzi oraz Radio d S.A. Partnerzy: Urzd Miasta odzi oraz Wojewdzka Biblioteka Publiczna im. Marszaka Jzefa Pisudskiego w odzi. 27 sierpnia 2012 r. na posiedzeniu Kierownictwa GUS podjto decyzj o przyczeniu si GUS do obchodw w 2013 r. Midzynarodowego Roku Statystyki. Biorc pod uwag powody oraz cele, dla ktrych Midzynarodowy Instytut Statystyczny wraz z Midzynarodowym Towarzystwem Biometrycznym, Midzynarodow Uni Matematyczn, Instytutem Statystyki Matematycznej, Amerykaskim Towarzystwem Statystycznym i Krlewskim Towarzystwem Statystycznym Wielkiej Brytanii podjli inicjatyw o ogoszeniu roku 2013 Midzynarodowym Rokiem Statystyki2, a take akcesj GUS do jego obchodw, zdecydowano o organizacji konferencji naukowej spjnej z przesaniem Midzynarodowego Roku Statystyki, a jako jej miejsce wskazano d. Do grona organizatorw wczono PTS oraz Instytut Statystyki i Demografii Uniwersytetu dzkiego. Organizatorzy polscy znaleli si w grupie ponad 2250 podmiotw instytucji rzdowych, towarzystw statystycznych, szk wyszych, uniwersytetw, przedstawicieli biznesu oraz instytutw badawczych wspierajcych na caym wiecie obchody Midzynarodowego Roku Statystyki. Obrady konferencji w hotelu Ambasador Centrum w odzi zgromadziy ok. 150 osb, wrd ktrych znaleli si, m.in.: przedstawiciele sub statystyki publicznej prezes i wiceprezesi GUS, dyrektor generalny GUS, dyrektorzy oraz
Kordos J. (2012), Rok 2013 Midzynarodowym Rokiem Statystyki, Wiadomoci Statystyczne, nr 11, s. 3437.
2

pracownicy GUS, dyrektorzy oraz pracownicy Urzdw Statystycznych, jak rwnie dyrektorzy jednostek podporzdkowanych prezesowi GUS. W konferencji wzili udzia: prof. Franciszek Kubiczek przewodniczcy Rady Statystyki oraz dr Alina Potrykowska doradca prezesa GUS, sekretarz generalny Rzdowej Rady Ludnociowej. Licznie reprezentowane byo rodowisko akademickie statystykw, na konferencj przybyli pracownicy naukowi z wielu orodkw akademickich w Polsce. W konferencji wzili udzia take przedstawiciele wadz pastwowych i samorzdowych miasta odzi, partnerzy GUS i Urzdu Statystycznego w odzi, przedstawiciele rodowiska gospodarczego oraz zaproszeni gocie. W imieniu organizatorw konferencji uczestnikw powita dr Artur Mikulec (Urzd Statystyczny w odzi, Uniwersytet dzki). W imieniu wadz wojewdztwa dzkiego goci powitali: Wiesawa Zewald doradca wojewody dzkiego Jolanty Chemiskiej oraz Tomasz Jakubiec dyrektor Biura Strategii Miasta, Urzdu Miasta odzi. Z ramienia rektora Uniwersytetu dzkiego prof. Wodzimierza Nykiela uczestnikw pozdrowia prof. Zofia Wysokiska, prorektor ds. wsppracy z zagranic U. Gratulacje organizatorom i yczenia udanej konferencji uczestnikom od prezesa NBP prof. Marka Belki przekaza prof. Eugeniusz Gatnar, czonek zarzdu NBP. Podczas otwarcia konferencji zosta rwnie odczytany list gratulacyjny z yczeniami sukcesu dla konferencji i owocnych obrad dla wszystkich uczestnikw konferencji, ktry prezes PAN prof. Micha Kleiber skierowa do prezesa GUS prof. Janusza Witkowskiego.

Otwarcie konferencji Statystyka wiedza rozwj.

Tematyka konferencji dotyczya m.in. roli statystyki we wspczesnym wiecie oraz wyzwa stojcych przed statystyk publiczn. Podczas konferencji wygoszono 43 referaty w nastpujcych sesjach tematycznych: Statystyka wobec wyzwa globalnych; Statystyka przyjazna dla wszystkich; Jako w statystyce; Statystyka w praktyce spoeczno-gospodarczej: o statystyka spoeczna, o statystyka gospodarcza; Metodologia bada statystycznych w teorii i praktyce: o sesja plakatowa (na konferencji zaprezentowano 8 plakatw), o matematyczne aspekty metodologii bada statystycznych, o badania reprezentacyjne versus alternatywne rda informacji. Pierwszego dnia konferencji odbyy si trzy sesje plenarne. Organizatorem i przewodniczcym pierwszej sesji plenarnej pt. Statystyka wobec wyzwa globalnych by prof. Mirosaw Szreder z Uniwersytetu Gdaskiego. Prof. Janusz Witkowski, prezes GUS, w wystpieniu Statystyka oficjalna wobec wyzwa globalnych odnis si z jednej strony do uniwersalnej roli statystyki wobec wyzwa globalnych, a z drugiej do ich wewntrznego i zewntrznego charakteru wobec statystyki. W katalogu kluczowych wyzwa stojcych przed statystyk publiczn uj: doskonalenie produktw statystycznych (zakres, jako, zgodno z potrzebami uytkownikw), dostosowanie do wspczesnych wymaga organizacyjnych, skuteczne wykorzystanie nowych moliwoci technicznych (w uzyskiwaniu i udostpnianiu danych), waciwy pomiar zjawisk spoeczno-gospodarczych oraz wzmocnienie potencjau systemw statystyki (koordynacja midzynarodowa i krajowa). Z kolei prof. Czesaw Domaski (Uniwersytet dzki) w prezentacji Wyzwania wobec statystyki jako nauki skoncentrowa si na zadaniach statystyki jako nauki sucej poznaniu wiata i lepszemu, bezpieczniejszemu funkcjonowaniu w nim czowieka. Wrd wyzwa stojcych przed statystyk jako nauk wymieni analiz baz danych wielkich rozmiarw i archiwizacj tych danych oraz rozwj funkcjonalnej analizy danych (FDA). Referat prof. Krystyny Strzay (Uniwersytet Gdaski) Ewolucja zapotrzebowania na informacje statystyczne traktowa o konstrukcji i przydatnoci wskanikw statystycznych sucych ocenie stopnia rozwoju spoecznego i gospodarczego, a take jakoci ycia czowieka. Zapotrzebowanie na te wskaniki wynika ze starzenia si spoeczestwa Europy i wiata oraz globalizacji i internacjonalizacji ycia gospodarczego.
4

Dr Marek Mroczkowski (GUS) w wystpieniu pt. Funkcjonowanie polskiej statystyki publicznej w ramach instytucji midzynarodowych omwi funkcjonowanie polskiej statystyki publicznej w ramach europejskiego systemu statystycznego i w otoczeniu innych organizacji midzynarodowych, biorc pod uwag uwarunkowania instytucjonalne, zadaniowe i polityczno-prawne tego funkcjonowania. Przedstawi gwne zaoenia modernizacji i dziaa podejmowanych obecnie na wiecie w celu sprostania stawianym statystyce wyzwaniom oraz przeoenie tych dziaa na warunki krajowe. Organizatorem i przewodniczcym drugiej sesji plenarnej pt. Statystyka przyjazna dla wszystkich by prof. Czesaw Domaski. W sesji tej wygoszonych zostao 7 referatw. Katarzyna Maciejewska (Urzd Statystyczny w Poznaniu) przedstawia referat wiadomo statystyczna podstaw przyszoci statystyki. Omwia w nim m.in. czynniki ksztatujce wiadomo statystyczn oraz wyniki badania Eurobarometr, majcego na celu zbadanie wiadomoci i wiedzy obywateli Unii Europejskiej (UE) w zakresie wskanikw ekonomicznych. W referacie podano rwnie propozycje i rozwizania, ktre su budowaniu zaufania do statystyki publicznej i wzmacnianiu wiadomoci statystycznej, s one w przekonaniu autorki przyszoci statystyki: uczymy dzieci literatury, ktra opisuje wiat sowami, wic nauczmy je statystyki, ktra opisuje wiat liczbami. Wanda Nowara i Artur Owczarkowski (Urzd Statystyczny w Poznaniu) w wystpieniu pt. Potrzeby statystyczne jednostek samorzdw terytorialnych opisali rny zakres potrzeb informacyjnych w zalenoci od szczebla jednostek samorzdu terytorialnego (JST) oraz tendencj do szukania informacji o coraz niszym stopniu agregacji wskazujc na wan rol statystyki publicznej, jak rwnie na wzrost znaczenia programw unijnych i projektw wasnych JST. Prof. Grayna Trzpiot (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) w referacie Kierunki dziaa w European Federation of Statistical Societies przybliya dziaalno Federacji Europejskich Towarzystw Statystycznych utworzonej w grudniu 2011 r., do ktrej w lipcu 2013 r. przyjto take PTS. Omwia jej relacje z innymi instytucjami midzynarodowymi i dziaalno komitetu wykonawczego FENStatS oraz innych komitetw. Prezentacja Anetty Nowak (Urzd Statystyczny w odzi) Ankieter partnerem respondenta edukacja ankieterw kluczem do uzyskania rzetelnych i kompletnych danych dotyczya celw i zaoe systemu szkole ankieterw i koordynatorw, organizacji szkole ankieterw oraz ich podstawowego i rozszerzonego programu, organizacji szkole koordynatorw, statystyki oraz przyszoci szkole.
5

Arleta Olbrot-Brzeziska (Urzd Statystyczny w Poznaniu) w wystpieniu pt. Programy edukacji statystycznej dla dzieci i modziey rola i moliwoci urzdw statystycznych w ksztaceniu odbiorcw danych statystycznych przypomniaa zapisy ustawy o statystyce publicznej dotyczce edukacji statystycznej i popularyzacji wiedzy o statystyce. Przedstawia dziaania edukacyjne skierowane do dzieci i modziey, a nastpnie podaa przykady tego rodzaju dziaa podejmowanych przez Urzd Statystyczny w Poznaniu (Klikam i wiem, Kadry dla Gospodarki, Statystyka mnie dotyka, Przygody Gucia). Kontynuujc temat Anna Jaeschke (Urzd Statystyczny w odzi) w referacie Edukacja statystyczna dzieci i modziey. Z dowiadcze Urzdu Statystycznego w odzi omwia cele dziaa edukacyjnych, zakres tematyczny oferty edukacyjnej Urzdu Statystycznego w odzi, a nastpnie podaa przykady dziaa edukacyjnych podejmowanych przez dzki Orodek Bada Regionalnych wsppraca ze szkoami, konkursy adresowane do dzieci i modziey (m.in. Zwiedzaj, analizuj i obliczaj, Statystyka w karierze, Statystyka wok nas) czy wsppraca z uczniami o szczeglnych potrzebach edukacyjnych (niewidzcy i niedowidzcy). Prof. Grzegorz Koczak (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) przygotowa prezentacj na temat Roli i znaczenia wykresw i graficznej prezentacji danych w popularyzacji wiedzy statystycznej. Omwi metody prezentacji graficznych. Przedstawi szerokie moliwoci metod wizualizacji danych statystycznych dostpnych w komercyjnych pakietach komputerowych oraz w rodowisku R wykresy (w tym interaktywne), animacje i prezentacje graficzne. Jednoczenie wskaza na due moliwoci wykorzystania tych metod w nauce statystyki i popularyzacji wiedzy o statystyce oraz na przyjazny interface uytkownika tych programw (biblioteki graficzne w R). Organizatorem i przewodniczcym trzeciej sesji plenarnej pt. Jako w statystyce by prof. Jan Kordos. W sesji wygoszono 8 referatw dotyczcych aktualnej oraz przyszociowej problematyki jakoci. Jolanta Szutkowska (GUS) w prezentacji Jako w statystyce publicznej. Stan obecny, dziaania na przyszo omwia m.in. zmiany organizacyjne w GUS (zarzdzanie strategiczne i operacyjne), wdraanie Europejskiego Kodeksu Praktyk Statystycznych, funkcjonowanie komponentw jakoci (kryteriw jakoci) w polskiej statystyce publicznej, prace systemowe zwizane z wdraaniem zarzdzenia wewntrznego nr 35 Prezesa GUS z 28.12.2011 r. w sprawie pomiaru, oceny oraz monitorowania jakoci bada statystycznych w subach statystyki publicznej oraz przygotowania do kolejnej rundy przegldu partnerskiego. Tematyka jakoci konkretnych bada statystycznych zdominowaa kolejne referaty w tej sesji. Wystpienie prof. Elbiety Goaty dotyczyo Jakoci spisw
6

nowej generacji. Dokonaa w nim oceny jakoci spisu ludnoci przeprowadzonego metod tradycyjn oraz z wykorzystaniem danych administracyjnych, przyjmujc jako kryteria oceny: rda informacji w spisie ludnoci i mieszka, kartografi spisu technologie GPS/GIS, metody zbierania informacji, ewaluacj wynikw spisu, przetwarzanie danych i upowszechnianie wynikw w Polsce i na wiecie. Lucyna Nowak w referacie Jako danych w polskich spisach ludnoci i mieszka (GUS) omwia, porwnaa i ocenia wybrane aspekty jakoci wynikw spisw kontrolnych oraz powszechnych spisw ludnoci i mieszka z 2002 r. i 2011 r. w wietle wymogw Komisji Europejskiej (m.in. rodzaje i rda bdw). Przedstawia take podstawowe dane z NSP 2011. Z kolei Maria Jeznach (GUS) oraz Marek Cierpia-Wolan (Urzd Statystyczny w Rzeszowie) zgosili referat pt. Szybkie szacunki PKB a jako i wiarygodno danych. Dokonali w nim porwnania szybkiego regularnego szacunku PKB oraz przegldu midzynarodowego szybkich szacunkw PKB na przykadzie Holandii, Niemiec, Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Woch. Przedstawili informacje o szybkim szacunku kwartalnego PKB w Polsce oraz dziaania podjte w celu podniesienia standardw jakoci tych rachunkw. Omwili take kierunki doskonalenia szybkich szacunkw kwartalnego PKB. Prof. Alina Jdrzejczak (Uniwersytet dzki) i dr Jan Kubacki (Urzd Statystyczny w odzi) w wystpieniu pt. Problemy jakoci danych statystycznych w przypadku badania cech rzadkich przedstawili m.in. zagadnienie szacowania parametrw dla cech rzadkich oraz metody wyboru prby dla tego typu zmiennych. Zaprezentowali podstawowe schematy losowania stosowane do cech rzadkich, w tym schematy losowania odwrotnego i losowania wielokrotnego poowu (losowanie typu pojmanie-uwolnienie), losowanie lokacyjne, a take schematy: linia-przecicie oraz ledzenia czy. Referenci przedstawili koncepcj operatw wielokrotnych oraz zagadnienie prby o zwikszonym pokryciu. Trudnoci wynikajce z zastosowania typowych schematw losowania zilustrowali przykadem symulacyjnym opartym na danych z powszechnego spisu rolnego oraz danych z Badania Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci i Badania budetw gospodarstw domowych. Wskazali na istnienie alternatywnych rozwiza dla takich przypadkw (wady i zalety). Magorzata yra oraz Karolina Warno (GUS) zajy si tematem Brakw odpowiedzi w badaniach gospodarstw domowych w Polsce. W prezentacji omwiy m.in.: skutki brakw odpowiedzi oraz ich powstawanie (przypadek wywiadu bezporedniego), a take przyczyny ich powstawania, mierniki brakw odpowiedzi oraz trendy wieloletnie brakw odpowiedzi na podstawie Badania budetw gospodarstw domowych. Poday take wyniki porwnania midzynarodowego wskanika brakw odpowiedzi w przypadku bada gospodarstw domowych.
7

Referat Ewy Olechnowicz (Urzd Statystyczny w odzi) dotyczy Narzdzi monitorowania i doskonalenia jakoci bada stosowanych w Polskiej Statystyce Publicznej. Mona powiedzie, e jest on kontynuacj i rozwiniciem prezentacji Jolanty Szutkowskiej w kontekcie Europejskiego Kodeksu Praktyk Statystycznych oraz wspomnianego wczeniej zarzdzenia wewntrznego prezesa GUS w sprawie pomiaru, oceny oraz monitorowania jakoci bada statystycznych w subach statystyki publicznej. Wicej miejsca powicono jednak narzdziom pomiaru jakoci: raportowi jakoci, miernikom jakoci, przegldom jakoci oraz listom kontrolnym. Ostatni referat pierwszego dnia konferencji Spjno i porwnywalno danych jako kryteria oceny jakoci statystyki gospodarczej wygosi prof. Andrzej Modak3. W pierwszej czci prezentacji poda definicj spjnoci danych statystycznych (spjno i precyzja) i jej typy, omwi rda niespjnoci oraz odnis si do zagadnienia pomiaru spjnoci danych. W dalszej czci wystpienia poda definicj i omwi rda braku porwnywalnoci danych statystycznych (porwnywalno i spjno), odnis si do typw i oceny porwnywalnoci danych, a na kocu referent dokona kompleksowej oceny obu tych aspektw. Obrady drugiego dnia konferencji zapocztkowaa sesja pt. Statystyka w praktyce spoeczno-gospodarczej, ktrej organizatorem by prof. Andrzej Sokoowski z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W tej sesji prelekcje odbyway si rwnolegle. Przewodniczc sesji Statystyka spoeczna bya prof. Elbieta Goata. Wygoszono 6 referatw. Anna Szukieoj-Biekuska (GUS), Jolanta Wodarczyk i Tomasz Piasecki (Urzd Statystyczny w odzi) wygosili referat Terytorialne zrnicowanie wybranych aspektw jakoci ycia w Polsce na podstawie bada GUS. Omwili koncepcj badania jakoci ycia oraz niektre aspekty jakoci ycia z Badania Spjnoci Spoecznej, realizowanego przez GUS, ze szczeglnym uwzgldnieniem sytuacji materialnej (dochodowej, warunkw ycia i rwnowagi budetowej). Dokonali analizy przestrzennego zrnicowania jakoci ycia w Polsce w aspekcie sytuacji materialnej, relacji midzyludzkich i zadowolenia z ycia oraz cznej analizy sytuacji materialnej i zadowolenia z ycia. Tomasz Panek w wygoszonym referacie dokona Porwnawczej analizy sfery ubstwa w krajach UE w ujciu regionalnym. Przedstawi dylematy definicyjne ubstwa, sposb jego pojmowania (okrelania poziomu zaspokojenia potrzeb uznanego za podany) oraz kryteria ubstwa. Nastpnie oceni reaReferat opublikowano w wydawnictwie Statistics in transition new series, summer 2013, vol. 14, No. 2, s. 287318.
3

lizacj strategii Europa 2020 w zakresie integracji europejskiej, przedstawi take dane dla krajw i regionw uznawanych za ubogie wedug tej strategii. Z kolei Jerzy Auksztol (Urzd Statystyczny w Gdasku) w wystpieniu pt. Wielodziedzinowe badanie kapitau ludzkiego jako przykad integracji bada statystycznych ze rdami pozastatystycznymi omwi problematyk integracji danych w ramach badania kapitau ludzkiego prowadzonego przez GUS. W badaniu tym wyrniono osiem tematw, obejmujcych rne aspekty tworzenia, utrzymywania i wykorzystania kapitau ludzkiego (demografia, zdrowie, edukacja, rynek pracy, kultura, nauka, technologia i innowacje oraz ekonomiczne i spoeczne uwarunkowania rozwoju). Dokona charakterystyki badania oraz przegldu metod obliczania kapitau ludzkiego. Nastpny prelegent, Tomasz Sowiski (Uniwersytet Opolski) analizowa Moliwoci i bariery badania jakoci kapitau ludzkiego w wietle dostpnych danych statystycznych. W odrnieniu od poprzedniego wystpienia nie zajmowa si problematyk jego pomiaru, lecz jakoci. Poda definicj kapitau ludzkiego i jego jakoci wraz z atrybutami. Omwi moliwoci pomiaru jakoci tego kapitau oraz wskaza na bariery i trudnoci w tym zakresie. W referacie Adama Szulca (SGH) Metody oceny polityki spoecznej omwiono wybrane metody statystyczne pozwalajce oceni rne aspekty polityki spoecznej, w szczeglnoci adresowanie wiadcze, ich wielko w stosunku do potrzeb oraz ich efekt kocowy (aspekty te mog by rozpatrywane zarwno cznie, jak i oddzielnie). Omawiane metody zilustrowano wynikami wielkoci pomocy spoecznej udzielonej w Polsce w latach 2001, 2005 i 2010. Mieczysaw Krl, Maria Sarama i Colin Hales (Uniwersytet Rzeszowski) zgosili referat Wewntrzregionalne zrnicowanie poziomu rozwoju spoeczestwa informacyjnego w wojewdztwie podkarpackim. Przedstawili w nim typologi powiatw z punktu widzenia rozwoju spoeczestwa informacyjnego (SI) na podstawie danych z lat 2011 i 2012. Uzyskane wyniki pozwoliy na stwierdzenie, e: powiaty pooone na pnocnej i poudniowo-wschodniej czci wojewdztwa charakteryzoway si niskim poziomem rozwoju SI; autokorelacja przestrzenna bya saba; blisko powiatw grodzkich dla danego powiatu nie zawsze przyczynia si do wysokiego poziomu rozwoju SI na jego terenie. Drugiej sesji rwnolegej Statystyka gospodarcza przewodniczy prof. Andrzej Sokoowski. Zaprezentowano w niej 9 referatw. Maria Jeznach i Olga Leszczyska-Luberek (GUS) w wystpieniu pt. Rachunki narodowe i statystyka finansw publicznych poruszyy temat rachunkw narodowych jako narzdzia integrujcego wyniki bada ze wszystkich dziaw statystyki publicznej. Po przedstawieniu krtkiej historii
9

rozwoju systemu rachunkw narodowych omwiy nowy standard metodyczny rachunkw narodowych ESA 2010 oraz zwizane z nim wyzwania. Dalsz cz prezentacji powiciy kluczowej roli GUS przy opracowywaniu statystyki finansowej sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GFS) oraz kierunkom rozwoju GFS. Jacek Kocerka (NBP) wygosi referat Statystyka bilansu patniczego rdo informacji o nierwnowadze gospodarczej, w ktrym omwi rol statystyki bilansu patniczego oraz danych bilansu patniczego. Scharakteryzowa wskaniki zapisane w European Commission, Alert Mechanism Report, ktre wykorzystywane s do analizy nierwnowagi gospodarczej krajw UE, a nastpnie przedstawi wyniki wybranych wskanikw dla Polski i pozostaych 26 krajw unijnych. Analiza wskanikw dla Polski wskazuje, e chocia ich wielkoci byy powyej progw uznawanych, to biorc pod uwag dodatkowe analizy ksztatoway si one na bezpiecznym poziomie. Wystpienie Magdaleny Ulrichs (GUS, Uniwersytet dzki) oraz Mirosawa Baeja (GUS) dotyczyo Zastosowania metod statystycznych oraz ekonometrycznych do badania koniunktury gospodarczej, ktrego celem bya identyfikacja zmiennych o charakterze jednoczesnym oraz wyprzedzajcym zmiany koniunktury w Polsce oraz zbudowanie miesicznego jednoczesnego oraz wyprzedzajcego agregatowego wskanika koniunktury gospodarczej. Autorzy omwili schemat cyklu koniunkturalnego, nurt klasyczny i wspczesny bada oraz metody jego badania, wskaniki wyprzedzajce i jednoczesne cyklu wraz z ich przykadami w Polsce i na wiecie. Nastpnie zaprezentowali wyniki wasnych analiz z zakresu identyfikacji zmiennych (jednoczesnych i wyprzedzajcych) dla Polski na podstawie prawie 200 zmiennych makroekonomicznych za lata 19952013. Dominika Rogaliska (GUS) przedstawia prezentacj na temat Uwarunkowa, znaczenia i kierunkw rozwoju statystki regionalnej. Dokonaa charakterystyki systemu statystyki publicznej, w tym porwnania podejcia terytorialnego i sektorowego oraz definicji podstawowych poj statystyki regionalnej (przestrze, przedmiot i podmiot bada regionalnych). W dalszej czci wystpienia poruszono temat monitoringu jako nowoczesnego narzdzia zarzdzania rozwojem. Podsumowaniem prezentacji byy rozwaania na temat kierunkw rozwoju statystyki regionalnej w kontekcie nowych potrzeb informacyjnych determinowanych nie tylko przemianami natury spoeczno-gospodarczej czy politycznej, ale rwnie wynikajcych z nowych moliwoci technicznych. Dominik Rozkrut (Urzd Statystyczny w Szczecinie) omwi Kierunki rozwoju statystyki nauki, techniki i innowacji. Przedstawi systematyk bada statystycznych nauki, techniki i innowacji oraz planowane kierunki ich rozwoju. Adekwatny system obserwacji statystycznej nauki, techniki i innowacji musi
10

bowiem odpowiada na stopniowe zmiany charakteru zjawisk oraz na nowe wyzwania, tworzce moliwoci rozwoju bada statystycznych. Polska statystyka publiczna podejmuje te wyzwania aktywnie uczestniczc w midzynarodowej wymianie dowiadcze i rozwoju instrumentw badawczych, przygotowujc i realizujc nowe badania. Relewantny system obserwacji statystycznej jest bowiem zasadniczym warunkiem rzetelnej diagnozy sytuacji i rozwoju odpowiednich instrumentw polityki gospodarczej. Z kolei Agnieszka Matulska-Bachura (GUS) podja temat Statystyka usug biznesowych stan biecy i zamierzenia. Przedstawia badania statystyczne usug zwizanych z obsug dziaalnoci gospodarczej roczne badania dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw, ocena przedsibiorstw wiadczcych usugi zwizane z obsug dziaalnoci gospodarczej, badanie popytu na usugi, ocena badania midzynarodowego handlu usugami, bieca ocena wybranej dziaalnoci usugowej oraz badanie cen producentw usug, a take prace metodologiczne zwizane z sektorem usug. Ponadto omwia rol grupy Voorburg, wykorzystanie danych administracyjnych w statystyce usug biznesowych oraz zamierzenia. Tomasz Piasecki (Urzd Statystyczny w odzi) omwi Problem porwnywalnoci notowa cen wobec zmian jakoci produktu w badaniu cen detalicznych zastosowanie metod hedonicznych. Przedstawi koncepcj badania cen detalicznych towarw i usug konsumpcyjnych, kluczowy problem porwnywalnoci notowa z poszczeglnych okresw oraz metody stosowane w przypadku zmiany reprezentanta (produktu). Nastpnie dokona przegldu metod stosowanych do zapewnienia porwnywalnoci notowa cen ze szczeglnym uwzgldnieniem metod hedonicznych, ktre opieraj si na zastosowaniu jawnych korekt notowa ze wzgldu na rnice w jakoci notowanych produktw, przy jednoczesnej rezygnacji z zasady bezwzgldnej porwnywalnoci notowa. Referat powsta w efekcie prac majcych na celu wdroenie tych metod w badaniu cen detalicznych niektrych produktw. Ostatnie dwa referaty w sesji statystyki gospodarczej dotyczyy statystyki przedsibiorstw. Izabella Zagodziska, Katarzyna Walkowska, Aneta Patek i Elbieta Szefler (GUS) przedstawiy Dziaalno polskich przedsibiorstw w dobie globalizacji. W referacie dokonano przegldu bada statystycznych przedsibiorstw, prowadzonych przez GUS, ktre uwzgldniaj czynnik globalizacji podmioty z kapitaem zagranicznym, dziaalno podmiotw posiadajcych udziay w podmiotach z siedzib za granic i grupy przedsibiorstw. Wyniki tych bada pozwoliy m.in. na ocen stopnia koncentracji kapitau zagranicznego w rnych dziedzinach gospodarki polskiej. Wskazano take rodzaj dziaalnoci, ktra cieszy si szczeglnym zainteresowaniem polskich przedsibiorcw inwestujcych za granic oraz miejsce tej dziaalnoci.
11

W prezentacji Anety Staszek (Urzd Statystyczny w odzi) Statystyka mikroprzedsibiorstw dowiadczenia i kierunki rozwoju przedstawiono uzyskiwanie danych od mikroprzedsibiorstw na podstawie badania dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw o liczbie pracujcych do 9 osb, realizowanego na formularzu SP-3. Omwiono zmiany w metodologii i organizacji bada statystycznych wynikajce ze specjalizacji urzdw statystycznych oraz obowizku przekazywania danych statystycznych drog elektroniczn, ktre w kontekcie badania SP-3 wprowadzono w latach 20092012. Dowiadczenia z badania pozwoliy na sformuowanie czynnikw wpywajcych na kompletno oraz wysok jako uzyskiwanych wynikw oraz wskazanie jednego z kierunkw rozwoju tego badania wykorzystanie rde administracyjnych celem zmniejszenia obcienia obowizkami sprawozdawczymi mikroprzedsibiorstw. W tzw. sesji plakatowej, ktrej organizatork i przewodniczc bya prof. Elbieta Goata, uczestnicy konferencji mieli moliwo obejrzenia 8 plakatw: Adam Ambroziak i Alina Szkop (Urzd Statystyczny w Poznaniu), Imputacja i kalibracja w badaniu DG-1. Plakat prezentowa metody imputacji i kalibracji danych wykorzystywane przez urzdy statystyczne rnych pastw, z uwzgldnieniem wymaga Eurostatu, oraz wyniki bada symulacyjnych przeprowadzonych z zastosowaniem tych metod na danych pochodzcych z meldunku DG-1. Sylwia Filas-Przyby i Dorota Stachowiak (Urzd Statystyczny w Poznaniu), Statystyka miast wyzwania i problemy. Plakat przedstawia wyniki bada w zakresie statystyki miast oraz prac metodologicznych pokazujcych moliwoci, jakie w kontekcie statystyki miast stwarza dostp do danych punktowych w poczeniu z narzdziami GIS. Jan Kubacki (Urzd Statystyczny w odzi), Zastosowanie hierarchicznej estymacji bayesowskiej w szacowaniu wartoci dochodw ludnoci dla powiatw. Plakat omawia zastosowanie metody hierarchicznej estymacji bayesowskiej do szacowania wartoci rnych zmiennych dochodowych na podstawie Badania budetw gospodarstw domowych oraz rejestru POLTAX. Pawe Laduch (Urzd Statystyczny w Poznaniu), Wykorzystanie modeli statystycznych jako jednej z metod testowania i oceny stosowanych kwestionariuszy. Plakat ilustrowa przykad zastosowania modelu statystycznego do porwnania sklasyfikowania statusu osoby na rynku pracy na podstawie kwestionariusza statystycznego. Kwestionariusz statystyczny ma istotny wpyw na bd pomiaru w badaniu statystycznym, przy czym moliwa jest przy wykorzystaniu odpowiednich metod statystycznych ocena jakoci uzyskanych wynikw (odpowiedzi) oraz poprawa projektowania kwestionariuszy.
12

 Anna Maasiewicz (Urzd Statystyczny w Poznaniu), Statystyka maych obszarw teoria i praktyka. Plakat przedstawia teoretyczne rozwaania metodologiczne estymacji z wykorzystaniem statystyki maych obszarw. Zilustrowano je przykadami zastosowa estymatorw statystyki maych obszarw w praktyce bada statystycznych w Polsce i na wiecie. Monika Natkowska (Urzd Statystyczny w Poznaniu), Wsppraca regionalnych urzdw statystycznych w ramach projektw ESSnet. Plakat przyblia wspprac statystykw, ekspertw z zakresu metod oraz bada statystycznych z krajowych czy regionalnych urzdw statystycznych, rodowisk naukowych, a take innych instytucji prowadzcych badania statystyczne tworzcych sie wielu organizacji skupionych w ramach Europejskiego Systemu Statystycznego (ESSnet). Tomasz Piasecki (Urzd Statystyczny w odzi), Imputacja dochodw w badaniach statystyki publicznej dotyczcych gospodarstw domowych. Plakat pokazywa rozwizania metodologiczne zastosowane w przypadku Europejskiego badania dochodw i warunkw ycia oraz Badania spjnoci spoecznej. Zaprezentowa take wyniki i statystyki dotyczce ich realizacji jako przykad podejcia do imputacji dochodw w badaniach statystyki publicznej. ukasz Wawrowski (Urzd Statystyczny w Poznaniu), Wykorzystanie metod statystyki maych obszarw do tworzenia map ubstwa w Polsce. Plakat dotyczy oszacowania wskanikw ubstwa na niszych, anieli wojewdztwo, poziomach agregacji przestrzennej poprzez wykorzystanie rnych rde danych charakteryzujcych ycie gospodarstw domowych. Organizatork ostatniej sesji pt. Metodologia bada statystycznych w teorii i praktyce rwnie bya prof. Elbieta Goata, przy czym sesjom rwnolegym przewodniczyli: prof. Janusz Witkowski Matematyczne aspekty metodologii bada statystycznych oraz dr Bogdan Wynikiewicz Badania reprezentacyjne versus alternatywne rda informacji. W sesji prowadzonej przez prezesa GUS Janusza Witkowskiego wygoszono 4 referaty. Mirosaw Krzyko i ukasz Waszak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) omwili Metody redukcji wymiarw dla danych funkcjonalnych. Autorzy pokazali sposb konstrukcji skadowych gwnych, zmiennych dyskryminacyjnych i zmiennych kanonicznych w metodach redukcji wymiaru dla skoczenie wymiarowych procesw losowych danych funkcjonalnych (danych w postaci funkcji cigych). Jacek Wesoowski (GUS, Politechnika Warszawska) rozwaa Rekurencyjn estymacj w schematach rotacyjnych. Wyjani na czym polega rozwizanie problemu postaci rekurencji liniowej dla estymatorw optymalnych w sche13

matach rotacji z lukami. Matematycznie nie jest to atwe zadanie. W jego rozwizaniu, ktre wci nie jest definitywne, istotn rol odegray wielomiany Czebyszewa i teoria operatorw przesunicia na cigach wektorw. Marcin Szymkowiak (Urzd Statystyczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) poruszy temat Estymatorw kalibracyjnych w NSP 2011. Gwnym celem referatu byo przedstawienie teoretycznych podstaw kalibracji wraz z jej praktycznym wykorzystaniem podczas NSP 2011. W wystpieniu omwiono ide kalibracji, a take etapy jej zastosowania do danych spisowych na potrzeby dostosowania struktur pci, wieku i miejsca zamieszkania z badania reprezentacyjnego do danych z rejestrw, ktre stanowiy populacj referencyjn (populacj odniesienia). Wacawa Starzyska (Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie) oraz Maria M. Grzelak (Uniwersytet dzki) wygosiy referat Modele panelowe w analizach sektorowych na przykadzie dziaw przetwrstwa przemysowego. Podjy w nim analiz innowacyjnoci i konkurencyjnoci dziaw przetwrstwa przemysowego w Polsce w latach 20092011 z wykorzystaniem modeli ekonometrycznych, dla ktrych wartoci parametrw estymowano na podstawie danych panelowych. W przeprowadzonych badaniach udao si zbudowa modele wartoci dodanej brutto i wartoci produkcji sprzedanej przetwrstwa przemysowego w okresie 19992007. W sesji dra Bogdana Wynikiewicza wygoszono 5 referatw. Prof. Jan Kordos przedstawi referat pt. Od twierdzenia Jakuba Bernoulliego do bada reprezentacyjnych. Omwi twierdzenie Bernouliego, jego implementacj w praktyce tablice liczb losowych oraz ich znaczenie w praktyce badawczej statystyczne badania reprezentacyjne oraz badania symulacyjne. Odnis si do problemw metodologicznych bada reprezentacyjnych, tj. metody: wyboru prby, estymacji oraz uzyskiwania danych. Podsumowa rozwj bada reprezentacyjnych w ostatnich latach oraz wskaza na zaniedbania w dziedzinie bada reprezentacyjnych. Prof. Jan Paradysz (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) w wystpieniu rozwaa Nowe rda danych w klasycznym paradygmacie informacji statystycznej. Zwrci uwag na nowe rda danych w gospodarce tradycyjnej i elektronicznej, ktre pojawiy si dziki Powszechnemu Spisowi Rolnemu 2010 (PSR 2010) oraz Narodowemu Spisowi Powszechnemu Ludnoci i Mieszka 2011 (NSP 2011). Biorc pod uwag informacj o cenach produktw i usug wskaza na niedoskonaoci tradycyjnych rde informacji oraz podkreli znaczenie nowych internetowych rde informacji (np. Allegro, Amazon, e-Bay, Faved, Booking.com), coraz wiksz aktywno ekonomiczn przedsibiorstw w Internecie (B2B, B2C, C2C) oraz obecno realnych podmiotw gospodarki (banki, sklepy, przedsibiorstwa).
14

Wskaza, e eksploracja internetowych rde danych staje si jednym z najwikszych wyzwa wspczesnej statystyki publicznej. Grayna Dehnel, Tomasz Klimanek oraz Jacek Kowalewski (Urzd Statystyczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) w referacie Wykorzystanie estymacji poredniej uwzgldniajcej korelacj przestrzenn w statystyce gospodarczej ujcie taksonomiczne przedstawili wyniki badania, w ktrym podjli prb zastosowania metodologii statystyki maych obszarw (uwzgldniajcej wymiar przestrzenny) do oszacowania podstawowej charakterystyki ekonomicznej rednich i duych przedsibiorstw. W analizie wykorzystano informacje pochodzce z badania DG-1. Prof. Wodzimierz Okrasa (GUS) wygosi referat pt. Eksperymenty sondaowe typologia i krytyczna analiza zastosowa w kontekcie nierwnoci przestrzennych i bada ewaluacyjnych. Celem referatu bya analiza metodologiczna niedostatecznie wykorzystywanej w krajowych badaniach statystycznych pozornie hybrydowej metody a eksperymenty sondaowe bdcej w istocie unikaln strategi zbierania i analizowania danych. Omwi jej zalety i ograniczenia na przykadowych klasach zastosowa oraz ukaza jej przydatno w statystyce publicznej, szczeglnie w badaniach nierwnoci przestrzennych i w ewaluacyjnych analizach wpywu programw spoecznych. Prezentacja Natalii Nehrebeckiej (NBP) dotyczya Konstrukcji miernika szans na bankructwo firmy. Inspiracj do tematu by dla autorki wzrost liczby postanowie upadociowych wystpujcy w Polsce od 2008 r. oraz potrzeba rozrnienia zjawiska upadoci (bankructwa) firmy od zjawiska jej wyjcia z rynku. Na podstawie analizy danych z bilansu i rachunku zyskw i strat przedsibiorstw (reprezentatywna grupa 55 tys. podmiotw dane ze sprawozda GUS za lata 20012010) przeanalizowano ryzyko bankructwa firmy. W celu zbudowania wskanika, pozwalajcego oceni prawdopodobiestwo bankructwa przedsibiorstwa, wykorzystano regresj logistyczn. Przeprowadzone badanie pozwolio na utworzenie zmiennej okrelajcej prawdopodobiestwo upadoci, ktra moe zosta uwzgldniona np. w modelu dotyczcym stopy inwestycji lub w badaniu pynnoci finansowej sektora przedsibiorstw. Konferencji towarzyszya wystawa podzielona na dwie czci: historyczn Statystyka ziemi dzkiej oraz edukacyjn Edukacja statystyczna dzieci i modziey. Wystawa historyczna dokumentowaa dorobek badawczy i publikacyjny w okresie od 1918 r. do
15

dnia dzisiejszego oraz sylwetk prof. Edwarda Rosseta jednego z najwybitniejszych dzkich statystykw i demografw XX w. Wystaw zorganizowano wykorzystujc zbiory Urzdu Statystycznego w odzi oraz Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej im. Marszaka Jzefa Pisudskiego w odzi. W czci edukacyjnej wystawy zgromadzono materiay dokumentujce skal i formy dziaa Urzdu Statystycznego w odzi w zakresie edukacji statystycznej dzieci i modziey: publikacje, foldery okolicznociowe, pyty CD. Najwiksze zainteresowanie wzbudzaa publikacja powstaa z myl o uczniach ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, przygotowana w dwch wersjach: w jzyku Braillea dla uczniw niewidzcych oraz w tzw. czarnodruku dla modziey niedowidzcej oraz edukacyjna gra statystyczna dla dzieci i modziey. Przedstawiono take scenariusze konkursw oraz gry edukacyjne.

Nauczyciele dzkich szk wspierajcy akcj Edukacja statystyczna dzieci i modziey (fot. W. Garbie, Urzd Statystyczny w odzi)

16

Podczas pierwszego dnia konferencji w sali wystawy historycznej prof. Janusz Witkowski prezes GUS oraz Anna Jaeschke kierownik dzkiego Orodka Bada Regionalnych Urzdu Statystycznego w odzi udzielili krtkich wypowiedzi dla TVP d podkrelajc istotn rol statystyki publicznej w diagnozie spoecznej, w budowaniu programw, planw oraz strategii rozwoju4. Na temat statystyki duych miast, powodw i skutkw wyludniania si duych miast, w tym take odzi, oraz problemw z tym zwizanych wypowiedzi dla Radia d podczas konferencji udzielili5: Anna Jaeschke, Tomasz Jakubiec dyrektor Biura Strategii Miasta, Urzdu Miasta odzi oraz prof. Czesaw Domaski kierownik Katedry Metod Statystycznych U. W godzinach popoudniowych pierwszego dnia konferencji prezes GUS by take gociem programu Puls dnia Radia d, w ktrym rozmawia m.in. na temat6: metodologii zbierania, powstawania, przetwarzania i udostpniania danych statystycznych oraz ich wiarygodnoci; edukacji statystycznej, potrzebie wzmocnienia wiadomoci spoecznej i rozumienia informacji statystycznej w celu waciwego jej wykorzystywania; nowego sposobu mylenia o statystyce oraz zada stojcych przed statystyk publiczn. Wanym punktem konferencji bya uroczysto wrczenia medali okolicznociowych. Medale z okazji 95-lecia GUS i Midzynarodowego Roku Statystyki oraz dyplomy za zaangaowanie w dziaania edukacyjne w ramach akcji Edukacja statystyczna dzieci i modziey otrzymali nauczyciele z dzkich szk rnego szczebla. Ponadto medale okolicznociowe prezesa GUS otrzymali take czonkowie komitetu programowego Midzynarodowego Roku Statystyki oraz osoby, ktre w znacznym stopniu przyczyniy si do organizacji konferencji Statystyka wiedza rozwj. Po uroczystoci wrczenia medali okolicznociowych odby si koncert muzyki klasycznej w wykonaniu Bacewicz String Quartet instrumentalistek Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczw w odzi, Filharmonii im. A. Rubinsteina i Orkiestry Teatru Wielkiego w odzi. Dodatkowo w dniu poprzedzajcym konferencj odbya si take fakultatywna, piesza wycieczka z przewodnikiem: Spacer po odzi Ksiy Myn imperium baweniane Karola Scheiblera, podczas ktrej uczestnicy mogli zwiedzi zesp urbanistyczny Ksiy Myn najwikszy zabytkowy kompleks fabryczny odzi stworzony w drugiej poowie XIX w. przez przemysowca niemieckiego Karola Wilhelma Scheiblera, a take znajdujc si na tym terenie neorenesansow will Edwarda Herbsta, zwan popularnie Paacem Herbsta.
4 Wypowied ukazaa si w programie dzkie Wiadomoci Dnia (TVP d) 17.10.2013 r., http://www.tvp.pl/lodz/informacja/lwd/wideo/17102013-1830/12730860. 5 Wypowiedzi zamieszczono na stronie internetowej konferencji w zakadce Materiay konferencyjne, http://www.stat.gov.pl/lodz/69_1282_PLK_HTML.htm/. 6 Wywiad zamieszczono na stronie internetowej konferencji w zakadce Materiay konferencyjne, http://www.stat.gov.pl/lodz/69_1282_PLK_HTML.htm/.

17

* * * Konferencja Statystyka wiedza rozwj bya 340 wydarzeniem zorganizowanym od pocztku 2013 r. w ramach obchodw Midzynarodowego Roku Statystyki na wiecie, a w tym czasie odbyy si dwa inne tego rodzaju wydarzenia: w Taszkiencie (Uzbekistan) oraz w San Antonio (Texas). Gwne przesanie konferencji zostao zawarte w tytule konferencji Statystyka wiedza rozwj. Jak podkreli prof. Janusz Witkowski w wywiadzie udzielonym dla Radia d: Do niedawna statystyka suya gwnie do opisu tego, co ju miao miejsce (diagnoza), w tej chwili statystyka jest nie tylko podstaw diagnozy, ale take podstaw budowy wszelkich programw, strategii. Wszystkie strategie europejskie s budowane w oparciu o wiedz statystyczn i na tej podstawie jest rwnie prowadzony monitoring (). Statystyka powinna by wykorzystywana jako narzdzie umoliwiajce budowanie pewnej wiedzy. Gwnym zadaniem dla wielu decydentw jest zarzdzanie rozwojem. eby zarzdza rozwojem trzeba mie wiedz, eby mie wiedz trzeba dysponowa odpowiednimi informacjami statystycznymi. Trwaym rezultatem konferencji bdzie publikacja referatw. Na stronie internetowej konferencji7 odnale mona prezentacje uczestnikw konferencji, zdjcia z konferencji, a take nagrania TVP Oddzia w odzi oraz Radia d, ktre powstay przy okazji konferencji. W imieniu organizatorw pragn serdecznie podzikowa wszystkim uczestnikom za udzia w konferencji oraz wkad merytoryczny, a osobom zaangaowanym w przygotowanie konferencji za pomoc w organizacji.
mgr Artur Mikulec Urzd Statystyczny w odzi, Uniwersytet dzki

Strona internetowa konferencji, http://www.stat.gov.pl/lodz/69_1181_PLK_HTML.htm.

18

BADANIA I ANALIZY
Beata BIESZK-STOLORZ

Przyczyny biernoci zawodowej osb niepenosprawnych

Dane pochodzce z Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka 2011 (NSP 2011) pokazuj, e liczba osb niepenosprawnych w Polsce wynosia prawie 4,7 mln osb, w tym ok. 3,1 mln miao prawne potwierdzenie faktu niepenosprawnoci1. W ostatnich latach odnotowano wzrost liczby zatrudnionych osb niepenosprawnych. Na wzrost aktywnoci zawodowej tej grupy miao wpyw wsparcie otrzymywane przez pracodawcw zatrudniajcych pracownikw o ustalonym stopniu niepenosprawnoci. Udzia osb pracujcych wrd osb niepenosprawnych w wieku 16 lat i wicej w 2011 r. wynosi 14,6%. Wspczynnik aktywnoci zawodowej osb niepenosprawnych jest nadal niski. W 2011 r. w Polsce 82,7% z nich byo biernych zawodowo2. Celem artykuu byo zbadanie wpywu pci, miejsca zamieszkania, poziomu wyksztacenia, wieku i stopnia niepenosprawnoci osb niepenosprawnych na ich bierno zawodow oraz wpywu pci, miejsca zamieszkania i stopnia niepenosprawnoci na prawdopodobiestwo przyczyn tej biernoci. W badaniu wykorzystano dane z bada GUS z lat 20072011. Analiza przebiegaa dwuetapowo. Wykorzystano w niej modele regresji logistycznej dwumianowy i wielomianowy. Wyznaczono ryzyko wzgldnej biernoci w stosunku do aktywnoci zawodowej oraz obliczono prawdopodobiestwo biernoci zawodowej osb niepenosprawnych z okrelonej przyczyny. OSOBY NIEPENOSPRAWNE NA RYNKU PRACY Temat bezrobocia wrd osb niepenosprawnych by w ostatnich latach przedmiotem wielu bada zarwno w zakresie ekonomicznym, jak i spoecznym. W opracowaniu World (2011) podkrelono, e osoby niepenosprawne s cigle w gorszej sytuacji na rynku pracy. Najczstszy powd wykluczenia
1 Narodowy (2012), str. 6367. Ze wzgldu na to, e blisko 1,5 mln respondentw odmwio odpowiedzi (wrd nich mogy by osoby niepenosprawne), wyniki te naley potraktowa jako niepene. Wedug NSP 2002 liczba osb niepenosprawnych wynosia 5,5 mln osb, w tym 4,3 mln stanowiy osoby majce prawne potwierdzenie faktu niepenosprawnoci. 2 Dane liczbowe zaczerpnito z publikacji Aktywno (2012), s. 193200. S to dane przed korekt, ktrej dokonano na podstawie wynikw NSP 2011.

19

to utrudniony dostp do edukacji i szkole oraz trudna sytuacja finansowa. Istotn barier jest do powszechna opinia, e osoby niepenosprawne s mniej wydajnymi i bardziej kosztownymi pracownikami. Uwaa si, e osoby niepenosprawne czciej ni inni pracownicy korzystaj ze zwolnie lekarskich, a take e stanowisko pracy i zakres obowizkw powinny by dostosowane do ich moliwoci fizycznych i psychicznych. Obawy te oparte s na niektrych stereotypach funkcjonujcych w spoeczestwie, wynikajcych z braku znajomoci spoecznoci osb niepenosprawnych. W wielu krajach istniej przepisy, ktre maj zachci osoby niepenosprawne do aktywnoci zawodowej. S to np. krtsze dni pracy, dusze urlopy, wysze odprawy. Cho zaoenia tych przepisw s dobre, to jednak mog by le postrzegane przez pracodawcw. Badania potwierdzaj, e osoby niepenosprawne nie uczestnicz w peni w yciu spoecznym, co ma wpyw na ich zanion samoocen. Jeeli maj prac, to czsto jest ona gorzej patna i nie zawsze integruj si z pozostaymi pracownikami. Maj te utrudnion drog do awansu zawodowego. Dobrym wyjciem z sytuacji mogoby by samozatrudnienie. Jednak osoby niedysponujce wasnym kapitaem s postrzegane przez instytucje finansowe jako bardzo niepewni kredytobiorcy. Istniej wic przeszkody w uzyskiwaniu funduszy na rozwj wasnej dziaalnoci gospodarczej. Bardzo wan przeszkod w dostpie do pracy s rwnie bariery architektoniczne uniemoliwiajce dojazd do miejsca zatrudnienia. Dobrym wyjciem byoby tworzenie nowych stanowisk pracy w miejscu zamieszkania. W tym przypadku barier jest nierwnomierny dostp do nowych technologii i Internetu. Wypata wiadcze z tytuu niepenosprawnoci stanowi due obcienie budetu pastwa. Jest to szczeglnie uciliwe dla pastw prowadzcych polityk opiekucz w stosunku do swoich obywateli. Zasiki kierowane do niepracujcych osb niepenosprawnych znacznie obniaj ich aktywno ekonomiczn. Taka polityka prowadzi do marnotrawienia kapitau ludzkiego. Badania dotyczce tego problemu w Danii, Finlandii, Holandii, Norwegii i Szwecji przedstawiono w pracy B. Bratsberg, E. Fevang, K. Red (2010). Autorzy ci rwnie podkrelaj, e wysoko wiadcze wypacanych osobom niepenosprawnym wpywa z kolei na wysoko stopy bezrobocia. Wysokie zasiki, ktre zaspokajaj cakowicie ich potrzeby powoduj, e nie s oni zainteresowani poszukiwaniem pracy. Problem zbytniego obcienia pastwa ze wzgldu na wiadczenia z tytuu niezdolnoci ludzi do pracy porusza rwnie R. Berthoud (2011). Podkrela on, e podzia osb niepenosprawnych na zdolne i niezdolne do pracy nie zawsze jest waciwy. Przypomina, e w czasie II wojny wiatowej w Wielkiej Brytanii, kiedy byo due zapotrzebowanie na pracownikw, zatrudniono wiele osb niepenosprawnych. Byy to czsto osoby o wysokim stopniu niepenosprawnoci, a pomimo to byy wartociowymi pracownikami. Badania przeprowadzone w brytyjskich gospodarstwach domowych w latach 19752004 wskazuj na
20

zwikszanie szans na prac osb niepenosprawnych wynikajc z coraz lepszego wyksztacenia. Zachcenie pracodawcw do zatrudniania takich osb powinno by jednym z priorytetowych zada polityki pastwa. Badania przedstawione przez A. Zaidi (2011) podkrelaj rnice w szansach na zatrudnienie bezrobotnych osb niepenosprawnych w stosunku do osb sprawnych. Autor dokona analizy szans na podjcie pracy w 27 krajach Unii Europejskiej (UE) w roku 2009. Zwrci uwag na zrnicowanie tych szans w zalenoci od pci, wieku i wyksztacenia. Mode osoby niepenosprawne w Polsce miay znacznie mniejsze szanse na zatrudnienie w porwnaniu z osobami sprawnymi ni analogiczne osoby w Europie. W korzystniejszej sytuacji byy osoby w wieku powyej 45 lat. Zauwaalne byy rwnie rnice w szansie na zatrudnienie wrd kobiet i mczyzn. Ciekaw analiz dotyczc pracy osb niepenosprawnych w Polsce przeprowadzi T. Hoopengardner (2001). Zwrci uwag, e jeeli osoby niepenosprawne nie poszukuj pracy lub jej nie maj, gospodarka narodowa traci korzyci wynikajce z ich wydajnoci. Ponadto wysokie koszty programw nioscych pomoc osobom niepenosprawnym mog nadmiernie obcia budet pastwa. Koszty tego obcienia ponosz osoby pracujce. Jest to zwizane z nadmiernym podwyszaniem podatkw i skadek na ubezpieczenia spoeczne. Podkreli konieczno konstruowania dobrych programw majcych na celu aktywizacj zawodow osb niepenosprawnych i uczynienia ich penowartociowymi pracownikami. W swoich obserwacjach autor ten podkrela, e w Polsce w 2000 r. stopa bezrobocia osb niepenosprawnych bya znacznie wysza ni osb penosprawnych. Problem braku pracy wrd tych osb by w badanym roku zaleny od pci, wieku, wyksztacenia i miejsca zamieszkania. Czsto wystpowania niepenosprawnoci na obszarach wiejskich bya znacznie wysza ni w miastach we wszystkich grupach wieku. Powstaje pytanie, dlaczego tak mao osb niepenosprawnych poszukuje pracy? W Polsce konieczne s dugotrwae programy zachcajce pracodawcw do zatrudniania osb niepenosprawnych. Brak pracy wrd osb niepenosprawnych rodzi rwnie problemy psychologiczne. Osoby te ze wzgldu na trudnoci w znalezieniu zatrudnienia klasyfikowane s najczciej do grupy osb dugotrwale bezrobotnych. Jak wskazuj M. W. Lin, R. Sandifer, S. Stein (1985) osoby dugotrwale bezrobotne s czciej ni pozostae naraone na stany depresji i lku i maj zanion samoocen. Badano wpyw wyksztacenia, wieku i statusu spoecznego na stan psychiczny osb, ktre straciy prac w porwnaniu z osobami pracujcymi. Dugotrway brak pracy powodowa czstsze wizyty lekarskie, wiksze spoycie lekw oraz duszy okres rekonwalescencji. W projekcie z 1983 r., ktrym kierowali M. Kemp i A. Mercer, prbowano oceni procedury aktywizacji zawodowej i ich wpyw na redukcj negatywnych efektw pozostawania bez pracy. Zbadano osoby przed i po programie realizowanym przez centra aktywizacji zawodowej. U osb tych przed programem
21

aktywizacji stwierdzono umiarkowane niedyspozycje psychiatryczne zwizane z trudnociami w znalezieniu pracy. Kilkunastodniowy program proponowany przez orodek obejmowa ocen stanu zdrowia, konsultacje psychologiczne, zajcia warsztatowe, konsultacje zawodowe. Zebrane dane dotyczce efektw programu wskazay na istotn popraw funkcjonowania psychospoecznego badanych osb po ukoczeniu tego programu. J. S. Krause i C. A. Anson (1996) badali przyczyny biernoci zawodowej wrd osb niepenosprawnych ruchowo. Najwicej z nich (60%) podawao jako gwn przeszkod przyczyny zdrowotne, 28% wskazywao na spadek energii, wytrzymaoci i brak si, 23% wymienio trudnoci w dostaniu si do miejsca pracy, 5% podkrelio brak pewnoci siebie oraz 5% oglny brak chci do pracy. Badania przeprowadzone w Polsce przez zesp A. I. Brzeziska, R. Kaczan, P. Rycielski (2010) wskazuj na nastpujce czynniki niepodejmowania pracy przez osoby niepenosprawne: syndrom wyuczonej bezradnoci na rynku pracy, przyczyny zdrowotne, barier rentow i bierno. Ten ostatni czynnik jest czsto zwizany z silnym wpywem rodowiska rodzinnego, ktre nie zachca do poszukiwania zatrudnienia. Bierno dotyczy czciej kobiet ni mczyzn i jest stosunkowo wysoka we wszystkich grupach wieku. DANE STATYSTYCZNE WYKORZYSTANE W ANALIZIE W 2002 r. do badania Eurostatu pt. Labour Force Survey doczono modu pozwalajcy na zebranie informacji dotyczcych zatrudnienia osb niepenosprawnych (Health, 2002)3. W module zebrano dane porwnywalne, pozwalajce zobrazowa sytuacj osb niepenosprawnych na rynku pracy z uwzgldnieniem szczegowych przyczyn niepenosprawnoci4. W Polsce badanie Labour Force Survey prowadzone jest pt. Badanie Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci (BAEL). W 2011 r. Polska przeprowadzia badanie moduowe dotyczce osb niepenosprawnych analogiczne dla unijnych krajw czonkowskich5. Oprcz tego prowadzone s inne badania dotyczce osb niepenosprawnych6. W przeprowadzonej analizie wykorzystano dane BAEL zaczerpnite z publikacji7 GUS. Jako ludno aktywn ekonomicznie przyjto ludno aktywn zawodowo lub biern zawodowo. Do ludnoci aktywnej zawodowo zaliczono wszystkie osoby pracujce (powyej 15 lat i wicej) lub bezrobotne, natomiast
Nie zawiera danych dotyczcych Polski, ktra wtedy nie bya czonkiem UE. Szerzej na temat problematyki niepenosprawnoci w badaniach statystycznych napisa P. Ulman (2012). 5 Osoby (2012). 6 Szerzej na temat bada statystyki publicznej obejmujcych osoby niepenosprawne pisali J. Witkowski i A. Zgierska (2011). 7 Aktywno (z lat 20082012). Publikacje te zawieraj dane przed korekt, ktrej dokonano na podstawie NSP 2011.
4 3

22

do ludnoci biernej zawodowo te osoby, ktre nie pracoway oraz nie miay pracy i jej nie poszukiway; poszukiway pracy, ale nie byy gotowe do jej podjcia; nie poszukiway pracy poniewa oczekiway (powyej 3 miesicy) na rozpoczcie pracy zaatwionej. Do osb niepenosprawnych zaliczono osoby w wieku 16 lat i wicej, ktre maj przyznane orzeczenie o stopniu niepenosprawnoci lub niezdolnoci do pracy. Dane dotyczyy pci, wieku, wyksztacenia, miejsca zamieszkania, stopnia niepenosprawnoci i przyczyny niepenosprawnoci. Kategorie wyksztacenia, wieku i stopnia niepenosprawnoci pogrupowano wedug klasyfikacji stosowanej przez GUS. Badan zbiorowo podzielono wedug pci i miejsca zamieszkania na dwie grupy, wedug wyksztacenia na pi grup, a wedug wieku na sze grup. Niepenosprawno badanych osb podzielono na trzy grupy. Znaczny stopie niepenosprawnoci lub rwnowany dotyczy osb majcych przyznan I grup inwalidzk lub orzeczenie o cakowitej niezdolnoci do pracy oraz samodzielnej egzystencji. Umiarkowany stopie niepenosprawnoci lub rwnowany okrela osoby majce przyznan II grup inwalidzk lub orzeczenie o cakowitej niezdolnoci do pracy. Do lekkiego stopnia niepenosprawnoci lub rwnowanego zaliczane s osoby majce przyznan III grup inwalidzk lub orzeczenie o czciowej niezdolnoci do pracy lub orzeczenie o niezdolnoci do pracy w gospodarstwie rolnym.
ZESTAWIENIE BADANYCH CECH
Cechy Charakterystyka badanych cech Oznaczenia

Pe Miejsce zamieszkania

kobiety mczyni miasta wie co najwyej gimnazjalne zasadnicze zawodowe rednie oglnoksztacce policealne i rednie zawodowe wysze 1524 lata 2534 3544 4554 5564 65 lat i wicej

K M T W S1 S2 S3 S4 S5 W1 W2 W3 W4 W5 W6

Wyksztacenie

Wiek

znaczny stopie niepenosprawnoci lub rwI nowany Stopie niepenosprawnoci umiarkowany stopie niepenosprawnoci lub II rwnowany lekki stopie niepenosprawnoci lub rwnoIII wany
r d o: opracowanie wasne.

23

24
2007 w tym bierni zawodowo ogem w tys. w% w tys. w% w tys. w% w tys. ogem ogem ogem w% w tym bierni zawodowo w tym bierni zawodowo w tym bierni zawodowo 2008 2009 2010 2011 w tym bierni zawodowo w% w tys.

TABL. 1. OSOBY NIEPENOSPRAWNE OGEM, W TYM BIERNE ZAWODOWO W WIEKU 16 LAT I WICEJ W POLSCE W IV KWARTALE W BADANYCH LATACH

Cechy

ogem

Pe ............................................... K 1849 2285 1529 1482 1098 284 724 226 141 209 255 804 646 1759 964 1375 1475 3814 3201 0,84 1115 0,76 1284 3703 1160 0,84 1432 927 0,96 987 937 1206 961 3105 1645 0,94 1300 1252 522 0,81 1077 896 0,83 0,96 0,95 0,84 0,75 0,84 602 0,75 728 544 0,75 194 0,76 248 167 0,67 252 667 1068 1199 934 1360 1197 3491 141 0,67 221 144 0,65 200 117 0,83 129 102 0,79 106 89 135 165 481 897 1169 884 1147 904 2935 161 0,71 220 156 0,71 196 146 563 0,78 703 540 0,77 671 517 0,77 0,74 0,84 0,68 0,65 0,72 0,84 0,97 0,95 0,84 0,76 0,84 241 0,85 281 242 0,86 252 219 0,87 888 0,81 1084 873 0,81 1104 878 0,80 1053 234 668 232 114 207 246 626 1075 1125 925 1325 1143 3393 1348 0,91 1415 1294 0,91 1269 1175 0,93 1205 1265 0,83 1417 1191 0,84 1330 1123 0,84 1289 1084 1116 837 195 503 152 94 129 161 436 894 1088 873 1093 837 2803 1936 0,85 2286 1914 0,84 2162 1811 0,84 2104 1719 1474 0,80 1821 1445 0,79 1766 1422 0,81 1700 1351 79,47 81,70 84,10 92,61 79,49 83,33 75,30 65,52 82,46 62,32 65,45 69,65 83,16 96,71 94,38 82,49 73,23 82,61

1965

1727

0,88

1882

1661

0,88

1725

1513

0,88

1693

1451

85,71

1714 1673 2139 1249 1157 1044 245 673 267 119 224 229 581 1069 1164 922 1392 1073 3387

1467 1336 1758 1044 1074 828 208 514 178 100 135 141 410 888 1128 880 1142 781 2802

0,86 0,80 0,82 0,84 0,93 0,79 0,85 0,76 0,67 0,84 0,60 0,62 0,71 0,83 0,97 0,95 0,82 0,73 0,83

Miejsce zamieszkania ................... T

Wyksztacenie .............................. S1

S2

S3

S4

S5

Wiek ............................................. W1

W2

W3

W4

W5

W6

Stopie niepenosprawnoci ......... I

II

III

Razem ...................................................

11

r d o: opracowanie wasne na podstawie publikacji Aktywno (za lata 20082012).

Spord wszystkich aktywnych ekonomicznie osb niepenosprawnych 82,73% stanowiy osoby bierne zawodowo, w tym 74,1% w wieku produkcyjnym. W badaniu wykorzystano podzia na cztery grupy przyczyn biernoci ekonomicznej. Najliczniejsz przyczyn bya niesprawno i choroba, nastpnie emerytura, obowizki rodzinne i zwizane z prowadzeniem domu, a take kontynuowanie nauki i uzupenianie kwalifikacji oraz zniechcenie bezskutecznoci poszukiwania pracy. Te dwie ostatnie przyczyny poczono w ramach czwartej grupy przyczyn pod wspln nazw pozostae. MODELE REGRESJI LOGISTYCZNEJ Analiz danych przeprowadzono w dwch etapach. Do pierwszego etapu wykorzystano model regresji logistycznej. Funkcja logistyczna ma posta (Cramer, 2002):

P(Z ) =

exp Z 1 + exp Z

(1)

i przyjmuje wartoci od 0 do 1. Moe wic wyraa prawdopodobiestwo okrelane jako szansa lub ryzyko wystpienia okrelonego zdarzenia Z. W przypadku zmiennej zalenej dychotomicznej model ten mona zapisa nastpujco (Kleinbaum, Klein, 2002):
k exp i xi + 0 i =1 P (Y = 1 | x1 , x2 , ..., xk ) = k 1 + exp 0 + i xi i =1

(2)

gdzie: dychotomiczna zmienna zalena, Y x1 , x2 , ..., xk zmienne niezalene, i wspczynniki regresji dla i = 1, 2, , k. Zapis p = P (Y = 1) okrela prawdopodobiestwo sukcesu (lub poraki), wyrap oznacza szans (lub ryzyko) wystpienia okrelonego zdarzenia. enie 1 p p Wyraenie ln 1 p zapisuje si jako logit (p) i stosuje w zapisie modelu logi towego (przeksztacone rwnanie liniowe):
25

k p logit ( p ) = ln 1 p = 0 + i xi i =1

(3)

Do interpretacji wykorzystuje si najczciej iloraz szans (OR, odds ratio), i ) dla i = 1, 2, , k. Interpretacji mona podda rwnie parametr 0 . czyli exp( Wyraenie exp(0 ) jest wartoci szansy (ryzyka) zajcia okrelonego zdarzenia dla osb nalecych do grupy referencyjnej. W przeprowadzonym badaniu analizie poddano bierno zawodow, czyli zjawisko niepodane, dlatego zamiast terminu szansa uyto pojcia ryzyko. W drugim etapie badania zastosowano wielomianowy model logitowy (Kleinbaum, Klein, 2002). W przypadku zmiennej zalenej, ktra nie jest dychotomiczna i przyjmuje wartoci ze zbioru {0, 1, 2, , s} ma on nastpujc posta:
P (Y = 0 | x1 , x2 , ..., xm ) = 1

m 1 + exp j 0 + ji xi j =1 i =1

(4)

m + exp j 0 ji xi i=1 P(Y = j | x1 , x2 , ..., xm ) = dla j = 1, 2 , ..., s s m 1 + exp j 0 + ji xi j =1 i=1

(5)

gdzie: j numer wariantu zmiennej objanianej, j = 0, 1, , s, i numer zmiennej objaniajcej, i = 1, 2, , m. Modele regresji logistycznej s coraz czciej wykorzystywane w analizie zjawisk spoeczno-ekonomicznych. Rwnie w przypadku analizy bezrobocia spotyka si badania oparte na analizie ilorazu szans. We wspomnianej ju publikacji A. Zaidi do interpretacji otrzymanych wynikw wykorzysta iloraz szans. Porwna szanse na zatrudnienie osb penosprawnych w stosunku do szans na zatrudnienie osb niepenosprawnych. Analiz przeprowadzono w grupach pci, wieku i wyksztacenia. Z kolei B. Yazici, B. Knn, Y. iman, F. Kocaba (2010) wykorzystali: binarny model regresji logistycznej do zbadania utrudnie w yciu zawodowym, jakie spotykaj osoby niepenosprawne; porzdkowy model regresji logistycznej do oceny zadowolenia z pracy pracownikw niepenosprawnych oraz wielomianowy model regresji do zbadania zada osb niepenosprawnych wykonywanych w miejscu pracy.
26

ANALIZA PRZYCZYN BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH Pe jest cech dychotomiczn, ktra zostaa zakodowana nastpujco: mczyni 1, kobiety 0. Podobnie zakodowano miejsce zamieszkania: miasto 1, wie 0. Wyksztacenie i stopie niepenosprawnoci podzielono odpowiednio na pi i trzy kategorie. W przypadku zmiennej wyksztacenie w modelu pojawiy si cztery zmienne dychotomiczne, a w przypadku stopnia niepenosprawnoci dwie. Cecha wiek zostaa podzielona na sze kategorii. W pierwszym etapie analizy zastosowano binarny model logitowy (3). Zbadano wpyw pci, miejsca zamieszkania, wyksztacenia, wieku oraz stopnia niepenosprawnoci na bierno zawodow osb niepenosprawnych. Do kodowania zmiennych niezalenych zastosowano kodowanie 01, ktre umoliwio porwnanie wyodrbnionych grup poszczeglnych cech (zakodowanych jako 1) z wybran grup referencyjn (zakodowan jako 0)8. W przypadku cech: pe byli to mczyni, miejsce zamieszkania wie, wyksztacenie co najwyej gimnazjalne, wiek przedzia wieku 1524 lata, stopie niepenosprawnoci znaczny stopie niepenosprawnoci lub rwnowany. Dychotomiczn zmienn zalen (aktywno ekonomiczna) zakodowano w nastpujcy sposb: bierno zawodowa 1, aktywno zawodowa 0.
TABL. 2. WYNIKI ESTYMACJI PARAMETRW MODELI LOGITOWYCH BIERNOCI ZAWODOWEJ WEDUG BADANYCH CECH
Lata Zmienne Ocena Bd standardowy p Iloraz szans

Pe

2007 .................................................. Wyraz wolny K/M 2008 .................................................. Wyraz wolny K/M 2009 .................................................. Wyraz wolny K/M 2010 .................................................. Wyraz wolny K/M 2011 .................................................. Wyraz wolny K/M 2007 .................................................. Wyraz wolny T/W 2008 .................................................. Wyraz wolny T/W 2009 .................................................. Wyraz wolny T/W 2010 .................................................. Wyraz wolny T/W 2011 .................................................. Wyraz wolny T/W
8

1,3688 0,6131 1,3463 0,6662 1,4192 0,5461 1,3535 0,4375 1,3774 0,4002 1,5707 0,1398 1,6664 0,0311 1,6959 0,0522 1,6654 0,1691 1,6327 0,1036

0,0018 0,0029 0,0018 0,0029 0,0019 0,0030 0,0019 0,0029 0,0019 0,0029 0,0021 0,0028 0,0023 0,0029 0,0024 0,0030 0,0024 0,0030 0,0024 0,0030

0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000

x 1,8461 x 1,9469 x 1,7265 x 1,5488 x 1,4921 x 1,1500 x 0,9694 x 0,9492 x 0,8444 x 0,9016

Miejsce zamieszkania

Szerzej na temat sposobu kodowania zmiennych niezalenych w pracy Hosmer, Lemeshow (2000).

27

TABL. 2. WYNIKI ESTYMACJI PARAMETRW MODELI LOGITOWYCH BIERNOCI ZAWODOWEJ WEDUG BADANYCH CECH (cd.)
Lata Zmienne Ocena Bd standardowy p Iloraz szans

Wyksztacenie

2007 .................................................. Wyraz wolny S2/S1 S3/S1 S4/S1 S5/S1 2008 .................................................. Wyraz wolny S2/S1 S3/S1 S4/S1 S5/S1 2009 .................................................. Wyraz wolny S2/S1 S3/S1 S4/S1 S5/S1 2010 .................................................. Wyraz wolny S2/S1 S3/S1 S4/S1 S5/S1 2011 .................................................. Wyraz wolny S2/S1 S3/S1 S4/S1 S5/S1
Wiek

2,3085 0,8714 0,5849 1,0504 1,4015 2,3615 0,9366 0,5101 1,1637 1,4860 2,5257 1,1642 0,6332 1,3146 1,4541 2,5177 1,1632 0,9336 1,4031 1,8758 2,5483 1,2046 0,8217 1,3750 1,8552 1,6267 0,8974 0,8621 0,5347 0,0614 1,6394 1,3291 0,7160 0,5932 0,2505 0,2703 1,9322 1,6554 0,9245 1,0268 0,7053 0,0020 2,0073 1,5476 1,0445 0,9088 0,7169 0,0496 1,8336 1,6607 1,2441 1,1893 0,7862 0,0758 1,7840

0,0029 0,0038 0,0060 0,0040 0,0055 0,0030 0,0039 0,0063 0,0041 0,0055 0,0034 0,0041 0,0068 0,0045 0,0062 0,0035 0,0042 0,0065 0,0045 0,0056 0,0036 0,0043 0,0067 0,0046 0,0054 0,0072 0,0086 0,0084 0,0077 0,0076 0,0086 0,0068 0,0082 0,0081 0,0074 0,0073 0,0083 0,0084 0,0096 0,0094 0,0088 0,0088 0,0102 0,0078 0,0090 0,0089 0,0083 0,0082 0,0094 0,0079 0,0090 0,0090 0,0084 0,0083 0,0096

0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000

x 0,4184 0,5571 0,3498 0,2462 x 0,3919 0,6004 0,3123 0,2263 x 0,3122 0,5309 0,2686 0,2336 x 0,3125 0,3931 0,2458 0,1532 x 0,2998 0,4397 0,2528 0,1564 x 0,4076 0,4223 0,5859 0,9405 5,1521 x 0,4887 0,5526 0,7784 1,3104 6,9044 x 0,3967 0,3581 0,4940 1,0020 7,4431 x 0,3519 0,4030 0,4883 1,0509 6,2564 x 0,2882 0,3044 0,4556 0,9270 5,9533

2007 .................................................. Wyraz wolny W2/W1 W3/W1 W4/W1 W5/W1 W6/W1 2008 .................................................. Wyraz wolny W2/W1 W3/W1 W4/W1 W5/W1 W6/W1 2009 .................................................. Wyraz wolny W2/W1 W3/W1 W4/W1 W5/W1 W6/W1 2010 .................................................. Wyraz wolny W2/W1 W3/W1 W4/W1 W5/W1 W6/W1 2011 .................................................. Wyraz wolny W2/W1 W3/W1 W4/W1 W5/W1 W6/W1

28

TABL. 2. WYNIKI ESTYMACJI PARAMETRW MODELI LOGITOWYCH BIERNOCI ZAWODOWEJ WEDUG BADANYCH CECH (dok.)
Lata Zmienne Ocena Bd standardowy p Iloraz szans

Stopie niepenosprawnoci

2007 .................................................. Wyraz wolny II/I III/I 2008 .................................................. Wyraz wolny II/I III/I 2009 .................................................. Wyraz wolny II/I III/I 2010 .................................................. Wyraz wolny II/I III/I 2011 .................................................. Wyraz wolny II/I III/I
r d o: opracowanie wasne.

3,2210 1,5401 2,0933 2,9307 1,2517 1,8372 2,8724 1,1888 1,7458 2,8016 1,2517 1,7954 3,0187 1,4996 2,0349

0,0053 0,0058 0,0056 0,0046 0,0051 0,0050 0,0046 0,0052 0,0051 0,0045 0,0050 0,0049 0,0049 0,0054 0,0054

0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000

x 0,2144 0,1233 x 0,2860 0,1593 x 0,3046 0,1745 x 0,2860 0,1661 x 0,2232 0,1307

Iloraz ryzyka biernoci zawodowej osb niepenosprawnych wedug ich cech przedstawiaj wykr. 15. W Polsce w latach 20072011 kobiety niepenosprawne byy bardziej zagroone biernoci zawodow ni mczyni (wykr. 1). W 2008 r. ryzyko biernoci w przypadku kobiet byo prawie 2 razy wiksze ni w przypadku mczyzn, a w roku 2011 spado do poziomu 1,49, ale nadal byo o 49% wiksze ni w przypadku mczyzn. Osoby niepenosprawne mieszkajce w miecie cechowao nisze ryzyko biernoci ni osoby na wsi (wykr. 2). Wyjtkiem by rok 2007, kiedy sytuacja bya odwrotna i bierno zawodowa osb niepenosprawnych w miecie bya o 15% wiksza. Bierno zawodowa zaleaa rwnie od poziomu wyksztacenia (wykr. 3). Najbardziej naraone na ni byy osoby z wyksztaceniem co najwyej gimnazjalnym (grupa referencyjna) oraz osoby z wyksztaceniem rednim oglnoksztaccym. W latach 20072011 najbardziej aktywne zawodowo wrd osb niepenosprawnych byy osoby z wyksztaceniem wyszym. Ryzyko ich biernoci zawodowej byo od 75% do 85% nisze ni osb z najniszym wyksztaceniem. Wysok aktywnoci zawodow charakteryzoway si rwnie osoby niepenosprawne z wyksztaceniem rednim zawodowym. W ich przypadku ryzyko biernoci zawodowej byo od 65% do 75% nisze od ryzyka grupy referencyjnej. Iloraz ryzyka na wykr. 4 wskazuje, e przynaleno do grupy wieku determinowaa bierno zawodow osb niepenosprawnych w latach 2007 2011. Bya ona najwysza u osb w wieku od 60 roku ycia do 64 lat oraz
29

powyej 65 lat i zwizana bya z przejciem na emerytur. Wysok biernoci zawodow charakteryzoway si osoby niepenosprawne do 24 roku ycia (grupa referencyjna). Mogo to wynika z podejmowanych przez osoby najmodsze decyzji o kontynuacji nauki. Najwiksz aktywno zawodow przejawiay osoby od 25 roku ycia do 34 lat oraz od 35 roku ycia do 44 lat.

Wykr. 1. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH WEDUG PCI

Wykr. 1. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH WEDUG PCI 1,55 2010
2011 2009 2010 2008 2009 2007 2008 0,0 1,49 1,73 1,55

2011

1,49

kobiety/mczyni

1,95
kobiety/mczyni

1,73 1,85

0,5

r d 2007 o: opracowanie wasne.

1,95 1,0 iloraz ryzyka 1,85 1,0

1,5

2,0

0,0

0,5

1,5

2,0

Wykr. 2. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH iloraz ryzyka WEDUG ZAMIESZKANIA r d o: opracowanie MIEJSCA wasne.
0,90 2011 Wykr. 2. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH WEDUG MIEJSCA ZAMIESZKANIA 2010
2011 2009 2010 2008 2009 2007 2008 2007

0,84

0,90 0,95 0,84 0,97 0,95

miasta/wie

1,15 1,0

miasta/wie

0,0

0,97 0,5 1,15 iloraz ryzyka 0,5 iloraz ryzyka

r d o: jak przy wykr. 1.

0,0
r d o: jak przy wykr. 1.

1,0

W latach 20072011 stopie niepenosprawnoci by determinant biernoci zawodowej. Czynnikiem najbardziej sprzyjajcym biernoci by znaczny stopie niepenosprawnoci (I). O jego sile wiadczy bardzo niski iloraz szans dla pozostaych poziomw niepenosprawnoci (wykr. 5). Dla stopnia umiarkowanego (II) przyjmuje on wartoci z przedziau od 0,21 do 0,30, a w przypadku stopnia
30

Wykr. 3. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH WEDUG POZIOMU WYKSZTACENIA
0,16
2011

0,25 0,44 0,30

0,15
2010

0,25 0,31 0,39 0,23 0,27 0,31 0,23 0,53

S5/S1 S4/S1 S3/S1 S2/S1

0,60

2009

2008

0,31 0,39 0,25

2007

0,35 0,56 0,42

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

Iloraz ryzyka
r d o: jak przy wykr. 1.

Wykr. 4. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH WEDUG GRUP WIEKU
5,95 2011 0,93 0,46 0,30 0,29 6,26 2010 1,05 0,49 0,40 0,35 7,44 2009 1,00 0,49 0,36 0,40 6,90 2008 1,31 0,78 0,55 0,49 5,15 2007 0,94 0,59 0,42 0,41 0 1 2 3 4 Iloraz ryzyka
r d o: jak przy wykr. 1

W6/W1 W5/W1 W4/W1 W3/W1 W2/W1

31

lekkiego (III) od 0,12 do 0,17. Wynika z tego, e najbardziej aktywne zawodowo byy w przypadku tej cechy osoby majce lekki stopie niepenosprawnoci lub rwnowany (III).

Wykr. 5. ILORAZ RYZYKA BIERNOCI ZAWODOWEJ OSB NIEPENOSPRAWNYCH WEDUG STOPNIA NIEPENOSPRAWNOCI
2011 2010 2009 2008 2007 0,0
r d o: jak przy wykr. 1.

0,13 0,22 0,17 0,29 0,17 0,30 0,16 0,29 0,12 0,21 0,1 0,2 0,3 0,4 III/I II/I

iloraz ryzyka

Celem drugiego etapu analizy byo zbadanie wpywu pci, miejsca zamieszkania oraz stopnia niepenosprawnoci na przyczyn biernoci zawodowej osb niepenosprawnych. Wykorzystano tutaj wielomianowy model regresji logistycznej, opisany wzorami (4) i (5). Zmienne niezalene: pe, miejsce zamieszkania, stopie niepenosprawnoci zakodowano w taki sam sposb, jak w pierwszym etapie badania. Na zmienn zalen skaday si cztery przyczyny biernoci zawodowej osb niepenosprawnych: choroba lub niesprawno, przejcie na emerytur, obowizki rodzinne i pozostae przyczyny. W przypadku wielomianowej zmiennej zalenej (przyczyna biernoci) jako grup porwnawcz wybrano grup najliczniejsz, czyli osoby bierne zawodowo z powodu choroby lub niesprawnoci. Prawdopodobiestwo oszacowane przy pomocy wzorw (4) i (5) wskazuje na to, e w latach 20072011 w Polsce najczstsz przyczyn biernoci bya niesprawno i choroba, przy czym wystpowaa ona czciej w przypadku: mczyzn ni kobiet, mieszkacw wsi ni mieszkacw miast oraz osb o lekkim stopniu niepenosprawnoci. Na drugim miejscu przyczyn biernoci bya emerytura i dotyczya czciej: kobiet ni mczyzn, mieszkacw miast ni mieszkacw wsi oraz osb majcych znaczny stopie niepenosprawnoci. Pozostae przyczyny biernoci dla wszystkich cech miay znaczenie marginalne.
32

TABL. 3. WYNIKI ESTYMACJI PARAMETRW WIELOMIANOWEGO MODELU LOGITOWEGO PRZYCZYN BIERNOCI ZAWODOWEJ
2007 bd standardowy ocena ocena ocena ocena bd standardowy bd standardowy bd standardowy 2008 2009 2010 2011 bd standardowy

Zmienne

ocena

Pe 0,0105 0,0126 0,0046 0,0049 0,0045 0,0046 Miejsce zamieszkania 0,0116 0,0138 0,0052 0,0062 0,0051 0,0060 Stopie niepenosprawnoci 0,0232 0,0254 0,0247 0,0063 0,0078 0,0078 0,0062 0,0076 0,0076 1,9459 0,3520 0,4643 2,9544 1,1218 1,1110 3,1899 0,7571 0,5299 0,0195 0,0218 0,0224 0,0071 0,0083 0,0087 0,0070 0,0082 0,0086 1,4816 0,0747 0,2231 2,8853 0,8059 1,0065 3,0467 0,3960 0,4958 0,0157 0,0187 0,0198 0,0069 0,0084 0,0086 0,0069 0,0083 0,0085 2,8269 0,1939 0,4485 4,7728 1,1229 1,1834 0,2510 0,3052 0,3828 0,0062 0,0078 0,0078 0,0159 0,0177 0,0180 0,0022 0,0030 0,0032 1,7918 0,5295 0,4855 2,7381 0,6826 1,0487 2,9978 0,4759 0,7378 0,0171 0,0194 0,0197 0,0067 0,0081 0,0083 0,0066 0,0080 0,0082 1,7177 0,0647 2,2526 0,2321 2,9880 0,5346 0,0130 0,0153 0,0053 0,0064 0,0052 0,0062 1,7346 0,2970 2,3287 0,1246 3,0721 0,5595 0,0140 0,0162 0,0057 0,0068 0,0055 0,0067 2,7501 0,2716 4,2542 0,6379 0,7730 0,4643 0,0049 0,0061 0,0101 0,0119 0,0021 0,0027 1,3610 0,0023 2,1016 0,0316 2,8526 0,4783 0,0112 0,0135 0,0054 0,0065 0,0052 0,0063 1,9095 0,4561 2,0818 0,0483 2,8675 0,3891 0,0120 0,0146 0,0046 0,0059 0,0044 0,0058 2,0149 0,7108 2,2937 0,0996 3,0231 0,5920 0,0137 0,0160 0,0049 0,0064 0,0048 0,0062 2,9890 0,7391 4,5985 1,2107 0,7968 0,6003 0,0048 0,0061 0,0106 0,0124 0,0019 0,0026 1,5640 0,2806 2,2525 0,2162 3,0130 0,8457 0,0116 0,0138 0,0051 0,0063 0,0049 0,0062

Wyraz wolny 1 ...................... K/M ........................................ Wyraz wolny 2 ...................... K/M ........................................ Wyraz wolny 3 ...................... K/M ........................................

1,5724 2,8372 2,0361 3,0800 2,9415 3,4759

Wyraz wolny 1 ...................... T/W ........................................ Wyraz wolny 2 ...................... T/W ........................................ Wyraz wolny 3 ...................... T/W ........................................

1,5163 0,0123 2,1415 0,2368 3,0503 0,5979

Wyraz wolny 1 ...................... II/I .......................................... III/I ......................................... Wyraz wolny 2 ...................... II/I .......................................... III/I ......................................... Wyraz wolny 3 ...................... II/I .......................................... III/I .........................................

2,6027 0,9575 1,5398 2,6364 0,8187 0,9877 2,9599 0,3950 0,3405

33

r d o: jak przy tabl. 2.

TABL. 4. OCENA PRAWDOPODOBIESTWA PRZYCZYNY BIERNOCI ZAWODOWEJ DLA OSB NIEPENOSPRAWNYCH W POLSCE
Cechy Choroba i niesprawno Emerytura Obowizki rodzinne Pozostae

2007

Kobieta .................................................. Mczyzna ............................................ Miasto .................................................... Wie ....................................................... Stopie niepenosprawnoci ............... I II III Kobieta .................................................. Mczyzna ............................................ Miasto .................................................... Wie ....................................................... Stopie niepenosprawnoci ............... I II III Kobieta .................................................. Mczyzna ............................................ Miasto .................................................... Wie ....................................................... Stopie niepenosprawnoci ............... I II III Kobieta .................................................. Mczyzna ............................................ Miasto .................................................... Wie ....................................................... Stopie niepenosprawnoci ............... I II III Kobieta .................................................. Mczyzna ............................................ Miasto .................................................... Wie ....................................................... Stopie niepenosprawnoci ............... I II III
r d o: jak przy tabl. 1.

0,5860 0,6811 0,5940 0,6846 0,5620 0,6388 0,6771

2008

0,3521 0,2754 0,3435 0,2759 0,4067 0,3026 0,2565 0,3901 0,2997 0,3704 0,3115 0,4301 0,3317 0,2893 0,4151 0,3136 0,4003 0,3108 0,4457 0,3418 0,3186 0,4190 0,2983 0,3980 0,2998 0,4215 0,3431 0,3214 0,4335 0,3061 0,4130 0,3056 0,4216 0,3625 0,3329

0,0122 0,0075 0,0114 0,0071 0,0022 0,0095 0,0170 0,0108 0,0055 0,0094 0,0059 0,0032 0,0108 0,0104 0,0126 0,0042 0,0105 0,0053 0,0057 0,0105 0,0088 0,0172 0,0067 0,0146 0,0092 0,0046 0,0156 0,0167 0,0157 0,0067 0,0125 0,0096 0,0045 0,0131 0,0166

0,0498 0,0360 0,0511 0,0324 0,0291 0,0491 0,0493 0,0464 0,0374 0,0491 0,0327 0,0224 0,0531 0,0458 0,0463 0,0316 0,0442 0,0303 0,0249 0,0427 0,0487 0,0538 0,0333 0,0455 0,0415 0,0321 0,0430 0,0562 0,0566 0,0322 0,0489 0,0374 0,0273 0,0464 0,0615

0,5527 0,6574 0,5711 0,6499 0,5443 0,6045 0,6545

2009

0,5261 0,6505 0,5450 0,6536 0,5238 0,6051 0,6239

2010

0,5100 0,6617 0,5420 0,6494 0,5418 0,5984 0,6057

2011

0,4942 0,6549 0,5256 0,6475 0,5466 0,5779 0,5890

Podsumowanie

Przeprowadzone badanie pokazuje, e pe, miejsce zamieszkania, wiek, poziom wyksztacenia i poziom niepenosprawnoci byy determinantami biernoci ekonomicznej osb niepenosprawnych w Polsce w latach 20072011. Wik34

szym ryzykiem biernoci w odniesieniu do pozostaych osb charakteryzoway si: kobiety, osoby zamieszkujce wie, osoby z wyksztaceniem co najwyej gimnazjalnym, osoby powyej 65 roku ycia oraz majce znaczny stopie niepenosprawnoci. Wiksz aktywno zawodow przejawiali: mczyni, osoby z miasta, z wyksztaceniem wyszym, w wieku od 25 roku ycia do 34 lat oraz z lekkim stopniem niepenosprawnoci. Bierno zawodow nie zawsze naley postrzega jako zjawisko niepodane. Jedn z jej pozytywnych przyczyn jest podjcie nauki, ktra zwiksza kwalifikacje osb niepenosprawnych i tym samym zwiksza ich konkurencyjno na rynku pracy. W przypadku osb starszych brak zainteresowania podjciem pracy moe by spowodowany przejciem na emerytur lub uzyskaniem innego staego rda utrzymania. Bierno zawodowa niepenosprawnych kobiet moe by spowodowana trudnoci w pogodzeniu obowizkw zawodowych z rodzinnymi. Z kolei brak aktywnoci zawodowej na wsi jest wynikiem mniejszej liczby miejsc pracy na tych obszarach, a take trudnociami w dotarciu do pracy. W przypadku osb niepenosprawnych dojazd do miejsca zatrudnienia czsto wymaga wykorzystania specjalnie dostosowanych rodkw transportu. Dua bierno zawodowa osb z najmodszej grupy wieku pozwala przypuszcza, e jest to efekt wyduonej edukacji lub skutek opieki rodziny, ktra sprawia, e osoby niepenosprawne nie s zainteresowane podjciem pracy. Paradoksalnie wzrost poziomu bezrobocia wrd osb niepenosprawnych moe oznacza zwikszenie ich aktywnoci zawodowej. Jeeli ronie bezrobocie, a poziom wskanika zatrudnienia jest stay lub wzrasta, moe to oznacza, e na rynek pracy trafiy osoby, ktre dotychczas byy bierne zawodowo. Dziaania Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych (PFRON) doprowadziy do zwikszonej aktywizacji zawodowej osb niepenosprawnych, o czym wiadczy wyszy wskanik wzrostu liczby zatrudnionych na rynku otwartym i chronionym niezalenie od stopnia niepenosprawnoci. Coraz wicej osb niepenosprawnych prowadzi dziaalno gospodarcz. Wzrosa rwnie liczba osb uczestniczcych w szkoleniach organizowanych przez urzdy pracy oraz korzystajcych z indywidualnego poradnictwa zawodowego. Problem rynku pracy osb niepenosprawnych to nie tylko sprawa prowadzonej polityki spoecznej zwizanej z zatrudnieniem, jest to rwnie problem ochrony zdrowia tych osb i ich edukacji. Aktywizacja zawodowa jest wic zadaniem trudnym i wymagajcym wielorakich dziaa. Brak jednolitego systemu umoliwiajcego gromadzenie penych informacji9 utrudnia konsolidacj dziaa organizacji nioscych pomoc wszystkim osobom bezrobotnym.
dr Beata Bieszk-Stolorz Uniwersytet Szczeciski

Szerzej na ten temat napisa A. Wiktorow (2010).

35

LITERATURA Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski IV kwarta 2007 (z lat 20082012), GUS Berthoud R. (2011), Trends in the Employment of Disabled People in Britain, Institute for Social and Economic Research, University of Essex (ISER) Working Paper Series, No. 201103, January Bratsberg B., Fevang E., Red K. (2010), Disability in the Welfare State: An Unemployment Problem in Disguise?, Discussion Paper, No. 4897, Ragnar Frisch Centre for Economic Research and Institute for the Study of Labor (IZA), Research Paper Series, April Brzeziska A. I., Kaczan R., Rycielski P. (2010), Model czynnikw warunkujcych niepodejmowanie pracy przez osoby z ograniczeniami sprawnoci, Diagnoza potrzeb i podstawy interwencji na rzecz osb z ograniczeniami sprawnoci, Polityka Spoeczna, numer specjalny Cramer J. S. (2002), The Origins of Logistic Regression, Tinbergen Institute Discussion Paper, Faculty of Economics and Econometrics, University of Amsterdam Health Statistics. Key Data on Health 2002 Data 19702001 (2002), Eurostat, Theme 3 Population and Social Conditions Hoopengardner T. (2001), Disability and Work in Poland, Social Protection Discussion Paper Series, No. 0101, January, Social Protection Unit, Human Development Network, The World Bank Hosmer D. W., Lemeshow S. (2000), Applied Logistic Regression, John Wiley & Sons, Inc. Kemp M., Mercer A. (1983), Unemployment, disability and rehabilitationcentresaind their effect on menthal health, Journal of Occupational Psychology, Vol. 56 Kleinbaum D. G., Klein M. (2002), Logistic Regression. A Self-Lerning Text. Second Edition, Springer-Verlag, New York, Berlin, Heidelberg Krause J. S., Anson C. A. (1996), Self-perceived reasons for unemployment cited by persons with spinal cord injury: relationship to gender, race, age and level injury, Rehabilitation Counseling Bulletin, Vol. 39 Lin M. W., Sandifer R., Stein S. (1985), Effect of uemployment on mental and physical health, Amarican Journal of Public Health, Vol. 75 Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka 2011. Raport z wynikw (2012), GUS Osoby niepenosprawne na rynku pracy w 2011 r. (2012), GUS Ulman P. (2012), Problematyka niepenosprawnoci w badaniach statystycznych, Wiadomoci Statystyczne, nr 1 Wiktorow A. (2010), Statystyka niepenosprawnych. Stan obecny i potrzeby, [w:] Skuteczno lokalnego systemu wsparcia na rzecz integracji spoecznej i zawodowej osb niepenosprawnych, red. I. Wycicka, Warszawa Witkowski J., Zgierska A. (2011), Osoby niepenosprawne w badaniach statystyki publicznej, [w:] Integracja spoeczna przez prac. Aspekty makroekonomiczne i regionalne, red. R. Cz. Horodeski, C. Sadowska-Snarska, Wysza Szkoa Ekonomiczna w Biaymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych PAN, Biaystok-Warszawa World Report on Disability (2011), World Health Organization, Malta Yazici B., Knn B., iman Y., Kocaba F. (2010), Logistic Regression Analysis of Disabled Employee Data, Section on Survey Research Methods Joint Statistical Meetings (JSM) Zaidi A. (2011), The situation of working-age people with disabilities across the EU, European Centre for Social Welfare Policy and Research, No. 5

36

SUMMARY In recent years there has been an increase in employment of people with disabilities in Poland. However, the activity rate of the population is still low. The author based on extensive review of the literature on the subject has made international comparisons. The main goal of this article is to examine the influence of gender, place of residence, educational level, age and degree of disability of people with disabilities in their passivity employment as well as the influence of gender, place of residence and degree of disability on the probability of the reasons for this passivity. The study used data from CSO of Poland. The data were analyzed using logistic regression models binomial and multinomial. A relative risk of passivity in relation to activity was determined and the probability of inactivity of people with disabilities from a specific cause was calculated. . , . . , , , , . . : . , .

Diana PERERA

Wpyw stresu na jako ycia ludnoci w Polsce

Jako ycia jest zjawiskiem wielowymiarowym. Kady pragnie, aby jego ycie byo jak najdusze, najszczliwsze i najlepsze. Nie ma jednak uniwersalnej recepty na udane ycie. Istot problemu jest znalezienie czynnikw wpywajcych na jako ycia i okrelenie stopnia ich natenia. Subiektywny charakter jakoci ycia sprawi, e przez lata problem ten analizowali gwnie psychologowie i socjologowie. Ich zdaniem dugookresowa poprawa warunkw bytowych spoeczestw jest jedynym powodem dobrowolnego ograniczania wolnoci, poddawania si prawu, tworzenia barier czy eksploatowania zasobw rodowiska naturalnego. Stosunkowo niedawno jako ycia staa si te przedmiotem bada ekonomistw i politykw spoecznych. W tym kontekcie zadowolenie z ycia wpywa na wzrost gospodarczy kraju, pozwala osign satysfakcjonujcy poziom zaspokojenia potrzeb i wskazuje, na jakim etapie rozwoju znajduje si spoeczestwo (Zysnarska, 2003). Monitorowanie jakoci ycia poprzez pomiar poziomu zaspokojenia potrzeb spoecznych jest obecnie jednym z podstawowych zada statystyki spoecznej. Jednak samo badanie satysfakcji yciowej jest zadaniem niezwykle skomplikowanym, poniewa potrzeby zmieniaj si wraz z warunkami spoeczno-gospodarczymi. Analizujc problem naley wzi pod uwag zarwno obiektywne, jak i subiektywne czynniki, ktre go determinuj. Aby speni ten warunek powinno si skupi na osobistej percepcji jakoci ycia badanych osb. Thomas Gill i Alvar Feinstein, specjalici zajmujcy si tym tematem, podkrelaj, e jest to warunek konieczny, bez ktrego nawet bardzo skomplikowane obliczenia statystyczne nie zagwarantuj trafnoci wynikw (Derbis, Baka, 1998). Badania prowadzone w zakresie zaspokajania potrzeb ludnoci pozwalaj dokona diagnozy jakoci ycia w zalenoci od: sytuacji materialnej, stanu zdrowia, poziomu bezpieczestwa, satysfakcji zawodowej, stanu infrastruktury sportowej, transportu i komunikacji miejskiej, moliwoci edukacji i ksztacenia, ycia rodzinnego oraz innych uwarunkowa spoecznych i psychologicznych, w tym take od poziomu stresu jednostki. Analiza Instytutu Bada nad Gospodark Rynkow (IBnGR) pokazaa (Gawlikowska-Hueckel, Umiski, 1999), e do najwaniejszych czynnikw majcych wpyw na jako ycia w Polsce w 1999 r. naleao zdrowie, bezpieczestwo i otoczenie. Sytuacja materialna znalaza si dopiero na czwartej pozycji. Zaspokojenie potrzeb w dziedzinach prezentowanych przez IBnGR ma kluczowe znaczenie dla podniesienia jakoci ycia badanych. Ranga problemu sprawia, e tym dziedzinom bardzo czsto towarzyszy stres, ktry staje si jednym z czynnikw determinujcych jako ycia.
38

Celem artykuu jest ocena wpywu stresu na jako ycia Polakw w odniesieniu do stopnia zaspokojenia potrzeb w sferach wyodrbnionych przez autorw Diagnozy Spoecznej (Raport, z lat 2009 i 2011). Do analizy wykorzystano dane wtrne, take pochodzce z tego badania. Zastosowano wielomianowy model probitowy dla zmiennej uporzdkowanej wraz z prezentacj estymacji, dopasowania modelu, zdolnoci predykcyjnych oraz efektw kracowych. WYBR DANYCH Najczstsz form pomiaru jakoci ycia s badania ankietowe, w ktrych sam badany dokonuje oceny swojej satysfakcji yciowej. Indywidualny wynik jest wypadkow zaspokojenia wasnych potrzeb i wymaga oraz zasobw otoczenia. Dysproporcja midzy tymi kategoriami generuje koszty psychologiczne, ktre obniaj warto i zadowolenie z ycia (Ratajczak, 1993). Do grupy bada czcych aspekty obiektywne i subiektywne zaliczana jest Diagnoza Spoeczna, cykliczne badanie warunkw i jakoci ycia Polakw. Na jej podstawie dokonuje si m.in. przegldu czynnikw ksztatujcych jako ycia, analizuje ich si i kierunek. Omwione w artykule wyniki pochodz z bada z lat 2009 i 2011. Skupiono si w nich na ocenie wpywu stresu na jako ycia przy wykorzystaniu wielomianowego modelu probitowego dla zmiennej uporzdkowanej. Autorzy Diagnozy Spoecznej regularnie badaj satysfakcj yciow Polakw zadajc pytanie: Jak ocenia Pani/Pan swoje ycie? Czy mogaby Pani/mgby Pan powiedzie, jakie byo do tej pory? Ankietowani (osoby w wieku 18 lat i wicej) udzielaj odpowiedzi wedug 7-stopniowej skali, poczwszy od oceny ycia jako wspaniae a po okropne. Procentowy rozkad odpowiedzi na to pytanie oraz redni warto odpowiedzi przedstawia tabl. 1.
TABL. 1. PROCENTOWY ROZKAD I REDNIA Z RANG ODPOWIEDZI NA PYTANIE: JAK OCENIA PAN(I) SWOJE DOTYCHCZASOWE YCIE JAKO CAO? WRAZ Z LICZEBNOCI PRB
Wyszczeglnienie 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

Warianty odpowiedzi: wspaniae ..................................... udane ........................................... dosy dobre ................................. ani dobre, ani ze ......................... niezbyt udane .............................. nieszczliwe ............................... okropne ........................................ rednia ............................................. Liczba osb .....................................

1,1 22,4 34,6 30,9 9,6 1,8 0,7 3,35 4187

1,2 19,5 34,7 32,0 10,3 1,7 0,6 3,38 3402

0,9 18,9 33,3 33,5 10,9 1,6 0,9 3,43 2306

1,2 22,9 34,7 30,2 8,3 2,3 0,5 3,3 2302

1,4 24,1 35,5 29,8 7,4 1,5 0,3 3,23 3020

1,8 24,5 31,9 31,1 8,6 1,5 0,6 3,27 2333

1,5 24,3 35,8 27,6 9,0 1,5 0,3 3,24 2094

39

TABL. 1. PROCENTOWY ROZKAD I REDNIA Z RANG ODPOWIEDZI NA PYTANIE: JAK OCENIA PAN(I) SWOJE DOTYCHCZASOWE YCIE JAKO CAO? WRAZ Z LICZEBNOCI PRB (dok.)
Wyszczeglnienie 2000 2003 2005 2007 2009 2011

Warianty odpowiedzi: wspaniae ..................................... udane ........................................... dosy dobre ................................. ani dobre, ani ze ......................... niezbyt udane .............................. nieszczliwe ............................... okropne ........................................ rednia ............................................. Liczba osb .....................................
r d o: Raport (2011).

2,7 30,0 35,9 24,6 7,1 0,9 0,7 3,09 6403

3,0 31,3 34,7 22,2 6,7 1,3 0,7 3,05 9254

2,7 33,5 35,9 19,9 6,3 1,2 0,5 2,99 8376

3,5 36,9 35,8 17,2 5,3 0,8 0,5 2,88 12378

4,0 38,7 33,9 16,4 5,4 1,1 0,5 2,86 25609

3,9 40,0 34,3 16,0 4,8 0,7 0,3 2,81 25801

Badania pokazay, e ponad 80% badanych w 2011 r. to szczliwi ludzie. Znaczna wikszo pytanych ocenia swoje ycie jako udane, dosy dobre i ani dobre, ani ze. Trend ten nie zmienia si w cigu 20 lat prowadzonych bada (wykr. 1). rednio 35% badanych klasyfikowao swoje ycie jako dosy dobre, przy czym cay czas rosa liczba osb uznajcych swoje ycie za udane, a malaa liczebno kategorii ani dobre, ani ze. Pozytywne trendy w zakresie oceny jakoci ycia mona zaobserwowa rwnie w kategoriach wskazywanych rzadziej: wspaniae, nieszczliwe, okropne.
Wykr. 1. REDNIA Z RANG ODPOWIEDZI NA PYTANIE: JAK OCENIA PAN(I) SWOJE DOTYCHCZASOWE YCIE JAKO CAO?
rednia z rang odpowiedzi dosy dobre

ani dobre, ani ze

niezbyt udane 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

r d o: opracowanie wasne na podstawie Raport... (2011).

40 Wykr. 2. UDZIA OSB NARAONYCH NA POSZCZEGLNE RODZAJE STRESU

W OGLNEJ LICZBIE ANKIETOWANYCH
% 12

Pomimo optymistycznych prognoz dotyczcych zadowolenia z ycia w Polsce, coraz szerzej dyskutuje si nad problemem stresu i jego wpywem na ludzk zdolno postrzegania wiata. W celu dokadniejszego przeanalizowania tego problemu posuono si specjalnie wyselekcjonowan prb. W Diagnozie Spoecznej a 42 pytania dotyczyy rnych sytuacji stresowych. Przyjto zaoenie, e analizie poddane bd odpowiedzi tylko tych osb, ktre cho w maym stopniu byy w ostatnim czasie pod wpywem dziaania czynnikw stresowych, czyli odpowiedziay twierdzco na przynajmniej jedno z tych pyta. Biorc pod uwag ogln liczb respondentw osoby poddane stresowi stanowiy 11% prby badania z 2009 r. i 14% z 2011 r. Rozkad uzyskanej w ten sposb prby zosta przedstawiony w tabl. 2. Wszelkie braki danych zostay uzupenione median. Na skutek nierwnomiernego rozkadu odpowiedzi w modelu zagregowano kategorie jakoci ycia wspaniae i udane, a take okrelajce ycie jako niezbyt udane, nieszczliwe i okropne.
TABL. 2. STRUKTURA ODPOWIEDZI NA PYTANIE: JAK OCENIA PANI/PAN SWOJE YCIE? CZY MOGABY PANI/MGBY PAN POWIEDZIE, JAKIE BYO DO TEJ PORY?
Warianty odpowiedzi 2009 2011

Wspaniae .................................................................. Udane ........................................................................ Dosy dobre .............................................................. Ani dobre, ani ze ...................................................... Niezbyt udane ........................................................... Nieszczliwe ............................................................ Okropne .....................................................................
r d o: opracowanie wasne.

2,90 29,59 33,87 24,44 7,47 1,07 0,66

2,90 29,52 34,64 23,68 7,24 1,06 0,95

Dodatkowo, na podstawie pyta w kwestionariuszu Diagnozy Spoecznej wyrniono dziesi kategorii stresu wpywajcych na jako ycia. Taka konstrukcja badania sprawia, e problem badawczy sta si wielopoziomowy. W pierwszym kroku naleao okreli, czy dany rodzaj stresu wystpuje w badanej prbie, a nastpnie sprawdzi, czy jego poszczeglne kategorie istotnie wpywaj na jako ycia. Jeli w prbie okrelony rodzaj stresu nie zosta odnotowany lub pojawia si rzadko, to jego wpyw na populacj mia marginalne znaczenie. Wykr. 2 przedstawia znaczenie poszczeglnych rodzajw stresu w oglnej grupie badanych w latach 2009 i 2011. Porwnujc rzeczywiste wyniki z wynikami cakowitej prby z lat 2009 i 2011 zauwaono, e stres finansowy, zdrowotny oraz zwizany z otoczeniem to jego najpowszechniejsze rodzaje. Najrzadziej wrd badanych wystpoway osoby poddane stresowi zwizanemu z kontaktami z wymiarem sprawiedliwoci oraz przemoc. Ponadto udzia osb naraonych na czynniki stresowe w 2011 r. wzrs w stosunku do 2009 r. o ok. 12 p.proc. w kadej z badanych kategorii.
41

udane 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

r d o: opracowanie wasne na podstawie Raport... (2011).

Wykr. 2. UDZIA OSB NARAONYCH NA POSZCZEGLNE RODZAJE STRESU W OGLNEJ LICZBIE ANKIETOWANYCH
% 12 10 10 9 8 12 11 10 2009 2011

6 5 4

6 5

6 5

6 4 3 3 3

1 1

maeswo

finanse

urzdy

r d o: opracowanie wasne.

Aby przyporzdkowa odpowiedzi respondentw do poszczeglnych kategorii stresu i sprowadzi je do postaci, gdzie jednej grupie odpowiada jedna warto, zastosowano wskaniki uredniajce odpowiedzi. Charakterystyk zmiennych niezalenych przedstawia zestawienie.
ZESTAWIENIE ZMIENNYCH NIEZALENYCH PO ZASTOSOWANIU ANALIZY WSKANIKOWEJ
Zmienne Typ zmiennej Charakterystyka zmiennych

Maestwo ......................... porzdkowa Dzieci .................................. Finanse ................................ Praca .................................... Otoczenie ............................ Zdrowie ............................... Urzdy ................................. porzdkowa porzdkowa porzdkowa porzdkowa porzdkowa porzdkowa

Prawo ................................... porzdkowa Przemoc ............................... porzdkowa

stres zwizany z problemami: maeskimi rodzicielskimi finansowymi w pracy z najbliszym otoczeniem ze zdrowiem stres zwizany: z zaatwianiem spraw urzdowych z kontaktem z wymiarem sprawiedliwoci z byciem ofiar przemocy

42

policja, sdy

otoczenie

mier

praca

przemoc

zdrowie

dzieci

ZESTAWIENIE ZMIENNYCH NIEZALENYCH PO ZASTOSOWANIU ANALIZY WSKANIKOWEJ (dok.)

Zmienne Typ zmiennej Charakterystyka zmiennych

mier ................................. binarna

Wiek .................................... ciga

r d o: jak przy tabl. 2.

przyjmuje warto 1, gdy ankietowany przey mier bliskiej osoby, 0 w pozostaych przypadkach wiek respondenta w momencie badania

ESTYMACJA WIELOMIANOWEGO MODELU PROBITOWEGO ZMIENNEJ UPORZDKOWANEJ Do estymacji modeli wpywu stresu na jako ycia zastosowano wielomianowy model probitowy zmiennej uporzdkowanej, ktry zakada normalny rozkad skadnika losowego. W modelu tym zdefiniowano cztery kategorie strukturyzujce zmienn objanian jako ycia. Pomidzy tymi kategoriami wystpuje naturalny porzdek. Im wysza jest warto odpowiedzi, tym gorzej jednostka ocenia swoje ycie (1 wspaniae, udane; 2 dosy dobre; 3 ani dobre, ani ze; 4 niezbyt udane, nieszczliwe, okropne). Ponadto kategorie te mona ze sob porwnywa, jednak nie mona okreli odlegoci midzy nimi. Wartoci punktowe maj jedynie charakter informacyjny, w ktrym zakodowana jest kolejno wystpowania lub natenie opisywanej cechy. Przyjcie przez zmienn uporzdkowan poszczeglnych wartoci jest wynikiem przekroczenia ustalonego progu wartoci zmiennej ukrytej reprezentujcej jako ycia (Mikroekonometria, 2010). Ostatecznie posta modelu mona zapisa za pomoc rwnania yciei* = xi+ui, gdzie zmienna ycie* jest obrazem zmiennej zalenej jakoci ycia i oddaje odpowiedzi ankietowanych na pytania: Jak ocenia Pani/Pan swoje ycie? Czy mogaby Pani/mgby Pan powiedzie, jakie byo do tej pory? Jest te liniow funkcj zmiennych niezalenych zapisanych w wektorze x oraz nieznanych parametrw zapisanych w wektorze . Mimo i zmienna ycie* jest nieobserwowalna, mona analizowa rne wartoci zmiennej porzdkowej ycie, ktra jest jej odbiciem. Zmienna ycie przyjmuje kolejne wartoci w zalenoci od obserwowanego porzdku badanego zjawiska. Aby dokona przeksztacenia zmiennej nieobserwowalnej w zmienn umoliwiajc modelowanie jakoci ycia naleao podzieli cay zakres wartoci tej zmiennej na cztery przedziay, poniewa tyle stopni ma skala oceny zjawiska. Nastpnie wyznaczono progi tych przedziaw, tzw. punkty odcicia (k). Po estymacji modelu i usuniciu zmiennych nieistotnie wpywajcych na jako ycia, otrzymano rwnania:
2009: ycie*i = 1 maestwoi + 2 dziecii + 3 finansei + 4 pracai + + 5 zdrowiei + 6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki + ui 2011: ycie*i = 1 maestwoi + 2 finansei + 3 pracai + 4 otoczeniei + + 5 zdrowiei + 6 prawoi + ui (1) (2) 43

Wykr. 3. ROZKAD NIEOBSERWOWALNEJ ZMIENNEJ YCIE*A OBSERWOWALNA ZMIENNA YCIE Z UWZGLDNIENIEM TRZECH PUNKTW ODCICIA (K1K3)
f (ycie*ilxi)

ycie wspaniae, udane

ycie dosy dobre

ycie ani dobre, ani ze

ycie niezbyt udane, nieszczliwe, okropne

k1
r d o: Winkelman, Boes (2006).

xi

k2

k3

ycie*i

Wykr. 4. RZECZYWISTY ORAZ PROGNOZOWANY ROZKAD ZMIENNEJ OBJANIANEJ W MODELACH Ostatecznie, po wyeliminowaniu zmiennej nieobserwowalnej ycie*

specyfi-

kacja modeli przedstawia si nastpuj2009 co: rozkad rzeczywisty

9%

rozkad prognozowany 7%

2009: ycie*i = 1 < ui k1 (1 maestwoi + 2 dziecii + 3 finansei + + 4 pracai + 5 zdrowiei + 33% 6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki) 39% 24% ycie*i = 2 k1 (1 maestwoi + 2 dziecii + 3 finansei + 4 pracai + + 5 zdrowiei +6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki) < ui k2 + (1 maestwoi + 2 dziecii + 3 finansei54% + 4 pracai + 5 zdrowiei + + 6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki) ycie*i = 3 k2 (1 maestwoi + 2 dziecii + 3 finansei + 4 pracai + + 5 zdrowiei + 6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki) < ui k3 + 34% (1 maestwo i + 2 dziecii + 3 finansei + 4 pracai + 5 zdrowiei + + 6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki)2011 rozkad prognozowany ycie*i =rozkad 4 k3 rzeczywisty (1 maestwoi + 2 dziecii + 3 finansei + 4 pracai + 7% 9% + 5 zdrowie i + 6 prawoi + 7 mieri + 8 wieki) < ui +

(1.1)

(1.2)

(1.3) (1.4)

32% ycie*i = 1 < ui k1 (1 ma estwoi + 2 finansei + 3 pracai + 2011: 37% 24% (2.1) + 4 otoczeniei + 5 zdrowiei + 6 prawoi) ycie*i = 2 k1 (1 maestwoi + 2 finansei + 3 pracai + 4 otoczeniei + estwoi + 2 finansei + + 5 zdrowiei + 6 prawoi) < ui k2 (1 ma 56% (2.2) + 3 pracai + 4 otoczeniei + 5 zdrowiei + 6 prawoi) ycie*i = 3 k2 (1 maestwoi + 2 finansei + 3 pracai + 4 otoczeniei + 35% i) < ui k3 (1 maestwoi + 2 finansei + + 5 zdrowiei + 6 prawo (2.3) praca + otoczenie +ycie: 3 i 4 i + 5 zdrowiei + 6 prawoi) niezbyt udane, ani dobre, wspaniae, dosy ycie*i = 4 k3 (1 maestwo 3 pracai + i + 2 finanse i+ 4 otoczeniei + nieszczliwe, okropne ani ze udane dobre (2.4) + 5 zdrowiei + 6 prawoi) < ui +
r d o: jak przy wykr. 2.

44

ANALIZA WYNIKW Po dokonaniu analizy zmienne urzdy, przemoc oraz mier okazay si nieistotne zarwno w modelu z 2009 r., jak i z 2011 r. Badanie wykazao, e stres zwizany z koniecznoci zaatwiania spraw w urzdach nie oddziauje na jako ycia. Wrd ankietowanych tylko niewielka grupa zostaa sklasyfikowana jako ofiary przemocy, a ich odpowiedzi nie wpyny w sposb znaczcy na wyniki bada. Podobna sytuacja miaa miejsce w przypadku osb, ktre przeyy mier bliskiej osoby. Zmienne wiek oraz dzieci byy obecne tylko w rwnaniu z danymi z 2009 r. Pozostae kategorie stresu znalazy si w obu modelach. Istotno parametrw oraz kierunki zmian przedstawiono w tabl. 3 i 4.
TABL. 3. ZMIENNE W ANALIZIE WSKANIKOWEJ I ICH WPYW NA JAKO YCIA W 2009 R.
Zmienne Wynik estymacji Standardowy bd szacunku Warto z p >|z| Istotno parametru (p <0,05) Kierunek zmian

Wiek .................................... mier ................................. Maestwo ......................... Dzieci .................................. Finanse ................................ Praca .................................... Otoczenie ............................ Zdrowie ............................... Urzdy ................................. Prawo ................................... Przemoc ...............................
r d o: jak przy tabl. 2.

0,0037775 0,088232 0,1846236 0,1419184 0,5042512 0,1822964 0,1764164 0,432915 0,001839 0,4688964 0,1126148

0,0016121 0,0476917 0,0519268 0,0641029 0,0551995 0,086283 0,0753537 0,0691716 0,0442213 0,1427052 0,1092271

2,34 1,85 3,56 2,21 9,14 2,11 2,34 6,26 0,04 3,29 1,03

0,019 0,064 0,000 0,027 0,000 0,035 0,019 0,000 0,967 0,001 0,303

TAK NIE TAK TAK TAK TAK TAK TAK NIE TAK NIE

W modelu z danymi z 2009 r. wraz z wiekiem spada zadowolenie z ycia. Ponadto pozytywny wpyw na ocen ycia maj problemy zwizane z dziemi. Paradoksalnie problemy rodzicielskie mog wywoywa pozytywne efekty, polegajce m.in. na wikszej tolerancji, akceptacji wiata takim jaki jest, a take zwikszonej wytrzymaoci i odpowiedzialnoci (Banasiak, 2008).
TABL. 4. ZMIENNE W ANALIZIE WSKANIKOWEJ I ICH WPYW NA JAKO YCIA W 2011 R.
Zmienne Wynik estymacji Standardowy bd szacunku Warto z p >|z| Istotno parametru (p <0,05) Kierunek zmian

Wiek .................................... mier ................................. Maestwo ......................... Dzieci .................................. Finanse ................................ Praca .................................... Otoczenie ............................ Zdrowie ............................... Urzdy ................................. Prawo ................................... Przemoc ...............................
r d o: jak przy tabl. 2.

0,0036804 0,0560635 0,1919218 0,0007424 0,7516859 0,3411562 0,2266713 1,0273000 0,0950616 0,5167374 0,2244536

0,0023077 0,0714341 0,0790919 0,0957855 0,0812322 0,1269654 0,1115997 0,1036217 0,0651145 0,2221248 0,1554932

1,59 0,78 2,43 0,01 9,25 2,69 2,03 9,91 1,46 2,33 1,44

0,111 0,433 0,015 0,994 0,000 0,007 0,042 0,000 0,144 0,020 0,149

NIE NIE TAK NIE TAK TAK TAK TAK NIE TAK NIE

45

Pozostae rodzaje stresu wystpiy w rwnaniach obu modeli. Ujemne oceny parametrw towarzysz zmiennym finanse, maestwo, prawo i zdrowie. Zadowolenie ankietowanych spada wraz z nasilaniem si stresu zwizanego z tymi elementami ycia. Interesujco przedstawiaj si natomiast wyniki odnoszce si do stresu wywoanego problemami w pracy i z najbliszym otoczeniem. Na ich podstawie wnioskujemy, e w tym przypadku stres pozytywnie wpywa na jako ycia. By moe w tych przypadkach na ankietowanych oddziauje eustress lekki stres mobilizujcy, ktry korzystnie wpywa na odbir wiata.
TABL. 5. WARTOCI MIAR DOPASOWANIA MODELI PROBITOWYCH
Wyszczeglnienie 2009 2011

McFaddens R .......................................................... McFaddens Adj R2 ................................................... Maximum Likehood R2 ............................................. Cragg and Uhlers R2 ................................................ McKelvey and Zavoinas R2 ..................................... AIC ............................................................................ AIC*n ........................................................................ BIC ............................................................................ BIC ...........................................................................
r d o: jak przy tabl. 2.

0,027 0,024 0,068 0,073 0,079 2,529 7315,861 15675,821 139,509

0,031 0,029 0,076 0,082 0,088 2,513 9264,02 20950,588 242,409

W tabl. 5 przedstawiono miary pseudo-R2 oraz wartoci kryteriw informacyjnych sucych do oceny dopasowania modelu do danych. Wspczynniki pseudo-R2 s odpowiednikami wspczynnika determinacji (R2) w modelu liniowym. Mog by obliczane na wiele sposobw, jednak opieraj si przede wszystkim na porwnaniu wartoci funkcji wiarygodnoci z modelem zerowym, czyli takim, w ktrym wystpuje tylko staa. Im wiksze znaczenie ma warto parametrw zmiennych, tym wyszy jest wspczynnik pseudo-R2. Jego warto mieci si w przedziale <0, 1>. W praktyce jednak, w przypadku modeli opartych na mikrodanych, wartoci pseudo-R2 s tylko nieznacznie wysze od zera (McFadden, 1978). W przypadku modeli opisujcych wpyw stresu na jako ycia warto ta nie przekracza 0,09. Poza miarami pseudo-R2, zestaw miernikw dopasowania modeli uporzdkowanych stanowi kryteria informacyjne. Im nisza warto kryterium, tym model lepiej oddaje rzeczywisty stan. Kryteria informacyjne nie maj ustalonego zakresu, dlatego trudno jest oceni jako dopasowania modeli do danych. Na ich podstawie mona jednak dokonywa porwna. I tak modelem lepiej oddajcym rzeczywisto jest ten z danymi z 2011 r.
TABL. 6. WARTOCI ZLICZENIOWEGO R2 MODELI OPISUJCYCH WPYW STRESU NA JAKO YCIA
Lata Zliczeniowy R2 skorygowany

2009 .................. 2011 ..................

r d o: jak przy tabl. 2.

0,380 0,366

0,0620 0,030

46

Po oszacowaniu parametrw modeli wyznaczono najwiksze prawdopodobiestwo przynalenoci poszczeglnych obserwacji do kategorii jakoci ycia (pocz wszy od opinii wspaniae, ZMIENNEJ a po okropne). Do oceny zdolnoci preWykr. 3. ROZKAD NIEOBSERWOWALNEJ YCIE*A OBSERWOWALNA ZMIENNA YCIE Z UWZGLDNIENIEM TRZECH PUNKTW ) warto (K jest dykcyjnych modelu zastosowano zliczeniowy R2. JegoODCICIA 1K3ilorazem f (ycie*iltrafnie xi) obserwacji zakwalifikowanych do odpowiedniej grupy przez ogln liczb obserwacji. Liczba prawidowo sklasyfikowanych odpowiedzi to 38% w modelu z danymi z 2009 r. i 36,6% w modelu z 2011 r. Korygujc zliczeniowy R2 obserwacjami pochodzcymi z najliczniejszej kategorii, tj. dosy dobre, warto wskanika spada kolejno do 6,2% i 3,0% (tabl. 6). ycie s niezbyt udane, Niewielkie zdolnoci predykcyjne modeli z nieporwnywaln ycie dosy ycie ani zwizane ycie wspaniae, nieszczliwe, okropne dobre dobre, udane liczb odpowiedzi w poszczeglnych kategoriach jako ci ycia. Pomimo agreani ze gacji skrajnych kategorii, w grupie osb oceniajcych swoje ycie jako niezbyt udane, nieszczliwe i okropne znalazo si jedynie 9% wszystkich ankietowanych i model nie uwzgldni tych klas w prognozie, natomiast przeszacowano kategorie najliczniejsze. k
1

xi

k2

k3

ycie*i

r d o: Winkelman, Boes (2006).

Wykr. 4. RZECZYWISTY ORAZ PROGNOZOWANY ROZKAD ZMIENNEJ OBJANIANEJ W MODELACH

2009 rozkad rzeczywisty 9% 33% 24% rozkad prognozowany 7%

39%

54%

34% 2011 rozkad rzeczywisty 9% rozkad prognozowany 7%

24%

32%

37%

56%

35% ycie: wspaniae, udane

r d o: jak przy wykr. 2.

dosy dobre

ani dobre, ani ze

niezbyt udane, nieszczliwe, okropne

47

Wykonano rwnie profil przecitnego badanego, a parametry przedstawiono na 10-stopniowej skali (wykr. 5). I tak statystyczny ankietowany w 2009 r. mia prawie 47 lat i najbardziej odczuwalny by dla niego stres zwizany z finansami i maestwem. Poziom stresu w takich aspektach ycia, jak zdrowie, otoczenie oraz dzieci ocenia on na 2 w 10-stopniowej skali. Stres w pracy oraz ten wynikajcy z sytuacji prawnych by prawie niezauwaalny i wedug przecitnego badanego osiga warto ledwo przekraczajc 1. Po przeliczeniu odpowiedzi dane dotyczce roku 2011 niemale pokryway si z edycj wczeniejszego badania, z tym e zmienne dzieci i wiek byy obecne tylko w modelu z 2009 r.

Wykr. 5. PROFIL PRZECITNEGO ANKIETOWANEGO W BADANIACH Z LAT 2009 I 2011

10 9 8

skala natenia stresu

6 5 4 3 2 1 0

zdrowie

maestwo

otoczenie

a Tylko w 2009 r. r d o: jak przy wykr. 2.

Po analizie efektw kracowych dla przecitnego badanego, kategorie podzielono na te opisujce jako ycia w sposb pozytywny, czyli oceniajce ycie jako: wspaniae, udane, dosy dobre i negatywny, oceniajce ycie jako: ani dobre, ani ze, niezbyt udane, nieszczliwe, okropne. Najbardziej wraliw kategori okazay si sformuowania opinii ycie wspaniae i udane. Spadek natenia stresu o jeden punkt na skali powodowa zwikszenie prawdopodobiestwa przynalenoci do tej grupy nawet o kilkanacie procent w przypadku takich zmiennych, jak finanse, zdrowie i prawo. Najliczniejsza kategoria (dosy dobre) najsabiej reagowaa na wahania poziomu stresu. Prawdopodobiestwo przynalenoci do tej wanie grupy zmieniao si o niecay p.proc. pod wpywem zmiany natenia poszczeglnych rodzajw stresu o 1.
48

finanse

dzieci a

prawo

wiek a

praca

redni wiek 47 lat

Wnioski Ostatecznie wykazano, e pomimo rosncego zadowolenia z ycia Polakw, stres jest coraz wikszym problemem dla spoeczestwa. W 2011 r. ju ok. 13% badanych znalazo si w grupie ryzyka, podczas gdy dwa lata wczeniej osoby poddawane skategoryzowanym czynnikom stresowym stanowiy 11% prby. Wielomianowy model probitowy zmiennej uporzdkowanej, pomimo przedstawionych uomnoci, zobrazowa relacje midzy najwikszym stresorem i oglnie pojtym dobrostanem czowieka. Diagnozowanie sytuacji stresowych i ich analiza jest pierwszym krokiem w opracowywaniu skutecznych metod przeciwdziaania i przezwyciania stresu. Stres, podobnie jak jako ycia s zjawiskami, do ktrych naley podchodzi w sposb subiektywny i indywidualny. Niemniej tego rodzaju zbiorcze badania mog przyczyni si do wypracowania przez jednostki wasnego programu radzenia sobie z tym problemem.
mgr Diana Perera Warszawa

LITERATURA Banasiak A. (2008), Psychospoeczny wymiar jakoci ycia rodzin dzieci z autyzmem, [w:] Psychologia XV, Derbis R., Wydawnictwo Akademii im. Jana Dugosza w Czstochowie Derbis R., Baka A. (1998), Poczucie jakoci ycia a swoboda dziaania i odpowiedzialno, Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, Pozna Diagnoza Spoeczna. Warunki i jako ycia Polakw (z lat 2009 i 2011), red. J. Czapiski, T. Panek, Warszawa Gawlikowska-Hueckel K., Umiski S. (1999), Jako ycia w miastach powiatach grodzkich, IBnGR, Gdask McFadden D. L. (1978), Modeling the choice of residential location, [w:] Spatial interaction theory and planning models, Karlquist A., Lungquist L., Snickars F., Weibull J. W. i in., North-Holland, Amsterdam-New York Mikroekonometria. Modele i metody analizy danych indywidualnych (2010), red. nauk. M. Gruszczyski, Wolters Kluwer Polska, Warszawa Ratajczak Z. (1993), W pogoni za jakoci ycia. O psychologicznych kosztach radzenia sobie w sytuacji kryzysu ekonomicznego, Kolokwia Psychologiczne, nr 2 Winkelman R., Boes S. (2006), Analysis of microdata, Wyd. Spinger, Berlin Zysnarska E. (2003), Pomiar jakoci ycia, [w:] Nierwnoci spoeczne a wzrost gospodarczy, t. I, red. M. G. Woniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego

SUMMARY This article presents an analysis of the impact of stress on the quality of life of the population in Poland, based on the results of periodic surveys Social Diagnosis. By examining the relationship between quality of life and stress factors the Author used multinomial probit model and ratio analysis. The force
49

and direction of the impact of stress on quality of life was measured. The article presents the results of estimation, model fitting, and the interpretation of the marginal effects. The model showed the correlation between quality of life and stress situations. The quality of life is negatively affected by age and the loss of a loved one. Stress reducing caused by marital, financial, health and legal situations influences the increased likelihood of satisfaction with life. Stress caused by work-related problems and the immediate surrounding reduced only slightly the probability of worse quality of life assessment. , . . -, . . , , . . , , - . , , , , . .

STATYSTYKA MIDZYNARODOWA
Iwona WIECZEWSKA

Realizacja celw rozwoju krajw Unii Europejskiej opartego na wiedzy i innowacjach

Przyjta w marcu 2010 r. przez Rad Europy strategia Europa 2020 jest dugookresowym programem rozwoju krajw Unii Europejskiej (UE), stanowicym kontynuacj obowizujcej od 2000 r. (pocztkowo jako program zalecany, a od 2005 r. ju jako program obligatoryjny) strategii lizboskiej. Program strategii Europa 2020, majcy na celu podjcie przez kraje UE dziaa zmierzajcych m.in. do przyspieszenia wzrostu gospodarczego oraz zwikszenia zatrudnienia w krajach UE, oparto na trzech filarach (Europa, 2010), tj. zaoono rozwj: inteligentny rozwj gospodarki oparty na wiedzy i innowacjach; zrwnowaony wspieranie gospodarki niskoemisyjnej, efektywniej korzystajcej z zasobw naturalnych; sprzyjajcy wczeniu spoecznemu wspieranie gospodarki charakteryzujcej si wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniajcej spjno gospodarcz, spoeczn i terytorialn. Oznacza to, e strategia podtrzymuje wyznaczone wczeniej kierunki rozwoju, w ktrych gwnym rdem rozwoju krajw UE ma by gospodarka oparta na wiedzy i innowacjach, przyjazna rodowisku naturalnemu i bardziej efektywnie korzystajca z zasobw (Powiec, 2010). Celem artykuu jest ocena realizacji celw strategii Europa 2020 dotyczcych rozwoju opartego na wiedzy i innowacjach. Dokonano jej na podstawie wskanikw stosowanych do oceny innowacyjnoci1 krajw UE, zawartych w raportach publikowanych przez Komisj Europejsk w postaci tzw. tablic wynikw w zakresie bada i innowacji (Innovation Union Scoreboard IUS). Obecnie dostpna jest ju trzecia edycja tego raportu (IUS 2013), co pozwala na okrelenie pozycji poszczeglnych krajw w zakresie ich potencjau innowacyjnego, jak rwnie
1 Pod pojciem innowacyjnoci gospodarki rozumie si zdolno i motywacj podmiotw gospodarczych funkcjonujcych w danej gospodarce do prowadzenia dziaalnoci polegajcej na nieustannym prowadzeniu i poszukiwaniu nowych wynikw bada naukowych, prac rozwojowych, nowych koncepcji i pomysw oraz na przygotowaniu i uruchomieniu wytwarzania nowych lub udoskonalonych materiaw, wyrobw i urzdze, usug, procesw lub metod przeznaczanych na rynek lub do innego zastosowania w praktyce (Oko-Horodyska, 2004; Stec, 2009).

51

wskazanie tendencji zachodzcych w poszczeglnych krajach majcych wpyw na wzmocnienie bd osabienie ich pozycji innowacyjnej. Co wicej, dane zawarte w tym raporcie pozwalaj take na ocen skutkw kryzysu gospodarczego w Europie i jego wpywu na aktywno innowacyjn poszczeglnych krajw. WSKANIKI INNOWACYJNOCI W KRAJACH UE IUS stanowi kontynuacj publikowanej od 2000 r. Europejskiej tablicy wynikw w zakresie innowacji (European Innovation Scoreboard EIS) i jest narzdziem opracowanym z inicjatywy Komisji Europejskiej. Z jego pomoc dokonuje si monitoringu efektw przyjtej strategii Europa 2020 w zakresie innowacyjnoci poszczeglnych krajw UE. Pierwsza edycja IUS ukazaa si w 2010 r., obecnie dostpna jest trzecia edycja IUS 2013. Unijna tablica wynikw zawiera 24 wskaniki2 ujte w trzech podstawowych grupach: I czynniki stymulujce innowacyjno 8 wskanikw sklasyfikowanych w trzech podgrupach: zasoby ludzkie 3 wskaniki, otwarto i atrakcyjno sfery badawczej 3 wskaniki, wsparcie finansowe 2 wskaniki; II aktywno sektora przedsibiorstw 9 wskanikw pogrupowanych wedug kategorii: inwestycje przedsibiorstw 2 wskaniki, powizania i przedsibiorczo 3 wskaniki, zasoby (aktywa) intelektualne 4 wskaniki; III wyniki 7 wskanikw ujtych w dwch kategoriach: innowatorzy 2 wskaniki, efekty ekonomiczne 5 wskanikw. Wskaniki suce do opisu wymienionych tematw stanowi podstaw do obliczenia sumarycznego indeksu innowacyjnoci (SII), ktry jest podstaw do oceny pozycji innowacyjnej danej gospodarki w rankingu krajw UE. Indeks ten naley do grupy indeksw kompozytowych, powstajcych z przeksztacenia wskanikw czstkowych, wyraonych czsto w rnych jednostkach miary, dla ktrych nie istnieje obiektywny sposb agregacji (Florczak, 2010). Konstrukcja indeksw kompozytowych wymaga jednak przeksztacenia wskanikw czstkowych3, tak aby moliwa bya ich dalsza agregacja. O metodach konstrukcji
2

W raportach IUS podano, e jest ich 25, ale wartoci jednego z nich, dotyczcego liczby szybko rozwijajcych si przedsibiorstw innowacyjnych (high-growing innovative firm), nie byy opublikowane w adnym z raportw. 3 Wartoci sumarycznego wskanika innowacyjnoci SII wyznaczonego na podstawie wszystkich wskanikw czstkowych s dostpne w raportach Innovation Union Scoreboard.

52

indeksw kompozytowych mona przeczyta w opracowaniach Nardo i in. (2005) oraz wymienionego wczeniej Florczaka. Wskaniki czstkowe, na podstawie ktrych wyznacza si SII zostaj przeksztacone wedug formuy (Florczak, 2010):

yiC,t =
gdzie:

xiC,t min ( xi,t ) max ( xi,t ) min ( xi,t )

(1)

yiC,t unormowana warto i-tego wskanika dla kraju C w okresie t, xiC,t warto i-tego wskanika dla kraju C w okresie t, min ( xi,t ) minimalna warto i-tego wskanika w okresie t w badanej grupie krajw, maksymalna warto i-tego wskanika w okresie t w badanej max ( xi,t ) grupie krajw.

Transformacja ta pozwala na unormowanie wartoci wszystkich wskanikw czstkowych. Przyjmuj one wwczas warto z przedziau [0,1], przy czym warto 0 jest przyjmowana dla kraju o najniszej wartoci wskanika czstkowego, warto 1 za dla kraju o najwyszej wartoci. Na podstawie tak przeksztaconych wskanikw czstkowych wyznacza si warto SII dla kraju C w okresie t jako:
SII C,t = 1 yiC,t 24 i=1
24

(2)

Na podstawie wartoci tego indeksu dokonuje si klasyfikacji krajw w czterech grupach: liderzy innowacji do tej grupy zaliczane s kraje, dla ktrych warto indeksu SII jest co najmniej 20% wysza ni rednia warto SII dla wszystkich krajw UE SII UE 27 czyli SII 1,2SII UE 27 ; podajcy za liderami kraje, dla ktrych warto indeksu SII mieci si w przedziale [0,9SII UE 27 ; 1,2SII UE 27 ); umiarkowani innowatorzy kraje o wartoci indeksu SII z przedziau (0,5SII UE 27 ; 0,9SII UE 27 ); sabi innowatorzy kraje, dla ktrych warto indeksu SII nie przekracza poowy redniej wartoci SII dla wszystkich krajw Unii, SII 0,5SII UE 27 .
53

POZYCJA INNOWACYJNA KRAJW UE WEDUG SII Analiza pozycji innowacyjnej krajw UE na podstawie wartoci SII (zawartego w opracowaniach IUS w latach 20102013) pozwala stwierdzi, e skad krajw w poszczeglnych grupach jest wzgldnie stabilny. Liderami innowacyjnoci niezmiennie pozostaj: Szwecja (0,748), Niemcy (0,720), Dania (0,718) i Finlandia (0,681)4. Do krajw okrelanych mianem podajcych za liderami zaliczono: Holandi (0,648), Luksemburg (0,626), Belgi (0,624), Wielk Brytani (0,622), Austri (0,602), Irlandi (0,597), Francj (0,568), Soweni (0,508), Cypr (0,505) oraz Estoni (0,500). Trzeci grup krajw umiarkowanych innowatorw tworz takie kraje, jak: Wochy (0,445), Hiszpania (0,407), Portugalia (0,406), Czechy (0,402), Grecja (0,340), Sowacja (0,337), Wgry (0,323), Malta (0,284) oraz Litwa (0,280). Do ostatniej grupy sabych innowatorw zaliczono Polsk (0,270), otw (0,225), Rumuni (0,221) oraz Bugari (0,188). Dwa kraje UE zmieniy grup w porwnaniu do wczeniejszych wersji raportu (IUS 2010 oraz IUS 2011). S to Litwa, ktra awansowaa w rankingu krajw z grupy sabych innowatorw do umiarkowanych innowatorw oraz Polska, ktra osabia swoj pozycj, przesuwajc si z grupy umiarkowanych innowatorw do sabych innowatorw. Na podstawie wskanikw czstkowych zawartych w raportach IUS wyznaczono take SII dla czynnikw stymulujcych innowacyjno, aktywnoci przedsibiorstw w zakresie dziaalnoci innowacyjnej oraz wynikw dziaalnoci innowacyjnej. W tabl. 1 zawarto informacje o wartoci poszczeglnych indeksw sumarycznych wraz z okreleniem pozycji danego kraju w rankingu krajw UE. Przedstawione w tej tablicy wartoci indeksw sumarycznych wyznaczono na podstawie wartoci wskanikw czstkowych zawartych w raporcie IUS 2013.
TABL. 1. WARTOCI SII WEDUG PODSTAWOWYCH DZIEDZIN INNOWACYJNOCI
Czynniki stymulujce innowacyjno Wyszczeglnienie SII pozycja w rankingu krajw UE Aktywno przedsibiorstw w dziaalnoci innowacyjnej SII pozycja w rankingu krajw UE Wyniki dziaalnoci innowacyjnej SII pozycja w rankingu krajw UE

UE 27 ............................. Austria ............................ Belgia ............................. Bugaria .......................... Cypr ................................ Czechy ............................ Dania .............................. Estonia ............................ Finlandia ......................... Francja ............................ Grecja ............................. Hiszpania ........................
4

0,488 0,504 0,618 0,164 0,416 0,330 0,679 0,452 0,696 0,626 0,302 0,403

12 7 26 14 18 5 13 4 6 21 15

0,424 0,645 0,517 0,091 0,489 0,271 0,753 0,463 0,616 0,379 0,191 0,233

4 7 26 8 16 1 10 5 13 20 19

0,542 0,479 0,576 0,132 0,504 0,463 0,605 0,415 0,618 0,546 0,387 0,413

13 8 26 11 14 5 18 4 9 21 19

Kraje podano w takiej kolejnoci, jak w IUS 2013, rozpoczynajc od kraju o najwyszej wartoci SII. Przytoczone w nawiasach wartoci indeksu SII podano na podstawie IUS 2013, s. 74.

54

TABL. 1. WARTOCI SII WEDUG PODSTAWOWYCH DZIEDZIN INNOWACYJNOCI (dok.)

Czynniki stymulujce innowacyjno Wyszczeglnienie SII pozycja w rankingu krajw UE Aktywno przedsibiorstw w dziaalnoci innowacyjnej SII pozycja w rankingu krajw UE Wyniki dziaalnoci innowacyjnej SII pozycja w rankingu krajw UE

Holandia ......................... Irlandia ........................... Litwa .............................. Luksemburg ................... otwa .............................. Malta .............................. Niemcy ........................... Polska ............................. Portugalia ....................... Rumunia ......................... Sowacja ......................... Sowenia ......................... Szwecja .......................... Wgry ............................. Wielka Brytania ............. Wochy ...........................

0,701 0,599 0,397 0,612 0,283 0,089 0,549 0,285 0,356 0,171 0,323 0,505 0,830 0,241 0,757 0,304

3 9 16 8 24 27 10 22 17 25 19 11 1 23 2 20

0,556 0,349 0,163 0,479 0,126 0,248 0,698 0,157 0,263 0,037 0,120 0,424 0,723 0,138 0,447 0,336

6 14 21 9 24 18 3 22 17 27 25 12 2 23 11 15

0,592 0,762 0,180 0,667 0,131 0,351 0,779 0,206 0,434 0,278 0,396 0,442 0,603 0,418 0,482 0,521

7 2 25 3 27 22 1 24 16 23 20 15 6 17 12 10

r d o: obliczenia wasne na podstawie wskanikw czstkowych zawartych w Innovation Union Scoreboard 2013 (2013).

Ranking krajw wedug poszczeglnych grup innowacyjnoci, z uwzgldnieniem opisanego wczeniej podziau na grupy krajw ze wzgldu na ich aktywno innowacyjn przedstawiono w zestawieniu.
ZESTAWIENIE. RANKING KRAJW WEDUG GRUP ICH AKTYWNOCI I DZIEDZIN INNOWACYJNOCI
Dziedziny innowacyjnoci Liderzy innowacji Podajcy za liderami Umiarkowani innowatorzy Sabi innowatorzy

I czynniki stymuluj- Belgia, Dania, Niemcy, Estonia, ce innowacyjno Austria, Sowenia Irlandia, Francja, Luksemburg, Holandia, Finlandia, Szwecja, Wielka Brytania II aktywno innowa- Belgia, Dania, cyjna firmy Niemcy, Holandia, Austria, Finlandia, Szwecja III efekty dziaalnoci Niemcy, Irlandia, innowacyjnej Luksemburg Estonia, Cypr, Luksemburg, Sowenia, Wielka Brytania Belgia, Dania, Francja, Wochy, Cypr, Holandia, Finlandia, Szwecja

Czechy, Grecja, Bugaria, otwa, Hiszpania, Wochy, Wgry, Malta, Rumunia Cypr, Litwa, Polska, Portugalia, Sowacja Czechy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Wochy, Malta, Portugalia Bugaria, Grecja, otwa, Litwa, Wgry, Polska, Rumunia, Sowacja

Bugaria, Litwa, Czechy, Estonia, Grecja, Hiszpania, otwa, Polska Wgry, Malta, Austria, Portugalia, Rumunia, Sowenia, Sowacja, Wielka Brytania

r d o: jak przy tabl. 1.

55

Na podstawie danych przedstawionych w tabl. 1 oraz w zestawieniu mona sformuowa nastpujce wnioski: Po pierwsze. We wszystkich trzech grupach objtych badaniem liderami innowacyjnoci s w wikszoci mae kraje Europy Zachodniej. S to kraje skandynawskie stowarzyszone w ramach UE, a take Belgia, Holandia, Irlandia oraz Luksemburg. Po drugie. Due gospodarki, takie jak Niemcy, Francja czy Wielka Brytania mona uzna za liderw innowacji tylko w niektrych dziedzinach. W przypadku Niemiec jest to aktywno innowacyjna firm oraz efekty dziaalnoci innowacyjnej, z kolei czynniki stymulujce innowacje usytuoway je w rankingu dopiero na 10 pozycji. Francja i Wielka Brytania znalazy si w grupie liderw tylko w zakresie czynnikw stymulujcych innowacje, natomiast ze wzgldu na dwie pozostae dziedziny znalazy si w grupie krajw podajcych za liderami lub umiarkowanych innowatorw. Zarwno w przypadku Francji, jak i Wielkiej Brytanii, znalezienie si w grupie krajw zaliczanych do umiarkowanych innowatorw oznacza osabienie pozycji w porwnaniu do poprzednich lat5. Po trzecie. Wrd krajw, ktre przystpiy do UE w 2004 r. i pniej stosunkowo wysok pozycj w rankingach zajmuj Estonia i Sowenia (nalece do grupy krajw podajcych za liderami w dziedzinach innowacyjnoci I i II) oraz Cypr (zaliczony do krajw podajcych za liderami w dziedzinie II i III). Pozostae kraje Europy rodkowo-Wschodniej we wszystkich dziedzinach innowacyjnoci zakwalifikoway si do grup umiarkowanych albo sabych innowatorw. Wrd tych krajw najmocniejsz pozycj zajmuj Czechy (we wszystkich dziedzinach innowacyjnoci znalazy si w grupie umiarkowanych innowatorw) i Sowacja (w II dziedzinie). Polska zaliczona zostaa do umiarkowanych innowatorw tylko w dziedzinie czynnikw stymulujcych innowacyjno. Ocena potencjau innowacyjnego krajw UE oraz wynikw dziaalnoci innowacyjnej wymaga jednak bardziej szczegowej analizy wskanikw czstkowych. Na jej podstawie moliwa jest ocena efektw dziaa podejmowanych przez kraje w ramach realizacji celw zawartych w strategii Europa 2020 oraz wskazanie mocnych i sabych stron innowacyjnoci krajw UE. CZYNNIKI STYMULUJCE INNOWACYJNO KRAJW UE Jak wczeniej wspomniano, czynniki stymulujce innowacyjno sklasyfikowano w trzech grupach: zasoby ludzkie, otwarto sfery badawczej oraz wsparcie finansowe dziaalnoci innowacyjnej. Do kadej grupy przypisano wskaniSII zostay wyznaczone dla wczeniejszych lat na podstawie danych zawartych w opracowaniu IUS 2010 i IUS 2011, jednak ze wzgldu na ograniczenia artykuu nie s tu przedstawione.
5

56

ki, na podstawie ktrych dokonywana jest ocena krajw z perspektywy realizacji celw zawartych w strategii Europa 2020. Nale do nich: 1) w zakresie zasobw ludzkich: odsetek osb majcych stopie naukowy doktora w populacji osb w wieku 2534 lata (O1_1)6, odsetek osb z wyszym wyksztaceniem w populacji osb w wieku 3034 lata (O1_2), odsetek osb majcych wyksztacenie rednie w populacji osb w wieku 2024 lata (O1_3); 2) w zakresie otwartoci i atrakcyjnoci sfery badawczej: liczba publikacji naukowych o zasigu midzynarodowym, w ktrych przynajmniej jeden z autorw jest spoza UE w przeliczeniu na 1 mln mieszkacw (O1_4), odsetek publikacji naukowych w 10% najczciej cytowanych publikacjach na wiecie w oglnej liczbie publikacji naukowych w danym kraju (O1_5), odsetek studentw spoza UE na studiach doktoranckich w oglnej liczbie studentw studiw doktoranckich w danym kraju (O1_6); 3) w zakresie wsparcia finansowego: wielko nakadw na dziaalno badawczo-rozwojow pochodzcych ze rodkw publicznych w PKB danego kraju (O1_7), wielko inwestycji wysokiego ryzyka (venture capital)7 jako procent PKB danego kraju (O1_8). W tabl. 2 przedstawiono redni warto wskanikw krajw unijnych (UE 27), ktre opublikowano w raporcie Innovation Union Scoreboard 2013 (2013), wraz ze wskazaniem krajw zajmujcych czoowe miejsca w rankingu pod wzgldem wartoci tych wskanikw, w podziale na kraje starej (UE 15) i nowej (UE-12) Unii.
TABL. 2. REDNIE WARTOCI WSKANIKW OBRAZUJCYCH CZYNNIKI STYMULUJCE INNOWACYJNO KRAJW UE 27 ORAZ LIDERZY INNOWACYJNOCI W KRAJACH UE 15 I UE 12
Wskaniki monitorujce aktywno innowacyjn Liderzy innowacyjnoci (trzy pierwsze pozycje w rankingu) UE 15 UE 12

Grupy czynnikw innowacyjnoci

rednia warto UE 27

Zasoby ludzkie

O1_1

1,5 Szwecja 2,9 Niemcy 2,7 Finlandia 2,6

Sowacja 3,1 Sowenia 1,5 Rumunia 1,4

6 W nawiasach podano oznaczenia literowe wskanikw zaproponowane przez autork artykuu. Pierwsze dwa symbole (w tym przypadku O1) odnosz si do wskanikw, kolejna cyfra oznacza numer konkretnego wskanika. 7 Inwestycje typu venture capital s rodzajem inwestycji na niepublicznym rynku kapitaowym. S to inwestycje dokonywane we wczesnych etapach rozwoju przedsibiorstwa, suce jego uruchomieniu lub ekspansji (Panfil, 2005, s. 17).

57

TABL. 2. REDNIE WARTOCI WSKANIKW OBRAZUJCYCH CZYNNIKI STYMULUJCE INNOWACYJNO KRAJW UE 27 ORAZ LIDERZY INNOWACYJNOCI W KRAJACH UE 15 I UE 12 (dok.)
Wskaniki monitorujce aktywno innowacyjn Liderzy innowacyjnoci (trzy pierwsze pozycje w rankingu) UE 15 UE 12

Grupy czynnikw innowacyjnoci

rednia warto UE 27

Zasoby ludzkie (dok.)

O1_2

34,6 Irlandia 49,4 Luksemburg 48,2 Szwecja 47,5 79,5 Szwecja 88,7 Irlandia 86,9 Austria 85,4

Cypr 45,8 Litwa 45,4 Estonia 40,3 Sowacja 93,3 Czechy 91,7 Sowenia 90,1

O1_3

Otwarto i atrakcyjno sfery badawczej

O1_4

300,0 Dania 1692 Cypr 1004 Szwecja 1604 Sowenia 955 Luksemburg 1428 Estonia 734 10,9 Holandia 15,13 Dania 14,60 Belgia 13,59 20,02 Francja 31,50a Wielka Brytania 31,42 Irlandia 22,25 0,75 Finlandia 1,09 Szwecja 1,03 Dania 0,99 Cypr 8,85 Estonia 7,45 Sowenia 7,39 Sowenia 6,50 Bugaria 4,13 Malta 4,05 Estonia 0,87 Litwa 0,86 Czechy 0,72

O1_5

O1_6

Wsparcie finansowe

O1_7

O1_8

0,094 Luksemburg 0,243 Polska 0,051b Wielka Brytania Rumunia 0,033 0,239 Wgry 0,030 Szwecja 0,156

a, b Brak danych dla: a Niemiec i Holandii, b Estonii, Cypru, otwy, Litwy, Malty i Sowenii. r d o: jak przy tabl. 1.

Analiza danych z tabl. 2 stanowi podstaw do sformuowania kolejnych wnioskw: Po pierwsze. Zdecydowana wikszo wskanikw stosowanych w ocenie potencjau poszczeglnych krajw w zakresie czynnikw stymulujcych aktywno innowacyjn charakteryzowaa si wysz wartoci w krajach starej Unii. Wyjtkiem jest jedynie odsetek osb majcych wyksztacenie rednie. Tutaj nowe kraje czonkowskie miay przewag, cho dystans ten nie jest duy. Po drugie. Odsetek osb z wyksztaceniem wyszym oraz osb majcych stopie doktora w populacji osb w wieku odpowiednio 3034 lata oraz 25 34 lata wci jest wyszy w krajach UE 15. W przypadku pierwszego z wymienionych wskanikw rnice midzy liderami w rankingu w grupie krajw
58

nowej i starej Unii nie s zbyt due. Naley jednak wspomnie, e dystans liderw w stosunku do krajw zajmujcych ostatnie pozycje w rankingu (Malta (21,1%), Rumunia (20,4%) czy Wochy (20,3%) jest znaczcy. W odniesieniu do drugiego z wymienionych wskanikw uwypukli naley wysok pozycj Sowacji, ktra jest liderem wrd wszystkich krajw UE w zakresie udziau osb ze stopniem doktora w populacji osb w wieku 2534 lata. Warto tego wskanika w przypadku Sowacji jest nieco wysza ni dla liderw wrd krajw UE 15 (Szwecja, Niemcy, Finlandia, Austria, Wielka Brytania) oraz znaczco wysza w stosunku do pozostaych krajw UE 12, zwaszcza w porwnaniu z Polsk (0,5%), Bugari (0,5%), otw (0,4%), Malt (0,2%) czy Cyprem (0,2%). Po trzecie. Wyrane rnice midzy krajami starej i nowej UE, na korzy pierwszej, s widoczne w odniesieniu do wskanikw opisujcych otwarto i atrakcyjno sfery badawczej. Szczeglnie jest to widoczne na przykadzie liczby suchaczy studiw doktoranckich pochodzcych z krajw spoza UE. W krajach, ktre w poprzednich dziesicioleciach prowadziy do liberaln polityk migracyjn (Francja, Wielka Brytania) odsetek studentw spoza UE jest wyranie powyej redniej wyznaczonej dla wszystkich krajw UE. Wysoka pozycja Irlandii w tym rankingu moe wynika z intensywnej polityki edukacyjnej, majcej na celu przycignicie modziey i studentw z zagranicy (Pacek, 2005). Po czwarte. Wyrana jest dominacja krajw starej UE pod wzgldem liczby publikacji naukowych, w ktrych przynajmniej jeden z autorw jest spoza UE. Dysproporcje s widoczne zwaszcza jeli porwnuje si wartoci tego wskanika dla krajw bdcych liderami do redniej unijnej czy krajw z ostatnich pozycji w rankingu: Bugarii, otwy, Litwy, Polski oraz Rumunii. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wskanika okrelajcego udzia publikacji naukowych znajdujcych si na licie 10% najczciej cytowanych publikacji na wiecie w relacji do liczby publikacji naukowych w danym kraju. Warto tego wskanika powyej redniej unijnej osigny tylko kraje UE 15, z kolei najnisze: Polska (3,52), Sowacja (3,27) i Bugaria (2,61). Po pite. Wsparcie finansowe dla dziaalnoci innowacyjnej, obejmujce nakady finansowe na dziaalno badawczo-rozwojow (B+R) pochodzce ze rodkw publicznych oraz inwestycje typu venture capital s domen takich krajw, jak: Szwecja, Dania, Finlandia czy Niemcy, gdzie przeznacza si ok. 1% PKB na finansowanie tej dziaalnoci. Co wicej, w tych krajach pienidze z budetu pastwa s w istotny sposb zasilane rodkami pochodzcymi z przedsibiorstw (nakady finansowe z przedsibiorstw s tam nawet ponad dwukrotnie wysze ni pochodzce z budetu pastwa). Kraje te s take liderami pod wzgldem inwestycji wysokiego ryzyka. Ten sposb finansowania przedsiwzi innowacyjnych jest zreszt charakterystyczny dla krajw UE 15. Nakady typu venture capital w krajach nowej UE stanowi znikomy procent PKB.
59

AKTYWNO INNOWACYJNA SEKTORA PRZEDSIBIORSTW W KRAJACH UE Potencja innowacyjny poszczeglnych krajw w istotny sposb zdeterminowany jest aktywnoci firm w tym zakresie. Std te potrzeba cigego monitorowania dziaa podejmowanych w sektorze przedsibiorstw, w tym przede wszystkim w sektorze maych i rednich przedsibiorstw, ktre maj na celu zwikszanie innowacyjnoci, a tym samym innowacyjnoci caej gospodarki. W raportach IUS zaproponowano wskaniki, na podstawie ktrych dokonuje si oceny aktywnoci innowacyjnej przedsibiorstw, sklasyfikowane w trzech podgrupach: 1) inwestycje przedsibiorstw w innowacje: nakady sektora przedsibiorstw na dziaalno B+R w % PKB (O2_1), pozostae nakady na dziaalno innowacyjn8 w % obrotu przedsibiorstw (O2_2); 2) powizania i przedsibiorczo: odsetek maych i rednich przedsibiorstw, ktre prowadziy dziaalno innowacyjn w oglnej liczbie przedsibiorstw sektora maych i rednich przedsibiorstw (MSP) (O2_3), odsetek maych i rednich przedsibiorstw wsppracujcych w ramach dziaalnoci innowacyjnej w oglnej liczbie przedsibiorstw sektora MSP (O2_4), liczba publikacji naukowych powstajcych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego w przeliczeniu na 1 mln mieszkacw (O2_5); 3) aktywa intelektualne: liczba patentw zgoszonych w trybie midzynarodowym w ramach Ukadu o Wsppracy Patentowej w przeliczeniu na 1 mln PKB (O2_6), liczba patentw zgoszonych w trybie midzynarodowym dotyczcych technologii zwizanych z ochron zdrowia i rodowiska naturalnego w przeliczeniu na 1 mln PKB (O2_7), liczba nowych wsplnotowych znakw towarowych w przeliczeniu na 1 mln PKB (O2_8), liczba nowych wsplnotowych wzorw uytkowych w przeliczeniu na 1 mln PKB (O2_9). Tabl. 3 zawiera informacje o redniej wartoci wymienionych wskanikw dla krajw UE 27 oraz wartociach tych wskanikw w krajach zajmujcych najwysze pozycje w rankingu krajw UE, w podziale na kraje starej i nowej UE.
8 Obejmuj one m.in. nakady inwestycyjne na zakup rodkw trwaych niezbdnych do wprowadzenia innowacji, nakady na zakup wiedzy w formie patentw, wynalazkw nieopatentowanych, projektw, oprogramowania itd. (Dziaalno, 2012, s. 54).

60

TABL. 3. REDNIE WARTOCI WSKANIKW OBRAZUJCYCH AKTYWNO INNOWACYJN PRZEDSIBIORSTW KRAJW UE 27 ORAZ LIDERZY INNOWACYJNOCI W KRAJACH UE 15 I UE 12
Wskaniki monitorujce aktywno innowacyjn Liderzy innowacyjnoci (trzy pierwsze pozycje w rankingu) UE 15 UE 12

Grupy czynnikw innowacyjnoci

rednia warto UE 27

Inwestycje przedsibiorstw na innowacje

O2_1

1,27 Finlandia 2,34 Szwecja 2,34 Dania 2,09 0,56 Niemcy 0,88 Grecja 0,74 Szwecja 0,64

Estonia 1,49 Sowenia 1,42 Czechy 1,11 Cypr 1,66 Litwa 1,27 Estonia 1,03

O2_2

Powizania i przedsibiorczo

O2_3

31,83 Niemcy 45,25 Cypr 41,55 Dania 40,81 Estonia 33,57 Luksemburg 40,54 Czechy 27,21 11,69 Wielka Brytania 22,68 Austria 20,52 Belgia 20,15 52,80 Dania 179,90 Szwecja 147,00 Holandia 128,20 3,90 Finlandia 8,93 Szwecja 8,93 Niemcy 7,42 0,96 Dania 2,30 Szwecja 2,01 Niemcy 1,85 5,86 Luksemburg 14,08 Austria 10,22 Niemcy 8,17 4,80 Luksemburg 8,72 Austria 8,59 Niemcy 7,70 Cypr 21,49 Estonia 18,52 Sowenia 13,63 Sowenia 85,40 Czechy 33,70 Wgry 31,20 Sowenia 3,01 Estonia 2,35 Wgry 1,48 Estonia 2,35 Sowenia 1,46 Wgry 0,34 Cypr 14,08 Malta 14,08 Estonia 8,18 Polska 4,51 Estonia 3,62 Sowenia 3,56

O2_4

O2_5

Aktywa intelektualne

O2_6

O2_7

O2_8

O2_9

a, b Brak danych dla: a Wielkiej Brytanii, b Sowenii i Wielkiej Brytanii. r d o: jak przy tabl. 1.

Na podstawie tabl. 3 mona sformuowa dalsze wnioski dotyczce aktywnoci innowacyjnej przedsibiorstw w krajach UE: Po pierwsze. Liderzy innowacji w UE ponosz relatywnie due (w porwnaniu do PKB) nakady na dziaalno badawczo-rozwojow. Ok. 2/3 tych nakadw to rodki przedsibiorstw, co zwiksza ich efektywno. Przewaga nakadw pochodzcych z przedsibiorstw nad pienidzmi z budetu pastwa jest charakterystyczna dla wikszoci krajw starej Unii (poza Cyprem i Holandi)
61

i tylko czci krajw nowej UE (Czechy, Estonia, Wgry, Sowenia). W tej drugiej grupie krajw zdecydowanie wiksza cz rodkw (w porwnaniu do wielkoci obrotw firmy) bya przeznaczana na pozostae formy dziaalnoci innowacyjnej (zakup rodkw trwaych). Oznacza to wic, e w krajach mniej rozwinitych innowacje maj czsto charakter odtworzeniowy, wynikajcy z transferu wiedzy, take z zagranicy. Po drugie. W krajach z grupy UE 15 mona zauway wysok aktywno firm z sektora MSP w zakresie dziaalnoci innowacyjnej. Najmniejsz aktywno pod tym wzgldem wykazay firmy z Francji, Hiszpanii, Woch i Portugalii. Wrd krajw UE 12 najbardziej aktywne pod tym wzgldem okazay si firmy z Cypru, Estonii i Sowenii. Kocowe pozycje w tym rankingu zajy Bugaria, Polska i Rumunia. Aktywno innowacyjna firm moe si przejawia take w ich skonnoci do wsppracy z sektorem nauki, np. z uczelniami wyszymi. Indykatorem okrelajcym si powiza midzy sektorem nauki (reprezentowanym np. przez uczelnie wysze) i biznesem moe by liczba publikacji naukowych powstajcych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. W tym zakresie dysproporcje midzy krajami UE s ogromne. Na przykad warto tego wskanika dla Danii jest kilkudziesiciokrotnie wysza ni dla Rumunii, Polski, Bugarii i otwy. Po trzecie. Aktywno innowacyjna firm w zakresie tworzenia nowej wiedzy oraz wprowadzania innowacji odzwierciedla si take w efektach mierzonych liczb zgoszonych i/lub zarejestrowanych wynalazkw, patentw czy znakw towarowych i wzorw uytkowych. W tym zakresie na pozycji lidera wystpuj kraje skandynawskie oraz Niemcy, Austria i Luksemburg. Kraje mniej rozwinite z obszaru UE 15 oraz zdecydowana wikszo krajw UE 12 miaa wskaniki wyranie poniej redniej unijnej, zwaszcza w zakresie liczby zgoszonych patentw w ramach Ukadu o Wsppracy Patentowej. Nieco bardziej optymistycznie wyglda sytuacja w zakresie zgosze dotyczcych znakw towarowych i wzorw uytkowych, jednak te efekty dziaalnoci innowacyjnej wydaj si mie mniejsze znaczenie. EFEKTY DZIAALNOCI INNOWACYJNEJ Dopenieniem obrazu aktywnoci innowacyjnej jest ocena jej wynikw za pomoc wskanikw, ktre sklasyfikowano w dwch podgrupach: 1) innowatorzy: odsetek maych i rednich przedsibiorstw, ktre w badanym okresie9 wprowadziy przynajmniej jedn innowacj technologiczn procesow i/lub produktow (O3_1),
Wskaniki te wyznaczane s na podstawie bada prowadzonych dla krajw UE w ramach programu Community Innovation Survey (CIS).
9

62

 odsetek maych i rednich przedsibiorstw, ktre w badanym okresie wprowadziy przynajmniej jedn innowacj marketingow lub organizacyjn (O3_2); 2) ekonomiczne efekty dziaalnoci innowacyjnej: udzia pracujcych w dziaalnoci wiedzochonnej10 w oglnej liczbie pracujcych w % (O3_3), bilans handlowy w zakresie produktw redniowysokich i wysokich technologii11 w relacji do wielkoci eksportu danego kraju w % (O3_4), udzia eksportu usug opartych na wiedzy w oglnej wielkoci eksportu usug w % (O3_5), udzia sprzeday wyrobw nowych lub istotnie ulepszonych w sprzeday ogem w % (O3_6), udzia przychodw z licencji i patentw wdroonych za granic w PKB w % (O3_7). W tabl. 4 przedstawiono informacje o wartociach wskanikw dla krajw bdcych liderami, w podziale na kraje starej i nowej UE. Podano take rednie wartoci tych wskanikw dla wszystkich krajw UE.
TABL. 4. REDNIE WARTOCI WSKANIKW OBRAZUJCYCH EFEKTY DZIAALNOCI INNOWACYJNEJ KRAJW UE 27 ORAZ LIDERZY INNOWACYJNOCI W KRAJACH UE 15 I UE 12 WEDUG IUS 2013
Wskaniki monitorujce aktywno innowacyjn Liderzy innowacyjnoci (trzy pierwsze pozycje w rankingu) UE 15 UE 12

Grupy czynnikw innowacyjnoci

rednia warto UE 27

Innowatorzy

O3_1

38,44 Niemcy 57,00 Belgia 50,34 Luksemburg 47,90

Estonia 45,56 Cypr 34,80 Czechy 33,01

O3_2

40,30 Niemcy 60,55 Czechy 41,12 Luksemburg 58,67 Sowenia 37,65 Grecja 51,29 Cypr 36,99

Pod pojciem dziaalnoci wiedzochonnej rozumiane s rodzaje dziaalnoci, w ktrych udzia pracujcych z wyksztaceniem wyszym jest przynajmniej na poziomie 33% oglnej liczby pracujcych w tej dziaalnoci. Klasyfikacji dokonuje si na poziomie dziaw (drugi poziom klasyfikacji dziaalnoci NACE, IUS 2013, s. 69). 11 Bilans handlowy w zakresie produktw redniowysokich i wysokich technologii jest rnic midzy wielkoci eksportu tych produktw (XMHT) i importu tych produktw (MMHT), skorygowan o t cz bilansu handlowego danej gospodarki, ktra wynika z wielkoci obrotw w zakresie handlu wyrobami redniowysokiej i wysokiej technologii. Mona go zapisa jako: (XMHT+ MMHT)(XM)(XMHT+MMHT)/(X+M), gdzie X oznacza wielko eksportu ogem, M import ogem (IUS, 2013, s. 69). Dodatni warto tego wskanika interpretuje si jako przewag komparatywn danego kraju w zakresie handlu produktami redniowysokich i wysokich technologii.

10

63

TABL. 4. REDNIE WARTOCI WSKANIKW OBRAZUJCYCH EFEKTY DZIAALNOCI INNOWACYJNEJ KRAJW UE 27 ORAZ LIDERZY INNOWACYJNOCI W KRAJACH UE 15 I UE 12 WEDUG IUS 2013 (dok.)
Wskaniki monitorujce aktywno innowacyjn Liderzy innowacyjnoci (trzy pierwsze pozycje w rankingu) UE 15 UE 12

Grupy czynnikw innowacyjnoci

rednia warto UE 27

Ekonomiczne efekty dziaalnoci innowacyjnej

O3_3

13,6 Luksemburg 20,00 Irlandia 19,80 Wielka Brytania 17,60 1,28 Niemcy 8,54 Wochy 4,96 Francja 4,65

Malta 16,40 Cypr 15,00 Sowenia 13,70

O3_4

Sowenia 6,05 Wgry 5,84 Sowacja 4,35

O3_5

45,14 Irlandia 67,43 Cypr 48,48 Luksemburg 67,43 Rumunia 43,03 Dania 63,66 Estonia 37,40 14,37 Grecja 19,23 Hiszpania 18,97 Niemcy 15,50 0,58 Irlandia 1,80 Holandia 1,80 Finlandia 1,22 Sowacja 19,23 Czechy 15,25 Cypr 14,70 Wgry 0,74 Malta 0,30 Estonia 0,20

O3_6

O3_7

r d o: jak przy tabl. 1.

Dane zawarte w tabl. 4 pozwalaj na sformuowanie nastpujcych wnioskw: Po pierwsze. Najbardziej innowacyjne i to zarwno w zakresie innowacji technologicznych (procesowych i produktowych) oraz organizacyjnych i/lub marketingowych okazay si przedsibiorstwa z Niemiec i Luksemburga. Sytuacja ta nie ulega zmianie w porwnaniu do danych zawartych w poprzednich wersjach raportw IUS. Przedsibiorstwa z sektora MSP bardziej skaniay si jednak ku innowacjom nietechnologicznym, cho rnice te nie s zbyt due, rzdu kilku lub kilkunastu p.proc. Kocowe pozycje w tym rankingu naleay do Bugarii, otwy, Polski i Rumunii. W krajach tych odsetek maych i rednich przedsibiorstw wprowadzajcych innowacje technologiczne nie przekracza 20%, a w przypadku innowacji nietechnologicznych 25%. Po drugie. Wrd ekonomicznych efektw dziaalnoci innowacyjnej wymienia si m.in. udzia pracujcych w dziaalnoci wiedzochonnej w oglnej liczbie pracujcych. Klasyfikacji dziaalnoci wiedzochonnej dokonuje si na drugim poziomie klasyfikacji PKD/NACE (czyli na poziomie dziaw). Do dziaw wiedzochonnych zalicza si te dziay, w ktrych liczba pracujcych majcych wyksztacenie wysze jest co najmniej na poziomie 33% oglnej liczby pracuj64

cych w danym dziale. Pod wzgldem wielkoci tego wskanika w caym analizowanym okresie dominoway kraje starej UE: Luksemburg, Irlandia, Wielka Brytania, Szwecja oraz Dania. Najmniejszy odsetek pracujcych w sektorach wiedzochonnych (nieprzekraczajcy 9%) odnotowano w Bugarii, na Litwie i w Rumunii. Po trzecie. Efekty dziaalnoci innowacyjnej gospodarki mierzone s take za pomoc wskanikw dotyczcych handlu zagranicznego produktami wiedzochonnymi. Dotyczy to zarwno eksportu usug opartych na wiedzy, jak rwnie bilansu handlowego produktami redniowysokich i wysokich technologii. Drugi z wymienionych wskanikw nie by publikowany we wczeniejszych raportach (IUS 2010 i IUS 2011). Zastpi on wczeniejszy wskanik okrelajcy udzia eksportu produktw redniowysokich i wysokich technologii w eksporcie produktw przemysowych. W zakresie bilansu handlowego produktw redniowysokich i wysokich technologii dominuj Niemcy. Warto take zwrci uwag na fakt, e kolejne miejsce w rankingu krajw pod wzgldem wielkoci tego wskanika zajmuj Sowenia i Wgry. Dla omiu krajw UE odnotowano jednak ujemn warto tego wskanika. Nale do nich: Bugaria, Dania, Estonia, Grecja, Litwa, Luksemburg, otwa oraz Portugalia. W przypadku Danii, Estonii i Luksemburga wysoki by poziom eksportu usug wiedzochonnych, co stanowi moe alternatyw oraz rekompensat dla handlu produktami zaawansowanymi technologicznie. Po czwarte. W zakresie sprzeday wyrobw nowych lub istotnie ulepszonych w sprzeday ogem najwysz warto tego wskanika uzyskano zarwno w przypadku krajw, ktre s liderami innowacyjnoci w UE (Finlandia, Dania, Niemcy), jak i dla krajw zaliczanych do umiarkowanych innowatorw (Grecja, Sowacja, Hiszpania, Czechy czy Wochy). Analizujc ranking krajw pod wzgldem wielkoci tego wskanika mona stwierdzi, e zdecydowanie lepsze pozycje zajmoway kraje o niszym potencjale innowacyjnym. Oczywicie, z punktu widzenia oceny efektw dziaalnoci innowacyjnej istotne znaczenie ma take struktura tej sprzeday dominacja produktw nowych czy tylko zmodernizowanych, jednak takie dane nie s dostpne. Po pite. Ekonomiczne efekty dziaalnoci innowacyjnej s take mierzone poprzez udzia przychodw z patentw i licencji wdroonych za granic w PKB danego kraju. Wskanik ten mona traktowa jako indykator zdolnoci gospodarki do transferu wiedzy. Pod tym wzgldem dominuj mae kraje, zajmujce jednak wysokie miejsca w rankingu pod wzgldem ich innowacyjnoci, tj. Irlandia, Holandia i Finlandia. Warto tego wskanika dla tych krajw bya dwu-, trzykrotnie wiksza ni rednia unijna i ponad dwukrotnie wysza ni w przypadku lidera w UE 12, czyli Wgier. Warto tego wskanika nie przekraczaa 0,1% w przypadku 10 krajw UE (we wczeniejszych latach byo ich 12). S to w wikszoci kraje z grupy UE 12: Bugaria, Czechy, Cypr, Litwa, otwa, Polska, Sowacja oraz Grecja, Hiszpania i Portugalia.
65

Podsumowanie Przedstawiona w artykule analiza dotyczy oceny innowacyjnoci krajw UE w kontekcie celw zawartych w strategii Europa 2020. Podjcie dziaa majcych na celu wzmocnienie potencjau innowacyjnego krajw UE jest jednym z priorytetw polityki unijnej. Analiza wartoci wskanikw wybranych przez Komisj Europejsk do oceny innowacyjnoci krajw UE nie napawa zbytnim optymizmem. Naley jednak pamita, e obraz ten jest w pewien sposb znieksztacony przez skutki kryzysu gospodarczego, jaki mia miejsce w ostatnich latach, co jest widoczne w aktywnoci innowacyjnej firm oraz w efektach dziaalnoci innowacyjnej. Od lat niezmiennie liderami innowacyjnoci s kraje starej UE, w tym zwaszcza: Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy. Wrd krajw UE 12 na uwag zasuguj Sowenia, Cypr i Estonia, ktre podaj za liderami. Pozostae kraje z tej grupy, wedug przyjtych kryteriw zaliczane s do umiarkowanych i sabych innowatorw. Najtrudniejsza sytuacja panuje w Bugarii, Rumunii, na otwie, Litwie oraz w Polsce, ktra, jak wynika z raportu IUS, osabia swoj pozycj przechodzc z grupy umiarkowanych innowatorw do grupy sabych innowatorw. O saboci tych krajw decyduj takie czynniki, jak: saba konkurencyjno sektora nauki na rynku wiatowym, niewielkie nakady na dziaalno B+R, ze zdecydowan przewag nakadw pochodzcych z budetu pastwa, saba aktywno innowacyjna przedsibiorstw sektora MSP i ich ograniczona wsppraca w zakresie tego rodzaju dziaalnoci oraz saba aktywno patentowa. Odzwierciedla si to w sabej pozycji tych krajw w zakresie efektw dziaalnoci innowacyjnej oraz ich sabej konkurencyjnoci na rynkach wiatowych, np. w zakresie handlu produktami i usugami zaawansowanymi technologicznie.
dr Iwona wieczewska Uniwersytet dzki

LITERATURA Domaska W. (2010), Strategia rozwoju Europy do 2020, Wiadomoci Statystyczne, nr 8 Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w latach 20092011 (2012), GUS Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu (2010), Komunikat Komisji, Bruksela, 3.3.2010, http://eur-lex.europa.eu/ /LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:P2:PDF Florczak W. (2010), Pomiar gospodarki opartej na wiedzy w badaniach midzynarodowych, Wiadomoci Statystyczne, nr 2 Innovation Union Scoreboard 2013, Research and Innovation Scoreboard (2013), Pro Inno Europe, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf Nardo M., Saisano M., Saltelli A., Tarantolo S., Hoffman A., Giovannini E. (2005), Handbook of constructing composite indicators. Methodology and user guide, OECD Statistics Working Papers, No. 03, OECD Publishing

66

Oko-Horodyska E. (2004), Co z Narodowym Systemem Innowacji?, [w:] Oko-Horodyska E., Rola polskiej nauki we wzrocie innowacyjnoci gospodarki, Wydawnictwo PTE, Warszawa Pacek M. (2005), Polska polityka migracyjna na tle rozwiza i dowiadcze Unii Europejskiej, Studia Europejskie, nr 4 Panfil M. (2005), Fundusze Private Equity. Wpyw na warto spki, Wydawnictwo DiFin, Warszawa Powiec U. (2010), Refleksje o innowacyjnoci Polski w perspektywie 2020, Ekonomista, nr 5 Stec M. (2009), Innowacyjno krajw Unii Europejskiej, Gospodarka Narodowa, nr 1123

SUMMARY Development based on knowledge and innovation is one of the main priorities of economic policy in the European Union (EU) countries. It was included in the Europe 2020 strategy, which obliged the EU countries to take measures to strengthen their innovation capacity. The effects of these activities are monitored using indicators to assess the ability of the economy to create and implement innovation and to assess the effects of innovative activity. The article presents an assessment of the degree of achievement of the objectives included in the Europe 2020 strategy for the development based on knowledge and innovation. The analysis used innovation indicators indicating the leaders. The analysis shows the ability to create knowledge and innovation and innovation activity of enterprises and its effects. (). 2020, . , . 2020 . . , .

INFORMATYKA W STATYSTYCE
Marcin MAJTKOWSKI 1

Mierniki sprawnoci zarzdzania usugami informacyjnymi

Wykorzystanie miernikw koncepcji ITIL2 stanowi nowatorskie podejcie do problemu zarzdzania usugami IT3. Gwnym celem pracy jest stworzenie modelowych miernikw pozwalajcych stale kontrolowa poziom wiadczonych usug IT zarwno przez wewntrzne dziay IT, jak i w stosunku do usug wiadczonych przez firmy zewntrzne. Modelowe mierniki naley zbudowa zgodnie z koncepcj ITIL, ktra jest standardem zawierajcym spjny zestaw najlepszych praktyk w zarzdzaniu usugami IT (IT service management). Ponadto ITIL obejmuje take wsplny sownik poj, systematyk procesw IT, okrela relacje midzy nimi, promuje projakociowe podejcie dla zapewnienia biznesowej efektywnoci oraz skutecznego uytkowania systemw teleinformatycznych (uczak, Tyburski, 2010). Oprcz wyboru miernikw, zamiarem badawczym ITIL jest stworzenie modelu charakterystycznego dla przedsibiorstw produkcyjnych. Model taki stanowi system zaoe, poj oraz zalenoci midzy nimi pozwalajcy modelowa w przybliony sposb rzeczywisto danej firmy. Prace nad stworzeniem metodologii zarzdzania usugami IT stanowi odzwierciedlenie problemw, z jakimi na co dzie spotykaj si pracownicy oraz zarzdzajcy dziaem IT w przedsibiorstwie produkujcym pojazdy. W badaniach wzio udzia due przedsibiorstwo, dziaajce na rynku od kilkunastu lat, dce do zmonopolizowania niektrych segmentw rynku. Nazwa firmy celowo zostaa zmieniona ze wzgldu na wymogi zwizane z potrzeb zachowania poufnoci danych udostpnionych do prowadzonych bada.

Doktorant Uniwersytetu Gdaskiego. ITIL (Information Technology Infrastructure Library) zbir najlepszych praktycznych wskazwek dla zarzdzania usugami informatycznymi. ITIL skada si z publikacji bdcych wytycznymi w wiadczeniu jakoci usug IT, procesw i wyposaenia potrzebnego do ich wspierania (Taylor, Cannon, Wheeldon, 2007). 3 IT (Information Technology) technologia wykorzystywana do przechowywania, komunikacji i przetwarzania informacji. Technologia ta obejmuje zwykle komputery, telekomunikacj, aplikacje i inne oprogramowania. Otrzymane informacje mog zawiera dane biznesowe, gos, obraz, filmy itp. Technologia informacyjna jest czsto wykorzystywana do wspierania procesw biznesowych przez usugi IT (Taylor, Iqbal, Nieves, 2007).
2

68

W przypadku analizowanego przedsibiorstwa nie obowizyway jakiekolwiek pomiary skutecznoci pracy dziau odpowiadajcego za infrastruktur teleinformatyczn. Zapewnienie prawidowego funkcjonowania zagadnie zwizanych z IT wymagao dostpnoci wszystkich pracownikw przez ca dob. Codziennoci byy awarie sprztu. Problemy techniczne przecznikw sieciowych powodoway wstrzymanie prac magazynowych trwajce od kilku godzin do kilku dni. Konsekwencj tego stay si problemy z terminow realizacj kontraktw bdcych podstaw funkcjonowania przedsibiorstwa. Obserwowany stan rzeczy wymusi potrzeb opracowania nowej metodologii zarzdzania usugami IT w badanym przedsibiorstwie. Kluczem do przeciwdziaania tej sytuacji staa si analiza dostpnych opracowa dotyczcych funkcjonowania przedsibiorstw usugowych dziaajcych na rynku lokalnym oraz midzynarodowym. Wskazwki do budowy nowej metodologii zarzdzania usugami IT w przedsibiorstwie produkcyjnym znaleziono w koncepcji ITIL. Hipoteza badawcza, ktra zostaa poddana weryfikacji zakada, e sukcesywna analiza miernikw wykorzystywanych w dziale IT przyczynia si do jego efektywnego funkcjonowania. Przyjta w artykule terminologia determinuje w istotnym stopniu zaprojektowan i wykorzystan metod badawcz, ktra wpywa na ksztat autorskiej metody projektowania, obsugi i doskonalenia poziomu usug IT. ZARZDZANIE Z WYKORZYSTANIEM MIERNIKW Warunkiem koniecznym do realizacji zarzdzania4 usugami IT jest biecy pomiar i ocena jego dokona. Pomiar mona zdefiniowa jako czynnoci majce na celu wyznaczenie wartoci poszukiwanej zmiennej. Obejmuje on m.in. uycie narzdzi pomiarowych, sprowadzajce si zwykle do przetworzenia wielkoci mierzonej na inn o odpowiedniej postaci i porwnania jej z wielkoci o znanej wartoci (wzorcem), a take wykonanie stosownych oblicze. Podstawowymi cechami pomiaru s powtarzalno (zgodno pomiarw wykonywanych t sam metod) i odtwarzalno (moliwo uzyskania podobnego wyniku inn metod). Najczciej dotyczy on niektrych waciwoci przedmiotw (rzeczy), czyli tego, co jest charakterystyczne dla danej osoby lub rzeczy. Waciwoci bywaj rwnie okrelane cechami. Pomiar oznacza porwnanie zmiennej mierzonej z dan wielkoci odniesienia, czyli jednostk miary. Odnosi si on zawsze do zjawisk, ktre wydarzyy si
4 Zarzdzanie spenia wielk rol w biecym funkcjonowaniu i rozwoju przedsibiorstwa, w tym usugowego. Przede wszystkim wprawia firm w ruch poprzez nadanie jednolitego kierunku, a nastpnie inicjowanie i skanianie personelu do realizacji wynikajcych z niego celw. Aby odnosi sukcesy na rynku nie wystarcza tylko posiada zasoby, np. finansowe, ludzkie, materialne. Zasobami tymi trzeba efektywnie zarzdza. Dopiero zasoby oraz wprawiajce je w ruch zarzdzanie przynosi przedsibiorcy, firmie oraz jej zaodze spodziewane korzyci. () Od jakoci zarzdzania, a wic jakoci pracy kierowniczej zale sukcesy lub poraki na rynku wspczesnych przedsibiorstw, w tym usugowych (Pabian, Gworys, 2003).

69

w przeszoci i polega na badaniu zjawisk lub ich wasnoci za pomoc szczeglnej metody pomiaru. Wynikiem pomiaru moe by liczba lub zaleno stosunek midzy wielkociami (Michalak, 2008). Wedug Kaplana i Nortona mierzenie jest istotne: jeli nie mona czego zmierzy, nie mona tym zarzdza. Sposb mierzenia efektywnoci firmy silnie wpywa na zachowania jej pracownikw oraz ludzi z zewntrz. W warunkach konkurencji przetrwanie i sukces firmy wymaga systemw mierzenia i zarzdzania, ktre wynikaj z jej strategii i moliwoci (Kaplan, Norton, 2001). W nauce o zarzdzaniu, pomiar i ocena wynikw ma miejsce wtedy, gdy dokonuje si zaoenia (w momencie dokonywania wyboru), by oceni ten wybr w pniejszym momencie. Zamiar dokonania oceny oznacza, e naley podj dziaania, ktre pozwol na zgromadzenie informacji o poniesionych nakadach i otrzymanych efektach. Pomiar i ocena wynikw s jednym z podstawowych warunkw racjonalnego dziaania chcc si uczy i adaptowa do zmieniajcych warunkw naley dokonywa oceny wynikw podjtych decyzji oraz wynikw dziaa rnych interesariuszy w przedsibiorstwie. Pomiar i ocena wynikw maj rwnie due znaczenie z punktu widzenia oddziaywania na zachowania pracownikw (motywowania), poniewa potrzeba osigania wynikw i doceniania ley gboko w ludzkiej naturze i jest bardzo silnym czynnikiem motywujcym (Hofstede, 1967). Tytuowe mierniki wykorzystywane w koncepcji ITIL stanowi szczegln form narzdzia wykorzystywanego w zarzdzaniu organizacj wiadczc usugi IT na zewntrz oraz wewntrz przedsibiorstwa. Obejmuj one nie tylko zarzdzanie incydentami, service deskiem, konfiguracj, zmian, wydaniami, aplikacjami wsparcia, aplikacjami rozwoju, dziaaniami, poziomem usug, problemami, wydajnoci, finansowaniem usug, ich cigoci, dostpnoci, bezpieczestwem, ryzykiem, dokumentacj, planami, projektami, ale rwnie relacjami biznesowymi, cznoci, edukacj i komunikacj. Podstawowe zasady, ktrymi kierowano si przy wyborze miernikw to: minimalizacja liczby wskanikw przy zachowaniu tkwicego w nich zasobu informacyjnego, powizanie miernikw z celami biznesu, zawarcie w metrykach wskanikw odnoszcych si do przeszoci, teraniejszoci i przyszoci, elastyczno dostosowania metryk do rozwoju strategii, okrelenie dla kadej metryki wartoci docelowej i/lub podanego zakresu (Tyagi, Gupta, 2010). Sposb mierzenia i obliczania lub szacowania to dokadne okrelenie metody zbierania danych i ich przeksztacania w warto miernika. Najwaniejszym elementem tego skadnika definicji jest okrelenie, w ktrym miejscu i momencie zaczyna si i koczy mierzenie wartoci. DANE DO ANALIZY Badanie poziomu miernikw wpywajcych na poziom zarzdzania usugami IT w przedsibiorstwie produkcyjnym Alfa rozpoczto w styczniu 2013 r. Mierniki ITIL umoliwiaj wacicielom przedsibiorstwa kontrol stale zwikszaj70

cych si wydatkw ponoszonych na utrzymanie poprawnego funkcjonowania firmy od strony teleinformatycznej. Przede wszystkim umoliwiaj kontrol I, II i III linii wsparcia5. Podzia na kolejne linie wsparcia odzwierciedla poziom trudnoci zada realizowanych przez pracownikw majcych kompetencje do rozwizania przydzielonych im zada. I i II linia s to najczciej pracownicy zatrudnieni w dziale wewntrznym danego przedsibiorstwa, natomiast III linia to zazwyczaj pracownicy firm zewntrznych. Do zada I linii wsparcia w analizowanym przedsibiorstwie nale instalacja oraz konfigurowanie sprztu i oprogramowania, a take wsparcie przy podstawowych czynnociach na stanowisku pracy. Zadania II linii to przede wszystkim wykonywanie czynnoci administracyjnych, utrzymywanie cigoci dziaania systemu oraz dbanie o bezpieczestwo danych. Zadania III linii wsparcia to przyjmowanie oraz realizacja zada zwizanych z awariami serwerw zawierajcych bazy danych oraz usugi VPN6. Pracownicy tej linii to najczciej pracownicy zatrudnieni w firmach outsourcingowych, bdcych jednoczenie wysoko wyspecjalizowanymi specjalistami obsugi danego typu rozwizania. Konstrukcja miernikw poczona bya z ich testowaniem. Istniaa podstawowa baza obejmujca analiz awaryjnoci przecznikw oraz serwerw zawierajcych wszystkie wykorzystywane aplikacje. Rwnolegle prowadzone byy szkolenia pracownikw wewntrznego dziau IT w zakresie znajomoci biblioteki ITIL. Efektem tych szkole byo uzyskanie certyfikatu potwierdzajcego posiadanie wiedzy na okrelonym poziomie. Opisane w artykule dane dotycz pierwszego kwartau ub.r. Standard ITIL pozwoli na okrelenie relacji z odbiorcami biznesowymi opartymi na usugach zdefiniowanych w kontraktach SLA (Service Level Agreement). Jest to zgoda pomidzy dostarczycielem usug IT i klientem. SLA opisuje usugi IT, dokumenty informujce o wyznaczonych celach usug, a take charakteryzuje odpowiedzialnych za dostarczanie usug IT oraz ich klientw. SLA moe zawiera informacje o wielu dostarczycielach usug IT oraz wielu klientach (Taylor, Case, Spalding, 2007). Dwie strony mog si rozlicza tylko w takiej sytuacji, jeli wiadomo, co konkretnie ma dziaa i jakie parametry okrelaj to dziaanie. () Dojrzewanie do SLA to proces obustronny i wymagajcy czasu (Chabik, 2011). Dane te mog by gromadzone za pomoc dedykowanych programw komputerowych. Umowa SLA moe by zawierana
Usugi podstawowe lub usugi wsparcia maj kilka pakietw usug. Kada linia usug jest zarzdzana przez managera produktu i kady pakiet wsparcia jest zaprojektowany w celu wspierania danego segmentu rynku (Taylor, Lacy, Macfarlane, 2007). 6 VPN (Virtual Private Network) poczenia typu punktpunkt przez sie prywatn lub sie publiczn, taka jak Internet. Klient sieci VPN uywa specjalnych, opartych na protokole TCP/IP protokow nazywanych protokoami tunelowania, do wirtualnego wywoywania wirtualnego portu na serwerze sieci VPN. W typowej sieci VPN klient inicjuje przez Internet wirtualne poczenie typu punktpunkt z serwerem dostpu zdalnego. Serwer dostpu zdalnego odpowiada na wywoanie, uwierzytelnia wywoujcego i przesya dane midzy klientem sieci VPN i prywatn sieci organizacji (http://technet.microsoft.com/pl-pl/library).
5

71

z dziaem wewntrznym IT, jak i z firm wiadczc usugi outsourcingowe z danej dziedziny. Aby dotrzyma zagwarantowanego w SLA poziomu wiadczonych usug, usugodawca oraz usugobiorca mog wykorzysta narzdzia, jakie daj im rne dziedziny naukowe, m.in. statystyka (Kot, Jakubowski, Sokoowski, 2011). Mona j wykorzysta do przedstawienia metod opisu struktury, analizy dynamiki zjawisk oraz weryfikacji hipotez statystycznych, a take do obliczania wskanikw. Ostatecznym celem stosowania tych metod jest otrzymanie, na podstawie zbioru danych, uytecznych, uoglnionych informacji na temat zjawiska, ktrego dane dotycz. WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADA We wspczesnych przedsibiorstwach dzia IT ma due znaczenie dla sprawnego funkcjonowania firmy. Dostrzegajc wag tego zagadnienia, przedsibiorstwa tworz rozbudowane komrki zajmujce si dziaaniami IT. Informacje zebrane od pracownikw firm w postaci danych ilociowych zostay opracowane pod ktem zalenoci midzy tymi miernikami. W celu wszechstronnej analizy danych wykorzystano m.in. wspczynnik korelacji Pearsona. Wspczynnik korelacji liniowej Pearsona, oznaczany symbolem rxy, jest miernikiem siy zwizku prostoliniowego midzy dwiema zmiennymi mierzalnymi. Zwizkiem prostoliniowym nazywa si tak zaleno, w ktrej jednostkowym przyrostom jednej zmiennej (przyczyny) towarzyszy, rednio biorc, stay przyrost drugiej zmiennej (skutku). Wzr na wspczynnik korelacji Pearsona jest wyznaczany poprzez standaryzacj kowariancji. Kowariancja jest redni arytmetyczn iloczynu odchyle wartoci zmiennych X i Y od ich rednich arytmetycznych. Oto wzory na kowariancj oraz wspczynnik korelacji liniowej Pearsona (Sobczyk, 1995):

cov( x, y ) = 1 ( xi x ) ( yi y ) n i=1
1 ( x x ) ( y y ) i i n i =1 r= Sx S y gdzie:
n xi , yi x, y Sx , Sy
72
n

liczba obserwacji, wartoci badanych zmiennych x, y, rednie wartoci zmiennych x, y, odchylenie standardowe zmiennych x, y.

Wspczynnik korelacji r moe by rozpatrywany jako parametr rozkadu empirycznego w skoczonej zbiorowoci bd jako estymator wspczynnika korelacji w populacji generalnej, jeli t skoczon zbiorowoci jest prba losowa pobrana z pewnej populacji generalnej. Wspczynnik korelacji r ma wszystkie wasnoci okrelone dla wspczynnika korelacji w rozkadzie zmiennych losowych. Wasnoci te wynikaj z wasnoci kowariancji. Tak wic: a) wspczynnik korelacji r przyjmuje wartoci z przedziau 1, 1 , b) wspczynnik r rwny jest zeru, gdy cechy s liniowo skorelowane, c) modu wspczynnika korelacji r rwny jest jednoci wtedy i tylko wtedy, gdy midzy cechami zachodzi funkcyjny zwizek liniowy (Jwiak, Podgrski, 2009). Ze wzgldu na to, e ujto dane w przekroju czasowym (dane miesiczne), zastosowano analiz dynamiki badanych miernikw. Wykorzystano wspczynniki dynamiki o podstawie acuchowej. We wszystkich przypadkach jako podstaw przyjto pierwszy miesic badania:

it / t 1 =
gdzie:

yt yt 1

poziom zjawiska w okresie badanym, yt y t 1 poziom zjawiska w okresie podstawowym. Analiz korelacji przeprowadzono dla wszystkich trzech linii wsparcia. W przypadku I linii wsparcia wzito pod uwag 5 zmiennych, a w przypadku II 8 i III 7.
TABL. 1. ANALIZA ZALENOCI ZMIENNYCH DLA I LINII WSPARCIA
Liczba zgosze Wyszczeglnienie Wskanik zalenoci realizacji zgosze od liczby zatrudnionych pracownikw w dziale IT Liczba zgosze zewntrznych realizowanych duej ni 1 godz. bezporednich

zarejestrowanych

zamknitych

Liczba zgosze: zarejestrowanych .............................. zamknitych ...................................... Wskanik zalenoci realizacji zgosze od liczby zatrudnionych pracownikw w dziale IT ....................... Liczba zgosze zewntrznych realizowanych duej ni 1 godz. w szt. w tym bezporednich ........................
r d o: obliczenia wasne.

1,00 0,41 0,00 0,92 1,00

x 1,00 0,00 0,74 0,50

x x 1,00 0,00 0,00

x x x 1,00 0,95

x x x x 1,00

73

W przypadku I linii wsparcia (tabl. 1) badanie korelacji wykazao, e liczba zgosze zarejestrowanych w I linii ma bardzo du zaleno od liczby zgosze zewntrznych realizowanych duej ni 1 godz. Ten sam parametr ma rwnie znaczn zaleno od liczby zgosze zamknitych w I linii, czyli takich, ktre zostay pomylnie zrealizowane lub zakoczone bez rozwizania. W przypadku zakoczenia wsparcia bez rozwizania problemu s to zazwyczaj zgoszenia przekazane do kolejnych linii. Przeduanie realizacji zgosze, przy niezmienionej liczbie pracownikw zatrudnionych w I linii wsparcia, moe powodowa znaczcy spadek liczby zgosze rejestrowanych w tej linii. Liczba pracownikw nie miaa jakiegokolwiek wpywu na wielkoci uzyskane podczas badania korelacji. Zatem na ten spadek mogo mie wpyw nie tyle zwikszenie liczby zatrudnionych pracownikw, co poziom wiedzy pracownikw dotychczas zatrudnionych w tej linii wsparcia. Moe to rwnie wymusi potrzeb przenoszenia zada z I linii wsparcia do II. Wysoka korelacja wystpuje midzy liczb zgosze zewntrznych (zgaszanych przez pracownikw z oddziaw firmy) realizowanych duej ni 1 godz. w I linii wsparcia i liczb zgosze zamknitych w tej linii. Im nisza bdzie warto tego pierwszego czynnika (krtszy czas rozwizywania problemu), tym wysza bdzie liczba zgosze zamknitych w analizowanej linii wsparcia. Korelacja umiarkowana (bardzo blisko niskiej) wystpuje pomidzy liczb zgosze zamknitych w I linii i liczb zgosze zarejestrowanych w tej linii, co wiadczy, e wzrost liczby zgosze zamknitych powoduje nieznaczny przyrost zgosze zarejestrowanych w omawianej linii.
TABL. 2. ANALIZA ZALENOCI ZMIENNYCH DLA II LINII WSPARCIA
Liczba zgosze Wyszczeglnienie zarejestro- zrealizowanych wanych zamknitych Wskanik Liczba zgosze zalenoci realizowanych duej realizacji ni 7 dni zgosze od liczby zatrudnionych prazewcownikw ntrznych w dziale IT Liczba zgosze realizowanych bezporednio duej ni 5 dni zewntrznych

Liczba zgosze: zarejestrowanych ....... zrealizowanych .......... zamknitych ............... Wskanik zalenoci realizacji zgosze od liczby zatrudnionych pracownikw w dziale IT ............................ Liczba zgosze realizowanych duej ni 7 dni w szt. .................... w tym zewntrznych .. Liczba zgoszenia realizowanych bezporednio duej ni 5 dni w szt. .......................... w tym zewntrznych ..
r d o: jak przy tabl. 1.

1,00 0,48 0,53

x 1,00 1,00

x x 1,00

x x x

x x x

x x x

x x x

x x x

0,64 0,15 0,07

0,36 0,80 0,84

0,31 0,76 0,81

1,00 0,85 0,81

x 1,00 1,00

x x 1,00

x x x

x x x

0,55 0,36

0,47 0,64

0,41 0,59

0,99 0,95

0,91 0,97

0,87 0,95

1,00 0,98

x 1,00

74

Analiza II linii wsparcia pokazaa, e jest to jedyny poziom, na ktrym wystpuje zaleno uzyskanych wynikw od liczby pracownikw zatrudnionych w tej linii. Wysok korelacj zaobserwowano dla liczby pracownikw w stosunku do liczby zgosze zarejestrowanych w II linii. Sugeruje to, e wzrost liczby pracownikw mgby spowodowa zwikszenie liczby zarejestrowanych zgosze w analizowanej linii, niekoniecznie zakoczonych ich pomyln realizacj. Wysoka korelacja wystpuje take midzy liczb zgosze realizowanych duej ni 7 dni w II linii oraz liczb zgosze zewntrznych realizowanych duej ni 7 dni w tej linii, a take ogln liczb zgosze zrealizowanych w II linii. Moe to wskazywa na znaczny udzia liczby zgosze zewntrznych w oglnej liczbie zgosze realizowanych w II linii.
TABL. 3. ANALIZA ZALENOCI ZMIENNYCH DLA III LINII WSPARACIA
Liczba zgosze realizowanych Liczba zdarze o wysokiej krytycznoci moliwych do usunicia z systemw informatycznych w okresie powyej 30 dni

Liczba zgosze wewntrznych

Wyszczeglnienie zarejestrowanych zrealizowanych zamknitych

Wskanik zalenoci realizacji zgosze od liczby zatrudnionych pracownikw w firmach zewntrznych

duej ni 7 dni

bezporednio duej ni 5 dni

Liczba zgosze wewntrznych: zarejestrowanych ............... zrealizowanych .................. zamknitych ....................... Wskanik zalenoci realizacji zgosze od liczby zatrudnionych pracownikw w firmach zewntrznych Liczba zgosze realizowanych: duej ni 7 dni ................... bezporednio duej ni 5 dni .................................. Liczba zdarze o wysokiej krytycznoci moliwych do usunicia z systemw informatycznych w okresie powyej 30 dni ...................
r d o: jak przy tabl. 1.

1,00 0,93 0,16

x 1,00 0,20

x x 1,00

x x x

x x x

x x x

x x x

0,00 0,48 0,90

0,00 0,76 0,69

0,00 0,79 0,57

1,00 0,00 0,00

x 1,00 0,06

x x 1,00

x x x

0,75

0,94

0,53

0,00

0,94

0,40

1,00

Analiza zalenoci pomidzy wyrnianymi miernikami wykazaa siln i ujemn korelacj liczby zgosze wewntrznych (zgaszane przez pracownikw z gwnej siedziby firmy) zarejestrowanych w III linii wsparcia, a miernikiem zawierajcym informacje na temat liczby zgosze zrealizowanych w tej linii. Oznacza to, e wzrost liczby zgosze wewntrznych zarejestrowanych w III linii powoduje spadek liczby zgosze zrealizowanych w tej linii. Taka sytuacja moe by efektem
75

braku moliwoci ze wzgldu na ograniczony czas i tzw. moce przerobowe zatrudnionego personelu technicznego w III linii. Rozwizaniem mogoby by zwikszenie personelu w III linii lub poprawienie efektywnoci pracy II linii wsparcia. Kolejn zaobserwowan zaleno wida w przypadku wzrostu liczby tzw. podatnoci o wysokiej krytycznoci (zdarze majcych strategiczne znaczenie dla biecego funkcjonowania przedsibiorstwa) moliwych do usunicia z systemw informatycznych w okresie powyej 30 dni, ktre maj wysok dodatni korelacj w stosunku do liczby zgosze wewntrznych zarejestrowanych w III linii. Odwrotn, bardzo siln zaleno w stosunku do liczby zdarze o wysokiej krytycznoci moliwych do usunicia z systemw informatycznych w okresie powyej 30 dni ma liczba zgosze zrealizowanych w III linii. Wyjanieniem zaobserwowanego zjawiska moe by to, e skrcenie czasu rozwizywania zada powoduje zwikszenie moliwoci pomylnego rozwizania zgosze trafiajcych do tej linii wsparcia. Wysok zaleno wida pomidzy liczb zgosze realizowanych duej ni 7 dni w III linii a liczb zgosze zamknitych w tej linii. Jeeli odnotuje si spadek wartoci pierwszego z analizowanych czynnikw, nastpi wzrost wartoci drugiego czynnika. Niemal identyczna zaleno wystpi pomidzy pierwsz z analizowanych wartoci a liczb zgosze zrealizowanych w III linii. Wyniki analizy dynamiki efektywnoci miernikw wykazuj zrnicowanie ich wykorzystania w poszczeglnych miesicach. Mona przypuszcza, e duszy okres analizy mgby wskazywa na zjawisko sezonowoci efektywnoci miernikw, co jest zgodne z wiedz o rocznych cyklach wystpujcych w dziaalnoci firmy.
TABL. 4. DYNAMIKA I LINII WSPARCIA W % (indeksy o podstawie acuchowej)
Zgoszenia Miesice zarejestrowane zamknite zewntrzne realizowane duej ni 1 godz. bezporednio

Luty ....................................................... Marzec ...................................................

r d o: jak przy tabl. 1.

90,18 106,83

96,32 113,34

271,83 34,20

164,96 71,75

Z tabl. 4 wynika, e przy niezmienionej liczbie pracownikw, w marcu w porwnaniu do poprzedniego miesica, odnotowano wzrost liczby zgosze zamknitych oraz wzrost liczby zgosze zarejestrowanych w I linii. Spowodowane to byo przeniesieniem realizacji zgosze zewntrznych do nastpnych linii wsparcia (co wida w przypadku liczby zgosze zewntrznych realizowanych duej ni 1 godz. oraz bezporednio w tej linii wsparcia), zwikszeniem kontroli I linii wsparcia w sposobie rejestracji zgosze oraz wzrostem liczby zgosze na tym etapie funkcjonowania dziau IT. Kontrola rejestracji zgosze moe powodowa zapobieganie nieefektywnym (nieodbieranym lub zrywanym przed rozwizaniem problemu) poczeniom
76

telefonicznym przez pracownikw analizowanej linii wsparcia. Jest to tzw. kontrmiernik dla sposobu premiowania pracownikw rozliczanych z rozwizywania problemw poniej okrelonego czasu przeznaczonego na pomylne rozwizywanie problemw. Popraw obserwowanych nieodebranych zgosze umoliwi zakup nowoczesnej centrali telefonicznej pokazujcej liczb nieodebranych pocze, a take miesiczne ankiety wrd pracownikw przedsibiorstwa.
TABL. 5. DYNAMIKA II LINII WSPARCIA W % (indeksy o podstawie acuchowej)
Zgoszenia Miesice zarejestrowane zrealizowane zamknite Liczba pracownikw Zgoszenia realizowane duej ni 7 dni zewntrzne Zgoszenia realizowane bezporednio duej ni 5 dni zewntrzne

Luty ..................... Marzec .................

r d o: jak przy tabl. 1.

98 190

79 125

79 126

95 99

29 185

30 196

116 101

120 98

Poprawa liczby zgosze zamknitych oraz spadek liczby zgosze realizowanych bezporednio w II linii duej ni 5 dni, a take spadek liczby zgosze zewntrznych realizowanych bezporednio w II linii duej ni 5 dni w marcu w porwnaniu z lutym mogy by spowodowane wzrostem liczby pracownikw zatrudnionych w tej linii wsparcia. Odnotowano rwnie popraw w rejestracji zgosze, co potwierdzaj wyniki analizy korelacji. Widoczny jest natomiast wzrost liczby zgosze realizowanych duej ni 7 dni, na co mogy mie wpyw liczne awarie, za rozwizanie ktrych odpowiadaa analizowana linia wsparcia. Dugi czas rozwizywania awarii mg by spowodowany brakiem kompetencji personelu i jednoczenie potrzeb oddania niektrych zada do outsourcingu, a take mg by efektem niedofinansowania dziau IT w zakresie szkole oraz posiadanego sprztu.
TABL. 6. DYNAMIKA III LINII WSPARCIA W % (indeksy o podstawie acuchowej)
Zgoszenia wewntrzne Zgoszenia realizowane Zdarzenia o wysokiej krytycznoci moliwe do usunicia z systemw informatycznych w okresie powyej 30 dni

Miesice zarejestrowane zrealizowane zamknite

Liczba pracownikw

duej ni 7 dni

bezporednio duej ni 5 dni

Luty ............................. Marzec .........................

r d o: jak przy tabl. 1.

72 83

117 124

98 103

45 46

109 75

95 86

99 66

77

Z tabl. 5 wynika, e w marcu odnotowano wzrost liczby zgosze zrealizowanych oraz zamknitych w III linii, w stosunku do poprzedniego miesica. Skuteczno potwierdza poprawa wynikw trzech miernikw dotyczcych liczby zgosze realizowanych duej ni 7 dni, zgosze realizowanych bezporednio w III linii duej ni 5 dni, a take zdarze o wysokiej krytycznoci moliwych do usunicia z systemw informatycznych w okresie powyej 30 dni.
Zakoczenie

Przedstawione wyniki bada dowodz, e stworzone w koncepcji ITIL mierniki mog stanowi narzdzie wykorzystywane do zarzdzania usugami IT. Analiza pokazaa wiele zalenoci midzy mierzonymi wartociami miernikw. Dalszym etapem prowadzonego badania bdzie wskazanie nastpnych zalenoci midzy pozostaymi miernikami charakterystycznymi dla wybranej brany przemysu. Mierniki te mog by wykorzystane do zbudowania modelu, ktry bdzie jednoczenie modelem referencyjnym.
mgr Marcin Majtkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

LITERATURA Chabik J. (2011), Jak zbudowa informatyczn organizacj wsparcia, Computerworld, www.computerworld.pl, z dn. 15.08.2013 r. Hofstede G. H. (1967), The game of Budget Control, Van Gorcum Company, Assen Jwiak J., Podgrski J. (2009), Statystyka od podstaw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Kaplan R. S., Norton D. P. (2001), Strategiczna karta wynikw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Kot S. M., Jakubowski J., Sokoowski A. (2011), Statystyka, Dyfin SA, Warszawa uczak J., Tyburski M. (2010), Systemowe zarzdzanie bezpieczestwem informacji ISO/IEC 27001, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Michalak J. (2008), Pomiar dokona od wyniku finansowego do Balanced Scorecard, Difin sp.z o.o., Warszawa Pabian A., Gworys W. (2003), Podstawy zarzdzania przedsibiorstwami usugowymi, Wysza Szkoa Hotelarstwa i Turystyki, Czstochowa Sobczyk M. (1995), Statystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Taylor S., Cannon D., Wheeldon D. (2007), ITIL Version 3. Service Operation, Londyn Taylor S., Case G., Spalding G. (2007), ITIL Version 3. Continual Service Improvement, Londyn Taylor S., Iqbal M., Nieves M. (2007), ITIL Version 3. Service Strategy, Londyn Taylor S., Lacy S., Macfarlane I. (2007), ITIL Version 3. Service Transition, Londyn Tyagi R. K., Gupta P. (2010), Strategiczna karta wynikw firm usugowych, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa

78

SUMMARY The Author took up the development of methodologies to assess the effectiveness of information technology service management IT (Information Technology) in an industrial company. He proposed a set of statistical indicators to measure the level and quality of IT services, built according to the concept of ITIL (Information Technology Infrastructure Library). In the study, among others, Pearson correlation coefficients were used. An analysis of the dynamics of the adopted variables was used, too. The results indicate the usefulness of practical applied statistical indicators. IT (Information Technology) . IT-, ITIL (Information Technology Infrastructure Library). , , . . .

INFORMACJE. PRZEGLDY. RECENZJE

Kazimierz KRUSZKA

O publikacji: Gwny Urzd Statystyczny. Historia, stan obecny i aktualne wyzwania wobec statystyki publicznej 1
Opracowanie zostao przygotowane z okazji 95. rocznicy powstania Gwnego Urzdu Statystycznego, ktry swj jubileusz obchodzi w Midzynarodowym Roku Statystyki (2013). Fakty te w znacznym stopniu wpyny na tre i struktur publikacji. Nie jest ona bowiem monografi GUS, lecz zbiorem tematycznie wyodrbnionych tekstw, dla ktrych wsplnym mianownikiem sta si drugi czon tytuu. S one materiaami autorskimi ujtymi w formie siedmiu rozdziaw pracy zbiorowej. Rozwj polskiej myli i praktyki statystycznej od pocztku XVIII w. do powstania GUS (1918 r.) w duym skrcie przypomniany zosta w rozdziale pierwszym, ktrego autorem jest Jan Berger. Kolejne cztery rozdziay, autorstwa Tadeusza Walczaka, powicono powoaniu GUS i jego funkcjonowaniu w okresie poprzedzajcym II wojn wiatow, losom polskiej statystyki w latach 19391945, powojennej odbudowie statystyki oficjalnej w Polsce i warunkom jej funkcjonowania do 1989 r., a take w okresie transformacji ustrojowej kraju (19892004). Rozdzia szsty zawiera materiay traktujce o polskiej statystyce publicznej w Europejskim Systemie Statystycznym (ESS). Tu kolejno omwiono: podstawy prawne oraz zadania i zasig ESS (T. Walczak); spisy powszechne w Polsce w latach 2010 i 2011 (Janusz Dygaszewicz); statystyk regionaln w warunkach czonkostwa Polski w Unii Europejskiej (Halina Dmochowska); udzia GUS w sprawowaniu przez Polsk prezydencji w UE (Grayna Marciniak); doskonalenie jakoci statystyki (Jolanta Szutkowska); doskonalenie metod pomiaru rozwoju gospodarczego i spoecznego oraz warunkw i jakoci ycia ludnoci (Renata Bielak). Kierunki dalszego rozwoju infrastruktury informatycznej oraz modernizacji systemw informatycznych w polskiej statystyce publicznej przedstawi Krzysztof Kurkowski w ostatnim rozdziale opracowania. Lektura publikacji przyblia kolejne fragmenty i dziedziny dziaalnoci GUS, co wietnie zapowiada oraz ilustruje okadka tego opracowania, przygotowana przez Zakad Wydawnictw Statystycznych wedug projektu Lidii Motrenko-Makuch. Odwracanie kolejnych kart tej ksiki jest uchylaniem zasony otacza1

GUS, Warszawa 2013. Redaktor naukowy Tadeusz Walczak.

80

jcej GUS. Kady przeczytany rozdzia przyblia nie tylko oglny zarys spraw, ale te szczegy dotyczce dziaalnoci tej instytucji, ukazujc jej dzieje i funkcjonowanie. Taka lektura jest z pewnoci frapujca, wymaga jednak znacznego wysiku, by zoy poszczeglne fragmenty zdobytej std wiedzy w cao. Zdarza si bowiem, e czego nam brakuje do kompletnego obrazu Urzdu lub gubimy si w szczegach. Innym razem stajemy przed zagadk, dlaczego jaki element opisu znalaz si nie tam, gdzie si go spodziewalimy. Wrd uwag, ktre niejeden Czytelnik zanotuje na marginesie omawianej publikacji, moe pojawi si pytanie, dlaczego tzw. terenowe organy statystyki polskiej potraktowano w opracowaniu po macoszemu, wspominajc o nich zdawkowo i mimochodem. Wzbogacenia wymagaaby te wiedza o losach statystyki polskiej podczas II wojny wiatowej. Wielki niedosyt odczuwa si rwnie w zwizku ze sposobem, w jaki odniesiono si do bardzo wanego i pilnego wyzwania wobec statystyki publicznej. Mam tu na myli jej przebudow w kierunku radykalnego zwikszenia moliwoci gromadzenia i analizy danych zorientowanych geograficznie na moliwie najniszym poziomie agregacji. Mona take zapyta o powd, dla ktrego tak duo miejsca powicono spisom ludnoci, umieszczajc ich omwienie w kilku rozdziaach, a w zasadzie pominito spisy rolne. Lista podobnych uwag, cznie z tymi, ktre mona by sformuowa pod adresem stylu i komunikatywnoci niektrych zapisw zamieszczonych w tekstach publikacji, jest z pewnoci dusza i chyba przyjdzie zmierzy si z ni w najbliszej przyszoci. Niewiele natomiast znajdzie si fragmentw publikacji, ktre warto byoby ograniczy lub z nich zrezygnowa. Komu poszukujcemu takich przykadw moe si wydawa, e naley do nich opis drogi od liczyda do komputerw w GUS, jednake jego pominicie czy skrcenie byoby rwnoznaczne z utrat rzadkiej okazji do burzenia iluzji, w ktrej zdaje si y spora cz najmodszego pokolenia nie tylko statystykw, e komputery oraz Internet (podobnie jak telefony komrkowe i telewizory) byy zawsze. Kto inny mgby mie wtpliwoci, czy potrzebna jest tak obszerna relacja z odbywajcego si w Polsce w 1975 r. Kongresu Midzynarodowego Instytutu Statystycznego czy te do szczegowa charakterystyka udziau GUS w sprawowaniu polskiej prezydencji w Unii Europejskiej (II poowa 2011 r.). Mona je rozwiewa konstatacj, e opisy te pochodz od wiadkw i organizatorw tych wydarze, a zatem s szczeglnie cenne i unikatowe. Jednoczenie, przy tej sposobnoci i w wielu innych przypadkach, bez specjalnego podkrelania intencji i w naturalny sposb, ujawniaj one wysiki, inwencj, efekty i zasugi polskich statystykw zarwno w wymiarze krajowym, jak i w kontekcie midzynarodowym. Omawiane opracowanie jest kontynuacj licznych ju wydawnictw powiconych GUS, wydatnie wzbogacajc wiedz o historii i dziaalnoci Urzdu. Z pewnoci bdzie ciekaw lektur dla wielu Czytelnikw zarwno z krgu osb zwizanych profesjonalnie z polsk statystyk publiczn, jak i spoza tej spoecznoci. Jednym ukae co zupenie nowego, innym przypomni wiele epi81

zodw z wasnego ycia i pracy, przywoa osoby i fakty odchodzce w przeszo, ale te uzmysowi, ile i co jeszcze trzeba wykona w najbliszej przyszoci na rzecz rozwoju polskiej statystyki w subie dla spoeczestwa. Dobrze si zoyo, e t publikacj otrzymalimy w Midzynarodowym Roku Statystyki. W powizaniu z innymi opracowaniami (np. 95 lat Gwnego Urzdu Statystycznego, GUS, Warszawa 2013), specjaln stron internetow2 oraz materiaami z konferencji Statystyka Wiedza Rozwj (d, 17 i 18 X 2013 r., zorganizowanej z okazji Midzynarodowego Roku Statystyki) wpisaa si wietnie w obchody jubileuszowe. Niebawem, w 2018 r., GUS obchodzi bdzie 100-lecie istnienia. Majc na uwadze to wielkie i niebywae wito, omawian tu publikacj naley przyj z uznaniem nie tylko jako swoisty dokument historii tej instytucji, ale rwnie jako bardzo cenny przyczynek do powstania obszernej (zapewne kilkutomowej) monografii GUS. Powinna ona ukaza si za kilka lat w formie umoliwiajcej lektur take osobom nieznajcym jzyka polskiego.
dr Kazimierz Kruszka Urzd Statystyczny w Poznaniu

http://www.stat.gov.pl/95latgus/index.html.

82

TO WARTO PRZECZYTA

Statystycy coraz czciej korzystaj z usug Internetu w charakterze narzdzia uzyskiwania danych w badaniach statystycznych. Uznaje si bowiem powszechnie, e jest to forma gromadzenia danych nieskomplikowana i tania, zapewniajca dostp do respondentw, ktrzy chtniej korzystaj z Internetu w porwnaniu z kopotliwym przekazywaniem danych w bezporednich wywiadach z udziaem rachmistrzw lub ankieterw czy przesyaniem wypenionych ankiet poczt. Polscy statystycy maj w tej sprawie wasne, oceniane pozytywnie, dowiadczenia po wykorzystaniu Internetu w Powszechnym Spisie Rolnym w 2010 r. oraz w Narodowym Spisie Ludnoci i Mieszka w 2011 r., a take w biecych badaniach statystycznych, w ktrych zastpi on tradycyjne kwestionariusze papierowe. Jak wynika z dowiadcze wielu krajw, ktre stosuj Internet w badaniach statystycznych1, wie si z tym szereg problemw metodologicznych wymagajcych od statystykw szczeglnej uwagi. Problemy metodologiczne zwizane z wykorzystaniem Internetu w badaniach statystycznych Wanie problemom metodologicznym dotyczcym stosowania Internetu w badaniach statystycznych powicony jest obszerny artyku prof. Jelke Bethlehema2 zatytuowany Znieksztacenie wyboru prby w badaniach za porednictwem Internetu. Artyku ten opublikowano w czasopimie Midzynarodowego Instytutu Statystycznego International Statistical Review, Vol. 78, No. 2, sierpie 2010 r. Pozytywna ocena wykorzystania Internetu w badaniach statystycznych spowodowaa, e ta forma zacza stopniowo zastpowa inne metody bada tradycyjne wypenianie kwestionariuszy papierowych (PAPI), wspomagane komputerem (CAI) czy metod telefoniczn z uyciem komputera (CATI) oraz przesyania wypenionych kwestionariuszy poczt.
W aktualnie stosowanej terminologii w jzyku angielskim pojcie badanie statystyczne (statistical survey) rozumie si czsto jako badanie reprezentacyjne. Ta forma bada dominuje bowiem obecnie w praktyce bada prowadzonych przez urzdy statystyczne. 2 Prof. Bethlehem jest wieloletnim pracownikiem Centralnego Urzdu Statystycznego Holandii. Specjalizuje si w metodologii bada statystycznych z uyciem nowoczesnych rodkw informatyki. Jest autorem kilkudziesiciu prac z tej dziedziny, w tym podrcznikw powiconych omwieniu skutkw braku odpowiedzi w badaniach gospodarstw domowych oraz bada prowadzonych za porednictwem Internetu. Jednoczenie jest profesorem statystyki na wydziale ekonomicznym Uniwersytetu w Amsterdamie.
1

83

Zalety badania metod internetow atwo dotarcia do znacznej liczby respondentw, moliwo taniej wysyki dokumentacji niezbdnej do przeprowadzenia badania, skrcenie czasu przeprowadzania badania skaniaj do zastanowienia si, czy moe by stosowana we wszystkich tematach bada, w tym rwnie w masowych badaniach ludnoci i gospodarstw domowych. Badania z wykorzystaniem Internetu maj wiele wsplnych cech z innymi metodami. Niemniej jednak naley zwrci uwag na dwie cechy szczeglne, ktre mog spowodowa uzyskanie wynikw obcionych bdem. Mog by one przyczyn niepenego pokrycia populacji celu badania oraz subiektywnego (nielosowego) doboru respondentw do udziau w badaniu. Autor podkrela, e niepene pokrycie powstaje na skutek znieksztacenia doboru prby, poniewa zostaj wybrani wycznie respondenci z dostpem do Internetu, a populacja celu badania (target population) jest zwykle wiksza od liczby uytkownikw Internetu. W ten sposb wyniki badania obejmuj wycznie t cz populacji, ktra korzysta z Internetu, nie mog wic charakteryzowa caej populacji podlegajcej celowi badania. Udzia respondentw w badaniu tzw. ochotniczy oznacza, e dowolna osoba, ktra zauway w Internecie kwestionariusz moe go wypeni i przekaza organizatorom badania, nie przestrzegajc zasad losowego doboru prby, co uniemoliwia szacowanie nieskaonych estymatorw. Znieksztacenia prby w wyniku niepenego pokrycia mona porwna do znanego w teorii bada reprezentacyjnych zjawiska brakw odpowiedzi, a powstae z tego powodu znieksztacenia mona w pewnych przypadkach zmniejszy stosujc korygowanie wag. Zasady losowego wyboru prby maj kluczowe znaczenie w stosowanych obecnie badaniach statystycznych. Zasady te znalazy teoretyczne uzasadnienie w wielu pracach wybitnych statystykw. Autor wymienia wrd nich rwnie naszego rodaka prof. Jerzego Neymana i jego prac opublikowan w 1934 r. On two different aspects of the representative method: the method of stratified sampling and the method of purposive selection (O dwch rnych aspektach metod reprezentacyjnych: metodzie losowania warstwowego oraz metodzie doboru celowego). Prof. Neyman sformuowa teori na podstawie koncepcji przedziau ufnoci. Zwrci rwnie uwag, e metoda reprezentacyjna oparta na doborze celowym nie zapewnia opracowania zadowalajcych estymatorw cech badanej populacji, nie powinna by wic stosowana przez urzdy statystyczne. W badaniach statystycznych prowadzonych za porednictwem Internetu napotykamy na dwa powane problemy dotyczce pokrycia populacji celu badania niezalenie od tego, czy prb pobieramy metod losow czy metod wasnego wyboru przez respondenta. Przyczyn tego jest fakt, e osoby niemajce dostpu do Internetu nigdy nie bd mogy bra udziau w tej formie badania. Jeli osoby dysponujce dostpem do Internetu rni si od osb bez Internetu, to wyniki badania bd obcione.
84

Z bada przeprowadzonych w 2005 r. w Holandii wynika rwnie, e dostp do Internetu jest zrnicowany w zalenoci od rnych grup potencjalnych respondentw wedug pci, wieku oraz poziomu wyksztacenia. Przykadowo, osoby powyej 55 lat s w badaniu internetowym znacznie niej reprezentowane ni osoby modsze. Znacznie mniejszy dostp do Internetu maj rwnie osoby z mniejszoci narodowych. W Holandii 91% osb ludnoci miejscowej dysponowao dostpem do Internetu, natomiast osoby pochodzce z Turcji tylko w 68%, a z Maroka w 64%. Powoduje to istotne problemy z zapewnieniem prawidowego doboru respondentw do bada. Konsekwencje doboru prby w takich warunkach mog by szczeglnie szkodliwe w przypadku bada opinii publicznej w sprawach aktualnych tematw w danym kraju. Autor formuuje rwnie propozycje dotyczce losowania populacji Internetowej z uwzgldnieniem niebezpieczestwa znieksztacenia estymatorw. Podejcie to przypomina nieco postpowanie w przypadku braku odpowiedzi. J. Bethlehem omawia rwnie metody korygowania wynikw metod waenia z wykorzystaniem informacji pomocniczej uzyskanej z badania. Autor opisuje take zasady postpowania w przypadku przygotowywania projektu penego badania ludnoci z wykorzystaniem Internetu. Jego zdaniem, naley wtedy stosowa zasad doboru losowego wykluczajcego wersj badania metod ochotniczego udziau respondentw w badaniu. Niezbdnym warunkiem zastosowania doboru losowego jest jednak moliwo dysponowania odpowiednim operatem losowania.
WAT

Wydawnictwa GUS grudzie 2013 r.

W grudniowej ofercie wydawniczej warto byo zwrci uwag gwnie na opracowania okazjonalne zawierajce wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka w 2011 r. Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski jest publikacj przedstawiajc kolejne wyniki NSP 2011, tym razem charakterystyk sytuacji osb na rynku pracy. Opracowanie skada si z uwag oglnych, w ktrych opisano fundamentalne cele spisu i jego zakres tematyczny, podstawy prawne oraz zasady i formy upowszechniania wynikw. W uwagach metodycznych wyjaniono za podstawowe definicje i zastosowane w spisie klasyfikacje. W dalszej czci przedstawiono uwagi analityczne zawierajce krtk charakterystyk poszczeglnych kategorii ludnoci (pracujcych, bezrobotnych i biernych zawodowo) opisanych pod wzgldem cech demograficznych, spoecznych i ekonomicznych. Materia analityczny zosta wzbogacony tablicami, wykresami i mapami. Wyniki NSP 2011 zestawiono w czci obejmujcej tablice przegldowe, wynikowe oraz z precyzj danych. Obszerny zestaw danych statystycznych dostarcza informacji m.in. o aktywnoci ekonomicznej ludnoci wedug wieku, pci, miejsca zamieszkania czy poziomu wyksztacenia. Dane w aneksie tabelarycznym ujto w skali oglnokrajowej oraz w ukadzie wojewdzkim, co uatwia Czytelnikom uchwycenie rnic w rozwoju regionalnym Polski. Publikacja ukazaa si w wersji polsko-angielskiej, dostpna jest rwnie na pycie CD oraz na stronie internetowej Urzdu. Wersja elektroniczna publikacji zawiera szerszy zakres tablic wynikowych, ktre opracowano w formacie MS Excel.

86

Druga publikacja z serii przedstawiajcej wyniki NSP 2011, pt. Ludno i gospodarstwa domowe. Stan i struktura spoeczno-ekonomiczna, stanowi swoisty portret naszego kraju, ukazujcy spoeczno-ekonomiczn struktur ludnoci. Opracowanie jest pierwsz czci szerszej publikacji powiconej szczegowej charakterystyce ludnoci, w tym rwnie uwzgldniajcej zjawisko niepenosprawnoci. Cz druga zarysowujca spoeczno-ekonomiczny obraz gospodarstw domowych i rodzin dostpna jest wycznie w wersji elektronicznej w formie tablic MS Excel. Cae opracowanie skada si z czci metodologicznej, analitycznej oraz aneksu tabelarycznego. W uwagach metodycznych, poprzedzajcych rozdziay analityczne, przypomniano cel spisu i jego zakres tematyczny, podstawy prawne, zasady i formy upowszechniania wynikw, definicje oraz zastosowane klasyfikacje. W czci analitycznej przedstawiono szczegow charakterystyk ludnoci wedug rde utrzymania w powizaniu z cechami demograficznymi i spoeczno-ekonomicznymi, takimi jak: wiek, pe, poziom wyksztacenia oraz aktywno ekonomiczna. Ponadto uwzgldniono w niej informacje o nateniu zjawiska niepenosprawnoci oraz o strukturze osb niepenosprawnych wedug pci i wieku, miejsca zamieszkania, stanu cywilnego, poziomu wyksztacenia, rde utrzymania oraz ich aktywnoci ekonomicznej. Analiz uzupeniono tablicami, wykresami i mapami. Wyniki spisu zostay przedstawione rwnie w aneksie tabelarycznym z wyrnieniem tablic przegldowych, obejmujcych zestaw informacji pozwalajcych na dokonanie bilansu zmian demograficznych, spoecznych i ekonomicznych w latach 20022011. Ponadto cz tabelaryczna zawiera m.in. tablice precyzji. Dane statystyczne przedstawiono w skali kraju, w przekroju wojewdztw oraz w podziale na miasto i wie. Publikacja wydana w polskiej wersji jzykowej (przedmowa i spis treci w jzyku angielskim), ukazaa si rwnie na pycie CD oraz na stronie internetowej GUS. Dla czci tablic upowszechnionych w wersji elektronicznej w formacie MS Excel dostpny jest szerszy zakres informacji (wzbogacony np. o kolejne grupowanie zmiennych lub dodatkowy przekrj terytorialny).

87

Pojawia si rwnie publikacja Beneficjenci pomocy spoecznej i wiadcze rodzinnych w 2012 r., ukazujca si co dwa lata. Przedstawiono w niej charakterystyk osb korzystajcych z pomocy spoecznej i wiadcze rodzinnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem sytuacji spoeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych beneficjentw pomocy spoecznej. Opracowanie zostao przygotowane w Urzdzie Statystycznym w Krakowie na podstawie danych administracyjnych, pochodzcych przede wszystkim z rejestrw Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej, co umoliwio pogbion analiz problemw osb i rodzin korzystajcych z pomocy. Zasadnicz, analityczn, cz publikacji poprzedzaj uwagi metodyczne, w ktrych podano zakres podmiotowy i przedmiotowy przeprowadzonej analizy, rda danych oraz objanienie podstawowych poj. Obszerny materia analityczny dostarcza Czytelnikom informacji o trzech systemach stanowicych podstawowe elementy polityki spoecznej pastwa: pomocy spoecznej, wiadcze rodzinnych oraz wsparcia z funduszu alimentacyjnego. Opracowanie zawiera charakterystyk gospodarstw domowych beneficjentw pomocy spoecznej, wiadcze rodzinnych oraz wiadcze z funduszu alimentacyjnego, uwzgldniajce ich struktur spoeczno-demograficzn i ekonomiczn. Tym razem wiksz uwag zwrcono na osoby samotnie gospodarujce oraz rodziny z dziemi na utrzymaniu. Szerszej analizie poddano rodzaje problemw, ktre spowodoway konieczno wystpienia o pomoc oraz jej formy. Istotnym elementem publikacji s take uwarunkowania pomocy spoecznej w ujciu terytorialnym. Ponadto w opracowaniu przedstawiono korzystanie z pomocy spoecznej w relacji do istotnych czynnikw, warunkujcych konieczno otrzymywania wsparcia. Dane statystyczne przedstawiono w skali kraju, wojewdztw, podregionw, powiatw i gmin. Opracowanie ma ogromn warto informacyjn dla instytucji i organizacji dziaajcych w sferze polityki spoecznej, a take dla wszystkich osb chccych wzbogaci sw wiedz o funkcjonowaniu systemu pomocy spoecznej w naszym kraju. Publikacj wydano w polskiej wersji jzykowej (dodatkowo przedmowa i spis treci w jzyku angielskim). Dostpna jest rwnie w wersji elektronicznej na pycie CD oraz na stronie internetowej GUS. Do wydawnictwa doczono tablice w formacie MS Excel, ktre umoliwiaj przeprowadzanie dalszych analiz i porwna. Poza omwionymi publikacjami ukazay si w grudniu 2013 r. nastpujce tytuy: Bilansowe wyniki finansowe podmiotw gospodarczych w 2012 r., Biuletyn Statystyczny nr 11/2013, Budownictwo mieszkaniowe. IIII
88

kwarta 2013 r., Ceny robt budowlano-montaowych i obiektw budowlanych padziernik 2013 r., Ceny w gospodarce narodowej. Listopad 2013 r., Dziaalno gospodarcza podmiotw z kapitaem zagranicznym w 2012 r., Emerytury i renty w 2012 r., Energia ze rde odnawialnych w 2012 r., Gospodarka mieszkaniowa w 2012 r., Handel zagraniczny. IIX 2013 r., Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju w listopadzie 2013 r., Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztw nr 3/2013 r., Infrastruktura komunalna w 2012 r., Lenictwo 2013, Miasta w liczbach 2011, Monitoring bankw w 2012 r., Nakady i wyniki przemysu w IIII kwartale 2013 r., Ochrona rodowiska 2013, Polski rynek ubezpieczeniowy w 2012 r., Produkcja i handel zagraniczny produktami rolnymi w 2012 r., Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych XI 2013 r., Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2013, rodki trwae w gospodarce narodowej w 2012 r., Wiadomoci Statystyczne nr 12/2013 r., Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w IIII kwartale 2013 r., Zuycie paliw i nonikw energii w 2012 r..
Oprac. Justyna Wjtowicz

Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju w listopadzie 2013 r.

Po stopniowej poprawie tempa wzrostu gospodarczego w kolejnych kwartaach 2013 r., w padzierniku i listopadzie 2013 r. obserwowano kontynuacj pozytywnych tendencji w wikszoci obszarw gospodarki. Utrzyma si wzrost produkcji sprzedanej przemysu w skali roku, poprawi si wyranie popyt na usugi transportowe, stabilnie rosa sprzeda detaliczna. Dalszemu ograniczeniu ulega skala spadku produkcji budowlano-montaowej. Wpyno to na zagodzenie negatywnych tendencji na rynku pracy. Przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw w listopadzie 2013 r., po raz pierwszy od ponad roku, nieznacznie zwikszyo si w skali roku. Bezrobocie nadal byo wysze ni przed rokiem, jednak w ostatnich miesicach obserwowano stopniowe ograniczanie skali wzrostu stopy bezrobocia. Przy dalszym osabieniu dynamiki cen konsumpcyjnych, umocni si wzrost siy nabywczej przecitnych wynagrodze brutto w sektorze przedsibiorstw. Produkcja sprzedana przemysu w okresie styczelistopad 2013 r. wzrosa w porwnaniu z analogicznym okresem 2012 r. o 1,8%. W listopadzie 2013 r. produkcja sprzedana przemysu rosa wolniej ni w dwch poprzednich miesicach (na co wpywa ukad kalendarza) i bya o 2,9% wysza ni przed rokiem (po wyeliminowaniu sezonowoci wzrost wynis 4,4%) (wykr. 1). Zwikszya si produkcja w wikszoci sekcji, poza wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energi elektryczn, gaz, par wodn i gorc wod. Spord gwnych grupowa przemysowych w najwikszym stopniu wzrosa produkcja dbr inwestycyjnych. Produkcja budowlano-montaowa w okresie jedenastu miesicy 2013 r. obniya si w porwnaniu z analogicznym okresem 2012 r. o 13,9%. W listopadzie 2013 r. skala spadku produkcji budowlano-montaowej zmniejszya si do 2,9% (po wyeliminowaniu czynnikw o charakterze sezonowym spadek wynis 4,2%) (wykr. 2). Wpyno na to notowane w trzecim z kolei miesicu zwikszenie produkcji w podmiotach wykonujcych gwnie specjalistyczne roboty budowlane oraz, obserwowany po raz pierwszy od roku, wzrost w podmiotach zajmujcych si gwnie budow budynkw. W listopadzie 2013 r. utrzymaa si wysoka, podobna jak w padzierniku, dynamika sprzeday usug w transporcie (wzrost o 6,3% w skali roku). Tempo wzrostu sprzeday detalicznej umocnio si do 4,2%. Wedug grudniowych bada koniunktury gospodarczej przedsibiorstwa dziaajce w podstawowych obszarach produkcji i handlu oceniaj koniunktur negatywnie i gorzej ni w poprzednich miesicach, na co czciowo wpywaj czynniki o charakterze sezonowym. Niekorzystne wskazania oglnego klimatu koniunktury przewaaj rwnie wrd przedsibiorstw usugowych. Bardziej pesymistyczne s oceny biecej i przyszej sytuacji finansowej w przetwrstwie przemysowym oraz budownictwie, przy jednoczesnym ograniczaniu portfela zamwie i produkcji. Moliwe jest nieznaczne zwikszenie skali planowanych redukcji zatrudnienia w tych jednostkach. W handlu detalicznym negatywnie
90

(gorzej ni w poprzednim miesicu) oceniane s bieca i przysza sprzeda oraz sytuacja finansowa. Pesymistyczne (wobec pozytywnych w poprzednim miesicu) s rwnie przewidywania dotyczce popytu na towary. Skala zwolnie w tych przedsibiorstwach moe by wiksza ni oczekiwano w listopadzie 2013 r.
Wykr. 1 PRODUKCJA SPRZEDANA PRZEMYSU (ceny stae) przecitna miesiczna 2010=100
125 120 115 110 105 100 95 90 85 dane surowe trend

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2010

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2011

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2012

II III IV V VI VII VIII IX X XI 2013

Wykr. 2 PRODUKCJA BUDOWLANO-MONTAOWA (ceny stae) przecitna miesiczna 2010=100

200 180 160 140 120 100 80 60 40

dane surowe

trend

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2010

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2011

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2012

II III IV V VI VII VIII IX X XI 2013

Biece nastroje konsumenckie w grudniu 2013 r. s nieznacznie gorsze ni przed miesicem. Wpywaj na to m.in. bardziej negatywne oceny dotyczce dokonywania wanych zakupw oraz obecnej sytuacji ekonomicznej kraju, przy mniej niekorzystnych ocenach przeszej sytuacji finansowej gospodarstwa domowego. Poprawiy si natomiast przewidywania dotyczce konsumpcji indywidualnej, na co wpyny gwnie korzystniejsze oceny w zakresie przyszego oszczdzania pienidzy i poziomu bezrobocia. Ceny towarw i usug konsumpcyjnych w okresie jedenastu miesicy 2013 r. rosy znacznie wolniej ni w analogicznym okresie 2012 r. W listopadzie 2013 r. tempo wzrostu zwolnio do 0,6% w skali roku, gwnie w wyniku osabienia
91

dynamiki cen ywnoci i napojw bezalkoholowych (wykr. 3). W kolejnych miesicach 2013 r. utrzymywa si zapocztkowany w II poowie 2012 r. spadek cen producentw w przemyle i budownictwie.
Wykr. 3 WSKANIKI CEN (analogiczny okres roku poprzedniego=100)
110 109 108 107 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2010 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2011 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2012 I II III IV V VI VII VIII IX X XI 2013

produkcja sprzedana przemysu produkcja budowlano-montaowa towary i usugi konsumpcyjne

Przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw w okresie stycze listopad 2013 r. byo nisze ni w analogicznym okresie 2012 r. (o 1,0%), przy czym od kilku miesicy spadek zmniejsza si, a w listopadzie odnotowano wzrost o 0,1% w skali roku. Stopa bezrobocia rejestrowanego w kocu listopada 2013 r. wyniosa 13,2% (o 0,3 p.proc. wicej ni rok wczeniej) (wykr. 4). Wedug wynikw badania popytu na prac, w okresie trzech kwartaw 2013 r. utworzono wicej miejsc pracy ni w analogicznym okresie 2012 r., na co wpyn gwnie wzrost odnotowany w okresie lipiecwrzesie 2013 r. Zwikszya si w porwnaniu z okresem trzech kwartaw 2012 r. liczba zlikwidowanych miejsc pracy, ale w mniejszym stopniu ni nowo utworzonych.
Wykr. 4 BEZROBOCIE REJESTROWANE
16 14 12 10 8

tys. osb 3 000 2 800 2 600 2 400 2 200 2 000 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0
I

liczba bezrobotnych ogem stopa bezrobocia

6 4 2 0

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2010

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2011

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2012

II III IV V VI VII VIII IX X XI 2013

92

Mimo wolniejszego ni przed rokiem wzrostu przecitnych miesicznych wynagrodze nominalnych brutto w sektorze przedsibiorstw, przy niskiej inflacji, sia nabywcza pac w okresie styczelistopad 2013 r. bya o 1,9% wysza ni w analogicznym okresie 2012 r., a w listopadzie wzrost realnych wynagrodze wynis 2,5% w skali roku. Wzrost przecitnych nominalnych i realnych wiadcze emerytalno-rentowych w obu systemach by w kolejnych miesicach szybszy ni wynagrodze. Na rynku rolnym w listopadzie 2013 r. ceny wikszoci podstawowych produktw rolnych w skupie byy nisze ni przed rokiem (znacznie wysze byy nadal ceny ziemniakw oraz mleka) (wykr. 5). W obrocie targowiskowym utrzymay si spadki w skali roku cen zb oraz prosit do dalszego chowu. Mniej pacono rwnie za ywiec wieprzowy. Wynikowy szacunek przeprowadzony w listopadzie 2013 r. potwierdza, e w 2013 r. zbiory zb ogem byy nieznacznie mniejsze od notowanych przed rokiem, ale wysze w porwnaniu ze redni z lat 20062010. Nisze ni w 2012 r. i od rednich z wielolecia byy zbiory ziemniakw, burakw cukrowych i warzyw, a wysze rzepaku i rzepiku oraz owocw.

z za 1 kg 7,00 6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00
I III V VII 2010

Wykr. 5 PRZECITNE CENY SKUPU YWCA I MLEKA

z za 1l 2,10

1,80

1,50

1,20

0,90

bydo

trzoda chlewna

drb

mleko

0,60

0,30

0,00
IX XI I III V VII 2011 IX XI I III V VII 2012 IX XI I III V VII 2013 IX XI

Dynamika obrotw towarowych handlu zagranicznego (w z) w okresie styczepadziernik 2013 r. bya sabsza ni przed rokiem, ale korzystniejsza ni w I proczu 2013 r. W wyniku wzrostu eksportu i niewielkiego spadku importu wyranie poprawio si ujemne saldo wymiany (wykr. 6). W okresie trzech kwartaw 2013 r. eksport w cenach staych zwikszy si w skali roku, natomiast import ksztatowa si na poziomie zblionym do notowanego przed rokiem. Wskanik terms of trade by korzystny i wynis 101,9 (wobec 97,9 w okresie styczewrzesie 2012 r. ).
93

mln EUR 15 000 14 000 13 000 12 000 11 000 10 000 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 -1 000 -2 000 -3 000 I II

Wykr. 6 OBROTY HANDLU ZAGRANICZNEGO

saldo

eksport

import

III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2010

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2011

II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2012

II III IV V VI VII VIII IX X 2013

Wydatki budetu pastwa w okresie styczelistopad 2013 r. wyniosy 294,4 mld z (tj. 89,9% kwoty zaoonej w ustawie budetowej na 2013 r.), a dochody 255,8 mld z (odpowiednio 92,8%). Deficyt uksztatowa si na poziomie 38,5 mld z, co stanowio 74,7% planu.
Departament Analiz i Opracowa Zbiorczych, GUS

Do Autorw i Czytelnikw Wiadomoci Statystycznych

Szanowni Pastwo! Mio jest nam poinformowa Pastwa, e w ogoszonym 17 grudnia 2013 r. komunikacie ministra nauki i szkolnictwa wyszego w sprawie wykazu czasopism naukowych wraz z liczb punktw przyznawanych za umieszczon w nich publikacj, miesicznikowi Wiadomoci Statystyczne podwyszono ocen z 5 punktw na 7 punktw.

94

Uczony i czowiek Zdzisaw Henryk Hellwig (19252013)

W 1961 r. w katastrofie lotniczej zgin szwedzki polityk sekretarz ONZ Dag Hammarskjld. Media wiatowe przypomniay wtedy wypowied jego matki Przy narodzinach twoich wszyscy si radowali, a jedynie ty pakae. yj tak, by po twej mierci ty si cieszy, a inni pakali. Sowa te okazay si prorocze. Przy jego zwokach znaleziono ksieczk Tomasza a Kempis De Imitatione Christi (O naladowaniu Chrystusa), wiat za pomiertnie uhonorowa go Pokojow Nagrod Nobla. Bogosawieni pokj czynicy. Zdzisaw Hellwig urodzi si 26 maja 1925 r. w Dokszycach, na dalekich kresach pnocno-wschodnich II Rzeczpospolitej. Jego matka nauczycielka dbaa o syna do swej pnej staroci, gdy by ju osob znan i szanowan. Wierzy w przeznaczenie, koniecznoci nie unikniesz przy najwikszych wysikach. Ananke to potna pani, ktrej wyrokw bali si nawet bogowie. Co jest konieczne, to zawsze si stanie. Wszystko co ju si wydarzyo byo wanie konieczne. Wszelkie gdybanie jest tylko moliwoci intelektualn rozrywk polegajc na tworzeniu hipotez i scenariuszy. W rodowisku wrocawskim Hellwig zainicjowa badania nad teori prognozy ekonomicznej. Prognoza naukowa jest wnioskiem z praw nauki. Jeli ich nie znamy, wtedy si je aproksymuje buduje modele. Z natury by socjalist, jak kady uczciwy intelektualista. Kada praca, na ktr jest zapotrzebowanie, jest potrzebna; kada pensja (paca za prac) ma by maksymalna, generuje j stan rwnowagi na rynku pracy. To rwnowaga rynkowa okrela poziom pac nie decyzje rzdu czy dyktat zwizkw zawodowych. Wsppracownikw karci, strofowa, lecz nigdy nie kara. Surowoci pokrywa wrodzon, ojcowsk dobro. Mia naturalny dar dominacji. Zdarzyo si, e wrzuci maszynopis do kosza po to jedynie, by zdopingowa pocztkujcego adepta nauki. Wszak celem nauki jest doskonao. Ten gest teatralny testowa osobowo, upr w deniu do celu i mia przyczyni si do wzrostu poczucia wasnej wartoci. Na kocu zawsze bya zgoda i dobry kompromis osigano rwnowag. Nie narzuca swej woli, swych rozwiza; chcia tylko, by nowa rzecz sama si bronia logik wewntrzn, piknem formalnym oraz zastosowaniami. Pracownicy mieli wic cakowit swobod badawcz zarwno co do tematu, jak i metody. Szukajcie prawdy jasnego pomienia, szukajcie nowych nieodkrytych drg. Te sowa Asnyka byy niepisanym mottem Jego ycia i pracy. Znaczenie i wielko odkrycia bardziej zaley od sposobu podejcia, uytej metody ni od samego problemu. Z rzeczy drobnych, przez abstrakcj i uoglnienie, powstaj nowe wielkie dziedziny nauki. Mg sugerowa zadanie czyni to rzadko, ale nigdy nie narzuca sposobu jego rozwizania. Waciwo t naley uzna za cech
95

charakterystyczn szkoy naukowej Hellwiga. Troszczy si jednako o rozwj naukowy i byt materialny swych modszych kolegw. W 1984 r. w Marburgu odbywa si wielki kongres Midzynarodowego Instytutu Statystycznego. Z polecenia Hellwiga zaproszono kilka osb z Polski. W czasie konferencji pogoda si zaamaa, by to pocztek wrzenia, zrobio si zimno. Ktry z modych kolegw, lekko ubrany, zwyczajnie by zzibnity. Hellwig wyj z walizki ciep bawenian podkoszulk i przymusi go do jej woenia. Takie zachowania, w rnych odmianach, najlepiej charakteryzuj jego stosunek do ludzi i wsppracownikw. Lubi ycie towarzyskie i nocne Polakw rozmowy. Pn por, gdy ciaa widy ze zmczenia, zawsze mia zapas nadzwyczajny paczk czekoladek, ty ser lub nawet zwyky chleb. Wzmacnia wte ciaa, by oywi ducha. Cebion to jego ulubione sowo odwiea mzg, stymuluje, przynosi nowe i niezwyke myli oraz skojarzenia. Dla odprenia, w wolnych chwilach malowa obrazy i pisa dydaktyczne powiastki apoftegmaty, ktre mona uwaa za wykad filozofii w przypowieciach. Nic co ludzkie nie byo mu obce. Gra dobrze w bryda, lubi alkohole, jednak stroni od luksusu i pokazowych wydatkw. Bawi si nawet w objanianie kart kobiety to uwielbiay. Czynno t pewnie traktowa jako irracjonalne uzupenienie prognozy naukowej. By Ptolemeuszem i Cygank zarazem. Z alchemii powstaa chemia, chcia kiedy by chemikiem, z astrologii astronomia i teoria prognozy, a take w czci przynajmniej futurologia. Wizje przyszoci maj walny wpyw na biec polityk, kultur i edukacj. By pierwszym kierownikiem Katedry Matematyki w Wyszej Szkole Ekonomicznej we Wrocawiu. Lubi matematyk i ceni j jako podstaw i syntez caej nauki. Dry pojcie losowoci. Kiedy cig zer i jedynek mona uzna za przypadkowy, jak byski promieniowania kosmicznego na ekranie? Kiedy jest to prawidowo? Jak odrnia zjawiska regularne, systematyczne, od zdarze przypadkowych? Wielki Poincar czy to z cigoci, a Hellwig liczy czstotliwoci sw. Jeeli dowolne sowo pojawia si w cigu z dodatni czstotliwoci, wtedy taki cig ma charakter losowy. Odpowied na filozoficzne pytanie jest wana, a nawet bardzo wana z praktycznego punktu widzenia. Daje bowiem teoretyczn podstaw do wnioskowania, czy cig katastrof lotniczych jest zjawiskiem naturalnym czy te s to planowane sabotae. Czy pikna Wenecja tonie w morzu czy te nie ma podstaw do obaw, bo s to naturalne, przypadkowe wahania poziomu wody. Proponowa rne miary zalenoci zdarze losowych. W wieku ju dojrzaym, okoo pidziesitki, nadrabia zalegoci muzyczne. Stara si bywa systematycznie w operze i dla rozrywki, i ze wzgldw dydaktycznych chcia zrozumie drogi kultury europejskiej. Na jednym z obrazw Chardina chopiec z uwag ledzi wirujcego bka. Nie jest to zabawa, raczej eksperyment naukowy, ktrego istot jest rwnowaga wir stabilizuje bka. Hellwig uwaa, e jedynym prawem przyrody jest prawo rwnowagi. Inny wybitny wrocawianin profesor Jan Mozrzymas zaszczyt ten dawa zasadzie symetrii.
96

Rwnowaga, czyli symetria, rzdzi wiatem. Ruch jest skutkiem wybicia ukadu ze stanu rwnowagi. Rwnowaga dynamiczna czy rwnowaga chwilowa s stanem porednim w drodze do rwnowagi absolutnej. To ukierunkowanie na rwnowag globaln rodzi ruch. Najczstsz odmian tego ruchu jest wir. Wszystko si krci wok hipotetycznego centrum, by w nim spocz na wieki. Rwnowaga jest podstawowym pojciem ekonomii. Rwnowaga ekonomiczna jest dwoista. Rwnowaga produkcyjna oznacza, e ekonomia jest dobrze zaprojektowanym zegarem, w ktrym wszystkie trybiki krc si bez zgrzytw. Rwnowaga rynkowa oznacza, e kady moe kupi to co chce po najniszej z moliwych w danej chwili cenie. Stan idealny jest wtedy, gdy mechanizm produkcyjny i obrt rynkowy s w zgodzie. Ruch w szerokim sensie jest rozwojem; s to wszelkie zmiany strukturalne powstawanie nowych i zanikanie starych organizmw biologicznych i spoecznych. Ruch to ciga metamorfoza, ciga przemiana. Wszystko pynie, jak chcia Heraklit, w dnoci do spoczynku stanu rwnowagi absolutnej. Przez lat kilka by Hellwig ekspertem UNESCO do spraw rozwoju. Jak ustali idealny kraj, ktry mona poleca jako wzorzec innym? Przy okazji tych prac oywi taksonomi wrocawsk stworzon przez grup, w ktrej byli m.in. zmary niedawno rektor Uniwersytetu Jzef ukaszewicz, modo zmary wybitny probabilista Stefan Zubrzycki i inni. Taksonomia jest numeryczn metod wyrniania, kategoryzacji i klasyfikacji jakoci. Uniwersum kalibruje si na zespoy obiektw podobnych, analogicznych, blisko siebie lecych. Taksonomia wrocawska jest metod tak naturaln, prost i logiczn, e czsto uwaa si j za dar nieba osignicie folklorystyczne, znane powszechnie i anonimowe. Tak samo jest zreszt z geometri Euklidesa definiujc aksjomatycznie wiat, w ktrym yjemy. Jest to charakterystyczny wyrnik kadej teorii ywej i uytecznej, moe nawet prawdziwej. Analogicznie jest te z rwnowag atrybutem bytu. Zasada rwnowagi jest jedynym prawem przyrody prawem stworzenia. Hellwig zajmowa si optymizacj funkcji, nie zwykych funkcji, lecz funkcji losowych procesw stochastycznych. Proces, najkrcej i najoglniej mwic, jest rosncym wymiarowo cigiem powizanego wzajemnie prawdopodobiestwa. Tematyka ta wypenia publikacj habilitacyjn. On pierwszy wczy procesy stochastyczne do programu studiw ekonomicznych. Jego ksika z probabilistyki jest szeroko znana; doczekaa si pewnie dwudziestu wznowie. Sprzedawano j w Moskwie, korzystali z niej profesorowie z Dublina. Rozwaa zwizane z aproksymacj stochastyczn problemy penetracji zoa, a take ju deterministyczne metody uoglnionej klasyfikacji i typizacji. Jest laureatem nagrody rektorw uczelni wrocawskich. Ceni j chyba najwyej spord licznych wyrnie, jakich dostpi; bya to dystynkcja szczeglnie znaczca, bo nadana przez le monde savant uczonych kolegw. W czasie docentw marcowych znana bya w rodowisku akademickim gwnie wrd naukowej modziey swoista zagadka: Jeszcze nie profesor, a ju nie
97

czowiek. Kto to? Docent taka wanie bya poprawna odpowied. Hellwig by zawsze czowiekiem. Dba o ludzi i wszystkich jednakowo szanowa, nie prbowa unifikowa i dopasowywa do swoich standardw. Kwadrat podzielony na dwa prostokty czarny i biay by dla niego modelem czowieka. Kady jest troch biay i troch czarny. Teraz wanie doszlimy do miejsca, by przywoa zdanie z codziennej lektury wspomnianego na pocztku sekretarza ONZ. A przecie Bg tak urzdzi, abymy uczyli si nawzajem nosi swoje ciary, bo nikt nie jest bez wady, nikt bez jakiego obcienia, nikt, kto by sobie wystarcza, nikt, kto byby do mdry dla siebie. Trzeba wic by tolerancyjnym, wicej trzeba by yczliwym. Hellwig by tolerancyjny niemal a do antynomii, by yczliwy i pomocny. Suba bya jego powoaniem. Plus fait douceur que violence wicej czyni agodno ni gwat. By honorowany szczeglnie przez rne uczelnie i organizacje; w Jego wypadku mona w tej materii powtrzy znane przysowie rzymskie: Nec dominus domo, sed domus domino honestanda nie pan domem, lecz dom panem si szczyci. Wrocawsk szko matematyczn stworzy Hugon Steinhaus. Jego uczniowie artobliwie nazywali si hugonotami. Hellwig do nich nalea. Jedna z jego dawnych studentek na pytanie: Czyj pogrzeb? odpowiedziaa krtko: Krla polskiej ekonometrii. Zasadno takiego wyniesienia potwierdzi rektor Uniwersytetu Ekonomicznego z Krakowa w mowie pogrzebowej. Powiedzia mianowicie, e w kursie ekonometrii, ktry prowadzi, nazwisko Hellwiga ma najwysz czstotliwo. Pojawia si ono przy omawianiu definicji modelu, przy specyfikacji zmiennych, przy zalenoci stochastycznej, funkcjach sklejanych et cetera. Hellwig zainicjowa w rodowisku ekonomicznym take problematyk cybernetyczn. Zorganizowa we Wrocawiu, wczenie, bo ok. 1967 r., semestr komputerowy przeznaczony dla pracownikw ze wszystkich uczelni ekonomicznych w Polsce. Wysza Szkoa Ekonomiczna we Wrocawiu bya w materii mzgw elektronowych by to wtedy termin obiegowy instytucj wiodc. W komputerach widzia przyszo; ju czterdzieci kilka lat temu mia dzisiejsz perspektyw. By zwolennikiem wszelkich nowoci w kadej dziedzinie. Kostk Rubika traktowa jako doskonae wiczenie z teorii grup; grupa permutacji jest najwaniejsz skoczon grup transformacji. Profesor zwyczajny Zdzisaw Hellwig wiele lat prowadzi Katedr Statystyki w Akademii Ekonomicznej, by twrc i dyrektorem Instytutu Metod Ilociowych, prodziekanem i prorektorem. Zmar 5 listopada 2013 r. we Wrocawiu. Spoczywa w grobowcu rodzinnym, ktry sam przed laty budowa, na cmentarzu w. Wawrzyca. Cze Jego dokonaniom naukowym, dydaktycznym i organizacyjnym! Cze Jego pamici!
Oprac. Antoni Smoluk

98

SPIS TRECI

MIDZYNARODOWY ROK STATYSTYKI Artur Mikulec Konferencja naukowa Statystyka wiedza rozwj ... BADANIA I ANALIZY Beata Bieszk-Stolorz Przyczyny biernoci zawodowej osb niepenosprawnych ................................................................................................ Diana Perera Wpyw stresu na jako ycia ludnoci w Polsce ............ STATYSTYKA MIDZYNARODOWA Iwona wieczewska Realizacja celw rozwoju krajw Unii Europejskiej opartego na wiedzy i innowacjach .................................................. INFORMATYKA W STATYSTYCE Marcin Majtkowski Mierniki sprawnoci zarzdzania usugami informacyjnymi ............................................................................................... INFORMACJE. PRZEGLDY. RECENZJE Kazimierz Kruszka O publikacji: Gwny Urzd Statystyczny. Historia, stan obecny i aktualne wyzwania wobec statystyki publicznej ................ To warto przeczyta: Problemy metodologiczne zwizane z wykorzystaniem Internetu w badaniach statystycznych (oprac. WAT) ...................... Wydawnictwa GUS (grudzie 2013 r.) (oprac. Justyna Wjtowicz) ........... Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju listopad 2013 r. (oprac. Departament Analiz i Opracowa Zbiorczych, GUS ) ................ Uczony i czowiek. Zdzisaw Henryk Hellwig (19252013) (oprac. Antoni Smoluk) ......................................................................................... 1

19 38

51

68

80 83 86 90 95
99

CONTENTS

THE INTERNATIONAL YEAR OF STATISTICS Artur Mikulec Scientific conference: Statistics knowledge development ..................................................................................................... SURVEYS AND ANALYSES Beata Bieszk-Stolorz The reasons for inactivity of people with disabilities ........................................................................................................... Diana Perera The effect of stress on the life quality of the population in Poland .................................................................................................. INTERNATIONAL STATISTICS Iwona wieczewska The attainment of the development aims of the EU countries based on knowledge and innovation ........................................ INFORMATION TECHNOLOGY IN STATISTICS Marcin Majtkowski Efficiency measures of the information services management ............................................................................................. INFORMATION. REVIEWS. COMMENTS Kazimierz Kruszka About the publication: Central Statistical Office. History, current status and current challenges to official statistics ........ Its worth reading: Methodological problems associated with the use of Internet in surveys (by WAT) ................................................................... Publications of the CSO of Poland in December 2013 (by Justyna Wjtowicz) ........................................................................................................ Information on the socio-economic situation of Poland in November 2013 (by Aggregated Studies Department, CSO) ............................................ Scholar and a man. Zdzisaw Henryk Hellwig (19252013) (by Antoni Smoluk) ....................................................................................................
100

19 38

51

68

80 83 86 90 95

TABLE DES MATIRES

LANNE INTERNATIONALE DE LA STATISTIQUE Anna Mikulec Confrence scientifique: Statistiques connaissances dveloppement ................................................................................... TUDES ET ANALYSES Beata Bieszk-Stolorz Causes de linaction en matires de lactivit professionnelle des personnes handicapes ............................................. Diana Perera Impact du stress sur la qualit de vie de la population en Pologne .................................................................................................... STATISTIQUES INTERNATIONALES Iwona wieczewska Ralisation des objectifs du dveloppement des pays de lUnion Europenne fond sur le savoir-faire et sur les innovations .............................................................................................. INFORMATIQUE RELATIVE LA STATISTIQUE Marcin Majtkowski Mesures de lhabilit relative la gestion des services de linformation ......................................................................... INFORMATIONS. REVUES. COMPTE-RENDUS Kazimierz Kruszka Sur la publication: LOffice Central de Statistique. LHistoire, ltat actuel et les dfis actuels de la statistique publique .... Coin de lecture: Problmes mthodologiques lis lutilisation de lInternet dans les enqutes statistiques (par WAT) ................................ Publications du GUS (dcembre 2013) (par Justyna Wjtowicz) ................ Information sur la situation socio-conomique du pays novembre 2013 (par Dpartment dAnalyses et dlaborations Agreges, GUS) ............ Le chercheur et lhomme. Zdzisaw Henryk Hellwig (19252013) (par Antoni Smoluk) ........................................................................................

19 38

51

68

80 83 86 90 95
101

: ................................................................................................. - ............................................................................................... ................................................................................................ .... ......................................................... . . : . , .......................................... : (. AT) .......................................................................................... ( 2013 .) (. ) ....... - 2013 . (. , ) ....................................................................................................... . (19252013) (. A ) ...................................................................................
102

19 38

51

68

80

83 86

90 95

Do Autorw
Szanowni Pastwo!
W Wiadomociach Statystycznych publikowane s artykuy powicone teorii i praktyce statystycznej, omawiajce metody i wyniki bada prowadzonych przez GUS oraz przez inne instytucje w kraju i za granic, jak rwnie zastosowanie informatyki w statystyce oraz zmiany w systemie zbierania i udostpniania informacji statystycznej. Zamieszczane s te materiay dotyczce zastosowania w kraju metodologicznych i klasyfikacyjnych standardw midzynarodowych oraz informacje o dziaalnoci organw statystycznych i Polskiego Towarzystwa Statystycznego, a take o rozwoju myli statystycznej i ksztaceniu statystycznym. Artykuy proponowane do opublikowania w Wiadomociach Statystycznych powinny zawiera oryginalne opisy zjawisk oraz autorskie wnioski i sugestie dotyczce rozwoju bada i analiz statystycznych. Dla zwikszenia waciwego odbioru nadsyanych tekstw Autorzy powinni wyranie okreli cel opracowania artykuu oraz jasno przedstawi wyniki, a w przypadku prezentacji przeprowadzonych bada opisa zastosowan metod i osignite wyniki. Przy prezentacji nowych metod analizy konieczne jest podanie przykadw ich zastosowania w praktyce statystycznej. Artykuy zamieszczane w Wiadomociach Statystycznych powinny wyraa opinie wasne Autorw. Autorzy ponosz odpowiedzialno za tre zgaszanych do publikacji artykuw. W razie zastrzee ze strony czytelnikw w sprawie tych treci Autorzy zostaj zobligowani do merytorycznej odpowiedzi na amach miesicznika. Po wstpnej ocenie przez Redakcj Wiadomoci Statystycznych tematyki artykuu pod wzgldem zgodnoci z profilem czasopisma, artykuy majce charakter naukowy przekazywane s dwm niezalenym, zewntrznym recenzentom specjalizujcym si w poszczeglnych dziedzinach statystyki, ktrzy w swojej decyzji kieruj si kryterium oryginalnoci i jakoci opracowania, w tym treci i formy, a take potencjalnego zainteresowania czytelnikw. Recenzje s opracowywane na drukach zaakceptowanych przez Kolegium Redakcyjne Wiadomoci Statystycznych. Recenzenci s zobowizani do powiadczenia (na karcie recenzji) braku konfliktu interesw z Autorem. Wybr recenzentw jest poufny. Lista recenzentw oceniajcych artykuy w danym roku jest publikowana w pierwszym numerze elektronicznej wersji czasopisma. Autorzy artykuw, ktrzy otrzymali pozytywne recenzje, wprowadzaj zasugerowane przez recenzentw poprawki i dostarczaj redakcji zaktualizowan wersj opracowania. Autorzy powiadczaj w pimie uwzgldnienie wszystkich poprawek. Jeli zaistnieje rnica zda co do zasadnoci proponowanych zmian, naley wyjani, ktre poprawki zostay uwzgldnione, a w przypadku ich nieuwzgldnienia przedstawi motywy swojego stanowiska. 103

 Kontroli poprawnoci stosowanych przez Autorw metod statystycznych dokonuj redaktorzy statystyczni. Decyzj o publikacji artykuu podejmuje Kolegium Redakcyjne Wiadomoci Statystycznych. Podstaw tej decyzji jest szczegowa dyskusja powicona omwieniu zgoszonych przez Autorw artykuw, w ktrej uwzgldniane s opinie przedstawione w recenzjach wraz z rekomendacj ich opublikowania. Redakcja Wiadomoci Statystycznych przestrzega zasady nietolerowania przejaww nierzetelnoci naukowej autorw artykuw polegajcej na: a) nieujawnianiu wspautorw, mimo e wnieli oni istotny wkad w powstanie artykuu, okrelanemu w jzyku angielskim terminem ghostwriting; b) podawaniu jako wspautorw osb o znikomym udziale lub niebiorcych udziau w opracowaniu artykuu, okrelanemu w jzyku angielskim terminem guest authorship. Stwierdzone przypadki nierzetelnoci naukowej w tym zakresie mog by ujawniane. W celu przeciwdziaania zjawiskom ghostwriting i guest authorship naley doczy do przesanego artykuu owiadczenie (wzr owiadczenia zamieszczono na stronie internetowej) dotyczce: a) stwierdzenia, e zgoszony artyku jest wasnym dzieem i nie narusza praw autorskich osb trzecich, b) wykazania wkadu w powstanie artykuu przez poszczeglnych wspautorw, c) poinformowania, e zgoszony artyku nie by dotychczas publikowany i nie zosta zoony w innym wydawnictwie. Gwn odpowiedzialno za rzetelno przekazanych informacji, cznie z informacj na temat wkadu poszczeglnych wspautorw w powstanie artykuu, ponosi zgaszajcy artyku. Artykuy opublikowane s dostpne w wersji elektronicznej na stronie internetowej czasopisma. Wersj pierwotn czasopisma stanowi wersja elektroniczna. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania w artykuach zmian tytuw, skrtw i przeredagowania tekstu i tablic, bez naruszenia zasadniczej myli Autora. Informacje oglne Artykuy naley dostarcza poczt elektroniczn (lub na pycie CD). Prosimy rwnie o przesanie dwch egzemplarzy jednostronnego wydruku tekstu na adres: a.swiderska@stat.gov.pl lub e.grabowska@stat.gov.pl Redakcja Wiadomoci Statystycznych Gwny Urzd Statystyczny al. Niepodlegoci 208, 00-925 Warszawa 104

 Konieczne jest doczenie do artykuu skrconej informacji (streszczenia) o jego treci (ok. 10 wierszy) w jzyku polskim i, jeeli jest to moliwe, take w jzykach angielskim i rosyjskim. Streszczenie powinno by utrzymane w formie bezosobowej i zawiera: oglny opis przedmiotu artykuu, okrelenie celu badania, przyjt metodologi badania oraz waniejsze wnioski. Prosimy rwnie o podawanie sw kluczowych, przybliajcych zagadnienia w artykule. Pytania dotyczce przesanego artykuu, co do jego aktualnego statusu itp., naley kierowa do redakcji na adres: a.swiderska@stat.gov.pl lub e.grabowska@stat.gov.pl lub tel. 22 608-32-25. Korespondencj do redaktora naczelnego naley kierowa na adres t.walczak@stat.gov.pl. Wymogi edytorskie wydawnictwa Artyku powinien mie optymaln objto (cznie z wykresami, tablicami i literatur) 1020 stron przygotowanych zgodnie z poniszymi wytycznymi: 1. Edytor tekstu Microsoft Word, format *.doc lub *.docx. 2. Czcionka: autor Arial, wersalik, wyrwnanie do lewej, 12 pkt., tytu opracowania Arial, wyrodkowany, 16 pkt., tytuy rozdziaw i podrozdziaw Times New Roman, wyrodkowany, kursywa, 14 pkt., tekst gwny Times New Roman, normalny, wyjustowany, 12 pkt., przypisy Times New Roman, 10 pkt. 3. Marginesy przy formacie strony A4 2,5 cm z kadej strony. 4. Odstp midzy wierszami ptorej linii oraz interlinia przed tytuami rozdziaw. 5. Pierwszy wiersz akapitu wcity o 0,4 cm, enter na kocu akapitu. 6. Wyszczeglnianie rozmaitych kategorii naley zacz od kropek, a numerowanie od cyfr arabskich. 7. Strony powinny by ponumerowane automatycznie. 8. Wykresy powinny by zaczone w osobnym pliku w oryginalnej formie (Excel lub Corel), tak aby mona byo je modyfikowa przy opracowaniu edytorskim tekstu. W tekcie naley zaznaczy miejsce ich wczenia. Naley take przekaza dane, na podstawie ktrych powstay wykresy. 9. Tablice naley zamieszcza w tekcie, zgodnie z treci artykuu. W tablicach nie naley stosowa rastrw, cieniowania, pogrubiania czy te podwjnych linii itp. 10. Pod wykresami i tablicami naley poda informacje dotyczce rda opracowania. 11. Stosowane s skrty: tablica tabl., wykres wykr. 12. Przypisy do tekstu naley umieszcza na dole strony. 13. Przytaczane w treci artykuu pozycje literatury przedmiotu naley zamieszcza podajc nazwisko autora i rok wydania publikacji wedug wzoru: (Kowalski, 2002). Z kolei przytaczane z podaniem stron pozycje literatury przedmiotu naley zamieszcza w przypisie dolnym wedug wzoru: Kowalski (2002), s. 5058. 14. Wykaz literatury naley zamieszcza na kocu opracowania wedug porzdku alfabetycznego wedug wzoru: Kowalski J. (2002), Tytu publikacji, Wydawnictwo X, Warszawa (bez podawania numerw stron). Literatura powinna obejmowa wycznie pozycje przytoczone w artykule. 105