ESTETYKA W POLSCE Narodziny polskiej myli estetycznej Wp!y"y o#ce 1.

$%ze& '(ski (1760-1825) matematyk i plastyk z zamiowania Autor O piknoci w sztukach szczeglniej w malarstwie 1817 Streszczenie po)l*d%" $o+anna $oac+ima Winckelmanna ,-.-. -./01 z Geschichte der Kunst des Altertums z -./2 r3 Naj"a4niejsz* szt5k* jest malarst"o6 ono t"orzy l5dzka k5lt5r(3 Artysta jest r%"ny #o)om3 2. Stanis!a" Kostka Potocki (1755-1821) Przet!5maczy! " -0-7 r3 dzie!o Winckelmanna na j(zyk polski ,O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski 13 ropa!ator klasy"yzmu. Ar"#itekt amator wraz z $#ristianem iotrem Ai!nerem zapro%ektowa &asa'( ko)"ioa )w. Anny w *arszawie. * 1805 r. u'ost(pni *ilan+w 'o zwie'zania. Autor synne% Podry do Ciemnogrodu ,. $%ze& Kremer ,-08/ -0.71 A5tor9 Listy z Krakowa ,-02: .1 i Podr do Woch ,-07; -0/213 -"ze. /e!la. 0 1ztuka nie %est na)la'owaniem natury2 a na%wy3szym wyrazem 'oskonao)"i lu'zkie!o !eniuszu. 0 4ylko sztuka tworzy pi(kno. 0 raw'ziwe pi(kno ma "#arakter 'u"#owy i im wi("e% pierwiastka 'u"#owe!o tym rze"z %est pi(knie%sza. 0 5a)la'owanie natury %est po'o6ne 'o sztuki ku!larskie%. atrzymy na przyro'( przez pryzmat w"ze)nie%sze!o o6"owania ze sztuk72 a st7' postrze!ane pi(kno przyro'y %est o'6i"iem pi(kna sztuki. 0 pi(kno postrze!amy wszys"y2 !'y3 narzu"a si( ono nam samo2 a st7' z!o'nie po'zielamy o'"zu"ia estety"zne. 0 ostrze!anie pi(kna %est warunkowane momentem #istory"znym oraz warunkami )ro'owiskowymi. 8antaz%a artysty"zna nie %est przypa'kowa2 ale zawsze o'zwier"ie'la swo%a epok( i warunki naturalne re!ionu2 w kt+rym powstaa. 0 9ola artysty - przekra"zanie uwarunkowa.2 w kt+ry"# tworzy :. Karol <ryderyk Li#elt (1807-1875) A5tor9 Estetyka, czyli umnictwo i!kne ,-02. -07813 -"ze. /e!la. 0 ;tw+r"za &antaz%(< na%wy3szy wyraz lu'zkie!o !eniuszu. 0 1ztuka tworzy pi(kno i tylko ona. =lementy )ro'owiska naturalne!o nie s7 6owiem warto)"iowe na spos+6 wyzna"zany przez "zowieka. 0 i(kno pierwotne wynike z %ako)"iowe!o zr+3ni"owania element+w 'ane% struktury nieo3ywione%2 za"#owu%7" zarazem i"# wewn(trzn7 z!o'no)>2 oraz #armoni( (propor"%() i samowystar"zalno)> 6ytow7 warunku%e wszelkie inne %ako)"i )wiata prze'miotowe!o. 0 ?a3'e 'zieo sztuki z konie"zno)"i %est syntez7 'u"#owo)"i artysty i materii2 na' kt+r7 pra"u%e. $zowiek tworz7" nie%ako powtarza 'zieo 1tw+r"y Wp!y"y rodzime =yzma >o?cza Tomasze"ski (17:@-1825) 0 polski poeta2 'ramatopisarz2 pu6li"ysta. 0 Autor znane!o eposu Jagiellonida czyli Zjednoczenie itwy z Polsk! - 1817. 0 5apisaA O rnicy pomidzy piknym a "adnym 0 Ba'no)> 'oty"zy tylko rze"zy ziemski"#2 sko."zony"# i tylko potra&i przy"i7!n7> zmysy. 5atomiast praw'ziwe pi(kno le3y w s&erze wyo6ra3e.2 a wi(" wyma!a kontempla"%i i zaan!a3owania o'6ior"y

Adam @ickie"icz (17@8-1855) 0 o"z7tkowo za%7 stanowisko o uniwersalno)"i sztuki 'owo'z7" %e% wy3szo)"i na' wywy3szaniem naro'owe% #istorii. Cyo to stanowisko klasy"ysty"zne. 1ztuka nie spenia &unk"%i utylitarny"# i %est wyrazem swo%e% epoki. 0 9omantykiem zosta 'opiero2 !'y opu6likowa ;Calla'y i romanse< (1822). -tw+r D9omanty"zno)>D uznano za ;pro!ramowy wiersz nowe% epoki<. owstanie nowe!o !atunku litera"kie!o - 6alla'y. 0 Calla'a !atunek synkrety"zny - 7"zy w so6ie "e"#y liryki2 epiki i 'ramatu. 4ematy utwor+w opiera%7 si( na wy'arzenia"# #istory"zny"# lu6 le!en'a"#. osta"ie s7 silnie stypizowane2 a i"# 'ziaania su37 prezenta"%i praw' 3y"iowy"# i zasa' moralny"#. * #alladzie realizm wsp+istnie%e z &antastyk7. =14=4E?A 9FGA54EHG0 prze"iwstawna 'o klasy"yzmu. Herwanie z kontynua"%7 powr+t 'o tra'y"%i )re'niowie"zaA 0 o'rzu"enie ra"%onalizmu i empiryzmu i opowie'zenie si( za poznawaniem )wiata emo"%i i u"zu>I 0 skupia uwa!( na wewn(trzny"# prze3y"ia"# 6o#ater+wI 0 wprowa'zenie element+w lu'owo)"i lu'owe (!minne) po"zu"ie sprawie'liwo)"iI 0 wsp+istnienie 'w+"# )wiat+wA )wiata 3ywy"# i umary"# "zyli realne!o i meta&izy"zne!oI 0 prostota %(zykaI 0 elementy &antastyki i !rozyI 0 wzor"e z "zas+w )re'niowie"za