Metodologia bada literackich

Metodologia bada literackich

cay zesp twierdze w obrbie nauki o literaturze - to uycie teorii literatury (nie da si tego rozdzieli)

Retoryka
- teoria i praktyka mwienia przekonywania perswaz!i - retoryk i poetyk rozrniano c"ocia ci#gle si one spotykay przeplatay $taroytne szkoy %ilologiczne odnosiy si wy#cznie do tekstu pisanego& 'laton wypowiada si na temat literatury tylko %ragmentarycznie& (ego rozwaania nie ma!# c"arakteru systemowego& 'latona i )rystotelesa rni pode!*cie do rozumienia *wiata i koncepc!i prawdy& + 'latona zostaa uwypuklona sytuac!a poety kim !est poeta,

Poetyka immanentna zawarta w dzieach literackich

- !ako poetyka realizowana - -omer -ez!od .iblia tradyc!a $/

Platoska koncepcja poety (0-10 w& p&n&e&)

- wynik idealistycznego widzenia *wiata %ilozo%icznego 'latona - byty idealne s# niezniszczalne i wieczne - transcedentalne po!mowanie idei pikna - sprzeciw wobec rozumienia *wiata piknego !ako materialnego - triada2 pikno dobro prawda (po!mowane s# !ako estetyczny zesp warto*ci) - prymat etyki (ocenianie sztuki powinno si odbywa z punktu widzenia dobra) - poeta nie ma te! m#dro*ci ktr# posiada uczony %ilozo% - dobry poeta tworzy nie poprzez tec"nik umie!tno* sztuk ale z natc"nienia danego od .oga (moliwo* obcowania z bytem na!wyszym dziki natc"nieniu obdowi) - poeta 3ates poeta ob#kany optany pozbawiony rozumu - poeta tumaczem .oga w zac"wyceniu - poeta !ako ten inny niezrozumiany odosobniony - droga dionizy!ska wyobraenie poety szalonego wieszcza - droga apoline!ska poeta rzemie*lnik twrca (patronowa temu )rystoteles) - atak 'latona na -omera za sposb przedstawiania postaci .ogw (.ogowie kierowani na wzr ludzki 'laton uwaa to za demoralizu!#ce) - krytyka poez!i ma!#ce! moc rz#dzenia emoc!ami (poez!a paraliem umysu suc"aczy)

Poetyka Arystotelesa
- !est !u systematyczn# wiedz# - czym !est literatura budowa dziea literackiego warto* literatury styl stylistyka %unkc!a literatury podstawy tr!podziau na tragedi epos koncepc!a poety itp&

S. Awierincew,
- rosy!ski badacz

a skrzy!owani" tradycji

- rozrnienie literatury greckie! i pi*miennictwa bliskowsc"odniego !ako dwc" rnyc" tradyc!i - nie mona ic" zestawi gdy s# tak rne e trzeba !e rozpatrywa oddzielnie - nie mona stwierdzi czy s# one lepsze czy gorsze trzeba !e rozpatrywa w kategoriac" inno*ci - inne wiz!e *wiata reprezentu!#ce te dwie tradyc!e skupienie na innyc" problemac" - w procesie autonomizac!i literatura grecka posza do przodu - 4recy potrzebowali teorii literatury literatura bibli!na nie dlatego grecka si zautonomizowaa - u -omera opisy s# bardzo szczegowe w .iblii podano tylko konkrety %akty nieobecny !est opis - typ mdrca w literaturze greckie! typ proroka w pi*miennictwie bliskowsc"odnim - w literaturze greckie! poszukiwano geniusza w pi*miennictwie bliskowsc"odnim .oga - w literaturze greckie! tworzono aby mie uznanie u potomnyc" w pi*miennictwie bliskowsc"odnim autor si umnie!sza anonimowo* literatury - w literaturze greckie! geniusz mistrz doskonalenie wzoru na*ladownictwa

#oncepcja tw$rcy
%w$rca
- wzr 5r%eusza z mitologii greckie! !ako artysty - pozyc!a poety !ako kogo* szczeglnego wy!#tkowego w naszyc" kulturac" - zaakcentowanie docenienia twrczo*ci ktra nada!e poecie nie*miertelno* trwao* wieczno* (wszystko przemi!a a sztuka pozosta!e) - twrca w kade! epoce !est przedstawiany inacze!

Romantyczny wieszcz
- poeta by wraliwy wyczulony na inne sprawy - na*ladowca .oga

%w$rca w pozytywizmie
- prozaik powie*ciopisarz esteta spoecznik publicysta - tendency!no* dziea - komentowanie *wiata twrca nie moe sta obok musi da tak# wiz! *wiata z pewne! perspektywy ideowe! - 67alka8 stwierdzenie niektryc" e !est powie*ci# tendency!n# (*wiat rozpada!#cy si ktre siy ma!# szans na przyszo*, tu 9ydzi) - postulat utylitaryzmu

&. Starobiski, ' niekt$rych alegorycznych odpowiednikach postaci poety

- szkoa genewska - analizu!e poez! .oudlaire:a nie na postaci .oudlaire:a (interpretac!a polega!#ca na odnalezieniu tego co wsplne zbadania tego) - poszukiwanie na samym pocz#tku pode!*cia do poety !ego obrazu - poeta zawiera si w alegoriac" meta%orac" obrazac" ( teza zawarta w tyt"le artyk"") - nie c"odzi konkretnie o .oudlaire:a a o !ego wyobraone 6!a8 (istnie!e posta i !e! wyobraenie o byciu poet#) - dlaczego .oudlaire, - psyc"okrytyka zatrzymaa si na interpretac!i .oudlaire:a poniewa odpowiada im !ako przedmiot bada - w twrczo*ci .oudlaire:a czsto po!awia si wyobraenie poety w rnyc" postaciac" autore%leks!a !ako !eden z wiod#cyc" motyww u .oudlaire:a - .oudlaire dokona przeomu w estetyce pod!# temat ktrego nie poruszano w poez!i stworzy now# estetyk - sprowadzenie nowe! estetyki do motywu bazna i ksicia (ma!# oni ze sob# wiele wsplnego c"o na pierwszy rzut oka wyda!# si przeciwiestwami) - samotno* artysty

Retoryka wykad
Romantyzm i nowa estetyka
- romantyzm rozpocz# si w )nglii i ;iemczec" - zakres teoretyczno-%ilozo%iczny - nowa koncepc!a estetyki (ma!#ca c"arakter transgresy!ny przekraczanie granic) - nowe my*lenie zaczo si wcze*nie! ale skumulowao p<nie! - =>?@ r& /& 'ercy 6'ie*ni i ballady staroangielskie (on wyda ale zebra kto* inny) - zbir poez!i staroszkockie! Ac'ersona - 65s!an8 misty%ikac!a pie*ni ludowe! (nieoryginalny tekst) Ac'erson - teksty %olkloru nieuznawane za literatur - B"odakowski zbieracz %olkloru - 'ercy przy wydaniu tekstw posuy si %ilologi# (czyli za pomoc# pisma) gdy byy to do te! pory teksty mwione - 'ercy stworzy apologi literatury %olkloru i wskaza e dotyc"czasowa %ilologia nie ma narzdzi do bada tyc" tekstw - powrt do *redniowiecza !ako <rda kultur dotyc"czas byy to <rda antyczne rzymskie greckie - zmiana de%inic!i literatury i rozszerzenie obszaru literatury (zarwno zakresu !ak i warto*ci) - p!*cie w kierunku indywidualizac!i i znaczenia indywidualno*ci wasne! - twrca wolny od dogmatu ktry by wytworem wcze*nie!szyc" epok - %ilozo%ia za!mu!#ca centralne mie!sce (dokonywane zmiany byy na!pierw uznane przez %ilozo%i estetyk "istoriozo%i) - po!awienie si "istoryzmu rozwaanie z!awisk w kontek*cie czasu - %ilozo%ia -egla (wypowiada si duo na temat literatury u Canta byo to na poziomie %ilozo%ii) i Canta (koncepc!a sztuki podmiotu i poznania) - kierunek krytyki organiczne! i "istoryczno-%ilologiczne! - 4oet"e $c"iller bracia 4rimm (;iemcy) 'ani de $teal B"& )& $ainte-.eu3e ()nglia) Bzernyszewski (Dos!a) - wymiar ideologiczny polityczny i spoeczny buntu - !zyk i kultura narodowa (ludowa) -erbert, - rozumienie literatury !ako wyrazu duc"a narodowego (Aoc"nacki)

#ant
- koncepc!a podmiotu wolnego i odpowiedzialnego - teza w zakresie estetyki2 zakwestionowanie obiektywnego c"arakteru pikna ktre !est poc"odn# kontaktu czowieka ze sztuk# - pikno mie*ci si w obrbie wadz zmysowyc" czowieka - sztuka czym* bezinteresownym autotelicznym ma wasn# warto* i wasny cel - artysta nie na*ladu!e rzeczywisto*ci kreu!e !# za pomoc# wyobra<ni - proces twrczy ma c"arakter irrac!onalny oparty na natc"nieniu (natc"nienie da!e wadz uczestnictwa w *wiecie meta%izycznym)

(egel
- wypowiada si duo na temat literatury - wy!a*nienie istoty "istoryczno*ci !ako zasady %unkc!onowania rzeczywisto*ci - ustanowienie zasad rozwo!u - idealista obiektywny wszelki byt !est logiczny i podlega zmianom - rozw! w czasie ktremu podlega natura i kultura odbywa si wedug praw logiki - teza-antyteza-synteza triadyczny ukad wedug ktrego natura i kultura si zmienia!# - !ego koncepc!a %undamentem dla kierunku "istoryczno-%ilologicznego ale bardzie! "istorycznego

). R. *"rti"s, %opika
- Burtius za!mu!e si *redniowieczem niemiecki "istoryk literatury (1 po& EE w&) - opozycy!no* mowa-pismo - %olklor i oratorstwo rni# si wic stosu!e si do nic" rne metody bada - mowa o tym !ak zorganizowa tekst z punktu widzenia oczekiwa odbiorcy - topos mnoga liczba topoi - przy pomocy retoryki Burtius analizu!e teksty literackie - ukazanie e *redniowiecze nie byo wiekiem ciemnym a kontynuac!# tradyc!i - *redniowiecze czasem aciny - s# pewne toposy obecne w *redniowieczu ma!#ce pocz#tek w antyku dlatego mona powiedzie o kontynuac!i - nawi#zanie do bada )& /oynbee:go ktry stworzy klasy%ikac! kultur - idea podtrzymywania tego co stae trwae - po!cie wyzwania %ormac!e kulturowe !ako zesp wyzwa i odpowiedzi na te wyzwania (klimat "istoria wa*ciwo*ci duc"owe) - co to !est tak naprawd topos retoryki, stae elementy motywy stereotypy ktre si powtarza!# a to powtrzenie moemy przy!# !ako ci#go* kultury - topos !ako element kompozyc!i cao*ci wypowiedzi - w retoryce istniay cae zbiory topiczne - powoanie si przez Burtiusa na kategorie arc"etypu (co* pierwotnego) - po!ciem arc"etypu posugu!e si (ung (na trwao* toposw wpywa arc"etypiczno* <rda toposy wyrasta!# ze wsplnoty nie*wiadomo*ci) + notatek, - topika w retoryce staroytne! bya czym* w rodza!u skadu podrcznego wzoru stosowanego do okre*lonyc" typw wypowiedzi - topika mowy pocieszycielskie! (poez!a konsolacy!na) kady umrze wic my te (zestawienie sawnyc"

przykadw dugowieczno*ci z rwnie sawnymi przykadami odwrotno*ci) - topika "istoryczna (wiele topi poc"odzi pierwotnie z poez!i i dopiero p<nie! tra%io do retorykiF ra! ziemski zoty wiek mio* przy!a< przemi!anie) - topika skromno*ci (pokora oskaranie o nieudolno* tumaczenie si e dzieo powstao na czy!#* pro*bGrozkaz) - topika wstpu (obietnica czego* nowego dedykac!a konieczno* podzielenia si wasn# wiedz# uprawianie twrczo*ci aby nie pozosta bezczynnym) - topika zakoczenia (podsumowanie gwnyc" punktw i my*li i odwoanie si do uczu suc"acza aby wzbudzi u niego entuz!azm lub wspczucie poprzez urywane zakoczenie konieczno* zakoczenia ze wzgldu na zblia!#c# si noc - topika inwokac!i do natury - topos *wiata odwrconego na opak (narzekanie na obecne czasy *wiat zmierza!#cy ku rozpadowi) - topos c"opca i starca (c"opiec o m#dro*ci starca puer seneH starzec o powierzc"owno*ci c"opca puer senilis, - topos stare! kobiety i dziewczyny (ko*ci ma!#cy posta siwe! kobiety odmadza!#ce! si w miar upywu lat 6'asterz8 -ermasa z!awisko odmodzenia symbolizu!e pragnienie odrodzenia osobowo*ci)

Rosyjska szkoa -ormalna .-ormalizm/

- nazwa nadana przez przeciwnikw uwaa!#cyc" e skupili si oni na stronie %ormalne! - zaoona z inic!atywy D& (akobsona i '& .ogatyriewa - rwnolegy ruc" w 'etersburgu 5po!a (towarzystwo do badania !zyka)F I& $zoowski I& 9yrmunski 5& .rik (& /ymianowi .& Jic"enbaum A& .ac"tin I& 'ropp - zwrcenie uwagi na !zyk artystyczny autonomiczne rozumienie literatury (co to !est ustanowienie systemu !& artystycznego zainteresowanie dzieem literackim samym w sobie) - poez!a !ako mowa utrudniona - przeciwstawienie !& potocznemu aby odautomatyzowa !zyk - przedmiotem nauki o literaturze literacko* a nie literatura (zesp cec" tkwi#cyc" w !zyku dziea literackiego) - bazowanie na osi#gniciac" lingwistyki (!zykoznawstwa) - badania nad organizac!# !zykow# rnyc" %orm literatury - dzieo literackie systemem wspzalenyc" czynnikw !ako struktura - "egemonia (za pomoc# nie! odbywa si zmiana systemu) - pytanie /ymianowa dlaczego2 oda !est gatunkiem oratorskim (domena uczu podporz#dkowana zasadom mwienia liryczno* staa si !e! dominu!#cym elementem

0. )ichenba"m, &ak jest zrobiony paszcz 1ogola

- pytanie o konstrukc! !zykow# narracy!no-kompozycy!n# - na plan pierwszy wysuwa si nie tyle to co !est %abu# co narrator i sposb prowadzenia narrac!i - !zyk kalambur - dziaanie !zyka pozarozumowego - utwr artystyczny !est zawsze czym* sztucznym i zrobionym - odcicie autora od dziea (strony psyc"iczne!) - w utworze nie moe by nic poza c"wytem artystycznym

2. Propp
- kontynuator metody strukturalno-typologiczne! - 6Aor%ologia ba!ki8 (=KLM) - dokonanie zestawienia =NN ba!ek - zastanawianie si nad powtarzalno*ci# struktury co skada si na budow ba!ki czym ona w ogle !est - po!cie %unkc!i (relac!a midzy postaci# a dziaaniem zwi#zanym z postaci#) - > typw dziaa!#cyc" postaci2 bo"ater przeciwnik donator magiczny pomocnik osoba wyprawia!#ca bo"atera w drog %aszywy bo"ater osoba pokrzywdzona i poszukiwana - wyodrbnienie O= %unkc!i (zaleno*ci midzy postaci# a %abu#)

1. 3anson, Metoda w historii literat"ry

- szereg postulatw postpowania "istoryka literatury - co to !est "istoryzm, -istoryczno*, - metoda sposb postpowania zgodnie z ktr# dzieo powstao w !akim* czasie kontek*cie !est sync"ronizowane z osi# czasu - "istoria literatury zaczyna si od *wiadomo*ci romantyczne! - *ledzenie pisarza w literaturze i spoecznym yciu - obiektywizac!a wiedzy (postulat dystansu obiektywizac!i) - wy!a*nienie tekstu od strony !zykowe! (etymologia sowa) - ustalenie poprawne! wers!i tekstu

+ notatek,
- usunicie impres!onizmu - doprowadzenie do poznania momentw kultury ludzkie! - przedmiotem bada nie przeszo* a przyszo* trwa!#ca do te! pory - materiaem s# dziea ktre dziaa!# na nas tak !ak na wspczesnyc" im powstaniu - dzieo literackie okre*la si przez !ego c"arakter wewntrzny oznak# dziea - !est !ego pikno i wdzik %ormy - przez c"arakter %ormy dzieo pobudza wyobra<ni uczuciowo* i wraliwo* - badanie nie tylko tego co !est arcydzieem dla nas ale te tego co byo arcydzieem w swoim czasie - prze*ledzenie wpywu pisarza w literackim i spoecznym yciu - postawa zapoyczona z metod przyrodniczyc"2 bezinteresowna ciekawo* surowa prawo* pracowita cierpliwo* poddanie si %aktom niedowierzanie 6sobie8 i 6innym8 nieustanna potrzeba krytyki kontroli - pytania na ktre trzeba odpowiedzie aby pozna tekst2 czy !est autentyczny kompletny kiedy powsta !akim zmianom uleg od powstania do wydania !aki !est !ego dosowny sens !akie !est !ego literackie znaczenie w !akic" okoliczno*ciac" powsta i przez kogo zosta stworzony !aki by !ego sukces !aki wpyw - gwne bdy2 operowanie niezupen# lub bdna liczb# %aktw interpretowanie tekstw wprost rozci#ganie znaczenia %aktw mylenie si w uyciu metod

owa teoria k"lt"rowa4 owa teoria bada literackich4 owy etap

%w$rcy podstawy teorii k"lt"rowej
- A& Poucault - (& Qerrida - (& Criste3a - D& .art"es

5laczego mowa o nowym etapie6

- ukazu!# si nowe trendy punkty skupienia

Moment antyteoretyzm"
- kryzys w teorii literatury zwi#zany !est z rzeczywist# konieczno*ci# odrzucenia potrzeby budowania !akiego* modelu - zbdne !est teoretyzowanie - ;ycz okre*la to !ako sab# teori odrzuca uzna!#c za moment "amu!#cy - brak de%inic!i czym !est teoria - wy!*cie od my*lenia o klasycznym strukturalizmie

Szahaj, koncepcja na"ki literat"ry

- teoria i "istoria powinny stanowi cao* (literaturoznawstwo !est cz*ci# nauki o literaturze oraz "istorii i literatury) - zmienia si de%inic!a literatury i przedmiot bada literackic" - spr midzy esensionalizmem a "istori# - pytania o to co si uwaa za literatur a nie czym ona !est - zwrcenie uwagi nie na przedmiot ale wyobraenie o przedmiocie - literatura narzdziem do ksztatowania *wiadomo*ci kulturowe! - interdyscyplinarno* (powi#zanie wielu dyskursw)

R. &akobson
- wsptwrca strukturalizmu (pocz#tkowo nalea do rosy!skic" %ormalistw) - postulat !zykoznawstwa !ako cz*ci !zykoznawstwa - badanie !zyka prowadzi do dotarcia do istoty przedmiotu (dziea)

R. 7ngarden
- twrca %enomenologii %ilozo% i teoretyk literatury - %ilozo%iczne pode!*cie - %ilozo%ia literatury

*o 8czy &akobsona i 7ngardena,

- dali odpowied< na pytanie czym !est literatura (poszukiwanie istoty literaturyGdzieaGprzedmiotu) ale odpowiedzi !akie dali !u si rni# od siebie - wsplna postawa epistemologiczna - odwoanie do esenc!i (istoty) przedmiotu samego w sobie

R. &akobson, *o to jest poezja

- teza, co to !est poez!a - dlaczego skupienie na poez!i, - ciko zde%iniowa czym !est poez!a gdy nie mona znale< uniwersalne! wyczerpu!#ce! ponad"istoryczne! de%inic!i poniewa czynniki !# determinu!#ce si zmienia!# - da si to rozstrzygn# analizu!#c %unkc!onalno* !zyka - !zyk moe peni wiele rnyc" %unkc!i ale musi dominowa %unkc!a poetycka mwi#c o poez!i - %unkc!a poetycka prze!awia si w odczuwaniu sowa - poez! i literatur odczytu!emy midzy sowami ponad dosowno*ci# istnie!# inne sensy - dominac!a %unkc!i poetyckie! !est wic rozwi#zaniem (akobsona

R. 7ngarden, ' dziele

- O wyznaczniki literatury2 %ikc!onalno* obrazowo* i uporz#dkowanie naddane (dodatkowe) - wyznaczniki te odnosz# si do !zyka ale nie do tyc" samyc" !ego cec" - de%inic!a esens!alistyczna - kiedy* dzieo nie ma!#ce ktrego* wyznacznika byo paraliteralne dzi* tego typu klasy%ikac!e s# kwestionowane - uporz#dkowanie naddane o tym mwi (akobson - autor i odbiorca nie nale# do dziea dzieo !est dane i okre*lone przez !zyk !akim zostao stworzone !est cao*ci# niezmienn# - dzieo !ako twr autonomiczny niezaleny - Ruasi-s#dy niby-s#dy istnie!# aby udowodni %ikc!onalno* dziea - *wiat przedstawiony w dziele literackim !est *wiatem wykreowanym intenc!# nadawcy tak naprawd nie istnie!e - s#dy to zdania orzeka!#ce o *wiecie roszcz#ce sobie prawo d prawdziwo*ci (to co mwimy mona rozwaa w kategorii prawdy i %aszu zdania w dziele literackim nie mona rozpatrywa w ten sposb s#d !est Ruasi bo uda!e tylko s#d rzeczywisty moemy mwi o prawdziwo*ci w dziele literackim tylko) - koncepc!a mie!sc nie do okre*lenia zakada e co* zosta!e powiedziane reszta wymaga dopowiedzenia ze strony odbiorcy kady robi to inacze! (relac!a midzy tym co !est dane a tym co implikowane z tego co dane)

9enomenologia
- nie bya do*wiadczeniem wy#cznie polskim a racze! niemieckim - twrc# J& -usserl uczniem 1ngarden - kr#g %enomenologii2 -& -eidegger 4& .ac"elard A& $c"eler - nawi#zywali do %enomenologii2 I& Qilt"ey .& Broce -& .ergson (& '& $artre -& 4& 4adamer '& Dicoeur - neoidealizm %ilozo%iczny

R. 7ngarden, %eoria dziea

- wydana w ;iemczec" w =KO= r& w 'olsce w =K?N - to co dotyczy dziea literackiego a) !akie relac!e #cz# dzieo literackie i *wiat zewntrzny (pytanie o ontologiczny status literatury) - po!cie bytu intenc!onalnego w te! kategorii rozwaane !est dzieo literackie - dzieo nie !est bytem samoistnym bo !est wytworem autora i twrcze! percepc!i odbiorcy - zastanawianie si nad problemem odbioru dziea literackiego - !zyk istnie!e zanim my !este*my zanim zadziaamy (dzieo !est sensem dostpnym dziki !zykowi) b) pytanie o !zyk relac!e pomidzy dzieem a !zykiem c) relac!e midzy dzieem a autorem i odbiorc# d) pytanie o teoretyczny model dziea literackiego teza e) do czego prowadzi !aki ma cel interpretac!a

R. 7ngarden, %eoria :"asi;s8d$w

- wy!a*nia status ontologiczny dziea literackiego (dzieo literackie nigdy nie twierdzi czego* nie mwi e co* istnie!e w takim sensie !akby wydawano s#d o rzeczywisto*ci) - wy!*cie od po! logiki - nie ma takie! rzeczywisto*ci o ktryc" dzieo literackie by orzekao e ona !est - dzieo zosta!e wyposaone w znaczenia ktryc" prawdziwo* moemy rozstrzyga w obrbie tego dziea - do dziea literackiego nie naley czytelnik ani autor - nacisk na %unkc! przedstawia!#c# !zyk odrzucenie mimetyzmu - <rdo ekspres!i twrcze! nie tkwi w rzeczywisto*ci - dzieo literackie stanowi poli%oni warto*ci (umoliwia nam obcowanie z warto*ciami) - akt kreac!i !est czynno*ci# rac!onaln# (literatura wydobywa ze *wiata pewne sensy i warto*ci)

R. 7ngarden, Rozr$!nienie dziea

- przedmiot artystyczny (podlega interpretac!i) - przedmiot estetyczny (wytwr odbiorcy) - w dziele powsta!# mie!sca nie do okre*lenia otwiera!#ce si na dopenienie znaczenia (nawet dobre dzieo pozostawia potenc!alno* otwart#)

R. 7ngarden, 2arstwowa koncepcja dziea literackiego

- koncepc!a !edno*ci tre*ci i %ormy (s# !edno*ci#) - dzieo !est struktur# warstw wza!emnie od siebie zalenyc" - dzieo to zamknita w sobie cao* przebiega!#c# od pocz#tku do koca scala!#c# - warstwa brzmie sownyc" znacze usc"ematyzowanyc" wygl#dw przedmiotw przedstawionyc"

S. 1reenblatt, #"lt"ra
- amerykaski krytyk badacz angielskie! literatury i kultury epoki renesansu - poetyka kulturowa - termin kultura zde%iniowany zosta stosunkowo niedawno czsto uywany bez pokrycia - kultura wi#e si z dwoma przeciwiestwami2 ograniczeniem i zmienno*ci# - kultura !ako struktura ogranicze ale !ednocze*nie !ako regulator i gwaranc!a zmiany - dzieo literackie narzuca nam okre*lone wzorce style zac"owa - kulturowo* dziea literackiego polega na wc"oniciu i przyswo!eniu spoecznyc" warto*ci i kontekstw (*wiat !est peen tekstw z ktryc" wikszo* sta!e si cakowicie niezrozumiaa po wyrwaniu z kontekstu zewntrznego) - badanie dane! kultury prowadzi do gbszego zrozumienia dziea literackiego ktre w !e! obrbie powstao a dokadne przestudiowanie dziea literackiego pozwala gbie! pozna kultur (badanie literackie suy wic zrozumieniu kultury) - sztuka !est !ednym ze sposobw przekazywania wzorcw rl spoecznyc" z pokolenia na pokolenie - kada kultura posiada oglny zbir symboli pisarze za* manipulu!# zawarto*ci# tego wzoru (przenosz# symbole z !edne! kultury do drugie! zwiksza!# ic" si emoc!onaln# zmienia!# znaczenie #cz# z symbolami poc"odz#cymi z inne! kultury zmienia!# ic" mie!sce w szerszym ukadzie spoecznym)

M.

"ssba"m, *zyta<, aby !y<

- teza zawarta w tytule2 literatura !est elementem ycia - dzisie!sza teoria literatury wynika z pyta2 co si dzie!e z literatur# i w !aki sposb wc"odzi ona z nami w pewien ukad zaleno*ci (6przy!a< z tekstem8) !est to zwi#zek natury etyczne! system relac!i zmienia!#cyc" si w czasie - o czym mwi literatura i w !aki sposb !ak tworzy ukad zaleno*ci - dyskurs !akim !zykiem opisu!emy i interpretu!emy literatur !akie pytania stawiamy - !ak uprawia re%leks! "umanistyczn# (pytania o aspekt etyczno-ideologiczny) - interpretac!a "umanistyczna narzuca pewien porz#dek rzeczy - odpowiedzialno* za sowo (wymiar etyczny) - anarc"ia (wolno*) dogmat (zamykanie si na co*) dwie skra!no*ci - %ragment 6Qa3ida Bopper%ielda8 ukazu!#cy sytuac! czowieka czyta!#cego (zmiany zac"odz#ce w czowieku podczas lektury czego* u!cie relac!i midzy czytan# lektur# a czyta!#cym literatura sama w sobie moe by pro!ektem etycznym - subtelne uwiedzenie literatur# - pytanie czy moemy pomin# literatur i wyeliminowa !# z kultury, - O paszczyzny2 narrac!a autor domy*lny posta pisarza - naley uwaa na po!awienie si ciemnyc" stron popadnicie w skra!no*ci (porwnanie ksi#ek do towarzystwa w ktrym si otaczamy) - mowa nie z perspektywy !ednostki a wsplnoty - krytyka etyczna - u*wiadczenie rnorodno*ci

10

S. 9ish, &ak rozpozna< wiersz, gdy si= go widzi

- wspczesny amerykaski badacz !zykoznawstwa - my !este*my na!wanie!si nie tekst - wsplne reguy rozumienia rzeczywisto*ci - sposb patrzenia nigdy nie bdzie indywidualny (kultura wypenia nasze umysy w taki sposb e nie ma aktw interpretac!i indywidualnyc" s# one dane ze wzgldu na pozyc! w spoecznie zorganizowanym *rodowisku) - znaczenie !est subiektywne bo stanowi cz* partykularn# ludzkiego widzenia za* obiektywne bo punkt widzenia dziki ktremu powsta!# !est publiczny i skonwenc!onalizowany - zawsze zobaczymy co* w 6pewien8 sposb nigdy za* !ako czyste dane %izyczne czeka!#ce na interpretac!) - due znaczenie kontekstu w ktrym odbywa si %orma komunikac!i - !este*my produktem spoecznyc" i kulturowyc" wzorcw my*lowyc" (teksty i my sami) - niepotrzebne s# granice interpretacy!ne - kada konstrukc!a ma sens poniewa !est dokonywana z punktu widzenia !akie!* wsplnoty (wymaga to uznania e kady sens !est dopuszczalny) - tekst przesi#knity !est intenc!# autorsk# intenc!# dziea (dzieo !est samo w sobie !akim* zamiarem) intenc!# czytelnika (wsplne intenc!e czytelnicze) - pytania o koncepc! prawdy co !est prawd# (co* co ley w dziele literackim czy poza nim,) - interpretac!a to sztuka konstruowania nie ob!a*niania a interpretatorzy nie odczytu!# wierszy tylko !e konstruu!#

M. P. Markowski, 7nterpretacja i literat"ra

- teza, teoria literatury !est niepotrzebna poniewa uwikana zostaa w nierozstrzygalny dylemat2 albo za!mowaa si wy#cznie interpretac!# albo literatur# - teoria literatury w %enomenologii i po%enomenologii przeksztacia si w teori interpretac!i gubi#c z pola widzenia literatur a w strukturalizmie staa si poetyk# odwraca!#c si od interpretac!i - nast#pi kres teorii literatury poniewa %ilozo%u!#ca teoria interpretac!i i analityczna poetyka ulegy wyczerpaniu - teoria interpretac!i nie interesu!e si literatur# !e! celem !est stworzenie sp!ne! teorii ktra bdzie konkurowa z inn# teori# - spr midzy esenc!alistami a pragmatykami (zgadza!# si e interpretac!a !est procesem skoczonym ale wedug esenc!alistw odpowiada za to odradza!#ca si niewyczerpana substanc!a tekstu wedug pragmatykw nie sposb okre*li granic uycia danego tekstu) !est to spr paradygmatyczny ktry nie ma nic wsplnego z literatur# c"odzi w nim o to !aki !est *wiat !ak na niego patrzymy i co c"cemy zobaczy - pytanie w !aki sposb #czy si interpretac!a z literatur# - interpretac!a !est przeniesieniem sensu wypowiedzi w inny kontekst - mwi#c o interpretac!i mwimy o uyciu tekstu - nie mona mwi o dobre! lub ze! interpretac!i - L sposoby odczytywania literatury2 egzegeza (czytanie !e! ze wzgldu na ni# sam# autonomiczny c"arakter) i uycie (literatura pretekstem do tworzenia wypowiedzi na odmienny temat) - literatura zapewnia swobod interpretac!i - !edynym kryterium odczytywania literatury !est to co c"cemy przez ni# osi#gn# - strukturalizm zapocz#tkowa utrat prywatno*ci i intymno*ci w czytaniu - teoria literatury wykluczya swobodne uycie literatury

11

Str"kt"ralizm w >>wiecznej literat"rze

- c"ocia mina epoka dominu!#cego strukturalizmu on wci# istnie!e c"o nie tak zauwaalnie - porwnanie strukturalizmu do drzewa ma!#cego mnstwo odgazie (moliwo* tworzenia ci#gle nowyc" konarw gazi dlatego strukturalizm !est wci# ywotny) - rodza! rozumienia rzeczywisto*ci ma!#cy wsplne zaoenia w rnyc" dziedzinac" - w metodologii bada literackic" strukturalizm mia pocz#tek w kryzysie metod przyczynowo-skutkowyc" - rosy!ski %ormalizm by pierwsz# szko# literaturoznawcz# ktra s%ormuowaa de%inic! strukturalizmu - powstanie praskiego koa lingwistycznego ktrego wspzaoycielem by (akobson (rwnie Aakarowski 0odicka) - w midzywo!niu strukturalizm zysku!e zwolennikw w 'olce2 I!cicki $iedlecki - w okresie powo!ennym strukturalizm sta!e si metod# dominu!#c# w powo!ennyc" badaniac" - centrum rozwo!u strukturalizmmu w okresie powo!ennym bya Pranc!a (strukturalizm antropologiczny B& 7e3i-$trauss D& .art"es /& /odoro3) - semiotyka (:>N) nurt wyrasta!#cy ze strukturalizmu ((& Sotman +& Jco) - komunikacy!na teoria literatury szkoa bade!ska - :@@ pierwsza polska katedra teorii literatury (6Tarys teorii literatury8 podrcznik strukturalistyczny) - system !zykowy i literacki (tradyc!a literacka) - rozdzia po!cia dziea literackiego na %enotyp (dzieo !ako zesp cec" ktre indywidualizu!# dzieo !ako co* indywidualnego wy!#tkowego) i genotyp (dzieo !ako zesp cec" oglnyc" w#cza!#cyc" tekst do pewne! szersze! klasy) - strukturali*ci stworzyli teori dziea literackiego dzieo !ako struktura (!ako sie relac!i z"ierarc"izowanyc" i wewntrznyc")

Psychoanaliza
- w 'olsce mocno obecna w EEleciu midzywo!ennym - poststrukturalizm (nowoczesny paradygmat postmodernizm z!awiska ma!#ce mie!sce w strukturalizmie w pewnym sensie kontynuacy!ne ale te bardzo znacz#ce przesunicia) - L sposoby bada literackic"2 dekonstrukc!onizm i interteksualno*

&. 5errida, dekonstr"kcjonizm

- szkoa dekonstrukc!onizmu2 '& de Aan -& .loom 4& -artman (& -illis Auller .& (o"nson - podwaenie kartez!askiego modelu poznania subiektywnego - czowiek !ako podmiot samostanowi#cy cogito !ako indywidualny podmiot !est %ikc!# bo to !zyk wyraa czowieka nie czowiek !zyk - autor nie !est <rdem a po*rednikiem poznania - oparcie na <rdac" %ilozo%icznyc" (;ietzsc"e -eidegger Preud) - dysseminac!a (przeciwstawienie polisemii) rozproszenie odsensowienie brak !akiegokolwiek obiektywnego sensu w tek*cie (sens !est wprowadzony do tekstu z zewn#trz) - sowo istnie!e tylko w obrbie innyc" sw - meta%ora k#cza (co* spl#tanego nie mona znale< pocz#tku ani koca tekst !est tak zbudowany e nie bdziemy w stanie go nigdy pozna) - meta%ora taca otwarto* i rozci#go* interpretac!i (inskrypc!e istnie!# tylko niedoczytania nie ma czyta poprawnyc" stworzenie nowomowy badawcze! aktywne ignorowanie tekstu)

12

7nterseks"alno?<
- nie mona bada struktury tekstu bez usytuowania te! struktury wobec innyc" tekstw - dzieo to cao* zoona z czynnikw elementw ktre !u istniay - ksi#ki !ako element strukturalny (tworz#cy nowe znaczenie) - po!cie tekstowo*ci (tekst wypowiedzi# sp!n# zamknit# cao*ciowo ktra ma swo!e ramy

Seks"alno?<
- gender to co wymusza na nas kultura kulturowo-spoeczny wymiar pci (wzorce bycia kobiet#Gmczyzn# stereotypy konwenc!e role) - seks pe z ktr# identy%iku!emy si na pierwszy rzut oka - Rueer orientac!a seksualna kupienie na wyborze seksualnym - gender %eminizm Rueer dotycz# zarwno literatury !ak i krytyki literackie! - studia 4enderowie studiami interdyscyplinarnymi

0. 2arkocki, Skradziony list

- pytanie o "omoseksualizm nie !est nowe ale przez dugi czas byo przemilczane - zastanawianie si nad ilo*ci# w#tkw "omoseksualnyc" w 'olsce - opowiadanie 'oe:go 6$kradziony list8 !ako narzdzie bada - kanon2 zbir arcydzie obowi#zkowa lista lektur szkolny podrcznik encyklopedia statystyka czytelnictwa indywidualne wybory sezonowe mody nie%ormalne obiegi kanon interpretac!i sposoby lektury wiod#ce odczytania uprzywile!owane metodologie - mie!sce "omoseksualno*ci pod wzgldem kanonu - na to pytanie odpowiada!# Ditz i Cot (Cot twierdzi e !e! nie ma a !e*li !u !est to autorw trzeciorzdnyc" a Ditz e istnie!e ale pod ukryciem i trzeba do nie! dotrze Cot mwi o w#tkac" seksualnyc" Ditz o "omoseksualnym dyskursie) - Ditz nie pisze w kategoriac" sensac!i udowodnienia e autor !est "omoseksualist# interesu!# go wypowiedzi dziea autorw - "omoseksualizm nie !est !asno okre*lony trzeba go odczyta z tekstw z kontekstu z perspektywy podgl#dacza (to ta!emnica ktr# odkrywa si przypadkiem) - wedug Iarkockiego "omoseksualizm istnie!e (!est problem ludzie go widz# ale nic z tym nie robi#) - z!awisko mimozy wcielania si w rol innyc" - "omoseksualizm przemycony do literatury - "omoseksualizm !ak skradziony list ktry lea na samym wierzc"u trzeba byo tylko go dostrzec ( teza, homoseks"alizm w polskiej k"lt"rze jest skradzionym listem ta!emnica ukryta na powierzc"ni) - widzie udawa e si nie widzi wykorzystywa do wasnyc" celw - zamknicie w sza%ie i wy!*cie z sza%y - w czasac" 'D7u literatura "omoseksualna bya ale nie zwracano na ni# uwagi omi!ano ten temat po obaleniu komunizmu u!awnienie si (wy!*cie z sza%y) - w momencie u!awnienia nabrao to znaczenia poniewa po zdeklarowaniu stawao si automatycznie innym (problem okre*lenia si wobec tego wszystkiego inno* stygmatem)

13

#. #osiska, #obieta a"torka

- kobiety pisarki i ic" autorki w literaturze - pisanie wyzwaniem pewn# %orm# buntu - kobieta autorka wyrywa si z krgu milczenia z kategorii rl rodzinnyc" (pozosta!e poza tymi rolami a take poza tosamo*ci# swo!e! pci) - dlaczego kobiety porzuca!# tradycy!ne role i za!mu!# si pisarstwem to wewntrzna nie da!#ca si u!arzmi sia kultura wyzwolia nagromadzone i u*pione przez setki lat my*li uczucia pragnienia kobieta autorka wybuc"a dziedzictwem swyc" niemyc" poprzedniczek - akt pisania !ako akt pciowy (aktywizm kobiecy !ako popdowy) - kobieta autorka nie tworzy a opisu!e to co widzi !e! twrczo* to lustrzane odbicie rzeczywisto*ci - kobieta !est niekompletna brak !e! tego co posiada mczyzna i to czyni !# uomn# - kategorie dopasowano do mskiego sposobu my*lenia o *wiecie - to co kobiece !est obce

7ntertekst"alno?<
- strukturali*ci zlikwidowali metody genetyczne i wszystko co zwi#zane z koncepc!# genezy (skupienie na samym tek*cie) - gatunki podkre*la!#ce %akt mwienia przedstawiania ni budowania !akie!* rzeczywisto*ci2 parodia pastisz trawestac!a burleska kola poemat dygresy!ny sylwa - zakwestionowanie podmiotowo*ci !ako sprawcy (autora) - narodziny czytelnika trzeba przypaci *mierci# autora !ako twrcy rzeczywisto*ci - dyskurs wedug Paucauta (pozbawienie podmiotu roli %undamentu i analizowanie go !ako zmienn# zoon# %unkc! dyskursu)

3.

e"ger, Antysemickie w8tki w polskim kanonie literackim

- odsonienie niepoko!#cyc" z!awisk w kanonie literatury polskie! - interpretac!a pewnego problemu odmienno*ci kulturowe!Getniczne! - pytanie kto !est prawdziwym 'olakiem - rasa (w sensie dziedziczenia pewne! tradyc!i) religia kultura - punktem wy!*cia relac!a midzy postrzeganiem tego innego yda wobec zbiorowo*ci z ktra si utosamiamy - badana !est relac!a w paszczy<nie tosamo*ciowe! obronne! tworz#ce! pewien mec"anizm psyc"ologiczny - musi istnie ten inny eby*my mogli si okre*li (okre*lamy si poprzez przeciwiestwo kontrast) - yd syntetyczny wyobraenie yda stworzone z !akic"* cec") - Crasiski #cz#cy anty!udaizm rozumiany religi!nie z antysemityzmem rozumianym rasowo - ukryty wallenrodyzm

14

). 2. Said, 'rientalizm
- orientalizm europe!ska (zac"odnia) wiz!a Isc"odu - Isc"d !ako kulturowy rywal Juropy !eden z na!mocnie!szyc" i na!gbszyc" utrwalonyc" europe!skic" obrazw obcego (po!cie 5rientu pozwolio lepie! zde%iniowa Jurop) - O punkty widzenia orientalizmu2 akademicki artystyczny i instytuc!onalny - orientalizm !ako wywodz#cy si szczeglnie z kontaktw midzy Iielk# .rytania Pranc!# a 5rientem po 11 wo!nie *wiatowe! t dominac! prze!a )meryka - "egemonia - pewne %ormy kulturalne bior# gr nad innymi niektre idee okazu!# si bowiem bardzie! wpywowe (na te! opozycy!ne! wyszo*ci opiera si orientalizm) - lepsze zrozumienie czym !est i !ak dziaa dominac!a kulturalna - wiedza o Isc"odzie nie !est wiedz# czyst# (teza2 europe!skie zainteresowanie 5rientem miao c"arakter polityczny ale zainteresowanie to kreowaa kultura dziaa!#c rwnolegle z motywac!ami politycznymi gospodarczymi i militarnymi) - zewntrzna a nie wewntrzna reprezentac!a 5rientu - niemiecki 5rient wytworem my*lowym nie rzeczywisto*ci# - metodologia idea pocz#tku znalezienie punktu wy!*cia (punktem wy!*cia bryty!skie %rancuskie i amerykaskie do*wiadczenia kontaktw ze Isc"odem zredukowane do bryty!sko-%rancusko-amerykaskic" do*wiadcze z )rabami i islamem) - strategiczna lokalizac!a (okre*lenie pozyc!i autora wobec przedstawionego tekstu) i strategiczne %ormowanie (ustalenie relac!i midzy tekstami) - aspekt osobisty autor zwi#zany z 5rientem

15